López/de Castilla: Las Siete Partidas.

preceding text ...

back | | continue

Titulus. 23.

Section

c ¶ Deſspues paz. Adde Bal. de pace tenen. & eius viola. in princi. ad finem. & bellũ gerit̃, vt pax acquiratur. c. nolite. 23. quæſstio. 1.

¶ Lex. I.

Bellum eſst pacis ſsegregatio, quietis remotio, compoſsitorum deſstructio. & ſsunt quatuor genera belli iuſstũ, iniuſstum, ciuile, pluſsquam ciuile. hoc dicit.

d ¶ Que guerra es. Bellum eſst perditio corporis & animæ: & homines ad pauꝑtatem perducit glo. in aut'. de armis. in princi. colla. 6. & in. l. vnica. C. publicę læti. conſsulũ nunciato. lib. 12. & ſsex cauſsas quare inter homines pax non ſseruatur ponit Abb. in. c. piſsanis. 1. nota. de reſsti. ſspo.

e ¶ Iuſsta. quinq; requiſsita, vt bellum ſsit iuſstum vide per Bald. 5. vo lu. conſsil. 439. perſsona. ſs. res cauſsa, animꝰ, autoritas, per ſsona: ideſst ꝙ ſsit ſsecularis non eccleſsiaſstica. Res vt fi at pro rebus repetendis & patriæ defenſsiõe: Cauſsa vt propter neceſs ſsitatẽ pugnetur vnde dicit ariſstoteles fac vt bellum ſsit vltimũ opus tuũ, Animꝰ: vt non fiat ꝓ pter odiũ vel inſsatiabilẽ cu piditatẽ, Autoritas: quia ſsine autoritate principis nõ poteſst bellum indici. & vide Andr. de Yſser. in. c. domino guerrã. hic finit̃ lex & cõſsuetudi. regni incipi. &. S. Tho. 22. q. 40. artic. 1. vbi ponit tria requiſsita prĩcipis. ſs. autori tas cauſsa iuſsta intẽtio bel lantium recta & quinq; quę ponit Bal. ad hæc tria referuntur & de Papa indicente bellum contra ſsciſsmaticos, vel hæreticos, ſseu contra iura & libertatem eccleſsiæ vſsurpantes. vid. Ioan. de Plat. in. l. 1. C. vt armo. vſsus. lib. 11.

a ¶ Por cobrar lo ſsuyo. Nota tamẽ ꝙ ſsolum eſst licitum perſsequi ꝑ pugnã quod debitum eſst de iure gentium, quia hoc habet naturalem ęqui tatem: ſsecus ſsi ſsit indebitũ d' iure gentium, putà ex iniuſsta ſsententia, vel ex chyrographo poſst biennium, vel ex iniquo ſsta tuto. vid. Bal. in aut'. ſsed om nino. col. 6. C. de actio. & obliga.

b ¶ Injuſsta. Bella iniuſsta ſsunt quędam latrocinia. Bald. in cap. domino guerrã. in prĩci. hic finitur lex. do. Feder. & quot modis dicat̃ bellũ iniuſstũ. vi. gloſs. 23. q. 2. in ſsumma.

c ¶ Ciuilis. & ca pti in iſsto bel lo nõ ſsunt ſserui capientiũ, ſsecundũ Bal. in. l. vnica. in princip. C. de cadu. tol. quia nõ ſsunt ꝓpriè hoſstes, ſsed par tiales, quia ciuitas diuiſsa eſst in partes. l. ſsi quis in genuam. §. in ciuilibus. ff. de capti. & vbi eſst iſsta diuiſsio accidit eodem modo, quo in arbore: ſsi ſscinderetur per medium vel pręſscinderentur eius rami: quia cito de ſsicca retur in tali em̃ morbo abſscindũtur nerui ciuitatis: id eſst, magni ciues, vnde ciuitati venit ſspaſsmus, & plerũq; inducitur ad neceſssitatem tyrannidis, ſsicut experientia docet: quia imperitum & ignobile vulgus nõ diu ſsuſstinet preſsſsuras, & dicebat quidam ſsapiens Ianuẽſsis, quòd diuiſsio in ciuitate eſst vermis ingreſsſsus in caſseo. hæc Bald. vbi ſsuprà vid. l. 3. titu. 19. ſsuprà ea. partita.

d ¶ Con ceſsar. Et odio bellorum ciuilium delatum fuit Cæſsari Auguſsto Romanum Imperium. ſsecundum Ambro. ſsuper pſsal. 45. col. pe.

¶ Lex. 2.

Bello iuxto deus auxiliatur, & ingerit tale bellum fit audatior & fortior & amici prouocantur ad iuuamen inimici conſsternuntur, & iu ſstum bellum eſst quod fit ob augmentum fidei, & ad deſstructionem inimicorum illius, & quod fit ob domini ſsui cuſstodium honorem: & ſseruitium, & quod fit ob patriæ defenſsionem & purgandum eſst regnum à malis hominibus. hoc dicit.

e ¶ Grandes tres bienes. Si bellum eſst iuſstum, oriuntur bona, quia rebelles reducuntur ad debitum rationis. vid. Bald. in. l. ex hoc iure. col. 3. ff. de iuſstit. & iur.

f ¶ Tres razones. Tredecim ponit Lucas de pẽna. in. l. vnica. C. vt armo. vſsus, lib. 11. allegãs auctoritates ſsacræ ſscripturæ, ſsed in effectu poſsſsunt ad iſstas reduci. vid. ibi per eum. col. 3.

g ¶ Acreſscentar el pueblo ſsu fe. Adde. c. ſsi non. 23. q. 4. iuſsta ergo ratione bellum fit in Indos maris Occeani: vt fides Chriſstiani nominis augmẽtetur: ſsed obſstat quòd ad fidẽ Chriſsti nullus eſst cogendus, vt in cap. ad fidem. 23. q. 5. cap. de iudęis. 45. diſstin. & vt tradit Tho. de Vio Cardin. Caietanus ſsuper. 2. 2. S. Tho. q. 66. ſsuper. 8. arti. verſsi. circa primũ cõtra illos Paganos, qui nunꝗ̈ Imperio Romano ſsubditi fuerũt terras inhabitantes, in quibus nunꝗ̈ fuit Chriſstianũ nomen, nullus rex, nullus Imperator, neq; eccleſsia romana poteſst mouere bellum. ad occupãdas terras eorum, aut ſsubijciẽdum eos temporaliter: qm̃ ſsecundũ eum nulla ſsubeſst cauſsa iuſsta belli, cũ Ieſsus Chriſstus rex regum, cui data eſst omnis poteſstas in cœlo & in terra miſserit ad capiẽ dam poſsſseſssionem mundi non milites armatæ militiæ, ſsed ſsanctos prædicatores, ſsicut oues inter lupos, Vnde neq; in teſstamẽto veteri, vbi armata manu capienda erat poſsſseſssio terræ infidelium, dicit ip ſse quòd nõ legit indictũ bellum aliquibꝰ, propter hoc ꝙ non erant fideles: ſsed vel quia nolebant dare tranſsitum, vel quia eos offenderãt, vt Madianitæ vel vt recuperarẽt ſsua diuina largiti one conceſsſsa Vnde dicit ip ſse ꝙ grauiſssime peccaremus, ſsi fidem Chriſsti Ieſsu ꝑ hãc viam ampliare conten deremꝰ, neq; eſsſsemus legiti mi domini illorum: ſsed magna latrocinia cõmitteremꝰ & teneremur ad reſstitutiouẽ, vt pote iniuſsti debellatores, aut occupatores. Mittendi eſsſsent ſsecundũ eũ ad hos præ dicatores boni viri, ꝗ verbo & exẽplo conuerterent eos ad deum, & nõ qui eos opprimãt, ſspo lient, ſscandali zent, ſsubijciant, & duplo gehẽnæ filios faciant, more phariſsæorum. Ioã. verò maioris in ſsecundo ſsententiarum diſstin. 44. q. 3. in ſspecie tãgit de his terris Indorum à noſstris occupatis, & dicit ꝙ cum linguam hiſspanicã non intellexerunt, neq; concionatores verbi diuini ſsine magno milite admitterent, neceſsſse erat arces munitas hic & illic extruere, vt ſsucceſsſsu temporum ęffrenis populus ad mores Chriſstianorũ aſsſsueſsceret, & intelligẽdo ſse mu tuo: & quia in omnibus iſstis faciendis ſsecundũ eum magnæ requiruntur expenſsæ, quas rex alius non miniſstrat, licitum eſst ergo ſsecũdũ eũ illas capere, quia alius hoc velle rationabiliter debebit, & tũc cũ populus fuerit Chriſstianꝰ, ſsi eorũ rex antiquus fidẽ nõ ſsuſscepit, deponẽdus eſst cũ põt ꝟgere in iacturã fidei, & hoc vult ille populus ſsi bene chriſstianitatẽ ſsuſscepit: & ſsi adhuc populus illũ velit habere regẽ, ſsignũ eſst, ꝙ non ſsincerè fidẽ ſsuſscepit: & tũc nõ eſst relinquẽdũ ei regnũ. Et ꝗa nõ decet regẽ in fidelem habere populũ Chriſstianũ, cũ per munera & honores põt eos à fide auertere: ſsi tñ ipſse rex antiquꝰ fidẽ velit ſsuſscipere cũ alijs, nõ videt (dicit ipſse) cur deponẽdus ſsit ſsoluendo ꝓ impenſsis aſsſsumptis, & hoc ſsi prudẽs fuerit, niſsi timeat̃ dela pſsu in infidelitatẽ. Et ſsi in talibꝰ terris nõ erat regimẽ regale: ſsed poli ticũ, capiens mutare põt ipſsam politiã, & dignũ eſst ꝓ plantatione fidei, ꝙ ip̃e regnũ capiat. Subdit etiam ꝙ & aliud eſst pro hoc: ꝗa po pulus ille beſstialiter viuit, citra vltraq; æquatorẽ: & ſsub polis viuunt hoĩes ferini, vt in quatripartito dicit Ptolemeus. dicit etiã hoc iã experientia cõpertũ eſsſse, quare primꝰ occupãs iuſste eis imperat: ꝗa natura ſsunt ſserui, vt tradit Philoſso. primo politicorum. cap. 3. &. 4. hęc Ioan. maioris. Hoſstien. poſst plenè relata verba Innocent. in capit. ꝙ ſsuper his. devoto in quæſstione iſsta vtrum dominium & iuriſsdictio ſsit apud infideles: & an iuſstè poſssint debellari, dicit ſsibi videri, quòd in aduentu Chriſsti omnis honor & omnis principatus, & om ne dominium, & iuriſsdictio de iure & ex iuſsta cauſsa, & per illum qui ſsupremam manum habet, neque errare poteſst, omni infideli ſsubtracta fuerit, & probari dicit Eccleſsiaſstici. capitul. 10. regnum à gente in gentem transfertur, propter iniuſstitias & iniurias, & contumelias ac diuerſsos dolos: quod vero factum ſsit, comprobari dicit in capitulo tranſslato. de conſstitut. & hoc in perſsonam Chriſsti filij Dei viui, qui non ſsolùm ſsacerdos fuit: ſsed etiam Rex Lucæ. 1. ibi. Ecce concipies in vtero. vſsq; ibi. & regni eius non erit finis. Vnde & ipſse dixit auferet̃ à vobis regnũ, & dabitur genti facienti fructus eius. Huius autem regni & ſsacerdotii principatũ perpetuũ cõmiſsit filius dei Petro & ſsucceſsſsoribus eius. Vnde dicit ipſse ꝙ conſstanter aſsſserit, ꝙ de iure infideles debent ſsubiici fidelibus, non è cõtra, vt patere dicit in eo quod legit̃ & notatur in ca. 1. in fi. & ca. multorũ. &. c. & ſsi iudęos. §. inhibemꝰ, de iudęis, & ſsubdit, quod cõcedit infideles, ꝗ dominiũ eccleſsię recognoſscunt, eſsſse ab eccleſsia tolerandi, neq; ad fidem præcisè cogendi ſsunt, vt dictum eſst ſsupra, & ꝙ tales etiã poſsſsunt habere poſsſseſssiões & colonos Chriſstianos, & etiã iuriſs dictionẽ extolerantia eccleſsiæ: alios autẽ infideles, qui neq; poteſstatẽ eccleſsiæ Romanæ, neq; dominiũ recognoſscunt: neq; ei obediunt, iudicat indignos regno, principatu, & omni iuriſsdictione, & cũ dictis Hoſstien. tranſsit Oldral. conſsi. 72. & ſsimpliciter recitando tranſsit Petrus de Ancharra. in. d.c. ꝙ ſsuper his, licet in regula peccatũ. de regu. iur. lib. 6. vbi latius iſstã materiam tãgit, dicit quòd ex iſsta opinione Hostien. ſsequi poſsſsunt multa abſsurda, & quòd ſstante iſsta varietate inter Innocen. & Hoſstien. docto. illuſstres ſstandum eſsſset declaratiopapæ. Cardina. etiam in. d.c. quòd ſsuꝑ his. deuiare videt̃ à dicto Hoſstien. & vult infideles capaces eſsſse dominii, & quòd ipſsi infideles nõ admitterent illam rationem, quòd Chriſstus dominiũ orbis habuit, & ſsubdit quòd in talibus non eſst de facili præcipitanda ſsententia. Antoni. de Butr. ibidem ſsimpliciter tranſsit recitãdo verba Hoſstien. Abb. Panor. recitatis breuiter opinionibus Innocẽ. & Hoſstien. ſsubdit, quòd pro opinione Innocen. facit. c. diſspar. 23. q. 8. pro opinione Hoſstien. c. ſsi de rebus. 23. q. 7. in neutram partem ſse inclinans, & con tra opinionem Hoſstien. facit etiam quod habet̃ deutero. c. 2. vbi Deꝰ prohibuit populo iſsraëlitico, ne debellarent gentiles habitantes in monte Seir, & cum iſsta gens Indorum nunquam fuerit infeſsta nomi ni Chriſstiano, neq; cõſstat habuiſste notitiã nominis Chriſstiani, vſsq; ad tempora iſsta: in quibus dignatus eſst Deus terras illorũ Chriſstianis Hiſspaniæ oſstendere: temperandum videtur à bello: & licet in ali quibus terris eorũ repertus ſsit idolatriæ cultus, monendi prius eſsſsent per papam ſseu eius miniſstros, & pręcipiendũ eis, vt deſsiſsterẽt ab idolorum cultura, vel ab alio vitio contra naturam, & ſsi non obedirent tunc poſsſset contra tales idolatras, vel delinquentes, aliàs contra legẽ naturæ inuocari per papam auxilium brachii ſsecularis, & indicere contra eos bellum: non aliàs iuxta dicta Innocen. quem cæteri doct. ſsequuntur in. d.c. quòd ſsuper his. Præterea dictum Philoſso. primo politicorum, de quo ſsupra non quadrat bene in iſsta gẽte Indorum: non eſst enim ita ferina & beſstialis, quòd ratione: careat: imò ſsunt homines rationabiles, & politia regiminis reperta eſst inter eos, & in operibus & artificiis fabrilibus multa dexteritas: neq; viuunt vltra citraq; æquatorem ſsub polis, vt dixit Ioann. maioris imò iuxta æqua torem & ſsub æquatorẽ multi populi in terra grata & fertili & temperata: ſsũt ſsi aliqua ſstultitia vel ſstupiditas reꝑta eſst in eis attribuẽda potiꝰ infidelitati. iuxta id quòd habetur in epiſstola Pauli ad Romanos cap. 1. quam carentiæ humanę rationis dicit etiam. S. Grego. 31. mora. ca. 31. quòd ex vitio luxurię oritur cecitas mentis & ex vitio gulę hebetudo ſsenſsus circa intelligentiam & tradit. S. Tho. 2. 2. q. 15. arti. 1. &. 3. Aduertendum tamen eſst in facto, pro huius quęſstionis re ſsolutione dominium & iuriſsdictionem illarum terrarum ignotarũ, conceſsſsam fuiſsſse principibus noſstris caſstellæ & Legionis regibꝰ, per ſsedem apoſstolicam, vt plene patet ex bulla conceſssionis Alexandri ſsexti, & ſsic videtur papam ſsequutum fuiſsſse opinionem Hoſstien. in vniuerſsali dominio & iuriſsdictione illarum terrarum, & facit ad hoc quod habet̃ in extrauagan. vnam ſsanctam. & moris eſst papæ concedere principibus Chriſstianis regna infidelium, necdum eorum, quę ſsunt terræ ſsanctæ, ſseu eorum quæ olim ſsubiecta fuerunt imperio Ro mano, vt tradunt Bar. & doct. in. l. liber homo. ff. de verbor. obliga. Sed etiam terrarum infidelium incognitarum vſsq; adhuc, & de eiꝰ poteſstate non eſst diſsputandum, vt in terminis tradit Bar. in ſsuo tractatu. de inſsula. ſsuper verbo. nullius. ſstandum ergo conceſssioni & de ciſsioni papæ inter iſstam varietatem opinionum, prout & dixit Petrus de Ancharra. in dicta regula peccatũ, vt dixi ſsuprà. facit ad iſsta quòd tradit B. Tho. in ſsuo tracta. de regimi. princ. libro tertio, cap. 19. vbi tractat de plenitudine poteſstatis papæ in transferendo imperium de vna natiõe ad aliam: ſseu de vno in alium vbi ad finẽ dicit quòd in duobus ampliatur poteſstas papæ, vel ratione delicti, vel ad bonum totius fidei: & adducit auctoritatem Hieremiæ prophetæ cum in perſsona vicarii dicitur. Ecce conſstitui te ſsuper gentes & regna, vt euellas & deſstruas, & diſsperdas, ac diſssipes, quod ad rationem delicti ſsecundum cum referimus, vbi in quatuor illis vocabulis diuerſsa genera pœnarum accipimus, quæ infligi poſsſsunt vnicuiq; fideli, ſsiue ſsubdito: cùm dicit ſsuper gentes, ſsiue dominium, cum dicit, & ſsuper regna, & cum poſstea ibidem dicitur. & ædifices, & plantes, accipimus ſsecundum eum ampliatam poteſstatem ſsummi pontificis quòd ad prouidentiam vicarii Chriſsti pertineat' prouidere pro bono vniuerſsalis eccleſsiæ. Moneri ergo poſsſsunt iſsti Indi, vt recognoſscant dominium eccleſsiæ Romanæ & principum Caſstellæ, quibus conceſsſsa ſsunt eorum regna, & ſsi nolint videtur poſsſse eis indici bellum non cogendo cos inuitos ad fidem, quia in hoc libera dei vocatio expectanda eſst, vt in capitulo, qui ſsincera, & in dicto capitulo de iudæis. 45. diſstin. Sed ad recognitionem dicti dominii, quo recognito & principibus eorum ſsubiugatis, libere ad mittent prædicatores verbi dei, quos alias non admitterent, imò illuderent & occiderent. Item & pro opinio. Hoſstien. benefacit iudicio meo. d.c. diſspar. 23. q. 8. licet Abb. dixerit facere pro opinione Innocen. in eo enim ſsic habetur, diſspar nimirum eſst iudæorum & ſsarracenorum cauſsa: in illos enim qui Chriſstianos perſsequuntur, & ex vrbibus & propriis ſsedibus pellunt, iuſste pugnatur: hi vero vbiq; ſser uire parati ſsunt, & ſsic quia recognoſscũt dominium eccleſsiæ & prin cipis Chriſstiani, à contrario ergo ſsi non recognoſscerẽt & ſseruire parati non eſsſsent: iuſstè indiceretur in eos bellum, ſsicut in Sarracenos. Bene etiam facit dictũ capitulum, ſsi de rebus. ibi. cum dicit. ad omnes iniquos & impios illa vox domini pertinet, Auferetur à vobis regnum dei, & dabit̃ genti facienti iuſstitiam, & inferius cum dicit̃, alioquin & primo populo dei poſssent illi obiicere alienæ rei concupiſscentiam, qui diuina poteſstate ab eorum facie: quia ea terra malè vtebantur, expulſsi ſsunt, & ſsicut bellum, quod gerit̃ auctore deo eſst iuſstum. vt in capitulo dominus noſster. 23. q. 2. Sic & quod gerit̃ auctore papa qui vicem dei gerit in terris, vt in capitulo ad apoſstolice de re iudica. lib. 6. & in iſsta opinione fundata fuit illa antiqua inſstru ctio data à regibus Hiſspaniæ euntibus in conqueſstam terrarum illa rum ordinata ad finem recognitionis huius dominii Chriſsti, & papæ eius vicarii, & vt tali dominio recognito arceri poſssint à ſsceleribus ſsuis, vt terram in qua degunt amplius non polluant idolatrã do, & carnes humanas comedendo, & aliis vitiis, & id quod Caietanus dicit, quòd Chriſstus non miſsit armatam militiam, ſsed prędicatores ſsanctos, ſsicut agnos inter lupos: non videtur eſsſse trahendum ad iſsta tempora, cum tunc eccleſsia non plãtata & viribus humanis deſstituta: non aliter, niſsi vi diuina capi poterat mundi poſsſseſssio, nũc vero iam plantata fide, via humana etiam incedendum eſst, quatenus fieri poſssit, & non tentare deum miracula requirentes, bene cõferunt ad hoc verba pulchra, beati Auguſstini, de quibus in capitulo diſsplicet. 23. quæſst. 4. verſsi. repetis. cum dicit non intendis, quòd tũc primum quod tunc eccleſsia nouello germine pullulabat, nõdumq́; completa fuerat illa prophetia: & adorabunt eum omnes reges ter ræ, omnes reges feruientei, quod vtiq; quanto magis completur, tanto maiori vtitur eccleſsia poteſstate, vt non ſsolum inuitet: ſsed etiam cogat ad bonum: nam apud veros dei cultores, etiam ipſsa bella pacata ſsunt, quæ non cupiditate aut crudelitate: ſsed pacis ſstudio geruntur, vt mali coêrceant̃, boni ſsubleuentur. 23. quæſstio. 1. capitulo apud veros, quid enim faciet eccleſsiæ medicina, ſsalutem omnium materna charitate conquirens, tanquam inter phreneti cos & lethargicos ęſstuãs, nunꝗd cõtẽnere nunꝗd deſsiſstere, vel debet vel põt, vtriq; ſsineceſsſse eſst moleſsta eſst, q̃ neutris inimica eſst: nam & phrenetici nolũt ligari: & lethargici nolunt excitari: ſsed perſseuerare debet diligentia charitatis phreneticum ligare: lethargicum ſstimu lare, ambos amarè ambo offenduntur: ſsed ambo diliguntur, am bo moleſstari quandiu ægri ſsunt indignantur, ſsed ambo ſsanati gratulantur, capitulo quid faciet. 23. quæſstio. 4. quod ergo in hac. l. dicitur de bello inferendo ea ratione: vt fides augmentetur intelligendum videtur ſsecundum hoc non quòd principaliter belletur cogendo infideles ad fidem, ſseu vt cogantur ad fidem: ſsed vt regnoſscant dominium Chriſsti, & eccleſsiæ Romanæ, & ſsic ex conſsequenti admittent prædicatores verbi dei. & fides augmentabitur & infideles Chriſsto lucri faciemus. in modo tamen belli inferendi in hoc, repertus eſst abuſsus, & propter abuſsum multæ violentiæ & latrocinia commiſsſsa. vnde quotidie in conſsilio regio Indiarum tractatur de talibus inſstructionibus, vt conſsonent iuri & æquitati, & tales dantur euntibus in talem conqueſstam, & nõ ſsubito prorumpatur in bellum & rapinas, aliasq́ue violentias & excedentes à talibus inſstructionibus, grauiſssimè debent puniri, ita vt cæteri deinceps arceantur à talibus exceſssibus, & maximè iam deinceps, cum in laudem dei in illis partibus iam ſsit prædicata & plantata fides, & prædicatores habent peritiam linguæ: & conuicini, qui adhuc non audierunt verbum dei faciliori & tutiori modo, nunc poſsſsunt prædicari & inſstrui, quã inimitio poterat fieri, & ſsic etiam abſsq; bello adducentur ad fidẽ Chriſsti, & eccleſsiæ Romanæ obedientiam & regis noſstri. vnde ca uendum eſst à bello, quatenus fieri poſssit propter belli & auaritiæ noſstrorum innumerabilia damna, & incommoda: & negentes illæ potius ſscandalizentur, quam inſstruantur per maximè autem in hoc aduertendum eſst, quòd dicta Hoſstien. de bello inferendo propter recognitionem dominii ab eccleſsia, non carent ſscrupulo: & contra eum tenet Silueſster. in ſsumma, in parte infidelitas. verſsicu. antepenul. tenens cum Innocent. & mouetur ex dictis. S. Thom. ſsecunda ſsecundę. in dicta quæſstione. 66. dicentis infideles tunc iniuſstè tenere dominia, quando per leges terreno rum principum amittere iuſssi ſsunt: & ideo ab eis poſsſsunt per violentiam ſsubſsttrahi non priuata auctoritate: Sed publica & ſsupplet ad. S. Thom. ex dictis Innocent. quòd dupliciter dicuntur detinere iniuſstè ſsecundum Innocent. vel quia ea ſsurripuerunt à Chriſstianis, vel quia per dominos fideles poteſstatem habentes ſsuper eos condẽnati ſsunt pro delictis eorum, de quibus eospunire poſsſsunt. Aduerte etiam, quia & hoc contra Hoſstien. eſst de mẽte. S. Tho. ſsecunda ſsecundę. q. 10. arti. 10. verſsi. dicendum cum dicit. b. Tho. quòd dominiũ vel prælatio introducta ſsint de iure humano: diſstinctio autem fide lium eſst ex iure diuino, ius autem diuinum, quod eſst ex gratia, non tollit ius humanum, quod eſst ex naturali ratione. E ideo ſsecundum eum diſstinctio fidelium & infidelium, ſsecundum ſse conſsiderata, nõ tollit dominium & prælationem infidelium ſsuprà fideles in dominio iam præexiſstenti: poteſst tamen iuſstè per ſsententiam vel ordinationem eccleſsiæ autoritatem Dei habentis tale ius dominij, vel prælationis tolli, quia infideles merito ſsuæ infidelitatis merentur poteſstatem amittere ſsuper fideles, qui transferuntur in filios Dei. ¶ Sed hoc eccleſsia quandoque facit, quandoque non facit: vt ibi latius per eum. Et ſsic ex mente. S. Thom. Satis apparet quòd non liceat tollere dominium infidelium ſsuprà alios infideles, prout in ca ſsu noſstro, quod ius diuinum in hoc non abſstulit infidelibus domi nium, & prælationem, quod eis competebat ex naturali ratione ſsuper ſsuos ſsubditos apertius etiam vult. S. Thom. 2. 2. quæſstio. 12. articu. 2. vbi tradit quòd princeps Chriſstianus ſsi apoſstaſsiam à fide cõmittat priuari poteſst dominio per eccleſsiam ſsicut & poſsſset ꝓ alijs culpis, & ſstatim ſsubdit ad eccleſsiam autem non pertinet punire infidelitatẽ in illis qui nunquam fidem ſsuſsceperunt. ſsecundum illud Apoſsto. 1. ad Corint. c. 5. Quid mihi de his quę foris ſsunt iudicare, & ad illam autoritatem quæ fauere videtur dictis Hoſstienſs. Matthæi vltimo data eſst mihi omnis poteſstas in cœlo & in terra, poteſst dici quòd intelligatur, prout dicit ibi gloſs. interlinealis & fuit dictum. b. Hieronymi. id eſst, vt qui ante regnabat in cœlo, per fidem regnet in terris: & etiam Albertus magnus. in expoſsitione dictorũ verborum, dicit data eſst mihi omnis poteſstas & non potentia: quia poteſstas nomen eſst ciuile, & dicit potentiam ſstantem ad iuris ordinem. Et ſsic quatenus ordinatur ad promulgationem fidei & euangelicæ doctrinæ omnem poteſstatem habebit Papa, non vt temporaliter ſsubijciat infideles prætendens, vt recognoſscant dominium eccleſsiæ licet enim Chriſstus, etiam in quantum homo, ab inſstanti ſsuæ conceptionis fuit dominus vniuerſsorum, noluit tamen regnare armato milite, patet cùm dicit. regnum meum non eſst de hoc mundo, ſsi ex hoc mundo eſsſset, miniſstri mei vtique decertarent. &c. Ioan. ca. 18. vbi glo. ordinaria dicit hoc eſst quòd nos ſscire voluit: Sed prius vi ciſssim interrogando voluit oſstendere quæ eſsſset de regno ſsuo hominum opinio, iudæorum vel gẽtilium, qua oſstenſsa vtrique apertius reſspondet, regnum meum non eſst de hoc mundo: ne vanè timeatis & ſseruiatis: ſsed ad regnum cęleſstè credendo venite. dicit etiam Nico. de Lyra. nunc autem regnum meum non eſst hic, id eſst, quantum ad temporalia iſsta quærenda. Sed contra hoc videtur, dicit ipſse, Pſsalm. 46. rex omnis terræ Deus: ipſse autem eſst verus Deus, ſsicut verus homo. dicendum quòd ſsecundum veritatem diuinitatis, omnia ſsunt ſsubiecta Chriſsto: tamen quantum ad humanitatem in primo aduentu ſsuo, non venit ad dominandum temporaliter: ſsed magis ad ſseruiendum & patiendum, hæc Nicolaus. facit etiam & illud hymni Epiphaniæ, qui decantatur ab vniuerſsali eccleſsia. hoſstis Herodes impie, Chriſstum venire quid times? nõ arripit mor talia, qui regna dat cœleſstia. dicit etiam. b. Auguſsti. in dicto Ioannis. 18. capit. Audite ergo Iudæi & gentes, audi circunciſsio, audi præ putium, audite omnia regna terrena non impedio dominationem veſstram in hoc mundo, regnum meum non eſst de hoc mundo, nolite metuere metu vaniſssimo, quo Herodes ille maior, cum Chriſstus natus annuntiaretur expauit: & tot infantes, vt ad cum mors perueniret, occidit timendo magis quàm iraſscendo crudelior, regnum (inquit) meum non eſst de hoc mundo, quid vultis amplius venite ad regnum quod non eſst de hoc mundo: venite credendo & nolite ſsæuire metuendo, & inferius ſsubdit, non ait regnum meum non eſst hic: ſsed non eſst hinc: hic eſst enim regnum eius vſsque in finem ſseculi habens interſse commixta zizania, vſsque ad meſsſsem: meſssis enim finis eſst ſseculi, quando meſsſsores venient, id eſst, Angeli & tollent de regno eius omnia ſscandala, quod vtique non fieret, ſsi regnum eius non eſsſset hic: ſsed tamen non eſst hinc, quia peregrina tur in mundo. Præterea non ita in diſstinctè eſst dicendum, quod Pa pa in omnibus habeat eãdem poteſstatem, quam habeat Chriſstus. Vnde dicit Hoſstien. in ſsumma. de pęnitẽnt. & remiſssioni. dum allegat in fin. colum. illius operis autoritatem illam, conſstitutus eſst à Deo iudex viuorum & mortuorum, quòd illud verbum, conſstitutꝰ, non facit relationem ad Papam, ſsed ad Chriſstum. Ad conceſssionẽ Alexand. poteſst dici, quòd non per hoc Papa viſsus fuit approbare opinionem Hoſstienſs. ex illa generali conceſssione, cùm talis deciſsio egeret magno cõſsilio & deliberatione, & quòd illa conceſssio intelligatur ſseruatis ſseruandis, & in caſsibus in quibus licita eſsſset cõceſssio & belli indictio, iuxta ea quæ dixi, & inferius dicam ex dictis Innocent. & alijs. Temperandum ergo eſst à bello quatenus poſssibile ſsit, & non eſst fidendum dictis Hoſstien. de quibus ſsuprà, & potius adhe rendum dictis Innocent. & illa autoritas, exi in ſsepes, &c. Et compelle eos intrare. Intelligit̃ de hæreticis. vt in. c. ipſsa pietas. 23. quæſst. 4. & tradit Innocent. in capitu. maiores. de baptiſsm. S. Thom. ſsecũda ſsecunde. queſstio. 10. articu. 8. 11. &. 12. & fi obijciatur de Paulo percuſsſso in via, & quodammodo coacto ad fidem. De quo habetur in capitu. quis nos. 23. quæſstio. 4. qui tamen adhuc fidem non ſsuſscepe rat reſspondetur vt gloſsſs. ibi dicit quòd illud ſsola diuina voluntate fuit: nam nullus cogitur recipere fidem. vt in dicto capit. de iudęis: vel poteſst dici, quòd Paulus ante conuerſsionem renitebatur fidei Chriſstianæ ſsuſsceptę per eum in figura. Nam vt dicit. S. Thom. ſsecun da ſsecundæ quæſstione decima. articulo quinto. quando renititur fidei nondum ſsuſsceptæ dicitur infidelitas Paganorum ſsiue Gentilium. Quando vero renititur fidei Chriſstianæ ſsuſsceptę vel in figura. & ſsic eſst infidelitas Iudęorum, vel in ipſsa manifeſstatione veritatis, & ſsic eſst infidelitas hæreticorum. & grauior eſst infidelitas Iudæorum, quàm gentiliam. quia licet Iudæi fidem euangẽlij nunquam ſsuſsceperunt, ſsed quia ſsuſsceperunt eius figuram in veteri lege, quam male interpretantes corrumpunt: eorum infidelitas eſst grauior quàm Gentilium, vt tradit idem Sanctus Thom. ibidem articu. 6. prima tamen reſsponſsio melior eſst. ¶ Alfonſs. etiam de Caſstr. in tractatu. de iuſsta hæreticorum punitio. libr. 2. capitu. 14. in prima belli cauſsa quam adducit, ſscilicet contra idolatras allegato iam per eum. capit. 12. Deutero. ibi ſsubuertite omnia loca. &c. ſsubdit, & teſstimonio huius præcepti diuini fretus ego ſsentio iuſstum eſsſse bellum, quod catholici hiſspanorum reges contra barbaras gentes, & idolatras, quæ Deum ignorabant verſsus occidentẽ & auſstrum inuentas, ante aliquot annos geſsſserunt, & nunc etiam gerunt, hac tamen conditione bellum illud iuſstum eſsſse cenſseo, fi antequam reges contra illos bellum moueant, procurent diligenter & fideliter illos monere, vt falſsorum deorum cultum deſserant, & Deum verum qui eſst cunctorum creator & rector, adorent, quam monitionem ſsi ibi recepe rint, quanuis baptiſsmum recipere nolint, non crederem iuſstè poſsſse bellum contra illos moueri. Si autem tali monitioni obtempera re noluerint: ſsed obſstinati iu ſsuo errore perſstiterint, præſsertim ſsi verbi Dei prædicationem impediant: tunc iuſstum eſsſse quòd ob hanc cauſsam contra illos geratur bellum: quia omnes illę gentes, vt experientia compertum eſst, idolatriam exercent, & multa alia contra legem naturę nefanda committunt. Nam quemadmodum Deus olim filijs Iſsrael contra Iebuſseum & alias idolatras gentes fieri præcepit: ita nunc & contra has gentes ſsimilibus vitijs & criminibus infectas fieri expedit, & ſsic vt vides adhæret dictis Innoc. conceſssio igitur Papæ, de qua ſsuprà intelligenda videtur iuxta dicta Innocent. vt ſseruatis ſseruandis bellum inferatur, & amiſsſso dominio principum infidelium, propter eorum delictum, & cum mo niti non deſsiſstunt rex hiſspaniæ ſsuccedat in illo ex cõceſssione Papæ & propter laborem & expenſsas belli iuxta dicta Ioan. Maior. de quibus ſsuprà. & dicta Sanct. Thomæ. procedunt, cùm Papa diſsponit inter ſsubditos fideles, vt latè patet ex verbis eius in dicto capit. 19. & ad capitu. ſsi non ex fidei. 23. quæſstio. 4. dicendum quòd ibi beatus Gregorius non decidit aliquid circa cauſsam iuſsti belli quod gerebat genãdius in gentes de quibus ibi ſsed tantum commendat eius rectam intentionem in bellis, ſscilicet, quòd non deſsiderio fundendi ſsanguinis, ſsed dilatandę tantum cauſsa reipublicę, vt ſsic ex cõſsequẽti in ſsubditas gẽtes fidei prædicatio diſscurrat certũ eſst enim quòd in bello tria requiruntur principis, ſscilicet, autoritas: cauſsa iuſsta: recta intentio. de iſsto vltimo tantum diſsſserit ibi Sanctus Gregorius. ¶ Et poſstea quam hæc ſscripſseram venit ad manus, quòd in materia iſsta ſscriptis tradiderat Franciſscus à victoria Frater ordinis prædicatorum, qui cathedram primariam theologiæ rexit Salmanticæ, vir doctiſssimus in relectione ſsua ſsuper verbo illo Matth. capitu. fina. docete omnes gentes baptizantes eos in nomine patris, & filii, & ſspiritus ſsancti, vbi poſst quàm oſstenderit Indos iſstos habuiſsſse, & habere dominium ſsuarum rerum, & veros eſsſse dominos, neque ad id obſstare quòd per aliquos adducebatur iſstos propter amentiam & imbecillitatem, ſseu eorum hebetudinem iuxta dictum philoſsophi dicentis: quòd aliqui à natura ſsunt ſserui, oſstenderitq; iſstos Indos ſsecundum rei veritatem non eſsſse amentes: ſsed habere pro ſsuo modo vſsum rationis: cum habeant ordinem aliquem in ſsuis rebus, poſstquam habent ciuitates, & matrimonia, magiſstratus, dominos, leges, opificia, & commutationes, quæ omnino requirunt vſsum rationis. Item religionis ſspeciem: & quia non errant in rebus. quæ aliis ſsunt euidentes, quòd eſst indicium vſsus rationis, tradens etiam quòd deus & natura nõ deficiant in neceſsſsariis pro magna parte ſspeciei, & præcipuum in homine eſst ratio, & quòd fruſstra eſst potentia, quæ non reducitur ad actum. vnde quòd iſsti Indi videantur inſsenſsati, & hebetes putat ipſse ex maxima parte eſsſse ex mala educatione, cum etiam apud nos videamus multos ruſsticorum parum differentes à brutis animãtibus, neq; philoſsophum, vbi ſsupra intellexiſsſse, quòd qui parum valent ingenio, ſsint à natura alieni iuris: & ꝙ non habeant dominium ſsui & aliarum rerum, neq; voluiſsſse philoſsophum, quòd ſsi qui ſsunt à natura parum mente validi, quod liceat occupare bona illorum, & patrimonia & illos redigere in ſseruitutem, & venales facere. Sed vult philoſsophus quòd à natura eſst illis neceſssitas, qua indigent ab aliis regi: & gubernari & bonum eſst ſsubdi aliis, ſsicut filii indigent ſsubiici parentibus, ante adultam ætatem, vt vxor viro. Et demum dictus Franciſscus, reiicit aliquos titulos qui prætendi poſsſsent iuſsti belli ad iſstos Indos ſsubiiciendos. Primum, ſscilicet quòd iuſstè ſsubiici debeãt ſsub dñio Imperatoris, cũm Imperator dicat̃ dñs mũdi. l. depræcatio ff. ad leg. rho. de iact. tradit Bar. in extrauagan. ad reprimendum in gloſsſs. ſsuper verbo totius orbis, quem titulum reiicit latè comprobans. quòd neq; de iure naturali, neq; diuino neq; humano Imperator poteſst prætendere dominium totius orbis.

¶ Primum dicit patere, quia dominium & prelatio ſsuper ſsubditos eſst de iure humano, non de iure naturali allegat. S. Thom. ſsecunda ſsecundæ quæſstio. 12. & tetigi ſsuprà, & in prima parte. q. 6. arti. quarto, & quæſstione. 96. vbi dicit, quòd in iure naturali homines ſsunt liberi excepto dominio paterno & maritali, & Ariſsto. primo politicorum.

¶ Secundum quòd neq; de iure diuino, comprobat latè: quia ante aduentum Chriſsti non legimus quòd fuerint Imperatores, domini mundi, ibiq; reſspondet ad illam autoritatem Danielis. 2. capitulo de Nabuchodonoſsor, cum dicit̃, tu rex regum es & deus cœli regnum, & fortitudinem, & imperium, & gloriam dedit tibi, & omnia in quibus habitant filii hominum, dicens certum eſsſse quod neq; Nabuchodonoſsor cepit regnum ſspecialiter à deo Sed eo modo quo alii principes, vt Paulus dicit ad Romanos, cap. 13. omnis poteſstas à domino eſst. Et prouerbio. 8. per me reges regnant & legum conditores iuſsta decernunt, neq; Nabuchodonoſsor habuit Imperium iure in toto orbe: nam iudæi non erant ei ſsubditi, & ex hoc patet neminem de iure diuino fuiſsſse dominum totius orbis, quia gens iudæorum libera erat ab omni alienigena, vt habetur Deutero. cap. 17. non poteris alterius gentis hominem regem facere, & quanuis Sanctus Thom. de regimi. prin. libro tertio, capitulo quarto & quinto, videatur dicere imperium Romanorum à deo traditum propter iuſstitiam illorum, & amo rem patriæ, & optimas leges, quas habebant, vt etiam dicit Auguſstinus in libro de ciuitate Dei, hoc non eſst intelligendum quòd ex inſstitutione diuina factum eſst: vt conſsequerentur Imperium orbis: ſsed alio iure, ſscilicet iuſsti belli, vel alia ratione, non modo quo habuit Saul. & Dauid regnum à deo: hoc etiam conſstare, & intelligi debet, Si conſsideremus qua ratione & ſsucceſssione imperia venerunt vſsq; ad nos, ante ſseu poſst aduentum Saluatoris: ibiq; latè tradit nulla autoritate iuris diuini conſstare, neq; poſsſse probari Imperium ſstatutum fuiſsſse de iure diuino. ¶ Tertium etiam quòd neq; iure humano Imperator ſsit dominus orbis conſstare dicit, quia vel eſsſset ſsola nulla autoritate fulcita talis poteſstas, aut autoritate legis, quę nihil operaretur: quia lex præſsupponit iuriſsdictionem, & ſsi ante legem Imperator non habebat iuriſsdictionem in orbe: ergo neq; poſst legem, quia talis lex non potuit obligare non ſsubditos, neq; hoc habuit imperator per legitimam ſsubiectionem, aut aliquo alio legitimo titulo: & ſsic nunquã imperator fuit dominus totius orbis. Pręterea etiam dicit quia & illi qui ſsecũdum opinionem ſsuam Imperatori dominium totius orbis attribuũt, nõ dicũt eũ eſsſse dominũ per proprietatẽ: ſsed ſsolũ ꝑ iuriſsdictionem, quod ius non ſse extendit ad hoc, vt conuertat prouinciã in ſsuos vſsus, aut donet pro ſsuo libito opida aut prædam, neq; veteres dominos deponere, neq; vectigalia capere. Impugnat etiam aliũ, & ſsecundum titulum, qui prætenderetur ex conceſssione videlicet papæ inſsiſstens in hoc multum, adducens fundamẽta pro vtraq; par te, dicens quòd opinio quorundam iuriſsconſsultorum eſst, quòd papa habet iuriſsdictionem plenam in temporalibus in toto orbe terra rum, & quòd ita tenere videtur Bar. in. d. extrauagan. ad reprimẽdũ, & Hoſstien. vbi ſsuprà, & Archiepiſscopus Florenti. 3. parte, titu. 22. c. 5. §. 8. & Ange. & Silueſst. in Summa, qui etiam vt ipſse Franciſscus refert multo largius & benignius hanc poteſstatem attribuit papæ: in verbo infidelitas. §. 7. & verbo papa. §. 7. &. 10. &. 11. & verbo legitimus. §. 4. mirabilia ſsecundum cum dicens in illis locis circa hoc, putà quòd poteſstas Imperatoris & omnium aliorum principum eſst ſsubdelega ta, reſspectu papæ, & quòd eſst deriuata à deo mediãte papa, & quòd tota illorum poteſstas dependet à papa: & quòd Conſstantinus dona uit terras papæ in recognitionem dominii temporalis, & è contrario papa donauit imperium Conſstantino in vſsum & ſstipendium: imò quòd Conſstantinus nihil donauit, ſsed reddidit quòd erat ſsubtractũ & quòd ſsi papa non exercet iuriſsdictionem in tẽporalibus extra pa trimonium eccleſsiæ: nõ eſst hoc propter defectum autoritatis, ſsed ad euitandũ ſscandalũ & nutriendũ pacẽ, & tota ꝓbatio horũ ſsecũdũ eũ eſst, quia domini eſst terra & plenitudo eiꝰ, & data eſst mihi omnis po teſstas in cœlo & in terra, & quòd papa eſst vicarius Chriſsti, & ad phi lipen. 2. Chriſstus factus eſst pro nobis obediens vſsq; ad mortem: pro pter quod & deus exaltauit illum. Et quod fauere videtur. S. Tho. in fine ſsecundi libri ſsententiarum, cuius vltima verba in ſsolutione ad quartum ſsunt, quòd papa tenet vtrunq; poteſstatis apicem, ſsecularis & ſspiritualis, quo fundamento iacto autores huiꝰ opinionis. Primo dicunt quòd papa potuit Reges Hiſspaniæ conſstituere principes eorum barbarorum Indorum, tanquam dominus ſsupremus tempora lis. Secũdo dicunt quòd dato ꝙ hoc nõ poſsſset, ſsaltem ſsi barbari iſsti nollent recognoſscere dominium papæ temporale poteſst eis bellum indicere, & inferre. Et ita dicunt factum eſsſse: nam primo papa conceſssit illas prouincias regibus Hiſspaniæ: Secundo etiam barbaris illis fuit propoſsitum, & ſsignificatum, quòd papa eſst vicarius Chriſsti, & habet eius vicẽ in terris: & quòd ideo recognoſscerẽt eum in ſsuperiorem: & cum ſsic recuſsauerint iuſstè ſsit eis bellum illatum & eorum prouinciæ occupatæ, vt hoc dixit Hoſstien. cuius fuit iſsta opinio, vt retuli ſsuprà. Cõtra hoc tamen idem Franciſscus ponit aliquas propoſsitiones, quarum prima eſst, quòd papa non eſst dominus temporalis totius orbis. loquendo propriè de dominio & poteſstate ciuili: quam concluſsionem tenent ſsecundum eum turre crema ta. lib. 2. c. 113. Ioann. & Hug. in. c. cum ad verum. 96. diſstin. & fatetur Inno. papa tertius qui fuit doctiſssimus in cap. per venerabilem, qui filij ſsint legiti. dicens ſse non habere poteſstatem temporalẽ in regno Franciæ: & videtur expreſsſsa ſsententia Bernardi. lib. 2. de cõſsideratione ad Eugenium, ſsubditq; quòd oppoſsita opinio videtur cõtra præ ceptum domini de quo Matth. ca. 20. & Lucæ. 2. Scitis: quia principes gentium dominantur eorum, &c. Non ita erit inter vos, idem & contra præceptum Apoſstoli non dominantes in clero, ſsed forma facti gregis. 1. Petri. 2. & ſsic Chriſstus dominus ſsecundum humanitatem ſsecundum quòd ipſse probabilius eſsſse dicit, non fuit dominus temporalis orbis cùm ipſse dixerit regnum meum nõ eſst de hoc mũdo. & tetigi ego ſsuperius, vnde. S. Tho. de regimi. principum lib. 3. c. 13. dicit quòd dominium Chriſsti ordinatur ad ſsalutem animæ, & ad ſspiritualia bona, licet à temporalibus nõ excludatur eomodo quo ad ſspiritualia ordinantur. vnde patet ſsecundum eum quod ſsentẽtia S. Tho. non eſst, quòd regnum Chriſsti eſsſset eiuſsdem rationis, cum regno ciuili & temporali: ſsed ita eſst quòd ad finem redemptionis omnimodam poteſstatem habebat: etiam in temporalibus: ſsed ſsecluſso illo fine non. multominus ergo papa habebit tale dominium tempo rale. Adducit etiam quòd tale dominium in papa non poteſst proba ri iure diuino, naturali, neq; humano, quod de naturali & humano notum eſst, de diuino etiam, quia nulla autoritate iuris diuini proba tur, quod enim Dominus dixit Petro, paſsce oues meas, ſsatis oſstendit poteſstatem eſsſse in ſspiritualibus, & non in temporalibus. & oſstẽdit papam non eſsſse in toto orbe: nam ipſse dixit Ioann. ca. 18. in fine ſseculi fiet vnum ouile & vnus paſstor, vnde ſsatis conſstat in præſsentia rum non omnes eſsſse oues huius ouilis, ſsaltem infideles. Item etiam adducit. quòd dato quòd Chriſstus haberet hanc poteſstatem cõſstat hanc non eſsſse commiſsſsam papæ, quòd dicit patere: quia non minus papa eſst vicarius in ſspiritualibus. quàm in temporalibus: ſsed papa non habet juriſsdictionem ſsuper infideles, vt fatentur qui contrariã opinionem ſsectantur, ergo neq; temporalem, & videtur expreſsſsa ſsen tentia Apoſstoli prima ad corinthios, cap. 5. quid ad me de his quæ foris ſsunt iudicare? præterea non eſst bonum argumentum ſsecundũ eum, Chriſstus habuit temporalem poteſstatem in toto orbe: ergo commiſsit eam papæ: nam Chriſstus ſsine dubio habuit ſspiritualem poteſstatem in toto orbe non minus ſsuperfideles, quàm ſsuper infideles, vel ècontra. Et potuit facere leges obligantes totum orbem, ſsicut fecit de baptiſsmo & articulis fidei, & ſsecundum Doctores, Chriſstus poteſstatem excellentiæ non commiſsit apoſstolis: & tamen Papa non habet illam poteſstatem ſsuper infideles, neque poteſst eos excommunicare, neque prohibere connubia in gradibus à iure diuino permiſssis ergo. &c.

¶ Ponit etiam ſsecundam propoſsitionem, quòd dato quòd Papa ha beret illam poteſstatem in orbe. non poſsſset eam dare principibus ſse cularibus, & patere dicit, quia eſst annexa Papatui, neque poteſst Pa pa eam ſseparare ab officio Papæ, neque priuare ſsucceſsſsorem illa po teſstate, quia non poteſst eſsſse ſsequens pontifex minor prædeceſsſsore, & ſsic vel nulla eſsſset talis collatio, vel ſsequens pontifex poſsſset illam reuocare.

¶ Subdit & tertiam propoſsitionem, quòd Papa habet temporalem poteſstatem in ordine ad ſspiritualia, id eſst, quantum eſst neceſsſse ad ad adminiſstrationem rerum ſspiritualium, quam dicit eſsſse concluſsionem Turre Cremate. vbi ſsuprà cap. 144. & omnium doctorum. ex qua concluſsione infertur quòd Papa poteſst infringere leges ciui les, quæ ſsunt nutritiuæ peccati, vt patet in capit. fin. de præſscriptio. & quòd diſscordantibus principibus de iure alicuius principatus, & in bella ruentibus poteſst eſsſse iudex & cognoſscere de iure partium, & ſsententiam ferre, quam principes recipere tenentur, ne eueniant tot mala ſspiritualia, quot ex bellis oriri neceſsſse eſst, & ex hac etiam ratione poteſst aliquando reges deponere, & nouos conſstituere & ad hunc ſsenſsum intelligenda ſsunt iura, quæ dicunt quòd Papa habet vtrunque gladium. ¶ Et ex iſsta propoſsitione infert, quòd cum Papa non habeat poteſstatem ſspiritualem ſsuper iſstos infideles, vt pa tet. 1. ad Corint. cap. 5. ergo neque temporalem. Vnde ſsi iſsti barbari nolunt recognoſscere tale dominium, non poteſst eis bellum inferre, & bona illorum occupare quòd & confirmari dicit: nam cum ita ſsit, & tenentes opinionem contrariam fatentur, dato quòd barbari nollent recipere Chriſstum pro domino, non poſsſsunt ob hoc bello peti, & affici aliquo malo. Vnde abſsurdiſssimum eſst, quòd dicũt ꝙ teneantur recipere vicariũ, & ꝙ alias poſssint bello laceſssiri & ſspoliari. ¶ Et item ſsi & ratio eſst ſsecundũ iſstos, quare & ſsi nollent recipere fidẽ Chriſsti, nõ poſsſsunt cogi: ꝗa non põt eis euidenter ꝓbari per rationes naturales. Cùm ergo multo minus per rationes naturales probari poſssit dominium Papæ: ergo nõ poſsſsunt cogi ad recognoſscendum hoc dominium. Vnde & idem Silueſst. qui tantum fauet poteſstati Papæ tenet contra Hoſstien. quòd infideles nõ poſsſsent bel lo cogi ad recognoſscendum hoc dominium, neque hoc titulo ſspoliari poſsſsunt bonis ſsuis, ſsecundum Innocent. in dicto capit. quòd ſsuper his, & ſsanct. Thom. videtur huius ſsententiæ ſsecunda ſsecundæ. quæſstio. 66. articu. 8. ad ſsecundum vbi dicit quòd infideles nequeũt ſspoliari bonis ſsuis, niſsi qui ſsunt ſsubditi principibus temporalibus, propter cauſsas legitimas: ex quibus alij ſsubditi poſsſsent ſspoliari. Vn de & neque Sarraceni vnquam iſsto titulo fuerunt ſspoliati, & ſsi quis dicat talem titulum ſsufficere ad inferendum eis bellum, eſsſset aperte fateri, quòd ratione infidelitatis poſsſsunt ſspoliari, cùm ſsit certum ꝙ nullus infidelium recognoſscit hoc dominium, nullus autem ex do ctoribus eſst qui concedat, quòd ex ſsolo titulo infidelitatis poſsſsent ſspoliari, etiam de illis qui cogere volunt ad talem recognitionem. Ergo omnino eſst fictitiũ quod iſsti dicunt, quòd ſsi infideles non recognoſscunt dominium Romani pontificis, poſssint bello infeſstari. ¶ Subdit etiam ad iuſstificationem huius conqueſstæ prætenditertiũ titulum, ſscilicet, inuentionis, & quòd ſsic efficiantur occupantium, vt hi. §. ferę. inſstitu. de rer. diuiſs. quem tamen confutat, & bene cum iſsta loca non erant deſserta: ſsed habitata & infideles haberent verũ dominium illorum: ergo quæ ſsic ſsunt inuenta non poſsſsunt dici in nullius bonis fuiſsſse, vt diſspoſsitio. d. §. locum habeat, neque plus iuuat talis inuentio, quàm ſsi ipſsi inueniſsſsent nos. Si autem ſsecundum eum prætẽdatur titulus, quòd ſsi nolint ſsuſscipere fidem Chriſsti poſsſsint bello impeti: nam videbatur, quòd cum ratione blaſsphemiæ in Deum poſssit eis indici bellum, vt deſsiſstant à talibus blaſsphemijs, vt tradunt. S. Thom. & Caietanus. 2. 2. quæſsti. 10. articu. 8. inquit enim S. Thom. poſsſsemus eos proſsequi bello, ſsi vterentur crucifixo ad irriſsionem, vel quomodocunq; vterentur ad ignominiam, & ſsi facerent iniuriam Chriſsto, qui eſst rex & dominꝰ noſster: ſsed maius peccatum eſst infidelitas, quam blaſsphemia: quia vt ſsanct. Tho. probat, in dict. q. 10. articu. 3. infidelitas eſst grauiſssimum inter peccata, quæ contingũt in peruerſsione morum: quia opponitur directè fidei: & blaſsphemia nõ opponit̃ directe fidei, ſsed cõfeſssioni fidei. Infidelitas etiã tollit principiũ cõuerſsionis in Deũ, ſscilicet fidẽ, nõ autẽ apoſstaſsia ergo ſsicut ꝓ blaſsphemia, licet, à fortiori ꝓpter in fidelitatẽ licebit eos bello proſsequi. Sed tandem ipſse Frãciſscus reſsidet, ꝙ imo neq; ex hoc titulo poſsſsent debellari ponens ſsex propoſsitiones.

¶ primam, quòd iſsti barbari priuſsquam aliquid audiſsſsent de Chriſsto non peccabant peccato infidelitatis, eo quòd non credebant in Chriſstum. quæ concluſsio ſsecundum eum eſst ad literam. San. Tho. ſsecunda ſsecundę quæſstio. 10. articulo. 1. vbi dicit quòd apud eos qui nihil audierunt de Chriſsto, infidelitas non habet rationem peccati: ſsed magis pœnæ: quia talis ignorantia diuinorum ex peccato primi parentis ſsequuta eſst, qui autem ſsi ſsunt infideles damnantur quidem: ſsed propter alia peccata non propter peccatum infidelitatis. Vnde dominus dicit Ioannis. 5. Si non veniſsſsem & loquutus eis non fuiſsſsem, peccatum non haberent, vbi Auguſstinus exponit, quòd loquitur de peccato quod non crediderunt: neque obſstat ſsi quis dicat, ergo ſsecundum hoc ſsequitur quòd aliquis ſsaluari poſssit ſsine baptiſsmo, ſsi ponamus ignorantiam inuincibilẽ de baptiſsmo & fide Chriſsti, nã nõ ſsequit̃ talis cõſsequẽtia: barbari enim ad quos nõ peruenit annũtiatio fidei, vel religionis Chriſstianæ, dãnabunt̃ ꝓpter peccata mortalia, aut idolatriã: ſsed nõ propter peccatũ infidelitatis, quia ſsi facerent quòd in ſse eſst bene viuendo, dominus illuminaret illos circa nomen Chriſsti.

¶ Ponit etiam concluſsionem Secundam quòd iſsti barbari non ad primum nuntium tenebantur, neque tenentur credere fidem Chriſsti: ita quòd non credendo peccarent mortaliter ſsolum per hoc, quòd ſsimpliciter eis annuntiatur & proponitur quòd vera eſst religio Chriſstiana, & quòd Chriſstus eſst Saluator, & Redemptor mundi, ſsine miraculis aut quacunque alia ſsuaſsione & probatione. Allegat ſsanctũ Thomã. & Caietanum. 2. 2. quæſstio. 1. articulo. 4. dicentes, quòd temerè aut imprudenter quis crederet aliquid, maxi me in his quæ ſspectant ad ſsalutem: niſsi cognoſscat à viro fide digno illud aſsſseri. & Eccleſsiaſstici. capitu. 19. dicitur quòd qui cito credit, leuis eſst corde, & confirmatur per illud Ioan. 15. & ſsi ſsigna non feciſsſsem peccatum non haberent, cùm ergo ex hoc, dicti barbari non eſsſsent in culpa, non potuiſsſset contra eos bellum indici, cum ad bellum iuſstum requiratur cauſsa iuſsta, vt ſscilicet illi qui impugnãtur hoc propter aliquam culpam mereantur, vt tradit Auguſstinus. libro. 83. quæſstionum & habetur. in capitu. dominus noſster. 23. q. 2. Et ſsanctus Thom. 2. 2. q. 40. articu. 1.

¶ Ponit & tertiam propoſsitionem, quòd ſsi barbari rogati & admoniti, vt audiant pacificè loquentes de religione, & nolint audire, quòd non excuſsantur à peccato mortali: quia cum neceſsſsarium ſsit eis ad ſsalutem credere in Chriſstum & baptizari. Marci. capi. vltim. Qui crediderit, &c. Cùm vt credant requiratur, quòd audiant, tenentur audire alias ſsunt extraſstatum ſsalutis.

¶ Quartam etiam proponit propoſsitionem quòd ſsi fides Chriſstiana proponatur barbaris probabiliter: id eſst, cum argumentis proba bilibus, & rationibus, & cum vita honeſsta, & ſsecundum legem naturæ ſstudioſsam, quę magnum eſst argumentum ad confirmandam veritatem: & hoc non ſsemel, ſsed diligenter & ſstudioſse: barbari tenentur credere, & recipere fidẽ Chriſsti ſsub pœna peccati mortalis.

¶ Ponit etiam aliam & vltimam propoſsitionem, quòd quantuncunque fides ſsit annuntiata barbaris probabiliter & ſsufficienter: & nollent eam recipere, non ideo tamen ex hac ratione licet eos bel lo perſsequi & ſspoliare bonis ſsuis. Allegat ſsanctũ Thom. 2. 2. quæſsti. 10. articu. 8. & eſst communis concluſsio doctorum in iure canonico, & ciuili, & dixi ego ſsuperius.

¶ Deinde adducit quintum titulum, qui prætenditur ad bellum iſstud iuſstificandum, ſscilicet, quòd barbari iſsti vel multi eorum peccant contra legem naturæ, vt aiunt ſseu contra naturam, vt vſsus car nium humanarum, concubitus indifferentes cum matre, & ſsorore, & cum maſsculis, & quòd pro his poſsſsunt infeſstari bello, & cogi, vt ea relinquant, quæ fuit opinio Archiepiſscopi florentini, tertia par te. titu. 22. capitu. 5. §. 8. poſst auguſstinum de anchona Silueſster. inſsumma. in verbo Papa. §. 7. & fuit opinio Innocen. in dicto capitul. quòd ſsuper his, credo (inquit) gentiles non habent niſsi legem natu ræ, & ſsi contra illam fecerint, poteſst illos Papa punire. Et arguitur ex Gene 1. cap. 19. vbi Sodomitæ puniti ſsunt à deo, cum enim facta Dei nobis ſsunt exemplaria, non video quare Papa qui eſst vicarius Chriſsti non poſssit. hæc Innocent. ipſse verò Franciſscus ponit in hoc concluſsionem principes, ſscilicet, chriſstianos, etiam cum autoritate Papæ non poſsſse coercere barbaros à peccatis contra leges naturæ, neq; ratione illorum eos punire, & hanc concluſsionem probat.

¶ Primo, quia cõtraria aſsſsertio præſsupponit falſsum, videlicet, quòd Papa habeat iuriſsdictionem ſsuper illos, cuius contrarium ſsuprà probatũ eſst. &c. ¶ Secũdo quia vel intelligunt vniuerſsaliter de peccatis contra legem naturæ, vt pro furto, fornicatione, adulterio, vel peculiariter pro peccatis contra legem naturæ, de quibus tractat. S. Thom. 2. 2. quæſst. 154. artic. 11. quomodo peccatum contra naturam dicitur non ſsolum quòd eſst contra legem naturæ: ſsed etiam contra ordinem naturalem, de quibus. 2. ad Corint. cap. 2. & ad Romanos, c. 1. & ſsic iſsto ſsecundo modo arguit in contrarium, quia homicidiũ eſst ita graue, vel grauius peccatum: & ita manifeſstum, ergo ſsi pro illis licet, ergo & pro homicidio. Itẽ blaſsphemia eſst ita graue peccatum & manifeſstum. Vnde & pro iſsto. ſsi vero intelligatur generaliter primo modo pro omnibus peccatis contra naturã, arguit in cõtrarium pro fornicatione non licet, ergo neque pro aliis contra legem naturæ, antecedens dicit patere: primo ad Corinthios. capitulo quinto, ſscripſsi vobis in epiſstola ne commiſsceamini fornicariis. Et in ferius: ſsi quis frater nominatur inter vos fornicator, aut idolis ſseruiẽs & infrà quid enim mihi de his quæ foris ſsunt iudicare? vbi. S. Thom. dicit. Acceperunt poteſstatem ſsuper eos tantum, qui ſse fidei ſsubdiderunt, patet ergo apertè quòd Paulus dicit non ſspectare ad eum iudicium de infidelibus fornicariis aut idolatris. Itẽ & arguit quòd neq; omnia peccata contra legem naturæ poſsſsunt euidenter oſstendi, ſsaltem omnibus, & quòd dicere aliud eſst tantundem dicere, ac ſsi quis dicat quòd propter infidelitate licet Barbaros debellare: omnes em̃ ſsunt idolatræ. Item mirum eſsſse dicit, quòd papa nõ poſssit ferre leges infidelibus, & poſssit tamẽ exercere iudicia & inferre pęnas, & quòd poſssint negare impune autoritatem & iuriſsdictionem papæ, & tamen teneantur ſsubire iudicium eius. Item & ſsubdit quòd nõ poſsſsunt acceptare iudicium papæ, quin ſsint Chriſstiani nullo enim alio iure papa poteſst eos condemnare, aut punire: niſsi quia vicariꝰ Chriſsti. Sed tam Inno. quam Auguſstinꝰ de Anchona Archiepiſscopus, & Silueſster fatentur: quòd non poſsſsunt puniri: quia nõ recipiunt Chriſstum: ergo neq; quia non recipiunt iudicium papæ. Et hoc confirmari dicit, quia neq; in veteri teſstamento, vbi tunc armis res gerebãtur, populus iſsraël occupauit terras infidelium, quia eſsſsent infideles, & idolatrę, vel quia haberent alia peccata contra naturam, vt quòd ſsacrificabant filios ſsuos, & filias ſsuas dæmoniis: ſsed vel ſspeciali dono Dei, vel quia tranſsitum impediebant, vel eos offenderant: vt & dixit Caietanus vbi ſsuprà.

¶ Aſsſserit etiam prętendi alium & ſsextum titulum electionis. ſs. volũtariæ: Hiſspani enim cũ ad Barbaros peruenirent ſsignificant eis quẽadmodum rex Hiſspanię mittit eos pro commodis eorum: admonẽt vt cum in regem ſsuſscipiant, illiq; reſsponderunt ſsibi placere, & nihil tam naturale eſst quam voluntatem domini volentis rem ſsuam in alium transferre, ratam fieri. inſst. de rer. diuiſs. §. per traditionẽ, ipſse verõ & hunc titulum refutat, ex eo quia ad valorem talis tituli abeſsſse deberet metus & ignorantia: quæ vitiant omnem ellectionem: neſsciunt enim Barbari ſseu non intelligunt, quid in hoc faciant, neq; quid Hiſspani petant. Item cum hoc petunt circunſstant armati circa imbelles: & meticuloſsos. Item ſsi illi antea habent veros dominos & principes, non poteſst populus ſsine aliqua alia rationabili cauſsa acci pere nouos dominos, in detrimentum priorum: neq; ipſsi domini poſsſsunt nouum principem creare ſsine conſsenſsu populi. Cum ergo in huiuſsmodi electionibus, ſseu acceptationibus non concurrant omnia requiſsita ad legitimam electionem, talis titulus nõ eſst idoneꝰ.

¶ Reiectis itaq; per eũ titulis iſstis laborat ipſse Franciſscus in oſstendendo aliquos titulos, ex quibus licitè Barbari iſsti venire poterunt in dictionem Hiſspanorum. Ad quod oſstendendum ponit aliquas propoſsitiones.

¶ Primam, quòd Hiſspani habent ius peregrinãdi in illas prouincias, & illic degere: ſsine tamen aliquo nocumento Barbarorum, neq; poſsſsunt ab illis prohiberi, quòd probat ex iure gẽtium, quod deriuatur à iure naturali, vt inſstituta de iure natura. verſsi. quòd naturalis naturalis ratio apud omnes enim gentes & nationes habetur in huma num hoſspites & peregrinos, ſsine aliqua rationabili cauſsa nolle ſsuſscipere: & ècontra humanum & officioſsum recipere. Item quia à principio orbis cum omnia eſsſsent communia, licebat vnicuiq; inquancunq; velet regionem tendere & peregrinari, neq; hoc fuit demptũ per prouinciarum diuiſsionem: cum non fuerit de intentione gentium per hoc tollere comunicationem, & multa alia adducit his ſsimilia in huius comprobationem.

¶ Secunda verò propoſsitio eſst, licere Hiſspanis apud illos, ſsine patrię tamen damno negotiari, importantes illis merces. quibus carent & adducentes aurum vel argentum, aut alia quibus illi abundãt, neq; principes eorum poſsſsunt impedire ſsubditos ſsuos ne exerceant commertia cum Hiſspanis, neq; Hiſspanos cum illis quod etiam probat: quia commertia ſsunt de iure gentium.

¶ Tertia propoſsitio, quòd ſsi quæ ſsunt apud Barbaros communia, tã ciuibus, quàm hoſspitibus, non licet barbaris prohibere Hiſspanos ab illorum communicatione, & participatione, verbi gratia, ſsi licet aliis peregrinis, vel effodere aurum in agro communi, vel ex fluminibus, vel piſscari margaritas in mari, non poſsſsunt Hiſspanos prohibere eo modo duntaxat, quo aliis licet, dũmodo ciues & naturales non grauentur.

¶ Quarta propoſsitio, ſsi ex aliquo Hiſspano naſscantur ibi liberi, & velint eſsſse ciues, non videtur quòd poſssint prohiberi vel à ciuitate, vel à commodis aliorum ciuium, ſsi nati eſsſsent ex parentibus illic ha bentibus domicilium, quod probat: quia & hoc videtur de iure gentium. l. ciues. ff. de appella. l. ciues. C. de incol. lib. 10. imò videtur ſsecũdum eum quòd qui velit recipere domicilium in aliqua ciuitate illorum contrahendo ibi matrimoniũ, vel alia ratione, qua alii peregrini, ſsolẽt fieri ciues, non poſsſsent prohiberi pluſsquã alii, & ꝑ cõſsequẽs gaudere priuilegiis ciuium, ſsicut alii modo, & ſsubeãt onera ſsicut alii.

¶ Quinta propoſsitio. Si Barbari velẽt Hiſspanos in ſsupradictis prohibere, quæ ſsunt de iure gentium, à commertio putà, vel aliis iam dictis: Hiſspani primo debent rationibus & perſsuaſsionibus tollere ſscãdalum, & oſstendere omni ratione ſse non venire ad nocendum illis: ſsed pacificè velle hoſspitari & peregrinari, ſsine aliquo illorũ incõmodo, & hoc non ſsolũ verbis: ſsed ẽt re oſstendere, quòd ſsi Barbari nolẽt acquieſscere: ſsed vim agere, Hiſspani poſsſsunt ſse defendere & omnia agere ad ſsecuritatem ſsuam conuenientia. Et ſsi aliter fieri non poſsſset, poſsſsunt arces & munitiones ædificare & ſsi acceperunt iniuriam, illã autoritate principis bello proſsequi & alia iura belli agere: quia iuſsta cauſsa belli eſst iniuriam propulſsare, & vindicare iniuriam. l. vt vim. ff. de iuſsti. & iure, &. S. Thom. vbi ſsuprà. 2. 2. q. 40. Notandum tamen dicit eſsſse, quòd cum Barbari iſsti ſsint natura meticuloſsi, & aliàs ſstoli di & ſstulti, quantuncunq; Hiſspani eos velent ſsecuros reddere & demere à timore, poſsſsunt adhuc merito timete, videntes homines cul tu extraneo, & armatos & multo potentiores. ſse. Ideo licet iſsto caſsu permiſsſsum eſsſset Hiſspanis ſse defendere ſseruato moderamine inculpa tæ tutelæ, non licebit in illos alia iura belli exercere, puta partà victo ria vel ſsecuritate illos occidere, vel ſspoliare, vel eorum ciuitates occupare: quia in illo caſsu ſsunt innocentes: & merito timent, vt ſsupponimus, alia enim (ſsecundum eum) ſsunt iura belli aduerſsus homines ve re noxios & iniurios: alia aduerſsus innocentes & ignorantes, Sicut etiam aliter vitandum eſst ſscandalum phariſseorum aliter puſsillorũ & infirmorum.

¶ Sexta propoſsitio ſsi omnibus tentatis Hiſspani non poſsſsunt conſsequi ſsecuritatem & pacem cum Barbaris, niſsi occupando ciuitates, & illos ſsubiiciendo, licite poſsſsunt facere: probat quia finis belli eſst pax & ſsecuritas, vt dicit Auguſstinus ad Bonifacium: quia licet Hiſspanis ad finem belli facere omnia neceſsſsaria ad obtinendam ſsecuritatem & pacem.

¶ Septima concluſsio, ſsi poſstquam Hiſspani omni diligẽtia, re, & verbo oſstendiſsſsent non ſstare per eos quin Barbari pacifice & ſsine dam no rerum ſsuarum agant: nihilominus Barbari perſseuerarent in malitia ſsua, & contenderent ad perditionem Hiſspanorum: iam tunc nõ tanquam cum innocentibus, ſsed tanquam cum perfidis hoſstibus agere poſsſsunt, & omnia belli iura in illos proſsequi & ſspoliare illos, & in captiuitatem redigere & deponere priores dominos, & nouos conſstituere: moderatè tamen pro qualitate rei & iniuriarum, quòd ſsatis patere dicit: quia ſsi licet bellum indicere: ergo etiam iura belli proſsequi, non enim debent eſsſse melioris conditionis, quia ſsunt infideles: ſsed hæc omnia licerent contra Chriſstianos, ſsi ſsemel eſsſset iuſstũ bellum: ergo & aduerſsus illos.

¶ Itẽ hoc eſst de iure gẽtiũ, vt parta bello, fiãt victoris. l. ſsi quid bello & l. hoſstes. ff. de cap. ca. iuſsgentiũ. 1. diſst. & in. §. itẽ q̃ ab hoſstibus. inſst. de rer. diuiſs. & quia ſsecũdũ Doct. loquẽtes de bello, princeps qui habet iuſstum bellum fit ipſso iure iudex hoſstium & poteſst eos punire iuridice & condemnare pro qualitate iniuriarum item probatur quin legati iuregentium ſsunt inuiolabiles: ſsed Hiſspani ſsunt legati Hipanorum chriſstianorum: ergo barbari tenentur eos audire ſsaltem benignè, & non eos repellere: iſstum vult eſsſse iſstum titulum: dum tamen Hiſspani ſsine dolo & fraude in hoc verſsentur, & non quærant fictas cauſsas belli. Si enim barbari permitterent Hiſspanos pacifice negociari apud illos, nullã poſsſsunt Hiſspani ex hac cauſsa prætendere iuſstam cauſsam occupandi bona illorum: nõ plus quã Chriſstiannorũ Secundus titulus ſsecundum eũ poteſst eſsſse cauſsa religionis chriſstianæ propagandæ, prout & vult lex iſsta partitarum, licet ipſse non allegat, pro quo ponit quatuor concluſsiones.

¶ Prima eſst, quòd chriſstiani habent ius prædicandi & anunciandi Euangelium in prouinciis barbarorum, iuxta illud Matthei vltimo prædicate Euangelium omni creaturæ: & quia verbum domini nõ eſst alligatum. ſsecunda ad Corinthios cap. 2. & patere etiam dicit ex p̃dictis ꝗa ſsi habẽt ius peregrinãdi & negociãdi apud illos: ergo poſsſsunt docere veritatẽ volẽti audire, maxime in ſspectãtibꝰ ad ſsalutem: quia aliàs illi eſsſsent extra ſstatum ſsalutis: ſsi non liceret chriſstianis ire ad eos ad anunciandum Euangelium, & quia correctio fraterna eſst de iure naturali, ſsicut & dilectio: cum ergo illi non ſsolum ſsunt in peccatis: ſsed etiam extra ſstatum ſsalutis: ergo ad Chriſstianos ſspectat corigere & dirigere illos: imõ videntur ad hoc teneri: ſsunt enim iſsti ꝓ, ximi Chriſstianorum, & vnicuiq; mandauit Deus de proximo ſsuo, Ecleſsiaſsti. cap. 17.

¶ Secunda concluſsio, licet hoc ſsit commune. & liceat omnibus Chriſstianis: tàmen papa potuit hoc negotium mandare Hiſspanis, & interdicere omnibus aliis: quod probat: quia licet papa non ſsit dominus temporalis: habet tamen in temporalibus (vt ſsuprà dictum eſst) poteſstatem in ordine ad ſspiritualia. Et cum ad papam principaliter, ſspectet curare prædicationem Euangelii in toto orbe, & cum commodius Hiſspani principes in illis prouinciis poſsſsunt ad hoc dare operam, poteſst papa eis committere, & omnibus aliis interdicere: quinimo & necdum prædicationem poſsſset interdicere: verũ etiam commercium, ſsi hoc ita expedit ad religionis propagationem: quia poteſst papa ordinare temporalia, ſsicut expedit ſspiritualibus. & omnino ita dicitur expedire quod in hoc papa fecit: quia ſsi indifferenter ex aliis prouinciis chriſstianorum concurrerent ad illas regiones poſsſsent ſse inuicem facile impedire, & excitare ſseditiones vnde impe diretur tranquillitas, & perturbaretur negotium fidei, & cõuerſsio illorum barbarorum. præterea cum principes hiſspani ſsuis auſspiciis & ſsumptibus primi omnium eam negotiationem ſsuſsceperint, & tam fœliciter nouum orbem inuenerint, iuſstum eſst vt ea peregrinatio aliis interdicatur, & ipſsi ſsolum fruantur inuentis: ſsic etiam pro pace conſseruanda inter principes & religione amplificanda, potuit papa prouincias ſsarracenorum inter principes chriſstianos ita diuidere, ſseu diſstribuere, ne alius in alterius partes tranſseat, ſsicut etiam poſsſset pro commodo religionis principes creare, & maxime vbi antea nul li fuiſsſsent principes chriſstiani.

¶ Tertia concluſsio ſsi barbari permittant chriſstianos liberè & ſsine impedimento prædicare euangelium, ſsiue illi recipiant fidem, ſsiue non recipiant, non licet hac ratione inferre eis bellum, neq; eorum terras occupare, vt ſsuperius ſsatis eſst probatum. Et quia nunquã eſst bellum iuſstum, vbi nulla præceſssit iniuria, vt dicit S. Tho. 2. 2. quæſstione. 40. arti. 1.

¶ Quarta concluſsio, Si barbari, ſsiue ipſsi domini, ſsiue ipſsa multitudo impediant chriſstianos, quominꝰ liberè annuntient euangeliũ, poſsſsunt redduci & prius ratione ad tollendũ ſscandalum illis inuitis præ dicare, & ad gentis conuerſsionem operam dare: & ſsi opus ſsit propter hoc bellum ſsuſscipere, vel inferre, quouſsq; pariat opportunitatẽ & ſsecuritatem prædicandi euangelium. Et idem eſst iudicium, ſsi etiã permittentes prædicationem impediant conuerſsionem occidentes vel alias punientes conuerſsos ad chriſstum, vel minis aut terroribus deterrentes, hanc probat, quia in hoc barbari faciunt iniuriam hiſspanis: & quia impeditur commodum ipſsorum barbarorum, quod principes eorum non poſsſsunt impedire. iuſste ergo in fauorem illorum qui opprimuntur & patiuntur iniuriam, poſsſsunt hiſspani mouere bellum, maxime in re tanti momenti. ex qua concluſsione patet quòd etiam hac ratione, ſsi negotio religionis aliter prouideri nõ poſssit, licere hiſspanis occupare terras & prouincias eorum, & creare nouos dominos, & antiquos deponere, omniaq̃; alia agere & pro ſsequi iure belli, quæ licita ſsunt in aliis bellis, ſseruato ſsemper modo & ratione: ne vltra procedant quam opus ſsit, & potius de proprio iure remittendo: quam aliud inuadendo, & ſsemper omnia dirigendo potius ad bonum barbarorum, quam ad proprium quæſstum. Sed conſsiderandum valde eſst, quòd Paulus dicit primo ad Corinthios. 6. omnia mihi licent: ſsed non omnia expediunt hæc enim quę dicta ſsunt, intelliguntur per ſse loquendo, fieri enim poteſst, vt per hæc bella & cædes, & ſspolia potius impediretur conuerſsio barbarorum, quam quæreretur vel propagaretur. & ideo in primis cauendum eſst, ne offendiculum ponatur euangelio, ſsi enim poneretur ceſsſsandum eſsſset ab iſsto modo euangelizandi, cauendum ne quod per ſse licitum eſst, reddatur malum ex circunſstantia. Item & ſsi qui ex barbaris conuerſsi ſsunt ad chriſstum, & principes eorum vi vel metu velint eos ad idolatriam reuocare: ſsi alia via huic violentiæ & iniuriæ non poſssit prouideri, poſsſsunt hiſspani mouere bellum & cogere barbaros, vt ab illa iniuria deſsiſstant: & contra pertinaces iura belli proſsequi.

¶ Alium titulum ponit idem Franciſscus ſsi bona ſscilicet pars barbarorum conuerſsa eſsſset ad chriſstum, ſsiue iure ſsiue iniuria: ideſst dato ꝙ minis, aut terroribus, vel alias non ſseruatis ſseruandis, dummodo vere eſsſsent chriſstiani, papa ex rationabili cauſsa, vel ipſsis petentibus, vel etiam non petentibus dare principem chriſstianum, & auferre alios dominos infideles. Quod probat, quia ſsi ita expediret ad cõſseruationem religionis chriſstianę: quia timetur quod ſsub dominis infidelibus apoſstatarent à fide, vel inde ſsumpta occaſsione grauarẽtur à ſsuis dominis, papa poteſst in fauorem fidei mutare dominos. Et confirmatur ex dictis. S. Tho. 2. 2. quæſstione. 10. art. 10. & doctores dicunt, eccleſsiam poſsſse omnes ſseruos chriſstianos liberare eos iure, etiã ſsi alias eſsſsent legitime captiui: & tenet Innoc. in. d.c. quod ſsuper his, ergo magis poterit liberare alios ſsubditos chriſstianos, qui non ſsunt ita ſstricti, ſsicut ſsunt ſserui. & patet etiam ex his, quæ dicit apoſstolus. 1. ad Corinthios. c. 7. & habetur in. c. quanto. de diuort. vxor fidelis liberatur à viro infideli, ſsi maritus ſsit ei moleſstus in perniciem religionis.

¶ Alium titulum dicit eſsſse poſsſse ratione tyrannidis vel ipſsorum dominorum, apud barbaros, vel propter leges tyrannicas in iniuriam innocentum, putà, quia ſsacrificant homines innocentes, vel alias occidunt condẽnatos ad veſscendũ carnibꝰ eorũ: dicit enim ꝙ tali caſsu etiam ſsine autoritate pontificis, poſsſsunt hiſspani principes ꝓhibere barbaros ab oĩ nefanda conſsuetudine, & ritu: ꝗa poſsſsunt defendere innocẽtes à morte iniuſsta: ꝗa vnicuiq; mãdauit deꝰ de proximo ſsuo, & illi oẽs ſsunt proximi: ergo quilibet poteſst eos defendere à tali tyrã nide & oppreſssione, & maxime hoc ſspectat ad principes. & prouerbiorum. 24. habetur erue eos qui ducuntur ad mortem, & qui trahuntur ad interitum liberare ne ceſses. neq; hoc ſsolum intelligitur cum actu deducuntur ad mortem: ſsed etiam poſsſsunt cogere barbaros, vt ceſsent à tali ritu. & ſsi nolent, hac ratione poteſst eis bellum inferri & iura belli in eos proſsequi: & ſsi aliter non poteſst tolli ſsacrile gus ritus, poſsſsunt mutare dominos & nouum principatum inducere. & quantum ad hoc habet verum ſsecundũ eum dicta opinio Inn. & Archiepiſscopi quod pro peccatis contra naturam poſsſsunt infideles puniri intelligendo, inquam, cum ſsunt in detrimentum innocentum, vt eſst hoc quod facere prohibentur barbari, ſscilicet ſsacrificare innocentes & in eſsum conuertere. neq; obſstat ꝙ omnes barbari conueniant & conſsentiant in huiuſsmodi leges, & ſsacrificia, neq; velint vindicari ſsuper hoc ab hiſspanis: in hoc enim non ita ſsunt ſsui iuris, vt poſssit filios ſsuos vel ſseipſsos tradere ad mortem.

¶ Alius etiam titulus poſsſset eſsſse ſsecundum eum per veram & voluntariam electionem, putà ſsi barbari intelligentes prudentem adminiſstrationem, & humanitatem hiſspanorum, vellent vltro accipere in principem regem hiſspaniæ, tam ipſsi domini, quam alij: hoc enim fieri poſsſset, & eſsſset legitimus titulus, etiam de iure naturali, quęlibet enim reſspublica poteſst ſsibi conſstituere dominum, neq; eſsſset ad hoc neceſsſsarius conſsenſsus omnium ſsecundum eum: ſsed videtur ſsufficere conſsenſsus maioris partis: quia in his quæ ſspectant ad bonum rei publicę illa quæ conſstituuntur à maiori parte, tenent etiam aliis cõtradicentibus: alias nihil poſsſset geri pro vtilitate reipublicę, cum difficile ſsit omnes in vnam conuenire ſsententiam, ſsicut & galli pro bono ſsuæ reipublicę mutauerunt principes, & ablato regno à Driderico tradiderunt Pipino Caroli magni patri, quam mutationem Zacha rias pontifex approbauit.

¶ Alius titulus poſsſset eſsſse ſsecundum cum cauſsa. ſs. ſsociorum & amicorum: cum enim ipſsi barbari inter ſse gerant aliquãdo legitima bella, & pars quæ iniuriam paſsſsa eſst habet ius inferendi bellum, poteſst accerſsire hiſspanos in auxilium, & præmia victoriæ illis dare, vt fertur feciſsſse Talcaſstedanos contra Mexicanos, qui cum hiſspanis com poſsuerunt, vt eos iuuarent ad debellãdum Mexicanos: haberent autem quidquid iure belli ad eos ſspectare poterat, quod enim ſsit iuſsta cauſsa belli pro ſsociis & amicis non eſst dubium, vt etiam declarat caietanus. 2. 2. quæſstione. 40. art. 1. quia æquè poteſst reſspublica aduocare extraneos ad vindicandum inimicos, ſsicut contra intrinſsecos malefactores, & hac maxime ratione romani protelarunt imperiũ præſstantes auxilia ſsociis & amicis.

¶ Alius titulus traditur vltimo per eum non quidem aſsſserendo: ſsed in diſsputationem deducendo, neque omnino condemnando, qui talis eſst, quòd barbari iſsti licet non omnino ſsunt amentes, vt ſsuprã dictum eſst, tamen parum diſstant ab amentibus: itavt non ſsint idonei ad conſstituendum vel adminiſstrandam legitimam rempublicam, & ordinandam etiam intra terminos humanos & ciuiles, vnde neque habent leges conuenientes, neque magiſstratus: imo neque ſsunt ſsatis idonei ad gubernandum rem familiarem, vnde etiam carent literis & artibus, non ſsolum liberalibus: ſsed etiam mechanicis, & diligenti agricultura, & opificiis & multis aliis commodoſsis & neceſsſsariis ad vſsus humanos, poſsſset ergo quis dicere ꝙ poſsſsunt principes hiſspani pro vtilitate iſstorum accipere eorum adminiſstrationem, & conſstituere illis præfectos per oppida, qui eos gubernent: & ſsi conſstaret illis expedire etiam nouos dominos eis dare, quod dicit ſsuaderi, quia ſsi omnes eſsſsent à mentes non eſst dubium quin hoc eſsſset licitum: imõ conuenientiſssimum, & principes tenerentur ad hoc, ſsicut ſsi omnino eſsſsent infantes, & videtur ꝙ quantum ad hoc. eadem ratio ſsit habenda de iſstis barbaris, ſsicut de amentibus: quia nihil aut parum plus valent ad gubernandum ſse ipſsos, quam amentes: imò quam ipſsæ feræ & beſstię: neq; mitiori cibo, quam ferę: neq; penè meliori cultu vtuntur. Ergo eodem modo poſsſsunt tradi ad gubernationem ſsapientiorum. Et confirmari hoc dicit apparenter: nam ſsi fortuna aliqua omnes adulti perirent apud illos, & manerent pueri & adoleſscentes habentes quidem aliqualem vſsum rationis: ſsed intra annos pueritiæ & pubertatis: profecto videtur quòd principes poſsſsent illorum curam ſsuſscipere, eosque gubernare quandiu eſsſsent in illo ſstatu, quòd ſsi hoc admittitur: videtur certe non negandum: quin idem fieri poſsſset circa barbaros iſstos: ſsuppoſsita hebetudine, quam de illis. referunt, qui apud illos fuerunt, quæ multo maior eſst quam apud alias nationes, ſsit in pueris & adoleſscentibus, & fundari hoc poſsſset in præcepto charitatis, cum illi ſsint proximi noſstri, & teneamur illorum bona curare. quod vt dixi, vult eſsſse propoſsitum ſsine aſsſsertione, & cum limitatione, quod hoc fiat ad vtilitatem illorum, & nõ ad quæſstum hiſspanorum tantum, barbaris in omnibus vel nihil melius vel peius habentibus, quam prius habebant: in hoc enim ſsecundum eum eſst totum periculum animarum & ſsalutis, & ꝙ ad hoc poteſst prodeſsſse quod. S̈. adductum eſst, ꝙ aliqui ſsunt natura ſserui. & tandem concludit, ꝙ poſstquam iam facta eſst ibi conuerſsio multorũ barbarorum, neq; expediret neque liceret principẽ omnino dimittere adminiſstrationem illarum prouinciarũ. Hæc ſsunt quæſscriptis tradidit vir ille doctiſssimus in materia iſsta, quæ non plenè ad literã tranſstuli, ſsed eius principaliora fundamenta ita prolixe inſserui, quia cum in ſstampis non habeãtur, non diſsplacebit lectori iſsta prolixitas.

¶ Ex prædictis ergo vides opinionem Hoſstien. de recognitione domini communiter à doctoribus theologis damnari, atq; multis doctoribus canoniſstis diſsplicere: de quorum numero videtur Io. And. in. d.c. quod ſsuper his. ibi cum dicit, alios autem infideles in pace de gentes, & etiam illos quos ſseruos tenemus, non per bellum, non per violentiam aliquam: ſsed tantum per prædicationẽ dicimus conuerti debere: & ſsi prædicatores non admittant eos poſsſse compeſsci per papam, vt dictum eſst ſsupra in gl. Inn. Cardinalis & etiam Petrus de Anchar. vt. S̈. retuli Io. An. & dominicus in. c. ſsi à ſsubdelegato de offi. deleg. lib. 6. vbi etiam archidia. Anto. de Butr. in. d.c. quòd ſsuper his & præpoſsitus Alexandrinus in ſsumma. diſst. 51. vbi dicit ꝙ in hoc tenetur opinio Inno. & non opin. Hoſstien. quinimo & ipſse Hoſstienſsis in ſsumma de pœni. & remiſs. charta. 7. verſsi. cui rex. tradit peccare reges occupantes terras alienas: non contenti propriis finibus. 24. q. 3. c. transferunt. & dicit tales non ſsaluari etiam ſsi bene adminiſstrent: niſsi res alienas reſstituant: ſsecundum Auguſsti. 14. q. 5. ca. neq; enim. quia nunquã peraguntur bono exitu quæ malo ſsunt inchoata prin cipio. 61. diſst. c. miramur. facit etiam quòd tradit idem Hoſsti. in ſsum ma de pœni. & remiſs. char. pen. col. 1. in verſsicu. quid ſsi quis furatur chriſstianos captos à ſsarracenis. vides etiam dictam opinio. Hoſstien. bonis rationibus confutari. vnde ab ea cauendum & recedendum, ex qua multa abſsurda & furta & latrocinia ſsequerentur: & ſsi quis di cat ꝙ infideles ſsunt oues chriſsti, vt patet Ioannis capitu. 10. alias oues habeo, quæ non ſsunt ex hoc ouili. ſs. eccleſsiæ. & ſsine diſstinctione dictum fuit petro. Io. vlti. paſsce oues mens. & ſsic ꝙ papa habeat poteſsta tem ſsuper infideles reſspondetur, ꝙ talis poteſstas ſsucceſsſsoris petri, debet eſsſse ad tales oues paſscendum & defendendum: non vero ad impugnandum, neq; vt eas lædi permittat. c. vnico de natis ex libero vent. & tradit Ioan. Andr. in additio. ad Speculato. in rubrica. de iudæis.

¶ Vides etiam qualiter & dictus Franciſscus recedit à dictis Innoc. & aliorum quatenus voluerunt idolatras gentes, ſseu alias peccantes in lege naturę poſsſse puniri per papam: & ex hac cauſsa ſsi pertinaces fuerint poſsſse eis indici bellum, & vult ꝙ neq; hac ratione liceat. in cuius fauorem etiam facit ꝙ adducit epiſscopus Abulen. ſsuper Ioſsuę. capitulo vndecimo in quæſstione. illa quam ibi tractat, an licebat chananęis ſse defendere contra hebræos ſsibi inferentes bellum. vbi dicit hæc verba, Non obſstat ſsi quis diceret quòd Chananęi fecerant diuerſsa peccata, propter quę erant rei & merebantur perditionem natalium, & ſsedium, & mortem, vt patet leuitici. capitu. 18. omnes enim excerationes iſstas fecerunt acolę terræ, qui fuerunt ante vos & polluerunt eam. Cauete ergo ne & vos ſsimiliter euomat, cum paria feceritis, ſsicut euomuit gentes quę fuerunt ante vos: nam licèt peccauiſsſsent chananęi nimis, & mererentur quęcunque mala & ipſsam mortem eternam deo cui peccauerant: tamen iudeis nulla mala meruerant, quia nihil eos vnquam lęſserant. ſsi autem dicas quòd pro peccatis factis in deum licebat iudęis occidere chananęos, nõ ob ſstat: quia tunc licuiſsſset iudęis contra omnes gentiles pugnare, cum peccarent contra deum in idolatria & immunditiis ſsuis: tamen non licebat, quia deus vetuit iudęis pugnare contra quoſsdã de gentilibꝰ, ſscilicet contra ammonitas, moabitas, & idum ęos, vt patet Deutero. c. 2. & ſsi pugnaſsſsent contra eos, peccabant mortaliter, dicit etiã paulò inferius, ſsed aliquis dicet quòd non licebat chananęis defendere ſse à iudęis, ſsed permittere moriſse in manibus eorum, velut à iudicibus ſsuis: nam contra iudicem non eſst alicui licita defenſsio in pugnando, vulnerando, vel occidendo. quod autem eſsſsent iudæi iudices chananęorum dati ad puniendum peccata eorum, patet: quia deus voluit introducere Iſsraëlitas in terrã chanaam à principio generis hebręorum, cum eſsſset Abraham in terra illa, & pepigit cum eo dominus, ꝙ daret ſsemini eius terram, & dixit ꝙ primo eſsſset ſsemen eius peregrinum quadringentis annis, & poſstea in quarta generatione reuerteretur in terram illam. & ſsubdita eſst cauſsa, quare non daretur immediate terra illa Abrahæ, ſsed poſst quadringentos annos ſscilicet: nondum & enim impleta ſsunt peccata amorręorum vſsq; ad præſsens tempus. geneſsis. capit. 15. conſsummatis his peccatis iuſssit deus Iſsraëlitis (quos introducebat in terram chananæorum) quod occiderent omnes neminem relinquentes, vt patet deuterono. capi. 20. & ſsubdit: ad hoc reſspondendum eſst, quòd chananæi licitè pugnabant contra iudæos, & non licebat eis permittere ſse occidi ab illis: & dato quod eſsſsent iudices dati à deo ad punitionem criminum chananæorum: non obligabantur chananęi obedire eis, quia non conſstabat eos eſsſse iudices cùm hoc manifeſstis documentis non poſsſsent notificare. Item dato, quòd concederent chananæi iudæos eſsſse miſsſsos à deo ſsuo ad deletionem chananęorum: tamen non cogebantur confiteri eos eſsſse iudices ſsuos: quia dicerent, quòd deus hebręorum non habuit poteſstatem aliquid tale delegandi iudęis, cum ipſse etiam non haberet poteſstatem ſsuper chananæos: & erat iſsta legitima excuſsatio. Si verò dicas, quòd omnes obligabantur cognoſscere vnum deum, cuius cognitio naturaliter ineſst, vt patet ad Romanos primo reſspondendum eſst quod quanquam obligarentur ad cognoſscendum & credendum vnicum eſsſse verum deum: tamen non obligabantur credere hunc eſsſse deum Hebræorum, vel ſsidoniorum, aut chananęorum: quia hoc non erat in natura rerum inſsitum, vt magis in populo illo eſsſset deus, quàm in alijs ideo ſsicut legitime ęſstimare poterant chananęi Chamos deum mohabitarum, vel aſsthartem deam ſsidoniorum non eſsſse deos habentes poteſstatem ſsuper eos: ita æſstimare poterant de deo Iudæorum, cum nihil magis cauſsaret ex natura rerum, donec per operationem miraculorum aliquid notificaretur. hęc abulenſsis, & facit etiam ꝙ idem Abulenſsis tradit Matth. 18. c. in quęſstione an infideles debeamus corrigere correctione fraterna, ex forma ibi tradita à chriſsto, & concludit quòd non & inter cætera motiua ponit hoc colligi ex eo quod ibi dicitur, dic eccleſsię, cum conſstet quod infideles non curant, quòd peccata eorum dicantur eccleſsię: cum non ſsint ſsubditi ei, & ideo illa forma correctionis non intelligitur de infidelibus: poſs ſsumus tamen ſsecundum eum corrigere infideles admonendo eos recedere ab infidelitate, & aliis vitiis, in quibus manent potiſssimè quando illa ſsunt contra legem naturæ, in quibus etiam non ſstante lege chriſsti pcccarent. Et quòd adducit Alphonſsus à caſstro de capi. 12. deutero. non videtur ſsufficiens ad aſsſsertionem ſsuam fundandam: quia vt ibi & in capitulo præcedenti patet loquitur de terra, quam deus dederat Iſsraëlitis & ſsic cum ex dono dei haberent, cuius eſst terra & plenitudo eius orbis terrarum, & qui habitant in eo. Pſsalm. 23. iuſstum erat bellum. in caſsu quo nos loquimur nõ ita conſstat de tali dono dei.

¶ Ego verò ſsubmittens me correctioni ſsanctę matris eccleſsię & iudi cio melius ſsentientis non auderem reprobare in hoc dicta Inno. & archiepiſscopi Florenti. Auguſsti de Anch. Silueſstri. in ſsumma in parte papa. §. 7. Imò ſsuſstentabile videtur quod paganos delinquentes in peccatis contra naturam ſsumendo peculiariter, ideſst cõtra ordinem naturalem, vt declaratum eſst ſsuperius, papa poſssit punire & etiam idolatras adorantes falſsos deos, non recognoſscentes vnicum deum creatorem omnium, & poſsſse indici eius autoritate bellum cõtra tales pertinaces in talibus peccatis, ſsi moniti nõ deſsiſstant ab eis, & moueor vltra fundamenta Inno. ex ſsequentibus. Primo quia negari non poteſst quin ad papam ſspectet conuerſsio infidelium, & mittere ad eos prædicatores euangelij, vt chriſstum ſsuſscipiant & reuereã tur, & nullus theologorum hoc negat: quia eſsſset abſsurdum hoc negare & contra euangelium, prædicate euangelium omni creaturæ: ſsed ita eſst ꝙ ordo prædicandi paganis ſseu gentilibus, vt tradit Beatus Ambroſsius. ſsuper Lucam. li. 6. c. fi. debet eſsſse vt primo & ante omnia, vnum deum, autorem mundi, omniumq́; eſsſse doceamus, in quo viuimus, & ſsumus, & mouemur: cuius & genus ſsumus, vt non ſsolum propter munera lucis & vitę: verum etiam propter cognationem quandam generis diligendus à nobis ſsit, deinde opinionem illam quæ eſst de idolis, deſstruamus: & ꝙ non poſssit auri argentiq́; vel ligni materia vim in ſse habere diuinam: & tunc cum vnum deũ eſsſse perſsuaſseris iudicio eius aſstrues per chriſstum nobis ſsalutem datam, incipiens ab illis quæ geſssit in corpore & ea diuina deſscribens, vt pluſsquam homo fuiſsſse videatur, victam vnius virtute mortem, mor tuumq́; ab inferis ſsuſscitatum, paulatim enim fides creſscit, vt cum ſsu pra homines fuiſsſse videatur, deus eſsſse credatur: nam niſsi probaueris quod facere illa ſsine diuina virtute non potuit, quemadmodum po tes probare in eo vim fuiſsſse diuinam ibiq́; in probationem huius inducit Ambroſsius ſsermonem pauli apoſstoli apud Athenienſses habitum. de quo actuum. 17. capi. videbis ibi latius per eum. & ſsi dicas bene fateor quod ita ſsit prædicandum: ſsed punitionem peccatorum nego. ad quod dicendum ꝙ poteſstas papæ in tẽporalibus, quatenus ad ſspiritualia ordinatur à nullo negatur, ſsiue ſsuprà fideles ſsiue ſsupra infideles, vnde ſsi pagani prædicati & moniti, vt credant vnum deum, & recedant à falſsorum deorum cultura, nolint in hoc obedire, qualiter poterit eis prædicari chriſstus quin prædicatores à paganis irrideantur, vt & tradit Ambroſsius vbi ſsuprà, eſsſset ſseminare ſsuper ſspinas & tribulos contra id quod dicitur Ieremię. 4. nouate vobis nouale & nolite ſserere ſsuper ſspinas & tribulos: ſsumma nanque dementia eſst vt dicit Chryſsoſsto. in prologo ſsuper Ioannem ſsemina in incultam terrã iacere. ſsed ſspinæ prius recidende ſsunt eſst ergo neceſsſsaria punitio ratione delictorum contra naturam: & quia contra naturalem legem errant, in non cognoſscendo vnum & verum deum, & adorantes falſsos deos, vt quos prædicatio non releuat, pœna cohibeat à peccato. c. vt clericorum, de vita. & honeſsta. cle rico. & punire delicta ſspectat ad præfectum gregis, & papa ratione delicti ad iſstum intentum & effectum habet poteſstatem puniendi, vt tradit. S. Tho. li. 3. de regimi. princi. c. 10. qui licet loquatur inter fideles laicos, eius rationes militant etiam quoad infideles, cum ordinetur ad ſspiritualia & ibi traditur illud de libro danielis de viſsione ſstatuæ, quam vidit Nabuchodonoſsor, quæ adaptatur ad quatuor monarchias: cùm poſstea dicit propheta, ſsed poſst hæc ſsuſscitabit dominus deus cœli regnum, quòd in æternum non diſssipabitur, & regnum eius populo alteri non tradetur, comminuetq́; vniuerſsa regna, & ipſsum ſstabit in æternum. quod totum, vt & dicit. S. Thomas ad chriſstum refertur, & vice eius ad romanam eccleſsiam: ſsi ad paſscendum gregem intendat: ad præfectum nanq; & paſstorem gregis non ſsolum ſspectat prouidere gregi de paſstu & illum defendere à luporum & aliis incurſsionibus verum etiam coërcere illum à noxiis & prohibitis facit & illud quod habetur hieremiæ. primo capitu. ecce conſstitui te ſsuper gentes & regna, vt euellas & deſstruas & diſsperdas & diſssipes & ædifices & plantes. Item videtur hoc ſsuaderi ex text. in capitu. in archiepiſscopatu de rapto. vbi dicitur de ſsarracenis committentibus crimen ſsodomiæ. & text. dicit eos eſsſse in iuriſsdictionem archiepiſscopi, de quo ibi & Abb. ibi & Ioan. de Ana. dicunt quod ex hoc crimen illud erit mixti fori, vt & puniri poſssit non ſsolum à iudice ſseculari: verum etiam ab eccleſsiaſstico, ex quo infideles peccãt contra legem naturæ. & allegat dicta Innoc. in d. capi. quòd ſsuper his. hinc eſst quòd per leges prohibentur ſsacrificia: & templa paganorum. l. prima. C. de paga. & templis eorum. imo & patres illi reſsidentes in conſsilio africano: circa tempora Bonifacij Papæ primi vt habetur. in capitu. 25. illius concilij: fecerunt hoc decretum ſsub hac forma. inſstant etiam alię neceſssitates à religio ſsis imperatoribus poſstulandæ: vt reliquias idolorum per omnem Africam iubeant penitus amputari. nam pleriſsq; in locis maritimis atque poſsſseſssionibus diuerſsis: adhuc erroris iſstius iniquitas vrget: vt præcipiant & ipſsa deleri: & templa eorum: quæ in agris vel in locis abditis conſstructa: nullo ornamento ſsunt: iubeant omnimodo deſstrui. & capitu. 51. eiuſsdem concilij ſsic etiam habetur. Item placuit ab imperatoribus glorioſsiſssimis peti: vt reliquię idolatriæ: non ſsolum in ſsimulachris: ſsed in quibuſscunq; locis: vel lucis: vel arboribus omnimodo deleantur. Præterea ſsicut dicimus: quòd ſsi rex chriſstianus fiat hæreticus conceditur eius regnum catholico occupanti, vt tradit Bal. in repeti. l. ſsi lex col. 5. C. de emancipa. libero. cur non dicemus idem in gentili hæreticante in lege naturæ, nota & ſscita? vt eius regnum concedatur catholico occupanti, præterea illi qui talia crimina puniunt deo ſseruire dicuntur, vt habetur in. §. fin. 23. q. 5. vbi tradit, quod cum dominus diceret ad prophetam de nabuchodonoſsor, quid dabo ei pro labore ſsuo, quo ſseruiuit mihi apud tyrum, ſstatim ſsubiicit: da dñe (hoc eſst datam ſsibi pronuncia Aegiptũ & ethiopiam. Item cum & dicit & per antiochum idolatriam iudai cæ plebis dominus punire decreuiſsſset &. c. quanto ergo fortius dicetur papam chriſsti vicarium in hoc ſseruire deo? præterea iſsta opi. Innocen. communiter eſst recepta à doctoribus canoniſstis & legiſstis, placet etiam multis theologis: & habet pro ſse probabiles autoritates & rationes: ita vt cum doctores enumerent cauſsis iuſstas ad inferendum bellum, ponant iſstam inter eas, vt tradit Lucas de penna. in. l. vnica. C. vt armorum vſsus. co. 3. cum dicit prima cauſsa eſst contra ter ram, in qua deus per idolatriam blaſsphematur. allegat dictam autoritatem deutero. c. 12. comprobatur autoritate pauli ad Roma. c. 1. ibi nõ ſsolum qui faciunt ea: ſsed etiam qui conſsentiunt facientibus. vbi Ambroſsius exponit ideſst qui non vindicant, dicit etiam. S. Tho. 2. 2. q. 10. arti. 11. quod ritus infidelium: qui nihil veritatis: aut vtilitatis af ferunt: non ſsunt aliqualiter tolerandi. niſsi fortè ob aliquod malum vitandum: ſscilicet ad vitandum ſscandalum: vel diſsſsidium quod ex hoc poſsſset prouenire: vel impedimentum ſsalutis eorum qui paulatim tolerati conuerterentur ad fidem & cum iſsta opi. non habeat autoritatem contra ſse, ex qua conuincatur ex ſsacra pagina, non videt̃ ab ea recedendum, & ad dicta per dictum fratrem Franciſsc. in oppo ſsitum poteſst reſsponderi. ad primũ enim cum dicit, ꝙ iſsta concluſsio Inn. & aliorũ præſsupponit falſsum, videlicet ꝙ papa iuriſsdictionẽ ha beat ſsuper infideles, reſspondetur ꝙ imo cum tractatur de punitione peccati idolatrię, vel contra naturam: pręſsupponit verũ per adducta per Inno. & quæ iam dixi & iſsto caſsu ſsaluari põt opi. Hoſsti. licet extra iſstud fateatur papã non habere iuriſsdictionem ſsuper infideles, licet poſssit mittere eis prædicatores fidei, & facere quæ ſsuperiꝰ dicta ſsunt. ad ſsecundũ dicendũ ꝙ opi. Inno. & aliorũ loquitur de peccatis contra naturam. 1. ordinẽ naturalem, & autoritas apoſstoli. 1. ad Corinthios. c. 5. non obſstat, cùm dicit, de his quæ foris ſsunt nihil ad nos quia intelligitur illa autoritas quo ad pœnã ſspiritualem: nõ vero de pœna temporali, qua infideles puniri poſsſsunt per eccleſsiam, vt not. glo. in. c. conſstituit. 17. q. 4. & in. c. ſsępe. 28. q. 1. & probatur in illis iuri bus & in. c. in archiepiſscopatu. de rapto. Cardina. in cle. 1. de teſstib. & S. Tho. 2. 2. q. 10. ar. 9. cle. 1. de iudęis. Præterea paulus hoc dixit, qui nõ erat ſsummus pontifex nos loquimur de papa chriſsti vicario, cui omnes oues commiſsſsæ ſsunt & papa maior eſst adminiſstratione Paulo. c. 1. 20. diſst. c. ſsacroſsancta. 22. diſst. & diſspenſsat contra apoſstolum in his quæ non concernunt articulos fidei glo. in. c. ſsunt quidam. 25. q. 1. Hoſstien. in ſsumma de bigamis verſsic. & an cum bigamo Præpo. in c. lector. 33. diſst. & vide etiam per Abb. in. c. propoſsuit de conceſssio. præben. præterea tempore illo primitiuæ eccleſsię non poterat eccleſsia de facto punire infideles, cum tunc nouo germine pullulabat, & nondum erat completa prophetia, & adorabunt eum omnes reges terræ Pſsal. 71. eccleſsia verò iam dilatata cur negabitur papæ chriſsti vicario talis poteſstas, vt retuli. S̈. de cap. diſsplicet. 23. q. 4. Ad tertium cum dicit, ꝙ neq; omnia peccata contra legem naturæ poſsſsunt euidenter oſstendi, & quod tenere aliud eſst dicere licere barbaros propter infidelitatem debellari, reſspõdeo ꝙ in peccatis idolatriæ, cum non recognoſscunt infideles vnum deum creatorem omnium, manifeſstè errant contra legem naturæ, in his quæ ſsunt ſscita & naturaliter demonſstrabilia, vt declarat S. Tho. 2. 2. q. 1. arti. 5. & ar. 8. & patet ad Romanos capi. 1. vbi quod ſsunt inexcuſsabiles. Item coire contra ordinem naturalem, eſst manifeſste & demonſstrabiliter cõtra legem naturæ. & dicere quod papa poſsſset punire infideles delinquentes in talibus contra legem naturæ non eſst dicere, quod debellentur propter infidelitatem: ſsed vt corruptores legis naturæ: non enim debellantur, quia non ſsuſscipiunt fidem chriſsti: ſsed quia corrumpunt legem naturæ & per hoc reſspondetur ad id quòd dicit, quod non poſsſsunt infideles acceptare iudicium papæ, quin ſsint chriſstiani: & non eſst bona conſsequentia non poſsſsunt puniri: quia non recipiunt chriſstum, ergo neq;, quia non recipiunt iudicium papæ. ad id verò quod in confirmationem ſsuæ opinionis adducit quod in veteri lege populus Iſsraëliticus non occupauit terras infidelium, eo quia eſsſsent infideles: ſsed ex aliis titulis dicendum quòd ille populus non habebat poteſstatem, quam habet chriſsti vicarius, quo ad vtrunq; ouile fidelium & infidelium. Item etiam propter peccata idolatriæ & aliorum ſscelerum contra naturã, tradidit deus populo Iſsraëlitico terram chananeorum, vt patet leuitici. c. 18. & aliis in locis ſsacræ ſscripturę. item ſsi aliqñ deus prohibuit Iſsraëlitas, ne pugnarent cõtra gẽ tiles extra terminos chananeorum & aliorum à deo aſssignatos ſsibi in poſsſseſssionẽ, fuit expreſsſsa cauſsa aliqua, qua ceſsſsante, non videtur ꝓhibuiſsſse eos ne pugnã inirent contra infideles idolatras, & corruptores legis naturę, hoc patet deutero. c. 2. cum prohibuit ne debellarent habitatores montis Seir. dicit enim tranſsibitis per terminos fratrũ veſstrorum filiorũ Eſsau, qui habitabãt in Seir: & timebũt vos: videte ergo diligenter, ne moueamini contra eos: neq; enim dabo vo bis de terra eorum, quantũ poteſst vnius pedis calcare veſstigiũ: quia in poſsſseſssionem Eſsau dedi montẽ Seir: & cum dicit inferius eo. c. nõ pugnes contra Moabitas, neq; ineas aduerſsus eos prælium, non em̃ dabo tibi quicquã de terra eorũ: quia filiis Loth tradidi eam in poſsſseſssionem & ſsic prohibitum eis propter iſstas cauſsas videtur ſsibi cõceſsſsum in aliis. l. cum prætor in prin. ff. de iudic. c. nonne. de pręſsumptio. & deutero. c. 20. patet permiſsſsum eis fuiſsſse bellum contra alios gentiles extra terminos ſsuos, vbi poſstquã dixit de modo debellãdi, ſsubdit: ſsic facies cũctis ciuitatibus, q̃ à te procul valde ſsunt: neq; ſsunt de his vrbibus, quas in poſsſseſssionẽ accepturꝰ eſst: hoſstes nãq; omniũ vident̃ idolatrę & legis naturę corruptores, cum ſsint hoſstes naturæ. Vltra reſsponſsa ſsuperius data illi autoritati Pauli ad Corinthios, reſspondetur: quod ſsenſsus Pauli non eſst negare ſsibi adeſsſse poteſstatem ſsuper infideles: ſsi ea vti vellet. ſsed quod non oportebat idq́; nullius vtilitatis eſsſset. nam cum præmiſserat, ſsi is qui nominatur frater inter vos eſst fornicator, aut auarus, aut idolis ſseruiens &c. cum huiuſsmodi neque cibum ſsumere. & paulo ante, non commiſsceamini fornicariis, non vtiq; fornicariis huius mundi, aut auaris, aut rapacibus, aut idolis ſseruientibus alioquin debueratis de hoc mundo exiſsſse. quaſsi dicat hoc eſsſset impoſssibile vobis, quia totus fere mundus plenus eſst huiuſsmodi hominibus paganis, niſsi cum illis non poteſstis conuerſsari: inter dixit itaque apoſstolus communicationem cum fratribus publicè peccatoribus, non cum paganis: qui extra eccleſsiæ gremium ſsunt, & ſsubiungit dicti rationem, quid enim mihi de his quæ foris ſsunt iudicare? vt eorum vobis interdicam conſsortium, & in eos feram ſsententiam ex communicationis? ideſst quænam vtilitas mihi eſst illos excommunicare, & ſsententia eccleſsiaſstica punire, nam neq; illio bediẽt, neq; ſsentẽtia illa niſsi in eos ꝗ fideles ſsunt eſst ferenda. & huic expoſsitioni aſsſserebat quidam aſsſsentiri abu lenſsem ſsuper. c. 19. Matthæi quęſstione. 63. in his verbis, quid em̃ mihi de his quæ foris ſsunt iudicare? ideſst q̃ vtilitas ex hoc prouenit, ꝗa correctio eccleſsiaſstica ordinatur ad ſsalutem, & animæ correctionem: modo ſsi in illos feram cẽſsuram eccleſsiaſsticam, & ipſsi parerent, nulla inde veniebat vtilitas ad ſsalutem illorum: quia ſsine hoc ſsunt in ſstatu damnationis propter infidelitatem, modo nul la ferenda eſst ſsententia in aliquos, vnde nulla ſsperatur vtilitas. Paulus ergo non tulit ſsententiam in paganos, qui non erant ſsubditi eccleſsiæ: neq; tamen negauit ſse poſsſse talem ſsententiam ferre in illos: & ita non dixit, non poſsſsum eos, qui foris ſsunt iudicare: ſsed quid mihi de his qniforis ſsunt iudicare? ideſst nulla vtilitas, eos ſsic punire. Hæc Abulenſsis, ſsi enim paulus vellet ſsentire, quod eccleſsia nullo modo poſsſset iudicare paganos: quia pagani ſsunt: ſsequeretur ꝙ neq; infideles ſsibi ſseu principi chriſstiano ſsubiectis poſsſset aliquo modo iudicare, cuius oppoſsitum patet, in. c. 1. &. 2. & aliis. cap. de Iudæis, & clementina. 1. eo. tit. & dicto. c. in archiepiſscopatu de rapto. nec obſstabit dicere ꝙ illi non ſsunt foris quia ſsubiecti eccleſsiæ: quia hoc eſsſset contra modum loquendi ipſsius apoſstoli, qui fratres appel lat ſsolos chriſstianos, & eos qui foris ſsunt ſsolos infideles, ſsiue ſsubiecti ſsint ſsiue nõ. & quia in his diffuſse loquuti ſsumus, reducamus quę dicta ſsunt ad aliquas concluſsiones.

¶ Sit prima concluſsio. Regibus hiſspaniæ ex conceſssione apoſstolica, competere conqueſstam iſstorum paganorum infidelium: vt eos chriſsto, & eccleſsiæ acquirãt: & ob inſsigne meritum plantationis fidei, & expenſsarum ſsuper hoc fiendarum, ſsupremum dominium ſsibi conceſsſsum.

¶ Secunda concluſsio, in hac conqueſsta, non ab armis neq; à terroribus, velut contra hoſstes fieri ſsolet, incipiendum. Sed mittendi ſsunt ad eos boni, & probi viri, qui vita, & doctrina polleant: qui prædicent eis chriſstum, iuxta eius præceptum in euangelio: euntes docete omnes gentes, & prædicate euangelium omni creaturæ, quod & ita fiat, vt & ipſsi barbari intelligant, ꝙ iuxta doctrinam apoſstoli non quærimus ſsua temporalia, ſsed animas eorum: vt ſsalutem in chriſsto Ieſsu conſsequantur.

¶ Tertia concluſsio, oportere in confiniis fidelium, iam conuerſsorũ ad fidem, & infidelium adhuc non conuerſsorum, arces, & loca munita conſstruere expenſsis regiis: vt prædicatores inde, & alij fideles tutieſsſse poſssint, indeq́; exeant ad prædicationem euangelij inter infideles cum ſsecuritate opportuna, & vt paulatim ex bona cõtractatione noſstrorum, infideles illi metum, & terrorem, quem habent ex noſstris perdant, eisq́; conuerſsentur. & ſsic ex aſssiduo vſsu, mutuo ſse intelligant, & ſsocialiter habeant. Opportunum etiam eſsſset, ꝙ muneribus & placidis verbis alliciantur, & cum beneuolentia tractent̃, vt videntes noſstram bonam conuerſsationem recipiant fidem: & regi Hiſspaniæ voluntariam præſstent obedientiam, eritq; congruum maieſstati regiæ in iſstis initiis, concedere paganis illis immunitatem tributorum per aliquot annos.

¶ Quarta concluſsio, ſsi pagani reſstiterint prædicatoribus euangelij, ne doceant, & prædicent chriſstum, vel eos perſsequantur iniuriis, occidant vel percutiant, ſsiue reſsiſstant ſsuis ſsubditis ne audiant verbum dei, ſseu pœnis affligant ſsubditos ſsuos quia conuertuntur ad fidem: ſseu reſsiſstant alias prædicationi euangelij, tunc licere bellum eis in dicere ad iſstum finem, vt à talibus iniuriis, & perſsecutionibus deſsiſstant: libereq́; dimittant prædicatores fidei. quo facto & obtento, ceſsſsandum eſst à bello. ſsi vero in ſsua contumacia perſstiterint, & à dictis iniuriis non ceſsſsauerint, licere eos perſsequi iure belli.

¶ Quinta cõcluſsio, indice re bellũ iſstis infidelibus ſsi nollent crede re in chriſstũ, nullatenꝰ ex hac cauſsa, vt credant fieri poſsſse, quia ad fidem chriſsti, nullus eſst cogendus: ſsed di mittẽdi ſsunt in ſsua libera volũtate, quia credere voluntatis eſst.

¶ Sexta cõcluſsio, ex ſsenten tia omnium canoniſstarum, & aliquorum theologorũ, licere contra idolatras, ſsi moniti a falſsorum deorum cultu non deſsiſstant, & vnum deum non recognoſscant, ſseu contra infideles alias peccantes in lege naturæ: ſsi moniti ſse non corripiant: bellum monere, talesq́; corruptores legis naturæ punire. quam concluſsionem ſsupra defenſsaui aliquibus mediis: vltra ea quæ traduntur per Innocen. & ſsequaces. nũc vero in an guſstia decidendi poſsitus, & quia video aliquos theologorum huius temporis innitentes dicto apoſstoli quid mihi de his quæ foris ſsunt? contradicere huic doctrinæ, & quia vt. S̈. retuli. S. Tho. 2. 2. q. 12. arti. 2. dixit, ad eccleſsiam non pertinere punire infidelitatem in illos qui nunquã fidem ſsuſsceperunt, allegans dictam autoritatem Pauli, & quia video ꝙ chriſstus redemptor noſster hunc modum conuertendi infideles non docuit, imo potius dixit, ecce ego mitto vos, ſsicut oues in medio luporum: neq; voluit euangelium introduci in orbem ter rarum minis, & terroribus, neq; cum armorum ſstrepitu, ſsed in patientia, & manſsuetudine, non auderem ad præſsens conſsulere, ꝙ in ac quiſsitione iſstorum infidelium illa doctrina vtatur.

¶ Septima concluſsio, ſsi infideles illi in ꝓuinciis ſsuis, in ſsacrificiis ſsuis ſsceleratis innocẽtes homines occidãt ad ſsacrificia, & ritus eorũ, ſsi mo niti à chriſsticolis, vt ab hac iniuria deſsiſstant nolint acꝗeſscere, licere bellũ eis indicere ob defenſsionẽ innocẽtũ, & ad liberãdũ eos à talibꝰ iniuriis, iuxta illud eccleſsias. 17. vnicuiq; mãdauit deus de ꝓxĩo ſsuo, & ꝓuerb. 24. erue eos qui ducũtur ad mortẽ, & qui trahuntur ad interitum liberare neceſsſses: iuxta id quod ſsuperius latiùs deductũ eſst.

¶ Octaua concluſsio, ſsi infideles illi barbari adhuc non conuerſsi, ſsint infeſsti fidelibꝰ conuerſsis, ſseu aliis chriſsticolis in prouinciis illis de gẽ tibꝰ, ita vt eos in pace viuere nõ ſsinãt, licere ad propulſsandã iniuriã, & pro defenſsione perſsonarum, & rerum ſsuarũ bellũ mouere contra tales infideles, ſsi alias ab his infeſstationibꝰ nõ poſsſsent arceri, cũ hæc ſsit iuſsta cauſsa belli ad propulſsandas iniurias. c. dñs noſster. 23. q. 2. & tradit. S. Tho. 2. 2. q. 40. ſsi tamẽ iſsti infideles ceſsſsarent ab his infeſstationibꝰ, & ĩ iuriis ceſsſsandũ & eſsſset à bello tãquã cauſsa belli ceſsſsante.

¶ Nona concluſsio, in hac conqueſsta iſstorum paganorum non cenſseo tenendam doctrinam illam hoſstienſsis, de qua ſsupra, videlicet vt ſsi pagani illi moniti nolint dominium eccleſsiæ Romanæ recognoſscere, ꝙ poſsſsunt deprædari, & bello laceſssiri. imo arbitror talem doctrinam reſspuendam, cum ex illa multæ abſsurditates, furta, & latrocinia ſsequerentur.

a ¶ Deuen ſser los reyes. c. regum. 23. q. 5.

b ¶ De judgar. l. congruit. ff. de offic. præſsidis.

c ¶ Todo el pueblo. Licitum ergo erit cuilibet de populo capere & in ſsequi publicos latrones.

d ¶ De los titulos. Vide in. l. 3. ti. 19. j̈. ead. parti.

¶ Lex. IIII.

Populus bellum initurus prouidere debet ſsibi prius de armis & neceſsſsariis ad bellum, & ſsolicitus eſsſse ad ſsciendum inimicorum ſsecreta, & ad celandum ſsua. h.d.

a ¶ Antes de tiempo. vide qđ habet̃ in euangelio Lucę. 14 c. ibi quis em̃ ex vobis. & ibi aut ꝗs rex iturus cõmittere bellũ. &c.

b ¶ Sabiduria de llos. Adde. l. 5. j̈. eod.

¶ Lex. IIII.

Dux exercitus eligatur ſsapiẽs: quia nec nobilitas generis, nec maxima potentia proderit ſsi ne ſsapientia. h.d.

c ¶ De gran honrra. & iſsti ſsũt in dignitate ſspectabili vide. l. neminẽ. & ibi Ioan. de Plat. C. de re mili. li. 12. & vi de Bar. ꝑ tex. ibi in aut'. vt ordina. pręfe. colla. 6. & de iſstis vi. in. l. officium. ff. de re mili. & qui præerat equitibus dicebat̃ tribunus mili tum & ſsecun dum locum à regibus obtinebat. l. 2. §. in initio. ff. de origi. iuris & ſse cundũ Lucã de penna in. l. tribuni ĩ prin ci. C. de re mili. li. 12. iſsti vbi q; hodie mareſscali vocantur qui olim dicebant̃ tribuni.

d ¶ En nobleſscer. Nobilitat hominẽ progenies adde. l. 1. ti. 6. ea. partit.

e ¶ Por ſsabiduria. &c. ſsapiẽs populo hæreditabit hono rẽ & nomẽ illius erit viuẽs in æternum. eccleſsiaſstici. c. 37. & dicebã ego meliorẽ eſsſse ſsapientiã fortitudine ec cleſsiaſst. c. 9.

f ¶ Torne a ſseſso. ſstultus ſseruiet ſsapienti prouerb. c. 11. & melior eſst ſsapiẽtia quã arma bellica eccleſsiaſstes. c. 9. adde etiã. l. j̃. proxi.

¶ Lex. V.

Dux bellifor titudinem de bet habere at q; audaciã ad inuadendũ, & ſscientiã ad hoc cautè faciendũ & ſsuꝑ omnia intellectũ ad operãdũ tẽporibus cõgruis, ſsit elo quens ad bñ inſstruendam gentẽ exercitus, & ad animandũ eã in ipſso præliorũ cõgreſsſsu, non ſsit multũ loquax, ne ex loquacitate vi li pendat̃, non ſse ꝓprio ore laudet nimis, nec facta ſsua aliter quã vere pręceſsſserũt narret. h.d. & adde. l. officio ff. de re mili.

g ¶ Esforçados. ſsic habet̃ primo macha. c. 2. fortis viribꝰ à iuuẽtute ſsit nobis prĩceps militię.

h ¶ Encobiertamente. inter cętera enim do cumenta rei militaris hoc præcipuũ eſst, ꝙ conſsilia oc cultent̃: ne ad hoſstes perueniãt, vt tradit Alexandri. in c. ius militare 1. diſstin. & adde. l. 3 S̈. eo. vn de & hiſstorię referũt, ꝙ metellꝰ piꝰ in hiſspania interrogatꝰ, quod poſstera die fa cturus eſsſset re ſspõdit tunicã meã, ſsi eloqui poſsſset cõburerẽ, & interrogatus luciꝰ Craſsſsus, quo tꝑe caſstra mo turus eſsſset, ve teris (inꝗt) ne tubã nõ exau dias & dicit. S. Tho. 2. 2. q. 40. arti. 3. ꝙ in ter documẽta rei militaris hoc præcipuè ponitur de occultandis conſsiliis ne ad hoſstes perueniant.

a ¶ Que ſse puede acabar. Nam ſsapiens præte rita recordatur & futura cõſsiderat Ambroſsius in li. de Noe. & archa. c. 31.

b ¶ Sobre todo linaje. Vide in l.S. proxi.

c ¶ Ca bien razonados. Sermo veſster ſsemper in gratia ſsit ſsale conditus ad Coloſsſsen. 4.

d ¶ E de buena palabra. Nam mors & vita in manibus linguę & qui diligunt eam comedent fructus eius prouerbio. c. 18. & lingua placabilis lignũ vitæ, quæ autẽ immoderata eſst conteret ſspiritum pro uerbio. c. 15.

e ¶ Cotidianamente. Nam quod vigilan tes regimini ſseruiunt per linguę proca citatem perdunt Grego. 5. lib. mora. ca pi. 6.

f ¶ Ca en alabandoſse. Laudet te alienus & non os tuum extraneus & non labia tua prouerbio. c. 27. & laus in ore proprio vileſscit dictũ eſst ſsenecæ. & vide. S̈. ea. par tit. titu. 4. l. 4. & qui de ſse etiam vera dicunt hæc dicendo aliena faciunt Grego. 8. mora. c. 36.

¶ Lex. VI.

Dux belli co gitet & præui deat ante bellum quæ præ uidenda ſsunt atq; timenda quia in congreſsſsu ipſso belli hoc fieri non oportet, ſsed inſstan ter ad victoriã animosè laborare oblitis periculis omnibus & eo rum metu. h. dicit.

g ¶ Cuydar. Cogitatio à cogendo nomẽ accepit: nam tria ſsunt. quæ cogitationem faciunt, memoria, voluntas, & intellectus: voluntas cogit memoriam: vt proferat materiã: cogit etiam intellectum, ad formandũ quod profertur adhibens intellectũ me moriæ, vt inde formetur: intellectui ve ro aciem cogitantis: vt in de cogitetur quæ quia in vnum cogit volũtas, ideo à cogendo co gitatio nomẽ accepit vide. S. Bernar. ad fratres de mõ te dei colum. 25. & ibi delicitis & illicitis cogitationibus.

h ¶ A ſsu pro e no a ſsu daño. Ve qui cogitatis inutile micheę. capitu. 2.

i ¶ Cabdillos. iſste debet ſsem per inquirere & minari mili tibꝰ vt ſsint ad bella parati. vi. l. milites. C de re mili. lib. 12.

k ¶ Que pienſsen en ellos. ne for tè, quæ præui ſsa & præmeditata poterant eſsſse, proficuo præcipi tata magis pe riculo fiãt, vt tradit S. Bernar. 1. li. de cõſsidera. ad eugeniũ. co. 4.

l ¶ Quando ſsueren enel fecho. Conſsideratio nanq; in pro ſsperis aduerſsa præſsentit, in aduerſsis, quaſsi nõ ſsentit: qͦrũ alterũ fortitudinis alterũ prudẽtię eſst vi. Ber. de cõſsideratio. ad eugeniũ. li. 1. co. 5.

¶ Lex. 7.

Ducis erit aſstutia ſsi præliet̃ cũ paucis con tra plurimos circa electionem aſsperi lo ci, vt loci aſspe ritas ęꝗualere poſssit młtitu dini hoſstium. Item vt ſsolem non recipiant ſsui ĩ facie, ſsed curet ita legio nem ſsuã ſstatuere ꝙ ſsol è regione ſsit in facie inimicocorum vel ſsal tem ꝙ ſsol tan gat ſsuos à ſsiniſstris, hoſstes à deſstris. Item circa flatũ ven ti ſsic, vt pulue rem mittat in hoſstes non in ſsuos, & cũ cõtra equites & pedites eũ pugnare contingat aliquã ꝑtem ſsuorum equitũ ſsegreget ſsigillatim cum peditibꝰ pugnaturam & ſsi poſssit cõuertat pedites hoſstes à ſsitu loci aſsperi ad planitiè quia in locis aſsperis potior eſst pedes milite. h.d.

a ¶ De lugar. Ille bellator egregius dux mirabilis, qui timidiores ac cendit in præ lium, & explo ratis locorum fulſsit ingenijs vt infirma virium cõmoda ſstationis opportunitate cõpenſset. Ambro. in apolo logia Dauid cap. 16. & etiã ad ſsalutem animę aliquãdo proficit lo ci mutatio. c. valet. 81. diſst.

b ¶ Grand viento Vide. Titum Liuium decade. 3. de ſsecun do bello Affri cano cap. 16.

c ¶ Mejoria. Vi. 2. Reg. 5. cap.

¶ Lex. 8.

Duces belli attendant quibus armis me liꝰ inimici poſs ſsint expugna ri, quibuſsve melius ipſse & ſsui ab eis defendi poſssint, arma tam defenſsoria quã inuaſsoria: for tia ſsint & leuia, equi ſsint bene frenati & armati, tã ipſse dux quã ſsui: exꝑti ſsint in bene equi tando: & in equorum aſscẽſsione à parte dextra ſsiue ſsiniſstra. h. dicit.

d ¶ Departimiento ha. Not. dif ferentiã inter arma & arma turam.

e ¶ Armas. Yſsidorus. lib. 18. Ethimologia. c. 5. dicit quòd arma ſsunt, ꝗbus ipſsi tuemur tela, quæ emittimus & arma duplica ta dicũtur, ꝗbꝰ percutimꝰ & quibus regimur & ꝙ propriè arma dicta ſsunt, eò quòd armos tegunt.

f ¶ Delos caualleros. In. l. 4.

g ¶ Fazer fuertes e ligeras. Arma fortia & leuia.

h ¶ Ca ſsemeja coſsa. Adde. l. 11. ſsuprà titu. 18. ea. partita.

a ¶ Dieſstra como a la ſsinieſstra vi. Veget. lib. 1. de re mili. ca. 18. vbi tradit de ſsalitione equorum ſsemper exercẽda à militibus re tuli. S̈. titu. 21. iul. 17. ea. par.

b ¶ Por que el vſso. Vñ & habet̃ 1. Regum, cap. 17. de Dauid, qui armatus non habẽs cõ ſsuetudinẽ nõ poterat incedere cũ armis & depoſsuit ea & ſsecundum Caſsiodo. epi. prima, & lib. 9. epiſstola. 40 ars bellandiſsi non præludi tur: cum fuerit neceſsſsaria non habetur. diſscat milesin ocio quòd facere poſssit, ſseu quod perfice repoſssit ĩ bel lo. animos ſsu bito ad arma non erigunt: niſsi qui ſse ad ipſsa idoneos præmiſsſsa exercitatione cõ fidunt.

¶ Lex. 9.

Curet dux, vt ſsui verba eius bene per pendant & ſsigna præfinita: quibus & ſsi verba non audiant intelligant facienda, & ſsi ab hoſstibus ſsigna iam intelligãtur, mutet ea in alia: ſseruẽtque ipſse & ſsui ſsua ſsecreta ne hoſstibus pan dantur, tempore congreſs ſsus belli iubeat ſsuos eſsſse ta citos, nec loquantur niſsi ex eius ꝑmiſs ſsu ne ex ſstrepitu vocũ impediantur ſse inuicem non intelligentes, ꝙ ſsi loqui oportent pauca ſsint verba taliaq; quòd ſsui animẽtur ex eis, inuigiletq; ne ſsui milites ſsint interſse ſseditioſsi. h.d.

[c] ¶ Grand trayciõ. Adde. l. omne delictũ. §. exploratores. ff. de re mili & vid. l. 2. j̈. titul. 28. ead. partit.

d ¶ En las ſseñales. Nihil magis ad victoriã ꝓ ficit, quã monitis obtẽperare ſsignorũ nã cũ voce ſsola inter p̃liorũ tumultꝰ regi multitudo nõ poſssit & cõplura pro neceſssitate rerũ extẽporeiubẽ da atque faci enda ſsunt, an tiquus omniũ gentium vſsus inuenit, quod ſsolus dux vtile iudicaſsſset ꝑ ſsigna agno ſsceretur, & totus ſsequeret̃ exercitꝰ vt hic habes & tradit Vegetius 3. libro de remili. cap. 5.

e ¶ Encubiertamente. Nã glo ria eſst regum celare verbũ prouerbio. c. 25. & adde. S̈. eod. l. 5.

f ¶ Cambiar. Debent ergo iſsta vocabula qͦti die variari, ne ex vſsu ſsignũ hoſstes agnoſs cant, & exploratores: inter noſstros verſsentur impune ſsecundũ Veget. vbi ſsuprà.

g ¶ Que eſsten callando. In ſsilentio & ſspe erit fortitudo veſstra. Eſsaiæ. cap. 30. vid. l. officium, in princi. ff. de re milita.

h ¶ Por las palabras que dizẽ. noli citatꝰ eſsſse in lingua, & remiſsſsus & inutilis in ope ribus tuis, eccleſsiaſsti. c. 4.

i ¶ Ni mezeladores. Adde. l. 3. §. qui ſseditio nem militũ. ff. de re milit.

¶ Lex. 10.

Percuſsores & percuſssionum toleratores debent eſsſse milites, ſsiue equeſstres ſsiue pedeſstres, quia vnum ſsine altero non ſsufficit ad victoriam. h.d.

¶ Lex. 11.

Bona exercitꝰ ordinatio clauis ẽ belli, fre num & magiſster. punitur a criter qui rem à duce prohibitam fecit vel mandata nõ ſseruat. hoc dicit.

a ¶ Como la llaue opera clauis ponit hic

b ¶ Como Rey. Bene dicit como Rey. nam capitaneꝰ nõ poteſst ea quæ rex niſsi ſsit locum tenẽs regis. vid. Bart. & Iaſsõ. in. l. cõ uẽtionum. ff. de pact.

c ¶ Grandes penas. Vide. l. 3. §. in bello. &. l. omne delictũ §. qui propoſsi tum. ff. de re mili. &. l. fi. tit. 21. ſsuprâ ead. partita.

¶ Lex. 12.

Signa in atmis & in equis cõ ferũt ad victo riam belli: ſsed vexilla ſsunt p̃ cipua ſsigna, propter cuſsto diã dominorum & quia ſsub eis militãtes, ſsi bene vel male ſsegeſsſserint patent. hoc dicit.

¶ Lex. 13.

Vexillum quadratum ſsi ne ferpis ẽ re gium, & nulli niſsi regi licet. vex illa ꝟo q̈drata & ferpata quæ dicuntur caudalia portant duces exercitus habentes ad mi nus centũ milites vaſsſsallos, vel quæ portant concilia ciuitatũ, aut villarum vel ordinum militarium conuentus. h.d.

d ¶ Eſstandarte. Videndus eſst Yſsidorus. Cir ca iſsta ſsigna bellica. lib. 18. Ethimologia rum. capitul. 3. vbi dicit, ꝙ iſsta ſsigna diuerſsis prælata agminibus ſse cundum militarem conſsue tudinem exiſstunt, per quę exercitus per mixtione prę liorum agnoſscitur.

e ¶ Partidos. Ad de. l. 5. titul. 15. ead. partita. & quę ibi dixi.

a ¶ Coſsa eſstremada. Non ergo poſsſsunt habe re proprium iſsti milites or dinũ qđ non ꝓcedit in militibꝰ ordinis ſsancti Iacobi de Spata: quia ſsunt vxorati & poſssident proprium, vt tradit Ioann. Andr. in. c. ve niens. de verbo. ſsigni. lib. 6. in nouella. vnde verti vidi indubium, an iſsti teneantur ſsoluere ga bellam iuxta. ll. quaterni gabellarum regni.

¶ Lex. 14.

Vexillum aliud eſst latum ꝟſsus haſstam & acutum in fine quod dicitur manſsionariũ ſsiue hiſspanice poſsadero, hoc deferre poſsſsunt magiſstri ordi num militarium & in eorũ abſsẽtia comẽdatores & etiã alij habẽtes à centum militibus vſsq; ad quĩquaginta, aliud eſst vexillum quadratũ ter magis lon gum ꝗ̈ latum nõ ferpatum. hoc deferre poſsſsunt habẽtes ſsaltem decẽ milites qͦd alias vulgo dicitur vandera aliud eſst verſsus haſstam, la tum in fine acutum & bipartitum qͦd deferunt officiales regis ſseu habẽtes à duo bus militibus vſsq; ad quĩq; ſsed magis par uũ ꝗ̈ regis offi cialium. adaliles deferũt vexilla caudalia ex mãdato re gis nõ alias al mirandus in galea ſseu trieri vexillum re gis defert & ĩ pupi aliud ſsignũ caudale armorum ſseu inſsigniũ ſsuorum & alia ſsi gna minora: ĩ alijs vero naui bus exercitus tantum eſst de ferendum vexillum regium vel eius qui fecit armatã poteſst tamen comiter ĩ qualibet alia naui minori vexillum ſsuorum inſsigniũ deferre. hoc dicit.

¶ Lex. 15.

Quotidianum vexillum ſsoli regi deferre li cet, ſsed neque alij poſssũt deferre vexillum tempore guerræ niſsi Rex eis conceſsſserit & vexillũ ſsic à rege conceſssũ nunꝗ̈ cõtra re gis vexillũ tẽdatur ſsub pro ditionis nota ex ſsola oſstẽ ſsione contra vexillum regis, pœna expulſsionis à re gno plectendꝰ hoc dicit.

b ¶ Cotidianamẽte. Quotidianum vexillũ ſsoli regi licet, & adde ea, q̃ ponit. l. 2. titu. 1. lib. 2. ordin. rega.

¶ Lex. 16.

Acies dicitur q̃ iunctis homi. nibus, vnꝰ penes alium diſstenditur, mo la cum homi nes in rotũdo ponuntur, cu neus cum anterior pars hominũ eſst acuta, poſsterior lata, murus cũ fit in quadra, circuitus fiebat ad modũ curtis, alia ſspe cies aciei dicitur in hiſspania cytara. Item. & dicitur tropelliũ hoĩm multitu do coadunata q̈litercũq; eſsſsent homines diuiſsi, & vtilitas cuiuſs q; ponitur hic & dux belli intẽdat quòd nullus ab acie fugiat, neq; agmen excedat & quicꝗd contra inobe diẽtes in hoc dux fecerit ẽt inferẽdo mor tem fugienti, agmen excedenti, inultũ remanebit & ſsi ob culpam ducis quid cõ tingat ipſse ea dẽ pœna plectetur qua cõ mittẽs plecti deberet. & in ſsuper ipſse & ipli ꝓ modo damni inde venientis punientur. h.d.

a ¶ Derramaſsſsen Adde. l. 3. §. in bello. verſs. ſsed qui agmen exceſsſserit. ff. de re mili.

¶ Lex. 17.

Ponit ordinem qualiter exercitus itinerari debeade loco ad locum. h.d.

a ¶ Cõ las cargas Si iſsta lex ita diligenter pro uidet ne beſstiæ ſseu iumẽta moriãt̃, q̃nto magis debet eſsſse curæ ĩ ptibꝰ Indiarũ maris occeani ne ipſsi homimines Indi illarum partiũ incolæ & naturales, ꝗ vt aſsini onerãtur, ita ſseruentur ne moriãtur.

b ¶ Por muchas partes. Et ſsi eſst magnus exer citus & nõ imminet periculum, vna pars tranſseat vna die, alia pars alia die. vide Ioan. Pla. in. l. vt agendi. C. de curſsu publico. lib. 12.

c ¶ Tal angoſstura Quia periclitatur exercitꝰ ex hoc vid. Ti tũ Li. li. 9. primę decad. c. 2.

¶ Lex. 18.

Faciat dux bel li cum exercitꝰ eſst ĩ itinere quod exploratores antecedant: qui vulgo dicunt̃ deſscobridores vt de inimicis ha beatur notitia & qui vadũt ĩ exercitu trã ſseant armati parati ad præ lium. h.d.

¶ Lex. 19.

Ponit quali ter eligi debeat in tranſsitu itineris manſsio exercitus & qualiter muniri. h.d.

d ¶ Angoſstura. Pro numero nanq; militũ vel impedimẽ torũ munienda ſsunt caſstra ne maior młtitudo conſsti pet̃ in paruis neue paucitas in latioribus vltra ꝗ̈ oporteat cogatur extendi vt hic & tradit. Veget. de re mili. li. 1. c. 22.

a ¶ Palos agudos. Adde Veget. lib. 1. de re milita. cap. 24.

b ¶ Porque los enemigos. Sic & vegetius. lib. 1. de re mili. cap. 22. Cauendũ etiã ne mõs vicinus ſsit altior ꝗ ab aduerſsarijs captus poſssit officere.

c ¶ Aguaducho. Conſsiderandũ etiam ne torrentibus inundari conſsue uerit campus, & hoc caſsu vim patiatur exercitus.

d ¶ Cerca del agua. Nã aquæ malæ potꝰ ve neno ſsimilis peſstilentiã bi bentibus generat, ſsecundum Veget. lib. 3. de re milit. cap. 2.

e ¶ De yerua y de leña. Caſstra enim præſsertim hoſste vicino: tuto ſsẽper facienda ſsunt loco, vbi & lignorũ & pabuli, & aquæ ſsuꝑ petat copia, Vegetius. lib. 1. de remilit. ca. 22. Adde. l. cum ſsupra virentes. C. de re milita. lib. 12. & ibi Ioannes de plate.

f ¶ Buena villa. Nota hic requiſsita ad cõ ſsiderandum quo loco villa, vel ciuitas de nouo conſstruatur. Sic etiã & beatus Tho. lib. 1. de regi. prin. c. 13. ait, neceſsſse eſst igitur in ſstitutori ciuitatis: primum quidem congruũ locũ eligere, qui ſsalubritate habitatores cõſseruet, vbertate ad victũ ſsufficiat, amœnitate delectet, munitiõe ab hoſstibꝰ tutos reddat: ꝙ ſsi a liquid de dicta opportunitate deficiat, tanto locus erit conuenientior, quantò plurà vel magis neceſsſsaria de prædictis habebit: locus autem ſsaluberrimus (vt vegetius tradit) erit ſsi eſst excelſsus, non nubiloſsus, non pruinoſsus, regioneſsq; cœli ſspectãs, neq; æſstuoſsas, neq; frigidas: demũ palu dibus nõ vicinus: eminentia quidem loci ſsolet ad aëris ſsalubritatem conferre: quia locus eminens ventorum perflationibus patet, quibus redditur aër purus vapores etiã, qui virtute radij ſsolis reſsoluũtur à terra, & ab aquis multiplicãtur magis in cõuallibus & in locis demiſssis, quàm in altis: vnde in locis altis aẽr ſsubtilior inuenitur. huiuſsmodi autẽ ſsubtilitas aẽris, quæ ad liberã & ſsincerã reſspirationem plurimũ valet, impeditur per nebulas, & pruinas, quæ ſsolẽt in locis multũ humidis abundare. vnde loca huiuſsmodi inueniũtur ſsalubri tati eſsſse cõtraria: & quia loca paludoſsa nimia humiditate abundãt oportet locũ conſstituẽdæ vrbi electũ paludibꝰ eſsſse remotũ: Cũ enim aurę matutinę ſsole oriẽte ad locũ ipſsum perueniẽt, & eis ortę à paludibꝰ nebulę adiungent̃, flatus beſstiarũ paluſstriũ venę natarũ cum nebulis mixtos ſspargẽt, & locũ faciẽt peſstilentẽ, vt iſsta & alia latius in hoc tradit. B. Tho. 2. li. de regimi. princi. c. 2. oportet etiã locũ vrbi deſstinatũ ad calorẽ & frigus tẽperate diſsponi, ſsecundum aſspectũ ad plagas cæli di uerſsas: ſsi enim męnia maxime prope ma re conſstituta, ſspectabũt ad meridiẽ, nõ erunt ſsalubria: nã hmõi loci manè quidẽ e rũt frigida, ꝗa nõ reſspiciunt̃ à ſsole: meridie verò erũt feruentia, ꝓpter ſsolis reſspectũ. quę aũt ad oc cidẽtẽ ſspectãt orto ſsole tepe ſscũt, vel ẽt frigent: meridie calent: veſspere feruẽt, propter caloris cõ tinuitatem, & ſsolis aſspectũ. ſsi vero ad oriẽ tẽ ſspectabunt. manè quidẽ propter oppoſsitionẽ directam temperatè caleſscent, neque multum in meridie calor augebitur ſsole non directe ſspectãte ad locũ: veſspe re verò totali ter radijs ſsolis auerſsis loca frigeſscẽt, eadẽ q́; vel ſsimilis tẽperies erit ſsi ad aquilonẽ locus reſspiciat vrbis. è cõuerſso eſst qđ de meridiem reſspiciẽte eſst dictum: experimento autem cognoſscere poſsſsumus, ꝙ in maiorẽ calorẽ minꝰ ſsalubriter aliꝗs trãſsmutat̃: quæ enim à frigidis locis corpora traducũtur in ca lida, nõ poſssũt durare: ſsed diſsſsoluũtur, ꝗa calor ſsugẽdo vaporẽ naturalẽ virtutes diſsſsoluit. vnde in ſsalubribus locis corpora æſstate infirma reddũtur. vide latiꝰ. ꝑ. B. Tho. vbi. S̈. vbi & tradit aliqua ex quibꝰ ſsalubritas loci colligi poſssit.

g ¶ Sana & fuerte. Qualis debeat eſsſse ſsitus ville, vel ciuitatis quę de no uo conſstituitur habes hic.

h ¶ La hueſste Non enim collocandus eſst exercitus in peſstilenti regione iuxta morboſsas paludes, neq; ĩ aridis & ſsine opacitate arborũ cã pis, aut collibus ſsecundũ Veget. lib. 3. de re mili. ca. 2.

¶ Lex. 20.

¶ Ponit ordinem hoſspitiorum exercitus & qualiter in medio manſsiõis debet poni regis tẽtoriũ & tẽtoria officialia regis ingyro eiꝰ, & ꝑ ordinẽ de alijs ſsignis poſsitis, vt ꝗlibet ſsciat vbi debet hoſspitari. iubet etiã ꝙ nõ deſscẽdãt milites ab equis donec vltima pars exercitus ad venerit in locum manſsionis. h. d

¶ Ley. 21.

Quãdo exercitꝰ eſst longa mora hoſspitãdus muniri debet car cauis in circuitu, & ponẽ di ſsũt milites & pedites ꝗ ſsufficiãt ad cuſstodiã exercitꝰ die ac nocte, & hi quibus iuſssũ fuerit à duce exercitus, ſsi non obtẽperauerint neq; p̃cepta ſseruẽt puniẽdi ſsunt, & ipſse ẽt ſsi fuerit in culpa. h.d.

a ¶ Carcauear. Adde veget. li br. 1. de remili ta. c. 24. &. 25. & eſst differen tia inter foſsſsã & vallũ: nam foſsſsa eſst quæ circuitu caſstro rum à fodiencircuitu cado dicta. Val lum eſst muni tio ex palis ligneis facta, ſsu pra ſseu iuxta foſsſsam. vnde verſsus vallus vinctis, ſsed val lũ dicitur vrbis. vallum æquiparat̃ mu ro ciuitatis. ad hoc. l. ſsi quẽquã. C. de epiſs. & cler. æqua enim pœna punitur ꝑ vallũ tranſscẽdens: & ꝑ mu rũ caſstra ingrediẽs. quia ſsi foſsſsam tran ſsiuit: militia reijcitur. l. 3. §. in bello. ff. de re milita.

b ¶ E el que no lo quiſsiere fazer. Adde. l. 3. §. in bello. ff. de remilitari.

¶ Ley. 22.

Prouidet mo dũ qͦ portẽt̃ vi ctualia et neceſsſsaria ad exerci tũ vt fiat cũ ſse curitate. h.d.

c ¶ Leña e yerua. &c. Et cõpelluntur vicini portare victualia ad exercituũ. vide. Ioã. đ Pla. in. l. 1. C. de fund. limitro. li. 11. et mili tes debẽt hæc emere, & ſsibi habere ſsine dã no prouincialiũ, vt in. l. deuotum. C. de met. & epi. li. 12. & in. l. fi. ver. erit aũt. vbi Io. de Plat. C. de re milit. eo. li. & de pace. cõſstan. ver. nobis intrãtibus, vbi hoc not. Bal. limitãs, niſsi defice ret ſsibi pecunia, vel ruſstici eſsſsent adeo te naces, ꝙ nollẽt eis vendere. & Adde. Bal. in. l. neminẽ. vbi glo. formauit quæſstionẽ de gualdana imperatoris. C. de ſsacro. eccl. & vide. Ioan. de Anan. in. c. ſsi quis ꝓpter neceſssitatẽ. de furt. & Ioã. de Plat. in. l. 2. C. de quib. mune. nem. liceat ſse excuſs. li. 10. & Adde. ad. primũ. l. 8. S̈. t. 19. ea. partit.

d ¶ Al enfermo. Lęta eſst infirmo medici p̃ſsentia. vt hic.

¶ Ley. 23.

Obſseſsſso opi do vel caſstro hoſstium dux exercitus faciat vallo circundari & ſsi fieri põt & gẽtiũ copia non deficiat circũquaque fiat vallatio aliàs fiat per partes circa aditꝰ loci vel opidi vt ob ſseſssis deneget̃ ingreſsſsus, & æ greſsſsus. & nõ ſsolũantiꝗ iſstũ vallũ faciebãt verũ ẽt turres ligneas, & prę dia obſseſsſsorũ ad eorũ maio rẽ cõtritionẽ diuidebãtĩter hoĩes exercitꝰ coliq; faciebãt in ipſso hoſstiũ aſspectu. h.d.

a ¶ Vernia verguença. Fugiẽ dũ eſst ab eo, per quod inci deret quis in verecundiam, vt hic.

b ¶ Sino quando gelo mandarẽ. l. 3. §. in bello. ff. de re mili.

¶ Lex. 24.

Oportet ha bere reges ingenia machinas, & ferramenta, & arma maximè in caſstris quæ ſsunt in limitibus cõtra hoſstes, vt inde eis vti poſssint in obſsidione hoſstiũ, quę de clarantur hic. h.d.

a ¶ Fagan. Bel la indigẽt pecuniis ĩ auct. vt iudi. ſsine qͦ ſsufrag. §. opor tet. col. 2.

b ¶ Guarden. vi. l. officiũ. §. fi. ff. de re milit.

¶ Ley. 25.

Curet dux ſse getes & vinens & alios fructꝰ hoſstiũ deuaſstare & dãnifi care p̃ſsertim illos ꝗ in ꝓxi miori loco hoſstibꝰ ſsũt & in primis ſsi fieri põt aqua eis auferat̃ ꝗa mi nus tolerari põt ſsitis quã fames. h.d.

c ¶ Panes. Et in bello iuſsto, ꝗ deſstruit ſsegetes, vineas, vel alia culta. nõ tenet̃ in foro cõſscientiæ ẽt reſspectu deci mæ, vid. Abb. in. c. cõmiſssũ, de decimis, vi de Iudith. 7. c.

d ¶ Fambre. Sitis tolerat̃ duriꝰ, quã fames. vi. S̈. ti. 18. l. 10.

¶ Lex. 26.

Parua loca vel caſstra ſsũt machinis ex pugnãda magna nõ: quia nequirent ſsic capi, niſsi ꝑ ru pturã murorum vel fame aut caueis vłꝑ caſstella lignea appropinquã tia turribꝰ per quę impetu violẽto intret̃ ad hoſstes, vel balliſstarũ icti bꝰ ꝗbꝰ hoſstes ꝓhibeant̃ ne impediãt intrãtes per ſscalas. h.d.

¶ Lex. 27.

Ponit diuerſsa gña p̃liorũ ſscđm nomina Hiſspanica ex pugnare qđ cõbatir vulgo dicit̃ cũ expu gnant̃ caſstra ſseu oppida vł fortilitia. enbarrar hiſspanice ſsumptũ ſsonat cum hoſstes fugientes ab exercitu fugiũt in aliquẽ locũ ſseu caſstrũ & inde exire nõ audẽt. lid hiſspanice ꝓprie ſsu mit̃ qñ in cãpo vnꝰ cũ altero vel plures cũ pluribꝰ pu gnãt ſsine duce ſsine vexillis. faciẽda hiſspanice dicta vbi ſsũt duces ab vtraq; ꝑte exercitũ ducẽ tes & cõponẽ tes, batalla, di xerũt hiſspani vbi ex vtraq; ꝑte ſsunt reges cũ magnis ve xillis & ſsignis cũ añriori & poſsteriori ꝑte & lateralibꝰ di cta ex eo ꝙ ibi batiebant̃ tube trõpe & tã tara & alia bellica inſstrumẽ ta, quod aliis nõ licebat, tor neo quod latine torneamentũ hiſspani dicũt, quan do obſseſssi excũt ad pugnã cõtra obſseſsſso res ſsuos & ad ſsuũ locũreuer tunt̃ idẽq; eſst ſsi hoſstes vtrin q; ꝓpĩqui ex qualibet ꝑte milites exeãt ad cõpugnan dũ ſspolonada dicũt hiſspani qñ obſseſssi ex improuiſso agrediunt̃ obſseſsſsores vł hoſstes trãſseũtes iuxta eorũ ca ſstrũ, in oĩbus iſstis gñeribus p̃liorũ oꝑtet obedire ducibus. h.d.

a ¶ Torneo. intereſst hoc ſscire propter diſs poſsitionẽ. l. 8. infr. tit. 26. ea. partit.

¶ Ley. 28.

Cabalcata dicit̃ hiſspanice, quæ fit ad dãnificandos hoſstes, iſsta fit occultè in introitu, quãdo eſst à multis: in egreſsſsu vero publice, ſsi verò fiat à paucis ſsemper fit clãdeſstine & occultè. retro caualcata dicitur cum capta præda an tequã deducat̃ ad locum vnde exierũt milites reuer tũtur iterum ad damnificã dum hoſstes. h.d.

¶ Lex. 29.

Incurſsus per terrã hoſstiũ dicitur hiſspanice algara, & habes hic q̃liter fiat. h.d.

¶ Lex. 30.

Cum celata ponitur hoſsti bus exploratores miſsſsical lidi ſsint, & aſstuti vt ſsciant hoſstes in eam deducere, neq; directò fugiant ad celatam, ſseu locũ inſsidiarũ, ſsed aliquãtulum deuiantes, hoſstes in ſsequen tes deducant vltra celatam vt exiſstentes in celata meliꝰ poſssint hoſstes lædere. h. d.

a ¶ Celada. vide cap. Domi nus noſster. 23. q. 2. & ꝙ liceat vti iſstis inſsidijs cõtra hoſstes tradit etiã S. Tho. 2. 2. q. 40. arti. 3.

back | | continue

López/de Ca...: Las Siete Partidas.

Titulus. 23.

¶ Lex. I.

¶ Lex. 2.

¶ Lex. IIII.

¶ Lex. IIII.

¶ Lex. V.

¶ Lex. VI.

¶ Lex. 7.

¶ Lex. 8.

¶ Lex. 9.

¶ Lex. 10.

¶ Lex. 11.

¶ Lex. 12.

¶ Lex. 13.

¶ Lex. 14.

¶ Lex. 15.

¶ Lex. 16.

¶ Lex. 17.

¶ Lex. 18.

¶ Lex. 19.

¶ Lex. 20.

¶ Ley. 21.

¶ Ley. 22.

¶ Ley. 23.

¶ Lex. 24.

¶ Ley. 25.

¶ Lex. 26.

¶ Lex. 27.

¶ Ley. 28.

¶ Lex. 29.

¶ Lex. 30.

Embeddings Experiment