CVM has atque his ſsimiles diuinæ ſscripturæ voces attendimus, fatis elucet, quemadmodum Pater miſsericordiarum neminem velit perire, ſsed omnes ad pœnitentiam reuerti, omnes omnino ſsaluos fieri, omnes ad ſsui nominis agnitionem venire: atque ita generaliter cogitantibus erigitur ſspes non mediocriter, ſstudiumq́ue illud accenditur ad ſsalutem animarum quærendam, cum ipſse dixerit ſsuis, Ego poſsui vos, vt ea|tis & fructum plurimum afferatis. Sed cum veni tur ad rem, adeò contraria humanæ imbecillitati apparent facta promiſssis, ita omnes aditus miſseris hominibus intercluſsi ad ſsalutem, vt calore illo refrigeſscente, ſsæpe diuinam potius cogitemus ſseueritatem, quæ non amat multitudinem filiorum infidelium, & inutilium. Ac præteritæ quidem infidelitatis iuſstum ſsupplicium infidelitatem eſsſse, vt qui Deum in natura docentem contempſserunt, in Euangelio prædicantem, auribus aggrauatis quodammodo non ſsinintur audire. Vt enim arcani cuiuſsdam ac diuini iudicij fuit tam innumerabiles populos tot annorum millibus Dei notitia caruiſsſse, ita quoq;quoque eidem tribuẽdum eſsſse, quòd notitia quædam tenuis offeratur, vel ita offeratur, vt facilè repudietur, vel ita demum recipiatur oblata, vt mox pernicioſsius deſseratur. Quis enim cognouit ſsenſsum Domini? Verè iudicia illius abyſsſsus multa. Itaq;Itaque videtur experientia ipſsa docere infinitam hanc Indorum barbariem, ſsuis ita exigentibus malis cùm à luce Euangelica per mille quadringentos annos aberraſsſse; tùm vero diuina vltione acrius perurgente, poſstquàm vt Pſsalmus habet, coruſscauerunt orbi terræ fulgurationes eius, atq;atque his locis illuxit veritatis radius, occæcatas eſsſse mentes infidelium, ne fulgeat illis lumen Euangelij pacis. NãNam quòd quidam Apoſstolicam tubam etiam his regionibus olim inſsonuiſsſse arbitrantur, huc vocantes Prophetæ teſstimonium à Paulo pronuntiatum: In omnem terram exiuit ſsonus eorum, & in fi|nes orbis terræ verba eorum, non mihi videntur tantam rem ſsatis conficere, cùm etiam Auguſstinus ſsua ætate in Africæ quibuſsdam partibus ignotum adhuc fuiſsſse Chriſsti nomen affirmet, quo ne Romani quidem imperij fama peruaſserat. Me verò vt illud ſsecus intelligendum putem, mouet maior autoritas Chriſsti Domini, qui perſspicue docuit tunc venturam eſsſse mundi conſsummationem, cum Euangelium fuerit toto orbe vulgatum. Quamobrem illud, vt pleraque alia, ita de Apoſstolis accipiendum eſst, vt Apoſstolici viri ſsimul cogitentur: quorum ſsonus in omnem quidem terram exit, ſsed gradatim, ſsuiſsque temporibus ſsecundum æterni conſsilij decretum. Familiare eſst propheticis oraculis, vt tempora etiam ſse iunctiſssima, vno velut aſspectu ſsubijciant oculis, deq;deque ijs vniuerſsis pronuntient, quæ per partes implenda ſsunt. Quam regulam plerumque neceſsſsariam eſsſse ſsacris ſscripturis intelligẽdisintelligendis, non ambiget vel tenuiter in ijs exercitatus. lam verò quod veſstigia nonnullareperta ſsunt, antiquam, vt apparet, Fidem notantia apud quoſdãquoſdam, vt crucis erecta ſsigna, & alia quædam, non ſsatis apertum documentum eſst. Extat ſsanè in ſsuperioribus huius prouinciæ regionibus hodie quoq;quoque fama percelebris Indorum vetuſsta traditione vulgata & conſseruata, veniſsſse olim virum quẽdamquendam inſsignem noſstris ſsimilem, quem ſsuo vocabulo Ticſsiuiracocha ipſsi appellant, qui multa vtiliter docuerit, ſsed nihil ſsermone proficiens, ſsignis ac virtutibus clarus etiam martyrio | coronatus ſsit. Huius effigiem multum ab Indorum habitu abhorrentem, ſsanctorum porro noſstrorum non abſsimilem quidam ſse vidiſsſse confirmant. Sed vt vera hæc ſsint ( cur enim negemus eſsſse potuiſsſse?) quid faciemus infinitis alijs gentibus, quarum etiam facies adhuc ignota eſst, quas tamen eſsſse certiſssima ratione deprehenſsum eſst? Illud magis perſsuaſsum habeo & magnam orbis partem adhuc reſstare intactãintactam, quodtum Nauticæ tum Coſsmographiæ peritiſssimi affirmant, & eam quam modo tenemus, vſsque ad noſstra tempora Chriſstianis hominibus incogni tam perſstitiſsſse. Igitur, vt redeam ad inſstitutum, apparet quibuſsdam hos populos, has gentes, hãc infinitam barbariem, vt olim deſstituti ſsunt Luce Euangelica, ita nunc quoque poſstquam copia illius facta eſst, ad percipiendam doctrinam ſsalutarem, neceſsſsaria intelligentia & capacitate deſstitui. Vtrumque enim æquè inſscrutabilis iudicij eſsſse, quod vt penetrare non poſsſsumus, ita neque accuſsare debemus. Re vera, quod in libro Sapientiæ de antiquo Chananæorum populo legimus, id aptiſssime in Indos quoſsdam conuenire facile annuerit, qui eorum ingenium moreſsque perſspexerit. Non ignorans, inquit, quoniam nequã eſst natio eorum, & naturalis malitia ipſsorum, & quoniam non poterat mutari cogitatio eorum in perpetuum. Semen enim erat ab initio maledictum. Sunt ergo quidam ingenita ac velut hæreditaria malitia imbuti, quorum adeo pertinax & peroerſso hærens cogitatio eſst, vt | penè auelli nõnon poſssit. Si mutare poteſst Æthiops pellem ſsuam, aut pardus varietates ſsuas, & vospo peritis benefacere, cùm didiceritis malè. Tam profunde humana mens nequitiæ gurgite abſsorberi ſsolet interdum, vt pene miraculo tribui debeat, ſsi quis eam inde poſssit eruere. Ne verò conditorem ſsuum audeat vile figmentum accuſsare, diuinus ſsermo continuo præuertic dicens, Quis enim tibi dicet, quid feciſsti? aut quis ſstabit contra iudicium tuum? aut quis in cõſpectuconſpectu tuo veniet vindex iniquorum hominum? aut quis tibi imputabit, ſsi perierint nationes, quas tu feciſsti? Hæc ergo prima, ac præcipua cauſsa ſse offert, cur multo labore in his regionibus parum emolumenti ſsperandum ſsit, quod ſsemen maledictum ac diuinis auxilijs propemodum deſstitutum in perditionem deſstinatum ſsit. Sed vt altiora conſsiha inueſstigare deſsinamus, certe doctrina Chriſsti ſsublimiseſst, vita Euangelij pluſsquam humana. Homines integros atque ingenuos poſstulat fidei verbum, per legem, inquit, perfectæ libertatis incipientes iudicari. At natio Indorum (etſsi alij alijs præſstant,) vniuerſsa tamen eſst ab omni ingenuitate alieniſssima, tota ſsordida, tota ſseruilis. Ingenio vt plurimũplurimum obtuſso, iudicio per quàm imbecilli, inconſstans prorſsus & lubrica. Moribus infidi, ingrati, metu ſsolum cedere & vi, honoris vix ſsenſsum habere, pudoris propemodum nullum. Hos dicas pinxiſsſse Chryſsoſstomum, cum genus ſseruorum quodam loco exponit. Vbique terrarum, iſstud pro comperto habetur, ſseruotum | genus impudens ferme eſsſse, formatuq;formatuque difficile, laſsciuum, lubricum, parumq́;parumque idoneum ad virtutis doctrinam capeſsſsendam & cætera. Neq́;Neque ſseruile tantum ingenium eſst; verum etiam quodam modo brutum: vt facilius putes feras cicurare, quam iſstorum vel frænare temeritatem, vel excitare torporem, adeò ad percipiendum rudes, ad cedendum ſsunt duri & peruicaces. Deniq;Denique vt irrationalia pecora naturaliter in captionẽcaptionem & prædam apta in corruptione perpetua degunt, neq́; matrimonij leges, neq́ue naturæ reueriti: libidine pro ratione vtũturvtuntur. Quid ergo pergimus margaritas mittere ante porcos, & canibus ſsanctum dare, qui facile reuertuntur ad vomitum, & cœnivoſsutabra delicias ducunt? An infantium inſsen ſsatorum more viuentes, parentes animarum in auxillatarum, comeſstores viſscerum humanorum ratione ac lege regendos credimus, ac non potius loris & ferro ſsubigendos? Iam vero quoniã Fides ex auditu eſst, auditus autem per verbum Dei, lingua opus eſst ad EuangelizandũEuangelizandum. Híc qui negotium barbaros imbuendi aſsſsumunt, difficultates patiuntur eas, vt malint pene cum ſsaxis, & marmoribus agere, quãm de rebus inſse quidem arduis & ſsublimibus, & elingues dicere, & à ſsurdis audiri. Ferunt olim ſseptuaginta duabus linguis confuſsum eſsſse genus mortalium: at hi ſseptingentis, & eo amplius inter ſse diſcrepãtdiſcrepant, vt vix vallis habitetur paulo latior, quæ non ſsua materna lingua gaudeat. Et ſsi enim in vniuerſso Ingarum imperio, quod ab æquinoctiali | Quito vſsque ad longiſssimam Chilæ prouinciam per gradus fere quadraginta diſstenditur, lingua generalis à Rege Guainacapa introducta viget, tamen & Indorum gentes innumerabiles ſsunt his terminis excluſsæ, & eæ ipſsæ non ita illa familiariter vtuntur, vt apud vulgus promiſscuum in vſsu ſsit. Accedit quod myſsterijs Fidei præcipuis vocabula ſsæpe deſsunt, vt indicæ linguæ periti tradunt. Per interpretem verò rem tantatn agere, & cuiuſsque plebeij ac vulgaris hominis fidei, & ſsermoni committere documenta ſsalutis, tametſsi neceſssitale impellente factitatur, tamen res ipſsa docuit, quàm non ſsolum incommodum ſsit; ſsed etiam pernicioſsum interdum, dum alia pro alijs interpretatur, aut quia non aſsſsequitur, aut etiam quia ſsequi docentem piget. Quid igitur faciet, qui linguarum donum non habet, neq́ue interpretationem ſsermonum, qui cum barbaris cogitur, & ipſse barbarus eſsſse, vt cum loqui neſsciat, tacere non poſssit? Linguæ difficultates, locorum non minores fortaſssis excipiunt. Nam, vt omittam nauigationem longiſssimam, moleſstijs periculiſsque pleniſssimam, ipſsæ habitationes Indorum ferè inacceſsſsæ ſspem ſsalutis videntur excludere. Videas pleroſsque ſserarum inſstar non vrbes, & oppida, ſsed rupes, atque antra incolere, neque gregatim vitam degere, ſsed ſsparſsim, ſsæpè incertis vagari ſsedibus. Itinera ceruis aut ibicibus tantum peruia. Domus nullæ, non tectum, non paries fundamento ſsurgens. Caulas pecorum, | aut biuaria dicas potius, quam hominum cœtus. Hos quæſso quis adeat? quis conueniat? quis cõuocet? quis doceat, & cohortetur? Cùm dormien te loquitur, qui narrat ſstulto ſsapientiam, ait ſsapiens. Cùm ſsint igitur inter domeſsticos fidei, quibus doctrinæ panis erogari fructuoſse poſssit, cur filijs tollendus eſst, & canibus dandus, vel potius proijciendus? Quid conſsilij eſst, incertis certa poſstponere, & labores ſsubire maximos vtilitate nulla vel perexigua? Atque ad hunc ſsanè modum qui negotium ſsalutis Indicæ vel difficile reputant, vel etiam exoſsum habent, ſsententiæ ſsuæ cauſsas, ſsi ſserio interrogentur, videntur mihi non improbabiles reddituri.