ERAT quæstio, Quid homo possit cum primum peruenit ad usum rationis: circa quam maximè occurrunt quatuor dubia. Primum, An* homo cum primum peruenerit ad usum rationis, possit Deum cognoscere. Et ut omissis certis & facilioribus, ueniamus ad nodum difficultatis, loquamur de homine edu|cato in Barbaria, sine instructione, & mentione Deitatis, & religionis, An talis possit cognoscere Deum cum primum peruenerit ad usum rationis. & uidetur quòd sic. Primò illud est per se notum, saltem apud S. Tho. 1. p. q. 2. arti. 1. ergo non indiget tempore ad cognoscendum. Secundò quòd regula theologorum est, quòd facienti quod in se est, Deus non deficiet in necessariis ad salutẽsalutem: sed credere quòd Deus est, est necessarium ad salutem. ad Hebr. 11. AccedẽtemAccedentem ad Deum oportet credere, quia est, & quia inquirẽtibusinquirentibus se remunerator est: ergo si facit quod in se est, nõnon ignorabit. Et confirmatur ex illo 1. Iohan. 2. Vnctio eius docet uos de omnibus. In contrarium est, quia cognoscere quòd Deus est sine doctore extrinseco, est ualde difficile, habitat enim lucem in accessibilem, & cognosci non potest, nisi per ea, quæ facta sunt: & oculus noster se habet ad manifestissima naturæ, sicut oculus noctuæ ad lumen solis, & ita uidetur de Deo. Et item Apostolus Roma. 10. Quomodo credent ei, quem non audierunt? & ponamus quòd nihil audiuit: ergo nihil potest talis cognoscere, Ad hoc respõdeorespondeo per propositiones. Prima est, Ad* cognoscendum quòd Deus est, saltem sine doctore extrinseco, homo indiget nõnon paruo tempore, etiãetiam post capacitatem ad percipiendũpercipiendum di|sciplinas. Quæ propositio primò probatur sufficienter argumentis factis. Item, quia si potest cognosci, hoc maximè est argumentis, & rationibus procedentibus ex solo lumine naturali, & experientia rerum, & cognitione creaturarum, sicut uidetur dici ad Rom. primo. sed hoc est ualde difficile, ut patet ex rationibus factis, tum ab Aristo. tum aliis philosophis, & doctoribus, quæ sunt difficiles, & procedunt ex principiis, quæ indigent magno ingenio, & doctrina, & hæc accepta à maioribus opinione, & commota iam disputatione de Deo quanto difficilius inuenta & cognita, etiam apud eum, cuius auribus nihil unquam de Deo insonuit. Neque dubitandum mihi uidetur de hac propositione. De qua difficultate egregiè Cicero, in libro de natura Deorum sub persona Cottæ contra Balbum & Velleium, quāquamquanquam Velleius hanc dicebat esse prænotionem & prolepsym insitam animis hominum Deos esse. Secunda propositio,* Si quis non habet doctorem extrinsecum, uidetur ꝙquod pro tẽporetempore possit habere ignorantiãignorantiam inuincibilẽinuincibilem de Deo. probatur ex prima, & probationibus eius. & cõfirmaturconfirmatur, quia S. Tho. q. 10. 2. 2. artic. 1. dicit, Quòd apud eos, qui nihil audierunt de fide, infidelitas siue ignorãtiaignorantia fidei non est peccatũpeccatum, sed profectò omnino uidetur | eadẽeadem ratio de illa, Deus est, apud omnes qui nihil audierũtaudierunt de deo, sicut de aliis propositionibus fidei: & eadẽeadem uidetur intẽtiointentio Augu. lib. 83. q. & per hoc facilè posset respõderiresponderi ad dubiũdubium negatiuè, scilicet quòd uidetur dicẽdũdicendum, ꝙquod non omnis talis potest cognoscere DeũDeum, cũcum primũprimum peruenit ad usum rationis. Et ad argumẽtaargumenta esset facilè respõdererespondere. NãNam ad primũprimum dicitur ex illo Aristo. Oculus noctuę, &c. & 1. Phy. NõNon eadẽeadem sunt nobis nota & naturę. Ad secundũsecundum dicitur, ꝙquod saltẽsaltem priùs esset ꝙquod iste quæreret, & laboraret ad inueniẽdũinueniendum, & tũctunc Deus prouideret, & iam saltẽsaltem pro aliquo tẽporetempore ignoraret. Et itẽitem Deus non semper prouideret docẽdodocendo: quia clarum est, quòd aliquis etiam faciens quod in se est, potest habere ignorãtiamignorantiam de necessariis, ad salutem, putà de Christo, & de præceptis, saltem pro tempore: sed Deus prouideret, uel uel illuminando, uel non imputando ignorantiam. sed de hoc latiùs in 3. & 4. q. Sed his non obstantibus sit tertia propositio probabilis, NusquãNusquam * est, nec unquam fuit natio, nec erit, ubi non sit notitia de Deo probabilis, & cui omnes rationabiliter teneant̃teneantur credere. Ista propositio, fortasse non poterit ita manifestè probari, sed certè apparẽterapparenter. PrimũPrimum in historia nũquãnunquam legimus tam barbarãbarbaram, & efferãefferam nationem, quę nõnon habeat aliquem religionis ritũritum, & puta|ret deum esse. ut Balbus, & Velleius eloquenter apud Ciceronem disputant. Et patet ex omni historia tam sacra quàm profana: & si qua fuit natio, facilè potuerunt scire ex aliis nationibus, apud quas seruata fuit opinio de Deo. Ita hoc fuit multo tempore notum, & receptũreceptum in toto orbe etiãetiam post diluuium. ergo nunquam traditum est obliuioni, quin perseueraret in memoria hominum. Item Deus est administrator & gubernator orbis, ut ex fide notum est: sed in administratione hominum maxima pars est religio, religio autem nulla esse potest sine cognitione Dei. ergo adhuc ostensum est homines per seipsos cognoscere. Probatur, Quia pater meus usque modo operatur. Et Sapientiæ 14. Tu pater gubernas omnia. Item Sapientiæ 8. Sapientia attingit à fine usque ad finem, &c. Item Deus uult omnes homines saluos fieri, qui nõnon possunt esse salui nisi per cognitionem Dei: non possunt nisi cum magna difficultate, & multo tẽporetempore cognoscere Deum, si Deus permittet tolli memoriãmemoriam & cognitionem sui ab hominibus, nulla posset esse religio, quod non esset congruum Prouidentiæ diuinæ, & sapiẽtiæsapientiæ ipsius, qui disponit omnia suauiter, & attingit, &c. quod nullus sapiens homo permitteret, si posset impedire. Et cõfirmaturconfirmatur, quia etiãetiam præcepta iuris naturalis, | & decalogi non sunt per se nota, & tamen ex prouidentia Dei doctores concedunt, quòd non stat ignorari, saltem nisi ex malitia, in quacũquequacumque prouincia, & natione. ergo cũcum multo magis ad uitam humanãhumanam exigatur cognitio Dei, quàm præceptorũpræceptorum, nullo modo est dicendum, ꝙquod Deus permittat aboleri memoriãmemoriam deitatis. ItaItaque semper homo si uellet adhibere diligẽtiãdiligentiam, posset cognoscere DeũDeum esse. Et si cõtracontra hoc quis arguat, ꝙquod per millia annorum maior pars hominum falsos Deos coluit, & nullãnullam habuit notitiãnotitiam ueri Dei, dico ꝙquod nunquãnunquam uidẽturuidentur defuisse philosophi, & ueri sapiẽtessapientes, qui unitatẽunitatem ueri dei affirmarẽtaffirmarent, ut patet ex Apostolo ad Ro. 1. & ex historia. Et si hoc uerũuerum erat circa tẽporatempora Apostoli, multo magis uidetur uerisimile superioribus tẽporibustemporibus, quãdoquando minus distabãtdistabant à lege naturæ & memoria PatrũPatrum: & alii tenebãturtenebantur rationabiliter illis credere. & sic Deus semper sufficiẽtersufficienter cõsuluitconsuluit, & ꝓuiditprouidit. SecũdòSecundò, possemus dicere etiãetiam si gẽtilesgentiles habeãthabeant falsas sectas de deo, tamẽtamen semper hoc erat omnibus cõmunecommune, ꝙquod erat aliquis Deus, siue unus, siue plures, cui debebãtdebebant cultũcultum, et religionẽreligionem: et sic siquis uel ignorabat, uel negabat, uel dubitabat, aut ex culpa sua, ut Diagoras, ꝗqui atheos dictus est, & Theodotus, qui deorũdeorum naturãnaturam apertè substulerũtsubstulerunt, & Protagoras sophista, qui in dubiũdubium | reuocauit, quo nomine AtheniẽsiumAtheniensium iussu urbe & agro est exterminatus, libriq́ue eius in cõcioneconcione cõbusticombusti. Et ex hoc respõdeturrespondetur affirmatiuè ad quęstionẽquęstionem, scilicet ꝙquod quilibet cum primũprimum peruenit ad usum rationis, potest habere notitiãnotitiam Dei. Sed quia etiãetiam si ista uera sint (ut certè sunt) tamen non probantur, quia saltem breui tempore posset aliquis esse sine notitia Dei. Ideo potest poni quarta propositio, ꝙquod * potest quis peruenire ad usum rationis, & pro aliquo tẽporetempore nõnon habebit notitiãnotitiam Dei, quia argumenta hoc uidentur probare. Et ita tenet Caiet. q. 10. ar. 4. 1. 2. expressè. Et quanquam ita sit, ut dictum est, ꝙquod Deus gerit prouidẽtiãprouidentiam manifestandi nomẽnomen suum, non respondet ad casum de eo, qui nutritur in sylua sine mẽtionementione religionis: nam Deus ordinaria uia nõnon prouidet, nisi per causas secũdassecundas, & de doctrina per prędicatores ad Ro. 10. SecundũSecundum dubiũdubium est, An* quilibet talis possit bene moraliter agere. Et quia de alio nõnon est difficultas, perseuerat dubiũdubium de illo, qui ita educatus extra religionẽreligionem, & sine doctrina, & mẽtionementione Dei. De hoc dubio Grego. 2. d. 38. & priùs dist. 26. contendit, ꝙquod ad actũactum moraliter bonum requiritur circunstantia ultimi finis, qui est Deus. Itaque nisi actu, uel habitu actus referatur in Deum, actus nõnon solùm non est bonus, sed est malus, & peccatum. Idem | uidetur tenere OchãOcham in 1. d. 1. q. 1. quẽquem sequitur Almain in Mora. c. 14. quantũquantum ad hoc ꝙquod ad bonitatẽbonitatem moralẽmoralem requiritur circũstantiacircumstantia ultimi finis. sed uidẽturuidentur æquiuocare de actu moraliter bono. unde OchãOcham apud Gab. 2. dis. 28. tenet, ꝙquod ad actũactum moraliter bonũbonum nõnon requiritur ꝙquod referatur in DeũDeum. Et ita tenet Gabriel illic, & est cõmuniorcommunior opinio, de qua nos etiãetiam latè in lectionibus ordinariis diximus. Et ideo quantũquantum spectat solũsolum ad hoc dubiũdubium, patet, ꝙquod secundũsecundum Grego. dicendum sit, ꝙquod si quis non cogitat Deum pro illo tẽporetempore, non potest bene moraliter agere. Contra quam opinionem argumentor sic, Quia sequitur, quòd nulla uia posset ille, qui aliquãdoaliquando ignoraret DeũDeum, peruenire ad cognitionem eius, saltẽsaltem nisi casu haberet exteriorem doctrinãdoctrinam. Probatur & maximè secũdũsecundum sensum eius, loco citato, quia non potest peruenire ad talẽtalem cognitionem sine speciali auxilio Dei, sed iste nullo modo potest se disponere ad tale auxiliũauxilium, quia per omnes actus suos nõnon potest. SecũdòSecundò sequitur, ꝙquod talis esset perplexus, quia nõnon potest saltẽsaltem statim cognoscere DeũDeum, & tamẽtamen tenetur seruare pręcepta secũdũsecundum eundẽeundem, 2. d. 34. & nõnon potest seruare nisi ꝑper actũactum malũmalum, ergo est perplexus, quia ipse nõnon ponit actus indifferẽtesindifferentes inter bonũbonum & malũmalum, imò uidetur ꝙquod talis actus sit mortalis ꝗaqua est fruitio creaturæ. hoc argumẽtũargumentum | aliter solui nõnon potest, nisi dicendo, quòd talis potest cognoscere Deum cum speciali auxilio Dei, & sic iam non est perplexus, quia potest uitare illud peccatum, saltem cum speciali auxilio, sicut ipse sibi respondet in illa d. 26. Sed hoc impugnatur uehementer, quia stat, quòd non detur tale auxiliũauxilium, & hoc sine culpa illius. ergo iam nõnon poterit uitare peccatũpeccatum. AssumptũAssumptum patet, quia non omnibus datur illud speciale auxiliũauxilium ad cognoscendum DeũDeum (ut etiam ipse habet fateri) multi enim perseuerãtperseuerant in tali ignorantia, & hoc non est propter culpam actoris, quia non potest illud uitare antequãantequam illuminetur secundũsecundum ipsum. ergo adhuc manet perplexus. Item, uel ad hoc quòd illuminetur, requiritur, ꝙquod iste aliquid faciat uel non: si non, ergo non est in potestate ipsius quòd illuminetur, & sic erit perplexus sine culpa sua. Si oportet eum aliquid facere antequam illuminetur, cõtràcontrà, Illud non potest esse nisi peccatum: peccatum autẽautem non requiritur ad illuminationẽilluminationem. ergo. Item ipse in eadem d. dicit, quòd nullũnullum potest esse meritum etiam de congruo ad primãprimam gratiãgratiam, uel ad auxiliũauxilium speciale. ergo non requiritur dispositio, quia illa uideretur meritũmeritum de cõgruocongruo. ItẽItem, dato ꝙquod ex culpa sua talis nõnon illuminaretur, adhuc esset inconueniens, quia ex culpa præcedẽtipræcedenti necessariò incideret in nouũnouum pecca|tum. Ad hoc argumentũargumentum respondet necessariò Greg. ꝙquod non obstante, ꝙquod Deus negaret alicui speciale auxiliũauxilium ad uitãdumuitandum peccatũpeccatum, nihilominus imputaret̃imputaretur ei, quia ista priuatio uel ignorãtiaignorantia est ex peccato originali. Et ita respõdetrespondet expressè in illa di. 26. q. 1 in fi. sicut si quis ex ignorãtiaignorantia, quãquam incurrit, uel ex originali peccato ageret quod nõnon debet. Sed hoc profectò nõnon uidetur catholicè dictũdictum. ItẽItem, quòd iste, qui nũquamnunquam aliquid audiuit de Deo, cognoscat DeũDeum esse, & uult finẽfinem & omnia referẽdareferenda in ipsum, nõnon solùm est speciale auxiliũauxilium, sed etiam spiritus prophetiæ. ergo si quis ita natus & educatus esset sine religione & doctore, nullo pacto posset uitare peccatũpeccatum, nisi in ipso primo instãtiinstanti usus rationis, antequãantequam quicquãquicquam boni aut mali egisset, reciperet spiritũspiritum prophetiæ: quia quicquid priùs faciat, neneque erit peccatũpeccatum, etiãetiam si Deus post duos dies mittat angelũangelum aut prædicatorẽprædicatorem. Imò dato ꝙquod statim mittat prædicatorẽprædicatorem, impossibile est uitare peccatũpeccatum, ꝗaqua ipsum audire prædicatorẽprædicatorem erit peccatũpeccatum, cũcum potest credere priùs quàm audiat. Hæc sunt absurdissima: & ideo si quis uellet omnino defendere, ꝙquod ad actũactum moraliter bonũbonum requiritur circũstantiacircumstantia ultimi finis, oporteret ut teneret simul, ꝙquod actus carẽscarens illa circunstantia esset indifferẽsindifferens, neneque tamẽtamen hoc satis faceret, quia magnũmagnum incõueniensinconueniens uidetur, ꝙquod actus | indifferens reꝗriturrequiritur ut illuminetur à Deo. Sed quia in moralibus nõnon oportet solicitũsolicitum esse, an possit aliqua sententia & opinio defendi, aut quomodo respõderiresponderi possit argumẽtisargumentis, sed considerare potiùs, ꝗdquid uerisimilius sit. ideo sit ad dubium propositio. Prima propositio, Omnis * homo cum primum ad usum rationis peruenerit, etiam si DeũDeum neneque cognoscat, neneque possit cognoscere, potest bene moraliter agere. Hæc probatur propositio, quia (ut dictũdictum est) liberum arbitriũarbitrium est facultas rationis & uolũtatisuoluntatis: ergo quicũquicumque habet liberum arbitriũarbitrium, potest nõnon solùm cognoscere bonum & malũmalum, sed etiãetiam facere & uelle, ut suprà dictũdictum est. nõnon loquũturloquuntur theologi aut philosophi de usu rationis aut liberi arbitrii, nisi in ordine ad bonũbonum & malũmalum, & ideo uocantur amẽtesamentes & insani: ꝙquod si ad actũactum bonũbonum requiritur relatio in DeũDeum, talis qui non cognosceret DeũDeum, nõnon solùm nõnon posset bene agere, sed neneque cognoscere quid bonũbonum esset. ItẽItem, si ad bene agẽdũagendum requiritur relatio in DeũDeum, uel hoc est de iure naturali, uel positiuo & diuino. PrimũPrimum nõnon uidet̃uidetur, cùm hoc nõnon sit notũnotum in lumine naturali, imò secũdũsecundum sentẽtiãsententiam Greg. neneque cognosci quicꝗdquicquid esse potest sine auxilio speciali. ergo nõnon est de iure nālinaturali. positiuo, aut nõnon cõstatconstat uñunde. neneque n.enim Paulus cũcum dixit, OĩaOmnia in gloriãgloriam Dei facite, uoluit aliꝗdaliquid nouũnouum ius ꝓmulgarepromulgare, neneque aliꝗsaliquis | philosophorum hoc unquam dixit, qui tamen lumen naturale habebãthabebant. Item, dato quòd esset præceptum illius relationis, Paulus apertè excusat ignorantẽignorantem, ad Rom. 10. Quomodo inuocabunt in quem nõnon crediderunt? Quòd si non credere est sine culpa, ut suprà probatũprobatum est, ergo nõnon inuocare, uel nõnon referre in illũillum actiones suas erit sine culpa. Et quidem de relatione formali in Deum, uel concomitante, uel etiãetiam præcedente. Ita tenet Caiet. 1. 2. q. 10. art. 4. Dicit tamen quòd per hoc, ꝙquod actus humani referantur in bonum obiectũobiectum, feruntur in DeũDeum, quia feruntur in res eo modo, quo Deus instituit, sicut & omnia naturalia fiunt propter finẽfinem. 2. Physic. & tamen non semper referuntur in talẽtalem finem ab ipso agente, ut actus hirundinis cùm cõponitcomponit nidũnidum, aut formicę cùm frumentatur in æstate, referũturreferuntur quidem ad certos fines, nõnon ab hirundine uel formica, sed à superiori intelligentia. Ita cùm homo operatur bonum ex genere, licet non referat in DeũDeum, tamen illi actus relati sunt in Deum ipsum, hoc dicit S. Tho. 2. d. 38. art. 10. Rerum (inquit) omnium unus est finis ultimus, id est Deus. Ita & uolũtatumuoluntatum omniũomnium unus est finis ultimus, scilicet Deus. nihilominus sunt alii fines proximi, & si secundum illos fines seruatur debita relatio uoluntatis in ultimum finẽfinem, erit recta uoluntas. De|bita autem relatio seruatur secundũsecundum illum finẽfinem, quo uolũtasuoluntas nata est ultimũultimum finem participare, omnia propter semetipsum operatus: sicut seruus, qui suũsuum officiũofficium facit, si eius dominus constituit, uirtualiter facit propter dominũdominum, & ad finẽfinem, quem dominus ordinauit. Et uidetur facere ad hoc, quòd S. Tho. dicit 1. 2. q. 21. ar. 3 & 4. ꝙquod homo natura est animal ciuile & sociale. Qui autẽautem in societate aut ciuitate uiuit, pars est ciuitatis. Qui ergo aliquid in bonũbonum & in commodũcommodum facit alicuius priuati hominis, facit etiãetiam in bonum publicũpublicum & cõmunecommune, sicut qui priuatum hominẽhominem lædit, bonũbonum cõmunecommune lædit, cuius ille est pars, atque laudem & præmiũpræmium meretur, non à priuato homine solùm, sed etiãetiam à tota ciuitate aut collegio, & eadem ratione ab eo qui pręsidet collegio & ciuitati humanę, & si nihil de Deo cogitet. Et certè hoc naturalis ratio dictat. Et confirmatur, Certè enim uidetur iniquũiniquum & contra Dei bonitatẽbonitatem excogitatũexcogitatum, ꝙquod offendatur Deus etiãetiam ab illo, qui nihil minus cogitat, quàm DeũDeum offendere. & tamen bene agere nemo potest, nisi Deo placere studeat, nec est quisquam qui nõnon laudet uel probet factum aut bonũbonum collatũcollatum in amicum suũsuum, aut utrũqueutrumque necessarium, etiãetiam qui sibi nullo modo ualuerit gratificare. Vt quid ergo affirmamus DeũDeum cõdẽnarecondemnare, & omnia officia collata in Dei filios, | qui non respectu Dei faciunt, neneque Deus præcepit parentes honorare propter DeũDeum, sed honorare solùm: & ita de aliis præceptis ita implere, ut rebus ipsius expediebat. sunt enim pręcepta distincta de cultu diuino, & de rebꝰrebus humanis: atatque adeo nihil necesse est in omnibus aliis actibus Deum colere. Secundum dubiũdubium in hac secunda quæstione est, An* omnis talis perueniens ad usum rationis possit peccare. Et loquimur semper de illo qui nec DeũDeum cognoscit, nec potest cognoscere. Et pro parte negatiua fiunt argumenta, neque leuia, neque ita facilè expedibilia. Videtur enim, ꝙquod ille qui DeũDeum non potest cognoscere, pro eo quidem tẽporetempore neque peccare quidẽquidem possit. & primò quidẽquidem, quia Deum esse, imò Deum esse dominũdominum, est præambulum ad legem diuinam: ut S. Tho. ait. 2. 2. q. 16. arti. 1. quia pressupponiturpraesupponitur ante susceptionẽsusceptionem legis, ut quis fateatur subiectionẽsubiectionem legislato ri, iuxta illud, AccedentẽAccedentem ad DeũDeum oportet credere quia est. neneque est intelligibile, ut quis recipiat legẽlegem ab illo, quẽquem non cognoscit superiorẽsuperiorem. Vnde qui nõnon tenetur recipere aut cognoscere DeũDeum, aut legislatorẽlegislatorem, neque legem eius tenetur recipere. ergo iste, quẽquem ponimus sine culpa sua ignorãtẽignorantem DeũDeum, nõnon tenet̃tenetur recipere legẽlegem Dei, neneque illi obedire. Sed peccatũpeccatum est dictũdictum, uel factũfactum, uel cõcupitusconcupitus cõtracontra legẽlegem Dei. ergo. Et probat̃probatur au|thoritate Aug. 22. cõtracontra Faust. & Ambr. dicunt enim quòd est cælestiũcælestium inobedientia mãdatorummandatorum. ergo uidetur ꝙquod in tali non possit esse peccatũpeccatum. Et cõfirmaturconfirmatur, Ego nõnon habeo dominum neque superiorẽsuperiorem cui tenear obedire. ergo non obligor aliqua lege. ergo nõnon pecco. CõsequentiæConsequentiæ uidentur notæ, quia nullus tenetur aliqua lege, nisi superioris: neque peccat, nisi faciẽdofaciendo contra id ad quod tenetur. Sed antecedens est inuincibiliter creditum ab isto. ergo & consequens, & per consequens excusatur ignorãtiaignorantia inuincibili. Item sequitur, Non est Deus, ergo nullum est peccatum. Et consequẽtiaconsequentia uidetur nota, quia peccatum non est nisi contra legem Dei. Antecedens est inuincibiliter creditũcreditum ab isto, ergo & consequens. Et confirmatur, quia si per impossibile non esset Deus, nullus obligaretur. Sed pro eodem uidetur haberi, quòd non sit Deus, & quòd non possit cognosci an sit, sicut quantùm ad obligationem, pro eo facto habetur, quòd quis non haberet regem, uel ignoraret inuincibiliter se non habere regem, omnino est absurdũabsurdum dicere quòd rex obliget me, de quo ego inuincibiliter iudico, ꝙquod nõnon est rex meus. Et probat̃probatur, quia in omni mortali est auersio à Deo. ergo si nõnon esset Deus, uidetur quòd nõnon esset mortale. Item Apostolus Ro. 4. Vbi non est lex, neque præuaricatio. ubi | per præuaricationẽpræuaricationem nihil aliud uidetur intelligere, nisi peccatum, ergo ubi ignoratur lex inuincibiliter, etiam non erit peccatũpeccatum, quia idem uidetur iudiciũiudicium, ꝙquod non sit lex, & ꝙquod ignoretur. Et confirmatur, quia lex non obligat nisi promulgata: in decretis leges instituuntur cũcum promulgãturpromulgantur. Si ergo quis ignoret legem, nõnon obligatur lege. ItẽItem quia actus est bonus, uel malus inquantum est conformis, uel difformis rationi. 2. Eth. Sed ratio humana nõnon habet uim obligandi neque rationẽrationem legis nisi à lege diuina. ergo qui propter ignorantiãignorantiam excusatur à lege diuina, ergo à lege rationis. Et cõfirmaturconfirmatur, quia leges humanæ non obligant nisi uirtute legis diuinæ, quia omnis potestas à domino Deo est, ad Ro. 13. & Dominus in Euan. Io. 19. Non haberes potestatẽpotestatem aduersus me ullam nisi tibi desuper esset datum. ergo etiãetiam neque ratio humana habet uim obligandi nisi à lege diuina. ItẽItem omne malũmalum est malum, quia prohibitum à lege æterna. ergo si ignoratur lex æterna, uidetur ꝙquod excuset à peccato: sed qui ignorat DeũDeum, ignorat legem Dei, ut probatum est. ergo excusatur à peccato. Antecedens est S. Tho. 1. 2. q. 71. ar. 6. ad quartum, ubi dicit, quòd omne peccatum est malum, quia prohibitum intelligitur peccatum iure positiuo. Sed omne peccatũpeccatum est malum, quia prohibitum lege ęterna. Item, | uidetur quòd S. Thom. dicit illic ad quintum, Peccatum quidem à philosopho consideratur ut est contra rationem, sed à theologo ut est offensa Dei. Mirabile autẽautem uidetur, ꝙquod quis offendat DeũDeum, quẽquem neneque cognoscit, neneque tenetur cognoscere. Et confirmatur, quia ponamus ꝙquod talis antequãantequam cognoscat, neque possit cognoscere, sed incipiens inquirere an sit Deus, néc ne, habet tale propositum, si scirẽscirem esse Deum, ego uellem placere illi in omnibus, tunc uidetur quicquid faciat, quòd excusetur. Item si quis ignoret inuincibiliter Dominum, nõnon tenetur præceptis Domini: ergo qui ignorat Deum, non tenetur præceptis Dei. Item habet ignorãtiamignorantiam inuincibilem obligationis ad pœnam neque inferni neque purgatorii, ergo uidetur ꝙquod saltẽsaltem nõnon imputetur ei peccatũpeccatum. ItẽItem facit id, si non uenissem, & loquutus eis non fuissem, peccatum non haberent. ergo à simili si non cognoscatur Deus. & Iohan. 15. & 14. Ista & alia similia, quæ pro parte negatiua afferri possent, certè non parum mouere possunt ad suadẽdamsuadendam partem negatiuam, quòd scilicet antequãantequam cognoscat, aut cognoscere possit DeũDeum, non potest peccare. Pro parte autem affirmatiua non oportet multa adducere, cùm sit consensus omnium doctorum, quòd quicunque habet usum rationis, potest bene uel malè age|re. Imò hoc uidetur ex diffinitione usus rationis, aut liberi arbitri. probatur tamen, quia aliqui actus sunt intrinsecè mali, ut mendaciũmendacium ex sententia Augustini, & doctorũdoctorum: ergo si fiat ab habente usum rationis, erit peccatum. ItẽItem probatur apertè ex illo Psal. 4. Multi dicunt, Quis ostendit nobis bona? signatum est super nos, &c. ubi uidetur tolli excusatio ignorãtiæignorantiæ. ItẽItem, aliâs prima principia non essent necessaria, puta, NõNon est faciendum alteri quod tibi non uis fieri, quia in tali casu omnia licerent, si nõnon posset peccare. Ad hoc non uidetur omnino certum quid dicẽdicem dum sit, & si liceret more iurisconsultorum noua dogmata asserere, & recta in discrimen uocare, non uidetur absurdum defendere duas propositiones sequentes. Prima, Quicunque habet usum rationis, potest quamprimum bene & malè agere, & propriè peccare. Ista propositio satis probata est. SecũdaSecunda propositio, Quicunque non cognoscit nec potest cognoscere DeũDeum, non habet usum rationis. & sic de eo de quo positũpositum est dubium tam primũprimum quàm secundũsecundum quàm tertiũtertium, diceremus, ꝙquod ista dubia præsupponũtpræsupponunt falsum, ꝙquod scilicet talis habet usum rationis, qui nõnon potest cognoscere DeũDeum, sed dicere ꝙquod est idẽidem iudiciũiudicium de illo, & de puero, & amẽteamente, neneque bene neneque malè potest agere. & sicut suprà diximus quãtũcunquequantumcunque | quis habeat usum rationis in artificialibus, uel in quibuscũquibuscumque aliis, si tamẽtamen nõnon possit suficiẽtersufficienter deliberare de moribꝰmoribus, diximus ꝙquod nõnon habet simpliciter usum rationis, ut loquit̃loquitur theologus & philosophus. Ita uidet̃uidetur dicẽdũdicendum de eo, qui nõnon cognoscit, neque potest cognoscere DeũDeum, ꝙquod quãtuncũquequantuncumque utatur ratione & cõsultetconsultet, nõdũnondum peruenit ad usum ratiõisrationis, quia nõnon potest deliberare de bono & malo: ꝗaqua ut uidet̃uidetur sentire S. Tho. 1. 2. q. 19. ar. 4. & q. 71. ar. 6. nihil est bonũbonum aut malũmalum, nisi ꝗaqua probat̃probatur, aut reprobat̃reprobatur in lege diuina: & ideo qui nõnon cognoscit legẽlegem diuinãdiuinam, deficit ei principiũprincipium ad deliberandũdeliberandum de agẽdisagendis, & sic non habet usum rationis. & confirmatur hoc, quia si per impossibile quis priuaretur notitia priorũpriorum principiorũprincipiorum circa agibilia, quãtuncũquequantuncumque haberet principia speculatiuarũspeculatiuarum sciẽtiarũscientiarum, imò & cõclusionesconclusiones, nõnon diceret̃diceretur habere usum rationis, sicut neneque bruta animãtiaanimantia, & si discurrerent de mediis ad finẽfinem, & haberẽthaberent potestatẽpotestatem agẽdiagendi, & cognoscẽdicognoscendi, nõnon dicerent̃dicerentur habere liberũliberum arbitriũarbitrium, quia nõnon cognoscerẽtcognoscerent bonũbonum, aut malũmalum in minoribus. Et possent ista cõfirmariconfirmari ex illo ad Ro. 1. Qui cũcum cognouissent DeũDeum, nõnon sicut DeũDeum glorificauerũtglorificauerunt: ita ut sint inexcusabiles. unde uidet̃uidetur, ꝙquod si non cognoscerẽtcognoscerent, essent excusabiles. Neque uideo quàm posset hoc uehemẽteruehementer impugnari, neque magna inconueniẽtiainconuenientia possent ex | hoc sequi, & maximè, quia ut suprà dictum est, prouidentia Dei factum est, ut hoc uel nõnon possit contingere, uel breui admodum tempore, ut non possit quis habere notitiãnotitiam de Deo, non uidetur incõueniensinconueniens, si quis paruula morula nõnon sit capax boni aut mali, quãtumuisquantumuis in aliis bene intelligat. Sed quia hoc non omnibus auribus placeret, & nouũnouum uideretur, ideo ad dubium affirmatiuè respondeo per hanc propositionẽpropositionem, Antequam* aliquis aut cognoscat aut possit cognoscere Deum, potest peccare. Ista propositio pręter probationes iam positas adhuc potest probari, quia agere contra conscientiam est peccatum, iuxta illud Pauli, Omne quod non est ex fide, peccatum est: in tantum, ut etiam uoluntas discordans à conscientia, falsa sit & mala, ut omnes doctores dicunt. Sed ignorans sic Deum potest facere cõtracontra conscientiam, quia naturaliter homo iudicat quòd est malum iniuriãiniuriam facere innocenti, parentes esse honorandos, ergo potest malè agere, & per consequens peccare. Confirmatur, quia etiam philosophi illi, uel qui negabãtnegabant DeũDeum esse, ut Diagoras, uel qui negabant saltẽsaltem quicquãquicquam ad Deum uel Deos attinere factum bonum, ut Democritus & Epicurus, dicebãtdicebant tamẽtamen aliqua esse bona, alia mala, & peccatũpeccatum, & laudabilia, & uituperabilia, ergo id non depen|det ex notitia Dei. ItẽItem aliâs si nullũnullum peccatum mortale esset per se notũnotum, nullũnullum ergo principiũprincipium esset per se notũnotum. ItẽItem sequit̃sequitur, ergo, ꝙquod quicũquequicumque nõnon habet euidẽtiãeuidentiam, ꝙquod Deus est, nõnon habet euidẽtiãeuidentiam de aliquo malo, aut peccato. Patet cõsequẽtiaconsequentia manifestè Quia si periuriũperiurium esset manifestè peccatũpeccatum, uel homicidium, pẽdetpendet ex hoc principio, ꝙquod Deus est: ergo qui nõnon habet euidẽtiãeuidentiam de illo peccato, ergo neque de alio, scilicet ꝙquod homicidiũhomicidium est peccatũpeccatum, sicut nõnon potest habere euidẽtiãeuidentiam maiorem aut certitudinẽcertitudinem de baptismo, quàm de Christo. Ad ratiõesrationes in cõtrariũcontrarium Gregorius quidẽquidem AriminẽsisAriminensis in 3. d. 34. tenet duo. PrimũPrimum, dato per impossibile, ꝙquod nõnon esset Deus, adhuc esset peccatũpeccatum, & malũmalum morale. secũdũsecundum dato, ꝙquod nulla esset lex prohibitiua diuina, adhuc est peccatũpeccatum. Infert corollarium, ꝙquod multa sunt peccata ita secundũsecundum se mala, ꝙquod nõnon sunt mala, ꝗaqua prohibita etiãetiam lege diuina, fundamẽtũfundamentum eius potissimũpotissimum est, quia ad hoc, ꝙquod quis malè agat, satis est ꝙquod agat cõtracontra rectãrectam rationẽrationem, siue humanãhumanam, siue angelicãangelicam. Cùm ergo hoc posset esse, etiãetiam neque Deo neneque aliqua diuina lege existẽteexistente, ergo illa duo dicta cũcum corollario sunt uera. ItẽItem ad Ro. 2. Gentes quę legem nõnon habẽthabent, naturaliter quæ sunt legis faciũtfaciunt: ipsi enim sibi sunt lex. ergo ratio sufficit. Et cõfirmaturconfirmatur, quia si nihil est malũmalum nisi prohibitũprohibitum, cùm posset nihil esse pro| p. 374hibitũprohibitum, posset nihil esse peccatũpeccatum. Et sic odium Dei, & periuriũperiurium possent nõnon esse mala. HācHanc tamẽtamen propositionẽpropositionem nullo modo puto probabilẽprobabilem: neneque est intelligibile quomodo aliquis peccet si omnino nõnon obligatur, neque uideo quomodo intelligatur, si nõnon habet superiorem. atque adeò si uel Deus nõnon esset, uel nihil præciperet, ego nõnon dubito, quin nullum esset propriè peccatum aut malum morale, licet posset esse peccatum, sicut est in natura uel in arte: nec erit aliter malũmalum quòd homo interficeret patrẽpatrem, quàm quòd lupus interficeret matrem, quòd uidetur etiãetiam probari: quia etiam in his, quæ de se mala sunt, si fiant authoritate diuina, desinunt esse mala, ut interficere innocẽteminnocentem. Ergo si quid bonum aut malum est, tota bonitas aut malitia dependet ex authoritate diuina, & omnis obligatio est ex lege, sed lex non potest fieri nisi à cõmunitatecommunitate, uel superiori, S. Thom. 1. 2. q. 9. articu. 2. Ex quo infero, quòd Deus nullo modo obligari potest, quia non habet superiorem. neque potest certè explicari quid sit Deum obligari. Si enim de lege nõnon stat, quin faciat hoc, uel quòd faciat illud. tũctunc ergo obligatur diligere se, & filiũfilium, & SpiritũSpiritum sanctũsanctum, & generare filiũfilium, et itẽitem quicꝗdquicquid aliud faciat pater ad extra quãtuncũquequantuncumque cõstitueritconstituerit legẽlegem, gratis omnino facit. ergo nõnon obligatur, ne|que promissio diuina, aut lex inducit proprie obligationẽobligationem in DeũDeum sed rectitudinẽrectitudinem SecũdòSecundò in fero, ꝙquod licet bene asseratur à theologis, ꝙquod sunt quædãqudam quę Deus nõnon potest facere, ut peiurare, nõnon seruare promissum, & similia: tamen malè cõcedũtconcedunt, ꝙquod si faceret, peccaret. NõNon enim sequit̃sequitur per locũlocum intrinsecũintrinsecum, Deus mentit̃mentitur, ergo peccat, nõnon plus quàm sequitur, Deus facit duo cõtradictoriacontradictoria: ergo peccat. patet corollariũcorollarium, quia nõnon tenetur, nec obligatur, sed est eodẽeodem modo impossibile DeũDeum mẽtirimentiri, sicut non esse, uel mori, uel ægrotare. Et ideo relicta imaginatiõeimaginatione Gregorii, aliter dico ad argumẽtaargumenta facta cũcum S. Tho. 1. 2. q. 19. ar. 4. ad tertiũtertium, ꝙquod * lex diuina dupliciter potest cõsiderariconsiderari à nobis, uno modo ut est in ipso Deo. & sic omnino est nobis ignota, neque hoc nos obligare posset. Alio modo prout nobis innotescit, uel per lumẽlumen naturale, uel per reuelationem: & hoc modo nos obligat. Dico ergo, quòd aliquis obligetur lege diuina, non oportet ut formaliter faciat esse aliquãaliquam legem, uel legislatorem, à quo lata sit, sed satis est quòd sciat aliquid esse bonum, uel malum, etiam si ignoraret omnino causam quare est bonum uel malum, uel utrum sit prohibitum uel non. Et sic talis qui ponitur sine cognitione Dei adhuc ex casu, postquam ponimus eum habẽtemhabentem usum rationis, | cognoscit aliquid esse malum, aliud bonũbonum, & hoc satis est ut possit peccare, quia cognoscit aliquid esse uituperabile, & hoc est ꝗaqua malũmalum S. Tho. 1. 2. q. 21. ar. 2. dicit, Ex hoc actus est laudabilis uel culpabilis, quia est bonus uel malus. Et hoc cõfirmaturconfirmatur apparẽterapparenter, quia si ignorantia Dei inuincibilis omnino excusaret à peccato, ergo dato ꝙquod ignorantia esset culpabilis deobligaret ab aliis præceptis legis diuinæ. Et qui omnino ex ignorantia crassa ignoraret DeũDeum esse, nõnon teneret̃teneretur honorare parẽtesparentes, neque diligere proximũproximum. ConsequẽsConsequens est absurdum, dicere, ꝙquod impii negãtesnegantes DeũDeum esse, solùm peccarent illo peccato, & nõnon fornicando, neque occidendo: ergo nullo modo est admittendum. Probo ꝙquod sequatur. Nam si ignorãtesignorantes ChristũChristum inuincibiliter omnino excusantur à culpa, ita etiam ignorantes uincibiliter: licet peccarent illo peccato infidelitatis, tamen excusantur ab aliis præceptis Christi, ut de confessione, Eucharistia, & aliis. Neque Saraceni peccãtpeccant, quia nõnon cõfitẽturconfitentur, uel sumũtsumunt eucharistiãeucharistiam. Ergo etiãetiam à simili si ignorantia Dei excusat ab omni peccato, ergo ignorantia culpabilis Dei excusabit ab aliis præceptis. Et per hoc potest responderi ad omnia argumenta. & ideo perseuero in conclusione supra posita, ꝙquod etiãetiam ille, qui perueniens ad usum rationis, neque habet neque po|test habere notitiãnotitiam de Deo, posset nihilominꝰnihilominus peccare. sed ex alio capite arguo, quòd perueniens ad usum rationis, nõnon possit peccare saltẽsaltem pro primo instanti usus rationis, quantumcunque habeat notitiam Dei: & loquimur de eo, qui nutritus est & educatus in uera religione. Et arguo sic, maximè in uia sancti Thomę, homo non potest peccare in primo instanti sui esse, ergo neque in primo instanti usus rationis. Antecedens est sancti Thomæ, tum in multis locis, tum in prima parte, quæstione sexagesima tertia, articulo quinto. Consequentia probatur, quia tempus præcedẽspræcedens ante usum rationis, uidetur omnino pro nihilo reputandum, quantùm ad bonitatem uel malitiam hominis spectat, nec uidetur habere maiorem potestatem homo per hoc, quòd priùs fuerit sine usu rationis, quàm si nunc inciperet esse cum usu rationis. Si ergo inceperit esse cum usu rationis, non potest peccare: contrà, nec ille, qui nũcnunc primò peruenit ad usum rationis. Et confirmatur hoc, Sit puer quatuor annorum, cui Dominus pro hoc instanti acceleret usum rationis, & incipiat habere usum rationis, & sit alius quem Deus creet in eodem instanti cum simili usu rationis, certè nulla uidetur ratio, quòd primus possit peccare, & non secundus Et confirmatur secundò, quia si Adam nõnon po|tuisset peccare in primo instanti, in quo creatus est, nulla uidetur ratio, quòd si creasset per unam horam antè sine usu rationis, quòd hoc idem fiet, ut possit peccare, cum primum habet usum rationis. SecũdòSecundò arguo ratione S. Tho. quia primus actus creaturæ rationalis est ex inclinatione naturali: sed inclinatio naturalis nõnon potest esse ad malum, ergo primus actus nõnon potest esse malus. Maior probatur, quia id, quod est per se, est prius eo, quod est per accidens, sed naturalia sunt per se, ergo primus actus est ex inclinatione naturali. Minor autem patet, quia inclinatio naturalis tribuitur generanti, 8. Physic. sicut motus grauium & leuium: ergo si actus ex inclinatione naturali esset malus, tribueretur Deo. Sed hoc argumentũargumentum uidetur eodem modo procedere in primo instãtiinstanti usus rationis, quia est primus actus: tunc non poterit esse peccatum. Et confirmatur, quia primus actus in perueniente ad usum rationis uidetur quòd sit dilectio sui, sed illa non potest esse mala. ergo primus actus in instanti usus rationis non potest esse malus. Maior uidetur 8. Ethi. Amicabilia ad alterum sunt ex amicabilibus ad se. ergo primus actus est dilectio sui. Minor patet, quia diligere seipsum, est ex inclinatione naturali. ergo non potest esse mala. His tamen non obstantibus dico, quòd per| p. 379ueniẽsperueniens ad usum rationis, inprimo instanti potest peccare, quia est liber ad bonũbonum & malũmalum. hoc enim importat ad liberum arbitrium. Est conclusio sancti Thomæ Prima secundæ, quęstione octuagesimanona, articulo sext. & omniũomnium. Item aliâs sequitur, quòd omnis talis perueniens ad usum rationis haberet necessariò gratiam sine sacramento, etiam Saracenus, uel Iudæus. Patet, quia uel facit totum quod tenetur pro illo tempore, uel non: si non, ergo peccat in primo instanti, & habet intentum principale. Si facit totum quod in se est ad quod tenetur, ergo recipit gratiam. nam facienti quod in se est Deus non deficit in necessariis ad salutem, ut est regula theologorum. ergo. Ad argumenta. Primò possem dicere, quòd idem est iudicium de primo instanti usus rationis, & simpliciter de primo instanti sui esse, & quòd sanctus Thomas non intendit negare, quòd homo in primo instanti sui esse non possit peccare, sed solùm quòd primus actus non possit esse peccatum. Secus autem per omissionem, neque argumenta eius id uidentur probare: nunquam enim probat quin possit peccare per omissionem. Et dicendum de primo instanti usus rationis, ꝙquod talis scilicet non potest peccare cõmissiuècommissiuè, sed bene omissiué. Et certè nõnon est facile probare differẽtiãdifferentiam, quãtũquantum | ad hoc, inter primum instans usus rationis, & primum instans simpliciter. Aliter dico, & fortè plus ad mentẽmentem sancti Thomę, negando consequentiam factam in argumento à primo instanti simpliciter, ad primum instans usus rationis. Et ratio differẽtiędifferentię est, quia qui nũcnunc primò peruenit ad usum rationis, priùs habuit multos actus intellectus & uoluntatis: & dilexit se, & per consequens iam patet habere alios actus circa alia obiecta, & sic potest habere actus malos. Quamuis enim actus usus rationis nihil faciant ad bonitatem aut malitiam, faciunt tamẽtamen ad ordinem actuum, ut scilicet possit quis habere aliquos actus cùm peruenerit ad usum rationis, quos non posset habere, nisi illi præcessissent: notum enim est, quòd educatio ante usum rationis multùm facit ad actus sequentes usus rationis, atque adeo permultũpermultum interest ad mores, qualis fuerit instructio ante usum rationis. Bene autem concedo, quòd si fieri potest, increatus sine usu rationis nullum actũactum habet ante usum rationis, omnino idem esset iudicium de illo, & simpliciter de primo instanti esse: nihil enim refert an sit primũprimum instans simpliciter, an nõnon, si priùs nullum actum habuit. Et hoc de secundo dubio huius secundæ partis & quæstionis. Quartum dubium circa eandem quæstionem est, An* possit quis | habere usum rationis ad peccandum uenialiter, priusquam ad peccandum mortaliter, hoc est, an posset peruenire ad talem statum, ut sit sufficiens ad peccandum uenialiter, & non peccandum mortaliter. & uidetur quòd sic. Nam semiplena deliberatio sufficit ad peccandum uenialiter & non mortaliter. Sed potest quis imperfectè deliberare antequam homo perfectè possit: ergo poterat peccare uenialiter antequam posset mortaliter. Maior conceditur ab omnibus theologis. & probatur manifestè de motibus subitis circa materiam moralem, qui propter defectum de liberationis non imputatur ad mortale. Minor uerò probat̃probatur, quia maior capacitas requiritur ad perfectè deliberandum, quàm ad imperfecté. Et hoc uidetur sentire Iacobus c. 1. Concupiscentia cùm conceperit, parit peccatu, peccatum uerò cùm consummatum fierit, generat mortem. Et confirmatur, quia post primum tempus usus rationis contingit frequenter in adulto, ut habeat sufficientem notitiam ad peccandum uenialiter, & non ad peccandũpeccandum mortaliter, quare non ita poterit in primo instanti usus rationis contingere. Item uidetur, quòd aliquando ebrietas uel furia, relinquãtrelinquant usum rationis imperfectum sufficientem ad ueniale, & nõnon ad mortale. Quare non poterit quis naturaliter uenire | ad illam dispositionem. Item, hominem uehementer iratum excusamus sæpe à mortali circa materiam ex genere mortalẽmortalem, & nõnon à ueniali, & non uidetur, quia naturaliter quis posset peruenire ad similem dispositionẽdispositionem. ItẽItem usus rationis acquiritur successiuè: peruenit enim ex transmutatione naturalium qualitatum, quæ nõnon simul tota fit: ergo poterit priùs habere usum rationis imperfectum, quàm perfectum, & sic peccare uenialiter. Confirmat̃Confirmatur ex S. Tho. 4. distin. q. 1. arti. 4. q. 2. ad quintum. Vbi dicit, quòd consensus in pollutione postquam quis euigilauit à somno, aliquãdoaliquando quidẽquidem est mortalis, si sit ex plena deliberatione: uenialis uerò, si sit ex surreptiõesurreptione. unde patet, ꝙquod postquãpostquam perdidit usum rationis, potest ita redire ad illũillum, ut prius ueniat imperfectè ut sufficiat ad peccandũpeccandum uenialiter, priusquãpriusquam ad peccãdũpeccandum mortaliter, quod nõnon est nisi postquãpostquam est plenè expergefactus: ergo omnino uidetur, ꝙquod similiter carens usu ratiõisrationis possit etiãetiam illicò peruenire ad usum rationis successiuè: omnino enim uidẽturuidentur similes quãtũquantum ad hoc, & dormiẽsdormiens, & puer. His tamẽtamen nõnon obstãtibꝰobstantibus dico negatiuè, ꝙquod impossibile est, ut aliquis primò perueniat ad talẽtalem usum rationis, ꝙquod possit uenialiter peccare, & nõnon mortaliter. Ista cõclusioconclusio est S. Tho. 1. 2. q. 89. arti. 6. idẽidem in 2. di. q. 1. ar. 4. & probatur. Primò, quia mate|ria peccatorũpeccatorum mortaliũmortalium notior est, quàm uenialiũuenialium, ut notius est, ꝙquod homicidiũhomicidium, periurium sunt mala, quàm mẽdaciũmendacium, uel uerbũuerbum otiosum. ergo nõnon potest quis ita esse dispositus, ut possit cognoscere uenialia peccata, & nullũnullum mortale. ItẽItem prima deliberatio nõnon potest esse circa materiãmateriam particularẽparticularem, ut puta circa mẽdaciũmendacium, uel ludũludum, uel uanãuanam gloriãgloriam, uel aliquid simile: sed necessariũnecessarium est ut incipiat ab aliquo uniuersali, puta, ꝙquod est lex, cui tenemur obedire, uel ꝙquod homo potest bene aut malè agere, & posita deliberatione tali, in uniuersali sufficit ad mortaliter peccãdũpeccandum: & clarũclarum est, ꝙquod priùs est ut homo cognoscat ꝙquod est aliquod malũmalum graue & aliquod leue, quàm ꝙquod mẽdaciũmendacium est malũmalum. hoc enim per se nõnon est notũnotum, & præsupponit alias cognitiones sufficientes ad mortale. ItẽItem usus rationis, qui sufficit ad bene agẽdũagendum mortaliter, sufficit ad mortaliter peccãdũpeccandum: sed impossibile est ut quis habeat usum ratiõisrationis ad peccãdũpeccandum uenialiter, quin possit bene moraliter agere. ergo omnis talis potest mortaliter peccare. Maior probatur, quia ad bene moraliter agendũagendum, requiritur plena deliberatio: ut uidet̃uidetur 2. Ethi. quòd ad bene agẽdũagendum oportet ut quis agat sciens, eligens, & propter hoc, prout sapiens determinauerit. Minor uerò patet, quia si quis posset peccare, & non bene agere, daretur uiator sine culpa in statu | peccandi, & non merendi, quod uidetur inconueniẽsinconueniens. Et confirmatur, quia nõnon potest ita perdi usus rationis, ut maneat sufficiẽssufficiens ad peccandum uenialiter, & non mortaliter: ergo neque etiam ita acquiri. Antecedens probatur, quia nunquam damus amentem, neque auditum est de quo putemus quòd possit uenialiter peccare, & non bene agere. Item probatur à posteriori, quia sequitur, quòd possit esse peccatum ueniale cum solo originali, quod infrà ostendemus esse impossibile. S. Tho. 2. d. q. 1. art. 4. ad 7. sic dicit, Si aliquid est sufficiens ad excusandum maius peccatũpeccatum, multo amplius sufficit ad excusandum minus peccatum. Sed imperfectio ætatis excusat peccatum mortale: ergo multo amplius excusat ueniale. & ideo non potest esse quòd homo uenialiter peccet ante illud tẽpustempus, quo usum rationis habet, ut iam mortaliter possit peccare. Ad argumenta uerò in contrarium dico, quòd nunquam aliquis semiplenè deliberat, quin possit plenè deliberare, licet sit difficilius: & sic posset mortaliter paccarepeccare. Et sic causa quare motus subiti sunt ueniales, non est, quia non perfectè potest deliberare, sed quia non perfectè deliberat. Vnde quantumcunque aliquis posset perfectè, imò faciliter deliberare circa materiam illecebram, si tamen non deliberat actu, nun|quam est mortale, quantumcunque duret & perseueret illecebra. SecũdòSecundò dico, quòd postquam aliquis plenè & pluries deliberauit perfectè, potest semiplenè deliberare, sed non anté. Nam imperfecta deliberatio præsupponit perfectam: ex eo enim quòd quis cognoscit quòd homicidium est peccatũpeccatum mortale, postea subitò cognoscet esse malum, licet non consideret esse mortale. Ad secundum patet, quia uel nego, quòd talis non possit perfectè deliberare: uel non est simile, quia in adulto præcessit plena deliberatio, & iam non potest esse semiplena, non ita est de alio. Ad tertium de ebrio, licet etiam posset dici, quòd non est simile, quia in ebrio præcessit deliberatio perfecta, sed melius nego, quòd hoc possit contingere: impossibile est enim quòd cognoscat mendacium esse peccatum, & non periurium, uel homicidium. Ad quartum patet per idem, quia excusatur, quia non deliberat, non quin possit deliberare, aliâs esset amens. Ad quintũquintum primò transeat assumptum, sed priùs est circa materias uniuersales, quàm particulares, & priùs circa materias grauiores, quàm leuiores. Secundò dico, & ueriùs, quòd omnino est impossibile, ut quis habeat usum rationis ad deliberandum in una materia, quin etiam possit deliberare de quacunque materia quæ se offe|ret. Clarum est enim quòd si quis cognoscit quòd potest bene & malè agere de quacunque materia agendorum oblata, poterit dubitare an sit bona, uel mala, & per consequens cogitare an sit bonum scilicet, an malum: & similiter est ac si quis diceret, quòd aliquis dialecticus potest nectere syllogismum ex materia philosophica, & nõnon mathematica. Ad sextum, & patet ex dictis, nam talis potest deliberare perfectè, sed non deliberat. Et item, ut dictum est, non est simile, quia iam præcessit deliberatio perfecta. & omnia argumẽtaargumenta præsupponunt falsum, scilicet quòd detur tẽpustempus, in quo quis potest primò deliberare, cuius oppositum suprà probatum est.