López/de Ca...: Las Siete Partidas.

 Legal

Titulus. XX. Qualis debeat eſsſse populus patriæ.

Section
aNaturales. Origine vel domicilio & in dubio ibi præſsumitur quis habere domicilium, vbi originem habet, niſsi probetur tranſslatum. vide Bal. in. l. fi. in fine. C. ſsi à nõ compe. iudic.
¶ Lex. 1.

Lex. 1.

Prima & pręci pua naturalitas eſst, quę natiuitate acqui ritur, & quia populus intẽdere debet ad ſsobolem procreandam, oportet vt ciues matrimoniũ contrahant ętate habili, ad prolis ꝓcreationem adueniente. h.d.
bEl primero mandamiento. Gene. c. 1.
cLa primera naturaleza, e la mayor. Ex quo videtur inferri ꝙ appellatiõe naturalitatis, ĩ dubio de iſsta. intelligetur. l. hoc lega tũ. ff. de legat. 3. & quia ſsumũtur verba in potiori ſsignificato, & ſsic d'iſsta quo ad obtinendũ beneficia huius regni loꝗtur pragmati ca Hẽrici. tertij cũ dicit, y naſscido en ellos. vide ĩ materia deciſsionem neapoli. 384. & quæ la tè dixi in. l. 2. titu. 24. 4. par tita. in glo. fi.
dPor criança. Quæ ſsecundum Bald. in tracta. ſsciſsmatis tantæ potẽ tiæ eſst quòd ĩ eam trasformetur natura litas per natiuitatem. vide in. 15. col.
eMorando. Ad de. l. ciues. C. de incol. libro decimo. l. eius qui. §. ſsi quis negotia. & ibi Barto. & in l. de iure. in principio. ff. ad municip, & domicilium dicitur quis habere non ſsolum ciuitatis. ſsed etiam prouinciæ. l. prima. vbi Barto. ff. ad municipa. & in. l. etiam. §. is qui. ff. de muner. & hono.
fComo madre. Magis enim naſscitur quis patrię, quàm patri. l. prima. §. & generaliter. ff. de vent. in poſsſseſs. mitten. &. l. poſstliminium. §. filius. ff. de capti.
gQue ayã ſsabor. Eſst enim cuique patria ſsua dulciſssima. l. qui habebat. in princip. ff. de lega. 3. & illud Ouidij. Neſscio qua natale ſsolum dulcedine cunctos Ducit, & immemores non ſsinit eſsſse ſsui.
hQue caſsen. Per nuptias nanq; conſseruatur elegans genus humanum. in autẽt. de nupt. ĩ prĩcip. collat. 4. non tamẽ poteſst quis arcta ri ad nubẽdũ etiam per ſstatutũ, ꝗa eſsſset contra bonos mores: Ioan. Andr. in. c. ſsta tutum. de hęreti. in nouel. Bald. in. §. filij nati. ſsi de feu. fuer. contro. inter domi. & agna.
iDe edad. Ariſstoteles præſscripſsit puellę 18. annum: viro. 35. vid. Eraſs mum. in apophthegmatibus. fol. 211. & Ariſstotel. 7. Politico. cap. 16. & alij Philo ſsophi dicebãt marem in triceſsimo fere ętatis anno, fęminam vero pubeſscentem 14. anno. poſsſse. 15. anno nu ptijs copulari: de iure verò canonico & iu re noſstro regio requiritur ętas quatuordecim annorum in maſscu lo. 12. verò in fœmina, vt in l. 16. titulo. primo. quarta ꝑtita. & ibi dixi.
kMuchos bienes. Mala tamẽ aliqua ex huiuſsmodi cu ra ſsuccreſscũt Grego. 26. mo ralium. capitulo. 21.
lEn ſsu vida plazer. Eccleſsiaſstici. capiulo 30.
mQue ſson ſsemejantes. Sic habetur Eccleſsiaſstici. capitulo trigeſsimo. mortuus eſst pater & quaſsi nõ eſst mortuus: ſsimilem enim reliquit ſsibi poſst ſse.
nComo vna coſsa. Sunt nanq; pars viſscerum patris & matris, & commune bonum coniugatorum. l. iſsti quidem. ff. ꝙ met. cauſsa. & in eo ſsaluat̃ pater & paterni nomi nis diuturnitas. l. liberorũ, &. l. ꝓnuncia tio. §. fi. ff. de verbo. ſsignifi. &. l. fina. C. de impube. & aliis ſsubſsti. & fi lius eſst argumentũ patris ambulans ſsuper terrã. glo. in. c. 2. 82. diſst. & adde. l. 4. j̃. eod.
¶ Lex. 2.

Lex. 2.

Ad bonum prolis, conuenit æqualitas inter cõtrahẽtes matrimonium, nõ em̃ vnꝰ debet eſsſse iuuenis, & alter ſsenex, neq; vnus ſsanus alter infirmꝰ: ſseu male com plexionatus. Item neq; am bo ſsint pueri, neq; ſsẽnes ſsint ergo ambo iu uenes: pulchri ſsani: bene cõplexionati ad inuicem ſse diligentes, inter quos non ſsit canonicũ impedimentum abſstineant in ſsuper à coitu, tempore quo vxor patitur menſstrua, & tẽpore purga tionis ſseu cũ partui poſsſset præiudicari, ne naſscantur filii morboſsi. h.d.
aCon la vieja. Tenet tamen matrimoniũ etiam cũ ſsexa genaria. l. ſsancimus. C. de nupt. & ibi Bal. 2. lectura l. ſsi maior. C. de legiti. hære di. vbi Bal. ad ducit illđ oui dij ſsi vis nube re aptè, nube pari, & in iſsto caſsu eo ꝙ eſst inæqualitas, ꝗa ſsenex ducit vxorem iu uenculam, vel ignobilis nobilem, tenet donatio inter virum & vxorem, quaſsi ſsit re muneratio iuxta nota. per glo. & docto. in. l. ſsi voluntate. C. de dot. promiſssio. Bar. & alii in. l. ſsi diuortio. ff. de verbo. obliga. & in. l. ſsi ita ſstipulatuꝰ. §. fi. eod. ti. Bal. nouel. in tracta. de dote. fol. 49. col. 2. ad fi. cũ ſsequẽ.
bFazer linaje. Abraham tamen ſsenex ꝓ lẽ habuit ex cethura iuuene, & ꝗ effœtꝰ erat anui Sar rę vir fuit iuuẽ culæ, vt patet Geneſsis. c. 18. &. c. 25. & tradit Eraſsmus, referens Auguſsti. in adagio illo parit puella ẽt ſsi male adſsit viro.
cO de enfermedad. Nã ethicus, vł alia graui infirmitate detentus etiã petenti coniu gi, cum periculo ſsuę ſsalutis non tenet̃ reddere debitum. Abb. in. ca. quoniam, de cõiugio leproſsorum.
dLa muger. Vide. S̈. titu. 6. l. 1. ea. partita.
eBien. Viri diligite vxores vr̃as. Ad epheſseos cap. 5.
fLos fijos. vt in cap. ad eius, & ibi glo. 5. diſst. Item ſsecundũ Auicennã, pe riculũ immiminet partui ex acceſsſsu viri ad vxorem in principio conceptionis ex eo ꝙ licet matrix poſst cõceptionem claudatur ex delectatione tñ aliqñ aꝑit̃ & cõſsequẽter materia nondum coagula ta diſspergitur & effunditur.
¶ Lex. 3.

¶ Lex. 3.

Tenetur pater carnalis fi liũ nutrire, & inſstruere bonis maribꝰ & ꝙ ſsciat à filiis iuuari & ſseruiri. h.d.
gSino ouiere ſsabiduria en fazer. Nam ſscire quid facias, & neſscire quo ordine facias, non eſst perfectæ cognitionis. Ambroſsius ſsuꝑ pſsal. 118. Sermo. 4.
aAmar los fijos. Vide. ſsuprà in. l. prima.
bQue ſson ſsuyos. Non ergo poterit filius qui multo tempore ſseruiuit patri in rebus paternis petere aliquod ſsalarium, etiam mortuo patre, cum venitur ad diuiſsionem bonorum, licet contrarium voluit Fulgo. in. l. illud. C. de colla. vbi Iaſson illum reprehendit. Item etiam ex iſsta. l. videtur probari, ꝙ filiꝰ teneatur ad præſstandũ operas & ſseruitia matri, cũ iſsta. l. de vtroq; loquat̃. cogita, & de iure communi. vide Ioan. Fab. in. §. interdũ. inſstit. de obliga. quæ ex de lict. naſscũ. dũ tenet ꝙ nõ debet filius matri operas. Itẽ ex iſsta. l. poteſst dici, ꝙ etiam ad operas induſstriales fi lius teneatur patri, licet cõtrarium de iu re communi. dicebat. Bald. in aut̃. ex teſstamento. co. 4. C. de colla. & adde. l. ſsin. titul. 7. ſsuprà ead. partita.
¶ Lex. 4.

Lex. 4.

Culturæ agrorum & fabricę domorum inſsiſstere debet populꝰ vt habeãt alimẽtavñ ornatè vi uere poſssĩt̃: pi gri & ocioſsi hoĩes expellẽ di ſsũt de terra neq; talibus debet elemoſsina elargiri. hoc dicit.
cPor ſsus manos Et iudex agri colas vagos debet mittere ad culturã agrorum. vt in aut̃. de quæſst. colla. 6. & adde. l. 2. titul. 14. lib. 8. ordina. rega. & Matthæi. capitul. 20. quid ſstatis hic tota die ocioſsicite & vos in vineam me am.
dPor que fagan en ella pro. Qui operatur terram ſsuam ſsatiabitur panibus, qui autem ſsectabitur ocium ſstultiſssimus eſst. Prouerbio. 12. & cogitationes robuſsti ſsemper in abundantia omnis autem piger ſsemper in egeſstate erit, egeſstatem enim operata eſst manus remiſsſsa: manus autem fortium diuitias parat. & dicit Caſssiodorus primo va riarum lectionũ, quòd penuria rerum magis ex negligentia, quàm ex temporum malitia prouenit.
eE no anden baldios. Multam malitiam docuit ocioſsitas. Ecclęſsiaſstici. capitulo. 33.
fFaziendo en ella mal. l. vnica. C. de mendican. vali. lib. 11. & illam. l. inducebant aliꝗ contra religio ſsos petentes eleemoſsinas mendicando vt tradit ſsan. Thom. in ſsuo opuſsculo ĩter opuſscula. nume. 20. contra impugnantes dei cultum, & religionem. c. 7. quibus ipſse reſspondet. d. l. intelligi de validis mendi cantibus, qui nullam vtilitatem reipublicæ afferebant, ſsed ocio ſse viuentes vſsurpabant illud, qͦd alijs pauperibꝰ debebatur, pon derans verbũ inertibus in dict. l. poſsitũ & clarius probatur in. l. iſsta partitarũ ibi de que nõ vie ne ninguna pro ala tierra.
gEs coſsa muy ſsin razon. Et ſsi quis non vult operari non manducet. ſsecũdo ad Theſs ſsalo. capitulo tertio.
hQue no les dieſsſsen limoſsna. Vide tamen Chriſsoſsto. ſsuper Mattheũ homelia. 36. colum. fi. dicẽ tem quòd nõ deſsinant diui tes eis miſsereri & elemoſsinam ſsi petant largiri.
¶ Lex. 5.

Lex. 5.

Agricultores dicuntur ſscin dentes terram eamq; cultiuã tes ad panem ſseu vinũ & pa ſstores gregũ & qui ſse ruſsti cis operibus ſsubjiciũt frigo ri & ęſstati: mechanici ꝟo qui vulgo meneſstralesꝗ domi ſseu locis coopertis: laborant manibus ſseu corpore veluti aurifices monetarij & alij officiales & iſsti debẽt fideliter operari celeriter & perfecte. h.d.
iDepartimiento ha entre ellas. Optimè ponit differentiam hæc lex inter laborem & operam: nã licet largè dicatur opera omne ꝙ ꝗs facit gratia alterius, vt declarat Bal. in. l. liberti. col. 1. C. de oper. liberto. & Bart. in. l. ſsi non ſsortem, §. libertus. col. 3. &. 4. ff. de cõdit. indebi. & ſsic includat omne genus operandi: tñ labor propriè & ſstrictè ſsumit̃ cir ca ruralia & culturã agrorũ: & inde exercẽtes iſsta dicũt̃ laboratores.
aMeneſstrales. & ſsi ciuitas indigeat artificibꝰ põt cõpellere aliquos vt diſscãt illud ar tificiũ & exer ceãt ꝓ vtilitate publica: vi. ꝑ Lucã de pẽna, ĩ.l. mechanicos C. de ex cuſs. arti. li. 10.
bNi las falſsando. Adde. l. ba chii. & ibi Bar. C. de murilegu. lib. 11. &. l. vellera. C. de veſsti. olobel. eo. lib. &. l. itẽ quærit̃. §. ſsi gẽ ma. &. §. ſsi ful lo. ff. locati.
cCumplidas. Sed an pro ra ta operis non perfecti poſssit habere ſsalarium vel pete re? vide Bal. in l. edem. col. 2. C. locati, diſstĩ guentẽ inter ea in quæ cadit proportio operũ & qualitas temporũ & ea quæ pro forma operis, requirunt cõplementũ, vt primocaſsu de beatur. 2. nõ.
dAyna. adde l. ſsi ita ſstipula tus eſsſsem abs te, &. l. ſstipula tiones non di uidunt̃. §. planè. ff. de verb. obliga. modꝰ tñ adhibendꝰ eſst vt in. l. cõtinuꝰ. §. itẽ ꝗ inſsulã. ff. eod. &. l. ſsi. peculiũ §. fi. ff. de ſstat. liberis.
eDe los tiempos l. cõtinuus. §. item qui inſsulam. ff. de verbo. obligatio.
¶ Lex. 6.

Lex. 6.

Arte & viribus iuuet̃ populꝰ ex terra in cognoſscen do ad qͦs fractꝰ ſsit vberior ad ſscindẽdũ, & rumpendũ loca ſsaxoſsa eiꝰ & in vſsu animalium venatu ferarum & captura piſscium & auium. h.d.
fEn algunas leyes. S̈. titu. 11. l. 1.
gSegund mandamiento de Dios. Geneſsis cap. 1. dominamini piſscibus maris, & volatilibus cœli, & vniuerſsis animantibus, quæ mouentur ſsuper terram.
¶ Lex. 7.

Lex. 7.

Arte ſsimiliter & viribus debet populus tueri patriam ab hoſstibus vt ſsic parta tueantur & q̃ ſsunt hoſstium cõquirãt. h.d.
hbrauas. l. vnica. C. de vena. fera. li. 11. & de pace tenen. §. nemo retia.
iSin porfia. La bor improbꝰ omnia vincit Vergilius in Bucolicis, & ſsecundũ Sene cam. libr. 2. de ira nihil eſst tam difficile, & arduũ, qͦd non humana mens vincat, & in familiaritatẽ perducat aſssidua meditatio: nulliq; ſsũt tã feri ſsuiq; iuris affectus, vt non diſsciplina perdomẽtur, quodcun q; imperauit animus obtinuit. quidam nunquam ridere conſsueti ſsunt vino qui dam, alii vene re, quidam omni humore interdixere corporibꝰ: alius contentꝰ breui ſsomno vigiliam inde fatigabilẽ extendit, didicerunt tenuiſssimis & aduerſsis fũnibꝰ cur rere, & ingentia vixq; toleranda viribus onera portare & ĩ inmẽſsam altitudinem mergi ac ſsine vlla reſspirandi vice perpeti maria. mille ſsunt alia in quibus pertinacia impedimentũ omne trãſscẽdit oſstẽ ditq; nihil eſsſse difficile cum ſsibi ipſsa mẽs patientiã indixerit.
kContra los omes Fortitudo nanq;, quę defendit à barbaris patriã plena iuſstitia eſst Ambro. in. 1. li. de oſsti. & habet̃ in. c. fortitudo. 23. q. 3. & pugna ꝓ patria dixit. Catho. refert glo. in. l. veluti. ff. de iuſst. & iure.
¶ Lex. VIII.

Lex. VIII.

Caſstella patriæ populus teneat bene edificata refecta & victualibus munita. habeat ad patrię defenſsionem, milites & pedites, equos, & arma, alimentorum abundantiam, & theſsaurum, ad tempus belli vt tali tempore neceſsſsarium non ſsit à ciuibus tributa colligere. h.d.
aAuer apartado. Vide quæ in hoc dixi. in. l. 4. tit. 3. S̈. ea. partita.
bLas mißiones que ouieren de fazer. Innuit iſsta lex quod ſsumptus belli ſspectãt ad po pulos: ſsed videtur intelligendũ, quando de publico non ſsunt prĩcipi vel regi ſstatuti redditus: quia ſsi eſsſsent, ipſse rex ad hoc tenet̃, vt probat̃ optime in aut'. vt iudiccs ſsine quoqͦ. ſsuffrag. §. oportet verſsi. illud ſscientes colla. 2. princeps em̃ primo debet ſse præmunire & expendere de marſsupio proprio, & cũ non ſsufficiat debet imponi collecta communitatibus terrarũ, Bald. poſst Cin. & Guillel. in. l. neminẽ. C. de ſsacroſs. eccl. & dicit Andr. de Yſser. in ti. quę ſsunt rega. ſsuꝑ parte vectiga lia ꝙ princeps non debet de nouo imponere vectigalia pro ſseruan da iuſstitia: ꝗa eam debet ſser uare cũ redditibus regni ſsui, & tenetur qui eos ꝑcipit ſsubditos liberare ab incurſsibus latronum, allegans ad hoc. S. tho. & iſsto caſsu etiã eccleſsiæ & eccleſsiaſsticæ perſsonæ contribuent vt in. l. 1. ti. 3. lib. 1. ordi. rega. & tradit Iaſs. in. l. placet. col. 4. C. de ſsacroſsan. eccle. & adde. j̈. ti. 1. in ſsumma ibi que conuiene a todos comunalmente & vide. l. 2. ti. 10. S̈. ea. parti. ad finem & quæ dixi in. l. 17. S̈. titu. 18. & in. l. 6. S̈. titu. proxi mo. & aduerte ad id, ꝙ dixi, quod tenetur ſsubditos liberare ab incurſsibus latronum: quin idem vult Andr. de Yſser. in ti. quæ ſsint rega. ſsu per parte vectigalia. col. 3. & de ſstatu. & conſsu. cõtra liberta. eccle. in ver. prouinciæ. & Bal. in. §. conuenticulas. de pace iuramen. firm. vbi idem voluit & ſsi non ſsint ſsubditi, ſsi ab eis exigunt ſseu leuant pædagia: nam ex hoc tenentur ad defenſsionẽ eorum: videtur tamen intelligendum reſspectu ſsui diſstrictus & territorij: nam extra territorium ad hoc non videtur, ꝙ princeps teneatur & ita eſst de mente Archidia. in. c. ſsi quis peregrinos. 24. q. 3. & Ange. in. l. ne quid. ff. de incend. ruin. naufra. & quia doctc. ſsemper loquuntur reſspectu ſsui diſstrictus: & quia ſsi aliud diceretur eſsſset obligare principem, quaſsi ad impoſssibile vt in regnis & diſstrictibus alienis teneatur ſsubditos liberare & defendere propter redditus, quos percipit. debet ergo intelligi reſspectu ſsui diſstrictus, ſsiue per terram, ſsiue per mare iuxta. l. inſsulæ. ff. de iudi. & ibi Ange. glo. in. c. vbi periculum. de elect. libr. 6. in parte territorio. & adde Hoſstien. in ſsumma de cenſsibus. §. ex quibus cauſsis. ꝟ. ſsed nũquid ſsine cauſsa. quid tamen ſsi in mari circa diſstri ctũ regni ad eſsſsent piratę, & curſsarij, ꝗ deprædarentur ſsubditos regis, ita ꝙ rex non cum grã di ſsumptu poſs ſset in hoc pro uidere, an ad hoc teneatur ex quo percipit redditus, qui dicuntur almoxarifadgo & alia tributa? videt̃ di cendũ, ꝙ ſsic ex his, quæ di xi. S̈. tit. 1. in. l. 7. & quia quę fiunt in finibus regni vidẽtur fieri in regno argu. l. arbor. ĩ prin. ff. cõmuni diuid. & in ſsimi libꝰ terminis dicit Lucas de penna. in. l. 1. C. ne ruſsti. ad vllum obſseq. deuo. li. 11. col. penul. ad fin. arg. l. mæuia. §. 1. de annuis lega. c. charitatem. 12. q. 2. & ſsi redditus ad hoc ſstatuti ſsunt ſsufficientes, vel quatenus ſsufficiunt videtur regẽ ad hoc teneri. l. 4. ti. 26. j̈. ea. parti. & argu. eorum q̃ not. Spec. ti. de feu dis. §. quoniã. verſsi. 23. tenet̃ em̃ dominus defendere vaſsallum, vt habetur in. c. 1. de form. fidelita. & in. l. 5. ti. 26. 4. parti. & facit quod habetur in. l. 3. tit. 29. ead. partita. & ſsicut rex debet purgare regnũ malis hominibus ſsuper terram, vt in. l. congruit. ff. de offic. præſsi. ita & mare quod eſst vicinum regno, vt in. l. vnica. C. decla. libr. 11. vbi Bar. & Lucas de penna. & illa. l. probat hoc onus tenendi claſsſsem contra piratas, incumbere regi. & ibi declarat Bar. Lucas de penna. & Io. de Plat. & facit etiam ad prædicta: quia mare eſst omnibus commune vt in. l. 10. tit. 28. 2. parti. vnde & rex in hoc poteſst exercere iuriſsdictionem in mari, purgando eam à piratis, ſsunt nanq; pirate hoſstes humani generis. & cuiq; eſst licitum eos debellare Bald. in aut'. nauigia. C. de furt. & vide ad prædicta quæ dixi in. l. 2. titul. 9. 5. parti. & adde. l. 5. tit. 12. libr. 6. ordina. rega. & adde ad id quod habetur in iſsta. l. quod not. Bald. in. l. ſsi in aliquam in fin. principij. ff. de offic. proconſsulis.
cLa palabra. Lucæ. c. 11.
Loading...