Covarrubias y Leyva: Opera Omnia - The School of Salamanca

CAPVT I.

LEGIBVS duodecim Tabularum aduersus æris alieni debitorem institutum est, vt creditori iure priuato liceat prehendere ac in vinculis debitorem habere, post rem ipsam iure iudicatam. Hæc sunt ipsamet legum verba: In vinculis sexaginta dies habeto, inter eos dies trinis nundinis continuis ad prætorem in comitiũcomitium producito, quantæq́;quantæque pecuniæ iudicatus erit, prædicato. Tertijs autem nundinis, si intereà pactus non sit, capitis pœnas dato, aut trans Tyberim peregrè vęnum ito. Et si plures forent, quibus reus esset

1

*iudicatus, tertijs nundinis partes secanto.

Quibus quidem verbis lex vult, produci vinctum debitorem trinis nundinis ad prætorem in iudicium, vt repetatur publicè, in quantam pecuniam fuerit creditori condemnatus. Sic etiam constabit omnibus, vincto non fieri iniuriam, aut à creditore, aut à iudice l. 2. C. de cust. reo. Si verò intra id tempus trium nundinarum pactus debitor cum creditore non fuerit, capitis pœnas det, aut vendatur, vt ex precio creditori satisfiat. Quòd si plures erant creditores, debitor in partes secabatur. Extat integra lex duodecim Tabularum, titulo de re iudicata, quemadmodum Aymarus Riuallius, & Oldendorpius rubri. 8. tradiderunt. Huius legis vltima parte tanta pœnæ crudelitas denunciata est, vt de eius rigore inter Sextum Cæcilium, & Phauorinum ingens orta fuerit disputatio apud Gellium lib. Noc. Atti. 20. capitul. 1. cuius Accursius meminit in l. 1. C. qui bonis ced. poss. vnde Cæcilius inquit, plures vinctos fuisse à creditoribus, nullum verò dissectum. Sic & Quintilianus lib. 3. capi. 8. scribit, eāeam legem quo ad dissectionem, non esse natura laudabilem, & ideò moribus repudiatam fuisse. idem testatur Tertullianus in Apologetico. cap. 4. Nihil profectò, inquit Cæcilius apud Gellium, immitius, nihil immanius, nisi, vt re ipsa apparet, eo consilio tanta immanitas pœnæ denunciata est, ne ad eam vnquam perueniretur. Addici namq;namque nunc atque vinciri multos videmus, quia vinculorum pœnam deterrimi homines contemnunt, dissectum esse antiquitùs neminem equidem neque legi, nec audiui, hactenus Cæcilius. Ex quo apparet ad terrorem pessimorum debitorum, qui addictionem quoque solam contemnerent, constitutum esse id genus pœnæ. Prior verò legis pars, quæ de vinculis tractat, apud Romanos frequentissimè seruabatur: siquidem debitor, qui creditori non soluebat debitũdebitum confessum, aut iudicatum, vel id soluere non poterat, addicebatur creditori in seruitutem lege nexus. Cicero in oratione pro Flacco de quo|

p. 169

dam Heraclide ait: Cùm iudicatum non faceret, addictus Hermippo, & ab hoc ductus est.

Nexus autem dicebatur in de obligatio, qua corpus vt pignus afficitur, dicebantur & hi debitores addicti, quia traditi essent creditoribus, & nexu vincti, quod eruditè explicat Budæus tit. de in diẽdiem addictione ex Quintiliano lib. 7. cap. 4. Quin & filij debitorum apud Romanos creditoribus addicebantur authore Dionysio & Ludouico Cælio lib. Lectio. Antiq. 7. cap. 20. Hoc ipsum quandoq;quandoque obtinuisse Hebræorum legibus probatur Reg 4. cap. Ecce, inquit, creditor venit, vt tollat filios meos ad seruiendum sibi.

Similem ferè huic legem ante Solonem statuerant Athenienses, sed ita sanè, vt qui mutuum acciperent oppigneratis corporibus, creditoribus addicerentur. Solon verò legem tulit, remissione æris alieni constituta, quam σεισ άχθειαν appellauit, vt in posterum minimè liceret corpore obligato pecuniam fœnerari, authore Plutarcho in Solone: & in lib. de vitanda vsura & in Politicis ad Traianum, ne fœnore & vsuris ciues premerentur, ac tandem omnes in seruitutem redigerentur. Ea verò remissio æris alieni, quæ σεισ άχθεια dicitur, quaq́;quaque vsi fuêre quidam principes de alieno nimis liberales, quàm iniqua sit, testatur Cicero lib. 2. de officijs, dicens, nullam esse rem, quæ vehementius Remp. contineat, quàm sit fides. Sed fidem esse nullānullam posse, nisi sit necessaria solutio rerum creditarum. Seneca lib. 3. de benef inquit, æquissimam esse, & ius gentium prę se ferre hanc vocẽvocem, Redde quod debes. Eodem pacto anno ab vrbe condita quadringentesimo, vigesimo octauo. C. Pætilio. & L. Papyrio consulibus lata est lex Pætilia, quaquidem sublata fuit lex duodecim Tabularum, & cautum, ne quis ob pecuniam creditam in vinculis teneretur, sed eius bona, non corpus essent debito, ac creditori obnoxia, teste Liuio Decade 1. lib. 8. idq́;idque maximè fuit Reipublicæ conueniens, cùm obduriciem legis veteris quādoquequandoque plebs ipsa in seditionem fuerit concitata, quod idem Liuius scribit eiusdem Decados lib. 2. Quin & ob eandem causam Asellius prætor, plebi & pauperibus patrocinatus, vt fœnus tolleret̃tolleretur, ab ipsis fœneratorib. occisus est, quod facinus, nec Senatus ipse vindicare valuit, vt refert Appianus Alexandrinus lib. 1. de bello ciuili. Sic & iure Cæsarum decretum est, ne debitores liberi in seruitium, aut pignus dentur creditoribus. l. ob æs. & Auth. imo. C. de actio. & obligat. & in Auth. vt nulli iudicum. §. quia verò. colla. 9. l. 2. C. quæ res pig. obli. possint. & in cap. 2. de pignoribus. etiam si bona debitoris defecerint, nec ex eis possit creditoribus satis fieri. Vnde à plærisq;plærisque in dubium reuocatur decisio text. in cap. ex rescript. de iureiur. vbi probatur, posse liberos homines, obsides dari pro pecunia debita, & quasi pignora constitui. Sunt etenim quidam eam constitutionem ita intelligentes, vt liber homo non possit dari pro debito in pignus, nec veluti pignus retineri, & tamen existimant, posse hominem liberum obligari eo pâcto, vt retineri possit etiam pro debito & ære alieno ad effectum seruandi conuentionem initam inter creditorem & debitorem, sic equidẽequidem vt pignus homo liber minimè detinebitur inuitus: sed pro conuentione seruanda, secundum glos. in priori solutione in dicto cap. ex rescripto. Cui accedere videntur ibidem Hosti. Henri. & Cardi. & Feli. col. 3. Bald. in l. 2. C. de patri. qui filios distrax. col. vlti. argumento ex l obsides. ff. de testam. & l. 16. tit. 1. part. 6. quæ tamen loquuntur in obsidibus datis authoritate publica. Vnde in priuatis, ne humana libertas impediatur, alijs magis placet, non posse hominem liberum inuitum detineri, etiam ex conuentione pro ære alieno soluendo, nisi de pace, similiue pacto conuentum fuerit, ita visum est gloss. in vltima responsione in dicto cap. ex rescripto. quam sequuntur inibi Abb. & Imol. idem Imo. & Areti. in dicta l. obsides. Francis. de Ripa in l. obligatione. numero 12. ff. de pignori. optima & Regia l. 3. tit 13. part. 5. quæ verè eundem sensum habere videtur. glos. ad idem insignis in cap. vt pridem. 23. quæstion. 8. & traditur in c. exposita. de arbitr.

Quòd si iuramentum accesserit huic pacto expressim in id præstitum, vt quis pro pecunia debita detineri possit, magis receptum est, ex eius virtute liberum hominem inuitum detineri posse, quemadmodum ex dicto cap. ex rescripto. Doctores adnotârunt, præsertim Imol. & Felin. ac Guliel. Bened. in cap. Rainutius. de testa. verb. testamentum. 3. nu. 26. etiam si Panor. nōnon omninò consentiat huic conclusioni, præsertim quia in dicto cap. ex rescripto. dati fuerunt fideiussores in eum casum, quo obsides deficerent ab obligatione, nec vellent promissioni stare. Quo argumento vtcunq;vtcunque colligitur, eos non potuisse detineri inuitos, quod tamen contingere potuit ad maiorem obligationis tutelam, si fortasse obsides aufegerent à loco, vbi per creditorẽcreditorem detinebantur, & ideò communis opinio adhuc defendi potest.

Hinc etiam constat, in solutione debitorum, quæ authoritate iudicis fit, hunc ordinem seruandũseruandum esse, vt si debitor possideat bona, quæ possint

2

*vendi publica subhastatione, nunquam is ad carcerem ducatur. l. à diuo Pio. §. in venditione. ff de re iudi. cap. peruenit. de fideiuss. Tunc etenim debitor in publicis vinculis detinendus est, cùm non habeat bona, ex quibus æs alienum solui possit. gl. memorabilis. in l. 3 §. tutores. ff. de susp. tuto. quam dicunt sing. esse Bald. in l. |

p. 170

si sine. ff. de in ius vocan. Barb. in cap. 1. colum. 4. de deposit. Alex. & Ias. in dicto §. in venditione. Rursus idem Bald. ordinariam in l. 1. col. vlt. C. de iuris & fact. ignor. notabilem Paul. Castr. in l. 4. §. prætor ait. ff. de re iudic. Abb. in c. quo ad consultationem. col. 5. eo. tit. & ibi Fel. nu. 10. quorum opinio Communis est secundum Aret. in l. maritum. §. eleganter. num. 7. ff. solut. matr. & Ripam in l. obligatione generali. ff. de pignori. nume. 20. & probatur in dicto §. tutores. Atq;Atque hanc opinionem rursus communem esse asseuerat Alex. in dicto §. in venditione. cōmendatcommendat Ias. in princ. Instit. de actioni. num. 90. Pau. Cast. in l. alia. §. eleganter. ff. solu. matr. quo fit, vt quoties debitor habet bona, & tamen non præstat fideiussores de euictione, quibus cautũcautum sit, emptoribus eadem bona in publica subhastatione licitantibus, adhuc in carcerem publicum mittatur.

Fœminæ tamen pudicāpudicam vitam agentes ex peculiari priuilegio nōnon possunt, & si bona defecerint, pro pecunia debita, modò debitũdebitum causa criminis cōtractumcontractum

3

* non fuerit, in carceres duci. Auth. sed nouo iure. C. de custod. reor. l. 1. & auth. sequen. C. de offic. diuer. iudic. l. Regia 62. Tauri. Cuius ipse memini in epitome de matrim. 2. par. c. 8. §. 11. ad finem. Imò idem erit in matre, ratione administrationis tutelæ filiorum, quæ quidẽquidem pro reliquorum solutione in carcerem duci nōnon potest, secundum Prępo. in cap. ex parte. M. col. vlti. de appellat. & Hipp. in Practi. criminali. §. attingāattingan. nu. 64 & probatur ea ratione, quòd mater etiam ob administrationẽadministrationem tutelæ habet priuilegium, ne conueniri valeat vltra quàm facere possit. Bart. communiter receptus in l si quis sub conditione. nu. 20. ff de testam. tute. ex l. patronus. ff. dere iudic. Idem Bart. in Authen. matri, & auiæ. nu. 13. C. quando muli. tut. offi. fungi poss. Sed quia communiter obtentum est, vt omni legum auxilio mater renunciet, cùm ei tutela filiorum cōmittiturcommittitur, iuxta notata in d. c. ex parte. & in dicta authen. matri & auię, quibusdāquibusdam visum est, ob pecuniam ratione tutelæ debitam filijs, posse in carcerem matrem mitti, & id simul permitti propter renunciationem, & filiorum fauorem. Bart. in dicta l. si quis sub conditione. nu. 18. Idem in dicta authen. matri & auię. nu. 13. & ibi Salyc. num 14. Roma. Alex. Socin. & Ias. in l. plæriplærique. col. vlti. ff. de in ius vocand. Roma. in l. alia. §. eleganter. nu. 11. ff. solut. matrim. Matthes notab. 109. Ias. in l. pen. nu. 4. ff. si cert. peta. Ioan. Andr. Domi. & Franc. in cap. 2. de iudic. in 6. Platea. col. penult. post Angel. in l. nemo carcerem. C. de exact. trib. lib. 10. Ioan. Bapusta de sancto Seuerino in tractat. de debit. suspen. & fugiti. quæstio 6. à quibus ipse libenter quæro, quonam pacto eorum sententia defendi possit, si verum est, quod Bartol. ipse, quem ipsimet sequuntur in dicta l. si quis sub conditione. nume. 20. scribit, dicens, matrem filiorũfiliorum tutricem non obstante generali renunciatione, habere priuilegium, ne conueniatur vltrà quàm facere possit. Nam aut ipsa mater habet bona, & tunc ipsa capienda sunt pro debita pecunia, priusquāpriusquam ad carceres ea deducatur, quòd si bonis careat, ex priuilegio tuta est, ne possit conueniri: ergò eodem defenditur, ne ad carceres ducatur. Qua argumentatione in milite vtitur Bald. in l. 1. colum. vlti. C. qui bonis ced. poss. dum adducit l. miles. ff. de re iudic. Idem Alex. in l. Centurio. nume. 25. ff. de vulgari. Deinde constat, renunciationem istam parùm prodesse, vt parentes, quibus honos & reuerentia debita est, à filijs conijciantur ob debitum ciuile in carcerem, quemadmodum notatur in dicto §. eleganter. Quam ob rem mihi potius placet, quod contra Bart. paulò antè retuli ex Præpo. & Hippo. præ ter quos à Bart. discedunt Ioan. à Monte Sperello in d. l. plæriq;. Barb. in c. 2. nume. 4. de pignori. Ludouic. Gomezi. in dicto capit. 2. de iudi. in 6. numero 22. & Andræas à Pomate in additionibus ad Bar. in dicta authen. matri & auiæ. licet Xuares in l. 2. tit. de los gouiernos. quæst. 5. scribat, hac in quæstione, non esse multum tribuendum Barbatij opinionibus, & tamen eius additio hanc vltimam sententiam eligit, ex quibus ipse opinor, matrem etiam ob pecuniam debitam filijs causa administratæ tutelæ in carcerem duci non posse.

Sic & milites armatæ militiæ ex causa æris alieni non possunt in carcerem duci, fit etenim in eo

4

*rum bonis & rebus exequutio, hocq́;hocque priuilegio gaudent, vt & si bonis careant, minimè capiantur pro ære alieno soluendo, siquidem quatenus facere possunt cōueniendiconueniendi sunt. l. miles. & l. item miles. ff. de re iudi. vbi id latissimè traditur, & in l. Centurio. ff. de vulgari. Apud Aegyptios lege cautum fuit, ne milites pro debito pecuniario caperentur, teste Diodoro Siculo lib. 2. Idem esse in his, qui nobilitatis dignitate decorantur, scribit Bald. in dicta l. 1. ad fin. C. qui bonis ced. pos. Alex. in dicta l. Centurio. nu. 25. Iason in dicta l. miles. col. 2. & colligitur ex distinctione Gulielmi de Cuneo in l. penul. ff. ex quibus caus. maio. quam præter alios refert, & probat Ioan. Baptista de sancto Seuerino in tractatu de debito. & suspe. & fugit. q. 5. principali. q. 5. optimus textus in l. medicos. C. de profes. medic. lib. 10. quem explicant Bartol. & Doct. ibi. Matthesil. notab 59. Francis. à Ripa lib. 2. resp. c. 20. & idem Ioan. Baptista q. 4. vnde nobilitas hoc ius & priuilegium habet, ne possit ea præditus pro debito in carcerem mitti, quod licet iure Cæsareo dubium sit, Regia tamen Hispaniarum lege id constitu tum est in his nobilibus, quos vulgus Hidalgos appel|

p. 171

lat. l. 4. & 5. titu. 2. libro 4. ordina. l. 69. Tauri. Et tamen nec iure Regio, nec iure Cæsarum hi nobiles habent militare priuilegium, ne scilicet, conueniantur vltra quàm facere possint, cùm id nullibi expressum sit, ex Cumano & alijs magis communiter in dicta l. miles. & in dicta l. Centurio. Arma verò, equi, nec domus, vbi hi nobiles habitant, capi pro exequutione solutionis æris alieni possunt, quemadmodum expressum est d. l. 5. & l. 3. eiusdem tituli. Quòd si debitum à criminis causa originem ducat, nobilis in carcerem mittitur. dicta l. 79. Fit tandem, vt qui habet priuilegium, ne conueniatur vltra, quàm facere possit, non possit is in carcerem mitti. Acontrario verò non sequitur, eum, qui non potest pro ære alieno in carcerem duci, habere priuilegium, ne conueniatur vltra quàm facere possit.

Regulariter igitur, si quis bonis ac rebus careat, ex quibus solui possit æs alienum, in carcerem ducitur, quin & si debitum sit ratione redituum regalium, præcisè debitor in carcerem, lege Regia mittendus est, donec soluat, quamuis habeat res, quæ poss int pro solutione capi, & publica subhastatione vẽdivendi, vtrunq;vtrunque etenim fit, idemq́;idemque colligitur ex l. nemo carcerem. C. de exact. trib. lib. 10. & in specie tenet Guido deci. 61.

Quòd si debitor bonis cedere velit, à carcere dimittendus est, nam præter alios effectus, hunc potissimum cessio bonorum habet. l. 1. C. qui

5

*bonis cedere poss. l. 4. titul. 15. parte 5. quæ quidem cessio fieri non potest, nisi eo tempore, quo ad requisitionem creditorum debitor in carcere custoditur, secundum communem, & maximè Henric. in c. Odoardus. de solutio. & erit satis, debitorem in carcerem missum fuisse ad petitionem vnius ex pluribus creditoribus, cessio etenim tunc facta cæteris creditoribus præiudicat. l. 4. & ibi Docto. ff. de ces. bonor. l. 3. tit. 15. part. 5. pulchrè Salic. in dicta l. 1. nume. 4. Guido Papæ consi. 124. nu. 7. Nec sunt alij creditores necessariò citandi ad hanc cessionem, sicuti expressim adnotauit Petrus Iaco. in Practica, Rub. de ces. bonorum. Oportet tamen, vt prius, quàm cessio ista fiat, debitor vel condemnetur, vel confiteatur in iudicio debitum, iuxta veriorem literāliteram, & communem sensum. l. pen. & vlt. ff. de ces. bono. vbi. gl. Regia l. 1. tit. 15. part. 5. Doct. in d. c. Odoardus. gl. in l. 1. C. qui bonis. ced. poss.

Oportunè verò circa materiam istāistam cessionis bonorum erunt aliquot prænotanda, & primum, quid Regiæ constitutiones post vetera Partitarum iura statuerint. Siquidem olim debitor nōnon habens bona, vnde creditoribus æs alienũalienum solueret, tradebatur creditoribus ipsis, vt eis seruiret, donec debitum ex seruitio arbitrio iudicis compensatione quadāquadam solutum foret. l. 17. & l. 12. tit. 20. & l. 2. tit. 8. lib. 3. Fori. quod nouis quibusdam sanctionibus in hunc modũmodum accipitur, Vt debitor in carcerẽcarcerem missus, inibi detineatur, quousq;quousque bonis decesserit, & catenæ, vt aiunt, renunciauerit, ac tunc creditori traditur in eius seruitium, cuius æstimatio solutionis locũlocum obtinet, interimq́;interimque torquem ferreum debitor ferre debet. l. 78. ex huius regni Pragmaticis constitutionibus. Imò si debitor in vinculis & carcere publico sex mensibus manserit, eo ipso à iure censetur dicta bonorum cessio facta, ac tradendus est cũcum ipso torque ferreo ipsi creditori, quod expressum est in eisdem constitutionibus. l. 79. & 80. Semper tamen in his Hispaniarum prouincijs, sicut & vbiq;vbique locorum obseruandũobseruandum est, quid sit moribus receptum circa solennem bonorum cessionem.

Is autem, qui cedit bonis, tenetur creditori dimittere omnia bona, quæ tunc temporis habet gl. communiter recepta in l. penult. ff. de ces. bono. explicat Bald. in l. vlt. C. qui bon. cede. poss. col. pen. optima l. 1. tit. 15. part. 5. vestes verò, quibus quotidie vtitur, ei relinquuntur. Cynus in d. l. 1. q. 4. Petrus Iaco. in d. Rubri. de ces. bono. Aufreri. in Capella Tholosana 136. Panor. hanc esse communem opinionem professus in d. c. Odoardus. de vestib. lineis, hac in re tractat dicta Regia lex 1. statuens, eas debitori cedenti bonis dimittendas. Idem de instrumentis necessarijs ad quærendum victum, nempe de his, quæ pertinent ad artem, ex qua victum quærit, scribit Ioan. à Medina in lib. de contractibus. q. 3. causa 3. & q. 5. quod apud forensia tribunalia quibusdāquibusdam dubium fortasse videbitur. Præstabit item cedens cautionẽcautionem de soluendo ærealieno, cùm ad pinguiorem fortunam peruenerit, cautionem, inquam, iuratoriam, cùm eo in statu aliam dare non valeat. gl. Hostien. Ioan. Andr. Henric. col. 3. & alij in d. c. Odoardus. Cogendus enim erit

6

*cùm pinguiorem nactus fuerit fortunam æs alienum soluere, ita tamen, vt ei deducantur alimenta, quibus satis cautum sit egestati imminenti alioqui, si integra fieret æris alieni solutio, quod probatur in dicta l. 4. ff. de ces. bonor. & in dicta l. 1. titu. 15. part. 5. Et idem, ni fallor, in animæ iudicio obtinebit, nec in eo erit iuxta rigorem integra solutio postulanda, vbi ex ea is, qui prius bonis cesserat in egestate maneat, hoc equidem priuilegium lege humana & iusta cessioni bonorum concessum est, & ideò hæc humana constitutio admittenda erit in animæ foro, licet contrarium censeant Adria. in 4. sentent. tractat. de restit. c. aggredior. versic. sextò dubitatur. & Ioan. à Medina de contract. dicta q. 5. Panor. & Rauennas in c. cùm tu. de vsur. vbi in vsurario idem sensit Cardin. argumento. gl. ibidem, quam examinabimus in regu. peccatum. 1. relectionis parte.

p. 172

Sed si quis bonis cesserit actibus quibusdam, iuxta loci consuetudinem ignominoisis, nōnon tenebitur is soluere debitum, quamuis pinguiorem nactus fuerit fortunam, authore Guidone q. Delphinatus 343. cùm satis ea ignominia fuerit punitus, et ea pœna loco solutionis sufficiat, argumento gl. sing. in cap. sicut dignum. §. eos insuper. de homicid. quam sequuntur Doct. ibi. maximè Feli. commendat Roma. Singul. 24. cui similis est in regu. peccatum. de regul. iur. in 6. Ex quibus constat, punitum corporali pœna loco pecuniariæ, quam præ inopia soluere non potuit, etiamsi postmodum bona adquisierit, minimè teneri ad pecuniæ solutionem. Idem adnotârunt Cæpola caut. 3. Paulus Castr. Angel. Ias. num. 29. & Deci. num. 26. in l. si quis id quod. ff. de iurisdictio. omnium iudicum. optimus text. in l. sed si vnius. §. sed si ante. ff. de iniurijs. Cuius meminit ad hanc rem Baldus in l. vlt. ff. de in ius vocando. quod, ni fallor, ea ratione procedit, quia pœna pecuniaria in corporalem mutatur. Vnde non omninò probatur Guidonis sententia, cùm inibi debitum nequaquam in illam cessionem mutetur. Nam & illud verum est, per cessionem bonorum non tolli, nec naturalem, nec ciuilem obligationem, sed tantùm exceptionem competere. Cynus 9. q. Bald. & alij in dicta l. 1. C. qui bon. ced. poss. quorum opinio Communis est, secundum Ias. in §. vlti. colu. 1. de actionib. licet gloss. in l. vbicunq;vbicunque. ff. de fideius. teneat, cedentem bonis penitus ab obligatione ciuili liberari. Hæc autem exceptio cedenti competens ratione cessionis, im pedit litis contestationem. l. 3. ff. de cession. bonor. Bartol. in l. penulti. ff. eod. titul. Capella Tholos. 136. quod ab omnibus communiter receptum est. Et ideò Regia lex 3. titu. 15 parte 5. qua probatur, eũeum, qui bonis cesserit, nec postea conueniri posse, nec, si conuentus fuerit, teneri respondere, est intelligenda cum effectu, siquidem respondere tenetur, & exceptionem litis contestationem im pedientem obijcere. Quæ omnia tunc obtinent, cùm debitor eadem inopia & fortuna grauatur, quia si ad pinguiorem deuenerit, nulla aduersus ciuilem & naturalem obligationem exceptio competit. Quamobrem etiamsi in praxi decisio Guidonis non sit leuis momenti, perpẽsoperpenso iuris recto tramite mihi nec placet, nec vera videtur.

Quæritur deinde hoc in tractatu, vtrum beneficio cessionis bonorum possit renunciari, & vi

7

*detur renunciationem istam iure admittendam fore, cùm ea tacitè facta, valida sit. l. vlti. C. qui bonis cede. poss. taciti verò & expressi idem sit iudicium. l. cùm quid. ff. si cert. petat. vnde etiam expressa renunciatio fieri potest, secundum Freder. consilio 60. Rotam antiquam 565. Felin. post alios in dicto c. ex rescripto. num. 11. de iureiurand. In contrariam sententiam à plęrisplerisque itum est ex eo, quòd nemo possit pro debito pecuniario seipsum etiam carceri publico perpetuo obligare: esset enim ea obligatio perpetua quædam & præcisa seruitus, ad quam liber homo se adstringere nequit. l. 2. de lib. homin. exhiben. l. Titius. §. Titio. ff. de conditio. & demonstra. notant gloss. & Doctor. in l. antiquitas. C. de vsufruct. & in l. post certi. C. de liber. caus. qua ratione renunciationem cessionis bonorum inualidam esse existimârunt Rich. Malumb. Bar. Imol. & Alber. in l. alia. §. eleganter. ff. solu. matr. Cynus q. 6. & Saly. nu. 9. in l. 1. C. qui bonis cede. pos. Faber in §. vlt. de actio. idem in l. vlti. C. qui bonis cede. poss. Alex. consil 37. num. 6. lib. 2. post Dynum in dicto §. eleganter. Abb. & alij in d. c. Odoardus. quorum opinio Communis est secundũsecundum Alb. in Rubr. C. qui bonis ced. pos. col. vlt. qua in re ad quæstionis exactam cognitionem plura sunt consideranda.

Primum, iure non valere pactum, quo debitor cōsentitconsentit, pro ære alieno prius in carcerem duci, quàm in bonis excussio fiat: tollitur etenim ordo à iure inductus in fauorem libertatis humanæ. Atq;Atque ita esse hanc Communem opinionem fatentur Aret. in dicto §. eleganter. nu. 8. & Ripa in l. obligatione generali. nu. 24. ff. de pigno.

Secundum, hoc ipsum pactum omninò valere, & seruandum esse, vbi id pactum fieri consuetudine permissum fuerit, nam & hoc non solùm ratione pacti, sed & consuetudinis vi obtinet robur secundum Guidonem Papæ, q. 61. CapellāCapellam Tholosanam decis. 61. optimè Petrus Iacob. in practica Rubr. de ces. bon. Ripa in d. l. obligatione. nu. 29. præmittunt Doct. in d. §. eleganter. & in d. l. Titio. §. Titio. & in specie notabili Carol. Mol. de contract. q. 36. scribens pactionem istam nequaquam admittendam esse pro solutione annui reditus constituti cũcum pacto redimendi, propter odium huius contractus, quo emuntur reditus annui redimendi iure conuento.

Tertiò animaduertendum est, renunciationem cessionis bonorum, eiusq́;eiusque beneficij, iuxta veriorem sententiam, & eam, quæ receptior est, nōnon esse firmam, imò ea non obstante debitor captus, à carceribus liberabitur, si bonis cedere voluerit, quod præter proximè citatos notant Henric. in d. c. Odoardus. col. 1. & Capella, Tholo. d. q. 61.

Quartò renunciationem istam iuramento præstito factam validam esse censent. Imola. in c. cùm contingat. nu. 83. de iureiur. Frede. d. consil. 60. Capella, & Henric. paulò antè citati. & Maria. Soci. tractatu de citationibus. art. 17. nu. 18. Ripa in d. l. obligatione. nu. 33. cùm bonis moribus minimè repugnet, quenquāquenquam ob ęsaęs alienũalienum publicis in carcerib. detineri, donec soluat debitādebitam pecuniāpecuniam. Nec desunt, qui opinentur renunciatio|

p. 173

nem istam admittendam esse etiam absq;absque vinculo iuramenti, sicuti superius retulimus, quibus etiam accedunt Ang. Roma. & Alex. in d. §. eleganter. & Imol. in d. c. cùm contingat. num. 32. Feli. in c. si diligenti. de foro comp. col. 2. Ripa in dicto num. 33. Et quia Guido Delphinatus q. 211. scribit, etiam iuramento præstito non esse admittendam renunciationem istam cessionis bonorum, & testatur, ita pronunciatum fuisse à Parlamenti iudicibus, quibus subscribit Carolus Molinæus dicta quæstione trigesimasexta. Ego iudicem admonitum esse velim, vt etiam hac pręmissa renunciatione & iuramẽtiiuramenti vinculo stabilita, cautè eam obseruet, negotij & personarũpersonarum conditione perpensa, sæpè etenim æquitas suadebit his non obstantibus, permittendum esse debitori beneficium ei à iure concessum bonis equidem cedendi, quo etiāetiam publicum carcerem effugere valeat, atq;atque hoc indulgendum est inopiæ eius & paupertati forsan inculpatæ.

Quintò constat, non esse firmum, nec validum pactum illud, quo inter creditorem & debitorem conuentum est, posse propria authoritate debitorem à creditore capi ac detineri, donec soluat debitum, quia Reipublicæ non conuenit hæc priuata exequutio, nec priuatus hic carcer, essetq́;essetque pactum istud frequentissimè causa rixæ, & dissensionis, & ideò iure improbatur, secundum Bart. in d. §. eleganter. vbi Aret. & Ripa in d. l. obligatione generali. nu. 21. fatentur, hanc opinionem Communem esse.

Prætereà dubitatur, num beneficium istud cedendi bonis competat, ratione obligationis descẽdentisdescendentis ex delicto? Et tunc non esse admittendāadmittendam cessionem bonorum probatur ex eo, quòd in pœnis pecuniarijs ratione criminis infligẽdisinfligendis,

8

*qui non habet, vnde eas soluat, corporali pœna puniendus est. text. insignis in l. 1. ad finem. ff. de pœnis. cuius vltra Bart. & Doct ibi meminêre Angel. & Ias. nu. 43. in §. pœnalis. de actio. Idem Ias. in l. si quis id quod. nu. 28. ff. de iurisdiction. omn. iud. post gl. & Doct. ibi opti. tex. in eadem l. si quis id quod. & in l. vlt. ff. de in ius vocand. vbi Bald. tradunt Feli. in cap. ad liberandum. de Iudæis. Ioan. Lupi in rubr. de donati. inter vir. & vxor. §. 9. nu. 19. Hippo. in l. 1. de Sicarijs. nu. 63. ad idem conducit tex. in l. vlt. in fine. C. de sepul. viol. & in l. illicitas. §. vlt. ff. de offic. pręsid. Ex quibus apparet, quando pœna pecuniaria in corporalem ob delinquentis inopiam commutanda sit. Et id non tantùm procedit, vbi quis ob crimen pecunia mulctatur, in propriam & veram delicti pœnam, sed & si ea pœna sit satis factio & emenda, æstimatioq́;æstimatioque damni ipso crimine proximo illati, siquidem licet ea pœna respectu alterius sit interesse, tamen ob ipsius delinquentis culpam vera pœna censetur, & ob id prætextu inopiæ in corporalem mutatur, textus egregius in capit. finem litibus. de dolo & contu. vbi Panormitanus eum commendat. 2. columna, dicit singul. Francus in capitul. reprehensibilis. de appellat. columna 3. quo in loco gloss. vers. proprium. hoc ipsum adnotauit & Iason in dicta l. si quis id quod. nume. 28. Hinc sanè constat ratio eius, quod ex dicto capit. finem. colligit Ananias in cap. 1. colum. 2. de calumniat. eum text. existimans singularem esse, & scribens, iure canonico calumniatorem etiāetiam in causa ciuili posse corporali pœna puniri, quẽquem sequitur Ioan. Bernardus præsul Callagurriensis in practica criminali, capit. 59. nam hoc ita accipiendum est, vt obtineat, quando calumniator inopia laborat & caret bonis, ex quibus calumniæ læsio posset compensari.

Hæc verò commutatio pœnæ pecuniariæ in corporalem fieri non debet actore inuito, quo quidem volente expectare pinguiorem rei fortunam, omittenda est commutatio, sicuti docet Abb. in dicto capitul. Odoardus. columna 2. hoc intelligens, vbi pœna priuato accusatori applicatur: nam si ea fisco adiudicetur, mutatur in corporalem etiam nolente accusatore. Hac igitur ratione obtinuit apud iuris vtriusq;vtriusque interpretes, non esse locum cessioni bonorum, vbi quis ex delicto vel quasi in pecuniam damnatus fuerit, quæ sententia placuit Fabro & Iasoni. numero 13. in §. vltimo. Institu. de actioni. Henrico in d. cap. Odoardus. Iasoni rursus in d. l. si quis id quod. numero 28. Salycet. in l. 1. quęstione 6. C. qui bonis ced. poss. Aufrerio in capella Tholoss. 61. quam opinionem fatentur eam sequuti Communem esse. Alberic. in rubr. C. qui bonis ced. poss. Cæpola consilio 9. criminali, sensit idem gloss. in reg. peccatum. de regul. iur. in 6. verb. peccatum. Et item gloss. vltim. in d. cap. Odoardus. dum ab ea collegit Panormitanus, clericum ob crimen conueniri, quatenus facere possit, non deductis sibi necessarijs alimentis. Idem comprobatur, quia licet ex contractu actio in aliquem non detur, nisi in id tantùm, quod facere potest, tamen ex delictis in solidum conuenitur. l. sed si ex parte. §. 1. ff. quod cùm eo. & l. si rerum amotarũamotarum. ff. de re iud. tradit latè Boërius. q. 349. num. 8. qui regulam illam, qui non habet in ære, luat in corpore, probat seruari tantũtantum in mulcta fiscali. VerũVerum cũcum hæc quæstio proximis diebus esset in his regnis frequentissima, pragmatica Regis inuictissimi Caroli Cæsaris sanctione constitutum est, vt damnatus criminis causa ad pecunię solutionẽsolutionem, pro damno accusatori illato, & pro vera damni æstimatione, possit bonis cedere, eoq́;eoque beneficio, cessionis inquam à carceribus publicis liberari, ac si ea pecunia ex contractu & ciuili obligatione deberetur, quod ita decretum est Pin|

p. 174

tiæ, anno M. D. tricesimo octauo, & iterũiterum And. anno M. quingẽtesimoquingentesimo, quadragesimo septimo, idem pronunciatum fuit apud Gallos in Pictauiensi conuentu anno M. D. tricesimo primo, teste Ioanne Rupellano Forensium institutionum, lib. 4. cap. 6. Nec omninò decretum istud veterum Iurisconsultorum responsis obuiat, siquidem pecuniaria mulcta aut pœna, quæ olim etiāetiam priuato applicabatur, simul & vindictam publicam complectebatur, & damnum sarciebat priuatũpriuatum. l. vlt. ff. de in ius vocand. d. l. si quis id quod. & l. vlt. C. de sepult. viol. semper enim simplum inerat quadruplo, vt probatur in l. hoc edicto. §. vlti. ff. de publica, & vecti. Bald. in cap. 1. §. si duo, de pace tenen. & eius violat. Bart. in l. ab his. C. de nauicul. lib. 10. Ias. in §. sic itaq;itaque. 2. col. de actioni. Bart. & alij indicto §. vlti. Pœna verò, quæ nunc applicatur priuato læso, nōnon est vindictæ loco, sed respectu damni dati. Et ideò in pœna pecuniaria, quæ hodie vel fisco, vel priuato datur vindictæ loco, & publicæ vltionis vim habet, cessio admittenda non est, sed ea ob inopiam in corporalem mutatur. At ea pœna, quæ priuato addicitur, damni illati loco, nōnon est in corporalem mutanda, imò cessio bonorum propter inopiam admittenda erit, quod expressim tenent Ioan. Andræ. & Abb. in dicto cap. Odoardus. 2. colum. Boerius in d. quæstio. 349. & Rupellanus in dict. cap. 6. atq;atque in hunc sensum poterit etiam accipi text. insignis in d. c. finem litibus. cùm illius constitutionis pœna partim vindictam publicam calumniantis respiciat, quamuis de expensis alteri soluẽdissoluendis tractetur, siquidem non omninò certum inibi est, alterius priuati læsionem parem esse expensarum illarum condemnationi, forsan enim eas aduersarius fecisset absque calumniatoris malitia. Plærunq;Plærunque tamen Regiarum curiarum iudices, non obstante pragmatica constitutione, delinquentem inopem damnatum pecuniaria pœna in satisfactionem priuatæ læsionis, nōnon admittuntad cessionem bonorum, sed eum damnant, mittuntq́;mittuntque in publicas triremes, vt mercede publica ibidem remigis officio fungatur, donec ex mercedis pecunia damnum priuatum sarciatur.

Cæterùm cùm aduersus clericum ob æs alienum agitur, clericus ipse debitor capi non potest,

9

*nec in carcerem mitti, vel in eo detineri, nec excommunicari, si inopia adeò laboret, vt non possit pecuniam debitam soluere. tex. singul. in d. cap. Odoardus, vbi iuramenti cautio ab eo exigitur, de ære alieno soluendo, cùm ad pinguiorem fortunam deuenerit. & licet gloss. verb. recognoscentem. & verb. ad pinguiorem velint præmittere, & expressim opinentur Hosti. Ioan. And. & Henric. ibi clericum debitorem inopia & egestate laborantẽlaborantem teneri ad cessionem bonorum, iure verius est, ob clericorum priuilegium, quod decisio prædicta insinuat, non teneri clericum inopem cedere bonis, quemadmodum Abb. Imol. Anchar. & alij frequentius in dicto cap. Odoardus, scripsêre, quibus adstipulatur, quod clericus non potest conueniri, nisi quatenus facere possit, deductis necessarijs alimentis. glos. Bart. & alij in l. miles. ff. de re iudic. gl. in cap. studeat. 50. dist. quarũquarum opinionem sequuntur Capella Tholos. & Aufrerius ibi decisi. 245. Felin. in c. cùm ex officij. de præscript. col. 1. fatentur communem esse Iason colum. 3. & Ripa num. 7. in dicta l. miles. & Xuares in l. 2. tit. de los gouiernos. 5. q. colum. 4. & procedit, ne in opprobrium status ecclesiastici cogantur clerici mendicare, licet Matthes. notab. 61. Alberic. & Paul. in d. l. miles. contrarium iure verius esse contendant. Propter quorum authoritatem, & quia communis sententia difficilis est, ipse eam intelligerem in his, qui vel sacris ordinibus sunt insigniti, vel altari, aut ecclesiæ proprio ministerio seruiunt, nōnon in his, qui tantùm minoribus ordinibus decorantur, hi etenim, quantum ad hoc priuilegium, pares mihi censentur laicis & secularibus. Simpliciter verò sequitur communem Ioannes Staphi. de literis Grat. & iustit fol. 154. col. 2. idem Hierony. Gigas de pensionibus. q. 35. Qua in re aduertendũaduertendum est in praxi, quòd si clericus ære alieno grauatus habeat ecclesiasticum sacerdotium, aut beneficium, fueritq́;fueritque ad solutionem conuentus, iudex ne ipse excōmunicet̃excommunicetur, reditus annuos illius beneficij adiudicabit creditoribus pro ratione quantitatis debitę, dimissa ipsi clerico portione congrua ex eis, vnde valeat alimenta percipere, argumento text. in capi. peruenit. de fideiuss. ita equidẽequidem fit in Roma. curia authore Collectario in d. capit. Odoardus. Rebuffo in auth. habita. C. ne filius pro patre. priuilegio 112. & Aufrerio. d. Capella Tholosa. 245. quo in loco falsocitat Collectarium in cap. olim. in 2. de restit. spoliat. cùm ibi hoc minimè tetigerit. Verùm si clericus sit suspectus de fuga, cum proprijs bonis poterit à creditore capi & tradi proprio iudici, detinẽdusdetinendus sanè, donec ęsaęs alienũalienum soluat ex illis bonis, quæ fuit occultare conatus, Baptista de S. Seuerino in trac. de debit. suspect. & fugit. q. 6. quintæ quæstionis principalis.

Sed & quo ad decisionem cap. Odoardus, similiter opinor, esse eam constitutionem intelligendam in his clericis, qui ecclesiæ ministrant, non in alijs, nisi & hi sint in sacris constituti. Nec aliter ea decretalis in foro admittenda est, ob multitudinem eorum, qui temerè sine aliquo delectu, vt vitijs & criminibus liberius vacent, primis & minoribus ordinib. solent, maxima profectò pręlatorũpręlatorum incuria, insigniri. idem de Scholasticis arbitror, tametsi Rebuffus in d. auth. |

p. 175

habita. pri. 112. scribat, eos, etiāetiam si clerici nōnon sint, habere priuilegiũpriuilegium, ne conueniantur, nisi quatenus facere possint, quod nunquānunquam memini me vidisse à iudicibus Salmanti. Acade. seruatũseruatum fuisse.

Quoties verò in Romana curia commissio petitur secundum capi. Odoardus constitutionem, in signatura apponitur clausula ista, constituo summarie de paupertate prout de iure, teste Ioann. Staphilæo dicto libro de literis Grat. & iust. folio. 156. Non tamen potest opponi exceptio ex capit. Odoardus, vbi quis tribus sententijs conformibus fuerit soluere damnatus, vt scribit Ludoui. Gomezius in compendio vtriusque signaturæ. col. vlti. dicens, ita Romæ in prętorio Rotæ pronunciatum fuisse. Idem esse censet, vbi æs alienum soluere iurauerit, nam præcisè cogitur soluere, nec iuuatur dictæ constitutionis beneficio. Vnde siquis cōsentiatconsentiat constitutioni pensionis iuramento præstito, & pręmissa obligatione in forma Cameræ, non poterit vti beneficio, & priuilegio prædicto, sicuti idem Gomezi tradit, à quo ipse dissentio, existimans, eum qui vel soluere iurauerit, vel tribus sententijs damnatus fuerit, posse aduersus exequutionem opponere, & obijcere, se inopem clericum esse, nec posse excommunicari, aut in vinculis detineri pro æris alieni solutione, pręstita iuramenti cautione, qua promittat soluere, cum ad fortunam pinguiorem deuenerit, non enim video iustam aliquam rationem, ex qua vel eres sententiæ, vel iuramentum hoc priuilegium clericis ob statutum ecclesiasticum concessum omninò tollant. Illud etenim quod de pensione dictum est, facilimè excluditur, cùm ex ipsius beneficij ecclesiastici reditibꝰreditibus ea solui possit, illud fortasse obtinebitis, qui ad pensionem agit, vt non obstante inopia eius, qui pensioni consensit, beneficio priuetur ex eo, quòd nōnon soluerit pensionem ex reditibꝰreditibus, quos percepit, cùm huic pœnæ seipsum tempore consensus submiserit, quod idem Gomezi. fatetur in regul. de annali possessio. quæstio 53. Ex his etiam deducitur, qualiter sit accipiendum id quod solet in commissionibus Romanorum pontificum adscribi, cùm agitur ad iniquam pensionem rescindendam, extinguendam, aut moderandam, nam vt iudex in ea causa procedat soluta durante lite pensione: & ne interim eius solutio omittatur, apponitur clausula, absque retardatione solutionis pensionis, quod idem Ioan. Staphilæ. refert de literis grat. & iustit. folio 153. Ludoui. Gomezi d. tracta. vtriusque signaturæ. folio pen & seq. & Hierony. Gigas de pensionibus. q. 35. Igitur lite pendente non cessat solutio pensionis, & tamen conuentus ad eius solutionem nihilominus poterit inopia grauatus vti priuilegio, quod clericis iure concessum est per constitutionem c. Odoardus. Sic sané ibidem clericus non cessit bonis, sed ab excommunicatione soluitur, qui præ eius inopia non poterat præcisè compelli ad solutionem æris alieni, quo verè adstringebatur.

Frequenter hoc in eodem tractatu dubitari solet, an cadauer debitoris diuitis, vel inopis possit ad petitionem creditorum insepultum detine

10

*ri, vt pignus quoddam, donec æs alienum integrè soluatur. Et illud creberrimo omnium consensu expeditum est, non esse impediendam sepulturam, nec denegandam debitoris cadaueri, siue is pauper siue diues sit. argumento text. in auth. vt defuncti seu funera eorum. Pulcher text. in lege cùm sit iniustum. C. de sepul. violat. quo in loco passim interpretes hoc commemorant, & Ripa de peste. c. de præseruatiuis remedijs. num. 101. Regia l. 13. titu. 9. parti. 7. & l. vlt. titul. 13. Parti. 1. Nicolaus Boerius decis. 287. imò creditoris appellatio, ne cadauer debitoris sepeliatur, recipienda non est, cùm res ista celerem expeditionem exigat, nec vlla optima ratione dilationem admittat, glo. quam Doc. inibi probant in c. ex part. in 1. de sepul. Spec. tit. de appellat. §. in quibus. versicul 8. Regia lege 11. titul. 16. lib. 3. ordi. optimus text. in l. vltima. ff. de appel. recipi. in l. sunt personæ. leg. si quis sepulchrum. l. ne corpora. ff. de relig. & sumpt. fune. etiam si debitum sit omninò liquidum, secundùm Panorm. in d. c. ex parte. contra glo. in cap. ei qui. §. si quis autem ausus. verb. defuncti. 2. q. 6. quod manifestiùs apparebit ex sequentibus. sunt etenim, qui existimant, cadauer debitoris posse, creditore hoc petente, detineri insepultum, donec æs alienum soluatur, quod ex obligatione Guarentigia defunctus soluere tenebatur, & id huius obligationis viribus tribuendum esse censent Angelus in dicta authen. vt defuncti seu funera eorum. in princip. colum. 1. Hippol. in l. vlti. nume. 64. ff. de quæstionibus. Segura in le. si ex legati causa. numero. 73. ff. de uerb. obligatio. quorum opinionem falsam profectò esse arbitror, inhumanam quidem, à Christiana charitate alienàm, nec adhuc barbaris moribus conuenientem, atque ob id à pluribus improbatum fuisse constat, præsertim à Felino in cap. sicuti Iudæi. 1. col. de iudæis. Guilielmo Benedicto in capitulo. Raynuntius, de testam. verbo. mortuo itàque testatore. nu. 56. Hipp. singul. 199. Roderico Xuares in rep. l. post rem. ff. dere iudic. 6. ampliatione ad l. Regiam Thoma Grammatico decisio. 82. impium enim esset apud ethnicos, nedum apud Christianos, cadauer inopis debitoris insepultum detineri ex ea causa, quod ęsaęs alienum minimè soluatur. Ratio siquidem naturalis, diuina & humana iura nequaquam patiuntur defunctorum cadaueribus sepulturāsepulturam negari, nisi id fiat ob aliquam causam quæ Reipublicæ commodum spectet. Eccle|

p. 176

siastici cap. 7. scriptum est. Mortuo non prohibeas gratiam, id est, gratis sepulturāsepulturam exhibe cap. in ecclesiastico 13. quæ. 2. cap. qui diuina. ea caus. & q. Genesis capitul. 23. Abraham dicit. Aduena sum & peregrinus apud vos, date mihi ius sepulcri vobiscum: vt sepeliam mortuum meum. Responderunt filij Hethdicentes. Audinos domine: princeps Dei es apud nos, in electis sepulchris nostris sepeli mortuum tuum, nullùsque te prohibere poterit, quin in monumento eius sepelias mortuum tuum. Thobiæ, capit. 1. 2. & 12. laudatur Thobias, quod plus timens Deum quàm regem rapiebat corpora occisorum & occultabat in domo sua, & medijs noctibus sepeliebat ea. Nam secundum naturam iustum est, etiam si nulla inter se societas, aut pactio sit, corpora defunctorum sepulturæ tradere: sicuti Antigone apud Sophoclem dicere videtur, cùm iustum natura docente esse asserat, Polynicem sepulchro condere, Meminit & Aristoteles libro primo rhet. ad Theodecten cap. 10. de iniuria iuréque factis. quin & Simonides poêta cùm ad littus nauem appulisset inhumatum corpus iacens sepulturæ mandauit, & ideò admonitus diuinitus ne proximo die nauigaret periculum naufragij euasit, teste Valerio Maximo libr. 1. capitu. de somnijs, qui & lib. 5. cap. 1. miris laudibus Annibalem extollit, quòd Aemilij Pauli, Tiberij Gracchi, Marci Marcelli cadauera, etsi hi hostes essent, honorificè sepelierit. Antiquissimum quidem sepulturæ genus Ciceroni libro. 2. de legibus illud visum est, quo apud Xenophontem Cyrus vtitur, redditur enim terræ corpus, & ita locatum ac situm quasi operimento matris obducitur eodèm que ritu scribit Regem Romanorum Numam conditum, gentèmque Corneliam ad eam ætatem hac sepultura vsam fuisse. Sic & Ioannes Stobæus sermone 120. de sepulturis agens ipsius hac de re Xenophontis verba retulit expressius quam Cicero. Augustinus itidem lib 1. de ciui. Dei. capitul. 13. Nec ideò, inquit, contemnenda & abijcienda sunt corpora defunctorum, maximèque iustorum, atque fidelium, quibus tanquam organis, & vasis ad omnia bona opera Sanctus vsus est spiritus. Si enim paterna vestis, & anulus, ac si quid huiusmodi tanto charius est posteris, quantò erga parentes maior extitit effectus, nullo modo ipsa spernenda sunt corpora, quæ vtique multò familiariùs atq;atque coniunctiùs, quàm quælibet indumenta gestamus. Hactenus Augustinus, qui etiam scribit, laudabiliter in Euangelio commemorari eos, qui corpus Iesu de cruce acceptum honorificè tegendum, sepeliendùmque curârunt. Aliquot præter hæc de sepultura deq́,deque sepeliendi pietate tradit idem Augustinus capit. 12. Stobæus dicto sermone 120. Cicero libr. primo Tusculanarum. Gulielmus Benedi. d. ver. mortuo itaque numer. 60. quibus accedit quod de Cimone Atheniensi Valerius Maximus refert libr. 5. c. 4. Cimon inquam cùm pater eius Milciades ob crimen peculatus damnatus in carcere diem obisset, nec per leges liceret funus efferre, nisi pensitata pecunia, & ipse non esset soluendo, translatis in se vinculis, patrem ad sepulturam redemit. Meminit huius pietatis in patrem alia de sepulturis scribens Patritius libr. 5. de institutione reipubli. titul. 10. Huc pertinet quod ecclesiastici c. 38. admonetur, in mortuũmortuum produc lachrymas & quasi dira incipe plorare, & secundum iudicium contege corpus illius & non despicias sepulturam illius. Quin & hostium corpora maximo cùm honore sepelienda sunt, nam & ij. Reg. capi. 2. inquit Dauid. vos benedicti à domino, qui fecistis misericordiam hanc cum domino vestro Saul & sepelistis eum. Et Cæsar Pompeij caput sibi oblatum, plurimis, & preciosissimis odoribus cremandum curauit teste Valerio Maximo lib 5. capit. 1. §. de Cneo Pompeio. his similima tradit Chassanæ. in Gloriæ mundi catalogo 2. part. considerat. quinta. Volaterranus libro 31. ad finem. Alexander ab Alexandro dierum Genialium libro. 6. capitu. 14. Ex quibus apparet, hostibus & inimicis religiose sepulturam esse exhibendam, & ideò iniquum creditor postulat, dum contendit debitoris cadauer sepeliendum non esse, donec sibi debitæ pecuniæ solutio fiat.

Hinc & alia suboritur quæstio, an liceat, iustùmve sit in Republica bene instituta, & potissimùm Christi Religione imbuta vltimo affectis ob crimina supplicio, sepulturam negari. Quando

11

*que etenim eorum cadauera insepulta diu publico spectaculo manent in ipsis suspensa patibulis. constat, sanè cuicunque datur sacramentum pœnitentiæ, concedendam esse sepulturam, text in c. quæsitum 13. quæst. 2. sacramentum verò pœnitentię nequâquam negari potest vltimo damnatis supplicio, si hi verè pœniteant, etiāetiam si atrocissima perpetrauerint crimina. c. 2. de furtis. c. super eo. de hæret. in 6. tex. insignis Clemen. 1. de pœnit. & remiss. vbi glos. idem esse censet de sacramento eucharistiæ, quod probatur in d. c. 2. & in d. c. super eo, etiam tempore interdicti secundum Calder. de eccles. interdic. folio 11. col. 4. & Sylue. verb. interdictum quæst. 7. vsu tamen obtentum est, ne his, qui proximè sunt pœna mortis puniendi eucharistiæ sacramentum detur. Sicut nec eis ĩureiure datur extrema vnctio, cùm ea tantùm sit exhibenda his, qui corporis ægritudine laborātlaborant, & ob eam in mortis periculo sunt constituti, quemadmodum in specie docent Tho. in 4. sent. distinct. 23. q. 2. art. 2. Paluda. ibi q. 3. Syluester verb. vnctio q. 5. IoāIoan. Andr. Domi. & Francus in d. capitul. super eo. |

p. 177

sic eius decisionem interpretantes, quòd si verum est, vt iure satis probatur, his non posse negari sacramentum pœnitentiæ, apertè colligitur, nec sepulturam iustè posse eis negari, cùm hęc duo pariter concedantur. Imò nec posse consuetudinem induci, vt damnatis vltimo supplicio denegetur ecclesiastica sepultura, nec ea iudices punitorum cadauera hoc sepulturæ beneficio priuantes à peccato immunes esse, conatur probare Petrus à Rauenna in tract. valere. cum perpetuo silentio. folio. 10. col. 1. hoc ipsum deducens ex tex. in d. Clem. 1. assumpta præmissa argumentatione. cui Rochus accedit in relectione de consuetudine. folio 12. colum. 3. idem sensit Abb. in c. ex parte. in 1. de sepult. & Sylue. verb. sepultura. q. 10. Ego verò non auderẽauderem mortalis criminis culpa notare iudices, qui perpensa delicti, loci, & temporis conditione optimo in rempublicam zelo, corpora damnatorum vltimo supplicio, vel ad tempus, vel in perpetuum ad exemplum in loco publico suspensa & insepulta dimittunt, quod video Maiorem asseuerare in 4. sent. distinct. 45. quæ. 4. quo in loco iudices aliquot ex causis excusat, cautè tamen hi, qui publicis magistratibus funguntur vti debẽtdebent hoc rigore, & præsertim vbi lex nihil hac in specie sanxit. Nam in l. capitaliũcapitalium. §. famosos ff. de pœnis à iurisconsulto scriptum est, famosos latrones in his locis, vbi grassati sunt, furca figendos esse, vt & conspectu deter reantur alij ab ijsdem facinoribus. Sic & Vlpia. in l. 1. ff. de cadaueribus puni. corpora, inquit, eorum qui capite damnantur, cognatis ipsorum neganda non sunt, & id obseruasse se etiam diuus Augustus libro 10. de vita sua scribit. Hodie autem eorum, in quos animaduertitur, corpora non aliter sepeliuntur, quàm si fuerit petitum & permissum, & nonnunquam non permittitur, maximè maiestatis causa damnatorum. Eorum quoque corpora, qui exurendi damnantur peti possunt, scilicet vt ossa & cineres collecta sepulturæ tradi possint. Hactenus Vlpia. Eadem. rubrica Paulus scribit, corpora damnatorum quibuslibet petentibus ad sepulturam danda esse. Quibus satis probatur, non esse regulariter corpora deneganda vt sepulturæ tradantur, requiri tamen iudicis permissionem, & quandoque ob criminis grauitatem in exemplum oportere, vt insepulta maneant. Hinc expendi poterit quod idem iurisconsultus scribit in le. pe. ff. de cadaue. punit. missum in exilium ab aliqua ciuitate, non posse absque principis licentia in eam ciuitatem mortuum duci ad sepulturam: quod commendant Bar. ibi. Ancha. in Cl. 1. de pœnit. & remis. & Ias. in l. 2. col. 2. C. qui testa. face. pos. Rauenna in Alphabeto aureo ad finem ante allegationem consuetudinis, optimus tex. in c. ex parte. in 2. de sepul. & in cap. is cui de sent. excom. in 6. idem not. Io. Staphilęus de literis gratiæ & iust. fo. 191. & id adeo verũverum est, vt nōnon tantùm corpus sed nec eius ossa nec cineres possint in eum locũlocum, à quo fuerit relegatus adduci. cum in d. l. 1. idẽidem de ossi. & cinerib. quod de corporib. damnatorum sit statutum: tametsi Ananias in c. 2. de fur. & Hipp. in l. vl. nu. 58. ff. de q. existimauerint, posse ossa, vel cineres inconsulto principe in eum locum duci. quorum opinio magis est benigna quàm vera, vt asserit Guald. de arte testandi. tit. de sepult. caut. 2. eadem sanè ratione manifestus vsurarius non est ecclesiasticæ sepulturæ tradendus, donec hæredes eius vsuras restituerint, etiam si is eas restitui iusserit, quemadmodum est decisum in c. quanquam. de vsur. in 6. item si monachus aduersus paupertatis professionẽprofessionem aliquot bona occultè mortis tempore habuerit, eius corpus cũcum ipsis rebꝰrebus est extra ecclesiam in sterquilinio sepeliendum tex. in cap. cùm ad monasterium. de stat. reg §. 1. è diuo Gregorio dialogorum lib. 4. cap. 55. inde etiam fit, quòd licet reo delato ante sententiam vel eius exequutionem mortuo, eius corpori nulla sit inferenda pœna, nec iniuria irroganda. Angel. in l. defuncto. ff. de public. iudi. Alex. & Iason in l. 2. C. qui testātestam. face. poss. quandoque tamen ob criminis immanitatem corpora ipsa suspenduntur, vel exuruntur, aut ipsius delinquentis imago, secundum Imolam in d. lege defuncto. & optimè Consal. à Villadiego de hæresi. quæ. 22. nu. 4. optimus tex. in cap. mulier. 15. q. 1. & in c. accusatus. §. pe. de hæret. in 6. l. vltim. ff. ad l. Iuli. maiest. de quibus alibi latiùs tractabitur. Illud profectò non est prætermittendum, quòd seipsum occidens in ecclesia sepeliendus non est. c. placuit. 23. q. 5. quem tex. singularem esse censet Roma. singul 264. quamuis priuatim liceat pro eo orare, liceat inquam ei, qui credit in vltimo vitæ spiritu criminis dolorem, & contritionem pœnitentia ductum habuisse: sicuti Palud. explicat in 4. sent. disti. 20. quæ. 1. colu. 1. & Marti. Azpilcueta in capit. 1. de pœnit. dist. 7. vel si forsan coniecturis aliquot præsumi queat, eum furore aut mentis alienatione seipsum occidisse, nam & tunc ecclesiasticæ sepulturæ is traditur secundum Io. Gallum quæst. parlamenti. 127. His accedit, quod repertus mortuus in puteo non est priuandus ecclesiastica sepultura, quia non præsumitur seipsum præcipitem dedisse, quod in hac specie notat Soci. Iunior consil. 51. libr. 1. igitur sepultura ecclesiastica negatur seipsum occidenti ob delicti atrocem culpam, quam ex pluribus detestatur præter alios And. Alciat. libro. 6. parerg. c. 27 veterũveterum ipse etiam memini lib. 1. huius operis c. 2. legib. sanè Rom. seipsũseipsum occidens nōnon patitur bono. pub. nec eo fisco addicunt̃addicuntur, nisi seipsũseipsum occiderit cōscientiaconscientia criminis ea publica. digni, nẽpenempe |

p. 178

accusatus de crimine ex quo bona erant publicanda, ex eo etenim quod seipsum occidit, crimen illud fateri censetur, & ideò locus est pœnæ legali lege. 3. §. 1. ff. de bonis eorum, qui ante sent. sibi mort. consci. tradunt Alberi. in eiusdem tituli rubrica. Corne. cons. 159. lib. 2. Deci. cons. 438. Paul. Paris. consil. 155. lib. 4. Doct. in dicta l. 2. C. qui testam. face. poss. l. 24. tit. 1. part. 7. Ioann. Igneus in l. 1. §. si sibi manus. ff. ad Sillani. nu. 16. optimus textus in l. omne delictum §. si se vulnerauerit. ff. de re militari. Hodie verò iure nouiori Regio si quis vel conscientia criminis, aut tædio vitæ aliàve ex causa seipsum occiderit, eius bona fisco vendicantur, nisi & is liberos habuerit hæredes. Regia l. 9. titu. 13. lib. 8. ordinat. quæ forsan est intelligenda iuxta distinctionem iuris communis & legis Partitarum, vt quidam opinantur, loquitur enim indistinctè & generaliter, statuens, quòd occidens seipsum amittat propria bona, & ea nisi liberos hæredes habuerit fisco adiudicentur, qua in re cogitandum est.

Scribit & ad ea, quæ diximus de insepultis animaduersorum cadaueribus Valerius Maximus lib. 6. capitul. 3. cadauera Tiberij & Caij Gracchorum, qui & si summa ac amplissima nobilitate claruissent, quia statutum Reipublicæ conati erant conuellere, insepulta iacuisse, ac defuisse supremum humanæ conditionis honorem filij Gracchi & Africani nepotibus.

CAPVT II.

MVLTVM interest, inquit Venuleius, vtrum bonorum quis, an rerum tertiæ partis vsum fructum legauerit. Nam si bonorum vsus fructus legabitur, & æs alienum ex bonis deducetur, & quod in actionibus erit, computabitur. At si certarum rerum vsusfructus legatus erit, non idem obseruabitur leg. vltima ff. de vsuf. lega. quo in loco Bart. satis eruditè tractat, an vsufructuarius ex testamento, aliàue vltima voluntate æs alienum soluere teneatur. nec enim idem est legatariũlegatarium vsusfructus posse conueniri pro ea parte, qua legatum habet ad debitæ pecuniæ solutionem, & legatum ipsum minui propter æs alienum, siquidem hęc maximo discrimine distinguuntur, quod manifestum est, & ideò quæstio ista non modicam vtilitatem affert, quæ tandem ex sequentibus adsertionibus compendio quodam ad praxin & Theorian deducetur.

Prima conclusio. Vsufructuarius rerum certa

1

*rum, minimè tenetur ad onus æris alieni soluendi. Hæc probatur posteriori parte dict. l. vlt vbi Barto. & alij. tex. ad idem in l. 1. §. si hæres. ff. ad Trabellia. Areti. con. 116. & est communis, ac frequentissima omnium sententia.

Secunda conclusio. Vsufructuarius tertiæ, quartę, vel quintæ partis hæreditatis, tenetur ad ęris alieni pro ea parte solutionem, hoc adnotauit Bartolus. in dict. lege vltim. ex priori eius parte, cui consentire videntur ferè omnes, qui dubitationem hanc discutere conantur, quibus suffragatur text. in l. si quis seruum. §. vlti. ff. de legat. 2. addit Bar. extincto vsufructu posse vsufructuarium, vel eius hæredem consolidationis tempore, deducere ex ea parte hæreditatis æs alienum, quod illius partis ratione ipse vsufructuarius soluit, idem Bar. sequutus scribit Guiliem. Benedict. in capit. Rainutius de testamen. verb. & cætera bona. nu. 43. adducit ad hoc Bart. text. in l. quòd si possessor. ff. de pet. hæred. quo expressum est, hæreditatis bonæ fidei possessorem, qui ipsius hæreditatis æs alienum soluit euicta sibi hæreditate, iure optimo retinere pecuniam in eam causam solutam. Imo idem erit si bona fide legata indebita soluerit, sicuti inibi à iurisconsulto traducitur, cuius decisionem explicat Socinus Iunior cons. 150. lib. 1. mihi profecto quod Bartol. addit huic secundæ conclusioni dubium videtur, nec omnino colligitur ex dicta l. quod si possessor. cùm in ea specie bonæ fidei possessor cùm fructibus ab hæreditate perceptis compenset pecuniam hæreditatis titulo solutāsolutam, ac demũdemum fructibus non perceptis, retentione vtatur, at in vsufructuario diuer|

p. 179

sa est ratio, quippe qui fructus integros iure vsusfructus ex hęreditate percipiat, & horũhorum ratione æs alienũalienum soluere teneatur, habet nihilominꝰnihilominus opinio Bar. tanti viri author. æquitati proximāproximam.

Tertia cōclusioconclusio, vsufructuarius quartę, vel quintę

2

*partis bonorum, non potest conueniri, nec aduersus eum agi ad æris solutionem. Nam bona dicuntur ære alieno deducto lege subsignatum. §. bona. ff. de verb. significa. & ea ratione, cùm ipse. habeat vsumfructum eorum bonorum, quæ deducto ære alieno supersunt, nullo iusto titulo æs alienum soluere tenebitur, probatur deinde hæc ipsa concl. in dict. l. vltima, & in dicta l. si quis seruum. §. vlt. optimus text. in l. generali. §. finali. ff. de vsufruct. legat. atque ita Bart. in dict. l. vlti. & in dict. l. si quis seruum. §. vlt. hoc ipsum asserit, & id ferè omnium calculo receptum est. Verùm ex iure Regio adduci in contrarium solet Taurina constitutio vicesima prima, qua sancitum est, ad tertiam, & quintam bonorum partes, quibus melioratio alicui ex liberis instituitur, pertinere æris alieni solutionem pro eiusdem partibus, ipsùm que melioratum eatenus in iudicium vocari posse, vnde Ioann. Lupi alij que interpretes existimātexistimant, iure Regio non esse quo ad æris alieni solutionem, & quo ad debita soluenda differentiam, an fuerit legata tertia bonorum pars, an ipsius hæreditatis, imò tolli discrimen illud, quod inducitur à iurisconsulto in dicta. l. si quis seruum. §. vlti. Ego verò præmittendum esse censeo, meliorationem tertiæ, & quintæ bonorum partiũpartium, prælegatam esse, non institutionem, argumento ex l. non amplius. §. cum bonorum. ff. de legatis primo. lege quoties. C. familiæ hercis. le. 21. ibi, como si fuessem herederos. & leg. 24. Tauri, adiuncta decisione authenti. ex causa C. de liber præte. sic sanè in specie responderunt Montaluus, & Xuares in lege nota. titu. 5. libro 3. Fori. quæst. 7. & Segura in l. 3. §. vlt. ff. de liber. & post hum. numero 100. & apparet ex ipsius dictionis significatione, cùm meliorare hoc in tractàtu prælegare verè significet. Hac igitur ratione licet constitut. 21. Tauri facta non esset, æs alienum apparens tempore diuisionis bonorum deducendum est ex hæreditatis cumulo, ac demũdemum quinta, & tertia bonorum partes è reliquis bonis, æs autem alienum post hanc diuisionem emergens ab hærede petitur, vel petendum est, hæres verò pro quinta, & tertia partibus à filio meliorato id demum consequitur. Hoc etenim consonum est ijs, quæ ex iurisconsulto adnotantur in dicta l. si quis seruum. §. vltim. Regia constitutio tria expressim explicat. Primum, aęs alienum apparens tempore diuisionis, deducendum esse ex tertia, & quinta partibus bonorum simul & ex alijs, quod parum refert, cùm idem sit deducto ære alieno à tota hæreditate, è reliquis bonis quintāquintam, & tertiam partes adsumi, & ideò frequentius ex hæreditate, primum debita, at deinde his deductis, quinta & tertia bonorum partes deducuntur. Secundum ab eadẽeadem constitutione colligitur, melioratum in quinta, & tertia bonorum partibus vocari posse omisso hærede in iudicium, vt soluat debitum post diuisionem emergens, pro eisdem partibꝰpartibus. Sed & hoc quantum ad effectũeffectum attinet non multum differt à veteris iuris RomanorũRomanorum legibus, ex quibus hæres debitum istud soluere tenebatur, isque conueniendus erat non legatarius, tametsi ab eo hæres consequi poterat pro parte legati, quod causa æris alieni solutum fuisset. Tertiò eadem Regia constitutio idem esse censet, si melioratio fuerit in re certa, vel certis rebus facta. Et tamẽtamen expeditum est iure Cæsareo, legatarium certarum rerum liberum omninò esse ab æris alieni solutione. Quam ob rem vbi res ipsæ, in quibus speciatim fuerit melioratio instituta, non excedunt quintam, & tertiam bonorum partes ære etiam alieno deducto, non est cur tractemus, an ipse melioratus possit ad debitorum solutionem conueniri, onus etenim istud ad hæredem pertinet. Sed si res prædictę, ære alieno à bonis omnibus deducto, excedunt tertiam, & quintam bonorum partem, vel id, quod iure poterat prælegari, ipsius prælegati, seu meliorationis diminutio fit, & pro ea parte, quæ diminutione tollitur ab hærede conuenitur legatarius, hæres autem à creditoribus, qui nullam iure veteri aduersus legatarium actionem habent. Regia tamen lege meliora tũtum ipsum in iudicio conuenire valent ad eāeam partem, quæ ex re meliorata propter æs alienũalienum deducitur, aut quæ ob eandem causam à melioratione tollitur. Sic sanè Regia constitutio à iure Romanorum distinguitur, & planè procedit in filijs, liberis ve, quibus meliorationis titulo pręlegatũpręlegatum factum fuerit, ob peculiares rationes quæ ipsos similes institutis hæredibus plerunque efficiunt. Non ita idem erit in alijs tertiæ, quartæ, vel quintæ partium bonorũbonorum legatarijs, aut quibus certæ res fuerint à testatore legatæ, in quibus opinor illæsum manere ius Cæsareum, quod commune passim appellamus.

Quarta conclusio, legatum quartæ, vel quintæ partis bonorum mobilium, & immobilium, par

3

*ticulare censetur, ac si certarum rerum pars quarta legata fuisset. Et idem erit, vbi legatur vsus fructus tertiæ, vel quartę partis bonorum mobilium, & immobilium. Nam circa solutionem debitorum, & onus æris alieni isthæc paria sunt, & ex prima huius capitis conclusione deciduntur. Nec hoc legatũlegatum verè dici potest certæ partis bonorum, quia iura, & actiones in eo non continentur, cùm ex eis constituatur tertia bonorũbonorum species distincta à mobilibus, & |

p. 180

immobilibus l. mouentium. & ibi Bartol. ff. de verb. signific. tradunt latè Iason in l. à Diuo Pi. §. in venditione. quarto notabili ff. de re iudicat. idem in l. stipulatio hoc modo concepta. ad finem ff. de verb. obligatio. idem Iason consilio 65. quarto dubio, & consili. 194. lib. 1. Deci. consilio. 653. & consilo. 414. latius Andræas Tiraquellus in l. si vnquam. C. de reuoc. donat. verb. bona. numere septimo, quo fit, vt vsufructuarius tertiæ, vel quartæ partis bonorum mobilium, & immobilium, ac si esset certarum rerum minimè teneatur ad onus æris alienis soluendi, quod mihi videtur ab omnibus receptum esse, & præsertim à Bartholo in dicta l. vltima. & in dicta l. si quis seruum. §. finali. Decio consilio 237. & consilio 387. Gualdensi de arte testandi titulo de legatis, cautela 42. hæres etenim ex reliquis bonis ad hoc onus tenebitur, tametsi in legato partis bonorum simpliciter relicto, deductio fit æris alieni prius, quàm eà pars distinguatur, atque ipse hæres à creditoribus conuenitur, sicuti Paulus Castrensis in specie adnotauit in dicta l. si quis seruum. §. vltimo vbi ad finem idem senserat Bartholomeus, & probatur ex his, quæ proxima conclusione attigimus.

Quinta conclusio, is cui legatur omnium bonorum vsusfructus, vel legantur omnia bona etiam titulo legati, tenebitur ad æs alienum testatoris nomine soluendum, quod expressim in legato vsusfructus omnium bonorum scribit Bartholome. in dicta lege vltima. cui suffragatur text. in lege vxori meæ. ff. de vsufruct. legat.

4

*vbi sub vsufructu omnium bonorum venit Calendarium, explicat Oldrad. cons. 24. igitur in vsumfructuarium omnium bonorum transeunt actiones, vt aiunt, actiuæ, & passiuæ. Sed inibi tantùm probatur vsufructuario competere actiones ad exigendum ea, quæ testatori debentur, non autem aduersus eũeum creditoribus actiones dari, idque ex dictionis significatione apparet. item adducitur l. nam quod. §. vlti. ff. ad Trabelli. qua probatur, legatarium omnium bonorum teneri ad solutionem æris alieni, quo fit, vt licet in hoc, cui proprietas omnium bonorum legatur, fateamur obligationem soluendi debita, in vsufructuario tamen omnium bonorum eam iure negandam fore censeamus: potissimum propter tex. in d. l. vl. ff. de vsufr. legat. & in l. vsufr. ff. ad l. Fal. & in l. 1. C. si. cer. pet. l. 2. C. de hæred. actioni. ex quibus hæc quinta conclusio Bartoli, in vsufructuario etiam omnium bonorum falsa apparet, & ita eam reprobant Paul. CastrẽsCastrens. in l. fin. §. sin autem. C. de bonis quę lib. idem in consi. 294. nu. 2. lib. 2. Alex. in d. l. vsufructu. Ias. in l. 1. col. 3. ff. ad Trebel. Gulielm. Bened. in d. c. Rainu. ver. & cætera bona. num. 43. quorum sententiam CōmunemCommunem esse Bar. reprobantes, asserunt expressim Alex. in l. si filio. §. si vir. col. 3. ff. soluto matri. Barbat. consil. 63. lib. 3. Deci. consi. 485. & cōsilconsil. 536. nu. 13. Aymon con. 187. Gualdensis de arte testandi tit. de leg. caute 42. eandem opinionem sequitur aduersus Bart. Carol. Ruinus consil. 51. nu. 14. lib. 2. igitur hæres ipse, non vsufructuarius omnium bonorum conueniendus est, ac tenebitur ad æris alieni solutionem. Posset sanè Barto. opinio admitti, vbi legatus esset vsusfructus hæreditatis ex secunda huius capitis conclusione, & colligitur à mente omnium, qui quæstionem istam tractauêre, secundum Carol. Ruinum consil. 41. lib. 2. col. 2. de donatario autem omnium bonorum, quod is nec teneatur, nec conueniri valeat ad æris alieni solutionem, pluribus rationibus probat IoāIoan. Gallus in q. Parlamenti 34. asseuerans, ita obtentum fuisse apud supremos Galliæ iudices. Cæterùm Rogerius à Perusio Bar. sententiam cùm esset Bononię iudex admittendam esse pronuntiauit in ea specie, qua testator Titium vsufructuarium omnium bonorum reliquit, & post eiusdem obitum Caium hæredem instituit: nam tunc vsufructuarius tenetur ad æris alieni solutionem secundum Rogerium, à quo discessère Matthesillanus notab. 4. & Socinus consil. 131. lib. 1. colum. 6. etiam in eo casu existimantes locum fore communi omnium aduersum Bartol. adsertioni ob legem, quoties. C. de hæred. instituen. Nam & si maximè fuerit con

5

*trouersum, an validum sit legatum hoc vsus fructus: hærede instituto post obitum vsufructuarij, quemadmodum tradit Ias. in l. extraneum. C. de hæredi. instituen. in 1. quibusdam opinantibus, legatum hoc vsus fructus non valêre, cuius partis authores fuêre Dynus consil. 3. Ioan. Andræ. in Specul. titu. de pignori. §. vlti. Alex. in d. l. extraneum. colum. vltima, & in l. filius à patre. ff. de liberis & posthu. iure tamen verius est, legatum hoc validum esse, & statim institutum post vsufructuarij mortem, hæredem esse, adire posse, & tiāsmitteretransmittere tanquàm purè institutum, tempus enim mortis non est adiectum institutioni ad infringendam institutionem, vel ne hæres statim mero iure succedat, aut transmittat: sed quominus legatarius in vsufructu turbari possit, non igitur hæc verba suspendunt, vel in plus limitant institutionem, sed ostendunt enixam testatoris voluntatem super legati viribus, atque ita hanc vltimam opinionem tenuerunt Baldus, Paulus, & Iason in dicta l. filius à patre. Baldus in l. id quod pauperibus 14. quæstione. C. de episcopis & clericis. Corneus & Iason in dicta l. extraneum. Romanus consilio 71. & idem erit, vbi Titius fuerit hęres institutus in vsufructu, & post eius obitum simpliciter instituatur Sempronius, verba siquidem ista intelligenda sunt iuxta subiectam |

p. 181

materiam, & verisimilem mentem testatoris, vnde institutio Titij verè legatum est, quemadmodum dici solet de quolibet instituto in re certa alio dato hærede vniuersali. Sic sanè poterit institutus statim adire, & hæreditatem aditam transmittere, quod in specie probātprobant Paulus Castrensis consilio 460. columna secunda, libro secundo. Paulus à Monte Pico in l. Titia. §. Titia cùm nuberet. ff. de leg. 2. quæstione 26. & quæstione 59. & Carolus Molinæus in Alexandri consilio 162. lib. 2. quidquid ibidem Alexand. responderit.

Vtcunque tamen sit, semper hæres institutus dato legatario omnium bonorum vsusfructus,

6

*prius, quàm tradat bona ipsi legatario, poterit incipiendo à mobilibus bonis soluere debita ipsius testatoris, vendendo bona, quæ ad eorũeorum solutionem fuerint necessaria, ac tandem reliqua tradet vsufructuario cum cautione de soluendis debitis postmodum emergentibus, vel ad horum solutionem ab vsufructuario petet bona sufficientia, ex l. vsufructu bonorum. ff. ad legem Falcid. & est omnium ferè communis sententia. Quemadmodum fatetur Decius consilio 660. in fine. licet Bald. consilio 237. libro 1. & Gozadinus consilio 94. colum. 5. teneant hanc bonorum deductionem ad æris alieni solutionem non posse fieri ab hærede, imò ipsum omninò teneri debita soluere absq;absque hac deductione, ita vt integrè omnium bonorum vsumfructum legatarius percipiat. Quam opinionem improbant, priorem & communem secuti Alexand in d. l. vsufructu. Paulus Castr. consilio 294 numero 3. & consilio 460. colum. vlti. lib. 2. Socin. consilio 131. colum. 6. lib. 1. Decius consilio 485. colu. vlti. & consilio 590. col. penult. Aymon consil. 187. colu. 1. Et id verum est secundum Socinum Iuniorem consilio 109. nume. 14. lib. 1. Procedit tamen, nisi ex coniecturis, aut verbis testatoris contraria voluntas ipsius deducatur: nam & ea exactè obseruanda est, sicuti respondit Decius consilio 536. numero 13. & pulchrè Carolus Ruinus consilio 41. libro 2. Quòd si agatur de debitis à testatore contractis post constitutionem vsusfructus, tunc vsufructuarius ipse tenebitur ex ipso vsufructu ea debita soluere, authore Paulo Castrensi in consilio 275. numero 8. libro 1. quem sequitur Aymon dicto consilio 187. columna 1. Sed non est eorum adsertio temerè intelligenda, siquidem procedit in ea specie, in qua Paulus Castrensis respondit, nempe vbi onus æris alieni est indictum ipsis rebus, aut personæ ratione bonorum præter voluntatem ipsius testantis, iure quidem tributorum, aut aliarum pensitationum, quæ Reipublicæ soluuntur, ea etenim onera subire tenetur ipse, qui bonis fruitur.

Sexta conclusio. Vsufructuarius etiam omnium bonorum non tenetur soluere legata gratuitò à testatore relicta. Bartol. in dicta l. vlti. ff. de vsufruct. legat. Alex. in dicta l. vsufructua. ff. ad leg. Falcid. Iason in l. 1. colum. 4. ff. ad Trebellia.

7

*Barba. consilio 63 lib. 3. quorum opinio Communis est, & tamen iuxta varias species erit intelligenda.

Primò etenim, si legata fuerit res quædam vni, & alteri omnium bonorum fuerit vsusfructus legatus, illius rei proprietas primò legata censetur: vsusfructus autem vsufructuario, simul & proprietatis legatario pariter competit. l. Sempronio. in princip. ff. de vsufruct. legat. vbi Bartol. per eum text. hoc ipsum adnotuit: idem Bartol. in l si quis seruum. §. vlti. ff. de leg. 2. Roma. Singul. 580. Iaso. in l. re coniuncti. numero 70. ff. de leg. 3. & ibi Ioan. Crottus. quæstion. 4. fol. 2. ad finem. Bartol. in l. quæsitum. §. si quis fundum. vltima colu. ff. de fundo. instru. Alexand. consi. 56. libro 3. Paulus Castren. consil. 223. libro 2. columna 2. Ex quibus apparet, hanc sententiam communiter receptam esse, & satis probari in dicta l. Sempronio. in princip. tametsi Baldus in l. quoties. ad finem. C. familiæ Herciscund. Iason in l. cùm quæstio. secunda col. C. de legat. Aretin. consil. 74. in fine. Salyce. in d. l. quoties. Angel. Aretin. in §. 1. Instit. de vsufruct. Paul. à Monte Pico in dicto §. Titia cùm nuberet. colum. 19. probare conentur, vsumfructuarium omnium bonorum non habere in re specialiter alteri legata quo ad proprietatem & vsumfructum, vel simpliciter, partem aliquam vsusfructus, cum vniuersali legato, quo ad rem specialem derogatum specie sit. Eandem opinionem sequitur Catellianus Cotta in memorabilibus, dictione, fundus, tunc etenim generi per speciem derogatur, quando vtraq;vtraque dispositio est vniformis, vertiturq́;vertiturque & tractatur circa idem. At si circa diuersa concepta fuerit, non idem erit, imò, vt melius fieri potest, vtrunq;vtrunque legatum concurrit, quod statim examinabitur.

Secundò, vbi vni certus fundus, alteri eiusdem fundi vsusfructus legatus fuerit, vtrunq;vtrunque legatarium in eius fundi vsufructu æqualem portionem obtinere: licet alterius tantùm integra sit proprietas, probatur in l. si alij. ff. de vsufruct. lega. quo in loco Doct. cōmunitercommuniter hoc ipsum ex Iurisconsulto deducunt, & ex l. Sempro. Attal. §. vlt. ff. eod. quamuis Bart. Soc. consi. 1. col. pen. lib. 4. velit in præcedenti casu vsufructuarium omnium bonorum rei speciali legato relictæ integrum vsumfructum debere obtinere.

Tertiò considerandum est, quid sit dicendum, quando constituto legato vsusfructus omnium bonorum, legatur alteri certa quantitas, nam si ea annua sit, eius solutio ad vsufructuarium |

p. 182

pertinet. text. insignis in l. vlt. §. sin autem legata. C. de bonis quæ liberis. Quæ quidem constitutio expressim loquitur in eo, qui ex legis dispositione vsufructuarius est: & tamen eadem obtinebit in vsufructuario causa vltimæ voluntatis ob eandem rationem, quam secuti ita inibi interpretantur Bald. Salycet. Fulgosi. Paulus & Corneus. Subdit verò textus in dicto §. sin autem. hoc procedere, si legata annua possint solui ex ipsis fructibus, quos vsufructuarius percipit, alioqui locus non est eidem constitutioni, nec tale onus incumbet vsufructuario, quod ipsimet Doctores sensêre. Imò perpensa eorum mente idem ipse censeo, vbi ita essent onerosa legata, quòd à testantis voluntate certis quibusdam coniecturis deduci valeat, nequaquam eum voluisse horum legatorum solutionem vsufructuario incumbere, sicuti & in simili paulò antè adnotauimus, Decium & Carolum Ruinum secuti.

Cæterùm, si legata annua non sint, sed statim soluenda, eorum solutio ad hæredem non ad vsufructuarium pertinet, quod ex eodem. §. sin autem. deducitur. notant Bartol. & alij in initio huius sextæ conclusionis citati. Idq́ue in hunc modum accipiendum est, vt ab hærede statim ex ipsis bonis vendantur res ad solutionem legatorum necessariæ, sicuti probat eadem decisio in dicto §. sin autem. tradit in specie Aymon consilio 187. aduersus Philip. Corne. consilio 195. libro 4. qui conatur probare, hæredem teneri omninò ad legatorum solutionem, absq;absque aliqua diminutione bonorum, quorum vsusfructus alteri legatus sit, etiamsi omnium bonorum vsusfructus legatus fuerit, quod, ni fallor, refragatur menti & sensui omnium Doctorum, qui rem istam tractauêre. Sic dum Alexand. in d. l. vsufructu. & Barb. consilio 63. colum. 4. lib. 3. scribunt, vsufructuarium omnium bonorum ex causa testamenti non teneri ad legatorum solutionem: At si vsufructuarius sit ratione legatis sanctionis, ad id onus omninò obligari, est accipiendum in hunc modum, vt vsufructuarius omnium bonorum ex testamento, immunis sit à solutione legatorum, eaq́;eaque incumbat hæredi, qui ex bonis ipsis poterit vendere res huic oneri necessarias, etiam inuito ipso vsufructuario, sed vsufructuarius legalis, qualis est paterfamiliâs onus hoc soluendi legata directò subire tenetur, eiusq́;eiusque ratione in iudicium vocari à legatarijs iure poterit, tametsi id negotium expediendum sit ex ipsis rebus, in quibus vsumfructuum habet, iuxta distinctionem Imperatoris in eodem. §. sin autem.

Scribit sanè Alexand. in d. l. vsufructu. in hac venditione bonorum ad legatorum solutionem esse considerandum, ne maior diminutio fiat in ipsius legato vsusfructus, quàm in cæteris legatis. Nam æstimatione præmissa ipsorum bonorum, quo ad proprietatem & vsumfructum, item & separatim ipsius vsusfructus, reliquorumq́;reliquorumque Iegatorum, omnia legata diminutionem æquè patientur, eo quidem pacto, vt non maior diminutio contingat legato vsusfructus omnium bonorum ex venditione rerum ad solutionẽsolutionem legatorum, quàm cæteris legatis. Concurrit etenim vsufructuarius omnium bonorũbonorum in omnibus ipsis rebus, cùm quibus libet legatarijs, quo fit, vt si reliqua legata summam centum aureorum efficerent, & ad hæc soluenda oporteret vendi tot res, quòt ex earum venditione tollerentur decem à legato vsus fructus, venditio restringitur, ita quòd solùm fiat diminutio in quinque ab ipso vsusfructus legato, precioq́;precioque deducto ex rebus hoc modo venditis soluentur legata, adhibita quidem pro cuius libet portione diminutione congrua. Atq;Atque secundũsecundum hanc considerationem opinor intelligendũintelligendum esse, quod Alex. in d. l. vsufructua. adnotauit.

Quòd si quandoq;quandoque oportuerit æstimationem vsusfructus fieri, ea erit constituenda, prout Iurisconsulto traditum est in l. hæreditatum. ff. ad legem Falcidiam, quæ quidem distinctio non tantùm in legis Falcidiæ ratione, sed & alijs speciebus obseruanda est, quemadmodum quibusdam visum esse frequenter constat, quorum sententiam opportunius alibi examinabimus.

CAPVT III.

QVEMADMODVM satis celebris est CęsarũCęsarum constitutio, quę de rescindendis venditionib. tractat, ob læsionem vltra iusti precij dimidiam contingentem, ita frequentissimis quo ad Theoriam & Praxin impeditur quæstionibus, ex quibus solet difficilis censeri. Harum aliquot attingam in præsentiarum, non quòd eas difficiliores esse censeam, sed quia sępissimè subeunt mentem eorum, qui tractatum istum expedire conantur.

Primùm siquidem Accursius & alij enixè laborātlaborant in perscrutando, quanam ratione sit isthæc læsio vltra dimidiam cōsiderandaconsideranda. Cuius rei cognitioni præmitto, iustum precium rerum ne

1

*quaquam consistere in puncto indiuiduo, sed in mediocritate quadam, quæ latitudinem habet per gradus, quemadmodum generaliter docet Aristoteles lib. 2. Ethicor. cap. 6. Itaq;Itaque cuiusq;cuiusque rei precium triplex est, supremum, infimum & medium, nec potest accidere, rem quandāquandam præcisè centum valere, ita vt nec valeat plus nec minus. Valet enim centum precio medio, at precio supremo centum & quinque, precio infimo nonagintaquinque. Iniquitas enim in precio consistit propter excessum, vel diminutionem iusti precij, quod ad mediocritatem pertinet, quæ cùm latitudinem habeat in precium supremum, infimum & medium distinctam, in hoc triplici precio iniquitas contingere nequit secundum Scotum in 4. distinct. 15. q. 2. & ibi Maiorem. q. 29. & 40. Conrad. de contractibus. 3. parte. q. 56. consil. 5. Anton Burgensem in c. cùm causa. de empt. & venditio. nume. 5. Carol. Moli. de contractibus, quæst. 14. colum. 2. Ioan. Medina. de restit. quæst. 31. & sequentibus. Marti. ab Azpilcueta in cap. qualitas. de pœniten. distinct. 5. numer. 45. & idem colligitur ex diuo Thoma 2. 2. quæstio. 77. art. 1. Pluraq́ue ab eodem axiomate deriuantur non omninò relatione indigna.

Primùm, vera interpretatio Iurisconsulti in l. in causæ. §. idem Pomponius. ff. de minoribus,

2

*scribentis, licere naturaliter contrahentibus inuicem se decipere, siquidem id verum est, modò ea deceptio intra latitudinem iusti precij & eius mediocritatem contingat, alioqui licêre nequit naturaliter, si ea per excessum, aut diminutionem iusti precij acciderit, cùm verè iniqua tunc sit, nec possit vlla lege probari, vel planè Iurisconsulti responsum ad mutuam, tacitamq́;tacitamque pertinet contrahentium indulgentiam, quæ condonare videtur ob naturam contractus modicam læsionem: cùm alioqui commercia ipsa impedirentur, si semper exacta illa, & mathematica precij æqualitas foret anxiè, & nimia scrupulositate consideranda. Honestius siquidem & vtilius est, modicum defectum, vel excessum mutuò condonare, quàm in summa & indiuidua æqualitate immorari & torqueri. Quamobrem non tantùm vtile, sed & maximè commercijs humanis necesse fuit, modicam à summa illa precij æqualitate defectionem permittere, & etiam fideliter probare, quæ ob id naturaliter licêre dicitur, quod contrahentes naturali consensu id sibi mutuò condonare videantur, & quia de natura contractuũcontractuum ea esse videntur, sine quibus commodè non possunt in communi & promiscuo vsu haberi, sicuti eleganter explicat Carol. Molin. d. quæstio. 14. colum. 2.

Secundò inde constat, posse quem iustissimè vendere pecunia ad tempus credita precio supremo eas merces, quas statim pecunia numerata precio mediocri, vel infimo vendidisset, aut vendere consueuit: hoc etenim in specie notant Decius consilio 111. Cæpola consilio ciuili. 10. colum. 4. Caieta. 2. 2. quæst. 77. artic. 1. Syluest. verb. vsura. 2. §. 1.

Tertiò ab eadem radice procedit ratio eius, quod Bald. scripsit in dicta l. 2. nume. 26. dum censuit,

3

*non satis probatam esse læsionem vltra dimidium iusti precij, testibus asseuerantibus rem venditam tempore contractus valuisse decem & plus. Idem repetit ipse Bald. in cap. cùm causa. de testibus. nume. 3. ex eo, quod incerta sit isthæc testium asseueratio, cùm illud plus referri valeat ad variam precij quantitatem & excessum. Meminit huius opinionis satis dubius Panthaleon Cremensis in d. l. 2. Folio vltim. versic. quærit etiam Bald. Hîc ego sanè distinguendũdistinguendum esse arbitror, nam si testis dixerit, rem venditam iusto precio valere, aut valuisse tempore contractus decem, ea affirmatio non probat omninò, ita esse eius rei precium iustum decem, vt minoris, nec pluris iustè valuerit, cùm cōsiderataconsiderata latitudine iusti precij potuerit res illa etiam iusto precio nouem æstimari, & ideò concludens non est testis responsum ad rescissionem contractus ob læsionem vltra dimidiam iusti precij. Quam ob rem expedit, vt testis interrogetur, & respondeat, rem illam valuisse iusto precio supremo, vel infimo, maiori, vel minori decem, aut saltem iustè decem, & non pluris, vel minoris valuisse tempore cōtractuscontractus. Sic etenim exactè, vel venditor, vel emptor a|

p. 184

gens ex dicta l. 2. iustum precium probabit, ac demum iusto precio probato, excessum ad deceptionem ostendendam indicabit, text. optimus in dicto cap. cùm causa. Quòd si testis dixerit, rem iusto precio minori valuisse decem & plus, nil certum ab eius testimonio deducitur, quo ad excessum per dictionem, Plus, significatum, secundum Bald. & colligitur ex notatis per Bart. & Ias. in l. cùm furti. ff. de in litem iur. & ideò si testis responderit, rem venditam, iusto precio minori valuisse tempore contractus decem & plus, ac venditam fuisse quinque, non sufficiet probatio ista venditori ad rescissionem contractus, quod Baldus in hac specie notat, & post eum Imola in cap. cùm causa. de empt. penult. colum. Felin. in cap. licet causam. numer. 8. de probatio. Anton. Burgensis in dicto cap. cùm causa. numero 5. Alexand. consil. 109. lib. 4. nume. 15. Quibus ea ratio aduersatur, quòd iuxta communem omnium interpretationem etiam minimus excessus vltra dimidiam locum faciat dictæ l. secundæ. & tamen dictio, plus, eiq́;eique similis, vltra, procul dubiò, etiamsi incertāincertam quantitatem excessum tamen vtcunq;vtcunque modicum ostendit. l. hæc adiectio. ff. de verborum signific. Igitur probatur ex eo testimonio læsio vltra dimidiam, quæ sufficiens est ad rescissionem. Atque ita contra Bald. tenent Salycet. in dicta l. 2. numero 24. Felin. in dicto cap. cùm causa. de testib. Alexand. in l. & si post tres. nume. 7. ff. si quis caut. Ias. in dicta l. cùm furti. in fine. Quod verius apparet quo ad contractus rescissionem, licet quo ad suppletionem iusti precij, parùm illa dictio, Plus, probet, quemadmodum in dicta l. 2. explicat Panthaleon Cremensis, Areti. in dicto capit. cùm causa. numero 14. ex quibus ipse potius accederem Salyceto. vbi ratio testis concludit de aliquo vltra numerum ab eo expressum, authore Carolo Molinæo in dict. Alexand. consilio 109. Verùm si testis hac de re interrogatus dixerit, rem venditam fuisse vltra dimidiam iusti precij, esse hoc sufficiens responsum ad plenam & congruam probationem, vt contractus rescissio fiat, volente venditore rem accipere, & precium reddere, existimant per eum text. Antoni. Abb. Aretin. & Felin. in dicto cap. cùm causa. de testibus. illud prætereà adnotantes, necessariam fore probationem certam iusti precij, si venditor, emptórue reus noluerit contractum rescindi, sed elegerit excessum, vel reddere, vel diminutionem iusti precij supplere: Ita quidem egregia Romani Pontificis decisio in dicto cap. cùm causa. hoc ipsum probat, dum in iudicio ostensa deceptione vltra dimidiam iusti precij, exigit iusti valoris certam probationem.

Cæterùm, iustum cuiusq;cuiusque rei precium non ex cuiuslibet affectione, aut sumptu constat, sed ex communi hominum æstimatione perpenditur

4

*itaq;itaque tantùm valet res, quantùm absque fraude & iniuria vendi communiter potest homini scienti eius conditionem. Prior huius propositionis pars probatur in l. precia rerum. ff. ad leg. Falcid. textus in capi. 1. de emptionibus. & l. seruum meum. ff. ad legem Aquiliam. & in l. septem. C. de erogat. milit. annonę. lib. 11. Non ignoramus, inquit Plinius libro 33. capit. vltim. precia rerum, quæ vsquam posuimus, alia in alijs locis esse, & omnibus penè annis mutari, prout nauigationes constiterint, aut vt quisque mercatus sit, aut aliquis præualens manceps annonam flagellet. Posterior pars apparet ex glos. singul. in l. mortis causa capimus. ff. de donat. caus. mort. vbi Angel. & Imol. Bartol. & ibi Alexand. in l. 1. §. si hæres. ff. ad Trebell. & Fel. in dicto cap. cùm causa. de testib. colum. 2. ex quo plura deducuntur.

Primùm, in contractibus emptionum & venditionum, similibusq́;similibusque permutationibus, nequaquam attendi nec constitui iustum precium ex natura rei, sed ex hominum æstimatione, tametsi insana sit æstimatio. Nam si natura rei foret obseruanda, pluris esset æstimandus equus, quàm gemma ob vtilitatem equi, & quòd omne viuum & animatum preciosius est mortuo & inanimato ex natura sua secundum Conradum de contractibus, quæstion. 56. secunda suppositione. Sic apud Indos triticum maiori precio venditur, quàm in Hispania, inspecta quidem communi hominum æstimatione, non ipsius rei natura, quæ eadem est apud Hispanos & Indos.

Secundò hinc apparet in precij iusti æstimatione non esse considerandum, quanti res ipsa empta fuerit, nec quot labores pro eius adquisitione venditor fuerit perpessus, sed tantùm habendam esse rationem communis hominum æstimationis. Sic sanè mercator, qui magnis expensis attulit merces è Flandria, non poterit eas carius vendere, quàm communi hominum æstimatione valeant in Hispania, alioqui restituere tenebitur quidquid vltra iustum precium acceperit. Nam licet in venditione mercium sit considerandus sumptus venditoris, tamen id verum est, vbi communi hominum æstimatione valor ipsarum mercium non fuerit diminutus. quod expressim Conradus adserit in dicta quæst. 56. conclusio. 3.

Tertiò eadem ratione constat, non posse venditorem vltra iustum precium rei ex communi hominum æstimatione quidquam recipere ex eo, quod rem illam ipse venditor pluris emerit. Id etenim nil facit ad ipsius rei propriam & veram æstimationem.

Quartò manifestum est, non posse venditorem ab emptore vltra iustum rei precium exigere, |

p. 185

nec recipere quidquam propter damnum, quod ipse ex venditione patitur, nisi ad preces emptoris rem vendiderit alioqui non venditurus, vt scribit diuus Thomas, quem Syluest. sequitur verbo, emptio. quæstione 6.

Quintò infertur, posse iustè emi rem valentem centum, minori precio nempe octuaginta, si ea res in tuto non sit, imò litigium immineat, habeátur aliquod onus annexum. l. fundi partem. ff. de contrah. empt. Panormi. in cap. cùm Ioan. col. 2. de fide instru. idem in cap. vlti. de alienat. iudi. mut. caus. facta. nu. 6. sentiunt Bart. & Doctor. in l. si quis cùm aliter. ff. de verb. oblig.

Sextò hinc certum est, inspecta communi hominũhominum æstimatione, precium rei diminui vel augeri ex paucitate emptorum, & multitudine mercium ac venditorum, quod in nundinis quotidie contingit. Et eodem pacto precium minuitur, si venditor emptorem quærat, nam vltroneæ merces vilescunt, & ideò in subhastationibus vilius res emuntur. Nec est peccatum expectare tempus, quo res venalis exponatur, vt vilius ematur, cùm tamen iusto precio emptio fiat. Tradit ad hæc plura Caietan. 2. 2. quæstione 77. art. 1. quòd si merces sint necessarię Reipub.

5

*vt frumentum, vinum & similes, iure probari potest, eas vendi debere mediocri precio attentis sumptibus expensis, & laboribus venditorum, & prætereà boni viri arbitrio, aliqua data quantitate, quæ ipsis venditoribus lucro cedat. Aequum profectò hoc est, ne ob mercium & venditorum paucitatem Respublica inopiam, famem & penuriam patiatur in annona, sensere hanc opinionem Angel. in summa, verbo. emptio. nume. 7. & Syluest. quæst. 9. & probatur ex ea, quòd vbi adest necessitas rerum ad victum pertinentium, & Respublica grauatur annonæ inopia, cogitur quis vendere merces Reipublicæ necessarias. text. in l. 1. vbi Bartol. & alij. C. de episc. aud. Panormitan. & alij per text. ibi in capi. 1. de emptione. quod & ipse explicabo lib. 3. huius oper. capit. 14. Iusto tamen precio hanc venditionem indicendam esse, probat text. in l. annonam. ff de varijs & sumpt. fun. cri. l. 1. §. cura carnis. ff. de offic. pręf. vrb. l. si quis sepulchrum. in princ. ff. de relig. & sumpt. fun. quibus locis satis constat, iusto precio esse venditionem hanc faciendam, quoties in fauorem publicũpublicum quis cogitur vendere. Probat id ipsum text. in l. venditor. §. si constat. ff. cōmuniacommunia pręd. vnde quod Bartol. scribit in dicto §. cura carnis. dicens, tempore publicæ inopiæ & necessitatis quem cogi vendere merces Reipublicæ necessarias viliori præcio, & sequuntur eum Roma. in l. 2. nu. 12. ff. solut. matrimo. Alexand. consil. 190. col. 2. lib. 2. Tiraquellus lib. 1. de retract. in præfatione, nu. 28. per tex. in l. 2. §. inde agitatũagitatum est. ff. ad leg. Rhod. de iact. & in l. si pendentes. §. si quid cloacarij. ff. de vsufruct. vel in dictis iuribus non probatur, vel ita accipiendum est, vt tempore publicæ necessitatis quis cogatur vendere precio statuto ab ipso Reipublicæ administratore, quamuis id precium sit minus, quàm illud, quo res illa posset communiter vendi, hoc verò precium taxatum à prætore iustum est, aliud verò iniustum. Et ideò nōnon omninò rectè colligit Bart. quia nunquam licitum erit cogi quem, rẽrem propriam vendere precio iniusto, etiam fauore Reipublicæ, vt Iurisconsultus opinatur in dicto §. si constat. Aut saltem Bart. sententia erit admittenda, vbi non tantùm adest publica necessitas, quo ad ipsam rem vendibilem, sed & adest publica necessitas, quo ad precium. Itaq;Itaque Respublica indiget illa re ad aliquod commune bonum, nec habet pecuniam pro precio dandam; tunc etenim locus est planè opinioni Bart. in d. §. cura.

Septimò, si communis hominum æstimatio ad iusti precij definitionem obseruanda est, vt opinamur, poterit iure asseuerari, non esse damnandos mercatores, qui in nundinis merces, quæ

6

*solent frequentius vendi pecunia credita, quàm numerata, vendunt carius precio ad certũcertum diem soluendo, quàm si statim id numeraretur. Nam in his mercibus iuxta communem hominum æstimationem, cùm ad tempus precio soluendo vendantur, iustum precium illud ad sumendum est, quo ad pecuniam creditam pertinet, propter hominum conuictum, & mutuam permutationem. Nec possent commodè emptores reperiri, qui statim numerato precio, eas merces emerent, & tamen hi reperiuntur facilius, & in maximum Reipublicæ commodum, vbi fides de precio habetur ad certam diem. Hoc ipsum est, quod adnotârunt Salycet. in Authent. ad hæc. 9. & 11. quæstio. C. de vsur. Decius consilio 111. colum. 3. probaturq́;probaturque alijs rationibus traditis diligenter per Ioan. Medina de cōtractibcontractib. quæstio. 38. causa 6. vbi conatur hanc opinionem euertere satis vrgentibus rationibus, ex quibus eius sententia tutior est, quamuis & hæc defendi possit.

Cæterùm quandoque licet mercatori rem vendere ob dilatam precij solutionem carius iusto precio, quàm res ipsa valebat tempore contractus. Et id permittitur, vbi adest dubium, an res ipsa tempore solutionis sit plus, vel minus valitura, nec venditor erat ante tempus solutionis venditurus. His etenim duobus contingentibus licita est hæc venditio, text. celebris in c. nauiganti. & in c. in ciuitate. de vsur. vbi doct. Hosti. in summa titu. de vsuris. §. an aliquando. versic. quid ergo. nouiores in c. ad nostram. de empt. & vend. Syluest. verb. vsura. 2. §. 2. Maior in 4. distinct. 15. q. 32. Prior siquidem conditio licitam reddit hanc pactionem, propter dubiũdubium |

p. 186

euentum augmenti, & diminutionis quo ad precium. Emptor etenim & venditor commodum & incommodum ex eo contractu sperare possunt, cùm soleat precium cuiusq;cuiusque rei lapsu temporis augeri, rursus & minui, quo fit, eum contractum illicitũillicitum esse, quo res venditur precio, quo pluris valebit à tempore contractus vsq;vsque ad mensem Maij, aut Iulij. Constituitur sanè tunc in tuto venditor, quippe qui frumentum, aut similes merces vendit precio, quo iustè valent tempore contractus, & deinde quo pluris valebũtvalebunt ad diem dilatæ solutionis, quod iniquum est secundum Hosti. in dicto §. an aliquando. versic. quid si. Laurent. à Rodulphis in repet. c. consuluit. de vsur. q. 29. & seq. Anani. in dicto c. nauiganti. nume. 12. Scotus in 4. distinct 15. q. 2. artic. 2. colum. 4. & Syluest. verb. vsura. 2. q. 2. versi. sextũsextum. Posterior conditio traditur à glos. communiter recepta in d. c. in ciuitate, & probatur inibi, atq;atque expressius in dicto c. nauiganti. parte vltima, dum summus Pontifex respondet in hunc modum. Ratione huius dubij etiam excusatur, qui pannos, granum, vinum, oleum, & alias merces vendit, vt amplius, quàm tunc valeant, in certo termino recipiat pro eisdem, si tamen eo tempore contractus non fuerat venditurus. Ex quibus colligitur communis opinio, quam probat præter alios Ioannes à Medina de restit. quæst. 38. causa 5. & Cæpola consi. ciuili 10. col. vlti. Et licet in c. in ciuitate. tantùm fiat mentio prioris conditionis, posterior additur in d. c. nauiganti. Quemadmodum frequentissimo omnium consensu receptum est, cùm species illa, quæ expeditur in dicto c. in ciuitate. eadem sit, quæ in dict. c. nauiganti. versi. vltimo proponitur. vbi harum duarum conditionũconditionum fit satis expressa mentio, nec aliter ea cōstitutioconstitutio intelligenda est, tametsi Caieta. 2. 2. q. 78. artic. 2. ad septimum, probare conetur, priorem conditionem absq;absque posteriori satis sufficere ad ipsius contractus iustitiam, atque ita satis esse censet, merces vendi pecunia credita maiori precio, quàm valeant tempore contractus, quando adest dubium, an tempore solutionis sint pluris, minorísue valituræ, tametsi non foret venditor eas seruaturus in tempus destinatæ solutionis. Nec oberit, vt ipse opinatur text. in dicto c. nauiganti. dum vtranq;vtranque conditionem exigit, quia in ibi venditio non fit pecunia credita, sed statim soluta, & ideò vtraq;vtraque conditio exigitur, quasi secus sit, vbi venditio fit pecunia ad certum diem numeranda, à quo tempore contractus hic perfectionem adsumit, & ea ratione sat erit, dubium maioris, vel minoris precij ad eam vsque diem adesse, licet non esset venditor merces seruaturus. Eandem opinionem, ni fallor, colligi posse existimo ex traditis per Conradum de contractib. quæst. 61. quæ tamen mihi non placet, cùm quia aduersus frequentissimam omnium sententiam proponitur, tùm etiam ex eo, quòd absonus sensus videtur is, quem Caietanus tribuit Romani Pontificis decisioni in dicto c. nauiganti. §. vltim. Quo in loco non potest congruè fingi, vẽditionemvenditionem factam fuisse pecunia statim numerata, siquidem fatuus & insanus esset emptor, qui merces emeret pecunia statim numerata carius, quàm sit earum iustum precium tempore contractus. Quamuis adhuc non iudicarem cōtractumcontractum eum illicitum, si venditor non esset eas merces eo tempore vẽditurusvenditurus, essetq́;essetque dubium, an pluris, minorísue forent valituræ eo tempore, in quod is venditionem destinauerat, iuxta ea, quæ à Conrado & Caieta. traduntur: sensit Syluester verb. vsura. 2. q. 2. vers. nec distinguo. nec refragantur hi, qui communem opinionem defendunt.

Quibus quidem prænotatis primum infertur, in hac venditionis & emptionis iustitia, vbi precium augetur ex dubio futuri temporis, considerandum esse arbitrio boni viri ad iusti precij taxationẽtaxationem, quid in his mercib. seruandis, aut custodiendis esset venditor expensurus, quod sensêre Ioan. Maior d. q. 32. col. 3. & Syluest. §. 2.

Item secundò hinc apparet, posse quem vendere frumentum precio, quo valebit hebdomada, mense vel die, ad quem vsq;vsque erat seruaturus, nec tamen exiget preciũprecium maius illius diei, vel mensis, sed mediocre, vel commune, secundum Bernardinum sermone 34. articu. 1. colum. 3 & Syluest. dicto §. 2. versicul. tertium. quo in loco is author scribit, hunc venditorem, qui merces esset alioqui seruaturus, posse eas vendere ea conditione, vt cùm et libuerit, eligat precium commune, modò semel eo constituto & electo, variare nequeat. Eodem iure tradit Scotus distinct. 15. q. 2. art. 2. in fine. venditorem, qui merces est seruaturus ad Calendas Martias, nōnon posse eas vendere Calendis Octobri. precio, quo valebunt Calendis Maij.

Tertiò eadem inspecta ratione poterit non incongruè intelligi, quod plærique opinantur, asserentes, posse merces vendi carius iusto precio ob dilatam eius solutionem, vbi venditor ex eo, quòd precium statim non fuerit ei solutum amittit, aut proprius cessat adquirere lucrum, quod eius industria & pecunia statim soluta, verisimiliter adquisiturus foret. Nam ratione huius interesse, potest merces vendere carius iusto precio pecunia credita, argumento sumpto à glo. communiter recepta in c. conquestus. de vsur. & in l. curabit. de actioni. empt. de quo alibi latius tractabitur, siquidem in specie hanc opinionem probat Conradus de contractib. q. 59. conclusione 3. Abb. colum. penulti. & Ananias nu. 16. in dicto c. nauiganti. & Caie. dicta |

p. 187

q. 72. artic. 2. Hoc etenim verum est, atque ita erit obseruandum, vbi mercator statim pecunia soluta posset eas merces vendere, & emptores earum haberet, alioqui si mercibus non venditis pecunia credita mercator esset eas retenturus, nec emptores earum haberet pre cio statim numerato: non video quid eius intersit, fidem habere de precio, cùm aliter eas merces vendere non possit, quamobrem ita visum est Syluestro, verb. vsura. 2. §. 1. Quibus omnibus illud adijciendum est, iustè posse emi merces, statim pecunia numerata, tradendas tamen ad certum diem minori precio, quàm valeant tẽporetempore contractus, vbi dubium est, an sint pluris, vel minoris valituræ tempore traditionis. text. optimus in dicto capitulo nauiganti. §. 1. vbi Doct. & eruditè Anton. Burgensis in ca. cùm dilecti de emptione. nu. 37. & sequenti. Sic etiam licitum erit, dare frumentum vetus in permutationem noui recipiendi tempore colligendarum messium, modò dubium sit, an frumentum nouum sit plus, vel minus valiturum, quàm vetus. Vel quando, qui dat frumentum vetus, esset illud seruaturus in tempus messium colligẽdarumcolligendarum, habita ratione eius, quo pluris eo tempore solet æstimari frumentum nouum, quàm vetus. Hæc etenim deduci commodè possunt ex prædictis constitutionibus, quibus adde Ias. in l. cũcum quid. ff. si certum petatur. Illud profectò latrocinij genus maximè execrandum est, & iustis pœnis vindicandũvindicandum, quo mercatores vtuntur, quippe qui pecunia credita vendunt indigentibus, & aliqua egestate oppressis, merces cariùs quāquam valeant, & per se, vel per alios statim iterum eas merces emunt ab his, quibus eas vendiderant, & fit emptio isthæc viliori precio ob id, quod statim pecunia numeratur. Quod eleganti oratione improbat Carolus. Molin. de contractib. nu. 14.

Verùm si quis absque prædictis conditionib. vendiderit res consistentes numero, pondere, vel mensura cariùs iusto precio ob dilatam precij solutionem, vsuram committit. Præsumitur enim contractus mutui verus simulata venditione, ne venditores cogantur excessum iusti precij restituere iure Canonico aduersus vsurarios statuto, quod probatur in dicto c. in ciuitate. & c. nauiganti. de vsur. Et tamen emptor tenebitur soluere precium iustum prædictarum mercium attento tempore contractus, nec poterit ille excessus iusti precij ab eo exigi, nec satis erit, reddere tantundem frumenti, vel olei, cùm vsque ad iusti precij quantitatem verè sit dicendus hic contractus venditionis, ratione tamen excessus præsumitur mutuum. Et ideo redigitur res ista ad æquabilitatem sublato excessu iusti precij, quemadmodum præmittunt Abb. nu. 2. & Anani. nume. 1. in dicto c. in ciuitate. sensit Saly. in authen. ad hæc. q. 9. C. de vsur. Quòd si res alia vẽdaturvendatur cariùs iusto precio ob dilatam solutionem, quæ tamen non sit ex his, quæ pondere, numero, vel mensura traduntur, non erit contractus censendus vsurarius, secundum Bald. in rub. C. de vsur. 2. colum. quem defendit Antoni. Burgensis in cap. ad nostram. numer. 18. de emptio. Quod alibi examinabitur ad interpretationem. l. curabit. C. de actionib. empti.

His sanè præno tatis rursum quæritur, quid sit obseruandum, quæúe ratio sit habenda ad deprehendendam læsionem vltra iusti precij dimidiam. Et profectò vbi venditor tractat de de

8

*ceptione, conueniunt ferè omnes iuris vtriusque interpretes, tunc eum deceptum fuisse vltra dimidiam iusti precij, quando nondum recepit dimidium iusti ipsius rei valoris, aut si rem, quæ iustissimo precio valet centum, minori precio, quāquam quinquaginta vẽdideritvendiderit. At si emptor eam actionẽactionem aduersus venditionis contractum in iudicium deduxerit, seq́ue læsum vltra dimidiam iusti precij dixerit, quibusdam visum est, satis esse, vt huic actioni locus sit, si pro ipsa re dederit iustũiustum precium, & prætereà plus quàm iusti precij dimidiam partem, nempe si emerit rem, iusto precio valentem centum, ad summũsummum, centum quinquaginta tribus, aut duobus, ac tandem tunc eum posse iure isto agere, sicq́ue intelligendam esse dictādictam l. 2. decisionem tenent Accurs. & Doct. ibi, præsertim Bald. q. 17. Fabianus de emptione. quæst. 8. principali. 2. col. Ant. Burg. in d. ca. cùm dilecti. numer. 14. de emptione. & Panor. post alios in c. cũcum causa. de emptione. vbi glo. & Doct. in l. si quis cũcum aliter. ff. de verbor. oblig. tradit Carolus Molinęus in consue. Paris. §. 22. nu. 46. Theologi præsertim Scotus, Gabriel & Alma. in 4. dist. 15. q. 2. Regia lex 56. titu. 5. par. 5. l. 4. titu. 7. li. 5. ordina. alij diuersum opinantur, existimantes, tunc emptorem agere posse. dict. l. secunda actione, vbi rem emerit precio excedente plus duplo ipsum iustum valorem, vt puta rem iustæ æstimationis viginti emerit quadraginta vno. Huic opinioni accessêre Panorm. in cap. cùm dilecti. numer. 2. de emptio. & vendit. Petrus à Bella Pertica & Cynus in d. l. 2. q. 7. Rofredus in libello, de actione quanto minor. Specula. titul. de emptione. versic. vbi autem. Oldendorpius 4. actionum classe, actione prima, subtiliter & doctè Carol. Molin. de contractib. quęst. 14. nu. 174. Regia lex 16. tit. 11. part. 4. quorum opinio ex eo probari videtur, quòd ad rectam rationem, & verũverum examen dictæ l. secund. si velimus scire, an emptor sit læsus vltra dimidiam, inspiciendum est, valeátne res empta minus dimimidia precij conuenti, tunc etenim necessariò dicetur læsus vltra dimidiādimidiam, non aliàs: Incipien|

p. 188

dum siquidem est à re empta non ab ipso precio, & considerata commutatione, vt sit iusta & æqualis perpendendum est, quòd emptori res empta nihil aliud est, quàm precij conuenti pensatio: sicuti venditori precium itidem est rei venditæ æqua æstimatio pensatioq́ue. Et ideo quemadmodum venditor læditur vltra dimidiam, si precium conuentum sit minus dimidia valoris rei emptæ: ita emptoris læsio directè cognoscitur, si res empta valeat minus dimidia precij conuenti. Et prætereà sicut in venditore oportet, quòd res duplo superualeat precio conuento, vt sit læsio vltradimidiam: ita in emptore oportet precium conuentum plus duplo superualere rei emptæ. Quibus profectò consideratis, non omnino ridiculum est, quòd hi authores opinantur: tametsi adhuc his non obstantibus cōmuniscommunis omnium sententia, quæ receptior est apud forensia tribunalia, potius arrideat: Prior nanq́ue opinio, quæ communis est, respicit deceptionem emptoris in eo quod dat, nempe precio: Posterior verò in eo quod recipit, ratione precij. Venditio verò est à precio iudicanda, non ab eo quod vtrinque datur, sicuti permutatio, cũcum venditio vera nōnon sit permutatio pecuniæ cũcum re, sed æstimatio rei per pecuniam: Igitur tantũtantum considerato ipso precio, quod emptor dat, læsio contingit vltra dimidiam, si dederit sexdecim in precium rei iustè valentis decem: alioqui iuxta posteriorem Cyni & aliorũaliorum opinionem in venditione vnius & eiusdẽeiusdem rei, cuius æqua & exacta ęstimatio in decem constituitur: difformis haberetur ratio, cũcum ad læsionem vltra dimidiādimidiam venditoris tantùm sufficerent sex: & ad eandem læsionem emptoris essent necessaria vndecim, quod Bald. & alij perpendunt: maximè Carolus Moli. in d. §. 22.

Est & aliud hoc in tractatu disputatione dignum: sit ne reus conuentus ratione deceptionis vltra dimidiam condemnandus ad fructuum ex re perceptorum restitutionem: vbi rem ipsam

9

*rescisso contractu restituere elegerit. Et probatur eam restitutionem cum fructibus faciendam esse, ex eo, quòd cùm venditio ex causa de præterito, quæ iam inerat à tempore venditionis, reuocatur, fructuũfructuum ab ipsa re vendita perceptorum restitutio fit. textus in l. cùm autem. §. cùm redhiberetur. l. quòd si nolit. in fine ff. de ædilitio edicto. l. quod dictum est, & l. Imperator. ff. de in diem adiectione. notat Tiraquellus in l. si vnquam verb. reuertatur. numer. 229. & 232. C. de reuocand. donatio. Sed venditio iniusta ratione precij rescinditur ex causa, quæ tempore contractus inerat: igitur & cum ipsis fructibus restituenda est res ipsa, de cuius restitutione agitur. Deinde hoc probatur in l. j. C. si maior factus alienat. rat. habuerit, vbi nolente emptore precium iustum supplere rescinditur venditio, & res cum fructibus restitui debet. Et prætereà quoties etiam actione personali restitutio alicuius rei datur ex iusticia, fructus in eam restitutionem veniunt sine mora, sine mala fide. l. patri. §. itẽitem ex diuerso. ff. de mino. l. videamus. in 2. ff. de vsur. quod & nos tradidimus li. 1. cap. tertio in principio. Atque ita hanc sententiam veriorem esse putant Rofredus 4. par. de libellis. rubr. de actione ciuili quanto minoris. numer. 20. Alberi. in dicta l. 2. numer. 16. & Salyc. ibi numer. 5. ex Iunioribus Emanuel à Costa Lusitanus. in §. & quid si tantùm. 2. part. numer. 72. ff. de lib. & posthum. quibus profectò refragantur Bald. in dicta l. 2. numer. 3. & Panthaleon Cremensis col. 29. Anchar. in reg. peccati venia. quæst. 10. versic. sed ego vt dixi. de regul. iur. in 6. Cæpola de simulat. contract. §. 2. ad finem. Anton. Burgen. in ca. ad nostram. de emptio. nu. 36. Syluest. verb. vsura. 2. q. 15. & Fabianus de mōtemonte S. Sabini in tract. de emptio. 8. quæst. principali. col. pen. vers. 8. Hi quidem omnes existimant, emptorem cōuentumconuentum actione personali ex dicta l. 2. & nolentem iustum precium supplere, nequaquam esse condemnandum, ad restitutionem rei cum fructibus: quia interim, donec contractus rescissio fit, dominus verus est, & ideò propria re vtitur, nec tenetur fructus restituere, cùm eos suos fecerit, quæ ratio parùm vrget, siquidem & is qui à minore emit, ante concessam in integrum restitutionem, verus Dominus est, & tamẽtamen data in integrum restitutione ad fructus tenetur. Sic & in redhibitoria, ante redhibitionem verum dominium habet, quod negari nōnon potest. At nihilo minus condemnatur ad rei cum fructibus restitutionem, quam ob rem opinio Rofredi iure verior est: licet contrariam praxis receperit: quę forsan obtinuit ob id, quod iuxta d. l. 1. C. si maior factus alienat. siue decret. fact. rat. habue. Rofred. & sequaces, venditor etiam teneatur precium cum vsuris reddere: Hæ uerò vsuræ etsi eo tempore legumlatoribus visę fuerint iustæ, nunc tamen iniquum apparet lege naturali, diuina & humana, ex pecunia vsuram recipi, & ideo cùm venditor tunc reddere tenebatur precium cum vsuris, æquissimũæquissimum equidem fuit, quòd & emptor rem cum fructibus restitueret. At cùm hodie vsuræ ex precio reddi nōnon debeātdebeant, mirum videri non debet, si nec emptor fructus rei restituere minimè teneatur. Sed & antiquitus venditore reddente preciũprecium cum vsuris emptor damnandus foret, vt & fructus perceptos, bona tamen fide consumptos, restitueret, ob æqualitatem inter contrahentes seruandam, alioqui iniquum esset, à venditore precium reddi cum vsuris totius temporis, ab emptore verò rem ipsam tantùm sine fructibus perceptis, quos bona fide consumpserit. Et quāuisquamuis praxis |

p. 189

his rationibus potuerit persuaderi, adhuc opinio Rofredi iustiorem habet causam: siquidem precium reddi cum vsuris, iniquum est, rem autem cùm fructibus restitui, maximam æquitatem habet, propter ea, quæ in prioris sententiæ comprobationem adduximus. Alia etenim ratio est eius, quod à Cæsaribus decisum est in l. curabit.. C. de act. emp. vbi cogitur emptor vsuras precij non soluti venditori reddere, quia inter im ex re vẽditavendita fructus percepit, quos iure percipere æquè non poterat ante precij solutionem, saltem potuisset venditor eos præcipuos velut ex re propria consequi. At in pręsenti specie non ita conuenit à me reddi vsuras precij, ob id tantũtantum, quòd mihi res debita cum fructibus restituatur. Verùm opinione Rofredi admissa in hac fructuũfructuum condemnatione obseruandum est id, quod in actionibus realibus, cũcum agitur de fructibus restituendis, iure definitũdefinitum est, vnde emptor restituet rem ipsam & si bonam fidem habuerit cum fructibus perceptis nondum consumptis: item & eos reddet, quos post litis contestationem perceperit, atque etiāetiam consumptos priùs, vbi factus fuerit locupletior: quenadmodum distinximus superius ca. 3. primi libri. Eodem pacto si quid certum venditor ex precio perceperit, reddere id tenebitur, nempe si ab emptore loco precij nondum soluti reditum annuum acceperit, iustum profectò erit id emptori restitui, ne venditor rescisso contractu cum emptoris læsione locupletetur, in quo iudicis arbitrium plurimum poterit

Superest ad eiusdem constitutionis interpretationem non inelegans quæstio quid de eo, qui de

10

*mum rẽrem ab emptore emerit, an aduersus ipsum valeat in iudiciũiudicium deducidictę legis 2. actio, cùm hic tertius possessor sit, ad cuius dubitationis resolutionem in hunc modum proponimus adsertiones.

Prima conclusio, auxilium actióue ex dicta constitutione competit aduersus tertium rei venditæ possessorem, etiam ignorantem prioris cōtractuscontractus læsionem, qui tamen rem habuit vel titulo lucratiuo, vel iniusto eodẽeodem vicio læsionis vltra dimidiam laborante. Bald. nu. 16. Salyc. nu. 18. in d. l. 2. à quibus nullus dissentit, quemadmodum testatur Tiraq. in l. si vnquam. C. de reuo. donat. ver. reuertatur. nu. 271. qui eos sequitur, & præter ipsum Baldi opinionem probant Panthaleon Cremens. in d. l. 2. col. 56. Fabianus in tract. de empt. & vendit. q. 8. principali. q. 7. Ita tamen hoc est accipiendum, vt procedat vbi primus emptor soluendo non est, nec potest à venditore conueniri, ac demum in subsidium ex æquitate, quam præ oculis habuêre, cuiusque meminêre Bald. & alij ad huius conclusionis probationem, & in specie hoc adnotauit Emanuel à Costa in §. & quid si tantũtantum. 2. par. nu. 64. ff. de lib. & posthu. argumento text. in l. in causæ 1. §. vlt. ff. de minoribus.

Secunda conclusio, actio ex præfata constitutione nec competit, nec admittenda est cōtracontra tertium possessorem, qui rem iusto precio adquisiuit, titulo emptionis, alióue simili. Bald. Saly. Panthaleon Cremens. & Tiraq. paulò ante citati, quorum vltimus addit, hanc opinionem communem esse, quam & Bal. sequutus tenet Ias. in l. 1. §. si hæres. ff. ad Trebel. Aymon consil. 7. ad finem. hoc ipsum sensit CynꝰCynus in d. l. 2. quæst. 11. dum scribit, ita planum esse secundũsecundum illos, qui tenent actionem personalẽpersonalem ex ea lege dari, quæ opinio Communis est & verior, quàm eorum, qui existimant officium iudicis cōpeterecompetere, quorum opinione præmissa haberet locum distinctio text. in d. l. in causæ. §. vlti. CũCum igitur actio hæc personalis sit, nec tertius possessor ex sua persona conueniri valeat, ex authoris persona nequaquam conueniendus est, l. apud Celsum. §. de authoris. ff. de doli excep. Et proculdubiò hæc secunda conclusio frequentiori omnium calculo probatur, quam quidem perperam intellexit Fabianus d. tract. de emptione. quæst. 8. princ. q. 8. scribens, eam veram esse, vbi primus emptor satis idoneus est, vt in iudicium pro læsionis compensatione cum effectu vocari possit, quippe qui habeat bona, vnde possit eam lęsionem resarcire, alioqui etiāetiam tertius possessor, qui rem habuit iusto titulo & precio, iustaq́ue & æqua commutatione poterit à primo venditore ea actione conueniri, aut ea ex causa in iudicium vocari. Quod est omnino contra Bald. Salyc. & Cremens. qui dictum à Cyno, dum scripsit, secundũsecundum opinionem illorum, qui asserunt, dari officium iudicis, locum esse distinctioni iurisconsulti in d. l. in causa. §. vlt. intellexerunt in specie pręcedentis & primæ conclusionis, cũcum emptor ac tertius possessor rem lucratiuo titulo vel iniquo precio habuit, & ideo quo ad hāchanc secundāsecundam conclusionem non admittunt eandem distinctionem, quin & iurisc. in d. l. in causæ loquitur in of. iudi. & in integ. restit. hic verò agimus de actione merè personali, quæ in rẽrem scripta nōnon est, & quę ratione contractus à lege dat̃datur.

Tertia cōclusioconclusio, actio personalis venditori ratione læsionis vltra dimidiam à iure concessa, competit aduersus tertium possessorem titulo oneroso & iusto precio, qui tamen tempore adquisitionis rei sciebat, illam venditam fuisse cum læsione vltra dimidiādimidiam, in subsidium sanè, quando primus emptor soluendo non sit, hoc enim dictat æquitas, quam maximi faciunt Doctores quæstionem istam disputantes.

Quoties verò venditor aduersus tertium possessorem agit auxilio dictæ constitutionis, etiam iure communi Cæsarum intra quadriennium agere debet: nam eo transacto excluditur |

p. 190

ad exemplum in integrum restitutionis, quæ intra id temporis petenda est, quod expressim hac in controuersia probant, & asseuerant Cynus quæst. 11. Bald. & Saly. in d. l. 2. vbi post eos Panthaleon Cremensis, & Aymon d. consi. 7. cæteriq;cæterique, quos ad huius quæstionis tractatum citauimus. Alibi etenim tradidimus, iure Cæsareo intra triginta annos posse in iudicium deduci auxilium ex d. l. 2. cōpetenscompetens venditori & emptori causa læsionis vltra dimidiam, iuxta veriorem magísque receptam sententiam, tametsi iure Regio ea actio intra quadriennium proponenda sit, vnde quibusdam videbitur exæquatam esse, ac ferè similem censeri beneficio restitutionis in integrum minoribus ætate competenti, & ob id iure iti dem Regio admittendāadmittendam fore, etiāetiam quo ad secundę conclusionis interpretationem, distinctionem d. l. in causæ. §. vlt. ac deniq;denique verum esse, quod ad eam Fabianus à monte Sabino adnotauit, quod maturiùs pensitandum est.

CAPVT IIII.

SOLET in contractibus emptionum & venditionum ad effugiendam actionem, quę ex d. l. 2. competit decepto vltra iusti precij dimidiam, apponi clausula, qua huic auxilio deceptus renunciat: & ideò quæritur, sit ne ea in iudicijs admittenda. Quam quidem dubitationẽdubitationem duabus absoluam conclusionibus.

Et earum priori existimo, nihil efficere ad exclu

1

*sionem præfatæ constitutionis generalem contrahentium renunciationem, quippe quę minimè in hunc sensum accipienda sit, vt deceptus agere non valeat ad compensationem læsionis vltra dimidiam tex. insignis in l. vl. §. itẽitem quęsi. ff de con. indeb. Atq;Atque in hac specie ita respōderuntresponderunt Bald. 5. q. Pau. Castren. col. 3. Panthaleon Cremens. 17. extensione in d. l. 2. Bartol. & alij in l. si. quis cùm aliter ff. de verb. obligat. quorum opinio communis est, vt apparet ex traditis per Andræam Tiraquel. in l. si vnquam. C. de reuo. donat. in princ. num. 123. vbi eam ipse sequitur.

Posterior verò adsertio, vbi ea renunciatio specialis fit omnino adseuerat, non posse deceptum vltra dimidiam agere, nec ad contractus rescissionem, nec ad iusti precij integram solutionem, quod probatur authoritate iuriscōsultiiurisconsulti in l. quęritur. §. si venditor. ff. de ædi. edic. notant expressim Bald. nu. 7. 4. quæ. Saly. 7. q. Paul. Castren. versic. quarta conclusio. Panthaleon Cremensis 5. limitatione colum. 30. in d. l. 2. Bart. in d. l. si quis cùm aliter. ad finem. & ibi Ias. nu. 22. Ange. Areti. in §. actionum. de actio. nu. 17. Fabianus in trac. de emptio. q. 8. princ. 4. q. versic. Tertio quęro. Rofredus de libellis parte 4. rub. de actione quanto minoris, num. 24. Deci. cons. 180. nu. 4. communèm que esse hanc opinionem profiteor, quæ procedit etiam si renuncians eo tempore ignorauit iustum rei precium, sicuti in specie adnotârunt Paulus Castr. & Cremen. in d. l. 2. Et idem est, ac potest colligi ex mente aliorum, qui posteriori conclusioni accessêre. Nihil etenim impedit, quod ad ignota non extendatur, nec trahenda sit renunciatio. d. §. item quæsitum. cùm id locum obtineat in generali renunciatione, siquidem in speciali, vbi qui renunciat etiam de his, quæ ignorantur prout de |

p. 291

notis disponit, secùs dicendum erit, imò isthæc renunciatio de ignotis dici non potest, sed de omninò præuisis & cogitatis: quod apertissimum esse censeo. Nam pręter hęc, si verè is, qui

2

*agit, sciret tempore contractus iustũiustum valorem rei, non foret renunciatio necessaria, secundum Petrum, Cynum, Bar. Bal. Cremensem limitatione 1. & alios in d. l. 2. Deci. consilio. 583. col. 1. quorum opinio communis est, sicuti fatentur eam sequuti Alex. con. 42. nu. 7. lib. 1. & Anto. Burgensis in cap. cùm causa de empt. & vendi. num. 20. tradit idem in cap. cùm dilecti. nu. 18. eod. tit. Andræas Tiraq. lib. 1. de retract. §. i. glo. 18. nu. 14. tametsi verum sit, non præsumi scientiam veri valoris & iusti precij: vbi quis vltra dimidiādimidiam læditur, ne locus sit pluribus præsumtionibus, nempe quod quis velit iactare proprium patrimonium, & deinde quod donare velit, vbi potest alia quàm donationis causa præsumi ignorantia scilicet. l. si cùm aurũaurum ff. de solut. Et prætereà si donare vellet deceptus vltra dimidiam, nequaquam vteretur cōtractucontractu & titulo venditionis, quo ad deficientem quantitatem: quàm ob rem quod traditur in l. quisquis. C. de rescin. vend. præsumi scientiam valoris propriæ rei non obtinet, quando læsio contingit vltra iusti precij dimidiam ex glossa. & Docto. ibidem Bart. in dict. l. si quis cùm aliter. Abb. & Antoni. Burgensi in d. c. cùm causa. nu. 20. Petro, Cyno & salyc. in d. l 2. ad finem: quo fit, vt necessaria sit scientiæ probatio aduersus ignorantiæ præsumptionem.

Rursus & hæc secunda principalis conclusio admittenda erit, etiam si in eodem venditionis contractu renuntiatio apposita fuerit. Nam

3

*& tunc deceptus vltra dimidiādimidiam ratione renunciationis excluditur: Hoc probatur ex veteri, communi & receptissimo vsu huius & aliarum renunciationum, quæ in contractu eodem exprimuntur: & ex eo vim propriam non amittunt, quòd manifestum est. Quin & in specie huius renunciationis sentiunt hoc Bar. & alij in d. l. si quis cum aliter. Bal. in d. l. 2. n. 10. Saly. ibi nu. 13. Ang. Aret. in §. actionum num. 17. de actioni. & idem præmittunt cæteri, qui de hac renunciatione scripserunt, quibus mirè conuenit Regia l. 9. tit. 1. parte. 5. Ex qua renunciatio exceptionis non numeratæ pecuniæ omnino valet, etiam si quis eo tempore, quo confessus fuerit, mutuam pecuniam accepisse, renunciauerit: qua quidẽquidem decisione probatur. opini. Bald. in l. illicitas. ff. de inoffic. præsi. Fabri. in princip. Instit. de lite. oblig. num. 14. Card. in c. vltimo numero 9. de solutioni. quam æquam esse asserit Imola numero 25. & communiter seruari nu. 6. in c. si cautio. de fide instr.

Quanuis seclusa l. Regia. renunciationem exceptionis nōnon numeratæ pecuniæ, tempore cautionis emissam inualidāinualidam esse, censent Petrus, Cy. Bar. Bal. Ang Saly. & paul. Cast. in l. si ex cautione. C. de non nu. pecu. Abb. & Felin. nu. 48. in d. c. si cautio. Ex quibus apparet hanc opinio. magis communem esse, quod itidem fatentur. Alex. consi. 35. lib. 1. nu. 3. Deci. in l. qui pecuniāpecuniam nu. 4. ff. si cert. pe. nouiores in d. l. si ex cautione. §. compellitur. pagin. 73. & Rodericus Xuares in l. post rem. ff. de re iudi. foli. 142. colum. tertia in 2. parte legis Regiæ. Et nihilominus quia Regia constitutio planè frequentissimè in his regnis seruatur, ea ita demũdemum accipienda est, vt reus nōnon possit obijciendo exceptionem etiam intra biennium se defendere transferendo onus probandi in aduersarium, sed si probare velit, non esse sibi pecuniam numeratam, omnino audiendus fit: iuxta sententiāsententiam Azonis & Accursij in d. l. si ex cautione. Imol. in c. vl. de fol. ad finẽfinem. Fel. in d. c. si caut. nu. 49. quāquam vbique seruari asseuerat Alb. in d. l. si ex caut. & expressim idẽidem tradit facta l. Regiæ mentione Xuares d. 3. col.

Quòd si renuntiatio ex interuallo fiat, communi ommum consensu valida censetur, tunc etenim non adest illa eadem facilitas renunciantis statim in cautione, siquidem maturè id deliberare potuerit, quod non itidem contingit, vbi eadẽeadem facilitate, qua confitetur pecuniam sibi numeratam fuisse, exceptioni non numeratę pecuniæ renunciat. Quo fit, vt licet Regia constitutio statuerit, debitorẽdebitorem ab exceptione non numeratę pecuniæ excludendum fore, renunciatione per eum præmissa, si ea in scriptura cautionis & cōfessionisconfessionis scripta fuerit: nihilominus & si ea renunciatio ex interuallo fiat, idem dicendum erit fortiori ratione, vt tandem & tunc valida sit ipsa renunciatio.

Nec oberit quod Regia lex vtatur dictione Si, cōditionemconditionem significante. Nam dictio Si, nōnon inducit præcisè conditionem, vbi ex hoc absurdus sequitur intellectus. text. in l. 2. C. de cond. in se. Bar. in l. 1. nu. 4. ff. de condit. & demonst. constat igitur iure Regio, renunciationẽrenunciationem statim eidem contractui adscriptam: effectum sortiri eo casu, quo iure Cæsarum maximè controuersum est, & frequentiori calculo probatum, eam, nisi ex interuallo fiat, inualidam esse, ergo & in renunciatione constitutionis secundæ. C. de rescind. vendi. idem erit dicendum, contrariācontrariam sanè opinionem, imò renunciationem læsionis vltra dimidiam ipsi contractui venditionis appositam, nisi ex interuallo fiat, nullius esse effectus: probare conatur Laurentius Calc. consi. 25. nu. 27. cui plura suffragantur.

Primo quod eadẽeadem facilitate, qua quis læditur vltra dimidiam, ad hanc renunciationem inducitur. quemad modum Bald censet. in dicta l. 2. nu. 7. qui videtur eidẽeidem sent. subscribere, sed is loquitur in fœminis rusticis & minoribus ꝗquod facilime |

p. 192

decipiuntur: aut saltem ignorantia, imprudentia, aut animi fragilitate labuntur facilius. Quibus æquum est, vt subueniatur, nec eis noceat huius læsionis renunciatio, nisi & ipsa maturo consilio post venditionem ex interuallo fiat, tunc etenim cùm verè deprehenderint se læsos fuisse. At in maioribus, qui integro iudicio & consilio de proprijs actibus de liberant, non idem erit.

Secundo in eiusdem opinionis defensionem adducitur, quo iure Cæsareo communiter notatur in d. l. si ex cautione. vbi probatur, renunciationem exceptionis non numeratæ pecuniæ eidem adscriptam cautioni, nisi ex interuallo fiat, inualidam esse. Sed & hoc parum vrget: cùm id procedat ex eo, quòd sicut debitor spe futuræ numerationis fatetur, mutuam pecuniam se recepisse, ita & eadem spe exceptioni renunciat. Vnde mirum non est, eam renunciationem, nisi ex interuallo fiat, inutilem esse.

Tertio accedit quod Romanu. scribit in d. l. si quis cùm aliter col. vlt. nempe renunciationem doli, aut simulationis in eodem instrumento factam nihil renuncianti nocere. Hoc tamen in odium doli, & simulationis iure statutum est, & ideò parum comprobat Calcanei sententiam.

Quartum, vt quibusdam visum est, efficax argumentum adducitur ex iurisconsulto in l. vlti. §. idem quæsitum. ff. de condictio. indeb. item, inquit Scæuola, quæsitum est, an pactum, quod in pactionibus scribi solet in hunc modum, ex hoc contractu nullam in se controuersiam amplius esse, impediat repetitionem? Respondi

4

*nihil proponi cur impediret, à quibus verbis Bart. colligit, quòd renuncians condictioni indebiti, condictioni sine causa, & omni legum auxilio, potest nihilominus condicere pecuniam solutam condictione indebiti, quasi huic nōnon renunciauerit. Bartol. sequuntur Pau. Castren. & Ias. ibi dicens, eius opinionem communem esse, quam etiam tenent Guliel. à Cuneo & Alberi. in l. 1. ff. de condi. inde.

Verùm huic rationi primò respondeo, Bartoli sententiam non probari in d. §. item quæsitum quo in loco iurisconsultus tractat de renunciatione generali, quæ proculdubiò ad non cognita, nec excogitata non extenditur. l. mater decedens. ff. de inoff. testa. Nos verò in hac peculiari quæstione agimus de renunciatione speciali, ex qua apparet, renunciantem cogitasse de eo, cui renunciauit. le qui iure ff. de testa. mili. deducitur ex his, quæ notantur in l. sub prætextu specierum. C. de transactione. quin & contra Bartol. facit, quod potest quis iuri sibi competenti renunciare. lege si quis in scribendo. C. de pact. l. si quando. §. generaliter. C. de inoffic. testam. l. sed si quis. §. quæsitum. ff. si. quis cautioni. Atque ita aduersus Bartol. tenent Fulgo. in d. §. item quæsitum. Areti. in l. si quis cum aliter col. vlt. ff. de verb. obli. Imola in c. cùm contingat. nu. 54 de iureiu. idem in c. pen. de empt. & vend. n. 16. falsaq;falsaque videtur opinio Bart. ex traditis per Alex. consi. 42. nu. 8. lib. 1.

Secundo & si vera sit Bartoli sententia, tunc obtinet cùm vel ratione sexus, ætatis, aut rusticitatis similiue facilitas renunciādirenunciandi pręsumitur. Et ideò non ita hę renunciationes admittendę sunt ac si à maioribus ætate, viris, & prouido consilio præditis forent emissæ, sicuti eam decisionem visus est intellexisse Hippo. singu. 18.

Tertiò quod Bartolus adnotauit, licet genericè in quibusuis personis admittatur, quo ad renunciationem condictionis indebiti, planè obtinebit, speciali quodam iure, si quidem certum est, neminem ei renunciaturum fuisse, si sciret se indebitam pecuniam soluere, præuia etenim maxima diligentia solent, quæ verè debentur solui. Et ob id non est præsumendum quenquam soluere pecuniam aliquam certò scientem indebitam esse, igitur qui condictioni indebiti renunciat, id agit existimans, pecuniam illam debitam esse, alioqui non renunciaturus si existimaret, numos illos non deberi, at in alijs renunciationibus aliud dicendum erit, cùm fiant frequentissimè ab his, qui sciunt sibi omninò competere ea iura, & priuilegia, quibus renunciant. Et potissimum id contingit in emptoribus & venditoribꝰvenditoribus, qui desiderio vel emendi, vel vendendi plerunque his vtuntur clausulis, quibus seipsos omni legum auxilio priuant.

Quintò Calcanei sententiam adiuuat, quòd hæ renunciationes potiùs ex tabellionum stylo, quàm ex contrahentium consensu ipsis contractibus adscribuntur ex Bart. in l. 1. quæst. 6. ff. de iure codic. quam ob rem nisi post contractum ipsum ex interuallo fiant, parum roboris habere videntur: quippe quæ non processerunt à contrahentium consensu. Hoc tamen non omninò conuincit verum esse, quod responsum est à Calcaneo, iuxta tradita in meis commentarijs ad rubr. de testam. 2. part. nu. 14. quia præsumi non debet, has renunciationes à tabellionibus adiectas contractui fuisse, nisi ex contrahentium consensu, expresso quidem vel tacito ipsis hoc adseuerantibus, aut contractui ipsis perlecto consentientibus, vel ex eo, quòd cum hæ renunciationes sint consuetæ adscribi his conuentionibus ad earum maiorem vim, ipse tabellio rogatus censetur, vt & eas adscribat, potissimum hanc, quāquam tractamus, quæ potest labente tempore inspecta contractus natura vel emptori, vel venditori prodesse, & sic in communem vtriusq;vtriusque vtilitatem apponitur.

Sextò multò minus probatur hæc sententia in l. doli. vers. diuersum. ff. de nouatio. vbi facilitate, qua quis decipitur in ipsa principali conuen|

p. 193

tione, eadem cogitur has & similes renunciationes admittere. idem statuitur l. 17. titu. 14. parte 5. Diuersum est, inquit Iulianus, in muliere, quæ contra senatusconsultum promisit, nam & in secunda promissione intercessio est, idemq́ue est in minore, qui circumscriptus delegatur, quia si nũcnunc etiam est minor, rursus circumuenitur. Quibus verbis probatur, non posse responsum illud ad huius quæstionis decisionem adduci, cùm inibi agatur de minore, & fœmina, quia delegantur, & possunt vti exceptione, & legis beneficio aduersus eum, cui delegantur. Licet verum sit, exceptionem cōpetentemcompetentem alicui aduersus delegantem, minimè opponi posse aduersus eum, cui delegatur, cùm prior delegatus sit facilitate sexus, & restitutionis in integrum auxilium habet, posterior verò aduersus senatusconsultum Velleianum, & ideò eo vti poterit, his etenim aduersus quemlibet hæc auxilia iure dantur. Nos aũtautem tractamus de eo, qui cùm maior sit, nulloq́;nulloque alio beneficio vti possit, quāquam eo, cui renunciat, & iure potest renunciare, merito eo priuat̃priuatur, etiamsi in eadẽeadem cōtractuscontractus principalis scriptura renũciatiorenunciatio scripta fuerit. QuāQuam ob rẽrem, quamuis sæpissimè viderim in forensiũforensium causarum allegationibus proponi, renunciationem dictæ constitutionis secundæ inualidam esse, eo quòd in eodem instrumento venditionis scripta sit, varieq́;varieque id à iudicibus admitti, & refelli, profectò nōnon video, cur ea allegatio admittenda sit

Cæterùm vbi læsio non tantùm contigerit vltra iusti precij dimidiam, sed prætereà grauissima,

5

*& vt nostrates loquuntur, enormissima sit, adhuc obtinet actio ex dict. l. 2. poteritq́;poteritque deceptus ex ea agere, etiamsi expressim renunciauerit eidem constitutioni, eamq́;eamque renunciationem iuramento præstito stabilierit, donaueritq́;donaueritque quantitatem iustum preciũprecium excedẽtemexcedentem, eiúsue dimidiam partem, præmissa scientiæ iusti precij asseueratione: Quandoquidem hæc renunciatio, eiq́;eique adhærentes clausulæ tunc demum vim habent, cùm lęsio vltra dimidiam mediocris est, non sic vbi is excessus ad grauissimam læsionem pertinet: Quo quidem casu læsio ipsa re contingens dolo comparatur. l. si superstite. C. de dolo. & colligitur ex traditis per Calderi. cons. 8. de iureiur. Panorm. in cap. cùm contingat. eo. tit. nu. 23. Paul. Castrens. consil. 174. lib. 1. Deci. consil. 180. & 45. & 380. col. vlt. Paul. Paris. consi. 12. nu. 80. lib. 1. & alijs, quorum authoritatem & rationes latius expendam in enarratione c. quamuis pactum. de pact. in 6. in hac etenim specie, quam modò tractamus, idem adnotauit Cassador. decis. 1. tit. de emptione, dicens, hanc sententiam Romæ in prætorio Rotæ seruatam maiori iudicum parte suffragante, cùm res, quę iusto precio bis mille & tercentum aureos valebat, mille tantùm fuisset vendita. Idem ipse vidi definitũdefinitum prima & secunda supplicationis sententijs in hoc Regio Granatensi prætorio, cùm domus quædam æstimationis iustæ ter mille & quingentorũquingentorum aureorum vẽditavendita fuisset mille & quingentis aureis. Et id maximam æquitatẽæquitatem habet.

Hactenus satis probauimus læsum vltra dimidiam in contractu venditionis, posse agere auxilio d. l. 2. nisi contractui consenserit sciens iustum rei valorem, vel actioni sibi competenti, & læsioni vltra dimidiam renunciauerit.

Idem & Tertiò solet adnotari, vbi læsus alteri do

6

*nauerit in eodem contractu eam quantitatem, quæ iusti precij dimidiam excedit, quasi ea donatio liberè facta lęsum vltra dimidiam hoc beneficio priuet, saltem oportet clausulam istam apertè concipi, vt expressim donetur id, quod excedit, vel deest ad iusti precij æstimationem, quęcunq;quęcunque ea quātitasquantitas sit, alioqui donatio quantitatis deficientis iusto precio, vel id excedẽtisexcedentis, nihil ad hoc operaretur, quia potest intelligi intra dimidiam iusti precij partem, sic etenim rem hanc Bart. explicat in d. l. si quis cùm aliter. cui consentiunt Doct. ibi & in cap. cùm caus. de emptione. sicuti ibidem testatur Burgensis nu. 22. idem tenent Bartol. ipse Bald. Paul. Salycet. & Panthaleon Cremensis in d. l. 2. 15. extensione. tradit Tiraq. lib. 1. de retract. §. 1. glo. 18. col. 3. & 4. quib. accedit tex. insignis in l. 56. tit. 5. par. 5. quæ præter donationẽdonationem simplicem non relatam ad quamcunq;quamcunque quantitatem, iuramentum exigit, quasi absq;absque iuramento ea donatio sufficiens non sit simpliciter facta, vt læsus hoc iure & auxilio careat.

Superest tandem quæstio non inelegans, imò sat vtilis, & frequens, an in his tribus casibus, quibus læsum vltra dimidiam excludi adnotauimus propter quandam tacitam donationem, sit ne donatio ita censenda, vt insinuationem exi

7

*gat, si quingentos solidos excesserit. Et quibusdam omninò placuit, hic donationem verāveram subesse, ac deinde insinuationem requiri, vbi quod donatur nempe id, quod excedit iusti precij dimidium, eam efficit quantitatem, quæ insinuationem requirit, cùm prætextu illius quātitatisquantitatis, quæ excedit iusti precij dimidium, vel deficit dimidiæ iusti precii parti, vera donatio ab eo, qui læditur fiat. Vnde iuris apertissimi est, insinuationem requir iperpensis constitutionibus, quæ has donationes insinuari iustis ex causis prouidè statuerunt. Huius sententiæ authores donationẽdonationem itidem subesse fatentur in eo, quod etiāetiam intra dimidiādimidiam iustũiustum precium superat, vel iusto precio deficit, & eius causa, quantum ad hanc quantitatem, insinuationem exigere videntur, si eorũeorum rationes consideremus. Atq;Atque ita responderunt huic dubitationi Ancha. & Imo. in c. pen. col. 2. de empt. Rom. in l. 2. in princ. nu. |

p. 194

55. & ibi Alci. nu. 16. ff. de verb. oblig. Calcanæ. cōscons. 25. nu. 12. Alex. in d. l. si quis cùm aliter. col. pen. ff. eo tit. Maria. Soci. cōscons. 215. lib. 2. col. 2. Bertachin. in tract. de Gabellis 3. part. 8. part. princip. q. 12. tradit Tiraq. in l. si vnquam. C. de reuo. dona. verb. donatione largitus. nu. 3 & idem lib. 1. de retract. §. 1. gl. 18. nu. 15. qui quidem & Alex. in d. l. si quis cùm aliter, ausi non fuêre vti certācertam hanc sententiāsententiam pronunciare. Nam licet dubitationem attigerint, meminerintq́;meminerintque huius opinionis, nihil tamen definire audent. Vnde hi duo commodè non possunt huius assertionis authores censeri, pro ea verò multa possunt ex vtriusque iuris sanctionibus adduci, & præ cæteris.

Primùm, locus Iurisconsulti in l. si quis donationis. ff. de contrah. empt. vbi venditio facta viliori precio, quo ad precium deficiens iustæ commutationi prohibetur inter virum & vxorem, quia donatio est. Ad idem tex. in l. si sponsus. §. circa. ff. de donat. int. vir. & vxor. l. si vir vxori. in princ. C. ad Velleian. l. 1. §. si quis in fraudem. ff. si quid in fraud. patro. cũcum alijs, quæ ad hanc rem adducit Tiraq. in d. l. si vnquam. verb. donatione largitur. nu. 3. Ex quibus colligitur, contractum venditionis donationem censeri, quatenus vel iustum precium exceditur, aut diminuitur, notat in hac specie Azo in summa. C. de rescin. vendit.

Secundò ratione instruitur isthæc opinio, nam qui renunciat huic actioni, vel scit iustum valorem rei, vel illud ignorat. Si sciens iustum precium renunciauerit, procul dubiò donare videtur, cùm nulla alia causa hic præsumenda sit, quàm donationis. Si verò ignarus iustæ æstimationis, expressim, & in specie, huic auxilio ex lege sibi competenti renunciet, ea renunciatio gratuita est, nullo iure cogente facta, & ideò donatio erit censenda. l. 1. ff. de donatio. l. donari. vbi Decius. ff. de regul. iur. Igitur in vtrunque casum apparet, adsumendum esse donationis titulum, siquidem vbi ignarus iusti precii non renunciat in specie læsioni vltra dimidium, nequaquam excluditur ab actione sibi competenti ad læsionis satisfactionem.

Tertiò hoc ipsum probatur ea ratione, quòd remissio debiti, seu renunciatio iuris competẽtiscompetentis do

8

*natio quædam iudicatur. l. in ædibus. §. 1. & in princip. ff. de donatio. l. si mulier. & ibi Alexan. post alios. ff. de condict. ob caus. l. peculium. in 1. & in princ. vbi Bart. ff. de peculio. opti. tex. in l. sicut. §. an pacisc. ff. quib. mod. pig. vel hypothe. soluti. Deci. post alios in l. si quis obligatione. ff. de regu. iur. Abb. Feli. & alij in cap. veniens. in 1. de testib. omnium latissimè Tiraq. d. verb. donatione largitus nume. 143. Quo fit, vt etiam in remissione debiti, licet omninò propria donatio non sit, insinuatio tamen requiratur, secundum glo. Bart. & Doct. in d. l. si quis obligatione. Bar. in l. Modestinus. col. 1. ff. de donat. & ibi Paul. Castrens. quorum opinio Communis est, sicuti eam sequuti asserunt Alexan. Soci. & Deci. in l. si creditori. C. de pact. Deci. in dict. l. si quis obligatione. Calcan. cons. 25. nu. 23. Curtius Iunior cons. 47. col. 2 Tiraq. loco paulò antè citato, nu. 144. Quamuis sint & alij, qui contrariam sententiam defendere conantur post gl. in dict. l. Modestinus. Sed tandem deducitur ab hac tertia ratione, insinuationem requiri, vbi quis renunciat læsioni vltra iusti precij partem dimidiam. Contrarium sanè insinuationem nōnon requiri in his modis, quib. tollitur, veluti quadam priuata renunciatione dictæ l. 2. constitutio, probat eleganter Calder. consi. 2. tit. de emptio. cui subscribit Barb. in l. 2. ff. de verb. oblig. Fol. pen. colu. 4. & accedere videntur Bartol. & Bald. in l. si tibi. in princip. ff. de pact. Fabianus de emptio. & venditio. 8. quæst. principali. quęstio. 4. versi. quarto quæro. & Panthaleon Cremen. in dicta l. 2. 15. extensione. colum. 20. & 1. limitatione, col. 28. asserentes, in his casib. nullam induci donationem, nec posse pactionem istam gratuitam largitionem censeri. Vnde fit, vt insinuatio minimè sit necessaria.

Et quia huius posterioris sententiæ probatio potissimum instruitur ex eo, quòd hic nulla donatio cōtingatcontingat, atq;atque inde tollant̃tollantur prioris opinionis fundamenta, conabimur manifestissimis argumẽtationibargumentationib. ostendere, nullam posse donationẽdonationem ex his clausulis & renunciationibus deduci.

Primùm enim illud est cōsiderandumconsiderandum, quòd præcipua contrahentium intentio, totusq́;totusque huius conuentionis scopus is est, vt emant & vendant, nihilq́;nihilque minus quàm gratuitam donationem mente concipiunt, & cogitant. Ideoq́;Ideoque et si huic contractui mistum sit aliquid, quod ad donationem pertineat, contractus nomen adsumit à principaliori contrahentium actu, & intentione, nempe ab emptione & venditione, nōnon à donatione. l. si quis nec causam. ff. si cert. pet. l. fundi partem. ff. de contract. emptio. Hoc deinde constat, siquidem vbi res quædam simul & pecunia cum alia re permutantur, & huic conuentioni contrahentes nomen permutationis adscribunt tacitè, vel expressim, contractus is permutationis cẽseturcensetur, tametsi pecunia maior sit, quàm æstimatio illius rei, cui adhæsit textus in l. si in emptio. ff. de contrahend. emptio. vbi Bart. & Bald. id ab eo textu deducunt. Bart. Paul. Castrensis & Imola in l. Aristo. ff. de donatio. Alexan. consil. 119. nume. 6. lib. 5. Alexan. consil. 63. lib. 7. vbi Carolus Molin. idem in consuet. Parisien. titu. 1. §. 13. gloss. 5. q. 12. & §. 23. q. 15. Ferronus in consuetu. Burdegal. titu. 8. §. 18. Bartol. in l. 1. ff. de rerum permut. latissimè omnium Tiraquel. libro 1. de retract. §. 30. in glo. 1. numero 10. & sequentibus Abb. & Doct. |

p. 195

in cap. ad quæstiones. de rerum permu. Nisi pecunia, quæ rei in permutatione accessit, maxima quantitate excedat rei iustum valorem, tunc etenim potius erit venditionis, quàm permutationis contractus nominandus, ex Paulo Castren. in dict. l. Aristo. cui cæteri consentiunt, & præsertim Tiraquellus dict. gloss. 1. post Purpu. in l. 2. nume. 56. ff. si cert. pet. & Ferronum d. §. 18. potissimũpotissimum vbi fraus præsumitur, aut de præiudicio alterius à contrahentibus agitur, quod ipsi authores vberius explicant. & Matthæ. de Afflict. decis. 72. ad finem, sat est, nos obiter id adnotasse ad huius primæ rationis probationẽprobationem. Nec tamen omittendum est, vbi coniecturis locus sit, ab ipsis contrahentibus nullo nomine tacitè vel expressim conuentioni adscripto, inspiciendum esse quid maius sit, nempe pecunia an res, quæ simul cum alia re permutatur. Nam si pecunia maior sit, erit venditionis contractus: si verò res, permutationis nomen habebit, tex. in dict. cap. ad quæstiones. l. 2. tit. 6. par. 5. & id communi omnium sententia receptum est in locis modò relatis. Quòd si res & pecunia æquales sint, respondent Bart. in d. l. 1. ff. de rerum perm. & inibi Fulgo. & Iason, Imola in d l. Aristo. vbi Roma. & idem consil. 86. col. 1. Iason & Ripa in l. 2. col. vlt. ff. si cer. pet. Guido Papæ. q. 92. & alij à iunioribus citati. Verius tamen est, conuentionem istam simul esse venditionem & permutationem pro media parte, cũcum æquales sint vtrinq;vtrinque species & pecunia, argumento l. Lucius. ff. de pręscript. verbis. l. si sponsus. §. circa. l. cũcum hic status. §. pen. ff. de donat. int. vir. & vxor. l. Arist. ff. de donat. sensêre hoc Paulus Castrensis ibi. Speculat. tit. de rerũrerum permut. vers. si verò res. Cynus, Angel. & Bald. 3. lectione in l. quęritur. ff. destat. homi. in hac specie expressim Alcia. in l. 2. ff. de verb. obligat. nu. 18. Idem in d. l. 2. ff. si cert. pet. col. 2. versi. quartus casus. & Andræas Tiraq. in dicto §. 30. gloss. 1. numer. 36. quo in loco Bald. adducit, qui huic quæstioni respondens, scribit, hunc verè esse contractum venditionis, in præludijs feudorũfeudorum, col. 4. versi. pro intellectu horum. Baldum sequitur Fabius in tract. de empti. 2. quæst. princ. col. antepe. vers. sed iuxta prædicta. expendit latè ipse Tiraq. nu. 13. & sequentibus, sed & præcedentem opinionem aduersus Bald. probat Carol. Molin. in consuet. Paris. dict. quæst. 12. & 15. idem in Alexan. consi. 63. lib. 7.

Secundò, vt ad institutum peculiare regrediamur, eadem opinio alia ratione constat, vendere etenim rem viliori precio non est donatio, sed damnosus contractus authore Baldo in rub. C. de contrahen. empt. nu. 11. Is equidem, qui rem propriam vendit vilius, quàm eius sit iusta æstimatio, non id agit causa donationis collatæ in emptorem, qui extraneus est, cùm quo nulla amicitia est, nulla adest necessitudo, ac denique nulla est causa donandi, sed ita venditor contrahit, vel quia existimat se vendere precio iusto, vel coactus necessitate quadāquadam vendendi, aut voto & desiderio, quòd illa res exeat à proprio patrimonio, vt morali quadāquadam praxi constat. Quæ igitur obsecro ratio dictat, vt animum donandi præsumamus habere eũeum, qui nullo pacto de donatione cogitat, nec titulo donationis emptori quadrantem daret?

Tertiò, eandem partem persuadere conabor ex l. si quis donationis. ff. de contract. empt. & in l. si sponsus. §. circa. ff. de donat. int. vir. & vxor.

10

*quamuis & hi Iurisconsultorum loci in contrariæ partis fauorem fuerint adducti. Præmittitur sanè, donationem inter virum & vxorem non valere, atq;atque hoc supposito ibidem respondetur, quòd si quis vxori vendat rem viliori precio donationis animo & causa, totus ipse actus irritus est, quia prohibita donatio ex eo cōstituiturconstituitur, ac si maritus viliori precio rem vxori vendiderit, non donationis mente, nec titulo prætenso, sed verè titulo & animo venditoris, contractus valet, quia venditio est. Rursus inter extraneos in dicta l. si quis donationis. scribitur, tunc demum re vendita viliori precio donationem eum contractum censeri pro ea quantitate, quæ iusto precio deficit, quando donationis causa manifesta est. Non autem vbi constat, actum præcipuè fieri absq;absque vero animo donandi, quod animaduertunt Cynus & Bald. in l. 1. C. de pact. Nec obstat, quòd in dictis Iurisconsultorum locis venditio facta vxori viliori precio, quatenus iustum precium deest, vel exceditur, non tenet, cùm in eo sit vxor facta locupletior, quia id non procedit exeo, quòd in ea quantitate sit, donatio nōnon est, sed quia ille actus venditionis factus iudicatur in fraudem donationis prohibitæ, & ideò retractatur.

Quartò efficaci vtar ratione. Nam læsio in contractu venditionis contingens intra dimidiam iusti precij non sustinetur titulo donationis, Siquidem ex natura contractus per legem illa retinetur à lædente, & est isthæc retentio emptionis & venditionis consequutio, nec quicquam ad donationem pertinet. l. item si precio. in fine. ff. locati. & expressim Bald. in rubri. C. de contrahen. emp. q. 12. Aretin. in d. l. 1. C. de pact. Tiraquel. in d. l. si vnquam. verb. donatione largitus. num. 7. & tamen etiam respectu læsionis cōtingentiscontingentis intra dimidiam iusti precij partem procedit, quod Iurisconsultus scribit in d. l. si sponsus. §. circa. vt inter virum & vxorem hæc læsio minimè admittatur, imò speciali iure rescindenda sit. Igitur non obtinet responsum id, eo quòd sit donatio, sed quia actus hic fit in fraudem iuris, prohibentis donationem inter virum & vxorem.

p. 196

Quintò quod in pręmissis renunciationibus, quibus læsus vltra dimidiam iuri proprio cedit, nulla subsit donatio, probatur: Nam si in contractu emptionis & venditionis esset à iure cōsiderandusconsiderandus donationis titulus, circa læsionem in precio contingentem, maximè foret præsumendus & constituendus in ea læsione, quæ intra dimidiam solet contingere, cùm ea à iure minimè rescindatur, & minoris sit quantitatis, quàm ea, quę dimidiam excedit, et maior est, iureq́;iureque rescinditur, nisi læsus hoc beneficio seipsum priuauerit. Sed regulariter in læsione intra dimidiam, vbi rescissioni locus non est, donatio nec subest, nec præsumitur, ergò nec erit donatio præsumenda, quo ad læsionem vltra dimidiam, vbi proprio consensu læsus tempore contractus clausulis quibusdam seipsum huius damni restitutione abdicauerit. Quod modò Secunda parte argumentationis adsumpsimus constat. Quia si donatio circa læsionem intra dimidiam præsumeretur, non esset ea læsio ex parte lædentis peccatum, nec is teneretur in animæ iudicio restituere eam quantitatem, in qua læsio contigit, quod falsum esse apparet, quemadmodum summatim attingam. Quam

11

*uis iure ciuili læsio intra dimidiam contingens forensi iudicio minimè rescindatur, non tamen inde sequitur, permissum esse contrahentibus se intra eandem quantitatem lædere, ita quidem, vt ea permissio licita sit. Nec enim sequitur, iure ciuiliactus hic nec punitur, nec rescinditur, igitur & is licitus est. Leges etenim non omnia, quæ illicita sunt, puniunt, nec punire tenentur, nec actionem itidem dare aduersus eum, qui iure naturali, & iusta ratione quid agere, vel restituere debet. Possunt sanè legum latores hæc plærunq;plærunque quibusdam ex causis omittere, & dissimulatione quadam tolerare, modò ea curent prouidere, quæ ad hominum conuictum, & Reipub. integrum, atq;atque illæsum statum attinent, secundum Thom. 2. 2. q. 77. artic. 1. tradidimus & nos de lupanaribus in Epitome in 4 part. 1. c. 4. nu. 9. & de actionibus aduersus ingratos, & pacto nudo, iure ciuili omissis, ac interdum negatis in c. cùm in officijs. de testa. nu. 10. Ergo cùm læsio etiam citra dimidiam licita non sit humana lege, naturali & diuina maximè improbata, peccat atq;atque ad restitutionem tenetur is, qui contrahendo notabiliter proximum lædit, etiam intra iusti precij dimidiam, sicuti asserunt & probant Tho. dict. quæst. 77. art. 1. & quolibet. 2. art. 10. idem Tho. in 4. senten. dist. 15. q. 3. arti. 2. vbi Gabriel quæst. 10. col. 9. & Ioan. Maior quęst. 40. versi. 8. arguitur. Conrad de contract. quæstio. 57. conclusio. prima. Adrian. quodlibet. 6. artic. 3. Caiet. dict. articu. 1. & quodlibet. 16. quæst. cap. 12. folio 66. Innocent. & Anani. in capit. in ciuitate. colu. 4. de vsur. post Anton. & Abb. ibi idem Abb. in capit. quia plæriq;plærique. de immunit. eccles. q. 9. vbi Anton. idem tenet Salycet. in authent. ad hæc. C. de vsur. q. 21. Fortuni. de vltimo fine. illat. 17. Anton. Butrius, & Anton. Burgensis in capit. cùm dilecti. nume. 2. de emptione. Gerard. singul. 22. Iason in §. sed istæ. numer. 104. de actio. Alfonsus à Castro lib. 2. de potesta. legis pœna. cap. 10. Fallentia 3. Cæpola in tracta. de simulatione contract. 2. præsumpt. col. 2. Ioan. à Medina de restitu. q. 32. & sequentibus. Decius consil. 11. col. 2. egregius Doctor Martinus Azpilcueta in capi. qualitas. de pœnitentia. distinctio. 5. nume. 45. & sequentibus: Idem latius in cap. nouit. de iudic. 6. notab. corollario 9. Syluest. verb. empt. quæstio. 8. Conradus in summa totius operis de contractib. quæstio. 57. distinct. 3. Iason in l. si quis in conscribendo. num. 5. C. de pact. & alij, quorum meminit Tiraquel. de leg bus connubialibus 9. lege. num. 8. vbi num. 10. fatetur, hanc opinionem Communem & veriorem esse: Asserit etiam eam communem Gomezius in cap. secundo. nume. 5. de constitut. in 6. Et licet Bald. in authent. ad hæc. C. de vsur. opposit. 21. Barb. in cap. 1. de emptio. colum. 3. Ioan. Crottus in cap. 2. primo notabi. de const. tu. in 6. contrarium defendere conantur, asseuerantes, nec in hac deceptione subesse peccatum, nec teneri quem ad restitutionem. Prior opinio verissima est, manifesta, & vrgenti admodum ratione, quæ dictat, naturali lege in contractibus commutatiuis à Republica, & hominum moribus in vtriusque vtilitatem institutis, re ipsa exactam, & summam æqualitatem requiri ex iustitia commutatiua partis ad partem, secundum Aristotelem libro 5. Ethicorum, capit. quinto, & libro 1. Polit. capit. 6.

Quo fit, deceptionem istam omninò esse contra virtutem iustitiæ commutatiuæ, quæ in æqualitate iuxta proportionem consistit, si quis igitur ab ea virtute recesserit, id est, à medio iustitiæ, in vitium declinans, peccat, & ad restitutionem tenetur, idem ostenditur Leuitici cap. 25. Quando vendes quippiam ciui tuo, vel emes ab eo, non contristes fratrem tuum. Item 1. ad Thessalonicenses cap. 4. Et ne quis supergrediatur, neq;neque circumueniat in negocio fratrem suum, quoniam vindex est Dominus de his omnibus. Idem diuus Augustinus tradit libro 13. de Trinit. cap. 3. Et mimus, inquit, quidem ille, vel seipsum intuendo, vel alios quoq;quoque experiendo, vili velle emere, & carè vendere, omnibus id credidit esse commune. Sed quoniam re vera vitium est, potest quisq;quisque adipisci eiusmodi iustitiam, vel alicuius alterius vitij, quod huic contrarium est, incurrere pestilentiam, qua huic resistat & vincat. Hactenus Augustinus.

p. 197

Quin & communis opinio adhuc obtinet, non solùm vbi scienter quis in cōmutationibuscommutationibus proximum inscium & ignorantem iustum rei valorem lædit ac decipit, sed etiam si quis bona fide existimans, se iusto precio emere, aut vendere, alterum etiam intra dimidiam læserit, quod notant Scotus in 4. distin. 15. q. 2. Florenti. 2. par. titu. 1. cap. 16. §. 3. Conrad. d. quæstion. 57. 5. conclus. Caiet. d. capit. 12. Adrian. d. art. 3. Anton. & Abb. in d. cap. quia plæriq;plærique. q. 9. quorum opinio Communis est, & probatur euidenti ratione, qua constat, hunc teneri ad restitutionem, postquam cognouerit, se proximũproximum læsisse, quia rem alienam detinet inuito domino, & causa detentionis iniquæ ad restitutionem tenetur, sicut is qui bona fide rem aliquam adquisiuit, & habuit ab eo, quem dominum esse existimabat, si nondum completa vsucapione, sciuerit rem illam alienam esse, nec domini consensu sibi traditam, tenetur omninò eam domino restituere, vel ratione detentionis iniustæ domino inuito, vel ratione ipsius rei, quia aliena est iuxta eruditè tradita per Thomam & Caietan. 2. 2. quæstio. 62. art. 1. 4. & 6. Et ideò cùm is, qui bona fide contraxerit, postmodum cognouerit re ipsa proximum læsisse, tenebitur ad huius læsionis restitutionem & compensationem, quandoquidem ad eum peruenit, vel res ipsa empta, vel pecunia, quæ iustum precium excessit, tametsi Aretin. in cap. cùm causa. de testib. numero 12. & Anton. Burgensis in cap. cùm dilecti. de emption. nume. 22. contrariam sententiam veriorem esse contenderint, quibus subscribere videtur Gomezi. in d. capit. 2. numer. 10. omnes tamen conueniunt, etiam in foro exteriori contractum esse rescindendum, vel læsionem tollendam, vbi dolo lædentis aut decipientis etiam intra dimidiam contigerit, dolo, inquāinquam, vt aiunt, ex proposito l. 1. §. persuadere. ff. de seruo corrupt. l. & eleganter. ff. de dolo. l. Iulianus. §. si venditor. ff. de action. empt. Abb. & Anani. in d. cap. in ciuitate. de vsur. Decius in cap. 1. nu. 18. de constitu. Fortuni. in dicta illatio. 17. gloss. communiter recepta in d. cap. cùm dilecti. nec in hoc vlla contingit dubitatio.

Quoties verò læsio, vel vltra dimidiam, vel citra dolo ex proposito acciderit: eo dante causam contractui, aut incidenti in ipsum, non datur doloso optio ad iustum precium supplendum, vel rem ipsam restituendam, sed præcisè ea optio competit dolum passo, secundum Conrad. de contractib. in totius operis summa q. 57. distinct. 3. dict. 6. & Ioan. à Medina de restitut. q. 23. Cuius contrarium adnotârunt Angel. in summa. verbo dolus. §. 9. & Syluest. verb. culpa. §. 7. Sed prior opinio vera est, vbi dolus ipse dedit causam cōtractuicontractui: posterior verò quādoquando dolus in contractum incidit. Aut sanè dicemus vbiq;vbique admittendam esse priorem sententiam in hunc sensum, vt si dolus causam contractui dederit, habeat deceptus optionẽoptionem, si dolus in contractum inciderit, habeat actionem ad hoc, vt sibi iustum precium integrè soluatur, denegato ipsi doloso iure restituendi rem, & repetendi precium solutũsolutum, in quo est aduertendũaduertendum.

Verùm si quis sciens iustum valorem rei absque mendacio, aliáue persuasione, eam emerit viliori precio, etiam intra dimidiam, ab ignorante quod sit iustum eius rei precium, fortassis etiāetiam in foro exteriori cogetur iustam rei æstimationẽæstimationem supplere: scribit etenim Augusti. in d. lib. 13. de Trinit. cap. 6. hac de re in hæc verba. Nam scio ipse hominem, cùm venalis codex ei fuisset oblatus, precijq́;precijque eius ignarũignarum, & ideò quiddam exiguum poscentem cerneret venditorem, iustũiustum precium, quod multò amplius erat, nec opinanti dedisse. Hactenus doctissimus simul & sanctissimus ille vir, cuius authoritate ferè constat, fraudem, dolúmue subesse, si quis sciens iustum valorem rei, eam vili precio emerit ab eo, qui iustum eius valorem ignorat: Vnde etiam in foro exteriori cogendus est, qui læsit proximum, læsionẽlæsionem ipsam resarcire, quod in specie adserit Carol. Moli. de contractib. q. 13. nu. 173. & verè, ni fallor, vbi qui scit iustum rei valorẽvalorem, itidem scit alterum eius ignarum esse, quoniam tunc planè dolo geritur res, nec potest fraus vllo iusto colore excusari. Sed saltem in foro Canonico pluribus placuit, deceptum ignorātemignorantem aduersus deceptorem ex vera scientia precij, agere posse ad læsionis compensationem apud iudicem ecclesiasticum. Abb. in cap. in ciuitate. de vsur. nu. 6. & in cap. cùm causa. nu. 4. Anani. in d. cap. in ciuitate. num. 8. Calder. in c. nauiganti. col. 4. de vsur. Ancharan. in reg. peccatum. de regu. iur. in 6. num. 21. omnium, quos ego legerim, exactissimè Marti. Azpilcueta in d. cap. nouit. corol. 9. nume. 79.

Superest casus non omninò facilis, cùm quis scilicet scienti iustum valorem rei eam vendiderit carius, quàm valeat, vel à sciente eam emerit vilius, nam & hunc in conscientiæ iudicio peccare, & teneri ad restitutionem colligitur ex his rationibus, quas in communis sententiæ probationem adducit Conrad. dict. q. 57. & in summa eiusdem quæsti. distin. 3. post 14. dictum versi. primo arguitur. & aduertit hoc verum esse Caiet. dict. cap. 12. quolibet. 16. quęstionum. quia donationis præsumptio hic non subest, & ideò vsurpatio est rei alienæ domino inuito. Hinc deducitur, aliud fore respondendum, si possit commodè donatio præsumi, nempe si lęsus nulla necessitate coactus, nulláue alia causa, quæ ipsum cogat vendere, vel emere, rem illam emerit carius, vel vendiderit vilius, certò sciens quis sit eius iustus valor, quòd manifestè |

p. 198

infertur ex Conradi & Caietani argumentationibus. Ancharan. in regul. peccatum. nume. 21. Salic. eleganter in dicta Authen. ad hæc. quęstione 21. Gomezio in dicto cap. 2. nume. 10. Ioanne à Medina in tractatu de restitution. capi. 53. quibus omnibus consideratis, constat regulariter, in his commutatiuis contractibus non posse donationem præsumi, nec eam præmitti, etiamsi læsio vltra vel citra dimidiam acciderit. Quibus & alia ratio adstipulatur, quòd cōtractuscontractus emptionis & venditionis ex propria vi & natura non est gratuitus, & ideò ad id quod est accidens, nempe ad præsumptam donationem non est aduertendum, cùm in hoc contractu cōmutationiscommutationis de iustitia tractetur, iustumq́ue precium quęratur, non donum, sicuti Thomas argumentatur dicta quæstione 77. articu. 1. Et prætereà contractus hic frequentissimè fit, quadam quasi necessitate cogente, quæ inducit inuoluntarium mistum, quod donationem gratuitam impedit. Nec enim aliter hic contractus reducitur ad debitam iustitiam, & æqualem proportionem, quàm si restitutio fiat, & reparatio læsionis. Vnde in foro etiam exteriori cùm ad hoc agitur ob læsionem vltra dimidiam, non satisfacit reus restituendo id, per quod precium crescit vltra dimidiam, nec supplendo precium ad dimidiam vsq;vsque, quippe qui teneatur integrè totum, quod deest iusto precio, vel excedit illud, restituere, secundũsecundum CynũCynum communiter receptum in dicta l. 2. quæst. 8.

Sextò, in tutelam & defensionem posterioris sententiæ argumentor ab absurdis & inconuenientibus, quæ sequerentur ex priori contrario. Id namque ex quo absurda & falsa sequuntur necessariò, verũverum esse non potest. l. Offidius. ff. de legat. 3. Sed si vera esset opinio prior, sequeretur omninò, posse venditionem hanc quate

12

*nus donatio censetur, ob ingratitudinem reuocari. l. vlti. C. de reuo. donat. capi. vlti. de donat. & sic ea ex parte, qua vel deficit iustum precium, vel exceditur vltra dimidiam, quod ipse falsum esse opinor, nec iure probari posse. Deinde etiam sequeretur, quòd ex ea parte posset venditio reuocari natiuitate liberorum, susceptis sanè liberis post ipsum contractum à venditore. l. si vnquam. C. de reuo. donat. Hoc autẽautem falsum est, & eius contrarium omnes iure verius esse asseuerant, teste Tiraquello in dicta l. si vnquam. verb. donatione. in princi. & nume. 6. Quo in loco fragili admodum ratione comprobat hāchanc opinionem, scribens, eam procedere ex eo, quòd etiamsi venditor de futuris liberis cogitasset, nihilominus vendidisset rem illam. Ego etenim credo, quòd nihilominus vẽdidissetvendidisset, non tamen vili precio, nec minori quàm sit rei iusta æstimatio: Is equidem, qui de suscipiendis liberis cogitat, & si rem aliquam venditurus sit, consultius & cautius disponit de proprio patrimonio, remq́;remque ipsam iusto precio non aliâs vendet, vt patrimonium ad alimenta liberorum conseruetur: Ergò deficienti hac Tiraquelli infirma ratione, eius, & commumem sententiam veram esse credo, quia nulla inibi datur donatio, sed venditio principaliter tractatur. Prætereà & tertiò, si hic donationem subesse fateremur, sequeretur, quòd venditore habente filios, liberósue, quibus legitima deberetur, hic contractus iure inofficiosæ donationis reuocaretur ea ex parte, qua precium iustum deficit, vel exceditur, & ea quantitas imputaretur in eam portionem, quæ à parentibus exteris legari, vel donari iure poterat, quod nec in praxi receptum est, nec iure defendi potest, nisi eo casu, quo facta fuerit venditio in fraudem legitimæ portionis filijs debitæ. text. in l. 1. §. si quid in fraudem. ff. si quid in fraud. patroni. de quo ipse aliqua adnotaui in cap. Raynucius. de testam. §. 10. nume. 9. & sanè vbi precium venditionis esset ita vile, vt maiori ex parte, maximo, grauissimoq́;grauissimoque excessu læsio contingeret, & potest aliunde fraus donationis prohibitæ præsumi, censebitur color venditionis ex proposito quæsitus, & tunc erit locus his tribus, quæ ipse absurda esse censui, sicuti doctè & eruditè tradit Tiraquel. in d. l. si vnquam. verb. donatione largitus. nu. 9. ac prius. nu. 2. 3. & sequentib. ex Bald. ibi. Cyn. vlt. quæst. Bald. 3. notab. Aret. col. 3. Iacobi. col. 1. in l. 1. C. de pact. Ex his equidem in his renunciationibus non subesse donationem veram & propriam, quæ insinuationem exigat, apparet, poteritq́;poteritque colligi responsio ad rationes, quibus prior opinio instruitur. Nam ad primam constat, si perpendatur exactè, quod in tertio huius posterioris opinionis dictum est. Etad secundam illud verè dici potest, non esse hic donationem aliquam constituendam, nec præsumendam, deinde & si præsumatur donatio, ea propria non est, sed impropria satis. Tertia ratio tollitur exeo, quod & si remissio eius, quod mihi liquidò debetur, donatio sit, remissio tamen eius, quod debetur, non autem liquidò, donatio propria non est, nec insinuationem exigit. glos. in l. contra iuris. §. si filius. ff. de pact. in glos. vlti. & in l. Imperatores. gloss. 1. eod. titu. optimus text. in l. præses. C. de transact. Alexand. & Ias. in l. pactum curatoris. C. de pact. Bartol. consil. 47. latè Tiraquel. dicto verb. donatione largitus. nume. 159. Quod tametsi dubium quibusdam videri possit, quo ad præsentem speciem & casum, dubium non est, cùm remissio ista læsionis vltra dimidiam fiat ratione contractus venditionis, qui causam habet onerosam. Quam ob rẽrem remissio ista, seu renunciatio facta respectu contractus venditionis, vt is firmior sit, non potest verè & propriè |

p. 199

dici donatio: si quidem remissio debiti eo casu donatio dicitur, quod fit nulla ex alia causa, quāquam liberalitatis exercendæ. Pau. Cast. in d. l. contra iuris. §. si filius. Deci. in d. l. si quis obligatione. ff. de reg. iur.

Subsequenter ad ampliorem declarationem quæro, an sit locus constitutioni dictę l. 2. de rescin. vendit. re ipsa, quæ vendita fuerit, perempta, &

13

*extincta. Et Panormita. in capit. cùm dilecti. de emptio. in fi. existimat, adhuc re perempta posse venditorem agere contra emptorem ad iusti precij supplementum: quamuis agere non possit ad rei restitutionem: idem Abbatem sequutus inter singularia retulit Francisc. Cremens. singul. 84. & Panthaleon in dicta l. 2. extensione 25. & rursus colu. 59. ea ratione, quòd in specie dictæ constitutionis res, & precium sunt in obligatione. text. in dicto. capit. cùm dilecti. vbi Ioan. Andræ. & Doctor. quorum opinionem asserunt communem esse, saltem Canonistarum: Panormita. ibi. Imol. in capit. cùm causa. eodem titul. numer. 19. Panthaleon in dicta l. 2. colum. 58. Bartol. in dicta l. 2. dicens, esse hanc

14

*obligationem alternatiuam. Eandem sententiāsententiam tutiorem post Bartolum ibi fatetur Imol. in dicto cap. cũcum causa. numer. 19. & in dicto cap. cùm dilecti. numer. 18. scribitque, eam seruari in praxi Carol. Molin. in consuetud. Parisi. titul. 1. §. 22. numero 42. Igitur etiam peremptare, quæ alternatiuè debetur, & est in obligatione, manet obligatio ad precium. l. in emptione. §. si emptio. ff. de contrahend. emptio. l. Stichum. aut Pamphilum. ff. de solutioni. ContrariũContrarium expressim probat gloss. communiter inibi recepta in dicta l. 2. cui accedit & Burgen. contra Panorm. in dicto capitulo cũcum dilecti. numer. 60. Pulchra in eadem sententia l. 56. titul. 5. par. 5. quo in loco communis opinio probatur. Cui adstipulatur quod gloss. in dicta l. secunda. Bald. quæstio 15. & Salyce. post alios asseuerant, in hoc casu rem tantũtantum esse in obligatione, precium verò in solutione, & facultate soluendi, & hæc est communis sententia secundum Carol. Molin. dicto numer. 42. Burgensem in dicto capitul. cùm dilecti. ad finem. optimus tex. in eadem l. 2. facit tex. in l. miles. §. decem. ff. dere iud. tradunt. Bar. in l. stipulationes non diuiduntur. numer. 41. ff. de verb. oblig. Burgen. in dicto capit. cùm dilecti. num. 33. text. in l. item veniunt. §. cùm prædiximus. ff. de peti. hæred. l. si quis stipulatus fuerit decem in mille. ff. de solu. quo fit, vt re ipsa perempta nulla supersit obligatio, cùm precium in obligationem non veniat, nec ad id præcisè agi possit Et prætereà etiāetiam si vera sit opinio Canonistarum, non potest defendi, quod ex ea Panor. adnotauit. Nam vbi quantitas debetur, respectu & ratione certæ speciei, quæ si extaret, inuito creditori à debitore tradi posset loco illius quantitatis, perempta ea specie, debitor liber est à quantitatis solutione. Bart. in l. quod te mihi. ff. si cert. petat. quem ita interpretatur Ias. ibi nume. 15. optimus text. in l. 1. §. vltim. ff. si cui plus quàm per legem Falcid. l. si seruus cōmuniscommunis. in princip. ff. de furtis. iuncto versiculo, ex his igitur, & est communis hæc Bart. opinio. Precium autem in præsenti quæstione debetur ab emptore venditori ratione ipsius rei, tanquam eius vera & iusta æstimatio, compensatióue: poteratq́ue emptor si res extaret eam tradendo venditori eximi à solutione precij: ergo ea perempta à precij supplemento emptor eximitur.

Nec sat erit dicere, precium istud deberi non ratione rei peremptæ, sed ratione lęsionis, vt pungit Panthaleon Cremens. d. l. 2. colum. 59. quia cũcum læsio re ipsa non ex proposito, nec data opera cōtigeritcontingerit, manifesti iuris est, eam precij integrāintegram solutionẽsolutionem ratione ipsius rei emptori incumbere. Et ideo veriorem esse vltimāvltimam opinionem Accursij, & sequacium existimans, in tres eam distinguam adsertiones.

Prima est, venditore decepto vltra dimidiam iusti precij, re perempta absque emptoris culpa, non potest emptor conueniri, nec tenetur ad integram iusti precij solutionem. Hęc probatur aduersus Panor. his, quæ modò adduximus pro Accursio & sequacibus.

Secunda, re perempta absque emptoris culpa apud secundum emptorem, qui eāeam emerat, & iustum precium primo emptori dederat: tenetur emptor venditori iustum precium omnino supplere, quasi id loco ipsius rei ad ipsum peruenerit. l. ipsa res. ff. quod me. causa. quod Saly. num. 18. & Panthaleon colum. 59. in d. l. 2. expressim adnotârunt.

Ex quibus Tertia deducitur. Emptore decepto vltra iusti precij dimidiādimidiam, etiam re perempta absque culpa tamen emptoris & penes ipsum, venditor tenetur, quod pluris iusto precio accepit, emptori reddere, & id conueniri potest, quia licet res perempta sit, loco tamen eius venditor precium habet. Et deinde satis est re ipsa perempta, venditorem habere iustam ipsius rei æstimationem, quæ quidem non perit, damnumq́;damnumque maius extinctione rei emptori imminet, qui rem amisit, & iustum eius valorem, quem nequit repetere, itaque his consideratis constat perfecta huius quæstionis resolutio.

CAPVT V.

VXORI cùm quidam ita legasset: vsum fructũfructum domus, & omnium rerum, quæ in domo sunt, vxori meæ lego, excepto argẽtoargento: respondit Scæuola, vsumfructum mercium & rerum, quæ domi venales erant, ad vxorem minimè pertinere. Cui responsioni obstat profectò vniuersalis illa dictio, omniũomnium rerum, ex qua videntur in legato omnium, etiam venalia contineri. l. pediculis. §. Labeo. ff. de auro & arg. l. Iulianus. in princi. ff. de lega. 3. quam obiectionem præsentiens Bart. in d. §. vxori. aliqua scribit ad eam tollẽdamtollendam, ex quibus, vt huius dubitationis veritas cōstetconstet, sequentes deduximus conclusiones.

Prima conclusio, legatum omnium rerum testatoris, seu vsusfructus omnium bonorum, etiam res venales comprehendit. Hæc enim vniuersalis locutio ad omnem testantis substantiam re

1

*fertur, in qua dubium non est, quin etiam contineantur venalia. optimus text. in l. quoties. §. vlti. ff. de vsufru. suffragatur. Bart. interpretatio communiter recepta in dicto §. vxori. sensêre in specie Alex. in l. si constante. ff. solu. matr. in q. 3. Bar. 2. solutione. & Antonius FanẽsisFanensis de pignoribus. 2. par. membro 2. nu. 16.

Secunda conclusio, legatum argenti, lanæ, frumẽtifrumenti, vel seruorum testatoris, etiam adiecta dictione vniuersali, minimè comprehendit venalia. Probat hanc assertionem tex. in l. seruos. §. vl. ff. de lega. 3. Cuius hæc sunt verba. Eum qui venalitiariam vitam exercebat, puto suorum numero non facilè contineri velle huiusmodi mancipia, nisi euidens voluntas fuerit, etiāetiam de his sententijs. Nam quod quis ideò cōparauitcomparauit, vt illicò distraheret, mercis magis loco, quàm suorũsuorum habuisse credendus est. Qui quidem text. probat, hoc verum esse, etiāetiam si legatum ad certũcertum locum, seu ad res ibidem existentes non referatur, hoc ipsum colligitur ex Bar. Alex. & nouiorib. rem istam disputantibus, quorum paulò antè mentionem feci, ac in sequentibus referam, quid de hac quæstione tradiderint.

Tertia conclusio, obligatio omnium bonorum generalis, siue lanæ, argenti, vini, frumenti, vel alterius cuiusque rei, non apposita certi loci restrictione, ad venalia extenditur, eaq́ue comprehẽditcomprehendit, vel sit hypotheca expressa, vel tacita. Bartol. in dicto §. vxori. idem Bart. in l. si constante. ff. solu. matrimo. in 3. part. quæst. 3. tex. optimus in l. cùm tabernam. ff. de pignori. modò res venales sint penes debitorem, nec venditæ fuerint. idem Alexand. in dicta l. si constante. super Bart. quæst. vbi Ioan. Crottus 2 lectione, num. 203. fatetur contra Roman. ibi Bart. distinctionem communem esse, idem asserit Gomezi. in §. item Seruiana. numer. 22. de actionib. quam opinionem sequitur Antonius Fanensis in tractat. de pignorib. 2. part. 2. membro nume. 14 Et licet Ias. in d. §. item Seruiana. numer. 51. dubitauerit de hac Bart. sententia: & scripserit magis communiter receptum esse, vt sub hypotheca tacita res venales minimè contineantur, id verum est in hypotheca ad certum locum restricta, qualis est illa rerum inuectarum in domum conductam. l. certi iuris. C. locati. nam in eam res venales non veniunt. l. debitor. ff. de pignoribus. notant eleganter. Bald. in d. l. certi iuris. 6. quæst. Alex. in dicta l. cùm tabernam. in additionibus Barto. explicat diligenter Anton. Fanensis de pignoribus. 2. part. membro 4. nume. 165. Ratio verò tanti discriminis inter secundam & tertiam conclusiones ea est, quòd legatum maximum infert pręiudicium hæredibus, in eoq́ue agitur de gratuita rerum alienarum adsequutione: at in hypotheca agitur de ære proprio assequendo, deq́ue eius solutione, nec graue præiudicium cuiquam infertur, sicuti rationem istam sentiens Bald. docet in Rubri. C. de verbo. significat. à quo hoc adnotârunt Gomezi. in dicto §. item Seruiana. numero 22. Ioan. Crottus in dicta l. Si constante. nume. 103. 2. lectione.

Quarta conclusio, testatore legante omnes res, quas domi, vel in villa habet, non censentur legatæ res venales, quas is domi, vel in villa habebat. textus in dicto §. vxori. vbi Bartolus id |

p. 201

expressim notat. text. ad idem in d. l. pediculis. §. item cùm quæreretur. probat. tex. in l. ex facto proponebatur. §. rerum Italicarum. ff. de hęred. instit. & in l. debitor. ff. de pigno. cuius Imola meminit ad hoc in d. l. ex facto, quibus in locis isthæc conclusio iure manifesta fit, eamq́ue tenent Abb. in ca. in nostra. colum. 4. de sepult. Deci. in l. 1. ff. de reg. iur. num. 29. Lancelot. Deci. in d. §. vxori. Matthæus Afflict. deci. 106. Antoni. Fanensis de pignorib. dicto 2. membro. n. 14. Et licet Ioan. Crottus in dicta l. si constante. num. 103. contendat in dicto §. item cùm quęreretur. non probari hanc conclusionem, ex eo, quod inibi legatum non fuit ita conceptum, vt ad res certo loco existentes relatio facta fuerit. Sed si Crottus rationem, & mẽtemmentem iurisconsulti exactè perpendisset, non ita ad corticem, & negligenter eius responsum intellexisset. Ratio etenim, quæ dicto §. vxori accommodatur, quare venalia in legatum non veniant, ea est, quia relatum fuit legatum ipsum ad res, quas domi testator habebat, quasi illa adiectio rerum, quæ domi sunt, restringat legatum. l. ea tamen adiectio. ff. de leg. 3.

Sic eodem iure in d. §. item cùm quæreretur. illa adiectio de ornamento muliebri testatricis, excludit aurum, & alia, quæ etiam si ad muliebre ornamentum pertineant, non tamen spectant ad muliebre ornamentum testatricis, cùm venalia essent, & ipsa testatrix ea haberet venditioni exposita, parataue. Vnde sicuti legatũlegatum rerum certo loco existentium ipsius loci facta mentione, res venales inibi stantes nōnon continet: ita eodem modo legatum rerum pertinentium ad muliebre ornamentum testatricis, minimè cōprehenditcomprehendit res venales, etiam si ad muliebre ornamentũornamentum pertineant, cùm ex eo quod venales sint, nullo modo possint censeri ad muliebre testatricis ornamentum pertinere.

Ex quibus apparet, hanc quartam conclusionem procedere, siue legatum verbis generalibus, siue vniuersalibus conceptum fuerit, vtroque etenim casu vbi legatum restringitur ad certum locum, non continet venalia. Et hoc probatur in dicto §. vxori. vbi Bartol. versicul. item nota. expressim ita hanc conclusionem accepit. aduertit Carol. Molin. in scholijs ad Dec. in d. l. 1. nu. 18. ipsum Decium reprehendens ex eo, quod à Bartolo adnotauerit, in vniuersali legato venalia comprehendi, non sic in generali. Siquidem Bart. non cōstituitconstituit differentiam inter legatum generale & vniuersale, sed tantùm interesse putat, fiátne legatum vniuersale cum restrictione, aut designatione certi loci, vel simpliciter. Forsan voluit Decius adnotare legato in hunc modum concepto: lego res meas, lego vsumfructum rerum mearũmearum, venalia non cōtinericontineri: at si testator ita scripserit, lego oẽsomnes res meas, lego vsumfructum omnium rerum mearum, etiam venalia comprehendi. Hoc verò quantùm attinet ad posteriorem distinctionis partem, verũverum est, & ex Bart. potest apertissimè colligi, quemadmodum prima conclusione respondimus: Prior autem distinctionis pars, si eam intelligamus aliqua rerum specie nominata, vt puta argento, frumento, vino, oleo & similib. itidem procedit, etiam si tunc signũsignum adijciatur vniuersale, quod secunda cōclusioneconclusione explicuimus, ex Alex. & Fanensi, quibus addo eundem Alexan. hoc idem probantem in additionibus Bar. in d. §. vxori. verb. non venit. Quòd si legatum generaliter conceptum fuerit nulla specie rerum nominata, nec adhibita certi loci restrictione, in hunc sanè modum: lego res meas, lego vsumfructum rerum mearum, sensit Deci. venalia in hunc legatum non venire. Ego contrarium iure veriùs esse censeo propter generalis orationis vim, & indefinitæ propositionis communem significationem. & id Bar. in d. §. vxori. insinuat, dum in versi. solutio, scribit. Sed hic testator reliquit vsum fructum rerum suarum, & adiecit, quæ domi erant, quæ verba limitant primum legatum generale. Quo in loco sensitis author, non apposita loci restrictione, sufficere illa verba generalia, rerũrerum mearum vsumfructum lego, vt & venalia in legatum veniant.

Cæterum hæc quarta conclusio vera est, nisi testatoris volũtasvoluntas expressa, vel tacita aliud suaserit, ita quidem, vt si de venalibus in legato etiāetiam testator senserit, hæc in legatum veniant. text. singul. in dicto §. item cùm quæreretur. ad finem. Cuius præter Doctor. ibi meminit Roman. cum commendans in singul. 432. ex quo plura ad huius quæstionis intellectum oportunè deducuntur.

Primò, siquidem infertur, legato his verbis concepto, lego vxori meæ frumentum omne, quod domi habeo, etiam frumentum venale in hoc legatum venire, quando domi testator nullum aliud frumentum præter venale habebat, in quo legatum effectum sortiri posset, ne vana sit testātistestantis vltima voluntas. Ita expressim hoc adnotârunt Accursius & alij, præsertim Lancelot. Deci. in dicto §. vxori. Bald. in Rubric. C. de verbo. significat. 4. quæst. Paul. & Ias. in l. 1. C. eod. titu. Ludo. Gomezi. in dicto §. item. Seruiana. n. 19. Hiero. Cagnol. in l. 1. ff. de regul. iu. nu. 29.

Secundò, constat etiam venire in legatum venalia, vbi testator his verbis, aut similibus mentẽmentem propriam explicuerit, lego vxori meę frumentum, quod domi quocunque modo habeo. Bartol. & Lancelot. in dicto §. vxori. Cagnol. dicto num. 29. Alexand. consi. 118. num. 5. li. 5. nec satis esset, testatorem dixisse, lego vxori omne frumẽtumfrumentum, quod domi habeo, nisi addidisset, quod domi quocunq,quocunque modo habeo, sicuti ex d. §. vxori. |

p. 202

& Bartol. interpretatione colligitur, & id in specie ista respondit Corne. consil. 14. lib. 1. his accedit glo. insignis in Clemen. 1. de foro compet. verb. omnimodam. quam Imol. Cardinal. Abb. & Barba. inibi sequuntur. Fel in in c. conquestus. de foro compet. explicant eius sententiam Iason & Deci. nume. 26. in l. imperium. ff. de iurisdict. omnium iudi. Abb. Felin. & Alcia. numer. 38. in c. quod sedem. de offic. ordina. Carolus Molin. in consuetud. Parisiensibus. §. 1. gloss. quinta. numero 48. Paulus Parisius consilio 9. & consilio 8. numero 31. libro primo: ad idem etiam conducit glo. celebris in Clemen. 1. verb. quauis. de re iudica. quam præter Cardi. Imol. ibi commendant Abb. in consilio vltim. libro primo. Socinus consilio tertio libro 3. vltima colum. tradunt Decius & Felin. colum. 7. in c. sedes. de rescript. Iason. in l. si vnus. in fine princ. ff. de pact. Gomezi. in regula de triennali posses. quæst. 2.

Tertiò apparet, inspecta mente testantis, in legato rerum certo loco existentium res venales cōtinericontineri, quando etiam si res illæ venales essent, erant tamen fructus collecti ex fundis & agris ipsius testatoris, nec eas testator negotiationis causa venales habebat, sed quia necessariò erant vendendæ, venales dicebantur: has enim res & si venales sint, non censetur testator à legato rerum, quas domi habebat, excludere, quod eleganter probat Deci. consi. 472. colum. vl. ex decisione Panorm. consil. 6. libr. 1. Et idem potest comprobari ex l. seruos. §. vlti. ff. de lega. 3. cuius verba paulò antè retuli in secunda huius capitis conclusione. Igitur vt verè res venales sint, & locum obtineat responsum iurisconsulti in d. §. vxori. oportet eas testatorem venales habuisse, dum negotiationem exercuerit.

Quartò, si testator his verbis ita legaret, vxori

4

*meæ lego omnia, quæ domi habeo, excepta lana venali, proculdubio in hoc legatum venirẽtvenirent res domi existentes, etiam si venales omnino forent, secundum Decium in l. prima. numero 31. ff. de regul. iuris. & ibi Hierony. Cagnol. num. 29. eundem Decium in ca. cùm dilecta. colum. 2. de confirmat. vtili. cuius opinionis probatio, quia celebris est, aliquanto longius à me repetetur. Constat etenim, & pendet ab illa eleganti quæstione, qua tradi & dubitari solet, an ex qualitate exceptionis colligatur, quid sub regula comprehensum fuerit.

Et profectò diligenter ea re considerata dicendum est, exceptionem, vt ea vera, & propria sit, debere fieri ex comprehensis sub regula, alioqui vana omninò exceptio foret, quæ non prędicatur de eo, quod regula comprehendit. Atq;Atque in hunc sensum exceptiones dicuntur sub regula comprehendi, quemadmodum Dy. explicat in rub. de reg. iur. in 6. n. 14. Bar. & Bal. in l. in his. ff. de legib. Bart. in l. si eum. §. qui iniuriarũiniuriarum. ff. si quis caut. Bart. & Doct. communiter maximè Dec. numer. 20. in l. 1. ff. de regul. iur. Euerardus loco 3 versic. 2. perperam enim orationem quis conciperet, si ita scripserit: lego seruos meos excepto equo albo, aut si quis proponeret, omnes homines currunt excepto equo. Et ideo hac ratione perpensa, si testator à legato generali exceperit lanam venalem, maximum signum est, legatum ipsum de rebus venalibus intelligendum esse, vt vera & propria sit exceptio lanæ venalis, quæ alioqui non foret necessaria, nec conueniẽsconueniens, si legatum ipsum principale venalia minimè contineret.

Similiter illud erit adnotandum, regulam ipsam, quæ alioqui forsan esset strictè intelligenda ampliori interpretatione, restringi ex qualitate exceptionis, sicut & in præsenti specie ex ea ampliatur. Locus est certè difficilis apud iurisconsultum. in l. nam quod liquidæ. §. vlti. ff. de pe.

5

*lega. Si cui penus, inquit Paulus, legata sit præter vinum, omnis penus legata videtur excepto vino, sed si ita sit scriptum, omnem penum pręter vinum, quod Romæ erit, sola penus, quæ Romæ est, legata videtur, & ita etiam Pomponius lib. 6. ad Sabinum scribit. Hactenus iurisconsultus. Ex quo cùm legatur penus excepto vino, quod Romæ est, penus tantùm censetur legata, quam Romæ testator habebat. Nam cùm exceptio vini debeat esse de regula, & excipiatur vinum, quod Romæ est, consequitur ipsam regulam, id est, legatum penoris, ad id, quod Romæ testator habebat, esse referendum ratione qualitatis ipsius exceptionis, ex qua regula ipsa restringitur, vti probatur in dicto §. vlti. quem ita interpretantur Alexand. in consil. 36. col. i. lib. 6. Imola. in l. filio præterito. nu. 26. ff. de iniust. rupt. Euerardus in locis legalibus. cap. 3. versic. 3. istud. Zasius in l. in his. ff. de legib. & plerique alij, quorum meminit Felin. in cap. quoniam frequenter. vt lit. non contest. in princ. col. 1. & hæc est communis opinio, vt fatentur Imol. in d. l. filio præterito. numer. 25. & Alber. in dicto §. vlt. Quibus plura fortiter obstant, quæ falsam esse communẽcommunem hanc interpretationem persuadere videntur.

Primum quod Bar. in d. §. vlt. idem in l. Plautius. ff. de auro & ar. lega. Oldra. consi. 133. Accursius in d. §. vlt. Corne. consi. 195. col. 2. li. 1. idem consil. 125. libro tertio. col. 2. asseuerant, ideo in specie d. §. vlti. legatum generale penoris restringi ad penum, quam Romæ testator habebat, quia relatiuum illud, Quod, potest commodè referri ad regulam & exceptionem, & ideo dubium est, quò relatio facta fuerit, quo dubio apertè per testatorem non intellecto, fit restrictio legati, & relatiuum aptatur regulæ, in hæredis fauorem, quasi secundum Corneum, & huius intel|

p. 203

lectus sensum, si testator ita legatum con ceperit, lego omnem vestem præter pallium, quod pallium habeo Romæ, nulla fieret restrictio legati, nec esset admittenda iurisconsulti in d. §. vlt. responsio. Mihi tamen isthæc consideratio omnino displicet, quippe quæ non conueniat, imò contraria sit iurisconsulti responso, in quo relatiuum Quod, ad vinum tantũtantum, non ad penũpenum refertur, & deinde illud relatiuum apponitur subiecto, quod excipitur à legato, non ei subiecto, quod legatur. Quamobrem vtar rationib. aduersus communem intellectum, quandoquidem admitti verè, non potest Accursij Bart. & aliorum cōmentumcommentum, tametsi iterum & id probetur à Corneo in Auth. ex causa. C. de lib. præteri. col. 7. & 8. Hieronymo Cagnolo in l. 1. nu. 27. ff. de reg. iur.

Secundò aduersus communem opinionem argumentor ex eo, quod in d. §. vlt. & si legatum penoris nōnon restringatur ad locum exceptioni adiectum, nihilominus exceptio legitimè erit de regula, vtilis & conueniens, quia regula omne vinum testatoris etiam, quod is Romæ habebat, comprehendit, nisi excipiatur, igitur exceptio vini, quod Romæ est, ad regulam pertinet, quæ illud vinum continebat, simul cũcum omni alio vbique locorum existenti, vt probatur in eodem §. vlti. primo responso. Fit tandem non esse in ea specie necessariānecessariam restrictionem regulę ad exceptionis qualitatẽqualitatem, ob id, quod alioqui exceptio esset vana, cũcum certè vtilis & apta regulę sit.

Tertiò, vrget contra communem interpretationem, quòd si regula est restringenda secundum qualitatem exceptioni appositam, cur in eodem §. vlt. legatum penoris non restringitur ad ea, quæ pertinent ad potum, cùm exceptio ad potum pertineat, & tamen in d. §. vltim. penus legatum etiam exceptione, quæ potioni conuenit, non esui, ad potus, & esus penum refertur. l. 3. ff. eod. titul. cùm sanè attenta cōmunicommuni interpretum ratione contrarium esset dicendum. optimus tex. in l. vlt. §. vlt. ff. de vino, trit. & oleo legat. Quòd si ita, inquit Proculus, esset legatum vinum Amphorarium, Aminæum, Græcum & dulcia omnia, nihil inter dulcia, nisi quod potionis fuisset legatum, putat Labeo ex collatione vini amphorarij, quod non improbo, atque ita hac argumentatione aduersus communem Oldradus vtitur dicto consilio 133.

Prætereà & quartò tota ratio, cui innititur communis opinio, ea est, quia alioqui exceptio non esset de regula, quæ quidem ratio falsa est: nam præter superius tradita, vt cōgruacongrua sit exceptio, sat est, quòd sit de regula secundum quid, licet non sit prorsus, & omnino de regula: Iason per tex. ibi in l. numis. ff. de in lit. iu. col. 3. vbi regula concepta fuit de iuramento in litem causa affectionis, & tamen fit exceptio de iuramento veri damni & interesse, & licet hæc exceptio omnino non sit de regula, quæ loquitur de iuramento affectionis, tamen secundum quid ad regulam pertinet, quatenus illa iuramentum non defert, per exceptionem verò defertur.

Quintò communis sententia difficultatem maximam habet. Quid enim si testator rusticus, aut paganus, qui hanc subtilitatem constituendi regulam, & ab ea excipiendi non callet: vel si calleat, sitq́ue peritus, morbo, aut temporis iniquis spatijs ita grauatus, vt locus apud eum nōnon sit has iuris subtilitates considerandi, is inquāinquam, si legatum verbis in dicto §. vltimo expressis constituerit: nunquid erit eius vltima dispositio iuxta illius Paragraphi responsum interpretanda? Ego sanè minimè auderem ea interpretatione vti, nec eam puto admitti posse absque iniuria vltimæ testatoris voluntatis, qui quidem testator ita vinum excludi volebat à legato potius, quàm causa restringendi legatum & regulam, quippe qui eam cauiam & rationem restringendi, vel ignoret, vel eo tempore non potuerit excogitare. Ex quibus satis comprobatum est, non esse omnino facilem huius dubitationis expeditionem, nec intellectum gloss. & Bartol. nec item intellectum communem satis conuenire rectę vltimarum voluntatum interpretationi. Scr ibunt denique Ioan. Imol in d. l. filio præterito. numer. 26. & Corneus in locis paulò antè citatis, regulam restringi per exceptionis qualitatem, nisi ita ampla & lata ea sit, vt ex mente disponentis restrictionem illam minimè patiatur, absurdumue sit, illam regulam ita restringi, quod ipse fateor, sed video in specie d. §. vlt. ita latè verbis nempe vniuersalibus, regulam fuisse conceptam, vt contrarium appareat menti testantis eam restringi ad vinũvinum, quod Romæ is habebat. Et ideo aduertendum est, habeátne iurisconsulti responsum aliam rationẽrationem, qua defendi possit. Et Oldradus consilio 8. Deci. in capi. sedes. de rescript. colum. vlti. idem in consil. 92. existimant, aliam esse rationem, quæ possit huic negocio accōmodariaccommodari, ex eo etenim, quòd vbi genus præcedit, & species sequuntur cum adiectione certi loci: genus restringitur ad locum expressum. l. quæsitum. §. 1. vbi gloss. & Bartol. ff. de lega. 3. vbi testator ad Mæuium hęc scripsit. ArgentũArgentum omne, & supellectilem, quodcunque habeo tibi do, & quidquid in prædio Semproniano habeo, inquit iurisconsultus, an supellex, quæ in prædiis vel domibus esset, ad Mæuium pertineret, & an serui, quos ex eo fundo aliis legauit. Responsum est, nomina & numos non videri deberi, nisi manifestè de his quoque legandis voluntas defunctæ approbaretur. Seruos ex eisdem fundis aliis datos diminuisse filij legatum, de argento & supellectili |

p. 204

quæ alibi esset, eum cuius notio est, æstimaturum, vt id obtineat, quod testatori placuisse à legatario approbabitur, ex quo text. Decius in d. consilio 92. cum quidam ita legasset, vxori meæ lego omnes res, ornamenta lanea, & linea, & alia domus supellectilia. respondit, legatum intelligẽdumintelligendum esse de rebus, quæ in domo sunt, non de his quæ extra domum testator habuerit. Verum his omnibus ad amussim perpensis, quantum attinet ad intellectum l. nam quod liquidæ §. vltimo, & eorum, quæ proximè adducta sunt, ego distinctè aliquot præ cæteris notanda esse censeo.

Primum, vbi regula obscura & ambigua sit, ac dubitetur, quid in ea contineatur, adsumi posse cōiecturamconiecturam ex qualitate exceptionis ad regulæ interpretationem. Hoc probatur ex his, quæ hoc capite tractauimus ver. 4 si testator.

Secundò, non potest Bartoli intellectus iure conuenire iurisconsulto in d. §. vlti. propter rationem recti sermonis, quæ manifestè deducitur ex illius paragraphi contextu.

Tertiò, si exactè considerentur ea, quę contra communem Doctorum interpretationem prædicta fuerunt, nec ipsa communis ratio admittenda est, cui Barto. & sequaces post Accursium aduersantur.

Quartò, si qua ratio aptari potest iurisconsulti responso, ea sanè apparet aptior, quam ex Oldrado & Decio explicuimus propter adiectionem certi loci, argumento text. in dicto §. vxori, vbi loci adiectio legatum alioqui amplum, generale & vniuersale restringit. Et licet in d. l. quęsitũquęsitum. §. primo species præcedat, genus verò sequatur, quo casu mirum nōnon est, species præcedentes, per genus subsequens restringi. l. vltima. §. vltimo. ff. de vino, trit. & oleo legat. & in dicto. §. vltim. genus præcesserit, species verò sequatur, nec conueniat genus per species subsequentes restringi. l. quæsitum. §. si quis. ff. de fundo instruct. tamen adiectio loci exceptioni apposita fortassis regulæ restrictionẽrestrictionem operabitur.

Quintum, & si iurisconsulto his, vel alijs coniecturis, attenta tunc testantium peritia, exactáq;exactáque loquendi & disponendi forma, in specie. d. l. nam quòd liquidæ. §. vltim. visum fuerit iuxta communem sensum legatum illud restringendum esse: forsan contrarium alij iuriscōsultiiurisconsulti de hoc interrogati respondissent: sicuti Accursius, Bartol. Oldradus, Corneus & alij viri, iudicio & ingenio præstantes responderunt.

Sextum, Quamuis communis sensus verus sit, & tanquam lexiam recepta seruandus eo tempore fuerit, nunc tamen inspecto communi vsu loquendi & disponendi, & animaduersa testantium imperitia, & frequenter morbo & alijs curis prægrauantibus oscitantia, opinor à iudicibus, nisi aliud constet ex mẽtemente testantis, responsum præfatum iuxta communem sensum minimè admittendum esse: potissimùm, quia iurisconsultus in d. l. quæsitum. §. 1. ff. de lega. 3. similem legati generalis restrictionem ob loci adiectionem, iudicium æstimationi & arbitrio examinandam reliquerit.

Hæc omnia eò tendunt, vt comprobetur quartus intellectus, quo asseuerauimus in specie, §. vxori, etiam venalia contineri in legato, vbi à legato generali earum rerum, quæ domi sunt, lana venalis excipitur. Cui opinioni & illud accedit, quod exceptio firmam efficit regulam in omnibus, quæ excepta non sunt dicta l. nānam quod

6

*liquidè. §. vltim. 1. responso. l. quæsitum. §. denique. ff. de fundo instruct. & ibi Bartol. l. maritus. C. de procurat. l. cùm prætor. ff. de iudic. authen. de non alienand. aut permutat. §. vt autẽautem. lex. l. Tribunus. §. vltim. ff. de testa. mili. notant Dynus in rubr. de reg. iur. in 6. num. 16. & Bar. in d. §. vxori. atque ita omnium consensu receptum est. Exceptio tamen ipsa ad similem extenditur, ita quidem vt exceptiones expressæ similes comprehendant. text. in ca. cùm dilecta. vbi Ab. & Dec. de confirmat. vtili vel inutili. idem Abb. in cap. cùm omnes. col. 6. de constitu. Corset. in singul. verb. extensio. Felin. in cap. pastoralis. in princ. de rescript. gloss. in l. 1. C. de condict. indeb. & in l. vltim. C. de reuo. donat. Decius consil. 284. Euerardus latè in locis legalibus cap. 3. Io. Lupi de donat. inter vir. & vxor. in rubri. §. 16. num. 10. dicens, idem esse in casibus exceptis ab statuto: nam & hi ad similes expressis trahuntur. c. ad audientiam. vbi Pan. de cler. non resid. idem Panor. in c. in nostra. de sepult. Bal. per tex. ibi in c. post translationem. de renũrenun. Corset. in sing. verb. statutum Alciat. lib. 1. col. 14. de verb. signific. Idem fatentur & hi, qui pręcedentem conclusionem admittunt, quibus adstipulatur, quòd regula in casibus non exceptis sufficiens non est ad correctionem iuris veteris, seu communis. l. serui nomine. vbi Bart. ff. de vsucapio. capit. quoniam frequenter. in prin. iuncta glo. ibi, vt lite. nōnon contest. quo in loco Felin. latè idem tractat. gloss. & ibi Alexand. in l. vltima. ff. quod quisque iuris. Nam & casus omissus manet decidendus iuxta dispositionem iuris communis. l. commodissimè. ff. de liberis & posthumis. imò etiam si quid excipiatur à regula apposita dictione taxatiua, eadem exceptio ad similes trahitur. l. ob æs alienum, vbi gloss. C. de prædi. minor. Clement exiui. §. cùm autem natura. de verbor. significat. quem text. esse peregri num asserit Io. Anania. consil. 36. notant idem Decius in l. 1. num. 32. ff. de regul. iur. & ibi Cagnolus num. 36. & 37. Roderi. Xuares in rep. l. Regiæ de exequutione contractuum. versicul. venio ad secundam partem, quibus |

p. 205

adde ad intellectum dictæ l. ob æs. Alciat. lib. 4. dispunctio. cap. 5. Bar. in l. 3. §. cùm Titio. ff. de adim. legat.

Sed & illud prætermittendum non est, quamuis quoquo modo huic quarto intellectui aduersetur, quod à quibusdam adnotatum est, regulam propter casus exceptos, & si firma maneat, quantum ad non exceptos, non esse ampliandam, nec extendendam ad ea, quæ alioqui, nulla facta exceptione, sub regula minimè contine

7

*rentur, nec in eam venirent. l. Lucius. §. 1. & ibi Bar. ff. ad Trebell. Anchar. in rub. de regu. iur. in 6. colum. penulti. & Francus ibi Deci. in l. 1. num. 22. & in Scholiis Carol. Molin. ff. de regu. iuris. latius Feli. in d. cap. quoniam frequenter. col. 1. & seq. optimus text. in d. l. generali. §. vxori. tradit & Euerard. in d. cap. 3. Quòd si ita verum est, cur in hoc quarto intellectu, excepta lana venali, ob huius exceptionis conditionem legatum generale extendimus ad venalia, cùm alioqui in ipsum ea non venirent, hac exceptione omissa. Sed huic obiectioni satisfacere quidam ita conantur, vt quod proximè dictum est ex l. Lucius, obtineat, quando exceptio apposita regulæ, sub ipsa regula contineretur, nisi expressa fuisset, vbi verò apponitur regulæ exceptio, quæ & si omissa foret, in regulam minimè veniret, tunc regula ipsa extenditur iuxta qualitatem exceptionis. quemadmodum in initio huius quartæ interpretationis explicuimus, & sic in specie adnotârunt Deci. in d. cap. cùm dilecta. de confir. vtili. & in d. l. nu. 124. & plęriq;plęrique alij statim allegandi in his, quæ ab hac opinione deducentur. Siquidem ex ea præter hunc quartum intellectum inferuntur duo menti & memoriæ commendanda.

Primum intellectus ad text. in c. qui ad agendum. de procur. in 6. vbi qui mandatũmandatum habet ad quædam speciale mandatum requirentia, adiecta

8

*clausula generali, & ad omnia alia etiam requirentia mandatum speciale, potest agere etiam omnibus alijs causis mandatum speciale exigentibus, licet de expressis non fuerint, ex ea ratione, quòd habuit mandatum ad omnia exigentia mandatum speciale, expressis quibusdam casibus. Nam idem erit, vbi aliquot casus requirentes mandatum speciale exprimuntur & nominantur in mandato per viam exceptionis, siquidem in alijs, qui excepti non sunt, agere poterit, etiamsi requirant mandatum speciale, hi etenim casus, qui mandatum speciale requirunt, non comprehenduntur sub regula, & sic sub mandato generali ad omnia mandatum speciale requirentia, text. in d. c. qui ad agendum. in princ. Excipiuntur tandem à regula casus, qui in eam minimè veniebant, igitur operabitur isthæc exceptio hunc effectum, vt in omnibus casibus non exceptis regula seruabitur, & si mandatum exigant speciale. ita Lapus & Domi. in d. c. qui ad agendum. Dec. in d. c. cùm dilecta. 2. colum. idem in c. consultationibus. de offic. del. in fin. & in l. 1. nu. 31. ff. de reg. iur. Alex. consil. 36. lib. 6. colum. 2. idem Alex. Ias. & Claudius in l. vlt. ff. quod quisq;quisque iuris Ludouic. Gozadinus cons. 26. nu. 49. Andræ. Tiraq. lib. 1. de retract. in fi. nu. 94. & est cōmuniscommunis opinio, vt fatentur Hierony. Cagnolus in d. l. 1. nu. 33. eam sequutus, & Curtius Iunior de ea dubius in d. l. vlt. quibus Anchar. in d. c. qui ad agendum. & Francus ibi aduersantur, quorũquorum rationes sequenti illatione examinabuntur.

Secundò celebris deducitur ex hoc interpretatio text. in cap. 2. & vltim. de officio vicar. in 6. vbi dato mandato generali ab episcopo eius vica

9

*rio, plura à iure reseruantur episcopo, quæ in hoc generale mandatum non veniunt, sed speciale requirunt, tamen si episcopus mandatum vicario dederit, excipiens collationem beneficiorum, seu aliud quod speciale mandatum exigit, per hanc exceptionem censetur mandatum generale, & sic regulam ad reliqua omnia extendere, & si ea requirant specialem commissionem. Dec. in d. l. 1. nu. 29. & in locis paulò antè citatis. Alex. & alij, qui præcedenti illationi subscripsêre. Euerard. in locis legalibus. cap. 3. col. 3. Domi. in d. c. 2. sed in specie hanc illationem, & eadem ratione præcedentem simul & intellectum. §. vxori. & radicem harum omnium illationum reprobant Lapus, idem Ancha. & Francus in d. cap. 2. Ancha. & Franc. in d. cap. qui ad agendum. Ancha. in rub. de reg. iur. in 6. col. pen. Aretin. consil. 8. Fel. in d. cap. quoniam frequenter. col. 2. Stephanus de Fredericis part. 2. de interpret. iuris ad finem. Carol. Molin. in Scholijs ad Alexan. consil. 36. lib. 6. colu. 1. & ad Deci. in d. l. 1. nume. 24.

Horum sententia Primò ex eo probatur, quòd iuxta proximè tradita ad intellectum l. nam quod liquidæ. §. vlti. regula generalis non restringitur ex qualitate exceptionis, ergo nec extendi debet, aut ampliari ad id, quod alioqui iure proprio non contineret.

Secundò, satis est, exceptionem vtilem esse ad maiorem ipsius regulæ declarationem & expressionem, licet regula ipsa exceptum casum minimè comprehenderet. l. quæ dubitationis. ff. de regul. iur. Vnde absonum est, asserere regulam in hac quæstione latius adsumi & extendi, quia alioqui exceptio inutilis foret, cùm nōnon mediocrem vtilitatem afferat respectu maioris expressionis.

Tertiò, exceptio ad hoc è regula fit, vt eam restringat, nōnon vt eam extendat. l. 1. ff. de reg. iur. fieri ergo non potest, vt virtute exceptionis regula nōnon complectatur id, quod exceptione non apposita, nequaquam complecteretur. l. legata inuti|

p. 206

liter. ff. de legat. 1. Nam quo ad iuris dispositionem, licet exceptio debeat fieri de cōtentiscontentis sub regula, non tamen continetur sub ea, nec disponitur secundum regulāregulam. cùm in exceptione seruanda sit decisio contraria regulæ, & sic regula in exceptionibus perdit officium suum. l. 1. ff. de regu. iur. notant Dynus. gl. & alij in rub. de regu. iu. adducitur communiter tex. in l. in his. ff. de legibus. in his, inquit, quæ contra rationem iuris statuta sunt, non possumus sequi regulam iuris. quo in loco Accursi. & Doct. intelligunt, in his, id est, in exceptionibus. Sed id, vt & hoc obiter adnotemus, falsum est, cùm exceptiones à iure fuerint statutæ secundum rationem iuris, & à ratione iuris procedant, non contra iuris rationem, quod & Ferrarius aduertit in l. 1. ff. de regul. iur.

Quartò fortis instat consideratio, ex qua satis esse constat, exceptionem aptari posse regulæ iuxta eius latissimum, & literarium sensum, licet nōnon aptetur secundũsecundum interpretationem & restrictionem ipsi regulæ à iure adhibitam, siquidem vti superiùs adnotatum est, sufficit exceptionem regulæ conuenire secundum quid, nec præcisè est necessarium eam in omnibus à materia regulæ deduci. Vnde in hac, quam tractamus quæstione, opinio Anchar. maioribus rationibus fulcitur. Illa etenim verba, do tibi mandatum ad omnia mea negocia, ad literam quæcunque negotia, etiam exigentia mandatum speciale comprehenderent, nisi à iure restringerentur, & ideò exceptio per priuatum ab his generalibus verbis apposita satis est, quòd aptari possit regulæ ad literam intellectæ seclusa rigorosa iuris interpretatione. Quam ob rem ea exceptio plurimum operatur, inspecta vulgari & communi literæ significatione, nec ad alios effectus, qui alieni sunt à mente disponentis, trahenda est, tandem fit, vt secundum opinionem Ancha. regulæ significatio adsumatur nec latè, nec strictè, sed secundum iuris cōmuniscommunis sensum & interpretationem, quibus rationibus ea opinio verior videtur, tametsi contraria magis communis sit, & eam sequatur Alexan. consil. 216. lib. 2. nume. 29. Quæ tamen ita accipienda est, vt procedat, quando ipsius regulæ verba apta sunt ad comprehendendum illos casus, ad quos exceptiōisexceptionis ratione extenditur, non aliàs. Quod omnes sentiunt, qui communem sententiam sequũtursequuntur, & in specie Paulus Castren. in d. l. in his. vbi pulchrum exemplum ad ducit. Aduertendum tamen est Carol. Moli. virum alioqui oculatissimum, lapsum fuisse, dum in d. consi. Alex. 36. & scholijs ad Dec. existimat in dict. l. generali. §. vxori. argentum, quod exceptum fuit à legato generali, minimè in legato contineri, & si non fuisset exceptum, nam quo ad proprietatem id verum est, quantum ad legatum generale vsusfructus, de quo ibidem agitur, omninò falsum, quia si non fuisset argentum exceptum, veniret in legatum, sicut & aliæ res domi existentes.

Quinta conclusio & vltima, quo ad §. vxori. Hypotheca seu obligatio generalis aut vniuersalis, tacita siue expressa ad certum tamen locũlocum restricta minimè continet res venales, inibi existentes, nisi aliud deprehendi possit ex verbis & mente disponentis. prior pars probatur in l. debitor. ff. de pignorib. posterior in l. cùm tabernam. ff. eo. tit. Bal. sensit in l. certi iuris. 6. q. C. locati. tradit latè Anton. Fanen. de pigno. 2. part. 4. memb. nume. 166.

His, quæ de interpretandis vltimis voluntatibus testatorum aduersus facilem & vulgarem ipsius literæ sensum diximus, proximè accedit e

10

*gregium Pauli Iurisconsulti responsum in l. si quis ita legauerit. ff. de auro & argent. leg. Si quis ita legauerit vxori meæ mundum, ornamenta, seu quæ eius causa paraui, do, lego, placet, omnia deberi, sicuti cùm ita legatur, Titio vina, quæ in vrbe habeo, seu in portu, do, lego: hoc enim verbum scilicet, seu, ampliandi legati gratia positum est. Hæc sanè sunt Iurisconsulti verba, ex quib. adnotari solet dictionem, seu, vltimæ dispositioni appositam, non disiunctiuam, sed coagmentatiuācoagmentatiuam esse, eamq́;eamque potius copulare, quàm disiungere, & vtrunque ex ea deberi. Sic Alexander ab Alexandro dierum Genial. lib. 2. c. 3. cùm ita quidam legasset, fundum suburbanum, seu ędes meas, quę in via lata sunt Titio lego, respondit authoritate Pauli vtrunque Titio deberi, atque ita à iudicibus sententiam latam fuisse scribit, quia verbum, seu, ampliandi legati causa positum est. Idem Bar. & Alberic. in dicta l. si quis ita. vbi Bar. notat, id procedere fauore legatorum. Idem Anton. in c. inter cæteras. de rescript. Cynus & alij, præsertim Bald. 9 opposit. Paul. Castren. & Iason in l. cùm quidam. C. de verb. sign. 2. col. Alex. consi. 193. lib. 2. Cremensis in singu. 56. Bart. in l. si is qui ducenta. §. vtrum. 6. opposi. ff. de reb. dub. gloss. singu. in cap. ego Ludouicus. 63. dist. Bart. in l. cùm quis decedens. §. vlti. ff. de legat. 3. Archi. in c. statutum. §. cùm verò. de rescript. in 6. col. 1. Iason in consil. 64. num. 2. lib. 1. Ludouic. Lusitanus in l. 1. ff. de reb. dub. fol. vlt. col. 1. Alcia. in l. sæpe. vers. at cùm. ff. de verb. signifi. quorum opinio Communis est secundum Socin. in d. §. vtrum. colu. 2. Nec refert, concipiatur legatum per verba singularis, an pluralis numeri ex mente eorum, qui communem sequuntur: Licet Iason dubitauerit in d. l. cùm quidam. omnes etenim frequentissimè dum hanc sententiam exemplis explicant, vtuntur numero singulari, & rebus ita distinctis, vt vna sub altera minimè contineatur.

p. 207

Sed in contrariam sententiam quod dictio, seu, etiam in vltimis voluntatibus accipienda sit disiunctiuè, non in vim & significationem copulæ, probatur ex eo, quod propria vis & significatio huius dictionis ea est, vt disiunctim accipiatur. l. 1. §. sublata. ff. ad Trebelli. l. generali. C. de sacros. eccles. est enim disiunctiua particula, qua iungimus ea, quorum alterum, non vtrunque affirmamus. Cicero pro Quintio: quemadmodum solent homines nobiles, seu rectè, seu perperam facere cœperunt, ita in vtroq;vtroque excellunt, vt nemo nostro loco natus adsequi posset. deinde in legatis debet interpretatio adsumi in eum modum, quo hæres minus grauetur. l. vnum ex familia. §. si rem. ff. de legat. 2. igitur dictio, seu, non debet adsumi aduersus propriam eius significationem & fauorem hæredis vt legatum extendat. Vnde à communi sententia recedunt Bald. Deci. Mari. Socin. & Ripa nu. 44. in d. c. inter cæteras. Bartol. Soci. in d. §. vtrum. Rogerius antiquus interpres in d. l. si quis ita. & Carol. Molinæ. in scholijs ad Alexan. in dicto consi. 193.

Non obstat text. in d. l. si quis ita. si quidem mirum esse non debet, in ea specie dictionem, seu, non disiungere, sed copulare, quia sit apposita inter duo, quorum vnum sub altero contineatur, & ideò tunc vim habet copulatiuæ, nam electa ea parte, quæ vtrunque complectitur, virtus alternatiuæ seruatur, & vtrunque expressum legatarius adsequitur. Hoc patet in priori illius responsi parte. lego, inquit testator, vxori meæ mundum, ornamenta, seu quæ eius causa paraui, quis, obsecro, non videt ornamenta, & mundũmundum contineri sub his, quæ vxoris causa parata fuerint? Quo fit vt omnia debeantur legatariæ, cùm inibi alternatiua fuerit apposita inter genus & speciem: mundus etenim & ornamenta muliebria omninò pertinent ad ea, quæ vxoris causa parata sunt, & ideò tanquam sub genere, sub his, quæ vxoris causa parauerit testator, continentur. l. argumento. §. ornamenta. ff. de au. & arg. leg. Nec poterit quis dicere mũdummundum & ornamenta muliebria, quæ in d. l. si quis ita. priori parte alternatiuæ nominantur, necessariò non comprehendi sub his, quę vxoris causa parata fuerint. Poterat enim testator habere mundum, & ornamenta muliebria, quæ tamen vxoris causa non parauerit. Quia frequentius est, hæc à testatore parari vxoris causa, & quamuis ita esset, quòd mundum & ornamenta muliebria alia, quàm vxoris causa parata habuerit testator, ad ea legatum referendum non est, inspecta testantium mente, & si referendum esset, non esset locus Iurisconsulti responso.

Hic idem intellectus posteriori dicti responsi parte instruitur, vbi testator ita legauit. Titio lego vina quæ in vrbe habeo, seu in portu. Idem enim est de portu, quod de vrbe, & appellatione, ac sub dictione vrbis, & portus venit eidem vrbi proximus. l. Cæsar. ff. de publi. capi. vbi periculũpericulum. §. porrò. de elect. in 6. & eleganter Bal. in l. ex facto proponebatur. ff. de hære. insti. vbi scribit, legato vino, quod in vrbe est, vel habet testator, venire in hoc legatum vinũvinum, quod & in portu testator ipse habebat, quod probari in d. l. si quis ita. Roma. adnotauit in sing. 546. & licet non ita expressim hoc deduxerint, hunc tamen intellectum Iurisconsulto germanum & propriũproprium esse censent Deci. & Ripa in d. c. inter cæteras. ex eo potissimũpotissimum, quod alternatiua apposita inter genus & speciem, inter totum & partem subiectiuam, seu prædicamentalem, vim habet coniunctę. Bar. cōmunitercommuniter receptus in l. 1. ff. de reb. dub. per text. in l. Quintus Mutius. ff. de aur. & arg. leg. l. sępe. §. cũcum verò dici. ff. de verb. signi. & maximè vers. cùm dicimus, quod dedi. &c. Cui opinioni refragatur satis eruditè Lud. Lusit. in d. l. 1. foli. pen. contendens cōmunemcommunem sententiam nōnon probari in d. l. Quintus. nec in d. l. sæpe. quod subtiliter ostendit. Sed pro cōmunicommuni sentẽtiasententia vrget ea ratio, quòd si legatarius genus ipsum alternatiuè elegerit, sub ipso speciẽspeciem disiunctiuè nominatānominatam capit, & ideò vtrũq;vtrunque capiet, atq;atque in effectu ipsa disiuncta cōiunctæconiunctæ vim habet. Et prętereà non admodum improbatur cōmuniscommunis omnium adnotatio per tex. quem Lusitanus existimat omninò contrariũcontrarium esse. in l. Pediculis. §. Argento potorio. adiuncta l. cùm aurum, quæ alià incipit: & si non sunt claui. §. infecti. vers. si cui escarium. ff. de au. & argent. legat. quæ quidem loca ita inducit. scribitur in dicto §. argento potorio. Quòd si cui legatum fuerit argentum potorium, seu escarium, spectandam esse consuetudinem patrisfamiliâs in his, quæ dubium est, cuius generis sint, non etiam in his, quæ certum est eius generis non esse. Ex quibus cōstatconstat, non venire in hoc legatum conceptum apposita dictione, seu, argentũargentum potorium & escarium, & tamen in dict. vers. si cui. apparet, escarium argentum etiam potorium continere. Si cui, inquit, escarium argentum legatum sit, solùm debebitur quod ad epulandum in ministerio habuit, id est, ad esum & potum, vnde & de aquiminario dubitatum est, & puto contineri, nam & hoc propter escam paratur. Hæc sunt Vlpiani verba. hæc inquam inductio, ni fallor, nequaquam conuincit communem opinionem falsam esse. Primum etenim constat id dicto §. argento potorio, ea verba Iurisconsulti esse, non testatoris, nec legatum ibi scriptum fuit adiecta dictione, seu, Argento, inquit, potorio vel escario legato, quasi dixerit, cùm ab aliquo legatum fuerit argentum escarium, vel legatum fuerit argẽtumargentum potorium. deinde verum est, argentum escarium continere |

p. 208

argentum potorium, quod ad epulandum testator in ministerio habuit, non autem omne argentum potorium, illud nempe, quod ad epulas minimè pertinebat. Sic sanè in dicta l. pediculis. §. argento. non fuit scriptum legatum à testatore apposita dictione alternatiua, vel disiunctiua. & licet ita scriptum foret, non est omninò certum, argentum escarium, veluti genus potorium continere. Imò & si argentum escarium, vt genus, potorium comprehenderet, non potest verè deduci ex dicto §. argento potorio. in id legatum vtrunque argentum, & escarium & potorium non venire: siquidem consuetudo testatoris spectanda est ad hoc, vt dignoscatur quod sit argentum escarium & potorium, cùm hoc, non aliud veniat in legatum. Quanquam maximum argumentum est, argentum escarium vt genus, potorium non continere, quod Iurisconsultus scribit in ea l. pediculis. versi. quidam primipilaris. legato argento escario, dubium fuisse, an in legatum venirent vasa argentea, quibus testator potabat & edebat, & responsum est, ea in legato contineri. Sed profectò, si argentum escarium etiam vasa potoria indistinctè contineret, nulla ratione poterat controuerti, an vas argenteum potorium, simul & escarium in legatum veniret, cùm alioqui potorium tantùm in legato contineretur. quibus exactè pensitatis, non video ex dictis Iurisconsultorum responsis, cōmunemcommunem adsertionem posse refelli.

CAPVT VI.

SAEPISSIME in iudicijs, ac controuersijs forensibus oportet discutere, sit ne quis diues an pauper? habeat, habuerítue bona tempore mortis? & tunc solet dubitari, cui litigantium, reo an actori onus probandi hanc qualitatem incumbat, cùm eo non

1

*probante, qui probare tenetur, alter sibi suffragantem habeat iuris præsumptionem, quæ in aduersarium transfert probandi onus. Paria etenim sunt, vel quod quis probet, vel quod habeat præsumptionem iuris pro se, cùm ea præsumptio iuris dicatur probatio liquidissima: tex. in l. licet Imperator. ff. de lega. 1. vbi Alex. & Ias. in gl. in l. si tutor petitus. C. de peri. tuto. gl. in l. 2. C. de errore calculi. l. si credi. C. de pign. actio. l. in testa. C. de testa. mili. notat Bar. in l. in illa. ff. de verb. obli. in fi. facit tex. in l. ab ea. ff. de probat. & est optimus in l. si extraneus. vbi Alberic. Fulgo. & Ias. 6. notab. ff. de condict. ob caus. text. & ibi Abb. in cap. quia verisimile. de præsumpt. plura Hippol. in singul. 451. idem in l. 1. §. si quis dicatur. ff. de quæstionibus, & in rub. de probatio. nume. 183. Felin. in rub. de probat. col. 1. Alciat. de præsumptionib. 3. parte. num. 3. Plurimùm ergo refert, scire, an quis præsumatur diues, an pauper, vt sciamus, quis teneatur diuitias, vel paupertatem probare, qua in re duę solent discuti opiniones, quarum prima sic ad quæstionem respondetur.

Qui diuitias, vel paupertatem allegat ad propriæ intentionis comprobationem, eam qualitatem probare tenetur, siue is actor sit, siue reus, ea ratione, quòd qui aliquid asseuerat, id verum esse,

2

*ostendere tenetur. glo. in l. si verò. §. qui pro rei qualitate. ff. qui satisd. cogant. quæ alibi non reperitur secundum Bald. ibi. est ordinaria secundum Aretin. in l. maritum. col. 1. ff. sol. matrim. commendat Bald. in l. nōnon prius. C. quando fisc. vel priuat. in princi. Decius consi. 120. Soci. cōsiconsi. 24. lib. 1. col. antep. Roderic. Xuares in l. 1. tit. De las arras. versi. circa hanc. Hanc opinionem fatentur communem esse eam sequuti Bologni. consi. 59. col. pen. & Alciat. de præsumptio. reg. 2. præsumpt. 27. nume. 4 probatur, nam qui seipsum vt pauperem à munerib. excusat, eāeam qualitatem probare debet. l. cura. §. deficientium. ff. de munerib. et honor. §. item propter. Inst. de ex. cusat. tutor. Sic patronus petens vt pauper alimẽtaalimenta à liberto, probare debet paupertatẽpaupertatem. l. vlt. |

p. 209

ff. de liber. agnoscend. & qui alium reijcit tanquam pauperem, id probare debet. l. si creditores. §. vltim. ff. de priuileg. credito. l. prima. §. si magistratus. ff. de magistrat. conueni. l. ex persona. C. de probatio. & in l. non est necesse. C. eo. tit. Deinde hoc constat, quia nemo nascitur diues, cap. sicut hi. 47. dist. Aretin. consi. 66. col. 6. Lucas à Penna in l. 2. col. 6. C. quand. & quib. quarta pars debeatur. Vnde qui diuitias ad aliquid obtinendum, aut ad excusationem allegauerit, eas probare tenetur, ad idem l. non prius. C. quando fisc. vel priua. non prius, inquit Imperator, ad eos, qui debitoribus fisci nostri sunt obligati. Actionem fiscalem extendi oportêre, nisi poterit probari, principales reos idoneos non esse, certissimi iuris est. optimus text. in l. cùm de lege. ff. de probat. vbi probare tenetur hæres quantitatem rerum testatoris, cùm allegat hæreditatem soluendis legatis non sufficere, & ideò Falcidiam deducendam esse.

Secunda opinio pass im ad huius quæstionis resolutionem tradita adseuerat, allegantẽallegantem paupertatem ad aliquid obtinendum, eam legitimè probare eo ipso, quod asseruerit, eum tot bo

3

*na habêre & non plura. Nam qui eum plura bona habêre dixerit, id probare tenebitur. glo. insignis in d. l. cùm de lege. vbi Angel. Bar. in l. 1. §. si vsusfructus. ff. de l. falci. idem Bar. in l. si cōstanteconstante. quæst. 1. ff. solut. matrim. Quo in loco hoc verum esse censet, etiamsi de maximo tractetur præiudicio. quam sententiam communem esse fatentur Corneus in l. vlti. §. licentia. C. de iure deliber. Ripa in d. l. si constante. num. 18. vbi Alex. nu. 7. scribit, eam in praxi esse maximæ authoritatis. Fatetur etiam esse communem Carol. Ruin. consi. 91. colu. 2. lib. 5. eamq́;eamque defendit Ioan. Crot. in d. l. si constante. 2. lectione. nu. 34. idem tenet Guido Papa. q. 142. & Fel. in c. ad aures. nu. 4. de rescript. ex eo, quod quilibet præsumitur pauper. Probatur item ex eo, quod negatiua propria natura sit difficillimæ, & sanè impossibilis probationis. c. bonæ. in 1. de elect. c quoniam contra. vbi Lanfr. & Dec. in princi. de probatio. l. actor. C. de probat. c. super hoc. de renuncia. latè Ripa in cap. cùm ecclesia. de causa poss. & propri. num. 70. Ioan. Igneus in l. necessarias. §. non aliàs. ff. ad Syllani. nu. 58. & ideò eius probatio non incumbit eam alleganti. QuāQuam ob rem prædicta Accur. & Bar. opinio vera videtur, quam etiam cōmunemcommunem esse asserit Alciat. de præsumptio. reg. 3. præsumpt. 20. & constat ex notatis per Alexand. in rub. ff. de noui oper. nunciat. col. penu. & eam itidem in praxi seruari scribit Bald. consi. 318. lib. 1. nu. 2. Idem & communem esse fatetur Curti. Senior consi. 27. col. 9. versi. sed contra præmissa. Quod verbum esse maximi momenti apud iudices ignaros asserit Ripa in dict. cap. cùm ecclesia. nume. 84.

Verùm huic sententiæ obstant plura, Primùm locus Iurisconsulti in dicta l. cùm de lege. cuius hæc sunt verba. Cùm de lege Falcidia quęritur, hæredis probatio est, locum habere legem Falcidiam: quod cùm probare non potest, meritò comdemnabitur. Ex quibus verbis apparet, onus probandi hæredi incumbere. Et profectò si locus esset communi opinioni, probationis onus potius esset legatariorum, quàm hæredis. Et prætereà si admittatur eadem opinio, minimè continget, hęredem non posse probare locum fore legi Falcidiæ, cùm facillima sit peream adsertionem probatio, & tamen Iurisconsultus præmittit, hæredem condemnandum esse si non possit probare.

Secundò communis opinio falsa videtur, quia assertio illius, qui probare tenetur, probatio non est. l. eum qui. in princi. ff. de iureiur.

Tertiò est ad idem text. optimus in l. si creditores. ff. de priuileg. credit. vbi qui allegat aliquem pauperem esse, nec idoneum facultatibus, id probare tenetur.

Quartò hoc apparet, nam eo casu, quo quis probare tenetur, non dicitur probasse ex eo, quod cōtrariumcontrarium non probetur ab aduersario, nisi adsit præsumptio iuris, vel quid simile, quod possit persuadere ipsum ita probauisse, vt nisi contrarium probetur debeat obtinere. tradit Alex. in Scholijs ad Bart. in l. quoties. §. 1. versi. sed errore. ff. de hæred. insti. ita intelligens gl. in c. pen. de except. & in cap. Sanctorum. de præscript. & in l. 1. C. de testam. mili. tex. in l. 2. C. qui testam. facer. possunt. l. super seruis. C. qui manumit. nōnon possunt. & similes, à quibus solet adnotari, aliquid probatum esse eo ipso, quòd contrarium probatum non fuerit. Ex his etenim deducitur, Barto. conclusionem non posse iure procedere, nec in praxi admittẽdamadmittendam fore, etiam si frequentiori doctorum calculo recepta sit. Nec quidem desunt authores, quib. Bar. sententia displiceat, nam eam reprobant, existimantes iure non procedere Paul Cast. in l. Mæuia. §. vlt. ff. solut. matri. Imol. Aret. Roma. Alex. nu. 7. & Ripa nu. 18. & contrariam veriorem esse. in d. l. si constante. sic & opinionem contra Bar. dicit tutiorem esse Carol. Ruinus d. consi. 91. quibus & hi subscribunt, quos statim referam ad intellectum. gl. in dict. l. cùm de lege. quæ Bartolo suffragari videtur.

Non obstat gloss. in dicta l. cùm de lege. quia inibi hæres reus erat, & ideò mirum non est, si ei satis fuerit asserere, tot & non plura bona esse in

4

*hæreditate, cùm actoribus legatarijs onus probandi incumbat, quod scribit Imol. in dicta rubri. de noui oper. nunciat. & sequuntur alij. Hoc tamen non conuenit, cùm ex eo, quòd & si hæres reus sit, ei incumbit probatio eius qualitatis, quam allegat ad propriæ intentionis |

p. 210

exceptionem fundandam iuxta not. in dicta l. actor. & in l. 1. ff. de except. & in cap. cùm inter. eo. titu. in l. in exceptionibus. ff. de probationi. tunc etiam quod hic intellectus repugnat Iurisconsulto, qui probationem hæredi incumbere expressim scripsit. Quam ob rem hæc interpretatio non est admittenda, cùm nec conueniat legi nec vera sit. Qua ratione aduertendum est diligenter, quid senserit Accursius, is etenim dum citat text. in l. vlti. §. licentia. C. de iure deliberan. manifestè ostendit, tunc admittendum esse, quod ipse respondit, cùm hæres confecto inuentario, seu repertorio rerum testatoris, asseruerit, tot legata relicta fuisse à testante, totq́;totque bona in eius hæreditate mansisse, quot in eo repertorio censentur, & non plura. Nam cùm maxima sit præsumptio iuris in repertorij, & inuentarij fauorem, legatarij, qui plura dixerint bona à testatore relicta fuisse, id probare tenebuntur propter iuris satis vrgentem præsumptionem, quæ fauet hæredis assertioni, quæ probationis vim obtinet: Atq;Atque ita est intelligenda glo. in d. l. cùm de lege. & quod ab Barto. & alijs collegerunt, secundum Imolam Alexand. colum. penult. & Francisc. Niconitium in rub. ff. de noui oper. nunciatio. num. 269. Imol. Alexand. nume. 7. Aretin. Iason. nume. 131. Ripam nume. 20. & Crottum. 1. lectione. nu. 9. in d. l. si constante. Alex. & Aret. in l. in illa. col. penul. Alex. in l. decem. col. 5. ff. de verb. oblig. Iason in §. item si quis in fraudem. num. 70. de actio. eundem in d. §. licentia. Alciat. regu. 3. pręsumpt. 20. Iacobinum in d. l. cùm de lege. Socin. Iuniorem consilio 26. lib. 2. Roderic. Xuares in d. l. 1. versi. circa hanc partem. fol. vlt. & Ripam in d. cap. cùm ecclesia sutrina. nume. 83. quorum opinio, ni fallor, Communis est, & procedit, quia alioqui sequeretur, quod hæres subtraxisset bona hæreditaria, hoc verò delictũdelictum præsumendum non est, inuentario confecto. l. merito. ff pro socio.

Ex his poterit tractari, qualiter sit accipiendum, quod Ias. in d. §. licentia. & in d. l. si constante. scribit, dicens, gloss. in d. l. cùm de lege, volentem, negatiuam probari per assertionem negantis veram esse, vbi pro neganti adest iuris præsumptio non aliàs. Nam & Alci. dict. præsump. 20. existimat, non requiri necessariò iuris præsumptionem, vt negatiua per negantis assertionem probetur, sed satis esse quandam simplicem suspicionem, quæ minor sit iuris præsumptione. Ego sanè aliter quæstionem istam intelligendam esse censeo: siquidem is, qui tenetur probare negatiuānegatiuam, eam probare plenè debet eo modo, quo melius probari iure potest arbitrio iudicis, nec eius assertio sufficiet, nisi iuris præsumptione comprobetur, qualis ea est, quæ ex cōfectoconfecto inuentario deducit̃deducitur, cũcum ab ea scriptura solenniter præmissa, donec probetur cōtrariumcontrarium sufficiens probatio in hæredis fauorem moriatur. Vnde fit, vt eo casu, quo negatiua probanda est, non sit satis probata per negantis assertionem.

Secundò hinc constabit, an verum sit, quod plæriq;plærique existimant, petentem hæreditatẽhæreditatem alicuius, eo quòd ipse intestatus decesserit, satis probare intestatum decessisse, eo ipso, quòd hoc asseuerauerit, nisi contrarium probetur, quasi habeat pro se præsumptionem iuris, quæ dictet, præ

5

*sumendum esse indubio, quem intestatum decessisse. Huius opinionis authores censentur Bart. num. 25. Alex. 19. Ias. 84. in l. is potest. ff. de acquiren. hæred. Alex. Corneus, Iason, Riminald. col. 2. Curtius Iunior nume. 5. Hieronym. cagnolus num. 64. in l. si emancipati. C. de collatio. Guliel. Bened. in cap. Raynucius. verb. & vxorem nomine Adelasiam. nume. 3. & verb. testamentum. i. in princi. de testam. Curci. Senior. consil. 27. colu. 9. versic. sed contra præmissam. Guido Papæ in tracta. de præsumptio. nu. 118. Quibus suffragari videtur, quòd facta non præsumuntur. l. in bello. §. factæ. ff. de capti. Ergo cùm testamentum ad factum pertineat, præsumendum non est, quenquam testatum decessisse. Hæc verò ratio parùm vrget, siquidem ex ea sequitur, non præsumi factũfactum fuisse testamentum, & ideò allegantem testamentum, id probare debere, non tamen ex hoc infertur, præsumi testamentum factum nōnon fuisse, & ideò allegantem, intestatum aliquem decessisse ad eius intentionem probandam, non teneri id probare: vtrunq;vtrunque enim manet absq;absque aliqua iuris pręsumptione. Quam ob rem, qui dixerit, aliquem intestatum decessisse, non videtur immunis ab onere probandi, saltem non conuincitur prædicta ratione, nec probatur Doct. communis opinio, maximè quia iuxta Bar. communiter receptũreceptum in l. in illa. ff. de verb. oblig. is qui allegat, aliquid factum non fuisse, ad obtinendum, vel ad fundandam propriam intentionem probare, quod asseuerat, tenetur meliore modo, quo possit l. penul. §. docere. ff. ne quis eum, qui in ius vocat. est. l. si quis consortium. C. de fabricens. lib. 11. l. magis puto. §. ne passim. ff. de reb. eorum. gl. in cap. bonæ. in 1. & ibi Abb de elect. & in c. dudũdudum de præsumpt.

Deinde Bart. cui cæteri consentiunt, & quem huius sententiæ primum authorẽauthorem esse existimant, non adserit id, quod communiter adnotatur. Is enim scribit, petentem hęreditatem alterius intestati, satis probare, aut certum esse, eũeum intestatum decessisse, si communis opinio vulgi habeat, eum intestatum mortem obijsse. Quo quidem casu communis illa vulgi æstimatio maximam præsumptionem exhibet, dicenti, defunctum intestatũintestatum decessisse, & ea ex causa mirum |

p. 211

non est, onus probandi hanc negatiuam ei non incumbere. Adhuc tamen, ne tot Doctorum authoritati succenseamus ex Bartolo hoc adnotātiumadnotantium, eius verba, vt vulgò circumferuntur, adijciam. Sed hoc, quod dicit ab intestato, illa est merè negatiua, scilicet quod testamentum non fecit, qualiter ergo hoc scire poterit? RespōdeoRespondeo ex opinione communi, quantum cum veritate concordat vt dicto §. quod dicitur. si verò communis opinio est, quod testamentum non fecerit, eo ipso quod hoc allego, scilicet testamentum non factum, probata est intentio mea, nisi per aduersarium aliud probetur, vt l. cùm probatio. & ibi notat de probatio. Sed si opinio est quod testamentum fecerit, tamen nōnon reperitur, &c. Ex his verbis apparet, primum & secundũsecundum casum eundem esse, & idem à Bart. responderi in versi. si verò. quod responderat in versicul. ex opinione communi. & hoc repugnat proprietati dictionis, si verò, quæ distinctum casum ostẽditostendit saltem in facto.

Erit profectò fortasse verior lectio ea, quæ tria in responsione absoluit. Primum quando est communis opinio quod testamentum non fecit. SecũdumSecundum, vbi communis opinio nihil dictat, nec aperit, testamentum defunctum nōnon fecisse. Tertium quid quando communis opinio habet, testamentum factum fuisse. sic sanè apud Bartol. versic. si verò, legendus erit in hunc modum. Si verò communis opinio non est, quòd testamentum non fecerit, eo ipso quod hoc allego, scilicet testamentum non factum, probata est intentio mea, nisi per aduersarium aliud probetur vt l. cũcum de lege. & ibi not. suprà de probatio. itaque iuxta literam istam meritò Bart. pro communi opinione adducitur. VerũVerum quod magis candem sententiam cōprobatcomprobat, & à fortissimis obiectionibus tutatur, illud est, quod præsumitur, quenquam in dubio intestatũintestatum mortem obijsse. Quę quidem præsumptio in aduersarium transfert onus probandi. hoc deduci potest ex l. si emancipati. C. de collat. quam Roman. ibi conatur ad contrariam partem inducere. Hæc sunt eius verba. Si emancipati, vtrique à patre fuistis, collatio cessat, sin autem frater tuus in potestate patris mortis tempore fuerat, nec vllum testamentum relictum, vel nouissimum iudicium communis patris, teq́ue emancipatum probatum fuerit, ab intestato te ad successionẽsuccessionem paternam venientem, ad collationem forma perpetui edicti certo iure prouocat. Hactenus Imperator in hunc sensum, ab intestato collationi locus est inter vos fratres, si nec probatum fuerit testamentum aliquod à patre conditum, nec te emancipatum fuisse. Igitur sicut collationem recusans tenetur probare, se emancipatum fuisse, quia præsumitur patria potestas, ita & tenebitur probare patrem testamentum fecisse, non alia ratione, quàm quod præsumatur eum decessisse intestatum, quod Curtius Iunior in d. l. si emancipati. aduersus Rom. considerat, contrarium nempe non præsumi quem intestatum decessisse, & id allegantẽallegantem probare plena probatione debere tenent Roma. & Deci. in d. l. si emācipatiemancipati. col. 2. Aretin. in l. sed si de sua. nu. 4. ff. de acquir. hæred. sensêre Bar. in cons. 90. num. 10. & Specul. titul. de testament. §. sequitur videre. nume. 16. quorum opinio fulcitur his, quæ modò explicuimus aliquot cōtracontra communem considerantes. Et nihilominus prior sentẽtiasententia, quia frequentiori calculo probata, æquior est & fortasse verior, in praxi obtinebit.

Tertiò ab eadem radice procedit quod Cuma. scribit in d. l. is potest. & in l. sed si de sua. eod. titul.

6

*tenens, agentem ad alterius hæreditatem tanquam ab intestato sibi delatam, eo quod proximior consanguineus sit, satis probare, se esse proximiorem consanguineũconsanguineum eo ipso, quod probat se esse consanguineum, atque asseueret, & dixerit, nullum esse defuncto proximiorẽproximiorem. Nam ex assertione ista dum contrarium probatũprobatum non fuerit, præsumitur à iure, actorẽactorem esse proximiorem consanguineum. Cumano subscripsère Alexand. numer. 15. Iason numer. 83. in dicta l. is potest. Ludouic. Roman. in l. hæres institutus. in fine. ff. de acquirend. hæred. Quasi non probato, quòd defunctus liberos, aut proximiores consanguineos habeat, sit maxima pręsumptio in actoris fauorem. ad idem facit quod Rip. post Angel. in l. ex facto § si quis autem. numero 9. adnotauit, substitutum Sempronio ea conditione, si sine liberis decesserit, mortuo Sempronio posse agere ad fideicommissum, asserendo, eum sine liberis decessisse, & aduersario incumbere probationis onus. Et licet Paragraphus ille, Si quis autẽautem. pro Cumano citetur, verè nihil probat, quemadmodũquemadmodum statim dicemus eo capit. quo tractabimus interpretationem. l. si inter. ff. de rebus dub. Sicut nec Cumano suffragantur tex. in l. si auiæ. C. de succes. edict. & l. amitæ. C. com. de successioni. Tandem plurimum isthæc opinio ab ea, quam proximè communem esse diximus, pendet. Et nihilominus Cumani sententiæ aduersantur. Aretin. in dicta l. sed si de sua. num. quarto. Ang. Aret. in §. actionum. de actionibus. column. vltim. Socin. Iunior con si. 26. lib. 2. sensit hoc ipsum Speculat. titu. de testa. §. sequitur videre. numero 16. Sed quia præcedentem dicimus magis communem videri, opinio Cumani admittenda est, vbi actor probat, se consanguineum esse defuncti in certo cōsanguinitatisconsanguinitatis gradu, non enim sat erit probare simpliciter consanguinitatem. sicuti Cuma. & alij sentiunt, & in specie tradit eleganter Deci. consi. 321. nu. 13

Quartò, ex premissis deducit̃deducitur intellectus ad regias |

p. 212

constitutiones, quibus cautum est, arrhas vxori à marito in præmium pudicitiæ virginalis, vel vidualis dandas, non posse excedere decimam partem bonorum, quæ eo tempore maritus ha

7

*bebat. l. 1. tit. 2. libro tertio. fol. 50. Tauri. Dubitari etenim solet: vxore agente ad arrharum solutionem, an ea teneatur probare, quantitatem promissam arrharum titulo non excedere decimam bonorum mariti partem. Qua in re cùm ipsa vxor arrhas sibi promissas simpliciter petat, & aduersarius obijciat, non potuisse eam quantitatem promitti, quia maritus non habebat tot bona, ex quibus arrhæ promissæ pro decima tantùm parte deducerentur, videtur non vxori, sed reo incumbere onus probandi, arrhas decimam partem excedere, & sic oportebit reum probare inopiam & paupertatem mariti, respectu quantitatis arrharum. ContrariāContrariam sententiam probare conatur Rode. Xuares in d. l. 1. versi. circa hanc partem, ex eo, quòd vxor, dum certam quantitatem arrharum tit. petit. censetur allegare ad propriæ petitionis fundamentum, qualitatem hanc, scilicet, maritum tot bona habuisse, quot sufficerent ad arrhas illas constituendas intra decimam bonorum partẽpartem, cùm alioqui eas petere non possit, & ideo hoc probare tenetur iuxta glo. in d. §. qui pro rei qualitate. Et prætereà colligit hanc sententiam ex glo. in d. l. cùm de lege. ff. de probatio. quam huic dubitationi aptare contendit. Et profectò perpensa ista vltima consideratione, cùm gloss. prædicta maximam authoritatem habeat, mirum nōnon est, in praxi circa legem Regiam opinionem à Roderico relatam, receptam fuisse, tametsi non seruetur exactè. quod glo. in d. l. cùm de lege. & sequaces requirunt. Prior verò ratio mihi non placet: si quidem vxor petens arrhas, & earum ratione certam quantitatẽquantitatem, nihil aliud allegat, nec asseuerat, maritum diuitem fuisse: imò reus aduersus vxoris actionem opponit mariti inopiam ad propriam exceptionis intẽtionemintentionem fundandam, vt patet. Sic & legatarij agunt aduersus hæredem ad legata, quæ iure obtinere non possunt vltra dodrantem hæreditatis, nec probare tenentur testatoris diuitias: hærede opponẽteopponente hæreditatis paupertatem: imò ei probatio incumbit. text. in dicta l. cùm de lege. sicuti passim ab omnibus intelligitur, & verè intelligendus est. Quandoque tamen solet hæres mariti condemnari in ea quantitate, quæ arrharum iure ab vxore petitur, etiam si ea non probet, arrhas promissas intra limites partis decimæ bonorum mariti contineri, vbi adsunt aliquot præsumptiones, quibus quodam modo iudices persuadentur, promissam quantitatem decimam bonorum mariti partem non excedere, id etenim plerunque iure fit. Et idem seruatur, quando vxor arrhas possidet, & ab hærede mariti conuenitur ea ratione, quòd asserat, non potuisse dari vltra decimam bonorum partẽpartem. Nam hærede mariti non probante plenè, quod asserit, & sic arrhas excedere decimam bonorũbonorum partem, etiam vxore nihil probāteprobante ipsa absoluitur. Quod expressim Rode. Xua. adnotauit in d. l. 1. versi. circa hanc partem. ad fin. Et præsertim ita erit pronunciandum, quia principalis hac de re opinio non omnino vera est, imo poterit meritò suspecta pluribus videri.

Qualiter Paupertas probetur, arbitrio iudicis relinquitur. gloss. communiter ibi recepta in Authent. Prætereà. C. vnde vir. & vxor. Alberic. in l. nonnulli. ff. de accusatio. Bartol. quem cæteri sequuntur in d. l. si constante. numer. 14. vbi Alexand nume. 13. & Ripa nume. 30. idem Felin. in cap. si qui testium. de testib. Calcane. consi. 8. colum. 8. idem tenet, dicens, hanc opinionem communem esse Bartol. Socin. consilio 30. libro quarto. column. secunda, cui Corneus ibidem subscribit.

Qua ratione tollitur controuersia, qua dubitari solet, quis dicatur pauper ad effectum, vt à testimonio repellatur. Nam ex l. 3. in princip. ff. de testib. vbi gloss. & l. 8. titul. 16. part. 3. deducitur propter nimiam paupertatem testis, eius fidem non esse integram, nec ei omnino credendum fore: idem præsertim in causis capitalibus scribunt Ioan. And. & Imol. in d. cap. si qui testium, vbi Areti. & alij, & Ioan. Crottus in tractat. de testib. numer. 24. versic. circa tertiam. Contrarium adnotante Speculatore. tit. de teste. §. 1. versicu. item si pauper. modò tortus quæstionibus testimonium pauper dixerit, cui refragatur tex. in l. diuus. §. vlt. & quod notat Bartol. in l. ex liberto. in prin. ff. de quæstio.

Ex cōtrariocontrario, paupertatem non obesse testimonio, modò testis honestus sit, verissimè, ni fallor, tradunt gloss. & ibi Flori. in dicta l. tertia. glos. & Doctor. in dicto capit. si qui testium. & in §. si testes. versi. locuples. 4. q. 3. Cynus in l. 3. quę. 7. C. de reb. credit. tradit Hippol. in dicta l. ex libero. & Deci. consi. 163. Omnia tamen ista, quę hac dere in vtranque partem adduci possunt, iudicis arbitrio relinquuntur. Is enim considerabit prudenter, an paupertas fidem testimonij diminuat: quantaq́ue fides pauperi testi adhibẽdaadhibenda sit. secundum Alberic. in dicta l. 3. in princip. Abb. Barb. & Felin. numero 8. in dicto capit. si qui testium. Aufreri. in tract. de reprobatio. testium. numero 78. sensêre Iacob. Butr. & Saly. in d. l. 3. & Alex. consi. 237. lib. 6. col. 1. vnde constat, quandoque & frequentissimè, testem diuitem præferendum esse pauperi. Deci. in dicto cons. 163. co. 4. Ioan. Crottus in d. l. si constante. 2. lectione. numero 41. & ibi Ripa 33. Ex quo etiam apparet, vel iuxta prædictam resolutionem intelligendam fore, vel falsam esse glo. in |

p. 213

auth. de hæred. & falcidia. §. si verò. versic. facultatem, quam plerique passim miris præconijs exaltant & sequuntur: dum docet, in qualibet causa etiam ciuili non posse in testem admitti eum, qui non habuerit in bonis tantùm, quantum causa ipsa, quæ in iudicio agitur, æstimatur. Reprobant enim eam Iason. in dicta auth. prætereà. colum. penulti. idem in dicta l. si constante. numer. 152. & ibi Crot. & Ripa. Deci. in dicto consi. 163. col. 4. Rursus idem Iason. in l. 2. in princip. ff. qui satisd. cog. Quorum rationes eò tendunt, vt vel falsum sit, quod gloss. scripserit, vel vt modò diximus intelligendum. QuāuisQuamuis ab Alexand. consilio 15. libro tertio. opinio. Accursij probetur. Aduersus quos, cùm nihil certum sit in hoc iure definitum, adducitur iurisconsultus in l. 1. ff. de iure delibe. text. item in c. de causis. de offic. deleg. quibus constat, tunc arbitrio iudicis locum omnino fore. quod in hac specie Bartolus sensit in dicta l. si constante. 4. col.

Cæterùm, paupertas probari plenè potest, & sine gatiua sit eius assertio, per testes, scilicet deponentes, Titium habere tot bona, & non plura, adiecta ea ratione, quia si plura Titius haberet, testes hoc scirent, nec possent ignorare inspecta peculiari & certa scientia, quam habent de eius patrimonio. gloss. singul. in authent. de hæred. & falcid. §. si verò adsunt. verb. & vidisse. quam ad id Roman. inducit consilio 245. gloss. apertior in l. 1. in princip. ff. de itinere actuq́ue priuat. quam dicunt singular. esse Paul. in l. 1. ad finem. ff. si certum petat. & Lanfranc. Orianus in cap. quoniam contra. de probatio. num. 14. commendat. Ripa in capitul. cùm ecclesia sutrina de caus. poss. & propriet. nume. 86. quod est notandum.

Item satis probatur paupertas per excussionem mandato iudicis factam. text. in authent. præsenti. & ibi notatur. C. de fideiuss. & in l. vlti. ff. si cert. pet. notat Iason in dicta l. si constante. ff. solu. matrim. nume. 138. modò hæc excussio ita fiat, vt diligenter inquiratur de omnib. bonis. Et hæc sufficient etiam, vbi agitur de maximo præiudicio: siquidem ex his arbitrabitur ęquissimè iudex, paupertatẽpaupertatem probatam esse, quæ plenè probanda est regulariter, & maximè, quando mulier ob inopiam viri agit ad dotem aduersus rerum, quæ mariti fuerunt, possessores actione hypothecaria: licet adhuc matrimonium constet. Bartol. & ibi Doctor. in dicta lege. si constante. numero 15. quorum opinionem fatentur eam sequuti communem esse Ioan. Lupi. in capitul. per vestras. de donation. inter virum & vxorem. §. 18. numero vltim. & Bald. Nouel. de dote. par. 9. priuilegio 12. Quod si tractemus de modico præiudicio alterius: vtpote, si constante matrimonio vxor aduersus maritũmaritum agat propter inopiam, seu quia is malè vtatur bonis, ad dotis restitutionem, vel ad eius depositionem iuxta l. vbi adhuc. C. de iure dotium dicta l. si constante. cap. per vestras. satis probabitur mariti paupertas per vulgi opinionem. Bartol. in d. l. vbi adhuc. & in dicta l. si constante. 2. quæstion. quem cæteri frequentissimo consensu sequuntur ibidem. & Ioan. Lupi in dicto §. 18. nume. 31. gloss. communiter recepta in dicta l. vbi adhuc. Et licet tex. in dicta l. si constante. requirat, euidentissimam inopiæ probationem, atq;atque vbi euidentissima probatio exigitur, minimè sufficiat fama, nec vulgi opinio, quemadmodum ex tex. ibi colligunt Ioan. Andræ. & Docto. in capitulo primo. de exceptio. in 6. Roman. singul. 198 Deci. in c. 1. de appella. num. 23. Felin. in rubri. de probatio. colu. 2. & 3. Ex quibus apparet, non sufficere probationem semiplenam, quoties euidentissima probatio requiritur. Tamen secundum materiam subiectam, quæ iure quasdam, ob difficultatem probationis, & ob modicam alterius læsionem, probationes admittit: probatio euidentissima ea censetur, quæ in eo casu à lege sufficiens existimatur secundum Bartol. Cuman. Alexand. Crottum secunda lectione, numero 36. Ripam column. 6. in dicta l. si constante. Deci. in rubric. de probat. colum. penul. & probatur in l. in tempus. § 1. ff. de hæredit. instit. & l. si plurib. ff. de legat. 1. tradit. Hippol. in rubric. C. de probatio. nume. 7. & sequen. ac tandem ist hæc Bartol. solutio cōmuniscommunis est, sicuti dicto numer. 36. Crot tus asserit. sic Barto. ipse in dicta l. si constante. num. 11. scribit, vbi à lege requiritur euidentissima probatio eius, quod in affirmationem cadit, necessariam esse probationem, quæ notorium esse ostendat, cùm affirmatio notorij qualitatem commodè patiatur. At si à iure euidentissima probatio exigatur, eius, quod negatiuè proponitur, nec loco aut tempore restringitur, tunc non esse præcisè necessariānecessariam probationem, quæ notorium significet, cùm ea dari nequeat, ex eo, quòd negatio simplex non capiat, nec patiatur notorij probationem. l. actor. in fine. C. de probationibus. Ponit Bartol. exemplum vtriusque partis distinctionis ex eo, quod hoc capite disputamus, scilicet habere Titium tot bona, tot res, cadere potest in notorij probationem, non habere Titium bona, non patitur commodè hanc notorij qualitatem. Ex quibus Bartol. verbis deducit Alexand. factum affirmatiuum, habens naturam actus transitorij, & momentanei, posse effici notorium. Quod Ripa ibi nume. 24. improbat, dicens, factum momentaneum, & transiens nequaquānequaquam posse notorium dici, nec censeri. Auth. qui semel. C. quomod. & quand. iud. idem Bart. in l. hæredes palam. in prin. ff. de testa. idem Bart. in l. ab accu|

p. 214

satione. §. nunciatores. ff. ad Turpilli. notatur in l. ciues. C. de appellat.

Verum immeritò Bar. reprehenditur: primò quia ipse non agit de actu momentaneo, vel trāseuntitranseunti, sed de permanenti, qui proculdubiò notorius esse potest, quod constat: siquidem Titium habere tot bona, plura iugera, amplum patrimonium, ad actum pertinet permanentem: nōnon momentaneum. Et prætereà verissimum est, quod ex Bartol. Alexand. adnotauit. Nam crimina frequentissimè momentanea sunt, & transeuntia, & tamen notoria sæpissimè censentur. cap. euidentia. de accusa. l. ea quidem. C. eo. titu. dicto §. nunciatores. gloss. in cap. de manifesta. 2. quæst. 1. Atque ita hanc opinionẽopinionem sensit Bartol. in l. si verò. §. qui pro rei qualitate. ff. qui satisd. cog. quo in loco Alex. & Ias. col. 1. expressim eam sequuntur, & idem inibi eleganter Bart. Soci. dicens, communem esse, quam & Alex. sequitur in d. l. si constante. nu. 10. vbi eam esse communem asseuerat. Nec oberit text. in d. Authent. qui semel. quoniam ex eo tantùm deducitur, facilius transire in notorium id, quod habet causam successiuam & permanentem, quàm quod eam habet momentaneam, & transeuntem. Vnde non negat text. ille etiam hoc vltimum posse in notorium transire. Et ideo defenditur, quod Alexand. scripsit, licet id nōnon rectè à verbis Bart. collegerit.

Item idem Alex. nu. 11. in dicta l. si constante. colligit ex Bart. negatiuum factum non posse notorium esse, factum autem intelligo negatiuum impropriè quidem, id est, aliquid non contigisse. idem tenet Imol. in l. decem. ff. de ver. obl. & id omnino verum est iuxta sensum statim explicandum. Obijcitur etenim Bartolo, quòd negatiua assertio probari potest per confessionem alterius litigantis. ca. 1. de confes. in 6. & per instrumentum, & tamen per ista notorium quid efficitur. ca. cùm olim. de verb. sig. Sed hæc vera sunt de notorio iuris, non de notorio facti, quod Bart. tract. vti ibi intellexêre Ioan. Crot. 2. lect. n. 40. & Ripa. n. 25. Deinde aduersus Bar. adducitur text. in l. cùm quidāquidam. §. quod dicitur. ff. de acquir. hæred. vbi fœminam non esse prægnantem, potest esse notorium. Sed & id locum obtinet in negatiua restricta ad aspectum, & similia signa, quibus res certa solet effici. Barto. autem loquitur de negatiua vaga secundum Iason. in d. l. si constante. nume. 140. & Ripam. nu. 25. sensit Anton. Butrius optimè in capi. vestra. de cohab. cleric. nume. 37. sic intelligens tex. in cap. dudum. de elect. c. si forte. eo. titul. in 6. quę contra Bart. possent induci. Vltimo Bart. refragatur, quod idem Barto. communiter receptus tradit in l. decem. ff. de verb. oblig. & in l. vltim. ff. si certum peta. & in Authen. hoc nisi debitor. C. de solutioni. scribens, posse notorium effici, & censeri, Titium non esse soluendo præmissa diligenti excussione. Ad hoc tamen respondetur, id procedere quo ad notoriũnotorium præsumptionis, de quo Bart. in dicta l. si constante. non tractat, sed potius de notorio facti & veritatis, sicuti explicant ibi Iason. & Ripa. Fit igitur, vt negatiua vaga notoria esse non possit, quantum ad notorium facti & veritatis.

Ex his apparet, quid dicendũdicendum sit ad id, quod Bart. in l. rebus. ad fin. C. de iure do. docet, nempe testes deponentes de inopia mariti in specie. dicta l. si constante, minimè concludere, nisi addiderint, manifestum esse, maritum esse pauperem, Hoc probat ex verbis d. l. si constante. dum ibi iurisconsultus requirit euidentissimam inopię probationem. Bar. sequuntur Alex. in d. l. si constante. num. 16. & Ioan. Lupi d. §. 18. col. vl. quod dubium est, si consideremus, euidentissimam probationem in hac specie eāeam censeri, quę iuxta materiam subiectam sufficiens sit arbitrio iudicantis: quemadmodum Bart. ipse voluit in dicta l. si constante. Et ideo, si testes asseuerantes, maritum esse inopem, aut pauperem eo modo, quo paupertas probari potest, & proprij testimonij rationem reddiderint, sufficienter probabunt inopiam viri, & paupertatem: licet non dixerint, manifestam esse mariti paupertatem, quod video placuisse Ioanni Crotto in d. l. si cōstanteconstante. prima lectio. numero 18. & 2. num. 44.

CAPVT VII.

EXTAT Pauli Iurisconsulti responsum sub rubrica. ff. de rebus dub. in hæc verba: Si inter virũvirum & vxorem donatio facta fuerit, priore defuncto, cui donatum est, ad eum res redit, qui donauerat. Quòd si simul tātam is, cui donatum est, quàm is, qui donauerit: quęstionis dicendæ gratia magis placuit, valere donationem, eo maximè, quòd donator nōnon superuiuat, qui rem concedere possit. Hactenus Iurisconsultus, ex quo aperti iuris est, donationẽdonationem inter vir. & vxo. validam manere, & confirmari, si vterque simul moriatur, ita, vt non cōstetconstet. donantem superuixisse. Hoc idem cōprobaturcomprobatur ex l. ex facto. §. si quis autem. ff. ad Trebel. vbi patre, & filijs simul ruina, seu naufragio pereuntibus, substitutus patri ea conditione, si sine liberis decesserit, admittitur, ac si constaret patrem post filios decessisse, censeturq́ue conditionem prędictāprędictam euenisse. Quam decisionem scribit singularem esse Socin. consil. 89. colum. 4. libro 1.

1

*ex ea deducens, præsumendum esse, institutum, cui datus sit pupillaris substitutus, mortem obijsse intra pupillarem ætatem fauore substitutionis, vt ei locus sit. Idem notat Deci. in capi. in præsentia. de probatio. num. 50. His accedit text. in l. qui duos. vers. si cum filio subst. §. cum bello. ff. de reb. dub. vbi liberto cum filio simul pereunte, ob fauorem patroni præsumitur filium prius, quàm pater decessisse. Sic & in fauorem donationis, ne actus inualidus sit, præsumitur maritũmaritum prius, quàm vxor perijsse. Quod & suaderi potest ex l. nihil interest. vbi Accursi. ff. de adult. Ex quo à quibusdam adnotatum est,

2

*viro & fœmina æquis vulnerib. percussis, diutius ea tolerare fœminam, quàm virum, quod tamen in Epitome de sponsalibus. 2. part. capi. 3. §. 4. nume. 10. in d. l. non probari ostendimus. Et nunc quatenus ad hunc tractatum attinet, verius esse videtur, simul pereuntibus fœmina & viro præsumendum esse, virum diutius vixisse, & fœminæ superstitem fuisse, propter imbecillitatem corporis, & quia mares robustiores sunt fœminis. text. sing. in l. qui duos. §. si maritus. ff. de reb. du. Si maritus, inquit, & vxor simul perierint: stipulatio de dote ex capitulo, si in matrimonio mulier decesserit, habebit locum, si non probatur illa superstes viro suo fuisse, igitur prius fœminam perijsse præsumendum est. Idem probatur in l. cùm hic status. §. ambo. ff. de dona. inter virum & vxor. l. si possessor. §. si eodem. ff. de relig. & sumpt. funer. Speculat. in titul. de procurat. §. 1. versic. 25. Signorol. consi. 155. colum. vltim. Dec. in regul. 2. nu. 44. ff. de reg. iur. Ioan. Lup. in Rubric. de donat. inter virum & vx. §. 74. Tiraquel. 1. l. connubiali. numer. 56. & probatur in l. 12. tit. penult. par. 7. & in l. qui duos. §. vl. ff. de rebus dub. Quo in loco iurisconsultus scribit: pubere & impubere simul pereuntibus, præsumi impuberem ob imbecillitatem & debile corpus prius mortem obijsse. Quę quidem si vera sunt, satis ambiguum erit, explicare, qua ratione Paulus iurisconsultus indicta l. si inter. simul eodem casu mortuis & pereuntibus viro & vxore, nōnon præsumpserit vxorem prius decessisse, & maritum ei superstitem fuisse. Quamobrem ad plurium locorum iuris Cæsarei interpretationem existimo aliquot esse expressim, & distinctè proponenda, vt tandem appareat, quid in hac controuersia tenendum sit.

Primum, quando lucri adquisitio necessariò requirit vxorem in matrimonio decedere, & mor

3

*tem obire, aut à contrario, tunc viro & vxore simul ruina, vel naufragio pereuntibus, censendum est, conditionem euen isse, etiam si dubium sit, quis eorum prior mortem obierit, hoc in specie adnotauit Signorol. consilio 9. & probabitur ex his, quæ ab hac conclusione statim deducentur.

Primum, apparet hinc vera ratio iurisconsulti in dicta l. qui duos. §. si maritus. vbi stipulatio, vel pactum, quod decedente vxore in matrimonio dos pertineat ad maritũmaritum, obtinet locum, & admittendum est etiam si maritus & vxor simul perierint ruina, vel naufragio. Quia verum est, vxorem in matrimonio decessisse, etiam si non appareat, nec præsumamus, alterum prius mortuum fuisse. probat gloss. in primo intellectu indicto §. si maritus. verb. locum habebit. & ibi Bartol. ac cæteri Docto. idem Bartol. in l. quod de pariter. ff. eod. titul. 2. colum. Signo. in dicto consil. 9. Iacob. de Arenis, & Dynus in l. si ij, qui inuicem. ff. de donationibus causa mortis. & præter text. in d. §. si maritus. idem probat text. vbi Bald. in l. si possessor. ff. de religio. & sumpti. funerum. quod responsum simile est tex in d. l. qui duos. §. si maritus. notat Cremensis singul. 52 Præposi. in c. vl. de dona. inter virum & vxorem colum. 4. versicul. vbi stante statuto.

Secundum, hinc infertur, responsum iurisconsulti in dicto §. si maritus. non procedere ex ea ratione, quod præsumatur, vxorem prius mortuam esse. siquidem ea sola ratio ibidem adijcitur, quòd non fuerit superstes vxor viro, ex qua illud tantùm colligitur, vxorem in matrimonio simul cũcum viro decessisse. Quod sat est ad |

p. 216

consequendũconsequendum lucrũlucrum ex pacto, vel lege delatum, si vxor in matrimonio decesserint, nōnon tamen probatur vxorem præsumi prius mortuam, saltem ab eo text. necessariò non colligitur.

Tertium, eadem ratione constat d. §. si maritus. decisionem itidem locũlocum habere, si pactum ita conceptum esset, vt marito in matrimonio decedente, certa pars bonorum viri ad vxorem pertineret: nam marito simul & vxore pereuntibus, locus esset pacto, & ea pars ad hæredes vxoris spectaret, quod Signor. & Crem. expressim asserunt, & probatur ratione in eodẽeodem textu expressa, Iatiusq́ue inferius examinabitur, dum tractabimus, an mortuis simul naufragio, vel ruina, viro & vxore, præsumendum sit, prius fœminam mortem obijsse.

Quartò eadem radice procedit, scilicet errasse Accursium in dicta l. si possessor. dum existimat, ideo locum fuisse lucro in dicto §. si maritus. quia præsumitur, vxorem prius, quàm maritus mortem obisse. Id enim falsum est, cùm ea præsumptio minimè fuerit necessaria, vt mariti hæres obtineat ex pacto, cuius ibi mentio fit, lucrum illud marito delatum momento temporis.

Quintum, verus inde restat intellectus ad l. qui duos. in princip. ff. de rebus dub. quo in loco, vt admittatur substitutus duobus institutis, apposita hac clausula, ei qui vltimus moriatur, satis est, institutos simul mortem obiisse ruina, vel naufragio: nec oportet scire, nec præsumere, quis eorum vltimo mortuus fuerit, id enim parum refert, cùm vterque mortuus sit, & substitutus post vtriusque obitus vocetur à testatore, quod maximè accedit ad rationem iurisconsulti. in d. §. si maritus.

Secundò principaliter est adnotandũadnotandum, quòd quandoque lucri ferè iam quæsiti resolutio fit præmoriente altero ex duobus, ita sanè, vt morte v

4

*nius confirmetur, nisi alter præmoriatur. Et tunc his duobus ruina, vel simili casu pariter pereuntibus conditio lucri locum obtinet, & defecta non est, imò lucrum ipsum confirmatur, quia mors vnius contigit, ex qua robur accipit lucrum ipsum, nec constat, alterum præmortuum esse, quod ad lucri resolutionem exigebatur, probat text. vbi Bartol. hoc sensit in d. l. si inter. in princip. idem Bart. in dicta l. quod de pariter. 2. colum. Alciat. regul. 1. præsumpt. 49. nume. 7. expressim hoc adnotârunt Signorol. consil. 9. & Præposi. in c. vlt. de dona. inter virum & vxorem. co. 4. Quibus addiderim ipse, quòd licet iure veteri donatio inter virum & vxorem prohibita fuerit, ac nulla ipso iure censeretur. l. 3. §. sciendum autem. ff. de donat. inter virum & vxorem. oratione tamen diui Marci is rigor temperatus est, in hunc modum, vt donatio hæc valeat, nisi reuocata fuerit donatoris pœnitentia, vel donatarius superstite donatore præmoriatur. Altero enim horum contingenti donatio, quę semel valuit, traditione præmissa omnino infirmatur, & perit tex. in l. cùm hic status. in prin. &. §. si ambo. & in l. si is seruus. & l. Papinianus. ff. de donat. inter virum & vxor. de quo ipse aliquot tradidi in Rubri. de testam. part. 2. nu. 10. & rursus par. 3. num. 5. Igitur necessarium est, vt pereat donatio inter virum & vxorem semel facta præuia traditione, quòd donatarius præmoriatur superstite donatore.

Primò, ex hoc patet, donationem inter virum & vxorem tunc resolui, & penitus rescindi, cùm

5

*donator superstes fuerit donatario præmorienti, non aliàs. Hoc probatur ex præmissa conclusione, & in l. cùm hic status. §. si ambo. dum refert orationis verba. Si prior, inquit, vita decesserit, qui donatum accepit, nullius momenti donatio est.

Secundò, hinc verum esse constat, pereuntibus simul naufragio, vel ruina donatore, & donatario adhuc donationẽdonationem validāvalidam censeri: quippe quę morte donantis fuerit absque præuia pœnitentia confirmata, & non appareat, nec constet donatario præmortuo superstitem fuisse ei donatorem. tex. celebris in d. §. si ambo. & in d. l. si inter. in princ.

Tertiò, eodem iure procedit vera ratio. text. in d. §. si ambo. versi. proinde. quo in loco respondet iurisconsultus, vtranque donationem valere, si fortè maritus & vxor inuicem donationib. factis, simul decesserit ruina, vel naufragio, quia, inquit tex. neuter alteri superuixit.

Quartò, satis manifestum est, simul pereuntibus viro & vxore ruina, aut naufragio, donationem validāvalidam adhuc esse, ex verbis orationis diui Marci, quia donator non superuixit, etiam si maritus tantùm vxori donauerit. Nec enim præsumitur vxorem vti debiliorem prius mortuam esse. Quod probatur ex ipsis iurisconsultis, & id passim fatentur omnes, præsertim Areti. in consi. 50. 2. col.

Cæterùm his, quæ diximus, obstat tex. in d. l. si inter, dum vtitur dictione, maximè, quæ propria vi, & natura implicat idem esse, etiam si ratio expressa deficeret. l. 1. §. vel maximè. ff. de collatio. bono. l. scire oportet. §. & si maximè. ff. de excusat. tu. Vnde colligitur, donationẽdonationem factam inter virum & vxorem, ipsis simul pereuntibus ruina, vel naufragio, non ex eo validāvalidam esse, quòd donator non superuixerit donatario, sed vel id procedere fauore donationis, vt quidāquidam opinantur, quibus Aretinus accedit in dicto consilio 50. 2. column. quod ipse non admitterem, cùm hæ donationes odiosæ sint. l. 1. ff. de donationibus inter virum & vxorem, vel alia ratione iuris vtriusque Doctoribus occulta.

Aliud prætereà ex vi dictionis, maximè, poterit |

p. 217

inferri, nempe, quòd etiamsi donator superuixisset, nihilominus donatio valeret: hoc autem plurimùm à iure discrepat. Nam donatore ipso præmortuo, si dubitetur ex varijs præsumptionibus & coniecturis, an is pœnituerit, & an donationem reuocauerit: tunc in eo dubio donatio potius censetur confirmata, quàm reuocata. Et est ratio satis vrgens, constat siquidem morte donantis donationem ipsam confirmatam fuisse, at de reuocatione expressa, quæ necessaria est, dubitatur, iuris est apertissimi eam donationẽdonationem validam manere. text. in dicta l. cùm hic status. in princip. versic. quòd si in obscuro Cuius meminit Ludo. Roma. in singul. 595. ex eo scribens, quòd si maritus matrimonio constante confiteatur, se recepisse centum in dotẽdotem, ac demum dixerit, illam confessionem falsam fuisse, non ex hoc videtur reuocare tacitam donationem, quæ oritur ex illa confessione. Non diffiteor hanc Romani sententiam dubiam esse, & examinandam fore secundum ea, quæ scripsimus libro primo huius operis, cap. 7. num. 4. Et tamen si appareat, donatorem superuixisse donatario, proculdubio donatio non tenet, imò reuocata censetur. Casus autem expressus, atq;atque expressim explicitus in dicta. l. si inter. est, quando donator non est superstes donatario, qui quidem minus dubius est, quàm is, qui implicitè inibi deciditur, scilicet vbi donator, & donatarius simul perierunt ruina, aut naufragio: tunc etenim non constat, quis fuerit superstes, nec an donator prius mortem obierit. Et nihilominus, inquit Iurisconsultus, donationem firmam esse. Quia non probatur, prius decessisse eum, qui donatum accepit, cùm simul decesserit cũcum ipso donatore. Sic sanè dictio, maximè, propriam vim habet, & implicat speciem magis dubiam, quemadmodum in dicta l. si inter. deducit Ludouic. Lusitan. col. penulti. Nam prior casus minus dubius est, quia morte donatoris confirmatur donatio, & de eius morte constat. Posterior maiorem dubitationem habet, cùm in eo constet de obitu donatoris: item de morte donatarij: non tamen constat, quòd donatarius præmortuus fuerit. Aliter dissoluitur ea difficultas, si præmittamus dictionem, maximè, adiectam causæ finali extare taxatiuè, non implicare. tex. vbi gloss. Ioan. Andrę. Anton. & alij in cap. ad abolendam. de filijs presbyterorum. Alexander consi. 77. nume. 23. lib. 3. Socin. in d. l. si inter. num. 4. & ibi Lusita. ad finem. Imò & tertiò And. Alcia. de præsum. regul. 1. c. 49. nu. 7. obiectionem istam ita explicat, vt ratio explicita in d. l. si inter, sit distincta ab implicita, quæ procedit ex eo, quòd hæredi donatoris non competat ius petendi res donatas, nisi probauerit, donatorem superuixisse, quod non probatur, licet constet donatorem, & donatarium simul ruina, vel naufragio mortem obijsse. Explicita verò ratio constat ex verbis orationis diui Marci, cùm ea requirat, donatarium præmortuum esse, superstite donatore.

Primò tamen à præcedentibus infertur, donationem inter virum & vxorem validam censeri, donatore & donatario iam vita functis: siue hi mortui sint eodem casu, nempe ruina, aut naufragio, siue in diuersis locis. Satis enim est; quòd non probetur ab hærede donantis, ipsum donantem superstitem fuisse donatario. hoc prætereà deducitur ex l. qui liberis. in princip. ff. de bono. poss. secund tabul. adiuncta l. qui duos. in princip. ff. de re rebus dub. siquidem quod responsum est in d. l. qui duos. quando simul vterque moritur ex eadem ruina, vel naufragio, idem respondetur in d. l. qui liberis. vbi diuersis in locis ambo mortui fuerint, & si non constet simul perijsse, atq;atque his rationibus moti tenent Barto. Socin. in d. l. si inter. ad finem, & Io. Lupi. in rub. de donatio. inter virum & vxorem. §. 75. quorum inductio non omninò probat eorum opinionem, quia in dict. l. qui duos, nihil refert, quis eorum prius aut posterius mortem obierit, modò constet, vtrunq;vtrunque decessisse. Et ideò Bartol. in d. l. si inter. scribit, in hac specie, præsumptionem esse pro ipso possessore, & alteri onus probandi incumbere, quem sequuntur Imola & Raphaël Cuma. in l. ex facto. §. si quis autem. ff. ad Trebelli. vbi Alex. col. vlt. inquit, propter Bartol. authoritatem esse tenendam, & seruandam eius sententiam, quam existimat sing. esse Ioan. Lupi. in d. §. 75. ipse verò Alex. aduersus Bart. & alios verius esse censet, quòd hæres donatarij teneatur probare, donantem prius decessisse, vel saltem vtrunque simul eodem casu perijsse, siue is possessor sit, siue alter possideat. Ego sanè opinionem Bartol. arbitror in praxi præferendam cæteris fore, nam & ei consentiunt Socin. & Ioan. Lupi contra Alexand. cùm fortiorem in præsenti dubio decisionem adseuerauerint, quibus forsan suffragatur gloss. in d. §. si ambo. verbo. simul.

Secundò hinc apparet vera ratio ad text. in d. l. ex facto. §. si quis autem. vbi substitutus Titio, si is sine liberis decesserit, admittitur ad fideicom

6

*missum, Titio & eius liberis simul ruina, incẽdioincendio, aut naufragio pereuntibus. Nam cùm sit satis, vt locus sit substitutioni, quòd liberinon fuerint patri superstites, eo ipso quod probatũprobatum fuerit, Titium & eius liberos simul eodem casu perijsse, constat, donec contrarium probetur, filios non fuisse Titio superstites, sicuti IuriscōsultusIurisconsultus censuit, & inibi eius interpretes adnotârunt, probantes idem esse, siue filius sit pubes, siue impubes, quod præ cæteris Ripa aduertit.

Tertiò eadem ferè ratione subinfertur, præmissa substitutione ea conditione concepta, si institu|

p. 218

tus decesserit sine liberis, oportêre, vt substitutus admittatur, ab eodem probari, institutum, & eius liberos simul eodem casu, naufragio, ruina, vel incendio perijsse, quod in specie adserunt Cuma. Imola, Alexand. & Ripa in d. §. si quis autem. ex mente illius responsi. Quibus non oberit, quod fideicommissarius non tenetur probare, institutum decessisse liberis non superstitibus, iuxta illorum sententiam, quam esse magis communem, & veriorem asserit Alciatus in tract. de præsumpt. regu. 1. cap. 49. nume. 7. Id etenim procedit, quando constat, institutum eodem casu simul cum liberis mortuum esse, quemadmodum in d. §. si quis autem. probatur. Alioqui si constat, institutum liberos habuisse, non erit satis, vt substitutioni locus sit, probari institutum mortuum esse, nisi probetur eius filios etiam decessisse, ex eo potissimũpotissimum, quòd præsumatur quis viuere centum annis. l. vlt. C. de sacrosanct. ecclesi. l. 2. §. si dubitetur. ff. quemadmo. test. aperiant. quamuis hæc ratio omninò certa non sit, siquidem in contrarium vrget text. in l. spadonem. §. qui absolutus. ff. de excusat. tutor. ex quo deducitur, non esse satis, semel probatũprobatum fuisse SemproniũSempronium viuere, vt hodie præsumatur viuere, ad idem optimus tex. in l. hæreditatum. ff. ad legem Falcidiam. Vnde licet possibile sit, quenquam centum annos viuere, quod in dicta l. vltima probatur, non tamen præsumitur, quempiam ad centum annos victurum: cùm & id à communiter accidentibus, & verisimilibus satis abhorreat, secundum Bartol. in l. secunda colum. 3. ff. iudicatum solui. Aretin. in l. Sed si de sua. ff. de adquirend. hęreditate. Decius in l. si emancipati. C. de collat. Corne. ibi, & in consil. 341. libro primo. Alciat. in regula prima de præsumptio. capitul. 44. Alexand. consil. 90. libro 6. numero 9. Soci. in l. si inter. ad finem. ff. de reb. dub. Gozadi. consil. 68. colu. 2. Carol. Molinæ. in scholijs ad Alexand. consil. 1. lib. 5. nume. 42. vbi inquit, hanc esse hisce temporibus crebriorem sententiam, quæ tamen ita temperanda est, vt si quis alterius mortem allegauerit ad propriæ intentionis fundamentum, eam probare debeat, sed habet maximam præsumptionem mortis, decursis iam centum annis ab alterius natalibus, Corn. consi. 119. lib. 1. quod probatur in d. l. vlt. C. de sacros. eccle. & videntur prædicti Doctores idem fateri sensim, dum censent, non esse verosimile, quenquam centum annos viuere. Sic crebriori calculo receptum est, agenti, vel excipienti incumbere probationem vitę, quoties ea est fundamentum actionis, vel exceptionis, ita sanè colligo ex Cuma. Roma. & Aret. in d. l. sed si de sua. Bart. in d. l. 2. col. 3. ff. iud. solui. & in l. siquidem. C. solu. matri. & alijs. quorum modò mentionem feci. & expressim Alex. consil. 27. col. vltim. lib. 7. quam ob rem huius quæstionis resolutio stat in hoc, quòd seclusis præsumptionibus, incumbit probatio ei, qui allegauerit, liberos patri superstites fuisse, vel eos priusquam pater decessisse. ita Bart. in l. qui duos. §. cùm in bello. ff. de reb. dub. dum inquit: Sed si poneres, quod nōnon apparêret, eos simul decessisse, & ignoraretur, quis prius, & quis posterius decessisset, tũctunc ille, qui dicit, aliquẽaliquem decessisse sine liberis, habet intentionẽintentionem suam fundatam de iure cōmunicommuni: Licet enim habuerit filios antè, non tamẽtamen præsumitur habere tempore mortis. Hæc Bar. qui loquitur, quando constat, institutum habuisse filios, & licet sentiat hoc in casu, dicentem, quem decessisse sine liberis, immunem esse ab onere probandi, non ex hoc fatetur, idem esse, vbi allegaret, filios, priusquam pater, decessisse, sed innuit aduersario dicenti, institutum filios habuisse, & eos superstites patri fuisse, probationis onus incumbere, hic etenim est verus Bartoli sensus. Displicet tamen hæc conclusio Imolæ & alijs præter Paul. Cast. in d. §. si quis autem. cùm Bald. in c. ex tenore. col. 2. de testib. & Felin. in cap. quoniam frequenter. §. Porrò. vltima col. vt lite non contest. scripserint, satis esse, probare quem semel vixisse, & allegare eum hodie adhuc viuere, vt præsumenda sit eius vita. Nihil tamen moror, cùm hæc Baldi sententia procedat ab ea opinione, qua olim passim adserebatur, quempiam præsumi viuere ad centum annos, distinguam ideò casus aliquot, ex quibus res ista admodum expedita videbitur.

Primus, quando substitutus agit dicens, institutum sine liberis decessisse, nec ex aduerso constat, liberos eum habuisse, tunc admittitur substitutio, licet actor non probet negatiuānegatiuam illam, scilicet institutũinstitutum decessisse sine liberis, hæc sanò in præcedenti cap. num. 6. adnotauimus.

Secundus, vbi substitutus agit, & fatetur, institutum filios habuisse, sed asserit, eos simul cum patre perisse ruina, incendio, aut naufragio, obtinebit omninò probatio, quòd simul perierint pater & filij. tex. in d. §. si quis autem. cuius hic est verus sensus secundum Alberi. Imol. Cuma. Alex. Ripam & Vincentium, qui scribit, hanc interpretationem esse magis communem, quidquid Bar. & Castrensis dixerint.

Tertius, agit substitutus dicens, institutum decessisse sine liberis, nec fatetur eum liberos habuisse, & tamen reus possessor opponit, & probat, institutum filios habuisse, quos patri superstites fuisse allegat. Hîc iuris vtriusque interpretes hærent, & profectò considerato fauore possessoris, quem Bart. in dicta l. si inter, in specie ferè simili considerat, & quod adest aliqua suspicio adhuc filios viuere, & prætereà, quia substitus agens ad fideicommissum hoc conditio|

p. 219

nale, sensim, & tacitè adseuerat & allegat, filios præmortuos fuisse patri, probare tenebitur, vel filios eodem casu simul cum patre perijsse, vel eos priusquam pater, mortem obijsse, hoc colligo ex Imol. Alberi. Cuma. Alex. & Iunioribus in d. §. si quis autem. & ex notatis paulò antè in prima illatione.

Quartus, agit substitutus similiter ad fideicommissum, & probat, institutum, & eius filios mortem obijsse, non simul, sed diuersis in locis, aut varijs casibus, vel in periculo, quod potuit successiuè eos extinguere, nec probat, filios præmortuos fuisse, idem erit quod in proximo casu. Nam possessor absoluendus est, quamuis actor non allegauerit, filios, priusquam pater, decessisse, nec simpliciter actionis libello fassus fuerit, institutum filios habuisse. Huius opinionis authores sunt Imol. Cuman. Alexander, Vincentius & Ripa in d. §. si quis autem. & alij, qui relati sunt proximo versiculo, ex quo & hic quartus casus eisdem rationibus definitur. tametsi Alciat. in regul. 1. de præsumptio. capit. 49. contrarium responderit, dicens, ita magis communiter probari, & Bartol. in dicto §. cùm in bello. plurimum eius respōsioniresponsioni suffragetur, atque Bartol. Socinus ibi columna penultim. expressim teneat, pro substituto fore pronunciandum.

Quintus, agitur aduersus substitutum bona possidentem, atq;atque actio proponitur ex eo, quod conditio fideicommissi defecerit, quia institutus liberos habuerit superstites, oportet actorem probare non solùm institutum liberos habuisse, sed & eos superstites patri fuisse, alioqui reus absoluendus est: Nec præsumitur, vt is condemnetur, liberos semel natos patri superuixisse, hoc deducitur ex Bart. in d. §. cùm in bello. & Imola in d. §. si quis autem. etiamsi non probet reus mortem filiorum. Idem tenet Paul. Castr. in d. §. si quis autem. Nec refert, expressim, an tacitè actor proposuerit liberos patri superuixisse, tenetur. n. actor semper probare id, quod est necessariũnecessarium, vt eius actio cōcludatconcludat & obtineat, idq́;idque omninò tacitè allegare, & proponere videtur, licet expressim id omiserit, sicuti & reus id probare tenetur, & sensim asserere videtur, si verba patiantur, quod est necessarium, vt eius exceptio actionem eneruet, tollat, aut elidat, quod notandũnotandum est. Nam & hic quintus casus variè poterit contingere, quamuis nōnon desint, qui etiam in hoc casu scripserint, actorem immunem esse ab hoc onere probandi, filios superuixisse patri, modò probet, eos institutum habuisse.

Hinc denique apparet, quid dicendum de pupillari substituto, qui probat mortem instituti, non tamen constat, an intra ætatem pupillarem decesserit, an præsumatur in ea ætate decessisse. Et sicuti memini in initio huius capitis, Mari. Socin. & Decius responderunt, id ita præsumendum esse, vt locus sit substitutioni, & fauore pupillaris substitutionis per tex. in d. §. si quis autem. ex quo etiam Bal. in consi. 464. lib. 5. dicebat, quòd si moriantur simul pater & pupillus, cui est datus pupillaris substitutus, præsumitur patrem prius mortuum fuisse. Sed hæc Baldi adnotatio vera non est, per text. in l. qui duos. §. cùm in bello. & §. vlti. ff. de reb. dub. atq;atque ita reprobat Baldum Socin. in d. §. cùm in bello. colum. penulti. Quin & decisio Socini & Decij, nec probatur in d. §. si quis autem. nec vera est, quia in dict. §. si quis autem. satis est, vt substitutus admittatur, quòd filij non fuerint superstites patri, & id constat ex eo, quòd pater, & filij simul ruina, vel naufragio mortui fuerint, aut saltem sat est, non constare filios superstites patri fuisse, vt locus sit substitutioni iuxta præcedentem distinctionem, at in pręsenti specie oportet constare, institutum in ætate pupillari decessisse, & ea probatio incumbit substituto, etiamsi is possideat, nam aduersus eum agitur rei vendicatione, aut petitione hæreditatis, probatq́;probatque actor ad eum ea bona pertinere ex causa testati, vel intestati, reus verò excipit, asseuerans, institutum intra ætatẽætatem pupillarem mortem obijsse. Id igitur probare debet, cùm præter alias rationes hæc sit assertio affirmatiua, qua ratione siue substitutus actor sit, siue reus, ei incumbit onus probandi secundum Bald. consilio 19. lib. 5. Bartol. Socin. in dict. §. cùm in bello. pen. colu. Ripa in di. §. si quis autem. ad finem. Quidquid ibi in fauorem substituti possidentis senserit Paul. Castrensis, & licet priorem sententiam, quāquam ex Bald. & Soci. retulimus, sequatur Baptista de S. Seuerino in l. precibus. col. 4 C. de impub. & alijs.

Hæc denique vltimo loco adscripta probatur etiam ex Barto. qui consil. 56. ad finem scribit, necessario probandam esse certam ætatem ab eo, qui eam allegat ad propriæ intentionis fundamentum. l. de ætate. ff. de minoribus. atq;atque inibi Bartol. huic opinioni expressim adstipulatur. Nec fauor substitutionis quidquam contrariæ sententiæ suffragatur. tex. celebris in l. & in illo. ff. de rebus dub. quo in loco, mortuis simul instituto, & pupillari substituto, non præsumitur prior mors pupilli, vt substitutio effectum sortiatur, imò ea perit & extinguitur.

Tertiò principaliter quantum attinet ad huius capitis veram resolutionem, vbi ad lucri conditionem, aut alicuius rei adquisitionem requiritur, aliquem altero superstite mortem obijsse, tũctunc vtroq;vtroque ruina, vel naufragio simul extincto, si nōnon constet, quis prius mortuus fuerit, siue vterq;vterque sit masculus, siue altera sit fœmina, deficit conditio & adquisitio lucri, tex. insignis in l. |

p. 220

quod de pariter. ff. de reb. dub. Nec mihi placet distinctio Bar. ibi dicentis, aliud esse in dispositione hominis, vt in ea locum habeat isthęc regula, aliud in dispositione legis, quia circa eius intellectum, ne ea effectu frustretur, præsumptio prioris mortis adsumenda est, ex coniecturis. Nam licet Bar. sequantur Aret. consi. 50. colu. 2. Soc. in d. §. cũcum in bello. & Alc. reg. 1. de præsup. c. 49. nōnon potest iure probari eius sententia, siquidem alioqui lex non est sine effectu, nec perplexa, sed admodum expedita & vtilis, & præterea Iurisconsultorum responsa statim adducenda, iuxta propriam rationem nōnon differunt à dispositione hominum.

Primò, ex hoc infertur, quòd si ex pacto, vel lege conuentum, aut statutum sit, vxore præmoriente viro superstite, dos ad virũvirum pertineat, mortuis viro & vxore simul naufragio, vel ruina, non pertinet dos ad hæredem mariti, secundum Signo. consil. 9. colum. 2 Præposi. in cap. vltim. de donat. inter virum & vxor. col. 4. Ioan. Lupi. in rub. de dona. inter vir. & vxo. §. 74.

Secundò, colligitur vera ratio ad text. in d. l. quod

8

*de pariter. & deinde intellect. ad text. in d. l. qui duos. §. si maritus. Nam si mater, aut quilibet extraneus stipuletur, dotem sibi reddi à marito mortua vxore in matrimonio, si simul ruina, aut naufragio perierint mater & filia, extraneus & vxor, non est locus stipulationi, nec ad hæredem stipulantis dos pertinet, quia stipulator non superuixit, & hæc stipulatio eam conditionem habet, si præmortua vxore stipulator superuixerit, sic etenim Paul. Castre. interpretatur text. in d. l. quòd de pariter.

Tertiò, eadem ratione interpretabimur text. in l. idem est. ff. de reb. dub. nam si dubium fuerit, mortuis legante, & legatario, quis prius altero superstite mortem obierit, perit legatum, nec ad hæredes transmittitur, ac si in vita testatoris legatum ex morte legatarij foret extinctum. tex. in d. l. idem est, quia secundum Paul. Castr. ibidem, vt legatum adquiratur legatario, oportet morte testatoris testamentum ipsum confirmari superstite legatario.

Quartò, deducitur ex his, quòd si simul ruina, vel naufragio perierint pupillus & pupillaris substitutus, nec constet, quis prior decesserit, perit & extinguitur pupillaris substitutio. Et quamuis institutus sit impubes, non præsumit lex, eum prius perisse, text. in l. sed & in illo. ff. de reb. dub. Nec refert, sit substitutus pupillaris pubes, an impubes: nam & si pubes sit, idem erit, quemadmodum Bart. & communiter Doct. ibi senserunt. Agimus enim hîc de hæreditaria, & testamentaria successione, cuius proprium & peculiare est, testatorem præmori superstitibus hæredibus & legatarijs. Siquidem id manifesti iuris est, cùm alioqui verè successio dici non possit. Sic profectò procedere vidẽturvidentur plura, quæ sub eadem rubrica de rebus dub. à Iurisconsultis responsa fuêre.

Quintò, hinc oritur ratio decidendi ad text. in l. si hi, qui inuicem. ff. de dona. caus. mort. vbi donatore causa mortis, & donatario simul pereuntibus ruina vel naufragio, donationes etiam inuicem factæ, etiam inter coniuges, minimè effectum habent, iuxta quorundam intellectũintellectum, qui tamen falsus est, cùm ex verbis Iurisconsulti palàm constet, vtranq;vtranque donationem validam esse, quia neuter superuixit, & est necessarium, donantem superuiuere, vt donationes hæ infirmentur, sicuti diximus et probauimus prima huius resolutionis regula, ad quam pertinet ratio tex. in d. l. si hi qui inuicem. secun. commu. Bart. & aliorum intellectum.

His obstare videtur text. in l. qui duos. §. vlti. & in l. cùm pubere. & in l. si mulier. ff. de reb. dub. vbi patre vel matre simulcum filio pubere morientibus ruina, naufragio, vel incendio, præsumitur filium patri vel matri superuixisse, quòd si filius impubes sit, secus erit. Quibus probatur, non esse satis certum, quod tertia regula explicuimus, imò iure præsumi, ex duob. simul morientibus alterum alteri superstitem fuisse. Sed hæc procedunt ex humana legis interpretatione ratione ordinis inter patrem & filium, ascendentes & descendentes, quantum ad successionem, propter votum parentum & legem naturæ, quemadmodum explicat Barto. Soci. post alios in l. sed & in illo. ad finem. ff. de rebus dub. Areti. consilio 50. columna 3. vbi respondit, eodem casu, ruina, aut naufragio extinctis patre & filia, præsumendam esse, filiam etiamsi propter sexum imbecillis sit, patri superstitem fuisse. Hæc verò humana interpretatio cessat ob ætatis imbecillitatem. Nam locum non habet, vbi pater & filius impubes simul eodem casu perierint: præsumitur etenim, impuberem præmortuum fuisse, ac patrem ei superuixisse, vt in dictis iuribus probatur: quæ quidem admittenda sunt, etiam in dispositionibus hominum, quoties agitur de transmittendis bonis parẽtumparentum ad filios, vel descendentes, quod Socin. in d. l. sed & in illo. tradit.

Ex his perpendi poterit vera interpretatio text. in l. inter socerum. ff. de pact. dotali. vbi discutitur

9

*vis & conditio pacti cuiusdam in hunc modum conuenti, vt dos ad maritum pertineret, si vxor filio superstite moreretur, quo casu, mortuis simul vxore & filio, inquit Iurisconsultus, dotem ad maritum ex pacto nōnon pertinere. Ratio etenim adsumit̃adsumitur ex vltima regula, quia ad hoc lucrum requiritur, vxorem pręmori filio superstiti, & tunc non est satis vtrunq;vtrunque si|

p. 221

mul mori, aut eodem casu perire, cùm non appareat, filium superstitem fuisse. Rursus sub eodem pacto altera adscripta fuit conditio, vt si vxor in matrimonio decederet non superstite filio, portio dotis non tota ad maritum pertineret. Et in hac specie scribit Iurisconsultus, mortuis simul vxore & filio, dotis portionem ad maritum spectare. Cuius responsi ratio deducitur ex prima huius capitis regula, quam adnotauimus ad tex. in l. qui duos. §. si maritus. ff. de reb. dub. Sat enim est, vxorem & filium simul mortuos esse, vt vxor dicatur in matrimonio decedere non superstite filio, & idem coadiuuatur ex secunda regula iuxta l. si inter. ff. de reb. dub. Non oberit huic interpretationi, quod iuxta literam d. l. si inter socerum. in secunda pacti condictione scriptum fuit, si vxor in matrimonio decesserit, mortuo filio viuente, vxore, eiusq́;eiusque matre. Vnde apparet, requiri ad veritatem cōditionisconditionis, filium prius quàm mater mortuum esse, quæ quidẽquidem conditio vera non est, matre & filio simul ruina, aut naufragio extinctis.

Nam id dictum est ad differentiam primæ conditionis, quæ exigebat, filium matri superstitem fore, non ad conditionem vltimam, siquidem ea conditio tantùm dictat, si vxor in matrimonio decesserit non superstite filio. Et ideò satis erit, vt filius matri superstes non dicatur, simul matrem & filium eodem casu perisse. l. ex facto. §. si quis autem. in 1. ff. ad Treb.

Item nec huic considerationi obstat, quod in eo text. scribitur ea ratio, quia verisimile videbatur infantem ante matrem perisse. Quasi inibi probetur, præsumendum esse filium ante matrem mortuum fuisse, si is impubes sit, & tractetur de lucro adquirendo eo casu, quo prior mors ipsius, quàm alterius contigerit, & è contrario præsumendum esse, puberem superstitem fuisse, si agatur de aliqua re consequenda, vbi is superstes fuerit. Hoc etenim à Iurisconsulto adducitur, vt comprobet, non fuisse filium matri superstitem, & sic defecisse conditionem pacti, potius, quàm vt priorem mortem filij præsumat. Aut planè possumus fateri, duobus simul ext inctis, impuberem præmortuum fuisse pręsumendum fore, eo quòd imbecillior sit ratione ætatis, aut pubes, duobus puberibus simul pereuntibus, superstes non pręsumitur. l. qui duos. §. vlti. l. cùm pubere. ff. de reb. dub. ex quo constat Bar. in d. l. quod de pariter. nōnon exactè distinxisse, dum altero distinctionis membro scribit: in dispositione hominis, non præsumi ex duobus simul oppressis & mortuis, alterum præmortuum fuisse, etiamsi is impubes sit. Nam & præter alia text. in d. l. inter socerum. contrarium probat, cui Bar. minimè satisfacit, etiamsi id conetur efficere dicens, inibi tractari de dispositione hominis continente idem, quod ius commune, quod falsum est, licet Socin. in d. l. sed & in illo. col. pen. Bar. solutionem sequatur. tametsi præcedens intellectus posset Bar. distinctionem tutari. Sed ea non procedit iure, cùm nulla cōgruacongrua discriminis ratio appareat, siquidem & altera pars, quod circa legis dispositionem præsumatur ex coniecturis prior, aut posterior mors, adhuc infirmatur ex tex. in d. l. qui duos. §. vlt. cui nondum respondetur à Bar. ita verè & congruè, vt tollat̃tollatur obiectio, sicuti cōstabitconstabit mature iuriscōsultorũiurisconsultorum respōsaresponsa examinātiexaminanti.

Hæc verò, quæ adnotauimus, nempe, simul extinctis patre & filio pubere, præsumendum esse, filium superstitem fuisse patri ratione ordinis, deficiunt in fauorem patroni, & ob eius reuerentiam. Siquidem liberto, & eius filio etiam pubere extinctis simul, præsumitur filium

10

*non superuixisse patri, vt patris hæreditas intestato decedentis, & sine liberis patrono deferatur. d. l. qui duos. §. si cũcum filio. vbi Cuma. & Soc. idem Soc. in l. sed & in illo. col. vlti. ff. eo. id optimè explicant, quod fit ad similitudinem eius, quod responsum est in d. l. ex facto. §. si quis autem. Nec refert ad intellectum. §. si cum filio, eundem filium esse puberem vel impuberem ex mente omnium, præsertim Socin. in d. l. sed & in illo. col. vlti. quo in loco scribit, decisionem d. §. si quis autem. non procedere, vbi substitutio esset facta ab ascendente, cùm in eo casu ratione ordinis, & propter votum parentum, si filius sit pubes, præsumendum sit, filium superstitem fuisse patri, & ideò excluditur substitutus, ex dict. §. vlti. l. qui duos. & l. seq. quæ quidem decisiones sunt intelligendæ, quando non sit datus patri decidenti sine liberis substitutus, propter rationem tex. in d. §. si quis autem. & ob id mihi non placet Socini restrictio.

Omnibus his ad amussim & diligenter pensitatis, pro huius capitis coronide animaduertendum censeo, an verum sit, fœmina & viro simul extinctis, præsumendum esse, præmortuāpræmortuam fuisse fœminam, quod in initio huius cap. adnotauimus, & cōstatconstat, id non probari iure, nec posse id colligi ex aliquo Iurisconsultorum loco, quorũquorum superiùs meminimus, imò apertè cōtrariumcontrarium probatur ex d. l. si inter virum. & l. cùm hic status. §. si ambo. quorũquorum decisiones veræ non essent, nec iure probarentur, si præsumendum foret, fœminam præmortuam fuisse. Tota etenim eorum respōsorumresponsorum ratio ex eo deducitur, quòd nec præsumatur fœminam præmortuam, nec superstitem fuisse, & ita potius colligitur ex verbis orationis diui Marci, quæ Iurisconsulti perpendunt, ex rigore interpretationis, non præsumi fœminam præmori. Nam quòd adducitur de impubere et eius imbecillitate, pertinet ad ætatẽætatem teneram immaturam, & eius vires fragiles, non ad sexus imbecillitatem.

p. 222

Sed tamen hac in re negocium nobis facessit Regia l. 12. titu. penult. part. 7. quæ expressim statuit in hac specie præsumendum esse, fœminam prius extinctam fuisse, ob sexus fragilitatem, & inquit, hanc præsumptionem prodesse ad donationes, quæ fiunt inter vir. & vxo. cùm hæ confirmentur præmoriente donatore. Ex his duo colliguntur.

Primùm, esse necessarium ad confirmationem donationis inter vir. & vxor. donantem præmori superstite donatario, quod falsum est: sufficit enim, quòd nōnon constet donatarium præmortuum fuisse superstite donatore. l. cùm hic status. §. si ambo. ff. de donat. int. vir. & vxo. l. si inter. ff. de reb. dub. Regia l. 4. tit. 11. partit. 4.

Secundùm, mortuis simul viro & vxore, vbi tractetur de donationibus confirmandis, præsumendum esse, prius extinctam fuisse vxorem, quod itidem iure Cæsareo improbatur. Nam si ita præsumeretur, donatio facta à viro vxori nequaquam confirmaretur, simul ambobus ruina, vel naufragio pereuntibus, & tamen contrarium apertissimi iuris est, d. l. si inter. & d. §. si ambo. Et prætereà à Regia constitutione tolleretur, quod iure Cæsarum est receptissimũreceptissimum, scilicet, donationem factam à marito vxori, ambobus simul extinctis casu, vel ruina, manere & esse omninò validam, quod certè procedere non posset, si pręsumeremus, vxorem tunc pręmortuam fuisse, & similiter deficeret, quod de mutuis inter vir. & vxor. donationibus statutum est in d. §. si ambo. simul naufragio, vel ruina, viro & vxore extinctis, vtrasq;vtrasque mutuas donationes valêre. Ex lege etenim Regia valeret donatio facta ab vxore viro, non tamen valeret facta à viro vxori, cùm præsumatur, vxorem superstite viro perijsse. Verùm enimuero tametsi Regia constitutio ita expressim loquatur, vt nullum patiatur, præter pręmissum intellectũintellectum, opinor ex ea non tolli, quæ absq;absque vlla controuersia iure Cæsareo statuta sunt, & aliqua ex parte comprobata Regia l. 4. titu. 11. part. 4. siquidem dicta Regia lex 12. non intendit hanc correctionem inducere, cùm adscripta sit titulo generali de verborum significatione. Et tandem viri doctissimi, qui eam ex Pandectarum legibus deduxerunt, sequuti sunt interpretationem veterum quorundam, qui vt meminit gl. in l. si possessor. ff. de religiosis & sumptibus funerum. opinati sunt, viro & vxore simul extinctis, pręsumendum esse, fœminam præmortuam fuisse, quod non est omninò admittendum.

CAPVT VIII.

PLAERVNQVE in controuersiam incidit quęstio, qua de iustitia legum dubitatur, & præsertim earum, quæ pœnam innocenti ob alterius culpam & crimen infligunt. Nam eas iniquas esse, probatur Ezechielis cap. 18. Anima, inquit, quæ peccauerit, ipsa morietur: filius non portabit iniquitatem patris, & pater non portabit iniquitatem filij, iustitia iusti super eum erit, & impietas impij super eum. c. Iudæi. c. iāiam itaq;itaque. c. 1. & 2. 1. q. 4. ex Augustino ad Vincentium Epist. 48. hoc idem cōstatconstat ex l. crimen. ff. de pœnis. Et prætereà quia pœna sequitur criminis authorem l. sancimus. C. de pœnis. capit. 2. de const. c. quæsiuit. de his quæ fiunt à maior. part. cap. & c. Roman. in fin. de sent. excom. l. 2. §. in filijs. ff. de decurionib. l. lege duodecim tabu. C. de l. hęr. eaq́;eaque ratio à iure naturali procedit, cùm criminis pœna culpam necessariò præmittat, alioqui pœna non esset, imò potius iniuria, quę rationi naturali minimè conuenit. Deinde innocẽteminnocentem puniri, occidi, aut |

p. 223

verberari à iustitia alienum est. l. absentem. ff. de pœnis. Quibus & aliis, quæ passim adducũturadducuntur constat, leges istas iniustas esse. ex aduerso non desunt sacri eloquij testimonia, quæ suadere videantur, leges has non esse ab instituto diuino alienas, & frequenter leges statuuntur, quibus ob aliena crimina innocentes puniuntur, nec possunt vlla iusta ratione improbari, quippe quę reipublicę cōueniātconueniant omninò. Et ideò distinctim aliquot subiiciāsubiiciam adsertiones, quò harũharum constitutionũconstitutionum iustitia manifesta sit, cōmemoranscommemorans authoritates, quibus dubiũdubium istud solet dissolui.

Prima, quamuis ex l. iustitiæ absque culpa, & causa nemo sit puniendus, quandoque tamen ex causa etiam absque culpa diuino & humano iudicio pœna infertur. cap. quoniam frequenter. §. si verò. vt lit. non contest. text. & ibi glo. in ca. renouātesrenouantes. 22. dist. & in capitulo antiqua. de priuileg. glo. communiter recepta in c. 2. de consti. Sic Leuitici c. 20. interprete Augustino pecus licet ratione careat, & à culpa immune sit, suspenditur cum ipsa fœmina, quæ se ei commiscuit, ne tali flagitio contaminatum indignam refricet facti memoriam. c. mulier. 15. q. 1. cuius post alios meminit Iason in l. furiosum. C. qui testa. fac. possunt. nu. 10. l. 2. ti. 21. par. 7. Guido Papæ q. 238. quo in loco citat legem illam Exodi cap. 21. si animal hominem occiderit, lapidibus obruatur. Et addit, seipsum vidisse, animal quoddam furca suspensum, eò quod puerum quendam occidisset. Sed & hoc apud nos minimè seruatur, omittitur etenim hæc punitio animalis, quod sensu rationali caret, culpaculpaque, vbi non est causa maxima id agendi propter delicti immanitatem. Sic sanè, paulò post plures adducemus humanas leges, quibus absque culpa pœnāpœnam inferunt ratione criminis commissi ipsi legum latores, iusta tamen causa moti: ad hæc est etiam tex. optimus in c. ecclesia. quæ pactione. 1. q. 4.

Secunda quandoque ex causis humano iudicio occultis & latentibus, Deus Optimus Maximus ob alterius culpam, innocentes temporali pœna bonorũbonorum & corporis afficere dignatur, quod manifestissimè constat Exod. 20. c. Ego, inquit sum Deus zelotes, visitans iniquitatem patrũpatrum, in filios vsque ad tertiam & quartam generationem. Hic verò locus etsi variè intelligatur ab Augustino, & aliis, capitu. homini. 1. quæst. 4. tamen hanc conclusionem probat, si veram verborum significationem pensitemus, siquidem visitare Deum cuiuspiācuiuspiam iniquitatẽiniquitatem, idem est, quod eam punire. Sic Dominus per Dauid prophetam psal. 88. dixit: si iusticias meas prophanauerint, & mandata mea non custodierint, visitabo in virga iniquitates eorum, & in verberibus peccata eorum. Eadem ratione cōstatconstat, quod puer natus Dauid ex illicito coitu ob parentis crimen à Deo extinctus est. Reg. 2. c. 12. & prætereà paruuli Sodomæ absque vllo proprio peccato simul cum adultis peccatoribus igne consumpti fuêre. Genes. ca. 19 si cuti & terra viuos deglutiuit cùm Dathan & Abiron sine vlla criminis labe ob scelera parentũparentum, diuina quidem vltione. Num. cap. 17. facit text. celebris in c. vergentis. §. nec huiusmodi. de hæretic. & Iosue c. 6. 4. Regum c. 5. & Genes. cap. 9. quib. authoritatibus opinionem istam probârunt diuus Augustinus quæst. 8. super Iosue. Alexand. Halensis 3. part. quæst. 41. membro 4. art. 1. Thomas 2. 2. quæst. 108. art. 4. idem 1. 2. quæst. 87. ar. vltim. Cardinal. à Turre Cremata in capitulo vndecunque. 56. distinct. Ioan. Arboreus libro 6. Theosophiæ. cap. 9. Alfonsus à Castro de iusta hæretic. punirio. libro secundo capit. 11. idem Plutarchus scribit libro de sera numinis vindicta.

Tertia, Humana lex minimè potest imitari iudicium diuinum, quo pro alterius culpis & criminibus innocentes, corporis pœna afficiuntur. Tunc etenim licet hominibus diuina iudicia imitari, quando ea ex manifestis causis procedunt: at vbi ex occultis, nobisq́ue latentibus diuinum iudicium instruitur, secus est, cùm homines prorsus ignorent, quid expediat. Vnde nulla humana lege iustè quacunque ex causa corporis damno, & pœna puniri poterint innocentes ob aliorum crimina, ita sanè scriptum est Deuteronom. capit. 24. Non occidentur patres pro filiis, nec filij pro parentibus, sed vnusquisque pro peccato suo morietur. Exod. 23. insontem & iustum non occides, & expressim hāchanc sententiam asseuerant Augustinus dict. quæst. 8. Alexand. Halensis, Thomas dict. art. 4. Card. à Turre Cremata. Ioan. Arbore. Castro. & Plutarchus paulò antè nũcupatimnuncupatim adducti. Quam ob rem satis iniquè à Cæsaribus in l. si quis. C. ad l. Iulia. maiest. dictum esse constat, ex Imperatoria indulgentia, & lenitate se vitam concedere filijs eorum, qui crimen læsæ maiestatis com. miserint: nam & seclusa Cęsarum mansuetudi neminimè possent iustè ob parentum etiam grauissima scelera filij occidi, nec verberari. Et licet Innocentius Summus Pontifex in d. c. ver. gentis. huius Cæsareæ lenitatis meminerit, non probasse videtur, quod ipsi Cæsares semota lenitate, & indulgentia significârunt.

Quarta, poterit sanctissimè ex causis & propter reipublicæ vtilitatem, quo promptius & cautius à delictis & criminibus homines abstineant, humana lex filios, & nepotes pœna bonorum, aliáue simili afficere, atque ita passim legibus & canonibus definitum est, quemadmodũquemadmodum statim latiùs probabimus, & in specie adnotârunt Augustinus, Decius, Thomas, Alex. Halensis, Arbore. Alfonsus à Castro. qui præcedẽtispræcedentis opinionis authores fuêre cōmuniq́,communique aut saltẽsaltem |

p. 224

omnium frequentiori sententia idem asseritur. Sic etenim satis constat, defendi humanas leges, humana iudicia, quibus innocentes ob aliorum crimina & peccata pœnis temporalib. afficiuntur. quod notant glo. in summa. 1 q. 4. & ibi Doctor. glos. & ibi Card. à Turre Cremata in d. c. vndecunque.

Quinta, pœna æterna, aut temporali, quæ spiritualis, sit nunquam diuino iudicio puniti fuerunt, nec punientur innocentes ob alterius culpam, nec poterunt humana lege puniri. Hoc cōstatconstat ex ipsius iusticiæ diuinæ ratione secundum Augustinum dict. quæst. 8. & in Epistola 75. ad Auxilium Episcopum. capitul. non imputantur. vbi gloss. & in summa 1. quæst. 4. & in dicto capitul. vndecunque. vbi Card. Thomas 2. 2. q. 108. arti. 4. & 1. 2. quæst. 87. articu. vltim. Ioan. Arbor. & Castro dictis locis quorum opinio receptissima omnino est. Spiritualem pœnam hic intelligo non quancunque ecclesiasticam, canonicámue, qualis est irregularitas. nam hęc non est spiritualis pœna, quicquid dixerit glos. in d. summa. q. 4. sed eam, inquam, quæ sit amissio iuris ad gloriam suscipiendam, aut ipsius gloriæ, eorúmue, quæ ad animæ salutem maximè necessaria sunt, priuationem, ex mente Thomæ & aliorum, qui rem istam diligenter tractauerunt. Ex his verò, quæ præmisimus plura cōstantconstant, quorum ratio ab his deducitur, & manifestam reddit huius quęstionis resolutionem.

Primum, hinc conciliantur diuini eloquii testimonia, quæ frequenter vti pugnantia in disputationem istam adducuntur. Nam Exo. 20. probatur, iustè ob culpam parentum filios innocẽtesinnocentes puniri, & tamen Ezechiel. c. 18. diuina maiestas per prophetam inquit. Anima, quæ peccauerit ipsa morietur, & filius non portabit iniquitatem patris. Quo in loco scribit post alia Hieronymus hæc quidem: Hoc interim de prouerbio, siue de parabola dixisse sufficiat, quod lex, & Prophetæ: Exodus & Ezechiel, imò & ipse Deus, qui & hic & ibi locutus est, nequaquam in sententiis discrepare videatur, aut hic corrigere, quod ibi malè dixerit. Hactenus Hieronymus in hunc planè sensum, vt omnino aliqua æquissima & propria interpretatione oporteat ita hæc sacræ scripturæ loca ad concordiam ducere, quòd minimè contraria videantur, cùm idem vtriusque testimonii author, nequaquam discrepare videatur, imò idem docere, nec itidẽitidem videat̃videatur hic corrigere, quod prius malè dixerat. Vnde apertè doctissimus & sanctiss. vir sensit, non esse vllo pacto dicendum, quod Ezechielis c. 18. Deus correxit, quod prius Exo. 20 malè dixerat. Sic profectò Hieronymi verba sunt intelligenda, tametsi viri alioqui doctrina, & eruditione insignes opinentur, diuũdiuum Hieronymum in hunc modum loquutum sub disiunctione existimasse, Deum Ezechielis capit. 18. corrigere, quod Exod. capitul. 20 malè dixerat, siquidem hic sensus prorsus alienus est à viro pietate & religione Christiana percelebri. eritigitur necessarium, inquirere & examinare vtriusque loci interpretationem.

Primo quidẽquidem dici verè pōtpotest, verba Ezechielis esse intelligẽdaintelligenda de pœna ęterna, aut spirituali: verba verò Exo. de temporali, secundũsecundum diuũdiuum AugustinũAugustinum & alios, quorũquorum superius mentionẽmentionem fecimus.

Secundò Exodi locus referri potest adiudicium diuinum: alter autem ad iudicium humanum, iuxta ea, quæ modò diximus.

Quòd verò Hieronymus scribit, puniri quādoq;quandoque filios propter parentum scelera, eo quod in his perpetrandis filij parentes imitentur, & ita intelligi posse Exo. locum, idemq́ue probant Nicolaus Lyranus dicto capitulo 20. Diuus Thomas dicto arti. 4. & vltim. minimè placet: tunc etenim filius punitur propter propriũproprium crimen, & culpam ab eo commissam, non ob crimina parentis: quam ob rem ea interpretatio admitten da non est, quemadmodum elegātereleganter probat Alfonsus à Castro lib. 2. de iusta hæret. punit. c. 10. etiāetiam si Plutarchus desera numinis vindicta agens scripserit. Deum punire filios imitatores scelerum parentũparentum, successores quidem in prauitatis supplicio, sicuti in hæreditatis ęre alieno.

Secundò infertur, iustissimè diuum Ambrosium Cæsarem Theodosium incusasse, eo quod milite quodam furentis populi impetu apud Thessalonicam occiso, ipse iussit populum, vtquisque obuius esset obtruncari. Potuit enim Cæsar militis occisores gladio vltore punire, iniquè tamen, etiam ex causa seditionis iussit innocentes occidi. ca. cùm apud Thessalonicam. 11. q. 3. Diuus August. lib. 5. de ciuitate Dei capi. 26. Ruffinus lib. ecclesiasticæ Historiæ 11. capit. 18. Theodoretus lib. 5. capit. 17. & sequenti. Cassiodôrus libro 9. Historiæ tripartitæ capitul. 30. tametsi Theodosius clementi fuerit animo præditus, seueraq́ue præcepta interdum dilatione modica molliebat authore Paulo Diacono lib. 13. tex. in l. si vindicari. C. de pœnis.

Tertiò, ab eadem resolutione procedit, quod iure pontificio, & Cæsareo statutum est, nempe, vt filij & nepotes eorum, qui diuinam vel humanam maiestatem læserint, infam ia notentur, & indigni censeantur, qui obtinere valeant officia & beneficia ecclesiastica, aliaq́ue reipublicæ

2

*munera: hoc etenim sancitum est ob criminum grauitatem, ex qua innocentes filii ob scelera parentum pœna temporali bonorum, & simili puniuntur. l. quisquis. C. ad l. Iul. maiest. §. filii. capit. vergentis. de hæret. cap. 2. §. hæretici. c. statutum. in 2. eod. tit. in 6. traditq́ue duodecim casus, quibus pro parentum sceleribus filii puniuntur Matthæ. Affli. in constitutio. Neapo. ti. |

p. [225]

2. nũnum. 33. quẽquem legito. nu. 24. cæterum ad harũharum constitutionũconstitutionum interpretationẽinterpretationem sunt aliquot discutiẽdadiscutienda, ex quib. in praxi apparebit verus earum intellectus.

Primum an ob crimẽcrimen læsæ maiestatis humanæ cōmissumcommissum à parentibus nepotes afficiantur infamia, ac publicorum officiorum indignitate? Sicuti de filijs expressum est, de his etenim tantũtantum meminit d. l. quisquis. §. 1. Regia l. 2. tit. 2. par. 7. nam appellatione filiorum in his, quę ad pœnāpœnam & odium pertinent, non veniunt nepotes. l. lege Iulia. §. hoc capite. ff. de ritu nupt. l. patri. ff. de adult. Bar. communiter receptus in l. liberorum. num. 6. ff. de verb. sign. Qua ratione ad nepotes prædictam infamiæ notam minimè extendi, responderunt Barto. in dicta l. patri. ff. de adult. Francus in c. statutum. in 2. de hære. in 6. Decius consil. 64. colum. 1. Quibus ex aduerso refragatur, quod constitutio Frederici, quāquam Alber. in dicta l. quisquis. numer. 9. refert, probat infamiam istam ad liberos deduci, & sub mentione liberorum constat, nepotes cōtinericontineri. Bar. & communis in d. l. liberorum, quantumcunque sit odiosa dispositio, vt ipsi fatẽturfatentur. Et ideo etiam nepotes, infamia notari ob crimen læsæ maiestatis ab auo commissum, tenent Cy. Alb. nu. 4. Sali. consi. 3. in d. l. quisquis. vbi hanc esse Communem opinionem asserit idem Sal.

Secundum est considerandum, filios & nepotes

3

*hæretici hac eadem infamiæ pœna affici, etiam si illegitimi sint, ne plus fauoris habeat luxuria quàm castitas. gloss. celebris & ibi Ioan. Monachus Archid. Anchara. & Doctor communiter in d. capi. statutum Gundilas. Villadiego in tract. de hæresi. q. 23. RepertoriũRepertorium inquisitorum verb. filij, & probatur, siquidem hęc pœna filiis infertur ex eo, quod à sanguine illius hæretici processerint, & sint eius corporis pars, quę quidem ratio etiam in filijs illegitimis obtinet, vt ex. Bartol. deducitur in l. 2. ff. de accusat. & ex l. hos accusare. §. omnibus. ff. eod. Sic sanè l. PōpeiaPompeia de parricidijs puniendus est filius etiam spurius parentem occidens, quod ipse adnotaui in Epitome de Spons. 2. part. capit. 8. §. 6. in princip. ex Bald. in cap. 1. §. naturales. si de feud. fuerit contro. inter domi. & agnat. Vasal. Hanc tamen principalem opinionem gloss. in d. c. statutum. intelligunt Dominic. Anchara. & FrācFranc. ibi in filijs illegitimis, naturalibus tamen, non in spurijs, aut vulgò quæsitis, idem eos sequutus scribit Ioan. Lupi. Segouiensis decanus in tract. de hæresi, in fine, qui adscriptus est in l. 1. tit. 26. par. 7. idem Sal. in d. l. quisquis. 3. q. Cyn. sequutus. Sed ipse Cyn. q. 4. non ita vti Salicet. refert, quæstionem istam definiuit. Scribit deniq,denique constitutionem. d. l. quisquis. habere locũlocum in filio nato ex cōcubinatuconcubinatu, alióue coitu etiam damnato, modò pater sit certus, quasi secus sit in filio illegitimo, cuius pater incertus sit. idem Alberic. ibi. quæ. 8. Ex quibus ipse opinor decisionem tex. in c. statutũstatutum. & in d. l. quisquis. non tantùm obtinere in filiis naturalibus illegitimis, sed etiam in spuriis, ac incestis, natisq́;natisque ex alio coitu damnato, modò pater sit certus.

Tertio, circa easdem constitutiones controuerti

4

*tur, an filij hæreticorum priuentur beneficiis ecclesiasticis, quæ ipsi iam obtinebant eo tempore, quo pater crimen commisit. Cui quæstioni præmittendum est regulariter, vbi quis ob crimen efficitur indignus ad obtinenda beneficia ecclesiastica, seu alia munera & honores publicos, non esse iam obtentis tempore commissi criminis priuandum gloss. insignis in Clem. 1. & §. ipsius. de pœnis, quam sequuntur inibi Cardin. Imol. & Bonifa. num. 54. Et Panormitan. in Cleme. 2. eo. tit. vbi verbo. obtentis, scribit glo. eadem ratione eum, qui ob delictum priuatur obtentis, non esse indignum, nec inhabilem ad obtinenda, quam sententiam probant ibi Zeuxelinus, Cardi. Panormita. Imol. & Bonifa. numer. 50. Sic licet infamis infamia facti inhabilis sit ad obtinenda beneficia ecclesiastica, ex. vbi Abb. Aretin. & alij post glo. in capi. omnipotens. de accusa. Dy. in regu. infamib. de re. iu. in 6. gl. in c. cũcum inter canonicos. de ele. gl. & ibi Abb. co. 2. in c. super eo eo. ti. & notatur in c. inter dilectos. de excessib. prælat. obtentis tamen non priuatur. vt tradit Pan. in c. per inquisitionem. col. 3. de electio. probatur in c. Nonne. 8. q. 4. notant Doct. in d. c. omnipotens. glo. singul. in c. sæpè. de appellat. communiter recepta secundum Abb. ibi nu. 14. & eam commendant Ias. in l. 1. col. 3. ff. de re iud. Areti. in c. si constiterit. 2. co. de accusa. optimus tex. in l. 2. §. vl. ff. de pœnis. glo. in cap. cùm non liceat. de præscript. Bal. in ca. 1. qui success. teneant feud. confir 2. colum. glo. in summa. 8. q. 4. Quibus constat, accusatum de crimine, & ideo pendente lite infamem infamia facti, non priuari obtentis dignitatibus, nec beneficijs, nec honoribus, nec eorũeorum administratione. l. 1. §. integer. ff. nil nouari appellat. pend. l. qui à latronibus. §. si quis. l. eius. §. vlt. ff. de testam. l. furti. §. 1. ff. de his qui notan. infamia.

Nihilominus ex materia subiecta, & criminis cōmissicommissi conditione iurib. saltẽsaltem tacitè expressa quādoquequandoque etiam dicendum erit, priuatum obtentis beneficiis, inhabilem fore ad obtinenda: & è cōtrariocontrario, inhabilem ad obtinenda, etiam obtentis priuandum esse: ita sané hæretici & eorum fautores, ac receptatores non tantùm indigni efficiuntur ad obtinendà beneficia, sed & obtentis iam tempore commissi criminis priuantur. text. celebris in capitul. vt commissi. §. priuandi de hæret. in 6. Quo in loco adnotandum est, hæreticos ipsos beneficiis obtentis ipso iure |

p. 226

priuari. capi. quo iure. 8. distinct. vbi gloss. Domi. & Præposit. Ioan. Andr. & Doct. communiter in dicto capit. vt commissi. dum exponunt literam illius capitis in §. priuandi prætereà, vel priuatos denuntiandi, in hunc modum, vt dictio, vel, exponatur, id est, eandẽeandem opinionem veram esse censent Abb. in dicto ca. inter dilectos. colum vlti. & Felin. in c. 2. colum. 4. de rescriptis. Ioan. Bernardus in practica criminali capitul. 116. licet Alfonsus à Castro de iusta hæret. punitio. ca. 9. lib. 2. tenuerit, hęreticum non esse ipso iure priuatum beneficijs obtentis, sed per sententiam priuandum. Ipsi verò hæreticorum fautores, & receptatores non sunt ipso iure priuati beneficiis obtentis, sed per sentẽtiamsententiam priuandi. cap. excommunicamus. in 1. §. credentes. versi. si verò clericus. Vnde commodior erit interpretatio dicti § priuandi, vt dictio priuandi, ad receptatores, fautores, & hæreticorũhæreticorum defensores, dictio verò priuatos denunciandi, ad ipsos hæreticos referatur.

Cæterum quòd filij hæreticorum, & receptatorum priuentur beneficiis obtentis tempore cōmissicommissi criminis, ipso iure asserunt Ioan. Andræ. in dicto capitulo vt commissi. 2. colum. & Domi. ibi in §. Priuandi. Henric. in cap. vergentis, colum. 4. & ibi Ananias. colu. 2. de hæret. Imo. in l. in insulam. in princip. ff. solut. matrimo. Præpo. in ca. satis peruersum. 56. distinct. Ioan. Lup. in tracta. de Regno Nauarræ. 5. part. §. 8. vbi fatetur hanc opinionem magis communem esse. pro qua adducitur text. in capit. Fœlicis. §. quod si quis. de pœnis. in 6. Ex quo patet, filios percutientis sanctæ Romanæ ecclesiæ Cardinalem ipso iure priuari beneficiis, quæ tempore commissi criminis obtinebant, & tamen crimen illud multò minus, ac leuius est, quàm crimen hæresis. Sed hæc consideratio non probat omninò præmissam opinionẽopinionem, quia non sequitur maiora, & grauiora crimina esse vindicanda maioribus, aut saltem eisdem pœnis, quibus minora. Sæpè etenim respublica minora crimina variis ex causis maioribus pœnis insequitur ob euitandam delinquendi audaciam. Contrariam sententiam, imò quòd filij hæreticorum nec ipso iure, nec per sententiam priuentur beneficiis ecclesiasticis, quæ tempore commissi criminis iam obtinebant, probant Panormita. in dicto capitulo vrgentis. post Anton. ibi. Gonsalus à Villadiego de hæresib. quæstio. 23. & Repertorium inquisitorum. verb. Filij. ex gloss. in c. satis peruersum. 56. distinct. quę scribit, filios ob crimen læsæ maiestatis commissum à parentibus nequaquam priuari beneficiis obtentis eo tempore, quo pater scelus perpetrauit. Ea sequitur Roman. singul. 686. dicens, idem esse, siue sit crimen læsæ maiestatis secularis, siue ecclesiasticæ. Hæc verò gloss. non potest commodè ad hanc opinionem adduci, quippe quæ expressim loquatur in crimine læsæ maiestatis secularis, & vtatur ea ratione, quia princeps secularis non potest propriis legibus clericos punire, eósue priuare ecclesiasticis dignitatibus, atque ita hanc illius glo. rationem perpendunt Imol. in dicta l. in insulam. Henric. in dict. ca. vergentis colum. 4. Abb. in ca. cùm laici. de iure patrona. idem in ca. quanta. deiudic. Hippol. in rubric. ff. de fideiuss. numero 120. Vnde alia ratio quærenda est, quæ præfatam opinionem ꝓbetprobet. cùm ea ex dicta glo. deduci nequeat. Et fortasse quamuis iure Canonico hæreticus ipse effectus inhabilis ad obtinenda beneficia ecclesiastica, obtentis etiāetiam priuetur, non idem erit in filijs hæreticorum, quo ad beneficia, quæ obtinuêre ante parentis lapsum. Hi etenim ob alterius culpam inhabiles efficiuntur ad ecclesiastica beneficia, nec tamen bonis propriis priuantur, & ideo poterunt retinere beneficia obtẽtaobtenta. Maximè isthæc opinio probatur ex eo, quod nullibi expressum est, filios obtentis beneficiis priuari ob paternum scelus, & qui inhabilis efficitur ad obtinenda regulariter obtentis nōnon priuatur.

Quartò, quæritur quid de filijs hæreticorum ante crimen commissum natis, an & hi puniantur pœnis harum constitutionum? Et quibusdam

5

*placet, his pœnis tantùm obnoxios esse filios post delictum & parentis lapsum natos, non filios ante scelus ipsum genitos. Hoc visum est Calderino consilio 3. titul. de hæreticis. Dominico & Franco. in ca. 2. §. hæretici. de hæret. in 6. Ananiæ in ca. vergentis. colum. 4. eod. tit. quibus suffragatur primò text. in l. 2. C. de libert. & eorum lib. vbi probatur, filios eam parentum conditionem sequi, quæ est tempore natiuitatis, aut certè conceptionis, non quæ antè fuerit, aut posteà. Quo in loco Bal. notat, delicta parentum non nocere filijs primò natis, sed tantùm nascituris, quoniāquoniam contrahunt rubiginem à linea iam infecta. Sed text. in dicta l. 2. cui conuenit Regia l. 9. tit. 22. part. 4. loquitur quo ad statum libertatis & seruitutis, non quo ad alia. NāNam plerunq;plerunque, quantũquantum ad alia, nōnon considerat̃consideratur status patris tempore conceptionis. l. 2. §. in filijs. & ibi gl. ff. dedecur. & l. diuo Marco. C. de quæ.

Secundò, pro Calde. facit quod notant Cyn. Petr. & Angel. in d. l. quisquis. dicentes, legem illam solũsolum punire filios post crimen, nōnon ante crimen natos. Contrarium tamen, imò quòd filij etiam nati ante crimen commissum eadem afficiantur pœna, probant inibi ob eandem iuris rationem Alberi. 2. colum. & Salicet. 3. gloss. in ca. si quis cùm militibus. verbis filij. 6. quæst. 1. Ioan. Lup. de Regno Nauarræ. par. 5. §. 8 Angel. Are. de malefic. §. che ay tradito la tua patria. colum. 5. dũdum & si codex mendosus sit. Sali. refert & sequitur. |

p. 227

Prior tamen opinio maximè probatur in l. 6. ti. 27. par. 2. & l. vlt. titu. 31. par. 7. & l. 3 titu. 9. lib. 4. ordina. nihilominus non sequitur necessariò, idem esse in crimine hæresis, & læsæ maiesta. diuinæ, quod multò grauius censetur.

Tertiò, opinioni Calderini patrocinatur gloss. in c. iam itaq́ue. verb. reatum. 1. q. 4. dicens, reatum patris transire in filium posteà natum, non in eum, qui prius natus fuerat. ad idem gloss. in l. Imperialis. §. illud. C. de nupt. quam Bald. ibi sequitur expressim scribens. Non dici filium Regis eum, qui natus fuerit priusquam pater Regnum obtineret, nec præferendum fore in successione ei, qui natus fuerit post adeptum Regnum. idem Bartol. in l. cùm satis. column. vltim. C. de agric. & ibi Platea. lib. 11. Præpo. in ca. Adrianus. 63. distinct. Abb. in c. licet. colu. vlt. de voto. Iacob. Rauen. & Andræas Pisanus in l. Senatoris filium. ff. de senator. Deci. in cap. inter cæteras. de rescript. 5. col. & plerique alij, quos refert Andr. Tiraq. de primogeniis. q. 31. nu. 8. vbi ex Historiis plura ad hanc partem adducit. Atque esse hanc sententiam communem fatentur Deci. & Ripa. co. 2. in dict. c. inter cæteras. optimus tex. in l. si quis decurio. & l. vlt. C. de decu. lib. 10. Hanc profectò opinionẽopinionem ipse falsam esse censeo, nec existimo, seruandam fore, siquidem contraria probatur omnino in l. senatoris filium. ff. de senato. vbi dicitur senatoris filius etiam is, qui natus est ante senatoriam dignitatem. vbi Guid. de Suzaria, Alber. & Corasi. hanc posteriorem sententiam sequuntur idem Fel. & Ripa. in d. c. inter cæteras. Alberi. 1. par. Statut. q. 157. Cirier. de primoge. lib. 1. q. 12. Iacobi. de S. Georgio tract. de feudis. colum. 4. Tiraq. dict. quæst. 31. numero 21. & 27. vbi plura adducit, quibus ostenditur veram esse hanc opinionem.

Quartò, Solet pro Calderino induci glos. communiter recepta in l. diuo Marco. C. de quæstio. asseuerans, maculam patris filijs anteà natis minimè præiudicare, quin vtantur priuilegiis, quibus vti poterant ex paterna dignitate ante crimen commissum. Sed ibidem agitur de priuilegiis, quæ filijs competunt ex transmissione parentis conceptionis ratione, quæ iam adquisita nōnon possunt ob patris crimen à filijs tolli. At nos loquimur in ea specie, in qua ob crimen à patre commissum expressim à lege puniuntur filij. Vnde nisi leges Regię obstarent in crimine etiam læsæ maiestatis humanæ, falsam esse existimarem Calderini sententiam, sed in hæresis crimine quamuis Ioan. Lupi in ca. per vestras. 3. notab. §. 23. quæstionem indecisam dimiserit, ego opinor filios etiam natos ante parentis lapsum, Canonicis pœnis affici: quemad modum asseuerant idem Ioan. Lupi. de Regno Nauarræ. 5. pa. §. 8. Gonsalus à Villadiego de hæresib. quæst. 23. RepertoriũRepertorium inquisitorum verb. Filij Castro lib. 2. de iusta hæret. punitione. capi. vltim. & lib 1. de potestate legis pœnalis. ca. 7. corol. 1. huiusq́ue opinionis censentur hi, qui opinantur, filios hæreticorum priuandos esse, seu iure priuatos censeri beneficiis ecclesiasticis obtentis iam eo tempore, quo crimen à patre commissum fuerit: nōnon enim video, quo pacto possit hæc sententia admitti, nisi pręmittamus, filios natos ante hæresim pœnis Canonicis puniri. Sed manifestè ꝓbaturprobatur posterior opinio in c. filij. de hęr. in 6. vbi filii eorũeorum, qui in articulo mortis hęresim cōmiserũtcommiserunt, pœnas Canonicas patiũturpatiuntur. igitur de iāiam natis nulli potest esse dubium. Prætereà est tex. qui satis vrget in d. c. statutum. in 2. quo in loco expressum est, filios hæreticorum esse infames: hæreticorũhæreticorum inquāinquam, qui tales decessisse, vel tales esse probent̃probentur. Igitur vt filii hisce pœnis notẽturnotentur, satis erit patrem hæreticũhæreticum decessisse, nec oportebit, aut necesse erit probare, patrẽpatrem ante mortis tẽpustempus: & cũcum filii nati fuerint, hæreticum fuisse. Ex quib. mihi certum est, ob tanti sceleris prauitatẽprauitatem Canonib. placuisse, etiāetiam filios natos ante crimen, infamia & aliis pœnis omnino afficere.

CæterũCæterum, prius quàm ab hoc digrediamur tractatu oportet diligenter perpendere ex Gratiani Miscellaneis. text. in capitul. non imputantur. 1. q. 4. eius hæc est litera. Non imputantur filiis peccata parentum, quæ post eorum natiuitatem à parentibus committuntur, nec pro peccatis parentum spiritali pœna filii sunt plectendi: officio autem vel beneficio ecclesiæ priuari spiritalis pœna est, non igitur hanc ex peccato patris promeretur filius. Hactenus Gratianus ex Augustino, ad Auxilium episcopum Epistola 75. ab hoc Canone duo solent adnotari. Primum, filios natos ante hæresim à parentibus commissam minimè pœnis eius criminis affici. SecundũSecundum, filios hæretici nōnon esse priuandos beneficiis ecclesiasticis, quæ iam tempore commissi criminis obtinebant. Horum prius constat verè apud Augustinum in hæc verba. Etenim Classiciani filius, & si traxit ex parte primi hominis culpam, sacro fonte baptismatis expiandam, tamen quicquid posteà quàm genuit peccati pater eius admisit, vbi particeps ipse non fuit, ad eum non pertinere quis ambigit? Hæc Augustinus, à quo Gratianus adsumpsit primam Canonis partem: siquidem Canonis non est iuxta August ini literam translatus ad ipsum Decretorum librum: sicuti statim ostendemus. Adhuc tamen nihil obstat, quominus vera sit opinio eorum, qui scripsêre: pœnas Canonicas in filios hæreticorum statutas etiam eos afficere, qui ante crimen nati fuêre. Nam Augustinus de pœna spiritali tractat, nempe de sententia excōmunicationisexcommunicationis, qua, in quit ipse ob crimẽcrimen |

p. 228

hæresis à patre commissum filij nati ante crimen plecti non debent, quod ex ipsa Epistola ita manifestum est, vt nemo possit hoc inficiari, & notauit glos. in dicto capitul. non imputantur. Nos verò dum de pœnis Canonicis aduersus filios hæreticorum agimus, temporales pœnas intelligimus, quibus constat, puniri posse filios etiam natos prius, quàm parentes in hæresim lapsi fuerint. Quod si dixeris, igitur diuus Augustinus concedit, filios post crimen à parentibus commissum natos, pœna spirituali puniri posse, quod falsum est. Respondeo, sensum istum alienum esse ab Augustino, à quo omissus est casus, omissa est quæstio de filijs posteà natis, & in his, quæ omittũturomittuntur ab authoribus, non licet sensum absurdum coniectare. Deinde ita diuus Augustinus scripsit, quasi præsumeret filios post crimen natos ex sanguine infecto participes futuros criminis, & ideo posse ob eam culpam pœna etiam spiritali puniri, tanquam verè delicti participes. Et prætereà arguens Augustinus Auxilium episcopum, quòd perperam ob crimen parentis innocentes filios pœna spiritali punijsset, ostendit ad maiorem persuasionis vim, id malè fieri, etiam si ratione sanguinis infecti ea punitio processerit, cùm filij essent ante crimen commissum nati. Quin imò quidquid sit de his interpretationibus, illud est obseruandum, ætate Augustini non dum fuisse à Canonib. statutas pœnas istas aduersus hæreticorum filios, siquidẽsiquidem filius hæretici, etiam post crimen natus, ab ecclesia recipiebatur ad sacros ordines, & beneficia. tex. est in c. placuit. 1. q. 4. Ex his sanè constat, priorem partem dicti Canonis parum obesse his, qui asseruerũtasseruerunt, filios hæreticorum etiam natos ante crimen commissum Canonicis pœnis affici, & omnino plecti.

Posterior Canonis pars, quatenus adserit, filios non esse puniendos spiritali pœna ob culpam parentum: verè Augustini epistolæ conuenit, & ab ea optimè deducitur. Quæ autem statim sequuntur, versiculo, officio, verba sunt Gratiani non Augustini, à cuius sensu ea Gratianus intulit. Et profectò si is author inibi agit de officijs & beneficijs ecclesiasticis, quod glo. & Doctor. ibi sentiunt, & eius intentioni conuenit: Ego non video, qua ratione ab Augustino, qui de spiritali pœna loquitur, fiat congruè illatio pertinens ad temporalem. Nam officiis, & beneficiis ecclesiasticis quenquāquenquam priuari pœna est temporalis, non spiritalis: quandoquidem si spiritalis esset, non posset quis ea pœna ob alterius culpam puniri, sicuti constat apud Augustinum, & tamen frequentissimè innocentes his pœnis absque propria culpa afficiuntur, hoc patet in dicto capit. statutum. in 2. & in dicto ca. 2. §. hæretici. Sic bigamus, qui corruptam duxit in vxorem, adulterámue coniugem etiam ignorāsignorans cognouerit, in habilis est ad officia & beneficia ecclesiastica. Ex quibus etiam patet, falsam esse iuxta hunc sensum Gratiani illationem. Quòd si is intellexit de officio ecclesiæ, id est, suffragiis, & eorum communione, beneficio ecclesiæ, id est, sacramentis, & eorum perceptione, quibus priuantur excommunicati, optimè constat sensus: hæc enim officia, & beneficia sunt ecclesiæ ad animarum salutem instituta, eorumq́,eorumque priuatio pœna spiritalis est, de qua ipse Augustinus tractat. Atque ita iuxta hanc interpretationem nihil pertinet authoritas Gratiani, ad id quod secundo loco ex ea deduximus de beneficiis obtentis tempore commissi criminis, prior verò sensus, quem impugnauimus, vti falsus, minimè nocebit, cùm nōnon habeant Gratiani opiniones vim legis, sicuti tradit post alios Felin. in capitul. 2. de rescript. num. 52.

Quartò, principaliter ab huius capitis resolutione infertur veritas illius quæstionis, qua tracta

7

*tur, possítne quis statuto puniri pro alterius crimine? Et iure verissimum est, posse quem ob alterius crimen ex causa puniri pœna pecuniaria, non tamen corporali, hoc deducitur ex his, quæ hoc capite præmisimus, & probatur authoritate glo. insignis in rubric. C. de decre. decurio. lib. 10. cùm consensus proprius cuiusque possit eum submittere damno pecuniario etiam absque eius culpa, non sic damno membrorum & corporis. l. liber homo. ff. ad leg. Aquil. c. contingit. de sent. excommu. Sic etenim prædictam glo. passim Doct. sequuntur, & commendant maximè Bal. in l. 1. C. ne filius pro patre. idem in rubric. C. res inter alios actas. & in l. seruum. §. publicè. ff. de procur. 2. col. Alex. in l. sæpè. n. 10. ff. de re iud. Ang. & Ias. num. 68. in §. actiones. deactio. Ias. in l. si quis in suo. §. legis. & in Aut. Nouissima. colum. 3. C. de inoff. testamen. vbi scribit, hanc opinionem Communem esse: idem tradit Hip. in l. infans. numero 16. ff. de Sicariis. Decius in capit. 2. de constitu. post Felin. ibi adducitur prætereà ad hoc tex. in ca. 2. de delict. puerorum, ibi tamen nōnon præmittitur statutum, ex quo pater pro crimine per filium commisso puniatur pœna pecuniaria. Et ideo inibi nōnon probatur omnino præfata communis sententia: nam licet ibi exigebatur pœna pecuniaria criminis à patre iuxta consuetudinem, quæ eam pœnam indixerat, non tamen constat ex illa consuetudine, patrẽpatrem pro filio ad pœnam obligari, nihilominus verum est, quod communi sententia asseritur, etiam quantum ad pœnam in famiæ, qua quis puniri poterit, etiam per statutum pro peccato, & culpa alterius text. optimus in l. quisquis. C. ad leg. Iuli. Maiestat. notant in specie post alios Alexan. in |

p. 229

dicta l. sæpè. nu. 10. Felin. in cap. ius generale. 1. distinct. colu. penult. Deci. in d. c. 2. lectione 2. Soci. in l. cùm filiusfamiliâs. num. 8. ff. de verb. oblig. licet Bald. contrarium voluerit in dicta rub. C. res inter alios acta. VerũVerum de intellectu legis, & statuti, quo quis punitur pro alterius crimine præter alios legito Deci. consi. 525. Roman. consil. 154. Socin. consil. 57. lib. 3. colu. penult. Corne. consil. 211. lib. 3. Hippo. singul. 362. & consilio 82. columna. 3. Socin. in l. Modestinus. ff. de exceptionibus. Sic valet statutum, quòd filij mercatorum teneantur soluere debita parentum, licet non sint eorum hæredes. Bald. in l. dotis. C. de iure dotium. Alexand. cōsiconsi. 42 lib. 1. Deci. in dicto capit. 2. de constit. item Deci. consil. 359. Hippol. singulari. 224. Ioan. Crottus in l. omnes populi. ff. de iustit. & iure. colum. 5. versic. Prima an statutum.

Hinc apparet, posse lege vel statuto sanciri, patrẽpatrem teneri ad soluendam pœnam pecuniariam, qua filius fuerit condemnatus, ad quantitatem vsq;vsque debitam filio ratione legitimæ partis: ita Bart. probat in quæst. 3. incipienti: Perusinæ ciuitatis statuto. idem Bart. in l. cùm filiusfamiliâs. ff. de verb. oblig. vbi cæteri Doctor. idem sequuntur præsertim Bartol. Soci. nume. 8. dicens, hanc opinionem CōmunemCommunem esse. Quamuis secluso statuto iure obtentum sit, patrem non esse cogendum soluere pœnam pecuniariam pro crimine filiorum, etiam ex bonis, quæ pro legitima parte post mortem parentis filijs deberentur. gl. Panor. & alij in cap. 2. de delict. puero. Specul. titu. de sent. exequut. versic. quòd si filius. Bald. in l. si qua pœna. per text. ibi. ff. de his, qui sunt sui. text. & ibi Bartol. in l. 1. §. si impuberi. ff. de collat. bonor. Decius in consilio 438. Cremens. singul. 12. & 89. notatur in l. tam ex contractibus. ff. de iudic. & in §. actiones. Inst. de actioni. quod amplius probatur, si consideremus ea, quæ solent tradi ad quæstionem, vtrùm filio delinquente, & ob id crimen damnato ad certam pecuniæ quantitatem, sit ea soluenda ex peculio profectitio, aduentitióue, qua in resolet etiam de peculio castrensi adnotari. Et quod publicatis ob crimen bonis filijfamiliâs non publicetur peculium castrense, imò id pater iure peculij possit obtinere, probat tex. in l. si filius. C. de bonis damnat. vbi Petrus, Cynus, Bald. & Salyc. Bartol. item Imol. Paul. Castr. & Alexand. nume. 49. in l. si finita. §. si de vectigalibus. idem Bart. & Imol. in l. si filius. ff. de damno infect. Hoc ipsum etiam hodie iure verum esse censent Ioan. Lupi in rub. de donation. int. vir. & vxo. §. 66. num. 24. quorum opinionem sequitur dicens, eam communem esse Paul. Parisi. consil. 157. nu. 36. Sicut nec publicatis bonis ipsius patris ob crimen ab eo commissum publicatur peculiũpeculium filij profectitium. text. egregius in l. 3. §. sed vtrum. ff. de minori. Cuius præfati Doct. meminêre, & Bald. in l. ex equutorem. nu. 34. C. de exequut. rei iudic. Roma. tamen in dicto §. si de vectigalibus. num. 15. post Angel. ibi idem Angel. & Roma. in l. si filiusfa. ff. de damno infect. Nellus in tract. bannitorum. 1 part. 2. temporis. quæst. 25. Contrariam sententiam hodie veriorem esse censent pluribus rationibus, quarum vna tantùm eorũeorum opinioni aptatur, ea scilicet, quòd iure Authenticorum filius habeat in castrensi peculio hæredem ab intestato. Auth. defuncto. C. ad Tertul. & in Authent. in successione. C. delegit. liber. Hæc verò ratio sufficiens non est, vt statim arbitremur, sublatam esse decisionem dictæ l. si filius. C. de bonis damnatorum. Siquidem ante mortem naturalem ipsius filijfamilias, tempore, quo hæredi locus non est, patri peculium Castrense, filiofamiliâs delinquente defertur in solatium patriæ potestatis, & ideò ipsa codicis constitutio non fuit ea ratione sancita, quòd filiusfamiliâs non haberet ab intestato hæredem in castrẽsicastrensi peculio, quam ob rem ea ratione sublata, minimè dicendum est, dictam constitutionem antiquatam esse.

Ex his patet, nec peculium aduentitium posse publicari ob crimen filijfamiliâs, nam in eo habet pater vsumfructum, & sic maius ius, quàm in castrensi, & tamen hoc non publicatur, sed patri competit, ergo nec illud etiam quo ad proprietatem. Bart. Paul. Imol. Alex. nu. 44. in d. §. si de vectigalibus. Ang. num. 13. & Ias. num. 62. in §. actiones. de actioni. & alij relati per Nicol. Boêrium decis. 7. nu. 10. & Parisium dicto consil.. 157. col. 2. lib. 4. vbi inquit, hanc opinionem Communem esse. quam post alios sequitur simul & præcedentẽpræcedentem Ioan. Bernard. Præsul Callagurriensis in pract. criminali canonica, capit. 124.

Sic delinquẽtedelinquente filio, & eius bonis publicatis, fortiori ratione peculium profectitium non cadit in publicationem bonorum. text. in dicta l. 3. §. sed vtrum. atque ita à Bart. & Doctoribus communiter scribitur in dicto §. si de vectigalibus. vbi Alexand. nume. 44. Iason in dicto §. actiones. nume. 62. Ripa in l. vlti. C. de reuocan. donat. q. 53. Carol. Molinæ. in consuet. Parisien. tit. 1. §. 30. q. 18. omnium latissimè præter Alexan. Parisius dicto cons. 157. lib. 4. Boëri. dict. decis. 7. plura tradunt ad harum conclusionum interpretationem, quæ omninò legenda sunt, & his addendum, quòd publicatis bonis filij non censetur publicata legitima portio ei debita ex bonis parentis, qui tempore sententiæ viuebat, etiam vt post ipsius obitum in fiscum deferatur. Bald. in l. si qua. ff. de his qui sunt sui, vel alie. iur. Alexan. consil. 37. lib. 1. colum. ante penult. Socin. Iunior consil. 51. lib. 1. Eodem pacto |

p. 230

ratione sumpta ex dictis Iurisconsultorum, & Cæsarum authoritatibus, propter crimen mariti non publicantur bona, quæ ex adquisitis matrimonio constante ad vxorem pertinent. Ioan. Lup. in repet. Rubri. de donatio. §. 66. nume. 24. Didacus à Segura in tracta. de adquisitis matrim. constante. nume. 16. Chassanæ. in consuet. Burgundiæ, Rubr. 2. §. 2. ad fin. Regia lex 77. Tauri. licet contrarium iure probare conetur Carol. Molinæ. dicto §. 30. q. 15. nume. 74. Et tamen poterit omnibus in his casibus lege, aut statuto sanciri, ob crimen filij publicandum esse peculium profectitium, castrense, aut aduentitium etiam in læsionẽlæsionem patris innocentis, cùm hîc agatur de pœna temporali bonorum, qua puniri ex causa possunt innocentes ob aliorum scelera.

Quintò principaliter huius quæstionis disputatio proderit ad interpretationem glo. in c. cùm homo. 23. quæst. 5. verb. supplicium. Cuius non

8

*sine authoris laude plæriq;plærique passim meminêre. Eius priori parte probatur, non posse quenquam proprio & libero consensu seipsum adstringere, vt proalio criminis reo pœna corporis afficiatur. arg. l. liber homo. ff. ad legem Aquil. c. contigit. de sentent. excom. atq;atque ita frequentissimo omnium consensu recepta est hæc gl. sententia vti constat ex Felin. in c. 2. de constit. & Hipp. in rub. de fideiuis. q. 29. quo fit, vt in causis criminalibus, vbi pœna corporis imminet reo, qui in carceribus detinetur, nunquam is dimittit̃dimittitur datis fideiussoribus, id verò fit quoties pœna pecuniaria est pro eo crimine infligenda. optimus text. in l. diuus. in 1. ff. de cust. reo. Regia lex 16. tit. 1. part. 7. notant postalios Paul. Grillandus in tracta. de relax. carcerat. c. de fideius. reorum. Hipp. d. q. 29. idem in l. si infans. ff. de sica. nu. 16. Xuares in tract. de fideius. crimi. Posteriori parte gl. constat, consuetudine etmorib. posse induci, quod innocens seipsum obliget, & adstringat pro alterius crimine ad corporis pœnam. nam ad hoc gl. illam commẽdantcommendant Rom. consi. 15. & idem in singul. 128. Hippol. in d. q. 29. Deci. in d. c. 2. de constit. 1. & 2. lectione. Feli. in c. 2. nu. 8. de proba. Rochus Curtius in c. vlti. de consuet. fol. 45. colu. 4. quasi legis seu consuetudinis authoritas accedens consensui priuatorum possit id efficere, quod solo consensu permissum non est. His accedit, quod Deci. eleganter scribit in c. quæ in ecclesiarum. de consti. col. 4. dicens, posse fieri statuto simul & pacto id, quod solo pacto fieri non poterat. Item & illud quod ab eodem Decio eruditè traditur in c. iurauit. de probat. col. vlt. vbi non appellans à sententia lata in capitali causa, ei pœnæ consentire videtur, & ea sententia transit in rem iudicatam ex eo consensu, simul & authoritate legis, quod & ipse latiùs deduxi in Epitome de sponsal. & matrim. §. vlt. nu. 15. & sequen. Idem quod diximus in cōsuetudineconsuetudine, dicendum est in statuto, quamuis gl. loquatur de consuetudine, ob eandem rationem, & ita ad statutum eam retulit Iason in §. quædam. de actioni nu. 37. notat idem Deci. in d. c. 2. de constit. 1. & 2. lectione. Ego verò non video, qua ratione, nec in consuetudine, nec in statuto possit opinio glo. defendi, siquidem paulò antè probauimus, lege humana non posse innocentem pro culpa alterius, corporis pœna puniri, consensus proprius multò minus potest id efficere, nec vlla potest iusta causa dari, ex qua pœna corporis innocens pro alterius crimine puniatur: & ideò mihi magis placet contraria sententia, quam tenet Feli. in d. c. 2. de consti. col. 2. & idem in c. ius generale. 1. distin. ad finem. reprobans vltimam gl. partem, licet eam negligenter explicuerit. Non obest, quod in contrarium adduximus de legis & consensus authoritate, nam id verũverum est, quia tunc & lex ipsa culpam in consentiente præsumit, & ea iam est in processum iudicialẽiudicialem, & cognitionem deducta: quamobrem mirum non est, si consentiens puniatur ratione consensus, simul & legalis authoritatis, quæ non temerè ministratur, sed præmissa culpæ examinatione.

Sextò principaliter à præmissis deducitur verus intellectus ad text. in c. Romana. §. in vniuersitatem. de senten. excom. in 6. quo cautum est, ne sententia excommunicationis in vniuersitatẽvniuersitatem, aut collegium proferatur. Nam id mirum vi

9

*detur, cùm vniuersitas ex personis constat. c. cùm clerici. de verb. signifi. & per totum titulũtitulum. ff. quod cuiusque vniuer. nomi. & personæ possint excommunicari. Prætereà ipsa vniuersitas potest delinquere, culpamq́;culpamque cōtraherecontrahere excommunicatione dignam. gloss. in l. sicut. ff. quod cuiusq;cuiusque vniuer. no. Cuius præter Doct. ibi meminêre Abb. in c. in Genesi. col. 3. de elect. Deci. in c. cùm omnes. 1. lectio. colum. 7. de constit. nempe vbi omnes de vniuersitate cōcurruntconcurrunt & consentiunt in delictum. Vnde vniuersitas puniri iustè potest, etiam spiritali pœna, quib. aliquot iuris Pontificij interpretes respondent vniuersitatem esse fictam, repræsentatam quandam personam, non veram, & ideò anima rationali carentem, nec capacem spiritualis pœnæ, & excōmunicationisexcommunicationis, quæ non potest aptari animæ irrationali. c. 1. de sen. excom. in 6. c. P. G. de offi. deleg. c. sicut. in 3. de iureiuran. Hæc aũtautem ratio sufficiens non est: constat etenim vniuersitas ex personis, quæ capaces sunt Canonicæ censuræ, nec aliud est ipsa vniuersitas, si rem ipsam materialiter cōsideremusconsideremus, quàm personæ eam administrantes: nec aliud est ciuitas, quàm ipsa ciuium collectio. Cardi. in c. requisisti. de testam. l. ciuibus. vbi Ludo. Lusita. 6. colum. ff. de reb. dub. tradit Bartol. in l. aut facta. §. vltim. |

p. 231

ff. de pœnis. qua ratione absq;absque vllo dubio apparet, eam posse excommunicari.

Fortassis ea est vera ratio, quòd actus & passiones, vt cōsistantconsistant in facto, & ad factum referuntur, singulis omninò tribuendæ sunt, nōnon collegio, aut vniuersitati, nam his tribuuntur, & eorum esse censentur, quantum attinet ea res ad iuris effectum. optimus text. in c. 2. de testib. lib. 6. colligitur ex Bart. in d. l. aut facta. §. vlti. Cuius scripta explicat Ioan. Oldendorpius post alios in tracta. de iure & æquitate. tit. 14. Excommunicatio verò ferenda in aliquem non est, nisi ob actum verè proprium, culpa mortalis criminis perpetratum. c. nullus. c. nemo. 11. q. 3. qui quidem actus, & si ab vniuersitate processerit, ad quemlibet peculiariter referendus est quo ad pœnam excommunicationis, & similem, cùm non agatur de iuris effectu, ne si vniuersitati tribuatur, absurdum sequatur, scilicet, quòd puniantur hi, qui verè sunt innocentes: sicuti tex. in d. §. in vniuersitatem. probat: quia omninò punirentur, si excommunicatio posset ferri in vniuersitatem. Hanc rationem collegimus ex c. si habes. 24. q. 3. Domini. & Præpo. in c. sicut vir. 7. q. 1. Fel. in c. responso. de sent. excōexcom. & in c. dilectæ. col. 2. de exceptio. Ias. in l. 1. §. vlt. colu. 1. ff. de acqui. poss. Ananias in c. dilectus. in 2. nu. 10. & seq. desimo. Chassa. consi. 1. argum. 8. Ex quibus apparet, excōmunicationemexcommunicationem posse pronunciari contra illos de vniuersitate, qui contumaces & rebelles fuerint, culpamq́;culpamque contraxerint. Sic denique si citentur Decanus & Canonici. Decanus & Capitulum sub excommunicationis censura, & in Capitulo, cùm citatio eis proponitur, eiusq́;eiusque certiores fiunt, certi quidam Canonici reperiantur Capitulum constituentes, si ipsi mandato non obedierint, poterunt excommunicari, licet contrarium placuerit Rotæ 315. in antiquis. Eadem ratione etiamsi iudex malè pronunciet excommunicationis sententiam in vniuersitatem, nihilò minus ligat eos, qui ob culpam ea cẽsuracensura digni fuerint: ita Felin. in d. c. dilectæ. 2. col. & Imol. in c. Capitulum. de rescript. col. pen. & iuxta hunc sensum potest intelligi secunda opinio. gloss. in dicto §. in vniuersitatem verb. penitus. quæ tutior est. Tametsi ex iuris rigore prior opinio, ex qua omninò ea excommunicatio nulla censetur, esset tenenda secundum Francum, & alios ibi. Palud. & communem in 4. distinct. 18. q. 2. ad finem. Curti. seniorem consilio 20. dubio 2. & probatur ex his, quæ tradit Lud. Gomezi. in regul. de idiomate. q. 2. Imò quamuis iure posset excommunicatio ferri in vniuersitatem, minimè ligarentur hi, qui post ipsam censuræ pronunciationem collegium, aut vniuersitatem fuerint ingressi. Bald. Paul. Imol. Aretin. & alij in l. si grege. ff. de lega. 1. Felin. in d. cap. responso. Iason in l. inter stipulantem. §. sacram. ff. de verb. oblig. in fine. vbi testatur, hanc esse communem opinionem. Cui suffragatur optimus textus in capi. 1. in princip. de offic. vicar. in 6.

Septimò hinc procedit, quòd licet grauis sit censenda pœna ecclesiastici interdicti, plærunque tamen ob culpam vnius, qui ciuitatis, aut pro

10

*uinciæ dominus est, vel in ea habet secularẽsecularem ecclesiasticámue iurisdictionẽiurisdictionem, tota prouincia, tota ciuitas submittitur interdicto. tex. in c. nōnon est vobis. de spons. c. sanè. in 2. vbi optimè Deci. ff. de offi. deleg. c. si sententia. de sen. excom. in 6. in 2. parte. Nam isthæc pœna spiritalis non est, nec enim afficit animam, quia non priuat communione suffragiorum ecclesiæ, sed tantùm suspendit interdictos auditione, & celebratione diuinorum officiorum, quæ quidem priuatio directè animam non afficit, & sic distat ab excommunicationis censura. Vnde ciuibus interdictis, hi & interdicti censentur, qui in locum aliorum ciuium post sententiam successêre, in eam ciuitatem domicilium transferentes. gloss. communiter recepta in d. c. si sententia. verb. non competant. quam esse ordinariam asserit Ias. in d. §. sacram. columna vltima. Extant in hanc rem pulchra Plutarchi verba, lib. de sera Numinis vindicta. col. 13. quem legito. Sic è contrario ciuis interdictus, qui culpæ particeps non est, si seipsum ad aliam ciuitatem causa mutandi domicilium transtulerit, immunis est ab ipso interdicto. Anchar. Franc. & alij in d. c. si sententia. & Calder. de eccles. interdict. 2. q. folio 4. quibus duo addenda sunt. Primum, quòd si iudex interdicto subijciat commune alicuius ciuitatis, personæ & locus huic censuræ subiecta censentur, secundum Freder. consil. 188. Secundum, is qui habitat in loco interdicto, si interdictus non est, potest in ecclesia extra locum interdictum sepeliri. ita notat idem Fred. consil. 121.

His omnibus accedit, quòd ciuitas, quæ proprium episcopum occiderit, licet omnes ciues nec peccati, nec criminis rei sint, priuatur honore, & dignitate episcopali. text. in c. ita nos. 15. q. 2. Cuius meminêre Bald. in l. si nondum. C. de furtis. Iason in l. 2. colum. 2. C. de inoffic. test. id intelligentes, quando ijs episcopus erat iam consecratus. Hæc etenim pœna temporalis est, & ideò ex causa iusta possunt innocentes eam pati.

CAP. IX.

PROXIME tractauimus de pœnis, quæ aduersus innocentes à iure statuuntur, cui quæstioni & illa affinis est, quæ nam ratio sit habenda in ipsis innocentib. puniendis iuxta ipsius iustitiæ æquilibrium, & præsertim ambigitur, an homicidium similéue crimen iustè puniatur tantùm pecuniaria pœna indicta. Et profectò videtur hoc refragari legi naturali, diuinæ & humanæ. Naturali quidem, quia secundum eam pœna iuxta delicti mẽsurammensuram infligẽdainfligenda est: Deuter. 25. pro mensura peccati erit & plagarum modus, cùm de ratione iustitiæ sit æquabilitas, quæ omninò in eius exercitio seruanda est. Is enim, qui proximũproximum & Rempub. iniuria læserit, non æquè iure naturali punitur, nisi ea punitio sit sufficiens ad satisfactionem & reparationẽreparationem illati damni, nec aliter iusta punitio fit, nisi delinquenti æqualis crimini iniungatur. hæc verò commodè decerni nequit, nisi ipse patiatur idem, quod alteri per iniuriam intulit, sicuti diuus Thomas docet 2. 2. quæstio. 68 artic. 4. Hinc sanè apud veteres processit talionis pœna, quam Græci appellant αντιπεπονθός: cuius meminit Aristote

1

*les lib. 5. Ethico. c. 5. alij eam apellant ταυτοπάθειαν. Theophilus Institu. de iniurijs. §. pœna. Latinorum quidam retaliationem: alij supplicij similitudinem, alij repatientiam. Adducit Aristoteles ex Hesiodo, licet talionem omninò non probat, carmina quædam de Rhadamanthi iustitia.

Si contrà passus fuerit, quod fecerit idem,
Iudicium planè rectum, vindicta́vindictaque fiet.

Sic & lege Mosaica cautum erat, oculum pro oculo, dentem pro dente in pœnam eruendum. Exodi 21. Item & lex duodecim tabularum, titu. de iniurijs inquit. Si membrum ruperit meum è pacto talio esto, quem defendit aduersus Phauorinum Sextus Cecilius apud Gellium lib. nocti. Artica. 20. cap. 1. Nec vt iniqua damnatur à Christo Iesu Matthæi capit. 5. nam licet eam existimet acerbam esse, dedit tamen consilium remittendi iniurias, non præceptum. Imò & nunc hanc talionis pœnam sancitam esse constat aduersus iudicem, qui delatum ad se crimen punire neglexerit: eandem enim pœnam pati debet, quam alijs indulsit, & dissimulando concesserit. l. vltim. C. ne sanctum baptisma iteretur. cuius meminêre Romanus in singu. 77. Feli. in cap. qualiter. in 2. §. ad corrigendos. col. 7. de accusatio.

Olim sanè accusatores regulariter se inscribebātinscribebant ad similitudinem supplicij, si in accusatione deficerent, & ita iure puniebantur. l. si cui. ff. de accusa. l. 3. C. qui accusa. non poss. l. 2. versic. ex longinquo. C. de exhib. reis. l. vlti. C. de accus. cap. tuæ. de procur. gloss. & Doct. in cap. super his. de accusatio. notat. Thom. dicto art. 4. Regia l. 13. tit. 9. part. 4. l 21. tit. primo. part. 7. Tametsi hodie moribus receptum sit, eam inscriptionem nec esse necessariam, nec simile supplicium calumniatoribus inferendum fore. Bart. in l penul. §. ad crimen. ff. de publi. iudic. secunda colum. Gandinus in tracta. de Maleficijs. rub. qualiter fiat accusatio. 2. col. Alber. in l. vlt. col. 1. C. de accusat. Angel. & Salycet. in l. qui crimen. C. qui accusa. non possunt. Felin. colum. 4 post alios in dicto capitulo. super his. Bartol. in dicta l. si cui. nihilominus erit arbitrio iudicis puniendus accusator, qui in probatione criminis defecerit. optimus text. in dicto capit. super his. & in l. & in priuatis. ff. ad Turpilli. glo. in dicto capit. tuæ. verb. effectum. tradit Alciat. libr. 9. Parerg. capitu. 8. Eadem ratione temperata est à prætore in iniurijs talionis pœna. §. pœna. Institut. de iniur. quæ iustissimè & hodie seruabitur in eo, qui in causa capitali, vbi corporis pœna est iure infligenda, falsum testimonium contra innocentem dixerit. l. 83. Tauri. cuius decisio deducitur à capit. 19. Deuteronomij. & l. 1. §. prætereà. ff. de Sicar. Cuius ad |

p. 233

hoc meminêre Bald. in capitulo primo, in princip. colum. vltima. de pace tenenda & eius violat. Iason in l. & si legibus. C. si contra ius, vel vtili. publi. idem in l. si duo patroni. §. vltimo. ff. de iureiurand. notat gloss. in cap. Rex debet. 23. quæstio. 5. Quòd si proprium est iustitiæ puni

2

*tiuæ, vt pœna iuxta sceleris mensuram imponatur, constat apertè, non esse iuri naturali cōueniensconueniens, homicidij crimen pœna tantùm pecuniaria puniri. Hoc ipsum aduersatur, & legi Euangelicæ & diuinæ, secundum quas morte puniendus est homicida: Gene. capit. 9. Quicunq;Quicunque effuderit humanum sanguinem, fundetur sanguis illius. Leuitic. cap. 24. Qui percusserit & occiderit hominem, morte moriatur. Nume. capit. 35. Si quis ferro percusserit, & mortuus fuerit, qui percussus est, reus erit homicidij, & ipse morietur. Matthæi capit. 26. omnes enim, qui acceperint gladium, gladio peribunt. cap. duo ista. 23. quęst. 4. Sic etiam & humana lege homicida, quod fecit, expectet. l. 3. C. de epis. audien. l. vnica. C. de rapt. virgi. l. 3. §. legis. ff. de Sicar. eleganter Matthæ. de Afflict. in constitutio. Neapoli. lib. 1. tit. de homicidijs puniend. & Chassanæ. in consue. Burg. rub. 1. versi. videndum. Regia l. 3. titu. 13. lib. 8. ordinat. l. 15. titul. 8. part. 7.

Deinde quòd pœna pecuniaria tantùm homicidia puniantur, maximam præstat delinquendi occasionem, præsertim diuitibus: nullam enim reus pertimescit culpam, quam redimere numis existimat. cap. pauper. 11. q. 3. Igitur leges ita punientes homicidas, nec iustæ sunt, nec Reipublicæ conueniunt: & ideò nec condi, nec seruari debent, quod adnotârunt Archid. in d. cap. duo ista. Hosti. Card. Abb. & Rochus Curtius in cap. vlti. de consuet. folio paruo. 20. colu. 1. & 2. Idem Abb. in cap. 2. de delict. pueror. Feli. in rubr. de homic. In contrarium adducitur text. in d. cap. 2. de delict. pueror. vbi probatur, posse iustè homicidium puniri tantùm pœna pecuniaria: Sed ea lex, cuius ibi mentio fit, procedit vltra pœnam corporalem, vt Panorm. existimat, vel in homicidio fortuito casu, non ex malitia contingenti. Regial. pe. titul. 13. lib. 8. ordin. l. aut facta. §. euentus. ff. de pœnis. Secundò apparet, easdem leges probari in §. pœna. Insti. de iniurijs. loquitur tamen ille text. de iniuriarum æstimatione, & nihilominus hæc statuta iusta esse, & ex eis homicidam pecuniaria tantùm pœna puniendum esse præmittunt Bar. in l. 1. versi. vltimo quæro. ff. de publi. iudic. & in l. 1. ff. vi bono. rapt. & in l. nunquam plura. ff. de priuat. delict. Abb. in cap. vlti. colum. pen. de sepult. Aretin. consil. 58. colu. 6. expressim Alex. id probat post Barto. ibi in l. 1. nume. 13. ff. quod quisque iur. verùm quia magis Communis videtur prior opinio, & prę se refert quandam naturalis iustitiam æquitatis, resq́;resque ista ambigua est propter contrariæ opinionis authores, erit altiu hac de re tractandũtractandum sequenti præmisso axiomate.

Quamuis culpę et delinquenti um scelera ex ęquilibrio, iuxta mensuram & criminis qualitatem punienda sint, exactè proportione obseruata, non tamen absolutè secundum æqualitatem, & supplicij similitudinem pœna infligenda est, authore Aristotele lib. 5. Ethicor. cap. 5. Non enim semper conuenit Reipublicæ, vt qui crimen aliquod perpetrauerit, idem patiatur, quod intulit, nam esset ea punitio frequenter iniqua, sed potius pœna est iuxta proportionem delicti constituenda, attenta qualitate iniuriam inferentis, & eius, cui fuerit illata, vt si magistratum quis gerens alterum etiam iniquè percusserit, repercutiendus non est. Et item si gerentem magistratum quis percusserit, non tantùm repercutiendus est, sed & maiori afficiendus supplicio. Hæc Aristoteles, cui cōsentitconsentit Thom. 2. 2. q. 67. art. 4. ad primum. ex quibus plura deducuntur.

Primum, posse contingere, vt iusta sit lex, iustumue sit statutum, quod homicidāhomicidam pœna pecuniaria tantùm puniendum esse sanxerit, nempe si ex causa fiat. Nam si pœna pecuniaria esset magnæ quantitatis, forsan non esset ea punitio iniqua, nec contẽptuicontemptui haberetur ea lex, quod Bald. censet in cap. 1. §. iniuria. ad finem. de pace iura. firm. Rom. sing. 76. Idem profectò erit, vbi homicidium non præmeditato consilio, sed fortuitò oborta quæstione ad propulsandam iniuriam verbalem, ad effugiendum honoris periculum repentè contigerit. Solet enim frequentissimè accidere crimen istud eo pacto, vt licet puniendum sit, nec culpa careat homicida, tamẽtamen inspecto gẽtiumgentium more, quo de honore ac fama, & cuius libet nomine tractatur, non ea sit dignũdignum pœna, quæ iure ordinario in homicidas fuerit statuta: His sanè casibus iudices ipsi, & præsertim qui supremo Regis adsistunt tribunali plęrunq;plęrunque pœnam mortis in aliam mitiorem commutant: idq́idque, sæpissimè censent, vbi statim post homicidium ipse delinquens non punitur, sed demum ex interuallo, quasi iam obliuio sceleris pœnam ipsam ordinariam minuat, arg. l. si diutino. ff. de pœn. Si diutino, inquit Modestinus, tempore aliquis in reatu fuerit, aliquatenus pœna eius subleuanda erit. Ex quib. verbis deducitur communiter ab Accur. Bart. & alijs, eum qui post longũlongum tempus alicuius facinoris accusatus est, mitiori pœna puniendũpuniendum esse, quod omninò improbandum non est, notat post alios Alciat. in c. cùm non ab homine. de iudi. nu. 38. & præced. Rochus Curt. in cap. vlti. de consuet. notab. 1. Tametsi à Iurisconsulti responso id perperam deducatur: Siquidem reatus est status & |

p. 234

conditio, in qua durante accusatione rei sunt donec vel absoluantur, vel condemnentur, causam etenim agunt squalore, & illuuie confecti, promissa barba, habitu sordido, & pannoso, misericordiæ aucupatore. l. vlt. ff. ad l. Iul. maiesta. vbi eleganter Budęus. l. vlt. §. de illo. ff. de bonis eorum, qui ante sen. mor. sibi consciue. l. cùm ratio. §. fraudis. ff. de bonis damnat. Plinius lib. 7. Epistola ad Suram, vt tandem verè velit Modestinus, ob eum statum, & diuturnam illam calamitatem, pœnam fore minuendam: tradunt Alciat. lib. 2. parerg. ca. 10. & Corasius lib. miscell. 2. c. 20.

Secundò, hinc constat, qualiter sit accipiendũaccipiendum id, quod Christus Iesus in Euangelio dixit. Qui gladio peremerit aliquem, gladio peribit, nam id non est referendum omninò ad gladium verum, quo occidens extinguatur: sed ad pœnam. quæ iuxta criminis proportionem est homicidæ infligenda: non semper secundum speciem, sed secundum quantitatem pœnæ, vt præter alios explicat Caietan. Ientaculo 6. quæst. 3. Alioqui si ea verba essent intelligenda secundũsecundum speciem, iniquè damnarentur homicidæ ad Regias triremes: quod assiduè fit, & iniquius deportarentur in insulam. l. 3 §. vlt. ff. de sicarijs.

Tertiò, eadem ratione procedit distinctio glo. communiter receptæ in capit. cùm quidam. in prin.

3

*de iureiur. vbi scribit, pœna pecuniaria grauiùs esse puniendum nobilem, aut constitutum in dignitate, quàm plebeiũplebeium. At si de corporali pœna tractetur, non ita puniendum fore nobilem, ac plebeium, ob qualitatem personarum, ex qua iustissimè fit pœnæ mutatio. text. in l. aut facta. §. persona. ff. de pœnis. leg. sacrilegij pœnam. in princ. & §. 1. ff. ad l. Iuliam peculat. l. Pedius. & l. vlt. ff. de incendi. ruin. & naufrag. d. l. 3. §. vlt. & l. penult. ff. ad l. Corn. de Sica. cap. pastoralis. in princ. de offic. deleg. c. vltimo, de pœnis. omnium latissimè & vberrimè Andræ. Tiraquell. in tract. de nobilit. cap. 20. nume. 104. post Alberi. in l. illicitas. §. qui vniuersas. ff. de offic. præsid. Barto. in l. 1. ff. de termi. mot. cap. qui contra 24. quæst. 1. capitu. contra. & capi. vlt. 26. q. 5. gloss. in cap. vlt. de transactionibus. Matthęus de Afflict. in constitutionibus Neapol. rub. 9. nu. 36. & sequentib. Bonus à Curtili Brixiensis de nobilitat. 5. parte.

Quartò, licet plebeij passim in criminibus inquirendis tormentis, & quæstionibus subijciantur, non sic nobiles: nam & hi torquendi non sunt. tex. optim. in l. nullus. C. ad l. Iuliam ma

4

*iest. l. diuo Marco. C. de quæst. vbi Cynus, Bar. in l. milites. C. eod. Salyc. in l. 1. C. de iuris & facti ignor. vlt. col. Iason in l. miles. ff. de re iudi. nu. 4. Alex. in l. Centurio. 8. col. ff. de vulga. Tiraquel. in dicto capitulo 20. nu. 134. dicens, contrarium seruari in Regno Franciæ. Prior tamen opinio in Hispania frequentius seruatur. l. 24. tit. 21. part. 2. l. 5. & 6. titulo 2. lib. 4. ordina.

Quintò, ob eandem rationem, nobiles pœna ignominiosa afficiendi non sunt: secundum Fulgo. consil. 167. & ideò cùm pœna furcarum, & suspensionis ignominiosa sit: quod eleganter tractat Tiraquel. d. capitu. 20. num. 106. nobiles ea non sunt plectendi, sed decapitandi: gloss. in l. 3. §. 1. ff. de re milit. vbi Barto. l. moris. §. sed etiāetiam. ff. de pœnis. Bart. in l. capitalium. §. seruit. ff. eo. ti. idem in l. desertorem. §. pœna. ff. de re milit. Panor. in c. pastoralis. in princ. de offi. deleg. Ioan. Lupi. in rub. de donatio. §. 9. Bonus de Curtili d. 5. part. Regia l. 24. titu. 21. part. 2. Bologninus consil. 37. col. 6. Thom. Grammatic. decisi. 32. dicens, ex hoc nobilem nōnon esse damnandum ad triremes, vt remigis subseruiat officio: atque ita Neapoli pronunciatum fuisse apud magnam Curiam.

Hæc tamen duo, quæ postremò adnotauimus minimè obseruantur in crimine Iæsæ maiestatis secundum Bal. & Feli. colu. 3. d. c. cùm quidam. nam in eo nobilis & torquetur, & altioribus furcis suspenditur saltem in Regno Franciæ: siquidem apud Hispanos adhuc propter istud crimen nobiles decapitantur: non suspenduntur. Quin imò nobiles torqueri posse, & furca suspendi, si vt famosi latrones, & viarum grassatores accusentur, notat Salyc. in l. 1. per text. ibi. C. quand. liceat vnicuiq, se vindicare. & idem si de crimine furti agatur, tenent gl. in cōstitconstit. Neapol. rub. 32. verb. accusatorum. & Matth. de Afflict. in rub. 31. ad fin. Et licet Abb. in c. pastoralis. in princ. de offic. delega. contrarium teneat: prior sententia optimè probatur in l. 24. titu. 21. part. 2. vbi etiam statutum est, nobilem torqueri posse ob crimen lęsæ maiestatis, & meritò, cum proditionis crimen veræ nobilitati repugnet, & proditoris insignia delenda sint. l. eos qui. ff. de pœnis. Roma. dicens eam sing. notab. 476. & 669. Lucas de Penna in simili & leuiori crimine, in l. mulieres. col. 5. versi. vlti. C. de dignitat. libro 12.

Sextò, his omnibus perpensis apparet: an verũverum sit, quod Bal. scripsit in l. 2. C. de fide instrum. in fine existimans, in pœnis relatiuis, & vbi ex lege quis puniendus est eadem pœna, non esse deferendum nobilitati, nec dignitati personarum, imò eadem pœna puniendum fore nobilem deficientem in accusatione plebeij, qua idem plebeius esset puniendus, si crimẽcrimen probatum foret. Adducitur ad hoc textus in l. ad Commentariensem, vbi gloss. verbo vilem. & Bald. C. de custod. reorum, idem Anani. in capit. super his. de accusat. colum. penult. Felin. in dicto ca. cùm quidam. & in dicto ca. pastoralis. colum. 2. versi. octauò fallit. quibus & Tiraquell. accedit in dicto c. 20. num. 123. Ego etenim falsum id existi|

p. 235

mo: nam quid expressius adduci potest de pœnis relatiuis, quàm quòd de talionis pœna statutum est, & olim erat, & tamen nulli dubium esse poterit, quin ea talionis pœna sit accipienda, adhibita personarum distinctione, vti pulchrè Aristoteles docet libro quinto ethic. capi. 5. & libro primo. Rhetorices ad Theodecten. & prætereà contra Bald. est text. singul. quo in loco idem contrarium adnotauit in l. vlti. §. cùm sit. C. vbi Senat. vel Clariss. Et deinde ratio hoc dictat, cùm iuxta proportionem quædam pœna respectu nobilis, quāuisquamuis ex se ipsa sit minor, censetur maior, quàm eadem respectu ignobilis. optimus text. in l. 2. C. vt intra cert. tempus crimi. causa termi. & probatur his iuribus, quę tertia illatione adduximus, nec opinio Bald. in d. l. 2. & in d. l. ad commentariensem. probatur inibi, quia Accursius non rectè exponit textum illum in verb. vilem. diuinat enim eius interpretatio, nec ex ea non omnino colligitur, commentariensem nobilem puniendũpuniendum fore eadem pœna, qua custoditus plebeius, qui aufugerit, puniendus erit.

Septimò, illud hinc deducitur, quod in puniendis criminib. ratio habenda est personarum, nānam siue mandāsmandans, siue mandatarius nobilis sit, quoties de punitione tractabitur: deferendum est dignitati aut nobilitati eius, qui puniendus est, secundum Aretin. in l. si stipulatus fuero. per text. 2. colum. ff. de verbor. obligat. Bald. in l. vnica. 4. notab. C. de rapt. virg. & Deci. in c. 1. de off. deleg. nu. 12.

Octauò, quamuis regulariter, qui non habet bona, vnde soluat pœnam delicti pecuniariāpecuniariam, corpore puniendus sit. l. 1. §. vltim. ff. de pœnis. l. si quis id quod ff. de iurisdi. omn. iud. tradidimus & nos. 1. ca. huius libri. num. 8. id est verum in plebeis, non autem in nobilibus, & alijs, quorum dignitati deferendum est, Bartol. in dicto §. vlt. Angel. Areti. & Ias. numer. 43. in §. pœnales. Inst. de actio. Feli. in c. ad liberandum. de Iudæ. Ioan. Lupi. in rubr. de donationibus. int. vi. & vxor. § 9.

Nonò, ex his erit examinanda Pauli Castren. sententia, qui in l. de quibus. col. antep. ff. de legib.

5

*scripsit, quod quoties iure ob aliquod crimen est alicui amputanda manus dextera, & is ea manu careat, commutabitur pœna, amputabiturq́ue sinistra. Nam cùm hic agamus de iusta punitione delicti & pœnarum proportione, & mensura, licet iustum sit criminosum manibus integrum altera priuari, non idem erit, nec eadem iusticiæ æqualitas adest, vbi is altera mutilus est, quia vtraque priuatus manebit, nec est æqua cōmutatiocommutatio pœnæ, quæ proculdubiò multò maior est, si quis vna, quam tantùm habet, manu priuetur, quàm si cùm integer manibus sit, altera ei abscindatur, quod expressim adserit Aristoteles lib. 1. Rhetori. ad Theodecten, capitul. 7. de maiori ac minori bono. ad finem: secundum quem etiam si talionis lex seruanda foret, & quis alteri oculum erueret, alterum quidem è duobus, non esset oculus ei eruendus, si is vnum tantùm haberet, atq,atque ita aduersus Pau. Castrensem est pulchra sententia Bart. in l. hos accusare. §. vltim. ff. de accus. in fin. idem sensit Bald. in l. quid ergo. §. pœna. 2. lect. colum. vlti. ff. de his, qui notantur infam. optimus tex. in d. l. 2. C. vt intra cert. temp. crim. caus. termi. notat Paul. Castrens. sibi contrarius post Bald. ibi. num. 12. in auth. sed nouo iure. C. de seruis fugi. quamuis priorem Pauli opinionem comprobent Guliel. de Cuneo, Iacob. But. & Sal. in d. auth. sed nouo iure. Bar. in l. vulgaris. ff. de fur. Thomas Grammati. decisi. 94 Ex quibus constat, vbi à lege vel ab homine quis ob aliquod crimen damnetur amputatione manus, & is vnam tantùm habeat, esse nihilominus condemnationem exequendam. Quorum sententia obtinebit, quando ex qualitate criminis, vel alia coniectura possit commodè præsumi, legislatorem, aut iudicem voluisse etiam in prædicta specie locum fore pœnæ amputationis manus, alioqui dura nimis est ist hæc opinio.

Decimò, apparet hinc ratio eius, quod passim iuris vtriusque interpretes adnotàrunt, scilicet, pœnam esse vel remittendam, vel minuendam delinquenti, ob insignem eius peritiam, seu ex eo, quod artifex sit celebris, magniq́ue nomi

6

*nis, & ideo reipublicæ maximè vtilis. Vnde æquum est, ob hanc publicam vtilitatem, mortis pœnam, & similem ei remitti & cōdonaricondonari. Hoc etenim procedit iuxta proportionem inspecta delinquentis qualitate, & id, vt communiter receptum est, probatur in l. ad bestias. ff. de pœnis. quam ad hoc inducunt Oldra. Alber. & alij inibi, & Roma. in singul. 717. asseuerantes, iudicem pœnæ exequutionem debere suspendere, principemq́ue consulere, vt ipse princeps legis pœnam remittat. Sunt etenim multa in vtroque iure statuta ob insignem, & excellentem alicuius dignitatem & virtutem, quæ traduntur in capi. quia periculosum. de senten. excommunic. in 6. in ca. de multa. de præb. per Iason. in l. iubemus. C. de iudi. Barbat. in rubr. de iura. calum. Hippo. in l. 1. §. ad quæstionem. ff. de quæst. nu. 7. tradit ad hæc Alcia. historiam de Azonis morte. lib. 9. parerg. ca. vlt. qui lib. 2. c. 28. verè contendit in d. l. ad bestias. non probari, quod communiter ab ea deducitur. Ad bestias damnatos, inquit Paulus, fauore populi præses dimittere non debet, sed si eius roboris, vel artificij sint, vt dignius populo Romano exhiberi possint, principem consulere debet. Quo in loco non agitur de alleuatione pœnæ, sed solũsolum de rei damnati transductione, cùm |

p. 236

damnati ad bestias sine licentia principis non possent in aliam prouinciam traduci, consulendus princeps erat, an Romam vellet eos damnatos mitti, qui propter roboris, & artificij excellentiam dignius exhiberent populo Romano spectaculũspectaculum. Ego verò existimo etiam ipsum iudicem posse proprio iudicio & sententia ob personæ dignitatem, & excellentiam pœnam legis ordinariam minuere, & in mitiorem commutare, quod statim latius ostendemus.

Vndecimò, ab eadem radice procedit, an furtum

7

*possit iustè per legem pœna mortis puniri? NāNam regular iter fur non occiditur in criminis pœnam. Authen. sed nouo iure C. de seruis fugi. & in Auth. vt nulli iudicum. §. pro furto autem. colla. 9. Regia. l. 18. titul. 14. part. 7. nisi fuerit famosus latro. l. capitalium. §. famosos. ff. de pœnis. is etenim furca suspenditur. Dicitur autem latro famosus is, qui grassatoris crimẽcrimen exercet, vt inibi expressum est, item & ille, qui furari cōsueueritconsueuerit, ex quo solet pro tertio furto quis suspendi. gloss. in l. 3. C. de episco audi. vbi Bald. hoc in specie probat. idem Bald. Paul. Castren. Cæpola. quæst. 10. post glo. ibi in d. authen. sed nouo iure. Angel. Aretin. in §. ex maleficiis. & ibi Gomezi. nu. 12. Inst. de actioni. Felin. in ca. at si clerici. col. vlt. §. 1. de iudic. facit tex. in c. 1. de pœnis. glo. in c. hoc vestræ. 11. distinct. & in l. quicunque. C. de ser. fugit. Atque hanc pœnam iustè posse à republica statui in hoc casu propter delinquendi proteruiam, & contumaciam scribit Io. Maior in 4. distinct. 15 quæ. 27 imò apud Hispanos olim pro secundo furto suspendebatur fur. l. 6. tit. 5 lib. 4 Fori. Quamuis istam opinionem Bald. asserat contrariam esse iuri Iaso. in d. §. ex maleficiis. 2. col. & idem post alios in l. penult. ff. de condict caus. dat. Sed & priorem sententiam sequitur Angel. Aretin. de maleficijs. verb. vestem cœlestem. eamq́ue lege lata apud Germanos stabiliuit Carol. Cæsar huius nominis quintus, primus Hispaniarum Rex ti. de furtis tertiò patratis. idem ex lege Lombardica statutum fuisse constat authoritate glo. in tit. de pace iuram. firman. versicu. seu furtum. & Gandini de maleficijs. titu. de furibus, atque ex ipsis Lombardorum legibus hæc eadem pœna probatur, quæ obtinet, etiam si prima furta fuerint dignè punita. l. capitalium. §. solet. ff. de pœnis. Bald. in auth. qui semel. colu. pe. C. quom. & quand. iud. Corset. sing. ver. statutum. Feli. in c. sicut. de testib. Iason in l. si idem cum eodem. 2. col. ff. de iur. omn. iud. Cæpola. in authen. sed nouo iure. num. 42. Chassanæ. in consuet. Burgund. tit. 1. §. 5. vers. simplex. nu. 15. & seq. Andr. Alciat. in d. c. cùm non ab homine. de iudic. vlt. notab. num. 30. cùm etenim furandi consuetudo attendatur, nihil refert, sint priora furta punitione abolita. Idem erit obseruādumobseruandum, vbi prima duo furta commissa fuissent in alieno territorio, & distincto ab eo, in quo tertium commissum est. Bar. in l. si cui. §. vlt. ff. de accus. Ab. in c. 1. de pœnis. Iason in d. l. si idem cum eodem. Cæpola. Alcia. & Chassa. paulò antè citati. quorum vltimus hanc opinionem scribit Communem esse. Sic sanè quibusdam visum est, vnum tantùm furtum, modò id graue sit, quantitate, aut qualitate sufficiens esse, vt fur morte puniatur. Bald. in d. auth. sed nouo iure. col. 2. Ananias in cap. vltim. nume. 8. de furtis. Abb. in c. inter alia nu. 31. de immu. eccle. latè Ioan. Igneus in l. 1. §. si sibi manus nu. 121. ff. ad Sylla. Angel. Aretin. dict. verb. vestem Cœlestem. & in d. §. ex maleficiis. Angel. Perusi. in l. quod si nolit. §. qui assidua. ff. de ædilit. edict. adducitur ad hoc tex. in l. is qui tres. §. penult. ff. de excusat. tu. vbi tutela magnæ bonorum quantitatis, tribus tutelis æqualis cẽseturcensetur. Sed ea decisio procedit ob difficilem rerum administrationem, nec commodè huic quęstioni aptari potest, ideo contrarium plerisque placuit. & præsertim Saly. Fulgo. Paulo Castrensi. & Cæpolæ. in d. auth. sed nouo iure. nu. 30. Ias. in d. l. pe. & in l. 1. C. de precib. imp. offer. & in d. §. ex maleficijs. vbi eandẽeandem sequitur Gomezi. nu. 13. & Crottus in c. vlt. col. penul. de consti. in 6. Chassanæ. d. §. 5. versi. simplex. & versi. quæro quomodo. num. 14. quibus suffragatur, quod absque vlla distinctione à iure statutum est, furem non esse punien dum mortis pœna. Sed profectò etiam si lege cautum sit, furem non esse occidendum, sed alia mitiori pœna damnandum, non ex hoc vetitum est, iudicem ob criminis qualitatem, ex eo, quod vel ratione loci, temporis, aut quantitatis furtum sit extraordinarium, & maximè graue, pœnam legis augere, & ob exemplũexemplum furem istum vltimo supplicio afficere. § item lex Iulia. peculatus. Insti. de pub. iudi. l. 18. titul. 14. part. 7. l. 2. De la hermandad. l. 74. styli. ca. 1. §. si quis quinque solidos. de pace iuramen. firman. l. penultim. ff. de condict. caus. da. optimus text. in l. aut facta ff. de pœnis. In tanta enim hominum audacia id palàm est, alias pœnas præter capitales prorsus irrideri, & ideo hisce temporibus opus est aduersus fures durioribus pœnis, potissimùm vbi furtum simplex non est, sed vel quantitate, vel qualitate graue. Quo fit, vt licet Alexand. de Halas par. tertia. quæst. 47. memb 4. arti 3. Scotus in 4. sent. distinct. 15. q. 3. & Syluest. verb. furtum. quæst. 3. censuerint, iniquam fore legem, quæ pro simplici furto mortis pœnam indixerit, nec iustè posse eam in republica statui: verius tamen est, eam pœnam statui æquissimè posse, vbi furtum qualitate, vel quantitate sit enorme, sicuti ex iunioribus Theologis probātprobant Ioan. Driedonius de liber. Christ. pagin. 115. & Medina in tracta. de contracti. & restitu. quæst. |

p. 237

14. & eleganter Alfonsus à Castro lib. 1. de potest. legis pœnalis. ca. 6. si quidem frequenti huius criminis vsu considerato, & læsione maxima, quæ ex eo reipublicæ infertur, expedit pœnas exquirere, quibus hominum reprimatur audacia. His etenim inspectis iuxta proportionem fures puniuntur vltimo supplicio, & pœna corporis, tametsi rebus, & patrimonio ipsi læsionem intulerint. Nam quod fures corporali pœna puniri possint, præter alia, quæ punitionem istam iustam esse ostendunt, varijs gentium moribus, & legibus probatur. Siquidem fures, etiam simplices flagellis cædendos esse constat ex Auth. sed nouo iure. C. de seruis fugi. l. 18. titul. 14. parte 7. Lege item LōbardicaLombardica, cuius mentionem superius fecimus, pro primo furto oculus eruitur, pro secundo nasus abscinditur. Apud Hispanos fori legibus quandoque furibus aures, & manus amputabantur. l. 6. titul. 5. libro quarto. & l. secunda. tit. 13. eo. lib. eadem aurium abscissio pro furto certæ quantitatis commisso in erêmo statuta est. l. 2. de la Hermandad. qua etiam in quibusdam casibus mortis pœna pro furto imponitur, quandoque amputatio pedis, passimq́ue apud nos fures flagellantur, auresq́ue eis abscinduntur, præter ipsius damni dati restitutionem. Olim apud Romanos fur domino rei furto ablatæ vt seruus tradebatur, authore Gellio lib. noct. Atti. 11. ca. vl. tradit varias huius criminis pœnas Alexan. ab Alexand. dier. geniali. libro sexto. capit. 10. imo & furibus ferro candenti, fronti signum imponi solere apud Italos, testatur Gandinus in titulo de pœnis reorum. numer. 59. Idemq́ue per capitula Regni Neapolitani statutum esse, asseuerat Andræas Isernia in Aerario. verbo. furtum.

Duodecimò, cùm crimina sint secundum proportionis mensuram punienda, & hæc variè contin

8

*gat, ratione loci, temporis, personæ, & quātitatisquantitatis, nec à lege certũcertum quid statui possit, quin iudicis recti & prudẽtisprudentis arbitrio multa relinquantur, constat planè, iudicem posse proprio iudicio & sententia legis pœnam vel augere, vel minuere. l. quid ergo. §. pœna grauior. ff. de his qui not. infam. capitul. vltim. de transactionibus. c. at si clerici. §. de adulterijs. de iud. & capitul. de causis. de offic. delegat. tenent in specie Abb. in capitul. 3. de pœnis. idem in capitul. nisi de offic. legat. Doct. in d. §. pœna. etiam si lex certam pœnam statuerit appositis dictionibus, præcisè, omnimodo, & similibus. Hostien. Ioan. Andr. & Doctor. in c. qualiter. in 2. de accus. vbi Aret. num. 24. eos sequitur, dicens, hanc opinionem Communem esse, etiam si iudex eius sit conditionis, qui super eo crimine dispensare non valeat, quod expressim præfati Doct. sentiunt. Quibus non obstat gloss. in dict. capit. 3. quam inibi approbant Innocen. Ioan. Andræ. Anch. & Anton. & Henric. in capitul. in archiepiscopatu. de raptorib. Felin. in dicto capitulo qualiter. num. 33. quæ asseuerat, iudicem, qui non potest super eo crimine dispensare, minimè posse diminuere pœnam à lege statutam. Quia id verum est, postquam iuxta legem ipsa condemnationis sententia lata fuerit: tunc etenim non potest sententiæ, & legis pœnam mitigare iudex, qui dispensare super eo crimine minimè valet, secundum Car. & Abb in d. c. 3. At prius quàm iudex sententiam ferat, quicunque is sit, etiam si dispensandi potestatem non habeat, poterit legis pœnam temperare, sicuti & augere. Aliud siquidem est dispensare super crimine, & eius pœna: aliud rigorẽrigorem legis pœnalis ex aliqua causa minuere, vt sensit Innocen. in capi. dilectus. de temporibus ordi. Causas verò quibus iudex persuaderi poterit ad pœnæ legalis commutationem, aut diminutionem, tradit eleganter Lucas de Penna in l. 1. C. de colonis Illyricianis. li. 11. aliquod. Felin. in dicto c. qualiter. §. ad corrigendos. numer. 37. quibus adde, quæ eleganter hac de rescribit Alfonsus à Castro. lib. 2. de potest. legis pœnalis. c. 12. & 13. Quòd si iudex, vt plerunque fieri solet, aliquem ob crimen damnauerit pœna pecuniaria intra decẽdecem dies soluenda, hoc addito, quòd si eam intra id tempus non soluerit, publicè reus flagelletur, nihilominus non soluta pecunia intra eum diem, poterit iudex pœnam eandem pecuniariam, omissa corporali, exequutioni mandare, secundum Corneum consil. 5. libr. 3. Nam is iudex, qui in pronuncianda criminali sententia hac forma vsus est, verè pecuniaria pœna delinquentẽdelinquentem punit, vtitur tamen corporalis pœnæ cōminationecontaminatione, vt facilius, & diligentius pecuniam ipsana damnatus reusq́ue criminis soluat.

Postremò, illud est adnotandum, qualiter iudex ecclesiasticus possit pœnis pecuniarijs delinquẽtesdelinquentes

9

* punire: nam id vetitum esse videtur. cap. 3. de pœnis. ca. irrefragabili. §. vlt. de off. ordin. ca. vt clericorum. de vit. & honest. clerico è contrario permissum in c. dilectus. de off. ordi. c. si vos. 23. q. 5. ideo hac in re sunt aliquot distinctè notanda ad eius resolutionem.

Primum, non esse æquum, nec iustum, vt indiscriminatim pro quolibet delicto vel statuto constitutione, aut sententia iudicis pœna pecuniaria inferatur: hoc etenim maximam delinquẽdidelinquendi occasionem præberet. ca. pauper. 11. q. 3. colligiturq́ue ex Felino, in rubr. de homicid. accederei is abusus in prælatorum ecclesiasticorum infamiam propter euidentem, ac manifestam ambitionis notam, quam ipsi effugere omnino tenẽturtenentur, & prætereà res mali exempli est, crimen pecunia redimere, atque ita diligentissimè hoc cauendum esse censet Coloniense Concilium |

p. 238

tit. de iurisdictione ecclesiastica contentiosa capit. 8.

Secundum, satis compertum est, non licere, nec cōstitutioniconstitutioni, nec iudici pœnas pecuniarias vel indicere, vel exigere pro ipsis criminibus tolerandis. perniciosum etenim est, siue ex lege, siue ex sententia aut decreto iudicis, annuum censum à concubinariis accipiendum esse, quo soluto ipsi criminosi in sceleribus, & peccatis perseuerent. Hoc probat tex. in dicto c. 3. secundũsecundum Card. ibi dum exponit text. pro corrigendis excessibus: id est loco correctionis, omnino quidem cauendum est, ne prælati potius lucrum proprium, quàm criminum correctionem desiderẽtdesiderent, atque ita præter alios animaduertit Ioan. Driedo, de liber. Christiana. pag. 91.

Tertium, satis iure probatur, posse iudicem ecclesiasticum zelo correctionis, & punitionis, aliquando vel statuto vel sententia quædam delicta pecuniaria mulcta punire, potissimum vbi ea magis timetur. Ita sanè procedunt canones, quibus probatur, id licere, vt explicant Abb. in d. c. 3. idem & Felin. in d. c. irrefragabili. §. cæterum. Hostien. & Card. in d. c. vt clericorum.

Quartum, prę cæteris à iudicibus ecclesiasticis, & prælatis est obseruandũobseruandum, vt pœnas pecuniarias pro criminibus inflictas, in pios vsus potius quàm in propriam vtilitatem erogare curent. quemadmodum tradunt Abb. in c. 2. de success. ab intest. Felin. in dicto §. cæterum. Concilium Coloniense dicto capitulo 8. optimus text. in cap. cùm sit nimis. §. vltim. de Iudæ. ca. cùm tu. de vsuris.

Quintum, & si tutius sit, quod modò admonuimus, & omnino seruandum, vbi sententia iudicis pœna pecuniaria infertur: si tamen eadẽeadem pœna statuto, aut constitutione sancita fuerit, poterit iudex ecclesiasticus eam in proprios vsus expendere. Id etenim fit statuti, & legis authoritate, ex quo suspicio auaritiæ abest ab ipso iudice, cùm per statutum ea pœna episcopo aut iudici adiicitur, notant Host. Abb. & Felin. in dicto capitulo irrefragabili. §. cęterum. Ioan. Bernar. in praxi. cap. 134. Ioan. Lupi. in rubric. de donat. inter vir. & vxorem. §. 39. col. penulti. Qui idem esse probant, vbi episcopus indigeret, ac esset inops. Potest enim tum licitè per sententiāsententiam delinquentes pœna pecuniaria mulctare, & eam in proprium victum expendere.

Sextum, vbi à iudice pœna infertur ob iniuriam irrogatāirrogatam, & eò pecuniaria sit, dimidia eius pars

10

*competit ecclesiæ, cuius rector ipse iniuriam passus existit, altera pars in vtilitatem læsi est distribuenda. text. singul. in capitulo 2. de pœnis. cuius meminit in hunc sensum Roma. singul. 443. Nam dum text. dicit, alteram in eius eleemosynam iustè dispertiat, intelligendus ita est, vt ad eleemosynāeleemosynam pro anima clerici interfecti ea distributio referatur. Siquidem negari nōnon potest, ex eo delicto ecclesiam, & ipsum clericum offendi, & ideo vtrique est satis faciendum, idem post Hostiens. in summa de maledic. versicul. sed cui. notat Felin. in dicto capitul. irrefragabili. §. 1. numer. 10. Addit tamen text. in dicto capitul. 2. eius decisionem procedere, quia nullus proximior hæres videtur clerici interfecti, quàm ecclesia, quæ eum domino copulauit. Vnde infert ibi Panor. quòd si interfectus clericus haberet hæredem consanguineum, illi esset pœna applicanda, quem reprobat Deci. in c. in præsentia. de proba. num. 57. dicens, etiam tunc pœnam applicandam esse ecclesiæ in hũchunc modum, vt pro dimidia ecclesiæ competat, pro altera verò parte in vsus pios post obitum offensi, in ipsius animæ vtilitatem erogetur. Quibus quidem consideratis non omnino mihi displicet Panor. interpretatio, nam pars dimidia, quæ offenso verè cōpetitcompetit, eius hæredibus, si quos habet, exoluenda est, non ecclesiæ: si verò hæredes non habuerit offensus, pro eius anima est distribuẽdadistribuenda, quod sensit Henri. in d. c. 2. Sic sanè procedit opinio Abb. quo ad pœnæ partem, quę offenso debetur: opinio autem Decij quo ad partem, quæ ecclesiæ itidem offensæ dari debet.

Septimum, aduertendum est, ecclesiam & prælatum diœcesanum fiscum habere. glo. in ca. quia

11

*diuersitatem. de conc. præben. quæ singul. est secundum Cardi. in Clem. 2. §. 1. de hæretic. Ana. & Felin. in cap. excommunicamus. in 1. eod. tit. Felin. in dicto cap. irrefragabili. §. 1. Barb. in ca. 1. de probationi. numero 61. Repertori. inquisitorum. verb. confiscatio. Antoni. & Imol. col. 4. in d. cap. quia diuersitatem. post alios ibi, & secundum Felin. in d. §. 1 hæc est verior opinio, & moribus recepta, idem testatur Ioan. Bernar. in pract. crimi. capitul. 134. idem capitul. 124. ad finem. scribit eāeam opinionẽopinionem Communem esse, & frequentissimo vsu comprobatam, & quamuis de hac re disputet, idem videtur tenere Ioan. Lupi. in rubric. de dona. inter virum & vxorem. §. 39. post Abb. in c. 2. de succes. ab intest. licet Ab. idem in c. tuæ. de pœnis dicat hoc iure non probari. Et verè, licet communis opinio obtineat, non est id temerè permittendũpermittendum, ad explendam auaritiam episcoporum, sed vt ea, quæ eorum fisco fuerint delata, in vsus pios erogentur, vt ipse Panor. censet in dicto cap. 2. & nos paulò ante tradidimus. Nam tex. in d. Clem. 2. de hæreticis, quæ de fisco ecclesiæ mentionem facit, non est ad fiscum prælatorum, sed ad fiscum Romanæ ecclesiæ, aut cathedralis referendus: sic etenim bona clerici hæretici habentis beneficium ecclesiasticum pertinent ad ecclesiam, in qua beneficium obtinuit, nōnon habentis beneficium;

12

*fisco ecclesiæ. c. excommunicamus. §. damnati. de hęreticis dicta Clemen. secunda. bona autem |

p. 239

laici hæretici ad fiscum secularem, & principis deferuntur, vt probatur in dicto §. damnati. Vnde iuxta hanc distinctionem est intelligendus text. in cap. cùm secundum. de hæret. in 6. sicuti ibi adnotàrunt Anchar. & Franc. Bald. item in l. si quis præsbyter. C. de episcop. & cleric. sed quod bona immobilia clerici committentis crimen hæreseos pertineant ad principem secularem probant Oldrad. consil. 17. siue is habuerit beneficium, siue non habuerit. Guiliel. Bened. in c. Rainucius. de testamen. verb. & vxor. numer. 242. & Rupellanus Forensium institutionum lib. 3. Fol. 307. Quibus accedit quod Felin. in dicto cap. irrefragabili. §. cæterum. colu. 1. scribit, dicens, ideo ad principem secularem pertinere bona hæreticorum, quia ad eum spectat exequutio confiscationis pœnæ huius criminis. d. ca. cùm secundum leges. Quin & ipse Felin. asseuerat, eam constitutionem per extrauagantes quasdam Romanorum Pontificum sublatam esse, & deinde sancitum, vt bona cuiuscunque hæretici diuidāturdiuidantur pro æquis portionib. inter RomanāRomanam ecclesiam, episcopum, & hęreticæ prauitatis inquisitorem. Quod minimè feruatur, saltẽsaltem in Hispania, vbi bona siue mobilia siue immobilia etiam clerici hæreseos damnati, etiāetiam habentis ecclesiasticum beneficium ad fiscum Regium pertinent. Atque ita praxis obtinuit, quæ non est aliena à iure, cùm præter Oldrad. & aliorum sententiam Rex ipse Catholicus curam habeat constituendi summum illud prætoriũprætorium, qui in eius curia, & apud ipsum principem causas totius Hispaniæ, ad huius criminis punitionem pertinentes tractat, cui præest vnus ex summis Hispaniæ præsulibus, qui expensis Regiis per totam Hispaniam constituit, ac mittit hæreticæ prauitatis inquisitores ad labem istam extirpandam, quo fit, vt mirum non sit, omnia hæreticorum bona ad principem & Regium fiscum deferri ad tot expensarum subministrationem. Ad hęc faciunt, quæ de Regno Franciæ tradit Aufreri. in Clemen. 1. de off. ord. reg. 4. Fallentia. 2. Quibus & illud libenter addam, quod Hieronymus Paulus in practica cācellariæcancellariæ adnotauit. fol. 33. scribens, bona clerici coniugati cum vnica, & virgine, quæ ab eo ob aliquod crimen lege auferuntur, causa confiscationis post condemnationem iudicis ecclesiastici, applicanda fore principi seculari, & eius Regio fisco, quod notandum est præter ea, quę ipse tradidi in Epitome 2. parte. de matri. ca. 8. §. 5. numer. 10.

CAPVT X.

DE his criminibus, inquit text. de quibus absolutus est accusatus, non potest accusatio replicari. ca. de his. rub. de accusatio. cui regulæ aliquot ex iure ciuili solent obijci decisiones, quæ permittunt, fieri quandoquandoque quod per eam prohibetur, & ideo ad eius interpretationem veluti cōpendiocompendio quodam aliquot item intellectus exponam.

Primò, hæc regula intelligitur, vbi accusatus absoluitur ex eo, quòd crimen probatum non est, alioqui si absolutus fuerit ab obseruatione iudicij, quia accusator legitimus non erat, tunc

1

*poterit iterum eadem criminis causa tractari. text. in l. libellorum §. quòd si libelli. ff. de accusat. ca. per scripta. §. libellorum. 2. quæst. 8. glo. in capitul. Epiphanium. 5. quæstione vltim. Anto. Henri. col. pen. Abb. & doctor. communiter in d. c. de his. quo in loco adnotârunt Marianus & Fel. col. 1. non esse primũprimum accusatorẽaccusatorem ad secundam istam accusationem admittendum, imò repellendũrepellendum fore, etiāetiam si modò legitimus sit accusator cessante impedimento, quod oberat tẽporetempore |

p. 240

primæ accusationis, nam & si aliæ causæ cessauerint, superest ex prima accusatione & ea finita inimicitia, quæ repel lit ab accusando. l. in ipsius. C. famil. Hercis. Areti. & nouiores in ca. 1. de iudic. idem Areti. in cap. repellantur. de accusat. eritq́ue hic intellectus seruandus, vbicunque ex alia quacunque causa ab obseruatione iudicii reus absoluitur, nempe ex malè concepto libello, quod eadem ratione procedit, & pręter eà hæc prima interpretatio locum obtinet ex his, quæ ipse latius tradidi libro 1. huius operis capit. 1. num. 8. vbi plura ad hanc rem adnotaui, quæ ad huius capitis sensum maximè vtilia sunt.

Secundò, tunc demum eiusdem criminis accusatio repetenda non est, cùm primus accusator fidè & probè officiũofficium accusatoris egerit: at si præuaricatus fuerit, iterum accusatio admittenda est. l. 3. de præuaricat. glo. & communis in dicto ca. de his criminibus. & probatur præuaricatio ex his, quæ Bart. explicat in l. 1. §. præuari catorem. ff. ad Turpillianum.

Tertiò, admittenda est accusatio iterum aduersus iam delatum & absolutum, si quis in hac secunda accusatione propriam vel suorum iniuriam prosequatur. optimus text. in l. si cui. §. iisdem ff. de accusatio. modò ignorauerit primam accusationem tractari. gloss. communiter recepta in dicto capitul. de his. & probabitur ignorantia proprio iuramento. gloss. in dicto §. iisdem. quāquam Doct. inibi sequuntur, dixit notabilẽnotabilem Bal. in l. 2. §. penultim. ff. si quis caut. notant. Anto. Abb. & Felin. in dicto ca. de his. Aretin. consil. 58. colum. vltim. Regia. l. 12. tit. 1. par. 7. facit ad hoc gloss. insignis in c. significasti. in 1. de homicid. quæ censet, standum esse cuiuspiam iuramẽtoiuramento in his, quæ ad animum pertinent, sicuti ignorantia & scientia, ac his similia: idem asseruit glo. in capitul. si verò. in 2. de senten. excom. per tex. ibi. & in §. sed istæ. vbi Iason numer. 89. glo. item in l. at qui natura. §. cùm me absente. ff. de nego. gest. tradit latè Hippo. in rubr. C. de probat. numer. 122. optimus. text. in c. pastoralis. de exceptionib.

Quartò, eadem decisio est intelligenda, cùm absoluitur accusatus ab accusatione criminali, qua si secus sit, vbi fuerit absolutus à querela ciuili, aut ciuiliter in iudicio proposita, nam tunc iterum criminaliter accusari poterit. l. 1. C. quando ciuil. act. crimin. præiudicet. Id tamẽtamen verum est, nisi vtraque pœna ciuilis inquam & criminalis ad vindictam tenderet. Tunc etenim si actum esset ciuiliter, agi non posset posteà criminaliter. l. prætor edixit. §. 1. vbi Bart. ff. de iniur. Abb. & alij in dicto cap. de his criminibus. optimus text. in l. quod Senatus. ff. de iniur. explicat Bald. in l. edita. in 1. repet. numer. 51. C. de edendo. & prætereà hæc quarta interpretatio est admittenda, vbi accusatus absolutus fuerit, quia non probatur delictum, secus etenim si absolutio ex eo facta fuerit, quod reus delictũdelictum non commiserit, siquidem in ea specie accusatio poterit demum ab altero, non à primo accusatore tractari. l. qui de crimine. iuncta gloss. C. de accusat. Bart. in l. secunda. colum. 3. ff. vi bonorum rapto. Abb. Maria. Felin. & alij dicto cap. de his criminibus.

Quintò, hæc regula procedit non tantùm, vbi per sententiam iudicis fuerit criminis reus absolutus, sed & quando per indulgentiam princi

2

*pis, aut eius, qui crimen remittere possit. gloss. communiter recepta in d. c. de his. & in c. ex tua de filiis præsbyt. quorum sententiam communem esse eam secutus fatetur Deci. consilio 137. colum. 2. modò ea dispensatio, quo ad pœnam criminis, & quo ad forum exterius processerit, alioqui non impedit remissio, vel indulgentia accusationem, si vel contigerit quo ad irregularitatem, siue restricta fuerit ad forum conscientiæ duntaxat secundum Anani. in dicto capitul. de his. co. 1. sensit gl. in c. 2. de schismaticis, quibus adstipulāturadstipulantur ea, quę Ludoui. Gomezi. adnotauit in regu. cancellar. de non iudi. iuxta formāformam supplicat. q. 14. & Paul. Paris. consi. 67. lib. 4.

Cæterum præmissa lege, aut cōsuetudineconsuetudine, qua obtentum sit, fures pro tertio furto suspendendos fore, & morti tradendos, ea obtinebit etiāetiam, si prima duo furta, aut alterum illorum fuerint indulgentia principis abolita, quia nihilominus apparet consuetudo furandi, quod in specie asserit dicens, sic receptum esse in praxi Chassanæ. in consuet. Burg. rubric. i. §. 5. versiculo simplex. num. 20. idem tenet Matthæ. Afflict. in cōsticonsti. Neap. rub. 35. ca. ad legitima pondera. nu. 1.

Sextò, idem canon procedit, vbi reus à crimine absolutus est per iudicem exteriorem in iudiciali foro: quod si absolutus fuerit in foro interiori conscientiæ, quod aiunt, non impeditur accusa

3

*tio coram exteriori iudice, cùm prior criminis examinatio fiat ad pœnitentiam, & satisfactionem diuinæ offensæ: posterior verò necessaria sit ad publicam vindictam, & ad reipublicæ satisfactionem. gloss. communiter recepta in dicto capitulo de his, quæ planè vera est in pœnitentia occulta, sicuti gloss. sensit, & expressim Ananias inibi. Host. Anto. & Imol. in cap. tuæ. de procurat. quasi pœnitentia publica crimen extinguat, etiam quo ad exterioris fori iudicium. Quod ego falsum existimo, & præmitto, pœnitentiam quandam esse publicam, alteram solennem.

Publica pœnitentia est, quæ absque vlla solennitate publicè fit ex episcopi, vel sacerdotis mandato, vbi peccatum publicè commissum fuerit. capitul. 1. & ibi Doctores de pœnit. & remis. gloss. |

p. 241

in cap. quæsitum. eod. titu. vt peregrinatio cum certis vestibus, verberatio, & hæc plærunqplærunque; sacramentalis est in interiori indicio, modò consentiat pœnitens, & sic tacitè vel expressè permittat peccati reuelationem secundum Abb. in cap. literas. de præsumptio. col. 3. Syluest. verb. pœnitentia. q. 3. & Marti. Azpilcueta in cap. sacerdos. de pœnit. dist. 6. num. 98. Origenes quidem apertè distinguens in Psalmum 37. pœnitentiam publicam à priuata, de publica docet, non facilè nec temerè ad ipsam veniendum esse, sed præuia matura deliberatione & consilio, ob eam causam videlicet, si peccatum eiusmodi sit, vt & correctio peccantis, & aliorum ædificatio publicam requirat pœnitentiam: meminit huius loci Alber. Pighius de eccles. Hierarch. lib. 2. ca. 8. fol. 4. Extant & ad hanc rem pulchra verba apud Beatum Rhenanum in admonitione operum Tertulliani: quæ ipse tribuit diuo Augustino in lib. de pœnitentiæ medicina, quem lector reperiet inter opera Augustini Tomo 9. & Rursus Tomo 10. Homil. 50.

Solennis verò pœnitentia est, quæ olim in capite quadragesimæ certis seruatis ritibus fieri solebat, cuius meminit tex. in ca. 50. distinctio. quæ ab alio quàm episcopo iniungi non poterat: glo. & ibi, & in ca. conquerente. vbi Panormit. colu. 3. de offic. ordina. Huiusq;Huiusque solennis pœnitentiæ sunt quædam speciales conditiones, eiq́;eique aliqua tribuuntur, quæ in pœnitentia publica locum non obtinent, quemadmodum tradunt optimè Host. in summa, tit. de pœnitent. Thomas in 4. senten. dist. 14. q. 1. art. 5. & ibi Paluda. q. 6. Florenti. 3. part. titu. 14. capitu. 17. §. vltim. textus in ca. confirmandum. 50. distinct. & in ca. vlt. 26. q. 6.

Huius solennis pœnitentiæ imaginem etiam num Saxones seruant in vrbe Alberstadiensi, siquidem in eo templo, quod Virgini matri sacrum est, singulis annis ex plebe aliquis eligitur, quẽquem grauioribus noxis inquinatum putant: hunc ferali, & pulla veste, obuoluto capite cineralium die in templo statuunt, & peractis sacris eijciunt, donec per quadraginta dies per vrbis compita vagus, & mendicans errauerit. Interim diuinas ædes ingredi eum fas non est, qualem cunque cibum, vel ab ædituis, vel aliunde oblatum non aspernatur, neminem alloquitur, nōnon indulget somno, nisi post concubiāconcubiam noctem: idq́;idque in media via. die Iouis, quæ Dominicæ Cœnę dicata est, ad templũtemplum reducitur, ibi à sacerdote solennibus quibusdam ceremonijs absoluitur, & à confluente illuc populo stipem accipit. Adamum hunc vocant & omni crimine expiatum credunt, ac per eum creditur expiata ciuitas, vt commemorat Ioannes Bohemus Aubanus libro 3. de moribus omnium gentium. capitul. 13. quem retulit Martinus Azpilcueta in c. si quis de pœni. dist. 5. Huius etiam instituti meminêre Aeneas Syluius postmodum Pius secundus, Pontifex Maximus, in Europæ descriptione. c. 31. Rapha. Volaterranus Geographiæ libro 7. quo loco de Saxonibus agit. Beatus Rhenanus in admonitione ad Tertullianum. & And. Alc. lib. 9. parerg. c. 22.

Quibus quidem consideratis facilè constat, pœnitentiam, siue publicam, siue solennem, plurimum differre ab ea punitione, quæ fit apud exteriora, & potissimum laicorum tribunalia: & ideò verius est, pœnitentiam adhuc publicam minimè impedire criminis accusatiōemaccusationem: quod in specie probant Abbas, Areti. Maria. Fel. in d. c. de his criminibus. Idem Abb. in dict. ca. tuæ. Anton. Burgensis in ca. 2. nume. 6. de emption. & vendit. quibus suffragatur textus in ca. fœlicis. §. per hoc. de pœnis. in 6. Cuius decisionem statim ad alia adducemus. Posset profectò opinio Host. & Imol. quam & Hippol. sequitur in singul. 639. procedere in eo, qui damnatus est ad perpetuam pœnitentiam: nam hic censetur constitutus sub ecclesiæ protectione: ca. aliud. 11. q. 1. secundum Anton. & Aretinum. in ca. 2. de foro competent. dubito tamen, an id admissuri sint iudices seculares. Quicquid sit, non possum non mirari, qua ratione ductus Bart. consil. 167. responderit, præmisso statuto, quo punitio remittitur ei, qui pacem fecerit cum offenso: non esse blasphemum puniendum, si pœnitentiam criminis egerit in foro etiam interiori: hoc etenim quasi cum Deo pacem fecerit: subscripsêre Bartolo Ancha. & Ananias in ca. 2. de maledicis. Felin. in dict. c. de his. & Deci. consil. 137. column. 2. à quibus libentissimè dissentio: quippe qui existimem, alienum esse hunc sensum à mente, & intentione legis: quæ non cogitauit de pace, quæ cum Deo inita est per pœnitentiam in interiori iudicio: sed de pace, quæ fit cum eo, qui ratione iniuriæ ad mitteretur in foro exteriori ad accusationem prosequendāpresequendam, qualis est priuatus iniuriam passus, & Respublica, quæ vt priuatus quandoq;quandoque offenditur. imò & cōtracontra Bart. est tex. insignis in d. ca. 2. de maledicis. quib. adde, quæ ipse notaui in ca. Rayn. de testa. in princ. num. 18.

Septimò, non tantùm impeditur accusatio, quando reus per sententiam semel fuerit ab eo crimine absolutus, sed etiam vbi reus Christi fidem Baptismo professus fuerit, nam tollitur crimen per Baptismum. gloss. in capitul. quod autem.

4

*32. quæst. 1. & in ca. sine pœnitentia. de consecra. distinct. 4. Ex quibus ita intelligunt dubitationem hanc Calder. Anton. Imol. Anani. & Felin. in d. ca.y de his criminibus. Nisi quatenus crimen damnum proximo intulerit, nam hoc nihilominus est læso resarciendum. Sed adhuc Calde. sententia falsa videtur per textum in capitulo. gaudemus, de diuortijs. Cuius ratio |

p. 242

procul dubiò generalis est, & palàm ostendit, crimina quoad exterioris, & iudicialis fori accusationem minimè tolli per Baptismum, quẽadmodumquemadmodum gloss. inibi censet, quam sequuntur Abb & Maria. in dicto cap. de his. idem Abbas in dicto cap. gaudemus. Cardin. in Clementin. 1. §. sanè. quæst. 14. de vsur. quorum opinionem fatetur Communem esse Anani. in dicto cap. de his. colum. 2. idem asserit eam sequutus Deci. in cap. quæ in ecclesiarum. colum. 7. de constitut. idem eleganter consil. 130. ad ea verò, quæ in contrarium ad ducta fuêre, facilimè respondetur, nam procedunt, quo ad pœnam temporalem, quæ debetur præter culpam in foro conscientiæ ipsi Deo ob peccatum, quæ satis factio à Theologis rectè appellatur. hæc etenim, si nōnon remittatur, hîc vel in purgatorio est exoluenda. Hæc inquam pœna per Baptismum remissa censetur virtute sacramenti ex merito passionis Christi, qui pro nobis passus est, cuius passionis merita vel virtute sacramentorum, vel ex distributione Romani Pontificis pro peccatoribus satisfaciunt. Sic sanè glo. in dicto ca. quod autem. & in cap. sine pœnitentia, interpretatur Card. à Turre Cremata in ibi, quicunq;quicunque, inquit Paulus ad Romanos 6. baptizati sumus in Christo, in morte ipsius baptizati sumus. eandem interpretationem probat Thomas 3. part. q. 68. artic. 3.

Octauò, constat apertè text. in dicto capitu. de his. obtinere, quando reus fuerit absolutus in iudicio accusationis. Nam si in iudicio inquisitionis fuerit absolutus reus, poterit iterum accu

5

*sationis iudicio impeti, secundum Doctores communiter in dicto capit. de his. maximè Anton. Abb. & Felin. quibus aduersantur Bartol. in l. si cui. §. ijsdem. ff. de accusatio. Anani. consilio 17. columna 3. Decius consilio 137. existimantes, absolutum iudicio inquisitionis non posse iterum de eodem crimine accusari, idem Alexander consilio 11. numero 7. libro 11. quorum opinio vera est iure ciuili, iuxta quod iudicio inquisitionis pœna ordinaria criminis infligitur. leg. 4. C. de sepulchro. viol. Bartol. & Doctor. communiter in l. 2. si publico. de adul. Abb. in 2. col. & alij in c. inquisitionis. de accusatio. & etiam iure canonico in casibus, quibus esset imponenda pœna ordinaria hoc iudicio, quod fatentur Antoni. Abba. & Felin. in dicto cap. de his criminibus. tradunt Innocent. in ca. qualiter. in 2. vbi Abb. numer. 20. Cardin. num. 12. Aretin. numer. 29. & Felin. in §. licet. colu. 1. de accus. Hippo. in practi §. constante. num. 83. Ex quibus deducitur, posse absolutum iudicio inquisitionis iterum accusari, quoties non esset imponenda criminis pœna ordinaria, quod in dict. c. de his. communiter est receptum. Id tamen ipse intelligerem, nisi foret reus absolutus ex eo, quia crimen non fuit ab eo commissum. l. qui de crimine. iuncta gl. C. de accusat. Hodie frequentissimum est, omnia & quæcunque crimina à iudicibus tractari accusante publico fiscali, qui accusatoris officio fungitur, & ita eo accusante iudices pœnam criminis ordinariam non remittunt. ex his etiam constat, quid dicendum sit in reo absoluto, vbi crimen tractatũtractatum est in iudicio per denunciationem, aut exceptionẽexceptionem iuxta notata in c. 2. de ord. cogni. & in c. 1. ad finẽfinem de except.

Nonò, idem canon procedit, vbi reus per sententiam iudicis absolutus fuerit, secùs equidem si transactionis causa. nam etiam si transactio valida sit, poterit alter à transigente idem crimen ad iudicium accusatione deferre. glo. in l. transigere. C. de trans. verb. prohibitum. Bart. & Saly. 4. oppositi. quos alij communiter sequuntur probat. text. in l. 3. §. penult. ff. de sepult. violat. & in l. qui cœtu. §. vltim. ff. ad leg. Iuli. de vi public. notant Bart. in l. si maritus. §. si negauerit. ff. de adulter. & Doct. communiter. quemadmodum testantur Fel. in dict. c. de his criminibus. & Ias. in l. eum qui. §. in popularibus. ff. de iureiur. num. 10. vbi gloss. communiter recepta hoc ipsum probat, & id verum est, quoties accusatio nomine publico in iudicium deducitur. At si crimen in iudicium delatum fuerit priuatim, eo accusante cui ius accusandi, & prosequendi propriam, vel propinquorum iniuriam præ cæteris, & potiori, ac priori loco competit, isq́;isque cum reo transegerit, apparet, post hanc transanctionẽtransactionem non posse ab alio remotiori, etiam ignaro prioris accusationis, criminis causam repeti, cũcum reus ipse pacem inierit cum legitimo, & cæteris potiori accusatore, iuxta notata in l. 4. §. Cato. per Barto. in fin. ff. de verb. obliga. & in l. pro hęred. §. vlt. ff. de adquir. hæred. quibus adde Regiam l. 22. titu. 1 part. 7.

Decimò, eadem canonis constitutio obtinet, si reus absolutus fuerit ex dilatione iuramenti ab aduersario sibi authoritate iudicis facta, nam si post iuramentum istud à iudice ex ea causa fuerit absolutus, non poterit iterum eiusdem criminis accusatio repeti secundum Alexandrum in leg. 3. in princip. colum. penultim. ff. de iureiuran. vbi sequitur Bartoli distinctionem. in l. eum qui. §. in popularibus. ff. eo. titu. quo in loco Iurisconsultus hanc sententiam probare visus est. Sed quod etiam non lata sententia absolutoria, obstet cæteris accusare volentibus delatio iuramenti authoritate iudicis facta, licet cæteri velint nomine publico accusare, probat gl. in dict. l. transigere. verb. prohibitum. & ibi Salyc. 4. opposi. Alber. col. 1. in dicto §. in popularibus. omissa Bartoli distinctione. Atque ita hanc opinionem, quæ inibi probatur, dicunt Communem esse Alex. col. 2. & Ias. nume. 10. in |

p. 243

d. §. in popularibus. quod notandum est. Quamuis moribus receptum sit, quod in criminalib. iudicijs non admittantur hæ iurisiurādiiurisiurandi delationes: nec iudices eas permittunt, propter crebra, & facilima periuria.

Vndecimò, eadem constitutio ita interpretanda est, vt si crimen fuerit misti fori: quale est sacrilegium, sortilegium, diuinatio, & similia. quę tra

6

*dit Abb. in cap. cùm sit generale. de foro competent. licet reus fuerit in foro ecclesiastico absolutus: possit nihilominus apud iudicem secularem iterum accusari, crimenq́ue ipsum examinari, & puniri, quod omnium consensu receptum est. Imò & si à iudice ecclesiastico reus ob hoc crimen punitus fuerit: iudex secularis adhuc iustè poterit idem crimen examinare, & eius authorem punire. text. in cap. fœlicis. §. per hoc. de pœnis in 6. quem ad hoc adnotârunt vti singularem plerique Doctores præsertim Abb. in capitu. tuæ. de procurat. penultim. colum. idem in dicto ca. de his criminibus. idem in ca. 1. de offic. ordin. colum. vltim. vbi Anton. idem tenet text. & ibi Bald. in l. placet. C. de sacrosan. eccles. idem Bal. eleganter in consil. 260. libr. 3. Anchar. in reg. ea quæ Fol. pen. de regu. iu. in 6. Areti. & Felin. in dicto ca. de his. vltim. colum. Ioan. Andr. Domini. & Franc. in dicto cap. Fœlicis. §. per hoc. quorum opinionem CommunẽCommunem esse asserit Alciat. in dicto cap. 1. in glo. vlt. quo in loco falso citat Fel. in dicto c. de his. tanquam hanc esse Communem asseuerantem: quam tamen probat, & explicat Aret. in consi. 58. 2. dubio. Est tamen intelligenda hæc Communis sententia, nisi pœna à iudice ecclesiastico inflicta, fuerit satis sufficiens ad criminis punitionem & culpæ mensurata, secundum Ioannem Andr. & Domin. in dicto ca. fœlicis. Abb. in d. cap. tuæ. & Aret. in dicto ca. de his criminibus, qui censent, eo casu non posse iterum crimen hoc apud secularem iudicem tractari, quod in praxi admodum vtile foret, & fortassis obseruandum authore Alciat. in dicto capit. 1. quamuis ipse dubitauerit de huius opinionis veritate: non sat iustè, ni fallor, ex quibus non est recipiendum, quod gloss. in dicto §. per hoc. scribit dicens, eam decisionem specialem esse: nec vbique admittendam fore: nam iuxta Communem sententiam idem erit, vbicunq;vbicunque crimẽcrimen sit misti fori.

Duodecimò, ad huius capitis interpretationem dubitari frequenter solet, quid agendum sit, vbi offensus, seu iniuriam passus, absolutum fecerit, ac reddiderit iniuriæ, & criminis reum in animæ iudicio, quippe qui ei dimiserit, & condonauerit iniuriam, an possit apud iudicem exteriorem postulare criminis punitionem & vindictam, cùm ei ex aduerso obijciatur, ipsum accusatorẽaccusatorem verè Christianum esse, & post iniuriāiniuriam pœnitentiæ sacramentum suscepisse. Cuius dubitationis examen exigit, vt præmittamus, offensum ab altero teneri omninò sub mortalis criminis reatu in animæ iudicio, rancorem & odium illi remittere, non tamen ius accusandi apud iudicem, & authoritate publica vindicandi propriam iniuriam. gl. insignis in c. 2. de homi. in 6. & in c. si quis contristatus. 90. distinct. & in c. quia præsulatus. 1. quæst. 4. & in cap. 1. de maledic. primum probatur in cap. ea vindicta. 23. quæst. 4. & in capitu. cum minister. 23. quæst. 5. capitu. prodest. eadem causa & quæstio. notant diuus Thom. & Caiet. 2. 2. quæst. 68. arti. 1. & hi, qui proximè adducentur ad huius assertionis secundæ partis probationem. Vnde fit, vt & si accusatio iusta sit, si tamen præcipua accusantis intentio non tendat ad vindictam publicāpublicam, nec ad iniuriæ punitionẽpunitionem, & satisfactionem: sed ad proximi læsionem in eius odium, mortale crimen accusator committat: vt docet Tho. 2. 2. q. 108. arti. 1. & ideò si principalis intẽtiointentio recta sit, licet humana fragilitate animus in affectum aliquem aduersus reum labatur, non statim est culpæ mortalis arguendus, ex mente eiusdem Tho. & Syluest. verbo. accusatio. §. 5. Probatur item hæc prior pars in c. accusasti. de accusatio. quemadmodum Innoc. Abb. Aret. & alij communiter eam decisionem interpretantur. Posterior pars ratione constat, quia vindicatio authoritate publica, & accusatio, actus est iustitiæ, id est, virtutis, qui prohibitus nōnon est, sicuti in hac specie probant Thom. d. q. 108. art. 1. & 2. Caiet. d. q. 68. art. 1. Ioan. Arboreus lib. 19. Theosophiæ ca. 3. eruditissimè apud Hispanos Domini. à Soto in relect. de secreto, 2. membro. quæst. 5. Martin. Azpilcueta in ca. inter verba. Corol. 60. 11. qu. 3. Ioann. à Medina de contractib. q. 29. hinc sanè plura deducuntur.

Primùm, licitum esse iniuriam passo delinquentẽdelinquentem accusare, etiam si reus commissi criminis pœnitentiam egerit. Ioan. Andræ. Abb. & Docto. communiter secundum Areti. in c. accusasti. de accusatio.

Secundum, minimè teneri iniuriam passum restituere pecuniam, quam accepit, vt iniuriam remitteret: modò boni viri arbitrio æquum acceperit, imò poterit agere in iudicio ad petitionẽpetitionem eius, quod ei ex ea causa fuerit promissum, quod probatur in l. transigere. C. de transactio. notat expressim Ioannes à Medina de contractibus q. 29.

Tertium, constat satis apertè, non esse remissum ius accusandi, & iniuriam deferendi ad exteriorem iudicem, ex eo, quòd iniuriam passus in animæ iudicio, eam dimiserit, & condonauerit, siquidem ea remissio ad odium, & rancorem pertinet, non ad ius accusandi. Bartol. in l. non solùm. §. 1. ff. de iniur. & in l. si tibi. §. 1. ff. de pact. |

p. 244

vbi Alexan. testatur, hanc opinionem Communem esse. idem Ias. in l. huiusmodi. §. ædes. ff. de leg. 1. & Fel. in d. c. de his criminibus. colu. vlti. Qua ratione responsum est quæstioni, & dubitationi huius duodecimę interpretationis: ꝙquod ita accipiendum est, vt si plena, & generalis facta fuerit remissio etiam ad exteriorem iniurię querelam extendatur: sicuti censent Alexand. Iaso. & Felin.

Quartò, eodem iure & illud asseueratur: etiam remissa iniuria, quo ad forum exterius, & exteriorem accusationem, posse iniuriam passum agere ad damna, & expensas, quæ sibi intulit lęsio: quasque ipse ministrauit causa illati vulneris: hęc enim distincta sunt ab ipsamet iniuria, quod notant Anchar. & Abb. in cap. 1. de iniur. Hadr. in 4. vbi agit de restitu. bonorum corporis. Specul. ti. de accusatore. §. 1. versic. quid si vulneratus. nu. 8. Quo in loco scribit, hoc verum esse, etiamsi accepta pecunia remissio iniuriæ facta fuerit. optima gl. in c. si Canonici. de offic. ord. in 6. Bal. in l. si pro fure. ff. de condict. furt. Ang. in §. vlt. Instit. de iniur. Alex. consi. 20. lib. 5. idẽidem consi. 168. numer. 5. lib. 2. Bal. & ibi Doct. in d. l. si tibi. §. 1.

Sed vt hæc ipsa Communis sententia apertiùs probetur, animaduertendum est, iniuriam alteri inferentem teneri omninò læso, & iniuriam passo resarcire damna & expensas, ratione iniuriæ, & læsionis sibi contingentis. capit. 1. de iniur. l. ex hac. ff. si quadrup. paup. fecisse dicatur. Nec refert, percussus iacuerit in lecto, an non: siquidẽsiquidem satis est, quod is ob percussionem impensas fecerit, aut mercedem ordinariam artis, quam exercebat, lucrari omiserit. Abb. in dict. c. 1. latiùs Ioan. Lupi. in c. per vestras. 6. notab. §. 9. de donati. inter vir. & vxor. constat idem ex Tho. 2. 2. quæst. 62. artic. 2. Scoto, & alijs in 4. sentent. distinct. 15. q. 3. vbi Ioan. Maior, quæst. 9. & Hadr. in c. de restit. bonorum corpor. Ex quo apparet, mercedem operarum soluendam esse iniuriam passo iuxta eandem ęstimationem, quam ipse, si verè operaretur, consequutus foret. Totam etenim hanc æstimationem ipse ob percussionem definit adquirere, & ideò tanti eius interest, percussum non fuisse: quamuis Ioan. Maior existimet, arbitrio boni viri aliquid minus soluendũsoluendum esse percusso quiescenti, quàm ei iusta mercede laboranti, deberetur. Quod nōnon potest vlla ratione defendi, cùm iniuriāiniuriam passus, si bona vteretur valetudine, nec percussus fuisset, artem propriāpropriam exerceret: igitur hoc impedito exercitio, tanti est facienda æstimatio, quanti fieret cessante impedimento. Item constat, filios, vel hæredes iniuria occisi agere posse ad æstimationem operarum, quas potuisset impendere, & ministrare occisus, si vixisset, nec interfectus esset, iuxta computationem Iurisconsulti in l. hæreditatum. ff. ad l. Falcid. Sic etenim visum est Panorm. in d. cap. 1. & in cap. olim. de iniurijs. Speculat. tit. de iniur. §. 2. colum. 2. optimus tex. in l. vltim. ff. de his. qui deiecer. vel effu. notant Aymon consil. 119. Hippol. consi. 115. & in singul. 575. vbi scribit idem esse, etiamsi homicida ad mortem in pœnam criminis damnatus fuerit. citat ad hoc tex. & ibi Fabrum, & Angel. in §. iudex. Insti. de obligationibus, quæ ex quas. delict. nas. Quibus adde, iniuriam passum ex percussione non posse petere æstimationem damni sibi imminẽtisimminentis causa cicatricis, quæ ex vulnere faciem deformem efficit, si is sit homo liber. l. ex hac. ff. si quadrup. pau. quam commendat Roma. consi. 278. l. vlt. ff. de his. qui deie. vel effuder. Abb. in d. c. 1. nisi fœmina sit secundum Albericum post Iacobum Rauennatem in dict. l. ex hac. & idem in quolibet seruo. l. si seruus seruum. §. rupisse. ff. ad leg. Aquil.

Tenetur item is, qui alteri iniuriam intulit, præter damna, & impensas, aliquid arbitrio boni viri iniuriam passo retribuere in compensationẽcompensationem iniuriæ illatæ, cùm ea haberi non possit pro infecta, Thomas 2. 2. quæst. 62. artic. 2. ad primum Caietan. quæst. 72. arti. 3. Hadr. in 4. in tracta. de restitu. bonor. corpo. Scotus in dicta distinct. 15. quæsti. 3. vbi probat, mortuo iniuriam passo, in foro animæ posse eum, qui iniuriam intulit, in iniuriæ compensationem aliquid ad animæ alterius vtilitatem expendere, nec omninò teneri hæredibus pro iniuria satisfacere. Erat tamen Hadria. dum agens de solius iniuriæ satisfactione censet, æstimationem, & satis factionem faciendam esse tanti, quanti æstimaret percussus se integra, & illæsa membra habere, id etenim pertinet ad damnorum, non ad iniuriæ æstimationem.

Cæterùm, quibusdam visum est ad iniuriæ solius satisfactionem oportêre, vt is, qui eam intulit, veniam ab altero petat. Nam secundum Thomam dicto articu. secundo, non potest fieri per restitutionem honoris, quæ necessaria est, vt actus ille inferentis contumeliam non præcesserit, nec contigerit: vnde diminutio honoris cōtingenscontingens per contumeliam, reparanda est, & tollẽdatollenda per exhibitionem reuerentiæ. igitur veniæ petitio necessaria est. Quamobrem Ioannes Ananias in c. 1. de maledic. num. 13. & Anton. Burgensis in c. 1. col. penul. de emp. & vend. post Bartol. in l. si tibi. §. 1. ff. de pact. existimârunt, iniuriam passum non teneri dimittere, nec deponere odium, & rancorem, nisi is, qui iniuriam intulerit, veniam offensæ petierit. Hoc tamen falsum esse constat ex eo, quòd licet quis non teneatur speciali dilectione vti erga inimicum, tenetur tamen eum vniuersali dilectione prosequi, & præparatione animi, ita quidem, vt ab vniuersali proximorum dilectione ini|

p. 245

micum minimè excipiat, Thom. 2. 2. q. 25. artic. 8. Florenti. 4. parte, titu. 6. cap. 4. §. 1. Et sanè inimicum ab hac dilectione vniuersali proximorum exciperet quis, si eum odio haberet: igitur non potest opinio Bartol. vlla ratione probari, licet ex Theologis non defuerint, qui idem probauerint. Vnde secundum Angel. verbo, diligere. numer. 2. iniuriam passus etiam ante satisfactionem tenetur omninò abstinere à signis exterioribus, quibus odium proximè significatur. Id autem, quod de petitione veniæ diximus, relinquendum est arbitrio boni viri, qui si viderit esse necessariam petitionem veniæ ad honoris restitutionem, eam petendam esse censebit. Quòd si aliter possit fieri iniuriæ compensatio, & restitutio, aut si petitio venię decens non sit, nec expediens: non erit veniæ petitio delinquenti iniungenda, sicut docet Caiet. 2. 2. q. 72. artic. 3. & in opusculo 17. quæstionum. c. 13. versi. Quintum.

Hęc omnia eò tendunt, vt manifestũmanifestum sit, distinctũdistinctum esse ius accusandi, & agendi iniuriarum actione ad ipsam iniuriam puniendam, ab eo iure, quo damnum, & expensæ petuntur. Agitur etenim ad iniuriam puniendam quandoque criminaliter, vt reus pœnis iure statutis puniatur: quandoque ciuiliter ad ipsius iniuriæ pecuniariam æstimationem. §. pœna. & §. atrox. Insti. de iniu. l. item apud Labeonem. §. quod ait prætor. ff. eodem ti. Bar. in l. iniuriarum. in 2. ff. eo. glo. Angel. Aretin. & Iason num. 11. in principio. de actionib. gloss. in dicto c. Si Canonici. Francus ibi post alios. & Felin. in c. ex tenore. de sentent. excommu. Abb. in c. 1. de iniurijs. Regia l. 21. tit. 9. parte 7.

Sic iniuriam passus poterit agere ad punitionem iniuriæ principaliter, ciuiliter, vel criminaliter: & incidenter ad damna, & impensas: sicuti colligitur ex Barto. in l. interdum. §. qui furem. ff. de furtis. Abb. & Felin. per text. inibi in c. postulasti. de Iudæ. Iaso. in §. ex maleficijs. de actionib. nu. 77. Quinimò plurimùm differt æstimatio ipsius iniuriæ ab æstimatione damnorum, & expensarum, siquidem iniuriæ æstimatio fit ad certam quantitatem iuratam ab ipso actore affectionis iuramento, salua semper ipsius iudicis taxatione, ex qua quantitatis iuratæ mode ratio fit. l. videamus. §. 1. ff. de in litem iuran. gl. communiter recepta in principio de actionib. & in dicto cap. Si Canonici. vbi Francus, & alij. Rota in nouis 152. Nam vbi iuramentum ad affectionem pertinet, & refertur, non detegitur periurium aliquod ex eo, quòd quantitatem iuratam iudex moderetur, quod palàm est. At damnorum, & expensarum taxatio non ita fit, sed primò eorum fit à iudice moderatio, & eorum quantitas ab eo definitur inspecta qualitate ipsius vulneris, & iniuriam passi: post hanc verò definitionem iuramẽtumiuramentum fit ab ipso actore, quo asseueratur, verè illam quantitatem expensam fuisse, ac damna illius quātitatisquantitatis ad minus sibi contigisse. Panor. in c. vlt. de his, quæ vi, metusuè causa fiunt. tex. optimus. in c. olim. vbi hoc à Doctoribus adnotatum est, de iniur. Bar. & Ias. num. 20. in l. si quando. C. vnde vi. glos. in c. 1. §. 2. de electionib. in 6. notant omnes in l. properandum. §. sin autem alterutra. C. de iud. Regia l. singularis 1. tit. 18. lib. 3. ordi. hic siquidem agitur de iuramento veritatis, & ideò conuenit, vt si qua moderatio à iudice adhibenda est, pręmittatur ipsi iuratæ assertioni.

Hactenus tractatum est de criminis, quod verè vnicum est, punitione: modò superest examinare, quid obseruādumobseruandum sit, vbi idem delictum, vel statim repetitur pluries, vel vnico actu plura crimina complectitur. & Bart. in l. nunquam

8

*plura. ff. de priuatis delict. num. 4. scribit, ita distinguendum fore, vt si idem crimen repetatur statim ad vnicum, & eundem effectum: nempe plures percussiones, plures ictus, ad homicidium, tunc vnicum tantùm delictum cẽsendumcensendum sit, homicidium, scilicet, non plura: nec percutiens tenebitur ad pœnam cuius libet percussionis, sed ad pœnam tantùm homicidij. l. illud. §. vltimo. ff. ad legem Aquili. At si repetitio quælibet criminis ad proprium, & peculiarem effectum fiat, & ex quolibet ictu effectus distinctus sequatur, plura crimina iudicādaiudicanda sunt, & vt plura punienda: cuius rei exemplum est, si quis pluries aliquem, eodem tamen animi impetu percusserit: tenebitur etenim ex pluribus percussionibus ad pœnam, quæ lege cuilibet vulneri in flicta sit. tex. in d. l. nunquam plura. quo in loco Dinus idem probat. sequitur Anan. in ca. in tantum. de collus. deteg. num. 5. Paul. Castrens. in l. quicunquicunque. C. de seruis fugit. nu. 4. & Alber. in d. l. nunquam plura. quorum opinio Communis est, secundum Soc. consil. 62. lib. 1. colum. 4. & 5. atque ita frequentiori calculo hæc quæstio definitur. Ex qua distinctione refert ipse Socin. à quibusdam responsum fuisse, vnicum delictũdelictum esse censendum, non plura, quoties eiusdem criminis iteratio fit etiam ex interuallo adeundem tamen effectum, & ita scribit consultum respōdisserespondisse Benedictum à Benedictis, cùm ab eo quæsitum esset, an in eadem causa ex interuallo producens plures falsos testes, sit puniendus pro pluribus an pro vno crimine? Cuius responsum Soci. censet esse contra gl. in d. l. nunquam plura. & contra tex. in d. l. illud. §. vlti. & in d. l. nunquam. versic. item si quis. Nec Bart. distinctio quicquam suffragatur Benedicto, quippe quæ intelligenda sit, quando iteratur crimẽcrimen statim non ex interuallo, vt constat ex Ang. in l. inficiando. §. infans. ff. de furt. addit tamen Soc. nōnon esse recedendum à Benedict. responso.

p. 246

Ego sanè hac in controuersia aliquot existimo esse adnotanda. Primum, quoties aliquod & idem delictum iteretur, toties esse puniendum, imò grauiori pœna ob eius repetitionem. tex. in c. 1. de pœnis. Hoc enim præmittit, quālibetquamlibet iterationem punitam fuisse ex interuallo, nec omittẽdamomittendam esse punitionẽpunitionem criminis, quod repetitur ex eo, quod iam semel fuerit punitum.

Secundò & illud censeo verum esse, IurisconsultũIurisconsultum in dict. l. illud. & in dict. l. nunquam plura. tractare de repetitione, si verè repetitio est, diuersorum criminum, non de vnius delicti iteratione, quod ostenditur apertè. Nam si quis seruum surripuerit, & occiderit, duo crimina palàm committit, & ideò quia surripuit, furti tenetur, quia occidit, lege Aquilia. Sic si quis surripuit, flagello cæciderit, ac demum non flagellis eisdem, sed alia percussione occiderit, tria crimina commisit, furtum, iniuriam, & homicidium. hoc etenim exemplo vtitur Vlpianus in d. l. nunquam plura. & Caius in d. l. illud. §. vlti. vnde dum Accursius in dicta l. nunquam. existimat post flagella ex interuallo seruum occisum, etsi eius interpretatio à Bartol. minimè probetur, In hunc sensum verissima est, vt intelligamus, post flagella alia percussione ex interuallo seruum occisum fuisse, alioqui si flagellis simul, & alijs ictibus occisus foret seruus, vnicũvnicum esset id crimen, non plura, sicuti palàm probatur in dicta l. illud. §. vlt. in hæc verba: Si idem eũdemeundem seruum vulnerauerit postea, deinde occiderit, tenebitur & de vulnerato, & de occiso. duo enim sunt delicta, aliter atque si quis vno impetu pluribus vulnerib. aliquem occiderit, tunc enim vna erit actio de occiso. His quidem verbis apparet, esse omninò necessarium, vt homicidium, & percussio, varia, & distincta censeantur delicta, quod ex interuallo contingant. Deinde & illud constat, plures percussiones impetu vno, eadem rixa illatas, etsi percussus minimè mortem obierit, vnicum delictum esse censendum, non plura: quod est contra Bart. & sequaces.

Tertium, quoties vel simul, vel ex iteratione criminis, siue statim, siue ex interuallo distincta, & diuersa crimina oriuntur, vt plura crimina, non vt vnicum punienda sunt. textus in dicta l. nunquam plura. iuxta communem eius interpretationem contra gl. ibi. versi. occiderit. quæ in versicu. ob aliud. hoc ipsum, quod probamus sensit, & id verum est, etiamsi repetitio criminis fiat ad eundem effectum. textus optimus in l. si adulterium cum incestu. in princip. ff. de adult. tex. insignis in cap. cùm pro causa. de senten. excom. quicquid Bart. & alij quo ad hoc vltimum senserint.

Quartum, si eiusdem actus, & criminis eodem impetu & continuatione iteratio fiat, vnicum tantùm crimen censendum est, non plura, saltem quo ad publicam vindictam, & punitionẽpunitionem, licet propter iterationem grauiùs sit puniendum, hoc probatur in dicta. l. illud. §. vlti. sentit gloss. in dict. l. nunquam. verb. ob aliud. ad fin. Non enim quicquam refert, quod percussus ex pluribus percussionibus fuerit occisus, quasi omnes percussiones ad eundem effectum fuerint repetitæ, nempe ad occidendum: nam idem procul dubiò erit dicendum, vbi percussus occisus non fuerit, nec percussor eundem actum iterauerit ad homicidium, sed tantùm ad percutiendum, cùm inibi apud Iurisconsultum nōnon constet, ad eundem effectum repetitos fuisse ictus. Potuit etenim homicidium contingere præter percutientis voluntatem, & nihilominus idem IuriscōsultusIurisconsultus respondisset, quod aduersus Bar. Dinum, & alios omninò considerandũconsiderandum est, atq;atque ita hanc sententiam aduersus Bart. probant Angel. 2. col. in d. l. nunquam plura. vbi scribit, ita seruari in toto orbe, & Anan. in d. c. in tantùm. dum vltimo loco Angeli opinionem retulit. optima gl. magna ad finem in l. 1. C. vnde vi. Bal. in l. quicunq;quicunque. C. de seruis fugit. nu. 5. Io. Andr. in reg. delictum. de regu. in 6. Cardi. in Clem. 1. §. si qui. 1. opp. de priuileg. Ludo. Gomez. in §. ex maleficijs nu. 12. Inst. de actio. quod ex illationibus apertius probabitur.

Nam primò hinc constat, percutientem clericum etiam quinquies eodem impetu, & continuatione quadāquadam, etiam grauiter, vnica tantùm Canonis sentẽtiasententia excōmunicationisexcommunicationis affectum esse, nōnon plurib. Io. And. & Card. in d. locis, & est Communis opinio in d. c. cùm pro causa.

Secundò, si quis in alterum eodem impetu plura verba iniuriosa protulerit, etiamsi diuersa significent, nōnon esse hic censendas plures iniurias, nec plura conuitia, sed tantùm vnum conuitiũconuitium. tex. in l. item apud Labeonem. §. ait prætor. ff. de iniur. vbi Bart. expressim fatetur. Quòd fi eadem oratio iniuriosa sæpè repetatur, vna tantùm sit iniuria nōnon plures, quod nota ad intellectum Regiæ constitutionis, quę de puniendis conuitijs, & verbis iniuriosis agit.

Tertiò, eodem pacto, si quis eadem continuatione plures blasphemias in DeũDeum effutierit, vnius tantùm blasphemiæ pœna punitur, vnaq́;vnaque blasphemia censetur, sicuti in specie opinantur Cæpola cons. criminali. 77. & Alci. in c. cùm non ab homine. de iudic. nu. 33.

Quartò, præmisso statuto, quo qui alapāalapam alteri impegerit, puniatur, aut puniendus sit certa, & definita pœna, si quis eadẽeadem continuatione, eodem impetu bis alterũalterum alapa percusserit, vnica tantũtantum pœna punietur, quasi secùs sit quoties statutum ipsum certācertam pœnam definierit pro qualibet alapa, & pro quolibetictu percussionis, aut pro quolibet verbo iniurioso, tũctunc etenim plures ala|

p. 247

pę, plures ictus, plura verba, quorũquorum quodlibet iniuriam perfectam significat, etiāetiam impetu eodem contingentia, pluribus pœnis punienda sunt, secundum Iacobum de Arenis in dicta l. item apud Labeonem. §. conuitium. licet Bart. Dynus & Alber. in dicta l. nunquam. idem Bartol. in l. si gemina. ff. arbor. furt. cæsarũcæsarum. & Cardin. in dicta Clemen. 1. §. si qui indistinctè priori & posteriori casu responderint, plures pœnas esse iniungendas.

Quintò, ab eadem radice procedit, quod si quis eadem furandi continuatione, & vt aiunt in cōtinenticontinenti, plures res etiam à pluribus dominis furto subtraxerit, vnicum tantùm furtum est censendum, & ita puniendum quo ad vindictam publicam: licet secùs dicendum sit, quo ad ipsos, à quibus res furto ablatæ fuerint, cùm ob plures rerum dominos videantur plura esse furia. Atque hinc hæc furta non censentur plura ad effectum legis, vel statuti: quo cautum est, furem pro tertio furto suspendendũsuspendendum fore, cùm statuentis mens tendat ad puniendam furandi consuetudinem, secundum Bartolum in l. eum qui. §. idem dicit. ff. de furtis. Angelus Aretinus de maleficijs. verb. & vestem cœlestem. colum. 4. Bald. in Authent. sed nouo iure. numero 5. & ibi Cæpol. num. 43 Bald. in l. si familia. ff. de iurisd. omn. iudic. ad finem. Alciat. in d. c. cũcum non ab homine. num. 32. Gomezi. in §. ex maleficiis. de actio. nu. 12. ex his, quæ notantur in l. scire debemus. ff. de verb. obli. & in l. sancimus. C. de dona. §. sin autem.

Sextò, his præuisis & examinatis deducitur sensus, & vera cognitio eius, quod hac in re tradiderunt Ioan. Andræ. in dict. reg. delictum de regul. iur. Cardinal. in dicta Clement. 1. §. si qui. Alberic. in d. l. nunquam plura. existimantes, repetitionem eiusdem criminis etiam eadem actus continuatione contingentem, censendam esse plura crimina, & vt plura puniendam, quoties agitur de pœna à lege in flicta, non ratione publicæ vindictæ, sed ratione læsionis, ratione iniuriæ priuato illatæ. Hoc etenim ita accipiendum est, ni fallor, vt grauius etiam in satisfactionem priuati offensi puniatur crimen, etiam eodem impetu iteratum: non tamen vt ob quamlibet iterationem pœna à lege definita repetenda sit, quod est omnino considerandum.

Quintum, est hoc in tractatu prænotandum, eiusdem criminis exinteruallo iterationem concurrentem ante prioris actus legis, vel iudicis punitionem circa eandem personam, quantum ad punitionem & publicam vindictam, vnum & idem crimen censeri, ita quidem, vt pœnæ repetitio non fiat, licet eadem augenda sit. Et tamen verè plura sunt crimina, & tot, quot iterationibus possunt numerari, quasi ad eundẽeundem effectum iteratio fiat. quod Bar. notat in §. infans. l. inficiando. nu. 3. ff. de fur. Bald. & Alber. in d. l. quicunq;quicunque. C. de ser. fug. Benedict. à Benedictis, & Soc. d. consi. 62. li. 1. col. 4. qui vnanimi cōsensuconsensu hoc ad praxim deducunt, vbi quis ad obtinendam in eadem lite victoriam ex interuallo plures corrupit testes, & eis vel instrumentis falsis ex interuallo vtitur: hic etenim vnica pœna etsi grauiori ob iterationem puniendus est. Hinc ergo infero, quod si etiam in eadem lite, & ad eundem effectum quis semel testibus falsis vsus fuerit pœna ordinaria punitus, ac demum iterum testes alios corruperit, & vsus eis fuerit, erit omnino iterum pœna ordinaria puniendus. Sic sanè si quis semel percusserit Titium clericum, & ob id ipso iure à Canone sit excommunicatus, atque iterum eundem clericum ex interuallo percusserit, alia Canonis sententia excommunicationis ligabitur. Nam semel excommunicatus, iterum potest excommunicari. glo. in d. ca. cum pro causa. & in c. officij. de sent. excom. & in c. ita quorundam. de Iudæ. text. vbi Panormitan. & alij in c. reprehensibilis. de appell. quod plurimum refert, quantum ad absolutionem ex his, quæ à gloss. & Doct. notantur in d. c. officij. & in d c. cùm pro causa. vbi Henri. & Panorm. Roman. consi. 326. Thomas in 4. distin. 18. q. 2. arti. 5. Syluest. verbo absolutio. 3. §. 7. Fel. in c. quod super. de fide instr. ad finem. Anch. in Clem. 2. de sent. excom. gl. in c. ex parte. de off. ordi. Regia l. 29. ti. 9. part. 1

Verùm si idem crimen ex interuallo iteretur aduersus eundem, ob alium tamen effectum, existimat Bart. communiter receptus, esse hoc crimen à priori distinctum, atq,atque vt diuersum iteratione pœnæ puniendum. Quemadmodum si quis ad obtinẽdumobtinendum aduersus Titium falsis vtatur testibus in vna controuersia, ac demum in alia falsis iterum testimoniis instruat iudicem: nam hic varijs pœnis punietur. Ego quidem potius opinor ratione priuatæ offensæ & publicę vindictæ, arbitrio recti & discreti iudicis, pœnam augendam fore, quàm iterandāiterandam, quod sensit gl. in l. vulgaris. ff. de furtis.

Quod verò diximus eiusdem criminis ex interuallo iterationem nouum esse delictum: patet manifestè in capitulo primo de pœnis. & glo. in c. imitare. 6. q. 1. tex. in c. apostolicæ. versicul. deierauit. secundum Ancha. ibi de re iudica. in 6. notant Abb. Are. & Feli. in c. sicut. de testi per tex. ibi. Sic Bar. in d. §. infans. num. 5. scribit, pluries delinquere eum, qui etiam eodem die ex interuallo aduersus legem, preciũprecium vini definientem adiecta pœna, pluribus, vel eidem certas & distinctas vini mensuras vendiderit: ita quidem, quod distinctæ fuerint venditiones, & hoc verũverum est in delictis momentaneis: nānam secus erit in successiuis, & vbi delictũdelictum iteratur ex cōtinuationecontinuatione & perseuerantia, considerato eius primo initio |

p. 248

potius quàm ex noua eius cōmissionecommissione, probat tex. in d. §. infans. l. ei qui. ff. de furtis, vbi ex iterata rei furtiuæ contrectatione, vnum tantùm non plura sunt furta. ad idem l. maritus. §. sex mensium. ff. de adult. quo in loco probatur, ex continuatione adulterij vnum censeri non plura adulteria: optimè docent Bal. in l. quicunq;quicunque. 2. col. C. de ser. fugi. Ancha. consi. 4. Car. in Cle. 1. de consan. & affi. q. 10. Vnde si esset isthęc continuatio interrupta, maximè ex eo, quòd semel fuerit crimen ad iudicium deductum, & punitum, sequuta postmodum iteratio nouum esset crimen, etiam quo ad punitionem: quod est notandum ad eas constitutiones, quæ de puniendis concubinarijs tractant. Est & ad hæc gloss. insignis. in d. l. vulgaris. verb. fur erit. quæ licet dixerit in hac specie, cùm quis alienam vxorem pluries cognouerit continuatione quadāquadam, plura videri adulteria, tamen vnica tantũtantum pœna eam continuationem puniẽdampuniendam esse asseuerat. Cuius opinio communiter omnium calculis recipitur: etiamsi de pœna pecuniaria, aliáue iterabili tractetur, sicuti expressim responderunt Bart. consilio 122. Bal. Anchar. & Cardin. paulò antè citati: Angel. de maleficijs. §. che may adulterato, 14. col. Iason. in l. eum qui. §. in popularibus. ff. de iureiu. num. 15. Roch. Curtius in c. vltim. de cōsueconsue. notab. 1. tametsi Bar. in d. l. vulgaris. contrarium tenuerit, scribens: ideo adulterij continuationem vnica tantùm pœna puniri, quia adulterij pœna iterari non potest, cũcum ea sit pœna mortis. l. quamuis. C. de adult. Hæc etenim ratio Bar. minimè procedit, cùm nimis restringat glo. sententiam, & prætereà falsa sit: siquidem iure Pandectarum, quod gl. interpretatur, nondum erat pœna mortis aduersus adulteros statuta: iuxta ea, quę ipse tradidi in Epitome de matrimonijs. c. 7. §. 7. nu. 16.

Illud profectò obseruandum esse censeo, quoties

9

*ob aliquod crimen à lege infligitur pœna amputationis manus & mortis: incipiendam fore exequutionem pœnę ab amputatione membri, & sic à minori pœna. Bart. Bal. Angel. & Platea in l. omnes. C. de delatori. hoc ex Accursio inibi deducentes: cùm tamen is id expressim non probauerit Bart. item accedit Corset. in singul. verb. pœna. & Paul. Castrens. in Authen. sed nouo iure. C. de seruis fugiti. Angel. in l. nunquānunquam plura. ff. de priuat. delict. gloss. optima in l. 1. C. de mulier. quæ proprijs ser. se coniun. Quibus ea ratio suffragatur, quod alioqui pœna amputationis manus: si cadaueri inferatur, pœna nōnon est. l. 1. §. quoties. & §. si fortè. ff. de iniur. qua ratione idem Corset. verbo, pœna probat, viuum esse delinquentem comburendum, quoties à lege pœna ignis fuerit pręfinita. l. vniuersi. C. vbi caus. fiscal. & in l. si quis à barbaris. C. de re milita. lib. 12. qui tamen tex. id expressim, & in specie sanxerunt, rationi verò congruit, cùm post mortem cadauer ipsum incapax sit pœnæ: siquidem sensibus caret. Ipse nimis impiam, & crudelem esse censeo Bartol. & sequacium sententiam: lenta etenim mors, quæ tot cruciatib. affligit delinquentem, solet eum in blasphemias, & salutis æternæ desperationem inducere. Quam ob rem apud Christianos, eāeam opinionem effugiendam fore existimo, nisi criminis atrocitas aliud requirat. Nam & contra Bartol. est optimus text. in l. 1. in fine. ff. nil nouari appellat. pend. quo in loco Paul. Cast. à Bart. discedit: & eadem ratione opinionem Bartol. improbat Fortuni. in l. Gallus. §. quidam rectè. ff. de lib. & posthum. col. 24. id etenim quod gl. scribit in dict. l. 1. potest sanè procedere, quia pœna minor leuis est, nempe verberatio, & hæc etiam si præcedat mortis supplicium, nōnon efficit ipsam mortem lentam, nec inducet in desperationem. Sic solent iudices homines sceleratos damnare ad mortem hoc addito, vt prius publicè in quodam sparteo sacculo trahantur per terram ligati equis, aut mulis: siquidem hæc præuia pœna leuiter in fertur. Nec refert amputationẽamputationem membrorum fieri post occisionem cadaueri exanimi, potius quàm delinquenti, cùm & post mortem in criminis pœnāpœnam cadauera dilacerẽturdilacerentur, aut comburantur, vel insepulta maneant, atque ita ob effugiendam impietatem, pœna legis Pompeiæ de parricidijs mortuo infertur, & cadaueri, potius, quāquam parricidæ: is etenim prius quàm insutus culeo in amnem mittatur repentino mortis supplicio strangulatur. Eodem pacto apud Christianos, si delinquens ex lege comburendus fidem Catholicam profiteatur, non cōburiturcomburitur viuus, imò prius strangulatur, & occiditur, ac demum corpus eius igni, & flammis traditur.

Cæterum, prætermittendum non est, hæreticos, qui iudici seculari puniendi traduntur, morte

10

*puniendos esse. l. Arriani. & l. quicunque. C. de hæret. gloss. in capitul. penultim. eo. ti. Hæc verò mors igne infligitur secundum Hostien. Ioan. And. & Abb. in ca. ad abolendam. & Abb. in d. c. penul. de hære. Bertran. consilio 212. libr. 2. & Paul. Grillandum de hæreticis, quæstion. 3. quod videtur probari Ioannis cap. 15. Si quis in me non manserit, mittetur foras sicut palmes, & arescet, & colligent eum, & in ignem mittunt, & ardet. Ozias Rex fecit comburi ossa hæreticorum sacerdotum Reg. 4. cap. 23. libri item hæreticorum comburendi sunt, ne legantur, quod latè probat Alfonsus à Castro libro 2. de iusta hæretic. punit. ca. 15. facit ad hæc l. 2. C. de Iudæ. & l. nullus. C. de malef. & mathe. & l. sacr. de sacrileg. & ad l. Iul. peculat. licet in hæreticis minimè loquantur. Quam ob rem in primis obseruandum est, iustissimè hæreticos pœ|

p. 249

na ignis puniri, & æquissimè hanc hæreticorum combustionem moribus inductam esse sicuti palàm est, & probant Ioan. Eccius contra Lutherum arti. 27. Ioan. Arbore. Theosophiæ libro octauo. capite nono. Alfonsus à Castro d. libro secundo. capit. 12. Ioan. Corasi. libro tertio. Miscell capit. 8. aduersus Zasium consilio vltimo primæ partis, quorũquorum rationes & authoritates missas facio, eo quod obuia cuique sunt horum scripta, & quod res sit manifestis rationibus satis probata, & itẽitem authoritate diui Gregorij libro 1. dialogorum capite 4. qui testatur, Romæ Basilium quendam magnũmagnum combustum fuisse, & Constantiensis Concilij, quod Ioannem Vuicleff hæreticum pronunciauit, memoriam eius damnauit, ac iussit ossa exhumari, & cōburicomburi. Eodem item congregato concilio Hieronymus Praga hæresis damnatus: ab his, qui concilio aderant traditus seculari potestati comburitur. Hæc verò ignis pœna nec iure Pontificio, nec Ciuili statuta est, vsque ad imperatorem Fredericum Secundum: Regem item Neopolitanum, qui anno Domini 1222. legem sanxit, qua hæreticos viuos comburi iussit: huius meminêre Repertorium inquisitorum verbo, comburi. Matrhæ. Afflict. in constitutionibus Neapolitanis titulo 1. numero 43. Ludoui. Carrerius in prac. Crimi. titu. de hæretic. num. 132. extat ipsamet lex inter Neapolitanas constitutiones rub. 1. incipiens: inconsutilem tunicātunicam. Idem apud Hispanos post hāchanc Frederici legem annis ferè viginti statutum est. l. 2. titu. 26. part. 7. & l. 2. titul. 1. libro 4. fori. vnde quod Hostien. Ioan. Andr. & sequaces scripsêre in dicto capit. ad abolendam, potius ad consuetudinẽconsuetudinem, quàm ad ius referendum est. Nec locus Ioannis quidquam probat ad hanc rem, cùm intelligendus sit de pœna ignis æterni, quod ostẽduntostendunt Alfonsus à Castro dicto capit. 12. & sequen. Villadiego de hæresi. q. 15. Henric. in d. c. ad abolendam. col. 6.

Tandem in Hispania hæretici, qui traduntur iudicibus secularibus, si pœnitentiam egerint, etiāetiam in ipso mortis tẽporetempore, nec hæresim ipsam proteruè, & contumaci ad obitum vsque asseueratione probauerint, prius quàm igni tradantur, occiduntur faucibus compressis: nam & hi ad pœnitentiam ab ecclesia recipiuntur, eisq́ue ministrāturministrantur sacramenta absolutionis & Eucharistiæ. c. super eo. de hæret. in 6. etiam si millies fuerint relapsi. Hi verò qui hæresim ita amplexi fuerunt, vt nec ipso mortis tempore eius pœniteant, viui flammis traduntur absq;absque vlla, qua indigni sunt, iudicum misericordia.

Hinc ad effugiendam inhumanam pœnam, qua iudices Collegij instituti apud Hispanos ad persequendos & puniendos delinquentes in erêmo vtebantur, qui vulgò De la hermandad dicuntur, sancitum est à Carolo Cæsare primo Hispanorum Rege Segobiæ, anno millesimo quingentesimo, tricesimoquarto. l. 76. pœnam sagittarum in quenquam exercendam minimè esse, ni prius is faucibus compressis strāguleturstranguletur, quod pietati iustissimi, & Catholici principis tribuendum est.

CAPVT XI.

PLERISQVE in locis staturo cauetur, & lege Regia cautũcautum est, quòd instrumenta publica ita paratam habent exequutionem, vt absque iudiciorum ordinarijs solennitatibus, dilationibus, & libellorum formulis, captis statim pignoribus, & publica subhastatione venditis exequutioni mandentur. Regia l. 4. & 5. titul. 8. libro tertio. ordina. & l. 64. Tauri. nisi debitor intra decem dies à die, quo ipse à iudice petierit, captionem pignorum, causa exequutionis præmissam, & mandato iudicis factam reuocari, aliquid allegauerit & probauerit, quod legitimè vltimam pignorum captorum venditionem impediat, sicuti eisdem legibus expressum est. Ad quarum praxim dubium est, quid agendum sit de instrumẽtisinstrumentis publicis, ex quibus apparet, promissum fuisse interesse damnorum, seu expensarum restitutionem, vel aliud, quod certa quantitate, nec liquidum nec definitum est. Nam Bartol. in l. prima. numero 17. ff. de legat. 2. existimat,

1

*etiam in hac specie legibus, & statutis locum fore, & hæc instrumenta statim esse tradenda |

p. 250

exequutioni, cùm in ipso etiam summario iudicio facilimè, quod modò incertum apparet, liquidum & certum fieri possit. Probat hoc ex eadem l. 1. vbi obligatio præsens censetur absq;absque die, & conditione, tametsi eius quantitas in arbitrium alterius, & eius definitionem conferarur. Ad idem est optimus tex. in l. 1. C. de senten. quæ sine cer. quantitat. profer. qui probat, eam dici certam sententiam, quæ condemnat aliquem ad vsuras, interesse: quod liquidum non est. Sic & in vniuersalibus iudicijs sententia certa pronunciatur, vniuersalis tamen, & in exequutione tractatur de certa quantitate, certisúe rebus definiendis. glos. communiter recepta in l. 1. ff. de edendo. quo in loco. Bart. num. 8. Paul. Cast. num. 9. Fulgo. numer. 6. & Roma. 4. idem Barto. in l. 2. C. de sent. quæ sine cert. quantitat. eandem opinionem probant. text. optimus & ibi Bar. in l. defensionis facultas. C. de iure fisci. lib. 10. idem Bart. in l. 1. ff. iud. sol. vlt. col. Roma. consi. 76. colu. 2. ad idem est locus iurisconsulti in l. minor vigintiquinque annis, cui fideicommissum. ff. de minori. Item sententia plerunque fertur in iudiciis generalibus, qua reus damnatur ad reddendam administrationem tutelæ. l. 2. C. de iudi. & tamen in exequutione huius sententiæ tractatur de rationibus dandis, & liquida quantitate definienda, ad cuius solutionem reus cogatur per exequutionem, quemadmodum communiter omnium sententijs probatum est in dicta l. 1. & in d. l. 2. & in forensi praxi frequentissimè seruatum: tandem opinionem Bartoli fatetur communem esse Iason in d. l. 1. ff. de edend. nu. 33. & nu. 31.

Contraria opinio pluribus authoritatibus, & rationibus instrui potest: & prima quòd Regia lex expressim exigit, certam quantitatem definitam fuisse in instrumentis, vt fiat summaria exequutio, quod patet in dicta l. 5. Secundò ex eo quod nihil iure peti potest, donec exploratũexploratum sit quid debeatur. l. hoc iure. ff. de verbo. obliga. idem probat text. in l. perinde. §. notandum. ff. ad l. Aquil. l. vlt. C. de compensat. ad idem text. in l. hæc autẽautem. §. nōnon defendi. ff. ex qui. cau. in pos. eatur. Et prætereà, si instrumentum non liquidum mandetur exequutioni, dato præcepto solutionis, aut captis pignoribus, & reus nihil aduersus instrumentum intra diem à lege definitam allegauerit, nec probauerit, contingeret planè, exequutionem ipsam omnino finiri: nōdumnondum ipsius instrumenti quantitate ad certitudinem redacta, quod est satis contrarium iuri, & rationi, qua argumentatione vtitur aduersus Bar. Soci. consi. 89. lib. 3. colum. 2. vbi communem opinionem reprobat post Bal. in l. vl. C. de compens. & in l. 2. C. de exeq. rei iudic. Soc. cons. 51. lib. 1. col. 3. Aret. consi. 21. dubio 3. & consi. 32. dubio 1. Bald. & Cuma. in l. 1. ff. de legat. 2. Bald. in l. cũcum testamento. in fin. C. de testa. manumis. Bar. in d. l. perinde. §. notandum. Alex. consil. 188. lib. 2. & Ias. in d. l. 1. nu. 31. ff. de eden. & Rebuffus super Regias constitutiones tract. de literis oblig. art. 1. gl. 9. nu. 8. Ex quibus satis dubia redditur Bart. sententia, cuius interpretatio & verus sensus diligenter est examinandus, vt planè constet, an Bar. ipse cōtrariascontrarias hac in re opiniones scripserit, & quid in praxi agendum sit.

In summa instrumenti non liquidi exequutio petitur, & fieri potest in hunc sanè sensum, vt summario iudicio citato reo ipso: prius ad liquidāliquidam quantitatem deducatur ipsius contractus incertitudo, ac demum hoc acto legitimis probationibus vtrinque productis, fiat exequutio, deturq́ue mandatum à iudice de capiendis pignoribus ad venditionem, aut ipsomet reo ad carceres ducendo in bonorum subsidium, ita tandem, vt ante hanc summariam quantitatis definitionem præceptum hoc nec detur, nec reus ipse, nec bona capiantur. Nullibi enim iure probatur, posse à iudice exequente pignora capi, nec condemnatum in carcerem pro solutione duci, nisi constet, quid soluere reus teneatur. huius sententiæ authores sunt Bartol. in dicta l. proinde. per textum ibi. ff. ad legem Aquil. §. notandum. idem eleganter in l. prima. column. vltima. ff. iud. solui. Bald. in l. secunda. numero nono. C. de exequut. rei iudicat. Alexand. in l. 1. ff. de legat. 2. numero 13. Aretin. dicto consil. 21. dubio. 3. Ias. in dicta l. 1. nu. 32. ff. de eden. Soci. in d. cons. 89. li. 3. col. 2. expressim Roder. Xuares in rep. l. post rẽrem. ff. de re iu. 4. lim. ad l. RegiāRegiam. dicens, ex hoc quod prius, quàm exequutio fiat à iudice, petet actor, vt reus cogatur interrogationibus respondere ad definiendam, & probandam liquidāliquidam contractus quantitatẽquantitatem. Quin imò hanc opi. deduci à Bar. in d. l. 1. ff. de eden. & in l. 1. ff. de lega. 1. & his, qui eum sequuntur, constat, quia ipsi censent, in iudicio exequutionis absq;absque litis contestatione, libello, testium publicatione & alijs solennitatibus ad liquidum deducendam ipsius contractus quantitatẽquantitatem, vt appareat, ad quam vsque quantitatem sint pignora capiẽdacapienda, & subhastatione publica vendenda. Alioqui absurdum esset, dari à iudice mandatum de capiendis pignoribus pro incerta quantitate, nec id posset vllo iure defendi. inde Bart. & qui eius opinioni subscripsêre probationem adsumune ex gl. in d. l. 1. ff. de eden. versicu. vt perinde. quæ scripsit, sententiam super iudicio vniuersali incertam valere, quia in iudicio exequutionis poterit ad certitudinem reduci, & tamen apertissimum est, lata sententia in iudicio vniuersali, non posse exequutionem actu fieri captis pignoribus, donec certum sit, quid ex ea sententia debeatur. Atque ita passim fit apud Suprema Regni tribunalia. Vnde manifestum est his |

p. 251

omnibus diligenter perpensis, Bart. ipsum nec contraria scripsisse, nec vllibi voluisse, contractum nondum liquidum etiam iure Regio, & statutorum, posse statim mandari exequutioni captis pignoribus, vel ipso reo.

Cæterum Paul. Castren. in d. l. 1. ff. de eden. nu. 9. contrarium tenet scribens in hunc sanè modũmodum. Eodem modo dicunt Doctor. si statutum dicat, quod instrumentum mittatur exequutioni, & ego habeo instrumentum super summa non liquida, puta super interesse, possum petere exequutionem, & facere capi te, vel bona tua, & posteà liquidabo quantitatẽquantitatem. Hactenus Paul. cuius opinio ad communis, vt ipse existimat, sententiæ interpretationem hanc rationem habere videtur, quod etiam captis pignoribus ad exequutionem, interim dum subhastatio fit, & vltima licitatione pignora licitanti venduntur, potest actor citato reo summam incertam, certam probationibus efficere. Potissimum id iure Regio quibusdam placet, quia reus eodem iure potest tacere, & expectare diem vltimũvltimum subhastationis, & tunc seipsum opponere exequutioni causas in iudicio proponens, cur fieri nōnon debeat, imò sit reuocanda, à quo die habet itidẽitidem decem alios communes quidem sibi & actori ad probandas exceptiones, quæ exequutionem impediant iuxta §. 9. Pragmaticæ ordinis iudicialis. 42. Igitur dum subhastatio peragitur seruata iuris solennitate, & intra hos decem dies poterit priusquam exequutio finiatur ad certam & liquidam quantitatem contractus incertus deduci, vt iuxta eam definitionem solutio fiat.

Hæc tamen praxis palàm refragatur Bart. eiusq́ue adseclis, si rectè eorum sensus perpendatur, & præsertim Bartho. Soci. qui in d. consi. 89. lib. 3. col. 2. præmisso statuto omninò Regiæ legi simili, respondit: non posse à iudice dari pręceptum de capiendis pignorib. nisi prius constet quantitas certa. Nam, vtis ait, dies dati ab statuto ipsi reo, solum dantur, vt is probet solutionem aliámue exceptionem, quæ exequutionem omninò impediat, non ad definiendam certam obligationis quantitatem. Et ideo ipsa lex in specie sanxit, non probante reo quidquam intra decem dies, exequutionem finiendam fore: etiāetiam si actor nihil præstiterit, quod ex Paul. CastrẽCastren. decisione fieri nequit: siquidem reo non probante, si actor itidem certam quantitatem obligationis non ostenderit, exequutio finiri non debet, imò id iudicium cessat, & prætereà si admittendus est Paul. Castrensis sensus, quam obsecro quantitatẽquantitatem iudex in præcepto definiet, vt pro ea soluenda pignora capiantur? si dixeris, nullam, profectò ridiculum est, pignora capi iudicis authoritate, ni prius compertũcompertum sit, ad quam vsq;vsque quantitatẽquantitatem capienda sint: erit etenim incertus exequutor, qui si capiat pignora maioris valoris, quàm par est, iniuriam facit reo: at si minoris, actori. Quod si capienda sint pignora pro ea quantitate, quam actor, cùm petit exequutionem, expresserit, velim profectò mihi ostendi, quo iure id fiat. Non me latet, quandoque secundum hanc Paul. interpretationem exequutiones fieri, & factas fuisse, & tamen si præceptum à iudice fiat de capiendis pignorib. vel persona, nondum, summariè saltem, definita quantitate, & ab eo appellatum fuerit: non video, qua ratione sit præceptum id confirmandum, imo reuocandum esse censeo. Sic Rupellanus Forensium institutionum lib. 1. cap. 4. testatur. apud Gallos non esse vsu forensi receptam Paul. opinionem, ni prius quantum intersit, liquidum factum sit. Quòd si à præcepto appellatum non fuerit, & facta sit exequutio, atque intra 10. dies certa definita fuerit quātitasquantitas, pronuncieturq́ue à iudice peragendam esse, & finiendam bonorum subhastationem, à qua pronũciationepronunciatione sit appellatum, tunc non solet reuocari iudiciũiudicium hoc exequutionis, ex hoc defectu certæ quantitatis, nec ex eo, quòd præceptum à iudice processerit intempestiuè, & ita fit frequentissimè, censeturq́,censeturque iudicium istud iure exequutionis etiam apud iudices appellationis.

Primùm, ex his constat, non esse necessarium, imò falsum, damnosum & inutile, quod hac in re scripsit Bald. in l. 2. num. 11. C. de exequu. rei iu. vbi sensit, oportere prius quàm instrumentum non liquidum mandetur exequutioni, ipsius certæ quantitatis examinationem fieri, ac super hoc articulo à iudice interloquutoriè pronunciari. idem probat. Socin. consil. 51. lib. 1. col. 3. Nam, vt dixi, hæc pronunciatio necessaria non est: imò noceret expeditioni exequutionis, & forsan, appellatione ab hac pronunciatione proposita, iudicium ipsum ex summario ordinariũordinarium efficeret, quāquam ob rem à Bal. recedit Rode. Xuares d. limit. 4. fateor tamen licere omninò ipsi reo huic examini, & certæ, ac liquidæ quantitatis definitioni obijcere, quidquid iure eidem obesse potest, licet statuto, vel lege prohibita sit cōtracontra instrumentum exceptionis obiectio, cùm hic contra instrumentum nihil opponatur, sed aduersus definitionẽdefinitionem certę ipsius contractus quantitatis, quæ ex ipsa scriptura certa non est, quod expressim Bal. asseuerat. d. nu. 11. quem Hipp. sequitur sing. 168. idem Ioan. Baptista in l. admonendi ff. de iureiu. col. 22.

Secundò, deducitur hinc non posse procedere, nec iure probari quod scribũtscribunt So. cons. 89. lib. 3. Roma. consil. 211. dum existimant. opi. Bart. in d. l. 1. ff. de lega. 2. quam diximus communem esse, verāveram censeri, vbi instrumentũinstrumentum continet quid incertũincertum, vniuersale tamen, vt peculiũpeculium, hæreditatẽhæreditatem: secùs tamen esse dicendũdicendum, si cōtineatcontineat instrumentũinstrumentum |

p. 252

quid incertum, particulare tamen, vt interesse, damna, & similia: tunc etenim non posse instrumentum istud iuxta statutorum decisionẽdecisionem mandari exequutioni censent. Quod proculdubiò falsum est, vtroque etenim casu satis probatur communis opinio.

Tertiò, rursus apparet opi. Bart. & cōmunemcommunem obtinere, etiam vbi lex vel statutum non tantũtantum ipso iure faciunt exequutionem, sed & ipsam faciendam iudici committunt, quia iuxta verum sensum eius, quod Bart. scripsit, nil refert, fiat exequutio statim à l. vel sit à iudice ex l. peragenda, quidquid Bartol. Socin. scripserit in d. consil. 89.

Quartò, omnibus his diligenter inspectis arbitror Paul. Castrens. sententiam admittendam fore in ea specie, vbi instrumentum cōtinetcontinet certam tritici, vini, aut olei quantitatem: nānam mandabitur exequutioni antequàm liqueat, quantus sit tritici valor, siquidem valoris incertitudo debitum incertũincertum non reddit. Quam ob rem ex præcepto iudicis viator, seu apparitor, aut publicus minister statim capiet pignora, eisq́ue ablatis, dum auctio & subhastatio differuntur, certus constituetur tritici, aut vini valor per testes, aut probos peritosq́ue æstimatores, quod expressim decisum est à Rupellano li. 1. Foren. insti. ca. 4. & apud Gallos lege Regia statutum. à Francisco eorum primo eius nominis Rege, vt constat capite 76. ex Francisci legibus. Idem existimo apud nos seruari posse, quia & iure Regio Hispaniarum id probari recta iusticia potest.

Quintò apparet, quid dicendum de instrumentis publicis conditionalibus, quibus certa quantitas promissa sit sub conditione, & respondendum est, instrumenta verè conditionalia posse iuxta legem Regiam, & statuta Italiæ exequutioni mādarimandari, modò priùs summariè citato reo constet, iam conditionem euenisse, nec poterit dari præceptum de capiendis pignorib. donec probatum sit, conditionem contigisse, tametsi iam ea euenerit, quod probatur in l. hoc iure. ff. de verb. oblig. & in l. Fulcinius. §. si in diem. ff. quib. ex cau. in poss. eatur. notant Bald. in l. cùm testamento. C. de testam. manu. & in l. 2. colu. 2. C. de exequut. rei iudic. Angel. in l. seruũseruum communem. §. Titius hæres. ff. de vulgari. Ripa in l. in illa. num. 8. ff. de verb. obli. Rebuffus super leges Regias tract. de literis oblig. art. 2. gloss. 1. num. 71. Corne. consi. 112. lib. 1. col. 1. Guido papæ q. 15. Roderi. Xuares in d. l. post rem. limitatione 5. ad l. Regiam. & probatur: nam licet ab initio hoc instrumentum conditionem habeat, nec purum dici possit, posteà tamen eueniente conditione, iam omnino purũpurum censetur, & ideo quamuis ius exequutionis non competat, nisi instrumentis puris, competit huic, postquam constat, id purum esse, etiam si Alex. & Imol. in in d. §. Titius hæres refragentur. TandẽTandem eadem resolutio conuenit huic dubitationi, quæ in præcedenti fuit examinata, quod maximè est aduertendum, & semper considerandum, sitne instrumentum verè conditionale: nam poterit iudex hac in re falli plerunque existimans, esse conditionale instrumentum, quod verè purum est, licet ex eo actor aliquid agere teneatur.

In hac tamen publicorum instrumentorum exequutione magis receptum est, vt statim producto instrumento coram iudice, iudex ipse absabsque citatione debitoris, præceptum apparitori, aut ministro publico det ad capienda pignora, vel personam, ac iubeat debitorem ipsum citari ad pręconia publicę auctionis, & speciatim ipsam vltimam pignorum addictionem, quam vulgo dicimus, Trancey remate, sicuti explicat Xuares in dict. l. post rem limi. 12. ad l. Reg. & §. sed pulchrum dubium est. fol. 146. deduciturq́ue ex l. 1. C. de fide instrum. & iure hastæ fisca. libr. 10. quæ quidem præconia ter celebrāturcelebrantur in rebus mobilibus tertio quoque die, in immobilibus decimo, repetita. l. 1. titul. De las deudas, libro tertio Fori.

Contingit verò sæpissimè, causam exequutionis

3

*deferri ad suprema Regis tribunalia ex causa appellationis, apud quæ si auctio publica circa prædictam formam, aut aliam more regionis receptam peccauerit, alioqui iure optimo & iustè facta exequutione, reuocatur ipsa iudicis pronunciatio, totaq́ue exequutio, & mandatur omnia bona iure exequutionis capta ipsi reo restitui absque vllis expensis, cum eorum fructibus: modò prius soluat quantitatem in ipso publico instrumento nominatim expressam, datis ab actore fideiussoribus de iudicio sistendo, & iudicato soluendo, quoad ordinariam indebitæ pecuniæ repetitionem iuxta Toleti legem, quæst. quinta. titul. 8. lib. tertio ordina. Quandoque omittitur hæc clausula de fideiussorib. quoties suspicantur Regij iudices, nullam competere reo aduersus contractum defensionem. Probat istam praxim tex. optimus in l. vl. §. vl. ff. quod mer. caus. cuius ad hanc rem meminêre Alexand. & Iason numero 12. in l. à diuo Pio. §. in venditione. ff. de re iudicat. Roma. singul. 511. Abb. in capitul. quo ad consultationem. de re iudicat. colum. penultim. Bar. in dicto §. in venditione. Alex. in l. si finita. ff. de damn. infect. 3. colum. Baptista de S. Seuerino in tract. de debitoribus suspect. & fugit. q. 14. Quod si subhastatio facta fuerit legitimè, habet reus ad retrahendas res mobiles triduũtriduum, ad immobiles nouem dies, quemadmodum communiter obtentum est in hoc Regno, vt asseuerat Didacus à Castello in l. 70. Tauri. verbo. themate. Et nihilomi|

p. 253

nus in hac specie Regiæ curiæ iudices, & qui summis prætorijs assident, etiam his diebus elapsis, proprio iudicio, & sententia confirmant exequutionem, hoc adhibito moderamine, vt si reus intra certam diem pecuniam ratione contractus debitam soluerit, & exequutionis expensas, bona omnia capta ex causa exequutionis sibi reddantur. Nec fit fructuum restitutio, cùm ex gratia potiùs, quàm rigore iuris hęc sententia feratur, & præsertim hoc ita pronunciatur, vbi pignorũpignorum venditio, & addictio in publica auctione fit alicui supposito licitatori, ad hoc, vt eadem bona statim creditori tradat, vel sanè quoties visum est, ipsam venditionem publicam non fuisse factam iusto precio. Oportet tamen iudicẽiudicem ipsum, qui exequutionis iudiciũiudicium tractat, iam tribus præmissis præconijs, sentẽtiamsententiam pronunciare, nominatim ad eāeam citato reo, qua iubeat vltimam fieri pignorum venditionem, seu addictionem. Quam equidem pronũciationempronunciationem iudex suspendet, si reus se opposuerit exequutioni, vt intra decẽdecem dies iuxta legem RegiāRegiam contra ipsum contractũcontractum probet iustam aliquam exceptionẽexceptionem, qua tandem probata iudex reuocat exequutionis mandatũmandatum: ea verò nōnon probata pronunciat vltimam pignorum venditionem publica subhastatione, & licitanti addictionem fieri debêre.

Illud sanè omittendum non est, vsu forensi totius regni Regiam constitutionem ita receptam esse, vt non omnia publica instrumenta ex ea statim tradantur exequutioni, sed ea tantùm, quæ clausulam Guarentigiam, quæ vulgaris est, expressam habent. Nam cum omnibus publicis instrumentis hæc clausula passim adscribatur authore Bartol. & alijs in l. cùm vnus. ff. de bonis Auth. iud. poss. Regia constitutio, quæ hoc ius exequutionis tribuit publicis instrumentis, potissimum considerauit Italiæ, & totius orbis Christiani vsum, & ideò verè iuxta propriam legis latoris mentem sic est eadem lex intelligenda, quod Roderic. Xuares adnotauit in d. l. post rem. ff. de re iudi. 13. col. post l. Regiam. & Segura in l. si ex legati causa. num. 78. ff. de verb. obli. & quamuis probari, ac defendi rationibus, & iuribus posset, legem Regiam ius istud summariæ exequutionis publicis instrumentis concessisse ex eo tantùm, quòd scripturæ sint publicæ, etiamsi præfata clausula fuerit omissa, tamẽtamen prior opinio ita frequentissima forensium praxi recepta est, vt iam controuersiæ nullus sit relictus locus. Nam & hic vsus probatur ex eo, quod cap. vlti. earum constitutionum, quæ Madritij statutæ fuerunt anno quingentesimo tricesimo quarto, obiter mentio fit legis Regiæ de exequendis contractibus Guarentigijs. Igitur cùm inibi Regia constitutio de exequendis instrumentis ad contractus Guarentigios referatur, apparet manifestè absq;absque vllo dubio, nōnon fore locum Regiæ legi in contractib. qui Guarentigij non sint.

Eadem verò Madritia constitutione ius hoc exequutionis summariæ cōcessumconcessum est priuatis scripturis, ac Chirographis, modò eadem priuata scriptura agnita sit corācoram iudice ab ipso reo. Siqui

4

*dem producta apud iudicem scriptura priuata, statim ipsi reo præcipitur, vt intra breue tempus ad iudicem accedat eam recogniturus ante litis contestationẽcontestationem, vt existimant Bal. in l. cōtracontra negantem. C. ad l. Aqui Roma. consi. 373. Curt. Iunior in l. admonendi. nu. 37 ff. de iureiur. Regia l. 119. titu. 18. part. 3. qua probatur, priuatam scripturam agnitam à parte, eandẽeandem vim habêre, ac si esset à tabellione confecta. idem deducitur ex ratione. l. Publia ff. deposit. l. cùm de indebito. ff. de probat. l. scripturas. C. qui pot. in pig. hab. vbi notat Faber. Bart. in dict. l. admonendi. num. 26. Alex. consi. 191. col. 1. lib. 2. l. cùm antiquitas. C. de testa. & nihilominus, nisi foret prędicta l. Madricia id decisum, nequaquam scriptura priuata à reo etiam agnita summariæ, vt instrumentũinstrmentum publicum mandaretur exequutioni, duabus rationibus.

Prima, lex de exequen dis publicis instrumentis veteri iuri contraria est, vt constat ex notatis in l. post rem. ff. de re iud. & ideò non est extendenda ad priuatam scripturam, quæ etsi agnita sit, nōnon habet publici tabellionis authoritatem, quamuis omninò probet ob rei agnitionem.

Secunda, quòd non omnibus publicis instrumentis ius exequutionis competat, sed tantùm his, quibus clausula Guarentigia adscripta fuerit, vt modò dicebam.

Non tamen inficior, eos, qui legi Madriciæ condendæ consilium dedêre, ea potissimum ratione motos fuisse, quod priuata scriptura modò agnita sit, eandem habeat authoritatem, & fidẽfidem ex veteribus constitutionibus, quam habent instrumenta à publicis tabellionibus confecta, quam ob rem iustissimam esse censeo præfatam constitutionem. Cui illud est adijciendum, priuatam scripturam etiam recognitam tantùm præiudicare, aut nocere confitenti à se scriptāscriptam, vel subscriptam, non tamen tertio, nisi in quantum talis scriptura tertio de iure potest nocere à die factæ recognitionis, vt tradunt Abb. colum. 2. & Felin. 3. in capitu. 2. de fide instru. Vnde hęc recognitio non traditur retro ad tempus ipsius scripturæ, nisi contra recognoscentem, non contra tertium habentem medio tempore hypothecam, siquidẽsiquidem is habebit priuilegia prioris, & potioris creditoris, quod in specie notat Carol. Molin. in consuet. Parisi. tit. 1. §. 5. nu. 16. idem probatur ex notatis in dict. l. scripturas. Quid autem dicendũdicendum erit, cùm priuata scriptura habetur pro recognita, & talis cẽseturcensetur ob cō| p. 254tumaciamcontumaciam rei vel nolentis respondere, vel comparere recusantis ex cap. vlt. de conse. in 6. quod in specie tradunt Corne. consi. 296. libr. 3. colu. 1. & Aufreri. in stylo parlam. 1. part. rub. de defectu super act. pers. vers. item aduerte. an & in his casibus ex lege Regia mandari possit exequutioni? Et licet res dubia sit, tandem Rebuffus super constitutiones Regias trac. de chirographis numer. 98. existimat, & in specie locum esse legi Regiæ, quæ & apud Gallos eadem est, & exequutioni locum fore: quod æquissimum esse cōstatconstat, cùm alioqui contumaces præmio afficerentur, esset tamẽtamen ad hunc effectum reus in propria persona citandus expressim ad recognitionem, nisi fraude & dolo hanc citationem effugeret. arg. l. 1. ti. 9. 3. ord.

Superest modò quæstionis cuiusdam examinatio, quando quidem instrumenta ius paratæ exequutionis non habent, nisi iam decursis diebus, & terminis ipsi solutioni adscriptis. Dubitatur tandem, quid si quis promiserit nongentos aureos tribus terminis tribus solutionibus sol

5

*uendos, quo pacto hæc solutionis dilatio intelligenda sit. nam Bartol. eleganter in lege 3. ff. de annuis legat. scribit, tribus annis hanc solutionem ita peragendam fore, vt quolibet anno ex tribus, æqualis tertia pars omninò soluatur, deducitq́ue hanc responsionem à Iurisconsulto inibi, cuius hæc sunt verba: Sed si ita sit legatum: hæres meus Titio decem trima die dato, vtrum pensionibus, an post triennium debeantur? Et puto sic accipiendum, quasi paterfamiliâs de annua, bima, trima die sensisse proponatur. Hactenus Vlpianus. eandem Bartoli sententiam sequuntur Lancelot. Decius ibi Roman. numer. 6. Alexan. numero 8. in l. qui bona. §. vlt. ff. de damno infecto. idem Alex. in l. eũeum qui calendis. sub l. stipulatio. ista habere licer. §. vlt. nume. 6. ff. de verbor. obligationib. Quibus profectò assentiendum non est, cùm omninò falsa sit eorum opinio. Illud etenim veriùs est, ambiguitatem istam, & incertitudinem arbitrio boni viri definiẽdamdefiniendam esse, qui attentis qualitatibus personarum, & quantitate pecuniæ promissæ prouidè rem hanc ad certam diem deducet, & interpretabitur, quod in specie adnotârunt Cuma. in d. l. 3. Iason, & Zazius nu. 7. in d. l. eum qui calendis. & his suffragatur text. in d. l. 3. in princ. versiculo. sed si adiectum sit. Sic & in illa promissione: promitto centum dare in diebus illis, arbitrabitur iudex, serióne an ioco processerit promissio, & quo tempore exoluẽdaexoluenda sit, vt optimè respondet Andræas Alciat. in l. inter illam. §. vlt. ff. de verbo. significatione. quicquid alijs in dicta leg. eum qui calendis. aliter visum fuerit. Nec mouisset Bartolum Iurisconsulti locus, si is veram habuisset dictionum cognitionem. Compertum quidẽquidem est apud Iurisconsultos, annua, bima, trima die, idẽidem significare quod anno, biennio, triennio, vt de tribus annis intelligendum ita sit, quod quolibet anno æqualis solutio fiat, totaq́ue promissa quantitas in has tres distinguatur pensiones. probat dicta lex 3. in princip. l. si ita. ff. de manu. testament. text. & ibi gloss. in l. vnica. §. cùm autem. C. de rei vxor. actio. Ratio autem huius dicendi generis ea est, quod dies in genere fœminino tempus significet, & annuus, quod est vnius anni, bimus, quod duorum, trimus, quod trium annorum. Igitur annua, bima, trima die optimè præfatum sensum habent, sicuti explicant Laurentius Valla lib 4. elegantiarum capit. 80. & Nebrissensis in lexico iuris ciuilis, dictione, annua. Quod si tantùm scriptum fuerit, Trima die, respondit Iurisconsultus idem esse, ac si scriptum foret, annua, bima, trima die: vnde constat sub trima die, præmitti annuam, & bimam diem, & triennium significari, ex eo, quòd trima dies de triennio propria vi, & significatione intelligenda sit. Quo fit, maximam deprehendi hallucinationem, cũcum paria iudicantur hæc duo, trima die, & tribus terminis. Cùm trima dies propriè triennium significet. tres autem termini ad tres menses, ad tres dies possunt cōmodècommode referri. Ex his plura possunt deduci.

Primum, hanc promissionem, promitto mille soluenda triennio, esse accipiendam in eum sensum, vt quolibet anno ex tribus æqualis pensio soluatur, mille in tres æquas partes distributis, quod probatur in dicta lege tertia, sermone autem Hispano ita pronunciatur. Los quales mil ducados pagare y me obligo a pagar en tres annos primero siguientes. secus ipse responderem, si promissio in hunc modum fuisset concepta: promitto mille soluenda ab hinc triennio, id est. Los quales prometo de dar y pagar de oy en tres annos. Tunc etenim opinor, nullam pensionem nec partem huius quantitatis soluendam necessario fore, nisi iam decurso, & peracto triennio.

Secundò, hinc ap paret Ludouic. Roman. & Imol. in dict. l. eum qui calendis. deceptos palàm fuisse, dum opinantur, promissionem soluendi tribus terminis ad tres proximos dies esse referendam. ex dicta l. eum qui. quæ minimè eorum sententiam probat. siquidem stipulatio dandi centum aureos calendis, ad proximas calendas pertinet: tres verò termini non magis ad tres dies, quàm ad tres menses, quàm ad tres annos pertinent.

Tertiò, illud manifestum est, non procedere, nec iure defendi posse quod Bar. Paul. Castrensis & Iason censent in dicta l. eum qui calendis. existimantes, promissionem hanc, promitto centum in diebus illis, ad duos proximos dies referendam esse. per textum in l. inter illam. §. vltim. ff. |

p. 255

de verb. signific. nam vt dixi, ea promissio arbitrio iudicis est interpretanda, & intelligenda. Iurisconsultus etenim in d. §. vlt. tractat de alia promissione ab hac differenti, nempe de ea, qua quis promittit cẽtumcentum soluere post dies, vel post annos, quæ de duobus intelligitur. Et tamen ad huc si ea species modò cōtingeretcontingeret, ipse existimarem, rem hanc arbitrio boni viri moderandam & æstimandam, nec admittendum fore iuriscōsultiiureconsulti responsum, & id probatur inspectis personarum, temporis & negotij qualitati bus, quibus satis persuasum erit iudici, non esse locum veterum Iurisconsultorum responsis.

CAP. XII.

DVM eiusdem Bartol. commentaria diligenter euoluimus, & examinamus, tandem comperimus in eadem leg. 1. ff. de leg. 2. numer. 18. adnotasse, non esse permissam appellationem à iudice, quoties is veluti bonus vir arbitratur, deducta ad ipsum, vt bonum virum, quæstione. Quæ quidem opinio dubia quibusdam videtur, & ideò eius examini præmitto dubium illud, quo quæritur, ad quem iudicem eundum sit, vt boni viri arbitratu vsus, iniquũiniquum arbitratoris iudicium moderetur. & idem Bartolus in leg. si societatem. §. arbitrorum. numero 21. ff. pro socio. scribit, apud eum iudicem fore petendam reductionem ad arbitrium boni viri, qui ipsius causæ iudex est ordinarius, & qui eius cognitionem semoto compromisso iure habebat leg. secunda. C. vbi & apud quem. cuius ipse mentionem feci libro primo capitulo quarto, huius operis. ad idem est textus in l. cùm hi. §. transactiones alimentorum. ff. de trāsactionitransactioni. lege vltima. C. de vsur. pup. Vnde siue actor, siue reus conqueratur, arbitratoris iudicium iniquum esse, eam querelam deferre debet ad iudicem, coram quo causa ipsa foret alioqui examinanda. quod etiam probatur in capitulo exposita. de arbitris. vbi præter alios Abb. secunda columna, eandem sententiam veram esse existimat, idem Abb. in capitu. quintauallis. numero 39. de iureiuran. & ibi Imol. numer. 39. Socinus consilio 18. numero 31. lib. primo quorum sententia concors est, non esse reductionẽreductionem istam petendam apud iudicem, qui superior est ipsius arbitratoris, & ad quem ab arbitratore esset appellandum. Atque ita idem tenet Marcus Anton. Blancus de compromissis. quæstio. 10. numero 13. & Alexan. dicens, hanc opinionem Communem esse consilio 131. lib. 2. numero 1. quo in loco Carolus Molinæus asserit, eandem in praxi receptam esse. Conueniunt sanè omnes in hoc, quòd non est reductio petenda apud superiorem ipsius arbitratoris. idem repetunt Bartol. Bald. Salycetus & Paulus in dicta l. 2. C. vbi & apud quem. Frederic. consilio 285. Philippus Francus in rubri. de appellation. colum. penultim. Petrus Ferrariensi. in practica. titu. de forma libelli quo agitur ad pœnam compro. §. nec reductio. nu. 5. Lanfrancus in tract. de arbitris & compromis. vlt. part. q. 19. Est tamen apud eos controuersum satis, an is, qui secluso compromisso reus foret, si modò petat iudicium arbitratoris ad æquitatem, arbitrio boni viri reduci debeat omninò id petere coram iudice alterius, qui verè actoris partes, ni foret compromissum, subiturus erat, an possit hanc querelam deducere ad proprium ipsius rei iudicẽiudicem? Nam Bartol. in dict. §. arbitrorum, expressim nu. 20. probat, huius rei futurum omninò iudicem eum, qui iudex est ipsius petentis reductionem, & coram quo alter, omisso compromisso, acturus erat. & existimat hoc probari in dict. §. transactiones alimentorum. & ea ratione quod modò agendum sit de exceptionib. reo cōpetentibcompetentib. aduersus actorem, & ideò tractādatractanda causa est apud rei iudicem. IdẽIdem Panor. in d. c. quia quintauallis. nu. 39. Philip. Fran. in d. rub. de appe. col. pen. Lanfranc. de Oriano dict. q. 19. Abb. in d. c. exposita. col. 2.

Contrariam sententiam, imò hanc reductionem petendam esse apud iudicem illius, cōtracontra quem petitur, probat textus in dicta lege secunda. C. vbi & apud quem. quo in loco Bart. Bal. Ang. Saly cet. & Paul. dum ad hanc quæstionem, illius constitutionis decisionem inducunt, huius opinionis authores censentur. Idem in specie asserit Freder. d. consi. 285. Imol. in d. c. quintauallis. nu. 39. & Collectar. in c. cùm dilectus. de ar|

p. 256

bi. ad finem. Non obstat tex. in d. §. transactiones. cùm inibi non tractetur de rescissione contractus, aut sententiæ, sed de authoritate præstanda transactioni alimentorum. Et prætereà qui petit reductionem, & si alioqui esset futurus reus, in hoc tamen iudicio actor est, & rescissionem iudicij petit: quamobrem eam petere debet apud iudicem illius, qui in hac reductionis quæstione verè reus est, sicuti satis eleganter constat in d. l. 2. Multò minus oberit tex. in d. c. exposita. quia dux ille, causam tractauit verè ad iudicium ecclesiæ pertinentem, quippe qua de interpretatione sententiæ cuiusdam Cardinalis iudicis olim competentis agebat.

Ex his tādemtandem apparet, reductionem ad arbitrium boni viri non esse postulandam apud iudicem superiorem illius, qui iure compromissi, & arbitratoris sententiam dixerit: tametsi nōnon desint authores, qui id necessariò tractādũtractandum esse coram iudice arbitratoris superiore, censeant: & præsertim Ang. Perus. in l. si suspecta. §. vlt. ff. de inoffi. testam. Roma. consi. 265. Io. And. in c. statutum. §. cùm autem. de rescript. in 6. Matthæ. de Affli. decisio. 51. ex eo, quòd reductionis petitio similis est appellationi. l. non distinguemus. §. cùm quidam. ff. de arbit. & appellatio ad superiorem pronunciantis sententiam deferenda est. l. præcipimus. C. de appellatio. vbi Bal. hanc vltimam opinionẽopinionem admittere videtur. Verùm quia prior Communis est, de eius intellectu erit vlteriùs agendum.

Primò etenim, opinio Angeli à quibusdam admittitur: vbi ex lege municipaliarbitratorum iudicia habent paratam exequutionem, vt sententiæ: nam eo casu quemadmodum à sentẽtiasententia, ita & ab his iudicijs appellatio, & reductionis petitio proponuntur: Vnde ob similitudinem, reductio petenda est apud iudicem, qui superior est ipsius arbitratoris secundum Bart. Bal. in d. l. 2. C. vbi, & apud quem. Panormitan. in d. cap. quintauallis. numer. 39. & Lanfranc. in d. qu. 19. quod notandum est ad l. vlti. ordinis iudiciarij Madricij conditam & ad l. 8. Anni quingentesimi tricesiminoni. ex quibus sententiæ latæ ab arbitratoribus, vel arbitris statim paratam habent iudicio summario exequutionem. Cæterùm contrarium verius esse existimant Paulus Castrensi. & Saly. in d. l. 2. C. vbi & apud quem. Imol. in dict. c. quintauallis. colum. vlt. Ancha. in disputatione incipienti. cùm C. laicus. Philip. Fran. in d. rub. de appellat. colum. finali: asseuerantes, etiam in hoc casu reductionem petendam esse à iudice illius, aduersus quem petitur. quibus suffragatur textus in c. venerabilibus. in prin. & §. 1. de sen. excom. in 6. quo probatur, querelāquerelam proponi non posse apud eum iudicem, qui litigantium iudex non est aliter, quàm per appellationem. petitio autem reductionis querela est, potiùs quàm vera appellatio: & ideò iudex appellationis, qui non est sufficiens, nec cōpetenscompetens ad simplicem querelam examinandam, adiri nequit ad emendationem, & reductionem sententiæ, vel iudicij iniquè lati ab arbitratore. Nec refert quicquam, quòd arbitratorum iudicia ex lege municipali, aut Regia exequutionem habeant paratam: quia id ius eis tribuitur, vt contractibus apud publicum tabellionem conuentione partium confectis, & stabilitis, non vt sententijs iudicum habentium iurisdictionem, quod apparet: nam eadem Regia cōstitutioconstitutio requirit, compromissum pactum fuisse apud publicum tabellionem. Et prætereà non sequitur, iudicia arbitratorum, seu arbitrorum paratam habeant exequutionem: ergò ipsis arbitratoribus iurisdictio à lege tributa censetur. Hinc sanè Panormitanus scribit in c. irrefragabili. §. cæterum. de offici. ordina. non infligi infamiam, nec produci, aut oriri ex sententia lata ab arbitro, cuius iudicia exequutioni ex statuto statim sunt tradenda, vbi compromissa sit causa criminis ad ciuilem condemnationem, quia infamia non potest deduci ex sententia eius, qui iurisdictionem non habet. Et licet Felin. dubitet in dicto §. cæterum. columna vltim. & contrarium teneant Bartol. in le. quid ergò. §. ex compromisso. ff. de his qui notan. infamia. & Baldus inibi. Abbas in capitulo cùm causa. in fine. de in integrum restitution. tamen sententia Panorm. verior est, vbi expressim à lege, vel statuto non datur arbitratoribus, vel arbitris iurisdictio, quod in specie notat Marcus Antonius Blancus de compromissis. quæsti. 9. num. 96. versic. de effectu sententiæ. quoties verò de reductione non agitur, sed de appellatione à sententia arbitri, quod plerunq;plerunque contingere potest, tunc communiter receptum est, appellandum esse ad iudicem ipsius arbitri pronunciantis superiorem. l. præcipimus. C. de appell. tenet Franc. in d. rubric. de appell. colu. vlt. Angel. & alij, quorum superiùs mentionem feci: idem esse cẽseocenseo etiamsi de reductione tractetur, si compromissum fuerit in iudicem ordinariũordinarium vt in arbitratorem: tunc etenim ab eius iudicio petenda est reductio apud iudicem, ad quem ab eodem iudice appellatur, secundum Florin. in dicto §. arbitrorum. & Lanfran. in dict. quæstio. 19. cauendum tamen est, ne vel reductionis, aut appellationis causa, laicus reus trahatur ad iudicem ecclesiasticum. id enim permittendum non est, & præsertim à supremis Regiorum tribunalium iudicibus: qua ratione forsan tutiùs erit, quòd etiam iure appellationis à sententia arbitri propositæ causa deferatur ad iudicẽiudicem illius, aduersus quẽquem retractatio sententiæ postuletur, sicuti in specie asserit Marc. Antonius Blancus dicta quæst. 10. nu. 15. cùm propriè hoc iudi|

p. 257

cium. sententia dici non possit, & prouocatio potiùs querela quædam, quàm appellatio cẽsendacensenda sit deficiente iurisdictione.

His itaq;itaque explicitis inquirendum est, sítne verum quod Bar. in d. l. 1. probare conatur, scilicet à iudice causam reductionis definiente non esse permissam appellationem, siquidem id instrui, & persuaderi potest varijs rationibus.

Primò, quia iudex hic loco arbitratoris succedit l.

3

*si societatem. §. arbitrorum. ff. pro socio. l. penu. ff. iud. solui. eiusq́;eiusque naturam, & conditionem habêre debet l. si eum. §. qui iniuriarum. ff. si quis caut. Sed ab arbitratore non appellatur dicto §. arbitrorum. igitur nec à iudice, qui in eius locum successit ad iudicium ipsum moderandũmoderandum. Item iudex, ad quem appellatum est, sententiam pronunciare tenetur secundum leges prouinciæ, quam iudex prior administrat. Authen. vt cùm de appellatione cognos. in prin. quasi prioris iudicis leges, & instituta sequatur. Sic licet ab arbitris appellatio permissa regulariter non sit. l. 1. C. de arbitr. tamen ab arbitris, qui in locum iudicis ex iure eliguntur appellatio recipienda est. c. ab arbitris. de offic. deleg. in 6. l. vlt. C. de iud. Et prætereà iudex hic, qui tractat reductionis causam, nōnon vt iudex, sed vt bonus vir de causa cognoscit, & secundum æquitatem pronunciare debet, quemadmodum Bar. adnotauit in d. §. arbitrorũarbitrorum. per tex. ibi. At ab eo, cui vt bono viro, & eius arbitrio, aliquid definiendum committitur, non licet appellare, glo. in l. 3. §. 1. versi. bonum. ff. de arbitr. vbi Barto. & Doctor. communiter. Abb. in dict. cap. quintauallis. numero 30. quibus rationib. Bart. opinio comprobatur, quam etiam tenent Inno. in c. præsenti. de rescrip. quod est penultimum apud Innocentij cōmentariacommentaria. Abb. in d. c. quintauallis. nu. 40. Io. And. in addit. Spec. ti. de appell. §. in quibus. versi. quid si conuenit. nu. 16. Saly. in l. & in maioribus. C. de appellat. & in l. cùm antea. quæst. penul. C. de arbit. idem in d. §. arbitrorum. qu. 20. Cæpola in consi. ciuili. 16. Fulgosius consil. 111. & consi. 113. Lanfran. in tract. de arbit. quæst. 22. Socin. Iunior consil. 15. colum. 2. libr. 1. Salyc. inter consi. Cardi. consi. 139. & ipse Card. consil. 140. Bologninus ad Ananiæ consi. 51. dicens, ab hac opinione non esse in iudicando, & consulendo recedendũrecedendum. Panor. consi. 38. lib. 1. Rom. in rubri. ff. de arbit. num. 8. Et Paulus Castren. consi. 121. num. 8. lib. 2. ex quibus sat authoritatis habet Bar. sententia, quam etiam veram esse cẽsetcenset Petrus Ferra. in forma libelli ad pœnam compromissi. §. nec reductio. nu. 9. & testatur magis CōmunemCommunem esse Caro. Mol. in Alex. consi. 106. lib. 3. litera dicta.

In contrariam sententiam à plerisque itum est ex eo, quòd qui pronunciat super causa reductionis, verè iudex ordinarius est, text. in d. §. arbitrorum. vbi glo. & Bar. Regia. l. 31. tit. vlt. par. 7. sed à iudicibus iuxta regulam iuris licet appellare, nisi expressim verita fuerit prouocatio. l. & in maioribus. C. de appella. gl. insignis in l. qui restituere. ff. de rei vendicat. cap. de appellationibus. Francus in rub. eodem titulo nu. 16. quo in loco dixit gloss. in dicta l. qui restituere. ordinariam esse, cuius item meminêre Bald. in l. vnica. C. si de momentan. poss. idem in c. pastoralis. de appellat. colum. 3. Deci. in cap. cùm sit Romana. 4. colum. eo. titul. & nullibi reperitur prohibita hac in specie ab hoc iudice appella

4

*tio: ergo admittẽdaadmittenda est, præsertim dum non probatur exceptio à regula iuris, quæ iure ordinario appellationem permittit: Ita sanè frequentissimo omnium consensu obtentum est, vt pro regula iuris præsumatur, donec exceptio probetur. glo. in l. omnis definitio. ff. de regul. iur. text. in cap. 2. in fin. de coniug. lepros. & in c. ad decimas. de resti. spoliat. lib. 6. Bar. in l. quoties. ff. si quis caut. optimus textus in l. ab ea parte. ff. de probat. & in l. suus quoque. ff. de hæred. instit. versicu. & puto generaliter. Mathesella. notab. 19. Deci. in cap. consuluit. in 1. de appellatio. Alex. in l. 4. §. si quis condemnatus. ff. de re iudi. ad finem. Iason in l. cætera. ff. de legat. 1. notab. 3. Andræ. Tiraquell. lib. 1. de retract. §. 1. gloss. 9. numer. 209. gloss. celebris quam ibi Anch. commendat in rub. de regu. iur. in 6. cuius mentionem fecerunt præter alios Deci. in c. cùm adeò. de rescrip. colum. 1. idem Deci. in l. 1. col. 2. ff. de reg. iur. Francus in dict. rub. de appellat. nume. 17. quin & ipse in di. rub. de reg. iur. scribit eam opinionem Communem esse.

Secundò, aduersus Bar. vrget ea ratio, quòd vbi aliquid committitur iudicis arbitrio, id censetur ei commissum vt bono viro. l. fideicommissa. §. quanquam. ff. de legat. 3. l. si libertus. ff. de operi. liber. l. vir bonus. ff. iudicat. solui. l. continuus. §. cùm ita. ff. de verborum oblig. Quibus etiam constat, commissionem factam arbitrio boni viri, iudici ordinario factam censeri omninò. Et tamen à iudice, vbi quid eius arbitrio relinquitur, appellari potest. text. singular. vbi Abb. & alij in cap. 1. de dilat. gloss. in cap. super his. de accusatio. & in l. si qua pœna. ff. de verb. signifi. &

5

*in c. 1. de confess. in 6. & in c. Romana. §. quòd si obijciat. de appellat. eo. lib. nisi libero eius arbitrio, & liberæ potestati relinquatur. l. non quicquid. ff. de iudic. Innocent. in capit. vltim. de ferijs. Anani. & Felin. in dict. c. super his. Ias. in l. 1. colum. 2. ff. si quis ius dicent. non obt. Dec. in cap. ad hæc. in 3. de appellatio. Abb. in c. prudentiam. §. 6. de offi. deleg. Felin. in c. exceptionem. colum. 2. de excepti. Igitur deducitur ex hoc, appellationem permissam esse à iudice, ad quem itum est tanquam ad bonum virum pro reductione sententiæ latæ ab arbitratore. Qua ratio|

p. 258

ne tollũturtolluntur ea, quæ partim in prioris opinionis probationem adduximus. Verum etenim est, non esse permissam appellationem ab arbitro, cui vt bono viro aliquid commissum est. Non tamen idem erit, si iudici tanquam bono viro, & eius arbitrio quicquam fuerit demandatum. Quod manifestè probatur his, quæ modò adnotauimus: sicuti & præcedenti ratione tollitur prima prioris sentẽtiæsententiæ ratio, cùm etiam si iudex in locum arbitratoris succedat, iudicis tamen officio fungitur, iudexq́ue omninò censetur: & tanquam à iudice ab eo reductio petitur. Imò vt euidentiùs ea ratio cesset, obseruandum erit, hunc iudicem non subintrare in locum arbitratoris, nec ei succedere iure subrogationis, sed vt verè iudex ordinarius ratione propriæ iurisdictionis, eaq́;eaque vsus tractat de iniquitate iudicij ab arbitratore lati. Nec tenetur iudex appellationis quo ad ordinem iudiciarium seruare leges illius fori, à quo appellatum est, sed proprij potiùs tribunalis instituta. l. 3. §. vlt. ff. de testib. gl. in ca. licet Canoni. verb. de elect. in 6. Anton. & alij in rubric. de consuetu. Is autem articulus, vtrum appellare liceat, vel non à iudice, pertinet ad ordinem iudicialẽiudicialem, non ad causæ, & quæstionis decisionem, sicuti colligitur ex Archid. in capitul. non ita. 2. quæstio. 6. Quò fit, vt licet à priori iudice, qui arbitrator est, non sit appellatio permissa, nihilominùs ea admittenda sit ab eo iudice, qui vt ordinarius cognoscit de causa reductionis, & tractat de moderando arbitratoris iudicio, quod his rationibus probatur, atque ita aduersus Bartolum huic posteriori opinioni subscrip sêre Bal. in l. 1. C. ne liceat tertiò prouocare. num. 10. Paul. Castren. Imo. & Alex. in colum. penult. & fin. in l. 1. ff. de legat. 2. Imol. in l. publicorum. colum. 4. de pub. iudic. Anto. 24. differentia: & Imol. nume. 36. in d. c. quintauallis. Vitalis in tract. clausularum, vbi agit de reductione ad arbitrium boni viri: c. postremò, ad finem. dicens, ita iuxta hanc sententiam in Senatu Regio pronunciasse Baptis. de S. Blasio in tract. de arbitris. quæst. penult. colum. penul. Aret. in c. super his. de accusatio. num. 47. & ibi Fel. nu. 13. Alex. in consi. 106. li. 3. nu. 7. scribens, hanc opinionem esse magis Communem, & inibi Carol. Molin. litera b. addit, eam in Regno Franciæ iudicum & aduocatorum praxi receptāreceptam esse.

Tandem lector optimè in hac controuersia, vt & in pluribus alijs, eò ventum est, quo pares sint vtriusq;vtriusque partis defensores, & vtraq;vtraque opinio CōmunisCommunis censeatur: atq;atque hinc perpẽdereperpendere oportet, maximè cauendũcauendum esse ab his cōtentiosiscontensiosis disputationibus, & diligenter inuestigandũinuestigandum, quid iuris vtriusq;vtriusque constitutionibus potiùs probetur. Quamobrem ad veram huius quæstionis resolutionem aliquot distinctim adnotabo.

Primùm, si authorum numerus, & eorum existimatio, ac professionis nomẽnomen, considerādaconsideranda sunt, non dubito Barto. sententiam magis Communem esse, siquidem præter ipsum ex veterib. & iunioribus plures magni nominis in hac iuris vtriusq;vtriusque disciplina huic potiùs quàm aduersæ parti accessêre.

Secundò, veriorem esse censeo aduersus Communem Bal. Imolæ & aliorum opinionem. Nec enim iure negare possumus, hunc iudicem, apud quem reductio petitur, ordinarium esse. dict. §. arbitrorum. & iurisdictionem habere, & ex ea vt verè iudicẽiudicem de hac causa cogniturum, qui nōnon ex priuatorũpriuatorum conuentionib. sed legis authoritate adeundus est ad emendationem iudicij iniquè lati. Vnde non video qua ratione possit cōmodècommode defendi, appellationem ab eo vetitam esse. Et ideò etiamsi contraria sententia plurium authoritate munita sit: non dubitarem vbique locorum secundum hanc & consulendo respondere, & iudicando pronunciare: nam & verior est, & tot assertores habet, vt Alexand. Imola vir in his perscrutandis diligentissimus, dict. consi. 106. opinatus fuerit, hanc esse magis Communem opinionem.

Tertiò, illud est præmissa Baldi opinione obseruandum, iudicem, ad quem appellatum fuerit à sententia reductionis, non ita adstrictum fore iuris rigori, & controuertentium iuribus, vt tanquam iudex, ac si non esset compromissum, sententiam dicat: nam hoc alienum est ab vtriusque iuris sanctionibus, quæ passim statuerũtstatuerunt compromissa custodienda esse, imò inspecto tenore compromissi, & læsione præter ipsius facultatem ab arbitratore compromittenti illata, & ipsius iudicis super reductione sententia, ipse boni viri arbitrio rem hanc moderabitur, ita quidem, vt ob modicam læsionem, vel ob eam, quæ vi compromissi tolerari potest, arbitratoris iudicium, vel iudicis reductionem aut sententiam super ea latam minimè reuocet: quod colligitur ex Baldo, si is rectè intelligatur in l. 1. nu. 5. C. de his quæ pœnæ nomi. quem sequitur Alexan. in dict. l. 1. ff. de legat. 2. Roma. consil. 261. Præposi. in cap. de appellationibus. Lanfranc. de Oriano in capit. quoniam contra falsam. de probat. verb. interloquutoriæ & appellationes. fallentia 15. ex quibus oportet deducere, iudicem, qui de reductione tractat, item eũeum ad quem appellatum fit, ea vti oportêre æquitate, qua vsurus esset iuxta compromissi formam ipse arbitrator.

Quartò, etiamsi Communem opinionem admittamus, concedere possumus, ei locum fore, vbi arbitratoris iudiciũiudicium à iudice, ad quem itum est, fuerit confirmatum. Quòd si iudex in reductionis causa sententiāsententiam dixerit aduersus eũeum, qui non petierit reductionem: & sic arbitratoris iudi|

p. 259

cium reuocauerit, tunc grauatus hac definitione appellare poterit, quasi priori casu qui prouocauit ipsum iudicem elegerit: posteriori autem non, imò inuitus apud eum causam egerit. capitul. à iudicibus. secunda. quæstione sexta. capitul. super quæstionum. §. verum. de officio deleg. c. cùm olim. de caus. poss. & proprie. quod placet in hac specie Marco Antonio Blanco de compromiss. quæstion. 10. numero 20. ad finem.

Quintò, admonendus est lector, hanc resolutionem, quam huic aptauimus controuersiæ, non

6

*omninò à iure Regio alienam esse, imò partim ei conuenire expressim, partim ab eo tacitè deduci posse. Nam lege vltima ex constitutionibus Madricij cōditisconditis ad ordinem iudiciarium, expressim cautum est à iudice, qui super reductione sententiam dixit, appellari posse, nōnon autem supplicari, nisi arbitratoris sententia reuocata fuerit, tunc etenim supplicatio permittitur. Ita quidem Regia lege decisum est, vt si ab arbitratore iure & causa reductionis itum sit ad superiorem iudicem, qui non sit ex Regio prætorio, & is super reductione sententiam vtcunque dixerit, appellatio permittatur ad Regium prætorium. Si verò ab arbitratore, vel reductionis, vel appellationis causa itum sit ad Regium prætorium, vel ab ipso iudice, qui super reductione sententiam dixerit, & inibi confirmetur sententia prima definitione, supplicatio admittenda non est: quòd si reuocata fuerit sententia, locus est supplicationi ad eosdem iudices. His quidem Regiæ constitutionis verbis probatur, appellationem permissam esseà iudice, qui super reductionis causa pronunciauit, etiam si is arbitratoris iudicium confirmauerit. Item cōstatconstat, locum fore supplicationi: si in Regio prætorio reuocata fuerit sententia arbitratoris, vel iudicis, qui eam in lite & controuersia reductionis confirmauit, quod in praxi maximè est obseruandum.

CAPVT XIII.

MEMORIA teneo in commentarijs de Testamentis, dum Caput, cùm tibi. interpretarer, tractasse, an legatum dotis iure possit in voluntatẽvoluntatem alterius conferri? & an ex voluntate testatoris sit vnius testimonio fides exhibẽdaexhibenda? omisi tamen alia, quæ Bartolus tractat in l. Theopompus. ff. de dote prælat. eo quòd ad captatoriæ voluntatis materiam, de qua tunc agebam, nequaquam pertinerent. Illud verò simili quadam ratione discuti poterat, an ex consensu & conuentione litigantium iudex teneatur, vel possit vnius testis assertioni stare? Nam gloss. Dynus & Rai

1

*neri. in dicta l. Theopompus. scribunt, vnius testimonium semiplenam probationem efficere, non plenam, etiam si consensus litigantiũlitigantium præcesserit, qui rem omnem illius asseuerationi cōmiserintcomiserint. idem notat Bartol. in l. prima. §. vl. ff. de verb. oblig. nume. 2. vbi Alciat. num. 23. opinatur, hanc sententiam esse, pluribusq́ue rationibus eam defendere conatur, quarum ea cæteris potior est: quòd vnius testis testimonium ideò à iure ad plenāplenam fidem non admittatur, quia & reipublicæ interest sententias ferri à iudicibus ex legitimis & integris probationibus. Barto. in l. 4. §. hocautem iudicium. ff. de damno infecto. Aretin. in l. vnica. C. vt quæ desunt aduo. tex. in Authen. de tabellionibus. in princi. Publicæ autem vtilitati, & his, quæ ad commodum publicum statuta sunt, priuatorum cōsensusconsensus non potest renunciare, nec consentire eorũeorum omissioni, sicuti colligitur ex ca. si diligenti. de foro compet. & l. 1. ff. sol. matr. & l. si quis in cō| p. 260scribendoconscribendo. C. de pactis. Illud sanè verum est, posse conuentione & consensu litigantium & contrahentium fieri, vt causa & lis decidatur iuxta assertionem & declarationem alterius partis, & id probatur: nam actor, vel reus potest totam litem delatione iuramenti alteri secũsecum controuertenti committere, sicuti manifestum est: igitur satis probatum est, quod modò diximus, & id adnotârunt Dynus, Rainerius, Bartol. & Ang. in l. vlti. ff. de præt. stipulatio. Deci. in c. 2. de fide instru. nume. 10. idem in cap. veniens. de testibus. vltima columna. Alexand. consilio 47. libro 1. numero 4. idem consil. 54. lib. 2. numero 1. vbi asserit, hanc opinionem communem esse: idem fatetur Ias. in l. iusiurandum. quòd ex conuentione. 2. col. ff. de iureiur. quo in loco Doct. idem scripsêre. & Alciat. in dicto §. vltim. nu. 24. dicens, eandem sententiam communẽcommunem esse. optimus text. in l. vltima. C. de fideicommis. l. hæc venditio. ff. de contrahend. emptio. l. in personam. §. generaliter. ff. de regulis iuris. notat gloss. in l. penultima. ff. de arbitr. Ex qua hac in re deduci potest communis opinionis moderatio quædam, vt tandem ea accipienda sit, quoties de re certa agitur, & de asseueratione eius, quod verè & absque asseuerantis affectione & existimatione varia contingere potuit: secus etenim respondendum erit, si genericè committatur id, quod variè æstimari potest, vt damna, expensæ, & id quod petentis interest: tunc etenim post illius, cuius fides pacto contrahentiũcontrahentium aut litigantium probata est, æstimationem, bonus vir arbitrabitur, & boni viri arbitrio dimittetur: sitne æqua & iusta ipsa alterius partis definitio, æstimatioque. Nam, vt scribit Accursius, si is, qui alteri iniuriam intulit, committat iniuriæ æstimationẽæstimationem offenso, & promittat stare eius definitioni: nihilominus erit locus arbitrio boni viri, nec præcisè exequutioni mandabitur, quod offenso visum fuerit. idem probant Alexand. in l. 1. col. 7. ff. soluto matrimo. Gerard. singu. 6. Abb. & Felin. in c. contingit. de senten. excommunic. Abb. in ca. quintauallis. column. 3. de iureiuran. & est communis opinio, quam sequuntur Lanfrancus de arbitr. col. 11. & Baptista de sancto Blasio quæst. 24. de arbitris. & in specie quo ad damnorum, expensarum, & interesse æstimationem hoc ipsum respondet Matthæ. Afflict. decisio. Neapolit. 91. nu. 10.

Cæterùm, quòd consensu & conuentione litigantium fieri possit, vt testimonio vnius tātùmtantum testis credatur, & secundum id lis ipsa & controuersia decidenda sit: probat textus in capit. tuis. de testib. quo decisum est, posse remitti iuramẽtumiuramentum testibus ex consensu litigantium, & tamen pari ratione prohibitum est, testimonio vnius vel testibus non iuratis fidem adhiberi. text. in l. iurisiurandi. C. de testibus. Deinde licet reipublicæ intersit à iudicibus causas definiendas fore ex legitimis probationibus, apertissimi iuris est, eas esse legitimas probationes, quę cōsensuconsensu litigantium probatæ fuerint, vt in dicto capitu. tuis. est satis expressum. Sic etiam constat, omnia, quæ ad probationem iure requiruntur, præcipuè tendunt in litigantiũlitigantium fauorem quo ad eorum exequutionem, & ideo frequenter his solet renunciari: licet proptereà, quòd respublica ius, & quod suum est, vnicuiq;vnicuique reddere tenetur, hæc quodam modo, minus quidem principaliter ad reipublicæ vtilitatem videantur statuta. Quamobrem, dictum vnius quo ad plenam fidem admittendum esse, tenent Specul. titul. de teste. §. restat. 24. fallentia. Roman. Alexand. Aretin. & nouiores in dicta l. 1. §. vltimo. ff. de verborum obligatio. Ioan. Crottus in tractat. de testib. 6. parte. columna 2. sensêre hoc ipsum. gloss. in c. veniens. in 1. & in capit. licet vniuersis. de testib. vbi Doct. sequuntur eandem opinionem, quam esse communem testatur Ias. in d. §. vlt. nu. 8. Nec omninò cōtrariæcontrariæ opinionis author est Bartol. in dicta l. 1. §. vlti. siquidem non ita palàm eam asserit, quin negari optimè possit, id à verbis Bartoli rectè deduci.

Verùm opinio communis obtinet, quando consensus præstatur certæ personæ, & nominatim quo ad certum negocium, ne alioqui detur occasio fraudibus & falsitatibus secundum Angelum in l. pactũpactum. inter hæredes. ff. de pactis. quem sequuntur Ias. in l. admonendi in repetitione. ff. de iureiurand. numer. 100. & 200. Aret. numer. 40. Socin. 3. Ias. 9. & Alci. 28. in dicta l. prima. §. vltimo.

Item & illud obseruandum est, non ex eo censeri, litigantes in vnius testimonium consensisse, quòd personam eius approbauerint tacitè, vel expressè: hic etenim consensus impedit opponi defectum, aut exceptionem aliquam in testis personam. gloss. in Authent. de testibus. §. & licet. versic. suppliciis. non tamen excludit testimonij reprobationem, nec inducit conuentionem, quod illius tantùm testimonio plena sit exhibenda fides. Bald. eleganter numer. 8. & Salic. col. penul. in l. in bonæ fidei. C. de reb. cred. Alex. Ias. colum. 3. Ioan. Crottus 2. casu. & Alcinu. 33. in d. §. vl. Hipp. sing. 92. Fel. in c. veniens. in 1. numer. 19. de testib. Ias. in d. l. admonendi. in repeti. numero. 200. scribit tamen Alciat. in dicto §. vltimo. nume. 34. etiam admissa communi opinione, posse probari contrarium eius, quod fuerit ab eo teste asseueratum. ex notatis in c. proposuisti. de proba. quod dubiũdubium est: nam & Bald. aliud sensit in d. l. in bonæ fidei. nu. 8. nec est probatio ista admittenda, & si admissa fuerit iudex arbitrabitur, an vnius testimoniũtestimonium |

p. 261

à litigantibus probatum sit ob eam omittendum, idq́ue ex varijs causis æstimabit, siquidem plerunque expediet negocio, & causæ definitioni, non ita adstringi iudicem illius testis testimonio, vt veritas omittatur. Vnde fortasse quibusdam videbitur, attentis personarum & causæ qualitatibus, etiam admittendam esse probationem aduersus vnius à litigantibus probati viri testimonium, quod maximè considerandum est, atque ita fiet, vt non omnino Baldi opinio à praxi excludatur. Hæc, quæ diximus, veluti præuia ad Bartol. in dicta l. Theopompus. commentaria adnotauimus. At modò libet ex eis assertiones aliquot deducere, quò tanti viri labores vtiliores lectoribus appareant.

Prima conclusio, licet ad fidem testimonij requiratur iuramentum, id tamen præsumitur, si tabellio scripserit: Titium testem iuratum respōdisserespondisse

2

*. Bartol. in dicta l. Theopompus. columna 1. post gloss. ibi. quam dixit singular. Bal. in ca. cùm in iure. colu. 2. de offic. delega. notant Abb. & Felin. num. 6. in ca. tuis. de testibus. Hæc etenim solennitas potuit tunc ipso tempore, quo notarius scripsit, contingere, & actui adhiberi: & ideò præsumendum est, ita, vt tabellio scripsit, actum fuisse: siquidem pro notario præsumitur capitul. ad audientiam. de præscriptio. l. si quis decurio. C. de fals. Bal. in l. Imperator. col. 2. ff. de statu ho mi. Sic sanè creditur tabellioni, si is scripserit, certiorem fecisse fœminam contrahentem Velleiani: secundum Alex. post alios in l. sciendum. ff. de ver. oblig. numer. 33. Alciat. plura ad hanc rem adducentem reg 3. de præsumpt. c. 13. quo in loco nu. 4. addit, hanc opinionem communem esse. Cui suffragatur gl. in l. 1. C. de fide instrum. & iure hastæ fiscalis. libro 10. Cautiùs tamen erit, quòd ipse tabellio expressim scribat ipsius iuramenti formam & solennitatem, vt res tuta sit, nec aliquod dubiũdubium habeat.

Secunda conclusio, electus à priuato litigante, vel à iudice in testem, iurare omnino debet, & iuratus testificari, alioqui eius testimonium, nec va

3

*lidum est, nec fidem habet. l. iurisiurandi. C. de testibus. cap. tuis. eod. titu. Regia lex 23. titul. 16. parte tertia in specie probat Bart. in dict. l. Theopompus. numero 7. Iason in repetitio. l. admonendi. ff. de iureiuran. numero 219. & inibi Ripa numero 194. latè Ioan. Crottus in tractat. de testib. 7. par. in principio. Eadem profectò ratione, vbi consensu litigantium standum est aduersarij, actoris, inquam, vel rei, assertioni de alicuius actus veritate, oportet iuramentum præmitti, nec aliter res ista expediri potest, fecundum Baldum & Iason. in l. iusiurandum, quod ex conuentione. ff. de iureiuran. 2. col. cùm id testimoniũtestimonium veritatis sit, quod voluntati, liberóue arbitrio alicuius nōnon cōmittiturcommittitur, sed ipsius rei gestæ fidei, quæ iuxta vtriusque iuris regulas non potest legitimè cognosci, nisi præuia iurata assertione.

Tertia conclusio, quoties quis sponte fuerit electus & designatus, vt ꝗdquid sibi aliqua in re visum fuerit, explicet & respōdeatrespondeat, nōnon est necessaria iuramenti religio, imò vt arbitror, in cuius arbitrium res collata fuerit, quid ipse sentiat proprio iudicio exponet. argumen. Authen. decernit. C. de arbit. notat Bartolus in dicta l. Theopompus. numer. 7. Alexan. consi. 54. colu 1. li. 2. Ioan. Crottus de testib. 7. par. nu. 242. Quin & ipse Bart. sensit idem esse, vbi à litigantibus, sponte, nullo nec legis, nec iudicis mandato, quis eligitur, vt iuxta scientiam propriæ professionis, vel artis peritiam rem dubiam aperiat, nec enim tunc iuramentum requiritur: idẽidem Antoni. adnotauit in capitul. veniens. in 1. de testib. colum. 2. collegit ex Barto. Fel in. in capi. quia indicante. de præscript. colum. 1. idem in c. proposuisti. de probatio. col. pe. idem in c. de testib. nume. 11. de testibus. quod apud me dubium est. Nam etsi prior pars admitti possit ob libertatem arbitrij, cùm tamen secundum artis peritiam respondere quis debet, etiam si is sponte alitigantibus fuerit nominatus, iuramenti religio præmittẽdapræmittenda est, & id tutiùs mihi videtur, atque ita agendum esse consulerem & responderẽresponderem: siquidem cautior est hæc opinio, & frequenter seruatur.

Quarta conclusio, electus à iudice, vel à litigantibus, legis aut iudicis præcepto, vt propriũproprium arbitrium explicet, exponátue quid iuxta peritiam artis sibi visum fuerit, iurare omnino de

4

*bet, alioqui eius responsioni non stabitur, sicuti probat text. in l. hac edictali. §. his illud. C. de secundis nuptijs. Bart. in dicta l. Theopompus. nu. 7. idem in proœmio Digestorum. colum. 5. Vnde periti, qui quotidie adsumuntur in causarum & controuersiarum definitionibus, vt secundum artis peritiam proprium iudicium explicent, iurati respondere tenentur. tex. & ibi. Doct. in c. fraternitatis. de frigidis. Abb. & alij in c. proposuisti. de probationibus. vbi col. pen. Deci. & Iason in l. admonendi. in repetitio. numero 237. Ioannes Crottus in tractatu, de testibus. 7. par. scribunt, hanc opinionem Communem esse. Hoc autem iuramentum quandoq́ue ad existimationem peritorum, quandoq́ue ad veritatem pertinet, potissimum quando rei veritas percipi potest ex peritia artis, vt in agrimensoribus: sicuti Bald. opinatur in dicto proœmio. idem in dicto. §. his illud. & Decius, qui aliorum meminit in dicto capitulo proposuisti. col. pen. quib. adde Chassanæ. in cōsueruconsueru. Burgun. Rub. 1. §. 6. versi. nam etiam. Constat item hæc quarta conclusio in l. si quando. C. vnde vi. in c. continebatur. de despon. impub. c. |

p. 262

pastoralis. de exceptio. quorum Ias. meminit in dicta l. admonendi. lectione prima. numero 8. poterit tamen probari contrarium eius, quod hi etiam iurati responderint: nam quoties ex lege standum est alicuius etiam iuratæ responsioni, probatio in contrarium admittenda est. gloss. in dicto capitulo proposuisti. & in d. cap. continebatur. & in capi. secundo verbo affectata. de temporibus ordina. in 6. gloss. in l. 2. §. si absens. & ibi Paul. Castrens. Alexander, Socin. & Iason. ff. si ex noxali caus. agatur. Angel. in l. qui vas. in princip. ff. de furt. Felin. & Decius colu. 2. in d. c. proposuisti. quorum opinio communis est: quemadmodum adserunt Alexand. in l. qui bona. §. qui damni. ff de dam. infect. colum. penultim. Ias. in dicta l. si quando. col. 4. & in rep. l. admonendi. nu. 304. & præcedentibus. Ang. per eum text. idem tenet in l. qui restituere. ff. de rei vendi. optimus text. in d. l. qui vas. & in l. vide amus. §. item videndum. iuncta l. vl. ff. de in lit. iur. tradit Hipp. in rub. C. de probat. numero. 137. omnium latissimè Andræ. Tiraq. libro primo. de retract. §. 4. gl. 1. quem omninò lector legat.

Quinta conclusio, vbi ex conuentione & cōsensuconsensu

5

*litigantiũlitigantium, testis, aut periti in arte persona probata est: non est necessaria citatio, nec præsentia litigantis ad iuramentum, nec ad illius testimonium: imò absque citatione & pręsentia controuertentium, poterit testis aut peritus in arte testimonium dicere & iurare, ac profiteri, quid sibi visum fuerit. Bartol. dicta l. Theopompus. numero nono. Antoni. in capitulo veniens. in 1. de testib. 2. colum. Iason consil. 200. lib. 2. colũcolum. 3. Ioan. Crottus de testib. 7. part. num. 250. idem tenet, dicens, hanc esse communem opinionem Deci. in capitul. 2. de testib. colum. penul. sic & Bartol. sequitur Alexan. consil. 130. num. 5. libr. 1. Sed Panor. in dicto ca. 2. nu. 13. contrarium existimat esse iure verius: nam licet persona testis reprobari non possit: oportet tamen litigantes esse præsentes, vel vocatos, vt saltẽsaltem videant ipsi qualiter iuramentum præstatur, & ea solenniter peraguntur, quæ à iure statuta sunt: & licet Felin. ibi nu. 14. dubitet, tutiorq́ue sit Abbatis sententia: nihilominus ab opinione Bart. recedendum non est, cùm ea sit crebriori calculo recepta.

Sexta conclusio, quoties iudex aliquem nominaturus est, qui peritia artis rem dubiam extricet, aut definiat: is qui litigat, vel citari debet, vel præsens esse, vt ea nominatio valeat: cùm posset à præsenti aliquid aduersus electum opponi, quod eius nominationis effectum impediret. Atque ita in dicta l. Theopompus. Bartol. scribit. numero 11. cui cæteri Doctores consentire vidẽturvidentur. Sed si aliter electio facta fuerit, receptũreceptum est in praxi, non ex hoc nullam esse, cùm statim prius quàm electus & nominatus rem ipsam examinet, satis nota sit litigantibus eius electio, ac liberum sit, eam iustis ex causis improbare.

Septima conclusio, etiam si admittatur, nominationẽnominationem fieri posse à iudice ipso litigante absente & non citato: necessum est, eum, vel vocari, vel præsentem esse, cùm à iudice nominatus iuramentum præstat. ex capit. 2. de testib. Bar. in d. l. Theopompus nu. 10. quem Doct. communiter sequuntur, & præter alios Felin. in c. quia indicante. col. 1. de præscript. qui alios ad id allegat. Est etenim ea opinio ita iuri consona, vt negari vllo pacto commodè non valeat.

Octaua conclusio. Is qui à iudice electus est: agrimensor, inquam, medicus, aliú sue peritus ad causæ definitionem, potest referre proprium iudicium, & id profiteri, etiam ad eum actum nec vocato, nec præsente ipso litigante. Bart. in dicta. l. Theopompus. nume. 11. ex notatis in l. si quando. C. de testib. Areti. idem notat in §. quędam. de actionibus. ad finem. Felin. in d. ca. quia in dicante. col. 1. de pręscrip. Curt. Iunior, consi. 33. col. penult.

Nona conclusio, debet iudex litigantibus præfinire diem, quo peritus per eum electus rem sit visurus, & eos citare, vt eo tempore sint præsentes: Est enim manifestum, posse agrimensores, & peritos meliùs rem percipere præsentibus litigantibus, quàm eis absentibus: Probat hanc conclusionem text. in l. generaliter. §. pe. C. de reb. credit. & in l. 3. C. fini. regund. Bar. in d. l. Theop. numer. 11. Abb. col. pe. & Fel. col. 1. in d. c. quia indicante. Bart. in l. qui bona. §. vlti. ff. de damno infect. col. 1. & ibi Paulus Castren. Iason. in § quædam de actionibus. numer. 77. Idem ipse arbitror agendum esse: quoties ab ipsis litigantibus, periti, aut agrimensores, rationúmue examinatores fuerint electi, atque ita fieri expedit: & fit frequentissimè, quod deducitur ex notatis per Curtium Iuniorem dict. consi. 33. col. penult.

Decima conclusio. Poterit iuratus testis scribere proprium testimonium, & ita scriptum iudici tradere coram tabellione, etiam si id non legat.

6

*dicta l. Theopompus. iudex tamẽtamen dum ea scriptura à teste sibi offertur, si viderit expedire, poterit eam repellere, & cogere testẽtestem, vt voce testimonium absque scriptis explicet. Bartol. in d. l. Theopompus. numer. 12. Sed Bald. in lege iurisiurandi. col. 3. de testibus. adserit, non esse admittendum testimonium per scripturam testis: nisi testis ipse scripta expressim perlegerit. idem Lanfranc. in capitul. quoniam contra. de probationibus. verb. testium. numero 7. contrarium, imò non posse testem per scripta testificari, & proprium exponere testimonium, probatur in specie in capitu. testes. tertia. quæstio. |

p. 263

9. text. vbi Abb. & Ioan. Andr. in cap. 2. qui matrimonium accus. poss. idem Abb. Aret. & Feli. in c. de testib. Hipp. in l. de minore. §. plurium. colum. 1. ff. de quæstio. Barto. reprobantes. sic & contra Bartol. scribit esse communem opinionem Hispanus in additionibus ad Crottum, in tractat. de testib. num. 373. Nec Bartolo suffragatur iurisconsultus in dictal. Theopomp. dum dicit: iuratus scripsit: nam exponi potest, id est, propria manu subscripsit, aut saltem non tractatur ibi de teste deponente iudiciali solennitate. Quin & in aliquot exemplaribus apud iuriscōsultumiurisconsultum legitur: iuratus respondit. Item & aduersus Bartol. vrget omnino ratio. textus in l. 3. versicul. tu magis scire poteris. ff. de testibus. Qua quidem diligenter perpensa admittenda non est sententia Bald. in dicta l. iurisiurandi. Nam ex vocis pronunciatione absque scriptura facilius deprehenditur à iudice fides testimonij, an sit varia, vel suspecta, cùm per scripta testis respondeat præmeditato sermone: vnde & à Baldo discedunt Saly. ibi Aret. & Feli. in dict. c. de testibus. secundum quos posset admitti Baldi opinio ex aliqua iusta causa: nempe quòd res ipsa perplexa sit, vel testis morbo expeditè loqui impediatur, siquidem tunc optimè poterit testimonium à teste iurato scribi, iudiciq́ue tradi præsente tabellione, vt ex eo causa valeat definiri.

Hinc obiter perpendi poterit gloss. in c. qualis. 30. quæstio. 5. quæ in specie adnotauit, posse pœnitentem sacerdoti, cui confitetur propria crimina, eadem scripta tradere. Est profectò res ista consideratione digna, cùm ex eo secretum confessionis periclitetur, maximoq́ue discrimini exponatur, tollaturq́ue pars maxima erubescentiæ, quæ ad sacramentalem confessionem pertinet. ca. quem pœnitet. de pœnit. distinct. 1. Quo in loco item prohibetur, confessionem hanc sacramentalem, & secretam per scripta celebrari, quam ob rem Aretin. & Felin. in dicto cap. de testib. col. penul. dictæ glo. assertionem improbant, etiam si ab ipso pœnitente scripta legantur: vt ijdem authores probant, nisi iusta causa adsit, quę rem hanc & actum istum licitum reddat: nempe infirmitas corporis, aliúdue simile impedimentũimpedimentum, quod Lancelo. Galiaula respondet in l. 1. ff. de verb. oblig. colum. 17. Quibus & illud addendum est, mutum etsi sciat scribere, non teneri ad confitẽdumconfitendum propria crimina per scripturam, tametsi possit id agere, si visum fuerit, vt tradunt Richardus in quarto senten. dist. 17. articu. 2. quæstio. 5. Hadria. in quarto, in tractat. de cōfessioneconfessione. §. sed oritur. Caieta. in Summa, verbo, confessionis vndecima conditio, tenebitur tamen mutus confiteri per signa, quibus eius scelera percipiantur: secundum Richard. & Scot. in dicta distinct. 17. colum vlti. & Caietan. in d. vndecima confessionis cōditioneconditione Is verò, qui loqui potest, si parum confidit memoriæ, poterit cautè mandare crimina & peccata scripto, ne eorum obliuiscatur. glo. in d. c. quem pœnitet. de pœnit. distin. 1.

Hactenus explicuimus Bart. commentaria in d. l. Theopompus, ex quibus deduximus, oportere testem, peritúmue à iudice electum, iuramentum præstare, & eo præstito propriũproprium iudicium exponere, & testimonium dicere. Nunc verò dubium est, quid dicendum sit de eo teste, qui extra iudicium non iuratus, & demum in iudicio iuramento præstito contraria respōderitresponderit, sitne standum priori, an posteriori responsioni, quod sæpissimè contingere solet, & Bartol. in l. eos. ff. de falsis. numero 4. asseuerat, testẽtestem hunc puniendũpuniendum falsi criminis pœna, nec eius responsionibus dandam esse fidem, quod probari videtur in eadem l. eos. secundo responso, quo in loco iurisconsultus dixit, eum, qui diuersa testi

7

*monia præbuerit, falsi criminis reum esse: item & eum, qui contra signum suum testimonium dixerit. Contrarium sanè constat ex eo, quod cum quis extra iudicium sine iuramento quid dixerit, & demum iuratus in iudicio contrarium responderit: tunc statur secundæ & posteriori responsioni ob religionem iuramenti, & iudicis authoritatem. cap. sicut nobis. de testib. capitul. 1. in princip. quid sit inuestit. nec punitur hic falsi pœna. hanc opinionem probant gl. vlt. in c. cùm causam. de testib. inibi communiter recepta, quam dicit ordinariam Bald. in l. nullum. colum. 1. c. de testib. asserunt hanc cōmunemcommunem esse eam sequuti Abb. & Deci. in c. per tuas. de probatio. colu. vlt. Feli. in c. cùm in tua. col. vl. de testib. idem Fel. expressim. in c. inquisitionis. §. tertio. de accusat. col. fin. hoc ipsum fatentur Alex. consi. 222. libro 2. numer. 13. Aymon consi. 6. col. 2. sequuntur & hanc opinionem Roman. consilio 505. Baldus consilio 486. libro 3. Petrus Ferrariens. in forma opponendi contra testes. §. ac etiam varij. numer. 2. Francus in cap. primo, ad finem. de electio. in 6. Aufreri. in capella Tholosana. 280. Alexand. consilio 63. libro 1. Hippolyt. in d. l. eos. num. 11. & 22. & idem in sing. 212. dicens, hanc opinionem esse communem. Non oberit iurisconsulti locus in dicta l. eos. cùm ibi tractetur de eo, qui solenniter, & in iudicio contraria testificatus est, cuius fides vacillat, & ipse falsi reus condemnabitur. Posset planè Bart. sententia procedere, vbi ex secundo testimonio appareret testis periuriũperiurium, quia prius contrariũcontrarium iuratus respondisset, sicuti constat ex ratione text. in c. sicut nobis de testib. quod in specie asserũtasserunt Ab. & Dec. in d. c. per tuas. Feli. in d. c. cùm in tua. in fine. Aymon dicto consilio 6. num. 15. optimè Decius consilio 189. nu. 10.

p. 264

Ex quo apud me satis dubia est Speculatoris sentẽtiasententia, titulo de teste. §. 1. numero 72. vbi scribit, standum esse eiusdem testis posteriori testimonio, si prius respondisset apud iudicem incompetentem, vel in iudicio nullo, tametsi omninò contraria responderit: idem tenet gloss. in d. ca. cùm causam. Ego etenim scio, & iure satis cōpertumcompertum habeo, esse aduersus testem potissimāpotissimam exceptionem, quòd is periurus sit. cap. testimonium. capit. sicut nobis. de testib. ca. paruuli. 22. quæstio. 5. Dein de apud iudices testimonia non aliter exhibentur, quàm præmisso iuramento. l. iurisiurandi. C. de testib. Nec negari poterit, eum periurum esse, qui contra veritatem iuramenti religione præmissa quidquam asseuerauerit, siue in iudicio, siue extra iudicium, apud priuatum, apud alienum iudicem, vel in iudicio nullo. Quod si ita verum est, vt mihi probatissimum esse censeo, cur obsecro, erit Specula. sententia admittenda, si prius testimonium testis iuratus præbuerit? NāNam aut illud verum est: & tunc secundum testimonium falsum esse apparet, aut prior responsio falsa, & ex hoc testis omninò periurus existit, vnde etiamsi Speculat. opinio à plerisque commendetur, cautè est intelligenda, vel penitus reprobanda: quod & Panormit. eleganter probat in d. c. per tuas. ad finem.

Est & aliud considerandum, fore, scilicet, locum opinioni Barto. si. ex verisimilibus coniecturis probabile sit, posterius testimonium non esse ita verisimile, vt prius: tunc enim non erit standum testis iudiciali responsioni, nec extraiudiciali. text. optimus, & singul. secundum Bald. & Abb. ibi in capitul. literas. de præsumptio. text. vbi Cardinal. & Abb. in capitulo inquisitionis. §. tertiæ. de accusationib. notant Decius in dicto capitulo per tuas. colum. vltim. Felin. in dicto. c. cùm in tua. ad finem. Roma. consilio 505. Aymon consil. 75. columna penultim. Imò arbitrio iudicis, licet opinio communis verior sit, fides iudicialis testimonij non ita integra censebitur, ac si prior responsio minimè præmissa foret, quin ex hoc diminutionem testis patietur, quod discretus iudex arbitrabitur. Panormitanus in dicto capit. per tuas. colum. vlti. Capella Tholosana ducentesima octuagesima. Sicuti & idem erit, quādoquando testis extra iudicium etiam absque iureiurando responderit contraria his, quæ iam solenniter in iudicio dixerat: nam & eo casu fides eius vacillat, & arbitrio iudicis diminuenda est, secundum Antonium in capitul. cùm in tua. de testib. Aretin. consil. 71. 4. colum. Alex. consi. 63. libro 1. Hippol. in dict. l. eos. nume. 21. & in sing. 212. Non enim poterit quisquam inficiari, hunc testem mendacem saltem esse varium, & profectò fidei satis dubiæ: & ideo cautè est cum eo agendum, attenta negocij, personarũpersonarum & temporis qualitate. Sic & Antoni. sequitur Pan. inibi num. 9. & Alex. consil. 114. numer. 118. Addunt prætereà Antoni. & qui ei subscripsêre, non esse ferendam sententiam ratione huius testimonij, si contradictio & variatio testis contigerit, prius quàm sententia lata fuerit, quod falsum videtur ex eo, quia prius testimonium iudiciale minimè tollitur per secundum contrarium ab eodem teste prolatum extra iudicium. Bartol. in dicta l. eos. numero 4. Docto. in dicto capitulo per tuas. l. generaliter. C. de non nume. pecu. c. sicut nobis. de testibus. notant Alex. consi. 124. num. 5. lib. 6. Angel. cōsilconsil. 309. num. 5. Corneus consilio 186. libr. 1. colum. 1. facit ad hæc quod Bald. censet in dicta l. generaliter. vl. notab. dicens, non posse testem id, quod dixit in iudicio infringere, aut retractare in alterius præiudicium & damnum, etiam si mortis tẽporetempore asseueret, falsum testimonium dixisse. idem Salyc. ibi. Bar. in l. si quis in graui. §. 1. per illum tex. ff ad Sylla. Iason in l. 1. colum. 2. ff. de eo per quem fact. erit. Areti. & Feli. 1. col. in cap. sicut nobis. de testib. idem Felin. in capit. exhibita. col. 2. de homicid. & licet de hoc dubitent Roma. & Igneus in dicta l. si quis in graui. §. 1. & Hippo. in rubric. ff. de fideiuss. numer. 41. variè id intelligentes: opinio Barto. communis est secundum Alexand. in l. sciendum. colum. 12. ff. de verbo. oblig. Decius consil 175. numer. 7. & Alciat. de præsumptio. regula tertia. capit. quarto numero septimo. probat textus in dicta l. si quis in graui. §. primo. vbi responsum est, assertionem vulnerati dicentis etiam in articulo mortis, à Titio se percussum fuisse, non probare

8

*contra ipsum Titium: Imò, ni fallor, adhuc censeo, ex hoc non esse Titium torquendum, nisi alia indicia huic accesserint: tametsi cōtrariumcontrarium opinentur Iacob. de bello visu in practica criminali. ti. de indicijs. 12. indicio. Hip. in singul. 516. idẽidem Hip. in pract. §. diligẽterdiligenter. n. 119. ea ratione, ꝙquod nemo in mortis periculo pręsumatur immemor proprię salutis. l. vlt. C. ad l. Iu. repe. gl. in d. c. literas. de præsump. c. sancimus. prima q. 7. atque ita aduersus Hipp. probat Marcus Anto. Blancus in tract. de quęstionibus. num. 390. cui suffragatur gl. in l. mater. C. de calumniat. quæ assertionem defuncti appellat vilem præsumptionem. Forsan sufficiens hinc deducetur indicium ad hoc, vt Titius capiatur, & mittatur in carcerem, quod fieri passim videmus: maior tamen oritur præsumptio ex his, quæ quis respōderitresponderit mortis tempore: si ea responsio fiat publica iudicis authoritate, & iuramento pręstito, vt sentiunt. Roman. Angelus & Igneus in dicto §. 1. licet adhuc ad quæstionem non sufficiat. Et quamuis idem quod Iacob. & Hippo. etiam Angel. scripserit in dicta l. si quis in graui. §.1. idem tamen Angel. nostram sententiam |

p. 265

elegit in d. l. mater. quem Alex. sequitur consil. 14. lib. 3. num. 5. idem Bertrandus consil. 137. lib. 2. colum. 2. Si verò vulneratus in extremis humanæ vitæ constitutus profiteatur se non fuisse vulneratum à Titio: proderit hoc testimonium plurimùm ipsi Titio: gloss. in d. l. si quis. §. 1. adeò, vt torqueri non valeat etiam ex legitimis indicijs. Bal. in l. 1. & ibi Iaso. C. commu. de legat. Alexan. d. consi. 14. nu. 2. idem consi. 1. num. 16. lib. 3. Hippo. singular. 2. 22. Gerar. singul. 55. Alciat. de præsum. regul. 3. capitul. 4. ad finem. qui admonet, non esse seruandam hanc Baldi sententiam, vbi indicia forent valde vrgentia, & verè tunc iudex iustissimè torquebit huius criminis reum, non obstante occisi attestatione.

His tandem apparet, dubiam esse Antonij opinionem, à qua discedunt Imol. & Aret. col. vlt. Fel. in c. cùm in tua. conclusione 3. & Albertinus in c. primo. de hæret. in 6. q. 16. numer. 72. quibus diligenter præuisis, ego existimo non omninò admittendam, nec repellendam Antonij opinionem: siquidem visis actis, & inspectis negocij, personarum, loci, & temporis qualitatibus, iudex arbitrabitur, quantum sit derrahendũdetrahendum huius testis fidei, & testimonio: sic etenim existimabit, sítne sufficiens probatio ad sententiam ferendam: quod Ant. & alij sentiunt, & in specie Alex consi. 124. nu. 5. lib. 6.

Cæterum, si testis iuratus in iudicio contraria omninò responderit, maior est controuersia, cui responsioni fides exhibenda sit?

Primum sanè constat, testem ipsum, dum examinatur, contraria absq;absque animo, & iusta correctionis seu retractationis causa respondentem, nōnon esse legitimum: imò eius testimonium penitus fide destitutum repellendum fore: quod passim omnes fatentur, & probatur in l. qui falsa, vel varia. ff. de testib. & c. licet causam. de probatio. l. cùm precum. de liber. caus.

Secundò, si testis statim, &, vt aiunt, in continenti, corrigat propriam testimonij depositionem, eius vltima attestatio, valida, & legitima censetur. c. prætereà de testib. cog. Regia l. 30. titu. 16. part. 3. glo. in Auth. de testib. §. quia verò. Dicemus autem, hanc correctionem statim fieri, vbi ea fit priùs, quàm tabellio responsionem priorem scripserit. glo. insignis in c. apud misericordem. 32. quęs. 1. quam dixit esse valdè notabilem Alex. in l. qui bona. §. si quis stipulatus. ff. de damno infecto. & singu. Lanfranc. in c. quoniam contra. de probatio. verb. testes. nume. 136. & Iason in l. error. 2. colum. C. de iur. & fact. ignor. Idem erit, quando testis nondum litigantibus fuerit colloquutus: vel priùs quàm ipse subscripserit: quod arbitrio iudicis relinquendum est ex his, quæ tradunt Feli. in d. c. prætereà. nu. 10. & Ioan. Crottus de testib. num. 340. Sed & si testis ostenderit se errasse, & velit errorem corrigere, admittendus est etiam ex interuallo: siquidem ex interuallo testimonium, & confessio erronea reuocatur, docto & ostenso errore: In continenti verò reuocatio permittitur, etiāsietiamsi error non probetur: gl. in d. c. apud miseri cordẽcordem. Abb. col. 3. & Fel. nu. 5. in c. cùm venerabilis. de exceptioni. Abb. in d. c. prætereà. col. 2. Fel. in c. qualiter. in 1. nu. 30. de accus. Deci. in c. cùm causam. de appell. col. 2. gloss. optima in c. vltim. de iureiur. in 6. Roma. consi. 70. col. 3. Barbat. in consi. 43. col. 2. lib. 2.

Tertium est, quod maiorem ambiguitatem habet: cùm testis ex interuallo absq;absque erroris probatione, & retractatione, contraria respondit: nam omnes cōueniuntconueniunt, eum periurum esse, & falsi reum: & ideò falsi pœna puniendum fore. l. eos. vbi Bar. & Doct. ff. De falsis dubium tamen est, an priori testimonio sit, vel posteriori exhibenda fides: siquidem neutram responsionem fidẽfidem facere probat tex. in d. l. eos. Ex quo apparet, testem puniendum falsi pœna, & eius fidem vacillare: item & text. in cap. prętereà. de testib. cogendis. vbi, si testis in cōtinenticontinenti se corrigat, eius testimonium admittitur: si verò ex interuallo, reprobandum est. his etiam accedit, quòd testis hic, vt varius, falsi reus, & periurus, non videtur verisimilia respondisse, nec primo, nec secundo testimonio. l. 3. §. vlti. ff. de testib. quibus persuasi, neutrum testimonium esse admittendum responderunt Anto. in d. c. cùm in tua. col. 3. Bal. in l. gesta. 2. col. C. de re iudic. Sed tex. in d. l. eos. procedit in præiudicium ipsius testis, & quo ad pœnam ei infligendam, non quo ad damnum litigantis. Sic & text. in c. prætereà, intelligendus est quo ad vltimum testimonium: id etenim non valere apertissimi iuris est, & ab omnibus receptum. Deinde primam responsionem non posse tolli per secundam ex interuallo ab eodem teste etiam iurato propositam, constat ex ratione text. celebris in d. c. sicut nobis. cui difficilimè respondebitur. cùm ad infringendam fidem testimonij necessarium sit, alios non eosdem testes produci, siquidem ratio illius decisionis elegans est: atque ideò, primum testimonium validum esse, nec per secundum tolli existimant Panormitan. & Felin. num. 4. in d. c. cùm in tua. Card. in c. veniens. in 2. pen. col. Areti. in d. c. sicut nobis. 2. col. idem in d. c. cùm in tua. nu. 4. & 5. Innoc. in d. c. prætereà. quorum opinio Communis est secundum Corne. consi. 27. col. pen. lib. 3. Decium consi. 175. numero 7. & consi. 189. numero 10. Quod autem Bart. scripsit in d. l. eos. colum. 2. standum esse vltimo testimonio, quod testis protulerit contrarius priori, si ad secundum, & vltimum tormenta pręcesserint. l. si postulauerit. §. sed & si negauerit. ff. de adult. verum est, cùm quis non de se ipso, |

p. 266

sed de altero tantùm testificatus responderit, secus etenim dicendum est, vbi de se simul, & alijs, aut in propria & aliorum causa quis testificatur: quia tunc priori testimonio standum erit, etiamsi postmodum ex interuallo contrarium à iudice tortus dixerit: Bar. in l. 1. §. quæstioni. ff. de quæst. Aret. consi. 61. colu. 1. Deci. d. consi. 175. & 189. Et prætereà dum tractat in d. §. quæstioni. de responsione confitentis erga se ipsum, tantùm loquitur Barto. de confessione: quæ firmior est in præiudiciũpræiudicium confitentis, quando sponte fit: vt ipsemet docet, & probatur in l. 1. §. si quis vltrò. & §. diuus. ff. de quæstion. Imò sententia Bartol. in d. l. eos. falsa est: quoties de præiudicio alterius agitur, & prima responsio exhibita fuerit cum iuramento, ex his, quæ paulò ante tradidimus: nam licet periurium, & infamia testis tollantur per tormenta. l. ob carmẽcarmen. §. pe. & l. 2. ff. de testib. Auth. de testib. §. si verò. id obtinet in ciuilibus controuersijs, non in criminalibus, in quibus aliud est dicendum, & seruandum, vt ipse Barto. notat in l. 1. C. de summa Trinit. nu. 12. & ideò saltem in criminalibus opinio Bar. in d. l. eos. erit intelligenda: quemadmodum modò scripsi: quod in specie asserunt Deci. in d. consi. 189. nu. 10. & Aymon consil. 6. col. 4. num. 45.

Ex his infertur interpretatio text. in capit. accusatus. §. licet. de hæreticis. in sexto. quo decisum

9

*est, standum esse posteriori responsioni in iudicio ex interuallo exhibitæ: etiamsi prior emissa fuerit cum iuramento. id etenim esse speciale in causa hæresis. gloss. & Doctor. ibi. latè Albertinus in dicta quæst. 16. num. 79. Gonsalus à Villadiego de hæreticis. quęst. 13. num. 12. & Repertorium inquisitorum, verb. testes. DirectoriũDirectorium. 3. part. q. 65. Ioann. Arelat. in tracta. de hæresi. q. 13. quorum omnium concors est sententia: esse speciale in crimine hæresis, fidem adhibendam fore posteriori testimonio, vbi quis in iudicio etiam iuratus ex interuallo contraria fuerit testificatus. Dictio etenim, postmodum, interuallum significat. glo. inibi. textus in l. secunda. C. de custodi. reorum. Bart. in l. prima. §. diuus Seuerus. ff. de quæstioni. Barb. in cap. proposuisti. col. 1. de foro compe. tradit latissimè Tiraq. in l. si vnquam. C. de reuoc. donat. verb. & postea. in principio, & nume. 19. aduertendum tamen est, non ita simpliciter esse accipiẽdamaccipiendam decisionem tex. in d. §. licet. Sed tunc demum, cùm ex manifestis indicijs apparuerit, tales non animi leuitate, aut odij fomite, seu corruptione pecuniæ, sed zelo fidei orthodoxæ dictum suum velle corrigere, ac modò, quæ priùs tacuerant, reuelare, vt ipse textus probat. Et quamuis Docto. sentiant, & expressim Directorium, RepertoriũRepertorium, & Arelatan. velint, idem esse siue quis de se ipso, & alijs simul, siue de alijs tantùm testificetur, opinor tamen non temerè Romanum pontificem cōmemorassecommemorasse, testimonium ibi exhiberi à testificante contra seipsum, & criminis socios, cùm maxima sit veritatis præsumptio proprię culpę cognitio, & eius apud iudicem professio: quod viri discreti arbitrio cōmittendumcommittendum esse censemus. Sed si prima testificatio esset in agnitionẽagnitionem & reuelationem hæresis, ac demum secunda ei contraria, culpāculpam & crimen negaret, omninò priori stabitur: gl. in d. §. licet. Fel. in c. cũcum in tua. colu. 2. de testi. Alber. Arela. & alij, quos modò nominatim citaui, dum asseuerant, esse speciale in causa hæresis: sentiunt enim id permitti, ne crimen istud occultum omninò sit in perniciem Christianæ religionis, & expressim id adnotauit Repertorij inquisitorum author.

Verùm, cùm testis præstito iuramento asserat, se aliter dixisse testimonium quàm à tabellione fuerit scriptum, tabellioni potiùs quàm testi credendum est, nam pro tabellione præsumitur

10

*l. si quis decurio. C. de falsis. cap. ad audientiam. de præscriptio. quo in loco Panormita. scribit, hoc verum esse in causis ciuilibus, non in criminalibus, in quibus ex iurata asseueratione testis vacillat tabellionis fides, argum. l. vltimæ. C. de probatio. idem Abb. & Felin. in fine. in ca. cùm causam. de testibus. Specula. titu. de teste. §. 1. numer. 48. Alciat. de præsumpt. regu. 3. cap. 13. nu. 20. quamobrem prouidè, & cautè à iure statutũstatutum est, vt in causis arduis, & criminalibus non cōmittantcommittant iudices testium examinationem tabellionibus, imò ipsi præsentes sint huic examinationi. text. in Auth. apud eloquentissimum. C. de fide instrumen. & in Auth. de testibus. §. hæc omnia. Et licet in ciuilibus controuersijs idem agendum sit. l. 3. §. diuus. ff. de testibus. l. solam. iuncta glo. C. de testib. glos. in l. hac consultissima. §. vlt. C. qui testa. face. poss. tamen in ciuilibus causis ex quadam speciali causa committitur iuramenti solennitas, & examinatio ipsi tabellioni. cap. si qui testium. de testib. cap. 2. de iudic. in 6. l. ad egregias. ff. de iureiur. Regia l. 22. titu. 11. part. 3. regulariter verò ex generali multitudinis negociorum impedimento, committitur examinatio tabellioni, præstito prius iuramento apud ipsum iudicem, quod adnotauit Salyc. in d. Auth. apud eloquentissimum. & Felin. in d. c. cùm causam. colu. antepen. Sic in quæstionibus quæ tractantur apud suprema Hispaniarum tribunalia, frequentissimè receptio testiũtestium, & eorum examen committitur cuidam tabellioni, ex his, qui receptores dicuntur, & id munus à Rege habent, præuia morum, & integritatis diligenti inquisitione, quandoq;quandoque duobus tabellionib. tribunalium inferiorum. in causis nobilitatis, & exemptionis, quam Hidalguiam dicimus, testes vocantur ad Regia prætoria, & examinantur ab vno ex ipsis iudicibus, nisi alioqui |

p. 267

iusto impedimento valeant excusari, quod Regijs sanctionibus satis expeditum est. expediret profectò, essetq́,essetque valdè vtile Reipublicæ, in quibuscunq;quibuscunque controuersijs lege sanciri: ne coram solo tabellione testimonia à testib. exhiberẽturexhiberentur, sed saltem iudice, vel alio viro probatæ fidei pręsente, sicuti fit apud Lusitanos. Nam & olim Athenis sex viri præter iudices in iudicio aderant, vt viderent, num notarius aliquid omitteret scribere, vel adderet aliquid his quæ à iudicibus pronunciabantur, quemadmodum Postellus cōmemoratcommemorat lib. de magistratib. Atheniensium c. 26. tandem apud nos obtentum est, tabellioni potiùs quàm testi credendum esse, quod explicant Alex. consi. 70. lib. 1. & cons. 65. col. 1. lib. 2. Deci. in c. cùm parati. colum. fin. de appel. Aymon cons. 74. nu. 3. Felin. in d. c. ad audientiam. nihilominùs in ea dubitatione, qua quæri solet, quot testibus publicum instrumentum improbetur, adscribam vnam, & alteram conclusionem, vt quæ modò diximus perfectiùs intelligantur.

Prima conclusio, instrumentum, etiamsi plures habeat inscriptos testes, duobus tamen omni exceptione maioribus, quo ad eius seriem, eti

11

*am directè reprobari potest, tametsi hi testes instrumento inscripti non fuerint. l. optimam. C. de contra. stipulatio. c. tertio loco. de probatio. & probatur ratione, siquidem instrumenti fides solùm à notario pendet. c. ad audientiam. de præscrip. & is vnus est, qui duobus præferri nōnon debet, quamuis sit eius authoritas publica. Et licet quibusdam visum fuerit, rem hanc cōmittendamcommittendam esse arbitrio iudicis, vt is eam definiat inspecta testium probitate, & fide: conueniunt tamẽtamen omnes, hanc conclusionem veram esse in testibus omni exceptione maioribus, vt constat ex Innoc. Ioan. Andræ. Antonio, Calder. Abb. nu. 13. Felin. num. 35. in cap. cùm Ioannes. de fide instrum. Zasio lib. 2. singula. respon. c. 23. Imola in l. 1. §. si quis negat. ff. quemadmo. testam. aperi. Ay mon consil. 56. numer. 9. Salyc. in l. in exercendis. C. de fide instrument. quorum opinio Communis est secundum Decium in dicto ca. tertio loco. numero 11. tametsi Guido Papæ in dicto capitu. cùm Ioannes. existimet, contrarium magis communiter receptum esse. Non oberit tex. in dict. c. cùm Ioannes. nam ibidem tres testes exiguntur contra instrumentum, ex eo, quòd in instrumenti fauorem & probationem aderant notarius ipse & vnus testis, quo casu cũcum notarius & testis vnus sint maioris authoritatis quàm duo testes, standum esset instrumento, nisi tres testes aduersus id testificentur. quod fatentur Doct. præsertim Abb. Imol. & Felin. ibi numero 43. Nec item refert, quatuor testes in specie illius decretalis aduersus instrumentum à reo productos fuisse, quia ex allegatione litigantis per ipsum Romanum Pontificem approbata, constat tres tantùm sufficere, quò fit, vt in pari causa probationis, potiùs instrumento quàm testib. credendum sit, & ideò manifestũmanifestum est, etiam admissa Communi sententia, instrumentum minimè improbari minori numero, quàm trium testium, vbi præter authoritatem tabellionis, testis vnus pro instrumento testimonium exhibuerit. Imola in dicto cap. cùm Ioannes. colum penult. Alex. consi. 93. lib. 5. colu. penul. Deci. consil. 101. colum. 2. Aymon consi. 56. col. penul. ex quibus deducitur, non requiri ad authoritatem instrumenti ipsius tabellionis viuæ vocis testimonium. Hæc verò prima conclusio & si Communis sit, dubia tamen satis videtur propter authoritatem glo. in d. c. tertio loco, & in dicto c. cùm Ioannes. & in §. item verborum. Inst. de inutilib. stipulat. & in l. in exercendis. C. de fid. inst. quib. placuit, instrumenti authoritatem non minori quàm triũtrium testium numero improbari: imò quatuor esse necessarios quandoq;quandoque ipsæ gl. responderunt.

Secunda conclusio. Maiori ratione instrumenti fides omninò tollitur duobus testibus eidem instrumento inscriptis. optimus textus in ca. tàm literis. de testibus, & est Communis conclusio secundum Fel. in dicto cap. cùm Ioannes. numero 46. idem notat Zasius dicto ca. 23. Hinc profectò constat, decisionem Imolæ, cuius modò meminimus, non procedere, quando duo testes ex descriptis in instrumento aduersus ipsum testificarentur: tunc etenim eius fidem tollerent, etiamsi præter tabellionem vnus testis non adscriptus instrumento in probationem & fauorem eiusdem, testimonium exhiberet, sicuti adnotârunt Corne. consi. 232. libro 1. col. 2. & Aymon d. consi. 56. col. pen. imò vnus tantùm testis ex his, qui necessariò adesse debent, & inscribi ad integritatem & vim instrumenti, si aduersus id testificetur, id agit, vt planè vacillet instrumenti fides. tex. singul. in l. 1. §. vlt. ff. quemadmo. testam. aperi. & inibi Doct. ac Felin. in d. cap. cùm Ioannes. num. 50. post Abb. ibi dicens hanc opinionem Communem esse, quasi secus respondendum sit in eo teste, qui & si adscriptus fuerit instrumento, nōnon tamen est de necessarijs ad vim & valorem ipsius: qua ratione, inscriptis instrumento quinq;quinque testibus, cùm duo tantùm forent necessarij: si ea scriptura duorũduorum ex his viua voce comprobata fuerit, non poterit reliquorum trium contrario testimonio reprobari, authore Bal. consi. 228. libr. 2. cui accedit Aymon consi. 56. col. pen. quem omninò legito. num. 9.

Regia sanè constitutione, vbi indirectè aduersus instrumentum publicum probatio fit, tres testes sunt necessarij, & sufficiunt ad tollendam ipsius fidem. l. 117. ti. 18. part. 3. quæ quatuor te|

p. 268

stes exigit & l. 32. titul. 11. parte 5. quæ quatuor vel saltem tres requirit. & deducitur ab opinione gloss. in dicto §. item verborum. fitq́;fitque indirecta probatio, cùm probatur, eum, cui tribuitur obligatio instrumenti Salmanticæ certo die cōfecticonfecti, eodem die Toleti extitisse. Quòd si instrumentum priuatum sit, eius fides tollitur directa vel indirecta duorum testium probatione glos. communiter recepta in dicta l. in exercendis. l. optimam. C. de contra. & comm. stipulat. dicta Regia lege 117. Sed si tractetur de instrumento publico, & eius directa reprobatione, existimant quidam lege Regia 115. titul. 18. part. 5. non aliter authoritatem instrumenti improbari, quàm si omnes testes instrumento adscripti aduersus id testificentur. imò ea constitutio quatuor exigit, vt per testes fides instrumenti directè improbetur. Primum, quòd tabellio alioqui nutantis sit fidei, quippe quæ ex fama dubia quoquo modo sit. Secundum, testes esse probos viros. Tertium, actum ipsum, cuius instrumentum meminit, non esse antiquum, sed paucis ante annis contigisse. QuartũQuartum, quòd omnes testes instrumento adscripti vnanimi & concordi testimonio aduersus instrumentum iurati testificentur, quæ ferè deducuntur à gl. & veterũveterum opinionibus in d. c. tertio loco. sicuti diligenter tradit Henric. in d. c. cùm Ioannes. col. 2. & sequentib. nobis satis sit Regijs constitutionib. quibus vti tenemur, communes sentẽtiassententias quas præcipuè, & potissimum exposuimus, antiquatas, atque repulsas fuisse, quod discretus, prudẽsprudens, & doctus iudex animaduertet.

CAP. XIII.

CVM Mæuia tutori omninò liberationem legasset, respondit Iurisconsultus, tutorem conueniri posse à Mæuiæ hæredibus, vt pecuniam Mæuiæ restitueret. leg. Aurelius. §. Mæuia. ff. de liberatio. legat. ex cuius responso, glossa, Bartolus & Doctores adnotârunt, in generali liberatione, tutoribus, curatoribus, cæterisq́ue alienarum rerum administratoribus, legata non venire ea, quæ actione in rem vendicari possunt, quasi illa extranea sint à redditione rationum, quippe quæ in his, quæ expenduntur, versetur, idem probatur in leg. & vno. §. eius rei. ff. de acceptilat. quo in loco actionis in rem mentio fit in plenissima liberatione. Cautè igitur Accursius in dict. §.

1

*Mæuia. distinxit pecuniam, quæ ipsius Mæuiæ esset, & apud tutores mansisset, à pecunia, quæ Mæuiæ ratione administratæ tutelæ deberetur à tutoribus, quasi prior non obstante liberatione peti posset, posterior verò in liberationem venisset, quam glossam dixit singular. Bald. in leg. cum necessitate. C. de fideicommiss. & notab. Iason in princ. de actioni. numero 101. idem in l. sub prætextu. in 2. C. de transaction. colum. 2. Angelus consilio 185. in princip. & consilio 174. est & ad hoc text. insignis in l. Aurelio. §. 1. ff. de liberationi. legat. vbi liberatione in hunc modum legata, quæstionem curatoribus meis nemo faciet, rem enim ipse tractaui, respondit Modestinus: si quid dolo curatores fecerunt, aut si quæ res testatoris penes eos sunt, eo nomine conueniri eos posse. Hoc sanè responso satis expressum est, id quod gloss. Bartol. & cæteri colligunt ex dicto §. Mæuia. quorum opinionem frequentissimo omnium calculo receptam esse opinamur. & id apparet ex his, quæ hoc capite tradentur: est & ad hoc textus insignis in lege. creditor. §. Titia. ff. de liberation. legat.

Primò, deducitur ab his probatio eius, quod Bartol. docet in l. non solùm. §. vlti. ff. de liberat. legat. scribens, liberationem legatam depositario, vel commodatario ab actione depositi, vel commodati, siue ex causa depositi, aut commodati, minimè referri ad actionem in rem: hæc etenim sententia probatur in dicto §. Mæuia. & prætereà ratione satis valida, siquidem qui liberatur, ab obligatione liberari cẽseturcensetur: at cũcum actione in rem quis conuenitur, nōnon vt obligatus, sed |

p. 269

vt possessor in iudicium vocatur. l. officium. ff. de rei vendic. Nec liberatio comprehendit actionem, quæ possit contra quemlibet extraneum possidentem proponi, id est rei vendicationem, quamobrem Bart. opinio recepta est ferè omnium consensu: & præsertim ab Alex. consil. 46. nu. 4. lib. 1. & consi. 170. nume. 6. lib. 2. Lancelo. Decio in l. si fideiussor. col. 2. ff. de lega. 1. Iasone consil. 171. colum. 3. libr. 1. quod maximè notandum est.

Secundò, ab eadem ratione procedit, liberationem non tantùm in vltima voluntate legatam, sed & lege concessam, ad actionem realem minimè extendi. Nam si statuto aut lege viginti annorum præscriptione liberetur debitor, ea liberatio ab actione personali, non à reali concessa intelligitur, sicuti in specie adnotârunt Roma. consil. 201. Angel. & Iason in princ. Inst. de actioni. numer. 101. Felin. in cap. vltim. de præscript. col. 3. & Balbus in tract. de præscri. 2. par. 3. part. prin. quæst. 14. col. penul. quamuis Ludouic. Gomezi. in prin. de actioni. col. pen. probare voluerit, etiam in hac specie, liberationem dari ab actione reali.

Tertiò, hinc apparet, idem esse in liberatione per transactionem contingente, lite mota super actionibus personalibus, tutelæ, inquam, curæ, & similium, siquidem transactio hæc ad actionem realem nequaquam extenditur, quod prædicta ratione probatur, & authoritate gl. in l. sub prætextu. in 2. C. de transa. vbi post alios ita Iason col. 2. & Alciat. ad finem adnotârunt. Sed si actio realis esset deducta in iudicium, tunc liberatio transactione conuenta, & stabilita, ad actionem realẽrealem etiam pertineret: quod sensit gl. vlt. in dict. l. sub prætextu. ibidem communiter recepta.

Quartò, si diligenter consideremus rationem Iurisconsulti in d. §. Mæuia. idem erit respondendum, si liberatio ratione contractus & inter viuos fiat tutori, curatori, negociorum gestori, & œconomo: nam & si ita fiat, nōnon continet actionẽactionem in rem, imò non obstante liberatione potest ea in iudiciũiudicium deduci, quod in specie probat eleganter Soc. cons. 190. col. pen. & fi. sensit Bar. in l. nōnon solùm. §. vlt. ff. de liber. legat.

Quintò, idem esse existimo, etiamsi liberatio fiat iuramento præstito, siquidem licet vel in vltima voluntate, vel in contractu liberatio iuramẽtiiuramenti religione confirmetur, nihilominùs ex ea nōnon censetur actio in rem sublata, nec remissa: iuramentum etenim nōnon auget obligationem extrinsecus, sed ei intra suos limites manenti addit religionis vinculum, & robur, argum. l. Titius in fine. ff. ad Trebel. not. Bal. in l. si procurator. col. 3. ff. de condic. indeb. tex. celebris in l. vlt. C. de non num. pecu. quo manifestè probatur, iuramentũiuramentum non supplêre defectum consensus. Cùm igitur in hac liberatione deficiat consensus remittendi actionem in rem, apparet, ex liberatione iurata minimè tolli ius petendi rem propriāpropriam reali actione.

Sextò, illud est considerandum, posse ita plenè liberationem vel in vltima voluntate, vel in contractu concedi, vt & actionem in rem contineat, eaq́ue remissa censeatur. si quis etenim alterum liberet ab omni eo, & toto, quod petere posset, vel irrita efficiat omnia iura aduersus alterum sibi competentia, etiam realis actio remissa videtur secundum Corne. consilio 29. libro 1. idem erit, si quis eum qui propriam rem administrauit liberet ab administratione, à lucris perceptis, & percipiendis, à principali & reliquorum solutione, ac restitutione: optimus textus in l. emptor. §. Lucius. ff. de pact. l. pluribus. ff. de acceptilat. notat eleganter Alex. consi. 47. lib. 1. num. 9.

Postremò, opportunè quæritur, liberatione legata, an & reliquorum remissio facta censeatur? & quid vbi quis liberatur expressim à reddendis rationibus, quod ferè idem est. nam in his speciebus, non videri reliquorum solutionem remissam esse, probat text. in l. si quis rationes. ff. de liberat. legat. si quis, inquit Vlpianus, rationes exigere vetetur, non impeditur reliqua exigere. ad idem tex. in l. Lucius. vbi hoc Bar. notat. ff. eod. titu. & in l. Aurelio. §. Caius. vbi Bar. item probatur in l. Aurelius. §. Titius. quo loco speciale est, vt legata patri liberatione ab actione tutelæ, & à reddendis rationibus, etiam & reliqua remissa censeantur, cuius responsi præter alios meminêre Bartol. in dicto §. Caius. numer. 7. Roma. singul. 110. Alciat. de præsumpti. reg. 1. c. 6. Ang. consi. 185. & 174. quod si in patre id est speciale, in extraneis secus erit, nam & hi reliqua soluere cogentur. optimus textus in l. creditor. §. Titia. ff. de liberatio. legat. ex quibus apparet, reliqua non videri remissa, quoties quis liberatur ab aliqua actione generali, nempe à tutela, cura, vel rerum administratione, aut à reddendis rationibus, sicuti expressim adseruit Bartolus in dicto §. Caius. numer. 7. notatur in l. quidam decedens. vbi Alberi. ff. de admi. tutor. Alex. consi. 45. in princ. libr. i. ex contrario patet, liberatione legata ab actione tutelæ, & reliqua remissa censeri, nec peti posse, cũcum reliqua debita sint, & actione personali exigantur, quæ tamen actio in liberationem venit. glo. in dicto §. Mæuia. quæ probatur ex his, quæ hoc capite tradidimus de actione in rem. quam ob rem simul expediam, an remitti possit redditio rationum administratoribus, & quid ea remissio operetur, aliquot propositis conclusionibus.

Prima conclusio, redditio rationum remitti potest ab administratione præterita. tex. glos. & ibi |

p. 270

Doct. communi omnium consensu in l. cùm necessitatem. C. de fideicommiss. probatur idem varijs Iurisconsultorum authoritatibus, quarum modò mentionem fecimus, atq;atque statim ampliùs agemus. Hæc verò remissio quamuis à reddendis rationibus liberet administratorem, tamen à solutione reliquorum eum minimè liberat. tex. in d. l. si quis rationes. & in d. §. Caius. vbi Bart. nume. 7. gloss. communiter recepta in d. §. Caius. tex. in l. creditor. §. inter cætera. ff. de liber. legat. & in l. si seruus vetitus. vbi Bar. ff. de leg. 1. sicut nec liberat ab actione reali quemadmodum satis iam probauimus.

Hoc ipsum verum est, etiamsi testator liberet tutorem, vel administratorem ab actione tutelæ vel administrationis: nam ea liberatio fieri censetur à reddendis rationibus, non à solutione reliquorum. text. argumento ab speciali in dict. l. Aurelius. §. Titius. & in l. Aurelio. §. Caius. eo. tit. vbi Bart. quem omnes sequuntur. 2. colu. idem tenet, tametsi dubitet, ac contrarium sentiat Alber. ibi. Attamen hæc conclusio non procedit, vbi liberatio ab actione tutelæ patri legata fuerit. tex. in d. §. Titius. idem si matri ob eandem affectionis rationem, secundum Gozadin. consi. 94. sensit Franciscus Cremensis inter Alexand. responsa consil. 62. nume. 7. & in specie Ioan. Crottus in l. nemo potest. ff. de leg 1. colu. 20. numer. 17. Sic & reliquorum remissio etiam facta censebitur, quoties testator hæredem grauauerit restituere tutori, vel administratori, quicquid ab eo ratione tutelæ exegerit, vel actionem ei remittere. text. in d. l. si quis rationes. ad finem. ex qua Bar. in d. §. Caius. nume. 7. discrimen constituet, liberauerit ne testator tutorem ab actione rutelæ, an iusserit, & mandauerit ꝙquod hæres eum liberet, siquidem priori casu nōnon censentur reliqua remissa, posteriore verò & à reliquis liberatio fit. Quam distinctionem asserit communiter esse receptam Gozadin. d. consilio 94. numer. 17. not. Socin. consil. 101. lib. 2. versic. aliquando.

Sed ist hæc differentia iure nōnon potest defendi. Nam aut testator de reliquis cogitauit, & tunc cessat ratio Bart. qui scribit, ex eo non censeri reliqua remissa fuisse, quòd testator de his non cogitauerit morbo impeditus, & ideò secundum eũeum, tunc reliqua censeri debent remissa, cum de his testator cogitauerit, nec differt liberatio legata in vltima voluntate ab ea, quæ inter viuos per hæredem fieri debet iussu testatoris, aut testator de reliquis non cogitauit, & ea non veniunt, nec venire possunt in liberationem ab hærede inter viuos iussu testantis concedendam, cùm testantis voluntas deficiat.

Prætereà sequeretur ex Bar. liberationem ab actione tutelæ legatam testamento condito ab eo, qui tunc sanæ mentis erat, nullaq́;nullaque ægritudine grauabatur, ad reliqua extendi, eorumq́;eorumque obligationem, & actionem remittere. quod Bar. proposita generali differentia negat.

Deinde liberatio facta ab hærede iussu testatoris non potest amplior esse ratione testamenti, quāquam fuerit testantis voluntas. argum. l. vxor. §. Agri plagam. ff. de leg. 3. fieri etenim debet iuxta mandatum testatoris, & eius testamentum, nec potest plura continere, quàm liberatio ab ipso testatore relicta, quibus sanè rationibus eleganter Angelus, Bartol. distinctionem falsam esse censet consilio 185. eandem reprobat Ioan. Crottus in dicta l. nemo potest. colum. 20. quibus adde Barthol. Socin. consil. 73. lib. 3. quem omninò legito, licet ab Angelo dissentiat. Curti. item iunior in leg. actione. vltima columna. de transactioni. refellit hanc Bartoli differentiam.

His accedit Quarta ratio aduersus Bartolum ex eo, quòd legata liberatione, tenetur hæres liberare legatarium. lege tertia. §. nunc de effectu. ff. de liberat. lega. & tamen liberatio ab hærede præstita reliqua etiam continet, vt fatetur Bartolus, igitur parum refert quod testator legauerit liberationem, vel iusserit hæredi, eam debitori præstare. nec quicquam hac in re iuuat Bartoli opinionem, aliud esse liberationem ab hærede concedi ex tacita testantis voluntate, quia liberationem legauit, aliud ex expressa, nempe cùm testator iusserit hæredi debitorem liberare: quia verè vtrunque fit propter voluntatem testantis, ni fallor, expressam, atq;atque amplior esse videtur directa liberatio testatoris, & expressior, quàm ea, quæ à testante obliquè hæredi iniungitur.

Quintò, Bartol. opinatur, liberationem ab hærede præstitam, reliquorum remissionem comprehendere, quia inter viuos facta sit, & tamen ipse Bartolus ibi num. 6. fatetur, liberationem absque titulo & causa transactionis, inter viuos contingentem, ad reliqua non extendi, quia dolo vsum esse videtur eum, qui reliqua retinuit. l. Lucius. ff. de liberat. legat. & l. tres fratres. ff. de pact.

Ergò sibi non constat Bartoli sententia, quæ minimè probatur in d. lege, si quis rationes. quippe quæ non excludat alias legandi formulas, quibus reliqua censeantur remissa quamobrem etiamsi differentia Bartol. communiter recepta fuerit, ipse opinor, liberationem à reddendis rationibus legatam in testamento, vel ab hærede præstitam iussu testatoris, reliqua non continere, non enim agitur in hac liberatione de reliquorum remissione, nec de liberatione ab actione tutelæ, sed de non reddendis rationibus. textus est in dicta leg. si quis rationes. l. Lucius. leg. creditor. §. inter cætera. & §. Titia. ff. de liberat. legat. quod si liberatio ab actione tutelæ legata sit, aut ab hærede præstita, aliud forsan re|

p. 271

spondendum est, sicut & Alberi. censet in dict. l. si quis rationes. sentiens, tunc & reliqua remissa videri. Quid enim obsecro refert, remittat testator ipse tutori actionem, an iubeat hæredem eam remittere, & tamen posteriori casu reliqua censentur remissa. dicta l. si quis rationes, ad finem. Nec tunc oberit text. in d. l. Aurelio. § Caius. & in l. Aurelius. §. Mæuia. in his etenim responsis etiam liberatione legata, agitur aduersus tutorem ad res, quæ actione reali vendicari possunt, & ad pecunias non debitas, sed proprias illius, qui liberationem legauit, si quidẽquidem etiāetiam reliquis remissis, hæ peti possent, cùm reliqua actione personali petantur, & ea sint, in quibus redditis rationibus manet tutor ipse debitor: qua ratione etiam si liberatio patri tutori legata fuerit iuxta text. in dicto §. Titius. opinor à patre posse ea peti, quæ actione reali possuntiure vendicari.

Sed opinioni huic, qua diximus, liberatione ab actione tutelæ legata, reliqua remissa censeri, obstat fortiter tex. à ratione speciali in dicto §. Titius. & ideo crediderim in hac difficili quæstione, liberatione legata ab actione tutelæ, iudicem varijs ex causis, ex qualitate disceptationis & personarum, ac præsumpta mente testantis, rem ipsam æstimaturum, vt licet indubio reliqua non iudicentur remissa, quandoque tamen & ab eis debitorem liberatum fuisse definiatur. text. & ibi gloss. in l. Aurelius. §. filias. ff. de liberat. lega. quoditidem apparebit ex verbis ipsius liberationis, quæ ita ampla & expressa esse possunt, vt his reliqua videantur esse remissa. Vnde si testator grauauerit hæredem, vt ratione tutelæ aduersus tutorem non agat, reliquorum liberatio fit: ex dicta l. si quis rationes. licet Bartol. contrarium opinetur in dicto §. Caius. numer. 7. motus iurisconsulti responso in l. non solũsolum. in 2. §. penultim. vbi non agitur de reliquorum solutione, sed de dolo per tutorem commisso, qui minimè, dictis verbis legata liberatione, cẽseturcensetur remissus, quod apertius probabitur in sequentium assertionum examinatione.

Secunda conclusio. Quoties à reddendis rationi

2

*bus administrationis futuræ quis liberatur, nihilominus rationes reddere, & reliqua soluere tenebitur, quamuis liber sit ab exactissima, anxia, & stricta rationum redditione. textus, vbi gloss. & Doctor. in l. quidam decedens. ff. de administra. tut. Bartol. in d. §. Caius. numer. 8. Salic. in dicta l. cũcum necessitatem. C. de fideicom. Angel. consil. 185. Socin. consi. 201. col. 2. quorũquorum opinio Communis est, quemadmodum constabit ex his, quæ statim explicabuntur, & in specie asserunt Ioan. Arelat. vlt. responso de secundis nup. n. 13. & Aymon cons. 193. n. 9. post. Dec.

Imò & hæc opinio Communis vera est, etiam si liberatio legata fuerit vtcunque, vel ab hærede præstita ex testamento, quod prædicti Doctores probant & fatentur, quibus accessêre Paul. Castren. consi. 86. vltimo dubio lib. 1. & consil. 63. & 446. libro 2. Iason in d. l. cùm necessitatẽnecessitatem. Idem erit vbi testator non tantùm tutorem liberauerit ab actione administrationis tutelæ futuræ, sed & testamento scripserit, se tutori legare omne id, in quo contigerit condemnari ratione administrationis: tunc etenim si quid negligenter admiserit leui culpa, id in legatum veniet, non autem si quid dolo fecerit, nec restitutio reliquorum: alioqui liberatio legata præberet ansam delinquendi, contra iurisconsulti responsum in l. conuenire. ff. de pact. dot. & dolus futurus censeretur remissus, quod iure improbatur ex l. si vnus. §. illud. ff. de pact. vbi gloss. atque ita responderunt Salicet. Corne. & Iason in dicta l. cùm necessitatem. idem in l. actione ad fin. C. de transact. Segura in l. si ex legati causa. num. 27. ff. de verb. oblig. Alex. consi. 74. lib. 7. Feli. in c. si diligenti. nu. 26. de foro compet. Angel. consi. 175. gloss. celebris. in d. l. quidam decedens. verb. senserit. Franc. Cremensis. inter AlexāAlexan. responsa consi. 62. libro 4. nu. 3. Ananias consi. 80. & inibi Bologninus, fatentur hanc esse Communem opinionem Deci. consi. 178. nu. 3. & consil. 192. num. 4. idem in dict. l. actione. nu. 11. Ioan. Crot. in l. nemo potest. ff. de leg. 1. col. 20. Ferdi. Loazes de noua conuers. paga. col. 28. & Bart. Soci. consi. 73 lib. 3. colum. 8. Gualdensis de arte test. titu. de tutore. c. 2. Curt. Senior idem tradit consi. 66. 2. dubio. ex quibus deducitur, etiam expressim dolum futuræ administrationis remitti non posse, quod in specie adnotauit Bartol. in dicto §. Caius. num. 8. cui omnes consentire videntur, per tex. in dicto §. illud.

Eadem ferè ratione quibusdam visum est, etiamsi à testatore sit tutori remissa confectio inuenta

4

*rij, & ea remitti possit. l. vlt. C. arbit. tut. posse nihilominus tutorem cogi ad eius confectionem, si visum fuerit iudici id expedire rerum administrationi. ex l. vtilitatem. vbi Barto. ff. de confirmat. tut. Angel. consi. 144. ad finem. Ias. in dicta l. cùm necessitatem. Guido Papæ deci. 352. Bart. cōmunitercommuniter receptus in l. nemo potest. nu. 12. ff. de legat. 1. vbi post alios Ioan. Crott. colum. 19. idem Bar. in l. tutor, qui repertorium. numero 18. ff. de administ. tut. Aymon in consi. 193. num. 10. Segura in l. si ex legati causa. nume. 21. & sequen. ff. de verb. oblig. Aretin. consi. 22. colum. 2. Deci. consil. 349. numero 5. Ferdi. Ilerdensis in leg. filius familiâs. §. diui. ff. de leg. 1. numero 71. Gualdensis de arte testandi rubri. de tutore cap. 3. quin & remissio ista conficiendi inuentarium non præiudicat legitimæ portioni debitæ ipsius minoribus ex bonis testantis, nec quo ad eam tenet, sicuti probat Fer|

p. 272

dinandus Ilerdensis episcopus in dicto §. diui. num. 71. & ita aperti iuris esse videtur.

Cæterùm aduersus communem sententiam, censeri reliqua remissa, & dolum futurum, si testator tutori legauerit omne id, in quo damnatus fuerit ratione ad ministrationis, tenent Dynus in dicta l. si quis rationes. Et ibi Raynerius Foroliuiensis. Angel. consilio 185. ad finem. Corne. consilio 313. libro primo. Francisc. de Pepis inter Socini responsa consilio 282. libro 2. col. 6. Crottus in dicta l. nemo potest. column. 20. Gozadi. consilio. 47. numero 15. & consil. 94. colum. 2. n. 10. ex tex. in dicta l. si quis rationes. qui tamen est intelligẽdusintelligendus vbi tractatur de administratione pręterita, nōnon de futura, iuxta gl. ibi Bartol. in d. c. Caius. quibus maturè præuisis, vt dubitationẽdubitationem istam absoluamus, aliquot esse adnotanda existimo.

Primum, nunquam dolum verum remissum censeri, nisi express im, vel satis vrgentibus clausulis remittatur, aut saltem ex certa remittentis scientia eum remissum esse constet. text. in l. nōnon solum. in 2. §. penultim. ff. de liber. leg. l. tres fratres. ff. de pact. l. Pomponius scribit. ff. de negot. gestis. l. creditor. §. Lucius. ff. mandat. l. actione. C. de trāsacttransact. quod apud me verissimum est. Et in specie probat Curtius Iunior. in d. l. actione. col. penul.

Secundum, etiam si gloss. communiter recepta in dicta l. actione. vt inibi Doct. fatentur. & Soci. consilio 73. libro tertio. colum. 1. scripserit, remissa actione, generali verborum formula, dolum commissum in præterita administratione remissum censeri, saltem vbi ex eo dolo nullum adest, nec superest administratori lucrum. Bart. in dicto §. Caius. num. 6. Socin. post alios in dicto consi. 73. colum. 2. mihi potius placet, nec tunc verum dolum remitti, tametsi præsumptus dolus remissus videri possit ex his, quæ statim dicentur.

Tertium, non idem est, tutorem, curatorémue dolum verè commisisse, & reliquorum debitorem esse, siquidem contingere potest, reliqua deberi ab eo, qui bona fide rem gesserit, quod asserunt & probant Corne. consil. 313. columna vltima lib. 1. & Franc. de Pepis inter Socini responsa cōsilioconsilio 282. columna 6. lib. 2. licet qui reliqua nōnon restituit, dolum præsumatur commisisse. l. 1. C. de in lit. iur. AuthẽAuthen. contra qui propriam. C. de non nume. pecu. & l. qui restituere, & l. vl. ff. de rei vend. cum alijs.

QuartũQuartum, licet dolus & verus, & præsumptus tacitè, ac expressim circa præteritam administrationem remitti possit, dolus tamẽtamen verus ratione futuræ administrationis nullo pacto remitti poterit. l. si vnus. §. illud. ff. de pact. quod probatur ex communi omnium sententia, cuius modò mentionem fecimus. versi. imò & hæc.

Quintum, dolus præsumptus etiam quo ad futuram administrationem remitti iure potest. l. 1. & ibi expressim Bald. C. de vsufr. in fine. Anto. in capitul. fraternitatis. columna 9. versi. 4. fallit. de testib. Ias. in d. §. illud. Feli. in c. si diligenti. nu. 31. de foro comp. & constat planè, si consideremus opinionem illam, & Cæsaream decisionem, qua permissum est testatori, confectionem inuentarij tutoribus remittere. l. vlt. C. arbitr. tut. l. cùm tale. §. 1. vbi Paul. ff. de condit. & demonstr.

Sextum, & illud ex præmissis deducitur, faciliùs censeri remissum dolum præsumptum, & reliquorum solutionem, quoties agitur de præterita administratione, quàm vbi de futura tractatur, ne occasio delinquendi præstetur. hoc constat ex versic. sequenti, & ex præcedenti conclusione ad finem.

Septimò, erit considerandum, sententiam Dyni in dicta l. si quis rationes. admitti posse quò ad reliquorum remissionem administrationis futuræ, si tutor factus non sit ex eis locupletior secundum Ful. consi. 25. col. 2. Deci cons. 178. 2. col. & consi. 192. nu. 4. Aymo. consi. 193. n. 9. Gozadi. consi. 94. nu. 12. Cremens. inter consilia Alexand. dicto consil. 62. numero 7. sensit Francisc. de Pepis dicto consilio 282. Deci. & Curti. Iunior in dicta l. actione. ad finem. ex quibus idẽidem erit, quòd ad culpam etiam latam in omittẽdoomittendo contingentem, & quò ad dolum præsumptum, & tandem quò ad ea, quæ potuissent à testatore remitti: nam si legatum ita conceptum fuerit, quemadmodum Dynus, Angelus & sequaces explicant, censentur remissa ea, quæ à tutore ratione doli præsumpti, & culpæ etiam latæ omissionis causa commissæ, exigi poterātpoterant, modò factus non fuerit locupletior, quod in specie Fulgo. respondit, cui cæteri adsentiuntur. Quamuis Corneus in dicto consil. 113. col. vltima. libro 1. existimet, prædictum legatum quò ad expressam, vel tacitam reliquorũreliquorum remissionẽremissionem omnino valere, etiam si ex reliquis tutor locupletior fiat.

Octauò, deducitur ex his, etiam si expressim tutori futuro legetur id, in quo damnatus fuerit causa doli administratione tutelæ cōmissicommissi, nihilominus aduersus ipsum ob dolũdolum verum agi posse, licet factus non fuerit tutor locupletior: id etenim probant omnes hi, qui aduersus DynũDynum communem opinionem sequuntur, & prætereà Corne. d. consil. 113. column. penult. cui falsò à quibusdam cōtrariumcontrarium adscribitur: receptum tamen est, oportere dolum probari ab his, qui tutorem ea ex causa in iudicium vocauerint. l. quoties. §. qui dolo. ff. de probatio.

Vltimò, omittendum non est, ab opinione Dyni ea ex parte, qua vera est, & sanè iure probari potest, colligi satis apertè, id legatum tutori pro|

p. 273

desse, si apud iudicem conueniatur ex eo, quod repertorium facere omiserit, erit etenim ob id legatum ab ea actione absoluendus, vt eleganter Fulgo. Deci. Gozadinus & Aymon in prędictis responsis scripsêre. potuit siquidem confectio inuentarij à testatore remitti. l. vltim. C. arb. tut. cùm alioqui contra tutorem, qui repertorium conficere omiserit, in litem iuretur. l. tutor. qui repertorium. ff. de administrat. tutor. non tamen contra tutoris hæredem. l. alio. c. de

5

*in litem iura. l. 6. titulo 11. parte 3. quasi illa præsumptio doli, quæ non confecto inuentario adest contra tutorem, minimè admittatur aduersus ipsius tutoris hæredem. idem probatur in l. 2. & in l. vltima. C. de in lit. iur. Vnde licet controuersum sit, an ob dolum verum lite nōdumnondum à defuncto contestata, iuretur in litem contra hæredem. Bar. cui frequentissimo omnium cōsensuconsensu suffragatum est in l. in actionib. ff. de in litem iuran. definiẽtedefiniente, etiam tunc minimè aduersus hæredem iurari, Curtio Iuniore nu. 34. inibi refragante, authoritate eiusdem Bar. in l. 1. C. de in lit. iur. ab omnibus tamen receptum est, ob dolum præsumptum, lite nondum contestata mortuo reo, aduersus eius hæredem in litem iurandum non esse: dolus autem tutoris non conficientis inuentarium, præsumptus est, non verus, sicuti ex præmissis, præsertim ex l. vlti. C. arb. tut. deducitur, notant in specie Dynus, Alberi. Bar. nu. 20. & Cuma. in d. l. tutor qui repertorium. in princ. idem Bar. in d. l. 1.

Hinc profectò manifestè constat, nōnon solùm ob dolum verum, sed & ob præsumptum in litem iu

6

*rari, quod probatur: nam aduersum tutorẽtutorem non conficientem inuentarium iuratur in litẽlitem propter dolum præsumptum, dicta l. tutor qui repertorium ex communi omnium interpretatione: idem adnotârunt Curtius Iunior in dicta l. in actionibus. numer. 28. & ibi Duarenus nu. 35. Tiraquellus in l. si vnquam. C. de reuocand. dona. verb. donatione largitus. num. 134. & licet Corneus consilio 81. columna tertia. versi. imò. lib. 4. Deci. in d. l. in actionib. nume. 28. & Cate. Cotta. dictione, iuramentum in litem. contrarium probare conentur, asseuerantes, ob dolum præsumptum in litem non iurari, quasi speciale sit, quòd ob eum iuretur in actione tutelæ, in qua & ob latam culpam iuratur in litem. l. 2. C. de in lit. iur. opinor tamen & veriorem & magis receptam esse priorem sententiam, quāquam generaliter Bart. nu. 21. & Cuman. in dicta l. tutor qui repertorium. Curtius Iunior, Duarenus & Tiraquellus in præcitatis locis veram esse censent, miraberis forsan, lector candide, cur hanc opinionem Bar. ipse tribuerim & adscripserim: cùm in contrariũcontrarium Bar. locũlocum adduxerit Cate. Cotta, nec temerè: hæc enim sunt Bar. verba. Nota, quod licet propter dolum solũsolum iuretur in litẽlitem, & non propter latam culpam vt in l. in actionibus. supra de in lit. iur. tamẽtamen intelligitur pro dolo vero, non pro dolo præsumpto: vt hîc. ꝗqui quidem locus vitio codicis interuersus fefellit virũvirum alioqui diligentissimum, cùm ita legendus sit: Nota, quod licet propter dolum solùm iuretur in litem, & non propter latam culpam vt in l. in actionibus. suprà de in lit. iur. tamen intelligitur pro dolo vero, vel pro dolo præsumpto: vt hîc. Hactenus Bart. à quo, si diligenter eius sensum expendisset Catelli. Cotta. non deduxisset propriam Cornei & aliorum sententiam. Hunc codicis errorem deprehendimus ex Cuma. qui ita Bar. adnotationem refert in dicta l. tutor. nu. 2. & Soci. consi. 213. col. 3. lib. 2. ipsam Bar. sentẽtiamsententiam sequutus. Idem euidẽtereuidenter apparet. NāNam cùm Bar. nu. 20. scripserit, dolum præsumi à iuriscōsultoiurisconsulto contra tutorẽtutorem non conficientem inuentarium, tandem num. 20. ab eodem irisconsulti responso inconcinnè & perperàm adnotasset, non posse ob dolum præsumptum iurari in litem: siquidem expressum inibi sit, aduersus tutorem deferri iuramentum in litem ex eo, quod omiserit repertorium conficere.

His adde Bald. in capi. 1. §. vasallus. si de feudo fuerit contr. inter dom. & agna. vas. vbi dicit notab. tex. in dicta l. alio. C. de in lit. iur. & Socin. consi. 213. libro 2. nume. 3. Chassan. in consuetud. Bur. rubr. 6. §. 6. versicu. istud inuentarium. Matth. Afflict. decisi. 169. Soci. Iuniorem consilio 148. & Catelli. Cottam, dictione iuramentum in litem. Paul. Castrens. & Iason numero 5. l. si per alium. §. hoc iudicium. ff. ne quis eum, qui in ius vocat. &c.

p. 274

CAPVT XV.

IVRE Cæsarum statutum est, vniuersalem successorem nōnon posse à contractu locationis à præcessore stabilito resilire: nam & ei stare tenetur. l. viam veritatis. C. locat. Regia l. 2. titu. 8. parte 5. §. vltimo Inst. de locat. l. sed addes. §. pe. l. cũcum in plures. ver. hęredẽhęredem. ff. locati. Non idẽidem est in successore singulari, is etenim conductorẽconductorem expellere potest. l. emptorẽemptorem.

1

*C. de loc. l. qui fund. ff. eod. ti. Reg. l. 19. tit. 8. parte 5. quod verũverum est, nisi habitatio à venditore recepta sit habitatorib. tex. in d. l. emptorẽemptorem. 2. resp. Siquidem tunc expelli non possunt habitatores, modò mercede constituta non gratis habitent. tex. in l. si mercedẽmercedem. §. vl. ff. de act. empt. quẽquem scribit sing. esse Lud. Ro. sing. 27. Ex quo patet, excepta à vẽditorevenditore habitantib. habitatione expelli posse ab emptore eos, qui gratis habitant, quasi venditor eos exceperit habitatores, qui iure locationis & conductionis poterant aduersus ipsum agere de euictione. Quò fit, vt si quis donationis causa habitaret, & agere de euictione posset, is in exceptionem veniat, gloss. communiter recepta præsertim à Paulo Castr. in d. §. vlt. agit autem de euictione donatarius aduersus donatorem, quoties donatio non incepit à traditione, sed à promissione de donando, vel est euictio promissa. glo. ab omnib. probata in l. 2. C. de euict. vbi Sal. glo. in l. Aristo. ff. de dona. §. vlt. vbi Barto. & Imol. Paul. Castrens. in l. si à substituto. §. 1. ff. de leg. 1. col. 2. Deci. cōsilconsil. 492. Ias. in §. fuerat. de actioni. n. 35. Bald. in Auth. ex testamento. 3 col. c. de colla. Ludo. Gozadi. consi. 60. col. 2. Paul. Cast. in l. si rem meāmeam. ff. de solu.

Secundò, etiam successor singularis non poterit expellere colonum, nec inquilinum, si res con

2

*ducta fuerit ad longum tempus. text. in l. prima. §. quod autem. ff. de superficie. gloss. quam inibi Docto. sequuntur in dicta l. emptorem. Guido Papæ quæstio. 480. Aufreri. decisione Tholosana 420. Rota antiqua. 861. Et licet in dicta l. prima. §. quod autem. de locatione ad vitam tractetur, & hæc ipsa opinio probetur in dicta l. decimanona. titulo octauo. parte quinta. qua in vltima parte decisum est, colonum, seu inquilinum ad vitam, vel perpetuum, non posse à successore singulari expelli: idem quo ad exemplum huius secundæ conclusionis erit in locatione facta, & ad decennium conuenta. argument. l. vltim. C. de præscript. longi temporis. & l. vltim. ff. si ager vect. quo in loco Accursius hanc locationem ad decennium, perpetuæ locationi similem facit. Et tamen in perpetua locatione expressa est Regia constitutio, atque ita in specie notat Bartolus in dicta l. qui fundum. ff. locati. idem Bartol. in dict. §. quod autem in prima Alexand. in l. si filio. §. si vir. nu. 2. ff. sol. matr.

Tertiò, à successore etiam singulari expelli non

3

*potest colonus, nec inquilinus, qui rem ipsam vel omnia locantis bona hypothecæ subiecta habet pro obseruatione contractus: ita quidem visum est Barto. Bald. & Salycet. in dicta l. emptorem. idem Bartol. in dicta l. 1. §. quod autem. idem Barto. in l. qui fundum. ff. locat. Bar. Pau. Imola & Alexander in l. si filio. §. si vir. ff. solut. matrim. Paul. in l. si merces. §. qui fundum. ff. locat. Rota antiqua 861. Guido. dicta quæst. 480. Aufreri. dicta decisio. 420. Abb. colum. penult. Anani. numero 9. in cap. querelam. ne prælat. vices suas. Imol. Areti. & Alexand. in l. qui absenti. §. 1. ff. de acquir. hær. sentit gl. in l. nihil. §. vlt. ff. de lega. 1. quorum opinio processit ab authoritate iurisconsulti in l. si creditor. §. vltimo. ff. de distract. pigno. Quæritur, inquit iurisconsultus, si pactum sit à creditore, ne liceat debitori hypothecam vendere, vel pignus, quid iuris sit? & an pactio nulla sit talis, quasi contra ius sit posita, ideoq́ue venire possit. Et certum est, nullam esse vẽditionemvenditionem, vt pactionistetur. Cui responso conuenit expressim Regia lex vltim. ti. 5. par. 5. ex quibus dubium est, sitne necessaria pactio de non alienando rem locatam, vt locus sit huic Doctor. sententiæ: item an requiratur hypotheca specialis, an sufficiat generalis? in quo tria esse prænotanda existimo.

Primum, hypothecam, siue specialem, siue generalem, etiam absque prohibitione alienationis, omnino sufficere, vt colonus, vel inquilinus iure hypothecæ possit rem ipsam detinere, & se ab expulsione tutari, donec à successore singulari ei soluatur interesse, quod præmittunt & fatentur præfati Doctores: ex quibus constat, saltem quo ad hunc effectum, non requiri specialem hypothecam, & idem probant Paul. Castr. in d. l. nihil. §. vltim. Angel. consi. 245. nume. 6. Corn. consi. 6. lib. 4. & Ferdi. Loazes in l. filiusfamiliâs. §. diui. numero. 441. ff. de lega. 1. dicens hanc opinionem Communem esse. idem tradit & notat Carol. Molinæ. in consuetu. Parisiens. titul. 1. §. 30. quæstione 23. Deduciturq́ue à Bartolo in dicta l. emptorem & in dicta l. qui fundum. cui cæteri accessêre, quamobrem quod tradidêre Iason in dicto §. diui. prima lectio. num. 92. & Xuares in repet. l. Regiæ post l. post rem. ff. de re iudica. §. ibi: que las complades. columna 6. hoc ipsum asserentes in speciali hypotheca, ita intelligendum est, vtidem sit in generali argumen. l. generaliter. ff. qui potio. in pigno. hab. l. si is qui. ff. de iure fisci. Alexand. in consilio 118. libro 5. nume. 20. Antonius Fanensis de pignorib. primo membro 2. parte. numero 6. asseuerans, hanc esse Communem sententiam: nec enim negari vllo pacto poterit, colonum ex hac |

p. 275

hypotheca, etiam generali habere ius retinendi rem ipsam pro damnis, & interesse dicti §. quod autem. Bartol. in l. si non sortem. §. si centum. ff. de condictione indebit. Et quamuis Alexander in dicta l. qui absenti. §. 1. numero sexto. iuxta literam teneat hanc hypothecam absque prohibitione alienationis, nōnon habere hunc effectum, vt res possit à colono retineri, donec ab emptore & singulari successore soluatur interesse: ego existimo manifestum esse Codicis vitium, & erratum esse sat euidẽseuidens, cùm Alexander Bart in d. l. emptorem. referat & sequatur.

Secundum hinc deducitur, scilicet hypothecam etiam specialem rei locatæ absque pactione de non alienanda ipsa re, non habere hanc vim, vt præcisè alienatio non teneat, & cogatur emptor stare locationi. Siquidem hypotheca ius hoc non habet, imò dissoluitur hypotheca eo ipso, quod à possessore, vel secundo successore, primo interesse soluitur. l. Paulus. aliâs Sempronius. §. qui pignoris. ff. quibus modis pign. vel hypothe. soluat. l. cùm seruus. ff. de distract. pigno. sic sanè censet Bart. in d. l. emptorem. & in d. l. qui fundum. & ibi Sal. idem Bar. & Imol. in l. vectigalia. ff. de publ. Sali. in l. mancipia. C. de reb. alien. non alienan. Alexand. post Paul. & Roma. ibi in dicto §. si vir in quinquennium. n. 4. Iason in dicto §. diui. num. 92. prima lectio. Xuarez dicta col. 6. Anani. in d. c. querelam. numer. 9. Bald. col. 2. & ibi Salic. apertiùs in dicta l. emptorem. quorũquorum sentẽtiamsententiam sequuntur eam dicentes communem esse Anton. Fanens. num. 7. Carolus Molinæ. & Ferdinandus Loazes in præcitatis locis. tametsi Cuman. in d. §. si vir in quinquennium. & Barthol. Soci. consi. 90. libr. 4. nitantur probare in hac specie, successorem singularem præcisè cogendum esse stare locationi & colono: nec satis esse, quòd is velit soluere interesse, quod admitti poterit forsan, vbi pactio fuerit iuramẽtiiuramenti religione cōmunitacommunita: sicuti Socin. ipse sensit, & probat Antoni. Fanen sis in dicto membro 1. nu. 9. idem notat Boêrius decis. 182. nu. 51. Adhuc tamen dubia est Socin. opinio, cùm hîc non tractetur de vinculo iuramenti respectu iurātisiurantis, vel eius vniuersalis successoris, qui conuentioni tenentur stare.

Vltimò est ad hæc considerandum, pactione inita, qua vetitus sit locator rem ipsam alienare, & adiecta ipsius speciali hypotheca, emptorem eiusdem rei præcisè cogẽdumcogendum esse stare locationi, nec tamen sufficit ad hoc generalis hypotheca. textus in dicta l. si creditor. §. vltim. quem ita in hac quæstione interpretantur Bartol. Bald. Imol. num. 8. Areti. 9. Iason 32. in l. si ita quis. §. ea lege. ff. de verb. obl. Bart. Roma. & Imol. in d. l. qui absenti. §. 1. Alexan. in dicto §. si vir. num. quarto. Iason in l quoties. C. de rei vend. nu. 28. quorum sententia frequentiori calculo, vt cōmuniscommunis recepta est, secundum Ferdinan dum Loazes in dicto §. diui. numero 441. & Antoni. de Fano dicto membro primo. numero quinto. licet Paul. Castre. in dicto §. ea lege. & Ioan. Crottus in dicto §. diui. col. 27. Alexand. consilio 59. libro 5. numero 6. Corne. consilio 321. libro 4. teneant, responsum iurisconsulti in dicta l. creditor. §. vltimo. procedere & obtinere, etiāetiam præmissa generali hypotheca. Horum sanè decisio fortassis admitti poterit, quando promissio seu pactio fit generaliter, prohibens alienationem omnium bonorum, & cuius libet eorum partis, adiecta omnium item bonorum hypotheca, quod respondet Alexan. in dicto consil. 59. libro 5.

Hinc infertur intellectus ad tex. in l. ædem. C. locati. & l. 6. titul. 8. parte 5. quibus cautum est, posse inquilinum à domo conducta expelli an

4

*te finitam locationem, si dominus eam proprijs vsibus necessariam esse probauerit. idem probatur in capitu. propter. §. verum. de locato. NāNam id admittendum non est, quoties pro obseruatione & exequutione contractus inquilinus obligatāobligatam, & hypothecæ subiectam habet ipsam domum specialiter, vel generaliter secundum Cuma. colum. vltima. & Alexan. colum. 2. in d. §. si vir in quinquennium. Carol. Molinæ. in d. quæstione 23. numero 94 & Arnoldum Ferronum in consuet. Burdigalensibus, titul. 3. §. 2. quibus ipse non assentior, quippe qui videam, ex ea hypotheca nihil aliud posse deduci, quàm ipsius contractus & obligationis maiorem vim & tutissimam firmitatem: posseq́ue rẽrem ipsam iure pignoris pro tutela contractus detineri, & tamen ipse dominus, qui stare omnino tenetur alioqui locationi, ex iuris permissione potest domum locatam ad propriam habitationem petere expulso inquilino, si ea indigeat, nec ea necessitas tempore locationis aderat. dicta l. ædẽædem. & dicto §. verum. igitur hæc facultas non tollitur per hypothecam, cùm ea à iure ex natura contractus locationis vtcunque firmissimi tacitè sit concessa. verum est, quod Cumanus, Alexander & Carolus opinionem istam tradidêre in ea specie, quando locator post locationem rem alteri donauerit: nam tunc existimant, donatarium non posse expellere conductorem, etiam si re ipsa indigeat ad proprium vsum: si tamen stare locationi teneatur, quod defendi potest, & prætereà, licet Alexan. scribat secùs esse in emptore, mihi idem in quocunque singulari successore videtur, vt tandem si is stare teneatur locationi propter hypothecam, vel ius in re competens conductori, non possit eum expellere, etiam si re indigeat ad propriam habitationem. Hoc probatur, quia inquilinus propter casum cōtingentemcontingentem post contractum, à domino, qui cum eo contraxit, expelli potest, nōnon ab alio. |

p. 276

dicta l. ædem. nisi sit eiusdem domini successor vniuersalis, qui eius personam repræsentet. his etenim leges contractibus adscriptæ, vel à iure subintellectę, non alijs competunt. At singularis successor, quoties stare tenetur locationi, non repræsentat ipsum locatorem, sed ad id tenetur, vel quia contractus ab ipso conuentus non tenet in præiudicium locationis, vel ratione pignoris & hypothecæ, & ideò iniuria grauis fieret conductori, si expelli possit à quocunque successore singulari, sicut ab ipso locatore, propter proprium, & ei necessarium rei locatæ vsum, essetq́ue locus mille fraudibus, quibus obuiandum est. Plerunque etenim singulares successores indigent rebus ipsis, quas emunt, quibus locatores ipsi toto locationis tempore non indigerent: quamobrem in hac dubitatione distinguendum esse arbitror inter ipsum locatorem, & eius singularem successorem, vt ipsi locatori competat ob propriũproprium & necessarium vsum ius expellendi conductorem, ex l. ædem. etiam si conductor rem ipsam habeat speciali hypotheca obligatam, nec opinor Cuman. & Alex. aliud voluisse, licet Ferronus ex eis id deduxerit.

Ex quo mihi dubia videtur sententia Angeli in dicta l. ædem. vbi asseuerat, non posselocatorem inquilinum expellere, etiam si ob nouam & cōtingentemcontingentem necessitatem re ipsa indigeat, si in instrumento locationis nominatim expressum sit de non expellendo locatore pendente tempore conductionis, cùm ex his verbis videatur recessum à natura locationis, vt aliquid operentur ea verba adiecta, de non expellendo conductorem. l. quæro. §. inter locatorẽlocatorem. ff. locati. Angel. subscripsit Dec. consilio 292. & consi. 667. columna 2. quod mihi non probatur iure, quia ea verba, ne expellantur conductores ante tempus, insunt ex natura contractus, etiam si expressa non sunt, & ideò apposita, non debent ad casus singulares, & in specie à lege decisos, exceptosq́ue deduci, & nec extendi: qua ratione Salmanticæ cum anno quadragesimosexto interpretarer publicè Paragraphum, verum cap. propter. de locat. Angeli opinionem improbaui, ac demùm posteà comperi, eam reprobari ab Arnoldo Ferrono in consuetud. Burdeg. dicto titulo 3. §. 2. non obstat textus in dicta l. quæro. imò poterit aduersus Angelum induci ex his, quæ ad eius interpretationem ipse adnotaui in Rubri. de testamentis. secunda parte. numero 11. & sequentibus. nec conuenit in praxi hanc opinionem admitti, cùm ex ea omnino & passim tolleretur dictæ l. ædem. singularis & æquissima decisio.

Quartò, quæritur principaliter de vxore, an ea teneatur stare locationi contractæ per maritum,

5

*dum is res dotales administrabat? cui quidem quæstioni respondet Paulus libro 7. ad Sabinum in l. si filio familiâs. §. vltimo. §. soluto matrimonio. Si vir, inquit, in quinquennium locauerit fundum, & post primum fortè annum diuortium interuenerit, Sabinus ait, nōnon aliâs fundum mulieri reddi oportere, quàm cauerit, si quid præter vnius anni locationem maritus damnatus sit, id se præstituram esse. Sed & mulieri cauendum, quidquid præter primum annum ex locatione vir consequutus fuerit, se ei restituturum. Hactenus iurisconsultus, ex quo Bartolus collegit, vxorem non teneri præcisè stare colono apposito per maritum tempore, quo is erat dominus dotis, postquam ipsa vxor matrimoniò soluto ius pristinum recuperauerit: & licet ipsa teneatur cauere marito de indẽnitateindemnitate, ne ipse damnum consequatur ex his, quę matrimonio constante, vt legitimus administrator gessit: colono tamen nōnon datur exceptio, nec retentio, secundum eundem Bartolum, cui accedunt Imola, Cumanus, Romanus & Paul. ibi Alberic. in l. diuortio. in princ. numero 11. ff. soluto matrimonio. Campegius de dote, secunda parte, quæstio. 23. Aufreri. in decisio. Tholosana 420. Cynus & Salyc. in l. emptorem. C. locati. quorum opinio probatur ab Accursio in l. 2. §. vltimo. ff. de dote prælega. & est communis vti fatetur Carol. Molinæ. in consuetud. Paris. §. 30. quæstio. 22. contraria tamen placuit Angelo in dicta l. emptorem. Bald. & Angel. in dicto §. si vir in quinquennium. Bal. in l. 1. penultim. columna. C. de iure fisc. libro decimo. & Ananiæ in c. vlt. num. 9. ne præ. vic. suas. ea ratione, quia maritus res dotales locauit, vt legitimus administrator rerum & vxoris, quæ posteà matrimonio soluto succedit titulo singulari, ad exemplum tutoris, qui durante tutela locat res minoris, & minor finita tutela tenetur stare præcisè locationi. l. si tutelæ. ff. de administra. tutor. igitur tenebitur vxor præcisè stare locationi, & colono apposito per maritum. Huic rationi responderi poterit, non idem esse in marito, quod in tutore: siquidem tutor res minoris locat, vt legitimus administrator nomine minoris pupilli, non nomine proprio: at maritus etsi sit administrator rerum dotalium & vxoris, tamen nomine proprio vti dominus dotis matrimonio constante locat: & ideo vxor non tenebitur præcisè stare locationi, quæ non fiat eius nomine facta, atque ita Communis opinio iure defendi potest. Sed nihilominùs non omnino reprobanda est opinio Alexan. in dicto §. si vir. colum. 1. scribentis, vxorem præcisè cogendam fore stare locationi mariti, vbi ea locatio facta fuerit per maritum ad modicum tempus, nempe ad annum, quasi id æquitati conueniat, cùm ea locatio rectè, ac bona fide facta sit. eandem sententiam non citato Alexandro se|

p. 277

quitur Carolus Molinæus in dicta quæstione 22 numer. 92. quibus adstipulatur, quod statim adducemus in locatione rerum ecclesiæ facta per prælatum.

Quid autemè contrario dicendum erit, vtrum maritus teneatur stare locationi factæ per vxorem, aut socerum, ante dotis constitutionem? Et gl. in verbo, sequantur. in l. diuortio. in princ. ff. solu. matrim. sentit, maritum teneri stare locationi, sicut & vxor. quod refragatur iuri ex ea ratione, qua constat, successorem voluntarium singularem posse à locatione resilire. dicta leg. emptorem. ergò cùm maritus sit voluntarius, & singularis successor, poterit colonum expellere secundum Romanum in dict. l. si filio. §. si vir. num. 26. cuius opinio iure verior est, vti existimant, & probant Alexan. nu. 38. & Claudi. nu. 35. in d. l. diuortio. ipsi tamen post Cuma. Imol. & Areti. ibi Campe. de dote 2. part. q. 23. opinionem glo. admittunt eo casu, quo maritus paciscens dotem sciuerit rem sibi promissam dotis titulo, locatam esse, siquidẽsiquidem consentire locationi visus est, & ideò non potest expellere colonũcolonum, nec inquilinum: quod ob authoritatem glos. in praxi recipiendum est.

Quintò, principaliter ad hanc rem conducit inqui

6

*rere de locatione facta per prælatum, an & ei successor stare teneatur? in qua quidem controuersia tria proponam, quæ videntur articulũarticulum istum enodare.

Primum, esse omninò distinguendum, an prælatus res ipsius ecclesiæ, quæ ad dignitatem & adsumptus, & alimenta prælati nōnon pertinent, tanquam bonorũbonorum ecclesiæ administrator, & ecclesiæ rector locauerit, an ipsius dignitatis rẽrem, cuius fructus, & reditus ad victum, vestitũvestitum, & onera dignitatis spectant, & constituti sunt, in locationem dederit. Priori etenim specie similis omninò videtur prælatus ipsi tutori, res minoris, & pupilli locanti, ex ratione Iurisconsulti in d. l. si tutelæ. ff. de admi. tut.

Secundum, etiamsi ecclesiæ prælatus, & rector ad tempus iure permissum res locauerit, nomine tamen proprio, & ad propriam vtilitatem: huic locationi successor stare non tenetur, imò finitur locatio morte locantis. gloss. communiter recepta in capi. vltim. ne prælati vices suas. Regia l. 9. titu. 17. part. 1. Rota noua. 232. Ancha. cōsilconsil. 16. Paul. Castrens. consi. 2. lib. 1. Socin. consil. 32. colu. 4. lib. 1. quorum opinio Communis est secundum Socinum consi. 34. lib. 3. & probatur ex eo, quòd mortuo rectore, qui locauit, fructus & reditus ad successorem pertinent, & ei reseruantur. capitul. præsenti. de offic. ordin. in 6. capi. relatum, in secundo, de testament. nec ampliùs ad defuncti ius attinent: ideò locatio eius morte extinguitur. Et prætereà siue dicamus rectorem esse vsuarium, siue vsufructuarium, locatio morte finitur, nec ei tenetur successor proprietarius stare. l. si quis domum. §. 1. ff. locati. nec obstat, quod de vxore dictum est à Iurisconsulto in d. §. si vir in quinquennium. quia maritus dum locat dotales res, est administrator rerum, & successoris, nempe vxoris. EandẽEandem opinionem sequitur Abb. in quæsti. 3. incipienti, Sempronius clericus, dubiò quintò, quæ quidem procedit, etiamsi successor velit stare locationi, nam is consensus parùm proderit inuito conductore, qui non tenebitur conductioni stare, sicuti probant Abb. dicto dubio 5. Rota, dicta quæst. 232. Socin. dicto consil. 32. primo lib. & Anani. in dicto capit. vlti. nume. 15. idem erit, vbi rector ecclesiæ, qui locauit beneficio renunciauerit ante finitam locationem, nam eius successor non tenebitur stare locationi, quod eleganter respondet Paulus Castrens. consilio 4. lib. 1. & deducitur ex glo. in dicto c. vlt. & communi opinione, quam etiam sequitur Domini. consil. 17.

Tertium, in hac quæstione dubitationem habet. Quidam etenim tenent, successorem omninò teneri stare locationi factæ per prælatum, seu rectorem ecclesiæ, ipsius ecclesiæ nomine, & ad eius commodum, nempe cùm reditus rei locatæ ad ecclesiam ipsam pertinent, non ad ipsum rectorem: hoc probatur ratione dictæ l. tutelæ. nam ipse locator rerum, & ecclesiæ, quæ non moritur, administrator est legitimus: & ideò in hac specie opinionem istam asserunt veram esse Antoni. in dicto capitul. vltim. Abb. in dicta quæst. 3. dubio 5. Angel. 245. nume. 6. Mari. Socinus. consilio 32. columna secunda lib. primo. Alij verò contrarium asseuerant existimantes, successorem minimè cogi posse, vt probet locationem à prælato nomine ecclesiæ factam: nisi ea vtiljs sit ecclesiæ: gloss. communiter recepta secundum Abb. & Anan. column. 4. in d. c. vlti. & Socin. consilio 34. lib. 3. colum. 3. Rotam nouam dict. decisio. 232. Sed & Abbas atque Ananias mediam probare videntur sententiam, ex qua censent, opinionem glos. quæ Communis est, procedere, vbi non apparet locationem esse gestam, & factam in ecclesiæ vtilitatem, prima & apparẽtiapparenti ipsius rei consideratione: at si statim ex ipsa prima, & apparenti examinatione cōtractuscontractus, locatio vtilis ecclesiæ visa fuerit, Antonij sententia admittenda est: quemadmodum ipsi opinantur.

Ego verò considerandum esse reor, eos, qui quæstionem istam tractauêre, vnanimi consensu pręmittere, locationem ad tempus in ea definitum fieri potuisse per rectorem, aut prælatum absq;absque alterius authoritate: nam si ea fieri non potuisset, frustra controuertitur, an successor teneatur stare locationi, quæ nulla, & irrita fuerit. Quòd si locatio fieri potuit, & facta fuit nomi|

p. 278

ne ecclesiæ ab eo, qui legitimam ecclesiæ, & eiusdem patrimonij administrationem habet, ego non video, qua ratione successor possit à cōtractucontractu locationis recedere. Prælatus enim, vt tutor pupilli, & eiusdem patrimonij: ita est administrator legitimus ecclesiæ, & rerum ad ecclesiam pertinentium: vnde si res ecclesiæ locauerit nomine ecclesiæ, eiusq́;eiusque negocium gerens, & ipse locationis contractus validus fuerit, successor tenebitur stare locationi, sicut teneretur tutor, qui alteri tutori in administratione tutelæ successit, quamobrem mihi opinio Antonij vera videtur. Nec refert sit vtilis locatio ecclesiæ, vel inutilis, nam ad id damnum effugiendum petere ecclesia poterit in integrum restitutionem, quæ tunc commodè, & opportunè competit: cùm contractus validus est, ipsi tamen ecclesiæ damnosus.

Ex hoc apparet, locationem mortuo prælato non finiri, nec ab eius successore retractari posse: si ea facta fuerit nomine ecclesiæ, & ad tempus iure permissum ab eo prælato, qui eam rem locare poterat, vt legitimus administrator rerum ecclesiæ, ipsiusq́;ipsiusque rei locatæ reditus ad ecclesiam, non ad prælatum pertineant, nec video quid in hoc casu differat tutor à prælato.

Sic sanè, si rector alicuius hospitalis, ad annum tātùmtantum electus, ipsius res locauerit ad triennium, vel ad aliud tempus iure permissum: tenebitur successor locationi factæ nomine xenodochij, & ad eius vsum, stare omninò, alioqui fallax esset hæc administrandi potestas.

Idem dicas in rectoribus ciuitatum, vbi ad eorum officium spectat, res ciuitatis locare, nam locatio ab eis nomine ciuitatis facta, etiam ad successorem transibit, sicut & alij contractus.

Igitur vbi locatio rerum ecclesiæ à prælato fieri potest ad vsum ipsius ecclesiæ, & ea facta fuerit nomine ecclesiæ, vt & facta censebitur, in rebus ad ipsam ecclesiam non ad prælatum pertinentibus, successor in dignitate, licet possit in integrum restitutionem petere ob læsionem ecclesiæ, nōnon poterit iure ordinario à locatione discedere. Non idem erit, si prælatus ecclesiæ locauerit rem, cuius reditus non ad ecclesiam, sed ad ipsum prælatum pertinent. Nam licet nomine ecclesiæ locauerit, intelligitur ea locatio sub ea conditione, si ipse prælatus vixerit, & vt effectum habeat, dum ipse prælatus ius habuerit percipiendi reditus illos, hoc etenim dictat materia subiecta, quod ipse deduco ex notatis per Socinum consi. 34. lib. 3. colu. 2. & à me ipso in c. requisisti. de testament.

CAP. XVI.

PRAETER multa alia, quæ in tractatu de rebus ecclesiæ non alienāalienam dis, explicari solent, illud plerunque obuium est, an simpliciter res ecclesiarum locari possint, & ad quot annos, non adhibita iuris Canonici solennitate: illud profectò constat, res ecclesiæ ita locari posse ad modicum, & breue tempus. tex. est insignis in Clem. 1. de rebus ecclesi. & in c. vlti. de præla. vices suas, qui de locatione ad septen

1

*nium mentionem facit. Exquo tamen adiuncta Bernardi interpretatione Panormi. adnotauit, licêre rectori ecclesiæ & prælatis, fructus sibi ipsis ratione officij, dignitatis, & beneficij pertinentes ad tempus vitæ ipsorum locare: quod deduci videtur à ratione ipsius cōstitutionisconstitutionis, quæ licet de septennio tractet, conuentiones locationis obseruari statuit, idem expressum est Regia l. 9. ti. 17. part. 1. quæ hanc Panor. adnotationem probat. Sed verè in d. c. vl. non probatur id, cùm inibi locatio ad septennium admittatur, & valida censeatur conuentio locationis in septem annos, nec vllum verbum sit, quod ad locationem pro vitæ tempore referri possit, & ideò cōtrariumcontrarium potiùs placet Ananiæ nu. 7. & est maximè conueniens aliorum Doctorum interpretationi, sicuti statim ostendemus.

p. 279

Locatio autem rerum ecclesiæ ad longum tempus expressim prohibetur in dicta Clemen. 1. & in capit. nulli. de rebus ecclesia. & licet aliâs arbitrio iudicis definiri debeat hęc dubitatio, quod sit longum tempus: hac tamen in re locatio ad decennium dicitur ad longum tempus, & ideò prohibita est, nisi pręmittantur solennia, quę ad alienationem requiruntur, gloss. Cardinal. Imola & alij in dicta Clemen. 1. verbo, locationes. Abbas in capi. vestra. de locatio. & in capi. 3. numer. 9. vt lite penden. idem Lapus allegat. 80. Alex. consil. 17. lib. 4. Decius consil. 142. nume. 3. quorum opinio Communis est secundum Abb. in dicto capi. vltim. colu. 1. ne pręlat. vices suas. Decius consilio 204. Barb. in rub. de rebus ecclesiæ nume. 52. Socin. consilio 32. lib. primo, columna prima, & probatur in l. vltima. ff. si ager. vectiga. iuncta gloss. ibi in l. sine præfinitione. ff. de pœnis. Bart. in l. prima. §. quod autem. ff. de superficiebus. Bald. in l. iubemus. in 2. colum. 3. C. de sacrosancta ecclesia. fatentur item hanc opinionem Communem esse Bartol. in d. §. quod autem. in 1. & Paulus Castren. consil. 4. lib. 1. & id verum est, etiamsi expressè agatur in locatione ad longum tempus, quòd nullũnullum transferatur dominium, quia commoditas fructuũfructuum, quæ ad longum tempus trāsferturtransfertur, pro vera habetur alienatione in materia prohibitiua ad euitandam fraudem, ex Bald. in Authen. hoc ius. 1. colum. Fabiano de emptione. in 4. quæst. princ. qu. vltim. Carol. Molin. in consuetud. Parisi. §. 41. q. 8.

Ex quo apparet, an vera sit opinio glo. in l. codicilis. §. instituto. ff. de leg. 2. quæ asseuerat, prohibitum rem aliquam alienare, posse eam ad centum annos locare, quam dicit singularem esse Bald. Nouel. de dote. 7. part. priuileg. 1. colum. penu. nam locatio, quæ ad decennium fit, quicquid Accurs. scripserit, prohibita censetur, & alienatio dicitur: cùm ex ea dominium vtile trāsferaturtransferatur. l. 1. & 2. ff. si ager vectigal. Dinus, Barto. & alij per tex. ibi in l. 1. §. quod autem ait. ff. de su perficieb. Freder. consi. 123. Salyce. in l. vlt. C. de rebus alien. non alien. colum. vlti. quamobrem falsum est, quod Accursi. in d. §. instituto. notauit ex gloss. in l. vlt. C. de pact. pignor. & ibi Bal. & eodem in Authen. hoc ius porrectum. C. de sacros. ecclesi. Paulo Cast. in l. manumissiones. ff. de iust. & iur. Alex. in l. filius. §. vlt. ff. sol. matri. & est contra gl. in d. §. instituto. Communis opinio, vt fatentur Barto. ibi, Alex. in l. domos. §. vlt. colu. vlt. ff. de legat. 1. Deci. in d. consi. 204. & constat euidenter ex traditis latissimè ab Andræa Tiraquel. lib. 1. de retract. §. 1. gl. 14. nu. 79. & ex his, quæ modò adduximus post gloss. in d. Clemen. 1.

Hinc etiam examinari poterit, quod Cald. scripsit in c. cùm contingat. de iureiur. asserens, non esse periurum prælatum, qui iurauit non alienare res ecclesiæ, etiamsi eas locauerit ad decem, vel viginti annos, id etenim iure non procedit, siquidem locatio rerum ecclesiæ ad longum tẽpustempus

2

*, & sic ad decennium, prohibita est, sicuti & alienatio, quod præter alios expressim aduertit Bal. in c. 1. in princip. col. penult. de his, qui feudum dare poss. scribens, in prohibitione alienationis rerum ecclesiæ facta prælatis, appellatione alienationis contineri locationem ad decennium. Nam & propriè alienat, qui vtile dominium transfert, Bald. post gloss. ibi in c. 1. §. noui verò. per quos fiat inuesti. Bald. idem in c. 1. §. aut si Liuellario. quibus modis feudum amitta. quamobrem in specie Calderini sententiam reprobat Abb. in c. intellecto. de iureiur. colu. vlt. Ego verò, & si censeam rem hanc dubiam esse, non auderem à Calderino dissentire, ac potiùs à crimine periurij liberum, & immunem esse prælatum iudicarem. Fateor sanè, prohibitam esse locationem rerum ecclesiæ ad longum tempus, & prohibita alienatione, prohibitam censeri conductionem istam, & locationem, id tamen verum est impropriè, & ex lata dictionis significatione. l. si fundum. ff. de fundo dotali. l. alienatum non propriè. ff. de verb. signif. l. non alienat. ff. de regu. iur. l. item si res. §. sunt & alia. ff. de alienati. iudic. mut. caus. fact. quibus constat, conductionem etiam ad longũlongum tempus non esse propriam alienationem. vnde maritus, qui non potest rem dotalem alienare, poterit eam locare etiam in longum tempus, authore Baldo Nouello de dote. 7. part. priuil. 1. col. pen. Et licet plerunque ob latam dictionis significationem res prohibita alienari, ad longum tempus locari non possit: hæc tamen impropria significatio accipienda est ad hoc, vt contractus non teneat: nōnon ad pœnam infligendam locanti. Bal. in l. voluntas. colum. vlt. C. de fideicomm. præsertim ad periurium deprehẽdendũdeprehendendum, & eius pœnam, cùm iuramentum strictè sit intelligendũintelligendum iuxta proprium verborum sensum. capi. ad nostram. in 1. de iureiuran. Panorm. in cap. ex parte. in 2. de cleri. non resid. tex. singul. in cap. clericus. de iureiur. hac profectò ratione existimo, defendi iure posse Cald. opinionem, ex qua prælatus, qui iurauit nōnon alienare res ecclesiæ, si eas locauerit ad longum tempus, perperam officio rectoris, & administratoris vtitur, periurus tamen non est. ex hoc dubia est apud me Alexand. responsio in consi. 119. lib. 3. scribentis, pœnam priuationis constitutam contra emphyteutam alienantem irrequisito domino. l. vltim. C. de iure emphyt. etiam obtinere aduersus emphyteutam locantem ad longum tempus. idem lason ibi. nu. 112. id etenim saltem quò ad pœnam falsum est: quod Carol. Mol. arbitratur in scholijs ad Alexandrum.

p. 280

Tertiò, deducitur ex præmissis, rem ecclesiæ non posse locari ad vitam alicuius: quia locatio ista perpetua, & ad longum tempus censetur: text. & ibi gloss. verb. eius. in Clemen. 1. de reb. eccl. vbi Ancha. Cardin. & Imo. Alex. in d. consi. 119.

3

*libr. 3. & consi. 165. lib. 2. Deci. consi. 204. & probatur in Authen. de non alienand. §. in emphyteusim. c. ex literis. de consti. & Auth. perpetua. C. de sacros. eccle. nam & in hac locatione ad vitam requiritur solennitas à Canonibus statuta in alienationibus rerum ecclesiæ. glo. in d. Cle. 1. verb. non habeat. & Domini. consi. 48. Fortassis hæc locatio ad vitam poterit simpliciter admitti: vbi verisimili coniectura præsumi poterit, eum, cuius vita locationi apponitur, non victurum decem annos iuxta computationem. l. hæreditatum. ff. ad l. Falcid. quæ quidem Iurisconsulti consideratio etiam in alijs quæstionib. præter legis Falcidiæ rationem, admittenda est, quod ex Bar. ibi & alijs oportunius alibi disputabitur.

Quod verò dixi in initio huius capitis, permissam esse locationem ad modicum tempus, & prohibitam ad longum, & tempus longum dici decennium, ita vt intra decennium ad nouem etiam annos fieri possit rerum ecclesiæ locatio, forsan procedit quò ad rectores seculares, quò ad monachos autem, & prælatos regulares modicum tempus arbitrio iudicis definietur. glo. in dict. Clem. 1. verb. modicum. quam esse communiter receptam asserit Alex. in l. si filiofami. §. vlt. col. pen. ff. solu. mat. tametsi quò ad seculares, & regulares longum tempus decennium esse constat.

Cæterum, ex noua Pauli Secundi constitutione, quæ incipit. Ambitiosæ. inter extrauagantes cōmunescomunes, ti. de reb. eccl. non alien. omninò prohi

4

*betur locatio rerum ecclesiæ vltra triennium, varijs adscriptis pœnis, & præsertim excommunicationis censura. Ea tamen constitutione pręmissa, aliquot dubia explicabimus ad eius congruam interpretationem.

Primò contingere solet, locationem rerum ecclesiæ fieri ad sex vel nouem annos, hac adscripta clausula, vt tot sint locationes quot triennia, & finito primo triennio, tunc facta sit noua locatio. Et in hac specie, & forma locationis nullum vitium dari, imò eum contractum omninò validum esse, etiam in secundo, tertio, & reliquis triennijs, respondet Bald. in ca. 1. §. si Liuellario. quib. mod. feud. amit. & in l. voluntas. C. de fideicomm. nam & si locatio ab initio fiat ad plures annos, verè distinctis locationibus per tempora à iure permissa, nulla locatio ex his iuri contraria est. contrarium probat text. elegans in Auth. de non alienan. §. quod autem dictum est. versicu. nec illud. colla. 2. vbi si res alienari prohibita, vel concedi ad longum tempus: concedatur ad nouem annos cum pacto de renouando ad alios nouem annos, aut cum expressa renouatione ad alios annos iure permissos, finita prima locatione, tale machinamentum nōnon tenet, nec ea locatio valet vltra tempus à iure permissum. idem in specie firmant Cynus in l. 1. C. de iure emphyteu. Alber. in l. pluribus. §. 1. ff. de verbo. oblig. in fi. Card. in d. Cle. 1. §. fin. q. vlti. Anchar. consi. 57. Lapus allegat. 12. Ias. in l. manumissiones. ff. de iust. & iur. Alex. cons. 165. lib. 2. Caro. Moli. in consuetud. Paris. §. 41. q. 8. quibus accedunt Bar. in l. Modestin. ff. de dona. Bald. in consil. 327. lib. 3. & consi. 392. lib. 5. similem cautelam reprobantes, quorum opinionẽopinionem Communem esse asseuerat Alexan. in l. si filiofamiliâs. §. vltim. column. vlti. ff. sol. mat. quamobrem non sunt admittendę conuentiones istę, quæ manifestè fiunt in fraudem legis: sat etenim erit, locationem ita conuentam validam esse in tempore iure permisso, quo ad reliquum autem omninò retractabitur, & infirma locatio censebitur.

Secundò, licet ab eadem constitutione improbetur locatio rerum ecclesiæ vltra triennium: si tamen facta fuerit ad octo annos, valida erit quò

5

*ad tres priores nec in totum rescindetur: quod probatur, nam emphyteusis conuenta vltra tempus iure permissum, & si non valeat quò ad totum illud tempus à contrahentibus definitum, valet planè quò ad tempus, quod iuxta iuris legitimas sanctiones poterat definiri. Bald. in Authent. si quas ruinas. C. de sacros. ecclesia. Paul. Castrensi. in Authen. qui rem. C. eo. titul. Imol. in c. ex parte. de feud. colum. pen. Alex. in consi. 38. libr. 2. quorum opinio Communis est secundum Iaso. & Deci. in dict. Auth. qui rem. & Tiraquel. in libro 2. de retractu. parte vltim. nume. 144 & tenenda in praxi secundum Areti. in l. prima. §. sed si mihi. colum. 6. ff. de verb. obligatio. & probatur in Auth. de non alienan dis. dicto §. quod autem dictum est. versi. nec illud collati. 2. & prætereà ex eo, quod in separabilibus vtile non vitiatur per inutile. l. 1. dicto. §. sed si mihi. & in reg. vtile. de regu. iur. in 6. in summis verò, & in tempore, quoniam consistunt hæc duo in quantitate numerali, separabilis est excessus, & is tantùm vitiatur, remanetq́;remanetque dispositio valida in residuo, sicut & donatio facta absque insinuatione, & excedens quingentos aureos, non vitiatur nisi in excessu, & efficax est vsque ad summāsummam permissam. l. sancimus. l. penul. C. de dona. Sed ꝙquod locatio in hac q. omninò nulla sit, nec quò ad tẽpustempus permissũpermissum valida censeatur, videtur expressum in d. extrauag. ambitiosæ. dũdum subdit, locationẽlocationem aliter factāfactam nullius omninò esse roboris. Similia ferè verba ponũturponuntur in Auth. de nōnon alienan. §. emphy. opt. tex. ad hoc in Cle. 1. der eb. ecc. vbi dicitur, nec recipiẽtirecipienti ius aliquod |

p. 281

adquiri. Negatiua siquidem cum dictione aliquod, etiam in qualibet minima parte verifica tur. gl. in Cle. 1. de for. com. verb. aut earum. vbi Cardi. Panormit. & Felin. in capit. pastoralis. de offic. delegat. in princ. colu. tertia. Iason in Authen. ex causa. C. de libe. pręteri. columna 4. Domini. consilio 35. idem Iason in l. eum qui. columna secunda. ff. de officio eius, cui est manda. iuris. Corset. in singula. verb. pars. Bald. in capitul. primo. §. cùm autem. column. secunda. de controuersi. inuestituræ. Bald. & Deci. per text. ibi in capi. quoniam. de testibus. longè lateq́ue Andræ. Tiraquell. in l. si vnquam. C. de reuoc. donat. verb. omnia, vel partem aliquam. nu. 5. & 14. Deinde in his, quæ pendent à voluntate duorum, & agitur de obligatione contrahenda, si actus non valet, vt fit: nec valebit, vt fieri potest. Bart. communiter receptus in lege 1. dicto §. si quis ita. ff. de verborum obligat. per tex. ibi. & in l. 1. §. eum qui. ff. de constit. pecun. Postremò facit, quod Roma. consi. 66. respondit probans, electionem factam ad tres annos, non valere etiam ad annum duntaxat: stante statuto, quod electio consiliariorũconsiliariorum fiat ad annum, & nōnon vltra, & si contra fiat, sit nulla. Sic sanè in locatione rerum ecclesiæ facta ad Iongum tempus, vel vltra tempus à iure permissum in totum est nulla, nec sustinetur quò ad tempus in quo fieri poterat. Bartol. & Iason in dicta Authent. qui rem. idem Iason in l. secunda. C. de iure emphyteut. numero 170. Lapus allegat. 80. Imol. in l. quod dicitur. ff. de verborum obligatio. Bald. in l. quicunq;quicunque. C. de bonis, quæ liber. colu. prima. Alexand. consilio 17. libro 4. Matthæus de Afflict. decisi. 107. & inquit Aretin. in dicta l. prima. §. sed si mihi. hanc opinionem forsan veriorem esse, idem tenet Barto. Socin. inibi non obstantibus his, quæ ad probationem prioris opinionis adducta fuêre.

Verùm Carol. Molinæ. in consuetudi. Parisiensi. titulo primo. §. 41. quæstion. decima. in hac dubitatione ita procedit, vt distinguat contractũcontractum emphyteuticum ad generationes conuentum, & locationem ad tempus contractam: & subdit, in priori specie veram esse Baldi, & aliorum opinionem, quam diximus Communem esse, in posteriori verò admittendam esse sententiam Bartoli. & verè omnes hi, qui priorem opinionem sequuntur, in contractu emphyteutico loquuntur, qui vltimam, partim & in emphyteutico, partim in contractu locationis, & frequentiùs hanc examinant controuersiam. Ratio autem discriminis inter hos contractus ea reddi poterit, quòd contractus emphyteuticus, tot concessiones censetur habere, quot sunt generationes, & licet fiat in plures generationes, in effectu, & virtualiter repetitur, & renouatur concessio in qualibet generatione, argumento eorum, quæ notat Bartolus in l. mortis causa capitur. ff. de donatione causa mort. idem & Alexand. in l. si mihi & Titio. ff. de verborum obligationi. Sic & in contractu feudali, si is fiat ab ecclesia, quæ consueuit res dare in feudum in masculos tantùm, in mares, & fœminas: licet non teneat hæc conuentio quo ad fœminas, capitulo secundo. de feud. capitulo primo. §. primo. qui feuda dare possunt. remanebit valida quo ad masculos, vt existimat Bald. in cap. 1. §. 1. super verbo. consuetudo. & ibi Mart. Laud. de his, qui feud. dare possunt. Fulgosius consilio 220. lacobi. de feudis, verb. feudum. colum. vlt. quos Carol. sequitur dict. quæst. 10. At in locatione ad longum tempus non est idem: cùm vna sit locatio, nec possit congruè distingui, aut diuidi sine lęsione contrahentium, maximè locantis, siquidem minor est pensio in locationibus ad longum tempus, vel in perpetuum, quàm quando locatur res ad sex, vel nouẽnouem annos duntaxat, vnde si locatio ad longum tempus reduceretur ad minus, & breuius sine pensionis argumento: læderetur multùm ipsa ecclesia, sicuti sensit gloss. in l. si decem. ff. locat. Bart. in consil. 159. colum. vltim. Ego profectò non video inter hæc duo congruam differentiæ rationem: cùm etiamsi fateamur in contractu emphyteusis ad tres, vel quatuor generationes: secundam ipsam generationem, item & tertiam ab ipso domino, qui rem dedit in emphyteusim, ius habere, quod Bart. notat in d. l. mortis causa capitur. scripsimus & nos in rub. de testamen. 3. part. nu. 26. verè tamen hic vnus contractus est, ex quo ius quæritur primæ, secundæ, & tertiæ generationibus, vnusq́;vnusque contractus censetur, eademq́;eademque læsio dubiò procul contingere potest tàm locanti, quàm conducenti: tàm danti in emphyteusim rem aliquam, quàm recipienti, ratione minoris, vel maioris pensionis: non enim sub eadem pensione annua reciperet quis emphyteusim ad vnam tantùm generationem, sub qua eandem reciperet ad tertiam vsque generationem. Et ideò res ista dubia apparet. Nec obstant verba text. in dicta Clement. 1. & in d. extrauag. 1. & in d. §. emphyte. quia non referuntur ad totam concessionem, sed solùm ad excessum prohibitum, cuius respectu locatio erit nullius roboris, omninò nulla, nec aliquid ex ea conducẽticonducenti adquiretur: non enim ex hoc tollitur, quo minus illud, quod fit intra limites à iure permissos valeat. quod senserunt Decius in d. Authen. qui rem Alcia. in d. §. sed si mihi. nu. 20. Curt. 2. part. de feud. q. 6.

Tandem, vt liberè sententiam dicam, in contractu emphyteusis & locationis, existimo veriorem esse Bartol. & sequacium opinionem, vt omninò & in totum, contractus irritus iudicetur, nec sustineri possit in ea parte, quæ fieri iure, & |

p. 282

licitè poterat. Et præter ea, quæ pro Bart. adduximus, quibus non est congruè responsum: hāchanc partem probat tex. insignis in Authent. de non alien. §. si verò etiam perpetuam. &c. colla. 2. in hæc verba, Si verò etiam perpetuam quispiam emphyteusim accipere præsumpserit, quod nōnon licet, aut temporalem quidem, non tamen secũdumsecundum huius nostræ legis obseruationem, etiam sic cadat quidem de emphyteu. Hactenus Nouella constitutio, quæ in pœnam contractus aduersus legem conuenti, statuit accipientem statim cadere ab emphyteusi. Cadere inquam etiam ab eo iure, quod licitè ei concedi potuit, alioqui nōnon esset congrua loquendi forma, siquidem ab eo contractu, vel ab ea parte conuentionis, quæ nulla est, non statuitur congruè, quòd cadant contrahentes. idem comprobatur ex eodẽeodem tex. dum dixit, etiam sic cadat, quasi dixerit, cadat & in hoc casu, sicuti & in paulò ante prænotatis in §. si quis igitur. vbi in pœnam scriptũscriptum est, cadat quidem mox precio, rursus, & in §. si quis autem. per donationem, inquit, & ipso, ꝙquod datum est omninò cadat. ex quibus id mihi constat, verba illa, etiam sic cadat quidem de emphyteusi, ad ipsam integram emphyteusis conuentionem referenda esse, & ad initium, & tempus cōtractuscontractus, ita quidem, vt accipiens emphyteusim contra constitutionis & iuris formāformam statim contractu omninò cadat. Quamobrem Bar. opinio mihi magis vera videtur.

Non obstat huic sententiæ regula illa, quòd in separabilibus vtile non vitiatur per inutile, quia cùm hîc tractemus de vnica tantùm locatione, de vnica tantùm emphyteusi, non potest cōmodècommode separatio fieri, non enim est ita commoda locatio pro tribus annis respectu trium annorũannorum, sicuti pro decem vel viginti annis respectu totius tex. item in d. §. quod autem. vers. nec illud. non probat opinionem Bal. cùm in eo non agatur de vnica locatione ad longum tempus, vel vltra tempus iure permissum, nec de emphyteusi cōcessaconcessa vltra generationem permissam, sed de pacto de renouanda locatione, vel renouanda emphyteusi finita prima generatione, aut elapso tempore à iure permisso, quod maximè differt ab hac quęstione: nam in illa specie remanet ipsa locatio valida reiecto pacto à iure reprobato, & in fraudem legis addito, quemadmodum in præcedenti quæstione diximus: at in præsenti dubitatione, locatio cùm vnica sit, seu emphyteusis concessa vltra tempus à iure permissum, in totum vitiatur.

Sed præmissa Baldi sententia, cùm ea sit frequentiori calculo recepta, oportet eam intelligere veram esse, nisi ex probabilibus coniecturis appareat, locatorem, aut conductorem, non minori tempore rem illam vel locaturum, vel conducturum, quod fatentur omnes & præsertim Alex. Soci. & Alci. in d. §. sed si mihi. notat Bart. in consi. 159. col. 3. quem diminutè retulit Feli. in c. cùm super. de offic. deleg. col. 2. Carol. Moli. d. q. 10. nu. 46. optim. text. in l. Iuli. §. si quis colludente. ff. de actio. empt. vt puta, si emphyteuta tempore contractus ecclesiæ dederit trecentos aureos, pro emphyteusi vsq;vsque ad quartam generationem, & sic vltra tempus à iure permissum. Nam vel in totum est rescindenda emphyteusis fauore recipientis, vel in totum erit valida, quod fieri non potest: quod exemplum nōnon conuenit planè emphyteusi ecclesiasticæ propter decisionem tex. in d. Auth. de non alien. §. si verò etiam perpetuam. in 2. eius parte. vbi recipiens emphyteusim ecclesiasticam vltra tempus à iure permissum, in pœnam, quod dedit, amittit. commendat Areti. in l. si aliquam rem. col. 14. ff. de adquir. poss. deducens ex eo aliud, ꝙquod expressim ex contextu colligitur. Nisi iuxta aliqua causa valeat recipientem emphyteusim à pœna excusare.

Ex his etiam deducitur, non esse Baldi sententiam admittẽdamadmittendam, vbi locatio vltra tempus permissum fit hac adscripta conditione, vt vnica tantùm pensio pro toto tempore soluatur: hoc etenim casu omninò, & in totum vitiatur contractus, quia vnica pactio est, quæ commodam tẽporistemporis diuisionem non patitur, & id expressim decidit Bald. consil. 475. libro 1. quem sequitur Andræas Tiraq. lib. 1. de retract. §. 23. gl. 1. nu. 10. quorum opinio defendi iure poterit, etiamsi teneamus Baldi & aliorum opinionem, quæ CōmunisCommunis est.

Eadem ratione si locatio facta sit ad vitam, quæ minimè valet in re ecclesiæ, vt modò probauimus: penitus rescindetur, eritq́ue omninò nulla, nec sustinebitur ratione trium annorum aut eius tẽporistemporis, ad quod fieri iure poterat. est enim hæc vnica & ex mente contrahentium indiuidua locatio, in qua non potest separatio cōgruacongrua fieri eius temporis, quod permissum est, ab eo, in quo excessus adest, quod maximè est considerandum.

Tertiò, Extrauagans constitutio intelligenda est in rebus ecclesiæ, quæ quotannis coluntur, & ex eis fructus quolibet anno colliguntur, alio

6

*qui si res ecclesiæ eius sint conditionis, vt ex eis quolibet triennio vnicus tantùm fructus percipiatur, poterunt in nouem annos locari, sensit hanc interpretationem Andræ. Barb. in rubri. de reb. ecclesi. nu. 52. cui accedit quod Bald. notat in l. ædem. colum. 1. C. locat. scribens, emphyteutam priuati cessantem à solutione per triennium, non cadere emphyteusi, si ex re emphyteutica quolibet biennio vnicus fructus colligatur. est etenim tunc necessarium, quod cessetur à solutione canonis per sex annos, idem Alex. in l. diuortio. §. 1. col. vl. & ibi Ias. §. quod in |

p. 283

anno. 3. notab. ff. sol. ma. idẽidem Ias. in l. 2. co. 2. C. de iure emph. & in Auth. qui rem. C. de sacr. eccle. 2. col. Catelli. Cotta dictione, emphyteuta priuati. facit ad hoc opt. tex. in l. si sic. ff. quemadm. seruit. amitt. cuius Ias. in d. l. 2. meminit. n. 4. & nu. 52. & alibi solet prædicta iurisconsulti respōsioresponsio ad alias quæstiones adduci, tametsi difficilẽdifficilem habeat intellectum.

Quartò, eadẽeadem constitutio prohibens rerũrerum ecclesiæ locationem vltra trienniũtriennium, ita est interpretādainterpretanda, vt non tantũtantum locatio vltra trienniũtriennium non valeat, nec teneat: sed nec mandatũmandatum ad locandas res ecclesiæ possit alteri concedi vltra trienniũtriennium. Atq;Atque ideò si mandatum alicui detur ad locandas res ecclesiæ, erit intelligendũintelligendum ad trienniũtriennium tantùm, quo finito procurator nōnon poterit absq;absque noua cōmissionecommissione etiāetiam in aliud trienniũtriennium res ecclesiæ locare. idẽidem si mandatum expressim detur ad locādaslocandas res ecclesiæ bis, ter & pluries, ad trienniũtriennium tamẽtamen mandatũmandatum finitur elapso primo triẽniotriennio, sicuti respondet eleganter Dec. cons. 282. dicẽsdicens, alioqui fraudem posse fieri prohibitioni iuris Canonici. si quis ex mandato administrator posset habere potestatem perpetuam, vel vltra triennium ad locādaslocandas res ecclesiæ. esset etenim quędam perpetua locatio, etiam si mandatarius ad trienniũtriennium tantùm locaret eas res, & eo finito deinde ad aliud triennium. quod existimo adnotatione dignum, & oportere ita esse ad tutiorem rerum ecclesiæ administrationẽadministrationem, quamuis quibusdam dubium videri possit.

Quintò, sunt qui huius constitutionis interpretationem examinantes asseuerent, eam per cōsuetudinemconsuetudinem sublatam esse, & hanc consuetudinem validam fore. Id enim conatur probare Rochus Curtius in capitul. vltimo de consuetudin. folio paruo 51. colum. 1. & sentit Syluest. verb. Alienatio. §. 15. ego verò distinguendum esse opinor, aliud siquidem est, eam constitutionem nōnon fuisse ab initio receptam, aliud semel receptam consuetudine fuisse sublatam. Priori etenim casu certum est, legem nullam vim obtinere, si ab initio recepta non fuerit à subditis. l. de quibus. ff. de legibus. capitu. in istis. §. leges. 4. distinct. vbi scribit Domi. leges à principe dari ea conditione & intentione, vt non aliter obligent, quàm si fuerint à republica receptæ: ad idem gloss. in capitu. 1. de treug. & pace. gloss. in l. rem non nouam. §. patroni. C. de iudic. & est communis opinio, nam & maximè præsumendum est, eam legem, quæ à republica non recipitur, minimè ei conuenire. Posteriori verò casu lex semel recepta tollitur per consuetudinem legitimè pręscriptam. capitul. vltim. de consuetud. & sanè tunc dicitur, legem nōnon fuisse receptam, quando principe sciente per aliquot actus contrarios excluditur: eo autẽautem ignorante, vbi per decennium lex negligitur, & omittitur, nec vllo pacto admissa fuerit. Imol. & Feli. n. 13. in c. 1. de treug. & pace. Ias. in d. l. rem non nouānouam. §. Patroni. quibus præmissis cōstatconstat, qualiter intelligendum sit, quod Rochus Curtius scribit. potuit nanq́ue ea constitutio non recipi, & deinde recepta contraria tolli consuetudine, ita vt tũctunc ius antiquum sit obseruandum. apud Hispanos dubium est, an ei cōstitutioniconstitutioni sit derogatũderogatum: vidi etenim sæpè eam adduci & tractari in aliquot controuersijs, & quandoque admissam, quandoque neglectam fuisse, proinde iudicis examinationi hoc dimittimus.

Sextò, visum est quibusdam, Pauli constitutionem locationem rerum ecclesiæ vltra trienniũtriennium prohibuisse, ita quidem vt ipsas res prohibeat locari, non tamen fructus & reditus ecclesiasticos. Sæpissimè enim contingit locari non ipsos fundos, non ipsa ecclesiarum prædia, sed fructus & reditus ad aliquod beneficium pertinentes, & hanc locationem vltra trienniũtriennium fieri posse quidam opinantur, nec de hac intelligendam esse Pauli prohibitionem, quod comprobatur & l. Regia 9. tit. 17. partet. & opinione Panor. cuius memini in hoc capite nu. 1.

Hactenus de locatione rerũrerum ecclesiæ, cui quæstioni illa proxima est, an res ecclesiarum possint hypothecæ summitti, & in pignus dari. Et ad hanc controuersiam præmittendum est, quòd appellatione alienationis in materia fauorabi

7

*li continetur etiam hypotheca, non sic instricta & odiosa: glo. verb. Hypothecam. in l. vlt. C. de reb. alien. non alie. & ibi Cyn. Bal. & alij. Alex. cons. 29. nu. 51. lib. 7. Antoni Fanens. de pignor. 2. par. 3. memb. num. 69.

Probatur prior pars in l. si pupillorum. §. si prætor. ff. de rebus eorum, vbi in prohibitione alienandi res pupillorum, quæ fauorabilis est, etiam comprehenditur hypotheca: idem in alienatione rerũrerum eccl. tex. in c. nulli. de reb. ecclesi. l. vl. paulò antè citata. Et ideò quod Bar. scribit in l. in quorum. ff. de pign. dicens, prohibitum alienare non posse rẽrem hypothecæ summitere, procedit, quando prohibitio fauorabilis est: id etiam confirmatur ex eo, quòd hypotheca est actus, per quem potest facilimè vera contingere alienatio iure pignoris. l. 2. & 3. ff. de distract. pignor. & ob id prohibita censetur. l. oratio. ff. de sponsa.

Posterior pars constat ea ratione, quòd per hypothecam non transferatur domininum, & ideò alienatio hypotheca propriè dici non potest. l. alienationis. ff. de verborum significatio. quamuis aliquot rationibus probari possit, in quacunq́ue materia prohibita alienatione, & hypothecam prohibitam esse, quas colligere licet ex Andræa Tiraquel. lib. 1. de retractu §. 1. gloss. 14. numero. 13. & sequentib. & Alciato. in d. l. alienationis. ex his profectò constat, in pro|

p. 284

hibitione alienationis rerũrerum ecclesiæ, etiam hypothecam contineri, licet ea expressim non foret prohibita, in dicto capitulo. nulli. Cuius decisionem in hypotheca tantùm speciali, non in generali procedere ex eo textu adnotârunt Abb. Barb. & Doct. in ibi. idem Abb. in capitu. 2. de precar. Deci. in l. ciuitas. ad finem. ff. si certum petat. Antoni. Fanen. de pignoribus. 2. parte. num. 10. probat tex. in Auth. de non alien. §. nos igitur. vbi gloss. expressa, verb. tradere creditoribus. specialis etenim hypotheca plus afficit rem, quàm generalis: siquidem seruus specialiter hypothecæ obligatus non potest manumitti, si verò generalis sit hypotheca, iure manumittitur. l. tertia. C. de seruo pigno. dat. manu. l. licet. & l. pe. ff. in ꝗbquib. caus. pignus tacitè. contra facit. gl. in c. quanquāquenquam. ver. plus. 23. dist.

Illud verò prætermittendũprætermittendum non est, pœnas à iure statutas contra alienantes seu obligantes hypothecæ titulo res ecclesiarum, & eos in quos alienatio fit, non esse admittendas, nec locum habere ante realem ipsarum rerum traditionem: nōnon enim dicitur res alienata, donec traditio facta fuerit. l. alienatum non propriè. ff. de verbo. significatio. quod in specie placuit Baldo in capitul. 1. §. aut si liuellario. quibus mod. feudum amitt. Saly. in l. vltim. C. de rebus alie. non alie. Iason in l. vlt. quæst. 19. C. de iure emphyt. pulchrè Ferd. Loazes præsul Ilendensis in §. Dyni. ff. de legat. 1. nu. 284. quorum opinionem sequũtursequuntur eam dicentes, communem esse Antoni. Fanens. de pignorib. 2. part. membro 3. numer. 78. & Tiraq. lib. 1. de retract. §. 1. glo. 2. n. 41. tametsi ipsa verbalis alienatio etiāetiam absq,absque traditione, à canonib. prohibita sit, & ideò nulla cẽsericenseri debeat.

Cæterùm, res ecclesiarũecclesiarum tradi in pignus iure prohibitum est, & nihilominus distinguere oportet inter res ecclesiarum, quæ non deputantur ad altaris ministerium, nec ad cultus diuini ce

8

*lebrationem, vt domus, prata, vineæ & similia: & res, quæ ministerio & cultui diuino sunt destinatæ, sicuti sunt vasa, vestimenta, calices & alia altarium ornamenta. Priores res alienari possunt, & pignori obligari ob vtilitatem ecclesiæ, præmissa canonica solennitate: at posterioris classis res non aliter alienandæ sunt, nec in pignus tradendæ, quàm ex summa necessitate, ita quod non erit quælibet necessitas sufficiens ex mente gloss. & Doctor. in capitulo 1. de pignori. vbi hoc adnotârunt expressim Imola. & Barba. imò & ex summa necessitate priùs alienatio incipienda est ab his rebus, quæ tantùm sunt benedictæ, non ab his, quæ sunt consecratæ, quod sentiunt inibi Ioan. Andræ. & Imo. & esse hanc distinctionem communem fatetur Ripa in l. obligatione. columna penultim. ff. de pignori. alioqui res ecclesiarum non sunt dandæ in pignus laicis. text. in dicto c. 1. nec clericis. gl. in Cle. si beneficiorũbeneficiorum. de decimis. ad finẽfinem: vbi est opti. tex. & notat Ripa in d. l. obligat. colu. pen.

Causa verò præcipua ad alienationem rerum ecclesiæ, etiam earum, quæ ministerio diuini cultus destinantur, & vt in pignus hæ dari possint, ea est, ad subueniendum pauperibus, ne frigore seu fame pereant, & ad redemptionem captiuorum. l. sancimus nemini. C. de sacrosanct. eccle. cap. sicut omninò. ca. aurum. capit. Gloria episcopi. 12. q. 2. non tantùm ad alendos proprios parochianos. glo. in d. c. 1. de pignorib. sed & ad exterorum alimenta & redemptionem. gl. communiter recepta in d. cap. sicut omninò. & Rip. in d. l. obligatione. num. 54. Simulachra etenim viuentia Dei excolunt & exornant, qui largitione erga pauperes vtuntur authore Lactantio Firmiano libro 6. cap. 13. laudatur diuus Augustin. à Possidonio in eius vita. cap. 24. quòd vasa dominica frangi & conflari iubebat propter captiuos, & quàm plurimos indigentes, quibus ea dispensabat. quod idem author diuum Ambrosium fecisse commemorat. & id constat lib. 2. de officijs. c. 28. à quo Gratianus deduxit canonem illum: aurum habet ecclesia. Hieronymus de vita clericorum ad NepotianũNepotianum, inquit: Multi ædificant parietes & columnas ecclesiæ substruunt, marmora nitent, auro splendent laquearia, gemmis altare distinguitur, & ministrorum Christi nulla electio est. idem dixerat paulò antè: Gloria episcopi est, pauperum opibus prouidêre, ignominia omniũomnium sacerdotum est, proprijs studere diuitijs. Hæc sanè & alia descripsit Gratianus ex Hierony. in d. ca. Gloria. quo in loco manifestum est & enorme vitium, dum legitur absurdo prorsus sensu, columnas ecclesiæ subtrahunt: etiam si interpretes id vitium frigidis glossematis conentur dissimulare. Idem Hieronymus ad Demetriadem. Alij, inquit, ædificẽtædificent ecclesias, vestiant parietes marmorum crustis, columnarum moles aduehant, earumq́ue deaurent capita preciosum ornatum non sentientia, ebore, argentoq́ue valuas, & gẽmisgemmis aurata distinguant altaria. Non reprehendo, non abnuo. Subdit idem author. Sed tibi aliud propositũpropositum est: ChristũChristum vestire in pauperib. visitare in languentib. pascere in esurientib. suscipere in his, qui tecto indigent. Hactenus ad DemetriadẽDemetriadem. idẽidem ad RusticũRusticum MonachũMonachum inquit. Sanctus Exuperius Tholosæ episcopus viduæ Saraptensis imitator esuriens pascit alios, & ore pallente ieiunijs, fame torquetur alienāalienam omnemq́;omnemque substantiam Christi viscerib. erogauit. Nihil illo ditiùs, qui corpus Domini canistro vimineo, sanguinem portat in vitro. quib. profectò verbis diuus Hieronymus tantoperè laudat episcopũepiscopum, qui sacra vasa in pauperũpauperum erogârit alimenta, & templum Dei spoliârit, ne deesset pauperib. id verò cautè est accipiendũaccipiendum, & ita ꝗ| p. 285demquidem, vt tunc demum hoc fiat, cũcum maxima & ingenti necessitate & inopia pauperes premāturpremantur, siquidẽsiquidem non licet vasa & ornamenta sacra vendere aut pignori dare, vt subueniatur cuicuncuicunque pauperum necessitati, quod authore Theophylacto super MarcũMarcum docuit Christus Iesus, dum ægrè tulit, apostolos molestos fuisse mulieri preciosissimo vnguento eius corpus vnguenti, ex eo quòd maiorẽmaiorem haberent curācuram pauperibus subueniendi, quāquam colendi verũverum Christi corpus, & quòd ei cultus exhiberetur. Igitur non oportet, nec permissum est, nec decet, vasa & ornamẽtaornamenta ad cultum diuinũdiuinum necessaria temerè vẽdivendi, aut pignori dari, vt pauperib. subueniatur, nisi vel ipsa vasa nimis essent preciosa, & posset pauperum inopia simul & cultus diuinus honestè, ac decorè ex eorum precio tolli, atq́;atque exhiberi, vel pauperes extrema vrgerentur fame & necessitate. quod prælatorũprælatorum arbitrio est relinquendum.

Quid autem respondendum erit de his, qui vel propria culpa, luxuria & prauis moribus, vel propter crimen in paupertatem & inopiam in

9

*ciderunt, atque ideò carceribus publicis inclusi famem, quod aiunt, Saguntinam patiuntur, aut vinculis grauissimis & perpetuis opprimũturopprimuntur, non habentes vnde hæc tormenta redimere valeant, an pro his redimendis possunt res ecclesiarum alienari, aut dari in pignus? Et videtur his non esse subueniendum, qui eorũeorum culpa & vitio in paupertatem inciderunt, in aliāuealiamue necessitatem. l. bona fides. ff. depositi. capitu. ex parte. de consuetu. l. etiam. §. licet. ff. soluto matrimo. l. vltim. §. vl. ff. de his, quæ in frau. cred. l. penultim. ff. de iure dot. quibus decisionibus diligenter consideratis hoc probari & persuaderi potest. His accedit, quòd cũcum eques quidam ingens patrimonium per luxum ac libidinem absorbuisset, atque insuper magnam æris alieni vim contraxisset, quibusdam pro eo inter cedẽtibuscedentibus apud Alfonsum Arragoniæ Regem, ne saltem quæ debebat, corpore luere cogeretur, vtq́ue ei subueniret: Rex ipse respondit, si tantam pecuniam, vel in sui Regis obsequium, vel patriæ commodis, vel subleuādissubleuandis propinquis impendisset, audirem vtique. Nunc quoniam tantas opes impendit corpori, par est vt luat corpore. Hæc Alfonsus Rex sapientissimus authore Antonio Panormitano in eius Apophthegmatis. Quam obrem non omninò pium est, & fortasse impium, res ecclesiarum vendere, & pignori dare ad subueniendum his, qui in paupertatem & carceres ob propria scelera & luxuriam inciderunt. idem probat glo. in capit. quæ in ecclesiarum. de consti. verb. ad inopiāinopiam, quam Doct. ibi sequuntur communiter.

Contrariam sententiam asserit glo. in c. sacrorum. 12. q. 2. probans, res ecclesiæ alienare posse ad alendos pauperes, etiam eos, qui in paupertatem propria culpa inciderunt. item & ad redemptionem eorum, qui ob crimina carcerib. publicis opprimuntur. Commendat Bald. in l. illud. in princi. C. de sacrosanct. eccle. Campeci. 3. parte de dote. q. 12. sequuntur & eam Alex. in l. quamuis. ff. solu. mat. col. 2. Deci. in c. pastoralis. §. verum de appellatio. col. 3. Ananias & Felin. in c. significauit. de Iudæ. idem Feli. nu. 67. & Deci. col. penultim. in c. quæ in ecclesiarum. de cōsticonsti. Ioan. Lupi in rub. de dona. §. 78. nu. 30. quorum opinio communis est, apud me tamen dubia, & ideò distinctiùs intelligenda, aliquot prænotatis ad huius quæstionis expeditiorem intellectum.

PrimũPrimum, ego fateor, nec arbitor negari posse: quoties quis constitutus sit in paupertate, ita vt fame periturus sit, nisi ei subuentum fuerit, Eleemosynam ei exhibendam esse, bonaq́ue ecclesiarum ad eius alimenta vendi licitè posse, etiam si is in eam paupertatem propria culpa, luxuria, prauisq́ue moribus deuenerit, ca. pasce. 88. dist. tradit Deci. in d. §. verum. atque ita poterit communis sententia procedere.

Secundò, illud est adnotandum, priuilegia iure cōcessaconcessa his, qui inopia & paupertate laborant, non cōpeterecompetere his, qui data opera, ex culpa ad casum paupertatis ordinata & præmeditata, vt priuilegijs vterentur, in paupertatem inciderint. text. insignis in dicta l. penul. ff. de iure dot. quo decisum est, socero non competere aduersus generum priuilegium, ne cōueniaturconueniatur vltra quàm facere possit, vbi soceri ipse specie futuræ dotis induxerit generum, & cùm sciret se præstare dotem non posse, id egerit, vt genero insi diaretur. cuius responsi meminêre ad hanc rem Paulus Castrens. eleganter in l. etiam. §. vlti. & in l. rei iudica. §. fin. ff. solut. matrimo. Alex. & Ias. in l. non tantùm. ad finem. & Ias. in l. sicut autem. ff. dere iudica. 2. col. idem Ias. in princ. de actio. nu. 88. optimus tex. in d. l. vl. §. vlt. ff. quæ in fraudẽfraudem credi. & in d. l. etiam. §. licet. & id omnes passim fatentur.

Tertiò, est in eadem quæstione non omittendum, priuilegia concessa à iure his, qui inopia & egestate opprimuntur, non esse seruanda, quoties alteri fit præiudicium, si pauperes & inopes in eum statum ob scelera & culpam propriam deuenerint. glo. & Doct. præsertim Abb. & Felin. in dicto c. quæ in ecclesiarum. Iason in Authen. res quæ. num. 20. & Curti. Iunior. nume. 32. qui hanc opinionem fatentur communem esse, ex ea deducentes, prohibitum ex causa fideicommissi expressi, vel taciti rem aliquam alienare, non posse eam vendere ad hoc, vt ex eius precio à carcere publico, & à publica condemnatione liberetur, etiam si ob paupertatem non possit aliunde condemnationem & pœnam soluere, quod præter Iason. & Curti. tenent ibi Salicet. |

p. 286

Angel. & Paul. Castrens. item Roma. Imol. & Angel. in l. Marcellus. §. res quæ. ff. ad Trebellia. Alexand. in consilio 23. numero 14. libro 1. quorum opinio Communis est secundum Ias. & Curti. in dict. Authent. res quæ. Ioan. Crot. colum. 18. & Ferdi. Ilerdensem num. 363. in l. filiusfamiliâs. §. diui. ff. de legat. 1. & hoc ipsum testator sensisse, & voluisse manifestum est, ne alioqui consentiamus, res subiectas restitutioni, & alienari prohibitas, posse ob crimina & scelera fideicommissarij alienari, & licet Fulgo. in dict. Authent. res quæ. AlexāAlexan. in l. quamuis. col. 2. ff. solu. matri. & in d. §. res quæ. col. 1. Carol. Moli. dicto consil. 23. Ferdi. Ilerdens. dicto num. 363. in filio & descendentib. testatoris responderint contrarium, ego eorum sententiam opinor maximè refragari testatoris voluntati, qui ideò rem alienari prohibuit, ne ea esset criminibus, luxuriæ & vitijs successorum obnoxia. Fateor tamen has res alienari posse ad subueniendum necessitati hæredum & successorum, ne hi fame pereant, vtq́ue à captiuitate redimantur, Bar. in l. quemadmodum. 2. col. C. de agricol. & censit. lib. 11. Alex. in d. §. diui. 6. col. & Doct. communiter in d. Auth. res quæ. & Io. Lupi. in rubr. de dona. §. 16. nu. 6. & 9. atque ita extenditur decisio Imperatoris in dict. Authen. res quæ. quibus illud addiderim, Fulgosij opinionem, cuius modò memini, aduersus communem, & magis receptam sententiam proponi. Nam cùm doct. tractauerint de interpretatione text. in dict. Authen. res quæ. & ea in filijs & descendentibus testatoris loquatur, satis constat, eorum opinionem etiam in filio testatoris intelligendam esse. Nihilominus alienatio rei prohibitæ alienari facta, vt redimatur possessor à carceribus publicis, quibus captus ob scelera detinetur, viuẽteviuente ipso possessore, qui alienauit, sustinebitur, nec rescindi poterit. ex l. peto. §. prædium. ff. de legat. 2. l. Statius Florus. §. Cornelio fœlici. ff. de iure fisci. quod in hac specie Ferdi. Ilerdensis verum esse censet in d. §. diui. num. 367.

Quartò, & si pium & licitum existimem, res ecclesiarum vendi ad subleuandam famem eorum, qui etiam ob crimina publicis carceribus detinentur: nōnon tamen possum mihi persuadere, id licere ad soluendam pœnam ipsorum delinquentium, vt à carceribus, quibus iustè opprimuntur, liberentur & redimantur. Hæc etenim punitio iusta est, & reipublicæ conueniens, igitur non expedit, res ecclesiarum alienari & vendi ad euitandam iustam hanc punitionem, nec cōtrariumcontrarium alicubi in iure, ni fallor, vrgenter & verè probabitur: imò pro redimendis à carceribus his, qui ob æs alienum & debita inibi detinentur, arbitor non esse temerè alienandas res ecclesiarum, nisi debitores ipsi eorum parentes, vel filij, ex ea carcerum oppressione fame alioqui perierint, in eoq́ue sint periculo cōstituticonstituti, vt ni à carceribus liberentur, fame sint perituri, à qua ob eorum industriam, artem & laborem à carceribus soluti, verosimili coniectura liberabuntur. qua in re omninò prælatorum arbitria præuio diligenti examine sunt exhibenda.

Ex quibus omnibus, si maturè considerentur sanctorum patrum canones & decreta, manifesti iuris est, non esse permittendam rerum ecclesiæ alienationem, nec pignoris dationem, vt ex pecunia & precio à triremibus redimantur hi, qui in id opus publicum ob crimina dānatidamnati fuêre.

CAPVT XVII.

QVMVIS Pauli Secundi constitutione locatio rerum ecclesiæ, vltra triẽniumtriennium prohibita sit, eadẽeadem tamen permissum est, ecclesiarum res dari in emphyteusim ea forma & pacto, quo concedi consueuerint & iure permissum sit: ideò examinare oportet, quonam modo à canonibus antiquis, iurisq́ue ciuilis legitimis sanctionibus statutum sit, posse res ecclesiarum dari in emphyteusim. Cui quidem quæstioni præmittendum est, in alienatione re

1

*rum ecclesiæ eam adhibendam esse solennitatem, vt præter prælati consensum, & authoritatem ipsius capituli præmisso tractatu consen|

p. 287

sus itidem accedat. text. est celebris in c. sine exceptione. 12. q. 2. qui à Gratiano tribuitur, & adscribitur Leoni Papæ in epistola ad vniuersos episcopos per Siciliam constitutos, quæ quarta est inter Leonis Epistolas, & tamen inibi, nec aliquo diui Leonis epistolarum loco, ni fallor, nulla huius canonis mentio fit. Sed idem probatur in c. 1. & 2. de rebus eccles. non alienandi n. 6. cap. 1. & capitu. tua. de his, quæ fiunt à prælat. quibus in locis commemoratio tractatus iuxta numerum singularem fit, vt hinc liceat colligere, non esse necessarios tres tractatus, sed tantũtantum vnicum sufficere, quod adnotârunt glo. & Doctor. communiter in dicto capitu. 1. verb. tractatus. Specul. tit. de locato. §. sequitur. versic. scias. Laurent. à Rodulphis in dicto ca. sine exceptione. quęst. 5. asseuerātesasseuerantes admodũadmodum esse vtile, quod ter hac de re præmittatur tractatus, atque ita cōsuetudineconsuetudine obtentum est plerisque in locis: quę quidem solennitas necessaria est in alienandis rebus ecclesiæ cathedralis & episcopalis. item & in alienandis rebus ecclesiæ inferioris, quoties alienatio per episcopum fit: requiritur etenim consensus capituli cathedralis ecclesiæ: at si alienatio fiat per ipsius ecclesiæ rectores, & authoritatem episcopi requirant, ea sola sufficiẽssufficiens est absque consensu & tractatu capituli cathedralis ecclesiæ. textus optimus in Clemen. 1. de reb. eccles. ad vltimam distinctionis partẽpartem. Prima verò probatur in c. 1. de reb. eccl. in 6. & in c. 1. &c. tua. de his quæ fiuntà præl. notant resolutionem hanc Ab. in ca. 1. de his quę fiũtfiunt à pręlat. & ibi Imol. col. vlt. & in c. 2. col. 3. eod. tit. quāquam & vsus recepit secundum Franc. in c. 1. col. 8. de rebus eccle. in 6. & Lauren. in d. ca. sine exceptione. q. 13. & licet Inno. in c. 2. de transact. requirat hanc authoritatẽauthoritatem episcopi in modum decreti. gl. tamen, quam ibi sequuntur Ioan. And. Domi. & Franc. in d. ca. 1. verb. tractatus. vbi etiam ipse Innoc. Panor. & alij in d. cap. 2. consensum tantùm sufficere existimant præmissa causæ cognitione præstitum. quod notandũnotandum est propter differentias, quæ inter consensum & decretũdecretum passim à Doctoribus tradũturtraduntur in l. si quis mihi bona. §. iussum. ff. de acquir. hæred.

Illud profectò est præ cæteris considerandum, in

2

*alienandis rebus ecclesiæ non esse satis, formāformam & solennitatem exactè seruari, nisi & alienatio fiat in aliquo ex casibus, aut aliqua ex causis à iure permissis, quarum meminit glos. in summa. 12. quæst. 2. in prin. vtrunque etenim necessarium est, vt valida sit alienatio, quod probatur in capitu. 2. de reb. eccles. in 6. dum dicit, forma & casib. à iure expressis. & id in d. specie adnotârunt inibi Ioan Andr. & Doct. gl. in c. 1. de in integ. restitut. & in dicto cap. nulli. vbi Abb. & idem in cap. 2. de donat. Anton. Imol. & Abb. in dicto c. 1. Feli. col. 1. & Deci. 3. in ca. quæ in ecclesiarum. de constitut. quorum opinionem sequuntur eam existimantes esse communem. Cardi. in cap. 1. colum. 3. de deposit. Domi. cons. 48. Socin. consi. 52. lib. 4. colum. 2. Soc. in consi. 15. lib. 1. nu. 26. Abb. item in d. c. 1. Deci. consilio 142. nu. 4. Chassanæ. in consil. Burg. rubric. 9. §. 9. num. 12. & Anton. Burgensis in c. cũcum dilecti. col. 2. de empt. & vendi. quæ plurimum coadiuuatur ex text. in d. ClemẽClemen. 1. de reb. eccles. disputat tamen hac de re latè Lauren. à Rodulphis in dicto ca. sine exceptione quæst. 3. Nam quòd alienatio facta adhibita & seruata iuris solennitate, etiam extra causam à iure permissam valida sit, licet ecclesia possit restitutionem petere, asserunt Hostiens. in summa de reb. ecclesi. §. 3. in sin. glo. in summa. 12. quæst. 2. & in d. cap. sine exceptione. quibus suffragatur tex. in dicto c. 1. de in integ. resti. qui probat, ecclesiam posse petere restitutionem in integrum, etiam si alienatio facta sit seruata forma canonum. & tamen si contractus nullus esset, minimè conueniret in integrum restitutio. vnde sequitur contractum validum & firmum esse: cui considerationi responderi poterit, alienationẽalienationem rerũrerum ecclesię in ea specie factam seruata solennitate, etiam factam fuisse ex causa à iure permissa: & nihilominùs potuisse ecclesiāecclesiam lædi in precio & alijs contractus conditionibus, atque ideò ei competere beneficium restitutionis in integrum. QuāQuam ob rem opinio communis verior est, quam & Antoni. Corset. sequitur in singul. verb. Alienatio.

Sed & opinio posterior potest procedere & iure defendi, quando tempore alienationis causa à iure expressa aderat iuxta opinionem & existimationem contrahentium, licet non verè, & sic quamuis apparebat, verè non existebat: nānam tunc valida est mero iure alienatio. glo. in capitul. ad nostram. de reb. ecclesi. verb. enorme. cuius ad hoc ipsum meminêre Feli. in d. c. quæ in ecclesiarum. col. 1. & Anto. Burg. in dicto c. cùm dilecti. etiam si ipse asseueret, primum omnium se illam glo. citasse. Idem tenet Imol. in d. c. 1. de in integ. restitu. & in c. cùm apostolica. de his quæ fiunt à prælat. 4. colum. aptiùs sanè defenditur opinio contra communem eo casu, quo nōnon constat, alienationem factam fuisse extra causam licitam & iure permissam, quia in dubio vbi in alienatione seruata fuerit forma, pręsumitur eam ex causa licita & permissa factam fuisse, quemadmodum voluêre Bald. 2. col. & Ias. numer. 8. in capit. 1. qui feud. dar. pos. post glo. in Authen. hoc ius porrectum. C. de sacros. eccles. quam ad hoc Socin. allegat dicto consilio 15. numero 28. libro 1. idem sensit Laurent. de Rodulphis in d. c. sine exceptione. quæstio. 3. Ecclesia verò probare poterit, alienationẽalienationem factāfactam fuisse absq;absque causa iure permissa, quod omnes fatentur: siquidẽsiquidem & |

p. 288

si propter formæ & solẽnitatissolemnitatis vim, præsumenda sit causa, hæc præsumptio contrariam probationem optimè admittit. quò fit, vt nōnon satis congruè, nec verè & iustè communem sententiam Anton. BurgẽsisBurgensis conetur reprobare ex eò, quòd propter formam & solennitatem præsumatur causam iustam & iure permissam, alienationem licitam fecisse, & validam omninò. Nam id verum est ex quadam iuris præsumptione, & ideò contrarium probari ab ecclesia poterit, quod est omninò aduertendum.

Cæterùm, etiam si verum sit, præsumendam esse causam vtilem & iure permissam in alienatione rerum ecclesiæ, quæ facta fuerit seruata forma canonis, tamen vbi alienatio fit pro satis facien

3

*dis debitis ecclesiæ, & pro æris alieni solutione, non præsumitur causæ iusticia, sed oportet probari, pecuniam debitam versam fuisse in vtilitatem ecclesiæ, & in eius commodum expensam esse, alioqui alienatio rerum immobilium non tenet, secundum Innoc. Cardin. 2. quæstio. Abb. & Imol. numero 14. & 17. in capitul. primo. de deposit. Innocent. & Abb. in capit. quod quibusdam. de fideiuss. & probatur in Auth. de alienatio. & emphy. versi. his verò omnib. præcedentibus, & apertiùs in Græca & Latina Haloandri nouella centesima vigesima, ex quibus & versi. & is creditor hîc intelligatur, deducitur, oportere, quòd emptor rerum ecclesiæ venditarum pro satisfaciendis mutuis, probet precium expensum esse in vtilitatem ecclesiæ: nempe pro solutione pecuniæ, quæ mutuo accepta fuerat: & itidem versa in commodum ecclesiæ. id euidentiùs constat, ex eo, quòd ex contractu mutui ecclesia non teneatur, nisi probetur versio in eius vtilitatem. text. in d. Authen. hoc ius porrectum. vbi Bald. in fine. Innocen. Imol. numero 14. & Doct. communiter in dicto capitul. 1. de deposit. tex. in c. 2. §. hoc ius porrectum. x. quæstio. 2. Regia l. 3. ti. 1. par. 5. quæ expressim in ecclesia & ciuitate loquitur. facit l. ciuitas. vbi Doct. ff. si certum petat. l. 1. C. si aduers. credit. l. 3. C. quand. ex fact. tut. sed & hoc verum est, vbi mutuum datur administratori ecclesiæ, vel ciuitatis, prælato inquam, œconomo, aut rectori etiam nomine ecclesiæ: quòd si mutuum detur prælato & capitulo, decurionibus & præsidi, tunc non est necessarium probari, eam pecuniam expensam esse ad ecclesiæ, vel ciuitatis vtilitatem. Azo. & gloss. in dicta Authentic. hoc ius porrectum ad finem. & ibi Bartol. Cardina. in dicto capitul. 1. de deposit. 2. quæstio. glos. in dicto c. quod quibusdam. & est communis opinio secundum Præposit. in dicto §. hoc ius porrectum. numer. 16. idem tenet Bartol. in dicta l. ciuitas. cuius opinio vera est secundum Iason. ibi, & communis secundum Alciat. & eam sequuntur Fulgo. & Roma. Pau. Aretin. ibidem quibus suffragatur gl. in Rub. C. quæ sit longa consuet. ex quo si isthæc opinio vera est, apparet manifestè intelligendam esse Innocen. Car. Abb. & Imol. sententiam in d. ca. 1. de deposito. cuius in hoc versi. Cæterùm statim in initio memini, iuxta hāchanc Bar. distinctionem, verùm quia hæc Bar. distinctio non omninò, nec absq;absque controuersia recipitur, tutiùs erit, mutuam pecuniam ab ecclesia recipi præmissis tractatibus, & solennitate, quæ necessaria est ad rerum ecclesiæ alienationem: hoc etenim casu præsumẽdumpræsumendum est, mutuatam ecclesiæ pecuniam in eius commodum conuersam fuisse. Extra hunc casum si pecunia mutuetur pręlato & capitulo, etiam si vera sit opinio Bart. ecclesia agere poterit, & vti beneficio restitutionis in integrũintegrum, & præsumetur læsio enormis, nisi probata fuerit conuersio in ipsius ecclesiæ vtilitatem, sicuti colligitur ex Cyno in dicta Authentic. hoc ius porrectum. Alexand. in d. l. ciuitas. 3. col. Imol. in dict. cap. 1. de deposit. numer. 17. & ibi Barba. num. 5.

Qualiter autem probetur, pecuniam mutuatam ecclesiæ vel ciuitati expensam fuisse in ipsius vtilitatem, tradunt Doctor. in dicto c. 1. de deposit. gloss. in dict. Authen. hoc ius porrectum. Abb. in capitu. 1. de solution. gloss. in Authen. de alienat. & emphyteus. §. si verò quis. Alexan. in dicta l. ciuitas. colum. 3. & ibi Ias. colum. vlti. Abb. in c. quod quibusdam. de fideiuss. Ripa. in l. is qui bona. nu. 11. ff. de pigno. & Doct. per tex. ibi in l. vl. ff. de exerci.

His tandem præmissis, ad quæstionis resolutionem aliquot exponam conclusiones, quarum Prima sit: Res ecclesiæ consueta dari in emphy

4

*teusim potest in emphyteusim concedi ea solennitate, qua dari consueuerit: text. in capitu. 2. de feudis, quem ita Docto. communiter interpretantur. Calderin. consi. vlt. de consuetud. Curtius Iunior 2. parte de feud. quæstio. 3. Carolus Ruynus consi. 41. num. 38. lib. 1. notatur in ca. vt super. de reb. ecclesi. non alienan. & licet solennitas à canonibus requisita in alienandis rebus ecclesiarum non possit consuetudine remitti. gl. communiter recepta in cap. cùm causa. de re iudi. Abb. Imol. & Doct. in c. nulli. de reb. eccle. Lauren. de Rodulphis in d. c. sine exceptione. q. 4. & quæst. 16. Rochus Cur. in c. vlt. de consuet. fol. paruo. 48. colum. 1. fatentur hanc opinionẽopinionem communem esse. idem Lauren. in disputatione, quam ponit post capit. sine exceptione. colum. penultima. & Chassan. in consuetud. Burgund. rubr. 9. §. 9. numero 32. textus optimus in capi. 1. de consuetud. id verum est, quò ad alienationẽalienationem propriam & perpetuāperpetuam, ex qua vtile & directum dominium transferatur, secùs verò in datione rerũrerum ecclesiasticarũecclesiasticarum ad emphyteusim, vel feudũfeudum, quemadmodũquemadmodum ex hac 1. conclusione deducitur.

p. 289

Secunda conclusio. Quoties res ecclesiæ datur in emphyteusim absque canonica solennitate iuxta consuetudinem, etiamsi expressim detur pro hæredibus, & simpliciter, non transit in hæredes extraneos, nec vltra tertiam generationem. tex. in Auth. de non alienand. §. emphyteu

5

*sim. glo. Bart. & Doctor. in l. etiam. ff. solut. matrimo. vbi latè AlexāAlexan. idem Alex. in l. si patroni. colum. 5. ff. ad Trebel. Antonin. Imol. Abb. nume. 29. Felin. numer. 27. Deci. nume. 48. in c. in præsentia. de probationi. è quibus Alex. & Deci. fatentur, hanc opinionem Communem esse. idem testantur Imo. in l. ex facto. §. vlt. ff. ad Trebelli. & Ludouic. Gozadin. consil. 39. numer. 6. Nec obstat tex. in Authen. de alienati. & emphyteu. §. licentiam. quò probatur, posse res ecclesiæ dari in emphyteusim perpetuāperpetuam. id etenim intelligitur iuxta formam tex. in dicto §. emphyteusim. vt perpetua intelligatur ad tertiam vsq;vsque generationem, atque ita Gozadi. respondet. §. licentiālicentiam. cui & aliter respondere conantur Abb. Deci. & hi, qui huic secundæ conclusioni subscripsêre. quod apparebit ex his, quæ statim trademus. intellectus autem Gozadini constat ex Albe. in proœmio. C. verb. perpetui. & CremẽsiCremensi. singul. 15.

Tertia conclusio. Res ecclesiæ præmissa causa, & canonica solennitate ad veram alienationem necessariis, poterit dari in emphyteusim perpetuam, & ea conditione, vt ad extraneos hæredes transeat, nam si eo casu poterat res omninò alienari, nimirum, si possit in hanc emphyteusim concedi Antoni. Imol. Felin. nume. 27. Deci. numer. 48. in dicto c. in præsentia. AlexādAlexand. in dict. l. etiam. Barto. in Authent. perpetua. C. de sacros. eccl. gl. in Auth. de non alie. §. alientionis. Corne. consi. 13. lib. 3. & Ludo. Gozad. consi. 39. colum. 1. & nume. 12. Imol. in l. quod dicitur. num. 8. & 10. ff. de verb. oblig. atq;atque ita poterit aliter adsumi, & intelligi text. in dicto §. licentiālicentiam. eritq́;eritque ista conclusio facilior, si sequens iure probetur.

Quarta conclusio. Res ecclesiæ data simpliciter pro hæredibus & perpetuo in emhyteusim, seruatis tamen his, quæ ad veram alienationem iure requiruntur, etiam ad hæredes extraneos, & perpetuò defertur, siquidem sub eadem forma res illa poterat perpetuò, & in extraneos alienari, & ideò videtur, rem istam ita simpliciter datādatam ad emphyteusim, perpetuò hæredibus, etiam extraneis competere, quod maximè est adnotatione dignum, ac deducitur ex dicto §. licentiam. & idem voluerunt Abb. numero 29. Antoni. Imol. Felin. numero 27. Deci. numero 48. in dicto c. in præsentia. AlexādAlexand. in dict. lege etiam. Gozadinus consilio 86. numer. 22. idem tenent hāchanc dicentes esse Communem opinionem Christophor. Porc. in §. adeò. Institut. de locat. & Curtius Iunior consil. 4. colum. 1. & licet gl. Bart. & alij in dict. l. etiāetiam. tenuerint, emphyteusim ecclesiasticāecclesiasticam simpliciter constitutāconstitutam non transire ad hæredes extraneos, etiamsi accepta, & data sit pro hæredibus, quorum opinionem esse Communem testantur hi, quorum memini in prima conclusione. & Gozadin. consil. 75. nume. 9. ea tamen opinio, vt superiùs diximus, procedit, quando emphyteusis ecclesiastica constituitur ea forma, qua res ecclesiæ locari, & dari in emphyteusim solent absque solennitate canonica secus verò, si detur res ecclesiæ in emphyteusim seruata forma, & solennitate, quæ ad veram alienationem requiritur: nam tunc potest expressè dari cum pacto, quòd perpetua sit, & ad hæredes extraneos transeat, imò simpliciter pro hæredibus data ad extraneos hęredes pertinet, sicuti præter alios resoluit Præpositus in c. perpetua. 10. quæstion. 2. & Parisius dicens, hanc resolutionem esse Communem in consi. 85. lib. 4. nume. 17. & sequentibus. Quin etsi emphyteusis ecclesiastica detur ea solennitate, qua dari consueuerit, quandoque etiam ad extraneos hæredes transit, nempe si data sit pro hæredibus quibuscunq;quibuscunque. Bal. in c. Imperialem. de prohibi. feud. alien. per Freder. col. 7. idem in l. 1. quæst. 34. ff. de rerum diuisi. Deci. consi. 208. colum. 2. Bald. in l. cùm virum. col. vltim. C. de fideicommiss. & est Communis opinio secundũsecundum Curtium Iuniorem consilio 3. colu. vlt. & RipāRipam in l. ex facto. §. vltim. ff. ad Treb. nu. 16. Curtium item Iuniorem consi. 1. col. 2. nume. 1. idem si dictum sit pro omnibus hæredibus, notatur in d. c. in præsentia. & per Gozadin. consil. 59. nu. 15. colligitur ex Bart. & alijs in d. l. etiam. Quin & idem dicendum erit, si dictum sit in contractu, pro te, & hæredibus, & quibus dederis, vt tradunt Curt. d. consi. 4 col. 2. & Paul. Parisi. cons. 71. lib. 3. nume. 44. passimq́;passimque à Doctor. nominatim aliquot verba referuntur, quę contractibus adscripta operantur, vt emphyteusis ecclesiastica etiam ad extraneos hæredes transeat. dubium tamen esse poterit, an vbi vel expressè, vel tacitè in extraneos hæredes data fuerit emphyteusis, requiratur canonica solennitas, nam Gozadin. consi. 39. nume. 12. vtrunq;vtrunque requirit, solennitatem, scilicet, canonicam, & quòd expressim, vel verbis id tacitè significantibus emphyteusis in extraneos detur, vt eis competat. Quod non est omninò expeditum, siquidem emphyteusis ecclesiastica data absq;absque ea solennitate, quæ ad verāveram alienationem requiritur, ad hæredes extraneos minimè pertinet, & tertiam generationem non egreditur. d. §. emphyteusim. gloss. & Docto. in d. l. etiam. qui fatentur, hoc verum esse, nisi actũactum sit expressè, vel tacitè, quod ad extraneos hæredes deueniat. igitur hi Doct. sentiunt, posse expressim dari emphyteusim ecclesiasticam eo pa|

p. 290

cto, vt extraneis etiam hæredibus deferatur, modò seruetur forma, & consueta solennitas, qua in re plurimùm consuetudini tribuendum est. Quòd si ecclesiastica emphyteusis detur seruata solennitate ad veram alienationem requisita: hæc, ni fallor, si simpliciter concessa fuerit pro hæredibus, ad extraneos etiam pertinebit, quamuis fatear, tutiorem esse eam opinionem, quæ probat, & asserit, tunc hæredibus extraneis non deferri emphyteusim, nisi id expressum fuerit, aut verbis generalibus significatum. Ex his apparet intellectus ad text. in c. ad aures. de reb. eccl. & in c. nulli. eod. ti. gl. in §. adeò. Insti. de locat. vbi quandoq;quandoque in reb. ecclesiæ permissa videtur emphyteusis, & ea perpetua: quandoq;quandoque omninò prohibita, aut saltem quibusdam limitibus, & conditionibus restricta.

Hinc apparet Bald. in c. vlti. de feud. dat. in vicem

6

*legis commissoriæ. num. 2. rectè hanc quæstionem intellexisse, dum is scribit, emphyteusim rei ecclesiæ per legitimi temporis vsucapionem adquisitam, eam habere conditionem, & qualitatem, vt nec ad hæredes extraneos transeat, nec perpetua sit, imò tantùm ad tertiam vsq;vsque generationem duret. præscriptio etenim eam naturam sequitur, quam res ipsa generaliter, & propriè habet. Emphyteusis verò ecclesiastica ex propria vi, & natura, nec ad hæredes extraneos transit, nec vltra tertiam generationem extenditur. d. §. emphyteusis. Huic sententiæ Baldi accedit Iason in l. 2. nume. 160. C. de iure emphyteusi.

Quinta conclusio. Emphyteusis ecclesiastica simpliciter data alicui, nulla nec filiorum, nec hæredum facta mentione, ad filios, & nepotes accipientis transit. text. in d. §. emphyteusim. sub Nouella de non alienandis, nisi aliud consuetudine, & moribus obtentum fuerit. idq́;idque Bald. fatetur in d. c. vltim. & idem Bald. in Specul. ti. de locato. 2. colum. versic. & in tertiam generationem. quem Iason sequitur in l. certi condictio. §. si nummus. ff. si certum pet. colum. 4. versi. facit ad hoc. & post ipsum Catel. Cotta, dictione. Emphyteusis. Imo. in d. l. quod dicitur. nu. 8. ff. de verb. oblig. Bal. in l. 2. col. 2. & ibi Ias. nu. 160. C. de iure emphy.

Et quia à plerisq;plerisque dubitatur, an sit necessarium, filios, seu nepotes illius, cui concessa fuerit emphyteusis ecclesiastica, esse etiam illius hæredes, & an ad filios hæredes, vt hæredes transeat emphyteusis, operæ precium duxi sequenti capite aliquot ex Bartolo deducere conclusiones ad huius dubitationis faciliorem expeditionem.

CAP. XVIII.

FREQVENTER contingit controuersia circa interpretationem clausularum, quæ contractibus emphyteusis inscribuntur, & pręsertim quo pacto post obitum accipientis, eius filijs, vel hæredibus competat. tradit etenim Bar. in l. & iurisiurandi. §. si liberi. ff. de ope. liber. quam quæstionem sequentib. propositionibus absoluam.

Prima conclusio. Emphyteusis simpliciter rece

1

*pta, siue ea sit priuatorum, siue ecclesiarum, post obitum accipientis, eius filijs & nepotibus defertur, masculis, & fœminis absque vlla sexus distinctione. probat text. in §. emphyteusim. in Authen. de non alien. reb. eccle. Alex. in l. quod dicitur. nu. 24. ff. de verbo. oblig. Ias. in l. 2. C. de iure emphy. num. 194. Sal. ibi q. 12. & 17. Angel. in leg. item videndum. §. 1. ff. de pet. hæredit. Ex quibus apparet, æqualiter ad emphyteusim admitti filios masculos, & fœminas: tametsi Bal. in c. 1. nume. 4. quib. modis feud. const. possit. ex eo text. & gloss. deduxerit à similitudine feudi, |

p. 291

& emphyteusis, emphyteusim simpliciter concessam, minimè ad fœminas pertinêre sed tantùm masculis competere, cui subscripsêre Ale xand. consi. 106. numero 6. libr. 4. Cattel. Cott. dictione, Emphyteusis. Gozadin. consi. 39. nume. 14. Quibus responderi congruè, & verè poterit, in his, quæ per leges feudorum aduersus ius Commune statuta sunt, non procedere argumentum à feudo ad emphyteusim, sicuti adnotârunt Alex. dicto nume. 24. & dicto nume. 6. idem in l. diuortio. §. si fundum. col. 2. ff. soluto matrimonio. Ioannes Baptista de sancto Seuerino in c. 1. de feudi cognitio. par. 5. regul. 32. Deci. in c. cæterum. de iudi. colum. 6. Corneus cōsilioconsilio 67. colum. 2. libro 2. optimè Carol. Molin. in consuetud. Parisi. §. 1. glo. 5. nume. 71. hoc ipsum Bartol. scribit in dicto §. si liberi. num. 5. & Curtius in tracta. de feud. in princi. quæstio. 3. vnde mihi verior videtur opinio contra Baldum, aduersus quem est & authoritas Imolæ in dict. l. quod dicitur. num. 10. quo in loco tractat Alex. num. 24. quid si emphyteusis data sit Titio, & eius filijs? & asserit ad filias non pertinere, quia masculinum non comprehendit fœmininum, citatq́;citatque plures id asseuerantes in hac specie, nempe Imolam in c. potuit. in fine. de locatio. & in l. si ita scriptum sit filiabus. ff. de legat. 2. Sed & in hoc casu ipse adhuc admitterem fœminas, quod & Salyceto visum est in d. quæstio. 17. & quæstio. 12. in l. 2. C. de iure emphyteu. & ibidem Iasoni, numero 194. Decio in l. 2. numer. 108. ff. de regul. iur. Alcia. in l. 1. ff. de verbor. signific. Carolo in consuet. Parisi. §. 12. nume. 2. & sequentibus, ex eo, quod etiam in contractibus masculinum sub appellatiuo nomine fœmininum contineat, hanc eandem Salyceti opinionem sequitur Tiraquellus lib. 1. de retract. §. 1. gloss. 9. numero 206 quamuis prior sententia magis Communis sit, vt apparet ex pluribus, qui nuncupatim ad eam partem citantur à Decio in dict. l. 2. num. 106. Carolo Moli. d. §. 12. num. 2. omnium latissimè Tiraquello d. glo. 9. numer. 181. Nam & Alex. eandem Imolæ opinionem probat in consil. 61. libr. 1. & consil. 124. libro 2. idem & Iason post Roma. in l. sed si hac. §. qui manumittitur. versicu. liberos. ff. de in ius vocand. Guido de Suzaria in l. quicunq;quicunque. C. de seruis fugiti. Archid. in c. si quis suadente. 17. quæst. 4. Imol. consil. 38. Franc. in c. generali. column. 1. de elect. in 6. ea ratione, quòd in contractibus masculinum non comprehendat fœmininum, cùm imputandum sit contrahentibus, qui legem apertiùs dicere potuerunt, verbis ambiguis contractum concepisse: quæ quidem ratio non omninò probat, cùm satis apertè contractus conceptus sit, appositis verbis, quæ iuxta iuris congruam, & veram interpretationem masculos & fœminas complectuntur, aut complecti possunt. & profectò potest opinio Saly. deduci ex mente Bartol. in d. l. 1. ff. de verbo. signifi.

Secunda conclusio. Patre accipiente emphyteusim pro se, filijsq́;filijsque suis masculis, & fœminis, pariter mortuo patre defertur emphyteusis fœminis, & masculis absque vlla sexus distinctione. l. maximum vitium. C. de lib. præt. notant Bartol. in dicto §. si liberi. nume. 5. Sal. in dict. l. 2. q. 17. & ibi Iaso. nume. 187. Imol. in c. potuit. de locat. in fin. nisi ea in prouincia statutum sit, extantibus masculis fœminas non succedere: eo etenim statuto præmisso, dicendum est, dictam emphyteusim primum filijs masculis, ac demum eis deficiẽtibusdeficientibus filiabus competere, quod Bart. Imol. & Iason tenent in dict. locis. & idem Bartol. consi. 60. Anchar. consil. 125. Alex. consil. 44. lib. 1. colu. 1. latè Albert. Brunus in tract. de statuto, quod stantibus masculis fœminæ nōnon succedant. arti. 8. q. 22. qui fatetur, hanc opinionem Communem esse, quamuis Saly. in d. q. 17. in hoc vltimo cōtrariumcontrarium teneat, scribens, etiam stante statuto, fœminas simul cum maribus admittendas esse ad emphyteusim. cuius opinio iure defendi non potest, proptereà quòd contrahentium clausulæ & dispositionis interpretationem adsumunt ab statutis, & consuetudinibus, quæ in ea regione, vsu, & sanctionibus stabilitæ sunt,

Tertia conclusio. Emphyteusi accepta per patrem pro se, & filijs, ita ad filios pertinet, vt pater non possit eam vni ex eis in aliorum præiudicium

2

*prælegare. Bar. in d. §. si liberi. num. 6. & probatur: quia filijs competit hæc emphyteusis ratione cōcessionisconcessionis factæ à vero domino, à quo eam adquirunt filij, non à patre. c. 1. in princ. de success. feud. eandem opinionem Barto. tenent Specul. ti. de locat. §. nunc aliqua. versic. 78. Freder. consi. 228. Bal. in l. item videndum. §. nunc videamus. ff. de petit. hæred. Dynus, Alber. Imol. Angel. & Paul. de Cast. in l. apud Iulianum. §. si quis alicui. ff. de lega. 1. & ibi Ias. Alex. consi. 124. lib. 4. col. 3. idem Alex. consil. 8. num. 15. lib. 3. vbi Caro. asserit hanc esse Communem sententiam. idem Alex. consil. 89. lib. 4. num. 11. Roma. in l. vnica. q. 12. C. quando non petent. part. Io. Crottus. in l. si constante. 2. lectu. col. 7. ff. soluto matri. Ias. dicens, hanc opinionem esse CommunẽCommunem in l. 2. C. de iure emphyteu. numer. 210. Zasius idem notat in tractat. de feudis. titul. de feud. alienatio. folio 6. tradunt latè Curti. de feud. 4. part. reg. 1. quæst. pen. versi. ex prædicta. & And. ab Exea in Rub. ff. de pact. nu. 211. ipse etiam obiter hanc partem probaui in Rub. de testa. 3. par. nume. 26. & colligitur ex his, quæ tradit Caro. Rui. consi. 1. lib. 1. nu. 16. Ex his etenim plura colliguntur, quæ ad huius conclusionis intellectũintellectum mirè conducunt.

p. 292

Quarta conclusio, accepta per patrem emphyteusi eo pacto, vt post eius obitum filijs hæredib. vt hæredibus deferatur, poterit pater eāeam vni ex filiis in aliorũaliorum præiudiciũpræiudicium pręlegare, ea ratione, ꝙquod filius hæres patris prælegantis teneatur stare parentis voluntati aut hæreditatem repudiare. & tamen si eam repudiauerit, non potest emphyteusim habere, nec consequi: & ideò hanc opinionem sensit Bar. in d. l. si liberi. col. vlt. & expressim eam asserunt Bal. consi. 289. libr. 3. Cuma. consi. 166. Soci. consi. 127. lib. 3. col. 6. Ias. in d. l. 2. nu. 211. qui videtur præmittere, omnium consensu eāeam probari: facit text. in l. nonnunquānonnunquam. ff. ad Trebel.

Quinta conclusio. Emphyteusis à vero domino data alicui, & eius filijs simpliciter, eo mortuo filiis competit, etiamsi hæredes non fuerint ipsi patri, aut eius hæreditatem repudiauerint. Bart. in d. §. si liberi. num. 4. per text. inibi. idem Bar. & Doct. in l. quod dicitur. ff. de verb. oblig. quorum opinionem probat, dicens, eam Communem esse Iaso. in d. l. 2. C. de iure emphy. nu. 188. qui ad hāchanc rem alios authores adducit. sat enim est, ita ab omnibus receptum esse magis Communiter, paucis refragantibus, & procedit etiāetiam in emphyteusi priuata ex mente Iason in dicta lege secunda. & Imol. in dicta lege, quod dicitur. numer. 8. tametsi Bart. ibi, & in l. si tibi. §. si pactus. num. 9. ff. de pact. sentiat, & asseueret in emphyteusi priuata aliud esse dicendum: vt filiis adquiratur, si hæredes sint: cuius opinio verior est secundum Alexan. in d. l. quod dicitur. nume. 19. idem notat Imol. in cap. potuit. de locat. num. 58. & Alciat. de præsumpt. regu. 1. cap. 31. Præposit. in cap. 1. an agnatus, vel filius. col. 3. versi. quæro cum gl. Decius consilio 149. col. 1.

Sexta conclusio. Quoties emphyteusis datur Titio, eius filijs, & hęredibus: ita demum ad filios post patris obitum defertur: si & hi patri hære

3

*des extiterint. Barto. in d. §. si liberi. num. 4. tex. in Authen. de non alien. §. emphyteusim. colla. 2. vtrunque etenim requiritur, quod filius, & hæres sit, vt hanc emphyteusim habere possit, idem Angel. & Alex. column. 4. in l. Gallus. §. etiamsi parente. ff. de liber. & posthum. Bald. & Imol. in l. filio. quem pater. ff. de legat. 1. Paul. in l. si post mortem. in princip. ff. eod. Alexan. in l. quædam. §. 1. colum. 2. ff. de eden. Ias. in dict. l. 2. num. 188. Alex. in consi. 44. nume. 1. lib. 1. Imol. & idem Alexan. in d. l. quod dicitur. nume. 15. & numer. 21. Decius consil. 185. 2. colum. Ias. in l. si non sortem. §. libertus. numero 35. ff. de condit. indebit. vbi scribit, hanc sententiam magis receptam esse, quod & idem Ias. testatur consilio 57. colum. 1. libro 1. siue sit emphyteusis ecclesiastica siue priuata, iuxta Communem omnium interpretationem: authore Alex. in d. l. quod dicitur. nu. 21. in hunc sensum, vt non sit satis, quem esse filium: nisi & is hæres sit patri. At si quæratur, an emphyteusis transeat in hac specie ad extraneos, qui hæredes sint: tunc in emphyteusi, quæ ex propria vi, & natura regulariter ad extraneos hæredes minimè transit, non erit satis quẽquem esse hæredem: nisi & is filius sit: in quo omnes consentiunt: si verò emphyteusis priuatorum sit, quæ in extraneos hæredes transire potest, sat erit esse quem hæredem, licet is extraneus sit, vt eam consequatur, quod visum est Alexan. in d. l. quod dicitur. nume. 21. verbum enim, hæredibus, conuentioni appositum non restringitur ad filios, sed ratione copulæ significationem auget, ita quidem, vt hæredibus deferatur emphyteusis, siue sint filij, siue extranei: idem etiam probatur ratione, quòd cùm scribitur, filijs & hæredibus, filij non vocantur, vt filij pręcisè, sed vt præsumptiuè futuri hæredes, & sic quicunque hæredes sint, vocati censentur. l. ea tamen adiectio. ff. de legat. 1. Barto. & Docto. in d. §. etiam si parente. nu. 8. ex quibus idem Alex. hanc conclusionem deducit ibi nu. 5. & in consil. 120. libro 1. nume. 1. vbi Carol. Molinæ. eam sequitur. idem adnotauit Imol. in d. l. quod dicitur. nume. 8. licet Salycet. in d. l. 2. quæstio. 20. hanc opinionem admittat: cùm in contractu dictum fuerit, Titio, & hæredibus, eam autem improbet, si scriptum sit, Titio & eius filijs, & hæredibus, existimans eo casu etiam priuatam emphyteusim ad extraneos hæredes minimè pertinêre.

Idem omninò dicendum est, si emphyteusis concepta fuerit his verbis, Titio & eius hæredibus, oportet etenim, filium Titij eius hæredem esse, vt ei competat res emphyteutica, quod ex præmissis constat: & prætereà, quia propria huius dictionis, hæredibus, significatio est ea, quę hæreditatis aditionẽaditionem præmittit, etiāetiam absq;absque iure sanguinis, sicuti iure est satis manifestum, & ideò in quacunque dispositione adsumenda est interpretatio in hunc modum. l. cùm lege. ff. de testament. & inibi Aretinus huic etiam opinioni suffragatur, quòd emphyteusis simpliciter accepta, nec hæredum, nec filiorum facta mentione, non aliter ad filium pertinet, quàm si & is hæres sit patri, si emphyteusis priuata sit, vt notat Alexander in dicta lege, quod dicitur. numero 20. post Imolam ibi textus optimus in l. cùm patronus. §. cùm libertus. ff de oper. liber ergò & si accepta sit pro hæredibus, filius, qui hæres non fuerit, eam habere non poterit. hoc ipsum patet, siue sit emphyteusis ecclesiastica, siue priuatorum, ex eo, quòd licet ecclesiastica emphyteusis ad extraneos hæredes minimè pertineat, sed ad descendentes, non tamen ex hoc sequitur, non oportêre filios, vel nepotes hæredes esse, cùm de hæredibus mentio in contractu facta fuerit, siquidem significatio hoc patitur, |

p. 293

quibus quidem rationibus instrui, & probari potest hæc sententia: cui accesserunt Imol. in dicta l. quod dicitur. numero 8. Salycet. in dicta l. 2. numero 30. Bartol. & Alexand. in l. ex facto. §. vltimo. ff. ad Trebelli. ad finem. Cynus, & Salyce. in l. si manumissus. C. de lib. & eorum lib. Bald. per text. ibi in capitul. 1. 4. colum. an agna. vel fili. Bartol. in l. eum qui. ff. de interdict. & releg. satis in specie Alexand. consilio 19. numero 16. & consilio 26. numer. 2. libro 5. Decius consilio 208. numero 7. Decius in l. vnica. colum. 2. C. quando non petent. part. Gozadin. consil. 26. colum. 4. Curti. Iunior consilio 138. num. 14. quorum opinio Communis est secundum Alexand. dicto consil. 19. Rube. consi. 18. & Aymonem consi. 197. nume. 5. idem tenet Alexan. consil. 10. numer. 8. libr. 3. ex quibus deducitur frequentiori omnium calculo receptum esse: dictionem hanc, hæredes, etiam vbi ad filios tantùm, non ad extraneos refertur, esse de filijs simul & hæredibus intelligendam: quamuis simpliciter scripta sit absq;absque filiorũfiliorum mentione, quod & ante alios asserit Iacob. à Bello visu in capit. 1. de eo, qui sibi, & hæredibus suis. Andræ. Iserni. in capitu. 1. de success. feudi. & in dicto ca. 1. an agnat. vel filius. Et licet Paul. CastrẽsCastrens. Vincentius Hercula. & Ripa in l. ex facto. §. vltim. ff. ad Trebellia. ad finem. Iason in l. si filius. qui patri. in fine. ff. de vulgari. & in leg. Gallus. §. quidam rectè. numer. 24. ff. de liber. & posthum. & in l. si non sortem. §. libertus. ff. de condi. indebit. & in consil. 57. libr. 1. colum. 2. scripserint, in materia, quæ verbum, hæredes, ad filios, & nepotes tantùm, referendum esse dictat, minimè esse necessarium filios hæredes esse: authoritate gl. in dict. l. ex facto §. vlti. vbi conditio illa: si sine hærede decesserit: de filijs etiam non hæredibus intelligitur: cuius gloss. interpretationem sequuntur Imol. ibi. Bald. Cuman. & idem Imola in l. filius familiâs. §. cùm quis. ff. de lega. primo. tamen prior sententia iure verior apparet, & ni fallor, magis Communis est: quemadmodum ex præcitatis constat, & præter alios eam sequutus hoc asseuerat Curtius Iunior consilio primo, columna 5. numero 11. cui non obest gloss. in dicto §. vltimo. Quia Barto. & Alexan. eam falsam esse censent. Imò etiamsi vera sit, vti ferè omnibus placet, procedit ob mentem, & voluntatem satis præsumptam illius, qui illam concepit conditionem: si sine hærede decesserit: argument. dictæ leg. filiusfamiliâs. §. cùm quis. posset forsan opinio Pauli Castrensis locum obtinere, vbi data esset emphyteusis Titio, & eius hæredibus masculis, vel hæredibus ex eius corpore progenitis: tunc etenim & si filij hæredes non fuerint, poterunt ipsam consequi emphyteusim, quod respondet Decius consilio 185. colum. 2. & consilio 395. cui accessêre Ludouic. Gozadin. consili. 26. numer. 30. & Antoni. Rube. consil. 85. nume. 5. & consi. 110. numero 4. qui hoc ipsum probant authoritate veterum, nempe Rainerij Forliuiensis in disputatione incipienti: Quidam habebat duos. Bald. in l. Caius. ff. solut. matrim. Cremens. singul. 14. quibus hoc placuisse constat, ex eo, quòd verba ista: hæredibus masculis, non possunt alijs, quàm descendentibus, & filijs conuenire. text. in capit. primo, de eo, qui sibi, & hæredibus suis masculis. quam quidem rationem veram esse opinor: non tamen ea conuincit, hæc verba conuenire omninò filijs, qui hæredes non sint. nam & si solis liberis conueniant, non sequitur, filijs nōnon hæredibus conuenire: possunt etenim filijs aptari, modò hi hæredes sint: & ideò sunt, qui aduersus Rainerium probare nitantur, etiam in hac specie oportêre, quod filij hæredes sint: ita sanè visum est Iacob. à Bello visu, Iserniæ, Aluaroto, & Præposit. in dicto capitulo primo. de eo, qui sibi & hæredibus masculis. dum in stipulatione, & contractu conceptis iuxta illius Rubr. formam, opinantur, feudum esse hæreditarium. eandem sententiam sequuntur Imol. in dicta l. Caius. num. 6. Aymon consilio 131. numer. 8. & Antoni. Rube. consilio 18. vbi eam fatetur Communem esse. Et sanè si verum est, hanc formulam: Titio & eius hæredibus, non alijs emphyteusim deferre, quàm hæredibus hæreditatem Titij adeuntibus: ego non video, cur ista clausula, Titio, & hæredibus masculis: aptari possit filijs Titij paternam hæreditatem non obtinentibus: siquidem dictio, Masculis, ad exclusionem fœminarum, non adlicentiam repudiandi hæreditatem, vel admittendos filios, qui hæredes non sint, adijcitur, quam ob rem malim posteriori sententiæ accedere: nisi ex præsumpta contrahentium mente aliud colligi valeat: quemadmodum Decius sensit consilio 38. columna quinta. Et præter alios opinionem istam, quam CōmunemCommunem esse diximus, tenet Albertus Brunus in consilio 24. column. 2. cui & illud suffragatur: quòd in feudis proprium est hæc verba, & hæredibus, ad masculos esse referenda: textus in capitu. 1. de natural. feudi. Et tamen feuda his verbis concepta, hæreditaria sunt: vti tradit Isernia in capit. 1. §. hoc quoque. 2. colum. de succe. feu. quod apparet ex paulò ante traditis aduersus Paul. Castrens. igitur & verba ista: pro hæredibus masculis: feudum hæreditarium, & emphyteusim item hæreditariam significant. Verùm ab Antonio Rube. aduersus Deci. alia ratio adducitur, vt ipse opinatur, fortissima in hunc sanè modum. FeudũFeudum ex sua natura non transit ad filios, nisi sint hæredes: text. in cap. 1. an agnat. vel filij. eo quidem casu, quo hęredes esse potuerint, nec ex alia causa, quàm repudiationis ius, & nomen hæredum |

p. 294

amisêre iuxta Salyceti sententiam in l. 2. num. 5. C. de lib. & eorum lib. & Imol. in ca. ex parte. de feud. num. 29. quod videtur satis rationi, iuribusq́ue feudorum conuenire. & ideò feudum simpliciter acceptum, nulla nec filiorum nec hæredum mentione facta, ad filios tantùm pertinet, modò hi sint hæredes. gl. in c. 1. quib. modis feu. const. potest. & idem fatetur Bal. in d. c. 1. an agnat. vel fili. videturq́ue magis receptum apud eos, qui de feudis tractauerunt. igitur & acceptum pro hæredibus masculis hanc propriam feudorum conditionem admittit. Sed vt hęc argumentatio discutiatur: siquidem ex ea collectio fit, feudum acceptum pro Titio, & hæredibus masculis, hæreditarium esse, aliquot prænotanda sunt. Primum, feudum simpliciter acceptum, ad filios tantùm, & descendentes pertinêre, gl. communiter recepta in d. c. 1. quib. mo. &c. tradunt Soc. consi. 19. col. 1. lib. 1. Hipp. sing. 160. notatur in d. c. 1. an agna. vel filius. & à Roma. in l. etiam. ff. sol. mat.

Secundum, hac in quæstione adnotandum est, tex. in dict. ca. 1. an agnat. &c. intelligendum esse in

4

*feudo non hæreditario, vt in eo accipienda sit eiusdem capitis distinctio, ex qua filius non poterit hæreditatem patris repudiare, & feudum habere, agnatus verò id facere potest: peculiari quidem ratione in filijs iure feudorum statutum est, ne hæreditate parentum irreuerenter repudiata feudũfeudum etiam non hæreditarium adsequantur, alioqui si ea distinctio admittenda foret in feudo hæreditario, esset absurdum, vt contra naturam feudi, quod pars hæreditatis est, agnatus id consequeretur repudiata hæreditate. atque ita hæc interpretatio colligitur ex Isernia colu. 1. in dict. cap. 1. Aluaroto, & Præposi. in d. cap. 1. de eo, qui sibi & hæredib. ad finem. Areti. consi. 14. col. 9. versi. esset autem maior dubitatio. Barto. in d. l. vt iurisiurandi. §. si liberi. 1. col. Alex. consi. 10. num. 8. lib. 3. post Iaco. à Bello visu in d. c. 1. de eo, qui sibi & hæred. masc. eandem conclusionem in specie sequuntur, asserentes eam Communem esse Curt. Iunior consi. 1. nu. 11. & consil. 138. nume. 17. idem in 1. part. feud. q. 8. colu. 5. & Albertus Brunus consi. 24. in princip. Et patet, quia si tex. in d. c. 1. esset intelligendus in feudo hæreditario, frustra ab eius interpretibus quæreretur ratio specialis, ex qua filius non potest illud accipere repudiata parentis hæreditate, cùm ex regulis iuris Communis id manifestum foret, quò fit, vt ea sit crebrior, & aptior sententia, quæ docet illam decisionem in feudo non hæreditario accipiendam, & interpretandam esse. Ex quibus inferuntur.

Primum, simpliciter accepto feudo, nulla facta nec filiorum, nec hæredum mentione, locum fore distinctioni prædicti cap. 1. an agna. vel filius. vt tandem filius feudum, repudiata hæreditate, habere non possit, agnatus verò id consequatur etiam absq;absque hæreditate, quod ab omnib. receptum est.

Secundò, feudo ita conuento, vt Titio, & eius filijs, vel liberis competat, idem esse dicendum, ac eandem distinctionem admittendam esse, nec posse filium feudum habere, & patris hæreditatem omittere: sicuti deducitur ex his, quæ modò nuncupatim adduximus, versiculo. secundum. hi etenim, qui inibi citantur, hanc opinionem omninò probant, & sequuntur. Etiamsi Baldus contrarium scripserit in dicto capitulo primo. an agnatus. numero 8. versiculo. ex quo collige. & Salycet. in l. 2. C. de lib. & eorum lib. nume. 5. qui & Imol. falso testantur eius sententiam Commu. esse, in capit. ex parte. numer. 29. de feudis.

Tertiò, deducitur, ni fallor, necessario ex principali conclusione, non fore locum distinctioni. d. c. 1. an agnat. vel fil. vbi feudum conceptum fuerit his verbis, pro te, & tuis hæredibus, hoc etenim feudum hæreditarium est, sicuti superiùs ostendimus, & in feudo hæreditario admittenda non est distinctio dicti capitis, igitur nec in hac specie locum habet ea decisio, vnde consequitur, feudũfeudum ita conuentum, agnatum hæreditatem repudiantem obtinere non posse. ꝙquod proponimus contra Bal. in d. c. 1. num. 8. & Zasiunt dubitantem in rub. de feu. success. versic. quinta conclusio. quo in loco præmittit, ac fatetur opinionẽopinionem hanc, quam nos hac illatione probamus, magis CōmunemCommunem esse. Etiamsi Baldum simpliciter referant, & sequantur Alex. consi. 26. nu. 3. libro 5.

Quartò, præmissis diligenter examinatis, ipse opinor, maximum discrimen esse inter hæc duo, feudum fore hæreditarium, & feudum, seu emphyteusim non posse alicui, qui hæreditatem repudiauerit, competere. siquidem feudum adquisitum ab aliquo sibi, & liberis stipulante, hæreditarium non est, & tamen à filio obtineri non poterit, si is patris hæreditatem repudiauerit d. c. 1. an agnat. vel filius &c.

Quintò, deducitur ex his, feudum, aut emphyteusim ecclesiasticam simpliciter acceptam, nulla hæredum, vel filiorum facta mentione, hæreditarias res non esse, cùm hi contractus ex propria vi, conditione, & natura ad filios, & nepotes pertineant, non ad hæredes extraneos, ideò simpliciter concepti, filijs deferuntur & nepotibus non iure hæreditario, sed ex natura pacti, & conuentionis. quam ob rem feudum in hac specie & si ad filium hæreditatem patris repudiantẽrepudiantem deuenire nōnon possit, ex d. c. 1. an agn. vel fili. iuxta Bal. cui in hoc alij consentiunt interpretationi: id tamẽtamen hæreditariũhæreditarium non est. Sic & emphyteu. ecclesiastica, quę hanc feudi cōditionemconditionem non sequitur, ex eo, ꝙquod hæreditaria non est, |

p. 295

ad filium etiam repudiantem paternam hęreditatem pertinebit, quod colligitur ab his, quæ Barto. tradit in dicto §. si liberi. prima column. & expressim fatetur Alexa. in dicta l. quod dicitur. numero 20. post Bald. in Speculo. titul. de locato. 4. colum. & Antoni. in capitul. in præsentia. de probationib. numero 13. Scio sanè in feudo, quibusdam hanc illationem non placere: quippe qui censeant, feudum ita conceptum hęreditarium esse. Sed lectorem admoneo, vt aduertat, hos Doctores, & eos, à quibus ipsi hoc adnotârunt, id deduxisse à text. & Bal. in dict. capitulo 1. numero 8. qui tamen tantum probat, filium hoc feudum habere non posse: si paternam hæreditatem repudiauerit.

Sextò, hinc infertur, non omninò esse congruam, nec conuincere aduersus Deci. Rubei argumentationem: cùm & si verum sit, feudum acceptũacceptum pro Titio simpliciter, vel pro eo & eius hæredibus masculis, non posse competere filijs repudiantibus hæreditatem: non tamen inde sequitur, feudum istud hæreditarium fore.

Septimò, constat ex prænotatis maximum discrimen inter feudum & emphyteusim: nam emphyteusis pertinet ad filios, etiāetiam si hæredes non sint, etiam si hęreditatem patris repudiauerint: his quidem casibus, quibus hæreditaria nōnon est: nempe quoties data fuerit alicui, & eius liberis vel eius filiis: aut simpliciter, & fuerit ecclesiastica. at feudum etiam si hæreditarium non sit, filiis minimè defertur, si paternam hæreditatẽhæreditatem repudiauerint: quam differentiam ipse expressim deduco à resolutione Bartol. in dicto §. si liberi. colum. 1. Quando autem dicatur emphyteusis hæreditaria, & feudum item hæreditarium, constat satis euidenter, si considerentur ea, quæ scripta fuêre in præmissis conclusionibus: id etenim contingit, quoties diximus, esse necessarium, vt filius hæres sit ad consequendam emphyteusim, atque ita isthæc difficultas est intelligenda.

Octauò infertur, filium accipientem feudum, aut emphyteusim non hæreditariam, simul & patris hæreditatem cum inuentarij beneficio: minimè teneri vltra vires hæreditarias paternis creditoribus satisfacere ex ipso feudo, vel emphyteusi. quod secùs erit, si feudum, aut emphyteusis hæreditaria sit: nam & si inuentariũinuentarium solenniter confecerit, tenebitur ex ipso feudo, & emphyteusi onera hæreditaria subire, venietq́ue talis emphyteusis in hæreditatis petitionem, secundum communem in l. item videndum. §. vlt. ff. de petit. hæred. Bart. in d. §. si liberi. & in specie Alex. consil. 19. nu. 8. & cōscons. 26. n. 18. libr. 5. Curti. Iuniorem. d. consil. 138. nu. 20. And. Iserni. in captul. 1. qui succession teneantur. Card. Alex. post alios in c. 1. fi. col. de eo qui sibi. & hæred. mas. quod communi omniũomnium consensu receptum est. Eadem ratione filius accepta patris hæreditate cum inuentarij beneficio, nōnon tenebitur stare paternæ voluntati circa alienationẽalienationem, aut dispositionem feudi non hæreditarij: at in feudo hęreditario secùs erit dicendum, ex mente & resolutione omniũomnium, qui rem istāistam diligenter examinârunt: modò feudũfeudum, vel emphyteusis etiam hæreditaria, quæ vel ex natura rei, aut pacto, & lege conuentionis extraneis etiam hęredibus cōpeterecompetere non potest, ad extraneos nōnon deueniat: nec cōtracontra pactorum legem alienetur, quod hac in re cautè perpendi debet.

Nonò, ab eadem radice procedit, quòd vbi emphyteusis hæreditaria sit: ipsis hæredibus pro hæreditariis portionibus obueniet & cōpetetcompetet. l. prima. C. de impub. & aliis. l. qui liberis. §. hæc verba. ff. de vulgari. At si hæreditaria non sit, quamuis qualitatem hæredis requirat, vel saltem non admittat hæreditatis repudiationem, tunc æquis portionibus diuidenda erit, quò ad eius commodum & vtilitatem etiam si non æquè fuerint filij hæredes instituti. text. in d. §. si liberi.

Decimò, ex huius quæstionis resolutione deducitur, feudum & emphyteusim hæreditaria esse, si data fuerint Titio, & eius hæredib. & successoribus: licet ex his verbis non mutetur propria ipsius rei conditio: & hæc verba aduersus eam conditionem hæredes extraneos non admittātadmittant, sicuti docent Alex. & alij in l. quædam. §. nihil. ff. de eden. Deci. cons. 171. Cur. Senior consil. pe. col. 4. Franci. à Ripa. in l. ex facto. §. vlt. nu. 15. ff. ad Treb.

Vndecimò, ego ex his infero, emphyteusim nōnon hæreditariam, feudum itidem non hæreditarium, etiam ad institutum filium in re certa pertine

5

*re, quod Bart. fatetur in d. §. si liberi, & consentiunt alij Doct. communiter: at si feudum hæreditarium sit, aut emphyteusis, nempe pro filiis, & hæredibus accepta, etiam si ea ecclesiastica sit, nec transire valeat in hæredes extraneos, minimè pertinebit ad filium, vel descendentem in re certa institutum: modò alius, qui habere eeam possit, hęres sit vniuersalis: quod deducitur & probatur ea ratione, qua constat: institutum in re certa dato hęrede vniuersali potiùs legatarium, quàm hęredem esse, atque ita in hac specie respondent Bald. in l. liberi. libertęq́ue. numero 26. C. de oper. libert. Alexand. in l. quædam. §. nihil. numero 7. ff. de edendo. idem Alexan. consilio 44. numero 2. libro primo. Salicet. in l. 2. q 20. C. de iure emphyteut. Angel. & inibi Alex. in l. Gallus. §. etiam. colu. pen. ff. de lib. & posth. Lamber. de iure patr. 1. lib. 2. par. q. 2. art. 16. numer. 11. Ripa lib. 2. respons. c. 26. nume. 18. optimè Carol. Molin. in Alex. consil. 128. numero 8. libro 1. quidquid ibi, & consil. 8. libro 3. colum. 2. Alex. scripserit, perperāperperam Bar. intelligens, |

p. 296

cùm is minimè his, quæ diximus refragetur: cōuenitconuenit tamen inter omnes, emphyteusim priuatam, quæ hæreditaria sit, ad institutum in re certa dato hęrede vniuersali nequaquam pertinere. l. quoties. de hæred. instit. C. vbi Paul. de Cas. & alij communiter.

Duodecimò, non incongruè proximè traditis accedit quæstio elegans: an ius patronatus ecclesiasticum ita institutum, vt Titio & eius liberis

6

*competat: possit iure pertinere ad filium, qui patris hæres non sit, aut qui institutus fuerit in re certa? Et profectò ea, quæ modò scripsimus aliqua ex parte huic quæstioni concinnè satis aptabuntur: quam ob rem adnotandum erit, ius patronatus ecclesiasticum ex propria natura ad hæredes etiam extraneos transire, & hæreditarium esse gloss. in capitul. considerandum. 16. q. 7. Iason in l. 1. numer. 71. ff. de lega. 1. cui opinioni post alios accessêre eam existimantes communem esse Abb. in c. 1. de iure patron. Aretin. in c. significauit. colum. 1. de testibus. Card. consilio. 122. Rochus Curti. verb. ipse vel is. q. 8. & Cæsar Lambertinus 2. par. de iure patro. 1. libr. q. 2. nu. 23. & Deci. consi. 149. col. 1. post Frederi. consi. 111. col. 5. idem gl. in c. filijs. 16. quæst. 7. & in l. si operarum. ff. de oper. libert. Cardin. Ancha. Imol. & alij in Clem. 2. de iure patro. quod manifesti iuris est: cùm & in emptorem extraneum alicuius villæ, alteriúsue vniuersitatis ius patronatus transeat. c. ex literis. c. cùm seculum de iure patro.

Ex his deducitur primò, ius patronatus ecclesiastici non transire in Patroni filium, qui eius hæres non sit, aut hæreditatem patris repudiauerit. Abb. in dicto c. 1. Card. in d. Clem. 2. quæ. 7.

7

*Areti. in d. c. significauit. col. 1. Rochus d. verbo ipse vel is. q. 6. Deci. consi. 149. Abb. in consilio 54. lib. 1. Lambert. d. q. 2. art. 1. & art. 17. quorum sententia communis est, contra gl. in d. c. considerandum.

Secundò hinc euidenter apparet, extraneo vniuersali hærede instituto, ius patronatus ad eũeum, non ad filium etiam in re certa institutum pertinere. Abb. in dicto c. 1. Card. in rubric. eiusdem titul. quæstio. 8. Francus in c. 1. de testam. in 6. super gloss. instituit. omnium latissimè Lamberti. dicta quæstion. 2. articu. 16. & est communis opinio, quemadmodum asseuerat Gulielm. Benedict. in c. Rainuntius. de testamen. verb. in eodem testamento relinquens. in 1. numero 261. idem fatetur Lambertinus dicto arti. 16. nume. 13 Licet Frede. contrarium responderit consilio 225. cui accessit Anchar. in d. Clem. 2. col. 2. Sed verè opinio communis iure magis probatur: & fulcitur authoritate corum, qui in emphyteusi hæreditaria responderunt, eam non posse pertinere ad institutum in re certa dato hærede vniuersali.

Tertiò, si proximè scripta considerentur, simul & ea, quę hoc capite diximus in quinta conclusione: infertur planè, ius patronatus ecclesiasticũecclesiasticum ex prima institutione delatum Sempronio & eius filijs, non aliter filijs Sempronij competere, quàm si ipsius hæredes sint. quod in specie notauit Deci. consilio 149. colum. 1. sensit Cæsar Lamb. dicta q. 2. artic. 17. ad finem. Quibus suffragatur ratio illa, quòd in re, quæ propria natura ad hęredes extraneos transit, stipulatio, aut conuentio facta in fauorem paciscentis, & eius filiorum, filij vocantur, vt hæredes, & ea cōditioneconditione, si hæredes patri extiterint. Bartol. post gloss. & communem ibi in l. si tibi. §. si pactus. ff. de pact. quamuis Anchara. consi. 81. versicul. & fortè: dubius equidem censeat in prædicto casu, ius patronatus filiis etiam non hæredibus competere, & eo nōnon relato dubitauerit Rochus Cur. ver. ipse vel is. q. 33.

Quartò, constat ex præmissis vera ratio, Cur hæreditate vendita, & in ipsum emptorẽemptorem transeat cum ea vniuersitate ius patronatus ecclesiasticum, sicuti fatentur omnes in dicto c. ex literis. Felin. in ca. causam. 5. col. de præscript. Rochus Curti. in tract. de iure patro. verb. ipse vel is q. 22. & esse hanc opinionem communem asserit Lamberti. 2. part. 1. libri. q. 5. arti. 15. nu. 2. nam si ius patronatus in hæredes extraneos transit, sicuti proximè dictum est, cum ipsa hæreditate vendita in emptorem transibit. Cæterum Pau. Eleazar in quæst. incipienti: Patronus ecclesiæ

8

*sancti Martini. contrariam sententiam veriorẽveriorem esse existimat scribens: tunc demũdemum vendita vniuersitate censeri & venditum ius patronatus eidem annexũannexum: cùm vniuersitas eo titulo transit in emptorem, qui non requirit singularium rerum, & sic iuris patronatus specialem traditionem, alioqui sequeretur expressè, & in specie vendi ius patronatus: siquidem eius fit specialis traditio. idem tenuerunt Rofredus in libello de iure pat. versi. item transfertur & Barb. in c. quanto. de iudi. col. 8. Et nouissimè Lambertin. de iure patron. libro 1. 2. parte. quæ. 5. art. 15. num. 4.

Quibus & alia ratio accedit: quòd ius patronatus ecclesiasticum restituta hęreditate iure fideicōmissifideicommissi vniuersalis, non transit in fideicommissarium: imò manet apud ipsum verum hęredem, etiam si in hæredes extraneos regulariter trāseattranseat. textus singul. in l. quia perinde. ff. ad Trebe. vbi iuriscōsultoiurisconsulto visum est, iura sepulchrorum, etiam quæ hæreditaria sint, non transire in fideicōmissariumfideicommissarium: & tamẽtamen hæreditaria sepulchra etiam extraneis hæredibus competunt. l. familiaria. & l. sequent. ff. de religio. & sumpti. funer. & ita in iure patronatus ecclesiastico censent Bartol. in dicta l. quia perinde. Imola & Alex. in l. si patroni. ff. eodem. idem Alexand. consil. |

p. 297

73. lib. 7. Paul. Castrens. idem Alexan. Iason & Deci. in l. precibus. super glos. vlt. C. de impub. quorum opinio Communis est secundum Alexand. in dicta l. si patroni. Deci. in dicta l. precibus. numero 22. Roch. Curti. de iure patroni. verb. ipse vel is. quæstio. 9. Lamber. dictio. 2. parte. quæst. 2. arti. 35. nume. 2. eandem sequitur Carol. Molin. in consil. Parisiens. titu. 1. §. 37. gloss. decima. & Guliel. Benedic. in dicto capitu. Rainuncius. de testam. verb. si absque liberis. 2. nu. 24. licet possit satis hac de re controuerti, cùm Roma. in dicta l. si patroni. contrariam sententiam veriorem esse censeat: cui præter alios diligenter respondet Lambert. dicto artic 35. communem sequutus post Paul. à Monte Pico in l. Titia cum testamẽtotestamento. §. Titia cũcum nuberet quæst. 39. ff. de legat. 2.

His verò rationibus, si communem sententiam sequamur, tenentes ius patronatus ecclesiasticũecclesiasticum transire cum hæreditate vendita: respondere possumus: priori quidem, nōnon esse inconueniẽsinconueniens, nec absurdum, iuris patronatus specialem traditionem fieri: ea etenim non fit iure specialis vẽditionisvenditionis, sed ex eo, quod hæreditati venditæ & traditæ accedat: quò fit, vt incōgruèincongrue dici valeat segregata, & particularis iuris patronatus traditio & venditio, ea ratione, quòd specialis eius traditio fieri debeat. Posteriori autẽautem rationi respondetur, in fideicommissarium non transire ius patronatus, nec ei restituendum esse, attenta ipsius testatoris volũtatevoluntate, ex qua apud primũprimum hæredem manet directum, & honorificum hæredis nomen, quo ipsum testator donauit: & ideò iura ad honorẽhonorem potiùs, quāquam ad pecuniariũpecuniarium commodũcommodum pertinentia, & quæ nomen verũverum hæredis præmittunt, non sunt fideicomissario tradenda. id etenim à testantis volũtatevoluntate iure præsumpta deducitur. At hæreditate vẽditavendita, omnia ea in venditionẽvenditionem veniunt, quæ quocunq;quocunque titulo quacunq,quacunque ex causa ad hæredẽhæredem venditorem iure hæredis spectant, ita sanè actum esse videtur inter emptorem & venditorem: quod Cardi. visum est in c. ex literis. de iure patro. q. 11. & in d. Cle. 2. q. 6. vnde constat, defendi posse opinionẽopinionem hāchanc omniũomnium ferè consensu receptam, quę asserit, ius patronatus hæreditati competens, ea vẽditavendita, in extraneum emptorẽemptorem iure optimo transire. Imò si pars hæreditatis vendita fuerit, etiāetiam tũctunc in emptorẽemptorem transire ius patro. probat eleganter Car. in consi. 48. incipienti. Quidam nobilis. Cuius sententiāsententiam miris laudibus extollit Cæsar Lamb. de iure pa. d. q. 5. art. 16. quod in praxi omninò est adnotandum.

Quintò, etiam si filius hæres instituatur in re certa pro sua legitima, aut simpliciter in legitima: instituto alio hærede vniuersali, manifestè ꝓbaturprobatur

9

* ad ipsum ius hoc patronatus non pertinere: nam & si legitima sit ius quoddam vniuersale. quemad modum tradit Rodericus Xuares in l. quoniam in prioribus. C. de inofficio. testam. extensione. 11. non tamen est vniuersitas, cui ius patronatus accedit, cùm sit legitima, quota bonorum, non hæreditatis pars. text. in l. Papinianus. §. quarta. ff. de inofficios. testament. l. 2. §. si quarta. ff. famil. her cisc. Bartol. in l. ex facto. in magna. ff. de hæredi. institu. 2. colum. Iason in l. quoties. column. 3. C. eod. titul. idem Iason in l. Gallus. §. 1. numer. 15. ff. de lib. & posth. Imol. & Alex. col. 2. in l. ita tamen. §. patronus. ff. ad Trebel. idem Iason in l. re coniuncti. num. 442. ff. de legat. 3. igitur ius patronatus ad institutum in hæreditate pertinet, nōnon ad institutũinstitutum in legitima. Quò fit, vt si filius etiam hæres institutus, & ea ratione iuris patronatus possessor vendiderit propriam legitimam, in emptorém minimè transeat ius patronatus. Item & illud hinc colligitur, posse patronum obtinentem ius patronatus hæreditarium, illud ius in aliquem trāsmitteretransmittere donationis legatíue titulo, etiam in præiudicium hæredum legitimorum: ita sanè, vt filiis nulla competat querela, quasi pater inofficiosam donationem fecerit: secundum Archid. in cap. 1. de iure patron. in 6. & ibi Docto. Alexan. consi. 13. num. 10. & consi. 18. 2. col. & cōsiconsi. 26. lib. 5. Rochum. verb. ipse vel is. q. 33. Lamber. de iure patro. lib. 1. 2. par. q. 2. art. 7. quo in loco asserit, hanc opinionem Communem esse. Eadem profectò ratione adnotandum erit, patronum habentem ius patronatus hæreditariũhæreditarium, filiis eius hęredibus institutis, posse ius hoc primogenito prælegare, & cæteris illud auferre. Nam & præter alia hoc ipsum vtile est admodum ipsi ecclesiæ, eiusq́ue regimini & administrationi. His verò addenda sunt, quæ ipse hoc c. scripsi conclusione 4. & lib. 1. huius operis ca. 13. num. 4.

Sed quęritur, quid de iure patronatus ecclesiastici, quod ex ipsa institutione defertur filiis, nepo

10

*tibus & liberis, etiāetiam si hi hæredes non sint, an & hoc possit à patrono, qui primus institutor non est, in aliquem transferri, aut alienari, in præiudicium eorum, qui prima ipsius iuris patronatus institutione ad id vocantur? Nam Calderi. consilio 19. ti. de iure pat. dubitationẽdubitationem hanc tetigisse videtur, ac tandem eius authoritate motus Cæsar Lambert. dicta q. 2. art. 6. & art. 8. nu. 7. definiuit id fieri posse, ea item vsus ratione, quòd gradatim vocatio descendentium, & liberorum fiat, atque viuente possessore sequens in gradu nec patronus sit, nec habeat ius patronatus. l. cũcum pater. §. pe. ff. de leg. 2. l. peto. §. fratre. ff. eo. quæ quidem ratio probat, viuente possessore ad eius vitāvitam, trāslationemtranslationem istāistam fieri posse absque sequentis in gradu præiudicio. Et ideò mortuo possessore hanc donationem, aut alienationem, translationẽuetranslationeue, nōnon posse successori ex pri|

p. 298

ma institutione absabsque hæredis titulo vocato, nocere, nec præiudicium inferre, iure verius est, & id asseuerant Franc. in d. c. 1. de iure patron. in 6. colum. 3. & ibi Anchar. Carol. Moli. in Alex. consi. 18. 2. col. lib. 5. Car. consi. 48. sensit Roch. Curt. d. q. 33. & Paul. Parisi. consi. 48. libro 4 ac Domi. consil. 32. à quibus hæc sententia contra Lambertini opinionem satis deducitur. Nec Calderi. prioris sententiæ omninò author est, siquidem in ea specie, patronus Hospitali, cuius patronus erat, ius ipsum præsentandi dedit, quod forsan fieri potuit speciali quadam ratione arg. tex. in d. c. 1. de iure patro. in 6.

Sextò, ab eadẽeadem & principali radice procedit, quòd si testator institutis tribus hæredibus, vni eorũeorum iusserit proprijs ipsius hæredis impensis ecclesiam construere, eaq́ue fuerit consensu episcopi constructa, mortuo testatore ab vno ex pluribus hæredibus, ius hoc patronatus, nōnon tantùm adquiritur hæredi ecclesiam ædificanti, sed & omnibus testatoris hæredibus. text. est insignis in l. his consequenter. §. 1. versic. sed & cùm monumentum. ff. familiæ hercis. ex quo Bal. id adnotauit in rubric. C. res inter alios acta. colum. 1. cuius meminit Marcus à Mantua in apophthegmate 5. post iuris Ciuilis commentaria, cùm hæres nomine testatoris & eius iussu, ac mandato ecclesiāecclesiam cōstruxeritconstruxerit, & ideò eius hęreditarius patronatus adquisitũadquisitum censebitur. quāquam ob rem ex hac ratione, & iurisconsulti decisione falsa videtur opinio Rochi Curti. de iure patro. verb. pro eo quod. in princ. dum is opinatur, ecclesia iussu testatoris cōstructaconstructa ab hærede, post eius obitum adhibito consensu episcopi, ius patronatus hoc hæreditarium non esse. id etenim falsum est, sicuti & alijs rationibus, hac minimè adducta, existimat Cæsar Lamber. de iure patrona. lib. 1. par. 1. quæ. 2. art. 11. numer. 4.

CAPVT XIX.

QVOTIES duobus in solidum, prædium iure distrahitur, manifesti iuris est, eum cui priori traditum est, in detinẽdodetinendo dominio potiorem. d. l. quoties. cui conuenit Regia l. 50. titul. 5. part. 5. Huius constitutionis ea est ratio, quòd dominiũdominium regulariter nequeat in alium transferri aliter, quàm per traditionẽtraditionem l. traditionibus. C. de pact. l. nunquam. ff. de adquirend. rer. dom. §. per traditionem. Instit. de rerum diuisio. is verò, qui rem aliquam vendit, aut donat, priusquam ipsam tradat, nullum ius dominij transfert. l. penult. C. de rei venditio. l. alienatum. ff. de verbor. significa. sed tantùm actione personali ad rei traditionem conueniri potest. l. vlt. §. Lucius. ff. de dona. l. qui tibi. C. de hæredi. vel actio. vendit. igitur ex duobus emptoribus is potior censebitur, quò ad dominij adquisitionem & retẽtionemretentionem, cui priùs res ipsa tradita fuerit: licet in contrahendo posterior fuerit. l. siue autem. §. si duobus. ff. de publici. l. si ea res. §. vl. ff. de act. empt. receptum siquidem est

1

*frequentiori doctorum sententia, venditorem absolutè nec ad dandum, nec ad tradendum teneri, sed mistam esse eius obligationem: ita quidem, vt si dominus sit, dominiumq́;dominiumque per rei traditionem trans ferre possit in emptorẽemptorem, aut rem ipsam tradere: præcisè ad eius traditionem cogendus sit, si verò non habeat rẽrem, nec ipsam tradere possit, ad interesse teneatur, iuxta Martini opinionem relatam à gl. in l. 1. in prin. ff. de act. emp. & Accur. in §. precium. Insti. de empti. & vendi. vbi text. hanc partẽpartem probare videtur, quāquam veriorem esse existimant. Bar in d. l. 1. & in l. certi condictio. numero 21. ff. si certum petat. & in l. stipulationes non diuiduntur. q. 8. nu. 38. ff. de verbor. oblig. vbi asserit hanc opinionem Communem esse: idem eam sequuti fatentur Imol. Abb. nume. 10. & Feli. nu. 34. in c. cùm Ioannes. de fide instru. Ias. in §. actionum. num. 147. de actioni. Rebuffus in l. vnica. C. de senten. quę pro eo quod interest. verbo, quantitate. numero 10. Antoni Burgens. in rubr. de emptione. col. 1. cuius examinationem omitto. scio etenim posse iure defendi, maximisq́ue iurisconsultorũiurisconsultorum authoritatibus probari, venditorem & si rẽrem ipsam habeat, non posse præcisè cogi eam tradere, do|

p. 299

miniumq́ue trans ferre: imò liberabitur is præstando interesse secundum Accur. in d. l. 1. quæ quidem opinio aduersus communem latè instruitur ab Alciato in d. l. vnica. C. de sent. quæ pro eo quod inter. col. 3. & sequentibus. Sit modò satis rationem tradidisse, à qua non immeritò dict. l. quoties. constitutio processit: ea verò diligenter inspecta, aliquot perpendi poterunt ad ipsius constitutionis verāveram interpretationem.

Primum, eam decisionem admittendam non esse his casibus, quibus singulari quodam iure ex solo contractu citra traditionem transfertur dominium. tunc etenim, qui priùs contraxit non expectata rei traditione, præfertur cæteris, etiāetiam

2

*quibus rei traditio facta fuerit. quod Doct. communiter adnotârunt in d. l. quoties. maximè Iason col. 2. glo. & inibi omnes in c. si tibi absenti. de præbend. in 6. Abb. post alios. in c. continebatur. de his, quæ fiunt à præla. Abb. in ca. suggestum. 1. notab de iure patro. Ludouic. Gozad. consilio 13. numero 13. Panormit. consi. 91. num. 7. lib. 1.

Secundò deducitur ex his, re vẽditavendita duobus, quorum prior ecclesia, vel ciuitas est, in quas ex priuilegio dominium absque traditione transfertur iuxta legem vlt. C. de sacrosanct. eccle. priorem hunc emptorem præferendum esse, etiam si alteri postmodum res vendita & tradita fuerit. ita sanè fatẽturfatentur hi, qui præcedentem illationem probârunt. & Romanus consi. 298. siquidem constat, primo emptori dominium adquisitum fuisse ex solo contractu emptionis præter traditionem, & ideò traditio secundo emptori facta non potuit eidem dominium tradere. & probatur in c. Abbate sanè. de re iudica. in 6. gloss. expressim hoc voluit in dicto §. si duobus. ff. de publici. & Hippol. in l. qui duobus. ff. de falsis. idem glo. verb. in rem. & ibi Iason post alios nu. 25. in d. l. vl.

Tertiò, constat prædictam constitutionem non procedere in re à principe donata, vel vendita. Nam licet posteriori donatario, vel emptori tradita sit, prior tamen ex solo contractu absque traditione potiora iura habebit, quò ad dominium, quod ex sola donatione principis, vel contractu etiam sine traditione in eum trans latum censetur secundum Bal. & Iserni. in capi. 1. §. inuestitura. de noua forma fidelit. num. 2. Aretin. in l. 3. in princi. colum. 2. ff. de acquir. posses. Ioan. Andræ. in capitul. olim. de verbor. signifi. Bal. in proœmio feudo. nu. 28. Angel. in l. officium. ff. de rei vendicat. Ias. super vsibus feudo. num. 72. Deci. in l. traditionibus. numer. 4. Ias. ibi licet dubitantem num. 5. & Rogeri. à Mota. nu. 13. qui hanc opinionem fatetur cōmunemcommunem esse. idem notat Alex. consi. 187. col. vlt. lib. 2. & consi. 3. nu. 7. lib. 5. & consi 155. nu. 16. lib. 6. Ab. consilio 94. colum. vl. li. 2. Curt. Senior consil. 48. colum 5. & in specie ad l. quoties. interpretationem hoc adnotârunt Ias. ibi. col. 3. Ro. in d. consi. 298. idem Ias. consi 28. lib. 1. Gozadi. dicto consil. 14. num. 13. Zasi. in tract. feudorum. parte 5. fol. 3. & Paul. Parisi. consi. 11. numer. 58. libro 1. qui asseuerat hanc sententiam communem esse post Ias. in d. l. quoties. nume. 10. & tamen quia Doct. præsertim Bal. in d. §. in inuestitura. idẽidem & Ias. in dicto proœmio feudo. Dec. & Ias. in dict. l. traditionibus. idem Ias. in d. l. quoties. nu. 30. Alexan. & Parisi. in dictis responsis expressim distinguunt contractum à priuilegio: vt sanè ex contractu principis non trans feratur dominiũdominium absque traditione, ex priuilegio verò dominij translatio fiat statim nondum traditione sequuta. Et prætereà Andræas Isernia colum. 2. & ibi Martinus Laudens. in capitu. 1. quid sit inuestit. & omnium latissimè Lucas à Penna in l. vltim. C. de locat. prædio. ciuil. 2. & 19. libro 11. apertè probare conentur, & asserant, ex donatione facta à principe dominium minimè transferri ante apprehensionem possessionis, quibus subscripsit Iacobi. à S. Georgio de feudis. §. princeps. 2. colum. existimo, difficilem hāchanc quæstionem ita definiendam fore, vt si constet, principem voluisse rei dominium transferre statim citra aliquam traditionem, vel corporalem apprehensionem, id translatum esse dicamus, siue tractemus de contractu, siue de feudo, siue de priuilegio. Potest enim princeps hoc facere, quemadmodum & ipsa lex posset. quòd si dubia sit hac in re voluntas principis: tunc sanè in priuilegijs, aut vbi iure priuilegij is vtitur in alicuius rei donatione præsumendum est, dominium ex voluntate tacita principis translatum statim fuisse absque traditione. eadem voluntas constare poterit ex verbis à principe donationi, aut contractui adscriptis. Si verò de simplici contractu tractemus, dicendum est, non esse translatum dominium absque traditione, vel apprehensione possessionis: cùm in contractibus præsumendum sit, principem iuxta iuris cōmuniscommunis regulas & decisiones contraxisse, quia equidem distinctionem tradidêre hac in controuersia Decius in l. certi condictio. §. vl. num. 7. ff. si certum petat. idem consilio 187. numero 4. & consilio 689. colum. vl. Iacobinus in dicto §. princeps. colum. penul. versicu. 8. & Carol. Molin. in dict. Alexan. consilio 3. numer. 7. lib. 5. atque ita intelligenda est prior DoctorũDoctorum opinio, quæ probatur in c. si tibi absen. de præben. in 6. eademq́ue ratione erit accipiẽdaaccipienda interpretatio, quam ex hac resolutione passim interpretes vtriusque iuris adnotauerunt ad dictam constitutionem. l. quoties.

Quartò, ex eadem radice discuti potest, an verum sit, quod Hostien. & Ioan. And. opinantur in c. continebatur, de his, quæ fiunt à prælat. probā| p. 300tesprobantes

4

* decisionem. l. quoties. non procedere in ecclesia venditrice, nec in venditore, qui ecclesiasticus sit, cũcum in eis sit maximè reprobata variatio & illusio. ca. quod autem. de iure patro. Cle. cùm illusio. de renunciat. & ideò in ea specie prior emptor præfertur posteriori: etiam si ei facta fuerit traditio, priusquam primo emptori. idem tenent Roma. consilio 298. idẽidem in Authen. similiter. C. ad l. falci. 12. speciali contract. Gozadi. consilio. 14. numero. 14. Alex. consi. 83. num. 5. lib. 7. Hip. in singul. 82. à quibus libentissimè dissentio, perpensa ratione, ex qua deducta fuit. l. quoties constitutio. Siquidem ecclesia venditrix non transfert in emptorem dominiũdominium absque traditione, quod manifestum est. Igitur prior emptor dominium non habens minimè præferendus erit posteriori, cui dominium ex traditione quæsitum est. nec quidquam facit, variationem esse improbatam in ecclesiasticis personis, & in ecclesiarum administratoribus: nam idem ipse fateor, ac demum colligitur, malè fecisse venditorem, qui duobus ex interuallo eandem rem vendiderit, non tamen sequitur ob id, secundum emptorem, cui res tradita fuerit, in dominio potiorem non esse: quib. adducor, vt existimem, esse admittendam dictæ constitutionis decisionem etiam in ecclesia venditrice, & in ecclesiasticis venditoribus, sequutus Anto. Ancha. Abb. & Imol. in dicto c. continebatur. & ibi Card. Barth. Soci. consilio 29. libro 4. Ias. in l. vlt. num. 29. C. de sacrosanct. eccl. eundem Ias. in d. l. quoties. nu. 20. qui & Paris. cons. 11. lib. 1. nu. 20. asserunt, hanc opinionem CōmunẽCommunem esse. idem fatetur Alex. eam sequutus in consil. 122. lib. 5. col. 2.

Quintò, eadem constitutio proculdubio intelligenda est, vbi secundus emptor bonam fidem habet: nam si is mala fide, id est, non ignarus

5

*primæ venditionis, eandem rem emerit, licet eidem tradita sit, nihilo minùs per primum emptorem res ab eo reuocabitur & euincetur. glo. verb. iure. Alberi. Sali. & Ias. numer. 26. in dict. l. quoties. glos. communiter recepta in d. c. si tibi absenti. quam dixit singul. esse Ioan. Lupi in rubric. de donation. §. 81. numero 11. idem notat Bald. in rub. C. de his, quæ in fraud. credito. col. 1. Ias. in §. item si quis in fraudem. de actio. num. 116. Hip. in dicta l. qui duobus. numero 10. ff. de fals. Ripa lib. 3. respons. c. 8. idem Iason in l. vlti. numero 28. C. de sacrosanct. eccle. Quòd si primus emptionis titulum habeat, posterior autẽautem cui res prius tradita fuit, causam donationis: tunc & si donatarius prioris emptionis inscius fuerit, ac bona fide rem gesserit, potior erit is, qui rem ipsam emerat, sicuti Bald. Iason & Ioan. Lupi. in præcitatis locis censent. Nam licet in emptione & alienatis titulo oneroso verum sit, tàm venditorem, quàm emptorem, vt alienatio reuocetur, participem fraudis esse oportere. l. 1. ff. quæ in fraudem credito. vbi tamen donationis titulo res possidetur, nulla fraudis scientia in donatario exigitur. l. ignoti. C. de reuoc. his quæ in fraud. cred. l. qui autem. §. similiq́ue modo. ff. quæ in frau. cred.

Sextò, si vter que emptor probet, rem sibi traditam fuisse, nec appareat, cui priùs tradita fuerit, dubitatur, quam in partem accipienda sit pręsum

6

*ptio: & sanè præsumetur res priùs tradita priori emptori, qui iustior & potior est seclusa traditione, secundum Iaco. Arenæ. Cynum vlt. q. & Ias. nu. 37. in d. l. quoties. Bal. in l. post sententiam. col. 2. C. de sent. & interloq. omn. iu. Bald. & Angelus in l. siue autem. §. si duobus. ff. de Publicia. Roma. in singul. 377. Alexan. consil. 92. numero 12. & consil. 109. numero 6. libro 5. & consi. 81. num. 4. libro 7. Iason in dicta l. vlti. nume. 28. Hippo. in dicta l. qui duobus. num. 8. quod verum est, vbi vterque probat preciũprecium numerasse, alioqui is potiora iura obtinebit, & pręsumetur rem ei priùs traditam fuisse, qui probat precij numerationem, quòd Bal. scripsit in cap. si facta. col. 1. si de feudo fuerit contro. inter do. & agna. vas. cui consentiunt Roma. Iason & Hippol. proximè citati, & Alexan. in additionib. ad Bart. in d. l. siue autem. §. si duobus. argumento deducto à tex. in §. venditæ. Instit. de rerum diuisio. quod est animaduertendum, simul & considerandum, quis priùs hoc in dubio precium numerauerit.

Septimò, si rationem principalem dictæ constitutionis obseruemus, planè constabit, locum

7

*non fore eius decisioni, vbi res vendita fuerit cum pacto, vt non possit ab ipso venditore alienari, & præmissa ad contractus, & pacti robur hypotheca. In hac etenim specie, & si res secundo vendatur, fiatq́ue traditio ipsius emptori, dominiũdominium non transfertur, & impeditur eius translatio ratione appositi pacti. tex. singul. in l. si creditor. §. vltim. ff. de distract. pignorum. cuius ipsememini hoc lib. c. 15. num. 3. atque ita quantum ad intellectum. l. quoties. Iason inibi num. 28. & consil. 5. versicul. 6. lib. 3. Thomas Ferratius cautela 48. co. 2. adnotârunt, quos sequitur Andræas Tiraquel. libro 2. de retract. §. 3. gloss. vnica. numero 4. quo in loco dum mentionem fecit Iasonis in dicta l. quoties. falsò opinatur ibidem, Iasonem hanc quæstionem non exactè tradidisse: Sed aliam, quam circa hypothecam, Cynus Ioann. Fab. Bald. Salicet. & Paul. examinârunt, verè opinantes, priorem in hypotheca potiorẽpotiorem esse, licet posteriori priùs fuerit facta traditio. NāNam hoc & ipse Iason numer. 11. scripsit. id verò quod modò tradimus ad l. quoties. dicto nu. 28. distinctim omninò docet.

Octauò, non est prætermittendum, eadem re duobus ex interuallo vendita, & posteriori tra|

p. 301

dita ab eo, qui nec dominus illius est, nec iure vendere poterat, si posteà dominus eiusdem rei efficiatur, ratam effici quò ad dominij translationem vltimam venditionem, traditionemq́ue ex ea sequutam. quod deduci potest à Iurisconsulto in lege. si à Titio. ff. de rei venditio. l. cùm vir prædium. ff. de vsucapionib. l. si quis alienāalienam. ff. de action. emptio. quibus locis suffultus Ludouic. Roman. in consil. 270. colum. 1. hanc sententiam probat, quem sequitur Hippolyt. singula. 82.

Nonò, eadem profectò ratione quæritur, sit ne lo

8

*cus dictæ constitutioni in locationis cōtractucontractu, vt tandem duobus eadem re locata, is potior sit, cui priùs tradita fuerit, licet tempore posterior, quibusdam etenim visum est, eum potiorem esse, qui prius conduxerit, licet alterires fuerit prius tradita, cum eo cesset ratio leg. quoties. quæ dominij adquisitionem respicit per ipsam apprehensionem. l. si ea res. §. vltim. ff. de actio. emptio. nec locatio ius aliquod reale transfert. l. non solet. vbi gloss. & Bartol. ff. locati & l. emptorem. C. eodem titulo. Hoc ipsum probatur authoritate Iurisconsulti in leg. in operis. ff. locati. vbi operis duobus locatis satis faciendum est priori conductori. quam ob rem Iason in dicta lege, quoties. 13. limitatione, & numero 32. hanc sententiam ad illius legis interpretationẽinterpretationem elegit. Quæ dubia videtur ex eo, quòd licet in conductorem per traditionem non sit translatum dominium, nec ius reale, is tamen potentiùs ius habet, cùm habeat saltem rei detentionem, à qua si expelleretur, ante omnia iudicis officio restituendus foret ad similitudinem eius, qui cùm possideret, fuerit expoliatus. l. Attilius Regulus, & ibi Bartolus & Paulus. ff. de donation. notatur in l. officium. ff. de rei vendi. & præter eà is, qui ex secunda locatione detinet, iure retentionis se defendit à priori conductore, qui tantùm habet actionem personalem non realem, vt constat, actio verò personalis non datur contra secundum conductorem, sed contra locatorem, & ideò Iasonis opinio admittenda est, si secundus conductor, cui res priùs tradita fuit, possessioni non incumbat: quòd si rem ipsam is possideat, nulla poterit actione impeti, imò præferendus erit priori conductori, ab eoq́ue defendendus, sicuti opinantur Rotæ iudices decisione 1. titulo de locato. in antiquioribus. & decisione 879. in antiquis. Bartholome. Soci. consil. 29. lib. 4. & Alex. consil. 122. colum. 2. lib. 5.

Decimò, an sit locus dict. l. quoties. vbi prior venditio iurata fuerit, à plerisque dubitatur, eam tamen dubitationem ipse examinaui in Epitome de sponsalibus. parte prima, capitulo quinto numero 9. Cæterùm plura ad præmissæ constitutionis enucleationem requirenda sunt à Iasone ibidem. cui adde Carol. Molinæ. in consuetudi. Parisi. §. 30. quæstion. 21. & de Clausula constituti Deci. in leg. contractus. numer. 14. ff. de regul. iuris. eundem consilio 598. & Hippol. singula. 82. Andræam Tiraquellum. de constituto, parte 1. numero 21. & sequenti. vsque ad 28.

p. 302

CAP. XX

IMMVNITAS, quod frequentiùs est pro exemptione à muneribus, & honoribus assumitur. l. 1. ff. de iure immu. nam authore Festo immunis est, qui præstare mu

1

*nia non tenetur. Sic immunitas ecclesiastica dicitur ecclesiastica libertas, quæ & ad rerum & personarum ecclesiasticarum libertatem & exemptionem pertinet, vt hæ sint ab oneribus, & publicis muneribus liberæ, & immunes. text. est in c. aduersus. de immuni. eccles. quo in loco libertas personarum, ecclesiastica immunitas dicitur. notat Syluester, verbo. immunitas. in princ. nec id temerè admonemus: sed vt ad interpretationem constitutionum, quæ pœnas infligunt violantibus ecclesiasticam immunitatem, expeditũexpeditum sit, easdem pœnas etiam obtinere aduersus eos, qui non tantùm ecclesiarum priuilegia, & exemptiones perturbant, sed & personarum ecclesiasticarum immunitatem infringunt. Tametsi Caiet. verb. immunit. §. vlti. scripsit, immunitatem ecclesiasticam à libertate ecclesiastica in eo differre, quòd libertas ad personas, immunitas verò ad ecclesias, res & templa pertineat, adducit tex. in extrauag. 1. de priuileg. col. 4. versi. incendiarios. inter communes. qui tamen immunitatem ecclesiarum à libertate ecclesiastica distinxit, non autem ecclesiasticāecclesiasticam immunitatem & libertatem ecclesiasticam differre probat. Nos verò hoc in capite alijs omissis, de ecclesiarum immunitate tractabimus, inquirẽtesinquirentes, quo iure statutum sit, neminem vtcunque sceleratum ab ecclesia inuitum extrahendum fore, ac deinde examinantes quid iura circa hoc tradiderint. quamobrem tribus duntaxat conclusionibus prænotatis, plura ad hanc rem pertinentia deducemus.

Prima conclusio. Hæc templorum, & ecclesiarũecclesiarum immunitas iure naturali statuta non est, nec ex eo vetitũvetitum, criminum authores etiam inuitos ad punitionem à templis extrahi. quod probatur,

2

*hæc etenim immunitas non est de primis principijs iuris naturalis, quæ dictant, nulli nocendum esse, ratione viuendum fore. Nec ab his necessariò deducitur, nam licet Deum colendum esse, ad ius naturale pertineat, non ex hoc sequitur, homicidam fugientem ad templum vel ecclesiam, non esse inde deducendum, vt puniatur, siquidem criminum punitio iure naturali, diuino & humano stabilita est. Et præter ea ius naturale tolli, aut mutari humanis constitutionibus non potest, licet ab his declarari possit, sicuti probauimus in epitome de sponsalibus. 2. parte, capitulo sexto. §. 9. numero secundo. & tamen ecclesiarum immunitas non tantùm quò ad declarationem, sed & quò ad nouam constitutionem humanis iuribus, & legibus subijcitur, quod nemo negabit. igitur consequens est, eam iure naturali statutam nōnon esse.

Secunda conclusio. Immunitas hæc ecclesiarum iure diuino, quod vt lex diuina in ecclesia Christi custodiendum est, minimè statuitur. leges etenim veteris testamenti aduentu Christi expirârunt. capitu. translato. de constit. tradit Thomas 1. 2. quæstio. 98. articu. 1. & quæst. 104. artic. 3. Magister in 4. sentent. distinct. 3. & ideò quamuis lege Mosaica ab altari nullus ad punitionem criminis euellendus esset, non deducitur ex eo, hanc immunitatem diuina lege sancitam apud ecclesiam esse: lege verò Euangelica non est hæc immunitas statuta, quemadmodum ex sacris Euangelijs apparet, & ratione probatur: quia à Christo Iesu nulla lex instituta fuit, præter naturalis iuris præcepta, nisi de his, quæ ad sacramenta & articulos fidei pertinẽtpertinent omninò, authore Thom. 1. 2. q. 108. arti. 1. & 2. & quod lib. 4. articu. 13. sed isthæc immunitas iuris naturalis non est, nec ad sacramenta, nec ad fidei articulos attinet, ergò non est iure diuino Euangelico instituta.

Tertia conclusio. Immunitas ecclesiarum iustè, sanctè, & legitimè, ad Christianæ religionis vtilitatem, sacrorum Canonum Ecclesiæ vniuersalis, sanctorumq́;sanctorumque virorum authoritate, humano & positiuo iure fuit, & est statuta. Hæc probantur: Num. etenim c. 21. Moses æneũæneum serpentem exaltauit, ad quem confugientes saluti erant. Num. item c. 35. iussit Deus quasdam ciuitates constitui in præsidia homicidarum, fugitiuorum. idem legitur c. 20. losue. & Deuteronom. cap. 19. atque Exodi 21. altare ipsum Dei hoc priuilegio instituitur, vt ad id confugiens extrahi, aut diuelli ad punitionem inuitus non posset. idem traditur 3. Reg. c. 1. 2. & 3. quibus veteris testamenti authoritatibus hæc templorũtemplorum, & ecclesiarum immunitas comprobatur: & ostenditur iustissimè lege humana statutam esse. sunt & ad hanc partem comprobandam diui Augustini, aliorumq́;aliorumque sanctorum virorum testimonia, quorum Gratianus meminit 17. quæstione 4. præsertim capitu. miror. c. reum. c. constituit. & c. definiuit. vbi & concilia ad id citantur. textus celebris in capitu. inter alia. c. penultim. & finali, de immuni. ecclesi. c. id constituimus. 17. quæst. 4. l. 2. 3. & l. præsenti. C. de his, qui ad ecclesi. confugi. Regia l. 2. tit. 11. par. 1. His accedit, quod & apud veteres, quibus veri Dei cognitio deerat, aris & templis honos hic habebatur. NāNam & apud Plautum in Mostellaria actu. 5. scena 1. Tranio seruus ne à Teuropide & Lorarijs puniretur ad aram confugiens, inquit, interim ego hanc aram occupabo. Te. Quid ita? Tra. NullāNullam rem sapis, ne enim illi huc confugere possint, quæstioni quos dabit, & rursus ipse Tranio Sic |

p. 303

tamen huic consilium dedero, nimio plus sapio sedens, tùm consilia firmiora sunt de diuinis locis.

Item apud eundẽeundem Plautum in rudente, Act. 3. Scena 3. Trachalio admonet Palæstram, & Ampeliscam, vt in ara assideātassideant, ne per vim abducantur, sic enim inquit. Ne, inquāinquam, timete, assidete hîc in hac ara. Ampelis. Quid ista ara plus prodesse nobis potest, quàm signum Veneris in phano hic intus, quod amplexæ modo, vnde abreptæ per vim miscræ? Et Scena 4. Labrax inquit, mihi non liceat ancillas meas Veneris de ara abducere? Dæmones. est lex apud nos. Hactenus apud PlautũPlautum. Athenis etiam erat ara misericordiæ, quam Herculis nepotes postquam is è terris migrauit, collocârunt, vt esset eis Asylum à qua nemo abduci posset, timentes insidias eorum, quos auus afflixerat, authore Statio lib. 12. Thebaidos.

Vrbe fuit media nulli concessa potentum
Ara Deûm, mitis posuit clementia sedem.

Eum legito, apud quem satis cōstatconstat, hanc aram misericordiæ omnium confugium fuisse, nulliq́;nullique Deorum nominatim dicatam.

Huc victi bellis, patriaq́;patriaque à sede fugati,
Regnorumq́;Regnorumque inopes; scelerumq́;scelerumque errore nocentes
Conueniunt, pacemq́;pacemque rogant.

Huius aræ ignoti Dei meminit Paulus Apostol. Act. c. 17. secundum Nicolaum Lyranum inibi. & Gersonem tract. 6. super Mag. Templum quoque Dianæ Ephesiæ eiusmodi fuit, vt ex eo nemo quouis crimine damnatus educi posset. Cuius Cicer. 3. in Verrem actione meminit, scribit & ad hæc Iustinus lib. 28. in hunc modum, Laodamia autem cùm in aram Dianæ confugisset, concursu populi interficitur. Quod facinus Dij immortales assiduis cladibus gẽtisgentis, & propè interitus totius populi vindicauerunt. nam sterilitatem, famemq́;famemque passi, & intestina discordia vexati, externis ad postremum bellis penè consumpti sunt. Miloq́,Miloque Laodamiæ percussor in furorẽfurorem versus, nunc ferro, nunc saxo, in summa, dentib. laceratis visceribus, duodecimo die interijt. Hactenus Iustinus mentionem faciens Aræ Dianæ non Ephesiæ, sed Epirotæ. erat & apud Lacedæmonios Templum Palladis Chalciœcæ, quo confugit Pausanias proditionis accusatus, cuius & nos statim mentionẽmentionem habebimus. traditum etiam est, Orestem matre occisa, cùm à tribus furijs infestaretur, in Templum Apollinis confugisse, nec ausas ingredi Eumenidas, sed expectasse dum exiret, hinc Vergilius lib. 4. Aeneidos.

Aut Agamemnonius scenis agitatus Orestes
Armatam facibus matrem, & serpentibus atris.
Cum sugit, vltricesq;vltricesque sedent in limine diræ.

Quod Statius Aræ misericordiæ, & ignoti Dei tribuisse videtur, dum scribit:

Et à misero matrem summouit Oreste.

Asyla item apud veteres passim constituebantur, erantq́;erantque loca sacra, vnde fas non erat quenquam rapere, ex a particula priuatiua & συλάω, rapio. vel συράω itidem rapio, ac mutata r. in l. authore Seruio lib. 8. Aeneidos. cuius meminêre Catelli. Cotta dictione. Asylum. & Ludouic. Viues libr. 1. Augustini de ciuitate Dei, c. 34. vnde Liuius ab vrbe condita. libro 36. author est: Templum Apollinis Delium Asylum fuisse. Primus omnium Asylum condidit Cadmus, vt Thebas, quas nuper ædificauerat, maiore populo compleret. Huius exemplum Romulus imitatus est, cùm Romam condidisset. Asylum enim constituit authoribus Liuio lib. 1. Dionysio Halicarnassæo. lib. 2. Augustino d. c 34. Iuuenali, Satyra 8. ad finem. Strabone lib. 5. Patricio de Regno libr. 8. tit. 16. cuius quidem Asyli frequentissimè authores meminerunt, præsertim Ouid. lib. 3. Fastorum.

Romulus vt saxo lucum circundedit alto:
Quilibet huc, inquit, confuge tutus eris.

Erant in Græcia & Asia plura Asyla, quæ nominatim traduntur à Cornelio Tacito lib. 3. & Virgilio Polyd. lib. 3. de inuentio. rerum capi. 12. Alexandro ab Alexandris libr. 3. capit. 20. sitq́u;sitque Asylimentio apud Iurisconsultum in l. quis sit fugitiuus. §. apud Labeonem. ff. de ædil. edict. vbi elegātereleganter Budæus explicat, Asylian dici ius hoc libertatis, & veniæ, quod quis apud Aras consequitur, quam immunitatem ecclesiarum vulgò vocamus. Asyli etiam secundùm eundem dicebantur homines sacrosancti, quos attingere sine piaculo non licebat, nec præhendere, vt apud Romanos Tribuni plebis, atque ita Philostratus statuam Tiberij Asylam fuisse perhibet ex eo, quòd ad eam confugientes, inuiti inde abduci non poterant. Quibus tandem satis ostẽdimusostendimus, apud Christianæ religionis cultores sanctissimum esse, vt templis ius Asyliæ, & immunitatis religiosissimè seruetur, & firmiter statuatur, quandoquidem & illo seculo, quo vana Deorum colebantur Simulachra & idôla, eorum aris ius hoc concessum fuit. Quò sit, vt constitutiones canonicæ, quibus hæc immunitas stabilita est, veteris diuini iuris, sacrorum conciliorũconciliorum, ex authoritatibus, exemplisq́;exemplique GentiliũGentilium comprobetur, licet iure diuino, quod modò lex diuina dicitur, vimq́ue legis habet, statuta non sit. quamuis Ioannes Igne. in l. 1. in princi. ff. ad Syllan. nume. 26. & sequentibus probare conetur, immunitatem ecclesiarum, iuris & legis verè diuinæ esse. ex his tamen plura deducuntur.

Primum, in materia, & tractatu immunitatis ecclesiarum, etiam apud iudices seculares, standũstandum esse potiùs iuris Pontificij decretis, & statutis,

3

*quàm iuris Cæsarei sanctionib. pertinet enim |

p. 304

hoc ad honorem, & reuerentiam exhibendam locis sacris, quorum Cura ad Pontifices, & pręlatos ecclesiasticos spectat, & ideò eorum leges hac in re secularibus præferendæ sunt, quemadmodum voluêre glo. in d. c. inter alia. & in c. sicut antiquitus. 17. quæst. 4. Oldr. cons. 154. Imo. in Clem. 1. in fine. de pœnit. & remis. & ibi Cardin. & Bonifaci. de Vitalinis. Abb. in d. c. inter alia. nu. 24. Fulgo. in l. fideli. C. de his. qui ad ecclesi. confugi. Ioan. Fabr. in §. sed hoc tempore. Instit. de his, qui sunt sui vel ali. iur Alex. consi. 143. lib. 7. col. 2. & 3. Chassan. in consue. Burg. rubri. 1. §. 5. versi. Archidiacon. nu. 111. Petrus Belluga in Specu. principum rub. 11. §. sed quia. nume. 12. quorum opinio Communis est, & omninò tenenda aduersus Salyc. in Authen. 2 qui. C. de adulte. in fin. Ang. Aret. de malefi. §. fama publica. versi. quarto quæro. Pract. Ferrari. in forma inquisitionis. nu. 31. Carol. Moli. in dict. Alexandr. consilio 145. & Alciat. regula 3. de præsumptionib. præsumptione 33. quibus minimè consentiendum est, modò sacrorum canonum decisiones rectè, & iuxta authorum sensum intelligantur.

Secundum, ecclesiam cultui, & ministerio diuino dicatam, & in qua diuina officia celebrantur & si consecrata non sit, hoc immunitatis priuilegium habêre. tex. expressim id probat in capitul. ecclesiæ. de immunit. ecclesi. & tamen dubitatur, an idem sit, vbi ecclesia dicata est cultui diuino, nondum consecrata, & in qua hactenus

4

*officia diuina celebrata non sunt? Nam gloss. in dicto capitulo. ecclesiæ. requirit diuinorum officiorum celebrationem, sed frequentiori interpretum sententia obtentum est, ecclesiam authoritate episcopi constructam, hac immunitate gaudêre, licet nec consecrata sit, nec in ea adhuc diuina officia fuerint celebrata, quod ita visum est Gulielm. Imolæ, & alijs in dicta Clem. 1. Host. Ioan. And. Card. Henric. col. 2. in dicto c. ecclesiæ. & Syluestro, verb. immunitas. 1. q. 1. tametsi plurimum hac in re valeat consuetudo secundum Abb. ibi. & Guliel. Mainerium in l. nemo dedomo. nume. 21. ff. de reg. iur. quæ quidem potissimum est inspicienda, & prætereà præcauendum, ne hisce temporibus canones ipsos extendamus, cùm oporteat audaciāaudaciam reprimere eorum, qui passim crimina hac immunitate freti committunt, qua ratione aliquot in vrbibus prælati immunitatem istam tantùm admittunt, & tutantur aduersus iudices seculares in his ecclesijs, quæ sanctissimam EucharistiāEucharistiam ad publicam venerationem, & adorationem cōtinuòcontinuo habent.

Tertiò, constat & idem immunitatis ius hospitalibus authoritate episcopi cōstructisconstructis competere, secundum Archidiac. in c. definiuit. 17. q. 4. Bal. in l. si quis ad declinandam. C. de episcop. & cleric. §. in omnibus. num. 21. Alex. consil. 9 2. col. libro 2. Felin. in c. de quarta. de præscripti. colu. 3. & Xuares in l. 2. titul. De los gouiernos. q. 5. Gulielm. Maine. in d. l. nemo de domo. nu. 21. tex. optimus in l. omnia. C. de episc. & cler. Quibus addit Panormit. in dict. cap. ecclesiæ. num. 7. standum esse hac in dubitatione consuetudini, quod verissimum esse censeo. possunt & ad hanc illationem adduci plura, quæ Curti. Iunior tradit consi. 20.

Quartò, deducitur ex his, hanc immunitatem non tantùm ecclesijs concessam esse, sed etiam quadraginta passibus circum ecclesiam matricem.

5

*c. sicut antiquitus. 17. quæst. 4. & triginta passibus circum alias ecclesias. c. definiuit. & c. quisquis. eadem causa & quæstione. Oldrad. consil. 55. Abb. Henric. & Doctor. in dicto ca. ecclesiæ. Syluester, verb. immunitas. 3. in princip. Hoc tamen moribus receptum non est, sicuti & Ioannes Igneus testatur in l. 1. in princip. nume. 58. ff. ad Sylla. nam & Archid. scribit in c. quisquis. 17. q. 4. ecclesias intra muros ciuitatum constructas non habêre hanc immunitatem, quò ad horum passuum circuitum: quod ad consuetudinem maximè accedit, sed id videtur accipiendũaccipiendum quò ad ecclesias intra castellorum muros constructas. text. in d. c. quisquis. Passus verò quinque pedes habet. gloss. in l. 3. ff. de verbo. signifi. glo. in c. sicut. 17. q. 4. Regia lex 4. titu. 13. parter. Columella lib. 5. de re rustica. c. 1. Isidorus & alij communiter, ex eo sic dictus, quòd passis & extensis brachijs hanc mensuram conficiamus, vt Isidorus existimat, cui subscripsêre Alcia. in libro, de quinque pedum præscriptione. & in l. mille passus. ff. de verbo. signifi. Corasi. in l. 1. ff. de serui. nume. 107. Oldendorpius de actionib. ti. de rei vendicatione. Pes decem & sex digitos transuersos continet secundum Alciat. Corasium, & Oldendorpium, ac Constanti. Harmenopul. lib. 2. titu. 4. Epitomes iuris ciuilis. Budæ. lib. 1. de asses. Nebris. in lexico iuris ciuilis, dictione digitus. Isiodorum lib. 15. Etymologi. c. 15. tametsi glo. in d. c. sicut antiquitus. Docto. in l. 1. ff. si quis cautio. & dicta Regia lex 4. errore forsan numeri quindecim tantùm digitos pedi tribuant. Hinc pes in vncias, vtas, diuisus, cōstituitconstituit semissem, est enim semis octo digitorum. Hispani vulgò, xeme, dicimus paululùm corrupta dictione. Sic duodecima pedis pars vncia dicitur, & est crassitudo pollicis vnius, vulgò pulgada. palmus, est quarta pedis pars, habetq́ue quatuor digitos, ac dicitur, quadrans, dodrans: verò habet duodecim digitos, appellaturq́ue Græcè Spithame, cuius & Plinius meminit libro 7. c. 2. & item Latinè palmus maior, quem ita Hispani vocamus, id est, mensuram, quæ fit extensis articulis à minimo vsq;vsque ad pollicem, habetq́;habetque nouem pollices.

p. 305

Olim itinera distinguebantur per miliaria, lapidib. erectis mille quibusq;quibusque passibus, vnde quintus ab vrbe lapis dicebatur locus distans ab vrbe quinq;quinque miliaribus. l. propter litem. ff. de excus. tut. §. qui autem. Instit. de excus. tutor. quod & Nebrissensis adnotauit in lexico iuris ciuilis, dictione, lapis. quibus addendum est, leucāleucam, dictionem Gallicam esse inspecta eius prima origine, & significare mille & quingentos passus, authore Ammiano Marcellino lib. 16. Hispani tamen tribus miliaribus leucam definiunt. Regia l. 3. ti. 16. par. 2. cui adde Host. & Abb. in c. ex parte B. de foro com. nu. 1. qui duodecim leucis tribuunt viginti miliaria, sunt & qui cẽseantcenseant, passum inde ita dictum, quod spatium significet immensum passis & extensis pedibus, vno inquam, anteriori, altero verò posteriori, & tribus intermedijs.

Quintò, infertur palatium episcopi hoc ius immunitatis habêre. tex. in c. id constituimus. 17. q. 4. quo in loco glo. id procedere existimat, etiamsi domus episcopi sit extra quadraginta ecclesiæ passus constituta, quod probant Innoc. & Hosti. in d. c. inter alia. Abb. in c. ecclesiæ. nume. 9. & ibi Henric. col. vlt. de immu. ecclesi. quorum opinio Communis est, etiamsi alijs visum fuerit, hanc immunitatem nōnon aliter palatio episcopi iure concedi, quàm si constructum sit intra quadraginta matricis ecclesiæ passus. quos Oldra. sequitur consi. 55. & praxis forensis frequenti omnium consensu recepit.

Sextò, apparet dubiam esse opinionem illorum, qui censent, fugientem ad sacerdotem Eucharistiam manibus portantem, hac immunitate gau

6

*dere, vt in de euelli inuitus non possit: immunitas enim templis à canonibus concessa est propter honorem & reuerentiam, quæ locis sacris, diuinoq́;diuinoque cultui dicatis debetur, & ideò maiori profectò iure idem priuilegium sacratissimo Dei maximi corpori datum esse existimandum est, sicuti existimârunt Archidi. in c. quæsitum. 13. q. 2. Abb. in c. sanè. de celeb. mis. & ibi Docto. Roma. singu. 335. Cate. Cotta, dictione, rationis identitas. Albert. in c. 1. de hæretic. in 6. q. 13. nu. 18. & est hæc opinio Communis secundum Ludouicum Gomezi. in §. pœnales. de actio. num. 50. qui quidem omnes & Ioan. Lup. in Rubr. de dona. §. 38. nu. 5. fatentur secus esse dicendum, vbi captus in carceribus ad Eucharistiam, quæ ad eum adducitur, fugerit. Ego sanè fateor, maiorem honorem exhibendum fore Eucharistię, quàm ipsis templis, quibus ob ipsam Eucharistiam plura priuilegia conceduntur, tamen cùm immunitas hæc canonibus statuta sit, & nullibi Eucharistiæ hoc ius extra ipsas ecclesias datũdatum fuisse legamus, dubius sum, an vera sit interpretum frequentissima sententia, cui etiam aduersatur gl. celebris. in d. c. quæsitum.

Septimò, deducitur ex his, quæ præmisimus, neminem ab ecclesia violenter, & per vim abducẽdumabducendum fore, etiamsi graue crimen perpetrauerit. hoc probatur in d. c. inter alia. & canonibus, qui ad hanc immunitatem comprobandam hoc capite adducti fuerunt. Item & Regia l. 2. ti. 11. par. 1. quamuis Iaco. de Rauennis, & Petrus à Bella Pertica in l. 2. C. de his, qui ad eccle. confug. opinentur, immunitatem istam non prodesse his, qui graue delictum commisêre. quibus refragantur Panor. in d. c. inter alia. nu. 24. & Alex. consi. 154. lib. 7. & frequẽtissimèfrequentissime omnes qui materiam istam tractauêre.

Octauò, constat homicidam proditorium, quiq́ue alium insi diosè occiderit, ab ecclesia inuitum, & publica vi ad punitionem criminis abduci

7

*posse. text. singul. in ca. 1. de homicidio. quem in hunc sensum interpretantur gloss. Ana. & Feli. ibi. Areti. in c. cùm non ab homine. col. 10. Guido Papæ decisio. 121. Regia lex vltim. titu. 11. par. 1. Abulensis c. 21. Exod. Alexand. in dict. consil. 145. lib. 7. nu. 5. Specu. in tract. de concilio. 2. par. titu. 45. Eleganter Nicol. Boëri. decisi. 109. asseuerans opinionem hanc apud Gallos admissam faisse. & planè hic est verus sensus præfati capitis, quod deductum est ab ea lege, quæ Exod. ca. 21. refertur. Nam & Ioab, qui duos principes insidiosè occiderat, cùm ad altare confugisset, iussu Salomonis apud ipsum altare occisus est. 3. Regum c. 2. & narrat Iosephus libro 8. antiquitat. c. 1. idem tenent Ancharan. in dicto capitulo primo, & in dicto cap. inter alia. Practica Ferrar. in titu. de forma inquisitionis. Alciat. de præsum. reg. 3. præscript. 33. & libr. 7. Parerg. c. 6. Chassa. in consuetu. Burg. Rub. 1. §. 5. versi. Archidiaconus. nu. 113. Quę quidem interpretatio Communis est, & consuetudine Christiani orbis admodum recepta. Imò & idem esse in eo, qui alterũalterum proditoriè percusserit, tametsi ex percussione mors sequuta non fuerit, explicat eleganter Io. Igneus in l. 1. §. si dominus. num. 7. ff. ad Syllan. dicens, nu. 20. ita iudicatum fuisse, licet Boëri. in dict. decisi. 109. & Rebuffus 2. Tomo RegiarũRegiarum constitu. ibi tracta. de immunitate, arti. 1. quæst. 5. existiment, in percutiente nōnon esse hanc sententiam admittendam. Verùm opinio contraria placuit potiùs Panorm. qui in d. c. 1. probare conatur, etiam proditorium homicidam ab ecclesia inuitum abduci non posse, ex eo, quòd inter casus exceptos à regu. in d. c. inter alia. expressa, hic minimè contineatur. idem probant Henri. in c. vlt. col. 2. de immuni. eccles. & Albert. in c. 1. de hæret. in 6. q. 11. num. 69. quæ ratio minimè conuincit, cùm ex sequentibus appareat, alios casus à regula excipiendos fore, præter nominatim expressos in dicto c. inter alia. Respondet tamen Panor. ad text. in d. c. 1. dicens, eāeam decisionẽdecisionem non esse intelligendāintelligendam in homicida laico ad ec|

p. 306

clesiam confugiente, sed in clerico proditoriè alium occidente, vt is causa cognita à iudice ecclesiastico, actu & solenniter sacris ordinibus exautoratus & degradatus, iudici seculari tradatur, vt per eum occidatur, quasi propter hoc crimen, & similia, ratione grauissimi excessus clericus in sacris constitutus sit degradandus, & tradendus iudicibus secularibus, non expectata eius contumacia, etiamsi incorrigibilis nōnon sit, ad exemplum, & imitationem grauissimorum quorundam scelerum, quibus id à iure canonico statutum esse apparet, vt in hæretico, falsario literarũliterarum Apostolicarum, Assassino, & reliquis, eandem sententiam repetit Panor. in d. c. cùm non ab homine. & in c. at si clerici. in prin. nu. 39. de iudi. Anch. in consi. 158. & in regu. ea, quæ. q. 19. de reg. iur. in 6. Fel. in c. 1. de const. nu. 49. Guid. Pap. q. 121. Alci. in d. c. cùm non ab homine. nu. 22. Guliel. Bened. post repet. c. Raynutius. de testa. in q. de homicidio. qui testatur hāchanc opinionem frequentiori Doctorum calculo receptam esse, & eam plerunq;plerunque, ac sæpissimè seruatam fuisse in praxi, asserunt Alcia. d. nu. 22. Dec. in d. c. at si cleri. vlt. col. Io. Bernard. Calagurritanus Antistes in practi. criminali canonica, c. 90. & pleriq;plerique alij iuris vtriusq;vtriusque professores. Ea tamen maximam dubitationem habet ex ea, & præcipua ratione, qua traditum est, clericum non aliter tradendum esse post degradationem iudici seculari, quàm si is incorrigibilis sit. text. in dict. c. cùm non ab homine. textus optimus in ca. tuæ. de pœnis. à qua quidem regula pauca excipiuntur crimina, igitur in his criminibus, quæ excepta non sunt, nullo pacto post degradationem traditio fieri debet, idem probatur in c. clerici. de excess. prælat. vbi ob crimen Sodomiæ, quod procul dubiò grauissimum est, clericus post degradationem in monasterium detruditur, nec iudici seculari traditur. his item suffragatur text. in d. c. cùm non ab homine. qui in principio docet, in omni crimine quantumcunq;quantumcunque graui, & enormi, iudicem secularem clericos punire non posse, eos tamen deponendos esse, etsi incorrigibiles fuerint, tradẽdostradendos fore curiæ seculari, ecce Romani Pontif. apertāapertam authoritatẽauthoritatem, ex qua etiāetiam ob enorme crimen, nisi accesse ritpertinacia, traditio fieri nōnon debet. Quamobrem aduersus Panor. non esse clericum homicidam proditorium seculari iudici tradendũtradendum post degradationem, existimârunt veriùs esse Doct. communiter in d. c. cùm non ab homine. quos sequuntur, eorum sententiam asserentes Communem esse. Aretin. inibi columna nona. Dec. in dicto capitulo. at si clerici. columna vltima, Albert. in capitulo primo, de hæretic. quæstione vndecima, numero 55. libro sexto, & Ioannes Bernardus in dicto capitul. 90. ad fin. Quibus ipse libenter accedo, non enim video, posse hāchanc traditionem iustè fieri post degradationem, nisi clericus sit incorrigibilis, aut in his criminib. quæ expressim iuxta canonicas sanctiones, eam punitionem admittunt: nec tamẽtamen inficior, posse contingere homicidiũhomicidium, aliuduè crimen ita perniciosum Reipublicæ, inspectis loci, temporis, & personarũpersonarum qualitatib. ꝙquod arbitrio discretorum iudicum hanc traditionem iustissimè patiatur, qua in re maturo consilio opus erit. Hinc sanè colligitur, an verũverum sit, quod Abb. scripsit in c. 1. de his, qui filios occid. dicens, clericum parricidam esse post degradationem tradendum iudici seculari, item & illud, ꝙquod præmissa disputatione indefinitum atq;atque indecisum dimisit Alberti. in d. c. 1. q. 11. num. 87. & q. 15. num. 12. sitnè clericus post degradationem tradendus iudici seculari ob crimen læsæ maiestatis aduersus principem laicum commissæ. Nam iuxta regulam iuris, & Communem sententiam, nisi natura rei, & alia quæ negocio & crimini accesserint, contrarium suadeat, traditio non est aliquo pacto facienda, quod sentiunt in hac specie Matth. de Afflict in constitu. Neapo. lib. 1. rub. 43. & Ioan. Bernar. in praxi, c. 110.

Tandem his prænotatis deducitur text. in d. c. 1. de homicid. commodè non posse accipere Panormita. interpretationem. Imò verè is canon intelligendus est in laicis homicidis, vt hi ecclesiarum, & templorum immunitate minimè se tutari queant, cùm per insidias, & proditoriè, aliquem occiderint. Quod si ita verum est, hic octauus intellectus, contra Panor. omninò est admittendus. Pro eius tamen examinatione admonendum est, eum dici proditorium homicidam, qui veneno alterum occiderit secundum Bald. in l. nemo. col. 3. C. de summa Trin. Anan. & Felin. in d. c. 1. de homicidio. item is proditorius homicida est, qui occiderit eum, qui eius inimicus non est, nihilq́ue tale præcauentem, cùm nulla esset præcauendi causa, sicuti colligitur ex gl. in c. clericus. 46. distinct. Bald. in c. 1. in prin. col. 4. quib. mod. feud. amitt. Bart. in l. respiciendum. §. del inquunt. ff. de pœnis. & Fel. in c. 1. vbi est text. optimus, dum eum proditorem appellat, qui per industriam, & insidias alienũalienum occiderit, id est, per insidiosam industriam, ita equidem sunt illius cap. verba exponenda ex gl. Bart. & Ias. in l. 1. in prin. ff. de pact. verbo, Placitus, & consensus, id apertiùs constat ex Græca dictione, qua vsi fuêre septuaginta interpretes in d. c. 21. Exod. legitur etenim, ἔπιθῆται, id est, industria aggressus fuerit. Scribit tamen Barto. in d. §. delinquunt. eum, qui proprium inimicum etiam à tergo, & incautũincautum occiderit, non esse proditorium homicidam, quia inimicus debuerat cautè præuidere, & præcauêre ab inimico, sequitur Gerardus sing. 14. aduersus quos ego animaduerto, id homicidium commissum fuisse |

p. 307

per industriam insidiosam, quod sufficit, vt homicida proditorius dicatur. tex. in d. c. 1. & prætereà ex iure Regio expressim hæc Bartoli opinio corruit, perpensa l. vltim. tit. 7. lib. 8. ordin. quam ob rem mihi potiùs placet, hunc homicidam proditorium omninò esse.

In his profectò casibus, vbi quis alium proditoriè occiderit, & vt Hispani vulgò dicimus: à trayciōtraycion y aleuosamente, communis opinio contra Panor. potior est, nec templorum immunitas hunc homicidam iure defendere poterit: imò ab ecclesia is erit abducendus, vt dignam patiatur pœnam. Sed illud dubium est, an idem sit obseruandum, vbi quis absque vlla proditione, consultò tamen & præuia deliberatione post repentinum iræ motum alium occiderit: nam hunc ab ecclesia abduci posse, responderunt ferè omnes, qui aduersus Abbatem Communem opinionem tenuerunt, & præsertim Ancha. Specula. Alexand. Guido Papæ, Boërius, Practica Ferrariens. Chassanæ. & Alciat. quibus adstipulatur text. in dicto §. delinquunt. & ibi gloss. ac Bart. Ang. item de malef. §. Appensatè. quibus in locis traditur, grauius esse puniendum delictum homicidij, quod ex proposito & deliberatione præuia commissum est, quāquam quod repente suborta rixa, iracundiæ calore & impetu perpetratur. adhuc tamen cùm hoc homicidium manifestè distinguatur ab eo, quod proditoriè cōtigeritcontingerit: ipse hoc in casu iure veriorem esse censeo Panormi. sententiam: secundum quam non est hic homicida ab ecclesia abducendus: tametsi propter Doctorum autoritatem, & eorum Communem opinionem contrarium sępissimè fiat.

Nonò, ab eisdem conclusionibus deducitur, homicidam simplicem, & si spontè, non fortuitò, iniuriosè aliquem occiderit: non esse ab ecclesia per vim abducendum, quod apparet, quia iure canonico is gaudet ecclesiarum immunitate: sicuti apud omnes satis compertum est, & colligitur adsumpta argumentatione ex casibus exceptis in d. ca. inter alia. & in c. vl. eo. ti. & in d. c. 1. de homicid. per quæ & alia hanc opinionem Communem approbat Alex. consi. 145. libr. 7. Nec obstant huic illationi text. in Auth. de mandatis principum. §. nec autem homicidis. & l. Regia vl. 11. par. 1. gl. in l. fideli. C. de his, qui ad eccl siam confug. vbi contrarium apertè probatur: siquidem hę constitutiones quantùm ad hoc, iure Pontificio antiquantur & tolluntur.

Decimò, hinc expediri poterit, quid in raptorib. virginum dicendum sit: iure etenim Cæsareo constitutum est, eos non gaudere ecclesiarum

8

*immunitate: & ideò ab eis per vim & inuitos extrahendos fore. text. in d. §. neque autem homicidis. Rursus iure Pontificio id expressim vetitum est. text. in cap. de raptoribus. 36. quæst. 1. notant Panor. in dicto c. inter alia. & ibi. Doct. dum censent, neminem præter publicum latronem & nocturnum depopulatorem agrorum ab ecclesiis ad punitionem criminis abducendum esse, & existimant glo. ibi iura ciuilia contrarium statuentia omninò tolli iure canonico, atq;atque ita in specie de raptore cōmuniscommunis est conclusio secundum Henri. in c. ecclesiæ. de immunit. eccle. col. 3. quam sequitur Petr. Belluga in Speculo principium. §. sed quia. nu. 12. à quib. ipse libentissimè dissentio: video etenim hoc crimẽcrimen raptus virginum esse grauissimum, & reipublicæ admodum perniciosum, ac simillimum his quæ in d. c. inter alia excipiuntur. Deinde animaduerto, iura Pontificia, post veterum patrum decreta, non concedere ecclesiis indistinctè hanc immunitatẽimmunitatem: imò eam denegare aliquot in criminibus: non alia ratione, quāquam quòd ea grauissima sint, & reipublicæ maximè incōmodaincommoda, quæ quidẽquidem ratio, virginum raptui omninò conuenit, & ideò virginum raptores ab ecclesia & templis extrahi posse arbitror etiam iure canonico post Hippo. in l. vnica. nu. 109. C. de raptu virg. Nam & hoc expressum est l. vl. ti. 11. part. 1. id verò, quod statutum fuit in dicto capitulo de raptoribus. ad iura vetera, quæ hanc immunitatem licentius largiebantur, pertinet.

Vndecimò, eadem ratione, frequentissima Bernardi, Panor. & aliorum sententia respondebi

9

*tur. Assassinos, cùm hi in dicto c. inter alia. non fuerint excepti, ecclesiarum immunitatem, si ad eas confugerint, in tutelam criminis habituros, quod non est tolerandum, perpensa insigni Romani Pontificis constitutione in ca. 1. de homicid. lib. 6. pro cuius interpretatione adnotandum est, Assassinos dici quoscunque, qui pecunia, alióue precio conducti homines occidunt, percutiúntue nihil tale ab eis præcauentes: sicuti explicant Domi. Anchara. Imol. Vanchelius & Philippus Probus in dicto c. 1. eam constitutionem intelligentes in his, qui aliquem hominem Christianum mandant occidi per homicidas pecunia ad id conductos: etiam si hi mandatarij Christiani sint, idem præmittunt Bar. in l. nōnon solũ.solum. §. si mandato. ff. de iniu. n. 14. idẽidem Bar. in l. Cicero. ff. de pœnis. Paul. Cast. in l. 1. §. vlt. ff. de eo. per quem fact. erit. Alex. consi. 166. lib. 7. Bald. & Sali. in l. non ideò minùs. col. pen. C. de accusatio. Angel. in l. qui sepulchra. C. de sepulch. viola. Hippo. in pract. crimi. §. examinanda. numer. 21. & §. diligenter. num. 156. & in l. vnica. C. de rapt. virg. nu. 103. Ludo Carrerius in pract. crim. titu. de homi. §. circa tertiũtertium. in princ. & plerique alij passim idem, vti expeditum fatentur, quorum opinio Communis est, & consuetudine recepta, teste Aret. cōsiconsi. 165. col. 11. Sic sanè crimen istud: Assassinum vtrinvtrinque dicitur. |

p. 308

tam qnòquò ad mandantem, cōductorémueconductoremue, quàm

10

*quò ad mandatarium & locatorem. His accedit grauissimum & crimen esse, pecunia conductũconductum alium occidere, incautum quidem & insontem: siquidem cùm alioqui is, qui potum causa abortionis dederit, sequutusq́ue fuerit abortus infantis iam animati: pœna mortis puniendus sit. l. penultim. C. de Sicar. l. viuus. ff. de varijs & extraord. crimi. l. 8. titul. 8. parte 7. si verò aborsus sit infantis nondum animati, pœna extraordinaria exilij sit puniendus. l. si mulierem. ff. de Sicar. & ibi Hippol. ac Ioan. Igneus in l. 1. §. occisorum. colum. 3. ff. ad Syllania. notatur in capit. si aliquis. de homicid. Quòd si nec mors, nec aborsus fuerit ex potione sequutus: vilis damnandus sit in metallum, & honestus in insulam relegandus amissa parte bonorum. text. in l. si quis aliquid. §. qui abortionis. ff. de pœnis. tamen fœmina, quæ ob pecuniam fœtum etiam nondum animatum potionibus sumptis abegerit, vt locum faciat vẽtrisventris substituto: mortis pœna est punienda. text. insignis in dicta l. Cicero. cuius ad hanc rem meminêre Felin. & Ananias column. 1. in dicto capitulo. si aliquis. Card. in c. sicut. el. 2. de homicid. Decius in consilio 535. quibus addendus est Anani. & inibi Bologninus consilio 1. colum. vlti. Extat amplior & elegātiorelegantior dict. l. Cicero. species, apud ipsum Ciceronem in oratione pro Aulo Cluentio, vbi inquit, eam fœminam ita punitam esse, nec iniuria, quę spem parentis, memoriam nominis, subsidium generis, hæredem familiæ, designatum reipublicæ ciuem sustulisset. Hactenus Cicero. Sed vt ad Assassinos redeam, mihi non admodum placet hæc communis interpretatio: opinor etenim ea, quæ iure statuta sunt, aduersus criminis Assassini authores, non esse recipienda, nec ad praxim deducenda contra eos, qui conductis pecunia ad id homicidis, alios occidunt, nec eos, qui proprias operas pecunia in hoc scelus locauerint, idq́ue commiserint, sed tunc his constitutionibus locum fore, vbi quis aliquem Christianum occidit, opera & industria hominum quorundam infidelium, qui Gentilicio, Patrióue nomine Assassini dicuntur, sicuti asserunt Archidia. & Ioan. Andræ. in dicto capitulo 1. de homi. in 6. Aretin. consilio 165. column. 11. Syluest. verb. Assassinus. & Caieta. eodem verbo, & verb. excommunicatio. casu 16. Scribunt etenim Archid. & Ioan. Andræ. & post eos Alberic. in Dictionario, verb. Assassinus, hos Assassinos esse quosdam infideles, qui subsunt principi itidem infideli, à quo ita edocti & instructi sunt, vt quos ille occidi iusserit, facilimè occidant, atque arbitrentur mortẽmortem ex hoc non esse timendam, nec vllam pœnam ob crimen istud post obitum passuros: imò se obsequium præstare Deo opinentur. His conuenit, quod Raphael Volaterranus testatur libro 11. capit. de sectis Syriæ, dicens, Assassinos esse Syriæ homines à pueritia ita instructos, vt inimicos Regis, aut domini, cui obediunt, eius mandato audacter incautos opprimant. Quo factum est, apud Christianos hos admissos frequenter fuisse, & pecunia conductos, vt audaciter quemcunque occiderent: hæc verò interpretatio apertissima fit, si pensitemus verba, seriemque. textus in dicto capitulo primo. Præsertim inquit Innocentius Quartus, cùm nonnulli magnates taliter perimi formidantes, coacti fuerint securitatem ab eorundem Assassinorum domino impetrare: sicq́ue ab eo, non absque Christianæ dignitatis opprobrio, redimere quodammodo vitam suam. Quibus verbis apparet, crimen hoc Assassini non ita latè accipiendum esse, sicuti Doctores existimant: tametsi eorum opinio proculdubiò communis sit, atque adeò recepta, vt admodum pauci refragentur. Et præter alios eandem sequuntur ex iunioribus Thomas Grammatic. voto 8. & 11. & Capicius decisio. Neapolita. 155. quibus non omninò adstipulatur Regia l. 3. titul. 27. parte septima, quæ subobscurè tractat, qui fuerint hi Assassini. Et profectò cùm iuris vtriusque interpretes iuxta eorum sententiam frequentissimè plura de Assassinis tradiderint, operæprecium me facturum opinor, si lectorem hac de re tantisper admonuerim, Communem opinionem proculdubiò falsam esse opinatus.

Primum, verè censeo, Romanum, Summumq́ue Pontificem aduersus laicos & seculares, qui ei subditi non sunt, quò ad temporalem iuris dictionem, nihil in eo capite statuere, etiam si aliquem Christianum occidi iusserint pecunia conductis homicidis, qui Assassini non sint. huius equidem criminis punitio ad principem secularem pertinet, non obstante dicti capitis constitutione, quæ tunc laicos pœnis inibi expressis punit, quando hi ChristianũChristianum aliquem occidi mandauerint, ministerio & opera illorum infidelium, qui Assassini dicuntur. Nam licet iurisdictio temporalis & secularis ab ecclesiastica distincta sit. c. nouit. de iudi. c. causam, quæ in 2. qui filij sint legit. capi. Regum 23. q. quinta. potuit tamen Summus Pontifex eam constitutionem ædere nominatim contra laicos, ex eo, quòd crimen hoc sit admodum atrox, enorme, & Christianæ religioni perniciosum: siquidem opera infidelium fideles occidebantur passim in ignominiāignominiam Christianæ reipublicæ. Sic equidem illum textum adnotârunt Panormita. in capitul. si duobus. 2. colum. de appellatio. & Barbat. in cap. 1. numer. 11. de probatio. tex. opti. in Cle. 1. de testib. Imò & Imperator ipse sub d. cōstitutionisconstitutionis pœnis cōprehenditurcomprehenditur: si id crimẽcrimen perpetrauerit, vti Ioan. And. inibi opinatur.

p. 309

Secundò infero, mandantẽmandantem aliquem occidi, pecunia conductis hominibus, qui Assassini infideles non sunt, etiam si mors sequuta fuerit, canonis illius excommunicatione minimè affectum esse, cũcum ea excommunicatio tantũtantum in eos lata sit, qui industria & opera Assassinorum in fidelium ChristianũChristianum aliquẽaliquem occidi mandauerint. Quòd si communis interpretatio admittenda foret: hi essent excommunicati, qui industria alterius Christiani pecunia conducti, ChristianũChristianum aliquem interimi mandarent, quod ni fallor, alienum est à dictæ constitutionis mente.

Tertiò, eadem ratione existimo, eum qui alterum occidi iusserit, pecunia conducto homicida, & scelere sequuto, nequaquam diffidatum censeri, nec ex bannitum, nec publicum hostem esse existimandum, vbi conductus homicida fidelis est, & alienus à gente Assassinia. Nec enim hoc casu admittenda est illius canonis constitutio, quæ diffidatum esse pronunciauit eum, qui fidelem opera Assassinorum occidi iusserit. Ea verò diffidationis pœna, vt interim hac dictione vtar: ita est accipienda, vt diffidatus à quocunque impunè occidi possit. l. 3. §. vl. ff. de Sica. l. 3. tit. 27. part. 7. Angel. consi. 14. Cynus in l. reos. C. de accus. 6. q. notatur in Auth. nauigia. C. de furtis. Authen. item quæcunque. C. de episcop. & clericis. optimus text. in cap. fœlicis. de pœnis. & in c. 1. de schismat. in 6. Nec mirum, ita à Romano Pontifice statutum fuisse contra laicos, crimen hoc Assassini committentes: quandoquidem licet pronunciatione & iudiciali sententia princeps ecclesiasticus mortis pœnam non inferat. capi. per venerabilem, qui filij sint legi. ad finem, legem tamen statuendo eam potest infligere, vt Bald. notat in capitul. 2. de maiorit. & obediẽobedien. cui accedit Ioan. Bernar. in practi. c. 56. quo in loco addit, posse clericum absq,absque metu irregularitatis consulere principi, vt pro certo crimine mortis pœnam lege statuat infligendam fore, eidemq́ue legi condendæ, clericus, aut prælatus suffragium exhibẽsexhibens, licet posteà ex lege ipsa aliquis occidatur, irregularis non est, quod & Dom 1. scribit in capit. vltim. 3. dist. post Archid. in c. officia. 23. quæstio. 5. Bald. in Auth. Habita. in prin. C. ne filius pro patre. Ana. in c. ad audientiam. col. 3. versi. tertiò quæritur, de homicid.

Quartò, eadem ratione constat cuiusdam dubitationis definitio: dubiũdubium etenim est, an sicuti per dictam cōstitutionemconstitutionem puniantur mandatores, ita & ipsi infectores & percussores puniantur: quibusdam existimantibus inibi minimè puniri ipsos mandatarios, quod visum est Aretin. in dicto consi. 165. colum. 11. quem sequitur Alberic. in capitu. 1. de hæret. in 6. quæst. 11. ad finem. Alijs ex aduerso existimantibus, dictæ constitutionis poenas etiam mandatarium comprehendere perspecta legis ratione, sicuti asserunt Angel. de maleficiis. §. & Sempronium mandatorem. in princip. Angel. in l. 1. C. de sepult. viola, Paris de syndicatu. verbo. inquisitio. Thomas Grammatic.. d. voto. 9. in fine Anto. Capicius deci. 155. Hip. in locis à me expressis in initio huius vndecimæ illationis: Imò ipsos interfectores & homicidas pecunia ad id conductos in pœnam tanti criminis frustatim scindendos, ac dilacerandos fore scribit Panormit. in c. at si clerici. in prin. n. 41. de iud. idemq́;idemque sensit Chassanæ. in consue. Burg. rubri. 1. versi. videndum. nu. 7. hanc itẽitem opinionem, ipsum scilicet, homicidam, ita vt mandatorem puniendũpuniendum esse, tenet Euerar. in Top. c. 76. & probat Regia l. 3. tit. 27. part. 7. Nam si vera est communis interpretatio huius criminis Assassinorum: itidem & vera erit hæc posterior opinio: at, si adsumenda est Assassinorum significatio iuxta eum sensum, quem aduersus communem probauimus, constabit planè prior sententia, cùm ex pœnis in d. capitul. 1. statutis, plures infidelibus Assassinis minimè conueniant. Quin ipsos homicidas ab eodem canone prætermissos fuisse, facilis est coniectura, ex eo, quòd infideles essent, nec eis pœnæ ab ecclesia statutæ conuenirent. Et nihilominus, si ijdem Assassini caperentur, crudeliter forent puniendi.

Quintò, hinc apparet ratio, cur ab eodem canone exigatur, occisum opera AssassinorũAssassinorum Christianum esse, vt pœnæ ibidem expressæ obtineant aduersus mandatorem, sicuti tradunt Ioan. Andræ. & Doct. ibi communiter Bald. in l. si quis non dicam rapere. colum. 3. C. de epi. & cler. Syluest. verb. Assassinus. Soc. Iuni. consi. 6. colum. vltim. tenentes, hac in re oportere, quòd constet, occisum Christianum fuisse, vt sit locus his, quæ de Assassinis constituta sunt. hoc etenim ideò ab ecclesia exigitur, quia grauẽgrauem ignominiam Christianæ reipublicæ fieri existimauit, si catholici viri opera & ministerio infidelium occidantur.

Sextò, deducitur ex prænotatis, an verũverum sit, quod plerique docuerunt, censentes, sacerdotem clericúmue crimen hoc Assassini committentem, eo ipso absque actuali & solenni depositione & degradatione, posse per iudicem laicum puniri. quasi ob criminis immanitatem sit speciali ratione hoc obseruandum secundum Lapum. & alios in dicto cap. 1. Hippo. in dicta l. vnica. numer. 107. & in d. §. diligenter. nu. 160. & in dict. §. examinanda. n. 25. quorum opi. sequuntur, eāeam esse commu. asseuerantes Lamber. in ca. 1. de hęret. in 6. q. 11. numer. 88. & Io. Bernar. in Practi. crimi. ca. 91. idem notat Steph. Aufreri. in Cle. 1. de off. ord. reg. 1. fall. 18. Nam & ipse idem opinor, & id admittendum censeo, vbi clericus ministerio Assassinorum infidelium, aliquem |

p. 310

fidelem occiderit, aut percusserit, alioqui admissa Doctorum cōmunicommuni interpretatione, quia dictionem istam, Assassinus, explicant: falsum existimo, quod plerique tradidêre, nempe absque vlla degradatione clericum ob crimẽcrimen istud puniri posse à iudice seculari. Imò an & tunc sit degradandus & ex autorandus, tradendusq́ue iudici seculari, pendet ab his, quæ diximus hoc in capite. versi. 8.

Septimò, vt ad institutum regrediar, hinc colligẽdumcolligendum est, verum Assassini crimen committentẽcommittentem iuxta eam significationem, quam ipse probaui, non gaudere ecclesiarum immunitate: imò ab ecclesia inuitum etiam per iudicem laicum auelli posse, quemadmodum palàm deducitur ex d. ca. 1. de homi. in 6. At si crimen Assassini iuxta communem sensum quis commiserit: tunc demũdemum ab ecclesia extrahi poterit: cùm & simul proditionis crimẽcrimen & scelus perpetrauerit, quod frequentius contingit. Et tamen qui cōmunemcommunem interpretationem huius Assassini criminis sequatur, consequenter & eius authorem ab ecclesia extrahi posse opinabitur ex dicto c. 1. Sic & Specul. 2. par. de concilio. c. 45. scripsit, Christianæ reipublicæ conuenire, lege lata declarari, Assassinos posse ab ecclesiis, & templis ad punitionem euelli.

Duodecimò, vt primam huius capitis materiam

11

*repetamus, opinor hanc ecclesiarum immunitatem, cùm ea ecclesiis, non delinquentibus hominibus concessa sit, etiam excommunicatis prodesse, nec fugientẽfugientem ad templum ob aliquod crimen, posse inde inuitum abduci, eò, quòd excommunicatus sit: secundum Hostien. in summa huius titu. Guliel. & Imol. in Cle. 1. de pœnit. & remiss. Henri. in c. vl. de immu. eccle. col. 5. Cosmam in pragmat. sanctione. ti. de inter dictis. §. statuit. versi. inde. quorum opinio communis est, teste Boërio decisio. 110. nu. 7. licet cōtrariumcontrarium probare conentur, & teneant, Summa confessorum. tit. de immuni. eccle. q. 5. & Feli. in c. 2. col. 2. de except.

Decimotertiò, quamuis excommunicato prosit ecclesiarum immunitas: nōnon tamen proderit infideli, qui si ob scelus ab ipso commissum ad ecclesiam confugerit: poterit ab ea iure extrahi, vt condigna puniatur pœna. gloss. in l. 1. C. de his, qui ad ecclesiam confugi. per tex. inibi glo. item in Auth. de mandat. princ. §. publicorum. Abb. in dict. capitul. inter alianum. 6. Henri. in c. vlti. col. 2. gloss. in d. prag. sanct. versicul. inde Boëri. d. decisi. 110. Anani. in c. Iudæi. in 1. de Iudæ. Oldra. cons. 54. Sali. in d. l. 1. Cynus in l. pręsenti. 1. q. C. eod. titu. quorum opinionem communem esse fatetur Hippol. in l. ex senatusconsulto. ff. de Sicar. nu. 10. Contrarium tamen notant glo. in d. c. inter alia. Huguitio in c. definiuit. 17. q. 4. Felin. in dicto c. Iudæi. Imola post alios in Cle. 1. de pœni. & remiss. Syluest. verb. immunitas. 3. §. 3. Hippol. in l. vnica. C. de rapt. virg. numer. 114. quæ quidem sententia fortassis videbitur frequẽtiorifrequentiori authorum calculo recepta, tametsi ipse potiùs priorem probauerim. non enim par est ab ecclesia defendi eum, qui eius gremio, tutelæ & fidei committere seipsum recusat.

Decimo quartò, eadem ratione, & profectò fortiori, hæreticus non est ab ecclesia defendendus: imò is poterit inuitus ad punitionem criminis à sacris templis abduci, quod in specie adnotàrunt Gonsalus à Villadiego in tract. de hæreti. quæst. 11. num. 15. & Hippol. in dicta l. Ex senatusconsulto. ad fi. Boërius d. deci. 110. dicens idem esse in blasphemis, atque ita apud Gallos pronunciatum fuisse.

Decimo quintò, ex his discuti poterit, an fugiens ob aliquod crimen ad ecclesiam, quem fugientem iudex aspectu & cursu persequitur, possit

12

*ab ipso iudice euelli, & à templo deduci ad punitionem: siquidem id posse iure fieri existimârunt Cynus in auth. si quis ei. C. de adult. Alex. consilio 24. numero 26. libro 2. Hippol. in dicta l. vnica. nume. 111. quibus aliqua ex parte suffragatur iurisconsultus in l. quod ait lex. §. vlti. ff. de adult. Ego sanè non video, qua ratione hæc sententia defendi possit, nec legi apud ius canonicum, imò nec ciuile locum aliquem, quo ea probari valeat, & ideò verè, ni fallor, opinor, fugientem ad ecclesiāecclesiam, minimè posse inde per vim extrahi, ex eo, quòd fugiens à iudice seculari vel ab eius familia, eum ad oculum & propè persequente, fuerit ecclesiam ipsam ingressus: iura etenim Pontificia, quibus hoc in tractatu standum est, nequaquam patiuntur exceptionem istam: imò hac in specie eorum ratio firma & valida est, quam ob rem aduersus Cynum hanc opinionem asserunt iure veriorem esse Bal. Roman. Alex. & Iason in l. plerique. ff. de in ius vocan. Henric. in capi. vlti. colum. 3. de immu. eccle. Chass. in consue. Burg. rub. 1. §. 5. ver. Archidiaconus. n. 116. Io. Lupi. in rub. de dona. §. 38. n. 4. Ro. Xuares in l. 2. ti. de los gouiernos. q. 5. & Ioa. Igneus in l. 1. in princ. col. 2. & 3. ff. ad Sylla. quin & Carol. Mol. in d. Alex. cōscons. scribit, Alex. in eo responso loquutũloquutum fuisse argumentādoargumentando, non aũtautem affirmando, sentiens planè Cyni opinionẽopinionem veram non esse. Sic sanè aduersus eāeam pronunciatũpronunciatum fuisse testatur Boërius d. decisi. 110. col. pen.

Decimo sextò, oportet ex his probare Archid. sententiam: is inquam, in cap. sicut antiquitus. 17.

13

*quæst. 4. scribit, captum à iudicis secularis familia, dum per ecclesiam ad carcerem publicũpublicum ita captus ducitur, posse ab eadem ecclesia inuitum abduci. Nec enim verè is à templo violenter euellitur, sed per id templum, captus extra ecclesiam ad carcerem ducitur, nec liber tem|

p. [311]

plum ingressus est, quam ob rem sequuti Archid. idem tenent Ioan. Lupi in dicto §. 38. numero 4. & Ioan. Igneus in dicta l. 1. in princip. colum. 3. quibus suffragatur tex. sing. in l. si quis post hanc. C. de ædif. priuat. idem notant Oldr. consi. 54.

Decimo septimò, perpensis primis huius capitis principiis, ipse arbitror, non posse iustè ab ecclesia euelli eum, qui dum captus esset à iudicis familia, ab ea seipsum exemit, & ita liber ad ecclesiam fugerit, sicuti in specie asserit Ioan. Igne. in dicta l. 1. colum. 3. Boëri. dicta decisi. 110. colũcolum. pen. Nec Archid. in dicto capi. sicut antiquitus. contrarium probat: quamuis Chassanę. in dict. versic. Archidiaconus. numer. 115. id ex ipso Archi. falsò deduxerit, & asseueret, ita apud Gallos iudicatum fuisse.

Decimo octauò, ex his constat, iure canonico, cui standum est, non posse quem inuitum ad criminis punitionem ab ecclesia extrahi, etiam si is captus in carceribus, ipsum carcerem confregerit, & ad ecclesiam fugerit. quod in specie tradit Boërius dicta decisio. 110. colum. penultim. qui refert. Arresto lato hanc sententiam probatam fuisse. eandem Chassanæ. dicto versi. Archidiaconus numero 116. probat, & si testetur contrarium in Gallia iudicatum fuisse, & seruari frequenter, quæ quidem praxis ex eo etiam improbatur, quòd si quis existens in carceribus præstito iuramento de redeundo exierit obtenta custodis licentia, & fugerit ad ecclesiam, nōnon poterit inde inuitus extrahi: secundum Barth. Brixi. in quæst. Dominicali 38. Alber. in l. fideli. C. de his, qui ad eccle. confug. Henri. in c. ecclesiæ. in fine. de immu. eccle. Præpo. in cap. ius gentium. nu. 10. 1 dist. & Aufre.. in additionibus Capellæ Tholo. 422. qui tamen permittendum esse censent, hunc, de quo hac in specie agitur, abducendum esse ab ecclesia, si iustè captus, & in carcerem detrusus fuerat: modò cautum ei sit quò ad corporis pœnam, ita quidem, vt ad eam patiendam, & quoties ea timetur ab ecclesia euellendus non sit, etiam si captus iustè fuerit.

Decimo nonò, oportet perpendere crimina excepta à regula generali in d. cap. inter alia, nempe nocturnum depopulatorem agrorum: is etenim periculosior est, grauiusq́ue peccat ac delinquit, huicq́ue difficiliùs resistitur, argumento eòrum, quæ de fure nocturno notantur in cap. 2. & 3. de homicid. & in l. itaque. ff. ad l. Aquil. & in l. furem. ff. ad l. Cornel. de Sicar. Sic etiam excipitur famosus latro, cuius meminit iurisconsultus in l. capitalium. §. famosos. ff de pœnis. eiusq́ue cognitionem obiter & nos attigimus hoc lib. cap. 9. nu. 7. quem & in hac materia, viarum grassatorum interpretantur Regia l. pe. tit. 11. part. 1. Oldrad. consil. 154. Belluga in dicto §. sed quia. nu. 13. in Speculo principum. Quasi secundum eos simplices fures ab ecclesia extrahi non possint, quod iure probari facilimè poterit. Consuetudo tamen consensu clericorum & laicorum instituta, obtinuit, fures etiam simplices non gaudere templorum immunitate, atq;atque ita passim ab ecclesiis abducuntur inuiti à iudicibus secularibus.

Vicesimò, principaliter oportet expendere, quid agendum sit de simplicibus debitoribus ære alieno grauatis, qui hac ex causa ad ecclesias con

14

*fugiunt. Nam eos posse ab ecclesiis inuitos extrahi, aliquot rationibus forsan persuaderi poterit. & primo ex eo, quod debitor fugitiuus capi potest die feriato, temporeq́ue celebratione speciali diuorum publicè sancto. gloss. celebris in l. vlt. C. de feriis. quam sequuntur Bald. in ca. fin. eo. tit. Baptista de S. Seuerino dicens eāeam singularem esse in tracta. de debit. suspen. & fugit. quæstio. 8. tenet Barto. in l. ait prætor. §. si debitorem. ff. si quid in fraud. credit. Bartol. idem in dicta l. vlt. Angel. Aretin. & ibi Ias. nume. 77. in princi. de actionibus. Alberi. dicens ita communiter obseruari in l. feriati. ff. de feriis. Nec id mirum, cùm & fugitiuus debitor ob fugæ periculum capi possit à iudice incompetenti, vt existimat Anchar. consil. 192. cui accesserunt Soci. & Iason colum. vlt. in l. 2. ff. de iurisd. omn. iudi. & Carol. Molin. in consuetu. Parisi. ti 1. §. 6. gl. 6. num. 7. quod si debitor fugitiuus tempore feriato in honorem diuinum capi potest, poterit sanè & in loco sacro, argumento sumpto de tempore ad locum. l. vinum. ff. si cert. pet. l. vlti. ff. de triticar. l. ratio. §. si per venditorem. ff. de action. emptio. qua ratione debitorem fugitiuum ab ecclesia abduci posse, tenent Iason in dicta l. vinũvinum. num. 5. & Euerardus in topicis in capitu. de loco à tempore. His suffragatur, maximè in his Hispaniarum regnis, quod lege Regia debitores tradendi sunt, si soluere nequeant, ipsis creditoribus in seruitutem quandam, sicuti capite 1. huius libri osten dimus, & ideò videtur, posse debitorem extrahi ab ecclesia ad exhibendum creditori seruitium istud: quemadmodũquemadmodum in hac specie, præmissa lege ista, visum est Oldra. consilio 54. & Aufrerio in Capella. Tholoss. 422. & Panormitan. in dicto capitul. inter alia. numero 22. Alberic. in 1. parte statut. quæstio. 39. & in rub. C. de his, qui ad ecclesi. confug. Boërio decisio. 215. nume. 7. cùm seruus fugiens ad ecclesiāecclesiam possit ab ea abduci, vt domino seruiat. text. in d. c. inter alia. l. si seruus. C. de his qui ad ecclesiam confugi. quam legem Honorius & Archadius Imperatores tulerunt Eutropij eunuchi consulis iudicio, & persuasione, eamq́ue iniquo animo diuus Chrysostomus tulit, eoq́ue nomine graues inimicitias cum Eutropio exercuit. At cùm fortuna tulisset, vt ob itāitam Cæsaris |

p. 312

Eutropius ad Ecclesiam confugisset, & in ara sederet, diuino iudicio factum esse Chrysostomus dixit, vt eo auxilio, quod abstulerat, ipse indigeret, vt scribit Otho. lib. 4. chronicorum ca. 19. quem & Alciat. refert lib. 2. parerg. capitulo 45. extat ipsius Chrysostomi in Eutropium increpatorius sermo.

Sed profectò, debitorem fugitiuum ab ecclesia minimè abduci posse, templorumq́ue immunitate gaudere, iure verius est. Nam enim alicubi expressum est, in hac specie ecclesiarum immunitatem non prodesse his, qui ad eas confugiũtconfugiunt, & ideò regulæ standum est: sic sanè hanc partẽpartem sequuntur Doct. communiter, pręsertim Abb. in dicto c. inter alia, numer. 22. Oldra. in dicto consi. 54. tex. singu. in l. præsenti. C. de his qui ad ec. conf. Regia l. 2. titul. 11. parte 1. etiam si debitor fugiens ad ecclesiam sit obnoxius publicis tributis, secundum Ab. in dicto c. inter alia. Cynum in d. l. præsenti. Aufre. in d. Capel. Tholo. 422. & Syluest. ver. immunitas. 3. §. 3. idem expressim cautũcautum extat Machabæo. 1. c. 10. licet cōtrariumcontrarium in Cæsarum Nouellis statutum fuerit. in Auth. de mand. princ. §. publicorum. is etenim tex. tanquam iuri Pontificio hac in re contrarius, recipiendus non est. Imò & in Hispaniarum Regnis, non obstante lege Regia de trahendis in seruitutem debitoribus ipsi creditori, nōnon possunt ab ecclesijs debitores abduci, quod eleganter ostendit Roder. Xuares in dicta l. 2. De los gouiernos. quæst. 5. quia d. l. si seruus. obtinet in vero seruo, & in iure veræ seruitutis, quod equidem etiam lege Regia non datur creditori in ipsum debitorem, vt manifestum est.

Nec Iasonis argumẽtatioargumentatio sufficiens est, siquidem hac in specie minimè licet de tempore ad longum argumentari propter disparem rationem, quæ manifesta est & constat. Nam tempore feriato licitum est, homicidam, aliósue delictorũdelictorum reos capere, quod Iason ipse nōnon negabit, & probatur in l. prouinciarum. C. de feriis. & tamen hos non licet ab ecclesia abducere, qua ratione à Iasone recedunt inibi Deci. numero 8. Purpura. numero 10. & Alciat. qui Panormita. & communem sequuntur. posset fortasse Iasonis sententia apud Hispanos admitti in mercatoribus & campsoribus, qui maximo reipublicæ dispẽdiodispendio, ex pecuniis & rebus alienis, dum negociationem quęstuariam exercent, operam vsuris & fœnoribus strenuè dantes, lautè & opiparè viuentes, decocti tandem versuram faciunt, & ad ecclesiam fugientes creditores omnes miserè fallunt. quod grauissimum crimen est, & ob id famosi latrones appellantur, ac vt tales, grauissima pœna puniuntur, pragmatica lege octuagesima. Hos etenim vidi ab ecclesiis violenter ad criminalem punitionem à iudicibus euelli. quod an iustè fiat aliorum esto iudicium. id etenim posse iure fieri probat, & tenet Boërius decis. 215. nume. 7. quo in loco plura de his mercatoribus tradit.

Nec tamen me latet, in supremo Regis & Cæsaris prætorio quæstionem hanc anno Millesimo Quingentesimo Tricesimo controuersam fuisse, & ob id datas literas Regias, rescriptumq́ue esse iudicibus ecclesiasticis, vt, præstita per iudicem secularem cautione de non puniendis criminaliter debitorib. ipsosmet debitores quoscunque ab ecclesiis abducerent, & eorum bona, si quæ debitores in ecclesiam detulerint. Alioqui ipsis iudicibus ecclesiasticis præuia monitione nolentibus, aut negligentibus debitores ab ecclesiis abducere, id munus delegatum est eodem Regio rescripto, & iniunctum iudicib. secularibus. extat hoc principis decretum inter alia, quæ Granatæ anno quinquagesimo primo excusa fuêre Regij senatus inibi commorantis iussu. idem ad iudices ecclesiasticos rescripserātrescripserant Catholici Reges, Ferdinandus & Elysabet anno quadringẽtesimoquadringentesimo nonagesimo octauo. quẽadmodumquemadmodum inter huius Regni pragmaticas sanctiones refertur ad finem ipsius operis, idemq́ue lege Regia apud Gallos sancitum fuit authore Rebuffo, Tomo 2. de Regiis constitutionibus. ti. de immunitate ecclesiarum. art. 2.

Vigesimoprimò ex canonum constitutionib. apparet, quodcunq́ue crimen committentem in ipsis diuinis templis, & in ipsa ecclesia, ab eis iu

15

*stissimè euellendum fore. capitul. vltim. de immunit. eccles. cuius ea est potissima ratio, quòd indignum sit, ecclesiam auxilium exhibere ei, qui intra ipsam delinquens iniuriam templis intulit. ca. quia frustra. de vsuris. accedit ad hæc & secunda ratio, cùm in ecclesia delinquens, ea fiducia & spe deliquisse videatur, vt ab ipsa ecclesia defenderetur, alioqui crimen non commissurus: & ideò grauem iniuriam ecclesiæ facit, ab ea adsumens ansam & delinquendi occasionem, atque ita passim omnes conueniunt in hunc casum: licet Ludoui. Rom. consil. 234. contrarium teneat authoritate glo. in c. frater. 17. q. 4. quæ vt vulgò in omnibus ferè codicib. legitur expressim asserit, delinquentem in ecclesia ab ea euelli non posse, eiusq́ue immunitate gaudere. at si tollatur à glo. dictio, non, quę proculdubiò expungenda est, attenta ipsius gl. intentione, potiùs probat decisionem tex. in d. c. vl.

Vicesimosecundò deducitur, eum qui in ecclesia crimen aliquod commiserit, etiam sine spe, & absque fiducia consequendæ immunitatis ab eadem ecclesia, adhuc abduci iustè posse. nānam ex prædictis rationibus etsi posterior hoc in casu deficiat, prior tamen omninò obtinet. QuāQuam ob rem hanc illationem tenet Panorm. in dicto capitulo vltim. colum. 2. quæ verissima est, & seruanda secundum Aufre. in dicta Capella Tho|

p. 313

losana 422. probabiturq́;probabiturque ex sequentibus illationibus, quæ ad interpretationem dicti capitis vltimi statim expressim tradentur.

Vicesimotertiò, delictum committens in ecclesia non tantùm illius ecclesiæ immunitate priuatur, & ab ea abduci poterit, sed & à quacũq;quacunque alia propter crimen intra ecclesiam perpetratum. sicuti post Doct. antiquos, Henricus probat in c. ecclesiæ. col. 3. de immu. ecclesi.

Vicesimoquartò, fortiùs asseritur, crimen in ecclesia commissum non tantùm eius authorem priuare immunitate ecclesiarum quò ad illud delictum, sed & quò ad omnia alia crimina, quæ cōmiseritcommiserit extra diuina templa, quasi ob iniuriāiniuriam ecclesiæ illatam dignus sit hac generali immunitatis priuatione, quod expressim tenent Capella Tholosana decisi. 422. & Chassan. in consuetu. Burg. rub. 1. §. 5. versi. Archid. nu. 112. contraria tamen sententia verior apparet, ex regula iuris Pontificij, quæ in hac specie minimè reperitur sublata. atq;atque ita respondet Boër. d. decis. 110. col. vlt.

Vicesimoquintò, ita sunt hæc intelligenda, vt delictũdelictum in ecclesia cōmissumcommissum causa potissima sit, vt delinquẽsdelinquens iure ecclesiasticæ immunitatis priuetur, modò crimen graue sit. Nam si sit leue etiam intra ecclesiam cōmissumcommissum, non est ab ipsa ecclesia abducendus ipse delinquens, sicuti existimant Abb. in d. c. vlt. post Hosti. & Doct. ibi. Henri. in d. c. ecclesiæ. col. 3. Aufre. d. decis. 422. Syluest. verb. immunit. 3. §. 2. & Angel. Castrensis Pauli Castrensis filius in consi. 459. colum. 1. 2. lib. consilio rum patris, vbi asserit hanc opinionem Communem esse.

Vicesimosextò, attenta ratione tex. in d. c. vltim. si quis propè ecclesiam ex proposito delictum cōmiseritcommiserit ita deliberatè, vt cōiectareconiectare possimus, eũeum spe ecclesiasticæ immunitatis deliquisse, ab ecclesia is abduci ad criminis punitionem poterit secundum Anch. in d. c. vlt. Henric. in d. c. ecclesiæ. colum. 3. & Alciat. in reg. 3. de præsumpt. c. 33. Hinc scribit eleganter Io. Lup. in c. per vestras. §. 10. de donatio. inter vir. & vxor. peccantem spe consequendæ absolutionis virtute & ratione indulgentiarum, & apostolicarum literarum, non posse ex vi ipsarum absolui. quod probari item potest per text. in c. quando. in 1. de consecratio. distinct. 4. & in c. illud. de cleri. excommu. ministr. & in l. 1. §. hæc autem actio. ff. si quis testam. lib. esse iuss. fuerit. quibus mirè cōueniuntconueniunt pulchra verba Lactantiæ Firmiani, qui lib. 6. diui Insti. c. 13. ita de Eleemosyna inquit: Nec tamen quia peccata largitione tolluntur, dari tibi licentiam peccandi putes, abolentur enim si Deo largiare, quia peccaueras. Nam si fiducia largiendi pecces, non abolentur.

Vicesimoseptimò, ex his opinor, non gaudere ecclesiarum immunitate eum, qui ex loco profano sagitta, iaculo, aut scloppo, existentem in ecclesia percusserit: non enim potest cōmodècommode negari crimen istud in ecclesia cōmissumcommmissum fuisse, cũcum id scelus etiamsi initium habuerit à loco non sacro, in ecclesia tamen exequutionem & perfectionem habuit. quāobremquamobrem non possumus inficiari, ecclesiæ factam fuisse iniuriam, quod probari potest authoritate Bal. in l. si quis non dicādicam rapere. col. 3. C. de epis. & cler. Paul. Castren. in l. si vt proponitur. ff. de fideiussor. item Bal. in l. multum interest. penul. col. versi. Sed hic quæro. C. si quis alteri vel sibi. quibus & Hipp. accedit in l. vnic. C. de rapt. virg. nu. 250. & sequenti.

Vicesimooctauò, examinanda est hoc in loco opinio Ange. Castrensis, qui in d. consi. 459. libr. 2. inter Pauli sui parentis respōsaresponsa, existimat, furẽfurem, qui rem furto ablatāablatam intra ecclesiam contrectauerit, eaq́;eaque vsus fuerit, posse ab ecclesia abduci, nec eius immunitate gaudere, ac si furtum in ecclesia cōmisissetcommisisset, quod tamẽtamen extra ecclesiāecclesiam perpetrauit. quasi hæc cōtrectatiocontrectatio, quæ in ecclesia fit, nouum furti crimen verè dici valeat. NāNam licet regulariter delinquẽsdelinquens sit ad locum delicti, & ad vrbem vbi deliquerit remittendus, vt inibi puniatur. l. si cui. §. vlt. & l. vlt. ff. de accus. & in Auth. vt nulli iudi. §. si quis verò comprehensorum. collat. 9. Regia l. 2. ti. 17. lib. 8. ord. & notatur in l. 1. & in Auth. qua in prouincia. C. vbi de crim. agi opor. gl. in c. vlt. de foro comp. & in c. 1. de raptor. & ClemẽClemen. pastoralis. de re iud. verb. de more. & in l. à diuo Pio. §. sententiam. ff. de re iud. si tamen quis Toleti rem furto abstulerit, eamq́;eamque Hispalim deferat, poterit à iudice Hispalensi ob nouam contrectationem puniri, nec is tenebitur furem ad iudicem Toletanum remittere, quod Bart. not. in l. si dominu. ff. de furt. & ibi Alex. Guido q. 202. Bal. in l. vni. col. 7. C. de confes. idem Bal. consi. 471. lib. 3. Angel. Castrensis in d. consi. 459. quorũquorum opinio Communis est secundum Nico. Boer. decisi. 13. num. 47. sed quia hæc sententia dubia quibusdam visa fuit, siquidem contrarium tenet Fulgo. consi. 149. col. 2. & Bal. in d. consi. 471. asseuerat, Bart. opinionẽopinionem non seruari, nec admitti in praxi, eamq́ue latè reprobat plurib. rationibus Marcus à MātuaMantua apophthegmate 103. ex ducentis posterioribus, ego maximè dubius sum, an verũverum sit, quod in hac materia de ecclesiarum immunitate Angel. Castren. adnotauit, imò, vt ingenuè fatear, eius opinionem falsam esse censeo, licet concedam, rem ipsam furto ablatāablatam posse ab ipso fure etiam intra ecclesiam per vim auferri, vt domino restituatur, ne ecclesia occupantem rem alienam tutari videatur, atq;atque ita arbitror intelligendam esse decisionem tex. in d. c. vlt. de immunit. ecclesi.

Vicesimononò, constat, non tantùm laicos, sed & maiori ratione clericos inuitos ab ecclesia euel|

p. 314

li non posse, etiam à iudice ecclesiastico, quemadmodum post Inno. Cardin. quæst. 6. & alios

16

*in dicto c. inter alia. Romanus respondit in consilio 234. & consil. 227. cui Panormit. refragatur in dicto c. inter alia. numer. 13. scribens, iudicem ecclesiasticum posse clericum inuitum ab ecclesia abducere ad criminis punitionem, quod consuetudine, & moribus obtinuit, vt testatur Ioannes Bernardus in pract. criminali. c. 115. qui tamen asserit, Roman. opinionem magis Communem esse, & opinatur eam seruandam fore, vbicunque crimen, quod clericus commiserit, sit dignum degradatione, & traditione curiæ seculari, tunc etenim vel clericus non est ab ecclesia abducendus, aut si abductus fuerit, non est curiæ seculari tradendus: qua in re ipse considerandum esse censeo, in criminibus, quæ digna sunt degradatione & traditione iudici seculari facienda, non obtinêre locum, ecclesiarum & templorum diuinorum immunitatem, cùm atrocissima sint. Et ideò si crimen à clerico perpetratum exigat degradationem, & traditionem, ac prætereà eiusmodi sit, vt fugientem ad ecclesiam priuet iure immunitatis ecclesiasticæ, non video qua ratione clericus ab ecclesia extrahi non valeat, ac demum curiæ seculari post degradationem tradi, alioqui iustissimũiustissimum est, traditionem minimè fieri, in quo oportet maturius cogitare.

Tricesimò, apparet ex præmissis, fugientem ad ecclesiam, qui ab ea iure abduci non potest, mini

17

*mè esse intra eandem ecclesiam, neruis, compedibus, aut catenis vinciendum, ligandumuè, ne fugere quò libuerit, ei liceat. Hoc etenim contra ecclesiasticam libertatem, & immunitatem fit, & ob id fieri non debet. quod deduci potest ex capitul. definiuit. 17. q. 4. l. præsenti. C. de his qui ad ecclesi. confugi. l. 2. tit. 11. part. 1. tenet in specie Guido Pap. decisi. 121. scribens cōtrariumcontrarium moribus receptum esse, & id permitti potest, vbi ambiguum sit, debeatnè gaudere delinquens ecclesiæ immunitate, modò vincula ab vtroq;vtroque iudice ecclesiastico & seculari inijciāturinijciantur, sicut tradit Belluga in Specu. prin. rub. 11. §. sed quia. nu. 21.

Tricesimoprimò, eadem ratione infertur, vbi immunitas ecclesiastica iure seruanda est, non posse ecclesiam ipsam obsideri, vt ad eam fugientibus alimenta, victus, & vestitus minimè deferantur, cùm hoc sit immunitatem omninò violari, quod probatur in dict. l. præsenti. & in d. l. 2. secundum Hostien. Abb. numero 13. & Communem in dicto c. inter alia. Guido dict. q. 121. nec contraria consuetudo valet, vt latè ostendit Ioan. Ignæ. in l. 1. in princip. ff. ad Syllani. scribit tamen Andræas Alciat. libro 7. parerg. c. 7. Pausaniam Lacedæmonium proditionis accusatum, cùm in templum Palladis Chalciœcæ confugisset, à matre obstructa pariete, templi ianua, coactum fame mori. citat huius historiæ authorem Aemylium probum, sed & loāIoan. Stobæus sermone 37. eiusdem meminit, ex Gesneri interpretatione in hunc sanè modum, Cùm Persæ Græciam vastarent, & indigenæ omnes perturbatiessent, Pausanias Lacedęmoniorum Dux quingentis auri talentis acceptis à Xerxe Spartam proditurus erat. Cęterùm, interceptis epistolis Agesilaus eius pater, cùm rem intellexisset ab illis, qui in epistolas inciderant, persequutus est filium ad templum vsq;vsque Mineruæ, quę Chalciœca ab æde ænea cognominatur, ibi foribus templi obstructis per lateres, vna cum vxore sua Pausaniæ matre, introitũintroitum custodiuit, & proditorem fame necauit, quem mater mortuum sublatum extra fines Spartæ proiecit. Hactenus Stobæus ex Chrysermo in 2. lib. Historię Persicæ. Plutarchus item in parallelis c. 21. Persis, inquit, Græciam discursationibus, ac prædis infestantibus, Pausanias Lacedæmoniorum Imperator quinquaginta auri talenta, vt SpartāSpartam proderet, à Xerxe acceperat. Quod vbi deprehẽsumdeprehensum est, pater Agesilaus vsq;vsque ad Chalciœcæ Palladis templum filium insectatus cocto latere ita templi fores obstruxit, vt eum inedia cōsumpseritconsumpserit, mater autem insepultum eiecit, quemadmodum Chrysermus historiarum secundo refert. Hæc Plutarchus. Ad hanc Pausaniæ occisionem putat Alciatus allusisse Ouidium in Ibin.

Obstructo́Obstructoque necem patiaris limine templi,
Vt legem pœnæ cui dedit ipsa parens.

Idem Plutarchus capitul. vigesimo secundo in parallelis scribit, Romanis aduersus Latinos bellum gerentibus, quendam patricium genere, inopem tamen adolescentem Cassium Brutum nomine, dicta mercede portas aperire volẽtemvolentem, deprehensum ad auxiliare Palladis templũtemplum confugisse, tandem ab eius patre Cassio signifero occlusis templi foribus fame necatum fuisse, insepultumq́ue à parente eiectum esse. quod adducit ex Clytonimo in lib. nono rerum Italicarum.

Tricesimosecundò, dubitatur ex hoc, quid dicendum sit de delinquente, qui cùm ad ecclesiam cōfugissetconfugisset, eam clausam inueniens, manu portas,

18

*earumuè ansam, aut vectes apprehendit, an inde extrahi possit à iudice seculari absq;absque violatione immunitatis ecclesiasticæ? Et sanè hunc abduci ab eo loco non posse, & si abducatur immunitatem ecclesiæ violatam censeri, respondit IoāIoan. Ignæ. in d. l. 1. ff. ad Sylla. nu. 57. dicens, Rhotomagi ita sæpissimè iudicatum fuisse. nam & id à ratione sacrorum canonum super hac re statutorum palàm deducitur.

Tricesimotertiò, idem dicendum erit de eo, qui cùm esset intra ecclesiam per vestem eius extra |

p. 315

ecclesiam extensam apprehensus fuit, & ab ecclesia abductus, violatur enim ex hoc immunitas ecclesiastica secundum Ioan. Andr. in c. vlt. de immu. ecclesi. & Ioan. Igne. in d. nu. 57.

Tricesimoquartò, infertur ex pręnotatis, iudicem laicum iure posse abducere criminosum ab ecclesia, etiam absq;absque licentia episcopi, quoties iuxta canonicas sanctiones delinquens ab ecclesia extrahi potest, nec immunitas ecclesiarum ex eo violatur, siquidem cùm ecclesia tunc ad eam fugientes minimè tutetur, nec tutari velit, nulla fit ei iniuria, si propria authoritate iudex etiam secularis eos per vim abduxerit, quod moribus & praxi Christiani orbis satis receptum est, vt asserit Guido Papæ. q. 121. notat Guliel. Bened. in c. Raynu. verb. vxorem. nu. 444. de testamen. quamuis Cynus & Saly. in d. Authen. si quis ei. C. de adult. & Belluga in Specu. princip. rub. 11. §. & quia. nu. 27. teneant, in hac specie exigendāexigendam esse licentiam à iudice ecclesiastico, vel prælatis per tex. inibi. qui tamen non omninò apertè hoc probant in his casibus, quibus ab ecclesia possunt criminum authores iure pontificio euelli.

Tricesimo quintò, non est prætermittendum ex c. de immu. ecclesi. adnotari posse, si eius Communem interpretationem consideremus, laicum crimen aliquod intra ecclesiam perpetrantem, posse à iudice seculari puniri, nec eius criminis cognitionem ideò ad ecclesiasticum iudicẽiudicem pertinêre, ꝙquod intra ecclesiam commissum fuerit: nānam si laicus committens delictum in ecclesia potest à iudice seculari inde inuitus abduci, tex. in d. c. vlt. poterit sanè per eundem iudicem puniri, ꝙquod aduersus Cyn. in l. præsent. C. de his, qui ad ecclesi. confu. Panor. existimat iure verum esse in d. c. vlt. idem in c. cùm sit generale. nu. 27. de foro comp. Bart. in l. si cui. §. vlti. ff. de accus. idem Panor. in d. c. inter alia. nu. 29. Angel. de Maleficijs. §. in scalis sancti Petronij. tametsi secundum eum & Panor. iudex ecclesiasticus ratione sacrilegij poterit aduersus delinquentem in ecclesia, quò ad eius pœnam procedere.

Tricesimosextò, his proximè accedit, iudicem laicum, & si non possit fugientes ad ecclesiam inde inuitos abducere, posse tamẽtamen ab eis arma prohibita, & legibus vetita etiam intra ecclesiam auferre. delinquit etenim is, qui fert arma prohibita, & ideò cùm hoc delictum in ecclesia cōmittatcommittat, à iudice seculari puniendus, aut saltem armis priuandus erit. Nam regulariter arma prohibita sunt, & item eorum vsus vetitus tàm clericis, quàm laicis, tàm intra ecclesias, quàm foris. tex. in l. 1. C. vt armorum vsus inscio principe interdictus sit. lib. 11. c. clerici arma. de vita & honest. cler. tradunt latè Corn. consi. 20. lib. 3. Socinus regul. 30. Cattellia. Cot. dictione. Armorum. eleganter Tiraqu. de nobilita. c. 20. nu. 66. extant & Regiæ sanctiones hac dere, & opt. tex. in c. 1. §. si cleri. de pace tenend. & eius violat. in feudis. pœna tamen, quæ ob armorum vsum lege infertur, à clericis exigenda est apud iudicem ecclesiasticum, secundum Ioann. de Platea, in §. item lege Iulia. Instit. de publ. iud. &. Ioan. Lup. in c. per vestras. 2. notab. §. 1. nume. 13. Apud Gallos clerici arma vetita deferentes per iudices seculares puniuntur, quemadmodũquemadmodum testantur Chassanæ. in consue. Burg. rubri. 1. §. 5. versi. Archidia. numer. 79. & Carol. lib. 2. Regalium Franciæ. priuilegio 17. modò pœna sit pecuniaria, non aliâs. Apud Hispanos vsus obtinuit, vt clerici cum armis ipsis deprehensi à ministris iudicis secularis, armis expolientur. quod iustè fieri potest, cùm alioqui si à iudicibus secularibus id nōnon fieret, liberam haberent clerici facultatem arma vetita deferendi, ac deinde maxima ab his scelera liberiùs perpetrarentur in Reipublicæ iniuriam, & ecclesiastici ordinis, ac dignitatis opprobrium.

Cæterùm, vt & hoc non omittamus, adnotandũadnotandum est, in Franciæ & Gallorum Regno delinquentes statim ab ecclesijs abduci, vinctosq́;vinctosque à laicis iudicibus obseruari, ac demum tractatur, sit ne is, qui abductus fuit, dignus iuxta Canonicas sanctiones ecclesiarum immunitate, quòd si dignus ea iudicetur, remittitur, & restituitur ecclesiæ, alioqui punitur à iudice seculari, quemadmodum asseuerat Rebuffus in proœmio constitut. Regiarum gl. 5. nume. quadragesimo.

Huius secundi libri Finis.

Covarrubias ...: Opera Omnia

p. 168 VARIARVM EX IVRE PONTIFICIO, REGIO, ET CAESAreo Resolutionum. LIBER SECVNDVS. AVTHORE DIDACO COVARRVVIAS A LEYVA TOLETANO, Senatore Regio.

THEMA CAPITIS I.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. II.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. III.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. IIII.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. V.

p. 200 SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. VI.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. VII.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. VIII.

SVMMARIVM.

p. 232 ARGVMENT. CAP. IX.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. X.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. XI.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. XII.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. XIII.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. XIIII.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. XV.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. XVI.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. XVII.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. XVIII.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. XIX.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. XX.

SVMMARIVM.

Embeddings Experiment

p. 168
VARIARVM EX IVRE PONTIFICIO, REGIO, ET CAESAreo Resolutionum. LIBER SECVNDVS. AVTHORE DIDACO COVARRVVIAS A LEYVA TOLETANO, Senatore Regio.

p. 200
SVMMARIVM.

p. 232
ARGVMENT. CAP. IX.