López/de Ca...: Las Siete Partidas.

 Legal

Titulus primus de imperatoria & regia celſsitudine & poteſstate.

Section
aLas tierras. Et ipſsa dignitas adhoc eſst obligata realiter ſsubditis: vt in auten. de quæſsto. §. ſsuper hoc & not. Bal. in. l. Barbarius. 3. lect. co. 2. ad ſsi. verſsi. verius credo. ff. de offi. præto.
¶ Lex. I.

Lex. I.

Imperii dignitas maxima eſst & aliis dignitatibus temporalibus ex celentior: hic rex, eſst & Iperator, huic ſsecundum ius, & populi aſssẽ ſsum competit imperii gubernatio dictꝰ eſst imperator quia cæteris imperio ſsubditis imperat, nemo ſsibi in temporalibus obedit tñ papæ in ſspiritualibus, decuit vnum tãtũ eſsſse ꝗa regnãdi ius ſseu dominiũ impatiens conſsortis eſst. & decuit fieri ad gẽtiũ diſscordias euitãdas & leges cõ dendas ad debellandum ſsu perbos a dim piorũ deſstructionem, ad fi dei catholicæ defenſsionem & ad inimico rum eius proſs trationẽ. vicarius dei eſst in tẽporalibus ſsi cut papa eſst ĩ ſspũalibꝰ. h.d.
bGran dignidad. Dicebat Bald. in. §. fin. col. pe. de pro hibi. feu. alie. per Federi. ꝙ imperator eſst princeps mũ di, & vtita dixerim, corporalis mũdo Deus, & ꝙ tanquam ſstella matutina in medio nebulæ meridionalis imminet: dicebat tamen idem Bald. in. l. licet. C. de loca. ꝙ imperator debet hodie in italia verecundari de tanta fama, quæ tenet gloriam nominis: ſsed non hominis, & iacet in fatuatum imperium: ſsed non dixiſsſset hoc Bald. hodie ſsi viueret cum glorioſsiſssimus imperator rex noſster Carolus quintus imperator regnet, & iuſstè & potenter: ita ꝙ tẽporibus ſsuis tale oprobium ſsublatũ eſst dicit tamen. glo. ſsuper. c. 3. Danielis ꝙ ſsicut in principio nihil fuit fortius atq; durius Romano imperio ita in fine nihil erit debilius. refert Lucas de pẽna in. l. 1. C. de conducto. & procurato. libr. 11. col. 3. ſsubditq; cuius præſstigia cernimus & ſsentimus.
cTodas las otras. Dicitur iudex iudicum. gloſs. in. l. ſsi quis decurio. C. de decurio. lib. 10. Bald. in proæmio decretalium colũ. 3. ad de. l. cum multa. C. de bon. quæ libe.
dEs Rey. Adde. l. fin. C. de legib. de. l. 1. C. vt nemo priuatus titu. &c. & Bal. in proemio digeſstorum col. 3. verſsi. item nota. dicit ꝙ ideo dici tur rex quia alios regit, & à nemine regitur, vt in. d.l. fi. conſsilio tamẽ prudentum ſse regit & gubernat, vt. C. de legib. l. humanum. & ſsub nomine regis aſsſsecutus eſst imperium, vt dicit idem Bald. in. l. 1. §. his cunabulis. col. 2. verſsi. item nota. ff. de offi. præfe. pręto. & etiam poſst coronationem dicitur rex vt trad. Andre. de Yſser. titu. quæ ſsunt regalia. columna prima.
eLas gentes. de populo Romano dicit, vt in. §. ſsed ꝙ principi. inſsti. deiur. nat. gent. & ciui. &. j. eo. l. proxima ad. fin. ſsed vnde hæc poteſstas populo Romano? Tullius. 3. Rethoricorum. cap. 3. dicit partim en ſse: partim conſsenſsu: neq, hoc fuit iniuſstũ. ſscd'm Bal. in. l. Barbarius Lectu. 3. ad. fi. ff. de offi. præto. quia nutu diuino. ſscd'm eũ vt patet, in va ticiniis prophetarum item iure gentium vt in. l. ex hoc iure. ff. de iuſsti. & iure. vnde ſsi qua terra nunquam fuit ſsubiugata libera eſsſset iure gentium, & beatus Augu ſstin. in libris d'ciuitate dei & habetur in c. omnes. §. ecce. 28. q. 1. dicit ꝙ romani vir tutibus promeruerũt imperiũ: & diffi nire videtur eorum dominium fuiſsſse legitimũ, & eis à deo collatũ, qd' probat diuerſsis cauſsis & rationibus quas. B. Tho. 3. libr. deregi. princi. ad tres reducit. vnam ex amore patriæ: aliam ex zelo iuſstitiæ: aliam ex zelo ciuilis beniuo lentię: de qui bus plenè ibi per eũ, & opuſsculo. 20 Itẽ quia Romani præſstãdo auxilia bonis & amicis & com ponentes cũ eis vt præmia victoriæ Romanis cederẽt protelauerũt imperium & Silueſster con ſstãtinum magnũ pro imperatore habuit & ambro ſsius Theodoſsium ſsicut & Abraham ad vindicandum Melchiſsedec regem ſsalẽ & alios reges qui cũ eo foedus percuſsſserũt, dimicauit cõtra quatuor reges illius regionis. Gen. 14. c.
fLlamado Emperador. Adde Bal. in proe. ff. vete. col. 2. ad. fin. ꝙ dicitur ab imperio prout eſst imperium in latiſssimo ſsuo ſsitu & circulo, ꝙ eſst ſsumma poteſstas nullis circumcluſsa limitibus: & ibi etiam ꝙ dicitur ab imperando, vt hic: imperat enim Cæſsar de iure in vniuerſsa ditione, quæ aſscendentem vidit & deſscendẽtẽ ſsolem, de quæ ex vtroq; latere. 1. meridie & ſseptẽtrione vt in auten. vt omnes obed. iudi. prouincia. §. & hoc cõſsiderantes. colla. 5. & in omnibꝰ inſsulis quæ vſsq; ad oc ceani receſsſsus extenduntur vt in auten. vt eccleſsia Roma. cen. anno. gaud. præſscript. colla. 2.
gLos del imperio. Sunt enim reges aliqui exempti à iuriſsdictione imperatoris de quo vid. per Oldral. conſsi. 69.
hAl Papa. Et etiam epiſscopo loci in ſspiritualibus glo. in ca. ſsi autem 11. quæſst. 3. &. c. duo ſsunt. 96. diſstin. Abb. in. c. 3. de maiori. & obedien
iEn las coſsas eſspirituales. innuit ꝙ in temporalibus non ſsit ſsubiectus pa pæ. vid. nota. in. c. per venerabilem qui filii ſsint legi. ſsi tamen ordina tio temporalium eſsſset neceſsſsaria ad conſseruationẽ ſspiritualium, vide tur ꝙ & in his tali caſsu papa habeat poteſstatẽ argu. l. 3. §. fi. ff. de ſserui. ruſsti. prædio. vbi qui habet hauſstum iter debet habêre ad hauriẽdũ, & qui vult conſsequens velle videtur & antecedens. l. ad rẽ mobilem, &. l. ad legatum. ff. de procura. l. illud. ff. de acquir. hæredi. ex qua cõ cluſsione multa poſsſsent inferri corolaria, poſsſset enim papa cogere principes Chriſstianos, ex quorum bellis & diſsſsidiis Chriſstiana reſs|publica conquatitur & naufragatur, cogere ad pacem componendam, & vt in bonos viros diſsſsidia compromittantur facit. c. placuit cum ſsequenti. 91. diſstin. poterit etiam imperatorem vel alium regẽ malè regentem ſsubditos aut ſseuerè & tyrannicè tractantem monere & coërcere. c. ad apoſstolicæ. de re iudi. lib. 6. c. licèt ex ſsuſscepto. de for. compe. & liberare populum à talibus rapinis & ſseruitutibꝰ, ꝓut fecit Deus in li beratiõ e popu li Iſsraèl. a manu Pharaonis Itẽ poterit pro uidere regno de vtili curato re, ſsi habeat re gem inutilem ſseu non ſsuſstinentem reipublicæ curas. c. grandi de ſsup plen. negligẽ. præla. lib. 6. econtra verſsa vice papa debet auxiliari principibus ſse cularibus. c. 1. deform. fideli ta. c. cũ ad verum. 96. diſs.
aFueſsſsen muchos. Imo vid't̃ ꝙ poſssint eſsſse ſsimul, duo ĩperatores, vt patet ex. l. diuifratres. ff. d'iur. patro. & in. l. fratres. ff. de pen. & ita per has. ll. arguebat Albe. in. l. bene à Zenone. C. de quadri. præſscri. ſsed ipſse reſsidet in contrarium: quia ad imperium ideo deuentum eſst vt reipublicæ per vnum conſsulatur. Ad dictas. ll. reſspondet, ꝙ fuerũt imperatores ſsucceſssiue & idẽ voluit Cardina. Alex. in. c. nũc autẽ. 21. diſstin. & adduco qd' pulchre not. Bal. in prælud. feudo. col. 9. vbi dicit ꝙ imperator non poteſst ſsibi facere parem vel ſsuperiorẽ: eſst enim damnoſsa ſsubditis multitudo principum: facit illud ſsenecæ, neq; regna ſsocium ferre, neq; tædęſsciunt. c. in apibus. 7. q. 1. facit. l. cuius. ff. de cura. furio. vbi Bal. inducit ad approbationem conſsuetudinis, ꝙ primogenitus exerceat iuriſsdictionẽ: quia pluralitas ingerit difficultatem & ex prædictis comprobatur dictum. Bal. in. c. ſsignificauit. de reſscript. dicẽtis regnũ nõ poſsſse dari in dotem, & ꝙ ipſsa regina eſst do mina regni, & eius eſst adminiſstratio neq; cõpetit viro, niſsi quatenus ipſsa permiſserit. Adde etiam ad prædicta Bald. in. l. 2. §. nouiſssimè. ff. de origi. iur. ciui. & quæ habẽtur infra eo. tit. l. 9.
bAmparar la fe. Ad Imperatorem præcipuè ſspectat impugnare, & debellareinimicos fidei & hæreticos extirpare.
cVicario de Dios. Adde glo. in rubrica in auten. de hæredib. & falci. & Bald. in rubrica. ff. de iuſsti. & iur. col. 1. &. 2. vid. ꝙ dicit Abb. in. c. licet ex ſsuſscepto. de foro competen.
dEn lo temporal. vid. capitulũ pervenerabilẽ. & ibi glo. & docto. qui fi lii ſsint legiti. & in. c. nouit. de iudic.
Lex. II.

Lex. II.

Imperatoris poteſstati attinet legẽ ſseu nouũ forũ cõdere antiquũ ſsi vtilitati publicæ expediat mutare, vel interpretari, conſsuetudinẽ iniquã derogare, nouã inducere, meri imperii poteſstas imperatori & nõ alii competit in terris imperii, niſsi de imperiali priuilegio. Item nun dinarum noua conceſssio, portagiorum impoſsitio, monetę cuſssio, ꝓ uinciarũ diuiſsio, & terminorũ ciuitatũ vel villarũ, indictio belli, treugæ & pacis: interpretatio preuilegiorũ dubiorum à ſse vel ab aliis imperatoribus conceſsſsorum, creatio iudicum, cenſsus prandii & tributo rũ à ſsubditis exactio iuxta formam antiquã: prouiſsio ne quis re ſsua male vtatur, non tamen poteſst res ſsubditorum tollere niſsi ex ſsubditi conſsenſsu vel maleficio aut ſsi accipiat pro neceſssitate rei publicæ ad cõmunem terrę vtilitatem dato prius tali caſsu domino rei bono cambio eiuſsdem vel maioris precii bonorũ virorum arbitrio. hãc po teſstatẽ conſsequitur imperator ſstatim ꝙ electio de eo facta ſsit ab electoribus imperii vel maiori parte. hoc dicit.
eque ha. Vi. etiam multa quæ principi reſseruantur per Lucam de Pen. in. l. contra publicam. C. de re mili. libr. 12. vbi cumulat. 67. ſspecialia principi reſseruata.
fFazer ley. vid. l. 1. ff. de conſsti. princi.
gMudar. Neq; obhoc debet reprehenſsibilis iudicari capi. non debet de conſsangui. & affinita.
hPro comunal. Debet enim lex publicæ vtilitati de ſseruire, non priua tæ cap. erit autem lex. 4. diſstin. & contra condentes leges iniquas cõ minat̃ prophe ta Eſsaiæ. 10. c. vę qui condũt leges iniquas, & ſscribentes qui iniuſstitias ſscripſserunt.
iEſscuro. l. leges ſsacratiſssimæ. C. de legib.
kToller la costũbre. aucten. nauigia. C. d'fur tis. Clemẽ. hi qui de ęta. & qualita.
lIuſsticia e eſscarmiento. De cau ſsis meri impe perii loquitur hic: nõ de cau ſsis ciuilibus: & ſsic lex iſsta non poteſst al legari, ꝙ rex fundat intentionem ſsuam in omni iuriſsdictione. Cauetur tamen hoc aliis iuribus. Cũ omnis iuriſsdictio etiam minima ſsit apud Cæſsarem, vt not. Bal. de natura feudi. in fine principii & in. §. adhoc. colla. 1. ſsuper verbo iuriſsdictionem de pac. iu ramen. firman. per illum tex. vbi not. ꝙ omnis iuriſsdictio eſst imperatoris: nam ipſse eſst qui iuriſsdictionem tribuit magiſstratus creãdo, vel confirmando vel præſstando auctoritatem creandi vel confirmã di vt in. §. iudices. eo. tit. & notatur in. l. 1. §. cum vrbem. ff. de offi. præ fect. vrb. & ſsubdit ꝙ etiam minima iuriſsdictio non poteſst conferri, niſsi auctoritate principis mediata vel immediata. & adde. l. primam. .§. & cum lege. C. de vet. iur. enucle. & .l. ſsecundam. §. nouiſssime. ff. de origin. iur. l. bene a Zenone. C. de quadri. præſscript. l. de precatio. ff. ad legẽ. Rhod. de iact. cap. inapibus. 7. q. 1. vnde dicimus ꝙ de iure cõ muni eſst fundata intentio illius qui allegat omnẽ iuriſsdictionem & poteſstatem diſstringẽdi pertinere ad imperatorem vel ad regem nõ recognoſscẽtem ſsuperiorem in temporalibus: qui eſst monarcha in regno ſsuo vt not. gloſs. in clementina paſstoralis in verbo. diſstrictum imperii de re iudica. notant. dd. in. c. fi. de offic. archidia. & rex in regno ſsuo eſst imperator regni ſsui. Bald. in. l. exemplo. C. de probatio. & an poſssit rex ciuitate non petente mittere correctorem, ſseu capitaneum ad regendam ciuitatem, & exercẽdam iuriſsdictionem. vid. Lucã de pen. in. l. quicũq; in fin. C. de omni agro deſser. lib. 11. vbi di cit ꝙ nõ de ordinaria poteſstate, & vi. legẽ. 1. tit. 16. li. 2. ordina. regalis.
mPor priuilegio. Et not. ꝙ in terris dominorũ rex fundat intentionẽ ſsuper iuriſsdictione: vnde ex ſsola negligentia eorũ iuriſsdictio reuerti tur ad ordinariã & regiã, à qua emanauit vt eſst tex. in autẽ. de quęſst. §. ſsi vero forſsan. colla. 6. & in. c. irrefragabili. in. fi. prin. de offi. ordin. & hoc caſsu nõ propriè fit deuolutio, ſsed recuperatio aut potiꝰ reuer ſsio ad priſstinũ ſstatũ, & naturã remoto obſstaculo ſscd'm Hoſsti. Abb. & Feli. in. d.c. irrefragabili, & hinc ẽt eſst ꝙ dño inferiore aut ſsuo pro curatore nõ conquerẽte, põt iudex ordinarius regius cognoſscere ẽt inter ſsubditos iſstorũ dñorũ & iuriſsdictionẽ ſsuã exeꝗ. neq; poterũt dicti homines per ſse declinare iudicẽ regiũ: cũ ſsit verus, & naturalis iudex eorũ ordinarius de iure coĩ: poſsſset tñ de hoc cõqueri dñs vel eius iudex & ita debet intelligi ꝙ not. Io. Fab. inſst. de attilia. tuto. in prin. verſs. ſsed nũquid ſsuperior: & declarat Carol. in cõmẽto cõſsue. pa riẽ. §. 2. tit. 1. in. g. 3. col. 5. & cõferũt quæ tradit Lucas de pen. in. l. congruit. C. d' locatio. p̃dio. ciuil. li. 11. co. 19. verſs. 3. q̃rit̃ gr̃a p̃miſsſsorũ in. q. an dñs ꝗ cõceſssit alii ciuitatẽ in feudũ poſssit ibi iudicẽ cõſstituere.
oPortadgos. adde. l. 1. & ꝑ totũ. C. vectiga. noua inſst. nõ poſsſse & nota ꝙ iſsta pedagia permittũtur principibꝰ, vt ſstratæ & viæ publicæ ſsint liberæ & ſsecuræ tranſseuntibus in territoriis ſsuis, & licitæ, his ſseruatis exiguntur ꝑ principem & eius officiales & proficiſscentes, debitè | obligantur per ſsoluere ſsecundum. B. Tho. lib. 2. de regimi. prin. c. 12.
aFerias. vt in. l. 1. C. &. ff. de nundin. vid. quæ dixi in. l. 3. titu. 7. part. 5.
bBatir moneda. Cap. vnico quæ ſsint rega. l. 9. tit. 7. part. 7. l. vna. C. de falſs. mone. & hoc eſst aſssignatũ imperatori & regibus in ſspeciale priuilegiũ vt in. d.c. vnico quæ ſsint rega. & vt tradit. B. Tho. lib. 2. de re gimi. princ. c. 13. ornamentũ eſst regis & reg ni & cuiꝰ libet regiminis mo neta. quia in ea re pręſsentatur imago regis, vt patet in euangelio, Matthæi. 22. cum Chriſstus quærit à Phariſseis, Cuiꝰ eſsſset imago, & ſsubſscriptio illius: vnde in nullare poteſst eſsſse tanta cla ritas memoriæ ipſsius prĩcipis, ſsicut in moneta, eò ꝙ nihil ſsic ꝑ ma nus hominũ frequentatur, & imago ipſsa in nũmo ſsecũ dũ ipſsum regula eſst homi num in ipſsorũ cõmerciis: vnde moneta dicitur, quia monet mentẽ ne fraus inter homines cõmittatur, vt imago cæſsaris ſsit in homine quaſsi imago diuina, vt Auguſst. exponit per tractãs dictã materiã. & vt idẽ Tho. tradit vbi. S̈. quodlibet regnũ ſspeciale debet habere numiſsma ex multis, quæ ibi tradit & ideo ſscd'm eũ ciuitates, principes & prælati pro ſsua gloria ſsingulariter ab imperatoribus impretrant, vt habeãt ſspeciale numiſsma: nulli ergo alii ꝗ̃ imperatori vel regi licet cudere monetã, vt in iuribꝰ. S̈. Allega. & licet ſsecũdũ eũdẽ regi liceat incudẽda moneta ſsuũ ius exigere: moderatus, tñ debet eſsſse princeps in mutãdo ſsiue in diminuẽdo põdus, vel metallũ. ꝗa hoc cedit ĩ detri mẽtũ populi, cũ ſsit rerũ mẽſsura, dicit etiã ĩnocẽt. in. c. ꝗ̃to. de iur. iu. ꝙ propter iuriſsdictionẽ & propter hoc ꝙ moneta à ꝑſsona vel caractere regis aliquã auctoritatẽ & coĩonẽ recipit aliquãtulũ ſsed nõ multũ minoris valoris poſssit monetã facere ꝗ̃ ſsit metallũ vel materia vnde fit. dicit ẽt ꝙ ſsi princeps velit minuere monetã iam factã nõ poterit hoc facere ſsine cõſsenſsu populi: vide ibi per eũ qͦ ad primũ dictũ. dicit tñ ibi Io. An. ꝙ poſsſset tolerari, qñ rex indigeret & moneta nõ ſspargere tur extra regnũ ſsi tñ in aliis regnis moneta eſsſset eiuſsdẽ metalli & valoris, videt̃ etiã non obſstare & ſsi ſspargat̃ extra regnũ. & iſstis adde q̃ tradit Hoſsti. in ſsum. tit. de cenſsi. §. ex ꝗbus cauſsis verſs. nũꝗd rexfrã.
cSi no aquel. Intellige qñ concederetur regibus vel ciuitatibus: nã ſsi priuatæ ꝑſsonę hoc cõcederetur, nõ valeret reſscriptũ vi. g. in. l. fi. C. de falſs. monet. & Io. de plat. in rubr. de vete. numiſs. poteſsta. lib. 11.
dDepartir. vid. Bald. cõſs. 327. vol. 1. col. 4. &. l. ſsi eadẽ. ff. de offi. aſsſseſsſso. l. vnica vbi Bar. C. de metro. beritho. lib. 11. & patet per iſstas. ll. inferri ꝙ ſsi habẽs aliquod opidũ cũ vicis & villis tali opido ſsubiectis cũ iuriſsdictione titulo maioriæ: ꝙ ſsi impetret à rege facultatẽ extrahendi vnã de iſstis villis à maioria, vt relinquat eã forte filio ſsecũdo genito ꝙ nõ poterit ex tali facultate ſseparare villã ab opido, ſsi expreſssè prĩ ceps hoc nõ conceſsſserit. gaudebit ergo filius ſsecũdus redditibus ville; erit tñ villa ſsubiecta opido & eiꝰ iuriſsdictioni, ſsi vero & hoc rex cõ ceſsſserit & cui fuit cõceſsſsum vtatur tali facultate, tũc ex tali ſseparatio ne ĩducetur, ꝙ & videatur cõceſsſsa iuriſsdictio in villa ſseparata, ex his quæ tradit Pau. de Caſst. in. l. ſsi fundũ. §. qui fundũ. verſsi. item in fine nota. ff. de lega. primo.
eFazet guerra. l. hoſstes & ibi glo. ff. de capti. c. quid culpatur. 23. q. 1. & intellige de bello publico, nam pro exercitio iuriſsdictionis, quilibet habẽs iuriſsdictionẽ põt bellũ iudicere, vt not. Bar. in. d.l. hoſstes, & Io. de plat. in. l. vnica. C. vt armorũ vſsus. lib. 11. & ẽt põt moueri bellum pro defenſsione publica vel priuata. vid. Bald. in, l. 1. col. 13. C. deſserui.
fTregua. limita niſsi fieret ob neceſssitatẽ belli, vt cadauera ſsepelirent̃ vel ſsi capitaneus principis haberet poteſstatẽ cũ libera, vel eſsſset locũ tenẽs principis, vt per Bart. & Alexã. & Iaſs. in. l. cõuentionũ. ff. de pac.
gContienda. c. cũ veniſsſset. de iudi. l. fi. C. de legi. l. 27. titu. 18. j̈, parti. 3.
hAdelantados §. iudices. de pace. iura. firmã: & ibi Bal. & in. §. adhoc.
iYantares, e tri butos. quæ dã tur pro iuſstitin ſseruanda, vt patet ad romanos. c. 13. & tradit. Andr. de Yſser. in tit. q̃ ſsint regalia in ꝑte. vectiga lia. co. 3. vbi vi.
kAntiguamente. de nouo ẽt ponere põtcũ cã vtĩ. l. 3. C. de an. & tribu. li. 10. & in. c. ĩno uamus. de cẽſsib. vbi dicit Innocẽ. ꝙ peccat princeps imponẽdo ſsine cauſsa, & te neretur ad re ſstitutionẽ, vide ibi Abba. & Hoſstien. in ſsumma. de cẽſsi. §. ex quibꝰ.
lComo no deue §. fi. inſsti. de his qui ſsunt ſsui vel alie. iur. c. vnico. qualiter domin. pro priet. feud. priue. vbi notat Bald ꝙ dominus, qui abutitur dñio indignũ ſse facit dominari: facit ꝙ habetur in. l. 21. tit. 13. j̈. ea. part.
mLos del Imperio. Facit. l. 1. C. de ſsum. trinit. & fidei cath. ibi quos clementiæ nr̃æ regit imperiũ. &. j̈. eo. l. 3. ibi de los otros reyes e reynot ſsobre que el emperador no es ſseñor.
nLo ſsuyo. Fundat ergo imperator iuriſsdictionẽ ſsuam, & ẽt rex, quo ad iuriſsdictionẽ: licet non quo ad dominiũ rerũ particulariũ. Adde. Bal. in. l cũ multa. C. de bonis quæ libe.
oBuen cambio. Adde. l. 31. tit. 18. j̈. parti. 3. & Archidia. in. c. per principa lem. 9. q. 3. ſsed an tranſseat dñium in principẽ vel eius donatariũ non dato prius cãbio: videtur ꝙ ſsic per. l. 2. C. ex ꝗbus. cauſs. ſserui ꝓ pręm. liberta. acci. & per. l. 3. tit. 22. part. 4. & ita arguit Lucas de Pẽna. in. l. 5. C. de locatio. prædio. ciuili. lib. 11. col. 22. & quia qñ eſst fauor communis boni, põt differri ſsolutio, vt tradit Andr. de Yſser. in tit. quæ ſsint rega. in parte monetæ, ad. fi. iſsta. tñ lex. &. l. 31. titu. 18. parti. 3. multum vrgẽt in contrariũ, cùm dicãt prius debere ſsolui preciũ: ſsed intellige quãdo rex haberet illico vnde ſsoluat, ſsi tñ non haberet & acciperet rẽ ſsubditi fauore cõmunis boni, poteſst differri ſsolutio ſscd'm Andr. de Yſser. in. d. verſs. monetæ in fin. & nota multũ. Itẽ cogita an poſssit limitari iſsta lex quãdo procedit de iure & nõ de plenitudine poteſsta tis, vt tradit Alberi. in prima cõſstitutione. digeſstorũ co. 5. & in. l. quo tiens. C. de pre. impera. offer. col. 3. & vidẽtur tenere Bald. & Angel. per text. ibi in. l. 2. C. de quadrie. præſscript. & tenet expræſssè Ludoui. Roma. conſs. 30. cui adde Philip. Deciũ in. c. quæ in eccleſsiarũ. col. 8. de conſsti. qui dicit & recte poſsſse hoc procedere ſsoluto precio, non alias. cogita ẽt an & ſsimiliter limitari poſssit iſsta lex. quando dominus rei paſsſsus eſst rem poſssideri à principe vel donatario: quia tunc videtur habere fidem de pretio. gl. in. l. qd' vendidi. ff. de contrahen. emptio. & vide. adhoc Ioan. Fab. & Salice. in. l. ſsecunda. C. de acquirenda poſsſseſssione. & cogita etiã an poſssit limitari hæc lex, quando princeps aſsſsumeret vel cõcederet publica, in quibus maiorem vi detur habere poteſstatẽ, quam in rebus priuatorũ, vt in. l. prohibere .§. planè & ibi Bar. ff. qͦd vi aut clam. & in. l. 3. titu. 23. parti. 3. l. omnia, & ibi Bald. de paga. & templ. eorum & vide Paul. de Caſstro in. l. con tinuus. §. cum quis. ff. de verbo. obliga. & Andre. de Yſsern. quæ ſsint regalia ſsuper parte flumina nauigabilia, quas tamen duas finales limitationes pro nunc non firmo: quia dubito de eis.
aOtorgaſsſsen. Sed an populus Romanus, qui hanc poteſstatem tranſstulit in imperatorem. l. 1. in princi. ff. de conſsti. prin. §. ſsed ꝙ principi inſsti. de iur. natu. gen. vel ciui. & hic poſssit hodie hanc poteſstatem re uocare, & tollere imperatoris poteſstatem & ſscias, ꝙ hodie populus Romanus intelligitur quaſsi omnes gentes, quæ obediunt Sãctæ Ro manæ Ecclecleſsię & ſsi ſsint exẽpti ab imperatoris dominio & iuriſs dictiõe ex priuilegio vel prę ſscriptione vel ſsimili cauſsa, vt elegãter tradit Bart. in. l. hoſstes. co. 1. & 2. ff. de capti. & videbatur, ꝙ ſsic: ꝗa adeos ad quos ꝑtinet inſstitutio & ſsimiliter competet deſstitutio. ca. ea q̃ deſstat. mona. §. præcipimꝰ. notat̃ĩ. c. cũ ex ĩiũcto. de hæreti. Archidia. in. ca. grãdi. de ſsupplen. negligẽ. præla. lib. 6. & omnis. res per quas cauſsas naſscit̃ ꝑ eaſsdẽ diſsoluitur capitulo. omnis de reg. iur. ſsic & olim Romanus po pulus. expullit Tarquinũ regem, vt patet inhiſstoriis & habetur in l. 2. §. in initio. &. §. ex actis. ff de origi. iur. præterea populus Romanus per viam legis. ſs. regiæ, hãc poteſstatem tranſstulit in imperatorẽ, vt in. d.l. 1. &. d. §. ſsed ꝙ principi: ergo per contrariam legem reuocare poſsset. l. non eſst nouũ. ff. de leg. & iſstam partem tenere videtur Iacob. Butri. qui concludit ꝙ poſsſset populus Romanus ad ſse imperium reuocare, Eiuſsdem opinionis videtur fuiſsſse Eraſsmus in lib. adagiorum chiliade. 4. centuria prima in primo. adagio. illo videlicet dulce bellum in expertis. co. 16. cũ dicit hoc ipſsum ius qͦd habet, populi cõſsenſsus. dedit: eiuſsdem autem (nifallor) eſst tollere qui contulit. iſstud etiam tenet Guillel. in. l. non ambigitur. ff. de legib. quia primus imperator non potuit quærere ſsucceſsſsori, & videtur ſsequi ibi Bart. in contrarium videtur quia iſsta tranſslatio fuit quoddam pactũ reciprocum, ſseu quidam contractus inominatus inter populum & imperatorem, & ſsequuto implemen to ex parte imperatoris, non videtur admittenda penitentia ex par te populi. l. ſsi pecuniam. ff. de condit. ob cauſs. l. ex placito. C. de rerũ permuta. re nõ integra, & imperatore iam ſsumptibus onerato. Præterea hodie potius vadit imperiũ exordinatione eccłię quã ex ſsuffra gio populi. c. venerabilem de elect. c. ad apoſstolice. de re iudica. lib. 6 clementina Romani principes de iure iur. & vt dicit philo. 12. methaphiſsicæ oportet reipublicæ per vnum conſsuli. vnus ergo princeps. & iſstam partem videtur tenere Bald. in. l. fi. C. de legib. aſsſserens falſsam eſsſse opinionẽ dicentium ꝙ populus romanus poſssit deponere imperatorẽ: nam ad quem non pertinet creatio non pertinet deſstructio, ſsolus ergo papa ſsecũdũ eum põt deponere imperatorẽ non ex omni cauſsa: ſsed ſsolum ex cauſsa graui & notoria, ex qua turbatur vni uerſsalis ſstatus Chriſstianus, vel eccleſsiæ vt in. d.c. ad apoſstolicæ: & ꝙ notatur per glo. in. c. alius. 15. q. 6. iſstam etiam opinionẽ expreſsius tenet Salice. ibidem, qui relata opinione Iacob. Butri. ſsubdit ꝙ hæc opinio Iacob. Bu. forte olim tolerari poterat: ſsed hodie non toleratur, cũ electio imperatoris ſspectet ad principes de alemania, & ius priuandi eũ ſspectet ad papam, vt in. d.c. ad apoſstolicæ, & ſsic cũ populꝰ Romanus de hoc nõ ſse debeat impedire, videtur ſscd'm cũ ꝙ neq; legem generalẽ condendo poſssit poteſstatẽ imperatoris reuocare, etiã ſsi vacet imperiũ: cũ tunc ante electionem ſsuccedat eccleſsia ſseu papa. c. licet ex ſsuſscepto. defor. compe. & hæc etiam fuit opinio Dini. & Raine. contra Guillel. vt refert Alberi. in. d.l. non ambigitur. & iſstam opinionẽ tenet & dicit eſsſse cõmunem. Angel. Are. in. d. §. ſsed ꝙ principi. & à fortiori hæc procederẽt in rege ex pacto à principio aſsſsum pto a multitudine populi cũ pacta ſseruanda ſsint. l. 1. ff. de pactis. c. 1. eo. tit. poſsſset tamen rex ſsi tyrãnus fiat ab eadẽ multi tudine deſstrui vel refrenari, eius poteſstas, ſsi poteſstate re gia tyrannice abutatur, neq; putãda eſst talis multitudo infideliter agere tyrãnũ deſstruẽdo, ẽt ſsi eadẽ in perpetuũ ſseantea ſsubiecerit: ꝗa hoc ipſse meruit ſse non fideliter gerens in regimineꝙ ei pactũ à ſsubditis non ſser uetur ſsecundũ S. Tho. libr. 1. deregimi prĩ. c. 6. qui etiam adhoc adducit regis Tarꝗ ni & filiorum eius expulſsio nem propter tyrannidẽ, & de Domiciano imperatore & vide etiã quæ dico. j̈. eo. l. 10. & quę tradit Bald. con. 325. ſsuper primo puncto quinto vol.
bDelo fazer Señor. vide. glo. in. l. bene à zenone. C. de quadr. præſscri.
cFecho rey. vid. c. ad apoſstolicæ, infi. & ibi glo. de reiudica. li. 6. & not. ꝙ nõmutatur in eius electione, & coronatione ſsibi nomẽ, ſsicut ſsit in papa. Bald. in proemio. decreta. col. 2. poterit ergo ante eius coronationem iſsta exercere, vt in. l. bene à Zenone. C. de quadrie. præſscrip. ibi antequam imperiales ſsuſscepimus infulas & ibi docto. & Bald. in l. 2. col. 10. verſsi. iuxta prædicta quæritur. C. de ſserui. & nota ꝙ filius imperatoris poteſst immediatè eligi in imperatorem poſst patrem, vi de capitulũ habeo librũ & ibi præpo. Alexan. 16. diſstin.
Lex. III.

Lex. III.

Facto etiam imperator debet eſsſse potens, vt poſssit inobedientes diſstringere, oportet ergo dominari exercitibus, quos talibus ducibus & capitaneis cõmendet & diſstribuat, qui eum diligant & domi num recognoſscant, fort alitia imperij maximè ea quæ ſsunt in limitibus ad manus ſsint imperatoris. Habeant etiam viros prudentes & ſsapientes quorum conſsilio, & auxilio, iuuetur, & maior poteſstas erit ei ſsi diligat & diligatur, à ſsubditis, quę dilectio habebit̃ ſsi recte iuſstitiã adminiſstret & miſsericordiã in parcendo aliquando habeat, & ſsi verbo & facto gentem ſsuam honoret & magnifice ſse oſstendat dilectorem cõmittendi & faciendi preclara geſsta & gran dia ad cõmodũ imperii, & caueat ꝙ ex tribus poſsſset perdi dilectio ſsubditorũ ex iniuſstitia videlicet: ex ſsubditorũ cõtẽptu & vilipendio: ex ſsecuri tate nimia. hoc dicit.
dCauallerias. princeps ea quæ digna ſsunt principe cogitabit: & ipſse ſsuper duces ſstabit Eſsaiæ. 32. c. & de potẽtia regis. qua poſssit cõpellere rebelles & qualis debeat eſsſse tradit Ariſsto. 3. politicorũ. c. 11.
eMayormente. l. quæcunq;. C. de fund. limit. libr. 11.
fGanar. Maieſstas principis per bonum & equum conſseruatur in eſsſse. Bal. in. l. 1. col. 1. ff. de conſstitu. princi. permodicum tamen exceſsſsũ non vult vituperari ſsecundum eum ibidem, & licet in principe ſsit plenitudo poteſstatis ſsuper omnes: ipſse tamen debet cogitare, quid agat. Bal. in pręlu. feu. col. 9. nõ enim oĩa decẽt principi vide pulchra verba. B. bernar. de conſsidera. ad euge. lib. 3. col. 6. &. 7.
aMerced. Nam diſspenſsatio aliquando eſst debita. cap. niſsi rigor. vbi glo. 1. q. 7. &. c. diſspenſsationes. cũ. c. ſsequẽti. ea. cau. &. q. & in. c. nolli. 23. q. 1. vide Abb. in. c. cum nobis. 10. nota. de elect.
bTortizero. Nam iniuſstitia eſst illa quæ facit vacillare corda ſsubdito rum dominis ſsuis. vi. And. de Iſser. de prohibi. aliena. per lotha. §. omnibus. verſs. & vt fideliter. & vide ibi text.
cDeſspreciaſsſse. Princeps debet eſsſse humanus, nõ ſsu perbus. l. 2. & ibinot. Bald. C. de dona. re gis. in reginã.
dA demas Nam cum do minus Noe fi lijſsq; eius diceret: Creſscite & multipli camini, & replete terram. ſsubdidit terror veſster ac tremor ſsit ſsuper cuncta animalia terræ quod ſsecundum. b. Greg. li. 21. moraliũ. c. 11. idcirco ei dicitur vt ab animalibꝰ nõ ab hominibꝰ timeatur plerunq; tamen cõuenit timeri à ſsubditis vt hũana ſsaltim formidine ſsubditi peccare metuant vide ibidẽ per Greg. &. l. 1. ff. de iuſsti. & iu.
Lex. 4.

Lex. 4.

Vt vtrunq; tempus belli & pacis poſsſsit Imperator gubernare pa ret tẽpore pacis neceſsſsaria ad tẽpus belli vacet legibus & iuſstitiæ & redituum ſsuo rum bonę ad miniſstrationi vt ex eis iuuari poſssit. procuret modo licito theſsaurũ colligere, quo poſssit arduum quid & magnũ factum aggredi ſsi occurrat. Itẽ tempore belli intendat armis & aliis auxilijs contra hoſstes & exequatur tunc agenda cũ militum & artis bellicæ ſsapientũ conſsilio. h.d.
eDos temporales. Vid. Eccle. 3. c. Omnia tempus habent & ibibẽ tempus belli, tempus pacis, & Eccleſsiaſsti. c. 4. Filij conſserua tempus & deuita à malo.
fDe paz. In die bona fruere bonis & malam diem pręcaue. Eccle. c. 7. Et in die bonorum ne immemor ſsis malorũ. Eccleſsiaſsti. c. 11.
gLas coſsas. Multos enim peius ſsua fęlicitas ſstrauit: multos diuturna pax inertes reddidit, eosq; illos inopinatos hoſstis grauius perculit, quo lõgo ꝗetis vſsu negligẽtes inuenit. b. Greg. lib. 31. moraliũ. c. 30.
hPueda acorrer. Militares expenſsæ & hoſstiũ inuaſsiones multa egẽt diligẽtia: & non poſsſsunt citra pecunias hæc agi cauſsa videlicet nullam recipiente dilationem vt in aut. vt iudic. ſsine quo. ſsufrag. §. oportet quoq;. colla. 2.
iAconſsejar. Congitationes conſsilij roborãtur, & gubernaculis tractanda ſsunt bella, prouerbio. c. 20.
kSabidores della. Nam iuxta vetus Adagium, vt tradit Vegetiꝰ. lib. 3. de re mili. c. 14. dulce eſst bellum in experto neq; confidas ſsatis ſsi tiro prælium cupit in expertis enim dulcis eſst pugna: ſsi quidem Ariſstoteles in rethoricis hanc adfert cauſsam, cur iuuenta ſsit audacior, contra. Senecta timidior, ꝙ illis imperi tia rerum con fidentiam pa riat: his multorum experientia malorum timidita tem: & cũctationẽ. quod ſsi quicꝗ̈ eſst in rebus mortalium: qͦd cunctanter aggre di conueniat imò oporteat modis omnibus fuge gere, depreca cari, propellere, certe bellũ eſst: quo non alia res vel magis impia, vel calamitoſsior, vel latius pernicioſsa, vel hę renstenacius, vel tetrior & ĩ totũ homine indignior, vt latè tradit Eraſsmus. in lib. Adagiorũ chiliade. 4. Centuria prima.
lPor conſsejo. Et qñ prĩceps indicit bellũ debet habere multorũ con ſsilia, vt latè & pulchrè ꝑ An dr. de Iſser. in c. dño guerrã. hic finit̃ lex. Do. Fre. col. 3. &. 4. & ibi adducit multas autoritates ſsacræ ſscripturæ vide ibi. & in 5. col. quid ſsi conſsilium ſsit in contrario voto, vt non indicatur bellum.
¶ Lex. 5.

Lex. 5.

Rex eſst vicarius dei in tẽporalibus in regno ſsuo ſsicut Imperator in imperio: & dicitur rex cor & anima populi, quia ſsicut anima iacet in corde & per eã viuit homo, ſsic in rege iacet iuſstitia quæ eſst vita & gubernatio populi, & ſsicut cor eſst vnũ per quod cætera mẽbra recipiũt vnitatẽ ſsic & regnicolę debẽt habere vnitatẽ cum rege vno ad eius ſseruitiũ & iuuamen, & ſsicut ex capite naſscitur ſsenſsus per quem mẽbra alia corporis gubernant̃: ſsic de præcepto regis qui eſst caput & dñs debent duci & gubernari oẽs de regno eſst namq; rex anima & caput ipſsi vero membra. hoc dicit.
mVicarios. Gerunt namq; vices dei in terris, vt tradit. b. Tho. lib. de regi. princip. ꝓpter qͦd tota virtꝰ dominij ex deo depẽdet. Secꝰ eius miniſstri & vbi eſst depẽdẽtia in dñio: neceſsſsaria eſst ſsuperioris reuerẽtia, quia per ſse nihil eſst vt in miniſstris regaliũ curiarũ cõtingit.
nComo el Emperador. Eſst em̃ monarcha in regno. vt in. c. in apibꝰ. & in. c. ſscitote. 1. q. 1. & vi. And. de Iſser. in titu. quę ſsint rega. in parte monetę & quę tradit doct. noſster de pala. rub. in repe. c. per vr̃as. co. 8. in | introductione & habent iſsti Papã pro capite vt tradit Feli. in cap. ex literis. colum. 3. de conſstit.
aCiertamente. Iuxta illud Eccleſsi, 37. Anima viri ſsancti anuntiat aliqñ vera ꝗ̈ ſseptẽ circũ ſspectores ſsedentes in excelſso ad ſspeculãdum.
bEntender. Sapientis enim eſst ſscire docere.
cE dar. Vi. 1. Petr. c. 2. &. c. ſsolite. de maioritate & obedientia.
dE cabeça. Pulchrè hoc infertur ex prædictis in iſsta. l. di cit ẽt. S. Tho. libr. 1. de regi. princip. c. 12. hoc igitur officium rex ſse ſsuſscepiſsſse cognoſscat vt ſsit in regno ſsicut in corpore anima & ſsicut deus in mundo quæ ſsi diligenter recogi gitet ex altero in eo iuſstitiæ zelus aſscẽ ditur dum cõ ſsiderat ſse ad hoc poſsitũ, vt loco dei iudiciũ in regno exerceat ex al tero vero mãſsuetudinis & clemẽtie lenitatem acquirat dum reputat ſsingulos ꝗ ſsuo ſsub ſsunt regimini ſsicut propria membra & Adde ad. l. iſstã. l. 3. titu. 19. j̈. ca. parti.
¶ Lex. 6.

Lex. 6.

Rex dicit̃ quaſsi rector à regendo & antiquitꝰ regebat non ſsolũ in tẽporalibus verum in ſspiritualibꝰ & ſsum pſsit nomen à rege deo ꝗ eſst rex regum, & dñs dominãtiũ. Itẽ dicitur rex à regula quia per eũ ſsi cut per regulã tortuoſsa co gnoſscũtur & dirigunt̃. h.d.
eRegidor. Ad de. c. ſscelus. 2. q. 1. Archid. in c. regum. 23. q. 5. Ciprianum lib. de duodecim gradibus abuſsionum. & Lucam de Pẽna. in. l. iudices. col. 5. C. de dignita. lib. 12.
fPollitica. 3. lib. c. 10. vbi dicit ꝙ reges tẽporibus heroicis belli imperiũ gerebant, & rei diuinę cultum exercebant niſsi talia eſsſsent ſsacrificia, quæ ſsacerdotem requirerent: & ſsacerdotes gentiliũ regibus ſsubijcie bantur, quia vt tradit. S. Tho. in tracta. de regi. princi. lib. 1. c. 12. ſsacer dotiũ gentiliũ & totus diuinorũ cultus erat propter tẽporalia bona acquirenda: quę omnia ordinãtur ad multitudinis bonũ cõmune, cuius regi cura incũbit, vñ cõuenienter ſsacerdotes gentiliũ regibus ſsubdebant̃: ſsed & quia in veteri lege promittebant̃ bona terrena, non à dęmonibꝰ ſsed à deo vero. religioſso populo exibẽ da, inde & in l. veteri. legit̃ ſsacerdotes regibus eſsſse ſsub iectos, ſsed in noua lege eſst ſsacerdotiũ altius, per quod hoĩes traducũtur ad bona cęleſstia. vñ in lege Chr̃i. Reges debent ſsa cerdotibꝰ eſsſse ſsubiecti. vide ibi latius per eum.
gSobre todos. Rex regum & dñs dominan tiũ. i. ad Thimothe. cap. fi. Apoca. 19. c.
¶ Lex. 7.

Lex. 7.

Prius fuerunt reges ꝗ̈ imperatores & decuit populos habere regem ex rationibus hic poſsitis. hoc dicit.
hPrimero. Hoc patet ex. l. 2. ff. de orig. iur. & ꝗa reges ſsunt de iure gẽtiũ. vt in. l. ex hoc iure. & ibi Bald. ff. de iuſsti. & iu. & ad de Bart. in ex trauagã. qui ſsint rebell. in glo. ſsuper par te rebellãdo.
iLas coſsas. Vi. S. Thom. lib. 1. de regi. prin cip. c. 1. vbi. po nit iſsta quę in hac. l. continentur.
kOtras armas. Nam taurorũ ĩpetꝰ armauit natura cornibus. leonũ rabiem vnguibus, apris ful mineos affigit dentes, Elephãtos prę ter cutem & molem promuſscide quoq; tuita eſst, Cocodrillũ cruſstis veluti laminis, cõmuniuit. delphinis telivice pinnas addidit. hiſstrice ſspinis: rayã aculeis defendit, gallis calcar affigit, alia teſstis, alia corio, alia corti ce cõmuniuit, ſsunt quorũ incolumitati pernicitate proſspexit, veluti colũbis, ſsunt rurſsum quibus venenũ telli vice tribuit, Addidit his | ſspeciem tertiã ac belluinam addidit oculos truces, vocis ſstridorem inſseuit natura quędã diſssidia, ſsolum hominẽ nudũ produxit imbecillem tenerũ, inermẽ, molliſssima carne, cute leui, tradit Eraſsmus in in lib. Adagiorũ chiliad. 4. centuria prima. co. 1. &. 2.
aSon departidas. c. quia diuerſsitatem. de conceſs. præben.
bOuieſsſsen vno. Vi. quæ dixi ſsupra titu. 1. l. 1. in contrariũ videtur ex eo ꝙ experiẽtia viſsum fuit in populo Romano cuiꝰ po teſstas & domi niũ tẽpore cõ ſsulũ & aliorũ qui regimine politico & nõ regio rempublicam adminiſstrarunt, eius reſspublica multũ aucta eſst, vt in. l. 2. §. ex actis. ff. de origi. iur. regibus enim à Romano po pulo expulſsis dum regium vel potius fau ſstum tyranni cum ferre nõ poſsſsent, inſstituerũt ſsibi cõ ſsules & alios magiſstratus, per quos regi ceperũt & dirigi in ariſstocratiã regnũ cõmutare vo lentes, & ſsic refert Saluſst. incredibile ẽ memoratu ꝗ̈tum adepta li bertate in breui romana ciuitas creuerit dicendũ videtur ex dictis. beat. Thom. 1. lib. de regim. prin. c. 4. &. 5. ꝙ vtrobiq; pericula imminent ſsiue dum timetur tyrãnus, euitetur regis optimum dominum, ſsiue dum hoc conſsideratur poteſstas regia in malitiam tyrannice conuertatur, & inter duo ex quorum vtroque periculum imminet eligere oportet & illud potiſssimè eligendum eſst, ex quo ſsequitur minus malum, ex monarchia verò qͦd eſst regimẽ vnius, etſsi in tyrannidẽ conuertatur, minus malum ſsequitur, ꝗ̈ ex regimine pluriũ optimatũ quãdo corrumpitur: diſssẽſsio enim (quę plurimũ ſsequitur ex regimine pluriũ: Cùm naturale ſsit inter homines diſsſsentire. l. itẽ ſsi vnus. §. principaliter. ff. d'arb.) cõtrariatur bono pacis, qͦd eſst pręcipuũ in multitudine ſsociali, quod quidẽ bonũ per tyrannidem vnius regentis non tollitur, ſsed aliqua particulariũ hominũ bona impediunt̃, niſsi fuerit exceſsſsus tyrannidis ita ꝙ in totã cõitatẽ deſsſseuiat: magis igitur præop tandũ eſst regimẽ vniꝰ, ꝗ̈ multorũ, quãuis ex vtroq; ſsequãtur pericula, & facilius ſsequunt̃ maxima pericula ex regimine pluriũ, ꝗ̈ ex regimine vnius, vt tradit latè. b. Tho. vbi ſsupra concluditur ergo magis expediẽs eſsſse viuere ſsub rege vno, ꝗ̈ ex regimĩe pluriũ: & ad iſstud intẽdit iſsta lex & hoc idẽ per plura cõprobat. b. Tho. lib. 1. de regim. princip. c. 2. vtilius, ſscilicet eſsſse multitudinem hominum ſsimul viuẽ tium regi per vnum quàm per plures.
cLugar de Dios. Vide in epiſstola inter claras. C. de ſsum. trinita.
¶ Lex. VIII.

Lex. VIII.

Habent reges illam poteſstatẽ quã habent imperatores, de quibus di ctũ eſst ſsuprà, imõ & maiorem in aliquibus quia in regno datur hęre ditaria ſsucceſssio, non in imperio. Itẽ rex poteſst donare caſstrũ ſseu vilam regni iure hereditario poſssidendã non imperator ꝗ tenetur au gere imperiũ non minuere poſsſset tñ imperator dare in feudũ ꝓ ſseruitijs. Itẽ poteſst rex petere à ſsubditis ſsubſsidiũ pro neceſssitatibus occurrentibus ad publicam regni vtilitatem non imperator qui nihil exiget vltra antiquas & conſsuetas ex actiones ſsubditis inuitis. h.d.
dLos reyes. l. poſst liminium. in princip. ff. de capti. & And. de Iſser. de non form. fidelita. verſsi. ſsi. & Bal. in. l. exemplo. C. de probat. & in ru bri. quæ ſsint rega. vbi vid. And. de Iſsern.
eReynos. Vid. And. de Iſsern. de ꝓhib. feu. alienatione. ꝑ Frede. §. præ. terea. el ſsegũdo. colum. 6.
fAquien quiſsiere. Ex diffe rentia, ꝗ̈ facit iſsta. l. inter regẽ & ĩperatorem in iſsto ca ſsu, patet exp̃ſs ſse regem donare poſsſse villam vel caſstrũ regni, ex ſsola volũtate etiã non præcedẽtibus ſseruitijs qͦd videtur du rum cum ciuitates & caſstra ſsint regni vt in. l. 1. tit. 18. infrà eo. & ꝗa ſsimiliter rex tenetur augere iura regni, ſsicut hic dicitur de impera tore, vt patet ex. l. 28. in prĩcip. titu. 11. j̈. parti. 3. neq́ue video in hoc aliam rationẽ differẽtiæ inter regẽ & imperatorẽ arg. c. intellecto d' iur. iurã. poteſst dici ꝙ qñ donatio regis non lædit enormiter regiam coronam teneat in rege, vt in. d.c. intellecto. quæ tñ ſsine cauſsa nõ teneret in imperatore, ſsi ve ro læderet enormiter, neq; teneret in rege. Item intellige qñ rex donaret reſseruata ſsibi ſsuprema poteſstate, nã totaliter donare, & expro priare non poſsſset, vt adducit elegãter Pau. de Caſstr. cõſsilio. 70. vol. 1. Incipit quia fruſstra diſsputaret̃. nota ergo exiſsta. l. ꝙ nõ poteſst argui in materia alienationis, ſsi nõ poteſst imperator, ergo nec rex prout arguit Abb. in. d.c. intellecto.
gEl emperador. Vi. Bal. conſsi. 327. vol. 1. co. 3. dicentẽ ꝙ imperator non poteſst proprietatem rerum imperij à ſse eradicare vel vendere quia non habet cum iure ſsuo ſsed manu legis regię, & ſsicut imperium nõ tranſsmittit, ſsic nec alienat. & licet imperator ſsit ꝓcurator maximus nõ tñ eſst dñs proprietatis imperij, ſse potius officialis. ad iſstud facit quod & tradit glo. in aut'. qͦmo. opor. epiſsc. §. primo. in ꝟ b. auferens. colla. 8. circa donationẽ Cõſstantini. & Alber. in. l. bñ à zenone. C. do quadrie. pręſs. & Bal. quẽ vide in rubr. ff. vete. co. 4. 5. &. 6. & in. l. 1. ꝟ ſsi. in initio. ff. de offic. præfect. vrb. & glo. in. c. ego Ludouicus. 63. diſsti. & Præpo. in. c. conſstantinus. 96. diſstin.
hEn feudo. Nota hoc ſsed forte qñ imperator nõ à ſse expropriaret to taliter ſsed donatarius cũ re donata maneret ſsub imperio idẽ videt̃ ſsi donaret licet nõ iure feudi qñ à ſse nõ expropriaret & donaret ꝓpter merita vel ſseruitia & qͦd imperator poſssit infeudare habetur. in. c. 1. de natu. feud. & in. c. 1. quis dicatur comes dux marchio.
i ¶ ¶ Seruicio. Vi. glo. in. l. 2. & in. l. humanarũ. & ibi Bald. C. de legi. & in proœmio. ff. veter. colum. 6.
kVenga. Pondera bene iſstud verbũ: nã per hoc excluditur qͦd poſsſset obijci de. l. vnica. C. de ſsuꝑ indicto lib. 10. &. l. placet. C. de ſsacro ſsan. eccle. nã qñ ꝟtitur publica neceſssitas ẽt imperator imponit ſsuꝑ in dictũ, ſsi ꝟo neceſssitas eſsſset ꝓpria imperatoris: & nõ publica tũc ꝓ|cedit differẽtia huiꝰ. l. vel. dic, ꝙ differẽtia ſstat nõ in imponẽdo, quãdo neceſssitas exigit: ſsed in modo imponendi, nam imperator debet hoc facere de volũtate ſsubditorũ. rex vero pro cõmuni terræ vtilita te etiã nõ vocatis ſsubditis poſsſset, licet etiã de iure videat̃ ꝙ imperator tali caſsu poſssit cogere ſsubditos, quando ipſsi nollẽt. vt in. d.l. vnica. & ibi docto. vbi lucas de pẽna di cit, ꝙ honeſstũ & neceſsſsariũ eſsſset eos, quos hoc negotiũ tãgit ad rei ex animationẽ, euocari, vt ex cõſsẽſsu om niũ fiat. & ſsic videmꝰ etiam in regibus de conſsuetudine fieri. vel dic ꝙ rex pro mari tãda filia, poſs ſset petere à ſsubditis charitatiuũ ſsubſsidiũ, ꝙ nõ poſsſset imꝑator. vide quę dixi in. l. 6. tit. 25. part. 4. expedit enim regi & regno, vt fi lię regis hono rificè, & magnis principibꝰ nubãt: Cũ fortè deficiẽti bꝰ maſsculis re gimẽ perueni ret ad eas. quę ratio ceſsſsat in filijs imperatoris, & niſsi ita vel in ſsimili caſsu hoc exẽplifices: nõ video quomodo poſsſset ꝓcedere dictũ huius. l. cũ in hoc imperialis & regia poteſstas cõueniant, vt & tradit. S. Th. in tracta. de regimi. princ. lib. 3. c. 26. ibi ſsed & cũ regali ex triplici parte cõueniẽtia oſstẽditur. vbi apertè in hoc de exigendis tributis aſsserit eandẽ eſsſse cõueniẽtiã imperatoris & regis.
aE aun mas. Vide paridem de puteo. in tractatu ſsindicatus. char. 3. in cap. de exceſssibꝰ regũ in verb. excedũt etiã & vide Ioan. de Plat. in. l. cõperimꝰ. C. de curſs. publi. lib. 12. &. S̈. l. 2. & adde Bal. in. l. 1. in fi. C. de oper. liberto. & vide in materia. oldral conſsil. 104. vbi etiã an poſssit imponere charitatiuũ ſsubſsidiũ ꝓ captiõe alicuiꝰ caſstri. & an pręſscribi poſssit cõtra iſstud charitatiuũ ſsubſsidiũ. vide Abb. in. c. cũ apoſstolus. de cenſsi. & an caſsu quo nõ poſssit pręſscribi cõtra regẽ, poſssit præſscribi, vt hoc onus alios reſspiciat? vide Abb. in. c. cũ inſstantia. de cenſsib. & an poſssit eximere aliquos ab iſsto charitatiuo ſsubſsidio. vide Abb. loquẽtẽ in ep̃o. in. c. cũ venerabilis de cẽſsib. & adde ꝙ indefectũ reddituũ regaliũ imponit rex collectã cõmunitatibꝰ terrarũ, Bal. in. l. neminẽ. C. de ſsacr. ſsan. eccleſs. vide in materia omnino. Archi dia. in. c. quia cognouimꝰ. 10. q. 3. vbi notabiliter.
bMeneſster. Alias ſsecus, vt infra. tit. 10. l. 2. poſst mediũ, & quod ſsubditi ſsubueniãt principi indigẽti fidelitatis debitũ hoc importat, vt tradit Ioan. Andr. poſst hoſsti. in. c. ego. de iure iur. ꝟ ſsi. ſsed quid ſsi eccleſsia Romana eſsſset.
cProcomunal. Quid ſsi imponatur pro honeſsto ſstatu principis cõſseruãdo, vi. archi. in. d. cap. quia. 10. q. 3. & ſsunt notãda dicta eiꝰ ibidẽ in iſsta materia, & ea multũ cõmẽdat Lucas de penna in. l. vnic. c. de ſsuper indict. lib. 10. & adde ad iſstã legẽ. l. 2. tit. 10. infra ea. partita.
¶ Lex. 9.

Lex. 9.

Quadrupliciter quis acꝗrit regnũ, primo ſsucceſssione vt filiꝰ regis, primogenitꝰ aut alius cõſsanguineus regi decedẽti proximior: ſsecun do per electionẽ quãdo deficit cõſsanguineus defuncti regis, qui iure ſsuccedere debeat. Tertio per matrimoniũ cõtractũ cũ regina dña re gni. Quarto per papę aut imperatoris conceſssionẽ in terris vbi habẽt poteſstatẽ cõſstituẽdi regẽ, & debẽt reges publicę vtilitati magis intẽdere quã proprie, & diligere ciues regni ſsiue ſsint ſstatus maioris, ſsue mediocris ſsiue minoris debẽt cõuerſsari cũ ſsapiẽtibꝰ, & eis placi di fieri: & debent eſsſse pacifici erga ſsubditos, & iuſstitię zelatores, & potiꝰ fidẽtes ſsuis ꝗ̈; extraneis. h.d.
dParientes. Et in ſsucceſssione regni dicendũ eſst ꝙ ſsi moreret̃ tota domus regia & ſstaret vnꝰ de ſsanguine antiquo, & ſsi eſsſset in milleſsimo gradu: & nõ eſsſset alius proximior ille ſsuccederet iure ſsanguinis, & perpetuę conſsuetudinis. Bal. de feud. marchie. cap. 1.
eDe ſsu finamiento. Nota iſstã. l. ad ea quæ tradit ſsuci. in. l. ſsi cognatis ff. de reb. dub. pe. & fi. col. & phil. corneꝰ. conſsil. 42. vol. 4. & adde. l. 1. §. pro ximus. &. §. ſsi quis ꝓximior ff. vnde cogn. & quę dixi in l. 10. tit. 31. ꝑti. 3. & ex hoc ꝓ bat̃ ꝙ ſsi poſsſseſsſsor maior ę decedat vxore pregnante & poſsthumꝰ poſst moriat̃ vel naſscatur abortiuus ille erit ꝓximior qui debet ſsuc cedere, qui tẽpore mortis, vel abortꝰ po ſsthumi: reperiatur proximior, & nõ ille qui eſsſset ꝓ ximior tẽpore quo maioria delata fuit poſsthumo. ꝓ hoc etiã bonꝰ nus tex. in inter agnatos. §. 1. ff. vnde legiti. &. l. 2. §. proximũ. ff. de ſsuis, & legit heredi. & vid. qđ notat Bar. in. l. Si cũ præfinitione. ff. quãdo dies lega. cedit. Sed pone ꝙ cauet̃ in maioria ꝙ deficiẽte vltimo poſsſseſsſsore veniat ꝓximior in gradu cõdentis maioriã. eſst quidã Petrus ꝗ tũc eſst ꝓximior ꝗ repudiat habẽs fratrẽ Sẽproniũ & filiũ Titiũ ꝗs veniet ad maioriã? an filiꝰ repudiãtis vel frater? & videt̃ ꝙ frater, nec erit iſsto caſsu locꝰ rep̃ſsentationi ex dictis Bal. in. l. cũ ita. §. in fideicõmiſsſso. ff. de leg. 2. qđ in ſsucceſssione trãſsuerſsali bene ꝓcedet. Secꝰ ſsi ſsuccederet̃ aſscẽdẽti, vt tradit Deci. cõſsi. 217. ſsed an poterit filiꝰ cõquęri ꝙ in frau dẽciꝰ repudiauit pater? & videt̃ ꝙ nõ ꝑ. l. 1. §. vtrũ. ff. ſsi ꝗd in fraud. pa tro. l. ꝗ aũt. ff. quę in fraud. credi. Sed pone ꝙ ex tenore maiorię fœmina nõ poteſst ſsuccedere ſstãte maſsculo, & ſsi ſsit maſsculꝰ ex fœmina deficiẽte vero maſsculo venit ad fœminã, modo quidã deceſssit vxore pręgnãte, vel quę credebat ſse pregnãtẽ relicta ſsorore maiore quæ nõ habebat filiũ maſsculũ & ſsorore minore quę habebat filiũ maſsculũ ꝗ poſstea obijt quæ ſsoror pręferat̃? vi. quæ dixi in. l. 1. tit. 13. part. 6.
fNo auiẽdo. Nã deficiẽte ſsucceſsſsore ſsãguinis regnicolę eligũt regẽ de iure gẽtiũ, vt etiã dicebat Bal. in. l. ex hoc iure. ff. de iuſst. & iur. col. 2. vide qđ dicit in. l. non ambigitur. ff. de legib. & Abb. in. cap. cũ inter vniuerſsas. viti. nota. de electio.
gLlamar. Tãtũ dicit, ꝙ poteſst vocari rex. Sed an iuriſsdictio & adminiſstratio regni ei incũbat? Mõtaluꝰ hic videt̃ velle ꝙ ſsic. Sed cõtrariũ tenet Bal. in. c. ſsignificauit. de reſscrip. vt dixi. S̈. eo. l. 1. vide ibi. nã faci le eſst reſspõdere ad oĩa motiua Mõtal. & vide qđ dicit gl. in. c. 1. 16. q. 2. ꝙ ep̃us nõ põt facere aliũ iudicẽ ordinariũ in dioceſsi ſsua, & inter eſst ſsubditorũ, vt eorũ dñs ſsit liber vt ipſsi nõ habeãt plures dominos vt dicit Abb. pe. nota. in. c dilecti. de maior. & obediẽ. & in. c. humilis. eo. tit. ſsuper glo. 2. & Abb. in. c. prudentiã. col. 4. de offic. delega. dicit, ꝙ videtur quaſsi mõſstrũ, ſsi in eodẽ loco videãtur duo domini & ꝙ hoc tendit in pręiudiciũ ſsubditorũ, & fœminæ ſsuccedentes in regno poſsſsũt exercere iuriſsdictionẽ & adminiſstrare iura regni, de iu re etiam conſsuetudine ceſsſsante, ſsecundum Innocen. Hoſstien. Abb. Ioan. de Imol. in. cap. dilecti de arbit. Angel. & Paul. in. l. cum prętor. ff. de iudic. & infra ead. partita. titu. 15. l. 2. aduerte tamen ꝙ Ioan. Lup. de palat. rube. in ſsuo tractatu retentionis regni Nauarrę. quinta parte. §. 5. Allegato Bal. in. d.c. ſsignificauit. dicit tandẽ, ꝙ ſsecundũ. ll. Hiſspanię quas tamẽ non allegat adminiſstratio regni pertinet ad maritum & vxorem, licet regnum ſsit proprium vxoris, | & miratus ſsum de hoc: nã nõ reperii. ll. hoc dicẽtes ſsolũ vidi. l. 3. ti. 15. j̈. ea. ꝑti. ibi E ſsi fuere fija la q̃ ouiere de heredar faſsta q̃ ſsea caſsada: q̃ per argumentũ à cõtrario ſsenſsu innuit, quòd poſstquã nubit, adminiſstratio regni ꝑtinet ad maritũ, cũ ceſsſset tutela vel cura. facit etiam iſsta. l. q̃ dicit verũ eſsſse regem, qui iſsto modo haberet regnũ, & vult ꝙ adminiſstratio regni ei in cũbit, & verè acquiret dominiũ regni, vt in principio huius. l. vi de tñ in chronicis ſsiculi q̈liter fuit hoc ordinatũ tem poribꝰ catholicorũ regum nã ſsecũdũ cũ proindubitato fuit adminiſstrationem regni de iure tantũ ad reginã pertinere? vide ibi & iſstę ll. regni ſsũt de ꝗbꝰ loquitur pala. rube. vbi S̈. vt patet ex his quæ ipſse dicit in. c. qui presbiterum, de pẽ. & rem. verti. alii vero verſsi. 3. pœna.
aRiqueza. adde tex. in auct. vt indic. ſsine quoquoſsufra gio. §. 1. co. 2. & in multitudine populi dignitas regis & in paucitate plebis igno minia principis. ꝓuc. 14. c.
bE honrrar. in hilaritate vultus regis, vita. & elemẽtia eius, quaſsi imber ſserotinus. ꝓuerb. 16. cap.
cSabios. Multitudo ſsapientum ſsanitas eſst orbis terraru. Sapiẽ. 6. cap. & amicus ſsapientũ ſsapiens erit, amicus ſstultorũ ſsimilis efficiet̃. prouerb. 13. ca. & ne cõmunices homini indocto. Eccleſsiaſsti. 8. cap.
dE acuerdo. Rex debet eſsſse pacificus. cap. 1. & ibi not. Abb. de ſsum. tri ni. & fide catho. aliàs improæmio Rex pacificus.
eIuſsticiero. Iuſstitia firmatur ſsoliũ regis. Prouerb. 16. ca. & rex ꝗ ſsedet in ſsolio iudicij diſssipat omne malũ intuitu ſsuo. Prouerb. 20. c. & rex iuſstus eriget terrã vir aũt auarus deſstruet eam eo. lib. cap. 29.
fEſstraños. Pulchra verba. l. ſsic etiã habet̃. Eccleſsiaſst. c. 8. corã extraneo ne facias conſsiliũ: neſscis enim quid pariet: nõ omni homini cor tuũ manifeſstes ne fortè inferat tibi gratiã falſsam & cõuitiet̃ tibi, & facit hæc lex, quòd officia regni potiꝰ ſsint dãda regnicolis quã extraneis
¶ Ley. 10.

Ley. 10.

Tyrannꝰ dicit̃ qui vi aut proditione occupat regnũ, & tyrannorũ cõditio eſst magis propriis cõmodis inhiare: quàm publicæ vtilitati. ſsunt ſsemper ſsuſspitioſsi perdendi regni, & in ſsua tyrannide vtuntur triplici arte. Prima vt ſsubditi ſsint inſscij & meticuloſsi. Secunda ſseminant zizaniã inter ſsubditos ne vnanimes cõtra eũ fiant. Tertia vt ſsint pauperes & implicant ſsubditos magnis negotiis ne poſssint cõtra eorũ tyrannidẽ aliqñ meditari, occidunt peritos, deuaſstãt potẽtes: diſssipãt colegia & cõfraternitates hoĩm. Semꝑ ſsoliciti, vt ſsciãt quid fiat in regno. & potiꝰ fidunt ſse in conſsiliis errogãdis & corporũ ſsuorũ cuſstodia, extraneis quã regnicolis, item & verus rex ex ma la adminiſstratione tyrannus fit. h.d.
gTirano. Nota diffinitionẽ tyranni. vide B. Gregoriũ. 12. lib. moraliũ ca. 18. in fi. dicentẽ, quòd propriè tyrannus dicit̃ qui in cõmuni repu blica non iure principat̃, & dicit̃ tyrannus à tyro grece, latine fortis, ſsiue ab anguſstia, ꝗa anguſstiat & cruciat ſsuos, vt tradit Bar. ĩ tract. de tyrania. in prin. dicit̃ etiã tyrannus qui vult occupare illud quòd eſst propriũ principis & punitur pœna mortis. l. ſsacri affatus, & ibi Bal. C. de diuerſs. reſscrip. an autem licet occidere regẽ tyrannum videtur dicẽdũ quòd ſsic qñ ſsine titulo vſsurparet ſsibi regnũ, vt colligi poteſst ex his q̃ latè adducũtur ꝑ paridẽ de putco. in tracta. Syndicatꝰ. fo. 4. col. 2. 3. & 4. licet ipſse non firmat pedes. & de tyranno qui nullũ ius habet ad regnũ, ſsed per vim dominat̃ idẽ tenet Caieta. 2. 2. q. 64. de rege verò habente titulũ. ſsed per exceſsſsum fit tyrannus, ꝗbuſs dam videt̃: vt refert S. Tho. lib. 1. de regimi. princi. c. 6 vt ad ſsortium virorũ virtutẽ ꝑtineat tyran nũ interimere ſseque ꝓ liberatione multi tudinis expo nere periculis mortis: cuius rei exẽplũ etiã in veteri teſsta mento habet̃: nã Aoth, quidã Eglooni re gem Moab. qui graui ſseruitute populũ Dei preme bat ſsica ĩ fixa in eius femore interemit; & factus eſst populi iudex. ſsecũdũ eundẽ. S. Tho. hoc apoſstolice do ctrine non congruit: docet enim nos Petrus apoſstolus non tantum bonis & modeſstis verũ diſscolis dñis reuerenter ſsubditos eſsſse & ad id ꝙ tradit̃ de Aoth dicit ꝙ magis iudicãdus eſst hoſstẽ interemiſsſse quã populi rectorẽ licet tyrãnũ, vnde & in veteri teſstamẽto legit̃ occiſsos' fuiſsſse ꝗ occiderũt Ioas regẽ iuda quãuis à cultu Dei recedentẽ eorũ filiis reſseruatis ſsecũdũ legis præceptũ, vbi & videbis. B. Tho. hæc late probantẽ & ponentẽ remedia alia licita, quibus vtatur cõtra talem tyrannidem. vide de hoc per Feli. in. c. cum nobis co. 3. de præſscrip.
hComunal. Sed neq; tyrannidę factionis peruerſsitas laudabilis erit, ſsi regia clemẽtia tyrannꝰ ſsubditos tractet. c. neq; enim. 14. q. 5.
iDe arteria. Sũpta eſst hæc lex, ex plutarcho in li. de regimi. princip. & refert Bar. in. d. tracta. de tyrãna. col. 6. quẽ vid. late examinãtẽ iſsta
kMedroſsos. Sic etiẽ cõprobat. B. Tho. li. 1. de regimi. princi. c. 10. ꝙ ſsolo timore tyrãni regimẽ ſsubſstẽtat̃, vnde & timeri ſse à ſsubditis totaliter intẽtione ꝓcurãt. & cũ timor ſsit debile fundamẽtũ tyrãni, dominiũ nõ põt eſsſse diuturnũ, ibiq; refert Ariſsto. in politica, ꝗ multis tyrãnis enumeratis, eorũ dominiũ demõſstrat breui tempore fuiſsſse finitum.
lDeſsamor. Ex Tullio ſsũptũ eſst, ꝗ dicit tyrãnorũ nulla fides, nulla charitas. nulla ſstabilis bñuolẽtiæ põt eſsſse fidutia: oĩa ſsibi ſsuſspecta & ſsoli cita ſsunt. nullꝰ amicitię locꝰ, & eorũ eſst officiũ ſsemꝑ ſsciſsma inuenire & ſseminare in ciuitatibꝰ. Albericꝰ in. l. decernimꝰ. C. de ſsacr. ſsan. eccl. mali em̃ principes ꝗ rebꝰ pacatis minꝰ valẽt in republica ob id data oꝑa rerũ motus excitãt arte tyrãnica quo cõmodiꝰ ſsuo arbitratu po pulum compilent & adde. S. Tho. 2. 2. q. 42. arti. 2. ad fi.
mEſstranos. Sic em̃ ait Ariſsto. 3. politicorũ. c. 10. reges armis cuſstodiun tur à ciuibus tyrãni verò ab extraneis mercede conductis.
nEntorticero. Iſste tñ minꝰ propriè dicit̃ tyrannꝰ, vt patet in. c. neq; em̃ | 14. q. 5. & tradit Bar. in. d. tracta. de tyrãnia. col. 5. in fi. adde Bald. in. l. eam quam. col. 6. C. de fideicom. referentem Ariſstotelẽ (vt hic) ꝙ malus rex tyrannus fit, & Sene. in epiſstola ad lucillũ. 114. epiſstola. circa fi. d. bonus rex, honeſsta intuetur, ſsalutem commiſssi corporis curat, nihil imperat turpe, nihil ſsordidum, vbi verò impotens, cupidus delicatus eſst, trã ſsit in nomen deteſstabile ac durum, & fit tyrannus, & vt etiam tradit Alberi. in 1. decernimus C. de ſsacr. ſsan ctis eccle. tyrã nus eſst, qui ſso lum propriũ inſspiciens cõ modũ, nihil actum putat, niſsi leges eua cuet vel populum ſsubiiciat ſseruituti & an talem regem per ſsuas iniuſstitias intolerabiles vt facientem tyrãnica ſsubditi poſssint expel lere? Bald. in l. ex hoc iure col. 2. ff. de iuſsti. & iur. 1. arguit ꝙ ſsic tandem dicit contrarium eſsſse verum & ꝙ ſsi de facto expellant non amittit dignitatem ſsuam Bald. tamen in princ. ff. vete. col. 6. velle videtur ꝙ ſsubditi poſssint ei denegare obedientiã & ſseruitutem, ex quo ipſse non impẽdit eis officij debitum, & vide qđ in ſsi mili dicit glo. in. c. cũ beatus. 45. diſstin. neq; poteſst talis rex qui iure ſsucceſssit in regno, & ſsi in regiminis modo limites iuris & rationis ex cedat, à priuato occidi, vt tradit alphonſsus à caſstro. in li. de hæreſsibꝰ ver ſsi. tyrannus. vbi etiã dicit ꝙ hæreticum eſsſset aſsſserere id licere.
aAriſstoteles. Vi. 8. ethicorũ. c. 10. vbi ꝙ rex qui vtilitates ſsuorũ non curat, potius eſst tyrannus quam rex & ꝙ rex prauus, tyrannus fit tradit etiã B. Tho. 1. li. de regim. princi. c. 1. ꝙ rex qui ſsua commoda ex regimine quærit non autem bonum multitudinis ſsibi ſsubiectæ, talis rector tyrannus vocatur: nomine à fortitudine deriuato, ſscilicet quia per potentiam opprimit non per iuſstitiam regit.
¶ Lex. XI.

Lex. XI.

Principis nomen eſst generale regum in aliquibus tamen locis nomen eſst certi dominij ſsigillatim veluti in Alemania, antiochia, Morea, & Apulia, dux dicitur habens officium ducendi exercitum, & aſsſsumptum fuit antiquitus hoc officium à manu imperatoris date que ſsunt talibus officialibus magnæ terrę ab imperatoribus quę ho die dicũtur ducatus, propter quas duces illi ſsunt vaſsalli imperij, Comes dicitur qui comitatur continue imperatorẽ vel regẽ cum exhibitione alicuius ſseruitij, quorum aliqui cõmites palatini dicuntur eo ꝙ in palatio comitabantur & ſseruiebant, terræ his datæ comitatus dicuntur. marchio dicitur dominus alicuius terræ poſsitę in confinibus regnorum, iuge dicitur quaſsi iudex & hoc nomine ſsunt conſsueti nominari quatuor dominantes in ſsardinia, vice comes dici tur qui gerit vicem comitis. h.d.
bPrincipe. duo ſsunt ſsupremi principes papa. ſs. & imperator Bal. in. l. 1. col. 2. ff. de conſstitu. princi. & princeps terre greco eloquio βαριλεύς dicitur quaſsi baſsis populi, eo ꝙ ſsubditorum onera portat ſsecundũ B. Gregorium li. 9. moralium. c. 13. adde. l. 1. ff. de conſstit. princi. §. ſsed ꝙ principi. inſst. de iur. natu. gent. vel ciuili & dicebat Petrus Antibo li. in ſsuo tract. de muneribus. §. 4. nu. 97. ver. tenetur autem quilibet ꝙ nullus rex quantũcunq; magnus, nullus comes, nullus marchio, nullus delphinus, neq; multi qui hodie nominantur principes non ſsunt principes, & ſsolus imperator dicitur princeps. tu dic vt in iſsta. l. habetur.
cNome general. ſscriptura etiam ſsæpius hoc nomen extendit ad omne genus dominij, & præcipuè nobilis: ad cuius ſsimilitudinẽ qui dam ordo angelorum vocatur principatus, quia dominantur toti prouincię: vnde in daniele. c. 11. ſscribit̃ princeps perſsarũ reſstitit mihi viginti vno diebus Ioſseph, etiã qui erat ſsecũdꝰ à rege ægypti ſse principem vocat ſsecundum ꝙ tradit B. Tho. li. 3. de regimi. princi. c. 21.
dSeñalado. Iſsti ſsecundum ꝙ refert B. Tho. li. 3. de regim. princi. c. pe. ſsunt domini prouinciarum quaſsi primum locum tenentes ſsub rega li vel imperiali dominio vnde & dominantur baronibus comitibus, vt in theutonia & regno ſsicilię patet.
eEn alemaña. Iſsti ſsunt quaſsi reges vt dicit Bal. in l. fi. C. de teſsta. milit. & gl. in cle. 1. de baptiſs. in verbo regum.
fMorea. Hic eſst principatus achaie de quo per gloſs. in. d. cle. 1. de baptiſs.
gEduque. Vi. in lib. feudorum̃ ꝗs dicat̃ dux, marchio comes, & in. l. 2. C. de offic. præfect. præto. afri. & nota ꝙ duces à ducatu popu li dicti ſsunt: ſsed præcipuè in caſstris, eſst enim ipſsorũ officiũ exerci tum ducere, dirigere, & ipſsum in pugna præire: vnde cum filij Iſsraël impugnarentur à chananeis, quæ ſsierunt à ſse inuicem, vt ſscribitur in li. iudicum. c. 1. quis aſscendet ante nos contra chananeum, & ꝗs erit dux belli: & hoc nomen tali rectori propriè conuenit propter difficultatem negotij, quando quis eſst in pugna, vnde ab excellentia regiminis congruiſssimè dux vocatur: qua ratione Ioſsue quia pugnauit bella domini, ſsic vocatus eſst vt teſstificatur de illo, ille ægregius princeps matathias. 1. li. Machabe. c. 2. hæc tradit Beat. Tho. li. 3. de re gimi. princ. c. pe. ſsic de chriſsto dicitur Pſsal. 79. dux itineris fuiſsti &c. & nota ꝙ licet dux, cum exercitu reſsideat in territorio alieno, poteſst punire delinquentes ſsecundum Bald. in. l. præſses. la. 2. ff. de offic. præſsid.
hConde. de iſstis etiam vide in. d.c. quis dicatur dux marchio comes &c. & iſstud nomen fuit aſsſsumptum primo à populo Romano, poſst exactos reges: eligebãt enim ſsingulis annis, vt tradit B. Iſsidorus. li. 11. ethimologiarum, duos conſsules, quorum vnus militaret: alter verò rem adminiſstrabat ciuilẽ, & iſsti duo conſsules primò vocati ſsunt co mites, à cõmeando ſsimul per veram concordiam: vnde aucta fuit re ſspublica vt tradit Saluſstius de bello Iugurthino proceſsſsu verò temporis iſstud nomen abolitum eſst à Romano regimine, & translatum eſst ad ſstatum aliquem dignitatis ſsub regibus & imperatoribus deputatum: vnde dicuntur comites à comitando: quia ipſsorum officium eſst præcipuè reges, & imperatores ſsequi in rebus bellicis: vel in quacunq; re militari & in aliis, quibuſscunq; gerendis pro totius regni vtilitate, vt dicit S. Tho. li. 3. de regimi. princi. c. 21. adde ꝙ habe mus. C. de archia. & comiti. ſsacr. palat. li. 12. & ille propriè dicitur comes, qui eſst inueſstitus de comitatu qui verò eſst ſsine comitatu abuſsiuè dicitur comes, vt ſsunt comites palatini, qui creant tabelliones & dant tutores ex priuilegio principis, iuxta nota. per glo. in. l. 1. ff. de tutori. dat. ab his. ſsecundum Bal. in. c. 1. quis dicatur dux, marchio comes. &c.
iCondes de palacio. Iſsti quando ſsunt ſsine comitatu abuſsiuè dicuntur comites Bal. in. d.c. quis dicatur dux, marchio. & adde Abb. in. c. legebat̃. de maio. & obedien.
kE marques. vide in. d.c. 1. vbi Andr. de Yſsern. dicit, ꝙ marchia quaſsi Marea. eo ꝙ iuxta mare plurimum eſst expoſsita: aliter exponit. S. Tho. in opuſsculo. de regimi. princi. li. 3. c. 21. ſs. ꝙ iſstud nomen dignita tis comitatui æquipollet ſsed hoc nomẽ ſsortitur à ſseueritate iuſstitię: dicitur enim marchio à marcha ꝙ eſst ſsingulare diuitum pondus per quod ſsignificat̃ directa & rigida iuſstitia & communiter hoc apparet: quia cõmuniter iſsta dignitas reperitur in locis mõtuoſsis & aſsperis, vel in prouinciis laſsciuis, quorũ vtrũq; genus: rigore iuſstitię conſseruatur hic tradit. B. Tho. d. li. 3. de regim. princi. c. 21.
aIuge. i. iudex, quaſsi ius populo dicens.
¶ Lex. 12.

Lex. 12.

Principatus, & dominia terrarum ſseu prouinciarum deferuntur ſsucceſssione illis de quibus. S̈. lege proxima, his competit iuriſsdictio. & alia concernentia dominium, ſsecundum quod continetur in priuilegiis conce ſssionum regũ vel imperatorum, ſseu iuxta antiquam cõ ſsuetudinem, non tamẽ poſs ſsunt legitima re, neq; nouã legem aut forum condere ſsine populi aſs ſsenſsu, in aliis vero vti debẽt ſsua poteſstate recte in ſsuis dñiis, ſsicut dictum eſst de bere fieri per imperatores, vel reges. h.d.
bHeredamiento. innuit iſsta lex, ꝙ dignitas ducatus, marchionatꝰ, comitatus, trã ſseat ad hæredes: & videtur obſstare. c. 1. de feud. marchi. vbi habetur ꝙ hæres non ſsuccedit in ta li dignitate. Adidem. eſst. l. 6. titu. 26. par. 4. ſsed videtur ꝙ iſsta. l. loqui tur quando conceditur marchionatus, vel ducatus reſspectu territorii & rerum immobiliũ, contraria loquũtur quando daretur digni tas, vt àdminiſstratio officii, vt declarat And. de Yſser. in di. c. 1. de feu. march. & ex hoc infertur ꝙ quando rex donat alicui villã, ſseu oppidum cum ſsuo territorio, faciendo eum comitem, vel ducem, eo ipſso videtur conſstitui maioria: vt ſsic iure & titulo maioriæ ſsuccedatur, ꝙ etiam probatur. in. §. præterea ducatus. de prohibi. feud. alien. perfederi. & expreſssè ſsentit Abb. in. c. prudentiam. in fine princi. de off. delega. cum extendit illum. §. qui hoc probat etiam ad bona nõ feudalia. videatis tamen Rode. Suarez qui latè iſstam materiam voluit explicare in. rep. l. quoniã in prioribus. C. de inof. teſsta. in. 11. limitatione in informatione ibi poſsita ſsuper comitatu de Valentia: & quia etiam ſsuper eodem comitatu credo litem eſsſse ſsubiudice: & quia in ea ego fuit iudex in regali auditorio vlterius non inſsiſsto, & aduerte ꝙ comitatu, vel ducatu cum territorio per principem con ceſsſso pro ſse & hæredibus non intelligetur de extraneis hæredibus: ſsed tantum de filiis per tex. in. ca. vnico. de aliena. feud. & ibi Bald. in. 8. notabili.
cSegund los preuilegios. innuit iſsta lex ꝙ ceſsſsante priuilegio, vel conſsuetudine & ſsi rex concederet aliquam terram titulo. ducatus comitatus, vel marchionatus, non tamen intelligeretur eſsſse conceſsſsa iuriſsdictio: niſsi hoc expreſsſsè diceretur in priuilegio & fortè ex hac. l habuit ortum diſspoſsitio. l. domini regis Alphonſsi, quæ eſst lib. 5. tit. 9. l. 2. in ordin. regali. quidꝗd in hoc eſsſset d'iure cõmuni iuxta nota. in. §. præterea ducatus. de prohibi. feud. aliena. per federi. & in. l. 1. §. cũ vrbem. ff. de offi. præfect. vrbis, & quæ adducit Specula. & ibi Ioã. And. in additio. in tit. de iuriſsdict. omni. iudi. verſsic. quæ autem meri imperii ſsunt, & per Andr. de Yſser. in. §. pen. d. titu. de prohibi. feudi. aliena. per frederi. colum. pen.
dAntigua conſstumbre. vid. l. 6. titu. 13. lib. 3. ordina. rega. & vid. quæ dixi in iſsta materia in. l. 6. titu. 25. 4. partita.
eNo pueden. hæc gratia exempli poſsita ſsunt: nam neq; Cudere monetam, neq; alia regalia poſsſsunt, vt in. l. 9. tit. 4. part. 5. & in. c. vnice, quæ ſsint regalia. vide quæ tradit paris de puteo. in ſsuo tracta. ſsyndicatus verſsi. excedunt autem barones col. 2. verſsi. aduertendum & Lucas de penna in. l. contra publicã. C. de re mili. lib. 12. vbi & notanter tradit, an iſsta regalia poſssint concedi per principem alicui duci, vel comiti, & poſst longam diſsputationem ſse reſsoluit, ꝙ aut tranſsferuntur in comitẽ & eius hæredes in perpetuum & non poteſst fieri & eſst illicitũ: aut ad tẽpus veluti in vita ipſsius co mitis, vel. j̈. & tunc ſsi iuſsta cauſsa & expediens rei publi cæ ſsubeſst, valeat quod in hoc actũ eſst: alias non.
fNin fazer ley not. iſstã. l. expreſssè diſsponentem, ꝙ duces, & cæteri domini non poſsſsunt condere legẽ vel ſstatuta in eorum terris, ſsine conſsenſsu populi: & ſsi ꝑ petui ſsint cõtra ea quæ no ta. Bart. in. l. 1. in prin. ff. qd' quisq; iu. & in repe. l. omnes populi. col. 3. verſsi. 4. quæro. ff. d' iuſs. & iure. cogita ta mẽ an hoc po ſssit limitari vt incõcernẽtibꝰ præiudicium aliorum hoc procedat: ſsi ta men concernunt exercitium iuriſsdictionis ſsuæ & ſsuper permiſssis, & non prohibitis à iure regni poſssint iuxta ea quę notant Innocen. & Abb. in. c. fi. de offi. lega. & docto. vbiq; & aduerte hic dum dicit ſsin otorgamiẽto del pueblo. nam vult à contrario ſsenſsu, ꝙ de conſsenſsu. populi poſsſsent condere ſstatuta & tunc iudicandum erit, ac ſsi ipſse populus ſstatueret iuxta. l. omnes populi. ff. de iuſsti. & iur. & vid. S̈. par. 1. titu. de las leyes. l. 13. quæ incipit emperador & quæ ibi dixi. & exiſsta. l. videtur ꝙ recte dixerit Ang. in. l. Imperiũ col. 2. ff. de iuriſs. om. iudi. verſsi. ex prædictis etiam deciditur, ꝙ legem condere eſst de mero & ſsummo Imperio quod noncõpetit niſsi ſsoli principi. l. nõ am bigitur. ff. de legi. §. ſsed quod principi inſsti. de iure nat. gent. & ciui. nam expeditur officio nobiliſssimo & reſspicit principaliter publicã vtilitatem licet quidã dicant eſsſset de iuriſsdictione, & malè ſsecundũ eum. vnde infert ꝙ infeudatus de ciuitate vel caſstro cũ iuriſsdictione tm̃ nõ poterit cõdere ſstatuta ꝙ'd dicit eſsſse not. dignũ.
Lex. XIII

Lex. XIII

Qui in Italia capitanei ſseu valuaſsores, in Hiſspania dicuntur infançones hi minoris poteſstatis ſsunt quã alii magni dñi de quibus. S̈. lege proxima & in eorum terris ea poteſstate vti poſsſsunt quę in conceſs ſsionibus imperialibus vel regalibus eis conceditur, poteſstates dicũtur iudices magnorum locorum habentes poteſstatẽ iudicandi ſsecũdũ leges & forum in locis, & rebus & temporibus ſsibi aſssignatis. vi carii dicuntur qui gerunt vices regum vel imperatorum vel aliorũ magnatum, qui facere poſsſsunt ea quæ domini qui eos conſstituerunt, prohibitis ſsibi tantum exceptis. hoc dicit.
gCatanes. de his habetur in. c. 1 de his qui feud. dare poſs. vid. S. Tho. in opuſscul. de regimi. princ. lib. 3. c. fi. vbi declarat qui ſsunt iſsti catani, & dicit, ibi. b. Tho. ꝙ catani ab vniuerſsitate operum in curia prin cipis, & ſstrenuitate ſsuꝑ alios ſsimplices milites ſsunt dicti, qui & proce res, quaſsi ante alios præcedentes dicuntur, cata enim vniuerſsale quid græco nomine ſsignificamus.
h Valuaſsores. à valuis ꝗa deputatierãt ad cuſstodiẽdũ portas palatii rega lis ſsiue imꝑialis qͦs nos hoſstiarios appellamus. vi. eũdẽ. tho. in. d.c. fi.
iInfançones. de iſstis ibidẽ. B. Tho. dicit ꝙ iſsti ſsunt nobiles, qui plus virtutis habent, quam miles ſsimplex & ſsunt aliquarum villarum | & caſstrorum domini qui & alicubi caſstellani dicuntur & ſsecundum eum dicti ſsunt in fançones: quia minus poſsſsunt inter alios principes lædere, propter eorum impotentiam ſsicut pueri ab infantia recedẽ tes ſsi enim lędant ſsubditos ſsuos rebellant maioribus principibus ad hærentes: & ſsic perdũt dominium. Item neq; potentiam habent maiorũ prĩcipũ ſsi cut neq; puer reſspectu viri.
aNide ſseñorio. Nota hic pulchram. l. & ca ſsum quem in regali cancellaria cũaliis iu dicibꝰ habui de facto ĩ qua dam lite, & cã vxoris do ctoris fortunij d'arzilla q̃ prætendebat dominium in certo opido & non oſstendebat adhoc priuilegium ſsufficiẽs ſsed tantum quandã probationem perfamam ꝙ ibi anteceſsſsores ſsui habuerunt dominiũ & nõ declara bat̃ in quo eſsſset tale dñiũ.
bEn ſsus lugares. Sed an occidens vel per cutiens ſseu ca piens viceregem puniatur perinde ac ſsi in ipſsum regẽ id feciſsſset, & videtur ꝙ ſsic, vt notat Bal. in. l. ſsed ſsi hac. §. ſsemper ff. de in ius vo can. vbi dicit ꝙ ofendẽs vicarium epiſsco pi puniri debet acſsi ofẽde ret epiſscopũ allegat text. not. in. l. oſsſsa. in fi. ff. de reli. & ſsump. fune. & quod not. idem Bald. in c. exlr̃is in. fi. de offici. delegat. contra offendentem nũcium iudicis vel literas iudicis lacerantem & de ptãte viceregis (de quo in iſsta lege.) adde Andr. de Yſser. de prohibit. alien. per Fede. col. 5. 6. &. 7. & Alexan. in rubrica. de offi. eius cui manda. eſst iuriſs. & Iaſs. in. l. conuentionum. ff. de pact. col. fi. & videtur ꝙ vicarius regis non poſssit extendere manus ad inſsolita. ſs. quæ ipſse rex non eſst ſsolitus cõ cedere argum. l. qui peculii. ff. de pecul. &. c. quod tranſslationem. de offic. lega. & fuit opin. aliquorum docto. in his terminis viceregis vt tradit Andre. de Yſser. vbi ſsupra. quod ſsaltim videtur procedere ſsi ex hoc vice rex diſsponeret contra leges regni nonſsolitas derogari: non enim eſst de veriſsimilimente principis ꝙ hęc vellet ſsub generali cõceſs ſsione committere arg. c. fi. de offi. vicarii. libr. 6. &. c. in generali de re gul. iur. lib. 6. imo neq; videtur ꝙ poſssit rex iſstam ſsupremam poteſsta tem & ſsupremum imperium alii cõmittere vt not. Bald. in. l. 1. verſsi in initio. ff. de offi. præfect. vrb. faciunt quæ not. Bart. in. l. prohibere §. planè in. fi. ff. ꝙ vi aut dam. ea enim quæ fiunt de plenitudine pote ſstatis principis ſsunt de ſsummo imperio ſseu ſsuprema poteſstate. Bald. in. l. eã quam. col. 8. C. de. fideicommiſs.
Loading...