Covarrubias y Leyva: Opera Omnia - The School of Salamanca

CAPVT I.

HIS qui magistratus in Republica gerunt, plerunq;plerunque solet euenire, vt in maximo discrimine positi, grauiter dubitens, sequíne debeant in iudicijs, actoris, reíue probationes: easq́;easque inspecto processu ex iuris rigore ab omni vitio immunes: contrarias tamen veritati, quam ipsi iudices priuatim certissimè cognouerint: atq;atque eodem pacto debeántne ferre sententiam in fauorẽfauorem agentis, qui probare propriam intentionem non potuit: iudices tamen satis sciunt, eam veram esse? Et sunt sanè, qui existimẽtexistiment, iudicem debere omnino sequi in proferenda sententia propriam conscientiam, & veritatem sibi compertam aduersus actorum probationes vtcunq;vtcunque plenissimas: quę quidem opinio sequentibus probari videtur: vt plura omittam, quæ passim in hanc controuersiam adduci solent: cùm ea parùm vrgeant.

Primò, omne quod non est ex fide peccatum est, teste Paulo ad Roma. cap. 14. c. quærat aliquis. de

1

*pœniten. distin. 3. c. vlti. de præscript. ex fide, inquam, id est, ex conscientia: quemadmodum exponit Ambrosius d. c. 14. Gratianus in d. c. quęrat aliquis. gl. in d. c. vlti. Floren 1. par. titu. 3. c. x. §. 2. nam sicut fides est iudicium, quo credimus aliquid, ita conscientia est iudicium, quo iudicamus particulariter de nostris actibus moralibus: & prætereà conscientia credulitas quædam est: vnde fides à Paulo appellatur. Peccatum etenim est omne, quod nōnon est ex fide, id est, ex conscientia: & iuxta id, quod ea nobis agendum esse præscribit: sed potius contra eam: agens siquidem contra conscientiam, ędificat ad gehennam. c. literas. de restit. spoliat. c. omnes 28. quæstio. 1. c. per tuas. in 2. de simonia. quo fit, vt is mortaliter peccet, qui actum egerit, illum esse mortale crimẽcrimen opinatus: licet verè is actus ad mortalem culpāculpam minimè pertineat. Et rursus venialiter peccabit, qui fecerit id, quod credit venialem habere culpam: tametsi nullam verè habeat: hoc enim est agere contra conscientiam, & ideo peccatum contrahitur. Quod si conscientia dictet aliquid esse bonum, non tamen venialem, nec mortalem esse eius omissionem, nullum erit peccatum id omittere. Et hęc sanè vera sunt, vt docent Theologi in secunda sententia, distinctione 39. & Florentinus dicto capitu 10. §. 4. ita tamen, vt sciamus, conscientiam non posse efficere, id nōnon esse peccatum, quod verè peccatum est: quamuis quandoq;quandoque ignorantia valeat à culpa excusare, quod alibi tractabimus. Iudex igitur, qui scit verum esse, quod actor asseuerat, tametsi in iudicio non probatum, contra conscientiam, & propriæ credulitatis iudiciũiudicium reum absoluens peccabit: atq;atque itidem ipsum reũreum innocentem prauo iudicio damnabit ex actorũactorum probationibus, quibus ipse iudex certò scit veritatem oppositam esse. Nomen etenim conscientiæ inducit applicationem cō| p. 2scientięconscientię ad aliquid agibile, vt scribit Thomas 2. 2. quæst. 67. artic. 3.

Secundò, eandem opinionem illud plurimum cōprobatcomprobat, quod iudex sententiam dicens contra veritatem sibi etiam priuatim compertam, planè mentitur in læsionem alterius, aliud enim dicere quàm scias, mendacium est. c. 1. de crimi. fal. l. vlt. ff. de rei vend. c. is autem. & c. primum. 22. q. 2. c. supereo. de vsur. Aristot. lib. 4. Ethi. c.

2

*7. & præter alios Ioan. Arboreus lib. 11. Théosophiæ, c. 12. Mendacium autem licet venialem plerunque culpam habeat, in iudicio tamen mortale crimen est, quando contingit in his, quæ ad ipsum iudicium pertinent. Thomas & Caiet. 22. q 69. artic 1. & q. 110. artic. 4. ad finem, etiamsi id accidat in re leuissima, vt ipse Caiet. opinatur ex eo, quòd calor iudicij, eiusq́;eiusque authoritas de veniali mortale efficiat, sicuti iuramenti vis mendacium ex se veniale, mortale facit. Ego verò mendacium in iudicio mortale esse ex suo genere opinor ex Thom. 22. q. 70. articul. 4. Sed in specie nonnunquam veniale esse potest, & maximè si in re leui contingat, in omni siquidem materia rei leuitas à mortali excusat. c. vnum. 25. distinc. ad finem. Thom. 12. q. 88. articul. 5. & 6. qua ratione aduersus Caietanum existimo, etiam in iudicio mendacium circa rem ad id pertinentem, leuissimam tamen contingens, non esse mortale crimen, quod nostra ætate Caieta. sententiam improbantes ostendunt insignis, & olim, & nunc meus præceptor Martinus ab Azpilcueta in c. vlt. de pœniten. d. §. 5. nume. 13. & Dominicus à Soto, cui maxima totius Reipublicæ felicitate Carolus Cæsar propriæ conscientiæ iudicium, ac examen commisit: is, inquam, à. Caiet. dissentit in relectio. de Secret. memb. 2. q. 7. cōclusconclus. 2. atq;atque ita intelligendum est, quod Imol. in c. 1. de mut. petit. nume. 13. & Alexand. in l. qui totam. ff. ad Trebellianum. scribunt dicentes, mendacium etiam in iudicio quandoq;quandoque esse veniale non mortale crimen. Nam quod de iuramento in contrarium adducitur, verissimum est alia quidem ratione, cùm in leui Deus adducatur in testem, & ideò impietas periurij stat in hoc, quod fit irreuerentia Deo Maximo, vnde semper erit periurium mortale peccatum etiam in re leuissima, sicuti docet Thomas 2. 2. q. 98. articul. quo fit, vt is, qui iurat Deo teste assem Titio dare, omninò periurus sit, mortalemq;mortalemque culpam incurrat, ni eum assem dederit: quod probatur in cap. debitores. de iureiurand. vbi iurans soluere vsuras, tenetur id iuramentum seruare, quamuis parùm vtilitatis afferat talis solutio, cùm statim accipiens ex hoc iuramento vsuras, teneatur cogendusq́;cogendusque sit eas restituere: ecce igitur qualiter iuramentum sub pœna periurij seruandum est, tametsi eius exequutio leuissimi sit momenti. Nec tamen idem erit, si quis præstito iuramento promittat centum aureos daturum Titio: nam is si ei soluat centum aureos excepto asse, periurus non erit eo modo, vt peccatum mortale committat: huiúsque discriminis ratio est, quod in priori casu, assis separatim consideratur, vt materia iuramenti, non itidem in posteriori, non enim separatim fuit assis iuramenti vinculo suppositus, atque ideo vti res leuissima nequaquam est iudicanda, considerandáue ad iuramenti transgressionem saltem mortali culpa dignam, quemadmodum Caietanus explicat 2. 2. quæstion. 89. articul. 7. iustius sanè, quàm Syluest. qui sequutus Florentin. verb. iuramentum. 4. quæstion. 1. ad finem, scribit transgressionem iuramenti in re leui mortalem non esse, vtcunque tamen sit, quod ad nostrum institutum attinet, apparet profectò iudicem, qui in iudicio proferendo in graue alterius damnum mentitur, mortaliter peccare, cùm id mendacium in re graui, ad diffinitionem litis & controuersiæ pertineat.

Tertiò, eadem assertio probatur ex eo, quòd iudex iudicare debet secundum veritatem, Deuteronomi capitu. 7. & Exodi 23. capitu. per venerabilem. qui filij sint legitimi. & tamen in iudicijs multa proponuntur, & probantur cōtracontra veritatem: ergò iudex omissa falsa actorum propositione veritatem sequi tenetur. Et hoc ipsum vlterius patet, plærunq;plærunque enim solet iudex ignorare factum in iudicium deductum, & ideò sequitur probationum adminicula. l. illicitas. §. veritas. ff. de off. præsi. per hoc tamen præiudicium non fit veritati, quæ vitiari nequit erroribus gestorum, & semper est præferenda, cùm elucet, vnde cùm iudici veritas comperta & nota est, non potest iusta ratione eam omittere, vt sequatur, vel sordes falsorum testium, errorêmue aliorum instrumentorum, sicuti in dicto. §. veritas. probatur. Sic diuus Augustinus libro 19. de ciuitate Dei, capite 6. dum deplorat eleganti oratione miseriam humani iudicij, quo plures, qui verè sunt innocentes, tormentis cruciantur, & denique damnati ex eorum confessionibus innocentes occiduntur. Excusat sanè iudicem, qui, vt seruiat humanæ societati, quàm deserere nefas esse ducit, inscius veritatis innocentem occidit. Plærunq;Plærunque enim, inquit, iudicis ignorantia est calamitas innocentis. ex quibus colligitur, non ita defendi ab August. imò reprehendi iudicem, qui veritatem ipsam sciens innocentem torquet, tortumq́;tortumque ex propria confessione occidit.

Quartò, etiam iudici nōnon licet innocentem occidere. Exo. 23. Innocentem & iustum non occides. Quin & IuriscōsultusIurisconsultus existimat, melius esse no|

p. 3

centem impunitum relinquere, quàm innocentẽinnocentem damnare. l. absentem. ff. de pœnis. c. nerui 13. distin. Archid. in c. vlti. 23. q. 3. Deci. optimè in l. fauorabiliores. ff. de regu. iur. Quòd si in dubio satius est nocentem absoluere, quàm innocentem damnare: nónne sanctissimum erit innocentem absoluere, cùm certus iudex est de eius innocentia, licet falsis testibus is conuictus fuerit?

Quintò, si authoritas publica consideranda est, sicuti fatentur, ac præmittunt, omnes, & hi pręcipuè, qui contrariam sententiam defendere conantur, maiorem ex publico iure authoritatem habebit iudicis sententia, quam ipsius acta iudicij nondum per sententiam diffiniti: & tamen condemnatus, vt debitum coniugale reddat fœminæ, quam ipse certò scit eius vxorem non esse, nequaquam tenetur eius sententiæ stare: imò nec potest, si canonicum impedimentum obstet: imò potius propriam conscientiam, quam iudicis publicam authoritatem sequi debet. tex. est in c. inquisitioni. de senten. exc. notatur in c. dominus. de secund. nup. nos item id explicuimus in Epitome de sponsali. & matri. 2. part. c. 7. §. 2. nu. 7. Sic iudex maiori ratione, omissa publica authoritate actorum causæ, sententiam dicet ex his, quæ certa sibi sunt, & ita nota, vt vera esse, manifestò sciat.

Sextò, ex coniecturis, indicijs, & præsumptionibus potest iudex ipse iustissimè non adhibere fidem testibus. l. 3. versi. tu magis. ff. de testib. Regia l. 28. titu 16. part. 3. Bar. in l. Lucius. ff. de his, qui not. infa. Paul. de Cast. in l. admonendi. col. pe. ff. de iureiu. Bal. in l. testium. C. de testib. Deci. in c. 3. num. 3. de probat. Ergo poterit ex certa scientia testium fidem omittere, quos certò scit falsum testimonium dixisse.

Septimò, testium, instrumentorumq́;instrumentorumque probationes veluti medium quoddam in eũeum finem tendunt, atq;atque à iure exiguntur in litium diffinitionibus, vt veritas pateat, & ipsi iudici nota sit, quod frequentissimis authoritatibus probat̃probatur, medium autem non debet contrarium esse fini prætenso. temerè enim ageret exoptans pacem, si adhiberet media, quæ ad bellum & discordiādiscordiam tendunt, quod probatur ex ratione tex. in l. legata inutiliter. ff. de adimend. legat. l. qui hominem. §. vlti. ff. de solutio. l. ab emptione in fi. ff. de pact. l. cùm his. §. 1. ff. de condict. indebit. falsi autem testes, falsáue instrumenta non ad veritatem, sed ad falsitatem persuadendāpersuadendam iudici destinantur. igitur his testibus & instrumentis, quæ falsa esse iudex scit, non debet, nec tenetur fidem publicam accommodare.

Octauò, hæc eadem opinio manifestam probatio

3

*nem habere videtur in c. 1. de re iudic. in 6. & in Clemen. 1. §. verum. de hæret. quibus locis iudici iniungitur, vt iuxta propriam conscientiam sententiam ferat. His igitur, & alijs rationibus hæc sententia innitit̃innititur, atq;atque eam tenent Martinus iuris Ciuilis antiquus interpres in dicto §. veritas. Calderi. & Panor. in c. pastoralis. §. quia verò. de offic. deleg. Nicolaus à Lyra, Exodi cap. 23. Hadria. quodlib. 2. ad finem. Ioan. Arboreus libro 9. Theosophiæ c. 20. Ioan. Oldendorp. in tractat. de formula inuest. actio. c. vlt. idem in lib. de iure, & æquita. titu. 13. horum autem omnium consensu ea est resolutio, vt iudex minimè debeat, nec possit sententiam dicere secundum allegata & probata contra popriampropriam conscientiam. Cæterùm ex his, & alijs authoribus quidam existimant iudicem tutè posse reum absoluere ex actis & probatis, etiam si ipsi iudici priuatim compertum sit verum esse, quod actor adseruit: ita Calderi. Aegidius à Bella Mera col. penult. & Panor. in dicto. §. quia verò. Nicol. à Lyra, ac Ioan. Arboreus paulò ante citati, & præter hos Ioan. And. & Card. in dicto. §. quia verò. Abb. & Imol. in c. 1. de offi. ordinariorum. Quasi conscientia iudicis, actis & probationibus contraria, admittenda non sit ad condemnandum. alij verò opinantur, iudicem propriam conscientiam sequutum, posse ac debere refragantibus actorũactorum probationibus reum absoluere, quod fatentur verum esse Martinus & Calderinus, quibus Aegidius & Panormi. refragantur exeo, quòd absurdum existiment, iudicem aduersus allegata & probata, ex propria scientia, cui probationes aduersantur, sententiam dicere, ac potius debere à iudicandi munere abstinere. idem Præpositus in cap. iudicet. 3. quæstio. 7. ad finem. tandem eo ventum est, vt hi authores consentiant nunquàm esse iudicandum contra conscientiam, cui contrariæ sint actorum probationes. Rursus ex his quidam censent, posse iudicem contra propriam conscientiam, exactis & probationibus reum absoluere: deinde iudicem posse iuxta propriam conscientiam aduersus acta pro reo pronunciare eum ab actione proposita absoluendo. Alij deniq;denique hoc non admittunt iudici consulentes, vt ab eo munere abstineat, ne vel contra conscientiam, vel actorum probationes iudicet. Sic sanè maximum constat ex hac prima opinione discrimen, & quod grauius est, adeò manifesta repugnantia, vt minimè conciliari, nec defendi possit. Nam si iuxta veritatem priuatim iudici compertam iudicandum est, cur ex actorum probationibus iudex absoluet reum, quem scit verè obnoxiũobnoxium esse actoris petitioni? Quod si dixeris non oportere, vt iudex manifestet crimen occultum ipsius accusati: quid obsecro, dices in reo semiconuicto, infamatóue, & in his actionibus, quibus de criminibus nōnon agitur, nec infamia aduersus accusatum tractatur? agit etenim iudex absoluens |

p. 4

reum actore non probante contra conscientiam sibi dictantem, illum esse obnoxium actoris petitioni, & prætereà planè mentitur liberans eum, qui verè reus est, quò fit, vt dum magis hāchanc primam opinionem scrutamur, ea minus arrideat, vtpote minimè consona his rationibus, quæ ab eius authoribus traduntur.

Ex opposito notandum est, iudicem in diffinien

4

*dis litibus debere omninò sententiam dicere exactorum probationibus, licet ei notum sit reum à petitis immunem esse, vel actorẽactorem iustam, veramq́;veramque licet non probatam causam in iudiciũiudicium deduxisse, & hoc probatur in d. §. veritas. dum in eo Iurisconsultus scribit sententiam à iudice ferendam esse ex fide eorum, quæ probantur in iudicio, quę quidem authoritas non admodum conuenit, vt à priori sententia recedamus, cùm iuxta veram interpretationem sensus Iurisconsulti sit, ex veris probationibus, ex fide eorum quæ verè gesta sunt, non ex falsis, non ex simulatis instrumentis iudicem debere sententiāsententiam dicere, vnde colligitur, tunc demũdemum iudicẽiudicem ex probationibus actorũactorum posse causam & controuersiācontrouersiam diffinire, quando illæ ꝓbationesprobationes veræ sunt, quemadmodũquemadmodum in dubio præsumendũpræsumendum est, secùs autem cùm iudici constiterit, eas probationes falsas esse, & veritati oppositas, tunc etenim veritas minimè vitiatur erroribus gestorum, authore Iurisconsulto, quò fit, vt potius in eo loco præcedens opinio, quàm hæc probetur, & id manifestius fiet, si ad literam illius text. verba explicemus, veritas, inquit Vlpianus, erroribus gestorum non vitiatur, id est, licet cauerim debere me tibi centum ex mutuo, quæ verè mihi mutuata non sunt, idq́;idque apud præsulem probauero, non errorem meum in cauendo, sed probatam veritatem is sequetur. Sic sanè infert idem Vlpianus dicens: & ideò Præses prouinciæ id sequetur, quod conuenit eum sequi ex fide eorum, quæ probantur, quasi dicat, veritas, cuius conscius iudex est, nullis testimonijs vitiatur, atq;atque ideò Cald. & Panormit. & Oldendorp. propriam eorum opinionem ex eo textu deducunt.

Secundò, iudex tenetur iudicare secundum veritatem. l. rem non nouam. C. de iudic. veritas autem dicitur id, quod probatum est, aut per legẽlegem præsumptum. l. penult. ff. de probat. text. in c. 1. iuncto cap. laudabilem. de frigid. igitur tenetur iudex secundum probationem actorum iudicare, vti argumentatur post alios Andræas Alciat. in d. c. 1. de offi. ordin. nu. 84. sed nec ista collectio satis probat hanc opinionem, & multò minus quàm inductio tex. in d. §. veritas. siquidem nōnon sequitur, iudex tenetur sententiam dicere ex probationibus actorũactorum, quod verũverum est, ergò tenetur sententiam dicere contra conscientiam, aut contra particularem, eamq́;eamque certam scientiam, nam tunc demum ex probationibus tenebitur causam diffinire, cùm aliunde certus non sit, vter ex litigantibus iustiorem causam in iudicium deduxerit.

Tertiò, iudex publica authoritate fungitur, & ex ea iudicat. l. Barbarius. ff. de offi. præt. c. 1. de re iud. in 6. notatur in cle. 1. de sequestr. poss. qua ratione oportet eum in controuersijs diffiniendis sciẽtiascientia publica vti, & fidem exhibere his, quę sibi, vt iudici, vt personę publicę nota sunt, non his, quæ, vt priuato ei sunt manifesta, non enim pertinet hæc scientia ad iudicem, qui ex publicis documentis iudicare debet. Nec inconuenit dicere, posse quem duplicem scientiam alicuius habere, cùm manifestum sit, posse Titium aliquid scire, vt iudicẽiudicem, vt priuatum, vt Dei vicarium, nempe ex confessionis sacramẽtalissacramentalis secreto, quod probatur in cap. 2. de offic. ordin. vbi Panormita. id explicat. vnde ex hac tertia ratione palàm est, priorem opinionem erroneam esse.

Quartò vlterius, posterior hæc opinio probatur authoritate text. in c. pastoralis. §. quia verò. de offic. delegat. ex quo iudex ordinarius requisitus à delegato, vt eius sententiam exequatur: omninò & tutè potest, ac debet eam exequutioni tradere, tametsi sciat iniquam esse. Authoritas etenim rei iudicatæ præualet veritati, etiam quæ satis nota sit ipsi exequutori, cuius partes sunt eandem exequi, nōnon autem inquirere iustè, an iniustè fuerit pronũciatũpronunciatum. ita ergò iudicis officium est, potius fidẽfidem exhibere probationibus actorũactorum, quæ ex iure authoritatem habent. c. quoniam. de proba. quàm his, quæ priuatim scit, & ex quib. ipse existimat iniqua & iniusta esse processus testimonia, tenetur enim iudex his, quæ, vt iudex scit credere, non his, quæ, vt priuatus. qua ratiōeratione, cùm requisitus alterius iudicis sententiam exequitur, iudex nōnon est, sed exequutor, & ideò illius sententiæ iniquitatem expẽdereexpendere, vt iudex, nequit. Priuata igitur authoritate vteretur, si ex proprio iudicio conscientiáue ageret de rei iudicatæ in iustitia, et ex eo exequutionem eius omitteret, quemadmodũquemadmodum & idem iudex, qui tulit sententiam malè ageret, & absq;absque publica authoritate procederet, si eam retractaret ex fide instrumentorum, quæ post sententiāsententiam ipsi exhibentur, etiāsietiamsi ex eis ius condẽnaticondemnati manifestũmanifestum fieret, functus etenim est iudicis officio, nec vt iudici eidẽeidem probatur ius litigantis. l. Imperatores. ff. de re iud. l. sub specie. C. e. ti. not. in c. inter. de re iud. vbi Abb. n. 16. idem Abb. in c. suborta. col. pe. c. ti. Doct. in l. admonendi. ff. de iureiu. Bal. in l. error. col. 3. C. de iuris, & fact. igno. Lanfranc. in c. quoniam. verb. interloquutoriæ. nu. 81. de prob. Curtius iunior consi. 18.

Quintò, eadem ratione constat, iudicem non posse sententiam dicere ex instrumẽtoinstrumento, scripturáue |

p. 5

non producta in iudicio: licet ea fuerit sibi pri

5

*uatim ita exhibita, vt planè cognouerit ex ea ius actoris, vel rei. cap. cùm dilectus. de fid. instrum. adeò enim instrumentorũinstrumentorum productio debet coram iudice fieri, vt non sufficiat ea coram notario, & testibus exhiberi: quod colligitur ex l. adoptio. ff. de adop. tex. in c. accepimus, & apertior in cap. cōtingitcontingit. vbi gl. & Feli. de fide instrũinstrum. idẽidem Feli. latius in c. quoniāquoniam cōtracontra. q. 1. de probat. vbi tex. tradit: Hipp. sing. 17. imò non sufficit, in instrumentum etiam coram Iudice exhiberi, & produci ante litis contestationem ad articulum aliquem incidentem, nisi & post reproducatur cũcum principalis causa discutitur: Frederi. consi. 160. col. 2. Anto. in c. cũcum dilectus. de ord. cognit. Feli. in c. 1. nu. 28. de probat. idem in c. causamq́;causamque in 1. num. 6. de testi. Ex quibus & idem erit, quādoquando instrumentum post litem contestatācontestatam producitur in iudicio ad principalem quæstionem litis, nisi eius productio fiat, & fuerit aduersario denunciata, vt seipsum ab eius scripturæ testimonio defenderit: ex Bald. in l. eos. §. sin autem. col. penul. C. de appel. Feli. in d. c. nu. 28. Quod si verissimum, & certissimi iuris est, ex instrumentis non productis coram iudice, vel extra terminum à iure statutum præsentatis, iudicẽiudicem sententiam dicere non posse: tametsi ex eisdem scripturis certus sit de iure litigantium: consequens erit, ipsum ex actorum probationibus, non ex his, quæ priuatim sciuerit, sententiam omninò laturum esse. Si verò dixeris contrarium, omnia iura prorsus euanescent, quæ tempus & locum, quibus instrumenta iudicij exhiberentur, prouidè statuerunt: nam aliter producta instrumenta publicam fidem, ex qua iudex tenetur ius dicere, nequaquam adsequuntur.

Sextò, eadem opinio probatur ex canone, iudicet. 3. q. 7. quem Thomas tribuit Aug. super Psal.

[6]

*cùm tamen sit deductus ex Ambr. Psal. 118. sermone super illud: Miserationes tuæ multæ nimis Domine, secundũsecundum iudicia tua viuifica me. Bonus enim iudex, inquit Ambrosius, nihil ex arbitrio suo facit, & domesticæ proposito voluntatis, sed iuxta leges, & iura pronunciat, scitis iuris obtemperat: non indulget propriæ voluntati: nihil paratum, & meditatum domo defert, sed sicut audit, ita iudicat. Quibus profectò verbis nihil aliud Ambros. significare vult, quàm quod iudex ex se ipso nihil iudicet, sed ex auditis, visisq́;visisque apud acta iudiciorum. Erit tamen obiter adnotandũadnotandum: cùm legitur apud Ambrosium: iudicet ille, qui ad pronuntiandũpronuntiandum nullo odio, nul la offensione, nulla nouitate ducatur legendũlegendum esse: nulla leuitate ducatur, ex Gratiani decretorum Codicibus. His igitur rationibus ipse opinor, veriorem esse opinionem illam, qua adsertum est, iudicem debere ex allegatis & probatis in iudicio, quæ sibi, vt iudici nota sunt: non ex his, quæ priuatim ex particulari scientia perceperit sententiāsententiam dicere. idẽidem tenent gl. in c. 1. de offic. ordi. & in d. c. iudicet. & in c. pastoralis. §. quia verò de off. de leg. vbi Card. gl. in l. 2. ff. deferijs. gl. Alberi. & Bar. in d. §. veritas. Cyn. Bar. & alij in l. 1. C. vt quæ desunt ad uo. Io. And. in Speculo tit. de disputat. et allegat. §. satis. nu. 13. gl. quę text. ibi ad hoc inducit in c. 1. de re iud. in 6. Ias. in. §. si minus. nu. 15. de actioni. Feli. in d. §. quia verò. nu. 23. ex quibus & his, qui ab eis citantur, constat hanc sententiam magis cōmunemcommunem esse, vt scribunt eāeam sequuti Barb. in d §. quia verò. nu. 36. Imol. ibi col. pe. idem in d. c. 1. nu. 14. idem adserit Præpo. in d. c. iudicet. col. pe. Hoc ipsum fatentur Felin. in d. §. quia verò. & Alciat. in d. c. 1. nu. 83. dum ex ea regulam in hac quæstione constituunt. Quin & apud Theologos idem adseuerātadseuerant. Tho. 2. 2. q. 67 art. 2. & ibi Caiet. Io. Maior. in 3. sent. distin. 33. q. 4. Syluest. verb. iudex. 2. q. 5. Cardin. à Turre Crema. in d. c. iudicet. Imò Caiet. & Syluest. post Flor. 3. par. tit. 9. cap. 2. §. 6. expressim testantur hanc opinionem à Theologis frequentiori calculo probatam esse.

Non obstant, quæ in prioris sententiæ confirmationem adduximus: quorum primum facillimè refellitur, si aduertamus aliud esse iudicem sententiāsententiam ferre ex his, quæ, vt iudex scit, etiamsi vt priuatus contrarium cognouerit: hoc enim est, quod nos probauimus receptiorem opinionem sequuti: Aliud est iudicẽiudicem sententiam dicere contra conscientiam: quod nec nos probamus, nec iure probari potest. Iudex etenim, qui vt priuatus scientiam habet eius, quod in iudicio controuertitur: & sanè contrariam his, quæ probata sunt: iustissimè opinatur ex probationibus seipsum posse sententiam ferre: hac verò opinione præmissa absque vllo vitio, culpáue eandem sententiam ferre poterit: sicuti asserit communis opinio. Quòd si iudex ipse credat, existimet, aut dubitet, se non posse ferre sententiam ex probationibus contra priuatam eius scientiam: nequaquam poterit ita pronunciare: imò peccabit mortaliter, palàm agens cōtracontra propriæ conscientię dictamen: quemadmodũdum ex prioris opinionis prima ratione deducitur, & fatent̃fatentur omnes, quos superius citauimus, & maximè Hosti. Ioan. Imol. in d. c. pastoralis. §. quia verò. nu. 7. Hadria. dict. quodlibet 2. ad fi. Martinus ab Hazpilcueta in c. si quis autem. de pœnit. distin. 7. num. 128. quo fit, vt omninò fatendum sit, nullum iudicum vnquam licere contra conscientiam iudicare: nec huius illationis cōtrariumcontrarium diuus Tho. nec quisquam alius ex doctis asseruit.

Secunda ratio tollitur ex eo, quòd iudex sententiam ferens ex actorum probationibus contra particularẽparticularem scientiam, minimè mentitur: cùm |

p. 6

authoritate publica sententiam dixerit ex his quę vera apparent inspectis publicis documentis, vnde iudex ipse viso processu ex eo causam diffiniens, id, quod illi, vt iudici verum esse cōstatconstat, apertissimè sequitur.

Hinc eadem ratione perpensa, tertia ratio cessat: siquidem ex probationibus falsis iudex sententiam ferre non debet: quando falsitas restium instrumentorúmue, eidem iudici, vt iudici patet: non autem cùm eidem priuatim constat. id enim esset credere plus iudici, vt testi, qui restis esse nequit, & vnicus est, falliq́;fallique potest, quàm duobus, tribusúe testibus, qui verè testes sunt, & à iure legitimi censentur: quod pernitiosum esset Reipublicæ in expediendis, diffiniendisq́;diffiniendisque negotijs: ac deinde iudex ex allegatis, & probatis iudicans aduersus priuatam scientiam: iudicat planè secundum veritatem: cũcum ea sit iudici veritas, quæ ex ipsis publicis documentis constat.

Rursus nec quarta ratio quidquam iuuat: quia iudex damnans eum, quem priuatim scit innocentem esse: ex ipsis tamen publicis probationibus manifestè nocentem: nequaquam innocentem, sed potius nocentem occidit. Nam & iudex tenetur in iudicio fidem adhibere his, quæ vt iudex cognouerit: non his, quæ vt priuatus: igitur non occidit innocentẽinnocentem, si occiderit eũeum, qui ex publicis testimonijs nocens apparet.

Quinta ratio tametsi subtilis sit, non omninò cōuincitconuincit, si consideremus eum, cui iudex præceperit aliquid: quod ipse absque peccato exequi non valet, priuatum esse, & eum in hac præcepti exequutione priuata: non publica authoritate fungi. & ideo oportet, vt is priuatam, & particularem scientiam potius, quàm publicāpublicam sequatur: iudex verò authoritate publica iustitiam ministrat, & ea ratione publica documenta tenetur omninò sequi. Nam iustitia quò ad alium, conscientia verò quò ad seipsum est consideranda, authore Baldo in l. 2. C. de pœn. iudic. qui malè iud. & in rub. de iudic. col. 3.

Deinde nec sextum oberit: nam iudex potest non

7

*adhibere fidem instrumẽtisinstrumentis, testibusue, ex præsumptionibus, quæ oriuntur ex eisdem, aut ipsius processus actibus, vel ex alijs, quæ in iudicio contigerint. Quod si dixeris etiam posse iudicem ex his coniecturis, quæ in ipsis actis minimè apparent: sed solus ipse iudex perceperit, testium instrumentorúmue fidem minuere: aut exceptionem à iudicio reijcere, si suspicetur eam dolo potius, quàm iure opponi: tametsi de ista malitia nihil sibi constet: imò ipse eam aliunde, quàm ex processu pręsumpserit: quod notant Innoc. in c. post electionem. de conces. præ. Abb. Anto. & Deci. col. 3. in c. licet causam. de proba. & in c. ex parte 2. de offi. deleg. Deci. in c. supereo. in 1. de appe. & Feli. in cap. de cætero. de re iudicat. respōdeborespondebo libenter, id procedere; quando iudici, vt iudici ista præsumptio subsiti dum ipse rei veritatem conatur scrutari: sicuti solet plærunq;plærunque accidere in testium examinatione, vel sanè extra hoc examẽexamen, cùm ipse iudex diligenter inspecta negotij qualitate hoc ipsum suspicatur.

Septimam rationem faciliter euademus: modò sciamus instrumenta, testes, aliasq́;aliasque probationes in hunc finem dirigi, vt veritas publica iudici manifesta sit. Nec finis hic sequitur ex eo, quòd aliquid est priuatim iudici compertum: nec aliter finis à rep. prætensus in controuersijs dijudicandis adesse poterit, quàm si iudex publica documenta, & ex iuris sanctionibus legitima sequatur. Ex quo satis manifestum est, actorum probationes, ipsumq́;ipsumque processum vtcunque contrarium particulari scientiæ iudicis nequaquam aduersari: imò valdè conformem esse fini, id est, publicæ veritati, quam iudices scrutari, amplectiq́;amplectique tenentur. Vnde licet tunc iudex aduersus priuatam scientiam iudicet: verè tamen iudicat secundum publicam veritatem.

Vltima verò authoritas eum habet intellectum, vt iudices debeant sententiam ferre iuxta propriam eorum conscientiam: instructam tamen ex actorum, processusq́;processusque allegationibus, & probationibus: ita quidem vt semper instruatur iudicis conscientia ex allegatis, probatisq́;probatisque: Si tamen instrui iudex à processu non potuerit, vt contra priuatam scientiam, publicam fidem admittat in causæ diffinitione, non est ei permissum ex processu iudicare: ageret enim contra dictamen conscientiæ: quod prima responsione satis improbauimus.

Ex hac sanè opinione, quam hactenus defendimus, liquidò constat plura, & primùm, iudicem posse, ac teneri secundum allegata & probata, contra priuatam scientiam sententiam dicere, etiamsi quod priuatim scit ita certò sciat, vt nulla ea possit dubitatio contingere, nec vlla ratione possit in contrariũcontrarium eius animus adduci.

Secundùm, etiam in criminalibus iudicem non posse sententiam ferre ex particulari scientia, imò vel absoluere, vel condemnare tenetur ex his, quæ ipsi, vt iudici per publica documenta constant. nulla etenim ratio congrua est, nec verè dari potuerit, vt inter ciuiles, & criminales causas hac in re distinguatur, sicuti has duas illationes adserunt Thom. 2. 2. q. 64. art. 6. Caiet. dict. art. 2. Syluest. dict. q. 5. Cardin. à Turre Cremata in d. cap. iudicet. Ioan. Maior. dict. q. 4. Barb. in d. §. quia verò. nume. 36. & 48. quidquid in contrarium distinguere conentur Hostien. Inno. Calder Abb. Fel. & alij in d. §. quia verò.

Tertiùm, etiāetiam supremos senatores, iudicésue, qui |

p. 7

prætorijs Regijs adsistunt, non posse litigantibus ius dicere ex priuata eorum scientia, & si omnes eam certam haberent: sed teneri litem diffinire ex his, quæ ex processu constant. quod probatur, nam & hi iudices omninò debent visis actis & processibus iudicare, quod palàm est, igitur ex illis publicis documentis, non ex particulari scientia oportet, & necesse est, eos sententiam ferre. Vnde falsum est, quod Guido Papæ scribit. q. 29. dicens, posse supremi senatus iudices ferre sententiam contra allegata & probata, ex propria & priuata scientia modò hæc priuata scientia omnium iudicum sit, vt intellexit Alciat. d. c. 1. non enim video, qua ratione possit hoc defendi, cum hi iudices nullam habeant à principe potestatem derogandi legibus, quæ hactenus semper statuerunt in maximũmaximum Reipub. commodum, oportere iudicem ipsis publicis documentis, allegatis & probatis in ꝓcessuprocessu fidem exhibere. Princeps tamen, qui potestatem habet leges condendi, & conditis derogandi, poterit sententiam dicere iuxta propriam & particularem scientiam, tametsi contraium in iudicio probatum sit, vt scribunt Cyn. Bar. & alij in d. l. 1. C. vt quæ desunt a duo. Alber. in d. §. veritas. Fel. in d. §. ꝗaquia verò. ex ea enim ratione, quod priuatim certò scit, alterum ex litigantib. vel innocentem, vel nocentem esse, etiam refragantib actorum probationibus, poterit iustissimè discedere ab ea lege, quæ dictat publicis actorum documentis à iudice fidem esse adhibendam. Consulit tamen eo casu Caiet. d. artic. 2. vt princeps palam testetur, & publicè propriam ac priuatam scientiam manifestet, quo populo satisfaciat. quibus addo, principem hac in specie æquissimè facere, si reum ex probationibus nocentem: verè tamen ab eo crimine liberum ex propria scientia absoluerit, reum autem ex processu innocentem, itidem immunem à pœna iudicauerit, etiam si princeps sciat priuatim, eum verè deliquisse, nisi delictum ita atrox, ac pernitiosum esset, vt maximè conueniret Reipub. eius authorem publicè puniri.

Quartò constat, reum de crimine ad iudicem delatum, qui ex probationibus actorum, vel ex

8

*eo, quod actor non probauit, innocens apparet, verè tamen nocentiss imus est ex propria, & priuata iudicis scientia, absoluendum esse diffinitiuè, non tantum ab instantia, vel obseruatione iudicii, secundum Ioan. Andræ. Calde ri. Cardi. & Abb. in d. §. ꝗaquia verò Ab. & Imol. in c. 1. de off. ord. & ibi Alci. nu. 85. quibus accedit gloss. in cap. de his criminib. de accusatio. dicens absolutum ab accusatione, eò quòd accusator non ꝓbaueritprobauerit, vlterius accusari nōnon posse, etiam ab alio de eodem crimine, quod ibi Doct. communiter fatentur, & ꝓbaturprobature in l. qui de crimine. C. de accus. ergo diffinitiuè sit absolutio: nam si interlocutoriè absolueret̃absolueretur ab obseruatione iudicij, plerunq;plerunque contingeret, vt de eodem crimine accusari iterũiterum posset ex traditis ꝑper Bart. in l. Titia. nu. 4. ff. de accusat. Areti. cons. 118. Fel. in rub. de re iudic. nu. 6. & in cap. examinata. de iudic. col. vl. saltem cum ideo absolutio fit, ꝙquod libellus malè conceptus fuerit, secundum eosdem, & repetit idem Aret. in eo. cap. examinata, col. fi. AlioꝗAlioque sententia absolutoria ab obseruatione iudicij, licet interloquutoria sit, vim habet diffinitiuè, quemadmodum & ipsi docent, & est communis opinio teste Rebuffo in l. quod iussit. ff. de re iud. num. 48. Sed quò rem apertius explicemus, oportet expendere, an sentẽtiasententia absolutoria ab obseruatione iudicij ea ratione, quòd accusator, vel actor non probauit, sitne diffinitiua, habeátue diffinitiuæ vim, ad eum effectum, vt iterum agi non possit, ꝙquod valde dubium est: nam licet in ambiguo sit, an iudex debeat actore non probante reum diffinitiuè à petitis absoluere, & frequentius receptum sit, absoluendum esse reum à petitis diffinitiuè: saltem vbi vtraq;vtraque parte præsente fuerit eisdem statutus terminus ad probandum ex gl. in authent. qui semel. verb. locum habet C. quo. & quand. iud. Bart. & Doct. in l. admonẽdiadmonendi. nu. 13. ff. de iureiu. Abbas in cap. examinata. col. vl. de iud. & in cap. fi. §. 1. col. 2. de iureiur. & probatur in l. argentarius §. cum autem ff. de edendo. docent Pau. Castr. & alij in l. qui accusare. C. eo. tit. gl. in l. si de meis. §. vlt. ff. de arb. Bar. Alex. & Doct. in l. ꝓperandumproperandum. §. & siꝗdemsiquidem. & §. sin aũtaut. reus C. de iud. post gl. ibi. & Hippo. singu. 169. penes quos licebit videre, an reus sit à petitione actoris absoluendus, vel ab obseruatione iudicij, quando nec actor ꝓbauitprobauit, nec ei fuit statutus terminus ad probandũprobandum, tamen sententia absolutoria simpliciter lata, diffinitiua omninò est, nec iterum tractari eadem causa poterit. gl. in d. auth qui semel. verb. locum habet. d. l. argentarius. §. cum autem. fatentur omnes in d. l. admonendi. post Barto. ibi contra Roma. num. 50. idem erit, si reus absolutus fuerit ex eo, quòd actor non probauit. Panor. in d. cap. examinata. col. vlt. Bart. in d. l. Titia. Pau. de Castr. post gl. ibi in l. Iulianus ff. de condict. in deb. Doct. maximè Alex. nu. 28 Curtius Senior colum. 33. & Ripa. nu. 77. in dicta. l. admonendi. contra Ias. ibi in repetit. num. 80. & id apparet ea ratione, quòd absolutoria simpliciter lata in dubio nulla causa expressa, censetur lata: quia probatum non est. gl. sing. in l. si quis ad exhibendum. ff. de except. rei. iud. Bal. in l. 4. C. de sent. quæ sine cert. quant. Lanfranc. in cap. quoniam. de probationi. verb. interloquutoriæ. num. 43. & est communis opinio: igitur parum refert, sit lata sen| p. 8tẽtiasententia absolutoria simpliciter nulla causa expressa, vel expressa ea causa, quòd probatum non sit. Ex quibus tandem apparet, actore non probante, reum ab eius petitione diffinitiuè absoluendum esse: quod si tantũtantum ab obseruatione iudicij absolutus fuerit: licet iniqua sententia sit: & ab ea appellari possit: si tamen in rem iudicatam transierit, iterum actor agere, & eandem petitionem in iudicium deducere poterit: ita etenim intelligenda est absolutio ab obseruatione iudicij, vt notant glo. Bart. & omnes in d. l. ꝓperandumproperandum §. & siquidem. pręmittunt & omnes in d. l. admonendi. & in d. cap. examinata. licet contrarium Bal. scripserit in d. auth. qui semel. col. 4. quo fit, vt plurimum referat, accusatum de crimine absolui diffinitiuè ab accusatione, accusatore non probante: vel ab obseruatione iudicij. Et ideo multifacienda est opinio doct. qui censent, accusatore non probante, iudice tamen priuatim certo sciente reum delatum verè crimen illud commisisse, absoluendum esse reum ipsum diffinitiuè: non tantum ab obseruatione iudicij: quamuis Ant. à Butrio in cap. 1. de off. ordi. fuerit opinatus, iustius esse, reum eo casu absolui tantum ab obseruatione iudicij. Cuius sententiam in causis criminalibus praxis recepit: quoties delator intra terminum à iudice sibi præfixum, crimen non probat: etiam si iudex ignoret, quis illud commiserit. Nam absoluitur reus tantum ab obseruatione iudicii, vt ex nouis indiciis: nouisúe probationibus iterum possit illud crimen deferri: tractariq́;tractarique in iudicio: quasi Reipub. expediat ita id fieri ad punienda scelera: & effugiendas delatorum præuaricationes: quod Gregorius admonet episto. 30. li. 8. & c. graue 11. q. 3. facit glo. in capit. iuuenis. de sponsali. idem ferè seruatur apud Gallos teste Rebuffo, in ꝓœmproœm. Regia. const. gl. 5. nu. 118. in ciuilibus sanè controuersiis in regio Prætorio adeò receptum est, actore non probante, reum diffinitiuè à petitis absolui: perpetuumq́;perpetuumque silentium actori indici: vt id passim seruetur, etiam si reo absente, & contumace, nec lite per eum contestata: actor, qui probationis viam elegerit, in ea defecerit: vel non habuerit terminum ad probandum: cum se probationi non obtulerit: causamq́ue ea non facta, vt aiunt, concluserit: hoc tamen post litis contestationem expressim voluit Salycet. in dicta l. properandum. §. sin autem reus. num. 22. tametsi Accurs. & alii communiter (vt fatentur Alexand. & nouiores in dicto §. sin autem reus) voluerint, reum etiam lite contestata absentem ab obseruatione iudicii tantum, absoluendum esse, actore non probante. Sic etiam & in praxi recessum est ab opinione Bald. in l. quod si nolit ff. de ædil. edict. in fi. Innocent. in cap. prout. dedolo & contumacia. Bal. in Margarita, verbo, actor. Ioan. Bapt. de sancto Seuerino in dicta l. admonendi. col. 23. & ibi Ripa nume. 77. qui omnes asseuerant constanter nimis: actore non probante intra terminum sibi etiam lite contestata præfixum, absente tamen reo, & contumace, ferendam esse sententiam non diffinitiuam, sed absolutoriam tantùm ab obseruatione iudicii: quod licet maximam authoritatem habeat ex glo. in dict. authent. qui semel. verb. locum habet, in fin. ꝓbabiliterprobabiliter satis displicuit Hippo. singul. 169. Bartol. etenim in dicta l. admonendi. nume. 13. quem alii sequuntur, scribit, reum diffinitiuè absoluendum esse, si actor, cui fuerit terminus ad probandum præfixus, intra illum minimè probauerit. Vtcunque equidem sit, in regio Prætorio reo contumace, nec litem contestante, si omisso remedio missionis in possessionem actor maluerit causam discuti, eo non probante, reus à petitis diffinitiuè absoluitur. Nec quidquam refert, reum nolentem contestari litem intra nouem dies, confessum censeri ex l. Regia. 1. titu. de contestationibus. libro 3. ordina. illius siquidem legis rigor explosus est: nec admittitur in vsum apud Regios, supremosq́;supremosque iudices. Est item in praxi receptum, vt actore absente, & contumace: & ideo non probante, reus etiam si quidquam in eius defensionem non probauerit, diffinitiuè absoluatur, actoriq́;actorique perpetuum si lentium im ponatur: licet iure statutum sit regulariter, actore contumace etiam lite contestata, nec probante, nondum dato termino ad probandum eius petitionem: reum præsentem, nec docentem iura sua, nec propriam defensionem, absoluendum esse tantùm ab obseruatione iudicii: non diffinitiuè tex glos & communis in dicta l. properandum. §. & siquidem. Bart. & communis in dicta l. admonendi. gl. & communis in dicta Authen. qui semel. tradunt. & nouiores in l. qui accusare C. de eden. qui alios ad id nuncupatim allegant.

Quintò ex suprà dictis potest colligi, an vera sit Baldi decisio in l. 1. C. de manu. vind. num. 6.

9

*quem sequuntur Alexan. in l. si is, ad quem. ad fi. ff. de acquir. hæred. Feli. in c. cùm venerabilis. de exceptio. nu 42. vbi scribunt, iudicem posse ferre sententiam ex confessione coram ipso pronunciata: licet apud acta non scripta ex glos. in l. quoties. §. vlti. ff. de probatio. Nam si vera est cōmuniscommunis sententia, ex qua diximus, iudicem debere sententiam dicere ex allegatis, & probatis: non ex his, quæ priuatim scit: hæc Baldi adsertio potest eum effectum habere, vt sententia lata à sudice non sit nulla: erit tamen ex actis iniqua: & proposita appellatione reuocabitur: sicuti an inaduertunt Alexan. & Felin. in dictis locis, & Alciat. in c. 1. de offic. or|

p. 9

dina. nu. 97. poteritq;poteritque id colligi ex Salic. in l. 3. C. de sentent. quæ sine certa quant. quibus non parum conuenit tex. in l. ait prætor. §. vlt. ff. de re iudic. vbi hoc ita explicant Alex. & Vincen. Hercul. post Bald. in dict. l. 3. Ego verò actorum iudicialium scripturam ad probationem, non ad rei essentiam requiri existimo, c. quoniam con ra. de probà. ita quidem, vt si ꝗdquid omissum à tabellione fuerit, vel falsò scriptũscriptum, id probari per testes fide dignos iure possit: nullibi enim cautum est exactis iudicialib. eam oriri præsumptionem, quæ contrariam probationem minimè patiatur: imò expressim contrarium notant. gl. in l. 1. C. de iure hast. fisca. li. x. & in dicto c. quon iam contra. in gl. vlt. quas Doct. communiter approbant: tametsi iudex in dubio actis à notario scriptis fidem exhibere debeat, & iuxta ea iudicare interim, dum non apparet, quid à tabellione omissum, falsoúe scriptum fuerit: nam & acta, quæ alioqui in scriptis necessariò proponenda non sunt, testibus probari possunt secundum Innoc. Abb. Felin. & Deci. in d. c. quoniam contra. col. vlt. deinde & illud præmitto, confessionem litigantis coram iudice, vt iudice, fieri posse, vel ipso sedente pro tribunali, vel in itinere, aut alibi ius reddente. l. voluit. vbi gl. ff. de interrog. actio. Bart. in l. vnica. C. de confessione col. 2. Abb. & alij in Rub. de iud. nu. 2. Roma. singul. d. 729. his etenim pręmissis iudex sententiam ferre nequit ex confess. litigantis ipsi vt priuato, non vt iudici pronunciata, quod superius latè probauimus: nec in hac specie Baldi sententia procedere vlla ratione potest. Quod si confessio ipsi iudici vt iudici fiat, nec tamen ea scripta sit, apud acta iudicij, vel ex absentia, vel negligentia tabellionis: æquissimè ex ea iudex sententiam dicet, cúm ius litigantium ei vt iudici manifestum sit: oportet tametsi, vt, si huic confessioni testes adfuerint, hi omninò examinentur, eorumeorumque testimonium in acta redigatur: quo defendi sententiæ iusticia possit, verum testib. his deficientibus sententia ipsius iudicis ex hac confessione lata iniqua iudicabitur ex præsumptione, cùm verè æquissima sit, quod Alexan. Bald. Salic. Fel. & Alc. opinantur: & quandoque nulla vel ex eo, quòd iudex in sententia ei 9eius mentionem fecerit, vel ex alijs, quæ notantur in c. 1. dere iud. vnde ipse infero intel lectum ad eam controuersiam, quæ difficilis a iuris vtriusque interpretibus censetur, dum disputant, sitne nulla sententia iudicis incerta ex actis, certa tamen ex instrumento, quod in actis minimè apparet, eius verò mentio in sententia fit: nam eam sententiam validam esse tenuerunt Innoc. & Fel. nu. 41. in dicto c. cùm venerabilis. Alexan. & Vincent. in dict. l. ait prætor. §. vlt. per text. ibi Bal. & Salic. in l. 3. C. de sent. quæ sine certa quant. quibus manifestissimè suffragatur tex. in dict. §. vlt. nisi verba illa Iurisconsulti sine scriptura, referantur ad fideicommissum à testatore, verbo tantum, non scriptura relictum, sicuti Accursius ea intellexit, qua ratione præfatam sententiam nullam esse ex contrario censuerunt. Anto. in d. c. cùm venerabilis. §. quia verò. col. 2. & Ab. ibi nu. 48. Ang. Aret. in §. curare. nu. 5. de actio. Ang. & Imol. in l. si conuenerit. ff. de re iudic. Ioan. And. in Specul. tit. de sent. & de his, quæ ipsas sequunt̃sequuntur. §. qualiter col. 2. Aret. in l. cùm ad præsens. ff. si cert. pet. quam opinionem sequuti satentur, communem esse Aret. in c. 3. de accusat. nu. 14. Ias. nu. 19. in d. l. ait prætor. §. vlt. & ibi Zasi. col. 3. Dec. in d. c. cùm venerabilis. nu. 37. eandem esse communem, licet ab ea discesserint, adserunt Ripa col. 2. & Hercul. col. 7. in d. §. vlt. & probatur ea ratione, quod instrumentum non productum in iudicio, non dicitur iudici cognitum. l. vlt. C. de fide instr. glos. & Fel. in c. contingit. de fide instr. tex. in l. adopt. ff. de adop. tradunt latè Fel. in c. quoniam contra. q. 1 & Dec. nu. 30. de probat. Hippol. singul. 17. & tamen prædicta opinio, quam communem esse diximus, planè ꝓceditprocedit, vt sententia à iudice sic lata, verè nulla sit, cùm instrumentum, cuius mentionem fecerit, minimè fuerit ipsi iudici, vt iudici, productum: quod si ei, vt iudici, fuerit productum: ea verò productio, vel ex absentia notarij, vel ex eius omissione, aut inopia testiũtestium in actis conscripta non sit, sententia præsumetur nulla: tametsi verè æquissima, iustoq́;iustoque iudicio fuerit lata: cui tandem vitio mederi iudex poterit, si testib. ea ꝓductioproductio probari queat.

Sextò, ex principali huius capitis resolutione deducitur, falsum esse, ꝙquod Fel. scribit in d. c. pastoralis. §. quia verò. nu. 25. dicens in causis breuiorib. quas iudex potest absq;absque actorum scriptura diffinire iudicem posse sententiam dicere secundũsecundum priuatam & particularem scientiam aduers9aduersus allegata & ꝓbataprobata, hoc etenim nequaꝗ̈nequaquam verum est, ꝗaquia etsi iudex in his causis possit non confectis actis, nec processu, ius dicere litigantib. ꝙquod Bart. & alij notant in Authent. nisi breuiores. C. de sent. ex peri. recit. tenetur tamen sententiam dicere ex his, q̃quam vt iudex, non quæ vt priuatus cognouerit: & prætereà si acta fuerint conscripta, his oportet fidem exhiberi, non priuatæ scientiæ: vnde & in his causis iudex ferre debet sententiam ex actorum probationib. ex allegatis probatisprobatisque, & ex his, quæ sibi, vt iudici manifesta sunt: nec oberit decisio Bart. in dicta Authent. nisi breuiores. dicentis, in his causis minimis simplici assertioni iudicis credendũcredendum esse, nam & si verum sit, ꝙquod valde dubiũdubium est, intelligi debet de his, q̃quam iudici, vt iudici, contigerint, non autem de his, q̃quam vt priuatus ꝑceperitperceperit.

p. 10

Septimò, sunt qui in hac difficili quæstione iudici consulant, vt causam superiori remittat, & à iudicandi munere abstineat potius, si id commodè fieri potest, quam innocentem condemnet. Thomas dicta quæstio. 64. artic. 2. Syluest. verb. iudex. 2. quæstio. v. quod tamen non videtur satis cautum esse, cùm ab alio iudice ex eisdem actis innocens damnabitur ex huius iudicis remissione: nec iudex hic liber est à reatu causam dans morti innocentis, vt Caieta. existimat dicta quæstio. 67. arti. 2. nam si potest sententia ferri ex his, quæ iudici, vt iudici probata sunt, non debet is iudex aliter à munere iudicandi abstinere, quàm vt innocenti subueniat: qui quidem effectus nequaquam sequitur ex remissione causæ ad superiorem. Sunt & alij, qui opinantur, iudicem debere pronunciare, sibi de causa nōnon liquere hoc ipsum iuramento asseuerantem iuxta tex. in l. si. de meis. §. vl. ff. de arbitr. & consilium Auli Gellij libro 14. cap. 2. Angel. in l. non quemadmodum. ff. de iudic. & in hac specie ita consulit Alciatus dicto cap. 1. de offic. ordin. nume. 91. à quo ipse dissentio, eò quòd text. in dicta l. si de meis. §. vlt. præfatum consilium probet in eo iudice, qui intra certum diem iudicare, & causam diffinire cogitur, cùm tamen eo die nondum ei liqueat, quid in ea controuersia iustè diffinire possit: quod potest variis ex causis contingere: & præmaximè cum inter duos controuertitur de aliqua re, quæ per eorum neminem possidetur, ita vt neuter nec verè actor sit nec verè reus: & intra diem præsignatum minimè liꝗdumliquidum est, ad quem eorum res ea pertineat. Graue siquidem est, authore Gregorio, vt in re dubia certa proferatur sententia. cap. graue 11. q. 3. deinde ego non video, quo pacto iudex hîc possit iurare sibi non liquere: siue enim consideremus publicam, siue priuatam scientiam, certus est, quid in ea, quæ tractatur, causa verum sit. Satius me herclè erit testium falsitatem diligenter inquirere, & præter hoc quamlibet tentare viam, vt innocens eius testimonio absoluatur, hoc ipsum principi, vel Reipub. significans, forsan enim princeps iudicis assertioni, eius probitate perpensa, publicèq;publiceque omnibus cognita, fidem exhibebit, tenetur quidem quilibet, etiam non requisitus, subuenire proximo, ne damnum vel in bonis, vel in corpore iniquè patiatur, veritatem denunciare ei, qui prodesse possit. Thom. 2. 2. quæstion. 70. artic. 1. & ibi Caiet. text. optimus in c. noli timere. 11. quæstio. 3. & inc. intimauit. vbi Abb. & Felin. de test. Dominicus à Soto in relectione de secreto. membro 2. quæ. 7. & Marti. Azpilcueta in cap. inter verba. 11. q. 3. Corol. 63. Sin autem apud principem iudex obtinere non valeat huius innocentis absolutionem: nec aliud sit huic innocentiæ tutum refugium, poterit iudex absque animæ periculo, ac tenebitur eam causam ex allegatis, & probatis diffinire, quod sensit præter alios Thomas dicta quæstio. 64. art. 6. ad tertium. & Caietanus dicta quæst. 67. art. 2. ad finem.

Vltimò, licet exequutor requisitus vt sententiam exequatur, non possit iustè, nec teneatur eandem exequi, quoties notoriam iniquitatem, aut intolerabilem errorem habeat: Innocen. in c. cùm in iure. de offic. deleg. Ancha. consi. 382. col. pe. Felin. in c. at si clerici. de iudici. 4. col. Matthæ. de Affli. in proœmio constit. Neap. incipiente, post mundi machinam. nu. 55. Cur. iunior & Purpur. in l. magistratibus. ff. de iurisd. om. iudi. fi. col. Caiet. in d. q. 67. art. 2. ad finem. no. in dicto c. pastoralis §. quia verò. optimus text. in c. inter cæteras. de re iudic. tamen si sententiæ iniquitas exequutori ex scientia particulari, & priuatim nota sit: poterit, ac tenebitur sententiam ipsam executioni tradere: quod in specie Caieta. asseruit d. artic. 2. licet. Abb. & Felin. in d. §. quia verò. & idem Abb. col. pe. Alciat. nu. 110. in d. c. 1. in contrariam sententiam ierint. Sed & si iudex ordinarius requisitus à delegato, vt sententiam exequutioni tradat, viso processu ex eo perceperit, sententiam á delegato latam iniustam esse, non tamen notoriè, nec euidenter iniquam, adhuc tenebitur eam exequi: sicuti probare videtur text. in d. §. quia verò. adiuncta ratione, quam adduximus dum paulò antè tex. in d. §. quia verò. pro communi sententia adnotauimus. Procedit tamen ea ratio in causa ciuili, cum in ea sententia, à qua appellatum non est, in rem transierit iudicatam: at in criminali quæstione vbi processum est ad corporis pœnam, & potest quilibet appellare ipso condemnato minimè prouocante. l. non tantum. ff. de appellat. secus censendum erit, atque ita exequutor instructus ex actis, ac scientia publica non tenebitur, nec poterit iustè eam sententiam exequi. vnde Abbatis opinio, quam modo retulimus, defendi poterit in eo casu, quo exequutor sententiam iniquam esse ex ipsis actis cognouerit, quod apud me ita dubium est, vt persuasum habeam idem in hac specie, quod in proxima dicendum omninò esse: cúm hic exequutor iudex non sit ad illam publicam scientiam percipiendam viso processu, nec is processus ei, vt iudici cognitus est. Iudex enim, qui sententiam tulit, non tenetur exequutori, etiam si alioqui iurisdictionem habeat, acta, ex quibus sententiam dixerit, ostendere: vt passim receptum est in d. §. quia verò. & in cap. 2. de except. in 6. & in dict. cap. 1. de offic. ordin. vbi Abbas & Alciatus super gloss. verb. publicum. Alex. & nouiores in d. l. magistratibus. Exequutor igitur acta legens |

p. 11

eaq́;eaque examinans, priuata authoritate non publica vtitur. Nec verum est, sententiam in criminalibus non transire in rem iudicatam, imo falsum, vbi ab ea appellatum non fuerit, ab ipso condemnato, vel ab alio quocunque, ex Iurisconsulto in l. diui. ff. de pœnis. & in l. 1. ad finem. ff. de quæstioni. & nos probauimus idem in Epitome de matrimonio. §. vlti. nume. 15. tametsi iudices, qui de criminalibus quæstionibus apud Regia prætoria summo in tribunali cognoscunt, appellationem à criminali iudicio, etiam post dies à lege ad appellandum constitutos propositam, frequenter admittant.

CAPVT II.

ADeò proteruè quorundam hominum audacia tribunalia ac prætoria, alioqui sacrosancta, vitio inueterato tyrannicè inuasit, vt ex forensib. hi diligentius cæteris officio fungi videantur, ꝗquod iudicialem litis, & causę examinationem ꝑiurijsperiurijs, mendacijsq́;mendacijsque frequentissinns impediant: iudices ipsos controuersias priuatorum, quò sumptus parciores sint, diffinire summopere cupientes fictis & simulatis petitionibus, recti quidem speciem præ se ferentibus, infestent. Apud hos magno nomine censentur, ac ditissimi omnium, maximo salutis spiritualis periculo fiunt, qui reum, ne à rei petitæ possessione citius cadat, prolixis data opera dilationibus tutantur: iustam æquissimi iudicis diffinitionem potius, quàm diuinam tanti sceleris vltionem timentes. Nec tamen omnes negotium istud tractantes eadem censura metimur, prauos equidem, ac perniciosos Reipub. incusamus. Quosdam. n. nouimus munus istud ita egregiè, piè, & fidè geren

1

*tes, vt maxima laurea huius instituti digni censeantur. Quibus, improbos enim missos facimus, ea proponitur quæstionum liceat aduocato qui iustam causam fouet, in iudicio, dilationibus, calumnijs, doloúe, nam & hic bonus esse potest, ingenuè vti ad effugiendas alterius, qui ex aduerso litigat, calumnias, technas, vel fucos, quos iudici obijcere studet. Et profectò id licere probat̃probatur ex Iurisconsulto in l. cum pater. §. Titio. ff. de legat. 2. Nec videtur, inꝗtinquit, dolo fecisse, qui fraudem excluserit. quo in loco Accurs. similes & huic rei conuenientes authoritates adducit. Deinde in specie, quam tractamus, hoc gl. respondet in cap. cupientes. §. ꝙquod si per viginti. verb. malignantiũmalignantium. & ibi Doct. de elect. in 6. cui similis per text. ibi in cap. Dominus. verb. ex insidijs. 23. q. 2. commendat Alex. in l. qui totam. ff. ad Trebel. Barb. in cle. 1. dere iud. Panor. in c. 1. col. 2. quod met. caus. Ancha. consi. 145. Anto. in c. 1. de mut. pet. Deci. in l. ea est natura. ff. de reg. iur. Hippo. singu. 177. Marcus Anto. in tract. de virib. & virt. iuram. effect. 60. Andr. Tiraq. de vtroq;vtroque retract. num. 70. Rebuffus in l. vnica. notab. 9. C. de sentent. quæ pro eo ꝙquod interest. Quorum pauci, & si prædictæ conclusiōisconclusionis omnes meminerint, eius verāveram resolutionem tradidêre, ideo ego existimo quàm verissimum esse, aduocatum iustam causam in iudicio tractantem non temerè cautelis, ac malitijs, cauillisq́;cauillisque vti debere, nec posse: id enim indecens est bono viro, sed tunc demum arte quapiam decipere aduersarium iustè ei licere, cum id necessarium esse duxerit, ad alterius cauillationes tutè effugiendas, vel victoriam in lite consequendam. hoc equidem |

p. [12]

licet ex l. 1. ff. de dolo & dicto cap. Dominus. vbi Gratianus Augustinum lib. 6. quæstion. super Iosue. quæstio x. in hæc verba citat. cùm autem iustum bellum susceperit, vtrum apertè pugnet, an ex insidijs, nihil ad iusticiam interest. Quib. verbis idem ꝙquod duci exercitus in bello, permittitur, & aduocato concessum censetur: modo nec dux belli, nec aduocatus etiam aduersus alterius cauillationes falsitate vel mẽdaciomendacio vtatur. Cum hoc etiam ad mortem euitandam nequaquam licitum sit tex. in cap. ne quis & seq. 22. q. 2. ex Augustino 5. psalmo. & libr. contra mendacium cap. 17. peccat igitur aduocatus, qui in iudicio etiam contra aduersarij cauillationes iudicem, vel eundem aduersarium mendacio aut falsitate decipit. Diuus Tomas 2. 2. q. 71. art. 3. idem q. 40. art. 3. Panormit in cap. sicut. in 3. col. 6. de iureiur. & in cap. olim. in 1. col. vlt. de rest. spoliat. Bal. in rub. C. de fide instrum. nu. 30. Imol. in cap. 1. nu. 13. de mutuis petit. Tiraq. in d. nu. 70. Ias. in l. cum proponas. col. 2. C. de pact. & in §. in bonæfidei. de act. nu. 81. quam opinionem fatetur communem esse Aret. in l. decem. nu. 7. ff. de verb. obligat. optimè facit ad hoc, quòd licet iniquè interrogatus iuris ordine non seruato, vel à iudice non suo, ꝗqui ius interrogandi non

2

*habet, non teneat̃teneatur respondere: & si coactus responderit, iustè, & sine vitio valeat ipsum iudicem verbis ex communi significatione ambiguis fallere: mentiri tamen nullo pacto debet: alioꝗalioqui peccato subditur: sicuti docent eleganter Augustinus lib. de conflictu vitiorum, & cap. Siquis. & cap. primũprimum 22. q. 2. Thomas 2. 2. q. 69. art. 1. Caieta. q. 89. ar. 7. Adrianus in materia de confessione. dubio x. & quodlibe. 11. litera. cc. ex nouioribus non minus eleganter, ꝗ̈quam eruditè Hispani tradiderunt, nempe Dominicus á Soto. lib. de secreto. mem. 3. q. 3. conclus. v. Mart. ab Azpilcueta in cap. inter verba. 11. q. 3. corolla. 64. col. 221. Genesius à Sepulueda in dialogo de ratione dicendi testimonium cap. 5. & sequentib. tametsi in exemplis non omninò conueniant. Ex quo infert̃infertur, ꝙquod licet reus in iudicio pluribus vti possit titulis, ac defensionib. ad excludendāexcludendam actoris intentionem. reg. nullus de re

3

*gu. iur. in 6. c. constitutus de rest. in 1. cap. post electionem. de concess. præb. & ibi Doct. Calder. consi. 7. de elect. Abb. in c. cum olim. col. 9. de re iud. glo. in verb. quod meum. in cap. inter dilectos. de fide instrum. vbi Feli. idem in cap. in nostra. col. 2. de rescript. Ias. in §. sic itaque de actioni. num. 16. Selua de beneficio. 3. part. q. 19. id tamen ꝓceditprocedit, quia ex hoc nequaquam is mentitur. Nam quamuis ex vno titulo adquisitum ex alio adquiri non possit l. 3. §. ex pluribus. ff. de adquir. posses. cum ibi communiter adnotatis, is tamen, qui allegat in propriam defensionem, priuilegium & præscriptionem, donationem & emptionem, quæ quidem contingere potuerunt in vna & eadem re, eum sensum habere censendus est, vt si præscriptioni locus non sit, priuilegium admittatur. Similiter si donatio iure admitti nequeat, emptionis titulus consideretur, qua ratione nullo irretitur mendacio, vt & ipse colligo ex Innocent. & ibi Abb. col. 8. in cap. auditis. de præscript. Deci. in cap. pastoralis. de exceptio. nu. 13. Felin. in d. cap. in nostra. col. 2. dignus etenim est, vt ea interpretatione à mendacio excusetur, qui in iudicio ad eius defensionem adserit ea, quæ verè contingere potuerunt. Eodem iure erit considerandum, ꝙquod adnotari solet ex regula iuris, exceptionem obijcientem non videri actoris intentionem fateri, quod verissimum est, non tantum in eo, qui conditionali oratione excipit, sed & in simpliciter excipiẽteexcipiente, cum Iurisconsulti & Pontifices Romani, qui nobis hanc docuêre regulam, absque vlla conditione id adseuerent. l. non vtique. ff. de exceptio. reg. exceptionem. de reg. iur. in 6. cap. cùm venerabilis, de except. in quo licet exceptio ꝓpositaproposita fuerit conditionaliter, tamen ipse Romanus Pontifex simpliciter regulam iuris ibidem approbat. & probatur, nam actus agentium non debent operari vltra intentionem agentis. l. non omnis. ff. si cert. pet. sed exceptio eo animo proponitur, vt intentio agentis excludatur, igitur non poterit in dubio ex ea ꝓbatioprobatio intentionis ipsius agentis assumi. Deinde excipiens tametsi absq;absque vlla conditione excipiat, tunc demum intendit exceptione vti, cum actor deductam in iudicium intentionem probauerit, siquidem prius opus non est vlla exceptione, quod probat tex. in l. siquidem. C. de exceptioni. gloss. & Cuma. in dict. l. non vtiq;vtique. agit sanè quis rei vendicatione domum quandam à Titio iure dominij petens, excipit Titius, illāillam domũdomum ab ipso actore habuisse titulo permutationis, aut venditionis, non ex hoc videtur fateri reus actorem dominum esse illius domus, vnde nisi actor dominiũdominium probauerit, succumbet, ac tunc probato dominio actoris, reus probare debet permutationem, emptionémue, vti probat text. in dicto capitulo. cùm venerabilis. igitur simpliciter excipiens, fateri non videtur intentionem actoris. glos. in dicto capitulo cùm venerabilis. quam Abbas & Doctores magis communiter ibi sequuntur, sicuti adserit Decius numero 19. idem notat alios allegans Felin. ibi numero 12. Alexand. & Aret. in l. decem. ff. de verb. oblig. Bald. in l. exceptionem. C. de ꝓbatprobat. Probauimus tandem, posse reum pluribus diuersis titulis se defendere, & tamen negamus, eum posse in iudicium titulos directè contrarios ad defensionem pro|

p. 13

ponere, id enim minimè licet, nec fieri potest sine mendacio, & ideò agendũagendum nōnon est, cùm ex duobus directò contrarijs, vel simul impossibilibus necesse sit alterum falsum esse ex Aristot. 2. Topicorum. l. sed si pupillus. §. si institoria. ff. de instito. l. prima. C. de furt. l. hæc verba ille. ff. de verborum significatio. capitu. cùm renunciatur. 32. quæstio. prima. capitu. quicunq;quicunque ab origine. de pœnit. distinct. 2. quod manifestius apparet ex eo, quod exceptiones indirectè contrariæ admittendæ non sunt, vt asserunt Cuma. & Socin. in l. nemo. ff. de exceptio. Deci. in cap. pastoralis. eod. titu. nume. 13. veluti si quis conuentus actione personali ad centum ex mutuo, excipiat seipsum dicta centum actori Romæ soluisse vigesima die Martij: & eadem die actorem Burgis pactum ei fecisse de non petendo. Necesse profectò est, alterum ex his falsum esse, & ideò à mendacio defendi excipiens commodè non potest, fortiori igitur ratione nec erunt admittendæ exceptiones duæ, quæ directè contrariæ sunt. hoc ipsum probat text. in l. secunda. versiculo sed si alius. ff. quando appel. sit. nam licet Iurisconsultus ibi tracter, non esse admittendam vnam & eandem exceptionem, quæ sibi ipsi contraria sit, idem erit censendum in duabus sibi ipsis directè repugnantibus, cùm eadem ratio vtrobiq;vtrobique subsit, nempe mendacium ex repugnantia. Ex quo patet verus & planus sensus ad text. in l. scripturæ & capit. imputari. de fide instrumentorum. vbi decisum est, non esse audiendum eum, qui contraria allegat. Nec me fallit, plures iuris vtriusque interpretes passim adserere, quandoq;quandoque allegantem contraria esse audiendum, quorum species & exempla magis ad diuersa, quàm ad contraria induci possunt, & ideò nihil impediunt, quo minus nostra sententia vera sit, scribit & ad hæc Io. Imol. in c. 1. de mut. peti. nu. 13. veniale crimen tantùm committere eum, qui mendacium in iudicio dixerit, quo causam iustam ab aduersarij calumnijs tutius defenderet, cui consentire visus est Alex. in l. qui totam. 1. col. ff. ad Treb. quod & ipse concederem, modò iuramentum absit, & ex hoc mendacio leue pręiudicium sequatur iuxta ea, quæ notaui in præcedenti capite.

Cæterùm ad exemplum huius resolutionis plura sunt consideranda, quæ eam confirmare videntur. & primùm quod Bal. scripsit in rub. C. de fide instru. nume. 30. dicens: mihi ex falsa mutui scriptura in iudicium deducto, non licere aliquo modo falsum solutionis instrumentũinstrumentum producere, quod ex prædictis verissimum est, & sequitur Ias. in §. bonæ fidei. de actio. nu. 81. Barb. in cap. 1. de mut. petit. numero. 84. Subdit tamen idem Bald. ab eisdem receptus, me iniquè conuentum in iudicio, nempe ad centum, quæ actor verissimè asserit me mutuo recepisse, cùm à me secretè soluta eidem fuerint, posse veram illam mutuationem negare. idem notat Hippo. sing. 177. falsò ad id citans Anto. in dicto cap. 1. Anch. in reg. 2. de regu. iur. in 6. qui in quæst. 5. saris dubius est, nec id licere audet fateri, & meritò. ita etenim falsum committit, qui interrogatus veritatem occultat, ac si mendacium dixerit, cap. 1. de crim. fal. cap. quisquis. 11. q. 3. & ibi glos. & in cap. cum dilecti. verb. meram. de accusat. Bald. in l. data opera. nume. 29. C. qui accus. non possunt. Feli. in cap. 1. nume. 3. de testib. cogend. diuus Thomas. 2. 2. q. 73. artic. 1. Regia l. 42. tit. 16. part. 3. l. 1. tit. 7. part. 7. cur igitur Bald. & alij concedunt, iustè litigantem vti posse falsitate, mendacióue aduersus alterius calumnias, cùm id licere hac in quæstione ipsi negauerint? Quam ob rem dubitationem hanc ita dissoluendam esse censeo, tres eius species constituens. Prima cùm à me Sempronius petit centum, quæ verè asserit mihi mutuasse, & tamen eadem ei secretò soluerim, possum equidem absq;absque vllo crimine hanc petitionẽpetitionem negare, prout in ea actoris propositio cōtineturcontinetur, nec vllum adest mendacium, ea ratione, quod actor in eo libello asserat mihi centum mutuasse, & adhuc me illi obnoxiũobnoxium esse ad eorum solutionẽsolutionem, quod falsum est, cùm ei centum soluerim, & ideò petitio ea forma, qua fit, & iudici exhibetur, falsa est, iusteq́;iusteque à me negari potest, in genere. Secunda huius rei species erit, cùm ego cogor positionibus actoris respondere simpliciter cōfitendoconfitendo, vel negando, & mihi ab actore ponitur, accep isse ab eo mutuo centum, & illa adhuc ei debere, tunc eodem pacto possum iustè absq;absque mẽdaciomendacio negare positionẽpositionem, prout ea proposita est.

Tertiò, si satis distinctè à me per positionem in

4

*terrogetur, receperimne centum mutuo ab actore, nec possim respondere, illa mutuo accepisse, sed eadem soluisse, & cogar simpliciter vel negare, vel fateri, possum si verè ea solui, tutè eāeam positionem, prout ponitur, negare, quod veram esse contendam ex his, quæ suprà ostendimus. Nam ego qui verè centum ab actore petita illi solui, iniquè ad iudicium trahor, iniustè interrogor, vnde possum versutiam interrogantis iniquè, eludere respōsioneresponsione quadam, quæ interpretationem intellectúmue, quem ex animo illi dederim, congruè patiatur. Sic sanè dum ipse nego positionem, quæ mutui dationem ponit, intelligo me dicta centum cũcum effectu mutuo nōnon recepisse, vel quia illa mutuatio, quæ verè contigit, solutione est rescissa, eiusq́;eiusque obligatio soluta, vel quia non dicitur mutuum accepisse, qui illud iam reddiderit, vel ex eo quòd in ea positione asseritur, me centum mutuo accepisse in eum sensum, vt illa non reddiderim, simq́;simque ex ea mutui datione obligatus, cùm ad hoc ten|

p. 14

dat mens interrogantis, & tamen eo sensu positio falsa est: quo fit, vt licitè negari possit. His tamen adde Ias. in l. manifestæ. ff. de iureiur. col. pe. Cæpolam cautela 60. Alciat. in l. 1. §. si quis simpliciter. num. 74. ff. de verb. obligat.

Secundò, ex eadem resolutione expediri potest dubium illud, quo quæritur, an interrogatus simpliciter debeátne actori mille, & verè quingen

5

*ta debeat, possit totam positionem negare, vel teneatur partim negare, partim fateri. idem erit, si super fundo interrogatio fiat, & eius pars actoris interrogantis sit, pars verò ipsius respondentis. In quo respondent quidam, non posse totam positionem negari, cùm partim vera sit, ac debere interrogatum ipsam fateri ea parte, qua verum continet, siquidem interrogatus simpliciter censetur, non tantùm de toto, sed & de parte, an vera sit omninò, interrogatus. text. singu. in l. qui seruum. §. vlti. ff. de inter. actio. in iure, inquit Paulus, interrogatus an fundum possideat, quæro, an respondere cogendus sit, et quota ex parte fundum possideat? Respondi, Iabolenus scribit, possessorem fundi cogi debere respondere, quota ex parte fundum possideat, vt si minori ex parte possidere se dicat, in aliam partem, quæ non defenderetur, in possessionem actor mittatur, hactenus Iurisconsultus. Deinde ponens affirmatiuam, non tantùm ponit de toto, sed etiam de parte qualibet. l. si quis cùm totum. ff. de except. rei iudicat. sic igitur respondens debet non tantùm de toto, sed & de qualibet eius parte respondere. l. si defensor. §. 1. ff. de inter. actioni. ad idem optimus tex. in l. qui solidum. ff. de leg. 2. vbi qui totum, aut solidum petit, etiam in parte constituit debitorem in mora, quibus sanè rationibus hanc opinionem tenet Bart. in l. 1. §. si stipulanti. per eum text. ff. de verb. obligat. cui Doctor. magis Communiter adhærent, vti adserunt Alex. nu. 7. Areti. num. 29. Vincent. nu. 17. Ias. nu. 19. & nouiores ibi. idem repetit Bart. in l. is, qui ducẽtaducenta. §. vtrum. in fin. ff. de reb. dub. & in d. l. si quis cùm totum. in princ. Abb. in c. vnico de plus petit. nu. 15. Felin. alios allegans in c. nam concupiscentiam. ad fin. de constitu. & Cappella Tholosana. 208. pro his solet adduci tex. in l. pupillus. §. vlti. ff. de verb. signific. vbi scribitur. Qui suum non esse iurat, adijcere debet, nec sibi commune esse, quasi de parte censeatur interrogatus, quo in loco Accursius asserit, etiam si non respondeat de parte, nihilominus id subintelligi, & ita Alciatus ex hoc veriorem esse Bartol. opinionem existimat.

In oppositam sententiam, nempe posset conuentum in iudicio totam summam petitam negare, etiam si partem tantùm debeat, rationes & authoritates aliquot adducam, ex quibus pro aduersa parte citata, vel hanc vltimam comprobabunt, vel ei parùm nocebunt. Et primò ab hoc reo iniustè petuntur centum, & super his iniquè interrogatur, cùm tantùm quinquaginta debeat, igitur poterit ex superius adductis, verbis ambiguis fallere interrogantem, & negare positionem eo animo & sensu, vt eam falsam esse asseueret, prout ponitur. Nam & verissimè in hunc sensum falsa est, igitur periurus non erit. Secundò, maior summa negata in iudicialibus minorem non includit, quod apparet ex text. in d. l. non solùm. §. vltimo. & in d. l. pupillus. §. fina. ex quibus interrogatus, an fundum possideat, cogendus est respondere, an partem possideat, vnde consequitur simpliciter respōdentemrespondentem non possidere fundum, nequaquam de parte respondisse, nam si de ea respondisse censeretur, non esset cogendus de parte respondere, ergò qui negat se maiorem summam debere, non videtur negare minorem, cùm hæc non includatur in maiori negata. Tertiò, à contrarijs argumentor, siquidem id verum est, cuius contrarium falsum. Sed si reus quinquaginta tantùm debitis, interrogatus de centum, dixerit se ea non debere, ac positionem negauerit, & falsam eius responsionem iudicemus, vera itidem erit responsio, qua interrogatus, an centum debeat, dixerit debitis tantùm quinquaginta, se centum debere, quod falsissimum est, & probat̃probatur isthæc collectio ex eo, quòd summæ continent plura explicitè, vel implicitè, copulatiuè, non disiunctiuè. l. scire debemus. in principio. ff. de verborum obligatio. Quartò significatio, quæ sumitur ex vniuerso, in quo aliquid falsum est, totam orationem falsam efficit. text. in l. is, qui ducenta. §. vtrum. versiculo quia significat. ff. de rebus dubijs. Quintò, etiamsi verum sit maiori summæ affirmatiuæ, minorem inesse, quod maximis rationibus cōtrouertuntcontrouertunt Doct. in dicto. §. stipulanti. Carol. Molin. in consuetudi. Paris. titulo 1. §. 33. gloss. 3. numero 12. manifestissimum tamen est, maiori summæ negatiuè prolatæ, minorem nec naturaliter, nec ciuiliter inesse, quod omnes concedunt in dicto §. si stipulanti. & probari potest ex clementina 2. de magistris, nec enim sequitur, prohibeor in hoc actu expendere centum aureos, igitur nec possum expendere quinquaginta. itidem si quis asseruerit, se non habere centum, non ex hoc fatetur se nec habere quinquaginta. Nec isthæc argumentatio valet, imò vt vana, est omninò refellenda. Nam quod scribitur in l. si vnus. §. si cùm mihi. ff. de pactis, dum dicitur, pactum de non petendo viginti, cùm decem tantùm debeantur, ad illa decem etiam negatiuè referri, ideò procedit, quod dicta negatiua oratio affirmatiuam tacitam includat. Quasi qui paciscitur se non petiturum viginti, remissionem illorum |

p. 15

faciat. Rursus non oberit quod deducitur ex l. si voluntate. C. de rescindenda venditio. Nam si venditor dixerit, se non venditurum rem pro centum, implicat quod nec pro octuaginta, si emptor dicat, se non empturum pro centum, nōnon sequitur, quin minoris emere velit: siquidem negatio maioris summæ, modò negat, modò non negat minorem summam pro intentione loquentis. l. si decem. ff. locat. deinde non obstat textus in dicta l. si quis cum totum. dum dicit, iudicem per sententiam pronunciātempronunciantem, fundũfundum non esse Titij, non tantùm de toto, sed & de parte pronunciasse censendum, etiam si negatiuè prolata fuerit sententia. Quia id procedit ne sententia reddatur elusoria. Nam si iudicatum fuerit, me tibi non debere centum, inutile esset iudicium, si tu posses non obstante exceptione rei iudicatæ petere octuaginta, vt sentiunt Doctor. in dicto §. si stipulanti. & prætereà cùm de tota summa seu de re integra in iudicio actum fuerit, sententia super hac controuersia lata, de ipsa tota re in iudicium deducta, est intelligenda, vt finis litibus imponatur. Sextò, pro eadem opinione adducitur non incongrua ratio, quod summa ab extremo numero speciem recipit, & ideò verbum significatiuum maioris summæ, puta centum, ex proprietate dictionis non comprehendit minorem, puta quinquaginta Domi. per illum textum in capit. cui de non sacerdotali. de præbendis in sexto. igitur interrogatus an debeat centum, non est censendus periurus, etiam si positionem negauerit, cùm illa ad inducendum periurium strictè sit intelligenda, & sic propriè vt censeatur interrogatus de centum tanquam specie, non de minori summa. His tandem & alijs rationibus hanc vltimam sententiam veram esse adseuerant Speculat. titulo de positionibus. §. quinto. versiculo secũdosecundo vero exemplo. gloss. in capitulo vltimo de confess. in sexto. Bald. in capit. dudum. in 2. elect. numero 29. Deci. in l. non potest videri improbus. ff. de regul. iur. Alciat. numero 48. & ibi Crottus columna vltima in dicto §. si stipulanti. & esse hanc opinionem Communem fatetur Imol. in capitu. dilecti. 2. colu. de maio. & obedien. idem in capitulo primo. de plus petit. vbi Abb. dicit hanc seruari in praxi. licet vterq;vterque priorem sequatur.

Non oberunt ea, quæ pro Barto. adducta fuêre & primo. l. non solùm. §. vlti. quia ibi tenetur de toto, interrogatus etiam de parte respondere ex eo, quod etiam de parte expressim fuerit interrogatus, sicuti explicant ibi Accursius & Decius in d. l. non potest videri improbus. Hæc verò responsio non omninò conuenit Iurisconsulto, qui præmissa simplici interrogatione circa totum scribit interrogatum cogendum esse de parte respondere, imò & debere etiamsi non cogatur, probat tex. in d. l. pupillus. §. vlti. ideò mihi isthæc interpretatio non satisfacit.

Ad text. in dict. l. qui solidum. Respondetur, quòd ibi actor solidum petens obtulerat se paratum recipere partem, & ideò in ea constituit debitorem in mora, alioqui non constituturus, quemadmodum Bartol. Paul. Imola, & Doct. ibi illum tex. intelligunt, & communiter alij in dicto §. si stipulanti. teste Alciato ibi nume. 54. ex hoc deducentes, reum ipsum, qui totam petitionem negauerit, cùm esset partis eius verè debitor, non esse damnandum in expensis, nisi petitor dixisset se paratum esse partem recipere, idem Salyc. & Ias. col. 5. in l. properandum. §. sin autem alterutra. C. de iudic. Deci. in dicta l. non potest videri improbus. optimus text. in l. in fidei commissi in princ. ff. de vsur. His accedit ratio, quia verisimile non est, quod petens totum sit contentus accipere partem, l. tutor. §. lucius. ff. de vsuris. ibi tamen tantùm probatur, neminem esse cogendum partem debiti recipere, quod tradunt Iason, & alij in l. quidam æstimauerunt. ff. si certum petatur. at ex hoc nōnon colligitur, præsumendũpræsumendum esse, quod petens totum, non sit partem, quę liquidè ei offertur, accepturus. Quamobrem ego opinor, reum, à quo petitur totum, partem quam liquidè debet, necessariò oblaturum, alioqui in mora constitui, & in expensis condemnandum esse, etiamsi petitor non offerat separatũseparatum partem recipere, quod Bartol. notat in dicta l. non potest videri improbus. vbi Carol. Molin. in additionibus ad Deci. scribit ita apud Gallos in praxi seruari, pro quo tex. insignis in l. si seruus. §. boue. ff. de condict. furti. nam si fur bouis dederit pretium corij domino, dominusq́;dominusque bouem condixerit, nisi fur offerat pretium bouis detracto pretio corij semel soluti, est in mora, & ita hoc ipsum notat Alcia. in dicto §. si stipulanti. col. vlti Bartolum sequutus. Ea etenim, quæ in contrarium ex l. qui solidum. & l. in fideicommissi. adduximus, locum habent quando reus incertus est, quam partem, aut quantum ex illo toto actori teneatur soluere, aut tradere, resq́;resque indiget liquidatione. Et ideò etiamsi partem reus non offerat, in culpa non est, nec moram contrahere videtur, ex Barto. in dicta l. non potest videri improbus.

Verùm quod attinet ad principale dubium, ni fallor, ex proximè dictis certum esse reor, conuentum in iudicio super toto, & eius causa interrogatum, tametsi simpliciter interrogetur, debere sub peccati reatu partẽpartem, quāquam ex eo toto liquidè debet propria adsertione fateri. hoc etenim ad faciliorem causæ expeditionem, & æquissimam pertinet. Nam & agnoscere suam conscientiam tenetur quis, cùm alienum inuito domino impiè & iniquè detineat. Et præte|

p. 16

reà hoc probatur in dicta l. non solùm. §. vlti. vbi præmissa simplici interrogatione actoris super toto, inquit Iurisconsultus, cogendum esse reum, & de parte respondere, ergò tenetur ad id ratione interrogationis simplicis, quæ licet explicitè totum deducat, implicitè tamen & partem includit, & de ea videtur interrogare, quamuis Accur. & Deci. aliter illum text. interpretentur, quorum expositio refragatur Iurisconsulto in dicta l. pupillus. §. vlti. dum dicit, qui suum non esse iurat, adijcere debet, nec sibi commune esse. Peccat tandem & mortaliter debitor, partis conuentus super toto in iudicio, si non explicuerit bonam fidem agnoscens, quid verè debeat, actoriq́;actorique soluere teneatur, quò & ipse onere debiti liberet̃liberetur, actoremq́;actoremque à probatione incōmodaincommoda, & inutili, nec necessaria, releuet.

Secundò, asseram audacter in eadẽeadem principali dubitatione veriorem esse Specula. sententiam in hunc sensum, vt quamuis reus conuentus super toto teneatur etiam de parte liquida respondere, nec sine reatu peccati possit totam positionem negare, periurus tamen nec adhuc mendax minimè sit, licet positionem simpliciter negauerit, sciens eius partem verissimam esse, hoc probatur ex his, quæ pro opinione posteriori induximus: item ex alijs considerationibus. is enim, qui respondere tenetur, etsi malè faciat tacendo, verè tamen mendax, nec periurus censetur, dum tacuerit, cùm hæc crimina simplici taciturnitate minimè committuntur. Nec temerè diximus simplici taciturnitate, sed vt excluderemus eum, qui explicitè super quodam facto interrogat̃interrogatur, is etenim periurus mendáxue erit, si tempore, quo respondere tenetur, quę circa factum illud ipse scierit, omninò tacuerit, itaq;itaque is qui tacet veritatem, mendax periurúsue censendus est, quando expressim de ea interrogatur, aut eam sub iuramento simplicíue promissione certo tempore dicere tenebatur. hæc profectò taciturnitas simplex non est, sed positiuum actum habet, vel commissionis, vel omissionis, omissionis, inquam, sicuti modò dixi: commissionis autem, cùm sciens veritatem, & de ea interrogatus dixerit se nihil scire, quo tantùm casu intelligendus est tex. in c. 1. de crim. fal. cum similibus, quæ paulò antè allegauimus. Verùm si quis lege teneatur, quid exprimere secluso iuramento ac promissione, explicatiq́;explicatique interrogatione, & tamen id tacuerit, improbus est, atq;atque crimen committit, non tamẽtamen mendacij, nec periurij ex hoc reus erit. Nam ad hæc crimina ego explicitam exigo interrogationem, nec sufficere existimo implicitam. vnde qui interrogat, ac ponit centum sibi à reo deberi, expressim de centum interrogat: implicitè verò de minori qualibet summa, igitur reus negans positionem, ac se centum debere virtute orationis negatiuæ ad expressam interrogationem tendit, ac de ea intelligitur eius responsio, non de implicita, cùm oratio negatiua maioris summæ de minori nequaquàm sit interpretanda. Dices fortasse, responderi omisit ad implicitam interrogationem, ego ita fateor, & malè eum fecisse iudico, nihil tamen adest contra iuramentum, nec contra veritatem, & ea ratione nec periurus, nec mendax erit censendus. Quin & his addo, aliud esse periurium, quod ex omissione perpetratur: aliud, quod ex commissione, siquidem aliàs in tractatu de iuramento maximam post alios constitui differentiam, an quis violet iuramentum promissorium, an assertorium. gloss. in l. Lucius. ff. de his qui notan. infamia. & in c. quicunq;quicunque. 6. q. 1. Sic ferè aliud erit, me periurum esse ex eo, quòd promittens iuramento dicere veritatem circa negotium aliquod, eam tacui, nec eam reuelaui ei, cui reuelare tenebar, non enim falsum commisi. aliud me periurum esse ex eo, quòd interrogatus sub iuramento de negotio quodam respondi, me hoc, non aliud scire, cùm verè plus quàm dixerim certissimè scirem, sum profectò periurus, & falsi criminis reus. Ex quibus ad propriam quæstionem in fero primùm, reum interrogatum, an centum debeat actori, cùm verè quinquaginta debeat, simpliciter negantem positionem, periurum non esse. Secundò, in eadem specie deducitur, reum respondentem se nihil debere omninò, periurum esse. Tertiò, reum interrogatum explicitè non tantùm de centum, sed & de minori summa qualibet sub maiori inclusa, negantem positionem, periurum esse, & ita nouiores in dicto §. si stipulanti. admonent aduocatos sic explicitè concipere positionem, quò reus nequeat subterfugere. Quartò ipse infero, reum conuentum & interrogatum, an debeat centum, malè facere ac nequiter respondere, nisi & ad minorem summam implicitè sub maiori comprehensam responderit. Vltimò obiter adnotabo in ea re, quæ maximam controuersiam habet, maiorem summam minorem implicitè continere, prout consensus pronunciantis, vel materia subiecta exegerit, hoc ipsum est, quod omnibus animaduersis, & exactè consideratis colligere potui ex his, quæ locis paulò antè à me expressim citatis frequentissimè tractantur.

Separatim tamen expendere libet decisionem, tex. in c. 1. de arbit. in 6. & l. diem. §. si plures. ff. de

6

*arbit. quibus cautum est, tribus iudicibus in diuersis summis Titium condemnantibus, minorem summam considerandam esse, quasi in eam omnes conuenerint. Quam sanè iudicum discordiam & confusionem indecisam reliquêre Arist. lib. 2. Pol. c. 6. Plin. iunior lib. 8. Epist. in Epist. ad Aristonem. Quintil. in declamatio|

p. 17

nibus, præter quos, quæstionis meminit. And. Alciat. lib. 9. Parerg. c. 14. Et dubio procul iurisconsultorum Romaniq́;Romanique Pontificis responsio maximas dubitandi rationes habet, quarum potissima ea est, quod vel arbiter, qui de minori quantitate pronunciat, absoluit expressè à maiori, & tunc eius iudicium contrarium est alijs, & ideò nullum, text. in c. vlti. de re iudi. si verò expressim non absoluerit, itidem erit nullum, vti prolatum super parte, non super toto, quod deductum fuit in iudicium. l. in hoc iudicio. ff. famil. ercisc. notatur in l. quid tamen. ff. de arbi. & in l. apud Celsum. §. item quæritur. ff. de doli excep. l. etiam. ff. de mino. l. 1. C. si aduer. rem iudi. Bal. in specie in l. 2. col. 2. C. de re iudi. Sic etenim aduersus dictam decisionem argumentatur Rom. in d. §. si stipulanti. Sed huic subtili obiectioni responderi potest, arbitrum cōdemnantemcondemnantem in quinq;quinque, & expressè à maiori summa obsoluentem, contrarium esse cæteris in maiori summa, non tamen in minori, imò in eam conuenire omnes, inquit text. in d. §. si plures. & ob id iudicium istud quo ad hanc minorem summam nec contrarium est alijs, nec ideò nullum erit censendum, maximè quia tex. in d. c. vlti. de re iudic. locum habet in his sententijs latis à duobus iudicibus, quæ ad concordiam & consensum in aliqua parte reduci non possunt. Et prætereà, quod ex l. in hoc iudicio adnotauimus, procedit in vno iudice, is enim si mota controuersia super toto, in parte pronunciauerit sententiam omissa alia parte, id iudicium nullum est, secùs tamen erit in pluribus iudicibus, nam ex eo quòd non sit expressa contradictio condemnanti in minori quantitate, censetur ab omnibus facta absolutio à maiori, quod notat Aret. in dicto §. si stipulanti. & Felin. in c. cùm inter. de re iudica. nu. 7. ex quo etiam satis constat, iudicẽiudicem condemnantem in minori, contradicere condemnantibus in maiori, & sic ab ea absoluere. idem cōprobaturcomprobatur authoritate Bart. l. si plures. in princi. ff. de fideius. cui accedunt Paul. Castren. & Felin. dicto nu. 7. Areti. Alciat. nume. 39. & alij in dicto §. si stipulant. qui per text. in dicta l. si plures. scribunt sententiam ab vno & eodem iudice latam super parte, tunc omninò validam esse, quando ex maximis coniecturis apparet, voluisse iudicem in alia parte reum absoluere, nec obliuione eāeam omisisse. Hac sanè ratione Romani Pontificis constitutio, quæ à Iurisconsulto deducta fuit, Communiter à Doctoribus defenditur. Sed adhuc ei fortiter refragatur, quod iudicis etiam arbitri sententia refertur ad libellum, & conclusionem compromittentis, qui non vult cōsentireconsentire minori summæ, maiorem instanter petens, & ea ratione constat palàm, sententiam arbitri maiorem summam arbitrantis esse limitatam ad illam maiorem summam, ita, vt in minori summa per se tantùm sumpta non consentiat, sed dissentiat potius ipse iudex. Quis, obsecro, non videt me pronunciātempronunciantem: Titium esse debitorem Sempronio in centum, non consentire, nec iudicare debitorem esse in quinquaginta per se sumptis, ita, quod in alijs quinquaginta debitor non sit? esset enim maxima in meo iudicio repugnantia, leuitas ingenij & conscientiæ periculum, atq;atque inconstantia, & si verum sit, me pronunciare eum esse debitorem in quinquaginta quatenus sub centum continentur. quo fit, vt ægrè defendi possit dictum IuriscōsultiIurisconsulti per Rom. Pontificem receptum, dum ex eo colligitur omnes iudices in minorem summam consentire, quod formaliter falsum est per text. in l. si ita stipulatus fuero hanc summam. ff. de verb. obligat. verum tamen est secundum quid, & suppositiuè, quatenus omnes consentiunt quinque deberi, vt contenta sub maiori summa. Quamobrem dicta constitutio ex Iurisconsulto collecta, impropria, exorbitans, nec satis firma ratione stabilita videtur, & ideò cautè erit defendenda ob præsumptum vtcunq;vtcunque iudicum consensum, cautiusq́;cautiusque ad praxim consideranda, vt eleganter existimat Carol. Molin. in consuetu. Paris. titu. 1. §. 33. gloss. 3. nume. 13. post Bald. in l. 1. C. de sent. quæ sine certa quanti. ex quo plura deducuntur, & primùm, decisionem d. c. 1. & Iurisconsulti, tantùm procedere in arbitris compromissarijs, non tamen in æstimatoribus, qui nominantur ad æstimationem alicuius rei faciendam. text. insignis in l. si fundum. cùm l. sequen. ff. mandati. Bal. in l. 1. 6. q. C. si seruus exte. Antoni. Corset. singul. verb. sententia. Gerard. in singul. 25. Iason in §. sequens. nu. 36. de actionib. Bald. in l. si decem. ff. locati. Francus in d. c. 1. col. 2. Salic. in l. hac edictali. §. his illud. C. de secun. nupt. Secundò eadem ratione iustissimum censeo in arbitris arbitratoribus non esse locum dictæ decisioni, quod Carol. Molin. d. gloss. 3. num. 15. probat, tametsi contrarium teneat Lanfrancus, de arbitris, c. multis. q. 12.

Tertiò, quamuis duobus iudicibus ordinarijs sententiam pronunciantibus in diuersis summis, minor summa sit spectanda, quod & alibi factum quiuis facilè perspiciet, per l. inter pares. ff. de re iudic. Regia l. 16. titu. 22. part. 3. & idem dicendum sit in quatuor iudicibus, quorum duo concordes sunt in minori, alij duo in maiori summa, non ex eo, quod in minorem summam omnes hi quatuor conuenire videantur, sed eò, quòd pares sint iudices, & tunc benignior sententia sit recipienda. c. vlti. de re iudicata. tamen in tribus iudicibus ordinarijs, vel delegatis iuxta diuersas summas sententiam proferentibus, non opinor admittendum esse Iu|

p. 18

risconsulti, & Romani Pontificis responsum, de quo in dicto c. 1. imò nec esset locus priori dicto, nempe iuriscōsultiiurisconsulti in dicta l. inter pares. quando essent duo iudices, qui sententiam dicere, nisi conformiter non possent, quales sunt in regio prætorio, quò ad summam octuaginta milium quadrantum, & minorem idem dicas, quo ad maiorem summam in quatuor iudicibus ex eisdem regijs tribunalibus supremis, nam licet duo in mille aureos condemnent, alij duo in quingentis, nullum fit iudicium, cùm ex quatuor in quantitate maiori octuaginta milium quadrantum per regias constitutiones, tres ad minus conformes omninò, & formaliter concordes requirantur, vt sententia eorum iudicio constituatur. Nam quòd in dicta l. inter pares. & dicto c. vlti. statutum est circa duos iudices, vel plures pari numero diuersa pronunciantes, in iudicibus ordinarijs locum habet, eo quòd eorũeorum iurisdictio magis fauorabilis, firmiórue sit, vti scribunt Alex. Ias. & nouiores in rub. ff. de of. eius cui man. est iur. Arch. in c. si episcopus. 2. q. 6. & ideo si pari numero diuersa pronuncient, non est eorũeorum sententia nulla. sed eligit̃eligitur à iure alterius iudiciũiudicium ex varijs causis, vti apparet in dictis locis. At in delegatis plurib. ea sententia ꝓceditprocedit, quæ vel à maiori eorum numero, vel ab omnib. conformiter fertur: hoc etenim ex cōmissioniscommissionis forma tacitè subintelligitur. c. prudentiāprudentiam. in prin. de of. del. quod & in arbitris manifestũmanifestum omninò est. l. item si vnus. §. principaliter. cũcum ll. seq. ff. de arbi. Quod si impar sit pluriũplurium ordinariorũordinariorum iudicũiudicum numerus, maior eorũeorum pars necessaria est ad hoc, vt sentẽtiasententia validè feratur & pronũcieturpronuncietur, nec tunc ꝓceditprocedit text. in d. c. vlt. & in d. l. inter pares. ex mẽtemente Doct. vtrobiq;vtrobique, cũcum illa diuersitas ex cōcordiaconcordia maioris numeri tolli possit. QuāobrẽQuamobrem mihi nōnon placet Bal. & Pan. ratio in d. c. vlt. scribentiũscribentium illũillum text. ꝓcedereprocedere ideo, ꝙquod plures iudices ordinarij habeāthabeant in solidũsolidum iurisdi. iuxta not. in d. c. prudẽtiāprudentiam in prin. Bar. & alios in l. si vni. ff. dere iud. Bar. in l. 1. §. si plures. ff. de exer. & in l. 1. ff. de of. cōscons. NāNam hoc verũverum est, vbi quilibet eorũeorum separatim procedere, & ius dicere potest, nōnon sic in pluribus ordinarijs, qui simul non separatim causam tractare, & ius in ea dicere debent, alioqui sequeretur, ꝙquod text. in d. c. vlt. procederet in pluribus iudicibus ordinarijs numero impari, diuersa pronunciantibus, quod ipse non admitterem.

Quartò, fortiori rationi præfata decisio recipienda non est, vbi iudex, vel arbiter, qui in maiori summa sententiam dixit, adiecit expressim ita in maiori summa condemnare, vt in minorem per se separatam à maiori minimè consentiat, tunc enim quis adeo cæcus est, vt non videat eum iudicem nequaquam in minori summa alteri cōuenireconuenire? Nónne is iudex existimat iustam esse sententiam de centũcentum, & iniquam iniustâmue de quinquaginta tantùm? Qui igitur fieri potest, vt interpretemur hunc iudicem contra conscientiæ dictamen in iniquam sententiam consentire? atq;atque ita rem hanc definiunt Ang. Alex. & Areti. in d. §. si stipulanti. Paul. Castr. Roma. & Alex. in d. l. inter pares. Car. Mol. d. glos. 3. nu. 14. Francus in d. c. 2. col. quamuis glos. ibi. quam Domini. post alios sequitur, contrarium teneat, & Iason post Imol. in d. l. inter pares. nu. 9. dicens hanc Communem. Ias. idem in d. §. si stipulanti. nu. 5. & ibi Alci. nu. 23. Lanfran. dict. q. 12. de arbitris.

Tertiò, ex prima huius capitis radice tractari poterit, quid dicendum sit in ea dubitatione, qua

7

*quæritur, an iniustè captus, atq;atque in carceribus detentus, possit custodes & commentarienses fallere, aut alioqui decipere, vt tandem iniquam condemnationem, quam verosimiliter timet, euadat? in quo illud est aduertendum, satiùs esse iniquè capto, qui innocens est, iudicium iusti iudicis expectare, quàm à carceribus fugere, ne ex ea fuga delicti præsumptio oriatur, iuxta nota ta in l. admonendi. ff. de iureiur. & in c. nullus de præsumpt. verum si timet probabilibus ductus coniecturis periculum ex falsis testibus, vel ex prauo iudicis animo sibi imminere, non est eius vitæ satis consultum tam iniquam expectare sententiam. ideò rem istam in tres distinguam species. Prima quidem, cùm is, qui captus est, à carcere soluitur, præstito per eum iuramento, vel data fide redeundo, quæritur etenim, an is teneatur redire timẽstimens ex reditu mortem, vel aliud simile periculum, quódue crimẽcrimen in animæ iudicio promissum non seruans, cōmiseritcommiserit? Secunda species tractabit, an capto liceat fugere, quando id fieri poterit absq;absque fractione carceris, iniuria, & damno custodis. Tertia species erit, an liceat iniustè capto, cũcum damno, iniuriáue custodis à carceribus fugere? & in harum specierum qualibet, etiam illud obiter expediam, quid sit dicendum in eo, qui iustissimè in carcerem inclusus fuerit. In primo igitur casu, si ad principalem huius capitis resolutionem expectemus, planum videtur, etiam iniustè captum, qui à carcere præstito iuramento, vel fide soluitur, periurum aut mendacem esse, si ad carceres non redierit, non enim licet alicui vel mentiri, vel periurum esse, vt ab iniqua morte, periculóue liberetur, sicuti superius ostendimus. Deinde, vt missam faciamus simplicem promissionem, iuramentum seruandum esse ex eo apparet, quod seruari possit absq;absque salutis spiritualis periculo, iuxta regulam à Romano Pontifice traditam in c. si verò. de iureiu. potest enim iniquè damnatus ad mortẽmortem remittere appellationem, & ex hoc tacitè consentire, vt occidat̃occidatur. l. 1. ad fin. ff. de quęst. & l. diui. ff. de |

p. 19

pœnis. Sic etiam reus de crimine falso delatus poterit allegationem in sui defensionem omittens maximam præbere causam iniquæ sententiæ, & id licere videtur ex tex. in c. non est nostrum. 23. q. 5. cuius mentionem fecimus in Epitome de matrimonio ad fin. Igitur iniustè captꝰcaptus iurans ad carcerem redire, cum & is absq;absque peccato redire possit, etiam si timeat verisimili coniectura iniquam mortis pœnam, iuramentum istud seruare tenebitur: quod Roma. asserit in l. stipulationes non diuiduntur. nu. 78. ff. de verb. oblig. allegans tex. ad hoc singu. in l. 5. §. captiuus autem. ff. de captiuis. contrariam sententiam, imò ꝙquod absq;absque periurij, & mendacij labe possit hic non redire ad carcerem, in quo iniquissimè detinebatur, cum probabilib. coniecturis iniustam damnationem timet, asserit gl. in cle. pastoral. verb. per violentiam ab omnibus ibi recepta. de re iud. Bal. in rubr. de vit. & honest. cler. col. 2. Ab. in c. sicut. in 3. nu. 4. & in cap. si verò. nu. 8. de iureiu. Io. An. in Spec. rub. de iureiu. Ab. in cap. inter alia. de immun. eccl. in fine. Hip. sing. 177. Curt. Sen. in repet. l. admonendi. col. 69. ff. de iurei. Anch. in reg. peccatũpeccatum. 3. q. de reg. iur. in 6. Io. Mai. in 4. sent. dist. 15. q 22. col. 2. non. n. tenet̃tenetur quis seruare iuramentũiuramentum, vbi ex hoc sine iusta causa se opponit probabili, & verisimili mortis periculo. tex. optimus in c. si non liceat. 23. q. 5. glo. quam Io. Andr. Panor. & alij sequuntur in dict. c. si verò. Ripa. in tract. de peste. §. 2. col. 1. ad idem text. in §. vltimo. 22. q. 4. & in cap. negociatorem clericum. 88. dist. ex Hieronymo in Epistola ad Nepotianum, quæ secunda est primo Epistol. Tomo. Cùm teneatur propriam vitam conseruare, alioqui sit sui ipsius homicida, & ideo posterior hæc opinio verissima est, nec in dubium reuocari eam oportet, siquidem nulla est pia, vel aliâs iusta causa, ex qua quis possit seipsum in hoc themate, periculo adeò verisimili mortis se opponere, imò & hoc esse temerarium opinor. Quam ob rem non tantum censeo, hunc, de quo disputamus, non teneri redire ad carceres, verum & eum, si redierit, peccare & grauiter quidem. Nam captus à iudice timens iniquam damnationem, & eam corporalem, fugere tenetur ex ea ratione, quam modò adduximus, & in specie ita maior adserit dict. q. 22. col. 1. & præterea probatur ea ratione, ꝙqui manens in carcere, à quo fugere poterat, & à quo deducendus est ad mortem, facit id, ex quo sequitur mors, sicuti S. Tho. præmittit. 2. 2. q. 69. art. 4. ad secundum argu. ergo sui ipsius homicida est, quod & idem Th. sensit adducta quadam similitudine, quamuis aliter eius verba Caiet. interpretetur. Ex quibus apparet manifesta responsio ad prioris sententiæ rationes, & maximè ad vltimam: cum ex his apertissimum sit, iuramentum istud seruari non posse absque animæ periculo, quod expressim fatetur Abbas in c. sicut. in 3. de iureiur. num. 4. Quin & prima ratio tollitur ex eo, quòd aliud sit, ob euitandam mortem non licere cuiquam periurium assertione quadam rei præteritæ, vel præsentis, mendaciúmue committere: aliud iuramentum promissorium, simplicémue promissionem nequaquam exequutioni mandare, hoc vltimum licet profectò, quoties iuramenti, promissionísue exequutio in dispendium salutis spiritualis, vel temporalis fieret. PrimũPrimum verò non est aliquo pacto licitum, cùm id pertineat ad veritatis corruptionem, quæ quidem veritas omittenda non est, nec falsitate mutanda metu mortis, vel timore tormentorum, aut alterius damni propè & certo certius imminentis. Non obstat Roma. sententia, quia ea non ꝓbaturprobatur in d. §. captiuus. cùm ibi nōnon dicatur, Attilium Regulum, qui iuramentum seruauit, id fecisse ex necessitate obligationis, potuit. n. hoc fecisse ex maxima iuramẽtiiuramenti religione, non ꝙquod necessum ei fuerit id seruar, & ideo miris laudibꝰlaudibus effertur, & prętereà non est omninò certum, bellũbellum illud ex parte CarthaginensiũCarthaginensium iniustum fuisse, imò Romani leges de captiuis cum eis seruabant. Item non oberit, ꝙquod diximꝰdiximus, posse iniquè damnatũdamnatum ad mortem, appellationem & allegationem in sui defensionem omittere, quia id verũverum est, vbi dubius is est de ꝓpriæpropriæ innocentiæ tutela, vt dicta Epitome diximus, at si certus esset, appellationẽappellationem vel allegationem innocentiæ plurimum pro futuram, & ex ea ipsum ab iniqua morte liberandum fore, opinor temerarium esse, & fortasse mortale crimen eam amittere, cùm ex nulla causa omittat id agere, quo ab iniquæ mortis periculo propè, & verè imminenti liberandus est.

Hinc & illud sæpissimè dubium exoritur, liceátne alicui metu tormentorum, crimen de se falsum fateri? Item, quod frequentissimè contingit, anis, qui testibus conuincitur, hæreseos reus, possit absque mortali culpa ipsam hæresis culpam, cuius accusatur, fateri & agnoscere, licet verè huius criminis author non fuerit, vt tandem ab Ecclesia recipiatur ad pœnitentiam, & effugiat traditionem, quæ solet fieri iudici seculari, mortisq́ue pœnam ei inferendam, ob id, quod negauerit crimen, quod ei legitimè probatum est, nec pœnitere eius voluerit, nec id abiurare, iuxta tradita per Host. in summa, de Hæreticis. §. qualiter deprehendatur. Felinus in c. ad abolendam. collat. 1. de Hæreticis. Directorium 2. part. q. 34. & 3. part. in 12. modo procedendi. Repert. inquisito verb. negans. Bertrand. consi. 112. lib. 2. Et sanè apparet mortale crimen cōmitterecommittere eum, ꝗqui vel metu mortis, vel tormentorum, falsum sibi |

p. 20

crimen imponit, nam sicut peccat, qui falsum crimen alteri impingit, ita & ꝗqui sibi ipsi. ex d. c. si non licet. & notant Archid. in c. non est. 23. q. v. Abb. in c. ex parte. de sepult. idem Abb. & Felin. in c. 1. de testib. cogend. col. 2. Io. Lupi in tract. de regno Naua. 3. part. §. 2. col. 4. Syluest. verbo. detractio. q. Caieta. in summa eodem verb. & 2: 2. q. 73. art. 2. Io. Maior. d. q. 22. col. 5. Quibus suffragatur, quòd infamare seipsum est mortale, sicuti & infamare proximum, quemadmodum & occidere seipsum est ita graue crimen, vt occidere proximum. d. c. si non licet. Item ꝙquod infamare seipsum non solum est contra charitatem, sed & contra iusticiam. cum se infamans faciat iniuriam Ecclesiæ, & Reipub. cui necessaria est cuiuscuncuiuscunque integra fama. Sed his rationib. refragantur plura, & potissimum famam inter bona merè temporalia censeri, & eisdem adnumerari, licet maximum sit omnium bonorũbonorum exteriorum. c. deteriores. 6 q. 1. Arist. lib. 4. Ethic. cap. 3. Tho. 2. 2. q. 129. art. 1. & ea ratione ita liberum arbitriũarbitrium habet homo super famam ac super pecuniam, aliasq́;aliasque res exteriores, & temporales, cum fama & honor vsui hominũhominum subsint. Th. d. art. 1. & ideo possit quis restitutionẽrestitutionem famæ, q̃quam fieri poterat, remittere vel precio, vel gratis, vt notat Hadri. in 4. tract. de rest. famæ. q. vlt. consentiuntq;consentiuntque omnes famam posse pecunia cōpensaricompensari: tametsi maximæ æstimationis fama sit. Sic etenim aurum est pretiosius est argento, & tamen magnũmagnum pond9pondus argenti præualet paruo auri ponderi, ex quo patet, famam & honorem, vt res exteriores, hominũhominum arbitrio subijci. Nec par ratio est vitæ & famę, nam ꝓpriæpropriæ vitæ nemo dominus est, nec ꝗsquis habet liberũliberum arbitriũarbitrium suꝑsuper vita, nec super membris eius, vt vel vitam pretio vendat, vel membrorũmembrorum amissionem pecunia commutet, vt Iurisconsultus ꝓbatprobat in l. liber homo. ff. ad l. Aquil. cap. contingit in 1. de sent. exc. & ideo nōnon potest quis seipsum occidere, aut membris mutilare, vt ꝓbat̃probatur in d. c. si non licet. & apud Aug. lib. 1. de ciuit. Dei. c. xx. Th. 2. 2. q. 64. art. 5. ex quo is, ꝗqui seipsum occidit, contra iusticiam facit respectu Reipub. cuius est vita hominis: quam ob rem his & alijs rationib. eleganter probat Dominicus à Soto in relect. de ratione tegendi, aut detegendi secretum, memb. 1. q. 3. non esse mortale crimen, aliquem metu tormentorum, aut ob effugiendam mortem, propriam ꝓdereprodere famam. Cui9Cuius sententia verior videt̃videtur non obstantib. his, q̃quam in contrarium adduximus, quorum primum ideo cessat, quia vita hominis non subest eius arbitrio: fama verò adeius liberum arbitrium pertinet. Secundum etiam soluitur, si consideremus, peccatum iniusticiæ esse, & committi respectu alterius, non autem alicuius ad seipsum, ex Arist. v. Ethic. c. 1. Tho. 2. 2. q. 57. art. 4. & q. seq. art. 2. tametsi veniale peccatum sit, famam ꝓpriampropriam prodigalitate quadam perdere, & erit proculdubio grauius peccatum prodigalitas famæ, quam pecuniarum, nec tamen isthæc ꝓditioproditio famæ contra charitatem propriam fit, cùm charitas sui ipsius solum obliget in his, q̃quae pertinent, & sunt necessaria ad spiritualem salutem. vnde huic opinioni libenter accedo aduersus Archid. Panor. & sequaces: quorum responsio vera est in ea specie, quam ipsi proponunt, nempe, vbi isthæc falsa criminis proditio directè operatur confitentis occisionem, vel membri mutilationem, quod nec ipse Dominicus à Soto negat. item procedit, vbi ex hac famæ proditione, alteri, non tantum ipsi confitenti damnum notabile imminet, sicuti doctissimè explicat Mart. ab Azpilc. in c. inter verb. 11. q. 3. concl. 6. corol. 44. Quòd si hæc infamatio fiat cum mendacio, erit veniale peccatum, quia saltem est mendaciũmendacium officiosum, ꝙquod omnes fatent̃fatentur, etiam si tantum ipsi confitenti non alteri præiudicet, absq;absque mendacio autem contingere regulariter non potest. Et ideo peccatum veniale saltem committitur.

Cæterum, vt ad propositam quæstionem reuertamur, si iustè captus pro crimine, ex quo dignissimè occidi potest à iudice, vel à custode dimittatur, iuramento, vel fide pręstita de redeundo: is redire tenebitur, quamuis mortis periculo verosimili seipsum offerat. quod gl. tenet. in d. Clement. pastoralis. & ibi Card. versi. notorium. 4. notab. & versi. cæterum. 2. notab. Ancha. in d. reg. pactum. idem Ancha. in reg. possessor. 3. q. lo. Andr. in Specul. rub. de iureiu. col. 3. idem Ab. in c. inter alia. in fi. de immuni. eccle. Bart. Brixiensis. q. Dominicali. 38. Alberi. in l. fideli. C. de his, qui ad eccles. confug. Hippo. singul. 177. Aufreri. in capella Tholos. 442. Curt. Senior in l. admonendi. ff. de iureiur. col. 69. Præpo. in c. ius gentium. nu. 10. 1. dist. Ab. in c. sicut. in 3. & in c. si. verò, nu. 8. de iureiu. & idem in d. c. 1. de testib. cog. Ioan. Maior. d. q. xx. col. 2. & Driedo de libert. Christ. pag. 226. cui opinioni accedunt omnes, qui opinantur, iustè captum pro crimine digno mortis pœna, non posse absque mortali peccato fugere, quorum paulo pòst mentionem faciemus. Nam si fugere non potest, tenebitur fortiori ratione liberatus sub iuramento, vel simplici promissione redire, cum iurauerit, vel promiserit id, quòd seclusa liberatione, & pactione cum iudice inita ipse facere tenebat̃tenebatur. vt manifestè ex prædicta argumentatione constat, quia tenetur non fugere, etiam si possit. Porro in hac dubia quæst. duo primitùs considero: Primum non omninò planum esse Imol. in d. cle. pastoral. post Anto. ibi prædictam gl. reprobare, etiam si id asserat Fel. in c. 1. nu. 43. |

p. 21

de constit. Imola etenim nu. 60. post Anto. & Ancha. ibi nu. 13. id tantum probat, licere etiam capto iustè ob euitandam iustam condemnationis mortem à carcere fugere: quod statim á me tractabitur, non tamen ex hoc probat gl. aliud asserentem, nempe solutum à carcere iusto fide vel iuramento præstito de redeundo, teneri ad carcerem redire, cum ex priori sententia non deducatur necessariò huius contraria. Aliud. n. est, posse quem fugere à carceribus: aliud teneri ad carcerem redire, cum ab eo solutus fuerit sub fide, vel iuramento, quo redire promisit, hic enim agitur de seruando iuramento, vel promissione, in priori verò casu nulla intercessit, nec simplex promissio. Secundum eadem ferè ratione constat, non rectè collegisse Ancha. in d. reg. possessor. q. 3. non posse iustè captum à carcere fugere, ex eo, quòd solutus cum iuramento, vel fide præstita redire tenetur. Non. n. seꝗtursequitur necessariò, tenetur à carcere iusto liberatus fide præstita redire, igitur non potest à carcere iusto fugere. Modo videamus, verum ne sit, quòd ex d. glo. à tot Doctoribus probata deducitur? cui negotio illud præmittam: an iustè captus à iudice pro crimine digno mortis pœna teneatur sub pœna peccati à carcere fugere, cum primũprimum potuerit? Et ꝓfectòprofecto videtur, hunc omninò teneri, ac debere sub peccati mortalis pœna à carcere fugere, ex verbis & authoritate S. Tho. d. q. 69. art. 4. ad secundũsecundum argumentum. dum scribit damnatum iustè à iudice ad mortem, non teneri manere in carcere, & sic non fugere: tantum enim is tenetur pati pœnam: non autem aliquid agere, ex quo mors ipsa sequatur. Et subdit: sicut damnatus iustè, vt fame moriatur, poterit cibum sibi oblatum sumere, quia non sumere, esset seipsum occidere. Hactenus Thomas, ex quo apparet, ꝙquod iustè damnatus ad mortem, si non fugeret, ac sibi oblatam fugam non arripuerit, seipsum occidit: sicut damnatus, vt fame pereat, seipsum occidit, non adsumens cibum sibi oblatum. Sed seipsum occidere, est mortale crimen, igitur fugere tenetur: quia tenetur seipsum non occidere, verum huic inductioni Caiet. respondet dicens, id solum à S. Thoma probari, scilicet damnatum ad mortem, tantum esse damnatum ad patiendum, non vero ad agendum aliquid, ex quo sequat̃sequatur mors, vt manere in carcere, nam si in eo maneret, ageret aliquid, ex quo sequitur mors, sed per hoc non adserit Thomas damnatum ad mortem, sui esse homicidam, si non fugerit à carcere, cum potuerit. Ego quidem libenter huic interpretationi assentirem, ni diuus Tho. vsus esset comparatione, & similitudine ex non sumente cibum ad non fugientem, & addidisset, non sumentem cibum oblatum, seipsum occidere, sic ergo ex diuo Tho. non fugiens, cum potuerit, seipsum occidit, ꝙquod Caiet. negat. Qua ratione ipse discrimen constituo inter actus directè, & immediatè ex propria natura tendentes ad mortem, & actus indirectè, mediatè, & ex accidenti ad mortem opportunos, & proximos. Primi quidem actꝰactus sunt, seipsum gladio vel haustu veneni, vel inedia & fame occidere, & hi meo iudicio nulla ex causa liciti possunt esse, imò semper illiciti & reprobi sunt censendi, vtpotè mortale crimen inducentes ex d. c. si non licet. 23. q. 5. diuo. Aug. l. 1. de ciu. Dei c. 20. & 21. Tho. 22. q. 64 art. 5. cúm. n, actꝰactus hi directè in malum tendant ex propria eorum natura, nec vllũvllum possint habere finem vtilem, bonũbonum aut licitum, sequitur, eos nullo casu posse reddi licitos, sicuti diuꝰdiuus Th. & alij frequentissimè ꝓbantprobant. Alij verò actus, cum immediatè non vergant in crimen, & delictum ex sua propria natura, possunt sanè ex aliquo bono fine, aut ex aliqua alia causa esse liciti, sicuti nōnon fugere à loco, vbi mortis ꝑiculũpericulum imminet, aut ꝑgerepergere eo, quo mortis corporalis periculũpericulum adest, & ꝗdemquidem maximis coniecturis verosimile. Nam cum hi actꝰactus directè ex sua vi, & natura immediatè ad mortem, & sui ipsius occisionem propriam non ordinentur, sed ex accidenti admista aliorum opera, peccato, vitio, ac malicia, possunt aliqua ex causa ab agente exerceri, liciteq́;liciteque fieri, quod ex sequentibus illationibus constabit.

Primò deducitur ex his, Martyribus licuisse in carceribus tyrannorum manere, nec peccasse

9

*ex eo, quòd non fugerint data fugę opportunitate, etiam si mors eis imminens fuerit, & proxima, cum hic actꝰactus, & si sit morti proximus, & ex eo sequatur mors, vt Thomas fatetur: tamen mediatus est, nec ex sua natura ad mortem ordinatus, & ideo ex bono fine, & ex iusta causa martyrij scilicet, poterant Martyres absq;absque vlla peccati labe non fugere, nec tenebantur à carceribus recedere, imò virtutis opus fuit, in fidei testimonium se morti offerre, quod satis apparet ex his, quæ de martyrio scripta sunt, maximè à diuo Tho. 2. 2. q. 124. art. 1. & 2. & Actuum c. 16. scribitur, PaulũPaulum & Sylam, cùm essent Philippis coniecti in carcerem, fugere noluisse, tametsi ostijs carceris diuina virtute apertis, id facere potuissent. oportebat enim ad Euangelicæ fidei prædicationem, eos non fugere, sed constanter in carcere manere pro fidei augmento.

Secundò infertur, nunquam licuisse, nec licere, seclusa diuina iussione, etiam ex causa religionis ex martyrij ratione in fidei testimoniũtestimonium cuiquam seipsum iugulare, seipsum veneno occidere, aut actum morti immediatum exercere. Nec enim ita Deus optimus maximus Iesus Christus religionem, fidemq̃;fidemque Christianam in|

p. 22

stituit, vt necessarium sit, vel expediens, quenquam in seipsum crudelem occisionem committere. Nec actus his, ex quo immediatè sequitur mors, potest ex aliqua causa reddi licitus, quod manifestum est, nec alia probatione indiget, quàm his, quæ ab Augustino, & diuo Thoma in præcitatis locis traduntur.

Tertiò, ex hoc apparet verum esse, quod ab eodem August. d. c. xx. & præcedenti glo. in cap. non est nostrum. 23. q. v. scriptum est, nulli licere mortem sibi consciscere etiam ob effugiendum stuprum, ob euitandum aliud quodcunq;quodcunque peccatum. Patet enim omnia mala debet quis, potius quàm peccato consentire: non tamen grauissimum proprij homicidij crimen admittere, ob alterius delictum aduertendum. pro quo òptim 9 tex. in c. displicet. 23. q. 4. licet Hierony. verba in d. c. non est nostrum. & super Ionam proph. c. 1. plurimum refragentur.

Quartò, hinc colligi poterit, damnatum etiam iustè, vt fame moriatur, omninò peccare morta

10

*liter, & seipsum occidere, si oblatos sibi cibos noluerit sumere. vtitur enim hic actu ad mortem immediato, & ex sua natura ad eam directo, & ordinato, atq;atque ita hanc illationem ex diuo Thom. deduxit eruditissmè Caiet. d. q. 69. artic. 4. vers. ad octauam dubitationem: licet contrarium adserat Io. Maior. d. q. 22. col. 3. Quo fit, vt quamuis vti abstinentia ciborum ad effectum pium religionis gratia, non animaduerso, quòd ex ea sequatur diminutio vitæ corporalis, nullum sit peccatum: comperto verò hoc damno, sed pręuia pietatis causa, peccatum sit veniale, vti explicat Caiet. 2. 2. q. 146. art. 1. dicens, hanc abstinentiam mortale crimen esse, modo nullo pietatis respectu fiat, & ea vsus animaduertat excessum, & ex hoc sibi diminui vitam: tamen proculdubio mortale crimen erit, nullis vti cibis, inediaq́,inediaque opprimi, & si id pietatis gratia fiat. Aduertendum tamen est, non teneri quem vti cibis delicatioribus, aut selectis, salubrioribúsue ad effectum prolongandi vitam: licet teneatur vti cibis ad vitę conseruationem naturaliter productis: quod Ab. sensit in c. si verò. de iureiur. cui adde Maior. in 4. dist. 38. q. 24. post Tho. ibi. Hadrianum quodlibet. 1. artic. 3. ad nonum. & Gersonem in tract. de abstinentia CarthusiensiũCarthusiensium à carnib.

Quintò, probat̃probatur ex his, iustè vel iniquè damnatũdamnatum ad mortem, posse sine peccato ascendere furcam: nam quamuis ex hoc sequatur mors, non tamen sequitur immediatè, & directè: & ideo non dicetur hic seipsum occidere: poteritq́ue hunc actum facere sponte, vt iudici pareat: & quia cogetur nihilominus facere, sicut & martyres potuerunt colla percutientibus summittere, vt Hieronymus inquit in d. cap. non est nostrum.

Sextò, eadem ratione captus in carceribus iustè ꝓpro crimine mortis pœna digno, vel ad eam pœnam æquissimè damnatus, poterit etiam data fugiendi opportunitate in carcere manere, nec fugere tenetur: sicuti in specie not. Io. Maior. d. q. 69. artic. 4. in interpretatione verborum diui Thomæ, & probatur: nam actus hic non est ad mortem ex sua natura ordinatus, nec immediatus: & ideo licet sit periculosus, & ex eo verisimiliter mors expectetur, poterit nihilominus fieri ex ea causa, vt delicti fiat satis factio Reipub. eiusq́;eiusque punitio sit in aliorum exemplum, vt à similibus abstineant sceleribus.

Septimò, his animaduersis opinamur, iniquè damnatum ad mortem debere omninò, si possit fugere, alioquisi is in carcere manserit, peccabit profectò, maxima vsus temeritate, nulla quidem ex causa iusta, agens id, ex quo licet indirectè, & mediatè mors sequatur, eritq́ue temeritas ista fortasse mortale crimen, in quo maximè est aduertendum.

Octauò, ex præmissis deducitur mens, & intentio diui Tho. in prædicta responsione ad secundum. is enim scribit similia esse quenquam damnari ad gladij mortem, & quod fame pereat, in hunc, vt ipse intelligo sensum, vt sicuti damnatus vt gladio pereat, non tenetur, nec damnatus censetur, vt actum aliquem, ex quo mors sequatur, ipse agat: sed vt patiatur mortem, ita damnatus, vt fame pereat non est damnat9damnatus, vt is aliquid agat, ex quo sequatur mors, sed patiatur sibi non ministrari alimenta. Sed ex hoc non censet S. Doctor, æqualia esse huic damnato, non sumere cibum sibi oblatum, & à carcere non fugere, cum isthæc duo ex præmisso discrimine differant penitus, siquidem prior actus ad mortem ex sua vitendit directè, non sic posterior, atq;atque hoc ipsum est, quod forsan sub obscurè loquutus exprimere voluit Caietanus.

Nonò, subinde aperitur, non statim mortalis criminis damnandos esse duces belli, militésue, qui vt victoria potiantur, se maximo committunt prælij & conflictus periculo, ex quo certior est mors, quàm eius euasio. Nam & hi nequaquam actum exercent ad propriam eorum occisionem ordinatum, sed eò directum, vt hostes vincantur, quamuis omnino periculosum. cum morti sat certò imminenti seipsos exponant. Sic Eleazarus vir fortissimus á peccato defendendus est, namq;namque is, cum supereminentem cæteris Elephantem lorica vestitum regia aduerteret, arbitratus, quòd in eo esset Rex, cursu concito in medium regionis se proripuit, & abiecto clypeo vtraq;vtraque manu interficiebat bestiābestiam, atq;atque intrauit sub ea, & subiecto gladio interemit eam, itaq;itaque cadens bestia oppressit Eleazarum, & mortuus est, vt scribitur Machab. 1. |

p. 23

c. 6. & apud Iosephum lib. Antiquitatum. 12. c. 14. & lib. 1. de bello Iudaico, c. 1. Sicq;Sicque Eleazarum miris laudibus effert Ambrosius lib. 1. de offic. c. 40. Imò & si quis, vt ab aliqua oppressione liberetur, fug ens seipsum periculo mortis imminenti commiserit, & tandem perierit, non est peccati mortalis reus: quippe qui præter intentionem mortem obierit, potius cogitans de fuga ab stupro, aliáue oppressione tyranni, quàm de propria morte, quæ ei ex actu ad eam propria vi, & natura minimè ordinato contigerit, & id probatur ex eleganti tex. in c. ex parte. in 2. de sepultur.

Decimò, vt ad propriam quæstionem respondeamus, omnibus his præuisis opinamur, iustè captum, & ad mortem damnatum, qui à carcere remittitur præstito iuramento, vel fide simplici data, se rediturum, omninò teneri sub periurij, vel violatæ fidei reatu ad carcerem redire, quemadmodũquemadmodum docuerunt hi, quos paulò antè citauimus in initio huius vltimæ quæstionis, vers. cæterum. ad comprobationem glo. in d. Cle. pastoralis.

In secunda propositæ quæstionis specie illud apud omnes constare video, communiterq́;communiterque receptum est, iniustè captum posse absq;absque vlla peccati labe à carceribus fugere, data sibi fugiendi opportunitate, quod notatur in l. vis eius. C. de probatio. Quòd si iustè captus sit, damnatúsue ad mortem, aut aliam corporis pœnam, idem esse dicendum colligo ex Ancha. & Imol. in d. Cle. pastoralis. Thom. & Caiet. d. q. 69. art. 4. Driedone d. pag. 226. de Libert. Christ. Archid. in c. cùm homo. 23. q. v. non vlla lege tenetur in carcere manere, nec agere quidquam, ex quo sibi sequatur mors, sed tantum à iudice illatam mortem pati, & in ferenti non resistere. facit text. insignis in l. 1. ff. de bonis eor. qui sibi mortem consci. vbi Bart. hanc opinionem ex eo probare videtur, cui similis est in c. innocens. 22. q. 4. idem tenet Ioan. Maior. d. q. 22. col. 1. Sed contrariam sententiam expressim adserunt Bart. in l. relegati. ff. de pœnis. Ab. in c. de test. cog. & in c. sicut. in 3. de iureiur. optima gl. communiter recepta in c. ius gentium. verb. seruitutes. dist. 1. dicens, peccare captum in bello iusto, & ex hoc effectum capientis seruum, si à domino fugerit. verùm hęc glos. parum suffragatur, quippe quæ loquatur in eo, qui fugiendo sui ipsius furtum committit. l. 1. C. de ser. fugi. c. si quis seruum. 17. q. 4. cùm is bello iusto captus, & effectus seruus capientis, nullam habeat facultatem priuandi dominũdominum in re ꝓpriapropria, & sic seipso. vnde sicut tenet̃tenetur seruus vero domino seruire, ita tenetur ab eo non fugere, quòd si fugerit, peccat mortaliter, & redire ad dominum, quem re sua priuauit, omnino tenetur. Ex hoc tamen non arbitror, illicitum esse capto ab hostibus, etiam bello iusto, à confinib. hostiũhostium fugere, & ad patriam redire: imò hoc licere ꝓbatprobat rex. rectè intellect 9 in l. nihil interest. & ibi gl. ff. de captiuis. dum verò captus in bello iusto intra hostium confinia commoratur, cùm eo tempore hostis seruus sit, & sub eius dominio iure seruitutis, ab eo fugere, & intra hostium confinia vagari illicitum erit, & sic intelligo opinionem glos. in d. c. ius gentium. Non sic eadem ratio militat in fugiente à iudice, vel à carceribus. nam licet iustè fuerit captus, pro crimine verè ab eo commisso: iudex tamen dominus ipsius non est, nec vt iudex, nec vt priuatus, nec Respub. ob scelera quenq̃quenquam regulariter seruum facit, nec in eum iure seruitutis vtitur: vnde apud me verior est prior sententia, cui etiam subscripserunt Stephanus, & Ant. in dicta Clemen. pastoralis. vt nuncupatim eos ibi citat Ioan. ab Imol. Nec est recipienda distinctio Felin. in c. 1. de const. nu. 43. dicentis, priorem opinionem procedere, vbi captus iustè post fugam potest absq;absque reditu satisfacere his, ad quorum petitionem fuit captus, nempe pro furto, pro damno illato, quod æstimari potest pecunia, posteriorem verò, vbi fugiens aliter quàm redeundo, & se submittendo pœnæ satisfacere non potest Reipub. quia captus est pro homicidio, pro alioúe delicto publico. Seclusa etenim hac differentia, tenenda est opinio diui Th. qui etiam in secundo distinctionis membro speciatim loquitur.

Tertia species maiorem difficultatem habet, an scilicet capto, mortis condemnationem, & executionem timenti liceat à carceribus fugere, quoties ex eius fuga custodi commentariensi damnum imminet, vel fractis carceribus, vel occidendo custodes ipsos. Et profectò cùm captus à carcere fugere potest sine custodis occisione, aliáue corporali iniuria, & sine carceris effractione, mihi admodum probabile, imò certum videtur, tunc ei licitam esse fugam. Nec quidquam refert, quod commentariensis patietur damnum, nam id patitur ex sua culpa, & negligentia, cùm oscitanter carcerem custodierit: & ideo hoc damnum fugienti non imputabitur, qui etiam iustè captus operam dedit rei licitæ. potuit siquidem fugere, nec tenebatur manere in carcere: & ideo quidquid ex hoc sequatur ex accidenti, non est ad fugientis culpam referendum, quod expressim asserit Caiet. d. q. 68. articul. 3. versicul. ad primam dubitationem. imò hanc fugam non esse à iudice puniendam, ipse vere, ni fallor, existimo ex dict. l. 1. ff. de bonis eorum. vbi Bar. scribit, nihil esse fugienti imputandum, cùm iustè mortem timuerit, nec ex ea fuga esse præsumendum, ipsum fugientem deliquisse, quod etiam notat Lucas de Penna in l. si coloni. C. de agric. & censit. li. 11. |

p. 24

tradunt Doct. in materia fugæ. in l. admonendi ff. de iureiuran. & in c. nullus. de præsumptio. licet ex fuga delicti suspicio oriatur quandoq;quandoque maior, quandoq;quandoque minor ex occurrentib. qualitatibus, quod alibi opportunius tractabitur. facit ad hoc, quod notant Guliel. à Cruneo, Iacob. Butri. & Alber. in l. succurritur. ff. ex quibus caus. maio. Ang. in l. verum. ff. de furtis. Paris de Puteo in Tracta. syndicatus. c. qualiter autem probabitur contra commentariensem. fol. 31. dicentes, quod fugiens à carcere videns ostium apertum non punitur, vt effractor carceris, sed vt euasor, nempe arbitrio iudicis, & mitius l. 1. ff. de effractor. idem Præposi. in dicto c. ius gentium, num. 10. Quibus adstipulatur illud Alcibiadis, quod Plutarchus inter apophthegmata retulit. is enim dicebat: in capitali causa satius esse fugere, quàm iudicis iudicium expectare, in quo nec matri ipse fideret: atq;atque ita censeo respondendum esse in hac quæst. contra Ioan. Maior, distinct. 15, q. 22. col. 2. qui tenuit, non licere capto iustè fugere ad euadendam mortis pœnam. vbi ex ea fuga custodi damnum sequeretur, ex eo, quòd iudex eum puniet pro neglecta carceris custodia.

Quòd si iniquè damnatus ad mortem aliter non valeat euadere iniquam condemnationẽcondemnationem, quàm

12

*effringendo carcerem, & rumpendo vincula, poterit sine peccato carcerem frangere, & vincula rumpere, nec ex hoc ei imputabitur, quidquid sequurum fuerit: licet enim iniquis principibus, iniquis iudicibus, & iniquę sententiæ resistere, cum aliter mors euitari nequit, sicuti ipse colligo ex Thoma d. q. 69. art. 4. Archid. in c. cùm homo. 23. q. 5. Alexand. in l. 1. §. item si quis. ff. ne quis eum, qui in ius voc. Din. in regul. quod quis. de regu. iur. in 6. notatur in l. ꝓhibitumprohibitum. & in l. defensionis facultas. C. de iure fisci. lib. x. latè Chassanæ. in consuetu. Bur

13

*gund. Rubr. 1. §. 7. versic. notanter. num. 3. Ex quo infert. Lucas de Penna in dicta l. prohibitum iniustè damnatum ad mortem, qui aliter euadere non potest iniquam pœnam, licitè posse custodes carceris occidere: sequitur eum Paris à Puteo in tracta. syndica. c. resistentia. fol. 9. num, 21. Cui & Hippolytus consentit in l. 1. in principio. ff. de quæst. nume. 28. licet idem Paris de hoc dubitauerit eodem tracta. c. si iudex processit ad capturam. folio 28. Ego sanè hanc opinionem Lucæ de Penna dubiam esse censeo, &, ni fallor, falsam, vbi iudex iuxta iuris ordinem, allegata & probata, ad mortem aliquem damnauerit, qui verè innocens est. non enim credo, licere huic condemnato, vt morte me uadat, iudicem verè innocentem custodes omninò inculpatos occidere: alioqui si iudex tyrannicè ex certa scientia eum innocentem damnauerit, vera forsan erit opinio, quam Lucas à Penna, Paris & Hippolyt. profitentur. Et hoc ipsum Thomas dicto art. 4. Archid. in dictoc. cùm homo. & ipse Lucas probare videntur, dum scribunt, non licere cuiquam etiam iniquè damnato iudici, seu publicæ potestati resistere, vbi ex eo maximum scandalum, maximáue perturbatio sequeretur. Sed ꝙquod obsecro maius scandalum, quàm iudicem innocentem, qui iuxta sanctiss imas leges iudicauit à priuato homine occidi? Ex quib. etiam id constat, in iustè damnatum, captúmue, qui aliter non potest, nec sperat euadere iniquam condemnationem, non esse puniendũpuniendum pœna effracti carceris, quamuis eum fregerit, vinculaq;vinculaque disruperit. Imò si innocens iniustè captus hoc fecerit dubius de innocentiæ tutela, nedũnedum certus se mortem, aut pœnam aliter effugere non posse: meo iudicio non ordinaria, sed mitiori pœna carceris effracti punietur ex l. 1. ff. de bonis eorum, qui sibi mortem consci. vbi Bartol. dixit, iustè hunc timere mortem. Is autem qui iustè captus est, mortisq́;mortisque pœnam dignè passurus, procul dubio non potest, nec ei licet custodes occidere, eosúe alio damno corporali afficere, quod post omnes alios hanc quæstionem tractantes, & Thomam ibi Caieta. dicto articulo 4. fatetur.

14

*sed an possit, vt à morte fugiat, effringere carcerem, vinculaq́;vinculaque disrumpere: & Henricus à Gandauo quolibeto 9. articulo 25. Ioan. Maior dicta quæstio. 21 adserunt, ei hoc non licere: idq́;idque iuris vtriusq;vtriusque Doctores non negabunt ob leges hoc de crimine seuerissimas. Sed Caieta. ipse contrarium pluribus rationibus conatur defendere d. art. 3. & 4. quasi hoc non sit iudici resistere, nec ei vim inferre, sed tantum à morte fugere, ꝙquod licitum est omnino, quamuis mors iustè sit inferenda, vt superius ostendimus. Quamobrem tria in huius quæstionis responsione proponam. Primum ex ipso Caiet. constare, hunc effringentem carcerem, vinculaq́;vinculaque disrumpentem, omninò teneri ad restitutiōemrestitutionem damni, quod in effractione carceris & vinculorum dederit, vt tandem pretium vinculorum, ruptiq́;ruptique carceris teneatur resarcire. Secundò, eadem ratione apparet, hunc carceris effractorem etiam teneri ad restitutionem damni, quod Reipub. vel priuatis illatum fuerit ex ea effractione, cum alij pro criminibus æréue alieno captià carcere fugerint. Tertiò, ipse potius Henrico Gandauensi & Maiori quàm Caietano accederem in hoc dubio ex pluribus rationibus, sed potissimum, quod videam hunc carceris effractorem pœna mortis, vel saltem capitali ex ea effractione puniri. l. 1. ff. de effract. l. milites. §. eius. ff. de re milit. l. in eos. ff. de custo. reor. & tamen si ei liceret sine culpa carcerem effringere, nulla ratione posset ea puni|

p. 25

tio defendi, si quidem corporalis pœna, & maximè mortis, vel capitalis sine culpa cuiquam iustè inferri nequit, igitur si prædicta punitio iusta est, vt ipse opinor, crimen & culpam præmittit in ipsa carceris effractione. Prætereà, si licuisset huic iustè capto carcerem effringere, nōnon teneretur de damno ex ea effractione sequuto, ita enim idem Caieta. paulò antè colligebat in iustè captum & fugientem non teneri de damno ex ea fuga sequuto, cùm operam dederit rei licitæ, & fugere potuerit. His verò duo addenda sunt. Primùm, quòd vbi diximus licitam esse fugam, cooperantes fugienti, nullam culpam, nullúmue delictum commisêre ex natura actus, licet ex accidẽtiaccidenti possint delinquere, vel quia statui, vel officio, quod in Republica gerunt, hæc cooperatio repugnat, ita eleganter Caiet. dict. q. 69. artic. 4. Secundò animaduertendum est ex eodem Caiet. dict. arti. 4. versi. ad secundam dubitationem, capto iustè, nequaquānequaquam licere à carceribus fugere, etiam si id agere possit absq;absque effractione, vbi iudex eum condemnauerit ad ipsius carceris pœnam temporariam, vel perpetuam, hæc enim pœna eam conditionem habet, vt alterius quàm puniri exequutione minimè indigeat, isq́;isque damnatus censeatur ad eam propria cooperatione subeundam, & ideo eam subire tenetur etiam in animæ iudicio, sicuti idem est de pœna exilij & similibus, quod ipse Caietan. docet. & Ioan. Driedo. de libert Christ. pagina 226. Non oberit quod Angel. scribit in l. in eos. ff. de custod. reorum. quem refert & sequitur Paris à Puteo de syndicatu. capitul. qualiter autem probabitur. folio 31. dicens, damnatum ad carcerem temporalem pro pœna criminis, tutè & absque metu pœnæ à iudice sibi indictæ, si à carcere eo tempore discesserit, posse à carceribus fugere, eò quòd ea pœna iniqua fuerit. Nam Caietani sententia vera est, vbi à iudice carceris pœna per sententiam pro aliquo crimine iustè indicitur, quòd iure canonico regulariter licet, & iure Cæsarum quandoq;quandoque ex notatis in c. quamuis. de pœnis. in 6. & in l. aut damna. §. solent. ff. de pœnis. & l. 1. C. de custod. reorum.

Quartò, ex principali huius capitis themate, & eius resolutione quibusdam visum est, posse quemquam rem propriāpropriam à non domino tyrannicè occupatam, quamq́;quamque apud iudicem, vel ex

15

*defectu probationum, vel aliâs obtinere non potest, propria authoritate, sine peccati reatu surripere, quod gloss. not. in c. ius gentium. 1. distinct. argumen. text. in l. ait prætor. §. si debitorem. ff. de his, quæ in fraudem credit. l. generali. C. de decurio. lib. 10. & eius quod notatur in l. nullus. C. de Iudæ. id tamen intelligendum est, vt dixi, quando nullo pacto iuridicè apud iudicem poterit rem propriam obtinere. Item modò hæc rei propriæ occupatio fiat sine scandalo, absq;absque læsione propriæ famæ, vel alterius, his etenim duabus conditionibus prædicta opinio iure optimo in animæ iudicio, nam de hoc agimus, erit recipienda, quemadmodum docent Innocent. Ioan. Andræ. Abb. Imol. Card. Ancha. in c. olim. in 1. de restit. spolia. Paul. Castren. consi. 399. volu. 1. incipiente, prius quàm iura fierent. Alex. consi. 135. lib. 1. col. 1. Ias. in l. 1. nume. 7. C. de testamen. Anto. Rube. consi. 13. numero 8. Felin. in c. quoniam. de simo. nume. 13. Præposi. in dicto c. ius gentium. expressius cæteris Florentinus 2. part. titu. 1. c. 14. §. 5. Syluest. verb. furtum. q. 13. Conrad. de contractibus. q. 32. conclu. 2. & q. 42. itidem consi. 2. Caiet. 22. q. 66. articu. 5. & 8. ad finem. Io. à Medina de restit. q. 11. Adria. quolibeto 6. articu. 1. ad finem. Almain. in quarto senten. distinct. 15. quæstio. 2. post Palud. ibi q. 2. articu. 2. & Gabriel q. 2. ex quo inferuntur sequentia.

Primùm, hanc acceptionem rei propriæ ab alio iniustè occupatæ, non posse licitè fieri, vbi adsit copia iudicis, sitq́;sitque facultas eam repetendi coram eo seruato iuris ordine. peccat enim is, qui sibi priuato vsurpat, contra communem iustitiam & Reipublicæ ordinem, propriæ rei iudicium. Thomas dicto artic. 5. ad tertium. quẽquem passim cæteri paulò antè nominati sequuntur. nec tamen ex hoc quòd contra iuris ordinem mendacio, vel calumnia aut scandalo rem propriam quis adquisierit, oritur obligatio ad restitutionem, cùm res per eum ablata propria sit, nec in ea ius alter habeat, tametsi non seruato iuris ordine nequiter eam habuerit, quod ipse Thomas fatetur, atq;atque ita contra Innocent. in dicto cap. olim. probant ibidem Ioan. Andræ. Abb. & alij, quibus Maior accedit in 4. distinct. 14. q. 21. ad finem. Et patet attenta restitutionis radice, quam alibi ex iuris naturalis, diuini & humani principijs trademus. Non me fallit Alex. dict. consi. 135. ex Paulo Castrensi d. consi. 399. adnotasse, etiam data copia iudicis, posse quempiam rem propriam ab alio iniustè possessam propria authoritate surripere. Sed nec hoc Alexandro placet, nec ex Paulo CastrẽsiCastrensi expressim colligitur, & prætereà communi opinioni contrariũcontrarium est, licet Catellia. Cotta dictione, dolum bonum, idem tribuat Innocentio in dict. cap. olim.

Secundò patet, minimè licitam esse hanc propriæ rei occupationem, cùm alteri violentiæ & iniuriæ nequaquam participi, ex hoc damnum sequitur, vt puta vxori, vel famulo, vel depositario ipsius possidentis, tenetur sanè qui rem propriam occultè accepit his satisfacere, quod prædicti Doctores fatentur, & in specie notat Thomas dict art. 5. ad tertium.

Tertiò hinc deducitur, debere omninò hunc, qui |

p. 26

rem propriam ita habuit, præcauere, ne vel ipse iniquus possessor ductus saniori consilio, vel eius hæredes, ipsi, qui iam propriam rem adquisiuit, eius æstimationem pro satisfactione damni iterum restituant, sponte vel à iudice coacti, probationibus postmodũpostmodum emergentibus, quæ prius defecerant, quod Caiet. dict. art. 5. in specie adnotauit.

Quartò, eodem iure licitum esse videtur ei, qui debitam sibi pecuniam, aut rem quampiam non potest à debitore consequi, æquiualentem rem, vel quantitatem ab eo surripere, sicuti expressè notant Inno. & Card. in dict. cap. olim. Conrad. dict. conclus. 2. Alex. dict. consil. 135. Syluest. dict. q. 13. Medina dict. quæstio 11. Almain. post alios, quæst. 2. quorum opinio communis est. Cauendum tamen est, ne quis periurio mendacióue vtatur ad hoc obtinendum, hoc enim illicitum esse constat.

Quintò, vt hoc obiter adnotemus, non placet mihi, quod Floria. in l. si seruus. col. 2. ff. ad l. aquili. scribit dicens, posse dominum alicuius rei, cùm aliter eam assequi non valeat ab iniquo possessore, ipsam rem propria authoritate capere, etiamsi ex hoc sequatur mors ipsius iniusti detentoris, hoc etenim dubium est apud me ob ea, quæ diximus, & pendet à responsione & resolutione quæstionis illius, qua tradi solet, num liceat furem occidere pro consequenda re, quam furto abstulerit? quod alibi latiùs tractabitur.

Postremò, pro huius capitis coronide expendere libet, liceátne iudici vti simulatione aliqua, vt à

16

*reo actoréue veritatem rei apud ipsum dubiæ extorqueat. Et sanè notissimum est illud Solomonis quod scribitur 3. Reg. c. 3. & refertur in rub. de præsumpt. cap. afferte. Simulauit siquidem Solomon infantis viui diuisionem iuri naturali & diuino contrariam, non quòd eam exequi vellet vir sapientissimus, sed vt veritatem rei incertæ ex coniectura maternæ dilectionis, quæ esset vera illius mater deprehenderet. Sic Claudius Cæsar, matrem negantem quendam iuuenẽiuuenem, qui verè eius filius erat, proprium filiũfilium esse, coëgit ad confessionem veritatis, indicto ei cũcum ipso iuuene matrimonio, vti commemorat Tranquillus in Claudio, c. 15. Carolus item magnus, certus, quòd vel pater, vel filius, quos captos detinebat, quendam occidisset, incertus tamen vter eorum, iussit vtrunque suspendi, at cùm pater, qui verè deliquerat, nullam videret redemptionis spem, fassus est, & agnouit propriam culpam, & ita filium innocentem ab imminenti supplicio liberauit, authoribus Andræa Isernia in cap. 1. §. publici latrones. de pace tenend. & eius viola. Ias. in l. si is, qui pro emptore. ff. de vsu. cap. nu. 172. Barbat. in l. acutissimi. col. 23. C. de fideicom. & eodem in cap. 1. col. 2. de commodato. Catelli Cotta dictione, dolum. Andræ. Tiraq. in l. si vnquam. C. de reuocand. donat. in princ. nume. 8. quo in loco memoriæ lapsu hoc tribuit Carolo Secundo, qui alter est à Carolo Magno, cui omnes alij hoc adscripsêre. vnde videtur iudicem posse aliquid simulare causa veritatis indagandæ, quod notant Abb. & Doct. communiter in d. cap. afferte. optimus text. in c. vtilem. 22. q. 2. similiter ex hoc oritur controuersia, vtrùm iudex possit delatum de crimine, ad pœnam damnare ex sola confessione, quam ab ea promissa criminis impunitate extorsit. Et iure id permissum iudici esse, absq;absque vllo peccato, adserunt Archid. in dicto cap. vtilem. Domi. post Archi. in cap. nos in quenquam. 2. q. 1. Felin. in dicto cap. afferte. idem in cap. accedens. in 2. vt lit. nōnon contesta. 2. col. Paris à Puteo de syndicatu. cap. saluus conductus. fol. 95. & cap. de tortura. versic. & aduertendum est. fol. 107. col. 4. Cinus in l. præsenti. C. de his, qui ad eccles. confes Catelli. Cotta dictione, dolũdolum bonum. Nam isthæc promissio pernitiosa est Reipublicæ, & ideo iudex eam seruare non tenetur. Rursus è contrario fit ratio fortis, hæc enim confessio, ex qua sola punitio delicti sequitur, extorta fuit à iudice per dolum, igitur non est ad condemnationem ex seipsa sufficiens text. in cap. sanè, de renunciat. credidit equidem reus iudicem fidem ei seruaturum, & ea fiducia confitetur crimen, quod forsan non commisit, vt tandem à carceribus, quibus opprimitur, liberetur. vnde ex hac cōfessioneconfessione, reum minimè puniendum esse, nisi spe promissionis frustratus, in ea perseueret, tenẽttenent eleganter Ioan. Imola. consi. 109. Dec. in l. ea est natura. ff. de regu. iur. in fine. & in l. vnica. C. de senten. quæ pro eo quod interest. nu. 25. Hippo. in l. 1. quæstion. nume. 15. ff. de quæst. & in sing 177. & 201. Alciat. in l. natura cauillationis. ff. de verb. signific. Thomas Grammaticus. q. 3. post decisiones. Fortuni. in l. conuentionum. ff. de pact. col. 4 & ibi expressius Franciscus Duarenus, col. 3. Iacob. à bello, visu in pract. crimi. tit. de quæstionib. nu. 140. Sed & ipse, cùm criminis reus confessionem ita extortam reuocauerit, absq;absque dubio censeo, non posse nec debere ex ea damnari, et ita veriorẽveriorem esse hanc vltimam opinionem, quod placet Paridi à Puteo de Syndicat. cap. de tortura. versi. sequitur quæstio quotidiana. fol. 120. colum. 1. Quòd si in ea confessione frustratus spe promissionis perseuerauerit, damnari poterit ex mẽtemente omnium, qui quæstionem istam tractauêre. In eo tamen casu, quo nec confessionem reuocauerit, nec in ea perseuerauerit, sciens se frustratum iudicis promissione, opinor temerarium esse, & à rectitudine iustitiæ alienũalienum, eũeum pœna ordinaria criminis punire, tametsi iudex qui hoc fecerit, |

p. 27

tot doctorum virotum authoritate fretus, non erit acriter increpandus, nec pœna malè iudicantis puniendus. Pœna autem arbitraria, & mitiori reum ipsum ex hac confessione puniri, fortassis expedit Reipublicæ. verùm, si contigerit præter hanc rei confessionem aliquot adesse coniecturas, indicia aut præsumptiones commissi ab eo criminis, non erit à iure deuium, eum pœna etiam ordinaria puniri, cùm his coniecturis maxima illa accesserit, quòd ipse crimen fassus est, nec eam confessionem comperta iam iudicis simulatione reuocauerit. cauendum tamen est ab his simulationibus, quæ non solent in optimam partem cedere, sicuti prædicti Doctores frequentissimè admonent. Quòd verò dicitur, hanc iudicis promissionem non esse ab eo seruandam, cùm sit ac tendat in perniciem Reipublicæ, culus vtilitati conuenit delicta puniri, tunc demum verum est, vbi de delicto & crimine recto iuris tramite constat, vt in Authent. de mandat. princ. §. neq;. & præter alios tradit. Fortuni. in l. conuentionum. col. 4. ff. de pact. in quæstione illa, an iudex, qui promissa impunitate criminis, coegit à loco sacro discedere, & secum ire delinquentẽdelinquentem, teneatur ei fidem seruare, quod Cynus tractat in l. præsenti. C. de his, qui ad eccl. conf. scribens iudicem nec debere, nec teneri hanc promissionem seruare, si delinquens iure poterat ab ecclesia extrahi, & id ab alijs cōmunitercommuniter receptum est, quibus & Fortuni. accedit, existimāsexistimans secus esse, si iudex nōnon promisisset criminis impunitatem, quam promittere non potuit, & promittendo peccauit, sed promisit delinquentẽdelinquentem restituturũrestituturum ecclesiæ, si ab ea exiret, secumq́;secumque pergeret, fortassis, vt ab eo seriem rei gestæ inquireret. Nam in hac specie censet Fortunius iudicem teneri, hunc criminis reum, qui ab ecclesia iure extrahi poterat eidem ecclesiæ restituere, quod mihi dubium videtur, etsi maximis rationibus probari possit.

CAPVT III.

SCRIBIT Paulus Iurisconsultus, in l. quòd si minor. §. restitutio. ff. de minor. minoribus ætate propter infirmum ætatis consiliũconsilium ita restitutionem in integrum cōcediconcedi, vt & cũcum fructibus res minorib. reddẽdareddenda sit. & idem probatur in l. verum. §. 1. & l. patri. §. si pecuniam. & l. minor viginti quinq;quinque annis. cui fidei commissum. ff. eo. tit. l. si prædium. C. de præd. min. quibus adstipulatur ratio illa, quòd restitutio ita facienda est, vt vnusquisq;vnusquisque ius suũsuum integrum recipiat. d. §. restitutio. vbi Bart. & idem Bart. in l. ab hostibus. §. sed quod simpliciter. ff. ex quib. caus. mai. regia l. 1 tit. 19. part. 6. est & altera ratio, qua expressum est, verbum Restituere, quo prætor hoc edicto vtitur, plenam habere significationem vt fructus quoq;quoque restituantur. l. videamus in 2. §. in Fabiana. ff. de vsur.

1

*l. in condemnatione. §. 1. ff. de regul. iur. l. ex diuerso. §. 1. ff. de rei vendicat. ex quo Bald. in rub. C. de fruct. & lit. exp. adnotauit, in sententia, quæ reum condemnat ad rem actori reddendāreddendam, oportere fructuum eiusdem rei mentionem fieri, & tamen satis esse, si iudex vtatur verbo hoc restituere, nam tunc fructus in restitutionem rei veniunt ex sententia, licet aliter id expressum non sit. notat & idem Ias. in §. omnium. de actio. in fine. idem Ias. in l. Gallus. §. & quid si tantùm. num. 67. ff. de libe. & posthu. quòd si vera est huiusmodi opinio, frustra iurisconsultus tractauit, & id per quàm egregia decisione agens deactione in rem, fructus pendentes par|

p. 28

tem fundi esse videri. l. fructus pendentes. ff. de rei vendic. cùm & si iudex ex actione in rem restituere fundum iubeat, vti iubere debet. l. qui restituere. ff. de rei vendic. non tantùm pendentes, sed & separatos à fundo fructus restitui iusserit. Ego vero animaduerto Baldi sententiam difficillimè in Praxi iudiciali admitti. Nam & si iudex in actione reali condemnauerit reum ad rei petitæ restitutionem, nulla facta fructuum mentione, rarò, & speciali quadam ratione admittet Praxis eam huius sententiæ interpretationem, vt etiam in fructibus adhuc pendente iudicio perceptis, reus condemnatus esse videatur, nisi fructus essent tempore sententiæ pendentes, rarissimè tamen isthæc dubitatio continget, cùm expressa fiat à iudicibus fructuum mentio in his & similibus sententijs. Sed præter hæc poterit Baldi consideratio procedere iure. Est enim manifesti iuris in actione reali & similibus, satis esse actorem per sententiam iudicis dominum rei petitæ declarari. l. Pomponius. §. sed & his. ff. de procur. vbi Bart. l. licet. l. nec vllam. ff. de pet. hæred. l. sicuti. §. si quæratur. ff. si serui. vend. l. ex diuerso. §. 1. & ibi Barto. ff. de rei vendicat. lata verò hac sententia, ad eius exequutionem, iudex iubere debet proprio præcepto ipsi reo, vt rem actori restituat, itaq;itaque hoc præceptum de restituenda re quandoq;quandoque post sententiam principalem decernitur, vt in l. qui restituere. ff. de rei vend. ipse Iurisconsultus sensit, & post eum Accursius, & alij. & idem probatur in §. & si in rem. inst. de off. iud. quibus in locis id etiam exprimitur, in hac restitutione iudicem rationem fructuũfructuum lite pendente perceptorum habiturum, vt res cum eisdem actori reddatur, etiamsi ab actore fructus isti petiti non fuerint. l. prætereà. ff. de rei vendic. l. ædiles. §. item sciendum. ff. de ædilit. edi. Doct. in cap. grauis. de rest. spoliat. Faber in d. §. & si rem. glo. magna in cap. cùm ecclesia. de caus. poss. & propri. Boerius decis. 18.

His igitur ex receptissima omniũomnium traditione præmissis apparet, oportere iudicem in sententia horum fructuum iudicio pendente perceptorum mentionem facere expressam, vel tacitam, iubendo ipsi reo, vt actori rem petitam restituat. d. l. prætereà. & l. restituere. in 1. ff. de verb. signifi. omninò probans Baldi declarationem, quæ non est intelligenda in fructibus ante litem perceptis, qui expressim petendi sunt, & in specie per sententiam ipsi actori adiudicandi, iuxta ea quæ passim hac de re traduntur in l. si rem. ff. de rei vendic. & in dicto capit. grauis. Ferrari. in practica. titu. deactione in rem. versi. simul cum fructibus. & idem erit in fructibus, qui non veniunt officio iudicis absq;absque petitione, imo peti debent expressè, nam & hi petendi sunt, & per sententiam expressa debet fieri eorũeorum condemnatio secundum Boeri. decis. 18.

Hinc manifestè liquet, non frustraneam, imo e

2

*gregiam esse Iurisconsulti decisionem in d. l. fructus pendentes. hunc siquidem effectum habet, vt quoties ipsa res petita sit, censeantur etiam & fructus tunc temporis pendentes petiti absq;absque alia speciali petitione. Item & illum, vt si actor dominus rei declaretur similiter absq;absque expressa declaratione, videatur & dominus per sententiam censeri fructuum tempore sententiæ pendentium. alios etiāetiam habet effectus, quos legere poterit quispiam apud Alberi. 2. par. stat. quæst. 226. Roman. consil. 209. Andræ. Tiraque. libro primo de retract. §. 1. gloss. 7. nume. 36. quibus adde, quę ipse adnotaui cap. 15. huius operis in princ.

Erit igitur expeditum tot Iurisconsultorum authoritate, restitutionem in integrum ita intelligendam esse, vt etiam fructus sint ipsi minori reddendi, quod in specie adserunt gl. Abb. & alij communiter in cap. ad nostram. de reb. eccles. vbi est decisio maximè contraria huic opinioni, quam modò probauimus, quandoquidem ecclesia iure minoris ibi restituitur, & tamen scribit Romanus Pontifex, illam restitutionem concedendāconcedendam esse sine fructibus. Quamobrem text. ille varios habet intellectus, quorum primus eum habet sensum, vt fructus in eo

3

*casu nōnon sint ecclesiæ reddendi, imo is, à quo res aufertur per in integrum restitutionẽrestitutionem, eos consequatur, & obtineat pro mercede laboris impensi in fructibus colligendis, & in ipsius rei cura & administratione. Sic etenim scribit in eo cap. cùm sibi fructus percepti sufficere debeant pro labore, quo fit, vt quamuis vbicunq;vbicunque res aliqua restituitur, & restitui debet cum fructibus, cùm eisdem computantur sumptus in ipsis fructibus colligendis impensi. l. fructus. ff. solut. matr. l. si à non domino. §. fructus. ff. de petit. hæred. sumptus item in eadem re facti, iuxta ea, quæ traduntur in l. sumptus l. in fundo. ff. de rei vendica. l. si in area. ff. de cond. indebiti. gl. in cap. 1. de vsuris. & in c. grauis. de restit. spoliat. Regia l. 40. & 43. titu. 28. part. 3. præter has impensas fit & æstimatio laboris in fructibus colligendis, & in ipsius rei cura & administratione impensi, cum eisdem fructibus iuxta debitam & meritam mercedem omninò compensanda, sicuti eleganter probatur in d. c. ad nostram. secundum Abb. & communem ibi, Innoc. & Abb. in c. conquestus. de vsur. Roma. in sing. 536. imo quemadmodum fructus dicuntur & intelliguntur deductis expensis factis in eis colligendis etiam à malæfidei possessore. l. si à non domino. d. §. fructus. gloss. in l. 1. C. de fructibus & lit. exp. gloss. in d. cap. grauis. notatur in l. domum. C. de rei vendicat. Barto. & alij in d. l. fructus. ff. solut. matrimon. Roma. |

p. 29

singu. 334. ita & fructus percepti etiam à malæfidei possessore intelligũturintelliguntur deducta iusta mercede laboris in eis colligendis impensi. quod in specie notant Bald. & Salycet. in l. si quis sciens. C. de rei vend. & Andræ. Tiraq. in lib. 1. de retract. §. 15. gloss. 1. ad finem, erit itaq;itaque hæc prima ratio decisionis illius cap. ad nostram. ve

4

*rùm ratio ista eam difficultatem habet, quod Roman. Pontifex fructus integros censet dimittendos esse ei, à quo res aufertur per in integrum restitutionem, etiamsi excedant impensas, & iustam laboris mercedem, quod animaduertit satis diligenter Emmanuel à Costa Lusitanus in eleganti vereq́;vereque digna cuiusq;cuiusque quantuncunque viri eruditissimi lectione. §. quid si tantùm. rep. 2. par. nume. 75. aduersus Panor. in d. c. ad nostram. nume. penult. qui existimat in eo capite recepta ex fructibus iusta mercede laboris impensi in ipsis colligendis, reliquos fructus esse ecclesiæ reddendos, cùm tamen manifestum sit ipsum Roma. Pontificem indiffinitè voluisse ipsos fructus ad eum, à quo res euincitur, pertinere, & si omninò sciret ipse Pontifex summus, eos fructus mercedem iustāiustam laboris excessisse, quemad modum ex perspicua illius capitis lectione apparet.

Secundò præfata decisio defendi poterit, si maturè pensitemus, Romanum Pontificem, dum iussit fructus non esse ecclesiæ reddendos, eos intellexisse fructus, quos rei possessor ante petitionem restitutionis in integrum perceperat, eosq́;eosque ita consumpserat, vt nec locupletior ex eis effectus fuerit, hi etenim fructus iusta ratione non sunt etiam per in integrum restitutionem re euicta ecclesię nec minori reddẽdireddendi, nam possessor eos bona fide percepit vsus sanè re sua, quam ex legitimo contractu habuerat, potuitq́;potuitque licitè fructus eos consumere. l. sed si lege. ff. de petitio. hæred. vnde quod paulò antè diximus, rem euictam per in integrum restitutionem cum fructibus esse reddendam, non obtinet quo ad fructus ante petitionem in integrum restitutionis perceptos, eosq́;eosque consumptos, absq;absque melioratione patrimonij ipsius cōsumentisconsumentis, & hoc ipsum expressim adnotauit Carolus Molin. in consuetudin. Paris. titulo primo. §. 22. q. 10. numero 53. pro quo, licet is nōnon

5

*meminerit, induci poterit text. elegans in dicto capitu. ad nostram. fortassis tamen obijciet quis, fructus istos consumptos fuisse mala fide, & ideo restituendos esse, etiamsi consumpti fuerint, nec possessor fuerit ex eis factus locupletior, scribit etenim Imol. in capitulo Apostolicæ. 3. columna. de donationi. possidentem rem ex contractu valido, quem tamen scit posse rescindi per in integrum restitutionem, non habere bonam fidem per text. in l. in causæ. in 1. §. interdum de minoribus, idem notat Felin. in capitulo de quarta. numero 34. de pręscript. Francisc. Balbus in repetit. l. Celsus. ff. de vsucapio. 4. notab. limitat. 5. nam ignorans posse peti aduersus contractum in integrum restitutionem, bonam fidem habet, dicto. §. interdum, igitur sciens posse peti in integrum restitutionem, malam habet fidem: Sic sanè in specie d. capitu. ad nostram. possessor ille sciebat, aduersus illum contractum posse peti in integrum restitutionem, cúmque eo remedio rescindendum fore, consumpsit ergo mala fide fructus illos, vnde tenetur eos restituere, tametsi factus non sit ex eis locupletior, quod paulò pòst ex communi omnium doctrina breuiter tamen explicabimus.

Sed tamen ex pluribus obiectio ista tollitur, si animaduertamus possidentem rem aliquam ratione contractus, qui rescindi potest per in integrum restitutionem, bonam fidem omninò habere, si existimet, nullam læsionem ex eo contractu minori contigisse. Rursus & si eam contigisse opinetur, dum videt minorem id beneficium non postulare, iustè credit velle minorem contractum illum probare vtilem fortassè sibi ex proprio iudicio. Et tandem licet constituamus vti certum, possessorem istum certo scire contractum, iure & merito ob læsionem enormem rescindi posse, nihilominus elapso quadriennio, restitutione non petita, tollitur mala fides, si quam possessor habuerat, tametsi omninò tutus hic possessor non sit, quin ad damni & læsionis contingentis compensationem in animæ iudicio teneatur ex his, quæ alibi dicemus ad interpretationem. l. 2. C. de rescinden. venditio. imo vt vltimatim propositæ difficultati satisfaciamus etiam intra quadriennium falsam esse Imolæ opinionem, opinanamur ex eo, quòd restitutio in integrum, donec petita fuerit minimè est consideranda, nec cuiquam debet esse impedimento. l. 4. §. primo. ff. de fideicommis. libe. alioqui sequeretur, neminem esse tutum in conscientiæ iudicio ex cōtractucontractu, qui potest aliquando rescindi per in integrum restitutionem, quod nimis durum esset, & aduersus Innocent. in capitulo, quia pleriq;plerique de immunita. eccles. vbi scripsit, recipientem aliquam rem ex contractu valido, qui tamen possit rescindi beneficio restitutionis in integrum, etiam non petita in integrum restitutione, teneri ad compensationem damni & læsionis, quam dolo intulerit, in eo contractu. & idem tenet Abb. ibi numero 28. igitur si contractus factus fuerit absq;absque dolo, cessat obligatio restitutionis, etiam in animæ iudicio, etiam ante quadriennium, quo ad rem ex contractu quæsitam, nam quo ad damnum illatum in eius æstimatione & precio, profectò etiam si bona fide id datum sit, erit restituendum secundum |

p. 30

distinctionem à me traditam lib. 2. huius operis. capitu. 3. numero 11. vnde constat in eo casu malam fidem abesse. id verò quod Iurisconsultus scripsit in dicto §. interdum, ita accipiendum est, vt si is, qui emit rem à minore, eam alteri vendiderit, restitutio in integrum minori competat aduersus secundum emptorem, si scienter emerit, sin autem ignoranter, detur aduersus eum in integrum restitutio, si primus emptor non est soluendo, licet in eo casu secundus emptor bona fide emerit, ex quibus sanè verbis apparet, secundum emptorem habere bonam fidem, si ignorans emerit ad hunc effectum, vt si primus emptor soluendo sit, excludat minorem à restitutione in integrum: Quod si secundus emptor scienter emerit, quodammodo malam fidem habuisse dicitur ad hunc effectum, vt indistinctè possit aduersus eum in integrum restitutio postulari. Sic etenim mala vel bona fides à Iurisconsulto in hunc accipitur modum, vt restitutio in integrum concedatur, vel negetur, non autem ad hoc, vt non petita in integrum restitutione etiāetiam intra quadriennium emptor dicatur malæ fidei possessor, quo ad alios iuris effectus, imò tunc bonæ fidei possessor dicitur, quo ad fructuum adquisitionem, vt eo pacto eos acquirat, quo à bonæ fidei possessorib. statim dicemus adquiri, quod in specie docet Carol. Molin. in consuetudin. Paris. titulo primo. §. 22. numero 53. licet difficultatem istam obiter commemorans insolutam reliquerit Tiraquel. libro primo. de re tractu. §. primo gloss. 18. numero 67. ex quibus apparet primam hanc interpretationem iure posse procedere.

Cæterùm, vt & alias præfatæ decisioni aptemus obiter, & vt aiunt, per transennam præmittamus, fructus naturales dici eos, in quibus producendis ac percipiendis magis operatur ipsa ra, quàm hominis industria, veluti pratorum herba, glandes, castaneæ, poma, industriales vero eos, qui proueniunt ac percipiuntur potius ex industria hominis, quāquam ex ipsa natura, vt segetes. l. fructus. ff. de vsur. glos. & Doct. ibi in l. ex diuerso. ff. de rei vendic. item pensiones domorum sunt industriales. Bald. in l. si traditio. colu. vlt. C. de actio. empt. Areti. consi. 160. col. 2. tandem arbitrio iudicis relinquitur, quādoquando magis industria hominum, quàm ipsa natura, & econuerso fructus proueniant. Barto. in dicta l. ex diuerso. Abb. in c. grauis. de restit. spolia. Aret. dicto consi. 160. & licet quidam alijs distinctionibus vtantur, hanc ipse veriorem esse opinor.

His sanè præmissis sit prima conclusio. Possessor bonæ fidei habens titulum, naturales fructus facit suos. l. in bonæ fidei. ff. de acquiren. rerum dominio. ita enim Paulus Iurisconsultus scribit, bonæ fidei emptorem non dubiè percipiendo fructus, etiam ex aliena res uos interim facere, non tantum eos, qui diligentia & opera eius peruenerunt, sed omnes, quia quod ad fructus attinet loco domini pene est. Quibus quidem verbis probat hanc assertionem, quam tenent. Bart. in dicta l. ex diuerso. in princ. Iason in additionibus ad Porcium in §. si quis à non domino. Institu. de rerum diuis. & plærique alij Communiter, vt eos sequutos notat Panormi. in dicto c. grauis. col. 3. quo fit, vt hic possessor non teneatur hos fructus restituere etiam extantes, rei vendicationis actione, sed vel officio iudicis ab eo fructus hi peti possunt simul cum ipsa re Bart. in dicta l. ex diuerso. §. 1. Iason in §. omnium de actionibus, colum. vlti. vel condictione sine causa. Ange. Areti. in dicto §. si quis à non domino. Bart. in dicta. l. ex diuerso. 3. col. Abb. in dicto c. grauis. quorum sententia receptior est. verùm & hic possessor tenetur restituere hos fructus etiam consumptos, quatenus ex his factus fuerit locupletior. gloss. in dicta l. ex diuerso. & in dicto §. si quis à non domino, quod poterit suaderi authoritate IuriscōsultiIurisconsulti in illa æquissima, quam proponit, ratione in l. si me & Titium. ff. si cert. pet. atq;atque ita in hac specie frequentiori iudicio Doctores dubitationem istam definierunt, vt fatetur Abb. in dicto cap. grauis. nume. 6. eandem resolutionem sequutus.

Secunda conclusio à superiori originem ducit, & asserit, etiam bonæ fidei possessorem absque titulo tamen, non facere suos fructus naturales. l. fructus. ff. de vsur. l. liber homo. & l. qui bona. l. adquiruntur. l. si seruus. ff. de acquiren. rerum domi. §. idem placet. Institu. per quas personas nobis acquiritur, & ideo fructus hi ab hoc bonæ fidei possessore, si extant, actione reali petuntur, consumpti verò, si ex his factus sit locupletior condictione sine causa, vel officio iudicis. gloss. in d. l. ex diuerso. & in dicto §. si quis à non domino.

Tertia conclusio bonæ fidei possessor etiam titulum non habens, industriales ita facit suos, vt extantes teneatur restituere eo modo, quem in prima conclusione adduximus. gloss. in dicta l. ex diuerso. text. in l. qui scit. §. in alieno. ff. de vsur. in quo omnes ferè conueniunt. cōsumptosconsumptos verò minimè cogitur restituere in iudicijs particularibus, tametsi ex eis factus sit locupletior. dicto §. si quis à non domino. l. sed & loci. ff. finium regundorum. l. quæsitum. §. vlti. ff. de acquir. rerum domi. Cynus in l. non est. C. famil. ercis. Bald. in l. 1. C. de vsur. & fruct. legat. Angel. & Imol. in l. sequitur. §. 1. ff. de vsucap. idem Imol. in dicto. c. grauis. & ibi Abb. num. 6. dicens, hāchanc opinionem Communem esse. quod etiam fatentur Alexan. in l. 6. vel metu. colum. |

p. 31

3. C. quod metus caus. Curtius senior consil. 71. col. 4. Curt. iunior consi. 28. col 3. Carol. Ruinus consi. 91. 2. col. lib. 5. Carol. Moli. in consil. Parisien. tit. 1. §. 22. nu. 49. & hoc non tantum in temporalibus, sed etiam in spiritualibus, reditibusq́ue ecclesiasticis admittunt vterq;vterque Curtius in prædictis responsis post Ab. in c. dilect. de præbend. contrariam sententiāsententiam. imò ꝙquod bonæ fidei possessor, vtcunq,vtcunque titulum habeat, teneatur ad fructus etiam industriales & consumptos, in quantum ex eis factus sit locupletior, ex naturalis æꝗtatisæquitatis ratione per Iurisconsultos considerata in dicta l. si me & Titium. adserunt, & veriorem esse contendunt Bart. & Ang. in dicta l. ex diuerso. idem Bart. in l. si fur. §. 1. ff. de vsucap. Ant. & Ab. in dicto c. grauis. nu. 6. Paul. in l. si fundum. C. de rei vendic. Alexand. consi. 21. volu. 4. idem Alex. in l. si insulāinsulam. §. fructus. ff. soluto matrimo. idem in dicta l. 6. vel metu. col. 3. Innoc. in c. in literis. 1. col. de restit. spolia. Alexan. Ias. & Deci. in dicta l. si me & Titium. vbi Purpura & Alciat. scribunt hanc opinionem Communem esse, & idem fatetur Alexan. in dict. §. fructus. quibus ipse consentiam libenter ea ratione, quòd videam, omnia iura dicentia bonæ fidei possessorem non teneri ad restitutionem fructuum, ꝙquod consumpserit ante litem, quæ propriori opinione citauimus, debere intelligi, nisi in quantum factus sit locupletior. Forsan tamen istam interpretationem non patitur Regia. l. 38. titul. 28. part. 3. in eius priori parte, quæ vt à posteriori differat, probare videtur præcedentem sententiam, nisi dixeris, nihil ea lege statui à iure Cæsareo diuersum. In iudicijs autem vniuersalibus expeditum est absque controuersia, vltimam sententiam admittendam esse. l. item veniunt. §. fructus. & §. eos. vbi Doct. ff. de petitio. hęred. l. 1. C. eodem titu. Baldus in l. 2. C. de fruct. & lit. expens. col. 2. & Ioan. Copus lib. 2. de fruct. titu. 2. cap. 3. ex his apparet, qualiter sit intelligendus text. in l. si contra. C. si quis ignor. rem mino. vbi rescisso contractu alienationis rei minoris, ꝙquod fuerit facta absq;absque iuris debita solennitate, fructus vniuersi minori redduntur, si non bona fide emptorem fuisse qui emerit, constiterit. Igitur si emptor bonam fidem habuerit, non restituet necessariò fructus omnes, quos perceperit. Itaq;Itaque iuxta præmissam resolutionem etiam industriales fructus restituendi sunt, inquantum possessor factus sit locupletior, licet sint consumpti. Nec discrimen aliquod ipse constituo in propria specie dict. l. si contra. an is, à quo fundus euincitur, sit primus, qui à minore emet, an qui ab hoc emptore minoris emerit, vtrumq;vtrumque etenim pari ratione teneri ad fructuum restitutionem existimo, quamuis Carolus Molinæus in dicto §. 22. numero 54. conatus fuerit maximam inter hoc differentiam adnotare.

In his tamen, quæ diximus, maximè nobis negotium facessit Iuliani responsum in l. qui scit. §. vlt. ff. de vsur. Scribit enim, bonæ fidei emptorem, qui prius, quàm fructus percepisset, cognouerit fundum alienum esse, quo ad fructus percipiendos, vtq́ue eos suos efficiat, donec fundus euictus sit, adhuc censeri ad hanc bonam fidem habere. Cui responso ex diametro obest Vlpianus Iurisconsultus in l. qui mihi bona ff. de acquir. rerum domi. huic & Paulus accedit in l. bonæ fidei. ff. eod. tit. quæ quidem responsa adeo contraria sunt, vt sine manifesta calumnia conciliari non possint authore Eguinario in §. si quis à non domino. Instit. de rerum diuis. Accursius tamen non aliter ab hac perplexa quæstio. eximere seipsum valuit, plurib. ꝓpositispropositis solutionib. quam concedendo fructus istos, licet suos effecerit possessor, esse ab eo restituendos iudicis officio si extiterint. gloss. in dict. §. vlt. Bar. in l. sed si lege. §. de eo autem. ff. de petit. hæredit. idem in dicta l. ex diuerso. num. 9. vbiq;vbique tamen sub obscurè. Sed ab his ego libenter quæsierim, qua ratione possessor hic potest facere fructus suos, cùm Vlpianus manifestè & palàm scripserit in dicta l. qui mihi bona. bonam fidem initio possessionis non sufficere, sed singulis momentis desiderari, vt possessor fructus suos faciat. Rursus cùm quæritur, an possessor fructus sibi acquirat, an non? factum duntaxat inspici debet, & ideo quamuis vsucapere possit is, qui ab initio bonam fidem habuit, licet postmodum cognôrit, rem alienam esse ante finem vsucapionis, fructus tamen non facit suos, postq̃postquam scientiam habuit res alienæ, siquidem vsucapio ad ius, facere fructus suos, ad factũfactum id est ad bonam fidem pertineat, vt scribit Iurisconsultus in dicta l. bonæ fidet. Ego sanè id ingenuè fateor, mihi certum esse, possessorem alicuius fundi teneri omninò ad restitutionem fructuum, quos à die malæ fidei perceperit, eodem modo, quo teneretur, si fuisset malæ fidei possessor ab initio, cùm ex eo die verè malæ fidei possessor sit, & hoc probatur in dicta l. bonæ fidei. & in l. qui mihi bona. nec opinor, hunc possessorem fructus ita perceptos suos facere aliter, quàm suos fecisset, si ab initio malam fidem habuisset, ꝙquod probat ex iunioribus Ioan. Copus de fructib. libro 2. titul. 4. cap. 5. & id maximè apparet ea ratione, quòd nec ad vsucapionem satis est initio bonam fidem possessorem habuisse, nisi & ea toto vsucapionis tempore duret, aduersus iuris ciuilis decreta, quæ hac in re iure Pontificio improbantur. text. in capit. vltim. & ibi Communis de præscrip. DinꝰDinus in reg. possesso. |

p. 32

de reg. iur. in 6. in princip. Barto. in l. naturaliter. ff. de vsucap. 2. col. Balb. de præscript. 2. part. tertiæ partis principal. q. 7. dicentes decisionem l. 1. C. de vsucap. trans. hodie de iure Pontificio suadente cessare. Id verò quod Iulianus Iureconsultus scribit in dicta l. qui scit. tametsi a iuris vtriusque Doctoribus varias & probabiles forsan interpretationes hactenus habuerit, vt effugeret contrariam Pauli & aliorum Iurisconsultorum sententiam, mihi potiùs dictum esse videtur ex opinionum conflictu, vt tandem aduersa prorsus hos Iurisconsultos opinatos fuisse existimem, constat etenim passim ipsos Iureconsultos ob varia iudicia, contraria respondisse: siquidem plerunque Iuliano aduersatur Paulus, à Paulo dissentit Vlpianus. nec mirum est eos, qui Iustiniani Cęsaris imperio tot Iurisconsultorum responsa ex tot eorum libris ad Epitomem deduxerunt, memoriæ lapsu: homines enim erant, non aduertisse repugnantia inuicem responsa, seipsos Pandectarum libris adnectere. Nec conuenit huic negotio, quod doctissimus Ioan. à Medina Hispanus scripsit in tracta. de contractibus. quæst. 17. dicens, posse quem scire rem, quam possidet, alienam esse, & tamen bona fide credere eum, qui sibi eam vendidit, mandatum habuisse à domino ad eius venditionem, atq;atque ita hoc in casu procedere, quod in dicta l. qui scit. probat̃probatur. hoc etenim ꝓcedereprocedere nequit: nam tunc hic possessor bonam fidem haberet, nec diceretur scire rem alienam esse, imò credere rem à se possessam propriam esse, vtpote sibi mandato veri domini venditam, & ex titulo venditionis traditam.

Quarta conclusio. Quoties bonæ fidei possessor tenetur restituere fructus extantes, eos nihilominus sibi acquirit per triennij vsucapionem. gloss. singul. in l. sequitur. §. fructus. ff. de vsucap. vbi Barto. idem Barto. in l. 3. C. quod met. caus. Alex. Ias. & nouiores post alios in l. si me & Titium. ff. si cert. pet. Curtius Senior consil. 71. Balb. de præscript. 4. part. quartæ partis principalis. q. 35. quorum opinio communis est, & procedit ex solo titulo pro suo, nec est alius titulus necessarius Bal. in l. 1. C. de vsur. & fruct. leg. Curt. in d. consi. 71. col. 5. & idem erit quantum ad id, in quo ex his fructibus iam consumptis possessor factus sit locupletior. Paulus Castren. in dicto §. fructus. quem sequitur CurtiꝰCurtius in dicta col. 5. modò antè consumptionem fructus per triennium possederit bona fide, sicuti scribit Carol. Ruinus consil. 204. col. vlt. lib. 1.

Verùm enimuero præter ea, quæ proximè adnotauimus, considerandum erit, num error iuris bonam fidem producat, & an ea sufficiens sit,

8

*quantum ad fructuum acquisitionem. Nam ex iuris errore bonam fidem, quo ad hunc effectum, oriri, & eam sufficere, notat gloss. in l. si fur. ff. de vsucapi. §. i. Cui similis est in l. de fructibus. ff. de dona. inter virum & vxo. & in l. quod vxor. ff. de acquiren. possess. quas probant Doctor. ibidem, Barto. in l. sed si lege. §. scire. ff. de petitio. hæred. Paul. Castren. in l. Celsus. ff. de vsucap. & ibi Bald. 4. nota. Bald. in l. irritam. 2. col. C. pro donat. Roma. sing. 90. Felinus in cap. de quarta. numero 29. de præscript. optimus textus in dicto §. scire. & hæc opinio communis est, procedit tamen in errore iuris, nec adsistentis, nec resistentis, secus verò in errore iuris resistentis, nam bona fides ex eo procedens, non est sufficiens ad acquisitionem fructuum. l. iubemus. in 2. §. sanè. C. de sacrosanctis Ecclesijs. l. 1. C. de fide instrumentorum & iure hast. fisca. l. quemadmodum. C. de agric. & censi. libro x. cap. si quis. de rebus Eccles. notant. Abbas Anton. & Barb. in cap. ad nostram. de reb. Eccles. Ab. in c. dilecto. col. 3. de præbend. idem in cap. grauis. de restitu. spoliat. antep. col. Bartol. in dict. §. scire. Felinus in d. cap. de quarta. num. 31. Laurent. à Rodulphis in cap. sine exceptione. 12. quæst. 2. pe. q. Balb. in dict. l. Celsus. 4. notab. quibus refragantur Innocent. Ancha. Card. & Imol. in dict. cap. ad nostram. dicentes, bonam fidem ex errore iuris procedentem sufficientem esse ad fructuum acquisitionem: etiam si ius illud actui resistat, quibus accedere videtur gl. in l. 2. C. si quis ignor. rem mi. vbi Bald. & Saly. ex ea notant, errantem in iure bona fide acquirere fructus ex contractu nullo, & à iure reprobato ob defectum solennitatis, atq;atque ita opinionem istam Inno. & sequacium veriorem esse existimo ex eo, quòd nullibi efficacem video authoritatem, qua probari possit oppositum, siquidem ea iura, quæ pro communi adducuntur, vel apertè dictant, mala fide fructus fuisse perceptos, vti planè constat in d. l. iubemꝰiubemus. §. sanè. & similibus. & maximè dict. l. 1. C. de fide instru. & iure hastæ fiscal. vel sunt intelligenda, vt locum habeant, cùm possessor mala fide fructus ꝑceperitperceperit, etiam si absq;absque vlla huius rei distinctione loquantur, cùm sit ab omnibus receptum, bonam fidem ex iuris errore ortam sufficere ad fructuum acquisitionem, & prætereà sit satis, ad eos acquirendos malam fidem abesse, tametsi omninò bona fides non adfuerit. quod probatur in dicto §. scire. Sic sanè opinor esse intelligendum tex. in capitu. si quis presbyterorum. de reb. Ecclesi.

Cæterum opinio præcedens, quæ Communis est, intelligi poterit, quando ius ita resistit, vt rem perhibeat regulariter alienari, sicuti in prohibitione alienationis rerum Ecclesię contingit. dicto capit. si quis presbyterorum. & in deci|

p. 33

sione l. quemadmodum. C. de agric. & censit. cum similibus. secus verò vbi & si ius resistat, permittit tamen rerum alienationem certis adhibitis solennitatibus: sicuti apparet in alienatione rerum minoris: item in donatione inter virum & vxorem, & ita hanc difficultatem intellexerunt Aretin. in l. quod vxor. ff. de adquirend. possessione. Curtius dicto consil. 71. col. 8. ex glos in dicta l. secunda. C. si quis ignor. rem mino. Hæc tamen distinctio mihi non placet, non enim satis percipio, quid referat, quantum attinet ad hoc, vt ius resistat, esse rem iure prohibitam, alienari regulariter, vel permissam esse eius alienationem quibusdam solennitatibus adhibitis: cùm vtroque casu ius resistat contractui, & tandem res sit alienari prohibita ex iuris regula, nisi alienetur eo modo, quo iure statutum est: constat etenim alienationem rerum minoris factam absque iuris ciuilis solennitatibus irritam ab eodem iure censeri l. lex, quæ tutores. C. de admini. tuto. Et deinde parum discriminis est, quo ad effectum alienationis inter res ecclesiarum, & res minorum, vti memini, me adnotasse in capitu. filius. de testament.

Potest etiam opinio Innocentij procedere, vbi cum errore iuris concurrerit facti error. Angel. ex gloss. ibi in l. quæcunque. ff. de publici. in fine, quem sequitur Curtius dicto consilio 71. columna. 9. & iuxta hunc intellectum possumus interpretari text. in dicto capit. ad nostram. vt intelligamus, possessorem existimasse illum contractum, ex quo rem habuit, factum fuisse adhibitis iuris solennitatibus, quod notare videtur glos. ibi dum dixit, illum habuisse bonam fidem, & colligitur ex Abb. columna 3. & Felin. numero 25. in capit. de quarta. de præscript. Domini. in cap secundo. §. contractus. de reb. Eccle. in 6. Balb. in dicta l. Celsus 4. notab. versic. quarto limita. Sed hæc interpretatio non conuenit cap. ad nostram. quia in hoc exemplo solum ageretur defacti errore nulla admista iuris ignorantia.

His tandem prænotatis, dici secundo loco poterit in specie præfati capit. ad nostram. contractum fuisse nullum, ob defectum solennitatis à canonibus requisitæ, & ideo rescissum fuisse contractum absque beneficio restitutionis in integrum, quod sensit ibidem Hostiensis. nam in primis illud ipse opinatur, illius contractus rescissionem petitam fuisse post quadriennium, quod tempore non potuit postulari in integrum restitutio. Erit ergo vero similius,

9

*eum contractum rescissum fuisse ex eo, quòd nullus erat, quippe qui carebat authoritate Episcopi, quæ quidem necessariò exigitur, nec sufficit authoritas Abbatis in alienatione rerum monasterij non exempti, tex. in capit. Abbatibus 12. quæstione 2. clement. 1. de reb. ecclesi. cap. ea noscitur. de his, quæ fiunt à prælat. Imò etiam si monasterium sit exemptum, Abbas tamen non habeat quasi episcopalem iurisdictionem, requiritur authoritas Papæ, vel alterius immediati superioris, habentis quasi episcopalem iurisdictionem, vt notant Cardina. & alij in cap. primo. de rebus ecclesi. gloss. verbo proprij. Et ibi Cardina. in dicta clement. 1. Imola in dicto capit. ad nostram. columna 2. Alexand. consilio 17. columna 2. & ibi Carolus, & consil. 44. libro 4. Chassanæ. in consuetudini. Burgun. rubric. 9. §. 9. numero 26. nec sufficit ipsius conuentus consensus. gloss. ibi communiter recepta in dicta clementi. prima. verbo. non habeat. & hac ratione constat, possessorem absolui à restitutione fructuum, quia bona fide deducta ex errore facti possedit, & fructus, quos perceperat, ita consumpsit, vt ex eis non sit factus locupletior, iuxta tradita in tertia conclusione. Quòd si dixeris, non potuisse bonam fidem verè locum habere in eo, qui in iure resistente errabat, adhuc & tertio text. in dicto capit. ad nostram. erit intelligendus in errante etiam iuris resistentis errore, habente tamen bonam fidem secundum ea, quæ paulò antè ex Innocentio adnotauimus. Cui addendum est, errantem in iure etiam eo casu, quo fructus ex bona fide, & titulo adquirat, nequaquam adquirere, nec facere suos fructus naturales, & ita æqualem esse possessori bonæ fidei absque titulo. Sicut etiam expeditum erit, eum teneri ad restitutionem industrialium, quatenus ex eis factus sit locupletior, vt expressim hæc duo addit Felinus in dicto capitu. de quarta. num. 30. Sed etsi Innocentij sententiam minimè velis recipere. Quartus aptabitur intellectus in eum planè modum, vt dicamus in dicto capitu. ad nostram. contractum fuisse rescissum per restitutionem in integrum, quod ibi probatur, dum Romanus Pontifex ad eius rescissionem læsionem potiùs considerat, quàm defectum solennitatis, sicuti animaduertunt Abb. Imola & Doctores ibi frequentiùs, nec inconuenit, eam restitutionem postulatam fuisse post quadriennium, siquidem Ecclesia propter enormissimam læsionem, etiam post quadriennium potest petere in integrum restitutionem.

10

*gloss. in capitu. 1. de in integrum restitutio. in 6. quam Doctores ibi sequuntur. dicit singul. Abb. in capitu. 1. colum. 1. de in integrum restitutio. Ange. in §. rursus. deactionibus. col. 4. commendat Felin. in capit. 1. colum. penul. de præscriptio. Socinus consilio 226. libro secundo. Iason consilio 54. libro primo, atque ita petitam fuisse in dicto capitulo ad nostram. in integrũintegrum restitutionem post quadrien|

p. 34

nium præter Hostiensem Collectar. Cardin. Abb. & Imol. ibi num. 4. notat Francus in dicto capi. 1. de in integrum restitutio. in 6. vnde eiusdem capitis decisio euidenter probat præfatæ gloss. conclusionem, vt ibi considerant Abb. & Imola, qua in re duo, vel tria sunt omnino adnotanda, quorum primum est, expeditum esse Ecclesiam sicuti minorem petere posse in integrum restitutionem, etiam ob eam læsionem, quæ dimidiam iusti pretij non excedit. Abb. & Burgensis ibi numero 42. & 44. in capitul. cùm dilecti. de emptio. modò læsio grauis sit, & enormis glo. communiter ibi recepta in capitu. primo, de in integrum restitutio. tex.

11

*in cap. tum ex literis. & ibi Abb. eodem titul. Bart. in l. scio. per text. ibi. ff. de in integrum restitutio. quorum sententia etsi communis sit: dubia tamen videtur ex pluribus. Et primò ex l. si proprietarius. ff. de damno infect. vbi cautio damni infecti etiam pro modico damno iure exigitur. Deinde est tex. in §. gallinarum. Instit. de rerum diuis. ex quo probatur etiam in re minima furtum committi. Prætereà speciale est, grande damnũdamnum exigi ad concedendam minorib. restitutionem, apud Iurisconsultum in l. si ex causa iudicati. in princip. & l. penult. ff. de minoribus. & in l. vlti. C. qui & aduers. quos. Igitur ordinarium est, pro modica læsione restitutionem in integrum concedi. Quam ob rem pro modica læsione minoribus competere in integrum restitutionem, docent gl. Bart. & Doct. in l. secunda. C. si aduers. vendit. pig. & in dict. l. si ex causa. Alex. consi. 67. volu. 5. Corneus consi. 179. nu. 10. lib. 4. imò & idem esse, si minima læsio minori contigerit, constanter voluerunt Alberi. & Fulgosi. in dict. l. scio. post gl. & Andr. de Pisis, ibi quibus accedunt Deci. in capitul. de appellationibus. & in cap. maioribus. de præbend. Gomezi. in §. pœnales. de actionibus numero 4. & nouissimè Emanuel à Costa Lusitanus in §. & quid si tantùm. ff. de liber. & posthu. parte 2. num. 78. authoritate Iurisconsulti in dict. l. scio. dicentis, pro minima læsione tunc denegari restitutionem in integrum, quando per eam maiori rei, vel summæ præiudicium fit, ergo concedi debet, quando minima ipsa læsio contingit in contractu modicæ, vel minimæ quantitatis.

Ego sanè difficilem hanc quæstionem ita definiendam esse opinor, vt ex Iurisconsulto id verissimum sit, contractum magnæ quantitatis minimè rescindendum esse beneficio restitutionis in integrum ratione minimæ læsionis, atq;atque ita intelligenda est dicta l. scio. & probatur authoritate Bartol. in l. de pupillo. §. si quis riuos. ff. de noui oper. nunciat in fine. Rursus eodem pacto restitutio in integrum concedenda est, ob læsionem etiam modicam, respectu maioris, aut enormis, quæ minori contingere poterat in eadem re, attamen graui, & enormi ipsi minori, si absque comparatione maioris separatim consideretur. Est enim in contractu mille aureorum modica læsio, quæ contingit in quinquaginta aureis, si comparetur læsioni, quæ poterat in quadringentis accidere, tamen separatim considerata prædicta læsio, quæ in quinquaginta aureis datur, grauis læsio est, & enormis ipsi minori. Sic sanè dicamus communem opinionem Doctorum in dicta l. secunda. C. si aduersus venditionem pignorum. sequuti. pro modica aliqua læsione, concedendam esse in integrum restitutionem, quando arbitrio boni viri, & discreti iudicis ea læsio separatim considerata grauis est, vel enormis, ac tandem restitutione digna. Quo fit, vt ea iura & authoritates, quibus probatur, enormem læsionem ad restitutionem esse necessariam, ita esse intelligendas censeamus, vt arbitrio iudicis ea læsio perpendatur & consideretur, sitne ipsi minori, vel Ecclesiæ grauis ex seipsa, licet comparatione maioris modica sit, arbitrio etenim iudicis relinquen dũdum est, quanta debeat esse læsio, vt minori, vel Ecclesiæ etiam intra quadriennium restitutio ordinaria concedatur, vt notatur in l. sed si susceperit. §. primo. ff. de iudic. & in Authent. nisi breuiores. C. de sentent. ex peri. recit. & in specie Alexand. consil. 67. numero 2. lib. 5. & est communis omniũomnium adsertio in cap. 1. de in integrum restitutio. vt scribit eam sequutus Anto. Burgensis in cap. cùm dilecti. de emptio. numero 44. idem asserit Decius consil. 39. numero 7. optimus text. in l. 5. titu. 19. particul. 6. notat Alexand. in l. si quis arbitratu. ad finem. ff. de verborum obligationibus. qua ratione si minima læsio contigerit ipsi minori, vel ecclesiæ, quis, obsecro, discretus iudex vnquam arbitrabitur, concedendam esse restitutionem? Nonne absurdum esset, concedi restitutionem minori, si læsus esset in vnius quadrantis quantitate, in eo contractu, in quo etiam de re modica ageretur? non enim essent satis mille iudices in quauis ciuitate his restitutionibus concedendis. Eodem iure, si læsio modica sit à seipsa, ac separatim considerata arbitrio recti iudicis, ob tot minutias effugiendas restitutio ista, quæ beneficio speciali grauiter læsis concedenda est, iustè denegabitur. Ex quibus apparet verus intellectus ad text. in dicta l. si ex causa. & l. penultima. ff. de minoribus. vbi speciali quadam ratione grande damnum requiritur, vt minores in integrum restituantur. idenim ita est accipiendum, vt in eisdem casibus, ob speciale ius maior læsio sit exigenda, quàm inordinaria in integrum restitutione, & sic iu|

p. 35

dex ipse arbitrabitur quantò maior debeat esse læsio prædicta, quod Alex. d. consil. 67. expressim fatetur.

Secundò, ex his etiam deducitur, vti ego existimo, iudicis arbitrio definiendum esse, quanta, & qualis debeat esse læsio Ecclesiæ, vt eius ratione post quadriennium restitutionis beneficium locum habeat, nec taxari potest certa hac in re quantitas. Ea etenim ratio, q̃quam dictat etiam post ordinarium quadriennij tempus, ecclesiam fore restituendam, eadem grauitatem & enormitatem læsionis respexit, vt ea læsio ita grauis & iniuriosa sit, quę iudicis arbitrio non patiatur Ecclesiam, cui fauendum summoperè est, adhuc eo damno prægrauari. Igitur parui refert definire, sit necessaria enormissima læsio, vel sufficiat enormis, cum etsi eam sufficere dicamus, nullo pacto possumus excludere iudicis discreti arbitrium ad discernendum, sitne enormis læsio. Discernet igitur pius, & rectus iudex, sime talis læsio, quàm iniquum sit Ecclesiam pati, etiam post quadriennium. Atq;Atque ita sanè opinor, rem hanc intelligendam esse, non enim satis apertum est de iure, sufficiátne ad hanc extraordinariam restitutionem enorme damnum, nam etsi in præd. cap. ad nostram. læsio illa enormis appelletur, quis non videt, eam esse, vt ita loquar, enormissimam, cum primo anno reus ex ipsa re tot libras perceperit, quot quidem pro ipsa re Ecclesiæ dederat: nempe octuaginta?

Tertiò, hinc deducitur, minorem & Ecclesiam restitutionis in integrum beneficium iure consequi posse, etiam si læsio dimidiam iusti precij excesserit, nec enim hoc beneficio priuantur, quod possint agere remedio l. secundæ. C. de rescindenda venditio. cum restitutio in integrum, & si sit auxilium extraordinarium, pinguius tamen est quàm ordinarium, quod ex dicta l. secunda competit. quod patet ex eo, quòd reus electionem habet conuentus actione l. secundę. vel ad supp lendum iustum precium, vel ad restituendam rem. non sic in restitutione in integrum, præcisè etenim rem cogitur restituere, qua ratione post alios hanc illationem notant Abbas & Burgensis nume. 43. in cap. cum dilect. de emptionibꝰemptionibus. & Pantaleon Cremensis in dict. l. secunda, extensione 12. col. 17.

Superest tamen respondere iuribus & rationibus, quibus probari videbatur læsionem quantumcunquantumcunque minimam locum facere beneficio restitutionis in integrum. Et sanè quod Iurisconsultus scribit in l. si proprietarius. ff. de damno infect. cautionem illam dandam esse etiam pro minimo damno, ita est intelligendum, vt minimum damnum sit respectu & comparatione maioris, non tamen separatim, & per seipsum consideratum. Superstitiosum enim esset, pro damno vnius regulæ, vel simili, prætorem adiri, & eius decreto cautionem præstari. Igitur prætor ipse arbitrabitur, sitne damnum, ꝙquod timetur, cautione illa dignum, vt sanè pro minimo nocumento, aut pro modico nequaquam authoritatem præstet, aut decretum decernat ad cautionem illam necessariò exhibendam.

Cęterum magis obstat, quòd furti actio datur pro re minima. text. in dict. §. Gallinarum. vbi ita Theophilus interpretatur, & omnes Doctor. ibi post gloss. cui similis est in l. si oleum. ff. de

12

*dolo. norant Henric. in cap. etsi quæstiones. de simo. Corset. in tract. de excellentia Regis, quæstion. 4. Hippolytus in l. furem. numero 8. cum sequent. ff. de sicar. optimus text. in l. vulgaris. ff. de furt. & in cap. vulgaris de pœnitent. distinctio. 1. non enim res, sed effectus furantis est considerandus, vt scribit Hieronymus apud Gratianum in cap. vlt. 14. quæstio. vlt. Hæc tamen opinio etiam si frequentissimo omnium calculo recepta sit, mihi nec placet, nec placuit vnquam. Ius enim ars est boni & æqui. l. 1. ff. de iusti. & iure. & tamen nulla æquitas dictat actionem hanc, quæ infamiam irrogat, dari pro vno quadrante, aut æreo nummo, nec pro vno ouo, nec pro alia minima re Deinde quid, obsecro, in causa est, quod Iurisconsulti dari actionem dedolo pro re minima, omninò negant. dicta l. si. oleum & eorum interpretes pro vno, vtarunt, ouo concedunt actionem furti? Ego sanè nullam video iustam esse discriminis causam. Prætereà ablatio rei minimę attento paruo nocumento vel furtum non est, vel saltem mortale crimen non inducit, sed tantum veniale ob animum innocentis. non enim præsumitur, paruam illam rem auferri contra voluntatem domini propter paruum nocumentum, atque ob id etiam, si præsumeretur contraria domini voluntas, esset veniale crimen, non mortale. Thomas, & Caietanus 2. 2 quæstion. 59. atticulo 4. Ioan. Maior. in 4. sentent. distinct. 15. quæstio. 16. Syluester verb. furtum. quæstio. 2. Ioan. à Medina de contract. quæst. 4 in fine. optimus text. in cap. vnum horarium. 25. distinctio. ex quo deducitur mortale peccatum esse, si quis toties rem minimam auferat à domino vt notabile damnum inferat, quod ipse Maior d. quæstion. 25. & 26. notat & Medina de contract. quæstio. 10. qui ex hoc inferunt ad quæstionem illam, qua tractari solet, an teneatur ad restitutionem is, qui è venia, vel horto alieno rem minimam acceperit, & tandem plures paulatim rem minimam ab eodem horto, vel vinea ita abstulerunt, vt ex omnium furto magnum, aut saltem notabile damnum domino vineæ illatum fuerit, qua in re dicendum est, eorum quemlibet veniale crimen |

p. 36

commisisse, si ipse modicum illud damnum intulit, ignarus damni ab alijs illati, & tamen teneri ad illius damni quantumcunq;quantumcunque minimi restitutionem. Quòd si quilibet damnum intulisset, certus de damno per alios illato, ex eo, ꝙquod plures simul fuissent vineam ingressi, eo casu mortale crimen ꝗlibetquilibet commisisset, licet non teneatur ad totius damni restitutionem, damni inquam, per alios illati, nisi fuisset causa totius damni, consilio, auxilio, similitérue, sicuti prędicti Doctor. diligenter adnotârunt. quod autem sit notabile nocumentum, vt furtum dici possit verè, & mortale crimen, bonus vir arbitrabitur: Syluest. d. q. 2. & Ioan. à medina. d. quæst. x. ad finem, & probatur ex his, quæ superius ipse tradidi. His igitur consideratis opinor, a iure alienum esse, pro minima re dari actionem furti. Nec oberit, quod Iustinianus scribit in dicto §. Gallinarum. quia ibidem non dicitur, verè committi furtum, in vnius Gallinæ nocumento, sed fictè, & quasi ꝑper quandam interpretationem, vt Zasius existimat d. capitu. 26. cui responsioni Theophilus refragatur dicens, pro vnius Gallinæ furto dari actionem furti. quam obrem ego aliter responderem, non esse vnam Gallinam minimam rem, nec minimum damnum ex eius furto inferri: quod bonus ac disertus vir ex propositis in specie contingenti qualitatibus arbitrabitur. Rursus quod ex Hieronymo adducitur à Gratiano in dicto capitulo vltimo. referendum est ad nocendi voluntatem, quæ si limitata sit ad minimi nocumenti terminos, nequaquam est mortale crimen, quòd si nocendi animus nullam limitationem habeat, aut etiam ad notabile nocumentum progrediatur, mortalem culpam habet: & ita Hieronymi authoritas intelligenda est in hunc sanè sensum, vt accipiens à domino inuito rem minimam, animo nocendi in maiorib. absq;absque limite illiꝰillius modici nocumenti, mortaliter peccet ex Th. & ibi Caiet. 2. 2. q. 66 art. 6. libet tamen verba Hieronymi adscribere, eò, quòd à Gratiano minus integrè relata fuerint. Is enim in commentarijs in Episto. Pauli ad Titum capit. 2. ita scribit: Fur autem non solum in maioribus, sed etiam in minoribus iudicatur, non enim id, quod furto ablatum est, sed mens furantis attenditur, quomodo in fornicatione & adulterio, non idcirco diuersa sit fornicatio, aut adulterium, si pulchra, vel diues, deformis, aut pauper, meretrix, vel adultera sit, sed qualiscunq;qualiscunque illa fuerit, vna est fornicatio, vel adulterium: ita & in furto quantuncunq;quantuncunque seruus abstulerit, furti crimen incurrit. hactenus Hieronymus.

Sed vt rem, à qua diuertimus, prosequamur, ad intellectum gloss. in dicto capitulo primo. de in integrum restitutio. in 6. aliud animaduertendum est, quòd in quæstionem adduxit Rodericus Suares allega. 12. colum. penul. dicens iure communi, etiam si Ecclesia enormissimè læsa sit, non posse eam petere restitutionẽrestitutionem post octo annos, atatque ita ratione enormissimæ læsionis post primum quadriennium, alterum quadriennium tantum concedi: iure tamen regio vsq;vsque ad triginta annos posse eam restitutionem peti. iuxta l. vlt. titu. vlt. part. 6. Hæc tamen viri doctissimi consideratio, communi omnium, & receptissimæ interpretationi refragatur: quandoquidem quotquot d. gloss. sequuntur eius adsertionem ad octo annos minimè restringunt: imò in longissimum triginta annorum spacium extendunt, quibus authoritas Hostiens. adstipulatur, is enim in dicto capitulo ad nostram etiam post decennium restistitutionemrestitutionem petitam fuisse opinatur. Et præterea suffragatur gloss. in l. sicut. verbo prosequutione. C. de præscriptio. triginta vel quadraginta annorum. quam præter alios explicant dicentes singul. Iason in §. fuerat. nume. 22. de actionib. & Bald. de pręscript. 4. part. 4. partis princip. quæst. 30. ex ea enim iuncta l. videamus. ff. de eo, quòd met. causa. apparet officium iudicis, quod semel quadriennium egreditur, ad triginta annos perpetuum esse. Quam ob rem etiam seclusa Regia, ac Partitarum lege iure communi falsam esse opinamur Roderici Suares declarationem: quam nouissimè improbat Emanuel à Costa Lusi tanus vir me hercle acri, & subtili iudicio, variavariaque eruditione præditus, in dicto §. & quid si tantum. 2. parte. num. 83. Cæterùm quod ad Regiam legem attinet, ipse Lusitanus aduersus Rodericum eam intelligit, quo ad actionem personalem competentem ex l. 2. C. de rescindenda venditio. principi, Reipub. & Ecclesiæ in hunc

13

*sensum, vt licet aliâs intra quadriennium ea actio proponenda sit. l. 4. titu. 7. lib. 5. ordina. & fuit opinio prima glo. in dicta l. 2. quam sequuntur ibi Petrus, & CynꝰCynus. quæ forsan etiam placuit legum Regiarum, quas Partitarum appellamus, doctissimis Conditoribus, cæteris omnibus dictæ l. 2. interpretib. contrarium asseuerantibus, scilicet eam actionem vsque ad triginta annos competere, tamen iure regio ea actione vti posse principem, Ecclesiam, & Rempub. læsos vltra dimidiam iusti pretij vsq;vsque ad triginta annos, reliquis priuatis ea actione intra quadriennium tantùm vsuris, qui ꝗdemquidem intellectus eò magis conuenire videtur, quòd Regia constitutio læsionem vltra dimidiam requirit apud Gallos actio ex d. l. 2. deducenda est in iudicium intra decennium, quemadmodum testatur Carol. Mol. in consue. Parisiens. tit. 1. §. 22. num. 47. quin & in his regnis speciali quadam ratione certum tempus statutum |

p. 37

est in l. 143. de las Alcaualas. Ego sanè non inficior Ecclesiam, Principem & Rempublicam agere posse actione d. l. 2. etiam iure regio vsq;vsque ad triginta annos, attenta ratione dictæ l. vltimæ.

14

*titu. vltimo. part. 6. Et tamen opinor ipsius legis integram decisionem intelligendam esse in restitutione in integrum, quæ, vt minoribus enormiter læsis, ita Principi, Reipublicæ & Ecclesijs iure competit. Nec enim dubium cuiquam esse potest, priorem dictæ l. partem loqui in restitutione in integrum, quæ iure ordinario intra quadriennium petenda est, posterior verò pars huic priori in modum cuiusdam interpretationis aptatur, vt si lęsio enormis sit, quippe quæ dimidiam iusti precij excedat, loco quadriennij, cuius prior legis pars meminit, triginta anni competant, quo fit, vt ex hac ratione, & ex ipsius constitutionis verbis vltima eius pars verè sit intelligenda in restitutione in integrum, atq;atque ita eam intellexit Rodericus Suares dicta allegat. 21. quod plurimum refert, siquidem ex restitutione in integrum contractas omninò rescinditur, at ex dictæ l. 2. actione iustum precium suppletur, si reus hoc elegerit absq;absque rescissione contractus.

His omnibus perpensis, pro huius quartæ interpretationis intellectu, apparet in dicto capitulo ad nostram. concessam fuisse ecclesiæ restitutionem in integrum, quæ quidem si foret ordinaria, & intra terminum communem à iure statutum concessa, locum omninò haberet cum fructibus omnibus ex ea perceptis, quemadmodum superius docuimus. verùm ex eo quòd extraordinaria fuit, plurimumq́;plurimumque gratiæ sortita, vti concessa post solennia tempora, fructus non restituuntur omninò, nec tamen emptor eos penitus lucrifaciat, cũcum laboris & impensarum ratio simul & fructuum haberi debeat, ita sanè, vt si fructus possessor lucrifacere velit, nōnon possit laboris & impensarum æstimationem petere. Quòd si vlterius rem aperire tentemus, dicemus tandem hanc non esse propriam in integrum restitutionem, siquidem ex ea fructus

15

*essent restituendi ecclesiæ, vel minori, sed esse restitutionem in integrum impropriam extraordinariámue, proptereà quod maiorem speciem habeat gratiæ, quàm ea, quæ ordinariæ minoribus, & ecclesijs intra ipsius iuris limites beneficio quamuis extraordinario concedi solet, & ideo mirum non erit, text. in dicto capitulo ad nostram. à Gregorio Nono appositum esse extra titulum de in integrum restitutione, vt eleganter explicat Emanuel à Costa in dicto §. & quid si tantùm. secunda part. numero 85. illud animaduertens, restitutionem quæ ex iustitia mera fit cum ipsis fructibus fieri, iuxta tradita in initio huius capitis, eam verò restitutionem, quæ ex gratia conceditur cum fructibus faciendam non esse. text. elegans in authen. idem est de Nestorianis. C. de hæret. quem dicit singul. esse Alexan. in dicto. §. & quid si tantùm. colum. 9. vbi eam distinctionem ferè omnes probant, & potissimum ex nouioribus Fortuni. numero 163. Galiaula numero 60. Crottus in fine. & præter hos Curtius Senior cons. 71. quidquid hac de re scripserint Ias. in dicto §. & quid si tantùm. numero 64. Carol. Ruinus ibi colum. 72. Decius & Ferrari. in l. condemnatione. ff. de regulis iuris. Sed & eandem distinctionem exponunt, & asseuerant admittendam esse Communiter omnes in dicto §. & quid si tantùm. quo ad iura tertiò quæsita ante obtentam restitutionem, quod præter alios explicant optimè Carol. Moli. in consuetudi. Parisiens. §. primo. titu. 22. numero 36. & Emanuel à Costa d. 2. part. numero 49. communem sententiam defendẽsdefendens ab his, quæ in contrarium adduxit inibi Galiaula numero 97. quam quęstionem in præsentiarũpræsentiarum discutere longius minimè conuenit, tantùm enim id egimus, vt ad resolutionem veram deduceremus quæstionem illam, veniántne in integrum restitutionem fructus ex re ipsa percepti.

p. 38

CAPVT IIII.

NON omnino à PRAXI alienum est, coram quo iudice restitutio in integrũintegrum peti debeat, quāquidemquamquidem quęstionem Cæsares definierunt in l. 2. C. vbi, & apud quem cogn. in integ. restit. &c. statuentes eāeam esse postulandam à iudice ipsius, contra quem petitur, vt planè verissimum sit, petentem restitutionem actorem esse, & oportere eum forum rei sequi, imò scribunt Bald. & Paulus Castr. in eiusdem legis interpretationem id verum esse, etiamsi is, qui cum minore contraxit, in ipso loco contractus inueniatur. Non enim poterit apud illius loci iudicem conueniri ad restitutionem in integrum cōtracontra ipsum contractum tractandam. idem notat Iason in l. qui certo loco. ff. de condict. indeb. dicens, hoc ipsum ex dicta l. 2. probari, et ex ea amplius deducens, ea scilicet, iura, quæ probant contrahentem in loco cōtractuscontractus conueniri posse, si ibidem inueniatur, intelligenda esse, quod ad ipsius contractus actionem exercendam, non autem quo ad eius rescissionem. Nam si de cōtractucontractu rescindendo tractetur, reus erit coram proprio, & vero domicilij iudice ad iudicium vocandus, non coram iudice loci contractus, tametsi in eo loco reperiatur, idipsum placet Decio in Rubric. de iudic. col. 2. Hic verò intellectus mihi non placet, siquidem locus, vbi contractus fuerit celebratus de iure idoneus est, vt in eo agatur & tractetur de eius dissolutione, si reus ibidem præsens fuerit. tex. singul. in l. in contractibus. §. vltimo. C. de non num. pecu. vbi expressim probatur, posse quempiam in loco contractus apud eius iudicem intra biennium conqueri, sibi non fuisse pecuniam numeratam, eiusq́;eiusque querelam deducere, si inibi aduersarius inueniatur, & ita agere ad ipsius contractus dissolutionem, quem text. Alexand. in specie notat in additionibus ad Bart. in l. hæres absens. §. 1. ff. de iudi. Roma. in singula. 470. Felin. in cap. vltimo. nume. 24. de iudic. dicens: ex hoc absolutionem à iuramento in contractu præstito, posse peti coram iudice ipsius loci contractus, si ibi aduersarius inueniatur, vt citetur. Idem ipse Felin. scribit in c. 1. col. vltim. de iureiurand. post Cardin. ibi. nec oberit dicta l. 2. quippe quæ intelligi possit eo casu, quo reus non adest in loco contractus, quod si ibi adsit, non negat constitutio illa, posse peti restitutionem coram iudice illius loci, sicuti in specie docent Barto. & Fulgo. in dicta l. qui certo loco. Curtius iunior in Rubri. C. de edend. Deci. parùm sibi constans in cap. 1. nume. 22. de re iudic. Antonius Butrius in c. vlti. de foro competen. nume. 12. Bart. in l. nume. 20. C. de summa Trinit. Francus in Rubr. de appellationibus, nume. 43. Qua ratione ipse crederem Bald. Pauli & Iasonis interpretationem minimè esse recipiendam, & subinde in integrũintegrum restitutionem postulari posse in loco contractus, si ibidem pręsens fueritis, aduersus quem petitur, alioqui iudicium hoc tractandum esse apud iudicem ipsius, in cuius fauorem contractus fuerit celebratus, & contra quem restitutio postulatur.

Cæterùm iure quodam speciali, ecclesia restitu

2

*tionem in integrum petere poterit, etiam aduersus laicum coram ecclesiastico, & proprio ipsius ecclesiæ iudice, authore Innocentio in c. cùm sit generale. de foro compe. cui suffragatur text. in c. 1. de in integr. restitu. vbi Abb. nume. 18. idem Abb. in c. constitutus. 1. col. eodem titu. text. optimus, ex quo ita collegit. IdẽIdem Abb. in c. penult. de rebus eccles. Roma. singula. 112. quibus accedunt idem Abb. num. 10. Felin. col. 2. Marianus Socin. numero 13. in dicto c. cùm sit generale. Anfreri. in Clem. 1. de offic. ordina. in tracta. de potestate eccles. nume. 48. Cuius opinionis ea proponitur ratio, quòd ecclesia agens iure & priuilegio speciali, illud deducere potest coram proprio iudice, etiam aduersus laicum, sic etenim agit coram proprio iudice aduersus laicos, remedio Canonis reintegranda. 3. q. 1. gloss. elegans in cap. penult. de his, quæ vi. quam ibi sequitur Panorm. idem in c. 1. de in integr. restitut. & in dicto c. cùm sit generale. nume. 10. vbi Mari. nume. 14. & Felin. col. 2. Verùm cùm hic non tractetur de violentia illata ecclesię, nec eius patrimonio, nec de sacrilegio, nec de fraude aut dolo aduersus ecclesiam ex proposito in contractum deducto, non video, quod ingenuè fateor, quo iure præfata Doctorum sententia circa restitutionem in integrum defendi possit, nisi prædictis duabus Decretalium decisionibus obnixè comprobetur. Eas tamen possemus ita intelligere, vt diceremus iudicem ecclesiasticum ibidem non minus esse ipsius laici, contra quem agitur, quàm ecclesiæ iudicem, eò quòd illa prouincia esset etiam, quo ad secularem iurisdictionem, Romanæ ecclesię subdita, vel ex eo esset ad Romanum Pontificem iudicium illud ab ecclesia deductum, quod ob aliquot causas, nōnon satis tuta esset spes ecclesiæ consequendi iustitiam apud iudicem secularẽsecularem. Scio etenim me diuinatione vti, ne inuitus cogar hac in re ab alijs receptāreceptam sententiāsententiam sequi.

Vtcunq;Vtcunque tamen sit de hoc dubio, illud omninò as

3

*seram audacter, in rebus, quæ ad ipsorũipsorum presbyterorum patrimonium expectant, nequaquam eam opinionem iure veram esse, nec admitti debere, siquidẽsiquidem clericus læsus circa proprias res, & ad ipsum pertinentes, in restitutionis in integrum iudicio laicum conuenire debet coram iudice seculari, ex regula generali, qua |

p. 39

etiam à canonibus expressum est, oportere actorem sequi forũforum rei, ad speciem restitutionis in integrum deducta, in dicta l. 2. C. vbi & apud quem. Sic sanè opinatur Imol, in cap. constitutus. nume. 3. de in integr. restitu. contra Antonium & Abb. ibi. Felin. in dicto c. cùm sit generale. colum. 2. Philippum Fran. in Rubr. de appellationi. ad finem. Romanum singul. 112. nam & si maximè concedamus Innocentij opinionem admittendam esse, quando ecclesia restitutionem in integrum petit, & id fauore ecclesiæ, non tamen competit hoc priuilegium clericis in rebus patrimonialibus, siquidem priuilegia ecclesijs, quo ad eorum bona competentia, non extenduntur ad clericos, quo ad eorum patrimonia, nisi à iure expressè diuersum fuerit statutum in aliquot casibus, iuxta resolutionem, quam in hoc articulo tradunt Abb. & Felin. num. 10. in cap. ecclesia sanctæ Mariæ. de constit. idem Abb. & Anto. fin. colum. in c. si diligenti. de præscript. Quam opinionem fatetur Communem esse Deci. in dicto c. ecclesia. numero 18. & probatur authoritate gl. 2. communiter approbatæ in Clemen. 1. de in integrũintegrum restit. quæ expressim adserit, restitutionem in integrum ecclesijs iure minor competentem, nequaquam ipsis clericis concedi, ratione patrimonij. Idem Specula. titu. de in integr. restit. §. qualiter. versic. sed nunquid. Eadem ratione glos. in c. possessiones. 16. q. 4. adserit res patrimoniales clericorum eodem vsucapi tempore, quo iure vsucapiuntur res laicorũlaicorum, nec esse obseruandum in hoc tempus statutum à iure ad vsucapiendas res ecclesiarum, dicit eam glos. singul. Abb. in c. sanctorum. de præscript. idem in cap. 1. de consuetu. Balb. alios allegans in tractatu de præscript. 5. part. princip. q. 5. atq;atque ita procedunt glos. in cap. vlt. de vita & honestate clericor. glos. in dicto cap. ecclesia sanctæ Mariæ. gl. in cap. ex literis. de pignoribus dicentes: bona patrimonialia clericorum eadem habere priuilegia, quæ bona ipsarum ecclesiarũecclesiarum, id etenim verum est, vbi à iure id expressim conceditur, & quia in aliquot casibus id speciatim concessum est, alioqui durum esset, bona patrimonialia clericorũclericorum, ea prorsus habere priuilegia, quæ bonis ecclesiarum concessa sunt, cùm hæc bona ad cultum diuinum, & ad subueniendum pauperibus constituta: illa verò ad alios quoscunque vsus pro voto ipsorum clericorum destinẽturdestinentur, & tandem ad hæredes sanguinis, extraneósue, vt ipsis dominis libuerit, transmittantur, nec mihi placet Philippi Decij aduersus, aut præter Communem opinionem consideratio. Aliud namque est quærere, an priuilegia ecclesiarum bonis concessa, ad patrimonialia clericorum extendantur, quod modò tractauimus: aliud, an priuilegia ipsis clericis competentia seruanda sint, non tantùm erga ipsos clericos, sed & circa eorũeorum patrimonia, quod tractare simul voluit Decius, nulla iusta ratione hæc duo cōfundensconfundens, cùm sint plura priuilegia ecclesijs, & ecclesiarum bonis concessa, quæ ipsis clericis minimè competunt, nec conceduntur, Igitur discutere, an priuilegia clericorum seruanda sint, non tantùm in eorum personis, sed & in ipsorũipsorum patrimonijs non erit idem, ac si quæratur, sint ne priuilegia ecclesiarum bonis cōcessaconcessa ad patrimonia clericorum deducenda? sicut & diuersis rationibus disputabitur, an priuilegia ecclesijs ipsis concessa ad earum bona extendantur? Hac equidem præuia resolutione opinor, à clerico minore, si se læsum fuisse existimauerit, in integrum restitutionem aduersus laicum petendam esse coram iudice seculari. Nec oberit tex. in dicto cap. constitutus, quia secundum Imolam ibi non constat eam restitutionẽrestitutionem petitāpetitam fuisse aduersus laicum, & fortasse petita fuit aduersus clericum. Quod si dixeris, reum in eo casu laicum fuisse, dicam liberè eam prouinciam ecclesiæ subditam fuisse, etiam ratione secularis iurisdictionis.

Contendet forsan aliquis opinionem primam saltem veram esse in clerici patrimonio, ad cuius

4

*titulum sacros ordines is receperit, ne mendicare cogeretur in ignominiam ordinis. cap. episcopus. de præbend. vbi Bernardus scribit: prædictum clerici patrimonium, cuius ratione absq;absque titulo beneficij ecclesiastici episcopus, eum sacro ordine insigniuit, habere priuilegia bonis ecclesiarum à iure concessa, vt ex eius verbis collegit Bald. in titu. de pace Constantiæ. col. 5. Dec. in dicto cap. episcopus. idem Deci. in dicto cap. ecclesia sanctæ. numero 18. qui eam opinionem sequuntur, à quibus ego libenter dissentio authoritate gloss. in capit. tuis. de præben. quam ibi probat Abb. & Imol. ac Felin. in dicto cap. ecclesia. numero 10. asserentes ex ea, nihil aliud operari adsignationem illam patrimonij, vt eius titulo clericus sacris ordinibus insigniatur, quàm quòd satisfiat per eam canonibus statuentibus, neminem ad sacros ordines promouendum esse, nisi is habeat patrimonium, ex quo valeat absq;absque mendicitate alimenta sibi ministrare, vnde tale patrimoniũpatrimonium ex hac adsignatione, non efficitur ecclesiasticum, nec habet priuilegia bonorum ecclesiarũecclesiarum, nec in contrarium vrget authoritas Bernardi, nam & is tantùm scribit, hunc promotum ad sacros ordines, in persona & rebus gaudere priuilegio clerici, quod nemo negat, quantum ad priuilegia clericis, & eorum patrimonio à iure concessa, nec ex hoc sequitur, clericum in hoc patrimonio habere priuilegia bonorum ecclesiæ, cùm id diuersum maximè sit. Deinde glos. Bernardi loquitur in clerici patrimonio, quod |

p. 40

non fuit promotionis tempore expressè destinatum in titulum alimentorum, sed tacitè ex iuris dispositione, eo nempe casu, quo clericus habens patrimonium absq;absque vllo titulo, nec beficijbeneficij ecclesiastici, nec patrimonij fuit per episcopum ad ordinem sacrum promotus, censetur etenim sacris ordinibus donatus ex tacito titulo patrimonij, quod possidebat. Ecce igitur qualiter in ea specie, quam Bernardus exposuit, nulla tituli patrimonialis præcessit constitutio expressa, quo quidem casu Baldus & Decius minimè loquuntur: nec, vt ipse existimo, dicerent, nec concederent id, quod è nimis extorta Bernardi adsertione ausi sunt profiteri, præmissa expressa tituli patrimonialis constitutione. Quibus omnibus non parùm accedit, quod ipse contra Ioannem Fabrum adnotaui in cap. Rainaldus. de testa. §. 2. numero 7.

Id verò, quod obiter insinuauimus, citationem requiri, cùm agitur de præstanda absolutione à

5

*iuramento, ne lector dubitet in hoc, ratione illa probatur, quòd aduersus inauditam partem, nihil diffiniendum est. cap. 1. de caus. poss. cap. caueant. 3. q. 9. l. de vnoquoq;vnoquoque. ff. de re iudicata. Iuramentum enim regulariter obligat iurantem, & ea obligatio ex diuina intercessione priuato, cui iuratum est, acquiritur. Esset ergo iniquum iuranti concedere absolutionem, nisi altero citato, quod in specie notant Doctores, & maximè Card. Abb. col. penult. Felin. nume. 23. in cap. 1. de iureiuran. Curtius senior consi. 65. col. vlti. Deci. in cap. qua fronte. de appellatio. col. vlti. Selua, de iureiuran. q. vlti. Guido Papæ q. 225. Carol. Ruinus consil. 66. nume. 2. lib. 4. idem Guido Papæ decis. 140. Capella Tholosana 62. Archid. & alij in cap. licet canon. de electio. in 6. Quam opinionem Communem esse fatentur Curtius, Decius & Selua superius citati, nec vlli dubium est eam veram esse, vbi absolutio petitur, vt & simul tollatur obligatio ex iuramento contracta, & prorsus ipsius contractus vis euanescat: tunc enim tractandum est de iustitia & veritate contractus, cùm agatur de eo dissoluendo & rescindendo, nimirum igitur, si alter citandus omninò sit, huius rei illud exemplum passim obuium est, cuius meminit Romanus Pontifex in capitu. 1. de iureiurando. Cùm quis proponit seipsum contractum & promissionem vsurariam iuramento præstito confirmasse, & petat absolutione præstita ab eo iuramento, à contractu liberum & immunem iudicari. Nam & hæc petitio, tametsi quodam modo differat ab ea, quæ in dicto capitulo primo, traditur: admittenda nihilominus erit, vt existimat Aretinus in l. rogasti. §. si tibi. ff. si certum petatur. præmittunt Oldradus consilio 120. Laurentius à Rodulphis in tractat. de vsuris. q. 129. & id fatentur, quotquot Oldradi in præfato responso decisionem sequuntur. Bald. tamen & Soci. in d. §. si tibi. minimè admittunt hanc petendi formulam dicentes: prius esse tractandum de absolutione, quàm agatur ad contractus rescissionem, ita quidem vt obtenta absolutione, non aliàs de iniquitate contractus tractetur. Et hoc probari videtur ex his, quæ Bartol. scribit in l. ab hostibus. §. sed quod simpliciter. nume. 5. & 9. post gloss. ibi verb. restitutionis. ff. ex quibus caus. maio. item post in gl. in l. in honorarijs. ff. de actio. & obligat. dicens: actionem rescissoriam non posse deduci ad iudicium, nisi prius per officium iudicis habita restitutione, quam opinionem sequuti fatentur Communem esse Faber & Ias. in §. rursus. Insti. de actioni. nume. 82. eadem ergo ratione agi non potest ad contractus rescissionem ex causa vsurarum, nisi prius absolutio præstita fuerit à iuramento, quod impedit actionẽactionem proponi: vsucapio etenim impedit actionem rescissoriam deduci ad iudicium: restitutio verò hoc impedimentum tollit, vt constat: igitur prius est expedienda causa & lis, quæ ad tollendum impedimentum tendit.

Verùm, vt res ista apertissimè intelligatur, est animaduertendum ad duas species, in quas diuiditur hæc controuersia. Prima quidem ita exponitur, vt præmittamus eum, qui iurauit ratione contractus iurati, nihil ex proprijs rebus præstitisse hactenus, Sed tantùm id agere velle, vt ab obligatione contractus, vinculoq́;vinculoque iuramenti liberetur, ne alter, cui iuramentum præstitit, aduersus eum agat forsan eo tempore, quo iurans sit minus instructus ad defensionem? Aut sanè iurans vult hunc scrupulum, quem ex vinculo iuramenti concepit, quiq́;quique ipsum torquet, à se abijcere. Et in hac quidem specie, si contractus vitium habet vsuræ, poterit is, qui iurauit primùm petere à iudice ecclesiastico, vt compellat eum, cui iuramentum præstitit, hoc iuramentum eiusq́;eiusque obligationem remittere, capitu. 1. de iureiur. vbi gloss. communiter recepta adserit, iudicem ecclesiasticum loci ordinarium esse competentem ad hoc, etiam, si vterque litigator laicus sit. Sed & iudex secularis poterit ad iurantis petitionem alterum cogere, si laicus sit, ad remissionem huius iuramenti. Frederi. consil. 272. Roma. singul. 492. Felin. dicto cap. 1. nume. 22. Matthæ. de Afflict. decisio. 263. Guido Papæ consil. 209. in fine. Et licet Felin. in c. cùm sit generale. nume. 7. de foro compet. dubitauerit de hoc: probatur tamen ea ratione, quòd sicuti iudex secularis laicum cogere potest ad seruandum iuramentum licitum. cap. licet. de iureiur. in 6. ita iurisdictionem habebit contra laicum, vt eum com|

p. 41

pellat remittere obligationem iuramenti ex eius parte illiciti. Quòd si hoc remedium satis sufficiens non fuerit ob contumaciam alterius, poterit iurans ab episcopo petere absolutionẽabsolutionem ab huius iuramenti vinculo, quod per absolutionem episcopi ordinarij tolli potest, ex eo quod illicitum est ex parte recipientis, text. in cap. si verò, & cap. cùm quidam. §. vlti. de iureiur. adiuncta decisione text. in cap. nuper. de sentent. ex com. notant Abb. in cap. ad aures. de his quæ vi. Felin. post alios in d. cap. 1. nume. 16. Abb. in cap. per venerabilem. 8. colum. qui filij sint legitimi. Curtius Senior consilio 43. arti. 2. consilio 65. columna penultima, & licet PRAXIS obtinuerit, vt prius agatur primo remedio, quàm hoc, vt adserunt Imola & Felin. in dicto cap. 1. parùm oberit huic negotio absolutionem à iuramento peti, nondum petita ab altero eiusdem vinculi remissione. Et idem erit in quolibet alio iuramento, quod illicitum turpéue sit ex parte illius, cui iuratur. Nam absolutio peti poterit ab episcopo, quẽadmodumquemadmodum probatur in dictis locis. In hac equidem specie, quam hactenus proposuimus, absque vllo dubio, iurans poterit petere absolutionem à iuramento, & simul pronunciari cōtractumcontractum illicitum esse, & ideo minimè seruandum, id etenim tantùm agitur, vt absolutio à iuramento præstetur ratione materiæ in contractum & iuramentum deductæ. Nec præstita absolutione aliquid est à iurante exigendum proposita ab eo actione, & necessariò, plenaria causæ cognitione præmissa ad absolutionẽabsolutionem, consequitur contractum esse rescindendum. Qua ratione simul hæc eodẽeodem libello peti possunt, cùm ea, quæ in contrarium adducuntur à Bal. & Socin. sint intelligenda, quando concessa per iudicem restitutione, & ita sublato impedimento, est necessariò proponenda actio, nec sequitur data restitutione, aut amoto impedimento, habere agentem ius omninò ad id, quod secundo loco petit, quod patet in petente restitutionem officio iudicis aduersus vsucapionem: Non enim sequitur, data restitutione aduersus vsucapionem, rem quam alter possidet propriam esse illius qui restitutionem petit: iterum enim agere eum oportet ad eam rem iure dominij, vel alia quæ ei competat actione, cùm ergo absolutio in huius primæ speciei modum petitur, citatio necessaria est, plenaq́;plenaque causæ cognitio adhiberi debet, ex omnium vnanimi resolutione. Secunda huius controuersiæ species est, & tendit in eum casum, quo data absolutione à iuramento, ipse qui iurauit agere debet, aut vult ad aliquid consequendum, quod ratione iuramenti dederat ei, cum quo contraxit. Et licet Bald. & Soci. refragentur, adhuc opinor posse eum petere absolutionem à iuramento & simul in euentum absolutionis præstitæ actionem ad repetendum id, quod dederat, in iudicium deducere. Nam, vt inquit Aret. etiamsi verum sit, actionem hanc secundo loco propositam non competere, nec posse deduci ad iudicium, nisi prius sublato impedimento iuramenti, quid tamen vetat eam proponi ac deduci in euentum absolutionis præstitæ, & sic sub conditione necessaria adagendum? Quod pulchrè docet iurisconsultus in l. in tempus. ff. de hæred. insti. & id frequentissimè fit, cùm agitur de præparatione actionis, & de tollendo impedimento, quod actionis exercitio oberat: Fatemur enim in exemplo Bart. in dicto §. sed quod simpliciter, non competere actionem rescissoriam, nisi concessa restitutione per officium iudicis, quod omnes probant, & id iure verissimum est: negamus tamen, læsum non posse per officium iudicis restitutionem in integrum petere, & simul in euentum restitutionis concessæ, actionem rescissoriam deducere in iudicium, nihil sanè hunc proponendi modum reprobatum facit: imò sæpissimè eo vtimur in restitutionibus minorum, ecclesiarum, & maiorum ex his causis, ex quibus maioribus concedi debet beneficium hoc restitutionis in integrum.

Tota igitur & potissima difficultas consistit in eo casu, quo iuramenti absolutio petitur ad eum tantùm effectum, vt intrepidè & absq;absque periurij periculo, qui iurauit, possit agere, vel excipere contra iuratum contractum, vel petere quæ ratione illius tradidit, & sic ad effectum, quod aiunt, agendi. Et sanè sunt, qui existiment, etiam tunc citationem esse præmittendam ea ratione, quòd qualisqualis causæ cognitio necessaria sit saltem summaria, ad hanc absolutionem concedendam, vt scribunt Frideric. consilio 300. & Domi. consilio 16. ad finem. Igitur citatio requiritur, quod expressim in hac quæstione notant Ancharan. consilio 282. & consilio 198. Alexand. consil. 222. libro 2. numero 8. Guido Papæ quæstion. 225. & quæst. 140. Quorum opinionem tutiorem existimat Felin. in dict. cap. 1. de iureiurand. & esse CommunẽCommunem adserunt Curti. Senior consil. 43. 2. artic. & Hippol. in l. de vnoquoque. nume. 173. ff. de re iud. Rursus in contrariam sententiam apertissimè tendunt Oldrad. dict. consil. 120. Anchar. consil. 18. Deci. in dict. cap. qua fronte. eamq́;eamque Communem esse opinantur Alciat. in cap. cum contingat. de iureiur. nume. 125. Gomezi. in tractat. breuium. nume. 46. & seruari apud Gallos, testantur Guliel. Benedict. in cap. Rainutius. de testam. verb. duas habens filias. colum. vlt. & Ioan. Rupellanus lib. 1. forens. Institut. capit. 30. qui omnes adseuerant, citationem minimè requiri, quoties tractatur de danda absolutione à iuramento ad effectũeffectum agendi, ex eo quòd |

p. 42

in eo iudicio summatim tractetur de causa absolutionis tantùm, atq;atque subinde modicum præiudicium alteri contingat, siquidem ea virtus, quæ ex iuramento contractui accedit, salua & inuiolata manet etiam præstita absolutione, de qua modò agimus, quò fit, vt fortassis hæc vltima opinio sit magis PRAXI conueniens, quāquam pluribus ad id citatis sequitur Carol. Molin. in Alex. consi. 222. litera b. lib. 2.

Ex his tamẽtamen notanda sunt quatuor, Primùm quidem, quod præstita absolutione ad effectum a

6

*gendi, si plenario iudicio pronuncietur contractum esse validum, nihilominus qui prius iurauerat, vinculo iuramenti adstringitur ad illius contractus obseruationem: non enim absolutio ei quidpiam prodest, præterquàm ad effectum agendi authore Bal. quem Imol. & Soci. sequuntur in l. hæc scriptura. ff. de cōdcond. & demonstrat. Secundò econtrario, si iudicio summario præstita absolutione ad effectum agendi, tandem plenario iudicio contractus iudicetur vsurarius, tutius sanè erit peti iterum absolutionem à vinculo iuramenti, cùm prior absolutio fuerit præstita tantùm ad effectum agendi, vt scribit in specie Feli. in dicto cap. 1. de iureiur. col. penulti. tametsi necessaria omninò non sit hæc absolutio. Prima etenim absolutio ad effectum agendi præstita hunc sensum habet, vt liberè agat contra illum contractum, quodq́;quodque si probauerit eum vsurarium, aut illicitum esse ab eius iuramenti & contractus vinculo solutus sit authore Paulo Castrensi, consilio 259. libro 2. columna penulti. Tertiò aduertendum est, in Romana curia ex stylo Signaturæ minimè concedi absolutionem ad effectum agendi à iuramento præstito, in obligationibus conceptis in formam cameræ Apostolicæ, vt testatur Ioannes Staphilæus de literis gratiæ & Iustitiæ. fol. 183. Quartò est adnotandum, non tantùm esse concedendam absolutionem à iuramento ad effectum agendi, sed & ad effectum excipiendi secundum Ludouic. Gomezi in dicto tractat. breuium. numero 48. Licet ipse referat, id Romæ maximè controuersum fuisse. Quintùm est, quod idem Staphilæus admonuit folio 167. nempe in absolutione, quæ minori conceditur in specie Authent. sacramẽtasacramenta puberum. C. si aduers. venditio. formam istam seruandam fore, vt eidem minori aperiatur via ad implorandum officium iudicis, absq;absque periurij reatu super restitutione, quatenus de iure sit ei concedenda. Ex his enim verbis colligitur, id tantùm minori ex hac absolutione concedi, quod ex absolutione ad effectum agendi solet maioribus eam petentibus competere, & ideò absolutio ista non impedit iuramenti vim, quæ contractui accessit ex decisione dictę Authen. sacramenta. Sed nihilominus erit tractandum in ea lite, sit ne concedenda restitutio minori, qui læsionem grauissimam dolúmque re ipsa contingentem allegat. Nam esse tunc necessariam absolutionem ipse opinor, ex eo quod consensus præstitus fuit à minore huic contractui & iuramento. argu. cap. debitores. cap. 1. cap. si verò. de iureiurand. tametsi necessaria non esset talis absolutio, vbi dolus ex proposito contractui accessisset, cùm is consensum iurātisiurantis omninò impedierit, quod Abb. expressim asserit in c. cùm contingat. de iureiurand. nu. 3. & 23. cuius opinionem Communem esse fatetur Alciatus ibi 3. notab.

Obiter tamen admonendus est lector in ea quæ

7

*stione, vtrum sit necessaria ad effectum agendi absolutio à iuramento per metum præstito in his contractibus, qui alioqui sine iuramento minimè obligant, aut rescindi possunt, ab eo accedente potissimam vim consequuntur, iuxta cap. cùm contingat capit. quamuis pactum. Authent. sacramentum puberum. sæpissimè in PRAXI à iudicibus secularibus actionem admitti, nulla præmissa absolutione, ex sententia Panormitani, in dicto capit. cùm contingat. colum. 2. cuius ipse mentionem feci in Epitome de Sponsalibus 2. part. capitul. 3. §. 5. quo in loco alios citaui, qui Panormitanum sequuntur, atq;atque item plures qui ab eo discedunt, meo iudicio veriorem opinionem eligentes. Fortasse tamen PRAXIS hæc apud iudices seculares ideo locum obtinuit, ne iudices ecclesiastici, à quibus petitur absolutio iuramenti ad effectũeffectum agendi, conentur non tantùm eam agere & tractare causam, sed & principalem controuersiam, ipsiusq́;ipsiusque contractus vim & obligationem propria sententia definire, sequuti adsertionem Baldi in l. ordinarij. C. de rei vendic. dicentis, iudicem causæ præuiæ & præparantis esse etiam iudicem competentem ad cognoscen

8

*dum de causa præparata: iuxta text in d. l. ordinarij. cuius hæc sunt verba. Ordinarij iuris est, vt mancipiorum orta quæstione prius exhibitis mancipijs de possessione iudicetur, ac tunc demum causa proprietatis ab eodem iudice decidatur. Qua sanè constitutione perpensa Baldo accedunt Alex. & Ias. in l. quoties. C. de iudic. Felin. in cap. cùm sit generale. num. 4. de for. comp. idem in cap. 1. de iureiur. nume. 27. Alex. consil. 58. lib. 1. nume. 7. idem consi. 63. Curtius Iunior in rub. C. de edendo. nume. 14. Cattell. Cotta. dictione Iudex: & esse hanc opinionem Communem fatentur Felin. in c. 2. de sponsal. nu. 34. Deci. & Ripa in rub. de iudic. pro qua etiam adducitur glos. in c. Parœcianos de sent. excom. dicens, iudicem ecclesiasticum posse cognoscere aduersus laicum de æstimatione iniuriæ clerico illatæ, si coram eo petatur absolutio ab excōmunicationeexcommunicatione canonis. Igitur iu|

p. 43

dex competens in causa præparante, erit etiam competens in præparata, cum alioqui iuxta gl. prædictam iudex ecclesiasticus nequaꝗ̈nequaquam possit tractare actionem iniuriarũiniuriarum aduersus laicum, principaliter à clerico propositam. Et licet hoc modo inducta, probet d. gl. Bald. opi. secundum Felin. ibi. & in d. c. cùm sit generale. Falsum tamen præmittit, dum opinatur, Clericum non posse contra laicum agere actione iniuriarum coram ecclesiastico iudice, potest etenim, si Laicus manus violentas in Clericum iniecerit, cum id sacrilegium sit. Et ita in specie reprobant gloss. Anton. Card. Abb. Felin. & Doct. ibi. probat eorum opinionem text. secundum Ab. in cap. cum non ab homine. de sentent. exco. Sed aptius probatur sententia Bal di per gl. in cap. vlt. 11. q. 3. Paulus verò Castrensis in dicta l. ordinarij. hanc opinionem Baldi dubiam esse existimat. nec credit veram esse, cui præter alios Deci. consentit in d. rub: de iudi. 2. colu. dicens, minimè probari indicta l. ordinarij: cum ibi iudex causæ præparatoriæ esset etiam iudex competens ad causam præparatam, qua ratione verior videtur opinio Pauli & Decij. quib. aliquantulum suffragatur text. in l. 1. C. ad exhiben. vbi Præses prouinciæ iubet rem exhiberi, & ea exhibita apud alium iudicem principalis causa tractatur, quem text. ad hoc notant ibi Salycet. & Deci. in d. rubr. de iudic. verùm rem ipsam vlterius excogitans aduertendum esse censeo. Quoties præstita absolutione ad effectum agendi, contractus ipse examinandus est, an habeat vsuræ, Simoniæ, aliúdue vitium, cuius cognitio ad ecclesiasticum iudicem pertineat, nulli dubium esse, quin sententia Baldi vera omninò sit. Quod si alio iure, cuius cognitio propria nōnon est iudicis ecclesiastici ad rescissionem contractus quis agere velit, tunc sanè mihi non placet Baldi opinio. Nam si ipse, qui obtinuit absolutionem ad effectum agendi, velit coram eodem iudice de rescissione contractus agere, alter, qui verè reus est in ea lite, poterit iudicium illud effugere dicens, seipsum conueniendum esse coram proprio iudice ex ea regula, quę dictat, oportere actorem sequi forum rei. Ne quidquam facit constitutio vltima de foro compet. in 6. cum ea inducta sit in fauorem iuramenti, & illius, cui iuramentum præstitum sit, non autem in fauorem illius, qui aduersus iuramentum agere contendit. Is etenim illius canonis finis est, vt iudex ecclesiasticus cogat iurantem fidem religione stabilitam obseruare. Nec video, qua ratione secularis iudex incompetens sit ad cognoscendũcognoscendum, an ex iuramento vim aliquam contractus adquiserit. Nam si eum ad hoc non esse idoneum iudicem fateremur, plura iudicia, quæ passim ab eo iure tractantur, ex iurisdictionis defectu planè euerti possent. Si verò concessa absolutione ad effectum agendi, agat quis coram seculari iudice ad rescissionem contractus, alter autem petat illud iudicium proponi ac deduci coram iudice ecclesiastico, qui absolutionem concesserat, nullo iure hoc petit, siquidem ratione iuramenti non est ad ecclesiasticum hæc quæstio deferenda, cum non agat̃agatur ad obseruationem iuramenti, ac per absolutionem præmissam sit sublatus effectus illius constitutionis, quæ vltima est de foro compet. in 6. vt existimant Abb. in capit. 1. de iureiur. versic. tertium remedium. & versic. his autem sic discussis. & Felin. col. 3. versic. sed hoc non placet Abbati. Ex quibus illud apparet, quod quibusdam dubium videri solet, nempe text. in d. capit. vlt. esse intelligendum, vbi agitur ad obseruationem iuramenti, non autem, vbi agatur ad contractus iurati rescissionem, obtenta prius absolutione ad effectum agendi, quod expressim adseruit Deci. in rubr. de iudic. colu. 3. licet falsa ratione vsus, & ideo ab eo discesserit Ripa. num. 28.

His ergo aduersus Baldi doctrinam perpensis & examinatis deducitur, non esse omninò iustum metum, qui ansam forsan præbuerit, vt in praxi opinio Panormitani, exclusa receptiori & sanè veriori sententia, reciperetur.

Quin & illud admonendum est, apud iudices regios, qui prætorijs adsistunt, vsu obtentum esse, vt actionem admittant aduersus contractum iuratum, qui tamen rescindi possit ex Prætorio edicto, quod metus causa, nulla prius absolutione impetrata ad effectum agendi, etiamsi iuramentum metu quidem præstitum accesserit con tractui valido, & qui secluso iuramento, ni metus causam dedisset contractui, validus & firmus foret iudicandus. Cum tamen in hac specie absolutionem istam exigi ad effectum agendi frequentissimè à iuris vtriusq;vtriusque professoribus fuerit receptum, idq́;idque procul dubio ex canonibus probatissimum sit.

CAPVT V.

QVAERIT Accursius in l. ait Prætor. in princ. ff. de mino. sitne concedenda in integrum restitutio minori enormiter læso in spiritualibus, & præcipuè in ecclesiastici beneficij renunciatione, in qua quidem quæstione ipse respondit, non esse minorem, vtcunq;vtcunque grauiter læsum restituendum. Quam opinionem probat Card. in cap. ex parte. de re

1

*stitu. spoliat. quo in loco Bernardus Accursii sententiam admittit, ac veram esse censet, vbi beneficium illud alteri ex ea renunciatione collatum fuerit, quasi secus dicendum sit, quando nondum est alteri beneficium collatum, eam distinctionem Panorm. ac cæteri frequentius sequuntur. Barto. quoq;quoque Bal. & Alber. expressius in d. l. ait prætor. Iason in l. Gallus §. & quid si tantùm. ff. de libe. & posth. nume. 72. Aymon Sauilli. consil. 90. Fran. in cap. dudum de præben. in 6. quod probatur. Primò authoritate Iurisconsulti in l. quod si minor. §. Scæuola. ff. de minori. vbi restitutio minorib. etiam grauiter læsis negatur, si post læsionem bona in alium nouo contractu translata fuerint. notant Barb. cons. 32. lib. 3. col. pe. Galiaul. in d. §. & quid si tantum. nu. 97. Secundò, in spiritualibus minor annis 25. maior censetur, & vti maior in iudicio agere potest, cap. si annum. de iudic. in 6. igitur restitutionis beneficium minimè competit minoribus in his, quæ spiritualia sunt. Tertiò, in matrimonii contractu minor annis 25. nequaquam est restituendus etiam enormiter læsus, siue loquamur in matrimonio carnali, siue spirituali. Speculat. titul. de in integrum rest. §. qualiter. vers. quid si minor. Bald. in rub. de iudic. i. lect. colum. 2. Alber. in l. 1. C. si aduers. dot. etiam si dolus causam contractui dedisset. glo. sing. secundum Abb. in cap. pen. de his, quæ vi. cuius mentionem fecimus in Epitome de sponsalib. 2. part. cap 3. §. 7. nu. 1. 2. & 3. quo in loco eius rationem satis apertè monstrauimus.

Quartò etiam si dubium sit, an minori concedi debeat in integrum restitutio, vbi de lucro agit̃agitur non de damno, quibusdam adserentib. hoc casu denegandam esse restitutionem, quæ damnum eiusq́;eiusque compensationem respiciat. l. minoribus. ff. de minori tantum enim in hoc auxilio agitur, vt restitutio conferat id, quod abstulit læsio. Quod in specie notant Cuma. & Roma. in l. cum quidam. ff. de adqui. hære. in princ. quo in loco Alex. Imol. Hanc sententiam vt puerilem improbat, existimans post Ange. Paul. Cast. & Imol. etiam ad lucrum minorem restitui, cum & lucrum ipsum verè læsio abstulerit, atq;atque ita cum de interesse tractatur, etiam interesse lucri cessantis consideratur, eiusq́ue ratio habetur text. elegans in l. 3. §. vlt. ff. de eo quod cer. loco. & in l. si sterilis. §. si per venditorem. ff. de acti. empt. gl. insignis in capitulo conquestus. de vsuris. quod alibi latius disputabimus. Sic etenim minorem etiam ad lucrum restitui expressim ab Vlpiano traditur in l. ait prætor. §. vlt. & l. sequent. & l. non omnia. ff. de minori. l. quanuis. 2. respon. C. de iur. & fact. ignorant. notat gl. verb. restituimus. in cap. auditis. dein integ. restitut. & ibi Host. Ioan. Andr. & Abb. Iatius Tiraquellus lib. 1. de retrac. § 35. gl. 2. nu. 9 tradunt Aret. & Iason in l. 3. §. Labeo. ff. de adquirend. poss. nume. 15. quasi damnum sit lucro priuari. Sed tamen hæc restitutio quoties de lucro agitur, minoribus non est concedenda re non integra, nempe cùm res de cuius restitutione tractatur, alteri iam quæsita fuerit text. optimus in l. ꝙquod si minor. §. Scæuola. ff. de minor. quem ita expendit Abb. in d. cap. ex parte. Cui maximè accedere potest, quod notat Bart. in l. etiam. ff. de minor. & in l. vlt. C. in quib. caus. in integ. restitu. non est necess. ex quibus videtur, minorem qui beneficio ecclesiastico renunciauit, si illud alteri collatum sit, non esse in integr. restituendum, cum de lucro tractetur in ea restitutione. Nam is, qui tractat de beneficio ecclesiastico adquirendo, de lucro, non de damno agat. tex. in cap. dudum. de præbend. in 6. singul. secundum Francis. ibi & Card. in d. cap. ex parte. colum. 2.

Quintò, in eiusdem sententiæ comprobationem facit, quod plerique adnotârunt dicentes: non esse locum rescissioni contractus, etiam si deceptio vltra dimidiam contigerit maioribus

3

*ætate in permutatione beneficiorum ecclesiasticorum, quod notat Baldus, quem ibi sequit̃sequitur Panthaleon Cremensis in l. secunda. C. de rescind. vendit. 29. Fallentia. Anch. nu. 12. Imol. num. 24. in cap. cùm causa. de emptio. & vendit. Deci. eleganter consil. 210. nu. 8. his non citatis, quòd si ad tantam auferendam læsionem in permutatione beneficiorum ecclesiasticorum, locus non est auxilio à iure communi concesso, multò minus erit locus remedio, ꝙquod iure speciali inductum est argu. text. in l. eius |

p. 45

militis. §. 1. ff. de testa. milit. §. quia verò. in Auth. de non alienand. aut permut. reb. eccle. quib. sanè potuit persuaderi Philip. Prob. in ad ditionibus ad Chosmam in pragmat. Sanct. tit. de pacificis poss. verb. impedimenti. vt scriberet seipsum, nec vnquam vidisse, nec auribus percepisse, in causis spiritualib. & præsertim, vbi de beneficijs ecclesiasticis agitur, minoribus restitutionis auxilium concessum fuisse.

Contrariam sententiam veriorem esse iure opinor, atq;atque ita restituendum esse reor minorem læsum in beneficij Ecclesiastici renunciatione, etiam si illud beneficium post eam renunciationem alteri collatum sit. Quod tenet Vincent. in cap. ex literis. & c. constitutus. de in integr. restit. Imol. in dicto c. ex parte. QuibꝰQuibus subscribit nouissimè Eman. à Costa Lusitanus in §. & ꝗdquid si tantum. 2. part. nu. 63. His suffragatur regula iuris, q̃qua generaliter statuit, minores læsos enormiter restituendos esse, à qua apertissimè ostendemus, non esse exceptam quæst. nec causam hanc, quam tractamꝰtractamus, si ad ꝓpositaproposita in contrarium responderimus sufficienter. Quin & Lud. Gomezi. in reg. Cancel. de trienna. poss. q. 15. eius opinionis est, vt existimet etiam in his quæ pertinent ad beneficia ecclesiastica, minorem enormiter læsum, restituendum esse. Idem prius notauerat Chosmas in pragma. sanct. tit. de pacificis pos. verb. impedimenti. ꝓpro quo induci poterit elegans tex. in c cùm vniuersorũvniuersorum. de rerum permu. nam ibid. ex æꝗtateæquitate potius, quàm iuris rigore subuentum fuit maiori decepto in renunciatione beneficij eccles. ne decipientibus iura fauorem exhibere videant̃videantur. Conueniunt etenim omnes Doct. iure non fuisse restituendum beneficium illud ei, qui semel per renunciationem id dimiserat, propter pactones simoniacas ipsius permutationis. Ex his nanq;namque pactionib. priuari debet quis beneficio ecclesiastico. cap. cùm olim. iuxta Communem eius interpretationem. de rerum permut. Pactio autem simoniaca ex eo videt̃videtur illi permutationi adiecta, ꝙquod facta fuerit ea ex pressa conditione, vt consanguineo præbenda assignaretur, vt scribunt ibi Innoc. Panormit. & alij, quod falsum est tribus rationibus.

Prima, quòd pœna statuta in c. cùm olim. pertinet ad beneficia acquisita per pactionem simoniacam, non ad beneficia dimissa ex simoniaca conuentione, vt aduertit Fortuni. in l. iuris gentium, num. 23. ff. de pact.

Secunda, quòd prædictam pactionem præcessisse non colligitur ex eo cap. & præterea licet præcesserit ea pactio, non facit renunciationem simoniacam, cùm nihil temporale detur pro spirituali, sed tantum id agatur, vt beneficium ecclesiasticum paciscentis consanguineo conferatur, in quo nulla est vera simonia, siquidem & beneficium ecclesiasticum conferre consanguineis, simoniæ vitium non habet, secundum Thomam 2 2. q. 100. art. 5. Imò nec peccatum est, modo dignis fiat collatio. Syluester verb. simonia. q. 16. quibus adde eundem, verb. renunciatio. q. 6. Florent. 2. part. titu. 1. cap. 5. §. 11. Felin. in cap. ad audientiam. in 2. de rescript. Ioannem Baptistam de sanct. Seuerino in tract. de pensionib. q. 19.

Non obstat text. in cap. vnico. vt eccles. benef. vbi glo. verb. carnalitatem. ex eo notat, simoniam esse conferre beneficium prætextu consanguinitatis. Idem asserit text. in c. nemo. de simo. Nam text. in dicto cap. vnico. probat illicitum esse, sacerdotia hoc titulo conferre, non tamen ex hoc sequitur, simoniæ crimen cōmitticommitti. Multa etenim illicita sunt in his spiritualibus negotijs, quæ simoniæ nomen non merentur. Deinde non negat ille textus posse hoc ipsum licitè fieri, cùm secluso sanguinis iure, is cui collatio fit, dignus est illius Sacerdotii administratione. Et verè quidem vetitum est in conferendis beneficiis, sanguinis non meritorum rationem haberi, vnde non iniquum erit, imò profectó æquum, modò quis non cœcutiat, viros scientia, & morib. insignes, sanguine verò proximos ad hæc munera ecclesiastica eligere. Item quid illicitum agere in his spiritualibus ratione sanguinis, malum est, sed non simoniacum. Exigitur etenim, vt vera sit simonia aliquid spirituale pro temporali, veluti precio in conuentionem, pactionémue adducere, quod alibi tractabitur. Ergo beneficia ecclesiastica conferre, dimittere, aut his renunciare, iure & ratione sanguinis, propriè simonia non est, ius siquidem sanguinis nequaquam consideratur hîc vt precium spiritualis, licet impropriè hoc dici possit simoniacum, vti Romanus Pontifex dixit, in dicto cap. nemo. quanuis Ioan. Maior in 4. sentent. distin. 25. quæst. 3. scripserit, simoniam esse, conferre beneficium alicui ratione sanguinis, quod de vera simonia iure intelligi non potest. Sed si quis beneficium conserat alteri, aut ei in alterius fauorem renunciet ea pactione, vt certam pecuniæ, vel alterius rei quantitatem semel, aut quotannis eius consanguineo habiturus beneficium det, vera simonia committitur, ex Thoma dicto art. 5. Quia spirituale pro temporali, veluti pro precio datur.

Conuincitur ergo ex his, pactionem illam, cuius mentionem fecit tex. in dicto cap. cùm vniuersorum. non fuisse simoniacam, ex eo, quod in pactum deductum fuerit, vt beneficium ecclesiasticum per renunciationem dimissum, consanguineo conferretur. Quòd si dixeris, simo

5

*niam in ea conuentione commissam esse, quia renunciatio facta fuit ea conditione, vt beneficium alteri conferendum foret iuxta gl. Abb. |

p. 46

& Docto. in c. exparte. in 1. de offic. deleg. & quod nouissimè tradit Aymon Sauille. consi. 122. dicens: renunciationem beneficij factam apud prælatum inferiorem, ea conditione, vt Titio eius collatio fiat, simoniacam esse, libenter respondeo, vtrunq;vtrunque falsum esse, si propriè quid sit simonia, intelligatur. Quid, obsecro, temporale in precium spiritualis datur, vel accipitur ex ea renunciatione? Nihil profectò, & ideo patet, nullam hic tractari simoniam, authorib. Florentino & Syluestro suprà citatis. Nec ea conditio illicita est, quamuis prælatus inferior possit eam renunciationem reiecta conditione vti simpliciter factam admittere, & beneficium illud alteri, qui eo dignus sit, conferre, cùm non teneatur seruare eam conditionem, quandoquidem hæ renunciationes in spiritualibus liberè & simpliciter fieri debent, quòd omnes fatentur & præmittunt Communiter in dicto cap. ex parte. & in specie tradit Ioan. Staphilæus de literis grat. & iustit. fol. 66. & sequentib. Verùm Romanus Pontifex passim eas renunciationes admittit sub ea conditione, vt sacerdotia Titio conferantur: hoc per renunciantem addito, se non aliter, nec alio modo renunciare, quàm si ipsi Titio conferantur, vt scribit Cassador. de renunciatione, decisio. vlt. & de simo. vbi decisio 2. à prælatis verò inferiorib. non sunt renunciationes in hunc modum conceptę, admittendæ. Quòd si eas prælatus admiserit, nullum aderit vitium, saltem simoniæ: Imò nil agit contra iuris prohibitionem, eas simpliciter admittens expressè non approbans adiectionem conditionis, nec graue crimen committet prælatus, si ea beneficia concesserit ei, pro quo facta est renunciatio, modo dignus sit, nec prædicta collatio, ex eo nulla erit, quod facta fuerit ratione conditionalis resignationis, cùm ea conditionalis renunciatio in hunc sensum prohibeatur, vt ex ea prælatus minimè teneatur præcis è beneficium conferre ei, cuius fauore adiecta fuerit conditio. Quin & ipse existimarem ex æquitate, secluso iuris rigore, rectissimè acturum prælatum ipsum, qui eam renunciationem admisit simpliciter, non approbata conditione expressim, nec ea repulsa, si beneficium conferat illi, pro quo facta fuerit renunciatio, modò sit eo dignus, ne renuncians decipiatur. Et quanuis alteri facta collatio nulla non sit ipso iure, nec possit iuris rigore improbari, tamen ab ipso summo Pontifice eiusq́;eiusque supremis iudicibus forsan ex æquitate rescindentur, ad effectum, vt vel id beneficium restituatur renuncianti, vel conferatur ei, pro quo renunciatio facta fuerit, ꝙquod mihi persuadetur ex decisione text. in cap. inter cætera. de præbendis. Nec refert ibi factam fuisse renunciationem causa permutationis, compertum enim est, iure veteri ante decisionem text. in Clemen. 1. de rerum permuta. prælatum, apud quem est facta renunciatio ex causa permutationis ex summo iuris rigore, seclusa æquitate, ita potuisse liberè conferre beneficium ecclesiasticum, cui renunciatum fuerat, sicut si ex simplici renunciatione vacaret, vt communiter adnotandum est in dicto cap. inter cætera. tametsi æquitas à Romano Pontifice ibidẽibidem comprobata dictet, vel reddendum esse beneficium renuncianti, vel conferendum ei, cuius causa renunciatio facta fuit.

Discrimen verò illud hac in re constituendum est. quod iure Clementinarum constitutionum, permissa renunciatione ex causa permutationis collatio facta alteri quàm ei, pro quo renunciatio præmittitur, est nulla ipso iure, at collatio facta alteri quàm ei, cuius causa renunciatio simplex fit, non erit nulla ipso iure, licet ex æquitate beneficium illud restituitur renuncianti, vel conferetur ei, ꝓpro quo is renunciauerit.

Superest igitur adnotare veram rationem, cur ex iure semota æquitate in specie capitu. cùm vni

6

*uersorum. beneficium illud, cui renunciatum iam fuerat, non erat necessariò restituendum renuncianti ex causa permutationis, quæ tamẽtamen effectum non habuerat propter malitiam alierius, qui de permutatione tractauerat? Et sanè quanuis tractari priuatim possit de permutatione beneficiorũbeneficiorum ecclesiasticorum, huius tamen tractatus conclusio perfectióue est ad Episcopi consensum referenda, & eius authoritas omninò exigenda, quemadmodum passim traditur, & præcipuè per gloss. Abbatem, Imol. & Raue. in dicto cap. cùm vniuersorum. & in cap. cùm olim. de rerum permutatione. Deci. consilio 141. columna 1 Parisium consilio 130. libro 4. nam renunciatio beneficij ecclesiastici fieri nequit sine authoritate Episcopi. capitul. nisi cùm pridem. capit. admonent. capit. quod in dubijs. de renuncia. qua ratione, si fiat absq;absque eius licentia, beneficium nondum vacat, etiam quo ad renunciantem, donec ipsa renunciatio per superiorem, aut per Episcopum ipsum admittatur, sicuti notant Abbas in capitu. ad aures de his, quæ vi. columna penultima. Cardinalis in dicto capitulo. quod in dubijs. Quorum opinio Communis est, vt idem Abbas fatetur in capitulo. quod Dei timorem. de stat. reg. quo fit, renunciantem beneficio ecclesiastico adhuc post ipsam renunciationem verũverum habere titulum, & ius in eo beneficio, donec ea renunciatio per superiorem admissa fuerit. Quod notant Innocentius. Butrius, & Henri. in dicto cap. quod in dubijs. Alberic. in regul. quod in initio ff. ff. de reg. iur. Ioan. Andr. in regul. ratum. eod. titul in 6. Rota antiquior. 3. de renuncia. Felinus in cap. in nostra. corol. |

p. 47

34. de rescrip. Marti. ab Azpilcueta repet. cap. accepta. de restitut, spoliat. opposit. 7. illatione 5. Cassador. decisi. 2. de renuncia. Quin & illud eadem fere ratione defenditur, etiam admissa renunciatione per superiorem, & facta alteri collatione eiusdem beneficij, literis tamen nondum expeditis, beneficio eidem renuncianti collato, eundem ex veteri titulo id habere, non ex nouo, authore Paulo Paris. consilio 93. libro 4. Ex quibus falsa est opinio gloss. in dicto cap. quod in dubijs. & in dicto capitulo. quod Dei timorem. vbi Bernardus scribit, per renunciationem beneficij factam sine licentia superioris, ipsum beneficium vacare omninò, quo ad renunciantem, licet superior possit eum compellere ob vtilitatem Ecclesiæ, vt ei seruiat. Quam ob rem non erit iniquum, imò summè æquum, minoribus ætatis facilitate decepus in renunciatione ecclesiasticorum beneficiorum restitutionem concedi.

Nec oberunt huic opinioni ea, quæ pro priori sententia adduximus. Primum etenim, quod ex dicto §. Scæuola. notare conantur Barbat. &

7

*Galiaul. falsum est, cùm ex iuris vtriusque rationibus restitutio in integrum minoribus, & his, quibus iure concedi solet, omninò subueniat, etiam postquam res integra non est, inq́;inque alium sit res translata, nouo contractu, & titulo, siquidem in restitutione iusticiæ, qualis est hæc, quæ minoribus conceditur, bona etiam alijs quæsita restituuntur, secundum Bald. in l. vlt. num. 5. C. de sentent. pass. Cuma. numero 7. Ias. numero 37. Crottum. numero 56. Fortuni. numero 152. & Lusita. 2. part. nume. 49. in dict. §. & quid si tantùm. Carol. Moli. in consuetud. Paris. §. 22. nu. 39. Quorum opinio Communis est, & probatur in l. quòd si minor. ff. restitutio. & l. si ex causa in principio. ff. de minoribus. Nam quod attinet ad §. Scæuola. satis apertè intelligitur ex his, quæ in penultima prioris opinionis ratione diximus. His accedit, quod restitutio, quæ minoribus iure, & iustè conceditur, licet officio iudicis subsistat, in rem tamen scripta censetur l. si ex causa in principio. & l. in causæ. §. interdum. ff. de minoribus. ex quibus ipse colligo aduersus emptorem, & tertium possessorem posse in iudicium deduci à minoribus hoc restitutionis auxilium, etiam si principalis sit soluendo, si minoris intersit plurimúm, ipsas res potiùs, quàm earum æstimationem habere, dabiturq́;dabiturque ipsis minoribus restitutis vtilis in rem actio aduersus emptorem, ac tertium possessorem, iuxta dict. l. si ex causa. quanuis vbi parũparum interesset minoris ipsam rem, vel eius æstimationem consequi, non posset hoc restitutionis auxilium dari aduersus tertium possessorem, & tempore contractus inscium, rem illam à minore fuisse emptam, nisi in subsidium eo nempe casu, quo is, qui cum minore contraxerat. soluendo non sit, ex dicto §. interdum. & notant Alexand. consilio 67. lib. 5 & Aymon consil. 7. ad finem.

Secundò non obstat ratio, quam deduximus ex capit. vltimo. de iudic. in 6. non enim sequitur,

8

*minor vt maior potest agere in iudicio, ergo si lædatur, non est ei in integrum restitutio concedenda, nam & hæc collectio infirma, & fragilis est ex pluribus, & præsertim quòd minor habet legitimam personam standi in iudicio, etiam sine curatore, maiorq́ue censetur quo ad iudicium possessorium, quod is proponere velit, licet absque curatore nequeat reconueniri. text. singul. ex intellectu gloss. Bartol. & Doctor. in l. vlt. C. qui legi. perso. stan. in iudicio hab. Panormitanus in cap. cùm dilectus. col. 3. de arbitr. Et tamen minor agens interdicto possessorio, restitutionis in integrum auxilium habet, si in eo iudicio læsus fuerit. gloss. Bartol. Bald. & alij in l. vnica. C. si de moment. poss. Iason in l. 1. nu. 10. ff. de iurisdictione omnium iudicum. Pulchrè Alex. consilio 80. libro 7. Ex quo infertur vera interpretatio ad textum in cap. vlt. de iudic. in 6. vbi cautum est, in spiritualibus posse minorem annis viginti quinq;quinque vti maiorem in iudicio agere, etiam sine curatore, vt tandem restitutio in integrum ei adcommodanda sit, ac concedenda, si in eodem iudicio læsio contigerit, quod ex prædictis apertissima ratione comprobatur. Sic & Ecclesia licet agere possit in iudicio, restitutionis tamen beneficium sæpissimè consequitur. c. 1. & 2. de in integrum restitu. qua ratione Panor. in dicto cap. ex parte. nu. 16. hanc argumentationem dissoluit.

Rursus nec tertia ratio obstabit, quippe quæ locum habeat, quo ad substantiam matrimonij, propter eius indissolubile vinculum á consensu procedens, non tamen per hoc excluditur minor, quin restitui in integrum iure debeat, quoties in matrimonio, & alijs spiritualibus læsus fuerit circa ea, quæ vel accidentia sunt, aut semel statuta, reparari per in integrum restitutionem possint, quemadmodum Alberic. post alios opinatur in l. 1. C. si aduers. dot. vbi probatur, minorem restitui in integrum posse, ac debere, si circa dotem in contractu matrimonij læsus fuerit. Idem probatur in l. si ex caus. §. 1. ff. de minori. notat optimè Curtius iunior, consil. 6. numero 20. & sequentibus. Hinc etiam & Alexand. scribit in dicto consil. 80. lib. 7. minorem læsum in iudicio propria matrimonij confessione, cùm alioꝗalioqui ipsum matrimonium nec semiplenè probatum fuerit, restituendum in integrum fore, propter prædictam rationem.

p. 48

Quarta ratio manifestè tollitur ex eo, quòd tex. in dicto capit. dudum. & quod ab eo adnotatum est, intelligenda sunt, vbi agitur de beneficio ecclesiastico, quod quis nondum obtinuit, adquirendo, tunc etenim de lucro tractatur: at vbi agitur de recuperando beneficio ecclesiastico, quod quis semel obtinuerat, incauteq́;incauteque dimiserat, de damno euitando tractatur, & ideo huius ratione in integrum restitutionis auxilium concedendum est, licet beneficium alteri sit collatum.

Vltima ratio posset negari, cùm & in permutatione ecclesiasticorũecclesiasticorum beneficiorum, possimus vti remedio l. 2. C. de rescin. vend. vti probare conatur Anton. Burgensis in cap. cùm causa. nu. 59. de emptione, & vendit. á quo ego libenter dissentio Communem opinionem sequutus, Non enim video, quo pacto possit illius constitutionis decisio permutationi beneficiorum adcommodari, cum ex eo, quòd ibidem tractetur de rebus, pecunia, precióuc æstimabilibus, tum quod in horum beneficiorum ecclesiasticorum ꝑmutationepermutatione minimè conuenit, ꝙquod in eadem constitutione statuit̃statuitur de supplendo iusto precio ad libitum, & electionem emptoris, qui poterit, si maluerit, rem ipsam restituere, & ꝙquod dedit accipere: hoc verò nequaquam in hoc, quem tractamus, contractu fieri poterit. SiꝗdemSiquidem vera simonia committitur in permutatione beneficij minoris emolumenti, in reditibus cum beneficio pingui, si in compensationem redituum aliquid temporale detur, pro æquanda ipsa permutatione, secundum Adrianum quolibet. 9. art. vlt. versi. ad quintum. Nam si temporale non potest commutari cum ecclesiastico beneficio, quod spirituale censetur absque vitio simoniæ, quod est iure diuino, naturali & humano satis compertum, nec etiam poterit pecunia, aliúdue temporale dari in permutatione beneficiorum, pro æquando vtriusque beneficij valore. Verè etenim datur temporale pro spirituali, nec iuuat quidquam dicere, temporale dari in ea specie pro reditibus alterius beneficij, qui temporales sunt, cum hi reditus ex titulo beneficij, qui spiritualis censetur, percipiantur, alioqui facilè posset persuaderi, licitè dari pecuniam pro beneficio ecclesiastico, & absq;absque vitio simoniæ hoc expressim addito, eam pecuniam non pro sacro titulo, sed pro ipsis temporalibus, & profanis reditibus dari, quod à vero longissimè abest, vnde nec principaliter, nec accessoriè in permutandis beneficijs quidquam temporale intercedere potest, vtcunque enim accedat pecunia, quidúe temporale, accedit in precium rei spiritualis. Quam ob rem falsum est, quod existimant per eum text. Ab. in cap. ad quæstiones. de rerum permutatio.

9

*Angel. verb. permutatio. §. 6. Caiet. 2. 2. quæstio. 100. art. 4. dicentes, licitè accedere pecuniam in permutatione beneficiorum ad æquandum ipsum contractum: inæqualem quidem ex eo, quòd alterum beneficium pinguiores habet reditus. Hæc siquidem opinio iniqua videtur, nec probatur in dicto cap. ad quæstiones, cui conuenit Regia. l. 2. titu. 6. part. 5. cúm ea decisio tractet de permutatione Ecclesiarum, quo ad earum bona temporalia, non quo ad titulum, iuráue spiritualia. Imò si exactè ea Decretalis consideretur, Hadriani sententiam potius, quàm Angeli confirmat, dum exigit in duarum Ecclesiarum permutatione separatim temporalia temporalibus, spiritualia spiritualibus commutari, vt ibi Doctores Communiter adnotârunt, ita sanè, vt licet hi contractus segregentur, si tamen contractus, in quo de temporalib. agitur, ad contractũcontractum spiritualium respectũrespectum habuerit, vitium ibi adsit simoniæ, ꝙquod eleganter animaduertit Dominic. consil. 16. His equidem adducor, vt existimem, in permutatione beneficiorum ecclesiasticorum, non esse locum. l. secunda. C. de rescindenda vendit. Quòd si dixeris, is qui læsus est, agere poterit ad hoc, vt vel sibi reddatur beneficium, quod dimisit, vel cogatur alter ex eodem beneficio iustam pensionem & æquāæquam constituere ad æquandam permutationem, hoc sanè an liceat, possitúe hæc pensio absabsque labe simoniæ constitui, dubium esse censeo, nec mihi placet, nec tuta videtur hæc pensionis constitutio, quod alibi tractabitur, adhuc tamen nihil hoc pertinet ad decisionem l. secundæ, cùm hæc pensionis constitutio potiùs ad authoritatem superioris pertineat, quàm ad priuatum, qui non potest hanc compensationem damni retribuere, & si maximè posset, cogendus non est ob id, quod hîc tractetur de æstimatione beneficij spiritualis, quod iniquum prorsus censetur. Fateor tamen, minorem ex simili permutationis contractu læsum, auxilium in integrum restitutionis iustè postulare, vt sibi reddatur beneficium pingue, quod facilitate ætatis ductus imprudenter, ob tenue sacerdotium dimisit, ex principali quam probauimus, adsertione, quæ per prædicta satis defensa videtur, & ea præsertim, ac sine dubio procedet, vbi is, cui beneficium à minore dimissum fuerit collatum, minorem ad renunciationem induxerit, cùm in eo casu particeps fuerit deceptionis, quod videtur ex Cardin. in dicto cap. ex parte. deducere Antonius Burgensis, in dicto cap. cùm causa. de emptio. & vendit. nu. 16. Nec vidi vnquam dubitari in locationibus redituum beneficiorum ecclesiasticorum, iure minoris ætatis restitutionem læsis concedendam esse, atq;atque item in eisdem constitutionem dictæ l. secundæ. de rescin. vendit. ad mittendam fore. Frequenter. n. in PRAXI |

p. 49

contingit, & restitutionem in integrũintegrum cōcediconcedi, & illius legis beneficio deceptis subueniri.

CAPVT VI.

MVLTA, variaq́;variaque sunt in vtroq;vtroque iure negotia, quæ mandatum exigunt speciale, & ea sanè traduntur per gloss. & Doctor. in capit. coram. de in integrum restitut. text. gl. & Francum in cap. qui ad agendum. de procurat. in 6. gloss. & Felin. in cap. nonnulli. §. 1. colum. 2. de rescript. Angel. Aretin. in §. 2. Institut. de his, per quos agere possumus, è quibus id modò tractandum erit, an ad petendam in integrum restitutionem sit necessarium speciale mandatum? quod expressim Iurisconsultus scribit in l. illud. in fine. ff. de minoribus. cui conuenit Pontificum decisio in dicto cap. coram. idem statuit Regia l. 15. titu. 5. part. 3. Ex his etenim apparet, auxilium istud ecclesijs, minoribus atq;atque alijs competens, non posse alterius nomine, absq;absque speciali mandato postulari, quæ quidem conclusio ad veram eius resolutionem sequentes admittit intellectus.

Primò sanè id intelligendum est, vbi restitutio in

1

*integrum principaliter petitur, nam si de ea incidenter agatur, minimè necessarium est mandatum speciale. text. in cap. suscitata. de in integrum restitutio. vbi hoc ipsum notat gloss. quæ singularis est secundum Abb. ibi, & eundem in cap. 2. de offic. delegat. et ordinaria secundum Roma. Singu. 125. notant Barto. & Iason in l. cũcum procurator. in princ. ff. de noui operis nunciat. Barto. per text. ibi in l. indebitam. ff. de condictio. indebit. Iason in l. quoties. 3. colum. C. de iudic. quorum opinio Communis est, vt fatetur Abb. in dicto capit. suscitata. cui plurimum suffragatur text. in cap. penultimo, de in integrum restitut. qui probat ex frequenti omniũomnium, post gloss. ibi intellectu, iudicem, qui alioqui de causa in integrum restitutionis nequit principaliter cognoscere, posse eam tractare, si incidenter causæ principali accesserit. Nec tantùm dicitur incidens in integrum restitutio, quando interim dum causa principalis agitur eam peti contigerit, sed & quando finita causa principali per sententiam, in cōtinenticontinenti, quod aiunt, nempe intra decem dies, & sic terminum appellandi, petatur, sicuti ex glos. colligunt Abb. & alij in dicto cap. suscitata.

Hæc tamen prima interpretatio à quibusdam in hunc modum accipitur, vt tunc dicatur incidenter peti in integrum restitutio etiam ante definitionem causæ, quando intra decem dies postulatur, quod in specie notant Ioan. Andræ. Hostiens. Card. & Antoni. in d. cap. coram. ad hoc illum text. inducentes, quos ipse minimè sequor ea ratione, quòd etiam lapsis decem diebus, à sententia interloquutoria nondum causa principalis est finita, ad cuius definitionem, & ad omnia ea, sine quibus causa definiri iustè nequit, mandatum habere videtur procurator etiam generaliter constitutus ad causam illam. l. ad rem. & l. ad legatum. ff. de procuratoribus.

Ex quibus fundamentum capit primus hic, & communis Doctorum intellectus, vt scribit pręter alios Henric. in dicto cap. suscitata. Hinc etenim, sicuti modò diximus, deducitur, finita causa principali per sententiam, quæ in rem transierit iudicatam, non posse peti in integrum restitutionem absque mandato speciali. Sic sanè dicemus, nondum finita causa principali, vtcunq;vtcunque inciderit actus, siue sententia inter litigandum, posse peti, per generalem ipsius causæ procuratorem in integrum restitutionem, quamuis sit lapsus terminus à iure cōstitutusconstitutus ad appellandum ab eo actu sententiáue, quod in specie notat Imol. in dicto capitulo coram. Licet Panormita. ibi aliter distinguat, nec quicquam priorem sententiam iuuat text. in dicto capitulo. coram. cùm ibi mandatum speciale sponte fuerit à procuratoribus, non necessariò exhibitum, quemad modam & ipsimet Doctor. fatentur. Ex his, ni fallor, mihi non admodum placet, quod Innocent. scribit in dicto capitulo suscitata, dicens: tunc demum posse procuratorem absq;absque mandato speciali petere in inte|

p. 50

grum restitutionem, vbi litem fuerit in eadem causa contestatus ex eo, quòd iam fuerit factus dominus litis. textus in capitulo primo. §. primo. de procurator. in 6. l. nihil. & l. nulla. C. eodem titulo. Non enim efficit ratio ista, quòd peti possit incidenter in integrum restitutio per procuratorem, generale mandatum habentem, sed illa, quam paulò antè notauimus. Vnde poterit procurator generale mandatum habens in integrum restitutionem petere incidenter, quamuis nondum in principali causa fuerit lis contestata, tametsi non desint, qui Innocent. sententiam probent, quorum vnus est ipse Panormit. in d. cap. coram.

Secunda huiusce regulæ interpretatio in hũchunc modum expeditur, vt sit satis, mandatum esse spe

2

*ciale ad petendam generaliter in integrum restitutionem, licet non sit expressa causa, in qua eadem restitutio postulanda sit. Barto. in l. filiusfamilias. numero 10. ff. de donationibus Innocent. Abb. & Doctor. Communiter in dicto capit. suscitata. & in dicto capitul. coram. Cassador. decis. 1. ad finem. de procuratoribus, vnde non oportet esse mandatum speciale, quo ad causam, nec quo ad personas, ex eorundem Doctorum authoritate, super quo disputat Aegidius à Bella mera decisio. 32. licet Bartol. & alij in l. si quis mihi bona. §. sed vtrum. ff. de adquirend. hæredit. requirant mandatum speciale, saltem quo ad causam, quæ quidem opinio maximum fundamentum habet in eo §. sed vtrum. cùm ibidem Iurisconsultus in iussu paterno ad adeundam hæreditatem exigat exprimi ipsam hæreditatem, quæ adeunda est. Sed illud ita cautum est, ne damnosam hæreditatem filius accipiat patris authoritate, non enim esse cautum patris consilium, licentiam filio concedere ad accipiendam hæreditatem, ni prius pater ipse præuidisset, quænam esset conditio ipsius adeundæ hæreditatis, ex qua forsan incautè adita, dispendium filius pati posset, cui quidem periculo lex mederi voluit: hoc verò periculum in mandato concesso ad petendam in integrum restitutionem, etiam in ipso negotio in specie non expresso, vel raro, vel potius nunquam continget. Eadem ferè, vel simili ratione excluditur, quod plæriq;plærique notant dicentes: mandatum speciale, quod à iure exigitur, ad iurandum de calumnia, capitu. vlt. de iuram. calum. in 6. ita concipiendum esse, vt nominatim causa vel negotium ipsum eidem mandato adscribatur: Nec satis esse mandatũmandatum concedi ad iurandum de calumnia, sicuti scribunt Ioan. Andræ. & alij in dicto capit. vltim. Bart. in l. 2. §. vltimo. C. de iuram. calum. Abb. & Barb. in cap. in pertractandis. eod. titu. Bart. & Alexand. in l. qui bona. §. si alieno. ff. de dam. infect. Hæc etenim conclusio iustissimam rationem habet, cùm procurator iuramentum de calumnia in animam principalis referre debeat, et ideò nimirum, si mandatum ita speciale ad hoc necessarium sit, vt mentio expressim fiat causæ in iudicio absq;absque calumnia tractandæ, alioqui forsan procurator iuraret de calumnia in ea causa, quæ domini principalis iudicio iniqua videretur, quod colligitur ex gloss. in cap. primo. de iudic. in 6. Innocent. in cap. præsentium. de testib. eod. lib. colum. 2. Bald. in Margarita. verbo, iurans in animam. & Catellia. Cotta, dictione, procurator. vnde PRAXIS aduersum hoc inducta, vt sufficiat mandatum speciale ad iurandum de calumnia absq;absque ipsius causæ tractandæ mentione, non admodum conueniens animæ, nec conscientiæ, nec Reipublicæ videtur, licet eius meminerint Barto. & Alexand. in dicto §. si alieno. Matthæ Mathes. notabil. cl. Capella Tholosana 132.

Tertia in eandem principalem adsertionem ex his deducitur intelligentia, vt sanè quoties verba ipsius mandati non tantùm expressè, sed & tacitè sub generali verborum serie, speciale mandatum ad hoc significent, ipse procurator admittendus omninò sit ad huius auxilij petitionem, quod Abb. notat num. 5. in d. cap. coram. qua ratione scribit Cassador. decisio. prima. de procurat. procuratorem habentem mandatum ad agendum, defendendum et supplicandũsupplicandum, posse petere in integrũintegrum restitutionem etiam principaliter, quasi mandatum habeat ad id speciale, saltem in dicta clausula subintellectum.

Quartò, manifestè constat ex pręmissis, sat esse in mandato aliquot exprimi, quæ mandatum exigant speciale, adiecta clausula generali in hunc sanè modum, & ad omnia alia requirentia mandatum speciale, text. optimus ad hoc in cap. qui ad agendum. de procuratorib. in 6. notat Abb. in dicto cap. coram. colum. 3. Cassador. dicta decis. prima.

Quintò, ab eadem ratione procedit, procuratorem habentem mandatum cum libera administratione, posse petere in integrum restitutionem, quod probatur ex eo, quòd licet habens generale mandatum non possit transigere, si

3

*tamen illud mandatum processerit cum libera administratione, poterit transigere & expedire ea, quæ mandatum speciale requirunt. text. in d. capit. qui ad agendum. l. transactionis. C. de transactionibus, l. procurator, qui generaliter. ff. de procuratorib. Bald. in l. illud. ff. de minorib. Iason in l. indebitam. ff. de condit. indeb. Felin. in cap. nonnulli. §. primo. colum. 1. de rescript. Bald. in l. nam & nocere. 1. notab. ff. de pact. dicens: tàm in contractibus, quàm in iudicijs ęqualem vim habere speciale mandatum, & generale cum libera administratione. Et id maximè obtinet in eo casu, quẽquem tractamus, cùm |

p. 51

is verò similiter non tendat in præiudiciũpræiudicium mandantis, nam in his, quæ solent graue dispendium, damnúmue mandanti afferre, prædicta clausula, quæ potius ex tabellionũtabellionum stylo, quàm mandantis voluntate exprimitur, non habet eam vim, vt speciale mandatum inducat, quod ego aliàs scripsi in rub. de testamentis. 2. parte. nume. 14.

Sextò, ex his infero, non tantùm præfatam clausulam mandatum speciale inducere, sed & ei similem, vt puta, si plena concedatur administratio, vel facultas agendi quidquid ipse mandans facere posset. Bart. in dicta l. procurator cui. Francus in dicto capi. qui ad agendum. fin. colum. Iason in l. si procurator. C. de procurat. Domini. consi. 129. colum. 3. Deci. cons. 493. colum. prima. Nam quod scribitur in l. quam Tuberonis. §. alia. ff. de peculio. adnotante Baldo in cap. contingit. de transactioni. nunquam liberam potestatem concessam censeri, nisi exprimatur, intelligendum est sanè per specialia verba, vel eis æquipollentia.

Septimò forsan ex hoc quibusdam videbitur, habentem generale mandatum cum clausula rati

4

*habitionis, posse restitutionem in integrum petere ex authoritate Bernardi, qui in c. per tuas. de arbitr. existimat, quemadmodum ex eo notat Panormi. clausulam ratihabitionis in mandato generali scriptam, efficere, vt possit procurator expedire ea, quæ requirunt speciale mandatum. quod etiam Barto. probat in dicta l. procurator cui. ff. de procura. Verius tamen est, quod Accursius notauit in l. si procuratorem absentem. ff. de procuratorib. scribens: dictam clausulam nihil saltem ad hoc operari, licet in mandato fuerit expressa, sicuti notātnotant Angel. & Doct. ibi ex ea glo. quam singularem esse existimant, idem Angel. in l. si procurator. Iason in l. si indebitam. ff. de condict. indebi. Alex. in l. qui bona. §. si alieno. colum. penult. ff. de damno infecto. Notant & idem Domini. in dicto cap. qui ad agendum. Iason in l. si procurator. C. de procurat. idem Iason consil. 134. lib. 3. idem Iason & nouiores in l. transactionis. C. de transactionib. gloss. Imol. & Abb. in c. contingit, de transactionib. Abb. & Imola in dicto c. per tuas. optima glos. cap. cùm dilectus. de reli. domibus. ea siquidem clausula hunc effectum habet, vt procurator minimè teneatur cauere de iudicato soluendo. l. prima. C. de satisdando, tametsi eam cautionem præstiturus esset, licet de mandato constaret, vt scribit Bald. in l. prima. C. de procuratorib. vltima oppositione. Cùm igitur ad hoc & similia, promissio ratihabitionis adijciatur mandatis, non est eadem ratio ad extensionem ipsius potestatis mandatario concessæ deducenda. Nec obstat authoritas Bernardi, nam & is statim in fine eiusdem glossematis Palinodiam canit à proposita opinione discedens. Sic & Barto. in dicta l. procurator cui. hanc quæstionem tractans nihil definiens, lectorem remisit ad ea, quæ is scripserat in l. 1. ff. de offic. procurat. Cæsar. vbi idem quod Accursius notat. Quamuis Curtius Iunior, & Alciat. in dicta l. transactionis, aliter velint Barto. verba interpretari. Vnde infero, veriorem, magisq́;magisque receptam esse Accursij sententiāsententiam, sicuti & Alexander fatetur in dicta l. si procurator. C. de procurator. illud sanè verũverum est, quoties de mandato speciali dubitatur, posse peti in integrum restitutionem præstita cautione rati. text. in l. quòd si de speciali. ff. de minori. Abb. in cap. coram. de in integr. restit. col. 3.

Octauo loco non erit alienum, imo verè congruum inquirere, an consanguineus possit sine

5

*mandato hanc in integrum restitutionem petere præstita ratihabitionis cautione secundum Vlpiani sententiam in l. sed & hæ. in princip. ff. de procurat. Quæ quidem est intelligenda de consanguineis intra quartum gradum, vt intelligunt Bald. & Doctor. ibi. Quibus accedit Regia l. 10. titu. 5. part. 3. & sanè in hac specie, quam tractamus, Iurisconsultus in l. patri pro filio. ff. de minori. censet non esse admittendum præter patrem, aliquem ex consanguineis ad petendam in integrum restitutionem. Quin ex hoc, & illud receptum est, in exigentibus speciale mandatum, non esse locum decisioni. d. l. sed & hæ. iuxta gloss. in l. exigendi. C. de procur. quam ibi Docto. sequuntur. Felin. in c. coram. 2. col. de offic. deleg. Abb. & idem Feli. in c. cum M. de constit. vbi Deci. & Ripa hanc opinionem fatentur Communem esse. Cui tamen ipse Deci. refragatur ex eo, quòd literæ ad lites non possunt absq;absque mandato speciali impetrari, & tamen coniunctus pro coniuncto poterit eas petere, & valide obtinere, text. expressus in cap. nonnulli. §. 1. de rescript. Nec satis ei respōdentrespondent, priorem opinionem sequuti authore Decio. Dum dicunt in eo casu agi de modico præiudicio, atq;atque ideo, licet speciale mandatum requiratur, sufficere ipsum impetrantem coniunctum esse, quia vbiq;vbique modicum, vel nullum pręiudicium absentis tractatur, cùm absq;absque ratihabitione minimè noceat absenti, quòd eius nomine cōiunctusconiunctus sine mandato egerit. l. 1. C. qui. res iud. non noc. l. 3. §. 1. ff. iudi. solui. Ego verò communem sententiam veriorem esse opinor, quàm ex nouioribus defendunt Ripa in dicto cap. cùm M. nume. 60. & Ioan. Crottus in l. si constante. ff. solut. matrimo. 2. lectione. nu. 96. quibus non parùm suffragatur text. in l. filius. C. de pact. & in l. qui hominem. §. gener. ff. de solutioni. l. non solùm. ff. soluto matrimo. l. qui aliena. §. quanquam. ff. de negotijs gestis. Deinde illud ipse considero, consanguineos agere |

p. 52

posse pro consanguineis sine mandato ex legis dispositione, quæ quidem in eo tantùm casu prouidet, quo mandatum etiam generale sufficiebat, nec quidquam sanxit in his, quæ mandatum exigunt speciale. d. l. sed & hæc. Imò tunc id fieri vetuit expressè dicta l. patri. nolens specialem absentis consensum supplere, sat esse existimans in his, quæ possunt mandato generali expediri, præmissa cautione ratihabitionis, ipsos consanguineos pro absentibus admitti. qua ratione perpensa, cùm Romanus Pontifex in dicto capitulo nonnulli. §. primo. potius ex rigore, odioq́;odioque literas ad lites impetrantium, quàm ex iusta iuris ciuilis consideratione induxisset, mandatum speciale requiri ad harum literarum impetrationem, æquitate cam decisionem temperans, statuit, hoc mandatum non esse exigendum à consanguineis, nec ab his, qui sine mandato agere possunt. Constat etenim in PRAXI, eum rigorem ita temperatum esse, vt nec ab extraneis mandatum speciale exigatur ad harum literarum impetrationem, sicuti testantur gloss. in dicto capitulo nonnulli. §. vltimo. & Cassador. decisione 1. de procuratoribus in fine. Quo sit, vt minimè congrua sit Doct. responsio, quæ dictat in dicto §. vltimo. ideò admitti coniunctos in exigentibus mandatum speciale, quòd ea res parui esset præiudicij, nec enim ita est, vt ipsi existimant. Et deinde restitutio in integrũintegrum non solet præiudicium inferre ei, cuius nomine petitur, & tamen ipsimet Doct. fatentur, non posse à coniuncto, nomine coniuncti absentis eam postulari absq;absque speciali mandato. multò minus mihi placet, quòd Communem sententiam defendens scribit Ioannes Crott. in dicta l. si constante. dicens: nequaquam probari in dicto §. vltimo. posse literas ad lites impetrari à consanguineis sine mandato, sed tantùm illud ibi statui, coniunctum eas sine mandato, coniuncti nomine impetrantem, falsi vitium euadere. NāNam hanc considerationem verba dict. §. vltim. excludunt in hunc, qui sequitur modum. Sancimus, vt si aliquis super aliqua quæstione, de cætero sine speciali mandato domini, literas Apostolicas impetrare præsumpserit, & literæ illæ non valeant, & ipse tanquam falsarius puniatur, nisi fortè de illis personis extiterit, à quib. non debet exigi de iure mandatum. Hactenus Decretalis constitutio, ex qua manifestè cōstatconstat, literas Apostolicas ad lites posse tutò & validè impetrari ab his, à quibus de iure necessariò mandatum non exigitur, nec esse mandatum ad hanc impetrationem exigendum ab his, qui de iure sine mandato agere possunt. Deducitur ergò ex præmissis in integrum restitutionem, nequaquam posse peti absq;absque mandato speciali, etiam ab eo, qui coniunctus est, & id verè probari in dicta l. patri pro filio. Cui minus aptè satisfacere conatur Deci. in dicto cap. cùm M. dicens ibidem non probari Communem Doctorum opinionem, cuius inductio apparet ex intellectu verborum Iurisconsulti ita scribentis: patri pro filio omni modo præstanda restitutio est, licet filius restitui nolit, quia patris periculum agitur, qui de peculio tenetur. Ex quo apparet, cæteros cognatos vel affines alterius esse conditionis, nec aliter audiri oportere, quàm si ex volũtatevoluntate adolescentis postulent, aut eius vitæ sit iste adolescens, vt meritò etiam bonis ei debeat interdici. Ex his sanè verbis Deci. existimat sufficere adolescentis tacitam voluntatem, quæ à lege præsumitur, cùm ex ea voluntate tacita, admittat lex ipsa cognatos, iuxta textum in dicta l. sed & hæ. vnde pater potest etiam filio contradicente restitutionem istam petere: cæteri verò cognati minimè poterunt ipso adolescente inuito: benè tamen admittentur ipso absente, nec expressim contradicente ex voluntate eius tacita, & à iure præsumpta. Atq;Atque ita Decius Iurisconsulti verba subtiliter interpretatur: verùm hæc interpretatio refellitur planè ab Accursio omnium consensu probato, qui voluntatem expressam exigit, nec tacitam sufficere, palàm asseuerat. Prætereà absentis & ignorantis nulla est voluntas tacita, vbi expressa deficit: is enim, qui absens est, nec consensum expressim præstitit, tacitè consentire non videtur. Nam vt consentire quis tacitè videatur, requiritur præsentia l. qui patitur. ff. manda. Vel scientia text. insignis in l. 2. §. vltimo. ff. soluto matrimo. qui probat, filiāfiliam absentem, nec tamen furiosam, dementémue, minimè tacitè consentire, vt pater dotem exigat. Ita si quidem scriptũscriptum est, vbi enim sapit, scire eam exigimus, vt videatur non contradicere.

Superest tamen perpendere, num in cap. constitutus. de in integrum restitutione, probetur quidquam, quod huic receptæ sententię præiudicet. Nam & ibi frater pro fratre restitutionem in integrum postulauit, nec in eo capite mentio fit specialis mandati. Sed Panormitanus ibi colum. vltim. ex aliorum mente scribit, mandatum speciale fratrem illum habuisse, nec hic intellectus abhorreret à veritate, siquidem in his Decretalium concisis decisionibus, non semper mentio fit omnium, quæ ad rigorem processus, & ordinis iudicialis exigũturexiguntur, quod frequentissimè contingit. Sic & gloss. in dicto cap. constitutus, adnotauit, eam restitutionem

6

*non potuisse peti, sine alterius fratris mandato speciali. Cæterùm ex nouioribus quidam, & is eruditione insignis, in relectione dicti cap. constitutus. aliter eam decisionem intellexit, ex professo opinatus, eum fratrem ideò admissum fuisse sine mandato, ad petendam in integrum |

p. 53

restitutionem, quòd consors esset litis: quod etiam Felin. notauit post alios in cap. coram. 2. colum. de offic. deleg. eundem intellectum facilè admitterent Decius, & Ripa in dicto cap. cùm M. numero 58. quippe qui aduersus Panormitanum opinentur, consortem sine mandato esse admittendum, etiam in his, quæ mandatum requirunt speciale, inducentes optimũoptimum textum in clemen. religiosus. de procur. Ex qua apparet, absq;absque licentia Abbatis posse religiosum esse procuratorem pro consorte litis: tametsi alioqui non posset hoc nunus exercere, nisi ex Abbatis licentia. Imò vt religiosus pro consorte agat, non est mandatum necessarium, nam sine eo potest agere pro consorte, vt existimant Cardina. in dicta Clemen. religiosus. Felin. & Deci. in dicto cap. cùm M. colum. 3. contra Antoni. ibid. Duo tamen sese offerunt, quæ minimè patiuntur ita intelligi tex. in dicto cap. constitutus. Primùm, quòd ibi ante litis contestationem petebatur in integrum restitutio, & tamen Deci. Ripa, & frequentissimè omnes, quoties admittendum esse censent litis consortem, præmittunt litis contestationem, cùm ante eam cōsorsconsors litis pro consorte agere nequeat. text. in l. 2. C. de consort. eiusd. lit. l. si petitor. ff. de iudic. Secundum quod Abb. & Felin. in dicto c. cùm M. negant, consortem litis, etiam lite contestata admittendum esse ad ea, quæ speciale mandatum requirunt, hoc probantes ex eo, quòd nec coniunctus admittatur, qui maiorem potestatem à lege habere censentur, cùm et is agere possit, etiam lite nondum contestata, nec oberit Clem. religiosus. quę id tantùm probat, religiosum pro consorte admittendum sine licentia Abbatis: non tamen ad ea, quæ exigunt speciale mandatum. Quibus sanè perpensis, non procedit planè, & absq;absque controuersia prædictus intellectus, nisi dixeris coniunctum maximè fratrem simul & consortẽconsortem litis, etiam ante litis contestationem, admittendum esse ad petendam in integrum restitutionem.

Nonò erit aduertendum, tutorem, curatorem, œconomum, prælatum, ac cæteros habentes administrationem alieni patrimonij, absq;absque mandato speciali, restitutionem in integrum postulare posse, quemadmodum notant Innocent. Abb. num. 6. & alij Communiter in cap. suscitata. de in integrum restitut. argument. l. si actor. C. de appellatio. nam & hi sine mandato speciali iuramentum calumniæ præstant. tex. & ibi Bart. Communiter receptus in l. 2. §. quod obseruari. C. de iureiuran. propter calumniam. Abb. & omnes in cap. Imperatorem. de iura. calum. glos. vlt. ab omnibus recepta in c. in pertractandis. eo. titu. Regia l. 24. titu. 11. part. 3.

Decimò, adnotandum est, non esse necessariũnecessarium speciale mandatum ad defendendum aliquem in causa restitutionis in integrum, licet ad eam tractandam, & ipsam restitutionem petendam ex præmissis tale mandatum exigatur. Innocent. & Abb. in dicto cap. suscitata. nume. 5. Cassador. decis. 2. titu. de procurat. Aegidius à Bella Mera. decisio. 283. optimus text. in l. qui proprio. §. item quæritur. ff. de procuratori. secundum vltimum intellectum, gloss. ibi. quam Paulus Castrensis post alios sequitur.

CAPVT VII.

EST adeò frequens forensia tractantibus, pignorum & hypothecarũhypothecarum prosequutio, præsertim earum, quæ vxoribus ad dotem cōsequendamconsequendam iure competunt, vt nec alienum ab instituto, nec prorsus inutile sit, aliqua hac dere, quæ sæpius in cognitionem incidunt, veluti quodam compendio explicare, prius traditis his, quæ generalia sunt, & solent certis quibusdāquibusdam distingui adsertionibus. Quarum prima & præcipua est: vxor pro restitutione dotis tacitam hypothecam habet, à lege, inquam, inductam in omnibus mariti bonis. l. v

1

*nica. §. & vt plenius. C. de rei vxor. actio. §. fuerat. Institu. de actionib. cap. ex literis. de pignor. |

p. 54

& licet idem ius, maritus habeat pro consequenda dote eidem promissa, hanc partem hoc in loco, vti minus frequentem omittemus: primam propositionem ad bona, quæ paraphernalia dicuntur extendentes, nam si maritus hæc bona administrauerit, pro eis recuperandis, vxor tacitam hypothecam habet. l. vbi adhuc. C. de iure dotium. & ibi glos. l. vlt. C. de pact. conuent. vbi hoc doctores passim adnotârũtadnotarunt. Quibus accedit Iason in dicto §. fuerat. nu. 41. Regia l. 17. titu. 11. part. 4.

Quod iure verum est: modò intelligamus hanc hypothecam, quo ad bona ista paraphernalia non inesse cum priuilegio prælationis. glos. in l. si ego. verb. sed condici. ff. de iure dotium. quam existimant singular. esse, eam sequuti Alexan. consil. 36. lib. 6. colum. 2. Cremensis singul. 145. Commendant idem Alexan. & Ias. in l. maritus. C. de procurato. Ioan. Campe. de dote. 1. part. q. 8. Deci. consil. 521. Salycet. in l. assiduis. §. vltimo. C. qui potio. in pigno. hab. Antonius à Fano de pignori. 2. part. membro. 4. nume. 63. Ex quibus hanc opinionem Communem esse opinor, sic denique est intelligenda glos. indicto c. ex literis. verb. obligata. quæ negauit vxorem quantum ad parapherna ius taciti pignoris habere.

Eodem pacto est accipiendum, quod scribit glos. in dicto. ex literis. & in §. fuerat. nempe vxorem pro consequenda donatione propter nuptias, quoties eāeam sibi adquisierit, minimè posse vti iure tacitæ hypothecæ, id etenim procedit, quo ad priuilegium pręlationis, siquidem simpliciter etiam in hoc casu tacitam hypothecam vxor habet, sicuti ex l. 2. C. de bonis, quæ liberis, obseruant Innocent. Abb. & alij Communiter in dicto cap. ex literis. Iason in dicto §. fuerat. nume. 40. & ibi Zasius nume. 14. Anton. Fanensis dicto membro 4. & numero 64. optimus text. in dicta l. vbi adhuc. sensit glos. in dicta l. assiduis. verb. suo tempore, quamuis Ludoui. Gomezi. in dicto §. fuerat. nume. 39. contendat, nec simplicem hypothecam, vxori pro conatione propter nuptias consequenda iure competere. Illud verò procul dubiò certi iuris est, vxorem agentem ad dotem, posse ius tacitæ hypothecæ cum prælationis priuilegio exercere in bonis propter nuptias donatis, secundum Innoc. Abb. & Doct. in d. c. ex literis. & Fanensem dicto nume. 64.

Secunda conclusio. Hypotheca tacita pro restitutione dotis vxori à lege concessa, præfertur priori, eidemq́;eidemque tacitæ hypothecæ. dicta l. assiduis. dicto §. fuerat. glos. per text. inibi in dicto capit. ex literis. Regia l. 33. titu. 13. parte 5. idémque priuilegium expressæ dotali hypothecæ competere, vt priori tacitæ præferatur, tradit Sali. in d. l. assiduis. in prin. quem sequitur Anto. Fanersis dicto 4. membro. nu. 99.

Tertia conclusio. Hypotheca tacita pro dote competens, non præfetur priori expressæ. glos. in dicto §. fuerat Conmuniter ibidem recepta secundum Ias. num. 72. Ludoui. Gomezi. nume. 27. Zasium nume 24. similis glos. in dicta l. assiduis. & in dicto op. ex literis. quarum opinionem CōmunemCommunem esse fatentur, eam sequuti Bal. Nouel. de dote 1. par. col. 1. & Anto. Fanens. dicto 4. membro. nume. 98. disputant hac de re latius Abb. & Balb. in dicto cap. ex literis. Ioan. Igneus in q. an rex Franciæ. num. 138. optimè Ioannes Corasin l. qui liberos. ff. de ritu nuptiarum. nume 117. quod ipse omitten dum esse duxi propter legem Regiam. 33. titulo 13. part. 5. quæ hanc cōmunemcommunem sententiam probat, & quia ea verior mihi semper visa fuit.

Quarta conclusio. Hypotheca tacita pro dote vxori competens, præfertur expressæ posteriori. Bald. Angd. & Salic. in dicta l. assiduis. Dinus in regula qui prior. de reg iur. in 6. num. 12. vbi hoc ipsum existimat procedere in priuatis, nullum habentibus priuilegium prælationis, ratione tacitæ hypothecæ eis à iure concessæ, ex l. 1. C. rem alien. gerent. idem optimè notat Nicolaus Boërius in additionibus ad Dinum. Alexand. consil. 58. nume. 5. lib. 7. Ant. à Fano dicto membro. 4. nume. 97. Et probatur hoc ipsum argumento à sensu contrario in dict. l. Regia 33.

Quinta conclusio. Hypotheca expressa pro dote competens, nequaquam pręfertur expressæ priori. Siquidem hypotheca dotalis, prælationem habet respectu prioris hypothecæ tacitæ, non prioris expressæ, quod sensit gloss. in dicta l. assiduis, vbi expressim hoc tenet Salycet. colum. 2. Socin. in l. 1. colum. vlti. ff. solut. matrimo. & ibi Ripa 2. colum. Antonius Fanens. dict. membro. 4. num. 102. Ioannes Corasi. in dict. l. qui liberos. nume. 117 probatur hoc in reg. qui prior. de reg. iur. Cui tantùm derogatum est in hypotheca tacita, vel expressa, respectu prioris tacitæ: non autem in hypotheca etiam expressa respectu prioris expressæ. Atq;Atque ita hanc opinionem Communem esse fatentur Socin. Ripa. Fanensis, Corasius in dictis locis, & Iason in dict. l. 1. colum. 2. lectione 2. Tametsi ipse Contrariam probare & defendere conetur, sequutus Ang. Perusinum in Authen. de æqualitate dot. §. his consequens. quo in loco existimat, posteriorem expressam hypothecam pro dote competentem, pręferendam esse priori non tantùm tacitæ, verùm etiam expressę. Quod à vero alienũalienum est: & frequentiss imè à iuris vtriusq;vtriusque Professoribus improbatum.

Præter hæc est etiam præmittendum, quòd prædium emptum ex mea pecunia, & ad eius solutionem mihi specialiter obligatũobligatum, iure expressi |

p. 55

2

*pignoris, hoc mihi tribuit priuilegium, vt pro ea pecunia consequenda, præferendꝰpræferendus sim prioribus creditorib. etiam expressam hypothecam habentib. tex. sing. in l. licet. C. qui pot. in pigno. hab. cui conuenit Regia l. 30. tit. 13. part. 5. Est igitur non infrequens dubitatio, an ea hypotheca præferatur priori hypothecæ dotali tacitæ, vel expressæ? Et profectò quibusdam visum est, priorem dotalem hypothecam etiam tacitātacitam, huic expressæ hypothecæ præferendam esse, per text. insignem in Auth. de æqualitate dotis. §. his consequens est. collat. 7. ex Nouella constitutione 97. Scimus, inquit Iustinianus, nonnullas hypothecas ex priuilegijs à legib. ipsis concessis, tempore posteriores cùm sint, vel antiquioribus creditoribus præferri, nempe cum quis pecunia sua effecerit, vt vel nauis ematur, extruatúrue aut reficiatur, vel fortè domus exædificetur, vel etiam ager comparetur, aut aliud quiddam. In omnibus enim hisce, posteriores creditores, quorum pecunijs res, vel comparatæ, vel renouatæ sunt, potiores sunt his, qui vel multò antiquiores existunt: Quæsitum est igitur, si mulier prætendens in vetere dote, & augmento priuilegium, quatenus tamen id priuilegium, vt prædictum est, seruatur, prioribus præualêre velit creditorib. veniat autem & alter creditor, qui licet posterior sit tempore, prætendat tamen, suis pecunijs comparatam, quæsitamúe, vel nauem, vel domum, vel agrum, & conuenire, vt in his reb. quæ suis pecunijs comparatæ, quæsitæúe sint. prædictum priuilegium habeat, vtrum dotem oporteat etiam huiusmodi præferri, an verò alijs quidem creditoribus, qui talia non prætendunt, præualêre debeat? his autem cedere, quandoquidem per ipsorũipsorum substantiam ea res quæsita fuerit. Ac longa sanè deliberatione de his habita, inuenire tamen non potuimus, iustè mulierem tali alicui cedere priuilegio. Vnde secundum hæc volumus, vt quamuis alterius tandẽtandem pecunijs, aliquis comparasse agrum, aut refecisse domum, aut etiam prędium emisse videatur, nequeant tamen id genus priuilegia mulierib. opponi. Hactenus verba Iustiniani, quibus hanc opinionem probare conantur Accursius ibi verb. agrum. Specula. tit. de oblig. & solutio. §. 1. nu. 45. Bartol. Alber. Fulgosi & Salyc. in l. interdum. ff. qui potior. in pigno. habeant. Pau. Cast. & Iason in l. creditor. in 1 ff. si cert. pet. Matthæ. de afflictis decis. Neapo. 306. Horum verò authoritas ita hanc opinionem persuasit, vt veluti magis Communis apud Regia tribunalia recepta sit, & tamen ea potest pluribus rationib. impugnari, licet comprobetur forti, validáue inductione, siquidem tacita dotalis hypotheca, præfertur expressæ posteriori, quemadmodum superius dictum est. Igitur & in specie d. l. licet. idem erit admittendũadmittendum, vt tandem expressa hypotheca, cuius ibi mentio fit, minimè pręferatur priori dotali hypothecæ, cùm priuatus aduersus dotem, in hoc nullũnullum habeat à iure concessum priuilegiũpriuilegium, nisi quis velit asserere, expressam hypothecam, vbi ea contracta fuerit pro solutione pecuniæ, quæ ad emptionem prædij obligati, mutuata fuit, hoc habere priuilegium, vt dotali priori hypothecæ tacitæ, vel expressæ præferenda sit, ob speciale quoddam ius.

Sed & contra vulgò receptam sententiam, facit, quòd Nouella constitutio, à qua eius probatio absumitur, expressim loquitur, in priuatis habentib. tacitam hypothecam, ratione quadam speciali, vel pecuniæ mutuatæ ad emptionem pignoris, vel ad eius refectionem. Mirum etenim non est, hos creditores iure huius tacitæ hypothecæ, nequaquam pręferendos esse priori hypothecæ dotali, cùm tacita hypotheca, quantum ad prælationem, non habeat regulariter tantātantam vim, quantam habet expressa. Nam expressa in specie d. l. licet. prioribus expressis etiam præfertur, non sic tacita, quòd omninò manifesti iuris est, & eodem textu probatur. Quòd veró Nouella constitutio loquatur in tacitis hypothecis, constat dum dicit: non nullas hypothecas ex priuilegijs à legib. ipsis concessis, & præterea, quia mutans pecuniam alteri ad emendam aliquam rem, eandem rem emptam, iure pignoris obligatam habet pro illius pecuniæ solutione. gl. in Auth. quo iure. C. qui

3

*poti. in pigno. hab. vbi Bald. & Ang. non audent recedere à gl. opinione, quia secundũsecundum eos Communis est, dicit eam gl. magistram Ias. in dicta l. creditor. Simpliciter apꝓbansapprobans sequuntur eandem sententiāsententiam Alex. in l. si cùm dorem. §. vlt. col. 3. ff. solut. matrim. Campezi. de dote. 4. part. q. 7. Chassanæ. in catalogo Gloriæ mundi, part. 12. consideratione 99. col. 6. & probatur in dict. §. his consequens. vbi nulla mentio fit expressæ hypothecę in hoc casu, quo constat, vt inibi apparet, hypothecāhypothecam competere, igitur ea tacita est. Deinde iustinianus parem esse censet hunc casum ei, quo quis mutuat pecuniam ad refectionem domus, vel nauis, in qua ꝗdẽquidem specie, mutuanti tacita hypotheca à lege datur l. interdum. ff. qui pot. in pigno. l. 28. tit. 13. par. 5. Ergo & mutuanti ad emptionẽemptionem alicuius rei, eadem res iure pignoris tacitè à lege obligatur pro solutione mutui.

Sed contrarium expressim asserit Bar. in d. l. interdum. scribens, mutuantem alteri pecuniam ad emptionem fundi Corneliani, hoc expresso, ꝙquod ea pecunia mutuo datur ad illius fundi emptionem, habere in actione personali prælationis priuilegium, non tamen habere tacitam hypothecam, nisi dictum fuerit, quòd is fundus |

p. 56

expressè sit pro mutuatę pecuniæ solutione obligatus. idem glo. in l. quod quis. ff. de priuil. credit. vbi Zasius post alios Communiter per text. in l. quanuis. in 3. C. de pignorib. Ripa. in l. priuilegia. numero 18. ff. de priuile. credit. Sequuntur eandem opinionem Communem esse dicentes Salyc. in dicta Auth. quo iure Bal. Nouell. de dote. part. x. num. 35. Anto. Fanensis 2. membro 5. partis. nume. 3. Et Ripa in l. senatusconsulto. nu. 10. ff. quib. caus. pign. tacitè contra. Quibus suffragatur tex. argumento à sensu contrario in dicta l. licet, vbi apposita expressa hypotheca, in fauorem mutuantis ad emptionem fundi, præfert̃præfertur in eo fundo prioribus etiam expressis hypothecis. Igitur non adiecta hypotheca expressa, nulla competit mutuanti, nec hypotheca tacita, nec prælatio pignoris iure, quanuis si velimus priorem sententiam defendere, poterimus huic rationi satis facere, non admittentes argumentationem à sensu contrario, aduersus expressam Iustiniani Nouellam constitutionem, ex qua deducitur, mutuanti ad emptionem prædij competere tacitam hypothecam eodem pacto, quo iure conceditur mutuanti ad domus refectionem, cui tacita datur a iure cum prælationis priuilegio. Rursus & hæc vltima consideratio diluitur, & comprobatur collectio à contrario sensu, quia ex Nouella Iustiniani non satis liquet, tacitam hypothecam à lege concedi mutuanti ad emptionem prędij alicuius, neq;neque enim ibidem hoc apertè probatur, sed potius esse quasdam hypothecas, quæ expressæ vel tacitæ possunt dari, quibus à iure concessum est priuilegium prælationis. Et deinde dum dicit, parem esse hypothecam competentem mutuanti ad emptionem, illi quæ competit mutuanti ad refectionem, sic est accipiendum, vt hypotheca expressa competens mutuanti ad emptionem, habeat idem ius prælationis, quod habeat tacita à lege concessa mutuanti ad refectionem. Vnde non probatur ex his, tacitam hypothecam à lege dari mutuanti ad emptionem alicuius fundi, & ideo licet res sit dubia, opinio Bartol. Salycet. & aliorum post Accurs. in dicta l. quòd quis. verior & frequentiori Calculo recepta videtur. Cui & illud accedit, quod res vendita, habita fide precij, nisi aliud actum sit, non est venditori pro precij solutione obligata. tex. in l. quidam fundum. ff. de in rem verso. Bart. & alij communiter in l. si cùm dotem. §. vlt. ff. soluto matri. vbi Alexan. col. 3. scribit, hanc opinionem CommunẽCommunem esse: idem fatentur eam sequuti Iason in dicta l. creditor. Ripa. in l. si ventri. §. in bonis. ff. de priuile. cred. colu. 2. eandem sententiam sequuntur idem Ripa in d. l. priuilegia. Zasius in dicta l. quod quis. Ant. à Fano de pignorib. 4. parte. numero 35. & 36. & Chassanæ. dict. considerat. 99. columna 6. quo in loco etiam scribit eam esse Communem.

Ex quibus cessat obiectio prima, quam aduersus principalem adsertionem fecimus, id tamen, quod Bartol. in dicta l. interdum, obiter adnotauit, nempe mutuanti pecuniam ad emptionem fundi, eo pacto, vt is sit pro solutione obligatus, competere tacitam hypothecam, falsum est, cum expressa ex eo pacto competat, Item aduersus principalem conclusionem, ꝙquod dict. l. licet. etiam sit aduersus hypothecam dotalem admittenda, probat ea iuris regula. Si vinco vincentem te, à fortiori vincam te. l. de accessionibus. ff. de diuersis & temporalibus præscriptionib. Mulier etenim in hypotheca dotali, vincitur à priori habente expressam hypothecam, & tamen hic vincitur à posteriori, habente expressam vel tacitam hypothecam, ratione mutui ad refectionem, vel emptionem domus dicta l. licet. & l. interdum. Colligitur ergo euidenter, habentem expressam hypothecam ratione mutui facti ad emptionem fundi, in eodem præferendum esse mulieri habenti etiam expressam priorem & dotalem hypothecam. Huic verò obiectioni responderi poterit, regulam, ex qua argumentationẽargumentationem collegimus, non procedere, vbicunque datur diuersa ratio vincendi, quemadmodum probatur in capitu. authoritate Martini de concessione præbendæ in 6. gloss. in dicta l. de accessionibus. & ibi Bartol. quem alij sequuntur. Abbas & Felinus in capite pastoralis. in princip. de offic. ordinarij. Roman. consil. 436. & Socin. consil. 28. libro 4. Sic sanè cùm in hac specie, quam tractamus, diuersa ratione vincatur vxor, à priori creditore habente expressam, & hic prior à posteriori habente hypothecam priuilegio legis munitam, mirum non erit, si dispar ius prælationis inter hos constitutum fuerit, quòd apertius sit, si consideremus, mulierem in hypotheca dotali, præferri habenti tacitam hypothecam posteriorem, iure mutui facti ad refectionem, text. in d. §. his consequens. & tamen mulier non pręfertur priori habenti expressam hypothecam, cui posterior habens tacitam ex mutuo ad refectionem, præferendus est, d. l. interdum. ECCE qualiter hæc posterior hypotheca, vincit priorem expressam, & non vincit mulierem, quæ à priori vincitur. Hoc ipsum ostenditur, quia mulier in hypotheca dotali, præfertur habenti priorem tacitam ratione mutui ad refectionem, secundum Petrum à Bella Pertica, Albertum Angel. & Salycet. in dicta Auth. quo iure Anto. Fanens. de pignorib. secundo membro 5. part. nu. 16. hic verò priuatus ratione mutui ad refectionem, præfertur priori habenti expressam, qui quidem ab vxore |

p. 57

non vincitur. Verum est, quod gloss. in dict. §. his consequens. verb. posterior. per text. ibi. Cynus in dicta Authen. quo iure gloss. item in dicta l. assiduis. Bald. Nouell. de dote. decima parte. limit. 14. tenent expressè, priorem etiam tacitam hypothecam iure mutui ad refectionem, pręferri mulieri habenti posteriorem dotalem hypothecam. Quorum sententia forussimè fulcitur verbis d. §. his consequens. dum dicit posterior creditor, quasi omninò secus dicendum sit in priore creditore, nisi velimus ea verba interpretari, quo ad creditorẽcreditorem habentem expressam ex mutuo ad refectionem, vel ad emptionem, vt hic si posterior sit, non præferatur mulieri habenti priorem, si verò prior sit dotali posteriori hypothecæ. præferendus sit. Nam opinio Petri Communior est.

Constat tandem ex præmissa disputatione difficilem esse d. l. licet. interpretationem, qua probauimus, eiusdem constitutionis priuilegium non esse admittendũadmittendum contra priorem dotalem hypothecam, siquidem licet hæc sit frequentiꝰfrequentius probata opinio, contrariam tamen tenuerunt Bald. Nouell. de dote. x. parte. num. 3. Cæpola cautela 124. & Anto. Fanens. de pignorib. par. 5. membro 2. numero 17. asserentes, habentem expressam, & si posteriorem hypothecam ratione mutui ad refectionem, vel ad emptionem fundi facti, præferendum esse priori hypothecæ, etiam expressæ dotali. Nec existimet quisquam Bal. Nouellum dicta x. parte. nume. 35. priorem sententiam Communem esse asseuerare, cum inibi Nouellus tractet quæstionem gl. in d. Auth. quo iure, quæ plurimum ab hac differt. Illud sanè nequaquam omittam in PRAXI, & in exacto huiúsce controuersiæ examine, potiores mihi videri partes Accursij, Speculat. Bart. Alberi. & aliorum, quorum in initio quæstionis mentionem fecimus.

Sed & præcedentibus non parum conuenit inquirere, ꝗdquid iure statutum fuerit, circa hypothecam dotis, cuius vera numeratio nequaquam apparet, tametsi maritus eam recepisse confessus sit. Et Accursius in dicta l. assiduis. verbo datæ. in specie adserit, illius constitutionis priuile

4

*gium doti verè numeratæ, non autem ei, de cuius numeratione aliter, quàm mariti confessione non apparet, competere, quasi ita graue præiudicium minimè sit tolerandum, nec admittendũadmittendum ex sola mariti confessione, potissimum aduersus eum, qui hæres mariti non est, nec eiꝰeius confessioni stare tenetur. dictam glos. dixêre sing. Bald. in capit. contingit. de do. & cont. col. 5. & in rubr. C. de priui. dotis. columna 3. Alexand. in l. 1. numero 35. ff. soluto matrimo. Ioan. Lupi. in rub. de donat. §. 15. & 33. Et eam vbique seruari testatur Paulus Castrensis in d. l. 1. colum. vlti. tradunt eius intellectum latè Bald. Nouel. de dote. parte. x. col. 2. Iason in §. fuerat. nu. 73. & 91. de actioni. post Angel. ibi Soc. in d. l. 1. nu. 70 Alex consil. 142. lib. 5. Decius consil 96. Anto. Rub. consi. 78. Aymon consi. 40. Matthæ. de afflict. in constit. Neap. lib. 3. rub. 24. nu. 34. Tiraq. de retr. conuentionali. §. 4 gl. 6. nu. 14. ex quibus aliquot hoc in capite colligam, q̃quam potiora sunt, ad huius quaestionis qualem qualem expedititionem.

Primùm confessionem dotis receptæ emissam à marito matrimonio constante, si vera dotis numeratio non probetur, habere vim donationis factæ inter virum & vxorem, quemadmodum quibusdam visum est: argumento text. in l. qui testamentum ff. de probation. l. cùm quis decedens. §. Titia. ff. de legat. 3. Quibus probatur, confessionem factam in testamento pecuniæ receptæ, aut debitæ ab eo, vel ei, cui testator legare non potest, minimè validam esse, donationemq́ue, & legatum præsumi, atq;atque eo titulo factum, vt fraus fieret legis prohibitioni. Sic maritus, qui matrimonio constante, fatetur dotem ab vxore recepisse, de cuius vera numeratione non constat, eam quantitatem vxori donare videtur, eamq́ue donationem dotis acceptæ nomine ob id factam fuisse præsumimus, vt prohibitio donationis inter virum & vxorem effugeretur. Hac ratione opinionem istam sequuti sunt Ioan. Andr. in Specul. tit. de donatio. inter vir. & vxor. in princ. gl. & Bart. in l. si diuortio. ff. de verb. oblig. nu. 3. Bart. in l Papinianus. ff. de donat. inter virũvirum & vxorem in dicto §. Titia. Bald. Nouell. de dote part. x. numer. 6. 7. & 18. eandem approbant, eam esse Communem asseuerantes Angel. Aretin. in dicto §. fuerat. num. 14. Alex. Imolensis consi. 45. num. 9. lib. 1. Bart. Soci. in l. 1. ff. solut matri. nu. 101. Mari. Soci. in consil. 61. lib. 1. col. 3. Claudi. in d. l. si diuortio. nu. 7. hoc ipsum præmittit Abb. in cap. & si necesse. col. 1. de donat. inter vir. & vxor. & conantur latè pluribus rationibus defendere Mari. Soci. consil. 65 lib. 1. Idem pleriq;plerique alij scripsêre, qui passim à iunioribus citantur, potissimum à Feli. in cap. si cautio. de fide instrum. num. 72, & alijs, quorum statim mentionem faciam.

Sed quod etiam matrimonio constante, præfata dotis receptæ confessio facta, censeatur potius spe futuræ numerationis, quàm animo donandi, expressim opinantur Anchar. consilio 307 Roma. consilio 445. col. 3. Salyc in l. 2. nu. 3. C. de dote caut. non num. Roma in d. l. si diuortio. nu. 6. Ioan. Campe. de dote. 1. part. q. 52. Ias. in d. §. fuerat. num. 93. Felin. in capit. si cautio. nume. 71. Aymon Sauillia. consil. 40. col. 1. Quibus adstipulatur ea ratio, quòd vbi alia causa potest adsumi, nunꝗ̈nunquam donatio præsumitur. l. si id ꝙquod aurum. ff. de solutio. l. cum de |

p. 58

indebito. ff. de probationib. spes etenim futurę numerationis satis est in hac specie perspicua, & ideo donationis titulus omnino abest. Deinde si donatio hic præsumeretur, & ea esset proculdubio morte mariti confirmata, vt statim ꝓbabiturprobabitur, quo pacto decisum est in l. vlt. & Authen. ibidem adscripto, etiam post obitum mariti, eius hæredibus competere, exceptionem non numeratæ dotis. Ad idem optimus tex. in Auth. de temporib. non solut. pecu. §. sin aũtautem vers. vbi enim. quo aperti iuris esse probatur ex sola morte mariti, non esse ius vxori acquisitum ex illa confessione receptæ dotis, ꝙquod quidem esset, si verè donatio ex ea præsumeretur. His accedit tex. in l. si voluntate. C. de dot. pro miss. quæ statuit, posse maritum petere eam dotem, quam recepisse confessus fuerit. Igitur palàm est. eam confessionem factam fuisse spe futuræ numerationis, nec quidquam iuuat dicere, hæc loca esse accipienda & intelligenda de confessione facta ante matrimonium, siꝗdemsiquidem hoc in eis minimè explicat̃explicatur ad tex. in d. §. Titia. & in l. qui testamentum. Non est admodum difficilis respōsioresponsio, cum loquantur in dotis receptæ confessione, quæ à marito facta fuit in vltima voluntate, quo tempore, nullo pacto poterit considerari spes futuræ numerationis, & ideo præsumenda est donationis causa.

Quam ob rem ego opinor, hanc secundam opinionem iure veriorẽveriorem esse, tametsi mediam quandam sententiam tenuerint Imola in l. si constante in princ. col. vlt. ff. solut. matr. & ibi Ioan. Crottus. 2. lect. fol. penult. Soci. in l. 1. ff. eo. tit. num. 100. Aret. consi. 86. col. vlt. idem Aret. in d. l. si diuortio. nu. 4. & ibi Alex. col. vlt. GozadinꝰGozadinus consil. 28. num. 21 dicentes: ex confessione receptæ dotis facta á marito, tunc donationem præsumi, quando ea facta fuerit matrimonio constante, & adiecta renunciatione exceptionis non numeratæ dotis, alioqui non præsumi donationem, sed potius censeri id factum, spe futuræ numerationis. Facit ad hoc text. in l. si quis delegauerit. ff. de nouat. Et quanuis iuxta notata in l. si ex cautione. C. de non numerat. pecunia. ea renunciatio apposita eidem confessioni minimè valeat, nihilominus ex ea colligitur animus donandi. Atq;Atque ita hanc mediam opinionem sequutus, scribit Communem esse Alexand. in consil. 142. colum. 2. lib. 5. quo in loco diligenter hanc quæstionem tractat. Quòd si confessio dotis receptæ facta à marito, matrimonio constante, donatio censenda est, ex hoc deducitur, præmoriente marito confirmari, & omninò validam effici, sicuti reliquæ donationes, quæ inter virum & vxorem fiunt: Imò & hæc absq;absque reali traditione, ratione confessionis, quæ in loco traditionis habetur, efficacem vim consequitur. gloss. insignis in l. quod desuo. C. non numerata pecunia. ibidem recepta communiter. Barto. in d. l. Papinianus. & idem in d. §. Titia. Paulus Castrensis in consilio 384. libro 2. ad finem. Alexand. in d. l. si diuortio. colum. vlti. & consil. 45. num. 6. lib. 1. & consil. 26. num. 2. libro 2. Iason in d. l. si diuortio. numero 8. idem in l. 3. §. si vir. ff. de adqui. possess. numero 17. Felinus in d. cap. si cautio. numero 77. & alij frequenter, Quorum opinionem eam sequutus, dicit Communem esse Bald. Nouell. de dote. parte. 10. num. 7. Idem fatetur Socinus in d. l. 1. nu. 71. & consil. 70. col. 1. lib. 4.

Secundó hinc apparet, non competere mulieri ob hanc confessionem, ius tacitæ hypothecæ, nec ius prælationis, nec aliter eius causam tractandam fore, quàm solet iure tractari causa donationis inter virum & vxorem, quod omnes fatentur, præsertim Soci. in d. l. prima. numero 85. & columna vlti. Nouellus d. 10. parte. priuilegiorum dotis. nume. 18. Calderi. consil. 3. de donat. inter virum & vxorem. Alexan. consi. 142. libro 5. colum. 1. Crottus in d. l. si constante. lectione 2. fol. pe. ex quibus Alexand. Calderi. Nouel. & Campecius de dote. 1. parte quæst. 53. scribunt non tantum prioribus creditoribus hanc confessionem non nocere, sed nec posterioribus, quo ab aliorum mente colligitur, dum existimant, hanc confessionem simulatam esse, nec fraudis suspicione carere.

Tertiò inde apparet, hanc confessionem, seu potius donationem ex ea præsumptam, posse à marito expressè, vel tacè ante mortem reuocari, & verè reuocatam censeri, quantum ad bona post confessionem alienata. l. si maritus. C. de donat. inter virum & vxorem.

Quartò itidem constat, in hac specie, vbi iure donationis fungitur ista confessio, nihil referre sint elapsa tempora opponendæ exceptionis nōnon numeratæ dotis, vel non: vt Socinus probat in d. l. 1. colum. penult. Igitur enim de donatione inter virum & vxorem potius, quàm de dote cauta non numerata, & ideo non est considerandum, quòd tempora opponendę exceptionis sint elapsa.

Quintò eadem ratione à plerisq;plerisque animaduersum est, donationem hanc inter virum & vxorem

5

*præsumptam ex prædicta confessione dotis receptæ, minimè effici validam, & statim irreuocabilem per iuramentum, à confitente præstitum Nam licet donatio inter virum & vxorem alioqui expressa & vera iuramento confirmetur, quod in rubrica de testamentis. 2. parte. numero 5. tradidimus: hæc tamen, quippe quæ simulata sit, & omninò præsumpta, iuramento non confirmatur, quod præter alios adnotârunt Barto. in d. §. Titia. Cynus in l. 1. ad finem. C. de sacros. eccl. Soci. in d. l. 1. num. 98. |

p. 59

idem Bart. in l. Aurelius. §. quidam. ff. de liberat. Roma. consi 293. & consi. 44. col. 2. Signorolus consi. 106. Deci. consi. 202. col. 2. Iason in d. §. fuerat. num. 86. Gozadi. consil. 28. num. 25. Areti. consi. 74. Ripa. lib. 3. resp. cap. 6. Aymon consil. 81 in princ. Mart. Socinus consil 65. colu. 8. & consil. 66. colu. 7. idem expressiùs consil. 61. col. 3. lib. 1. vbi hanc opinionem fatetur Communem esse. Idem adserit eam sequutus Curt. iunior consi. 95. col. 2. eandem sententiam probant Ioa. Lupi. in rub. de donat. §. 51. num. 4. Bal. Nouel. de dote parte. 10. num. 10. Ioan. Crott. in d. l. si constante. 2. lectione. nume. 107. nec oberit dicere, quòd is qui iurauit, non possit postea allegare, dotem receptam non fuisse, cùm eius periurium & ꝓpriampropriam turpitudinem alleget. Nam aduersarius visus est remittere iuranti periurij exceptionẽexceptionem surgentem ex iuramento præstito in vtilitatem ipsius, secundum Imol. in cap. cùm contingat. de iureiur. nu. 76. vers. item attende. Et profectò absq;absque controuersia videtur procedere frequentiori Doctorum consensu dicta opinio. vbi maritus iurauit, se centum dotis titulo recepisse, quasi iuramentum istud, quod assertionis est, & præteritum actum respicit, non possit efficere validam donationem à iure præsumptam, siquidem indecens sit, hanc vim vel vllam aliam tribui iuramento, ex quo quis iam periurium commiserit non recepta ea dote, vt præsumitur. Qua ratione vtuntur Signorol. d. consil. 106. col. 2. & Ioan. Imol. in d. cap. cùm contingat. nu. 85. versi. sed aduerte. Vnde si maritꝰmaritus confessus fuerit recepisse centum in dotem, & promiserit eorum solutionem, eandemq́ue promissionem iuramento firmauerit, iurans ea soluturum, tunc hæc à iure præsumpta donatio iuramento confirmaretur, sicuti donatio inter virum & vxorem expressim facta iuramento, iuxta CommuniorẽCommuniorem sententiam, valida statim & irreuocabilis fit. Atq;Atque ita in specie ista tenuerunt apertè Imol. d. num. 85. Bald. Nouellus d. nu. 10. Ioan. Lupi. di §. 51. Ripa. d. resp. 6. & nouissimè Aymon d. consil. 81. hoc deducens ab his, quos modò citauimus, nam hi frequentissimè loquuntur, vbi maritus iurauit, se dotem recepisse, & distinguunt iuramentum istud ab eo, quo vir iurat dotẽdotem soluere vxori, vel eius hæredibus, quo fit, vt & hi Doctores planè senserint, donationem præsumptam ex confessione dotis receptæ, confirmari iuramento, quo maritus eam dotem soluere promittit, sed contrarium probant Roma. d. consi. 44 Socin. in d. l. 1. num. 98. sensit Marian. Socin. idem consi. 65. colum. 8. & 66. colum. 6. dum distinguit, donationem inter virum & vxorem verbis expressis factam ab ea, quæ præsumpta est, & colligitur ex confessione receptæ dotis. Huius opinionis ratio adsumitur à glo. in l. 3. C. plus valere quod agitur, Communiter recepta secundum Alexand. in l. nemo potest. col. 4. ff. de legatis primo. vbi constat, contractum simulatum non confirmari iuramento. Quæ tamen ratio non omnino conuenit ꝓpositæpropositæ decisioni, in qua minimè tractamus de comprobatione, aut viribus confessionis receptæ dotis, quæ simulata est, sed de confirmatione donationis, quæ minimè simulatur, sed à iure præsumitur. Confessio etenim receptæ dotis, vtpote simulata, iuramento non confirmatur: at donatio ex ea confessione à iure præsumpta, confirmabit̃confirmabitur quidem iuramento, quo maritus soluere dotem promittit, cùm hæc donatio, licet sit præsumpta, non tamen est simulata. Et ideo horum Doctorum opinio suspecta videtur, & contraria his, quæ ab alijs hac de re frequentius traduntur. Quin & Ioan. ab Imola in dicto capitulo cum contingat. numero 85. tentauit, & in ibi Alciatus constanter adserit, iure veriùs esse, donationem præsumptāpræsumptam ex confessione receptæ dotis etiam confirmari iuramento, quo maritus iurauit, se illam dotem recepisse. Vtuntur sanè hac ratione, quòd hæc confessio, quantum ad vim donationis, nequaquam facta fuerit in fauorem incapacis, siquidem vxor capax est huius donationis ad effectum, vt ea morte, vel aliâs confirmetur: atque ideo excludi Barto. & aliorum in ductiones collectas è Iurisconsulto in dicto §. Titia. & in dicta l. qui testamentum, quibus in locis confessio fit in vtilitatem eius, qui ex testamento capere non poterat.

Ego sanè iure veriùs esse opinor, confessionem dotis receptæ, constante etiam matrimonio factam, etiāetiam adhibita renunciatione exceptionis non numeratæ dotis, in dubio factam censeri potius spe futuræ numerationis, quàm titulo donationis, sicuti superius adnotaui. Et tamen vtcunq;vtcunque fit, licet permittatur quandoq, ex hac confessione donationem pręsumi, satis probatur iure opinio Cyni, Bart. & aliorum, ex qua diximꝰdiximus donationem istam non confirmari, nec statim irreuocabilem esse, quanuis maritus iurauerit dotẽdotem recepisse. non enim conuenit huic iuramento, quo quid præteritum adseueratur vis confirmandi contractum inualidum. Et præterea satis est, donationem ex prædicta confessione præsumi, cùm forsan ea fuerit admodum aliena à mente confitentis, qui spe futuræ numerationis confessionem præmiserit, nec oportet tot simul ab eo actu deduci, scilicet, donationẽdonationem præsumptam, & deinde, cùm ea inualida sit & reuocabilis, iuramento irreuocabilem fieri. Nam vbi donatio inter virum & vxorem palàm fit, verbis equidem expressis apertè id donatore profitente absque vlla iuris præsum|

p. 60

ptione, quæ solet fallax esse, & quandoque aduersus veram intentionem induci. Tunc profectò admitti potest opinio Communis, qua traditum est, donationem inter virum & vxorem iuramento confirmari. Non ita dicendum est de ea donatione, quæ ex confessione dotis receptæ, facta forsan spe futuræ numerationis, deducitur. Imò & eadem ratione Romanum sequutus, existimo idem esse, nec donationem hanc ita præsumptam confirmari iuramento, quo maritus promisit ac iurauit dotem illam vxori eiusq́;eiusque hæredibus soluere.

Quòd si velimus tenere, confessionem istam dotis receptæ, factam præsumi, etiam constante matrimonio, spe futuræ numerationis potius, quàm iure donationis, tunc ea confessio marito eiúsue hæredibus nocebit, post elapsa tempora opponendæ exceptionis, non numeratæ dotis: vel si renunciatum fuerit huic exceptioni, iuxta notata in l. 1. & l. vltima. C. de dote caut. non numerat. ac deniq;denique si iuramentum à marito præstitum fuerit, erit hæc res tractanda & iudicanda ex his, quæ traduntur in l. vlti. C. de non numera. pecu. & in l. si ex cautione. eod. tit. vbi post alios optimè, eruditè & diligenter scribit Emanuel à Costa Lusitanus 9. fallen.

Quandoq;Quandoque tamen, etiam si non constet dotem verè numeratam fuisse marito aliter, quàm ex eiꝰeius confessione, verè præsumitur eam numeratam fuisse, siue fiat confessio ante matrimonium, si

6

*ue eo constante, nempe quando mariti confessionem præcessit instrumentum dotale, quo dos ipsi marito fuit promissa. text. insignis in l. in contractibus. §. Sed quoniam C. de non numerata pecunia. illis etiam, inquit Imperator, securitatibus, quæ post confectionem dotalium instrumentorum de soluta dote, vel ex parte, vel in solidum exponuntur, nullam non numeratæ pecuniæ exceptionem penitus opponi. Hactenus ille text. quem in hunc modum, vt ea confessio vim habeat veræ dotis, & omninò numeratæ, intellexerunt inibi PetrꝰPetrus, Cynus, Fulgos. Salyc. Paulus Castren. ac Ioan Andræ. in Speculo tit. de donatio. inter virum & vxor. in rub. Barb. in Authen. de tempo. non solut. pecuniæ. in princ. num. 6. Roma. consil. 445. idem in l. si constante. nu. 44. ff. soluto matri. Paulus de Cast. cons. 384. lib. 2. idem & Alex. in l. penult. §. si vir. ff. solut. matri. Anchar. consil. 307. Angel. Paul. & Soci. numero 95. in l. 1. ff. solut. matrimo. Bald. Nouell. de dote parte 10. num. 18. Felin. in cap. si cautio. de fide instru. nume. 82. Matth. de Afflict. decisi. 402. Anto. Rubeus consil. 78. in fi. Aymon Sauilli. consil. 40. colu. 1. quorum opinio Communis est. Et probatur in dicto §. sed quoniam. cùm dotale instrumentum etiam dicatur id, quo dos marito fuerit promissa, vt notatur in l. exigere dotem. ff. de iudic. tametsi secundum gloss. Bald. Bart. & Alberi. in d. §. sed quoniam. ibi dotale instrumentum possit referri ad id, quo maritus semel confessus fuit, se dotem recepisse, quasi geminata ex interuallo confessio, excludat exceptionem nōnon num. dotis. Quod modò non disputo, sat enim est, eum tex. priorẽpriorem interpretationem cōmodècommodè pati, vt ꝓbetprobet Communem sentent. à qua Aret. discedit in l. 2. §. creditum. ff. si certum pet. nu. 27. ex text. in l. vlti. C. de dote caut. non num. colligens, tunc admittendam esse exceptionem non numeratæ dotis, quando post dotis promissionem, maritus confitetur se eam recepisse. In dotibus, inquit Iustinianus, quas datas esse dotalib. instrumentis conscribi moris est, cùm adhuc nulla datio, sed pollicitatio tantum subsequuta sit. Quibus verbis visum est Aretino, minimè excludi exceptionem non numeratæ dotis, licet maritus post dotis promissionem fuerit confessus eam recepisse. Vnde difficilis est ea opinio, quam frequentissimè receptam esse diximus. Nisi intellexerimus verba dict. l. vlt. vbi promissio dotis, non ex interuallo, sed in continenti in eodem ferè dotali instrumento præcessit, vel eam pollicitationem, cuius inibi fit mentio, interpretemur esse tacitātacitam, deductam equidem à confessione dotis receptę iuxta text. egregium in l. si voluntate. C. de dotis promiss. cuius ad hoc meminit Soci. in dicta l. 1. numero 95. quæ inductio comprobatur ex text. in Auth. de tempori. non sol. pecuniæ. collat. 7. dum inquit. In nullo discernentibus nobis, siue mulier tanquam offerens dotem conscribat, siue pater, siue alter quispiam. Nam hîc ipsa mulier offerre, & polliceri dotem, videtur ex eo, quòd conscribat dotali instrumento, quo maritus dotem receptam esse confitetur. Igitur si post dotis promissionem ex interuallo maritus confiteatur eam recepisse, locus erit Doctorum sententiæ, qua receptum est, eo in casu exceptionem non numeratæ dotis opponi non posse. His suffragatur dictio, post, quæ in dict. §. sed quoniam, interuallum significat, quemadmodum sensere glo. Bartol. Bald. & Alber. ibi, & colligitur ex his, quæ traduntur à Tiraquello in l. si vnquam. C. de reuo. donat. verb. postea.

Sic ex confessione receptæ dotis, probatur dotem verè numeratam fuisse, vbi præter hanc confessionem adsunt aliquot alia adminicula, quibus satis possit iustè præsumi dotem verè numeratam fuisse, quod argumento textus in l. cùm fidem. C. de non numer. pecu. notant Bald in rubri. C. de priuil. dot. nume. 6. Felinus cap. si cautio. num. 81. de fide inst. Soci. consil. 122. lib. 3. col. 5. Decius consil. 536. numero 9. Ludo. Gozad. consilio 28. numero 7. Quorum |

p. 61

opinionem communem esse fatentur, eam sequuti Soci. consi. 82. col. 2. lib. 3. & Aymon consil. 40. nume. 4. Gozadi. consil. 42. nume. 13. & probatur authoritate Salyc. qui in l. si mater. C. de contrahend. emptio. scribit, standum esse confessioni & assertioni mariti in cōtractucontractu emptionis profitentis, fundum illum emi pecunia vxoris, vbi ex aliquot indicijs hæc confessio appareat verisimilis: sequitur eum Decius, consil. 96. addit tamen Bal. sufficiens, ad hoc esse indicium, si maritus post dotis receptæ confessionem alimenta diu vxori exhibuerit. quod exemplum refellitur à Baldo Nouello, de dote, parte 10. numero 15. Socino in dicta l. 1. numero 80. & 94. Felin. in dicto numero 81. Crotto in dicta l. si cōstanteconstante. 2. lectu. folio penultimo. Gozadino dicto consil. 28. numero 23. ac 32. & meritò. cùm hæc alimenta potius amore coniugali, quàm ratione receptæ dotis præstari soleant, & ex coniugali amore procedant, vnde aptius erit exemplum, si probetur, partem illius dotis, quam fatetur maritus recepisse, verè numeratam fuisse, nam præsumitur totam dotem verè marito solutam esse. Item & illud, si vltra mariti confessionem vnius testis accesserit testimonium, quo vera dotis numeratio asseueretur. His etenim indicijs satis comprobatur vera dotis numeratio, & ideò tunc huic doti priuilegia à iure veris dotibus concessa, iure optimo competere magis Communiter receptum est.

Est & alia in hac re species, vbi præsumitur, omninò dotem verè numeratam fuisse absque vlla non numeratæ dotis exceptione ex mariti confessione, cùm is confessus fuerit dotem recepisse ab extraneo, qui non sit vxoris pater, tunc etenim censendum est, verè dotem numeratam fuisse, nec vlla potest opponi exceptio non numeratæ dotis, secundum Baldum in rubri. C. de priuileg. dotis. numero 6. Nouell. in dicta 10. parte. numero 14. Iason in dicto §. fuerat. numero 89. Decius consilio 536. numero 9. Ioan. Lupi. in rubr. de donatio. §. 30. nume. 12. Hippoly. Singul. 345. Rubeum consil. 78. colum. vltima. allegant hi ferè omnes Sali. in Authent. sed iam necesse. C. de donatio. ante nupt. decepti profectò: cùm is hoc tantùm scripserit, confessionem factam à marito receptæ dotis à socero, ipsi marito, non eius creditoribus obesse? factam verò acceptæ dotis ab vxore, nec ipsi marito nocere. Qua distinctione palàm Salyce. his, qui eum allegant aduersatur, siquidem socerum ab vxore distinxerit Salycetus: at ipsi idem in socero, quod in vxore adnotârunt, argu. l. 3. §. qui in eiusdem. ff. de donatio. inter virum & vxor. Nec eorum sententia defendi iustè potest, quippe quæ manifestè contraria sit verbis Iustiniani in Authen. de tempo. non solu. pecuniæ. dum ibidem scribitur in nullo discernentibus nobis siue mulier, tanquātanquam offerens dotem conscribat, siue pater, siue alter quispiam. Verùm si post mariti confessionem receptæ dotis ab vxore, extraneus qui nec mariti socer, nec tutor, curator, negociorúmue gestor sit ipsius vxoris, eam dotem marito promiserit, eiusq́;eiusque promissionem maritus acceperit, dos verè numerata, ac verè soluta dicitur, nec vlla exceptio marito, nec alijs eius, scilicet hæredibus, aut creditoribus ratione non numeratæ dotis competit, quemadmodum tradiderunt Barto. Paulus & alij in l. penulti. §. si vir. ff. soluto matrimonio. pulchrè Bald. in l. pollicitatione. C. de donatio. ante nuptias. Et Bart. Soci. consil. 130. lib. 4. numero 18. Felin. in d. cap. si cautio. nume. 83. quasi ea promissio ab extraneo facta, vim habeat solutionis, sicuti delegatio. l. quamuis. §. interdum. ff. ad Velleia. text. singul. in l. vir ab eo. ff. de iure doti. qua ratione idem erit, vbi ab extraneo, qui iure delegationis, vel aliàs debitor erat dotalis quantitatis ipsi vxori, marito promissa dos fuerit, ac postea processerit cōfessioconfessio mariti asseuerantis, dotem ab vxore recepisse, verè equidem recepit, loco numerationis ipso nomine debitoris contentus, sic etiam si isthæc delegatio appareat apud me, nihil refert promissio processerit à tutore, curatore, vel administratore bonorum vxoris, cùm & hi debitores sint ipsius vxoris, & proprio eorum nomine marito ab vxore delegato, dotem promiserint.

Cæterùm egregia est dubitatio, vbi confessionem dotis receptæ præcesserit dotale instrumentum, quo marito dos fuerit promissa, & tamen post dotis promissionem ante confessionem, maritus æris alieni accepti ratione, bona propria expressè vel tacitè pignori, & hypothecæ subiecerit, an dotalis hypotheca his creditoribus præferatur? Quibusdam visum est dotalem hypothecam pręferendam fore, authoritate Ioannis Andræ. & aliorum, qui existimârunt in hoc casu, dotem censeri verè numeratānumeratam ob præcedentem promissionem, & sequutam dotis receptæ confessionem. Quòd si verè numerata dos censetur, locus est Iurisconsulti responso in l. 1. ff. qui potior. in pig. hab. vbi scribitur, in hypotheca dotali, non tempus veræ solutionis aut numerationis, sed promissionis dotalis & matrimonij contractus attendi, & ideò Matth. de Afflic. deci. Neap. 402. ita in hac specie respondit, dicens: sic ex concordi sententia à Regio Prętorio decisum fuisse, vt sanè d. l. 1. locum habeat non tantùm, vbi constat vera dotis numeratio, sed etsi ea pręsumatur ob præcedentem dotis promissionem, & sequutam eius receptæ confessionem. Quamuis Bald. Nouel. d. 10. par. nu. 18. sequatur contrariācontrariam sententiāsententiam scri|

p. 62

bens: hanc dotalem hypothecam minimè fore præferendam creditoribus, quibus post dotis promissionem, ante eius receptæ confessionem maritus bona iure hypothecę obligauerit.

Est item hoc in tractatu animaduertendum, confessionem receptæ dotis à marito ante matrimonij contractum emissam, in dubio factam censeri spe futuræ numerationis, non iure donationis, nisi animus donandi alioqui appareat. l. 1. C. de dona. ante nupt. Quæ ita intelligenda est, secundum Io. Andr. in Spec. rub. de dona. inter virum & vxor. Bald. & Ange. in l. penult. §. mulier. ff. sol. matr. Alex. consil. 142. col. 2. lib. 5. Areti. consil. 86. col. 2. Bal. Noue. de dote. 10. part. nume. 7. Socin. in l. 1. ff. solut. matri. nume. 75. & 100. sensit Bart. in l. si constante. num. 100. eo titu. & hanc esse opinor magis receptam à Doctoribus, opinionẽopinionem, vnde hæc confessio marito, eiusq́;eiusque hæredibus nocebit, quoties exceptioni non numeratæ dotis locus non sit, vel ex legitima renuntiatione, temporis præscriptione, iuramẽtoiuramento, aliáue ratione eius vsum impedienti, quod omnes fatentur.

De creditoribus mariti difficilis est quæstio, an & hi eodem iure, quo maritus sint censendi? Et regulariter receptum est, posse creditores aduersus vxorem agentem ex confessione dotis receptæ, vti exceptione non numeratæ dotis. tex. optimus in l. si cui. C. de nōnon numerat. pecu. glo. in hunc sensum ab omnibus probata in d. l. assiduis. quam in d. l. 1. & in d. §. fuerat. passim Iuniores sequuntur post alios, quorum peculiarem nuncupationem omittimus eò, quòd statim ad huius regulæ intellectum & varias interpretationes plures referendi sint authores, qui huic opinioni subscripsêre. Plura etenim traduntur ad faciliorem huius cōtrouersięcontrouersię cognitionem, è quibus aliquot seligenda sunt, quandoquidem cætera facilimè poterunt & depræhendi & explicari. Primùm etenim apud omnes satis manifestum est, hanc regulam esse intelligendam, procul dubio, quando creditores intra tempora marito à lege definita, exceptione non numeratæ dotis vtuntur. Quòd si ea tempora præterierint, non esse creditores, ad excludendam vxorem hac exceptione vtentes, audiendos, adserunt Bartol. Angel. & Salycet. in d. l. assiduis. Bartol. in l. si constante. nume. 100. Areti. consil. 86. colum. secunda. Alexand. in l. 1. nume. 35. ff. soluto matrim. idem Alex. cōsilconsil. 90. nume. 5. libro 3. Quorum opinionem sequuntur dicentes, eam Communem esse Bald. Nouell. de dote. parte 10. nume. 12. Matthæ. de Afflict. decis. 402. nume. 10. Anton. Rube. consil. 78. nu. 4. & 9. Aymon consil. 40. nu. 6. Et eam etiam probat atq;atque eligit. Imol. in cap. ex literis. nume. 12. de pignorib. quibus adstipulatur text. in l. pecuniæ. C. de solu. ex quo apparet, confessionem receptæ pecuniæ, probationẽprobationem rei gestæ, & verę solutę validāvalidam efficere. Item quod Bartol. & Doctor. communiter scribunt in l. ita stipulatus. §. Chrysogonus. ff. de verb. oblig. dicentes, confessionem recepti mutui, post decursa tempora exceptionis non numeratę pecuniæ opponendæ, veram numerationẽnumerationem probare. Deinde eadem opinio fulcitur ex eo, quòd secundum communem, & si Bart. post glo dubitauerit. in l. si duobus in prin. ff. de iureiuran. fideiussor poterit aduersus principalem debitorem agere, ratione soluti debiti, si probauerit eam solutionem non equidem vera numeratione, sed confessione creditoris, qui fatetur, se eāeam pecuniam recepisse triginta diebus, post confessionem elapsis, iuxta l. in contractibus. C. de non numerata pecunia.

In contrariam sententiam itum est à plerisq;plerisque existimantibus, confessionem dotis receptæ à marito etiam ante matrimonium emissam, nequaquam creditoribus nocere, nec veræ dotis priuilegia consequi, licet fuerint elapsa tempora opponendæ exceptionis non numeratæ dotis. Nam & his decursis, posse creditores vti dotis non numeratæ exceptione, scripsêre Imol. in d. §. Chrysogonus. nu. 11. Rom. consi. 445. idẽidem Roma. nume. 22. Aret. nu. 7. Soci. 90. in d. l. 1. Ange. Areti. nume. 15. & Ias. 75. in d. §. fuerat. & Felin. in d. cap. si cautio. num. 84. ex tex. in Authen. sed iam necesse. C. de donat. ante nupt. vbi statutum est, semel dote constituta, cōfessionemconfessionem augmẽtiaugmenti dotalis à marito factam, in rebusq́;rebusque mobilibus constitutam, creditoribus nōnon nocere, quasi ea facta videatur in creditorum damnum, fraudémue. Sed isthæc inductio, nōnon admodum conueniens est, siquidem non eadem est fraudis suspicio in constituenda dote principali ex prima eius origine, quæ in augmẽtoaugmento, cùm id frequentissimè fiat ex simulatione & cautela potius, quàm ex vera eius numeratione, ab initio etenim solet integra dos constitui, ideoq́;ideoque non potest aptè adsumi, ex dicta Authen. aduersus Bartol. iusta & legitima consideratio.

Quod prætereà apparet, quia matrimonia nōnon solent contrahi sine dote, & ob id in constitutione dotis, non est ita facilis fraudis suspicio, sicut in dotis semel constitutæ augmento. Deinde text. in d. Authent. sed iam necesse. nihil ad propositum conducit, nam etiam si constet ex fide tabellionis, res mobiles verè datas in dotis augmentum, hæc datio creditoribus nōnon pręiudicat, quo fit, vt Imolæ, Romani & aliorum opinio ratione ista prorsus destituta sit. Sed & alia ab eisdem ratio adducitur ex l. si cui. C. de non numerata pecu. vbi cautum est, creditores posse vti exceptione non numeratæ pecunię aduersus alium creditorem, etiam si debitor ea vsus non fuerit, igitur decursis iam tempori|

p. 63

bus opponendæ exceptionis non numeratę dotis, poterũtpoterunt creditores eadem vti aduersus vxorem, quamuis maritus ea vsus intra legitima tempora non fuerit. Verùm hæc collectio deficit, si verè interpretemur decisionem imperatoris in d. l. si cui. cuius hic est sensus, vt licet aliâs nemo possit vti beneficio alteri competenti eo inuito. l. si iudex circumuento. ff. de mino. attamen creditor, inuito debitore, poterit vti exceptione non numeratæ pecuniæ debitori cōpetẽticompetenti, secũdũsecundum Bal. Paul. Sali. in d. l. si cui. Nec ex hoc sequit̃sequitur id creditori licere eo tempore, quo debitori nōnon licuisset. Imò sicut debitor ipse post tempora à iure statuta, non posset ea exceptione vti, ita nec eius creditores, quod ex eadẽeadem l. si cui in prin. & in vltimis verbis colligunt Salycet. ibi Alex. in l. 1 nu. 35. ff. solut. matrimo. & post alios Anto. Rube. dict. consi. 78. nu. 4. optimus text. in l. 1. §. vlt. ff. de bono poss. contra tab. & in l. 1. §. sed si quis. ff. de separationib. Sic sanè erit intelligendus tex. in l. si quis post hac. C. de bonis proscrip. qua decisum est, fiscũfiscum posse vti exceptione dotis non numeratę aduersus vxorem illius, cuius bona fisco ob crimen addicta fuerint. Nam id procedit intra tempora à iure definita ad exceptionem hanc opponendam. Resoluto etenim iure authoris, extinguitur & ius successoris. text. in cap. 1. §. rursus. de controuers. inuestitu. His igitur constat, non satis munitam esse vltimam sententiam Imolæ, & Romani aduersus Bartol. nec tamẽtamen omninò tutam opinamur esse Communem opinionem. Quam ob rem breui quadam vtar distinctione, ad huius controuersiæ resolutionem. Nam aut confessio dotis receptæ fit constante matrimonio, aut ante ipsum matrimonij contractum. priori equidem casu locus est, ni fallor, posteriori sententiæ, quæ dictat, non pręiudicare eam confessionem creditoribus, etiam post tempora opponendæ exceptionis non numeratæ dotis: quod ex pluribus probari potest. Primò Bartol. & alij, qui priorem opinionem sequuntur, in hunc sensum eam videntur accipere magis Communiter. Deinde in dict. l. si constante. nume. 100. dum Bart. distinguit, confessionem ante matrimonium emissam ab ea, quæ eo constante fit, dicens: primam nocere creditoribus, non sic vltimam? nihil aliud sensit, quàm confessionem constante matrimonio contingentem non obesse creditoribus, etiam transactis temporibus exceptionis opponẽdæopponendæ, alioqui nullũnullum discrimen esset inter confessionem istam & eam, quæ matrimonium præcesserit. His item accedit, quod frequentius ab eodem Bart. & sequacibus assertum sit, confessionem dotis receptæ factam matrimonio constante, in dubio animo donandi factam censeri, quemadmodum superius explicuimus: igitur nec priuilegium prælationis, nec tacitæ hypothecæ consequitur, nec præiudicium creditoribus inferre potest. Quòd si dixerimus, quandoque confessionem emissam matrimonio constante, factāfactam pręsumi spe futuræ numerationis, adhuc ob varias fraudis suspiciones, & propter contrarias authorum sententias existimamus, confessionem istam nec habere priuilegia veræ dotis, nec creditoribus nocere, etiam transcursis temporib. opponendæ exceptionis non numeratæ dotis, Atq;Atque ita præter alios in specie scribunt Paul. Castrens. col. vlti. Areti. nu. 7. in l. 1. ff. solut. matrimo. Anto. Rub. consil. 78. nume 4. Angel. Aretin. in d. §. fuerat. num. 15. Bald. in rubr. C. de priuileg. dot. 4. col. Ludo. Gozad. consil. 28. nume. 24. Licet idem Areti. consil. 86. col penult. & Bald. Nouel. de dote. part. 10. nume. 12. diuersum in hoc tenuerint.

Quòd si confessio dotis receptæ fiat ante contractum matrimonij. Bar. opinio erit admittenda, cùm propter eius authoritatem, tùm quod potiora sint eius iura. Vnde post elapsa tempora à lege instituta ad opponendam exceptionem non numeratæ dotis, confessio ista creditoribus etiam prioribus, quibus tacita cōpetatcompetat hypotheca, ac demũdemum possidenti res mariti, hypothecæ dotali subditas, nocebit. Siquidem in hac specie præsumendum est, suspicionem fraudis abesse, nec donationis titulum erga vxorem à marito ea asseueratione adsimulari. Et ideò cessant quæ à plærisq;plærisque in contrarium adduci solent, secundum Cynum in dicta Authent. sed iam necesse. 4. q. Paul. in dict. l. 1. col. vlti. & Areti. ibi nu. 7. & eundem consil. 86. col. 2. & est cōmuniscommunis opinio. Imò & idem erit, quoties cōfessioconfessio ista fit ipso cōtractucontractu matrimonij, vel paulò pòst, priusquāpriusquam carnalis commistio inter maritum & vxorem sequatur, quasi tunc non sit ita vehemens maritalis amor, sicuti solet esse post coniugalis copulæ commercium, qua ratione sic rem istam explicârunt Areti. in l. si diuortio. nu. 4. ff. de ver. obli. & Ioan. Lupi. in repe. Rub. de donatio. §. 55. nu. 2. Est tamen considerandum. quòd licet à Bart. in dicta l. assiduis. & his, qui eius opinioni Communiter consenserunt, paria iudicentur, tempora opponendæ exceptionis transacta fuisse, & maritum renuntiasse exceptioni non numeratæ dotis, etiam in præiudicium creditorum, iuxta tradita in l. 1. C. de dote caut. non numeratæ. tamen Matthæ. Mathes. notab. 193. Alex. nume. 35. & Socin. nume. 89. in d. l. 1. ff. solut. matrimo. hæc ita differre adnotârunt, vt quamuis creditores post elapsa tempora, non valeant aduersus vxorem vti exceptionem non numeratę dotis, possint liberè & iustè id agere intra ea tempora, non obstante mariti renunciatione, cùm ea non possit creditoribus nocere, argumento text. in l. si |

p. 64

vnus. §. ante omnia. ff. de pactis. l. 1. §. si culpam. ff. si quid in fraudem patr. Et quamuis non admodum probetur iure hæc differentia, quam Claudius improbat, si renunciatio fiat ante matrimoniũmatrimonium in dicta l. prima. numero 29. reijciẽdareijcienda nōnon est in hac præsertim disputatione, quæ varia efficit iuris vtriusq;vtriusque interpretum iudicia.

Ex præmissis colligi poterit qualiter sit intelligendum, quod in hac quæstione quidam adnotârunt, existimantes, dotis receptæ confessionem nocere creditoribus mariti, qui ius proprium nituntur probare non vera numeratione, sed confessione tantùm, cùm in hac pari causa potior debeat censeri dotis exactio, sic visum est Bald. Angel. Paul. Imol. & alijs in d. l. 1. ff. soluto matrimo. Bal. in d. l. assiduis. in fine. Angel. Aretin. in §. fuerat. de actionibus. nume. 15. & ibi Ias. nume. 91. quorum est maxima authoritas, secundum Bald. Nouell. dict. par. 10. nu. 16, qui dubiam esse censet hanc sententiam ex eo, quòd confessio emissa in fauorem priorum creditorum, nullam habet fraudis suspicionem: at ea, quæ dotis receptæ postea fit, non caret doli præsumptione, propter æs alienum, quo eo tempore maritus grauabatur. Quin & Alex. in dicta l. 1. nume. 35. Aretin. numero 7. Socin. nume. 88. Deci. consil. 96. ad finem. Ludoui. Gozadi. consil. 28 nume. 28. opinantur Bal. & Angeli decisionem veram esse, vbi creditores ex causa mutui, æs alienum peterent: non autem vbi ex alia causa, puta venditionis, depositi, aut locationis debitam esse sibi pecuniam asseuerarent. Cùm in his vltimis causis, locus non sit exceptioni non numeratæ pecuniæ, quæ ex consensu omnium restricta est ad causam mutui & contractum dotalem, iuxta titulum. C. de non numerata pecunia, & ei similem de dote caut. non numerat. Oportet tamen in hoc dubio paria vxoris, & creditoris iura constituere, quo ad exceptiones non numeratæ dotis, & non numeratæ pecuniæ. Nam si vel vxori, vel creditori potest exceptio prædicta opponi, impar est vtriusq;vtriusque conditio, & tenetur is, contra quem obijcitur, veram numerationem probare, vt ad pecuniam debitam possit agere. Pari igitur vtriusq;vtriusque conditione statuta eo tempore, quo exceptioni locus non est, ego arbitror confessionem dotis receptæ ante matrimonium emissam, nocere etiam prioribus creditoribus, siue ex causa mutui, siue ex alia quacunq;quacunque, quæ sola confessione debitoris probatur. Est etenim hac in specie potior dotis exactio, proptereà quòd confessio facta fuerit tempore, quo nulla adest sufficiens fraudis præsumptio, & creditorum ius non vera numeratione, sed confessione constet, cessetq́;cessetque distinctio mutui, dotis, & aliarum causarum, cùm transactis temporibus opponendæ exceptionis non numeratæ dotis, nullo pacto vxor teneatur veram numerationem ostendere: Imò id onus aduersarijs incumbat, veraq́;veraque præsumatur dotis numeratio, sed & si priores creditores veram numerationem probauerint, adhuc vxorem eis fore præferendam censeo, cùm ob confessionem emissam ante matrimonij contractum, tùm ob exclusam tempore exceptionem non numeratæ dotis, siquidem his duobus simul suppositis, frequentiori consensu Bartol. opinio admittitur contra gloss. in dicta l. assiduis. Hoc ipsum apparet euidentius, quia Bald. in dicta l. assiduis. & in dicta l. 1. quiq́;quique eum sequuntur: recepta semel gloss. opinione, eam intelligunt, vbi creditores veram numerationem probauerint: Igitur is intellectus locum habet tunc, cùm vera fuerit opinio gloss. scilicet, in confessione dotis receptæ constante matrimonio emissa: non in ea, quæ matrimonium præcesserit, quæ secundum Bartoli sententiam iudicanda est. Et ideò Baldi, & aliorum consideratio, Alexandriq́;Alexandrique interpretatio procedunt, quando vxor vtitur in exactione dotis mariti cōfessioneconfessione, quæ matrimonio constante processerit.

Secundò ex eadem distinctione, an confessio matrimonium præcesserit, vel eo constante fuerit celebrata, accipiet non incertam omninò definitionem, quod solet disputari, num ea confessio noceat futuris & posterioribus mariti creditoribus? Nam eam nec futuris credito

7

*ribus nocere colligitur ex gloss. in Authent. sed iam necesse. C. de donat. ante nupt. vbi Bart. & Doct. eam sequuntur, præsertim quando aliqua subest fraudis præsumptio, quæ in confessione dotis receptæ plærunq; subesse videtur. Sed prænotandũprænotandum est, futuris creditoribus tunc competere reuocatoriam ex titulo, si quid in fraudem creditorum, cùm de fraude constituerit, vel ea fuerit vehementer præsumpta. text. & ibi glossa secunda solutione, in l. in fraudem creditorum testamento datæ. ff. qui & à quibus Ioan. Faber colum. 3. & ibi Iason nume. 63. in §. item si quis in fraudem. de actionib. Bar. in l. ait prætor. §. ita demum. ff. de his, quæ in frau. credit. Angel. Aretin. in d. §. fuerat, nume. 14. Bal. Nouell. de dote. part. 10. num. 17. Campecius de dote 1. part. q. 53. idem Bar. & Doctor. in d. Authent. sed iam necesse. sic intelligentes glos. ibi. cùm alioqui futuris creditoribus minimè liceat petere reuocationem ex eo. titulo. l. 1. C. de iure fisci. lib. 10. dict. §. ita demum. Igitur si confessio dotis receptæ matrimonium præcesserit, nisi in fraudem posteriorum creditorum probetur eam præcessisse, proculdubio sicut prioribus nocet, ita & fortiori ratiōeratione posteriobus nocebit, nec vlla tunc fraus præsumitur. Quòd si confessio dotis receptæ contigerit cōstanteconstante matrimonio, & eam simulatam fuisse, |

p. 65

in fraudem prohibitæ donationis dixerimus, nec priorib. nec posteriobus creditoribus nocebit, sicuti hoc in capite semel adnotauimus, at si ea confessio fuerit potius emissa spe futuræ numerationis, quàm ex simulata donatione: posterioribus creditoribus nocebit eo tempore, quo locus non est exceptioni non numeratæ dotis, quod ipse colligo ex Paulo Castr. in dicta l. 1. colum. vlti. atq;atque isthæc omnia accipienda sunt, etiam si creditoribus his hypothecarum iura tacitè vel expressè competant iuxta distinctionem ab initio præmissam.

Tertiò illud huic disceptationi mirè congruit, quod Bald. Nouell. dicta part. 10. nume. 10. & sequenti, scribit confessionem dotis receptæ, siue ante matrimonium, siue eum constante cōtingentemcontingentem, nocere etiam anterioribus creditoribus, quibus hypotheca nulla tacita, vel expressa competat. Quia quoad priuilegium actionis personalis doti à iure concessum, minimè oportet, nec est necessarium veram dotis numerationem probari. Cùm priuilegia creditoribus competentia ex titulo. ff. de priui. credit. non exigant præcisè veram numerationẽnumerationem. Huic opinioni refragantur Socin. in dicta. l. 1. nume. 92. & Francisc. à Ripa in l. quæsitum. §. si sponsa. ad finem. ff. de priuilegijs creditorum. qui tamen diuersis rationibus vtuntur. Socinus etenim cōtrariumcontrarium verius esse cẽsetcenset, ex eo, quòd etiam personalem actionem creditor habens, possit vti exceptione non numeratæ dotis aduersus vxorem. l. si cui. C. de non numerata pecunia, quod non negat Nouellus, nec nos negamus, modò ea exceptio apponatur intra tempus à iure statutum. Deinde alia vtitur ratione Socinus, qua & Ripa eius sententiam probat, & si non eadem omninò sit inductio, nempe quia dicta l. assiduis, quæ veram numerationem exigit, vt locus sit priuilegio prælationis, non tantùm loquatur in creditoribus, quibus hypotheca competit, sed & in his, quibus in personam actio datur. Nam ea constitutio vetera iura, quæ dotali actioni, aduersus similes in personam actiones priuilegia concessêre, interpretatur, & ad creditores, qui hypotheca vtuntur, extendit. Igitur in omnibus est pariter ea decisio interpretanda. Hæc tamen ratio, non omninò conuincit falsam esse Nouelli sententiam, cùm transactis temporibus opponendæ exceptioni non numeratæ dotis à lege concessis, vera dotis numeratio præsumat̃præsumatur, & dos, vt verè numerata sit iudicanda. Quam ob rem ipse confessionem præcedentem matrimonij contractum distinguendam esse reor ab ea, quæ eo constante contigerit, ita quidem, vt licet posterior prioribus creditoribus, etiam personali tantùm actione munitis minimè noceat: prior tamen dubio procul eis nocebit, vt in specie docet Pau. Castr. in dicta l. i. vlti. col. perperàm relatus à Socino ibidem, nume. 92.

Quartò admonendum est, Iasonem in dicto §. fuerat. nu. 90. falsò collegisse ex Bald. & Ang. confessionem dotis receptæ, matrimonij contractum præcedentem semper creditoribus nocere, ac pro vera numeratione habendam esse, siue sit renunciatum exceptioni non numeratæ dotis, siue non, etiam intra tempora huic exceptioni opponendæ constituta. Nam & si hoc iure, & ratione Iason improbauerit, immeritò id Baldo, & Angelo tribuit. Bal. etenim in rub. C. de priuil. dot. nume. 6. & Angel. in dicto §. fuerat. nume. 15. tantùm scribunt confessionem dotis receptæ à marito ante matrimonium emissam, creditoribus nocere, si renunciatum fuerit exceptioni non numeratæ dotis, vel tempora eiusdem exceptionis opponendæ elapsa fuerint. Quod plurimum differt ab eo, quod Iason eis imposuerat.

Vltimò non est prætermittendum, quod omnium ferè vnanimi consensu video comprobari, confessionem dotis receptæ in rebus immobilibus, etiam ad emptionem æstimatis, veram esse censendam, nisi contrarium probetur, nec impugnari posse exceptione non numeratæ dotis, veræq́;veræque & palàm receptæ dotis priuilegia habituram, sicuti ex dicta Authent. sed iam necesse. præter alios colligit Bald. in dicta rubr. C. de priui. dot. nume. 6. & idem in l. in contractibus. C. de non nume. pecu. in princ. 1. quæst. Cui suffragantur cæteri, qui dictæ Nouellæ cōstitutionisconstitutionis decisionem inducunt ad intellectũintellectum glos. in dicta l. assiduis. cùm ea constitutio tractet solummodò de rebus mobilibus in dotis augmentum datis: quasi in immobilibus, nec simulatio, nec fraus ita cautè contingere possint, quin facilè deprehendantur.

CAPVT VIII.

QVI hypothecaria in rem actione agit, hac formula vti debet, vt res, quæ ipsi actori, eidemq́;eidemque creditori à lege, vel à debitore fuit pignori obligata, nec tamen tradita, ei tradatur ab eo interim tenenda, donec debitum

1

*solutum fuerit, atq;atque in hunc modum cōcipiendaconcipienda sententia est, l. si cùm venditor. in principio. ff. de euictioni. l. si fundus. §. in vendicatione. l. si inter. §. vlti. ff. de pignori. iuxta Communem interpretationem traditam in §. item Seruiana. de actioni. per Bartol. in l. rem alienam. col. penulti. ff. de pignor. actio. Antoni. Fanensem de pignorib. 8. part. membro 3. nume. 24. legimus tamen quandoq;quandoque aliter hanc actionem conceptāconceptam fuisse ita sanè, vt actor petat rei obligatæ possessorem damnari, vel ad ipsius rei restitutionem & traditionem, vel ad pecuniæ debitæ solutionem. l. 2. vbi Bart. C. si vnus ex pluri. hæred. text. in cap. ex literis. vbi Imol. Panormit. & alij de pignori. Bart. in dicto §. in vendicatione. Faber, Iason numer. 127. & nouiores in dicto §. item Seruiana. plurimùm ad hoc conducit gloss. ibidem probata in l. 2. §. item si in facto. ff. de verb. obligat. quam dicit singul. esse Bald. in l. si pacto quo pœnam. ad finem. C. de pact. Tradit Deci. in l. quatenus. ff. de regu. iur. Ad hunc modũmodum est intelligenda sententia, cuius meminit text. in dicto cap. ex literis. quæ possessorẽpossessorem condemnauit ad pecuniæ debitæ solutionem pro quantitate bonorum, quæ reus hypothecaria cōuentusconuentus possidebat, & pignori fuerat à domino obligata: Hunc etenim sensum habet, vt reus debitum soluat, tradendo bona per eum possessa, ab ipso actore tenenda, donec debitum solutum fuerit. Vel vt ea bona creditori in eum finem tradat, quòd si ea nolit tradere, debitum ei soluat, sicuti Panormi. & alij explicant ex his, quæ modò diximus, quod etiam deduci poterit à l. mulier. ff. qui pot. in pigno. habean. & l. quamdiu. C. de distract. pigno.

His præmissis, quæritur, an is, qui debitor non est, sed rei pignori. & hypothecæ obligatæ possessor, conuentus hypothecaria actione, cùm rem ipsam proprijs impensis, meliorationibus preciosiorẽpreciosiorem reddiderit, possit absolui ab actione ista, si offerat actori veram æstimationem illius rei, demptis meliorationibus, nempe precium, quod res illa iustè valeret, si non esset meliorata à possessore, licet ea æstimatio minor

2

*sit, quàm ipsum debitum pro cuius solutione fuit obligata? Et quod sit satis, æstimationem hanc à possessore solui, vt actione hypothecaria minimè teneatur, probat tex. in l. 2. C. de prædijs. & omnibus reb. nauiculari. lib. 11. vbi expressim hoc adnotârunt Bartolus. Bald. Angel. Platea. Rebuffus & Alex. in additionib. ad Bar. ibi. idem Alexan. ad Bartol. in l. si fundus. §. si res. ff. de pignori. Paul. Castrens. in l. si conuenerit. in 2. §. si fundus. ff. de pignorat. actio. Corsett. in singul. verb. melioratio. Socinus consil. 224. lib. 2. ad finem. Alber. Brunus in tracta. de augmento. 5. cōclusioneconclusione principali. versic. quinto. Antonius Fanensis in tractat. de pignori. 5. part. memb. 4. nume. 21. Quorum opinio celebris est, & in PRAXI sæpissimè in hoc Regio Granatensi Prætorio recepta, dubia tamen ex sequentibus.

Primò etenim huic opinioni obijcitur Iurisconsulti responsum in l. si fundus hypothecæ. in princip. ff. de pignori. Si fundus, inquit Martianus, hypothecæ datus sit, deinde alluuione maior factus, totus obligabitur. Sic in l. si conuenerit. §. si nuda. ff. de pignor. actione. Paulus scribit: si nuda proprietas, pignori data sit, vsusfructus, qui postea accreuit, pignori cedit. Eadem causa est alluuionis, quibus conuenit Regial. 15. tit. 13. part. 5. vnde apparet. id, quod accreuerit post contractum hypothecæ fundo obligato, eidem obligationi, & hypothecæ summissum censeri. Igitur idem & in meliorationibus dicendum erit. Sed hanc obiectionem Bartol. in d. l. 2. sic dissoluit, vt fateatur, fundi meliorationes, & itidem quod ei per alluuionem accreuerit, sicuti & ipsum fundum, pignori obligata esse: ad serit tamen possessorem ab actione hypothecaria absoluendum esse, si voluerit soluere creditori ipsius fundi iustam absq;absque meliorationibus æstimationem. Quæ quidem solutio, nulla ratione procedere potest, quod statim satis apertè monstrabitur.

Secundò aduersus Bartol. alter Iurisconsulti locus sese offert in l. Quum postulassem. §. vlti. ff. de damno infecto. vbi probatur, creditorẽcreditorem posse iure hypothecæ fundum ab emptore euincere, nec teneri eidem emptori soluere expensas, quas ipse in vtilitatem ac refectionem fundi fecerit. Ergo poterit creditor fundũfundum pignori obligatum, etiam cum ipsis meliorationibus à tertio possessore euincere, quamuis is possessor in eiusdem meliorationes impensas fecerit. Verùm iuxta Bartol. interpretationem, quæ Communis est, secundum Roma. ibi etiam emptor conuentus hypothecaria, vti poterit retentione fundi, donec ei soluantur impensæ factæ in |

p. 67

refectionem, aut meliorationem fundi, vel saltem, vt opinatur Alber. ibi emptor vti poterit retentione fundi, vt ei soluatur precium meliorationum, quatenus ex eis res ipsa facta sit preciosior, optimus text. in l. Paulus. §. penulti. ff. de pignoribus. qui hanc Bartol. & Alberi. sententiam defendit. Et nihilominus ex dicto §. vlti. l. cùm postulassem, deducitur, posse omninò creditorem fundum melioratum auocare à possessore, qui eum meliorauit, solutis meliorationum æstimationibus.

Tertiò ad idem facit text. in d. l. Paulus. §. pe. domus pignori data, inquit Iurisconsultus, exusta est, eamq́;eamque aream em it Lucius Titius, & extruxit. Quæ situm est de iure pignoris, Paulus respondit, pignoris persequutionem perseuerare, & ideo ius soli superficiem sequutam videri, id est, cum iure pignoris, sed bonæ fidei possessores, non aliter cogendos creditoribus ædificium restituere, quàm sumptus in extractionem erogatos, quatenus preciosior res facta esset, reciperent. Hactenus Paulus, ex quo apparet, non alia ratione ædificium in ea specie pignori obligatum esse, quàm quod ipsa superficies solo cedat, solum autem pignori, & hypothecæ sit obligatum. Sic ergo euidenter ostenditur eadem ratione, meliorationes factas in re pignori subdita ipsam rem sequi, & eodem iure pignoris obligari. Quo fit, vt si actor agens hypothecaria, velit æstimationem meliorationum, aut sumptus earum soluere, quatenus res sit facta preciosior, nullo pacto possit excludi à possessore soluente æstimationem ipsius rei, seclusis meliorationib. optimus tex. in l. Regia. 15. titu. 13. par. 5.

Quartò eandem partem improbat ratio, ni fallor, satis vrgens. Nam ex præcedentibus constat, meliorationes etiam iure pignoris & hypothecæ obligatas esse, & tamen proprium est actionis hypothecariæ, quod vel debitum integrè actori soluatur, vel ei tradatur res, quæ pignori est obligata. text. in dicta l. si fundus. §. in vendicatione. l. mulier. ff. qui potio. in pignor. hab. l. si cùm venditor. in princip. ff. de euictio. actio verò hypothecaria etiam ad meliorationes competit, cùm & ipsæ, vt diximus, sint hypothecæ subditæ. Consequitur igitur hinc, non posse reum inuito actore, nisi integrum debitum soluat, meliorationes retinere, nec satis erit rei æstimationem creditori agenti hypothecaria soluere eiusdem rei, attento statu prius, quàm melioraretur. His profectò rationib. opinio Bar. quæ Communis videtur, ita im pugnatur, vt planè falsa potius, quàm vera possit censeri. Nec parui refert, sit vera, an falsa communis sententia, si quidem ea recepta possessor hypothecaria conuentus, ab ea actione soluatur, nondum soluto integrè debito, nec restituta re ipsa, q̃quam iure pignoris creditori fuit obligata. Quod verò ea falsa sit, id vtilitatis affert actori, quia & si is soluat expensas factas à possessore in meliorationib. sunt tamen ij sumptꝰsumptus compensandi cum fructibus ipsius rei, post litis contestationem perceptis, iuxta text. & ibi notara in dicto §. in vendicatione. & præterea creditor re ipsa fruiturus est, & eiusdem fructus perpetuò recipiet, atque ita poterit debitam sibi quantitatem futuris temporib. integram percipere.

Non obstat dicta l. 2. quæ Bartol. opinionem nequaquam probat, si consideremus res nauiculariorum obnoxias fuisse certæ pensioni fisco

3

*soluendæ, quæ quidem pensio vel erat quota pars fructuum, vel peculiaris & definita quantitas, & hæc etiam in fisci fauorem non solet imponi maior, sed multò minor, quàm sit ipsius rei emolumentum, quod manifestum est. Contigit etenim nauicularium quendam rem propriam pensioni subditam in eum, qui nauicularius non erat, iure alienationis transtulisse, emptor veró eandem rem meliorauit, & ob id ambigi potuit, an pensio augeatur propter meliorationes? & responsum est ab Imperatore, pensionem minimè augeri ob meliorationes, & incrementum rei, imò eam soluendam esse in specto emolumento, quod res ipsa pendebat eo tempore, quo à nauiculario fuit alienata. Quo fit, vt ea constitutio non rectè inducatur ad rem hypothecæ, & pignori subditam, quasi ea res, quatenus fuerit meliorata, & quo ad meliorationum æstimationem hypothecaria actione euinci non possit, cùm in actione hypothecaria, non tractetur de augendo debito ex meliorationibus, sed de eius solutione absque vllo incremenio, attenta origine contractus. Et constat discriminis ratio, quia quo ad actionem hypothecariam, meliorationes fiunt eo tempore, quo res ipsa obligata est pignori, & debiti solutioni. Vnde meliorationes accedunt solo, at quantum attinet pensionem fisco soluendam, melioratio fit eo tempore, quo res iam nauiculariorum non est, quamobrem pensio ex meliorationib. non debetur, tametsi pro solutione pensionis debitæ ab eo tempore, quo nauicularius eam rem possederat, non negat præfata constitutio, etiam ipsam rem cum meliorationibus obligatam esse. Ex quibus constat, non posse Bartol. & aliorum, qui eum sequuntur, opinionem ex dicta l. 2. satis congruè probari.

Cæterum & si Bart. opinio admittenda sit, oportet eam in hunc sensum intelligi, vt æstimatio rei fiat, deductis meliorationibus, iuxta præsentis temporis conditionem. Aestimabit̃Aestimabitur etenim res, ac si meliorata non esset, sed tamen attento præsentis temporis valore, sicuti ex notatis in l. domos hæreditarias. ff. de legat. 1. scribit |

p. 68

Antoni. Fanensis dicto 4. membro. numer. 21. nam valoris ipsius rei intrinsecum incrementum cedit omninò in vtilitatem ipsius creditoris, cui res fuit, & est obligata. Imó vtcunq;vtcunque Barto. sententia vera sit, locum obtinet, non tantum in ipso meliorante, sed & in eius successore singulari, qui rem ipsam non meli orauerit. text. optimus in l. hoc iudicium. §. impendia. versi. sed si is, qui à me emerit. ff. communi diuid. Alexan. in l. qui exceptionem. §. si pars. ff de condict. indebiti. Anto. Fanensis in dicto 4. membro, num. 21. ad finem. quibus accedit pulchra quæstio, an is, ꝗqui possidet rem pignori obligatāobligatam, & tamen debitor non est, eamq́ue obtinet eo in statu, quo à debitore tenebatur, nullis factis in ea meliorationib. conuentus hypothecaria, possit offerre creditori agenti veram ipsius rei æstimationem, quæ minor est ipsi debito, atq;atque ex hoc ab actione absoluendus sit. Et ita fieri posse, ac iure ꝓnunciandumpronunciandum esse, respondit Maria. Soci. in consi. 224. libro 2. dicens, esse hanc nouam opinionem, & probari in capti. ex literis. de pignorib. Ego profectò nouam, & falsam eius esse sententiam opinor, nec alicubi probari posse, nam in dicto cap. ex literis. minimè probatur ex his, quæ in initio huius capitis diximus, multò minus in alijs locis, quæ à Socino allegantur, quibus respondet Antonius à Fano in tract. de pignorib. 4. membro quintæ partis principalis, numero 21. ab eodem Socino discedens.

Tandem his omnibus ad amussim perpensis, maximè dubia apparet sententia Barto. nec potest iure defendi. Quamobrem iustius erit, in hac controuersia à iudicibus definiri, rem ipsam cum eiusdem meliorationibus restituendam, seu reddendam esse creditori agenti hypothecaria, vt eam obtineat is in pignus, & hypothecam, donec pecunia debita sibi soluatur, modò prius creditor possessori soluat meliorationes, quatenus res ipsa facta est preciosior, compensatione harum meliorationum admittenda cum fructibus perceptis post litis contestationem, ex dicto §. in vendicatio. non autem cum perceptis antea, quia eos possessor, vt verus rei dominus perceperit. gloss. communiter recepta in l. emptor. ff. de rei vendic. Quòd si creditor harum meliorationum æstimationem soluere recuset, satis poterit seruari opinio Bar. ex qua reus hypothecaria conuentus si velit, nam & eum cogi posse, nondum mihi certum est, poterit soluere creditori æstimationem ipsius rei, attento eius statu, in quo erat prius, quàm melioraretur. Quin & ad hoc quandoque erit cogendus possessor, iuxta distinctionem text. in l. in fundo. ff. de rei vendicat. qua in re potissimum est æquitatis ratio eligenda, absq;absque priuatorum graui iactura.

Proximæ quæstioni accedit & alia non inutilis, siꝗdemsiquidem solet adduci in controuersiam, an pos

4

*sessor qui damnatus est vero domino rem restituere cum fructib. teneatur præstare fructusquos ex meliorationibus ab eo factis, perceperit? Quibusdam visum est eum, qui alienam rem ab eo possessam meliorauerit, quamuis alioqui ad fructuum restitutionem teneatur, cogendum non esse fructus restituere ex meliorationib. text. singular. in l. cæterùm. ff. de rei vendicat. cùm de fructibus serui petiti quæritur: improbè tamen, inquit Paulus, desiderabit petitor fructus æstimari, qui ex artificio eius percipi potuerunt, quod artificium sumptibus possessoris didicit. Ex quibus verbis hanc conclusionem existimant quidam Ang. adnotasse. Sed, vt manifestum fiat, adnotationem Angeli perperam intellectam fuisse, distinguendi sunt fructus percepti ab his, qui percipi potuerunt ex ipsis melio rationibus. Percepti etenim adhuc ex ipsis meliorationibus procul dubio restituendi sunt in specie dictæ l. cæterum. secundum gloss. ibi versi. potuerunt. cui consentiunt expressim Angel. & Fulgos. Roma. Singular. 333. Barto. in l. ratio. §. quòd si ff. de actionib. empti. idem probat glo. in l. quòd si artificem. verb. compensari. ff. de rei vendic. hi verò fructus, qui percipi potuerunt ex meliorationibus, sed percepti non sunt, etiam à malæ fidei possessore minimè debentur. text. in dicta l. cæterum Et hoc ipsum est, quod Ang. Fulgos. & Roma. ex ea deduxerunt, vnde non rectè vulgò accipitur Angeli sententia. Et licet text. in dicta l. cæterùm. expressim decidat dubium istud in meliorationibus, quarum æstimatio necessariò non est possessori soluenda, per text. in l. sin autem. §. vlti. ff. eodem titul. tamẽtamen idem erit in fructib. qui ꝑcipipercipi potuerunt ex meliorationibus, quarum æstimatio melioranti soluenda est, hoc etenim dictat ratio Iurisconsulti in d. l. cæterùm. ne meliorantis industria ei sit nocitura.

Quid igitur in bonæ fidei possessore dicendum erit, quo ad fructus ab eo perceptos ex meliorationibus ante litis contestationem? si quidem Barto. gloss. Angel. Fulgo. & Roma. de malæ fidei possessore responderunt. Et receptum est apud suprema Hispaniarum tribunalia, horum fructuum compensationem admittendam esse in hunc sanè modum, vt si æstimatio meliorationum excedat fructus, à possessore à die possessionis ex ipsa re ꝑceptosperceptos, quod superest reo ab actore soluatur: at si fructus excesserint meliorationum precium, hic excessus actori à possessore reddatur, habita ratione fructuum post litem contestatam perceptorum. textus optimus in l. sumptus. ff. de rei vendicat. quem ita PRAXIS interpretatur, & ea ratione, quoties |

p. 69

de compensatione sumptuum, & fructus tractatur, veniunt etiam in hanc computationem fructus percepti ex meliorationibus, quo fit, vt quidam censeant peioris esse conditionis eum, qui meliorauerit rem, quàm is, qui ab hoc munere & labore abstinuerit. prior etenim fructus ante litem contestatam perceptos, & consumptos bona fide, verè restituit, posterior verò eos præcipuos capit, nec reddere tenetur, secundum ea, quæ traduntur in cap. grauis. de restitut. spoliatorum, & in l. ex diuerso. ff. de rei vend. Et tamen non omninò congruit hoc discrimen, cùm prior non restituat eos fructus, sed imputet in compensationem sumptuum, quos fecerat rei ipsius melioratione, nec teneretur eos reddere, imò perciperet, sibiq́;sibique adquireret, si desoluenda meliorationum æstimatione agare supersedisset. nam & fructus, quos alioqui præcipuos possessor haberet, nec reddere teneretur, omninò compensat. l. emptor. vbi gl. versic. eos. ff. de rei vendicat.

Quod verum est in fructib. perceptis ratione possessionis, & bonæ fidei, siquidem secus erit in fructibus perceptis à possessore ratione dominij iusti & veri, nam hi non sunt compensandi iuxta gloss. vbi Angel. in eadem l. emptor. versic. superfluum. de qua alibi opportunius tractabitur. Nec oberit huic resolutioni, quod Matthæ. Afflict. scribit decisione 87. numero 6. cùm is non rectè intellexerit gloss. & Angeli sententiam in dicta l. emptor.

Verùm materiam istam hypothecariæ actionis tractanti in mentem venit Regia lex 24. titu. 13. part. 5. qua constitutum est, patrem non posse

5

*alienare bona aduentitia filiorum, quòd si ea alienauerit, manere bona ipsius patris obligata pignori, & hypothecæ ipsis filijs ad rei aduentitiæ satis factionem in hunc sanè modum, vt mortuo patre tunc possit filius rem alienatam ab emptore vendicare, cùm ex bonis paternis facta excussione, non potest iustam æstimationem rei per patrem alienatæ consequi. Ambiguum etenim est, an hæc Regia decisio iuri Cæsareo contraria sit. Nam & Azo in summa C. de bonis, quæ lib. versic. nec puto. scribit, quòd pater legitimus administrator filiusfamiliàs etiam minoris, potest res filij immobiles, in quibus pater vsumfructum habet sine decreto iudicis alienare, quanuis alioqui in huius

6

*modi rerum alienatione hoc requiratur. l. ob æs alienum. cum similibus. C. de prædijs mino. Azonem sequuntur Bald. 1. quæstio. Fulgo. Paul. Alexan. & Aretin. in l. præses. C. de trans. Bald. in l. vlti. §. sin autem æs alienum, & ibi Fulgosus & Corneus. C. de bonis, quæ libe. Baldus & Angelus in l. de re filiorum. ff. de transact. Romanus & Iason in l. filius familiâs. in fine. ff. qui satisdare cogantur. Decius consilio 209. col. 1. & alij, quorum meminit nuncupatim Andræas. Tiraquellus in l. si vnquam. C. de reuocanda donation. in princip. num. 28. Ex quibus apparet, eam opinionem Communem esse, quod & Iason fatetur in d. l. præses. col. 2. & Loazes in l. filiusfamiliâs. §. diui. num. 32. ff. de lega. 1. ac probatur id in d. §. sin autem æs alienum. hoc tamen ad Regiam legem non attinet, cùm Azonis dictũdictum sit intelligendum in alienatione necessaria, quę fit ob æs alienum, aliáue vrgente necessitate simili, quæ ipsi filiofamiliâs immineat, non in alienationibus voluntarijs. ita sanè Azo ipse loquitur, eumq́;eumque intellexêre Bald. in l. 1. in principio. ff. de rebus eorum. idem in l. si pupillorum. §. ff pater. ff. eod. Areti. in l. vlt. §. pupillus. ff. de verborum. obligat. Iason in dicta l. filiusfamiliâs. in fine. Loazes in dicto §. diui. & præ cæteris Tiraquel. vbi suprà, nume. 32 quo in loco Azonem post Alexan. in dicta l. præses. defendit à Salyce. & Iasone ibidem ex eo, quòd pater rem istam, in qua vsumfructum habet, alienat, non vt tutor, curatórue filij, sed vt legitimꝰlegitimus administrator, qui præter affectionem paternam commodum ea in re habet, & ideo præsumendũpræsumendum est, non eam alienaturum esse temerè, Regia verò constitutio ad eam ꝑtinetpertinet alienationem, quæ facta fuerit à patre sponte, nulla æris alieni, aliáue necessitate vrgente, quæ ipsi filiofamiliâs incumbat. Vnde non potuit ab hoc Azonis dicto procedere, quod dicta lege fuit decisum.

Est & alia eiusdem Azonis sub eadem Rubrica consideratio, quæ forsan ansam præbuit his, qui Partitarum iura à Cæsarum sanctionibus, iureq́;iureque Romanorum deduxerunt, vt præfatam ederent constitutionem. Et pro conseruatione inquit Azo, istarum rerum aduentitiarum, vel precium ipsarum habet filius tacitam hypothecam, & cum pater non vendidit ob æs alienum soluendum. Hactenus is author probat, patre alienante rem aduentitiam, in qua vsumfructũvsumfructum habet, absque æris alieni necessitate, filium habere tacitam hypothecam aduersus bona patris. Sed hypothecaria nusquam obtinet contra tertium possessorem, nisi prius in bonis principalis debitoris præmissa fuerit excussio. Authentic. hoc si debitor. C. de pignoribus. Regia lex 14. titulo 13. part. quinta. igitur filius non euincet, nec vendicabit rem aduentitiam a patre alienatam ab emptore, donec appareat, ex bonis patris eam consequi non posse ipsius rei precium, sicuti lege Regia sancitum est, quam ob rem quibusdam forsan videbitur. l. 1. C. de bonis matern. rei alienatæ venditionem filio concedentem, esse sanè intelligendam in subsidium, quoties è bonis paternis eiusdem rei æstimatio restitui non potest. Illud |

p. 70

ꝓfectòprofecto certi iuris est, hanc Azonis opinionem veram esse, & probari in l. cùm oportet. §. vltimo. vbi gl. Bart. Bald. & alij in §. non autem. text. optimus in l. si quis prioris. §. in illo. vbi gloss. Bartol. Bald. & Salyc. C. de secun. nupt. Socinus consil. 34. libro 1. colum. penult. Antoni. à Fano de pignorib. secunda parte. membro 4. nume. 13. Ex hoc tamen minimè sequitur, filio denegari vendicationem rei malè per patrem alienatæ, etiam si pater ipse diues sit, possitq́ue eius rei precium filio solui ex bonis patris, quod probatur in dict. l. prima. quæ secundum Accursium ibi statim in limine contractus filio euictionem concedit. Idem dictat ea ratio, ꝙquod alienatio facta à patre non tenet, text. & ibi gl. in l. vltima. §. non autem licentia. C. de bonis, quæ lib. Nam si venditio nulla est, atque filio vendicatio, vt domino iure competit, optimè colligitur, filium eam rem posse vendicare ab emptore, nulla præmissa patrimomonij paterni excussione. Nec text. in Auth. hoc si debitor. quidquam oberit. cùm hic non tractemus de re propria ipsius patris ab alio, qui eius hæres non sit possessa, tunc etenim locus est necessariæ excussioni, sed agit̃agitur maximè de euincenda ab emptore re propria ipsius agentis, qui eius verè dominus est, reiq́ue vendicationem habet eo quidem titulo, quòd à non domino fuerit alienata. Ex quibus satis, ni fallor, compertum est, Regiam Partitarum constitutionem adhuc non potuisse ab hac posteriori Azonis sententia deduci, nisi eam prauè intellectam ab illarum legum conditoribus fuisse asseueremus. Superest ergo, eam decisionem à iure Romanorum omninò alienam esse.

Sæpissimè tandem controuertitur, sitne ea constitutio admittenda viuente patre, qui rem ipsam alienauit, quidam enim opinantur, eam obtinere patre iam mortuo, quemadmodum ipsius verba dictant, nec patre viuente filium excludendum fore a vendicatione rei aduentitiæ per patrem alienatæ, quia quod in dicta lege sancitum est, iuri Cæsareo, & communi refragatur, vnde strictè accipiendum est, vt minor sit iuris communis correctio, quæ admodum odiosa & aliena à Partitarum iure videtur. & præterea viuente patre indecens est, ipsum filium à patre, eiúsue patrimonio æstimationẽæstimationem rei alienatæ in iudicio exigere l. lis nulla. ff. de iudic. & cap. vlt. de iudic. in 6. siquidem molestum erit ipsi filio litem aduersus patrem subire, cùm possit ab extraneo rem propriam iure dominij vendicare, at patre ipso mortuo facilis est huius damni, aut rei æstimationis exactio ex hæreditate, & bonis paternis, quibus huic oneri sufficientibus, iniquum propriè videtur, emptorem, qui à patre causam habet, in iudicio vexari. Alij contrariam sententiam veriorem esse censent, existimantes, etiam patre viuente, locum fore Regiæ decisioni, ob eandem rationem, quæ forsan fortius vrget patre viuente, quo quidem tempore dubium est, sitne filius futurus patri hæres, & ob id à vendicatione rei venditæ excludendus, patre verò vita functo iam omninò constat, filium non esse patris hæredem, cùm alioqui, si hæres patris sit exceptione euictionis, ab actione repellitur. l. cùm à matre. C. de rei vendit. l. vendicantem. ff. de euictionib. dicta Regia l. 24. ad finem. Deinde viuente patre non est omnino honestum à filio, eius contractum rescindi, ob eam reuerentiam qua filij parentes honorare debent. Filius ergo iuxta hunc sensum, in vita patris hac vendicatione abstinebit, aut quod magis apud Regia tribunalia receptum est, iudicibus frequenter in varias sententias euntibus, eodem pacto viuente patre erit Regia lex seruanda, sicuti eo mortuo seruaretur. Nec prorsus isthæc opinio inhumana est: patre enim bona possidente, è quibus rei alienatæ æstimatio filio solui possit, æquum erit, & rationi congruum rei vendicatione ab eodem filio minimè possessorem conueniri.

Quòd si patre viuente præfata Regia decisio locum obtinet, meritò quæritur, sitne seruanda in filio emancipato, cui de iure rerum aduentitiarum, quæ ei obuenerunt, dum esset sub patria potestate, vsus fructus fuerit adquisitus? Et quia filius iam vsumfructum rei per patrem alienatæ posset percipere, ni foret alienata, apparet ius ei competere, & permitti viuente adhuc patre, ratione illius commodi rem illam vendicare. Sed & hoc apud me eam dubitationem habet, quòd paria sint, quantum ad hanc

7

*rem, filium esse vel sui iuris iam eꝗdemequidem emancipatum, vel sub patria potestate constitutum. Nam patre alienante rem aduentitiam filijfamiliâs, statim ab eo vsusfructus tollitur, & in filium transfertur. text. singul. vbi glo. & Salyc. in l. si vsusfructus. ff. de iure doti. text. in §. finitur. Insti. de vsufru. vers. nam cedendo. iuxta intellectum gloss. & Salycet. in dicta l. si vsusfructus. & Ioan Fabri. in §. item finitur. Insti. de vsufru. quibus nouissimè accedit, non facta eorum mentione Ferdin. Loazes in l. filiusfamiliâs. §. diui. ff. de legat. 1. nume. 32. qui expressim in vsufructu legali patri in bonis filijfamiliâs competenti, loquitur, text. adducens in l. cùm oportet. §. non autẽautem hypothecāhypothecam. versi. & si quid ex vsu. C. de bonis, quæ lib. ex quo notat, ius vsusfructus à patre alienari non posse, licet vendi ipsa commoditas ab vsufructuario valeat. l. necessariò. §. vlt. ff. de peri. & commo. rei vendit. gloss. in dicto §. item finitur. & in l. arboribus. §. 1. ff. de vsufruct. sunt ta|

p. 71

men hæc ita accipienda, vt tunc demum vsusfructus proprietati per alienationem eius extraneo factam accedat, cùm ipsius vsusfructus formalis alienatio fit secundum Bal. in l. 1. C. si pignus pignori dat. sit eundẽeundem in l. res, quarum C. de iure dotium. Imolam in l. si vsusfructus. col. 1. ff. soluto matrimon. Atque ita sunt omninò intelligendi text. in dicto §. finitur. & in dicta l. si vsusfructus. & quòd ex eis Salyc. gloss. Faber & Loazes adnotârunt. non enim tradunt hi Doctores, exemplum alienationis ipsius commoditatis, nec ipsiꝰipsius rei, sed speciem constituunt, in qua proponitur alienatio ipsius formalis vsusfructus. Quo fit, maximè verum esse, quod Alberi. scribit in dicta l. 1. C. de bonis mat. nume. 4. vers. quid si pater, vbi asseuerat, patrem alienantem rem aduentitiāaduentitiam, in qua vsumfructum habet, transferre in emptorem, quo ad eius vitam, commodum ipsius rei, & sic vsusfructus vtilitatem. Nec ex hac alienatione pater vsumfructum amittit, nec is filio habenti proprietatem adquiritur. Quia secundum Bal. in dicta l. 1. C. si pignꝰpignus pignori. vbi non constat formalem vsumfructum ab vsufructuario alienatum fuisse, non fit eius consolidatio cum ꝓprietateproprietate, vel vt scribit Imola in dicta l. vsufructu. is qui habet vsumfructum alienans rem ipsam, vt contractus valeat, censetur commoditatem alienasse, non ipsum ius vsusfructus formalis. Quin & ipse vsusfructuarius rem ipsam vendens non amittit ex hoc vsumfructum, nec is extinguitur, quia videtur rem ipsam, vt alienam vendidisse, quod Bald. docet in dicta l. res quarum. Potest enim quis rem alienam vendere, vt de euictione teneatur suo quidem periculo. l. rem alienam. ff. de contrahen. emptione. Igitur constat ex his, nihil referre, sit filius emancipatus, vel sub patria potestate, quantum ad legem Regiam attinet, vbi vsusfructus per alienationem proprietati accesserit, cùm filius tunc possit agere publicè in iudicio, & pater cogatur à iudice agendi licentiam suo filio hac in re concedere, siquidem filiofamiliâs volenti agere in iudicio de his rebus, quarum vsusfructus patri non competit, pater nolens filiofamiliâs licentiam concedere ad agendum in iudicio, cogit̃cogitur à iudice eam præstare. l. vltima. §. necessitatem. C. de bonis, quæ liber. Ex quo

8

*Bar. infert in l. quid ergo. §. vsuras. ff. de contra. iud. tut. infert, ꝙquod contra filium familiâs currit præscriptio in rebus, quarum vsusfructus patri non quæritur. Sic sanè licet in rebus dotalibus matrimonio constante, non curat præscriptio contra vxorem. l. in rebus. C. de iure dotium, quia sit eo tempore impedita agere. l. prima. C. de annali except. Attamen in his rebus, quæ præter dotem parapherna nuncupantur, præscriptio obtinet, nam licet matrimonio constante vxor agere etiam de paraphernis nequeat, absq;absque licentia mariti iure Regio, cogitur tamen maritus à iudice id vxori permittere. Imò eo nolente consentire iudex eam licentiam præstare valet, Regia Taurina l. 57. quæ potuit deduci ab his, quæ adnotârunt Bartol. Imol. Paul. & Alexan. in l. si cùm dotem. §. eo autem tempore. ff. solut. matrimo. Bald. in rub. C. de contrahend. emptio. quæst. 24. Ias. in l. iusiurandum, & ad pecunias. ff de iureiur. Doct. in dicto §. necessitate. Ioan. Lupi. in rub. de donationib. §. 22. num. 5. Decius in cap. auaritiæ. in fine. de præben. Tiraquellus post leges connubiales. gloss. 6. num. 125. Et in specie hanc præscriptionem constante matrimonio in paraphernis contra vxorem procedere, scribunt Ioan. Faber in l. prima. num. 3. C. de bon. mat. Roderi. Xuares in l. 3. tit. de las deudas. libro Fori. versic. quæro vlterius. Eodem pacto in rebus aduentitijs alienatis à patre, sicut præscriptio currit à die, quo filius est effectus sui iuris. Authent. nisi tricennalis. C. de bonis mater. ita incipiet procedere ab eo die, quo etiam durante patria potestate vsusfructꝰvsusfructus patri non competit, & in filium fuerit translatus. Sed quia id rarò continget, alia vtar ratione ad probandũprobandum Regiam Partitarum decisionem etiam admittendam esse viuente patre, & filio emancipato, eiq́;eique iam vsufructu adquisito. Siquidem mortuo patre, & verè per eius obitum filio sui iuris effecto, dominoq́;dominoque proprietatis, & vsusfructus rei aduentitiæ à patre alienatæ, filius ipse non potest agere aduersus emptorem, nisi prius expenderit, & excusserit bona patris, ex quibus si possit rei æstimationem consequi, vendicare rem ab emptore nequit. Atq;Atque ita licet satis controuersum fuerit, frequentiori iudicũiudicum calculo definitum fuisse scio, legis Regiæ distinctionẽdistinctionem procedere: etiam viuente patre, & filio per matrimonij contractum, vel aliâs emancipato.

CAPVT IX.

SI IN contractu venditionis pactum fuerit ita conceptum, vt nisi placuerit vel emptori, vel venditori, liceat ab eo discedere, nullo præfinito tempore, à iure sexaginta dies constituuntur, quibus decursis non

1

*licet à contractu discedere. text. insignis in l. quod si nolit. §. si quid ita vænierit. ff. de ædilit. edict. gl. in cap. illo vos. versic. annos. de pignor. Rom. in sing. 705. & 769. Bar. in l. si ꝗsquis arbitr. 4. q. & ibi Cuman. Pau. Alex. & Iason nu. 24. ff. de verb. oblig. Quòd si in contractu dictum fuerit, licêre emptori, vel venditori quandocunq;quandocunque ab eo discedere, perpetuò quilibet eorum poterit pœnitere. text. in d. §. si quid ita vęnierit. in fin. cuius hac in parte meminêre gl. in dicto capit. illo vos. Bald. in I. 2. §. vlti. ff. qui satis. cogant. Cremens. sing. 11. Hoc ipsum proprium est eius pacti, quod vulgus de retrouendẽdoretrouendendo appellat. Nam si inter emptorẽemptorem & venditorẽvenditorem conuenerit, etiam simpliciter nullo tempore constituto, vt venditor possit venditam rem restituto precio retrahere, quandocunq;quandocunque ei licebit hoc agere, cùm ea actio personalis ex vendito sit. l. si sterilis. §. si tibi. ff. de actioni. empt. & ideo perpetua l. sicut in rem C. de præscriptio. triginta vel quadraginta annorum.

Egregia tamen est dubitatio, num ius istud conuentionalis retractus temporis præscriptione tollatur? Quod potissimum erit ad interpretationem l. 2. C. de pact. inter empt. & vendit. & l. Regiæ. 42. tit. 5. part. 5. Angel. sanè in cons. 55. in hac specie respondet, iuri offerendi precium ad rei venditæ retractum obesse præscriptionem triginta annorum, cùm ab initio contractus hoc ius venditori actione personali competat. Angelo subscripsêre Ancha. consil. 331. col. 2. Bald. consil. 303. lib. 1. num. 3. Ioan. Faber in l. cùm notissimi. num. 14. C. de præscript. trig. anno. Alex. consil. 228. lib. 6. col. vlt. Iason in l. si mater. nume. 5. C. de instit. & substit. idem Iason nu. 10. Deci. 7. Iacobinus col. 2. Claudius nume. 5. Curtius iunior 13. in l. petens. C. de pact. Deci. consi. 164. num. 4. Feli. in cap. cùm accessissent. de constit. nu. 27. idem in rub. de præscrip. num. 15. Fatentur hanc opinionem Communem esse, eam sequuti Balbus de præscript. 4. part. 5. part. princip. q. 3. Anto. Rubeus consil. 3. numero 7. Socin. iunior consil. 145. libro 1. nume. 36. Hierony. Cagnol. in l. 2. C. de pact. inter emptorem. numero 42. idem asserit Paul. Paris. consil. 92. colum. 2. lib. 3. ac probatum fuisse supremi Parisiensis Prætorij iudicio eam veram esse censentes, adserunt Ioan. Montholonius in promptuario iuris, dictione Emere. & Rebuffus in l. vnica. C. de sent. quæ pro eo, quod interest. 1. notab. num. 53. Andræas Tiraq. lib. 2. de retract. §. 1. gloss. 2. num. 7. & 29. Et licet ab ea discesserit, idem testatur Chassanæus in consuet. Burg. rub. 5. §. 1. & consil. 11. numero 9. Sic & Francis. Purpuratus scribit, hanc opinionem Communem esse in d. l. petens. numero 40. dubius tamen an vera sit. Huius eꝗdemequidem sententię pręcipua ratio est, ꝙquod ius istud, quo emptor cogit̃cogitur, priori vẽditorivenditori rem ipsam vendere, competat venditori actione quadam personali, quæ tollitur triginta annorum spacio. d. l. sicut in rem, & ideo his elapsis non poterit venditor actionem ipsam in iudicium deducere, quin exceptione legitimæ præscriptionis excludatur. Quam ob rem Angel. & alij Communiter idem esse existimant, etiam si emptor ꝓmiseritpromiserit venditori rem emptam vendere quandocunque, & quoties in perpetuum precium, quo vendita fuit, reddiderit. Quibus expressim aduersantur Fabianus à sancto Sabino in tract. de emptio. 3. q. 7. quæstionis principalis. Barbat. consil. 51. num. 9. lib. 1. Parisius d. consil. 92. num. 28. Ioan. Crottus in l. nemo potest. folio penul. versic. vlt. nota. ff. de legat. 1. Gerardus singul. 18. Alciatus in rubr. de præscrip. num. 64. Io. Igneus in l. in cognitione. num. 76. ff. ad Sillani Barbat. iterum consil. 22. vlt. dubio lib. 4. Chassanæus d. consil. 11. & d. §. 1. Potissimùm ex his rationibus. Prima, huiusmodi pactum redimendi collatum est in libe

2

*ram voluntatem & facultatem venditoris, vt possit quandocunque redimere, sed ea, quæ sunt facultatis, minimè tolluntur præscriptione. l. viam publicam. ff. de via publi. igitur in præsenti casu hæc facultas tolsi non potest præscriptione. huic verò rationi respondetur, ea, quæ sunt facultatis publicæ præscribi non posse, ea verò, quæ sunt facultatis priuatæ, esse præscriptibilia secundũsecundum Bal. in l. licet. & ibi Corne. 1. col. C. de iure de liber. text. in l. in bello §. si quis seruum. ff. de capt. l. vlti. ff. de vsucap. l. si quisquam. ff. de diuers. & temp. præscr. vel hæc prima ratio obtinet in his, quæ sunt meræ facultatis, & ad factum pertinent, non sic idem erit in his, quæ iuris sunt, & ex aliquo iure competunt, sicuti ius adeundi, quod secundũsecundum communẽcommunem omnium interpretationem in d. l. licet. triginta annorum præscriptione extinguitur. |

p. 73

competit etenim hæc facultas redimendi rem venditāvenditam ipsi venditori oblato precio iure quodam, quod ei ex conuentione adquisitum est: & ideò vt ius adeundi tollitur, ita & istud tolli potest triginta anno. spatio.

Secundò communem sententiam impetit, quòd iuri offerendi præscribi non potest. text. in l. purè. §. vlti. ff. de doli except. l. Paulus. §. vlt. ff. quibus mod. pig. vel hypo. solu. pactum verò hoc redimendi, ad precij oblationem pertinet.

3

*d. l, 2. consequitur igitur ei iuri præscriptionem nequaquānequaquam abesse, sed & hoc tollitur exeo, quòd iuri offerendi coniuncto iuri excipiendi, et tandem exceptioni nunquam pręscribitur. Bartol. in l. pignori. ff. de vsucap. quem in hoc alij communiter sequuntur. at si ius offerendi actioni coniunctum sit, posse tolli præscriptione. idem Bart. & frequentissimè Docto. fatentur, optimus text. in l. cùm notiss imi. §. 1. & sequenti. C. de præscript. trigint. vel quadragint. anno. vnde cùm ius istud offerendi venditori competat iure actionis: mirum non est id præscriptione extingui. Quòd si dixeris: iuri offerendi ex quo actio post oblationem competitura est, præscriptionem non nocere: quemadmodum Barto. probare conatur in d. l. pignori. argumento l. vlti. C. de condit. instit. l. suus quoq;quoque. §. vlti. ff. de hæredib. institue. Primùm illud respondebo, in hac specie, quam tractamus, actionem ab initio contractus venditori competere, vt ei liceat oblato precio rem venditam redimere. Deinde Bartoli conclusionem falsam esse contendam, propter d. l. cùm notissimi. §. sed cùm illud. sic etenim & idem Bartol. sibi parùm constans tenet in l. 1. ff. de condict. ex lege. nu. 4. præscribi iuri competenti ad offerendum: aliquídue agendum pro adquisitione alicuius rei. idẽidem probatur ab Accursio in d. l. cùm notissimi. §. eod. iure. verb. opponere. à quo deducitur ius offerendi, quod competit ad actionem adquirendam, tolli præscriptione. idem ibi probat Salyc. & est Communis opinio secundum Angel. Aret. in §. actionum. num. 54. de actioni. Alex. in l. si finita. §. Iulianus. num. 64. ff. de dam. infect. Francis. Balb. de præscriptio. 4. part. 5. par. principal. q. 2. sequuntur eandem sententiam Ang. & Imo. in d. l. pignori. Fanensis de pignorib. 6. part. 2. membro. nu. 19. Deci. in l. petens. C. de pact. col. 3. & consil. 164. col. vlti. Iason in l. Quamdiu. ff. de adq. hære. col. 2. Paul. de Castro. consil. 220. lib. 2. Aymon cons. 111. nume. 23. Et in tract. de antiquit. temp. 4. part. cap. circa præmissa. nume. 35. & 37. vbi sequitur opinionem Angeli. in d. cons. 55.

Tertiò Communi opinioni refragatur text. in d. l. quod si nolit. §. si quid ita vęnierit. & in d. l. 2. C.

4

*de pact. int. empt. & vend. vbi conuentio redimendirem venditam, si certum tempus præfinitum fuerit, in perpetuum ius redimendi tribuit. & prætereà vbi in promissione apponitur verbum quandocunque, vel perpetuò: non currit præscriptio, vt per illum text. volunt ibi Bald. & Ange. idem Angel. & Imol. in l. 1. ff. de vsucap. Socin. consil. 86. col. penul. libro i. Cæpola. cautela. 68. facit text. in l. prima. vbi gloss. ff. de concus. & in l. 1. C. ne rei domini. ibi: omni temporis definitione summota. Sed & hoc procedit, quo ad præscriptionem decem vel viginti annorum. nam triginta annorum pręscriptio his dictionibus minimè tollitur. de dictione perpetuò est text. in l. minor. §. statu liberum. ff. de euictio. l. prætor ait. §. hoc interdictum. ff. de noui oper. nunci. & Inst. de perp. & temp. actio. §. 1. de dictione quandocunque. gloss. notab. in cap. 1. verb. quando cunque. & ibi Bal. col. 1. de feud. dat. in vicem legis commiss. gloss. & ibi Corne. in l. 1. C. de bonis mat. idem de dictione semper, probat. text. in l. in rebus. §. vlti. C. de iure doti. adiuncta l. 1. ff. solut. matr. vbi Bald. ad finem. Hoc ipsum notat & Areti. in l. cùm stipulatus sim mihi à Proculo. 3. col. ff. de verb. obligat. Alex. in l. nemo. col. vlti. ff. de legat. 1. quibus accedunt plura, quæ à Tiraquello, Socino & alijs Iunioribus hac in quęstione traduntur, satis quidem est dictiones istas, quibus in d. §. si quid ita vænierit. & in d. l. 2. Iurisconsultus & Cæsares vtuntur, in hunc modum accipiendas esse, vt 30. annorum præscriptio vim & legis effectum obtineat, secundum Angel. in d. §. si qui dita vænierit. & eundem in d. l. nemo potest. col. 2. versic. quid autem sitè conuerso, quam interpretationem etiam contrahentium verba patiuntur, cùm & ea iusta sit & à lege procedat.

Quartò obstat fortiter communi sententiæ, quòd

5

*emptor cùm sciat se obligatum reuendere rem venditori, quoties is redimere voluerit, nullo tempore potest præscribere, quippe qui malam fidem habeat. text. in capitu. vltim. de præscriptionib. cuius ratione ad hanc quæstionem vtuntur Fabianus in. d. q. 3. Parisi. d. consi. 92. nume. 36. Felin. in rubr. de præscription. colum. penultima, versi. primo considera. Chassanæ consil. Ii. numer. 29. Gerardus. d. singul. 18. eleganter Fulgosius consil. 122. verùm in specie hoc refellitur per Baldum consil. 303. libro 1. numer. 3. Socinum Iuniorem consil. 145. lib. 1. numer. 64. Tiraquellum d. gloss. 2. numer. 27. tenentes etiam hanc præscriptionem procedere ipso emptore sciente, nec ignaro propriæ obligationis, idémque sensim fatentur omnes qui opinionem Angeli sequuntur, à qua velut communi adhuc emptore sciente non esse in iudicando recedendum Socin. numero 73. scribit. Quia emptor non est in mala fide ante oblationem precij, cùm aliter non appareat, |

p. 74

quod venditor velit redimere. Et prætereà vbi mala fides ex scientia rei alienæ, vel propriæ obligationis absque peccato procedit, poterit optimè admitti præscriptio 30. annorum à iure ciuili statuta, sicuti visum est Adriano in 4. sentent. tractat. de restitutione. §. hoc supposito. Corneo consilio 277. libro 4. Panormit. in cap. vltimo, de præscript. numero 13. & in capit. quod clericis. columna penulti. de for. compet. Et licet Corne. ac Panormit. in præscribendis actionibus personalibus hoc admittātadmittant, vbi nulla potest dilatæ solutionis culpa debitori imputari, secus esse existimantes in præscriptione realis actionis: Adrianus tamen sensit & in realibus idem posse defendi, cùm possessor sciens rem alienam esse, minimè sciat, cui sit eius restitutio facienda. Ego nec Adriano, nec Panormitano consentio, cùm mihi certissimum sit, vel scientiam rei alienæ, vel propriæ obligationis, & si in solutione, vel restitutione differenda, nullum mortale aut veniale crimen committatur, ipsam præscriptionem impedire, quod latius alibi ostendam. Et ideo pro sententia Baldi, Angeli & sequacium adduci satis commodè poterit decisio Anch. in reg sine possessione. de regul. iur. in 6. fol. 3. versi. item intelligas. scribentis, hæredem, non petente legatario rem lega tam, posse eandem præscribere, etiamsi hæres ipse sciat rem illam Titio legatam esse. Idem adserunt post Ancha. Bartol. Socin. consilio 2. ad finem. lib. 3. Deci. consilio 554. Franciscus Balbus de præscription. 2. parte 3. part. princip. quæst. 13. Ripa in l. vltim. C. de reuo. donatio. q. 69. Paulus Paris. consilio 92. libro 3. numero 34. Socinus Iunior d. consil. 145. numero 71. Anton. à Fano de pignoribus. 6. part. 2. membro. nume. 22. Maria. Soc. consilio 63. colum. 4. lib. 1. Andræas Tiraquell. in l. si vnquam. verbo. reuertatur. nume. 311. C. de reuoca. donatio. quorum ea ratio est, quòd vbi per acceptationẽacceptationem agnitionémue alicui actio est competitura, dum is nondum acceptauerit agnouerítue, alter, contra quem actio datur, non potest dici malæ fidei possessor. Sic etenim dum venditor precium non obtulerit emptori, nondum emptor in mala fide constituitur, ad hæc facit communis interpretatio. glos. in d. l. cùm notissimi. §. eodem iure. ex qua licet creditor obtinens rem debitoris sibi pignori traditam, dominium ipsius rei nequeat ob scientiam rei alienæ præscribere, actionem tamen pignoratitiam, si debitor triginta annorum spatio debitum non obtulerit, optimè præscribit, cùm ea actio donec debiti oblatio fiat nequaquam oriatur, interim igitur dum oblatio non fit, non oritur pignoratitia. l. si rem alienam. §. omnis. ff. de pig. actio. §. vlti. Insti. quib. modis re. contra oblig. & eo tempore bonam fidem habet creditor respectu iuris, offerendi competentis debitori, quam ob rem huic iuri offerendi præscribitur principaliter, & ex consequenti pignoratitiæ actioni, quæ ex ea oblatione foret competitura. Quod in specie ita explicat Antonius à Fano de pigno. 6. part. memb. 2. numer. 19. post alios, qui Accur. opi. in d. §. eod. iure. sequuntur, illud profectò hac in reconsiderandum est, non rectè Anchar. sententiam ab eius fundamento deduci, siquidem legatum ante acceptionem adquiritur legatario, quo ad actionem realem, vel personalem statim, quandoq;quandoque à morte testatoris. quandoque à die aditæ hæreditatis, iuxta l. 1. C. commu. de legat. vbi gloss. & in l. à Titio. ff. de furtis. Alexand. Ias. & Ripa numero 38. ff. de legat. 1. tradidi & ipse in cap. Rainutius. §. 1. numer. 1. de testa. nam licet legatarius possit legatum purè relictum repudiare, interim dum non repudiat, ad eum pertinet, quo fit vt hæres etiam ante moram, fructus è re legata perceptos restituere legatario teneatur, nec titulo bonæ fidei possessoris ab ea restitutione defenditur. Bald. Paulus de Castro & Doctor. Communiter in l. apud Iulianum. §. 1. ff. de lega. 1. vnde Philippus Decius in capit. ecclesia S. Mariæ. de constitut. numero 26. scribit Ancharani sententiam tunc demum posse obtinere, cùm legatario legatum fuerit sub ea conditione, si voluerit, id est, declarauerit se velle, cum eo casu ante hanc declarationem nec actio ei competit, nec legatum debetur. l. si ita legatum. §. illi si volet. ff. de legat. 1. vbi eleganter Paulus Castrensis & Cuma. consilo 147. maximè aduersatur Ancharano, sed loquitur eo casu, quo hæres ipsum legatarium ignorantem certiorem legati non fecerit, tandem vtcunque sit, parùm oberit opinio Anchar. his, qui ab Angelo dissentire velint, primùm quia in hac specie, quam tractamus, statim ab initio contractus actio oritur ad rem ipsam redimendam: at in casu quæstio. ab Anchar. propositæ, actio nondum competit, nec oritur an te acceptationem, quæ spacio annorum omissa fuerit, quo pacto, hanc obiectionem Paulus Paris. dissoluit: dicto numero 35. & prætereà quia legatario omittente legati petitionem & acceptationem tempore 30. annorum, præsumitur non ex alia causa id omittere, quàm quòd nolit legatum ipsum accipere, non sic in venditore, qui habet ius redimẽdiredimendi, potuit enim is, & hoc frequenter contingit tutus hoc redimendi pacto sibi iam competenti, forsan nōnon habens ad redimendum paratum precium, tanto tempore tacuisse.

His tandem ita præmeditatis in hac difficili quæ

6

*stione, & si sciam magis communem esse opinionem Angeli, ad eius congruam resolutionem proponam aliquot, & Primùm falsum |

p. 75

esse, quod Ancharanus asseuerat dicto consilio 331. scribens: hoc ius redimendi decem tantùm annis tolli. Nam cùm ea actio personalis sit, omninò exigit 30. annorum spatium, & ideo defendi iure nequit, quod ab Ancharano obiter adnotatum fuit, secundum Balbum dicta quæstio. 3. Curtium Iuniorem in dicta l. petens. numero 13. Alciat. in rubri. de præscript. numero 64. communitérque receptum est triginta annorũannorum præscriptionẽpræscriptionem fore necessariam. Fortassis ex l. Regia 64. in Taurinis constitutionibus sufficient viginti anni.

Secundum constat planè, vbi hæc 30. annorum præscriptio bona fide, quæ sæpissimè & hic contingere potest, perfecta fuerit, verissimam esse Angeli, & aliorum sententiam, vbi verò ea præscriptio mala fide processerit, & si communiter obtentum sit, eam sufficere ad tollendum ius redimendi, mihi satis dubium id est, ac potius placet, quod è contrario adnotauere Fabianus, Barbat. & sequaces, quorum superius mentionem fecimus.

Tertium etiamsi Angeli opinio vera sit, ea proculdubio solùm procedit, cùm venditor actione ad redimendam rem ex pacto vtitur. Quòd si is, rei ipsius forte possessor, vti voluerit retentione, oblato precio emptori rem petenti: obtinebit, non obstante triginta annorum pręscriptione. l. purè. §. vltimo. ff. de doli except. Et quamuis casus dissimilis sit, huc tamen tendunt rationes adductæ per Signorol. consilio 139. cuius responsum statim examinabimus. Nec enim emptor huius temporis decursu dominium rei adquisiuit, vt censeamus id demum vendicare posse à quocunque possessore, sed tantùm actioni competenti ad redimendum præscripsit, & ea ratione ius excipiendi oblato pretio venditionis inuiolatum manet, quo vti poterit venditor, argumento eorum, quæ Bartolus notat in l. pignorib. ff. de vsucapioni. cuius ad hanc decisionem meminit Aymon consil. 71. numero 4.

Quartò, adeo quibusdam placuit, hoc ius redimendi præscriptione triginta annorum extin

7

*gui, vt verum esse existiment, etiam si pactum id iuratum fuerit, quòd expressim Angel. & plærique alij asseuerant, maximè Iason in dicta l. si mater. & Franciscus Balb. dicta quæstione 3. Quorum opinio Communis est, vt testatur Socin. Iunior consilio 145. libro i. numero 62. & Boërius decisio. 182. colum. 2. & id vtcunque admittendum erit, vbi iuramentum tendit ad promissionem simplicem ipsius redemptionis & pacti, quasi secus sit in iuramento, quod præstitum fuerit pro ipsius præscriutionis expressa renunciatione, nam istud impedit sanè etiam triginta annorum præscriptionem secundum Felin. in rubr. de præscriptio. numero 15. & ibi Alciat. numero 69. Alexand. in l. nemo potest, numero 26. Gerard. Singul. 18. imò & si iuramentum ad promissionem & pactum redimendi pertineat, necessaria est quadraginta annorũannorum præscriptio: quemadmodum in hac ipsa quæstione tenent Aymon consilio 71. numero 2. Socinus Iunior, consilio 145. libro 1. numero 62. Ludouicus Gozadi. in l. 2. C. de pact. inter empt. & vendit. quæstione 4. conclusione 2. ea ratione, quòd iuramentũiuramentum perpetuam efficit actionem ad quadraginta annos, & si ea alioqui temporalis sit. l. nam & posteà. §. si is qui temporali. ff. de iureiur. vbi Bartol. Angel. Alexan. & Doctor. communiter Iason in §. item si quis. in 2. 1. colum. de actionibus. Regia lex. 14. titu. 11 part 3. iuncta l. vltima. C. de præscript. triginta anno. Cæterùm si Angeli sententia vera est, hanc interpretationem non patitur, nam quod in dicto §. si is qui temporali, probatur, & ex ea Bartol. & Doctor. colligunt, obtinet in iuramento, quod etiam extra iudicium vel in ipso contractu defertur à debitore creditori iuranti vera esse, quæ in eo contractu asseuerantur, & hoc ad exemplum eius, quod in iudicio ad litis dubiæ decisionem litiganti defertur, secus verò dicendum erit in iuramento promissionis, quo quis iurat contractum seruaturum, sic sanè eleganter hanc difficultatem explicat Roderic. Xuares in l. post rem. ff. dere iudic. 2. notab. versi. considera vltimò. colum. 7. quo in loco absque hac vltima interpretatione responsum Angeli probat, sequutus eam declarationem, quam ex Felino & Alciato retulimus.

Quintò illud præ cæteris est circa hanc disputationem consideratione dignum, in censibus &

8

*reditibus annuis, qui cum pacto redimendi cōstituunturconstituuntur, eam redemptionem perpetuò absque vlla temporis præscriptione permissam esse, nec in his locum fore communi Angeli & aliorum opinioni, ob plures rationes, quibus hoc apertissimi iuris esse constabit. Prima quia in hac specie ius redimendi coniunctum est exceptioni, quod patet, nam cùm emptor agit ad reditus solutionem venditor excipit, quo ad futuros saltem reditus offerendo precium redemptionis, vnde sicut natura exceptionis perpetua est, & nulla temporis præscriptione tollitur. l. purè. §. vltimo. ff. de doli exceptio. Bartolus in l. pignori. ff. de vsucapioni. quem alij sequuntur, & præ cæteris Franciscus Balbus, quarta parte 5. partis princip. quæstione 2. de præscriptio. Fanensis de pignoribus. sexta parte 3. membro ad finem. ita & ius offerendi, quod iuri excipiendi coniunctum est, nunquam præ|

p. 76

scriptione tollitur. quod expressim probant Bartol. in dicta l. pignorib. & hi qui eidem accessêre, per l. Paulus. §. 1. ff. quibus modis pig. vel hypothec. solut. vbi qui possidet pignus, habet ius offerendi perpetuum, poteritq́;poteritque ad rem ipsam retinendam quandocunque offerre. idem notat Corneus in l. licet. C. de iuredeli. Secunda ratio ea est, quòd præscriptiones ob id introductæ sunt, vt per eas occurratur iuri agendi, non autem iuri excipiendi siue retinendi, cùm ad ipsum tendant. l. sicut. C. de præscript. triginta vel quadraginta annorum. notatur in l. 1. C. si aduersus credito. quo fit, vt æquum, iuríque consonum sit, eas præscriptiones non impedire ius illud excipiendi, vel retinendi, ad cuius conseruationem sunt introductæ. l. legata. ff. de legatis 1. l. cùm tale. §. vltimo. ff. de condition. & demonstratio. Tertiò eadem sententia comprobatur ex eo, quòd in qualibet annua præstatione interrumpitur præscriptio, quia censetur tacitè facta ex titulo præcedenti, & ad illum refertur. gloss. in l. 2. C. de adquiren. possess. Bartol. in l. cùm solus. ff. de vsucap. Socin. consilio 15. libro 4. titulus autem habet illam qualitatem redemptionis, quæ in qualibet præstatione est repetita saltem tacitè: Ergo interrumpitur præscriptio, & ideo ratione huius interruptionis non potest extingui, nec tolli præscriptione temporis ius hoc redimendi annuos reditus.

Postremò frequentissimè hi annui reditus modico precio saltem minori, quàm perpetui emuntur, qua ratione in his reditibus ad rationem duodecimæ, decimæ, vel quatuordecimæ constitutis facultas redimendi ad contractus iustitiam pertinet, & est de necessitate iustitiæ, quod alibi latius probabitur. Vnde ea facultas tolli non potest per præscriptionem. Et ita in hac quæstione expressè responderunt Signorol. consilio 139. Deci. in l. petens. columna 3. C. de pac. & consilio 164. vltim. dubio. Chassan. consilio 11. & in consuetud. Burg. rub. 5. §. 1. Andręas Tiraquell. de retractu conuentionali. §. 1. gloss. 2. numero 29. & Carolus Molin. de contractibus. quæst. 17. numer. 194. & quæst. 19. dicens: ita iudicatum fuisse in supremo Parisiensi Senatu. Idem tenet Tiraquellus. d. numero 26. & seq. vbi simpliciter esset appositum pactum redimendi, etiam absque dictionibus, semper, quandocunq;quandocunque, & similibus. Ex quibus apparet perpensis huius postremæ conclusionis rationibus, eam veram esse quocunq;quocunque precio empti fuerint annui reditus, nam etiamsi vltima ratio tunc cesset, priores tamen adhuc obtinent.

Ex vltima verò ratione deducitur, iniquum esse propter precij iniustitiam contractum, quo annui reditus vendantur ad rationem vnius pro decem aut duodecim, cum pacto redimendi intra decennium, ita vt post decennium redimi nōnon possint, ac maneat perpetuus reditus. Sunt ete

9

*nim hi contractus suspecti, quamuis à Romanis Pontificibus approbati quibusdāquibusdam seruatis conditionibus, quarum ea potissima est, quòd precium sit iustũiustum, at in hoc contractu verè iniustissimũiniustissimum est, cùm annui reditus, qui perpetuò redimi possint, eodẽeodem precio vendantur cōmunicommuni omniũomnium æstimatione, quo venditi fuerunt hi decennio tantùm redimibiles. IdẽIdem ex eo, quòd ab eisdem RomanorũRomanorum Pontificum constitutionib. exigatur libera & perpetua venditoris redimẽdiredimendi facultas, igitur si ea restricta sit, contractus nec licitus est, nec permittit̃permittitur, quod passim traditur ab his, qui de his annuis reditib. scripsêre. Et licet Conrad. de contract. quæst. 83. conclu. 8. & Ioan. à Medina de restitut. cap. de censu redimibili. col. pen. probare velint prædictũprædictum contractum licitum esse, vbi iustum fuerit annui reditus precium arbitrio boni viri, qui rem istam æstimabit cum qualitate restrictæ redimendi libertatis, siquidem maius preciũprecium tunc necessarium est, quàm si libera ex contractu cōpetatcompetat redimendi facultas. Hoc tamen, quẽquem proposuimus, casu, adest iniquitas in precio, & ideò contractus illicitus est, nec iusta ratione defendi potest. Nec opinor hunc contractũcontractum vsurarium esse, licet is iniquus sit, ea siquidem restrictio, vt intra decennium liceat redimere, nōnon autem post, non vitiat contractum, sed vitiatur & reijcitur ab eo, itaq;itaque manet annuus hic reditus redimibilis perpetuò, & in hunc sensum accipiendum est, quod diximus, esse hunc contractum illicitum, id est, hanc eius conditionem esse iniquam, vnde satis erit, eam à cōtractucontractu reijci & tolli secundum Carol. Molin. in tract. de contractibus. quæst. 50. sensit And. Tiraquel. in lib. 2. de retractu. in principio. numer. 30. quem legito. §. 1. gl. 2. nume. 64. & sequentibus. Aliud enim dicendum erit ex his, quæ ab eisdem traduntur, vbi conditio in hunc modum concipitur, vt liceat venditori redimere post decem annos, non anteà, tunc equidem vsurarius est cōtractuscontractus, quod oportunius alibi examinabitur, sat enim est, hunc de quo agimus, contractũcontractum iniquum esse ratione conditionis, contra iustitiam precij appositæ, non tamen vsurariũvsurarium. QuāQuam ob rem cùm semel in regio prętorio ageretur de exequutione contractus, quo annui reditus hac adiecta conditione empti fuissent, essetq́;essetque petita exequutio pro iam decursis vnius anni reditibus, & opposita intra decem dies iuxta legem Regiam vsuræ exceptio, ob quam iudex inferior pronunciasset contractum non posse mandari exequutioni, reuocata fuit eius sen|

p. 77

tentia, ac tandem definitum, ipsum contractum exequutioni tradendum esse, non obstante exceptione vsuræ, reseruato ipsi reo iure tractandi prædictam contractus conditionem, siquidem tantùm actum fuerat de exequutione contractus ad solutionem reditus iam decursi. Quòd si ex illa conditione contractus vsurarius foret, minimè posset exequutioni tradi, cùm Regia constitutio, quæ de exequendis, iudicio extraordinario, & admodum breui, contractibus, statuta est, vsuræ exceptionem ad impediendam exequutionem omninò admittendam esse censeat, & tandem ea fuit iudicum omnium mens, vt si de reijcienda à contractu conditione actum fuisset, planè iudicassent eam reijciendam fore, quo liberum esset venditori annui reditus, etiam post decennium, restituto precio ipsum censum redimere, quod est memoriæ commendandum.

CAPVT X.

INNOCENTIVS Tertius pius, eruditusq́;eruditusque Pontifex, moribus & doctrina maximè illustris lib. 1. Decretalium titulo de consuetudin. cap. Quanto. confirmationis materiam attingens scribit, huius Sacramenti episcopos non presbyteros, ministros adeò esse, vt nec moribus confirmandi ius alijs, quàm episcopis conuenire queat, satius esse asseuerans, Sacramentum istud fidelibus Christi fidem baptismate professis non conferri, quàm à presbyteris non episcopis ministrari. Quam quidem epistolam decretalem iuris pontificij Interpretes, & si diligenter examinauerint, plura tamen omiserunt, quæ ipse operæ precium duxi ad eius tutiorem cognitionem & intellectum colligere, ex ipsius capitis decisione, tria aut quatuor deducens.

Primùm, confirmationem nouæ legis sacramen

1

*tum esse, quo per baptismum resurgentes, erectiq́;erectique sustentamur & confirmamur, ne ab hostium impetu rursus impetente labamur, in hoc mundo tota ætate inter inuisibiles hostes & pericula victuri, atque in baptismo regeneramur ad vitam, post baptismum roboramur, in baptismo milites Christi recipimur, & veluti tyrones sub eius vexillo pugnaturi nomen ædimus, in confirmatione ad prælia huius mundi armis competentibus instruimur, viriumq́;viriumque augmentum ad gratiam accipimus ab Spiritu sancto, qui super aquas baptismi salutifero descenderat illapsu, in fonte pulchritudinem tribuens ad innocentiam. capi. 1. de consecration. distinct. 5. Non enim satis visum est humani generis redemptori nobis in baptismo spiritum innouantem impartiri, nisi & per confirmationem atque frontis chrismate consignationem, per impositionem manus Episcoporum largiretur sanè spiritum tuentem, ac defendentem. Vnde Lucæ vltimo dicitur discipulis iam baptizatis: Sedete in ciuitate, quoad vsque induamini virtute ex alto. Ad horum manifestam comprobationem duo apertissima sacræ scripturæ loca sunt animaduertenda. Primus Actorum 8. Cùm autem audissent Apostoli, qui erant Hierosolymis, quòd recepisset Samaria verbum Dei, miserunt ad eos Petrum & Ioannem, qui cùm venissent, orauerunt pro ipsis, vt acciperent Spiritum sanctum, nondum enim in quenquam illorum venerat, |

p. 78

sed baptizati tantùm erant in nomine Iesu: tunc imponebant manus super illos, & accipiebant Spiritum sanctum. Rursus Actorum capite 9. His auditis, baptizati sunt in nomine Iesu, & cùm imposuisset illis manus Paulus, venit Spiritus sanctus super eos. Ecce igitur, quod post baptismum erat signum sensibile impositio manuum, quo conferebatur gratia Spiritus sancti, & ita erat Sacramentum; sicuti probat textus in capit. vnico. §. penultimo. de sacra vnctio. & capit. vnico. de sacrament. non itera. & concilium Florentinum sub Eugenio Quarto. Hoc ipsum indubitatum esse satis apparet ex ipsius Catholicæ ecclesiæ authoritate, quæ sacrosancta est, & firmiter recipienda, potissimum in his, quæ ad fidem & religionem pertinent. Nam quoties siue de scripturis, siue de veritate quauis alia ad catholicam fidem spectante controuersia adsit, sufficiens est ipsius ecclesiæ potestas iudiciaria, ad eam dubitationem dissoluendam, penitusq́;penitusque rescindendam, quandoquidem nullus penitius, rectiúsue scripturāscripturam aliquam interpretabitur, quàm is, qui spiritum & mentem scriptoris habet. Ecclesia ergo spiritum Dei habens, errare nequit in diuinis testimonijs interpretandis, quippe quæ ab ipso Christo eius sponso regatur & doceatur, eam enim Christus dilexit, & seipsum tradidit pro ea, vt illam sanctificaret. Paulus ad Ephesios 5. idem Paulus ad TimotheũTimotheum. 3. Ecclesia Dei, quæ est fundamentum & columna veritatis, & Matthæi capit. 28. dicit Dominus: Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus, vsq;vsque ad consummationem seculi. Primum ergo principium rerum ad fidem pertinentium, ipsius ecclesiæ authoritas est, vt vniuersalis ecclesiæ traditiones in pertinentibus ad fidem non minoris authoritatis sint, quàm ipsa sacra scriptura, etiamsi eius testimonium desit ad probationem eius, quod ecclesia tradiderit, vt præter alios satis eruditè tradunt, Roffensis contra Lutherum 3. veritate, Ioannes Driedo. libro 4. de eccles. dogmat. capit. 2. Albertus Pighius libro 1. de eccles. Hierar. & libro controuersiarum capite 3. Alfon. à Castro de hæresibus. capit. 5. & libro 1. de iust. hæretic. punit. capite 4. Quo fit, vt licet sacræ scripturæ authoritate non posset probari, confirmationem sacramentum esse, quod tamen ex ea catholicè intellecta manifestissimum est, satis profectò sit ab ecclesia id ita definitum fuisse, vt firmiter credamus, confirmationem sacramentum esse nouæ legis, & ea ratione gratiam conferre, quemadmodum catholici aduersus Lutherum & profitentur, & probant post Magistrum Thomam, & communem Theologorum sententiam in 4. sentent. distinctione 7. eundem Thom. 3. parte. quæstion. 72. articul. 1. Melchiadem Papam in epistola ad Hispaniarum episcopos, & Eusebium Romanum Pontificem, epistola 3. ad episcopos Thusciæ. c. de his. c. manus. de consecrat. distincti. 5. Hieronymum, Augusti. Clementem, Bedam & alios, quos diligenter citant, concilium Coloniense in Enchiridio Christianæ institutionis cap. de Sacramento confirmationis. Ioan. Eckius Tomo 4. homilia 24. Meminit etiam huius sacramenti Dionysius Pauli discipulus, cap. 4. de ecclesia. hierar. quo quidem loco scripsit, sacramentum hoc appellatum fuisse ab Apostolis τελετὴν, id est perfectionẽperfectionem sanctificationis. Quòd si ab ipso ecclesiæ Christianæ exordio, ab ipsa Apostolorum ætate sacramentum istud apud Christi fideles receptissimum semper fuit, quid obsecro quæris? dum disputas à quo fuerit institutum, nónne scis? nec refragari potes hoc

3

*Sacramentum esse. Deinde Sacramenta nec ab Ecclesia, nec ab Apostolis, nec ab alio quam à Christo institui posse? Id enim catholici theologi præmittunt, & maximè Thom. d. articulo 1. idem latius 3. part. q. 64. articu. 2. cui in hoc frequentiori consensu cæteri suffragantur, & probatur euidenter ex eo, quòd gratia, quæ per Sacramenta confertur, à solo Deo Iesu Christo, sicut & gloria dari potest. Idem probat diuus Ambrosius libro 4. de sacramentis, capit. 4. ex Iunioribus eruditissimè ac diligenter Melchior à Cano, qui Salmanticæ theologiam primario munere omnium maximo applausu profitetur, in relectione de Sacramentis. Quinta eius parte. Igitur palàm est, hoc confirmationis sacramentum à Christo institutum fuisse, ab Apostolis verò eius discipulis promulgatum. His suffragatur concilium Tridentinum, sessione 7. cap. 1. dum pronunciat, anathema esse eum, qui dixerit, sacramenta nouæ legis à Christo non fuisse instituta. Nec refert aliquo Euangeliorum loco apertè hanc institutionem non probari, siquidem multa alia signa fecit Iesus, quæ nōnon sunt scripta in libro hoc, Ioannis vltimo. Satenim est hoc sacramento Apostolos vsos fuisse, vt seclusa dubitatione intrepidè credendum sit, ab ipso Iesu institutum fuisse. Sunt equidẽequidem plura, quę Christus voluit nobis per Apostolos eius insinuare, quorũquorum apud Euangelistas nulla mentio est, quod ita esse Augustinus fatetur libro 2. de visitatione infirmorum, scribens: Sacram vnctionem infirmorum institutam à Domino Iesu fuisse per Iacobum Apostolum eius, Iacobi cap. 5. His diuus Cyprianus accedit, sermone de ablutione pedum. Sicut par est, inquit, Spiritui sancto, & Christo diuinitas, ita in suis institutis æqua est authoritas & potestas, nec minus ratum est, quod dictante Spiritu sancto Apostoli tradiderũttradiderunt, quàm quòd ipse tradidit, & in sui cōmemo| p. 79rationemcommemorationem fieri præcepit. Hactenus Cyprianus, quem & alios in huius rei testimonium aduocant, Roffensis contra Luth. 9. veritate. & Io. Driedo. lib. 4. de dogma. cap. 5. 1. & 2. eius partibus. Quin & plura ecclesia catholica circa sacramenta, religionẽreligionem & fidem tradidit, q̃quam nec ex sacra scriptura constant, nec ex scriptis ApostolorũApostolorum traditionib & tamen verbo ab Apostolis recepit, vel ipsa totius eccles. consuetudine lumine S. sancti constituta & stabilita sunt. Paulus sanè id asserit 2. ad Thes. cap. 2. Ergo fratres state, & tenete traditiones nostras, quas edocti estis, siue ꝑper sermonem, siue ꝑper epistolāepistolam nostram. AugustinꝰAugustinus de Baptismo paruulorũparuulorum contra Pelagianos: paruuli, inꝗtinquit, baptizati in numero credentium ponunt̃ponuntur, & hęc solum ex consuetudine ecclesiæ antiqua, canonica, fundatissima. Possem ꝓfectòprofecto plura in huius rei comprobationẽcomprobationem adducere, q̃quam missa facio, eo ꝙquod apud Roffens. veritate 10. Driedonem d. c. 5. par. 4. obuia sint. Colligere ꝗdemquidem ex eis possumus antiquam consuetudinem à temporib. Apostolorum custoditam, per vniuersas ecclesias sufficiens esse argumentum ad demonstrandum, hanc sumpsisse originem ab Apostolorum traditione.

Hinc infertur, nimis superstitiosam esse dubitationem eorum, ꝗquod confirmationis sacramentum ex eo suggillant, ꝙquod nullibi appareat, Apostolos chrismatis vnctione vsos, quib ego respondendum esse censeo, ab ApostolorũApostolorum ætate ecclesiam hac vnctione, pro ritu huius Sacramenti vsam fuisse, vt testatur Dionysius c. 4. de eccles. Hierarchia. diuus etiāetiam August. lib. 2. contra literas Petiliani c. 104. ita ad hoc scribit: In hoc vnguẽtovnguento sacramentum chrismatis vult interpretari, ꝙquod quidem in genere visibilium signaculorum sancrosanctũsacrosanctum est, sicut ipse baptismus. Quibus verbis Augustinus confirmationem ipsam SacramentũSacramentum appellat, & id ꝑper vnctionem chrismatis conferri palàm asserit. Imò esse necessariam vnctionẽvnctionem chrismatis, admistis oleo & balsamo ad confirmationem, ita vt sine ea Sacramentum non sit, adserunt Thom. 3. par. q. 72. art. 2. & 3. idem post Magistrum in 4. dist. 7. & ibi cæteri præsertim Duran. ac Palud. q. 1. art. 2. Hadria. in materia de confirmat. ar. 2. Quorum sententia cōmuniorcommunior est, nam cùm hæc sit materia huiꝰhuius sacramenti, sicut aqua baptismi, patet manifestè nec baptismum sine aqua, nec confirmationem sine chrismate conferri, & ꝓbaturprobatur in c. 1. §. penult. de sacra vnct. & in c. nouissimè. de consecra. dist. 5. Cui assertioni fortiter refragat̃refragatur text. in cap. 1. de Sacram. non iter. vbi Innoc. Tertius ad quæstionem, vtrum confirmationis Sacramentum in eo debeat iterari, qui per errorem fuit, non chrismate sed oleo delinitus, in hunc modum respondet. Ad quod breuiter duximus respondendum, quòd in talibus non est aliquid iterandum, sed cautè supplendum, quòd incautè fuerit prætermissum. Quibus equidem verbis conuincitur, confirmationem sola vnctione olei celebratam Sacramentum esse, ergo ex necessitate præcisa Sacramenti non exigitur vnctio chrismatis, nam si hæc exigeretur, non esset confirmatio cum sola olei vnctione, Sacramentum, & ideo nec satis esset suppleri quod defuit, sed esset Sacramentum istud ita conferendum, ac si nunqnam collatum fuisset, nec vlla fieret iteratio, quandoquidem nullum Sacramentum confirmationis præcesserit. Huic obiectioni respondent quidam ingenuè concedentes, confirmationem cum sola vnctione olei Sacramentum non esse, & ideo cum vnctione chrismatis denuò celebrandam, & tamen ex hoc non repeti iterum Sacramentum, cùm nullum præcesserit, atq;atque hoc ipsum esse opinantur, quod Decretalis asseuerat, dum præcipit, non esse Sacramentum iterandum, id est, per celebrationem huius Sacramenti, qùæ denuò cum chrismate fit, nihil iterari, huius expositionis authores fuêre Palud. & Durand. d. quæst. 1. articul. 2. & Hadria. in tract. de confirmationis Sacramento art. 2. Cardinalis à Turre Cremata in c. nouissimè. de consecrat. distinct. 5. art. 2. numero 6. Quæ quidem interpretatio dubio procul violenta est, siquidem ab eius capitis proprio sensu nimis aliena apparet, si quis etenim Innocentij Tertij responsionem animaduertat, videbit planè satis extraneum ab eius sensu hunc intellectum esse. Esto sanè confirmationem denuò cum vnctione chrismatis celebrandam esse, omniaq́,omniaque solenniter agenda, ac si nullus confirmationis actus præcessisset, nec ex hoc vllam fieri Sacramenti repetitionem, quid, obsecro, significant illa verba, quæ Innocentius vir doctissimus addidit, cautè supplendum esse, quod incautè fuerat prætermissum, vbi manifestè de suppletione potius, quàm de solenni celebratione agit. Deinde, si vera esset præfata expositio, non diceret summus Pontifex, non esse aliquid iterandum, sed nihil iterari, nihil sanè repeti per huius Sacramenti nouam & solennem collationem. Quam ob rem mihi satis placet, quod Caieta. opinatur in 3. par. quæst. 72. articul. 2. dicens, vnctionem olei esse materiam huius sacramenti, & ideo de necessitate præcisa requiri, vt sacramentum sit, chrisma verò, id est, vnguen tum ex oleo & balsamo, esse de necessitate pręcepti. Quo fit, vt confirmatio olei vnctione celebrata, verum sit sacramentum, sicut Baptismus aquæ aspersione, & tamen postea vnctio chrismatis fieri debet, nec ipsa confirmatio repetenda est, atq;atque hic videtur planus prædictæ Decretalis sensus maximè cōueniensconueniens Canonistarum interpretationibus. Nam quod antiqui |

p. 80

sanctissimiq́ue viri scribunt de vnctione chrismatis, ad hoc Sacramentum conferendum, nihil impedit veritatem huius intellectus, cùm chrisma vnctionem significet, quæ referri potest ad olei sancti consignationem. Ex his deducitur, quod primo loco adnotauimus, confirmationem Sacramentum esse ab ipso Iesu Deo optimo maximo institutum, quod vnctionem pro eius materia & necessitate exigit.

Secundo loco ex eadem Innocentij Tertij decisione colligit̃colligitur, confirmationis Sacramentum non

5

*esse præcisè de necessitate salutis, atque in hoc differre à Baptismo, qui præcisè necessarius est ad salutem, & hoc ipsum probatur, dum text. dicit, tutius esse hoc Sacramentum sine periculo omitti, quàm ab his, quibus id conferre non licet, ex temeritate adsumere, quod Panormitanus & cæteri communiter aduertunt, & Thomas præmittit. 3. part. quæstio. 72. articul. 8. dum scribit, infantes baptizatos etiam sine hoc Sacramento saluos fieri, idem Thomas quæst. 65. articul. vlti. & in 4. distinctio. 7. quæstio. 1. articul. 1. ad secundam quæstionem, cuius opinio à Theologis frequentissimo omnium calculo recipitur, vt fatetur Hadrianus articu. 1. Est tamen dubium, an hoc Sacramentum sit necessarium ex Dei, vel Ecclesiæ præcepto, ita vt mortale crimen sit eius adsumptionem omittere, & videtur ita dicendum esse. Primò ex cap. vt ieiunij. de consecrat. distinct. 5. Est enim ibi à concilio Aurelianensi capite 3. definitum, non esse Christianum, qui episcopali confirmatione chrismatus non fuerit. Secundò est text. in eadem distinctio. cap. de his. vbi Melchiades Papa Hispaniarum episcopis scribit, Sacramentum Baptismi, & confirmationis ita coniuncta esse, vt vnum sine altero ritè perfici non possit. Tertiò Gratianus eadem distinct. in principio ex Vrbano Papa tradit, omnes fideles per manus impositionem Episcoporum Spiritum sanctum post Baptismum recipere debere, vt pleni Christiani inueniantur. Vnde quidam existimant, Sacramenium istud accipiendum esse ex necessitate præcepti Ecclesiæ semel in vita, cuius opinionis censentur Palud. in 4. distinct. 7. quæst. 1. Florenti. 3. part. tit. 14. cap. 14. §. 5. Syluest. verbo, confirmatio diuina. 2. colum. dicentes, etiam esse hoc sacramentum in præcepto, vbi Christiano baptizato immineret periculum belli spiritualis, aut persequutionis, quo ad fidem, quam esset coram tyranno ꝓfessurusprofessurus, defensurusq́;defensurusque, sicuti sacramentum Eucharistiæ est in præcepto ei, qui in periculo mortis corporalis constitutus est, quod notatur in cap. cùm infirmitas. de pœnit, & remi. Hoc tamen Eucharistiæ sacramentum est in præcepto ex institutione diuina iuxta illud. Hoc facite in meam commemorationem. & docet Thomas in 3. part. quastioquaestio. 80. articul. 11. Theologi in 4. distinct. 9. vbi præ cæteris Gabriel quæst. 1. quidquid Caietanus in contrarium scripserit dicta quæstio. 89. articul. 11. & in summa: verbo, communio. versic. tertium tempus. Sic sanè Christianus Sacramentum confirmationis omittens, vel in periculo mortis spiritualis, vel tempore opportuno, quo verisimiliter auxilio Spiritus sancti in fide confirmantis indiget, mortaliter peccat. Quod etiam nititur probare Cardinalis à Turre Cre. in princ. de consecr. distinct. 5. dicens, Sacramentum confirmationis esse necessarium ex institutione Ecclesiæ, opposita sententia verior ꝓfectòprofecto est: siquidem nec ex præcepto Dei, nec ex præcepto Ecclesiæ tenemur sacramentũsacramentum istud accipere, tametsi idmaximè vtile sit, & ideo à Christi fidelib. summoperè, solertiq́,solertique diligentia expetendum, & ꝓcurandumprocurandum, ac pręcipuè cauendum est, ne per contemptum omittatur, esset enim contemptus is, graue & mortale crimen. Hæc verò propositio ex eo probatur, quòd si esset hoc præceptũpræceptum diuinum, oporteret hoc ipsum Sacramentum ministrare existentibus in periculo mortis, continuoq́;continuoque ab hoc seculo transituris, modò discretione præditis, sicuti constat eadẽeadem ratione de Eucharistiæ sacramento, maximo etenim periculo tentationum dæmonis obijcit̃obijcitur, qui mortis agone constringitur, at præcepta diuina de sacramentis suscipiendis, tunc potissimum vinculum obligationis habent, quando fidelis ob grauem necessitatem eis indiget, sicuti apud Theologos receptissimum est, & tamen continuò transmigraturus ab hac vita non tenetur sacramentum confirmationis accipere, vt probatur in cap. 2. de consecr. dist. 5. Cæterùm Ecclesia nusquam iniunxit Christianis confirmationem, sed tantum eis aperuit vim, & effectum eius ad corroborationem fidei, & ad perfectam vitæ consumationem, vt tandem instructiores simus ad luctam, & pugnam cum dęmonib. subeundam. ad quam Baptismatis vi satis sufficienter armamur, ex authoritate Magistri in 4. sent dist. 1. Atq;Atque in hunc sensum sunt accipienda, q̃quam, Palud. & sequaces in ꝓpriæpropriæ opinionis comprobationem adducunt, quod patet ex notatis ab Hadriano in tract. de confirmat. articu. 1. post Thomam dict. quæst. 1. & gloss. dicto cap. vt ieiunij. Colligitur ergo, confirmationis sacramentum non esse præcisè necessarium ad salutem, nec ex præcepto Dei, nec Ecclesiæ fidelibus iniungi, & ideo, si absque contemptu omittatur, mortale crimen minimè cōmitticommitti, licet ex sacro testimonio, authoritatibus sanctorum patrum necessarium esse probetur ad gratiæ augmentum, ac fidei corroborationem, vt eam instructiores profiteamur.

p. 81

Tertium, quod ex eodem Innocentij Tertij responso adnotari solet, eam habet difficultatem, Quis sanè sit huius Sacramenti minister? qua in quæstione constat, Episcopum, non alium

6

*huius esse sacramenti ministrum, & id apparet, eo, quòd statim post Christi ascensionem nunquam isthæc manuum impositio facta est, nisi per solos Apostolos, quibus successère episcopi, nec facta fuit à discipulis, quos presbyteri repręsentant. Sic Damasus Papa in epistola de coepiscopis ait. Quòd autem solis Apostolis, eorumq́;eorumque successoribus proprij sit officij tradere Spiritum sanctum, liber Actorum Apostolorum docet, pręsertim cum nullus ex septuaginta discipulis, quo rum isti, scilicet presbyteri in ecclesia speciem gerunt, legatur donum SpiritꝰSpiritus sancti per manuumimpositionem, vt prædictũprædictum est, tradidisse. Idem docent InnocentiꝰInnocentius primus in epistola ad Decentium Eugubinum cap. 3. Melchiades Papa ad Episcopos Hispaniarum, Eusebius ad Episcopos Thusciæ epistola 3. Rabanus de instit. cleri. lib. 1. cap. 30. quorũquorum mentio fit à Gratiano de consecrat. distinct. 5. cap. 2. 3. & sequentibus, hoc ipsum definitum est in concilio Hispaniensi. 2. cap. 7. & in Constantiensi. 28. errore Vuiclefh. & in Florentino sub Eugenio quarto, & in Coloniensi synodo, tit. de sacram. confirm. ad finem, & in Tridentina generali synodo sub Paulo Tertio, titu. de sacramentis. Tradunt & id Theologi in 4. distinct. 7. Thom. 3. par. quæst. 72. artic. 11. Alfonsus à Castro de hæresib. verb. confirmatio. Ioan. Eckius in Enchiridio cap. 7. nostrates in dicto cap. quanto. illius decisionis authoritate hanc sententiam comprobantes.

Verùm enimuero ancipiti controuersia disputari solet hoc in tractatu, an ex Romani Pontificis commissione simplex Sacerdos sit huius sa

7

*cramenti minister, possitq́;possitque id conferre Christi fidem baptismate professis, nam quibusdam placet, Episcopum ita esse huius Sacramenti ministrum, vt nullo pacto etiam ex Papę dispensatione id ministrari queat à presbyteris, non Episcopis, & hoc præcipuè, quod huius Sacramenti, sicut & aliorum minister, sit ex institutione diuina ab ipso Deo designatus, & ideo nequeat à Romano Pontifice mutari, quod ꝓbaturprobatur. Nam ita ad Sacramenti essentiam pertinet minister, sicut materia & forma, quę tamen non possunt à Papa mutari: Igitur nec minister. Hoc profectò manifestius fit, si consideremus, ministrum formam, & materiam Sacramentorum non posse ab alio, quàm à Deo institui, ipse eten im est Sacramentorum institutor, cui soli competit definire, quæ sint ad illa Sacramenta necessaria. Thom. 3. par. q. 60. art. 5. Quam ob rem sicut Papa non posset statuere, quòd laicus consecraret Christi corpus, nec ꝙquod Sacerdos absque pane sub alia materia conficeret idem corpus Christi, nec quòd absque aquæ elemento Baptismus ministraretur, nec item aliquem sacris ordinibus insigniri posse ab eo, qui Episcopus non est, ita eadem ratione concluditur, nec permittere summum Pontificem posse, nec delegatione committere, vt simplex sacerdos Sacramentum confirmationis ministret, Quòd si dixeris, sacerdotem simplicem ex institutione diuina etiam esse huius Sacramenti ministrum, duabus rationib. hæc diluitur propositio. Prima ex eo, ꝙquod hoc ipsum reprobatum extiterit frequenti omnium assensu. Secunda, quòd si ita verum hoc esset, Papa non potuisset hanc facultatem confirmand. ex diuina institutione presbyteris simplicib. conuenientem ab eis auferre, & ob id possent adhuc hoc sacramentum ministrare, quod nemo doctus admittet. Scribit enim Paulus 1. ad Cor. c. 4. Sic nos existimet homo, vt ministros Christi & dispensato res ministeriorum Dei. Ergo quibus Christus dedit potestatem, non potest homo auferre, cum hoc ipsi Deo optimo maximo

8

*tantum competat. Hinc sacerdos vtcunq;vtcunque solenniter degradatus, conficit Eucharistiæ Sacramentum, etiam si is hæreticus sit gl. in cap. 2. de cleri. excom. mi. vbi Abb. Card. & Doct. communiter tex. optimus in c. quod quidam. 1. quæst. 1. Thom. 3. par. quæst. 82. art. 8. Doct. in c. accedens. 50. distinct. Alfon. à Castro lib. 2. de iusta hæret. punit. c. 21. licet gl. in d. c. accedens. & in c. degradatio. de pœnis in 6. & in summa. 9. quæst. 1. contrarium maximo errore dixerint. Potestas siquidem ordinis est corpus Christi verum, nec ab alio, quàm ab ipso Deo ob eius excellentiam dari potest, & ideo semel data indelebilis est, quod & Thom. asserit 2. 2. quæst. 39. artic. 3. Sic sanè minister sacramenti ab ipso Deo institutus, tolli ab Ecclesia non potest ad hunc effectum, vt si post Ecclesiæ prohibitionem minister à Christo statutus Sacramentum ministret, verum non sit Sacramentum istud. Inde fit, vt liceat prohibitum sit extra necessitatis tempus laicos Baptismi sacramentum ministrare, tamen si illud ministrent, tenet Baptismus, vt scribit Thom. in 3. par. q. 67. artic. 3. Nam baptizare quamuis ad ordinem sacerdotalem spectet, secundum id, quod decet, & solenne est: non tamen ex necessitate Sacramenti: Apparet igitur, si vera huius Sacramenti confirmationis Episcopus minister est ab ipso Deo institutus, vt constat, non posse sacerdotib. simplicib. hoc ministeriũministerium cōmitticommitti, sicut si ijdẽijdem sacerdotes ministri fuissent à Christo decreti, nōnon potuisset RomanꝰRomanus Pontifex hoc ius ab eis tollere. Ex quo manifestè conuincit̃conuincitur, falsum esse, ꝙquod Inno. Panor. & alij in d. c. quātoquanto. scribunt, dicentes, posse PapāPapam potestatẽpotestatem istāistam mi|

p. 82

nistrandi sacramentum confirmationis, episcopis competentem ab eis tollere, ita vt si ministrarent illud, nihil agerent, quod periculosum est, nec vlla ratione defendi valet, vt animaduertunt Alex. de Hales. 4. par. quæst. 35. memb. 6. Io. Maior in 4. dist. 7. Hadri. in tract. de confirma. art. 3. Bernard. Anto. Imol. col. 3. Barb. col. 12. in præd. c. quanto. postgl. in c. manus. de consecr. dist. 5. Quin Abb. & aliorum sententiam hæreticam esse probat. Alfons. à Ca. lib. 2. de iust. hæret. punit. cap. 22. qui tres ad hanc rem proponit assertiones verissimas sanè, & omninò vtiles, quarum prima habet, Papam non posse tollere ab episcopis potestatem conferendi illa Sacramenta, quæ sunt episcopis reseruata, vt confirmatio, ordo: ita, vt illorum sacramentorum collatio ex hac Papæ prohibitione irrita sit. Secunda, summum Pontificem posse prohibere episcopis executionem ordinis episcopalis circa sacramenta, siue particulari, siue generali prohibitione ad effectũeffectum istum, vt post hanc prohibitionem episcopus ordinans, aut confirmans peccet, quanuis ea, quæ fecerit, sint rata, & firma, nec iterum repetenda. Tertia, Papam posse ab episcopis eam potestatem ordinis, quam habent circa sacramentalia auferre, vt puta circa consecrationes altarium, calicum, vestimentorum benedictiones in hunc sensum, vt actum ab eis contra hanc prohibitionem minimè valeat, cùm hæc potestas potius iure humano quàm diuino eis competat. Ex hac igitur prima ratione, q̃quam fortissimè stringit, videt̃videtur, commissiōecommissione Romani Pontificis sacerdotẽsacerdotem simplicẽsimplicem, minimè posse sacramentũsacramentum istud confirmationis ministrare. Secundò, vt alias rationes omittam, hoc idem probatur, cum ea, quæ ordinis sunt, committi nequaquam possint ei, qui ordine illo caret. text. in c. vlti. de consecrat. Ecclesiar. vel alta. Sed ministerium huius sacramenti pertinet ad Episcopos ratione ordinis, seu potius ratione consecrationis episcopalis: Ergo committi non potest his, qui episcopi non sint. Et si dixeris, non posse hanc commissionem fieri ab Episcopis, vt prædicta Decretalis loquitur: posse tamen fieri ab ipso summo Pontifice, respondetur, in his, quæ ad ordines & sacramenta pertinent, non habere maiorem potestatem summum Pontificem, quàm habeat Episcopus in propria diœcesi, licet quo ad causarum decisionem, maiorem potestatem habebeat ipse Papa, quàm Episcopi. His quidem & alijs fundamentis, non posse ex delegatione Papæ simplicem sacerdotem confirmationis sacramentorum ministrare, asserunt Durand. Scotus, Maior & Adria. in 4. dist. 7. de sacramento confirma. artic. & q. vlti. Alfonsus à Cast. lib. de hæresib. verb. confirmatio. idem lib. 2. de iust. hæret. punit. cap. 21. & 22. Sed Contrariam sententiam, imò posse simplicem sacerdotem ex Romani Pontificis commissione Sacramentum confirmationis ministrare, multi ex eo defendunt, quòd ex commissione Papæ possit sacerdos simplex minores ordines

9

*conferre, cùm hi non habeant immediatam relationem ad corpus Christi verum. Thom. in 4. dist 25. q. 1. art. 1. quem cæteri ibi sequunt̃sequuntur Collectari. Ab. & alij communiter in dict. cap. quanto. Ergo etiam poterit Papa delegare simplici sacerdoti ministerium Sacramenti confirmationis, cùm hoc Sacramentum non habeat immediatam relationem ad corpus Christi verum, & ita hac ratione Thom. dicta disti. 7. q. 3. vtitur, cuius opinionis authores omninò consentiunt. Verùm hæc ratio tollitur ea consideratione, qua distinguuntur minores ordines à maioribus, & sacris, vt licet maiores ordines sint Sacramentum, & diuino iure instituti, quod satis compertum est: minores verò nec sint Sacramentum, nec diuino, sed potius humano iure statuti, sicuti Durand. distinct. 24. quarti Sententiarum opinatur: Atq,Atque ita præmissa hac Durandi sententia Alfonsus à Castro dict. cap. 22. primam rationem, quam adduximus, dilu

10

*ere conatur. De prima quidem tonsura hic non agimus, ea etenim conferri potest quandoque ab Abbatibus, qui episcopi non sunt, nam & non esse eam tonsuram ordinem quidam existimant, sicuti à nobis adnotandum est in capit. quia nos. num. 3. de testament. posse verò eam conferri ab Abbatibus eorum monachis, probat text. in cap. cùm contingat. de ætate & qualita. Ego sanè video, in his periculosum esse, ab his discedere sententijs, quæ frequentiori authoritate doctissimorum virorum probant̃probantur. Deinde non dubito, Durandi sententiam communi Theologorum iudicio improbatam esse, hi etenim in 4. sentent. distinct. 24. tenuerunt, minores ordines esse Sacramentum, & præcipuè Thom. q. 2. artic. 1. ad finem. & artic. 3. in vltimis verbis. Palud. & Maior q. 1 Caiet. item in opusculo 27. quæstionum. q. 23. dum probat, esse necessarium contractum corporalem in Sacramento ordinis, & subdit exemplum de traditione libri, & Clauium, apertè huius est sententiæ, vt existimet hos minores ordines esse Sacramentum, & cum ordo Sacramentum sit, ac sub eo passim à tempore Apostolorum constituantur hi minores ordines, vt tradunt ex Ignatio, Dionysio & alijs quotquot aduersus Lutherum hac ætate scripsêre, & præ cæteris concilium Col. ti. de sacra. ord. Castro de hæresib. dictione, ordo, consequit̃consequitur hos ordines Sacramentum esse, tametsi non desint, qui Durandi opinionem ꝓbabilemprobabilem esse censeant, nam & ipse Caieta. in q. de modo tradendi ordines. art. vnico. fol. 43. asserit, hos minores ordines |

p. 83

potius esse sacramentalia, quàm Sacramenta. Idem ipse senserat 3. par. q. 64. ar. 6. versi. in responsione ad primum. Et Magister sent. in dicta dist. 24. idem insinuat, dum hos minores ordines procedente tempore ab Ecclesia esse institutos opinatur. Vnde colligitur, Sacramenta non esse, cùm ab Ecclesia, aut ab alio, quàm à Christo institui nequeant. Quòd si hæc Durandi sententia recipienda est, prima hæc ratio de Presbyteris simplicib. ex commissione Papæ ministrantib. minores ordines, parum, aut nihil ad ꝓpositampropositam dubitationem ꝑtinetpertinet. Verùm si reijciatur Durandi opinio admissa contraria, q̃quam certior est, nullo pacto defendi poterit, ꝙquod præmisimus, imò dicendum erit, nec ex commissione Papę simplices Sacerdotes posse minores ordines conferre, ꝙquod Adrianus d. art. 3. expressim tenet. Nisi dixerimus, Sacramenti ordinis ministrum ordinarium esse Episcopum, posse tamen esse simplicem Sacerdotem ex delegatione Romani Pontificis, sicuti statim dicemus in Sacramento confirmationis, ꝙquod tamen, vt ingenuè fatear, mihi satis dubium est, & incertum.

Secunda ratio, quæ videtur persuadere, simplicem Sacerdotem ex commissione Papæ, posse ministrare Sacramentum confirmationis, deducitur ex eo, quòd simplex sacerdos nullos habens subditos, non potest quenquam à peccatis absoluere, nec ei Sacramentum pœnitentiæ ministrare, adeò, vt si tentet, nihil actum sit. At si hu

11

*ius Sacramenti minister esset, absolutio teneret, & tamen cùm minister non sit, ex delegatione Episcopi, aut Romani Pontificis poterit hoc pœnitentiæ Sacramentum ministrare, ꝙquod passim conceditur, nec negari poterit. Igitur ex Papæ commissione, qui minister non est Sacramenti confirmationis, poterit id optimè ministrare. Verùm & ista argumentatio parum ꝓdestprodest, cùm à dissimilibus fiat. Etenim Romanus Pontifex, cùm simplici Sacerdoti delegat ministerium Sacramenti confirmationis, non ei concedit, nec tradit episcopalem ordinem, aut potestatem, quæ ꝗdemquidem episcopalis ordinis potestas necessaria est ad ministerium huius sacramenti, & ꝗdemquidem iure diuino, sed cum idem Pontifex aut Episcopus simplici Sacerdoti subditos commendat & tradit, aut cum delegat illi absolutionem Sacramentalem, non facit absolutè ministrum eum, qui non est minister huius Sacramenti pœnitentiæ, sed ei concedit iurisdictionis potestatem, quæ iure diuino necessaria est ad hoc ministerium, & quæ simplici sacerdoti deerat, vt esset huius Sacramenti minister. Etenim verò licet simplex sacerdos eo tempore, quo ad Sacerdotium fuit assumptus, habuerit, & acceperit potestatem ordinis, quę necessaria est ad absolutionẽabsolutionem sacramentalem, non tamen habuit, nec accepit alteram potestatem, quæ iurisdictionem exigit. Nam præter potestatem ordinis, simul necessaria est potestas iurisdictionis ad ministrandum pœnitentiæ Sacramentum, non tantum iure humano, sed & diuino: Itaq;Itaque Sacerdos simplex, minister non est Sacramenti pœnitentię, donec habeat iurisdictionis potestatem, vtraq;vtraque etenim necessaria est. Iurisdictio autem traditur, cùm Sacerdoti simplici, vel datur ordinaria animarum cura, vel delegata. Nec sufficit potestas ordinis absque potestate iuris dictionis, quod eleganter & eruditè adnotârunt Thomas in 4. distinct. 17. q. 3. articu. 3. q. 4. idem in distinct. 18. q. 1. art. 1. q. 2. ad 2. distinct. 19. q. 1. artic. 2. ad 3. quæstionem. Adrianus in tractatu, de confessione. q. 5. fol. 6. Cardin. a Turre Cremata lib. 1. de Ecclesia. cap. 96. Alfonsus à Castro lib. 2. de iust. hæred. punit. cap. 21. Melchior à Cano in relect. de pœnitentia. 5. parte. fol. 133. & probatur authoritate concilij Florentini, quo definitum est, Sacramenti pœnitentiæ ministrum esse Sacerdotem, habentem authoritatem absoluendi ordinariam, vel delegatam. idem tradit & probat Caieta. in q. vnica. de ministro pœnitentiæ.

Tertiò probatur, simplicem Sacerdotem posse ex Romani Pontificis dispensatione. Sacramentum hoc confirmationis ministrare, authoritate diui Gregorij, qui lib. 3. Epistolarum c. 26. ad Ianuarium Carolitanum scribens permittit, & verè concedit licentiam presbyteris, vbi desint Episcopi, ministrandi confirmationis Sacramentum. Quòd si id fieri iure non posset, vir doctissimus & sanctissimus minimè permisisset, huius authoritatis Gratianus meminit 95. distin. c. 1. Sed Durand. & Maior, videntes Gregorium summum Pontificem hoc fecisse, quo propriam opinionem audacter tutarentur, respondent audacius, Gregorium hominem fuisse, & ideo potuisse errare, atq;atque hac in re palàm errasse. Quæ sanè responsio dura nimis & impia censetur, nam licet hoc in tractatu non oporteat discutere, fueríntne aliqui Romani Pontifices hæretici, aut in fide errauerint, cùm id alibi latissimè tractetur à Canonistis in c. si Papa. 40. distinct. & cap. Anastasius 19. distinct. doctissimè ab Alberto Pighio libro 4. de Eccles. Hierarc. cap. 8. Alfonso à Castro lib. 2. de iusta hæret. punit. cap. 23. verè tamen asseuerandum est, summum Pontificem in his, quę ad fidem pertinent, vt personam pu

12

*blicam & Ecclesiæ caput aliquid definientem, minimè errare posse, quod probatur Matthæi capite 16. vbi apertè ostenditur ex illa promissione Christi dicentis ad Petrum. Super hanc petram ædificabo Ecclesiam meam, & portæ inferi, hoc est, Hæreses, non præualebunt aduersus eam. Ostenditur, inquam, fidem synce|

p. 84

ram, & inuiolabilem permansuram esse in Petro, & eius successoribus. De inde testimonio Lucæ cap. 22. dilucidè apparet, rogasse Christum pro fide Petri, vt pro aliorum confirmatione ea maneret integra. Sic enim inquit Iesus: Ego rogaui pro te, ne deficiat fides tua, tu autẽautem conuersus confirma fratres tuos. Qua obsecro, ratione deficiet Petri, aut successorum fides, illo pro ea rogante, qui semper exauditur? Præterea definitio Romani Pontificis certum nobis exhibet in pertinentibus ad fidem Canonem, quo instructi in fide, minimè errabimus. cap. maiores. de baptismo. capit. significasti. de electio. cap. sic omnes. 19. distin. cum alijs, quæ ad hanc rem adduci possent, facilimè ex Gratiano. 24. quæst. 1. & maximè in capit. memor. & in capitu. quoties. & capitu. hæc est fides. Sed si Papa errare posset in fide, eius Decretum non esset nobis Christi fidem profitentibus certum, imò periculosum. Quo fit, vt Catholicam, & veram propositionem esse constanti animo testemur, Papam non posse in pertinentibus ad fidem quidquam, vt Ecclesiæ summum rectorem definire, quod erroneum sit. quod adserunt Thomas, & Caieta. 2. 2. quæst. 1. artic. 10. & quæstio. 11. artic. 2. ad tertium. Florenti. 3. part. tit. 22. capitul. 6. §. 17. idem Caietanus in tractat. de concilijs cap. 9. & 11. Thomas quodlibe. 9. articul. vltimo. Cardinalis à Turre Cremata in dicto cap. hæc est fides. & in tractat. de Ecclesia libro 2. cap. 109. & sequentib. Syluester verbo. Ecclesiast. 1. quæ. 3. Albertus Pighius lib. 4. de Ecclesiast. Hierar. cap. 3. & sequentibus. Alfonsus à Castro de iusta Hæreticorum punitione, libro 1. cap. 4. & c. 6. Verùm si quid summus Pontifex, non vt totius Ecclesiæ Christianæ rector, sed vt priuata persona, vel docendo, vel scribendo asseruerit, quod ipse minimè vult vti vniuersale Decretum apud omnes censeri, nolens ad id recipiendum, aut credendum quenquam obligari, errare quidem poterit, cum priuata tunc vtatur authoritate, non publica. Nam & si Papa errare possit, vt priuatus, non tamen permittet Deus, vt id, quod prauè sentit, & contra Catholicam fidem, toti Ecclesiæ veluti eius pastor, officio Vicarij Christi fungens, credendum præcipiat. Nec hoc in loco tractare modò vacat, an in rebus fidei definiendis & examinandis, alijsq́ue negotijs arduis expediendis teneatur summus Ecclesiæ Præsul, Cardinalium, vel saltem iuris diuini peritorum consilium exigere ad iudicij consultationem, & deliberationem: Etenim hoc obiter examinat Cardinalis à Turre Cremata in dicto lib. 2. cap. 102. versic. ad sextum. Cui adde locum illum Deuteronomij capit. 17. cuius meminit Romanus Pontifex in cap. per venerabilem. qui filij sint legitimi. item ea, quæ scripta sunt Exodi cap. 18. & 24. & Actuum cap. 15. Ex nostris Lector poterit Felinum, & Ripam legere in Rubri. de constitut. Iasonem in l. placet. C. de sacrosanctis Ecclesijs. 2. colum. Abb. in cap. 2. de cleric. non resident. & alibi passim. Barbat. de præst. Cardinal. part. prima, quæstio. secunda colum. 7. Iacobatium de concilio lib. 7. artic. 5. sat nunc erit, certam esse suprascriptam opinionem, ex qua & illud deduci potest, Papam non posse in Canonizatione sanctorum errare, quam præuia diligenti examinatione, maturoq́ue prudentum consilio, vti Ecclesię summus

13

*Præses decreuerit. Siquidem vt tradit Cardinalis à Turre Cremata de consecratione distinctio. 3. in principio. nume. 22. res ista potissimum spectat ad fidei Christianæ religionem, cuius negocia ipse Ecclesiæ caput Christus gerere dignatus est, eaq́;eaque ratione minimè permittet in re tanta ipsius Vicarium falli, quemadmodum in hac specie adserunt diuus Thomas dicto quodlibeto 9. artic. vltimo. Florenti. 3. parte. titu. 12. capit. 8. §. 2. Ioannes à Neapoli, quodlibeto 11. Cardinalis à Turre Cremata. in tracta. de Ecclesia. quæst. 51. ex septuaginta tribus quæstionibus. Idem hoc præmittit lib. 2. de Ecclesiast. cap 110. Syluester verb. Canonizatio. Latiùs cæteris Catharinus in huius quæstionis peculiari libello, tametsi contrariam sententiam in hoc tenere tentauerint, gloss. in cap. vnico. de reliquijs, & veneratio. sanctor. in 6. Felinus in capitu. venerabili. de testibus. Et Caietanus in tractatu, de Thesauro indulgent. capitu. 8. Quorum opinio ea ratione solet defendi, ꝙquod Romanus Pontifex errare possit in his iudiciis, quæ ad particularia facta pertinent, quale hoc esse videtur, cùm Canonizatio, vel relatio alicuius in sanctos, pendeat ex particulari eius vitæ probatione. Et præterea ad est vulgaris titulo diui Augustini authoritas, in hæc verba passim tradita. Multorum corpora veneramur in terris, quorum animæ cruciantur in infernis. Harum obiectionum prior tollitur, & meritò, si consideremus, hoc iudicium Canonizationis alicuius sancti, & si à peculiari eius vitæ testimonio pendeat, ad vniuersalem tamen totius Christianæ religionis statum pertinere, cùm ea sit quædam quasi professio fidei, & ideo credendum piè est, summum Pontificem in perscrutandis eius, qui in sanctos referendus est, miraculis & gestis ab ipso Spiritu sancto, qui omnia scrutatur, instrui.

Quòd autem posteriori loco ex Augustino refertur, & si verè eius authoris nomine censendum sit, quod negamus, nihil contrariam opinionem iuuare videtur, non enim dixit Augustinus: multa corpora eorum, qui ab Ecclesia canonizati fuerunt, nos falsò venerari, cùm eo|

p. 85

rum animæ in infernis crucientur, sed nos multa corpora in terris venerari, quæ existimamus esse eorum, qui ab ecclesia fuerint in sanctos, & diuos relati, cùm tamen verò eorum non non sint, sed potius hominum damnatorum, qui in infernis cruciantur, forsan infidelium, Sicariorum, Piratarum aut latronum, qui ab humanis discessere publico apud omnes deprauatæ vitæ testimonio, & tamen fallit nos, non equidem Ecclesiæ iudicium, sed rerum vicissitudo, ex qua Christiana Respublica tot bellis Maurorum, Turcarúmue tyrannide oppressa, has illusiones patitur circa sanctorum corporum venerationem, censet sanè Ecclesia venerandum & colendum, vt sanctum diuũdiuum Hieronymum: at non ita decreuit proprio iudicio corpus hoc, quod nos diui Hieronymi esse existimamus, verè corpus illius esse, sic etiam definiuit maxima veneratione Ioannem Baptistam colendum esse. Non ex hoc sequitur iudicio Ecclesiæ certum esse, caput hoc, quod putamus esse diui Ioannis, proculdubio illius esse, forsan enim alterius est. Quòd si & hoc Ecclesia præuia cognitione, & diligenti examinatione censeret, dicendum quidem esset, non permissurum Deum optimum maximum, summum Pontificem in hoc falli, nosq́;nosque eius iudicio decipi. Et tamen constanter asserimus, venerationem exhibendam esse hoc in dubio, his reliquijs, quæ vel ex Communi Christianorum opinione, vel tacito prolatorum consensu, sanctorum esse censentur. Nam & si in hoc error posset contingere, is præsumendus non est in re adeò graui, & ad religionem pertinenti. Qua ratione etiamsi glo. Felini & Caietani sententia vera esset, quod negamus, nempe Romanum Pontificem in canonizatione sanctorum errare posse, ex hoc nulla profectò iusta causa, nec ansa datur hæreticis, vt adserant, non esse venerandas sanctorum virorum reliquias. Impia etenim, hæretica & nefanda est horum sententia, sicuti aduersus eius adsertores satis ostendunt ex concilijs vniuersalis ecclesiæ, ex sacræ scripturæ locis, & veterum patrum authoritatibus Clichthouæus, Castro, & alij Catholici Doctores. Nam licet Summus Pontifex in sanctorum canonizatione errare posset, pro eius tamen iudicio præsumendum est, donec error pateat, & ideò interim viri catholici tenemur iudicio summi pręsulis, & stare & credere. Igitur quò instructiores simus ad has extirpandas hæreses, néue ipsi hæretici, qualem qualẽqualem occasionem captent, ex verè Christianorum opininiobus ad eorum errores contumaci & proterua audacia tutandos, tutiores sententias eligamus, existimantes in his Papam errare minimè posse. Nec oberit gloss. in dicto cap. à recto. 24. quæstio. 1. dicens, Papam errare posse etiam in pertinentibus ad fidem, nam vel est falsa, vel intelligenda, quando Papa, vt priuatus homo, non vt vniuersalis Ecclesiæ rector, quidquam decreuerit. Ex quibus opinor minimè tutum esse dicere, diuum Gregorium in præfata epistola, dum commisit presbyteris simplicibus ministerium Sacramenti confirmationis, errasse. Sed & alias responsiones, quas Hadrianus & alij comminiscuntur, nequaquam conuenire video diui Gregorij Decreto. Nec mirum est, planè ipsum præmissam delegationem fecisse, existimantem, Romanum Pontificem id facere posse, quod etiam censuerunt diuus Thomas in 4. sententi. distinction. 7. quæstio. 3. articul. 3. & ibi Paul. quæstio. 4. articul. 3. Florentinus 3. parte. titul. 14. capit. 14. §. vltimo. Caietan. 3. parte. quæstion. 72. articul. 11. Cardin. à Turre Cremata in capit. manus. de consecration. distinctio. 5. articul. 2. post gloss. ibi. Syluester verbo, confirmatio diuina. gloss. in dicto capitulo quanto. & ibi Innocent. Composte. Ioannes Andræas Collectarius. Anchara. Cardina. Henric. Abb. Imol. & alij communiter, vt fatetur Præpo. in dicto capitu. peruenit. numero 7. Et licet prior sententia fortissimis rationibus innitatur, ita vt difficilimum existimem eas dilui posse: opinor tamen posteriorem esse magis tutam, quòd frequentiori calculo probetur, & omnium grauissima concilij Florentini sub Eugenio Quarto authoritate in hæc verba? Legitur tamen, aliquando per Apostolicæ sedis dispensationem ex rationabili & vrgente admodum causa simplicem sacerdotem, chrismate per episcopum confecto, hoc administrasse confirmationis Sacramentum. Quibus me herclè verbis manifestum fit, diuum Gregorium hac in re dispensatione vsum, vt simplex sacerdos hoc Sacramentum ministraret. Sed quòd idem sit in quolibet clerico, etiam non Sacerdote, vt ei Romanus Pontifex hoc committere possit, falsissimum est, quamuis id opinentur, gloss. Innocent. Antoni. & Abb. in dicto capitulo quarto. Quorum opinio ab omnibus planè refellitur, & meritò, cùm diui Thomæ sententia satis dubia sit, & ea ratione potius est restringuenda, quàm extendenda. Consequitur tandem ex his, huius Sacramenti ministrum ordinarium solùm esse episcopum, ratione ordinis & officij episcopalis: simplicem verò Sacerdotem ratione delegationis tantùm. Extat & de hac re Canon Sacrosanctæ Synodi Tridentinæ, titu. de Sacramentis, his quidem verbis: Si quis dixerit sanctæ confirmationis ordinarium ministrum nōnon esse solùm episcopum, sed quemuis simplicem sacerdotem, Anathema sit.

p. 86

Ex quo in fertur, hoc ministeriũministerium nec ex consuetudine, vt scribit Romanus Pontifex in dicto cap. quanto. nec ex immemoriali præscriptione,

14

*adquiri posse presbyteris, cùm hi, nisi ex delegatione Papæ, huius ministerij sint incapaces. Plura etenim iura, quæ competunt episcopis possunt ab his, qui episcopi non sunt, præscriptionis titulo adquiri, sicuti probatur in capitu. auditis. & in capitu. cùm olim. de præscription. & in capit. auditis. de in integrum restitutio. & in capit accedentibus, de excessib. pręlat. ea tamen munera, quæ episcopo ratione ordinis episcopalis competunt, & quæ værè exigunt illam indelebilem episcopi consecrationẽconsecrationem, nequaquānequaquam adquiri poterunt ab alijs, quàm episcopis, quacunque etiam immemoriali præscriptione. Nam ad episcopale munus pertinent aliquot, quæ nec ex Papæ dispensatione, non episcopis possunt delegari, & hæc, nulli dubium esse potest, nec vllo temporis iure adquiri, non episcopis posse: Alia verò, quæ licet episcopalem ordinem requirant, delegatione tamen & priuilegio Papæ possunt, non episcopis competere, adhuc temporis titulo minimè valent alicui conuenire, siquidem in his priuilegium principis, & immemorialis præscriptio paria non sunt, ex eo, quòd non episcopi, secluso Romani Pontificis priuilegio, in capaces sint horum munerum, & ideò nōnon habet immemorialis præscriptio parem vim cum priuilegio: Ioannes Mona. in capit. 2. de præbend. in 6. & ibi Doctores communiter, quos Philippus Probus allegat numero 7. Abb. Felin. & alij in capit. causam. de præscriptio. idem Felin. in cap. accedentes. eo. tit. idem in cap. cùm contingat de foro compet. nume. 4. Hippo. Singul. 80. Francis. Balb. de præscriptio. 5. part. princ. quæstion. 7. Idem in 2. parte 3. partis princip. quæstione 6. Et in hac specie, quam tractamus, Panormitanus in dicto capitul. quanto. Cardin. consilio 131. columna secunda, idem Balbus 5. parte principa. quæstion. 11. sic intelligentes ea iura, quæ probant præscriptionem immemorialem, parem esse priuilegio principis. l. 3. §. ductus aquæ. ff. de aqua quotidia. & æstiua. capitulo primo. §. vltimo. de præscript. in 6. capitul. super quibusdam de verborum significatione. quæ commendant Roma. Singul. 289. Abb. in capit. cùm nobis. de præscripti. idem in capit. per venerabilem. qui filij sint legitim. 3. colum. Iaso. in l. is, qui putat. 2. colu. ff. de adquir. hæreditate.

Dixi autem superius episcopatum esse ordinem, non quòd censeam verè esse ordinem distinctũdistinctum ab alijs, quatenus ordo Sacramentum est, & characterem imprimit, sed quia episcopatus

15

*iuxta veriorem sententiam, ordo est, quatenus ordo dicitur officium quoddam, & potestas respectu quarundam sacrarum actionum, quæ sacerdoti non conueniunt, ex Thoma in 4 sentent. distinction. 24. quæstion. 3. articul. 2. & ibi Richardo Palud. quæstion. 7. Syluest. verb. ordo. columna 2. Caietan. 2. Tomo opusculorum. quæstion. 1. de ordine. Abb. in cap. ex literis. de exces. prælat. Quorum sententia receptior est apud Theologos: Non enim habet episcopus maiorem aut distinctam potestatem supra corpus Christi verum, quàm Sacerdos simplex, & ideò episcopatus propriè ordo non est distinctus à sacerdotio. Est tamen eius potestas per consecrationem adquisita indelebilis, & si verè character non sit. Nam quod scribitur in capit. 1. de ordin. ab episc. qui renuncia. epi. non probat episcopatum characterem imprimere, sed potestatem episcopalis officij esse indelebilem: tametsi episcopatum verè esse ordinem & sacramentum, ac characterem imprimere, teneant gloss. in proœmio Sexti, verb. episcopus. Abb. in cap. aqua. de consecrat. eccle. idem Abb. & alij in d. c. 1. Almain. & Maior. distinct. 24. quæst. 1.

Hinc & illud deduci poterit, num is, qui presbyter non est, possit in episcopum consecrari, ita

16

*vt verè episcopus sit, & potestatem indelebilem adquirat? & glo. in capit. 1. de clerico per salt. promot. & in d. c. ex literis. & ibi Abb. tenent eum, qui presbyter non sit, verè non posse in episcopum consecrari, per text. in d. cap. ex literis. Sed contrarium quibusdam apparet, cùm episcopalis potestas indelebilis sit, & ab alijs officijs distincta: tametsi eam exercêre nōnon possit, qui presbyter non sit, secundum Ioan. Andr. & alios in d. cap. 1. quos sequitur Iacobatius de concilio, lib. 10. artic. 7. & est communis opinio, vt adserit Abb. in d. cap. 1.

Cæterùm si potestas episcopalis indelebilis est, vt modò diximus, distincta ab alijs ordinibus, & verè ordo non est, licet episcopus consecratus, cùm nondum presbyter esset, exercêre non valeat officium episcopale, & tamen illud exerceat, malè aget, ac peccabit mortaliter, sed tenebit quidem, quod ab eo fuerit celebratum, modò ex necessitate res presbyteratum non exigat. Quo fit vt sacramentum confirmationis teneat, collatio verò ordinis presbyterij minimè, cùm eius ordinis minister non sit, qui eo caret: non enim potest potestatem supra corpus Christi verum concedere is, qui eam non habet, sicuti constat ex notatis in dicto capitulo 1. de cleric. per Salt. promoto.

CAPVT XI.

INIVRIAM nōnon tantùm facto, sed & verbis fieri palàm est, & probatur in l. si nōnon conuitij. C. de iniur. l. eum, qui nocentem. l. item apud Labeonem. ff. eodem. capit. cùm T. à B. de re iudica. adeò quidem, vt nec in

1

*iuriam istam extinguat honoris præfatio: frustrà etenim protestatur, qui alteri verba, cōmunicommuni omnium interpretatione, iniuriosa dixerit, nec iam de eius animo quidquam est censendũcensendum, quale illud vulgo traditur: Mentiris, saluo honore tuo: Bart. & alij in l. si quis extraneus. ff. de adquir. hęredi. Abb. in cap. ea te. de iureiur. & in d. c. cùm T. à B. Angel. in l. vestem. ff. de iniur. Alex. in l. turpia. ff. de legat. 1. Soc. consil. 118. volu. 1. Iason in l. vt vim. ad fin. ff. de iusti. & iur. Felin. in cap. dilect. penul. col. de except. Anton. Rub. in repet. §. morte. numer. 461. ff. de noui oper. nunciat. Alciat. in l. detestatio. ff. de verb. signifi. colum. 2. Quid enim obsecro iuuat, velle, ac præfari honorem saluum esse eius, cui verbis crimen, famam & honorem denigrans obijcitur? Parùm profectò proderit, alterius honori hæc ipsa præfatio, cùm is, cui conuitium dictum est, ex obiecto crimine labem delicti, notàmue famę contraxerit: Facit ad hoc text. optimus in capit. 1. de præsumptio. Igitur à conuitijs abstinendum omninò est, hæc enim à Republica legibus puniuntur. Apud Hispanos statutum est, vt qui alterum aliquo è sex vitijs

2

*conuitio affecerit, iniuriam illam retractet coram iudice & honestis personis, Palinodiam, vt aiunt, canendo, & prætereà ter centum solidis mulctetur. l. secunda. titul. 9. libro 8. ordi. Vitia verò hæc sunt, Leprosus, Sodomita, Hæreticus, Proditor, Cornutus. Quorum vltimum tradit Accursius in l. si inimicitiæ. ff. de his, quibus vt indig. dicens, contumeliam irrogari per hoc, maximè odiosum nomẽnomen. Idem notant Anania. in cap. 1. nu. 5. de maled. Ioan. Faber in §. patitur. Instit. de iniurijs. Ripa in l. vlt. quęstio. 7. C. de reuoc. donat. quibus adde Andræam Alciat. libr. 7. Parerg. capit. 5. His etiam ab eadem Regia constitutione, additur meretricis nomen & vitium, fœminæ maritatæ obiectum. PRAXIS etiam idem recepit in eo, qui alterum Iudæum conuitij causa appellauerit.

Quòd verò obiter attinet ad æreos solidos, quibus conuitiator ex ea lege mulctandus est, va

3

*ria traditur apud diuersa tribunalia obseruatio. Quidam etenim iudices morem propriæ regionis sequuti, quemlibet solidum duobus æstimant quadrantibus, quos vulgò hac ætate Marauedis appellamus: alij verò, & frequentius supremi & Regij prætorij iudices, quatuor quadrantibus solidum parem esse censent. Nam & solidorum valor conformis non est, imò varius quidem attenta varia prouinciarum taxatione. Sic equidem solidus, cuius meminit Iustiniani Codex, par pondus habebat cum eo nummo, qui nostra ætate Castellanus dicebatur, isq́;isque aureus solidus erat, & hoc probatur ex notatis per Budæum libro 5. de Asse. quo in loco scribit: solidum, cuius meminerit Iustinianus, sextam esse vnciæ partem, & ideò is nonaginta sex grana habebat: authore Alciato libro 11. C. colum. 2. idem Isidorus scribit libro Etymologiarum. 16. capit. 24. dicens, solidum etiam dici sextulam apud Latinos, quod sexta sit vnciæ pars, quod probatur ex l. quoties. C. de suscept. & Ancar. vbi scribitur, libram aurei duodecim vnciarum constare ex septuaginta duobus aureis solidis, quo fit manifestum esse, solidum grana habere nonaginta sex, & esse partem sextam vnciæ. Nummus autem, quem Castellanum diximus, sextam habet vnciæ partem, & ea ratione, solido similis censetur: & id receptum est in praxi apud Regia Hispaniarum Prætoria, vbi ad hanc rationem expenditur quingentorum solidorum summa, cuius meminêre l. Sancimus. C. de donation. & Regia l. 9. titul. 4. parte 5. quæ solidos antiquos, aureos marauedinos appellat, non quòd intelligenda sit de aureis, quorum Iurisconsulti veteres meminêre, & præsertim in l. nonnulli. ff. de accu. & in l. 1. ff. de varijs & extraordina. cognit. Sed quòd apud nos dictio ista Marauedinus generalis ferè sit, pluribusq́;pluribusque & varijs con|

p. 88

ueniat monetis, vt nummus apud latinos, quod statim ostendemus. Aureus sanè apud veteres sescuplo maior erat solido, ita quidem, vt tantùm ponderis haberent aurei quatuor, quantum solidi sex, ex quo fit, vt quatuor aurei constituerent vnciam, & quadraginta octo, libram Romanam duodecim vnciarum, vt libro 2. 3. & 5 de partibus assium ex Iullio Polluce libro 4. docet Guliel. Budæus, & Alciat. lib. 3. disp. c. 9. Leonard. Portius libro 1. de monetis, qui ex Cornelio Tacito, Suetonio, & aliis authoribus, aureum esse existimant valoris mille quadrantum, quos vulgò Itali Quatrinos, Hispani Marauedinos appellamus, siquidem vnus aureus centum continet sestertios, quorum quilibet decem quadrantibus æquiualet. licet satis eruditè Anto. Augus. lib. 2. emendationum capitu. 9. probare conetur, aureum nummum sextam fuisse vnciæ partem, atq;atque à solido minimè differre, & idem adserit Aemylius Ferret. Institut. de pœna temerè litigant. de valore tamen aurei, nulla apud ipsos est controuersia. Hinc infertur intellectus ad text. in dicta l. nonnulli. ff. de accusat. quæ pauperem esse censet eum, qui minus quàm quinquaginta aureos in bonis habet, itidem ad RegiāRegiam l. 2. titu. 1. part. 7. quæ eam summam ad quinquaginta marauedinos retulit, vtraque enim lex intelligenda erit de quinquaginta nummis aureis, quorum modò meminimus.

Quod verò diximus, solidum parem fuisse nummo aureo Castellano, intelligendum est quo ad pondus, nam quo ad valorem non omninò similes sunt hi nummi, siquidem solidus ille aureus Iustiniani, ea ætate valebat sexaginta sex sestertios, & dimidium ac paulò plus, atque ita sexcentos sexaginta quinq;quinque marauedis, vel quadrantes: quibus vnus addi poterit ad exactæ computationis rationem, at nummus Castellanus nostra ætate æstimabatur quadringentis octuaginta quinque quadrantibus, & sic quadraginta octo sestertijs nummis & dimidio. Solidorum etiam meminit textus in capitulo conquerente. de offic. ordin. & in capitulo placuit. capitul. inter cætera 10. quæstion. 3. ve

4

*rùm dubitari solet ad intellectum plurium Regiarum constitutionum, qua ratione sit expendendus valor veterum Marauedinorum, quorum mentio fit plærunq;plærunque in huius regni veteribus constitutionibus, & in hac re styli lex 114. adserit, Marauedinum aureum, quo veteres in hoc regno vtebantur, valuisse sex Marauedinos, qui tempore Regis Alfonsi legum latoris expendebantur, horum autem æstimatio, ni fallor, ita examinanda est, vt eorum quemlibet æstimemus decem Marauedinis, quibus hoc Imperio Caroli Cæsaris primi Hispaniarum regis vtimur, vnde fit, vt habita ratione legis styli, Moropetinus aureus esset apud veteres, valoris sexaginta Marauedinorum, seu quadrantum, quibus nunc ex ære vtimur, quod, licet non satis ex authoribus constet, ea consideratione probatur. Nam denarius æreus, quo veteres in his regnis vtebantur, è sex, quas vocātvocant meaias, constabat, & ideo decem denarij Moropetinum æreum, quo modo vtimur, constituunt, siquidem is sexaginta meaias habet, vel coronatos sex, quorum quilibet decem meaias cōtinetcontinet: At solidus maiorum nostrorum apud Castellanos, duodecim denarios valebat. Ex quib. apparet, maioris valoris fuisse solidum, quàm æreum Moropetinum. Deinde constat aureum Marauedinum, qui regnante Alfonso legum latore vsu tractabatur, habuisse valorem octo solidorum, & triũtrium denariorum, vt scribit Alfonsus à Montaluo in l. prima. tit. 5. libr. 2. fori. quidum eiusdem Alfonsi Regis Marauedinos explicat, fuisse eos aureos existimat, asseuerans, eum esse nummum Marauedinum, cuius Alfonsi constitutiones passim meminêre. Quam ob rem cùm Alfonsus idem Castellæ rex nummum aureum priorum, ac veterum Regum expendens, collatio huius, & nummi, quo eo regnante Castellani vtebantur, pondere, compererit veterem moropetinum aureum æquasem esse pondere sex eiusdem Regis, Moropetinis itidem aureis, alioqui iniqua & inutilis esset ponderis collatio, colligitur euidenter vetustissimum aureum moropetinum valoris esse & fuisse sexaginta nostrę ætatis quadrantũquadrantum, quibus ex ære conflatis vtimur, & vulgò Marauedis appellamus.

Hinc primò infertur, marauedinum Alfonsi Regis & legum latoris æqualem esse, quo ad valorem veteri Romanorum Sestertio, & sic decem quadrantibus nostræq́;nostræq́ue ætatis æreis moropetinis, accentum antiquis Castellæ denarijs.

Secundò deducitur, præfati Regis Alfonsi nummum, marauedinum bonum, apud huius regni sanctiones passim nuncupari, & id probatur ex l. 1. titu. 9. lib. 8. ordin. & l. 1. titu. 5. & l. 9. titu. vltim. eiusdem libri.

Tertiò ex his etiam constat intellectus ad d. l. 1. titul. 9. quæ condita fuit à Ioanne Rege primo Biruiescæ, anno Domini M. trecentesimo, octuagesimo septimo, & in ea statutum fuit: conuitiantem parentibus, puniendum esse pœna sexcentum marauedinorum. Est enim ea constitutio intelligenda de marauedinis bonis, cũcum modus hic puniendi ab eodem Rege seruatus frequenter fuerit, vt patet in dicta l. prima. titu. 5. & l. 9. titu. vlti. quæ constitutæ fuerunt ab eodem Principe Guadalaiaræ, anno Domini M. CCC. XC. & ab Henrico Rege Tertio Madricij, Anno Domini M. Quadringentesimo. & tamen quod in d. l. 1. titulo 9. scribitur in hæc |

p. 89

verba. que son seys mil marauedis de esta moneda. additum fuit ad planiorem interpretationem ab eo, qui iussu Regum Catholicorum Fernandi & Elisabeth ordinationum Regiarum librũlibrum compilauit, atq;atque inde probatur, quod prima illatione diximus.

Quartò apparet ex præmissis, bonum Marauedinum differre à Marauedino veteri, cuius etiam mentionem faciunt Regiæ constitutiones. Et constat hæc illatio ex dicta l. prima. titulo 5. vbi expressim probatur, Marauedinum bonum, seu veteribus, seu veteris monetæ æreis Marauedinis ęqualem esse, quibus consequens est, veteris monetæ Marauedinos maioris valoris fuisse, quàm quibus modò vtimur: cùm sex veteres ærei Marauedini pares valore sint decem, quibus nunc in cōmercijscommercijs passim huius regni incolæ vtuntur.

Quintò inde compertum erit, non satis exactè hac in re Celsum Hugonem in repertorio dictas constitutiones Regias, dictione Marauedi, perpendisse, nec perfectè collegisse, quid Alfonsus à Montaluo in dicto loco scripserit

Sextò poterit ex his intelligi Regia l. tertia, titulo duodecimo, libro 8. ordin. quæ fuit statuta à Rege Alfonso vndecimo Aera. M. trecentesima octuagesima sexta Compluti. titul. 20. l. 12. vbi armatos homines congregantes ad vim inferendam magistratibus publicis, puniuntur multa sexcentorum Moropenitorum, & in specie constitutionis sequentis sex mille, & rursus in priori ordinatione mille: distinctis ibidem coniurationis qualitatibus, ea etenim mulcta ad veteris monetæ Marauedinos est referenda, sicuti in dicto ordinationum volumine refertur. tametsi in scriptis manu exemplaribus constitutionum Alfonsi Regis, ea pœna ad monetāmonetam eius temporis referatur, quod parùm refert.

Septimò forsan ad hanc rationem erit explicanda Moropetinorum Lusitaniæ summa, cuius mentio fit à Romano Pontifice in capitul. cùm olim. in 2. de priuileg. licet Ludouic. Gomezi. in regul. de valore. quæstione 9. opinetur, quemlibet ex illis Moropetinis, valore parem esse dimidio scuto aureo, quo nunc Itali vtuntur, sed ipserem istam missam facio his, qui maiorem cognitionem habent veterum Lusitaniæ numismatum, hæc etenim obiter adduximus ad Regiam constitutionem, quæ de conuitijs puniendis tractat, nec tamen ignoramus, mulctas pecuniarias à Regijs sanctionibus indictas, qualibet in huius regni prouincia, seu tribunali, ex praxi satis apertè certam ad summam redactas fuisse.

Verùm, vt ad propositam quæstionem, à qua digressi fuimus, reuertamur, ex eadem Regia sanctione, quæ de conuitijs puniendis agit, etiam colligitur, conuitiatorem cogendum esse coram iudice & honestis personis, quod obiecerit, retractare, seq́;seque mentitũmentitum fuisse fateri, quodcunque vitium conuitio expresserit, licet non sit ex illis sex, quæ in eadem regia lege eius initio explicantur, hoc tamen variè accipitur à iudicibus, nec omninò id seruatur, imò frequentius omittitur, aliaq́;aliaque pœna pro arbitrio iudicantis infertur conuitiatori. Nam ea retractatio, cuius paulò antè mentionem fecimus, tantùm à lege & iudicibus iniungitur, vbi conuitium contigerit per obiectionem alicuius ex illis sex vitijs, quorum lex priori parte meminit.

Iustissimum tamen est, famæ & honoris restitutionem fieri his, qui conuitijs obiectis eius læsionem passi fuerint. cap. quisquis. 8. quæst. 1. cap. inter solicitudines. de purgat. Cano. Hostien. in Summa de pœniten. §. quibus. versicu. quid de accusatoribus. Thomas 2. 2. quæstio. 62. artic. 2. Florent. 2. parte. titul. 2. cap. secundo. §. tertio. & probatur ex regul. peccatum. de regulis iuris. in 6. hoc addito, non esse minorem, imò multo maiorem honoris & famæ, quàm rerum spoliationem, authore Solomone, Prouerb. 22. dicente: melius est nomen bonum, quàm diuitiæ multæ. Nam & bonorum externorum maximus est honor, vt scribit Arist. 4. ethic. cap. 3. c. deteriores. 6. q. 1.

Ex quibus ausus est Ioan. Ananias in cap. 1. nume. 5. de maledicis. scribere, irrogantem contumeliam, seu conuitium verbis Cardinali, eisdem

5

*affici pœnis, quas Romanus Pontifex statuit in cap. fœlicis. de pœnis in 6. idem probat Feli. in cap. non dubium. de sentent. ex commu. Quibus & alia ratio adstipulatur, quòd appellatione percussionis non tantùm comprehenditur ea, quæ facto fit, sed & ea, quæ verbis, saltem ex lata dictionis significatione. Bartol. in l. aut facta. in princi. ff. de pœnis. Prædicta auten constitutio cùm fauorabilis sit, & in honorem Romanæ ecclesiæ eiusq́;eiusque ministrorum sancita, mirum non est, si hanc latam interpretationem adsumat, qua ratione idem hi Doctores dicerent, in iniuriam inferentibus verbis contumeliosis, quibuslibet clericis, vt ex hoc excommunicati sint sententia canonis, Si quis suadente. 17. quæstio. 4. cùm & ea constitutio in fauorem totius cleri ab Innocentio fuerit promulgata. Ego vero dum Salmanticæ interpretarer text. in cap. nuper. de senten. excommunica. Anno Domini 1543. publicè hanc Ananiæ sententiam impugnaui, falsam esse existimans, quam postmodum improbatam esse video à doctissimo, obseruandissimoq́;obseruandissimoque præsule Ioanne Bernardo episcopo Callagurriensi in practica crimina. cap. 60. quo in loco Felinum minimè retulit, atq;atque ab Anania discessit ea sola ratione, |

p. 90

quòd grauis pœna à iure in percutientem statuta nunquam comprehendit inferentem verbis iniuriam, cui ego & illud addiderim libenter, vt Ananiæ rationi satis faciam, quam libet constitutionem pœnalem, respectu ipsius criminis, aut iniurię odiosam esse, & ideò restringendam, respectu verò personarum, quibus iniuria fit, esse fauorabilẽfauorabilem, & ob id extendendam, quod notari potest ex verbis Baldi in l. illud. col. 3. C. de sacrosanc. ecclesijs. optima glos. in l. venia. C. de in ius vocando. quam ibi Doctor. communiter sequuntur, & Ias. in l. 1. col. 2. C. de succe. edict. Abbas in dicto cap. non dubium. de senten. excommu. vnde Canon, si quis suadente. & similia iura, quæ ob honorem clericorum, aut Cardinalium pœnam irrogant eos percutientibus, respectu ipsorũipsorum, quibus iniuria fit, fauorem cōtinentcontinent: at respectu ipsius iniuriæ, odiosa censentur, nec extendenda sunt, & ea ratione ad verbalem iniuriam non prædictæ constitutiones deducendæ, ex quo tollitur ratio ipsius Ananiæ, tollitur & secundò alia consideratio, quæ Ananiæ opinionem videtur plurimum probare. Solet enim adnotari, constitutionem partim odiosam, partim fauorabilem, censeri omninò fauorabilem esse, si principaliter in fauorem statuta sit. glos. Domi. & Francus in cap. statutum. de præbend. in 6. gloss. & Domi. ibi in cap. sciant cuncti. verb. alios, de elect in 6. Felin. in dicto cap. nōnon dubium. & in cap. 1. nu. 14. de spons. optima gloss. & ibi Areti. col. 3. & Alciatus num. 42. in l. 1. in princip. ff. de verborum obliga. sed canon prædictus principaliter tendit in fauorem clericorum, igitur censendus est fauorabilis. cæterùm præter hoc, quod gloss. in dicto cap. statutum. minimè probat conclusionem ex ea deductam, cùm eadem fateatur illius capitis cōstitutionemconstitutionem tantùm fauorabilem esse.

Hæc ipsa Theorica, licet vera sit, est intelligenda, quoties odium à fauore distingui non potest, at si odium & fauor distingui commodè queant, fauor, vt fauor, odium, vt odium adsumendum est. Deinde quamuis Reipublicæ intersit, crimina puniri, l. ita vulneratus. 1. respōrespon. ff. ad l. Aqui. cap. vt famæ. de senten. excom. & ea ratione dixerit Bart. in l. quemadmodum. col. 2. C. de agrico. & cens. leges pœnales & scelera punientes fauorabiles esse censendas, cui plures accedunt, quos referunt Hippol. in prac. §. aggredior. nume. 59. & in l. vnica. C. de rapt. virgi. nu. 229. Ias. in l. fratres. C. de inoffic. testam. col. 2. Felin. in cap. translato. col. vlti. de constitu. id verum est ad eum effectum, ne delicta remaneant impunita, & vbi non satis punirentur, ni pœnales constitutiones latiori quodam modo interpretaremur, alioqui benignābenignam atq;atque strictam harum legum interpretationem sequi tenemur, quando ex hoc delictum nihilominus puniri sat potest, ne pœnarum acerbitas augeatur, quod probatur ex Iurisconsulto in l. si præses. & l. in interpretatione. ff. de pœnis. & animaduertunt Bartol. in l. 2. §. exercitum. ff. de infam. Decius in l. 2. numero 109 ff. de regu. iuris. & in l. factũfactum. §. in pœnalibus. ff. eod. & Curtius Iunior in l. bona fides numer. 13. ff. depositi. Ad hæc facit, quod pœnalis constitutio nunquam extenditur ex lata verborum significatione, nisi & eadem ratio subsit, iuxta eam resolutionem, quæ traditur per Domi. & Franc. in cap. 1. de tempo. ordi. in 6. Barto. & nouiores in l. si constante. 9. quæst. ff. soluto matrimonio. Decius in dicto cap. translato. & in dicto §. in pœnalibus. & in l. si quis id quod. col. vlti. ff. de iurisdict. omn. iud. Ias. in l. vlti. ff. de in ius vocand. & probatur in l. Iulia. §. hoc capite. ff. de ritu nup. cap. vltimo. de trans. prælat. qui autem recto iudicio dicet, eandem esse rationem in iniuria, quæ verbis fit, & in ea, quæ facto atrociter infertur. Vnde pœnalis constitutio ex iniuria quæ facto fuerit irrogata ad eam, quæ verbis fit, non erit extendenda, cùm ratio legis deficiat, tametsi lata verborum significatio id suadêre videatur: Nec enim est tanti præiudicij conuitium, quanti percussio, si publicam vtilitatem, dispendiúmue consideremus. Ex quibus aduersus Ananiam quatuor rationes adduximus, aperto Marte diluentes totidem, quę pro eo animaduertipossent, Sed & Quintò cōtracontra Ananiam facit, quod latè conatur probare Aymon consil. 6. col. 1. & seq. dicens, non esse crimen lęsæ maiestatis verba iniuriosa in principem dicere, arg. tex. in l. famosi. ff. ad legem Iul. maiest. diuersa siquidẽsiquidem hæc duo sunt, cùm à Iustiniano diuersis titulis explicentur in rub. C. si quis imperat. maled. & C. ad legem Iul. maiest. quo fit, vt falsam esse existimem Ananiæ sententiam. Sic sanè Card. Iacobatius lib. 1. de concilijs, pag. 39 obiter AnaniāAnaniam allegans, dubitat, eius opinionẽopinionem verāveram esse.

Scribit hac de re Paulus Iurisconsultus, eum qui nocentem infamauit, non esse bonum & æquũæquum

6

*ob eam rem condemnari, peccata enim nocentum nota esse, & oportêre & expedire d. l. eum qui nocentem. cui cōuenitconuenit Regia l. 1. titu. 9. parte 7. Bartol. tamen quærit, an iniuriarum actione teneatur is, qui alteri verum crimen conuitio obiecerit? Ita tandem rem ipsam distinguit, vt opinetur, conuitium istud tunc esse puniendum, quando Reipublicæ non interest, vitium illud, quod conuitio obiectum fuerit manifestum fieri, sed si Reipublicæ hoc intersit, impunitum esse, ac debere censeri tale conuitium, licet per accusationem vitium obiectũobiectum deduci nequeat in iudicium. Prioris membri exempla sunt, si quis alteri obiecerit cornutum esse, filium meretricis, furis aut lenonis, posterioris verò, si quis alterum dixerit, hæreti|

p. 91

cum, sodomitam, falsariũfalsarium, spurium latronémue esse, idem notant Petrus & Cynus in l. si non conuitij. 8. quæst. C. de iniur. eamq́;eamque distinctionem procedere quidam existimant siue in iudicio, siue extra iudicium id contigerit. ex gloss. in dicta l. eum qui nocentem. Ego quidem primùm animaduerto, siue in iudicio, siue extra iudicium conuitiũconuitium dicatur, etiam verum, cuiusq́;cuiusque notitia Reipub. intersit, praua tamen intentione, atque iniuriandi animo, peccatum esse non omninò ab iniuriarũiniuriarum actione liberum. Quod probatur, nam & si bonũbonum sit, ac Reipub. vtile, nocentium crimina nota esse, & ea manifestari, prauus animus reuelantis rem efficit iniquam, cap. cùm minister. cap. relegentes. 23. q. 5. Secundò opinor, veri criminis exprobrationem, cuiusq́ue Reipub. intersit manifestationem fieri, secluso iniuriandi animo, à peccato, & ab iniuriarum actione immunem esse, Nec refert, quantum ad hoc, id in iudicio, vel extra iudicium acciderit, atque ita Bar. & sequacem opinionem interpretandam esse censeo. Tertiò ad præmissa optimè conducit, ꝑpendereperpendere æquo animo acerrimoq́;acerrimoque iudicio, sic etenim præsumptiones, & coniecturæ deducantur, veri criminis & Reipub. perniciosi obiectionem, tunc demum ex iniurioso animo procedere, quando absq;absque vlla causa, vtilitatéue ipsius negocij ꝙquod tractatur in iudicio, vel extra iudicium contigerit. Quòd si eadem obiectio, exprobratióue ex iusta causa fuerit, æquissimum erit, præsumere non animo iniuriandi, sed ex ea causa contigisse, quæ quidem tria colliguntur ex pluribus traditis, per Oldra. consil. 53. Ioan Andræ. Specul. titu. de iniurijs. Abbat. in cap. vltimo. de iniurijs. & in cap. cum T. à B. de re iudicat. columna penultima. Roma. consil. 96. Ripam in l. vlti. quæstio. 7. C. de reuocan. donatio. Marti. ab Azpilcueta in cap. inter verba. 11. quæst. 3. Corol. 63. quibus diligenter consideratis, ea quæ sequuntur, colligam.

Primum, iniuriarum actione proposita puniendum esse à iudice eum, qui extra iudicium alteri conuitium dixerit, non vt ei, proximo, aut Reipub. mederetur, sed vt propriæ libidini aut iræ satis faceret: tametsi Reipublicæ intersit, vitium obiectum manifestum fieri, non enim veritas conuitij ipsum conuitiantem eximit à crimine iniuriæ, nec ab eius punitione ex pulchra Constantini Cæsaris constitutione, in l. iustissimos. C. de offic. rect. prouin. optimus text. in l. 2. C. quan. & quib. quarta pars. lib. 10. & hoc ipsum est, quod Oldra. Ioan. Andræ. Abb. Roma. & cæteri probare nituntur.

Secundò eadem ratione deducitur intell. ad l. 1. C. de famo. lib. si quis etenim famoso libello potius, quam iusta delatione, alterius honorem læserit, vera illius crimina manifestans, capitali pœna est puniendus, oportet sanè, & id magis publicæ vtilitati conuenit, viros sceleratos potius accusationib. ad iudicem deferri, quàm famosis libellis extra iudicium in maximam omnium perniciem infamari.

Tertium ex his apparet, puniendum esse eum, qui in iudicio aduersarium perstrinxerit, ex ꝓbransprobans illi verum etiam crimen, quod nihil ad proprij iuris comprobationem vel defensionem artinet, ex hoc equidem animus prauus deprehenditur, & ideo iniuriarum actione is tenetur. text. in l. quisquis. C. de postul. Nec quidquam refert, expediat Reipub. annon, id crimen palàm notum fieri.

Quartum optimè infertur, nempe veri criminis, aut vitij exprobrationem, etiam in iudicio contingentem, atque ad ipsius causæ decisionem pertinentem, puniendam esse, si vel ex rixa, aut verbosa litigantium contentione, aut ex alijs coniecturis iudex collegerit animo iniuriandi processisse.

Quintum palàm est, facilius animum iniuriam inferendi extra iudicium, quàm in iudicio pręsumi ex veri criminis aut vitij obiectione, cuius reuelatio vtilis est, vel Reipub. vel proximo.

Sextum iuris est apertissimi, huiusmodi reuelationem extra iudicium, etiam fieri posse absq;absque iniuriarum crimine eiusq́ue punitione, vel ob ipsius crimino si correctionem, vel ob Reipub. aut proximi necessitatem, vtilitatémue, ex his enim constat, animum iniuriandi abesse. Cautè tamen id agendum est, vt tutè & sine peccato fieri possit, nec enim sequitur: actioni iniuriarum locus non est, igitur nec detectio criminis peccatum habet, siquidem crimen occultum, etiam si probari possit, non est detegendum saltem extra iudicium apud eos, penes quos delinquens infamatꝰinfamatus non est, si damnum Reipub. vel proximi aliter, quàm ea reuelatione euitari queat, cùm ob solam vtilitatem Reipub. vel proximi permissum non sit, alterius famam veri criminis reuelatione lædi, nam & hæc inconsulta detectio criminis peccatum est, ex quo tenetur quis famam alterius restituere, secundum Thomam & Caietanum 2. 2. q. 62. artic. 2. sed cauendum est, ne ita alteri famam restituat, vt se mendacem esse profiteatur, ex eisdem, & Maiore in 4. distinct. 15. q. 16. col. 4. & tamen hoc casu iniuriarũiniuriarum actio non datur.

Septimùm, apparet eum, qui verum alterius crimen illi exprobrauerit ex iusta etiam causa, praua tamen intentione, ab actione iniuriarum liberum non esse, imò grauiter peccare, licet ad famæ restitutionem minimè is teneatur, cùm ea non oriatur ex vitiosa intentione, vt scribit Adrianus quodlibet. 11. litera R. cui eleganter accedit Martin. Azpilcueta in capit. inter verba. 11. q. 3. coroll. 70.

p. 92

Octauò, mihi probabile videtur, & id maximè vtile ad Regiarum constitutionum interpreta

7

*tionem, non esse à iudice cogendum palinodiam canere, seq́ue mentitum fuisse coram honestis viris asserere eum, qui alteri extra iudicium prauo animo, in rixa manifesta iniuriam inferendi intentione conuitium dixerit, illi obijciens verum crimen, cuius manifestatio vtilis est Reipub. Quod probatur ex his, quæ proxima sexta illatione adnotauimus, qua ratione idem esse censeo, si quis alteri verum exprobret vitium, quod manifestum fieri, nihil vtilitati publicæ conduxerit, licet extra ordinem is vtroque casu à iudice puniendus sit, iniuriarum sanè actione iuxta Bar. & sequacium resolutionem.

Nonò, ex præmissis deducitur verus intellectus ad text. in l. vlti. C. de reuo. donat. & in cap. vlt. de donat. quibus statutum est, donationem

8

*inter viuos reuocari iustè posse, si donatarius grauem aut atrocem iniuriam donatori intulerit: Nam quoties diximus, ex veri criminis exprobratione actionem iniuriarum oriri aduersus conuitiantem, dicemus sanè toties donationem à donatore reuocari posse, si atrox, grauísue sit ea criminis etiam veri exprobratio quò quidem tendunt ea, quæ à Ripa tractantur dicta quæstio. 7.

Decimò, multò difficilius esse censeo, quod ab eodem Ripa proponitur eadem quæst. 7. num ea donatio reuocari possit ex eo, quòd donatarius in iudicium per accusationem aut denunciationem ipsum donatorem veri criminis reum detulerit? Et vt quęstio expediatur vtilius, ipsius Francisci à Ripa in specie sententiam referam, siquidem is existimat, donationem reuocari posse à donatore ex ea causa, ꝙquod donatarius eum de vero crimine apud iudicem, reum fecerit. adducit in huius opinionis probationem tex. in Authen. vt cùm de appellat. cogno. §. causa. vbi filius veri criminis aduersus patrem delator exhæreditari potest, modò crimẽcrimen non sit in principem, nec in Rempub. perpetratum. deinde allegat l. 1. ff. de his, quibus vt indig. vbi libertus accusans patronum de vero crimine, legatum amittit. Facit adidem tex. optimus in cap. 1. §. sed & qui delator. quæ fuerit prima causa benefi. amit. ex quo probatur, feudum amitti ob veri etiam criminis aduersus dominum iudicialem delationem, vt quidam existimant: tametsi is text. verè non loquatur, nec procedat in delatione veri criminis, quemadmodum Isernia, Aluarotus, & alij frequentius eum interpretantur, quo fit, vt parum vrgeat ea decisio pro sententia Ripæ. Quin & text. in d. §. causas. procedit in filio respectu parentis, nec rectè induci poterit ad donatarium erga donatorem, cui non ita, vt parentibus obsequendum est, nec eandem reuerentiam exhiberi necessariò oportet. Verùm ipse, hanc rem aliter distinguendam esse reor, nam si donatarius ipsum donatorem veri criminis deferat, propriam, aut suorum iniuriam prosecutus, ingratus non est, nec priuari re donata poterit, sicut nec veri criminis accusatio, qua quis aduersus testato rem prosequitur propriam vel suorũsuorum iniuriam, non inducit præsumptionem tacitæ legati reuocationis. tex. à contrario sensu in l. filio. §. Seia. ff. de adimen. leg. optima gloss. & communiter recepta in d. §. item si delator. hanc verò tacitam ademptionem proculdubiò induxisset, si ex ea accusatione reo delato grauis atróxue iniuria fieret. l. 3. ad finem. & l. ex parte ff. de adimen. lega. & licet causa sufficiens ad præsumendam legati tacitam ademptionem, non sit fortasse semper sufficiens, vt donator reuocare possit expressè donationem, ex notatis in rubr. de testament. 2. part. num. 20. versi. 5. optimè tamen colligitur, causam minimè idoneam ad inducendam tacitam legati ademptionem, multò magis nec sufficere ad expressam donationis perfectæ reuocationem. Quòd si donatarius donatorem reum fecerit veri criminis, quod nec ad eius propriam, nec suorum iniuriam, commodúmue rei familiaris pertineat, ingratus est censendus, & ideo à donatore poterit donatio reuocari, quoties iure non cogitur donatarius crimen illud ad iudicium deferre, text. in l. 1. ff. de his qui. vt indig. Sic etenim idem erit, si testimonium in capitali causa aduersus donatorem donatarius dixerit. l. qui cùm maior. §. sed si non accusauerit. ff. de bonis libert. gloss. in cap. veniens. in 2. de testib. gloss. & Bart. in l. post legatum. §. his verò. ff. de his qui. vt indig. Ripa in d. l. vlt. q. 8. opti. gloss. in dicto §. item si delator. quo in loco text. probat principalem adsertionem, dum statuit: Vasallum accusatorem domini feudo priuari posse: quem text. ipse ita intelligendum esse censeo, vt procedat, quando Vasallus dominum accusat criminis, cuius delationem minimè tenetur exercere, quamuis crimen id verum sit, ac verè non falsò fuerit accusatio proposita, nam ingratitudinem ex eo procedere constat, quòd sponte non coactus quis crimen etiam verum aduersus dominum, aut donatorem detulerit. Sed si crimen, quod in iudicium defertur, eam qualitatem habeat, vt delator iure teneatur, & cogatur eius accusationem proponere, tunc quidem, si verè accusatio instituta fuerit, nullum ingratitudinis vitium accusator contrahit. ex dicto §. causas. cogitur enim quis accusare crimen valde perniciosum Reipub. cuiusq́ue punitio maximè eius vtilitati conuenit, sicuti notant sanctus Thom. 2. 2. quæstio. 68. articul. 1. & ibi eleganter Caieta. |

p. 93

Dominicus à Soto de secreto membro 2. quæstio. 5. & Martinus ab Azpilcueta in cap. inter verba. 11. quæst. 3. part. vlti. Coroll. 60. quorum resolutio ea est, vt regulariter nemo teneatur alterius crimen in iudicium per accusationem deferre, nisi maximè Reipub. conueniat, scelus id impunitum non dimitti, & probatur in capit. si quis per capitulum. 22. quæstio. 1. & cap. qua propter. 2. quæst. 7. qua ratione in dicto §. causas. iure maximè à Iustiniano excipiuntur crimina contra Rempublicam, vel principem commissa, ea siquidem aduersus patrem, filius deferens ad iudicium, ingratus non est. vnde Bartol. in l. in eum. ff. de accus. scribens, in crimine homicidij cogi quempiam posse, reum accusare, meritò non recipitur ab Angelo ibi, nec à Salycet. in dicta l. si quis homicidij. cùm nemo compellendus sit regulariter alium accusare. gloss. in dicta l. si quis homicidij. C. de accus. & in cap. licet, eod. titul. quæ frequentiori doctorum consensu probantur. Hinc etiam patet, qualiter non est omninò vera Iserniæ & Aluaroti interpretatio ad dict. §. item si delator. dum illum text. procedere existimant in delatione calumniosa, & criminis, quod in iudicio probatum non est. Nam ex præmissis apparet, Vasallum priuari feudo iustè posse, si dominum in iudicio reum fecerit criminis etiam veri quod tamen ipse sponte nulla lege coactus, cùm accusare non tenetur, ad iudicium detulerit.

CAPVT XII.

QVAM varia fuerit apud veteres anni ratio, plerique ex authoribus

1

*meminêre, sicuti Plinius libro 7. cap. 48. Macrob. lib. 1. Saturna. c. 8. Gellius libro 3. cap. 16. è iunioribus Virgilius Polydorus lib. 2. de inuentione rerum. cap. 4. Andræ. Tiraquel. lib. 1. de retract. §. 1. gloss. 10. in princ. Sic non vna fuit omnibus nationibus temporis computatio, siquidem veterum monumentis constat, Græcos per Olympiadas, Hebræos vel à diluuio, vel à mundi origine, Romanos ab vrbe condita, atq;atque à consulib. huius rei rationem obseruasse. At Christiani duodecim mensium vtuntur anno, quo & EthnicorũEthnicorum quidam vsi suére, eius tamẽtamen initiũinitium apud nos discrimẽdiscrimen habet. Quidam etenim id adsumunt à Iesu Christi natiuitate quæ vicesimaquinta die Decembris contigit, octauo Calendas Ianuarij, authore Augustino in enarratione in Psalmum 132. ad finem. Diuo Tho. 3. par. q. 35. art. vlt. idq́;idque ab Ecclesia, cuius authoritas certissimam fidem habet, traditum est ex ipso Christianæ religionis exordio, itaq;itaque in Romana curia non à Calendis Ianuarijs, sed ab ipsa vicesimaquinta Decemb. die, anni sit computatio, & initium, sicuti notat gloss. in Extrauag. 1. in fine de censib. inter communes. text. expressus in constitutione 1. §. nos de omnipotentis Dei. tit. de pœniten. & remissio. sub eisdem Extrauagantibus. tex. ad idem in Extraua. quemadmodum. eod. tit. Rota noua. 50. Ioan. Lucidus in libro de vero die pas. Christi. cap. 3. idem lib 1. de emendat. temp. c. x. idq́;idque frequentius apud Hispanos seruatur. Cautius tamen est illis septem vltimis Decembris diebus, addere signum aliquod, vnde appareat, id tempus ad initiũinitium anni, non ad finem pertinere, & ita quandoq;quandoque tabelliones hac cautela cautissimè vtuntur, ob effugien dam incertitudinem. Vsus verò obtinuit plærisq;plærisque in regionibus, vt anni à natiuitate adsumant exordium à Calendis Ianuarijs, quod magis conuenit Astrologis, eo ꝙquod annus ex duodecim constet mensibus, quorum primus ipse Ianuarius est, ab ipsius igitur initio aptior fuisset anni cōputatiocomputatio, ni septem illis diebus à Iesu Christi natalibus differret, vtcunq;vtcunque sit isthæc annorum dinumeratio à Christi natiuitate ita intelligenda est, vt anni currentis nondum finiti signum existat. Sic sanè annus millesimus quingentesimus quinquagesimus à natiuitate Christi, veluti currens adhuc, & inceptus, nondũnondum verò finitus significatur, quemadmodum vsu receptum est, & animaduertunt, Cardi. in c. iuuenis. de sponsa. Chosmas in §. pragm. sanctio. Gallicana tit. penult. verbo, Anno.

p. 94

Sunt, qui ab incarnatione Iesu Christi, id est, à vicesima quinta die Martij, annos dinumerent,

2

*nam & huius moris meminit text. in c. 1. 23. distinct. & Castellæ Rex Alfonsus in proœmio illius Regiarum constitutionum operis, quod Septem partitum appellamus. Sed Pisani initium anni incarnationis, adsumunt nouem mensibus ante natiuitatem, qua ratione annus à natiuitate quinquagesimus erit, & eiusdẽeiusdem numeri ab incarnatione vsq;vsque ad vicesimam quintam diem Martij, & ab eo die, qui est quinquagesimus annus à natiuitate, erit quinquagesimus primus ab incarnatione, qui quidem vsus potius placuit quibusdam, quàmis, quo Florentini vtuntur, tribus mensibus post natiuitatem, incipientes numerum annorum incarnationis. Vnde iuxta computationem hanc annus quinquagesimus à natiuitate, vsque ad vigesimamquintam diem Martij, erit quadragesimus nonus incarnationis, ab eo die erit ꝗnquagesimusquinquagesimus incarnationis simul & natiuitatis, qui tandem vsus apud Romanam curiam omninò seruatur, quod apparet ex literis Clementis Septimi, quarum meminit Ioannes Lucidus dicto capitulo tertio, probatq́ue Rota in nouis centesimo octauo, scribens: Secundum cursum Romanæ curiæ annum incarnationis incipere post natiuitatem Christi, quasi ꝙquod apertius est, annus incarnationis incipiat vicesimaquinta die Martij, postꝗ̈postquam iam inceperat annus natiuitatis vigesima quinta præcedentis Decemb. Cæterùm quòd eadem Rotæ decisio subdit, iuxta consuetudinem Angliæ & Franciæ incipere annum incarnationis post mensem Martij, est ita interpretandum, vt sciamus, annum incarnationis apud Gallos & Anglos incipere à die ipso Paschæ resurrectionis: non à vicesima quinta die Martij. Nec tamen ex hoc infertur, Gallos enumerare annos Domini à resurrectione, quæ contigit triginta tribus annis post natiuitatem, sed proculdubiò enumerant ab incarnatione, initium sumentes ab insigni die, nempe à Paschæ resurrectionis, quod explicant Chassanæ. in consuetudin. Burgund. rubri. 1. §. 8. versic, quæro quomodo. num. 4. & in catalo. Gloriæ mundi, part. 12. considerat. 39. Chosmas in prag. Sanct. tit. penultimo. verb. domini. & Philippus Probus in ead. pragmat. titu. vlti. verb. domini. post eundem Chosmam ibi. Hinc aperitur sensus eiusdem Rotæ dicentis, post mensem Martium, annum incarnationis incipientem, & eum, qui initium habuit à natiuitate præcedente, numero conuenire. Annus etenim incarnationis secundum Gallos incipiens à die resurrectionis, idem est cum eo, qui paulò antè iuxta Romanæ curiæ vsum inceperat à natiuitate. Et licet Ioanni Lucido displicuerit modus computandi annos ab incarnatione, quem tradidimus ex Romanæ curiæ vsu potius consentienti moribus, & vsui Pisanorum, eo quòd ab ipsa die, qua Christus fuit incarnatus, deducatur ab eis ipsa Chronologia. Verè quidem satis conueniens est, si intellexerimus, eam computationem procedere ab anno incarnationis finito, ita sanè, vt annus ab incarnatione millesimus, sit iam finitus & perfectus, millesimo primo currenti, ex Cardi. in dicto cap. iuuenis. gloss. in dicto prag. Sanctione, tit. penul. verb. anno. Aret. consi. 71. ad finem. Catelli. Cotta dictione, Anni sensit Bald. in l. nuptæ. §. Senatores. ff. de Senat. Ex quibus infertur, oportere tabelliones annos describentes expressim addere, vel à natiuitate, vel ab incarnatione, ne adsit temporis incertitudo apud eos, qui morem, & vsum eius regionis, vbi confecta est scriptura, in anni computatione ignorant, ex ea etenim scriptura, q̃quam annos domini designat, nulla facta mentione natiuitatis, nec incarnationis, facilò oritur hæc incertitudo, vti admonet Author artis notariatus 2. Tomo, col. 7.

Olim sanè apud Hispanos ab Aera Cæsaris anni designabantur, quòd satis compertum est, & in ea re illud ab omnibus asseueratur, initium hu

3

*ius computationis triginta octo annis præcedere Christi natiuitatem, exordiumq́ue sumpsisse ab Octauiani Augusti principatu, qua ratione annus hic quinquagesimus à natiuitate, erit ab Aera Cæsaris, octuagesimus octauus: Hoc probatur ex proœmio Partitarum & ex Conciliorum, Historiarumq́;Historiarumque veterib. libris, diligenterq́;diligenterque ostendit Messias lib. 2. Syluæ variæ lectionis cap. vlt. quo fit, manifestum esse lapsum præsulis Gerundensis vltimo libro & cap. Paralipomenôn scribentis: Aeram Cæsaris viginti sex tantum annis præcedere Christi natiuitatem. Nam licet authorib. Eutropio Orosio & Eusebio, Christus natus fuerit anno imperij Augusti quadragesimo secundo, ita tamen est id intelligendum, vt sciamus, secũdumsecundum eam computationem imperium Augusti à morte Iulij Cæsaris initium accipere, cùm tamen priorib. annis post Cæsaris obitũobitum maxima bella, & ciuilia confecerit Augustus, nec solus, nec pacatum obtinuerit Imperium, scribit etenim Suetonius in Augusto. c. 16. Octauianum. C. Sosio & T. Domitio consulib. anno duodecimo post Cæsaris obitum. M. Antoni. & Lepidum Triumuiros societate priuasse extinctis ciuilibus bellis, & ab eo die solum Imperium Romanum obtinuisse. Igitur qui Octauiani principatum, eiusq́;eiusque monarchiam, ad hanc ex Aera annorũannorum computationem adsumpserunt, quatuor priores annos, quibus apud ipsam vrbem in Italia, & Macedonia ciuilia bella sedauit, omiserunt, exordium statuentes ab eo tem|

p. 95

pore, quo pacto triumuiratu, reliquis Romani orbis prouincijs, Lepido & Antonio triumuiris dimissis, vrbem ipsam, Italiam, Gallias, Hi spaniam, & Germaniam obtinuit, Sicut & hi, qui Christum natum fuisse quadragesimo secundo eius Imperij anno scripsêre, à morte Iulij Cęsaris, Augustum regimen imperij habuisse censent. Hi verò, qui anno duodecimo, post obitum Cæsaris adscribunt, initium Imperij Octauiani, tempus tantum id, quo solus Rempub. tenuit, considerant. Huius verò computationis signum ideo Aeram dici quidam existimant, ꝙquod eo tempore Cæsar Augustus primum censum ac tributum gentibus, & vniuerso orbi Romano indixerit, quod quidem tributum vniuersus orbis Augusto reddere professus fuit: Vnde Aera dicta fuit ab ære, quòd eo tempore primum Augustus vniuerso orbi pro tributo indixerit: Ita sanè Isidorus scribit libro 5. Etymolog. capit. 36. Aera singulorum annorum constituta est à Cæsare Augusto, quando primum censu excogitato, Romanum orbem descripsit, dicta autem Aera exeo, quòd omnis orbis æs reddere professus fuerit Reipublicæ. Hactenus Isidorus, cui subscribendũsubscribendum non est, siquidem ea vniuersi orbis descriptio iussu Cęsaris Augusti, fieri minimè potuit eo tempore, quo Aera initium habuit, cùm Augustus nondum habuerit vniuersi orbis regimen, ꝙquod tandem multò pòst adsecutus est, paulò ante Christi natiuitatem. quemadmodũquemadmodum Eutropius, Orosius, Beda cæteriq́;cæteriq́ue Catholici testantur, pacatissimo namque tempore Christus nascitur, cuius aduentui pax ista famulata est, nec prius Augustus orbis Romani totius imperium habuerat, quin bella acerrima vsq;vsque ad Christi incarnationem gesserat, cùm aduersus consortes imperij, occisoresq́;occisoresque patrui, tum aduersus Hispanos, Dalmatas, Illyricum, Pannoniam, aliasq́ue gentes ferocissimas, quo fit, apertissimum esse, non potuisse edicto Cæsaris totum Romanum orbem describi, prius, quàm idem pacatus, subditusq́;subditusque Reipub. Romanæ esset. Et hoc ipsum authoritate veritatis Euangelicæ constat Lucæ capite 2. quo in loco scribitur, à Cyrino præside Syriæ, ex edicto Augusti Cęsaris descriptionem factam fuisse in Iudæa, eo anno, quo Christus natus est, deduciturq́;deduciturque ex eo loco descriptionem illam factam à Cyrino fuisse primam omnium, quæ ex illo edicto Cæsaris factæ fuerint. Nec consentaneum est, ab alia particulari descriptione iussu Cæsaris facta, Aeræ rationem deduci, cùm ex pluribus descriptionibus prouinciarum, quæ edictum illud præcesserunt, incertum sit, a qua originem Aeræ computatio habuerit. His accedit, quod Aera non tantũtantum Cæsari, sed & magno Alexandro, Nabuchodonosori, & Adamo accommodatur in Partitarum proœmio, Ex quibus libenter ab Isidoro dissentio, & libentius à Gerundensi Episcopo in dicto cap. vlt. Paralipomenôn, qui hac in re plura scribit, potius coniecturis satis incertis, quàm rei veritate ductus. Sed forsan ab Hera, temporis & annorum descriptio fit, quod dominationem ac principatũprincipatum significet, authore Nebrissensi in Dictionario, quasi idem sit ab Hera Cæsaris, annorum rationem habere, quod ab ipsius Cæsaris principatu, & imperii initio. Et eodem modo Philippo, Alexandro, Nabuchodonosori, ac cæteris accommodatur aptissimè: sed & hæc ratio infirma videtur esse, nam & Heræ computatio, diluuio, ac mundi creationi adijcitur in dicto Partitarum proœmio, & tamen in his de alicuius principatu, imperio dominationéue non agit̃agitur. Et præterea Astrologi, qui frequentius hac Chronologia vtuntur, temporis initium, vel aliud illustre principium, à quo supputationes incipiunt, Aeram vocant, quemadmodum ex Ptolemæo, Theone, Alfonso Rege & alijs adnotârunt Hermolaus in Plinium, & Ludoui. Cælius antiq. lib. 6. cap. 2. quam ob rem ego, ni fallor, Aeram dici existimo, non ipsum illustre principium, à quo supputatio fit, nec ipsam dominationem, principatúmue, nec tributorum indictionem, sed ipsum annorum numerum, vt perinde sit dicere, Aera Cæsaris millesima, ac si diceretur, numerus annorum à principatu Cæsaris est millesimus. Sic & Aera mundi, erit numerus annorum à creatione mundi, ita & Aera diluuii, & vniuersalis Cataclysmi, eaq́ue ducor coniectura, quòd sciam ex authóribus, nummis quandoque apponi solitum numerum, quo colligeretur precium, seu æstimatio, eamq́ue notam Aeram vocatam esse, sicuti Nonius Marcellus scribit & ex Iuniorib. Ludoui. Cælius dicto capit. 2. Lucilii authoritate: Hæc est ratio peruersa, Aera nummi subducta improbè. Sic & argenteis nummis hac ætate apud nos adscribitur nota numeri ad precii significationem, quæ quidem nota Aera ex Lucilio sat dici poterit propriè, quo fit, vt ipsa nota numeri annorum, vel mundi, vel Magni Alex. Philippi, Christi incarnationis, vel natiuitatis significanter Aera appelletur ad similitudinem eius, quæ nummis apponi solebat, atque hinc originem duxerit annorum ex Aera computatio, quæ licet aliis monarchis conueniat, apud Hispanos tamen ad AugustũAugustum Cæsarem indubio est referenda, cùm in Hispania frequentissimè ab Aera Cæsaris facta fuerit annorum descriptio, vsq;vsque ad annum Cæsaris MillesimũMillesimum quadringentesimũquadringentesimum vicesimum primum. Natiuitatis verò millesimum tricentesimum octuagesimum tertium, quo quidem tempore à Ioanne Rege Primo huius nominis statutum est, vt annorum ratio à natiuitate Christi, non à |

p. 96

Cæsaris imperio adsumeretur. Hinc Speculator in libro rationalis, vlt. cap. 2. scribit, Hispanos ab Aera Cæsaris, temporis & annorum rationem habere, potuit forsan Aeræ nomen in hac temporum ratione originem sumpsisse ab antiquis scribendi formulis, quibus verba hæc: Annus erat Cæsaris centesimus, primæ dictionis compendio scriberentur in hunc modum. A. erat Cæsaris centesimus, atque inde vulgò non satis hoc vsu intellecto, subducto posteriori puncto, scriptum fuit, Aera Cæsaris centesima.

Postquam primus huius operis liber iam typis fuerat excusus, missa fuit è Salmantica ad me Vasæi viri eruditissimi, deq́;deque literis humanioribus benè meriti Chronicorum de rebus Hispaniæ pars prior, cuius lectione deprehendi, à L. Resendio probari eam sententiam, quam nos de æra ex Lucilio certiorem esse diximus. Deinde apud eundem authorem legi diligentissimam hac de re Genesij Sepuluedæ adnotationem. Etenim is censet, dictionem istam à veteribus inscriptionib, deductam fuisse, quibus anniab Augusto Cæs. ita memoriæ tradebant̃tradebantur A. ER. A. Cæs. annꝰannus, inquam, erat Augusti Cæsaris. Verùm enimuero, si coniecturis veterum inscriptionũinscriptionum res ista est definienda, fateor ingenuè, deductionem hanc Sepuluedæ viri multis nominibus in re literaria illustris, potiorem esse ea, quam nos tradidimus. Nam incerti, & maximè dubitantes de huius dictionis origine, atque ideo coniecturis quibusdam existimantes, fortassis eam ab inscriptionibus veterum monumentorum processisse, quod hoc in capite modo adnotauimus, mente concepimus, potius tamen probauimus, & nunc probamus æræ significationem, quæ ad numerũnumerum annorum ex Lucilio, ac Nonio Marcello constat.

Præter hæc moris equidem fuit apud veteres, indictionibus vti, easq́;easque annorum numero hi adijcere solebant. His etenim vsus est Iustinianus Cæsar in l. vnica. C. de Iustin. Cod. consi. l. 2. §. leges autem nostras. C. de veteri iure enuclean. & in Auth. vt præpo. nomen imperat. §. si qua verò. & Græca Nouella ex Haloandri Codice 163. Diuus Gregorius in Epistolis. Marcellinus Comes in eo lib. qui Chronicon Marcellini inscribit̃inscribitur. tex. in cap. in nomine Domini, 23. distinct. & in cap. inter dilectos. de fide instrumen. Prænotandum tamen est, tria fuisse pensitationum genera, ex quibus Aerarium Reipub. Romanæ constabat, Canonem, oblationem & indictionem, quorum meminit Cicero quarta, in Verrem actione, ex quib. etiāetiam principum Christianorum videntur constare Aeraria, ac Regij reditus, authore Budæo lib. 3. de Asse. & in rub. ff. de offi. quæst. in Canonem censentur ea, quæ diademati Regio ita adhærent, vt ordinarij reditus existimentur, quales sunt portoria vectigalia, possessiones, ac prædia, decima precij, quo res omnes venduntur, quam Alcauala appellamus, omniaq́ue alia in fiscum quoquo iure, ordinario tamen, cedentia. Oblatio autem dicitur, quidquid à popularibus ipsi principi defertur, vt auxilia in totius Regni conuentu Regi promissa, & hæc vulgò seruitia dicimus. Tertium genus indictio appellatur, & sanè significat collectam, siue id, quod princeps proprio edicto certam nummorum summam indicendo populis imperat, hæc verò quandoque augetur superindictionibus, si publica id suadeat necessitas, quarum ꝗdemquidem pensionum meminit Imperator in l. 1. C. de indict. & in l. vnica. C. de superindict. & l. indictiones. C. de annonis, & tribut. & l. rescripto. §. sciendum. C. de munerib. & honoribus.

Porrò, indictiones annorum temporisq́;temporisque suppu

5

*tationi subseruisse etiam ante Christi natiuitatem, author est Accursius in dicta l. 1. §. vlti. C. de iust. Codi. confir. Cui videntur consentire iuris vtriusq;vtriusque Interpretes, præsertim gl. in dicto cap. inter delectos. Speculat. lib. vlti. rationalis. cap. 2. & in titu. de instrumen. edit. §. breuiter. nu. 5. Receptum enim est, Christum natum fuisse anno quarto primæ indictionis, quod etiam Dionysius scribit. Et quamuis Andræas Alciatus libro 8. Parergôn, capitulo primo, paulò ante Iustinianum censeat hunc cœpisse morem, ipse tamen apud comitẽcomitem Marcellinum in Chronico, ætati Theodosij Hispani Cæsaris eum adscriptum video. Sic & ante Iustinianum in actis concilij Chalcedonensis, tempus ad rationem indictionum significatur, vt planè opiner, in veteri Repub. minimè seruatam fuisse hanc indictionũindictionum computationem, cuius origo forsan deducitur à noua illa indictione, quam Caio Antistio, Lælio Balbo consulib. anno quarto ante Christum natum Augustus instituit, authore Dione, libr. 55. quem & Alciatus dicto cap. 1. Indictio verò vltra decimum quintum annum non progreditur, sed quindecim annis peractis, ad primum reuertitur, distinguiturq́;distinguiturque in tria lustra ad exemplum ternæ lustrationis, cùm quinto quoque anno moris esset vrbem Romam lustrari, nam & census solutio ad indicium lustrationis quinto quoq;quoque anno fiebat, vt scribit M. Varro libro 5. de lingua Latina: Lustrum, inquit, nominatum tempus quinquennale à luendo, id est, soluendo, quòd quinto quoq;quoque anno vectigalia, & vltrò tributa per censores soluebantur. Quòd si coniecturis, nec temerariis vti licet, probabilius videtur, indictionem non vltra quindecim annos extendi, eosq́,eosque in tria lustra diuisos fuisse ea ratione, ꝙquod indictio certi census, aut collectæ soluendæ Reipub. quintodecimo quoq;quoque anno |

p. 97

fieret, huiusq́;huiusque summæ solutio in tres distingueretur partes, temporaq́;temporaque vt tādẽtandem tertia pars quolibet quinquennio præstaretur, atq;atque hic ferè vsus hodie in collectis soluendis obtinuit, siquidem certa summa indicitur quadriennio soluenda, quatuor distinctis solutionibus. Id verò quod Accursius in Rubri. C. de indict. & in l. 1. ad finem. C. de Iust. Cod. confir. enarrat, primo quinquennio à Romanis indictum fuisse aurum, secundo argentum, tertio ferrum, commentitium est, etiamsi probetur ab Specu. in dicto §. breuiter. num. 5. Ias. in l. placet. C. de sacrosanct. eccles. Chassa. in consuet. Burgun. Rubr. 1. §. 4. versi. quæro quid sit indictum. Eodem pacto nullum authorem habet Lucas de Penna in l. indictiones. C. de anno. & trib. scribens, indictiones obid tria lustra continere, quod primo lustro Asia, secundo Africa, tertio Europa censeretur, & ideò refellitur ab eo, qui artem notariatus concinnauit: parte 2. col. 7. tametsi existimet id credibile esse Alciat. dicto cap. 1. verùm consentaneum profectò est, indictionem illam, cuius Dion meminit, Christi natiuitatem præcessisse quo ad edictum, eius verò exequutionem initium habuisse ab eo anno, quo Christus natus est, ex cap. 2. Lucæ. Vnde poterit defendi, quod Specula. Lucas Pennensis, & alij opinantur, nempe indictiones ab eo cœpisse edicto, cuius Euangelista dicto cap. 2. meminerit, ita sanè, vt indictionis computatio inceperit ab anno edicti præuia deliberatione, & maturo consilio Romæ instituti, ac decreti, non ab eius exequutione, quæ primo anno Christi natiuitatis contigit.

Indictionum autem calculus in hunc, qui sequitur modum, adsumitur: Annis Christi additur

6

*triennium, omnisq́;omnisque annorum numerus per quindennia diuiditur, vt tandem annus, qui superest, indictionem constituat, quemadmodum præter Accursium, Speculatorem, & alios docet Beda libro de natura rerum. c. 47. signaturq́;signaturque indictio à primo anno vsq;vsque ad quindecim eo numero, quo annus hic excurrens, quo fit, vt tertia indictio sit annus tertius, qui excurrit post factam omniũomnium annorum per quindennia contributionem. Anni igitur mille quingenti à Christi natiuitate in quindennos diuisi, efficiunt centum indictiones, his adde quinquaginta annos à natiuitate, ex quib. quadragintaquin que tres indictiones peragũtperagunt, reliqui sunt quinque anni, quibus adduntur tres, & ideò annus quinquagesimus supra millesimum quingentesimum à natiuitate octauam designat indictionem. Quæ quidem indictio incipità Calendis Septembribus, quod constet eo mense exactores tributorum proprium munus auspicari. tex. in Authent. de collectoribus. in principio. quem ad hoc citat Alciat. dicto c. 1. ex ea tamen constitutione hoc certum non est, cùm ostendat, inter Septembrem & Octobrem, dispositiones vniuscuiusq,vniuscuiusque indictiōisindictionis proponi, vnde certius est, eam initium accipere octauo Calendas Octobris, & sic vigesimaquarta die Septembris, authore Beda dicto cap. 47. Cui adhærent Alciat. dicto capit. 1. & Ioan. Lucidus libro de vero die pas. Christi. cap. 7. vbi scribit, hoc initium obseruare Cæsareos tabelliones: Pontificios verò indictionis exordium adsumere à die natiuitatis, vt simul indictionis & anni à natiuitate numerus mutetur, quod probatur ex actis Constantiensis concilij: & idem erit in ea computatione, quæ ab incarnatione fit, ne temporis ratio confundatur.

Constat tamen ex actis sextæ Synodi, ea ætate adhuc in concilijs & alijs Ecclesiasticis actionibus, idem circa initium indictionis, seruatum fuisse à Pontificijs tabellionibus, quod à Cæsareis, vt tandem indictionis exordium à mense Septembris computaretur.

Verùm Iustinianus Cæsar apponi indictionem instrumentis constituit. Authent. vt præpo. nomen Impe. & ita fieri debet, nisi consuetudine id omissum fuerit. Bart. in l. si quis. § si initiũinitium. ff. de ædend. nu. 12. Cuius opinio magis CōmunisCommunis est, authore Felino in dicto c. inter dilectos. nu. 12. sed si indictionis annus fuerit instrumento additus, isq́;isque minimè conueniat anno Domini ibidem adscripto, præsumendus est error in indictione, potius, quàm in anno Domini, cùm is facilius, quàm indictio notus omnibus sit. Bart. in l. si librarius. & ibi Deci. Mayneri. nu. 30. Cagnol. num. 23. ff. de regul. iur. Dynus consil. 35. Felin. in c. inter dilectos. nu. 11. Ias. in repetit. l. admonendi. nu. 166. ff. de iureiurand. Deci. in cap. 1. nume. 11. de fide instrumen. Quorum sententia communis est, vt fatentur Barbat. in Rubric. de fide instrument. nume. 73. & Lanfranc. in c. quoniam contra. verb. de instrumentorum productione. col. 3.

CAPVT XIII.

INSIGNIS est, & admodum perplexa quæstio, quę à iuris vtriusq;vtriusque professoribus nōnon infrequenter discutitur, an orationis indefinitæ significatio in vniuersum accipienda sit? cuius examen ex professo, breuiter tamen tractaturus, illud præmitto, orationum aliam esse singularem, aliāaliam particularem, aliam vniuersalem, aliam indefinitam.

Singularis propositio est ea, in qua sine aliquo si

1

*gno, subiecti loco terminus collocatur discretus, aut singularis, vel communis cum Pronomine, Iste demonstratiuo numeri singularis, & primitiuæ speciei. Terminum discretum appello, aut singularem, nomen proprium cuiusque. Terminum autem communem, appello nomen appellatiuum singularis numeri, vt homo, aut Pronomen demonstratiuum pluralis numeri, vt isti. Erit igitur propositio singularis, Petrus legit, hic homo currit, ille homo dormit.

Particularis autem oratio est, quæ termino communi signum particulare adiungit, vt quidam homo currit, aliquis homo legit.

Vniuersalis oratio est, quæ termino communi sinum vniuersale apponit, est enim signum vniuersale, quod ad omnia referri potest, & per seipsum nihil significat, vt nullus, nemo, omnis, erit ergo propositio vniuersalis: nullus homo cantat, omnis homo dormit, nemo currit.

Indefinita verò propositio est ea, in qua terminus communis apponitur sine aliquo signo, vt homo currit, animal sedet. Hæc assumpsimus ex Aristotele in princip. Priorum, & in lib. Peri herminias: Petro Hispano Summularum lib. 2. cap. 7. gloss. & Barto. in l. 1. ff. de regu. iur. Bartol. in l. si ita. in princip. ff. de lega. 2. Bartol. & ibi Lusitano col. 6. in l. si is, qui. §. vtrum. ff. de reb. dub. Alciat. in l. in vsu. ff. de verb. signifi. Titelmanno Dialect. lib. 3. cap. 7.

Hinc dubium quibusdam videbitur, quod scribit Bartol. in l. si ita. colum. 2. ff. de auro & argent. lega. dicens, hanc orationem: Lego omnes res meas esse generalem, vt distinctam ab vniuersa

2

*li, cui opinioni accedunt Soci. in dicto §. vtrum. col. penult. Hieronymus Cagnosus in l. 1. nu. 4. ff. de regu. iur. idem in l. vlti. nu. 216. C. de pact. vbi Philippus Decius ex aduerso adserit, hanc orationem esse vniuersalem, vt distinctam à generali & indefinita. idẽidem repetit Deci. in l. omnia. ff. si cert. peta cuius sententia ex præmissis verior apparet, licet possit hæc difficultas eo pacto dissolui, vt hanc propositionem dicamus esse vniuersalem, prout distinguitur ab indefinita, vel generali, generalem verò ad distinctionem orationis significantis vniuersitatem sub nomine collectiuo, vt lego gregem, lego peculium, hoc ipsum est, quod Bald. scribit consil. 1. vol. 3. aliquid esse vniuersale ratione signi, vt lego omnes res, aliquid verò ratione rei, vt lego peculium. Vniuersitas enim est, quæ vna significatione saltem aptitudine comprehendit multa, in quorum quolibet ipsa vniuersitas nōnon pręiudicatur, quod probatur in l. hæreditas. ff. de petit. hæred. l. grege. cum sequen. ff. de lega. 1. l. grege. ff. de legat. 2. l. eum qui ædes. ff. de vsucap. l. nihil aliud. ff. de verb. signific. l. si municipes, & l. sicut municipum. ff. quod cuiusq;cuiusque vniuers. nomi. explicat eleganter Bal. in l. edita. in 1. repet. num. 24. C. de æden. Paul Castr. in l. 1. in fine princip. ff. de officio eius, cui est manda. iurisdict. & ibi Curtius iunior nu. 72. sensit Barto l. post gloss. ibi in l. 1. ff. de ædend. Sic quodlibet amal ex grege, nōnon efficit ipsum gregem, sicut nec vna domus hæreditaria, efficit ipsam hæreditatem. Nam quod in dicta l. sicut. §. vlti scribitur, vnum tantùm ipsam vniuersitatem repræsentare, ita accipiendum, vt vnus hoc in casu vniuersitas minimè sit, nec vniuersitatem efficiat, sed ex accidenti ius obtinet vniuersitatis, quemadmodum Accursius ibi explicat, & probatur in l. Neratius. ff. de verbor. signifi. & cap. 1. de electio. quod etiāetiam apertissimè ostenditur, si ponamus Titio mortuo, vnam tantùm domum ex eius bonis extare, hæc enim sola domus non erit hæreditas, nec sola efficiet vniuersitatem, quamuis ad eam sit totius vniuersitatis ius redactum. Genus autem constat ex pluribus, in quorum quolibet per se genus ipsum prædicatur, quilibet enim homo animal est, quilibet equus animal item est. Ex quibus infero, posse ex vno fundo vniuersitatem constitui, modò patris familiâs destinatione is fundus sub vno nomine comprehendat plura, quæ simul nomen illud obtineant, separatim verò eorum quodlibet minimè illo nomine censeatur: exigo tamen hoc in casu patrisfamiliâs destinationem obid, quod ex propria vi & natura nomen hoc, fundus, vniuersitatẽvniuersitatem minimè designet. Si quis etenim vnius nominis fundum industria, cura |

p. 99

& diligentia ita constituerit, vt sub eo fundo habeat flumen cum iure piscandi, molendina, prata, Syluam cæduam, item ipsius fundi partem ad colligendum frumentum, vineas & similia: hunc fundum ipse omnino esse vniuersitatem existimarem, eiusq́;eiusque nomen vniuersitatis significationem habere minimè dubitarem, quod passim in Hispania contingit, siquidem vn herediamento: vn heredad, similem fundum appellamus. Hoc sanè Iurisconsultus probat in l. cùm fundus. ff. de legat. 2. vbi fundum vniuersitatem appellat, ita etenim vt exposuimus text. ille planè intellectus aptissimè conuenit huic rei, quidquid Socin. & alij scripserint in l. 1. ff. de rebus dub.

Hinc etiam duæ quæstiones definiri possunt, quæ in tractatu iuris patronatus ecclesiastici tradi solent ad intellectum c. ex literis. de iure patronat. Harum prior est, an vendito fundo, transeat in emptorem ius patronatus ecclesiastici, quod venditor habebat in ecclesia intra ipsius fundi limites constituta? & sanè illud in primis apertam decisionem habere videtur, ius sepulchri, cui aditus nōnon est ex via publica, sed per ipsum priuatum fundum, transire in emptorem, text. in l. si mercedem. §. 1. ff. de actio. empt. vbi Alberic. optimus. item text. in l. in modicis. ff. de contra. empt. Inno. ita intellectus per Io. And. Ancha. & Abb. in d. c. ex literis. vbi Hostien. idem probat, quos sequitur Rochus de iure patro. verb. ipse, vel is. quæst. 23. quorum quidem opinio communis est, dubium tamen id est, an idem sit in iure patronatus ecclesiastici, & idem esse adserũtadserunt Accursius in dicta l. in modicis. Bartol. & Paulus in dict. l. si mercedem. §. 1. per illum text. Roma. Singul. 56. Card. in cap. cùm seculũseculum. de iure patro. Syluest. verb. ius patronatus. q. 5. Henri. & Cardi. in dicto cap. ex literis. q. 13. Abb. in disputa. 5. numero 5. & Carol. Moli. in consuet. Paris. titul. primo. §. 37. gloss. 10. nume. 9. Contrariam sententiam expressim profitentur veram esse Innoc. Host. Ioan. And. Anto. Anch. & Abb. in dict. cap. ex literis. quorum opinio communis est, secundum Rochum dict. q. 23. & Cæsarem Lambert. de iure patr. lib. 1. parte 2. q. 5. articul. 17. qui eam sequuntur, post alios ab eis nuncupatim relatos. Quin & ipse Abb. in dicta disput. 5. nume. 5. & in dict. c. cùm seculum. hanc ipsam opinionem Communem esse fatetur. Horum ratio ea est, quòd ius patronatus, nequaquam vendi potest, nec titulo venditionis in aliquem transit, nisi vniuersitati vẽditævenditæ adhæreat, sicuti iuxta communem interpretationem probat decisio text. in dicto cap. ex literis. & in dict. cap. cùm seculum. Nec obstat ratio adducta ex. iure ciuili, nam id locum habet in iure sepulchri, quod exerceri aliter nōnon potest, quàm per ingressum ipsius fundi, idcirco mirum non erit, si transeat in emptorẽemptorem, cùm penes venditorem inutile sit, emptore prohibente ingressum.

Hoc tamen in dubio tria dixerim ad ipsius resolutionem, PrimũPrimum omninò deceptos fuisse Henric. in dict. cap. ex literis. Card. in dict. cap. cùm seculum. eundem consilio 122. Cæsarem Lambert. in dicto art. 17. & 18. dũdum existimârũtexistimarunt primæ opinionis authorem fuisse Innoce. in dict. cap. ex literis. cùm is hanc secundam, quæ communis est, satis apertè comprobet, tametsi confusè & perplexè citauerit dict. l. si mercedem. §. 1. quod potuit præfatis Doctoribus ansam prębêre, vt Innoc. prioris opinionis authorem esse censerent. Sic & idem Cardin. in dict. c. ex literis. quæst. 13. vt & frequentius plæriq;plærique alij hanc vltimam sententiam ex Innocentij verbis deduxit.

Secundùm, quod in hac quæstione dicendum est, me quidem satis dubium habet, quæ scilicet ex his decisionibus verior sit, quam ob rem ingenuè fateor, rem esse disputatione dignam, & quæ ambiguam habet definitionem ex pluribus, quæ Lambert. & Carolus Mol. in prædictis locis adducunt.

Tertiò, vtcunque sit, priorem sententiam veram ipse crediderim eo casu, quo ius patronatus competit domino ipsius fundi, qui vniuersitatem constituat, nam si ius patronatus competens cuidam, vt domino alicuius ciuitatis, in emptorem ciuitatis transit, nulli dubium erit, quin & ius patronatus competens alicui, vt domino fundi constituentis vniuersitatem in emptorẽemptorem transeat, pro quo singul. text. iuxta Card. inductionem in cap. cùm Bertholdus. de re iudi. siquidem curia illa fundus est, qui vniuersitatem efficit eo pacto, quo superius intelleximus. l. cùm fundus ff. de legat. 2. Qua ratione si quis apud nos haberet fundum, quem vulgò dicimus hæredamiento: & eum certo nomine præditum, intra quem ius patronati vti dominus fundi haberet, item alia iura, quæ vniuersitatem constituerent, minimè dubitarem asserere, ad eius fundi emptorem ius prædictum patronatus ecclesiastici omninò pertinere.

Posterior autem quæstio ea est, an venditio omnium bonorum ius patronatus ecclesiastici in

4

*cludat? & omissis varijs casibus, in quibus proponi poterat hæc dubitatio, vnum tantùm attingam in hac specie, cùm quis dixerit: vendo omnia bona mea, & tunc ius patronatus in eam venditionem venire tenent Abb. in d. c. ex literis. Rochus verb. ipse, vel is. q. 23. Deci. consilio 127. Bald. consil. 1. volu. 3. Quia bonorum appellatio vniuersitatem continet, sicut & hæreditas. l. bonorum. ff. de verb. signifi. verũverum ex prædictis satis liquet, hanc orationem: Vendo omnia bona mea: esse vniuersalem ratione signi, |

p. 100

& ita distingui ab indefinita: non autem esse vniuersalem ratione rei, id est, non significare vniuersitatem, imò hoc respectu generalem potius esse, vt Bart. scribit in d. l. si ita. quòd si verum est, ius patronatus in emptorem minimè transire, nisi venditæ vniuersitati cohæreat, hęc autem venditio ad vniuersitatis venditionẽvenditionem nihil attinet, planum erit ius patronatus ecclesiastici, huius tituli ratione, ad emptorem nōnon pertinere, quod tradunt Innocen. Ioan. And. Card. q. 11. in dict. cap. ex literis. Pau. Eleazar, in disputacione incipiẽtiincipienti, Patronus sancti Martini. col. 10. quẽquem retulit Feli. in cap. causam. nu. 8. de præscript. minimè hac in parte ab eo discedens, eandem item sententiam sequitur Lambert. dict. q. 5. art. 14. Deci. in c. sedes. de rescript. Ioan. Milis in repertorio, verb. Patronatus ius, Nec oberit huic opinioni prędicta l. bonorum. Est enim verum, bonorum appellatione vniuersitatem contineri, quando agitur de successione alicuius, nam tunc verbum, bona, pro hæreditate accipitur, & ita vniuersitatem significat.

His sanè præmissis, plura quæ iuris vtriusq;vtriusque Interpretes varijs propositis distinctionibus adducunt, vno tantùm axiomate complectar in

5

*hunc modum. Oratio indefinita ex propria significatiōesignificatione, omninò ab vniuersali distinguitur, tametsi quandoque ex subiecta materia, vel ex coniecturis adhibita, benigniori interpretatione in vniuersum accipienda sit. Huius conclusionis ratio deducitur ex eo, quòd sicuti præmisimus, propositio vniuersalis diuersa est ab indefinita, & id Aristoteles docet, dum asserit, vniuersalem orationem esse eam, quæ omni aut nulli inesse significat, indefinitam autem eam esse, quæ inesse aut non inesse significet sine signo vniuersali, nec particulari. Id etiam probatur authoritate Iurisconsulti in l. si seruitus. vers. & humanius. ff. de serui. vrb. præd. vbi Bartol. Bal. & Doct. notant indefinitam ex propria significatione nequaquam æquipollêre vniuersali, sed potius ex æquitate: idẽidem Bar. in l. omnes populi. num. 57. ff. de iust. & iur. Ioan. Crott. ibi super 3. q. sextæ quæstionis princip. Bart. in l. 1. ff. de regu. iur. idem in l. si pluribus. ff. de legat. 2. Dominic. & alij in capit. vt circa de elect. in 6. Decius consil. 3. colu. 3. & hæc est opinio Communis secundum Deci. in l. 1. numero 12. & ibi Cagnolum num. 8. ff. de reg. iur. Verùm aduersus hanc opinionem vulgò receptam inducitur à Socin. egregia Iurisconsulti decisio. in l. 2. ff. delib. & posthu. vbi in hac specie: ex hæredo filium meum, si testator plures filios habeat, nullus censetur exhæredatus, & id authore Iurisconsulto ex benigna interpretatione: Igitur ex vera & stricta, ac propria significatione illa oratio indefinita vniuersali æquiualeret. Omissis tamen responsionibus ibidem ab eodem Socin. adductis, Philippus Decius in dicta l. prima scribit, ex generali æquitate indefinitam propositionem vniuersali æquipollere: non ex propria significatione, eam tamen generalem æquitatem in specie dictæ l. secundæ. cessare ex speciali quadam benignitate, quæ dictat odiosam esse filiorum exhæredationem, & ideò restringendam, & idcirco illam indefinitam non æquiualere vniuersali ex benignitate, speciali quidem respectu generalis benignitatis, ex qua solet æquipollêre, vnde benignitas ibi non est accipienda, respectu propriæ & rigorosæ significationis contrariæ, sed respectu generalis benignitatis, quæ contrariam significationem admisit, sicut æquitas generalis dictat, pacta esse seruanda, l. 1. ff. de pact. specialis verò æquitas quandoque docet, non esse pactiones seruandas. l. prima. ff. de minor. l. bona fides. ff deposit. adhuc tamen non obstante hac responsione, Iurisconsulti verba Communi opinioni aduersantur, nam iuxta Decij intellectum potius esset in casu dictę l. 2. illa interpretatio adsumenda, ex propria dictionis significatione, & ex rigore verborum, quàm ex benignitate, Nec esset aliquo pacto necessaria isthæc benignitas, si verum esset, indefinitam ex rigore non æquipollêre vniuersali. Quam ob rem aliter ego verba Iurisconsulti interpretari conabor, & profectò verissimè, ni fallor, opinor in ea specie, benignam interpretationem dici illam, non ex eo, quòd indefinita vniuersali non æquipolleat, nam hoc attento, esset potius dicenda propria, stricta & vera interpretatio, sed ex eo, quòd indefinita in nullo filio locum habet, nec admittitur, quod est contra propriam orationis indefinitæ significationem, quæ affirmatiuè concepta alicui inesse significat, & in aliquo admittenda est ex Aristotele: Igitur eam in nullo admitti per Iurisconsultum, benignitas effecit, aduersus ipsius orationis indefinitæ rigorem.

Ex prædicta tandem principali adsertione primò deducitur, in materia necessaria, vel impossi

6

*bili indefinitam æquipollêre vniuersali, gloss. in dict. cap. vt circa. verb. aliorum. & ibi Doctor. Communiter. Bartol. Paul. & alij in dict. l. si pluribus. Ludouic. Lusita. in l. si is, qui ducenta. §. vtrum. 29. colum. ff. de reb. dub. Sit exemplum: homo est animal, perinde valet hæc, ac si diceremus: omnis homo est animal. Item hæc, homo non est asinus, similis est huic, nullus homo est asinus, sic & ista, triangulus habet tres angulos, idem significat atque illa, omnis triangulus habet tres angulos, item illa, iustum amat Deus; ita intelligitur, vt omnem iustum amet Deus, Imò in materia necessaria, vel impossibili, particularis propositio vniuersali æquipollet, & ideò, si particularis in hac materia |

p. 101

est vera, vniuersalis erit vera, si particularis est falsa, itidem & vniuersalis erit falsa, vt quidam homo est asinus, si enim ista est falsa & impossibilis, illa itidem omnis homo est asinus, erit falsa & impossibilis. Eodem modo ista, quidam homo est animal, propter materiæ necessitatem idem valet, ac illa, omnis homo est animal. Cur autem in hac prima illatione indefinitam dixerim vniuersali æquiualêre ea est ratio, quòd materia subiecta necessitatis, vel impossibilis casus eam significationem exigat omninò.

Secundò infertur, indefinitam negatiuè conceptam, vniuersalem significationem habere. tex. est in dicto §. vtrum gloss. quam ibi notant Fulgo. in l. Iurisgentium. §. sed si fraudandi. ff. de

7

*pact. Decius consilio 3. columna 3. idem consil. 490. colum. 3. Philipp. Probus in dict. capit. vt circa Hierony. Cagno. in l. 1. numero 8. ff. de regul. iur. Dynus in rubr. eiusdem titul. numero 8. Et est ratio, quia negatio opposita subiecto, aut termino communi, facit orationem vniuersalem, quod & Titelmannus docet libro 3. Dialectices cap. 8. hæc etenim propositio, nusquam homo legit, eadem est in significatione, ac si diceretur, nullus homo legit, ea enim vis est negationis, vt totum, quod sequitur, neget, vt sua virtute æquè in distantia, atque in propinqua agat: optima gloss. in cap. cùm dilectus. verbo à suspensis. de consuetudin. singu. secundum Cardin. ibi, colum. 4. alia in l. hoc genus. ff. de condit. & demonstrat. quam ibi sequuntur Bartol. Albe. & Paulus Castren. dicit notabilem Bald. in l. si vt proponis. 2. colu. C. quo. & quando iudex. explicat eleganter Deci. in c. an sit. fi. colum. de appellat. Oldrad. consilio 16. Ias. in l. diuortio. §. quod in anno. nume. 24. ff. solut. matrimon. Alciat in l. boues. §. hoc sermone. ff. de verb. signific. si quis etenim proprio testamento ita scripserit: Lego Titię centum, si Sempronio non nupserit, hoc significasse videtur, vt nec primis nuptijs, nec secundis, nec vlterioribus Titia nubat Sempronio, ita sanè Iurisconsultus hæc verba interpretatur: quemadmodum Accurs. & alij, quos modò retuli, censent, pro quibus etiam est optimus text. in l. si sic. ff. de verb. oblig.

Tertiò deducitur ex his vera ratio ad id, quod iuris vtriusque Interpretes frequenter adnotâ

8

*runt, scilicet indefinitam à lege prolatam, vniuersali æquipollere, gloss. in capitul. vt circa. in principio de electio. in 6. quam ibi Doctores sequuntur. Dynus in rubrica de regulis iuris in sexto, numero 8. Bartol. in dicta l. si pluribus. Decius in l. prima. ff. de regul. iuris. numero 12. idem Decius & Curtius Iunior, num. 7. in l. prima. ff. si certum petat. & est Communis opinio secundum Cagnol. in dicta l. prima. ff. de regul. iuris. numero 9. Est etenim vera huius adsertionis ratio, quod lex in omnes dirigitur, eiusq́;eiusque virtus in omnibus locum habet, vnde indefinita oratio in ea dispositione, quæ vniuersalis est, in vniuersum erit accipienda ratione materiæ subiectæ, atq;atque etiam ex mente legislatoris, qui vniuersis legem dare constituit, sicuti in hac specie Bartol. considerat in dicta l. si pluribus. Proinde in legum sanctionibus verba ista: Homicida morte puniatur, eandem habent significationem, quam illa, omnis homicida morte puniatur. Sic leges omnes tractantes indefinitiuè de venditore, in quolibet venditore intelliguntur. Quod si quando ab hac vniuersali interpretatione recedendum erit, continget id, ratione legis cessante, ex propria orationis significatione, vel ex alterius cōstitutionisconstitutionis interpretatione.

Quartò hinc patet veritas illius controuersiæ, an indefinita in statutis municipalibus vniuersalis significationis vim obtineat? & manifestum est ex proprio & stricto orationis intellectu, qui, vti Doctor. pluribus in locis tradunt, in his municipalibus legibus est considerandus, indefinitam non esse vniuersaliter intelligendam, atq;atque ideò plæriq;plærique existimant, in statutis indefinitam non æquipollêre vniuersali. Cæterùm ipse cùm animaduertam, eam esse statuentium mentem, vt omnib. in vniuersum eiusdem municipij ciuibus, atq;atque eidem municipio subditis, eoq́;eoque loci negotia gerentibus, instituta, ac leges proponere, proculdubiò opinor, indefinitam etiam in statutis regulariter orationis vniuersalis vim habere, nisi casus euenerit, vbi ratio ipsius municipalis legis deficiat, vt tandem fatear, dicendum esse in hac specie quæstionis idem, quod in oratione indefinita à lege prolata diximus, Cuius opinionis author est ipse Barto. in repetit. l. omnes populi, numero 57. ff. de iustitia, & iure. Cui accedunt Bald. & Angel. in l. si seruitus. ff. de seruitute vrbanorũvrbanorum prædiorum. Nellus in tractatu de bannitis, secunda parte. 2. temporis. quæstio. 55. Decius & Curtius Iunior in dicta l. prima. numero 7. ff. si certum petatur, quidquid alij dixerint. Eritq́;Eritque isthæc sententia manifestior ex illa discussione, quæ apud scriptores maximam concertationẽconcertationem habet, Statuto dicente: Homicida occidatur, nisi pacem inierit cum hærede occisi, nam Bartol. in l. 4. §. Cato. ff. de verborum obligationibus, vltima colum. scripsit, sat esse homicidæ, vt mortis pœnam effugiat, si pacem contraxerit cum vno ex pluribus occisi hæredibus, & tamen aduersus Bartol. frequentiori calculo receptum est, oportere homicidam cum omnibus occisi hæredibus pacis pactum inire, ea ratione, quòd prædicti statuti oratio indefinita perpensa statuentium mente in vniuersum accipienda sit, sic sanè repudiato Bartoli respō| p. 102soresponso Bononiense iuris vtriusq;vtriusque collegium definiuit, vt meminit Paulus Castrensis in l. secunda. C. de liber. & eorum liber. vbi Salycet. eandem opinionem contra Bartol. probat, & veriorem esse contendunt Cuma. Roma. Bessutius, Alexand. Iason. Ripa. Alciat. Socinus Iunior in dicto §.. Cato. Cagnolus in l. prima. numero 11. ff. de regulis iuris. è quibus hanc opinionem Communem esse profitentur Ripa, Iason & Alciat. idem fatentur Feli. in capit. cùm omnes. de constitu. numero 16. & ipse Alciat. in l. in vsu. ff. de verborum significatio. Igitur indefinita oratio ab statuto municipali prolata, vniuersalis vim & effectum habebit regulariter, propter legis virtutem, quæ vniuersalis est, nisi attenta eius ratione quandoq;quandoque visum fuerit, eam rationem non vniuersaliter, sed iuxta rigorem dictionis assumendam esse, sicut solet alias & sæpissimè ad notari, vniuersalem legis orationem non esse in vniuersum intelligendam ex benigna interpretatione, deficiente ipsius constitutionis vera & propria ratione.

Quintò, ex his liquet, indefinitam orationem etiam ab homine prolatam vniuersalem significa

9

*tionem habere, quando omnium sub vniuersali comprehensorum eadem est æqua ratio, qualitas & conditio: tunc etenim materia subiecta, mens ipsius orationem pronunciantis dictant, in vniuersum orationem esse omninò accipiendam, quod notauit Dynus in dicto numero 8. quem sequuntur Doctores, ibi glos. & Doctores in dicto capitul. vt circa. Bartol. & alij in dicta l. si pluribus. idem Bartol. in dicta l. omnes populi. numero 58. idem Bartol. Bald. Angel. & Paul. in dicta l. seruitus. Decius consilio 30. colum. 3. & consilio 343. numero 2. & consilio 388. numero 3. & consilio 490. colum. 3. & ferè omnes, qui ad iuris interpretationem quæstionem istam tractauêre, expressim itidem adserentes, indefinitam ab homine prolatam non æquipollêre vniuersali, imò iuxta propriam dictionis significationem intelligendam esse, vbi non est eadem imò diuersa ratio, qualitas & conditio omnium sub vniuerso cōprehensorumcomprehensorum, hoc etenim apparet verum esse ex eadem adsertione, quam veluti huius resolutionis radicem præmisimus, & facilius intelligetur, perpensis his illationibus, quæ statim sequentur.

Sextò subinfertur ex paulò anteà dictis, verus intellectus ad text. in l. si ita relictum fuerit. in principio, & in l. si pluribus. ff. de legat. 2. Si quis etenim pluribus hæredibus institutis, ita testamento scripserit: Hæres meus damnâs esto dare Titio aureos quinque, omnes hæredes grauati censentur simul dare Titio quinque. Item si pluribus eodem pacto hæredibus institutis dixerit testator, Quantum hæres meus habebit, tantùm Sticho dari volo, idem significasse videtur, ac si dixisset, quantùm omnes hæredes habebunt, tantùm Sticho dari volo. Harum sanè decisionum ea est vnica & sufficiens ratio, quòd omnium hæredum par est, & æqua conditio, nec quidquam est, quod suadeat, testatorem alicuius potius, quàm omnium hæredum mentionem fecisse, & præterea dum testator expressim vnum ex pluribus hæredibus onere soluendi legati non grauat, omnes grauasse eadem ratione censetur.

Septimò colligitur ex præcedentibus, vera ratio decidendi ad text. in d. l. si seruitus. ff. de seruitute vrbanorum prædiorum. vbi constituta seruitute ita simpliciter, vt ne luminibus officiatur, intelligitur in vniuersum, ne officiatur luminibus præsentibus, nec futuris, eam siquidem interpretationem aduersus propriam indefinitæ orationis significationẽsignificationem subiecta materia, mens & intentio contrahentium admisit: non enim videtur is, qui ita sibi cauet, viam sibi præcludere, quin possit fenestras alias, vel ampliores facere, vt explicat Andræas Alciatus in l. verbum erit. ff. de verborum significatione, ac tradit optimè Ioannes Coras. in rubrica. ff. de seruitut. nume. 31.

Octauò, eodem pacto deducitur genuina & propria interpretatio tex. in l. 2. ff. de lib. & posthu. vbi Iurisconsultus exhæredationem ita conceptam per verba indefinita: Exhæredo filium meum, nequaquam vniuersaliter accipit, & id æquissimum est, cùm attenta testantis mente, & materia subiecta, non sit præsumendum, parentem omnes eius filios exhæredare voluisse, nec id tribuendum est paternæ pietati, sed potius est dicendum ex filijs exhæredare voluisse aliquem, qui tamen cùm incertus sit, effecit, vt in totum nulla censeatur exhæredatio incertitudinis ratione.

Nonò ex eadem ratione constat vera cognitio decisionis, quam Iurisconsultus expressit in l. qui filiabus. in principio. ff. de legat. primo. & in l. si quis ita. §. primo. ff. de testament. tutela. Nam si quis filiabus proprijs legauerit, etiam posthumæ legasse censetur, si in aliqua testamenti parte posthumæ meminerit. Ecce ergò qua ratione indefinita, ac si esset vniuersalis, intelligitur, quia exalia parte testamenti ea interpretatio deducitur. Rursus si quis tutorem filijs dederit, omnibus dedisse intelligitur, attenta paterna erga filios pietate, solicitudine, & cura.

Decimò ab eodem fonte deriuatur, quod IuriscōsultusIurisconsultus scripsit in l. si cui. in princip. ff. de legat. 3. nam & si lana indefinitè legetur, lana tincta non continetur in legato: rursus & in l. quæsitum. §. illud fortasse. ff. eodem tit. legato marmore indefinitè, respondit, non comprehendi |

p. 103

imagines ex marmore factas, quanuis si isthæc legata essent verbis vniuersalibus concepta, omnia prædicta continerent. l. prima. ff. de aur. & argent. legato. l. hæres meus. §. primo. ff. de legat. 3. Cur igitur hoc discrimen inter vniuersalem, & indefinitam constituamus, ipsa dictat ratio, quippe quæ non eadem sit omnium sub vniuersali comprehensorum. Distincta sanè ratio est imaginis marmoreæ, ab ipsa rudi materia marmoris, ad quam quidem rudem, pristinamq́ue materiam redigi marmorea statua non potest, & ob illam specialem qualitatem sub oratione indefinita non videtur testator legasse statuas marmoreas, cum hæ nomen habeant ex accepta forma peculiare, & distinctum à rudi marmore, nec possint adrude marmor, pristinamq́;pristinamque materiam, quam legare visus est, iterum redigi, & ideo inspecta materia subiecta non patitur à propria indefinitæ orationis significatione discedere. Secus tamen erit in argenteis imaginibus, quæ ad primam argenti materiam sæpissimè, & facilimè redigi possunt, sicuti apparet ex d. §. illud fortasse.

Vndecimò, ex his adnotanda simul & defendenda est decisio Innocentij, qui in capit. auditis. de præscript. dixit, indefinitam minimè habere vim vniuersalis in probationibus, nisi ex relatione, aut interrogatione vniuersaliter proposita aliud colligi valeat, ea sanè ratione, quia materia subiecta hunc intellectum exigit, cùm ꝓbatioprobatio debeat necessariò concludere. cap. in præsentia. de probatio. vbi eleganter Deci. nu. 16. nec sufficiunt ad constituendam probationem perfectam præsumptiones, nec coniecturæ, ex quibus potius, quàm ex vera & propria significatione indefin ita æquippollet vniuersali, qua ratione commendari debet opinio Innocentij, quem sequuntur ibi Ab. & Feli. nu. 24. Alex. in l. rescriptum in princ. ff. de pact. idem cons. 108. libro 2. Decius consilio 61. columna penulti. Ripa in cap. cum M. notab. 7. Feli. in capitu. cùm omnes. numero 28. Deci. ibi. 2. lectione. & Exea. num. 1. de constit. Philip. Probus in d. c. vt circa. Et licet non defuerint, qui contrariũcontrarium tenere tentauerint, hæc tamen est receptior sententia, in quo ipse iudicem admonerem, vt diligenter omnia consideret, quò tutiùs deliberare valeat, an sit vbiq;vbique locus huic assertioni. Ex qua etiam illud solet asseuerari, non ꝓbariprobari sufficienter mandatum procuratorium alicuius capituli Cathedralis Ecclesiæ per instrumentum, in quo dictum sit, Canonici Ecclesiæ Cathedralis sanctę Mariæ Salmanticensis constituerunt Sempronium procuratorem. Potuit enim hic actus fieri à duob. Canonicis, & vera esse verba instrumenti, atq;atque ita in ea specie non habere præfata verba indefinitæ vniuersalis orationis significationem, adserunt Oldrad. consilio 100. Alexand. consilio 7. libro primo. & ibi Carol. idem Alexand. consilio 49. col. penulti. vers. præterea. & consilio 112. libro 7. Felin. Decius & Exea in dicto cap. cùm omnes. idem Feli. in dicto cap. auditis. num. 24. Iason in l. secunda. colum. vlti. ff. de liber. & posth. Deci. in cap. tertio loco. colum. 3. de probatio. Ioannes Staphilæus in libro deliteris gratiæ, & iusticiæ. folio 169. Cæterùm ego hanc sententiam non admitterem eo casu, quo in mandato dictum esset: Capitulum Ecclesiæ Cathedralis Salmanticensis constituit Sempronium ꝓcuratoremprocuratorem, hoc etenim nomen collectiuum sufficit, vt ab omnibus Canonicis mandatum concessum esse existimemus, ex Oldrado, & alijs, quos ad eius sententiam comprobandam adduximus, & præsertim Iasone, Staphilæo, Carolo ac Felino, & Decio in dicto cap. cùm omnes. Idem ipse censerem, si dictum esset in mandato, Decanus, & Canonici: id enim sufficeret, sicuti posset idem colligi ex alijs verbis in eodem mandato expressis, quod iudicis arbitrio relinquere oportet.

Duodecimò, ex his, q̃quam suꝑiussuperius adnotauimus, deducitur, hoc in tractatu minimè fore necessariam Bartoli distinctionem, in dict. l. si plurib. dum dixit, in materia odiosa indefinitam non æquipollêre vniuersali, rursus tamen in fauorabili vniuersalem significationem habere, & idem probant Dominicus & alij in dicto capitu. vt circa. Decius consilio 343. columna 3. Felinus in dicto cap. auditis. numero 24. idem in cap. vltimo. de treug. & pace. Hæc etenim consideratio sufficiens non est quandoquidem, siue actus in fauorem, siue in odium tendat ex propria significatione, ex mente disponentis, ex materia subiecta consideranda est propositionis indefinitæ vera, & congrua interpretatio.

Decimotertiò, hinc colligitur verum esse, quod Bart. scribit in l. ab hostibus. §. sed ꝙquod simpliciter. ff. ex quibus caus. maior. numero 7. dicens, indefinitam vniuersali non æquipollêre, vbi vniuersalis propositionis significatio indefinitæ aptata, prauum intellectum inducit, id enim non alia ratione probatur, quàm quòd alienus omnino sit prauus sensus ab ipso, qui indefinitam orationem protulerit, & ea quidem causa propria indefinitæ significatio assumitur, nec vtimur interpretatione benigniori, ob effugiendum prolatæ orationis absonum minimeq́;minimeque conuenientem intellectum, quod ab omnibus receptum est.

Decimoquartò hinc constat ratio text. in l. placet. ff. delib. & posth. quo in loco Iurisconsultus scribit institutionem istam: Instituo posth. hæredem, non tantum præsentem fætũfætum existentem in vxoris vtero, sed & futurũfuturum ex quacunq;quacunque |

p. 104

vxore posthumum comprehendere. Nam ea interpretatio procedit à verisimili testantis voluntate, qui quemcunque filium sibi nasciturum, vsus pietatis officio ad propriam hæreditatem admittere, paterna dilectione gestit.

Decimoquintò aperitur inde intellectus ad cap. quia circa. de priui. vbi conuentio, seu priuilegium de decimis non soluendis concessum ab eo, qui ius habebat percipiendi decimas, ita interpretandum est, vt non tantum intelligatur in his agris, quos eo tempore possidebant hi, quibus ea est data immunitas, sed & in his, qui postmodum ab eis fuerint adquisiti, atque ita, vt inquit Romanus Pontifex, ea immunitas verbis indefinitis concepta, parem vim habet, ac si vniuersali oratione data fuisset. Hoc etenim ꝓceditprocedit attenta mente concedentis, qui ius sibiipsi competens solenniter & iuxta iuris sancita remittens, nihilq́ue sibi excipiens in vniuersum eam dispositionem, quę ei tantum præiudicat, & ideo beneficium est, intellexisse videtur l. veteribus. ff. de pactis. cap. cùm dilecti. de donatio. cap. quamuis. de præbend. in 6. l. secunda. C. de bonis vacantibus. notant in hac specie Abbas in dicto cap. quia circa. Felinus in cap. causam quæ. de rescript. numero 12. Iason in consilio 25. libro 3. Vincentius Herculanus quæstione 1. fundamento 11. Fortuni. in l. Gallus. §. & quid si tantum. ff. de liberis & posthumis. colum. 75. Quibus adde, quæ notat Bartol. in l. si ita. ff. de aureo & argenteo legato. Ias. in l. si stipulatus fuero. §. 1. ff. de verborum obligat. Alciatus in l. verbum erit. ff. de verborum significat. qui simul & Herculanus, dicta quæstione 1. plura tradidêre in ea quæstione, an dispositio quælibet nōnon tantum in præsentibus, sed & in futuris accipienda sit, præter hos erit legendus Carolus Molinæus in consuetud. Parisiens. titul. 1. §. 1. gloss. 5. numero 18. ac Socinus iunior consilio 98. libro 1. est item & aliud, quod ad interpretationem dicti capit. quia circa. hac in re attinet, quia eadem est ratio de decimis futuris, quę de præsentibus, secundum Henric. in dict. cap. quia circa. columna 1. quæ quidem eiusdem rationis consideratio deducenda est ab ea ratione decidendi, quam modò tradidimus, cùm alioqui appellatione decimarum, futuræ decimæ minimè contineantur cap. tua. §. vltimo dedecimis.

CAPVT XIIII.

PERFECTAE donationi nullas posse adijci cōditionesconditiones ipso donatario inuito, Cæsarum constitutione statutum est in l. perfecta. C. de donat. quæ sub mod. in hæc verba, perfecta donatio conditiones postea non capit, quæ quidem probant, donationi perfectæ non posse apponi conditiones ex interuallo, licet in continenti id permissum esse videa

1

*tur, siquidem ex propria vi & natura dictio Posteà, interuallum ostendit. tex. & ibi gl. in l. in bonæ fidei. C. de pactis. in l. qui procuratorem. |

p. 105

ff. de procurat. l. iuris gentium. §. quinimò. ff. de pact. l. 1. §. idem Labeo. ff. quod vi, aut clam l. ex Castrensi, in princip. ff. de Castrens. pecul. cum pluribus, quæ ad hanc rem congerit, Andræas Tiraq. in l. si vnquam. C. de reuocan. donat. verb. postea. Igitur in continenti donatio etsi perfecta sit, etiam inuito donatario conditiones iuxta donatoris voluntatem optimè admittit, quod deducitur ex eadem l. perfecta. in secunda parte. text. optimus & ibi Imol. in cap. cùm dilecti. de donatio. in continenti, in quam, id est, vel in ipso contractu, vel post ipsum contractũcontractum donationis successiuè nullo medio temporis interuallo, vti in hac specie scribit Soci. consil. 66. vol. 1. colum. vltima. Francis. à Ripa libro 3. responsorum cap. 1. in quarta gloss. magna in l. siquidem. ad finem. C. de exceptioni. facit text. in l. 3. C. de ædilit. actio. l. lecta. ff. si certum petatur. & quod notat Bald. in l. prima circa finem. C. de oper. liber. & Ias. in l. 1. §. 1. col. vltima. ff. de verb. oblig. Ripa in l. vltima. quæstione 34. C. de reuo. donat.

Et id adeò verum est, vt planè donationi possit apponi conditio, non tantum in vtilitatem ipsius donatoris, sed & in fauorem alterius. text. est

2

*insignis. in l. quoties. C. de donatio. quæ sub mod. cui plurimum conuenit Regia lex 7. tit. 4. par. 5. nec mirum cuiquam videatur, alteri per alterum obligationem hoc in contractu adquiri, etiam iure Cæsareo, nondum condita. l. 3. titul. 8. libro tertio reg. ordi. cùm hoc speciale sit in donatore liberalitatem exercente in donatarium. Hac etenim ratione poterit donator à donatario obligationem exigere in alicuius tertij fauorem, quemadmodum explicant præter alios Salycet: in dicta l. quoties. Bald. Nouel. de dote, parte 12. q. 2. col. 2. tametsi vbi donatio incipit à rei traditione, ratiōeratione quadam generali poterit id procedere, ea nempe, quòd ex contractibus, qui re contrahuntur, alteri per alterum obligatio adquiritur. tex. in l. ea, quæ ciuiliter. ff. de adquiren. rerum domin. Bald. in dicta l. quoties. Fulgos. & Paulus in l. si ita stipulatur. §. Chrysogonus. ff. de verbo. oblig. Bald. in l. multum interest. num. 6. C. si quis alt. vel sibi. l. si mercedem. §. vlti. ff. de actio. empti. Alexan. in l. stipulatio ista. §. si stipuler. num. 21. ff. eodem tit. Alberi. Fulgos. Paulus, Alex. & Ias. col. 1. in l. certi condictio. §. si nummos. ff. si certum peta. quorum opinio Communis est aduersus Bart. ibi. vnde Andræas ab Exea in rub. ff. de pactis. num. 128. ratione assignata per Salyc. exclusa, hanc existimat veram esse decidendi rationem prædictæ l. quoties. quam itidem procedere censet non tantum in reali & vera traditione, sed etiam in ficta, nempe ea, q̃quam per constitutum fit, sensit tamen Bald. in d. l. quoties. eam constitutionem debere intelligi, quando alteri ex pacto donantis aliquid ex ipsa re donata præseruatur: tunc etenim alteri, & absenti quæritur illa obligatio, ac datur ei vtilis actio sine cessione. At si quid extra rem ipsam alteri sit dandum per donatarium, actio non absenti, sed donatori quæritur, per text. in l. cùm res. C. de donat. idem notant Aret. consil. 74. col. 2. & Ias. in dicto §. si stipuler. ad finem. Aret. & Socinus in l. qui Romæ. §. Flauius. nume. 10. de verborum obligat. quorum interpretatio apud me dubitationem habet, nam tex. in d. l. cùm res. non tractat de exercitio liberalitatis relatæ in alterum absentem. Sed de soluendo ęreal ieno absenti debito, quin & potissimum præfata sententia cessare videtur ex dicta Regia constitutione, quæst. 3. est tit. 8. lib. 3. ordinat.

Verùm donatione ita constituta & ꝑfectaperfecta, vt post

3

*certũcertum tempꝰtempus res donata Titio absenti, aut alieri, quàm donatori restituatur accedente die, ipso iure, absque vlla traditione, dominium ipsius rei Titio, aut alteri competere, vt agere valeat vtili actione in rem, in specie adnotârunt Philippus Decius consil. 239. numero 8. & Ripa dicto cap. i. columna vltima. Idem Decius in l. traditionibus. C. de pact. numero 14. quod & Specul. innuere visus est, tit. de emphyteusi. quæst. 80. dum scripsit ex l. quoties. paulò antè citata, vtilem actionem in rem habere eum, ad quem donator pertinere voluit post diem certam ipsam rem donatam, deinde hoc ipsum probatur in dicta l. quoties 2. parte. vbi imperator actionem ipsi donatori competentem, eandem vtilem tamen concedit alteri, cui donator restitui statuit rem donatam post certum tempus, sed ipsi donatori vtilis in rem competit ad ipsam rem donatam, non seruatis contractus placitis. l. 1. C. de donat. quæ sub mod. igitur & alteri vtilis in rem actio dabitur. Accedit & ad hæc insignis Regia lex 7. titu. 4 parte 5. quæ ad Hispanum sermonem traducens, dict. l. quoties. constitutionem planè probat, dominium & possessionem rei donatæ post diem à donatore definitam absque vlla traditione àdquiri ipsi donatori, vel alteri, cui rem donatam ipse restitui voluit, quo quidem sensu eam intellexit Roderi. Xuarez in l. quoniāquoniam in priorib. C. de inoffi. testa. in quæst. 8. ad legem Regiam, & idem in allegatione 19.

Hanc verò Philippi Decij opinionem ipse falsam esse censeo ex pluribus, Et primò, quòd sine traditione dominium ex actu inter viuos non transfertur, vt est probatissima iuris regula in l. traditionibus. C. de pact. Secundò, quòd ex dicta l. quoties. tantum colligitur actionem personalem eo casu competere, quemadmodum gloss. & Doct. communiter ibi interpretantur, alioqui si ex ea lege realis actio daretur, |

p. 106

hoc proculdubio ibidem exprimeretur, sicut expressum fuit in dicta l. 1. eiusdem tituli. Tertiò ex resolutione contractus verbis obliquis concepta, vt in d. l. quoties. concipitur, nunquam transit dominium absq;absque traditione. gl. communiter recepta in l. i. ff. de don. Quartò etiam si in donationis contractu eius resolutio pacta foret verbis directis, nōnon transiret dominiũdominium absq;absque traditione, cum id speciale sit in pactis legis commissorię, & adiectionis in diem. Bart. in d. l. 1. ff. de donat. optimus tex. in l. penult. C. de ædilit. actio. Quam opinionem Communem esse alibi apertè ostendemus: his igitur palàm fit, in specie dictæ l. quoties. minimè transferri dominium absq;absque traditione, etiam eueniente die resolutionis illius contractus, quod expressim animaduerto respondisse AegidiũAegidium à Bella Mera consil. 39. col. 4. quem simpliciter dubius de huius quæstionis veritate retulit Aymon Sauillianus consil. 19. num. 9. vnde nec ipsi donatori, nec alteri, cui ipse rem donatam post certum diem reddi statuit, in rem, actionem, & vtilem ex dicta l. quoties. conuenire, nec concedi, iure respondendum erit. Quin & aduersus Philippum Decium iure optimo aduocare possum Alex. Ias. nu. 17. Soc. 14. in l. qui Romæ. §. Flauius. ff. de verb. oblig. qui, dum in ecclesiam post diem statutāstatutam, & definitam transire ipso iure dominium ex pacto donatoris iuxta d. l. quoties asseuerant ob eius peculiare priuilegium. l. fi. C. de sacros. eccles. manifestè censent, in alijs non esse locum dominij translationi, nisi rei traditio fiat. Non obstat, quod Specul. scripsit, nam is alia ratione vtitur ad comprobationem propriæ opinionis. siquidem dixit, quòd data emphyteusi duobus, vt altero mortuo eius pars ad superstitem pertineret: is qui superstes fuit, agere poterit ad defuncti partem aduersus eius hæredes actione reali. ex ea ratione, quòd res pro indiuiso illis duobus tradita fuit, vnde nullus eorum in ea parte, quæ per alterius obitum ex tradentis voluntate, & expressa dispositione ei adquiritur noua traditione indiget. l. liber homo. §. Titius. ff. de hæred. institu. Hæc sanè potior est ratio, cui veritas prædidictæ decisionis innititur: obiter verò Speculat. l. quoties. in sensu, quem Dec. probat. & veluti per transennam induxit, & tamen hoc in in loco nec damno, nec admitto, vt de iure certam Speculatoris sententiam, cuius aliâs meminit Alex. consil. 24. lib. 5. consiliorum.

Item non oberit text. in l. 1. C. de donat. quæ sub. mod nam in eo speciale est, actionem vtilem in

4

*rem dari donatori fauore alimentorum, q̃quam sibi in ipso donationis contractu reseruauit, & tamen donatarius contra ipsius conuentionis placita minimè ea donatori præstiterit, sicuti ibi gloss. & Doct. scribunt. Alex in l. traditionibus. C. de pact. Roma. consil. 284. Corncons. 102. lib. 1. col. 2. Bal. cons. 250. lib. 3. Nec enim dubium est, ex ea constitutione vtilem in rem actionem donatori competere, & id præter alios Aret. notat in l. 1. col. penult. ff. de lega. 1.

Fortiùs vrgere videtur Regia l. 7. titul. 4. part. 5. Ego tamen eius opinionis sum, vt Regias con

5

*stitutiones, quas Septem partitum opus complectitur, quoties earum verba patiantur, existimem ad ius Pontificium, Cæsareumq́;Cæsareumq́ue reducendas fore, vt nihil vtriusque iuris sanctionibus aduersum in eis statui existimemus, quandoꝗdemquandoquidem earum legum conditoris potissimus fuerit scopus, in quem tantùm opus ad Hispanæ Reipub. vtilitatem direxit, ex vtriusque iuris statutis, constitutiones prædictas Hispano sermone deducere, quo fit, vt verba dict. l. 7. quib. probat̃probatur adueniente die resolutionis contractꝰcontractus, & donatiōisdonationis, possessionẽpossessionem & dominiũdominium rei donatæ adꝗriadquiri donatori, vel alteri, quem ipse in conditione aut modo adiecto donationi nominauerit, sint intelligenda, facta ipsius rei traditione, vel saltem apprehensa possessione, etiam propria authoritate, quod permittere lex ipsa videtur. Et si dixeris, ex hoc non satis responsum esse dictæ l. inductioni, fatebor vtiq;vtique, sed inuitus, saltem ex iure Cæsareo opinionem Philippi Decij falsam esse, tam etsi eam iure Regio defendere velis.

Quod verò attinet ad l. 1. C. de donat. q̃quam sub. mod. Ludo. Roma. in d. consil. 284. censet eius de

6

*cisionem etiam aduersus ecclesiam donatariam procedere, ita quidem, vt si ecclesia alimenta ex pacto, aut modo donationi apposito, non exhibuerit donatori actione vtili in rem cōueniriconueniri possit à donatore, & per sententiāsententiam ad rei donatæ restitutionem compelli. Sed de hoc dubitat Rogerius à Mota, in dicta l. traditionibus. numero 64. atque ipse falsum esse opinor, ex cap. verum. de conditio. apposit. quod iuxta communem eius interpretationem probat, donationem factam Ecclesiæ modo apposito, minimè reuocari, etiam si modus is non seruetur, tametsi agi possit contra ecclesiam, vt modum seruet. ita gl. Card. Ab. & Præp. col. 3. in dicto cap. verum. Felinus in c. verum. de foro compe. col. 4. Paulus Castrens. in l. 1. col. 2. ff. de donat. Socin. in l. quibus. §. Termilius. ff. de condit. & demonstra. col. penulti. Corset. in Singul. verb. contractus. Bal. Noue. de dote. 6. parte. priuilegio 50. & Ioan. à Medina libro de contractibus. & restitutione. quæ. 24. qui omnes hoc ipsum iure verum esse censent, nisi expressim in contractu dictum fuerit, quod non seruato modo reuocetur donatio, quod pulchrè notat Andr. Tiraquel. lib. 2. de retract. in fine. num. 11. & 14. Facit ad præmissam interpretationem, quod in donatione facta. Ecclesiæ, |

p. 107

ipsamet datio causa finalis censetur, nempe liberalitas in pium locum collata, modus verò causa existimatur impulsiua, sicut & in libertate probat text. in l. Mæuia. ff. de manumis. test. nec quidquam iuuat Roma. alimentorum fauor, cùm is in præiudiciũpræiudicium & læsionem ecclesiæ admittendus non sit, maximè ex negligentia prælati vel administratoris rerum ecclesiæ, quæ ei nocere non debet, & præterea alimenta non omninò amittuntur, sed exhibenda integrè sunt donatori ab ipsa ecclesia. Et ideo tex. in d. c. verum. etiam procedet, vbi modus donationi adiectus pertineat ad alimenta donatori ministranda: tunc etenim modus causam inducit impulsiuam, non finalem, alioqui modus donationi adiectꝰadiectus causam finalem demonstrat, cùm apponitur in fauorem donantis, vel alterius, quàm eius, cui donatio fit, vel Reipub. vel pietatis etiam in ipsum donatarium exercendæ. Bart. in l. 2. §. vlt. ff. de donatio. idem Bartol. in l. 2. §. fin. ff. de iure dot. & sanè vbi modus causam inducit finalem, eo non seruato, donatio reuocatur. l. cum te. C. de pact. inter empt. secus verò si impulsiuam causam induxerit. l. ea conditione. C. de rescind. vendi. Abb. Præp. & alij in dicto cap. verum. Bartol. & alij per text. ibi in d. l. 2. §. vlt. ff. de donat. Regia l. 58. tit. 5. par. 5.

Erit deinde animaduertendum, oportere omninò agentem vtili actione in rem, ex d. l. 1. C. de donat. quæ sub mod. vt obtineat probare, seipsum dominum rei donatæ fuisse tempore donationis, quod Corneus respondit consil. 110. vol. 1. col. 2. dicens, alioqui non posse rem donatam per sententiam ipsi donatori iustè reddi.

Quinimo, & moram requiri ex interpellatione hominis, vel diei tacitæ, vel expressæ, vt locus sit præfatæ vtili rei vendicationi, eamq́,eamque regulariter purgari posse adnotârunt Cynus, Alberi. & alij in d. l. 1. Bal. consi. 250. vol. 3. Ripa lib. 3. respons. cap 7. Corne. consil. 110. ad finem lib. 1. Decius in l. qui in alterius. ff. de reg. iur. post Corne. ex hoc dicens, hæredem donatarij ignorantem modum appositum donationi nequaꝗ̈nequaquam posse ex d. l. 1. conueniri, etiam si multo tempore omiserit alimentorũalimentorum pręstationem, idem sensit Alex. consi. 93. lib. 2. ad finem.

Illud tamen vtiliter inꝗrenduminquirendum erit, num ex iure donator possit conditionem modúmue donationi adiectum in vtilitatem alterius, pacto cum ipso donatario tempore contractus inito, reuocare postmodum, altero minimè consentiente? Et Bartol. donatorem pœnitere posse respondit in l. qui Romæ §. Flauius ff. de verb. obligat. pro cuius sententia adducitur Primò text. in eod. §. Flauius. dum probat, actionem tertio competere, etiam in uiro hærede donatoris, ergo à contrario, inuito ipso donatore minimè competeret. Secundò id probatur euidentius in l. 3. ff. de seruis export. & in l. 1. C. si mancip. ita fuerit alienat. vt manumit. & l. 3. ff. qui sine manumiss. ad libert. quib. statutum est ex Iurisconsultorum responsis, vendito seruo, vt intra certum, aut post certum tempus manumitteretur, posse venditorem ab hac manumissionis lege discedere, & eo pœnitens, non teneri emptorem seruum ea lege venditum manumittere. Tertiò ad idem facit text. in l. Aristo. ff. de donat. in principio, vbi probatur, donationem, quatenus aliud pactum contineat, esse contractum innominatum, & ideo in eo pacto locum esse pœnitentiæ, si quis etenim seruum Titio det donationis titulo, pacto conuento, vt post quinquennium illum seruum manumittat, poterit donator pœnitentia ductus, lapso quinquennio seruum petere, vt ei in seruitute seruiat, ita Bar. Paulus Castr. & Doct. ibi communiter illum tex. interpretantur. ex l. 3. §. 1. ff. de condi. ob caus. & l. si pecuniam. §. 1. eod. tit. gl. insignis in l. si cùm fundũfundum. ff. de pact. & alijs decisionib. permittentib. pœnitentiam in contractibus innominatis in re integra. Ecce igitur qualiter pactum appositum donationi in fauorem tertij contractus innominatus censetur, & ideo reuocari poterit, quibus rationibus & authoritatibus adducti Bartolum sequuntur, Imola col. vlti. Cuma. Alexand. numero 8. Areti. Ias. Soci. & Zasius in d. §. Flauius. idem Imol. in cap. potuit. de loca. col. penul. hancq́;hancque opinionem communem esse fatentur Ias. num. 14. Soc. num. 16. in d. §. Flauius. idem Ias. in l. 2. nu. 66. C. de iure Empyteut. Socin. cons. 115. col. 2. lib. 4. & Exea. in rubr. ff. de pactis. num. 143. Sed & his Bartol. rationibus respondent quidam dicentes, in d. §. Flauius. non probari, quod Bar. opinatur: non enim sequitur, hæres non potest pœnitere, ergo poterat defunctus: Hæc enim collectio parum valet, & id manifestum omninò est. Præterea ratio, quæ assumitur ex dict. l. 3. deficere videtur, quia seruo nulla actio ex ea pactione adquiritur, cùm eius sit incapax, at in proposita quæstione tertio adquiritur actio vtilis, per dict. l. quoties, & ideo actio ista semel tertio quæsita absq;absque eius consensu ab eo tolli non potest. Verùm hoc parum aduersus Bar. vrget, cùm & si seruo actio non fuerit quæsita, officium tamen iudicis ei competit, vt manumittatur, est enim seruus libertatis capax, & in pertinentibus ad libertatem, cuius capax est, ius sibi quæritur, & irreuocabile. arg. tex. in l. frater. ff. de condi. indebi. versi. quæsitum. & in §. sed cum factum. insti. de stipu. seruo. & ꝓbat̃probatur in d. §. Flauius. ad finem. Ergo ratione huiꝰhuius iuris & maximè fauore libertatis esset dicendum, non posse reuocari pactum, cuius meminit in d. l. 3. Iurisconsultus; |

p. 108

& tamen in eo pœnitentia locũlocum habet, vt constat, quam ob rem ad huc in cōcussaconcussa manet ratio Bart. Facilius tollitur à quibusdam argumentatio pro Bar. deducta ex dicta l. Aristo. cùm ibi contractus verè innominatus fuerit, non mistus, si ipsius rei principalem dispositionem consideremꝰconsideremus, donatio etenim ad vsum tantum ipsius serui pertinebat, vel temporalem vsumfructum, at ipsa manumissio serui ad integram serui alienationem spectabat, q̃quam ꝗdemquidem alienatio cùm nullũnullum ius respectu ꝓprietatisproprietatis serui transiret in donatarium, sed adhuc maneret penes donantem, nec vllum pręiudicium ex ea etiam circa vsum fieret donatario, proculdubio donationem non respicit, sed dationem ipsius serui, vt manumitteretur, & ita contractum per se innominatum, & præterea nihil commune habet Barto. propositio cum eo iurisconsulti responso, siquidem in proposita per Bartol. quæstione, ipsa res donata omninò transit in donatarium, nec apud donantẽdonantem quidquam iuris, de quo disponere possit, manet, at in iurisconsulti responso præcipuum rei ius penes, donantem existit, adhuc donatione facta, & ideo nimirum sic pœnitêre possit, quod colligo ex Roma. in l. si pecuniam numero 22. ff. de condi. ob caus. & Barth. Socino in dict. §. Flauius. numero 16. quin imò Bartoli opinionem apertissimè improbant Paul. Castrensis in dicto §. Flauius & in dicta l. si pecuniam. numero 11. & in l. in insulam. §. vltimo. ff. soluto matrimo. Roma. in dict. numero 22. Francisc. Albergotis in dict. l. 3. ff. de seruis export. Ioan. Lupi. in Rub. de donat. inter vir. & vxor. §. 54. in fine. Gulielm. Benedict. in capit. Raynucius. de testament. verb. si absq;absque liberis. in 2. de fideicommis. substit. numero 23. reprobat itidem Bar. dicens ferè omnes Doct. contra eum stare. Roderi. Xuarez in l. quoniam in prioribus. C. de inofficio. testament. dum Regiam constitutionem interpretatur. 8. q. quo in loco sentit profectò, & palam asserit, communem opinionẽopinionem contrariam esse Bartolo, quod & expressim testatur Gulielm. Benedictus dict. numero 23. idem Xuarez allegat. 19.

Contra Bart. adducitur primò l. quoties. superius allegata, dum probat. tertiò ex pacto donationi adiecto actionem vtilem dari, & statim adquiri ius, hoc verò ius ab eo tolli nequit absq; eius assensu l. id quod nostrum. ff. de reg. iur. l. sicut. C. de actio. & obligat. Igitur non videtur sola donantis pœnitentia sufficiens ad præfatæ pactionis reuocationem: huic tamen rationi respondent, qui partes Bartoli sequuntur regulam iuris procedere, vbi ius tertiò adquisitum est irreuocabiliter, tunc enim ab eo auferri sine eius voluntate nullo pacto potest, sed si reuocabiliter adꝗsitumadquisitum fuerit alicui ius, poterit ab eo tolli, atq;atque ita ex d. l. quoties. ius adquisitum fuisse tertiò existimant reuocabiliter, & ideo fit, vt pœnitentia donatoris tolli possit perpensis rationibus & iuribus contractus innominati, quæ pro Bartol. considerauimus. Secundò aduersus Barto. text. in l. 1. ff. qui sine manumiss. in hunc modum expenditur, scribit sanè iurisconsultus Paulus. Si seruus venditus est, vt intra certum tempus manumittatur, etiam si sine hærede decessisset & venditor & emptor, seruo libertas competit, & hoc Di. Marcus rescripsit, sed & si mutauerit voluntatem venditor, nihilominus libertas competit. Hactenus paulus, ex quo Bar. opinio, vt quibusdam visum est, periclitatur. Sed & hic text. parum Bar. nocet, quia vel ea reuocatio, cuius in eo mentio fit, intempestiuè facta fuit, nempe postquam iam ex pacto libertas seruo competebat, lapsu temporis præfiniti, vt Accursius existimat in d. l. 1. vel est intelligendus Iurisconsulti locus, quemadmodum ego intellexi in rub. de testamen. 3. par. num. 24.

Tertiò, Bartoli opinioni opponitur Proculus Iurisconsultus, in l. si cùm fundum. ff. de pact.

8

*Si cùm fundum, inquit, meum possideres, conuenisset mihi tecum, vt eius possessionem Titio traderes, vendicantem eum fundũfundum à te non aliter me conuentionis exceptione debere excludi, quàm si aut iam antè tradidisses, aut si tua causa id inter nos conuenisset, & per te non staret, quo minus iam traderes. Hactenus Iurisconsultus, qui expressim asserit, non sufficere tradentis fundum, vt is Titio detur, nec ipsiꝰipsius fundi domini pœnitentiam, vt tollatur modus contractui appositus in fauorem tertij. Et tamen pro defensione Bartol. ad hoc responderi potest, eum text. procedere ex eo, quod traditio fundi in conuentionem venerat gratia ipsius paciscentis, qui fundum possidebat. Intererat enim ipsum fundum illum tertio tradi, vt probant ipsius text. verba notant Areti. Alexand. & alij in dicto §. Flauius, Baldus & Paulus de Castro in dicta l. si cùm fundum. Alexand. in dicta l. si pecuniam. nu. 17. sensit Ias. in l. iuris gentium. in princip. columna. 4. ff. de pactis, notat etiam Bald. in Rub. de pactis, ex quibus contractus innominatus pœnitentiam non admittit, vbi gratia vnius tantum ex pacis centib. fit, quo fit, vt parum cautè exposuerit Iurisconsulti verba. glo. in dicta l. si cùm fundum. dum discrimen cōstituitconstituit, an is, qui pœnitet, fundum possidens eum tradiderit Titio, vt Sempronio det, an pactum fecerit fundi dominus cum Titio eum possidente, vt illum Sempronio tradat.

Quartò adhuc contra Bart. obijcitur decisio text. in l. vlt. ff. de pacto. ex qua colligitur, pactum de non petendo factum inter debitorem, & cre|

p. 109

ditorem, adeò prodesse fideiussori etiam absenti, vt sine eius consensu per contrarium pactum tolli nequeat. Sed hoc procedit, quia statim priori pacto inito ius adquisitum fuit ipsi fideiussori, reo principali liberato, & ideò ius istud fideiussori adquisitum ex pacto, quod ex propria natura pœnitentiam nōnon admittit, tolli non poterit sine fideiussoris consensu, quod omnes animaduertunt in dicta l. vlti. & Roma. Singul. 181. Alexand. in dicto §. Flauius.

Quintò Bartol. sententia ex eo deficere videtur, quòd modus appositus donationi, vt res donata post certum tempus tertio restituatur, donatio quædam secunda censenda est, facta illi tertio, ex notatis in l. vlti. C. de legatis, quæ cùm fit inter viuos, reuocationem regulariter ex sola voluntate donantis non patitur. l. vbi ita donatur. ff. de donat. caus. mortis.

Sextò ad euertendum Bartol. authoritatem, adducitur Ioan. Andræ. in Spec. titu. de instrument. editio. §. nunc aliqua. num. 17. in Scholio incipienti. per superiora. Quicquid tamen Paul. de Castro, & cæteri eius factionis opinentur, nihil ibi aduersum opinionem Bart. scripsit doctissimus ille vir, qui tantùm asserit in quæstione ista, donantem nōnon posse à donatario rem sub hoc modo ei donatam ante diem restitutioni præfinitam, petere: de reuocatione verò aut pœnitentia donatoris respectu tertij nullum verbũverbum, vt explicant Alex. Soci. & alij in dicto §. Flauius. Vides igitur lector candide, quàm difficilis sit huius quæstionis absoluta decisio, ipsis iuris vtriusq;vtriusque Interpretibus in partes & factiones diuisis, quam ob rem ipse aliquot proponam, quę communi vtriusq;vtriusque partis authorum iudicio definita sunt, aut definiri possunt, deinde quid pręter hæc in ambigua controuersia tenendum sit, colligam, vt potero, perfectius.

Primùm sanè censeo notandum esse, donatorem posse modum donationi adiectum indistinctè reuocare, quando isthæc adiectio facta fuit in vtilitatem & commodum hæredis ipsius donantis, nec refert, stipulatio intercesserit in fauorem hæredis eius nomine, an nōnon: ex ratione tex. in l. vnum ex familia. §. si rem. ff. de leg. 2. Bart. decisione in l. vt iusiurandum. §. si liberi. ff. de operis libert. colum. 3. quem post alios sequitur Ias. in l. 2. C. de iure emphyteu. nume. 211. Atque ita in specie, quam tractamus probat latè Ripa, lib. 3. respons. cap. 16.

Secundò est animaduertendũanimaduertendum, etiam admissa Bart. opinione, non obstante reuocatione donatoris,

9

*posse donatarium inuito donatore seruare, & ad implere modum donationi appositum, & rem donatam tertio tradere. text. in l. quæsitum. ff. de seruis export. notant Alex. colu. 7. Aretin. & Zasius in d. §. Flauius, Soci. ibi nume. 9. Bar. in l. vlti. ad finem. Roma. in l. si pecuniam. nume. 22. ff. de condict. caus. dat. Quamuis idem Bart. in l. Aristo. de donat. scripserit contrarium in contractu donationis, dicens, ob liberalitatem donantis permissum esse ei pœnitêre circa modum donationi etiam in fauorem tertij appositum, per dictam leg. Arist. quod falsum est. Atq;Atque ita ab alijs improbatum. Nec obest d. l. Aristo. nam ibi respectu ipsius alienationis serui, nulla præmissa fuit donatio, sed vsus tantùm ipsius serui donatio facta fuit, & ideò dominium serui semper apud donatorem mansit, qua ratione conditio illa, seu modus adiectus traditioni serui, simplex fuit contractus innominatus, minimè mistus nominato cōtractuicontractui, quippe qui nullus præcesserat, respectu proprietatis serui. Ex quo deducitur, tradentem alicui seruum absq;absque donationis ipsius serui titulo, sed sanè simpliciter, vt manumittatur, nec vllo præcedente contractu nominato, nempe emptionis aut permutationis, posse omninò re integra pœnitêre, inuito eo, cui facta fuerit traditio, & idem in alia re qualibet dicendum est, si ea tradatur, vt alteri detur. text. in l. si pecuniam. §. 1. suprà alleg. & in dicta l. Aristot. & in l. hoc iure. §. si quis dederit. ff. de donation. notat Ioan. Andr. in Speculo, titu. de instrumen. edit. §. nunc aliqua. numer. 17. in additione incipiẽtiincipienti, per superiora, Atq;Atque hoc ipsum est, quod Bartol. adnotauit in d. l. fi. colu. 2. & in fine dicens: esse locum pœnitentię in contractu innominato, qui mistus nominato fuerit, etiam altero inuito, quando quod reuocatur gratia tantum dantis & pœnitentis agendum erat, id est, vt in dicto §. Flauius. colu. 7. interpretatur Alexan. cùm ex pœnitentia commodum, vtilitásue ad pœnitentem pertinet, non ad alterum, siquidem eo tempore, quo modus adiectus contractui seruandus est, ad pœnitentem res illa reuertitur, nec apud alterũalterum contrahentem mensura est, vt in dicta l. Aristo. probatur, tametsi à Bartol. discedant Aretin. in dicto §. Flauius. 3. colum. & Roma. dicto nume. 22. constat & hoc ex ratione text. in dicta l. quæsitum, ea enim est, quod nihil intersit, venditoris seruum venditum ea lege, vt manumittatur, non manumitti, cùm is seruus non manumissus ad emptorem adhuc non venditorem pertineat, sic nec interest donatoris, qui rem Titio donauit, vt post certum tempus restituat Seio, rem illam Seio non restitui, ea enim non restituta Seio, penes Titium manet, nec ad donatorem reuertitur. Ex hoc subinfertur intellectus ad præfatam l. quoties. Nam si quis alteri donauerit vsumfructum alicuius rei, & adiecerit legem hanc, vt illam rem finito vsufructu nempe in morte, aut post vitam restituat Titio, poterit sanè donator pœnitere, & à lege dicta discedere, etiam inuito donatario, cuius nihil interest, modũmodum |

p. 110

seruari, vel non, siquidem finito vsufructu, res ab eo tollitur, siue modus seruetur, siue non, quòd si donatarij quidquam interesset, contrarium iure dicendum foret.

Tertiò, quidam opinantur Bart. conclusionem nōnon esse admittendam, vbi donator iurauerit con

10

*tractum illum se non reuocaturum, & ipsum iuramenti vi firmum fecerit. ita asserit Gulielmus Benedictus in dicto cap. Rainutius, dum tractat de fideicommiss. substit. nume. 23. & sequenti: ea ratione, quòd iuramentum contractus ex propria natura reuocabiles, irreuocabiles faciat. gloss. communiter ibi recepta in dicta l. si pecuniāpecuniam. verb. necesse. cuius ego mentionem feci in rubr. de testament. 2. part. numero 9. Cùm igitur præcipua ratio, quæ Bart. defendit, assumatur ex natura contractus innominati, & ea ob iuramentum cesset, consequens erit, tunc locum non esse Bartol. opinioni, cùm donator iuramento pręstito promiserit contractum illum eiusq́;eiusque leges seruare, atq;atque ita Burdegalæ per sententiam à regio senatu definitum esse anno Millesimo quingentesimoprimo, testatur ipse Gulielmus. Et id persuaderi poterit alia ratione, quod hic contractus omninò innominatus non sit, nec simpliciter, sed admistus nominato, ideò mirum non erit, etiamsi de veritate, glos. in dicta l. si pecuniam, dubitetur, eam dubitationem hîc omittendam esse, & probandam fore Accursij sententiam, alioqui ab omnibus ferè comprobatam

Quartò, præmissa dictæ l. quoties, vera interpretatione, vt modus appositus donationi in fauo

11

*rem tertij validus omninò censeatur, etiamsi id pactum, eáue conditio à nemine absentis nomine accepta fuerit: vt Ias. explicat in dicto §. Flauius. nume. 22. optimè perpensa ipsius constitutionis decisione, ex qua tertio absenti, etiamsi nemo eius nomine pactionem receperit, actio vtilis quæritur, considerandum est, non esse locum opinioni Bartol. vbi vel notarius, vel donator ipse stipulationem in fauorem tertij absentis præmiserit: text. optimus in l. cùm maritus. §. vlti. ff. de pact. dot. Bald. in l. cùm à socero. C. de iure do. Cuma. & Alexand. num. 9. Soci. nume. 18. Areti. colu. penult. Ias. nume. 19. in dicto §. Flauius. Aret. cōsilconsil. 74. col. 5. Gulielm. Bened. in dicto cap. Rainutius. tit. de fideicom. substit. num. 23. Deci. consil. 58. & consilio 239. nume. 5. Aufreri. in capel. Tholo. 453. Ripa lib. 3. resp. cap. 16. Chassanę. consilio 53. 2. dubio. Corneus consil. 68. colum. 2. lib. 3. Aymon consil. 19. nume. 11. Alexand. consil. 27. lib. 3. Andræas ab Exea in rubr. ff. de pact. numero 177. Ex quibus nulli dubium esse poterit, hanc opinionem Communem esse. Sed circa eius interpretationem aliquot erunt adnotanda, & primùm, omnes conuenire hanc stipulationem vtilem esse, & prædictum effectum habere, si ea facta fuerit à notario: is enim veluti persona publica alteri stipulari potest. glos. in §. si quis alij. & ibi Doct. insti. de inuti. stipulat. optimus text. in l. 2. 3. & 4. ff. rem pup. saluam fore. & in l. non aliter. ff. de adopt. l. 1. §. exigere. ff. de magist. conue. Bart. Alexand. & Ias. nume. 14. in l. stipulatio ista. §. si stipuler. ff. de verb. obligat. Bartol. in l. 1. §. huius studij. colu. vlti. ff. de iustit. & iure. Bal. in l. certi condictio. §. quoniam ff. si cert. pet. de quo eleganter disputat Andræas Tiraquel. in tract. de constituto. 3. part. limitat. 30. Et tamen quibusdam visum est, necessariam esse absentis ratihabitionem etiam notario stipulante, vt actio vtilis absenti quæratur sine cessione, quod ipse notaui in rubr. de testament. 3. part. nume. 13. Ego verò quantum attinet ad propositam ex Bartolo quæstionem pro intellectu dictæ l. quoties. existimo, ex ea actionem vtilem tertio absenti competere, etiamsi nullus eius nomine legẽlegem donationi adiectāadiectam acceptauerit, etiāsietiamsi nulla eius nomine præmissa fuerit stipulatio, quod mihi ex eadem constitutione manifestè probatur, &, ni fallor, eius Interpretes idem sentiũtsentiunt, maximè consideratis his, quæ ad rationem illius decisionis notauimus superius in initio huius capitis. Igitur non est necessaria notarij stipulatio ad effectum istum, vt absenti in facto eiusdem legis actio vtilis sine cessione quęratur. Quid igitur notarij stipulatio tertio & absenti proderit? Et profectò Doctores omnes in d. §. Flauius. alijq́;alijque, quos eis adiunximus, sentiunt & palàm asserunt, ratione huius stipulationis pactum in fauorem tertij & absentis donationi appositum irreuocabile fieri, nec requirunt ad hoc absentis acceptationem, nam hac sequuta, vel ratihabitione, non videtur necessaria stipulatio notarij, nec alterius nomine absentis, cui actio absq;absque stipulatione ex solo pacto fuit quæsita, quod in specie ista, nempe in intellectu l. quoties. notat Andræ. ab Exea dicta rubr. de pact. numero 185. ex Francisco de Ripa in 3. lib. respons. cap. 11. pro cuius authoritate posset Doctores, quos modò nuncupatim citaui, non temerè adducere: notat idem Carolus Molin. in Alexand. consilio 204 lib. 7. Sed licet Doct. in dicto §. Flauius. expressim non requirant absentis acceptionem, nec ratihabitionem: videtur tamen, eorum opinionem intelligendam esse: extra casum l. quoties. quo ad vtilis actionis adquisitionem, modò absentis acceptatio vel ratihabitio sequuta fuerit, ex ea Theorica, quam tradidimus in dicta rubri. de testamen. dicentes, quoties absenti actio, vel obligatio per alium extraneum, etiam notarium stipulantem quæritur, vt ea sine cessi

12

*one adquisita sit, necessariam esse absentis ratihabitionem, vel acceptationem. text. optimus. |

p. 111

in l. si ego. ff. si certum petat. Et quamuis non desint, qui huic opinioni aduersentur, notario stipulante nomine absentis, nihilominus ea recepta, ob tot virorum doctissimorum authoritatem, dicendum est in præsenti quæstione, notario stipulante non posse donatorem pactum illud reuocare, etiam ante absentis ratihabitionem, & actionem vtilem absenti quæsitam esse: licet notarij stipulatio omissa fuerit: in alijs tamen casibus etiam notario stipulante, acceptationem, actionem vtilem minimè quęri, tametsi reuocari donatio non possit. quod extra casum dictæ l. quoties. latissimè adnotauit Andræas Tiraquel. de constituto. tertia parte, limitatione trigesima, nume. 8. & 49. Imò & si lege vel statuto cautum fuerit aduersus iuris Cæsarei regulas, alteri per alterum obligationem adquiri, vt ea obligatio efficax sit, vtq́;vtque agi ex ea possit sine cessione, oportet ratihabitionem, aut acceptationem absentis sequutam esse: ita quidem adnotari poterit ex his, quæ modò in notario stipulante diximus, & in specie talis statuti hoc ipsum scribit Alexand. consil. 126. lib. 5. in fine.

Ex quo infertur verus intellectus ad Regiam con

13

*stitutionem, quæ 3. est. titul. 8. lib. 3. ordinat. qua Rex Alfonsus vndecimus, anno Domini Millesimo, Trecentesimo, Quadragesimo octauo, Compluti. inter alias regias ordinationes. titu. 16. sanciuit, alteri per alterum in hoc regno, etiam absq,absque vlla stipulationis solennitate obligationem adquiri, absentiq́;absentique promissionem fieri posse cum effectu, etiam nemine absentis nomine acceptante, modò animus obligandi appareat. Id enim intelligendum est, etiam sine cessione, dum tamen ratihabitio, aut acceptatio absentis sequuta fuerit, ea etenim nondum sequuta, nec actio quæritur, nec illa obligatio firma ad agendũagendum sine cessione censetur ex præmissis, tametsi reuocari non possit.

Secundò deducitur ex his, quantum ad effectum dictæ l. quoties. plurimum interesse, notarium nomine absentis stipulari, cùm eo stipulante actio vtilis absenti quæratur perfectè & irreuocabiliter, etiam non sequuta eius ratihabitione vel acceptatione: eo verò non stipulante, nondum est actio perfectè & irreuocabiliter absenti quæsita.

Tertiò apparet post absentis acceptationem, nequaquam posse donatorem, etiam ex consensu donatarij à prædicto pacto donationi in fauorem tertij et absentis apposito, recedere: tametsi ex decisione Barto. ante acceptationem licitum esse pœnitere donatori, saltem ex consensu donatarij, etiamsi donator absentis nomine stipulatus fuisset. quod constat ex Alexand. & ibi Carolo consil. 204. lib. 7. & Tiraquello de primogeni. quæstione octaua.

Quartò subinfertur, nondum sequuta ratihabitione absentis, non posse donatorem, qui stipulatus fuerat, pœnitere, non requisito donatario, quod aliqua ex part. colligitur ex his, quæ Alexand. respondit dicto consilio ducentesimoquarto, dum videtur eo casu vtriusq;vtriusque consensum requirere ad hanc reuocationem, considerans, vt opinor, ex stipulatione à donatore absentis nomine concepta, etiam ante acceptionem, quæsitum esse ius absenti irreuocabile saltem ex solius donatoris voluntate. Quòd si verum est, præmissa nomine absentis valida stipulatione, eius ratihabitionem non exigi necessariò, vt verè & irreuocabiliter ei obligatio quæratur, sicuti opinantur quidam. Plura ex paulò antè dictis valida & vrgenti ratione probantur.

Secundo loco iuxta hanc quartam Barto. declarationem est aduertendum, etiam præter notariũnotarium efficaciter hanc stipulationem nomine absentis ab ipsomet donatore fieri posse, imò nec esse stipulationem necessariam adhibita verborum solennitate ad actionem absenti adquirendāadquirendam, cùm ex dicta l. quoties. tertio & absenti quæratur ex pacto donatoris: habet tamen stipulatio solennis concepta à donatore absentis nomine eos effectus, quos haberet facta ab ipso notario ob rationes in initio huius capitis adductas ad intellectum d. l. quoties.

Tertiò est considerandum, an idem sit in quolibet extraneo nomine absentis stipulante, & certè in vim stipulationis iure Cæsareo attento, dubium nōnon est nihil ex hoc actum esse, cùm nemo possit altei stipulari, præter personas nominatim, & diligenter expressas ab Accursio & alijs, in §. si quis alij. Insti. de inutilib. stipulationib.

Quantum verò ad contractum simplicem, ex quo absenti actio quæratur, dicendum est absenti actionem personalem regulariter non quæri, etiam si ratihabitio fuerit subsequuta, quod probatur in l. possessio quoq;quoque. §. vlti. ff. de adquir. posses. vbi glos. & Doct. Communiter ex Iurisconsulto notant, etiam per procuratorem non adquiri absenti actionẽactionem personalem, & ideo necessariam esse cessionem tex. singularis in l. 1. C. per quas personas nob. adquir. & in l. solutum. §. per liberam. ff. de pigno. actio. Quòd si procurator actionem personalem absq;absque cessione absenti non quærit, minimè quæretur absenti actio personalis per eum, qui procurator nōnon est, nec mandatum habet, etiam sequuta ratihabitione, cùm hęc regulariter mandato æquipolleat, igitur extraneus nomine absentis actum agens, ex quo actio personalis oriri solet, non adquirit eam absenti ex eius ratihabitione, sed solùm ratihabitione sequuta, sicuti mandato pręcedente, fiet cessio actionis, & eāeam cedere cogetur, qui actum nomine absentis egit. ex dicta l. |

p. 112

possessio quoq;quoque. §. vltimo. Differt ergo notarius ab alia priuata persona in hoc, quòd notarius absenti, cuius nomine stipulatur, vel actum agit, quærit actionem personalem sine cessione, modò absentis ratihabitionem sequatur, at priuata persona non quærit etiam sequuta ratihabitione absenti actionem absq,absque cessione, & hoc secundũsecundum eos, qui etiāetiam pręcedente notarij stipulatione requirũtrequirunt absentis ratihabitionẽratihabitionem. NāNam hi, qui cōtrariamcontrariam opinionem sequuntur, maius discrimen inter notarium & priuatam personāpersonam constituere conantur, quod ex proximè dictis deprehenditur.

Quartò ex supradictis ego existimo probari, dictādictam Regiam constitutionem nihil obstare decisioni Bart. in dicto §. Flauius. siquidem lege Regia tantùm statuitur, non esse necessariam veterem stipulationis solennitatem, atq;atque alteri per alterum etiam priuatum adquiri posse, absentiq́;absentique factam promissionem efficacem, quidquid iure Cæsarum Romanorum antiquitus sancitum fuerit.

Principaliter & quintò Barto. sententia, quāquam communem esse diximus, procedit pendente die adquisitionis rei donatæ, nam postquam venerit dies, qua ex pacto donationi apposito, res donata tertio competit, nequaquam poterit per donatorem pactum illud reuocari: ita planè fatentur omnes, qui in dicto §. Flauius. Bartolum sequuntur, maximè Alexand. Socin. & Ias. num. 17. idem notant Deci. consil. 58. Andræ. ab Exea in Rubr. ff. de pact. nu. 152. ea ratione, quod nullus locus sit pœnitentię, postquāpostquam ius est tertio quæsitum, quod etiam probatur in l. 1. C. si mancip. ita fuer. aliena. vt manumit. vbi id expressum videtur, tametsi non omninò conuincat illius text. authoritas, quippe quæ speciali quadam ratione procedat, nempe ex constitutione diui Marci, quæ statim tempore elapso, quod manumissioni pręfinitum fuerat, seruum ipsum liberum efficiat ipso iure, & ideò non est vniuersalis argumentatio, quæ ex illa constitutione fauore libertatis facta, colligitur.

QuamobrẽQuamobrem, vt hæc quinta ad Bartoli opinionem declaratio radicitus intelligatur, est videndũvidendum, quando ius dicatur tertio absenti quæsitũquæsitum, nam ex consensu omnium ex ipso pacto donationis ius dicitur absenti quæsitum, quamuis reuocabile, & ideò ad hunc quin tum intel lectum hoc ius considerabile non est, cùm hîc de iure irreuocabiliter quæsito necessariò tractetur. Sed & si dies venerit, qua ratiōeratione pacti donatarius rem debet tertio tradere, absq;absque traditione nōnon opinor ius esse illi quæsitum irreuocabiliter, sola etenim actio personalis adquiritur, & hæc durante voluntate donatoris, ita sanè, vt reuocabilis sit, & hoc probatur animaduersis & consideratis rationibus, quæ pro Bart. adductæ fuerunt. Quinimò etiamsi contra Bartolum argumentemur, hoc pactum in fauorem tertij, censeri quandam esse donationem illi factāfactam absenti, ea reuocabilis erit, donec ab ea acceptata fuerit, vti superius probauimus, & constat ex notatis in l. absenti. ff. de donatio. Deinde si quis Titio rẽrem daret, vt eam nulla die præfinita Sempronio absenti restitueret, nemo dubitat, posse à donatore pactũpactum istud reuocari. l. Aristo. ff. de donatio. Consequitur ex his, actionem tertio quæsitam ob aduentum diei in præfata quæstione, reuocabilem esse. Erit igitur ius quæsitum irreuocabiliter, vt nullus locus sit pœnitentiæ, vbi à donatario adueniente die fuerit tertio ipsa res tradita, tunc etenim verè ius quęsitum est, & irreuocabile, nec post hanc traditionem donator

14

*pœnitêre poterit, ex quo infertur, post diei aduentum, etiam nulla facta traditione pactum istud irreuocabile esse, quando ea res ecclesiæ restituenda est, cùm in ecclesiam ex contractu etiam donationis, dominium absq;absque traditione ipso iure transierit. l. vltima. C. de sacrosanctis ecclesijs. optimus text. in l. si partem. in fine. ff. quemadmodum seruit. amit. Atq;Atque ita in specie ista tenẽttenent Ias. in dicto §. Flauius. nu. 17. & ibi Soci. licet dubius num. 14. ex quibus deducitur intellectus ad dictam l. vlt. vt procedat nōnon tantum in donatione vera & perfecta, sed etiāetiam in ea, quæ oritur ex pacto donationi priuato factæ adiecto, vt post certam diem rem donatam ecclesiæ restituat, quod egregia cōmendationecommendatione dignum est, maximè quod ad huius dominij translationem hi Doctores non requirunt ecclesiæ acceptationem: Hoc tamen pendet ab ea quæstione, quam paulò antè tractauimus, an requiratur acceptatio absentis, quoties is, qui poterat iure absenti adquirere ius aliquod, absentis nomine promissionem acceperit. Nam & quilibet priuatus ecclesiæ, piísue causis stipulari, adquirireq́;adquirireque potest. gloss. hac in parte communiter probata in cap. quoties cordis. 1. q. 7. cuius in dicto §. Flauius. meminit Iason numero 24. idem Iason in l. stipulatio ista. §. alteri numero 6. ff. de verborum obliga. Felin. in c. si cautio. nume. 27. de fide instrument. Item erit ius quæsitum etiam ante diei euentum, postquam præmissa nomine absentis huius pacti acceptatione, sequuta fuerit tacitè, vel expressè absentis ratihabitio, vt in præcedentibus adnotatum est.

Sextò est animaduertendum, an hæc Barto. opinio procedat, vbi pactum donationi appositum in fauorem tertij absentis conceptum fuerit in vtilitatem ecclesiæ, pietatísue causa, nam quidam arbitrantur tunc non esse locum pœnitentiæ, nec admittendam esse Bart. & aliorum

15

*sententiam fauore piæ causæ, cuius ratione in cōtractibuscontractibus innominatis pœnitentiæ locus nōnon est Bal. in l. sicut ab initio. in fine. C. de actioni|

p. 113

bus & obligat. idem Bald. in l. mandatum. C. mandati. nume. 6. Alexand. in dicto §. Flauius. numero 8. ad finem. Iason in l. si pecuniam. ff. de condict. ob causam. colum. 1. vbi Alexand. numero 12. & Bald. Nouell. de dote. 6. parte. priuil. 51. maximè de hoc dubitârunt, sed facit decisio Bar. in dicta l. si pecuniam. colum. 1. & in l. quòd Seruius. ff. eodem titu. & in l. 2. §. si pecuniam. ad finem. ff. de donationibus, quibus locis scribit, in contractibus innominatis fauore matrimonij, non esse locum pœnitentiæ. tex. ad hoc insignis in l. si ego. in principio. ff. de iure dotium. vbi tradita alicuire, vt ea in dotem detur, ipsi tradenti competit tantùm condictio ex capite causæ non sequutæ: non autem ei datur aliqua actio, condictióue ratione pœnitentiæ, ecce igitur qualiter speciali fauore dotis in contractu innominato excluditur ius pœnitendi etiam re integra. Sequitur itidem apud eundem Iurisconsultum ad hanc rem maximè commodus locus, qui probat mandatum, quod alioqui morte mandantis regulariter expirat. l. mandatum. C. manda. fauore dotis, & sic piæ causæ, etiam post obitum mandantis vim habet, nec ab hærede reuocare poterit, sicuti hoc piæ causæ priuilegium ex eo Iurisconsulti responso. versic. sed benignius. colligunt Bald. in c. 1. qui success. feudi tenea. confir. ad finem. & in l. mandatum. proximè citata 6. & in c. cùm venisset. in 2. de testib. Bald. Nouell. de dote, 6. parte. priuileg. 52. & seq. Hippol. Singul. 44. Felin. in cap. relatum. col. 2. de offic. deleg. qui & ad idem adducunt text. egregium in cap. exijt, de verb. signific. in 6. verb. in eo verò casu. cuius meminêre Bald. in Authent. si qua mulier. C. de

16

*sacrosanctis ecclesijs. col. penult. Roma. consil. 119. Alexand. colu. 2. Areti. 1. in l. si fundi venditor. ff. de adquiren. possess. Idem tenet Roma. in l. 1. nume. 19. ff. solut. matrimo. & in Authent. similiter. C. ad legem. Falcid. numer. 34. speciali piæ causæ in contractibus 17. ex quibus hæc opinio magis Communis apparet, & tamen licet vera omnino sit, non cogit præcisè quenquam, vt fateatur, in contractibus innominatis fauore piæ causæ pœnitentiam admittendam nōnon esse, siquidem quamuis morte mandantis mandatum ad pias causas non expiret, nec possit ab hærede reuocari, non ex hoc sequitur, ipsum mandatorem, dum vixerit, mandatum id reuocare non posse, imò id ei licêre fatentur omnes planè, cùm ea sit mandati propria natura & cōditioconditio, vt liberè reuocari à mandatore possit. Vnde etiamsi post mortem mandatoris mandatum durare censeamus, non probatur ex hoc necessariò, ab hærede reuocari id mandatum nōnon posse, nam mandatum quod adhuc durat, reuocari potest, sicuti manifestum est, nisi à lege reuocatio fuerit prohibita, qua ratione, quia prædicti Doctores existimant, reuocationem mandatori permissam esse, etiamsi mandatum factum fuerit ad pias causas. l. hoc iure. §. si quis dederit. ff. de donatio. & in l. 3. ff. de seruis export. & l. 1. C. si manci. ita fuer. ali. vt manumittatur. l. si pecuniam. §. 1. ff. de condict. caus. dat. vbi Alex. nume. 15. scribit, hoc ita certum esse, vt à nemine sanæ mentis negari queat? Ijdem verò Doctores hanc reuocationem hæredi mandatoris veritam esse opinantur, expendendum erit num in dicta l. si ego. probetur præmissa cōclusioconclusio. Et profectò ibi non probari, manifestè cōstabitconstabit, si Iurisconsulti decisionem penitus pensitemus, eius hæc sunt verba. Si res alicui, id est, futuro marito, vt Accursius exponit, tradidero, vt nuptijs sequutis dotis efficiantur, & ante nuptias decessero, an sequutis nuptijs dotis esse incipiant, & vereor, ne non possint in dominio eius effici, cui datæ sunt, & quia post mortem incipiat dominium discedere ab eo, qui dedit, & quia pendet donatio in diem nuptiarum, & cùm conditio nuptiarum sequitur, iam hęredis dominium est, à quo discedere non posse rerum dominium inuito eo fatendum est, sed benignius est fauore dotium, necessitatem imponi hæredi consentire ei, quod defunctus fecit, aut si distulerit, vel absit, etiam nolente, vel absente eo, dominium ad maritũmaritum ipso iure transferri, ne mulier indotata sit. Hactenus Iurisconsultus, ad cuius veram interpretationem libenter quæram, an is, qui dedit rem marito futuro, vt sequutis nuptijs dotis fieret, si viueret, posset pœnitêre, & dationem reuocare? Si dixeris eāeam potuisse reuocare, planè probabitur ex eo respōsoresponso, in contractibus innominatis licitum esse pœnitêre, etiamsi pium opus contractus hi respiciant, quod à multis negatum est contrariācontrariam opinionem probantibus, & præsertim ab his, qui proximam ex eo loco adnotauerunt conclusionem in piæ causæ fauorem. Quòd si responderis, à defuncto non potuisse eam dationem reuocari, sicuti nec ab eius hærede, non solùm esse colligendum ex Iurisconsulto, mandatum fauore piæ causæ morte mandantis non extingui, nec ab hærede reuocari posse, sed prætereà man datum pietatis causa factum, nec ab ipso mandatore re integra reuocari posse, quod nemo doctus admittet, nec iure admittendum est, iam enim mandatum ea datio non esset, nec mandatum pietatis causa factum leges mādatimandati haberet, sed potius actus cuiusdam perfectissimi inuio labilisq́;labilisque. Quamobrem ego censeo in prædicta Iurisconsulti quæstione, nec ipsi defuncto licuisse pœnitêre integrare, nec potuisse ab eo dationem præmissam reuocari, quod ex verborum ipsius responsi contextu probatur, & expressim adserunt Fulgosius, & Alex. in dicta l. si pecuniam. col. 2. idem deduci pote|

p. 114

rit ex priori Iurisconsulti responso in dicta l. si ego. vbi si quis dederit rem aliquam mulieri, vt eam proprio nomine in dotem det, vel dederit rem aliquam pro ipsa muliere in dotem ratione matrimonij futuri, matrimonio ipso non sequuto, is qui dedit, habet ad rem petendam condictionem, causa data non sequuta, non autem habet ex capite pœnitentiæ repetitionẽrepetitionem. Etsi responderis disparem esse rationem secundi responsi à ratione primi, quia in secundo data fuit res, hoc expresso, vt nuptijs sequutis dotis fieret, at in primo data fuit res absq;absque vlla conditione, nam & hoc nihil ad rem pertinet, cùm conditio dationi apposita minimè efficiat reuocabilem actum, qui ex propria vi irreuocabilis est, licet quo ad dominij translationem aliquid conditionis adiectio possit operari, quemadmodum notatur in l. 2. §. si pecuniam. ff. de donat. sic etenim nec reliqui contractus apposita conditione celebrati reuocari poterunt, etiam cōditioneconditione pendente, quod probatissimi iuris est.

Quòd si verum est, defunctum in specie prædicti §. si res. non potuisse pœnitêre, nihil mirum erit, nec hęredi pœnitentiam permissam esse, vnde non probabitur ibidem dotis fauore hæredem minimè posse reuocare mandatum à defuncto præstitum, sed erit is contractus, cuius Iurisconsultus meminit in dicta l. si ego nominatus. nempe datio ex causa dotis, & sic donatio, seu dotis constitutio. Erit igitur specialis dotis fauor, qui causam dederit in dicto § si res. benignæ interpretationi, quòd vbi traditur aliqua res alteri sub conditione ipsi titulo apposita, resq́,resque ipsa, species est, non pecunia: non censetur dominium translatum, donec verè conditio euenerit, notat optimè Bartol. in l. sub conditione. ad finem. ff. de solutionibus. per textum. ibi & in l. qui absenti. §. 1. ff. de adqui renda possessi. & in l. 2. §. si pecuniam. proximè citata. ex quibus dicta distinctio ac resolutio Communiter colligitur, qua ratione mortuo tradente rem ipsam ante conditionis diem, & ea eueniente eo tempore, quo dominium rei est penes hæredem, non potest ab eo inuito auferri dominium, nec præcisè cogi ad eius traditionem, iuxta not. in l. stipulationes non diuiduntur. ff. de verb. oblig. statuitur ergo. in d. §. si res. præcisè cogendum esse hæredem rem ipsam tradere, & consentire traditioni factæ per defunctum, imò si hæres hoc facere distulerit, vel absens fuerit, censet Iurisconsultus, dominium rei ipso iure transferri in ipsum, cui à defuncto tradita res fuit ex causa dotis sub conditione futurarum nuptiarum, vtrumq;vtrumque sanè fit dotis fauore, atq;atque ita ratio illius l. si ego. in princip. & in §. si res. est omninò consideranda. Ex quibus planum est in eo responso non probari, quod præfati Doct. de reuocatione mandati, fauore piæ causæ adnotauerunt. Non obstat celebris text. in d. cap. exijt. vers. in eo verò casu, non enim ibi quidquam tractatur de mandato, sed agitur de datione alicuius pecuniæ, vel rei alterius ad vtilitatem & eleemosynam monachorum mendicantium diui Francisci, qui incapaces omninò sunt temporalium bonorum, & ea ratione statutum est à Romano Pontifice, vt ea pecunia deponatur penes aliquem, qui eam ad vtilitatem destinatam expendat, & cùm alioqui, ni monachi sancti Francisci incapaces essent, ea datio irreuocabilis esset, conceditur libera ipsi danti facultas reuocandi præmissam donationẽdonationem interim dum nondum expensa fuerit, in destinatam ab eo causam: hoc verò reuocandi ius hæredi negatur, sicuti etiāetiam fit in quæstione, quam ex Bart. tractamus.

His equidem omnibus animaduersis, colligitur in contractibus innominatis etiam ad pium opus celebratis, licitam esse pœnitentiam, quod expressim notant Roma. in d. Authen. similiter. 18. priuilegio. idem in d. l. si pecuniam. nume. 11. optimus tex. in eadem l. si pecuniam. §. 1. & in l. 3. §. 1. ff. de condict. caus. dat. vbi Ias. col. 1. idem tenet Romanum sequutus: sic & Socin. Romanum sequitur in d. §. Flauius. nu. 15 quo in loco ipse, & Aret. colu. vlti. palàm adserunt Bart. opinionem in eodem. §. Flauius. etiāetiam procedere, quando conditio aut modus donationi esset appositus in fauorem piæ causæ, & idẽidem manifestè probatur ex Bart. cui magis Communiter Doctores accedunt, nam in his ecclesia quæstionem ipsam, & eius decisionem proposuit, tametsi Alex. ibi nu. 8. videatur contrarium admittere.

Septimò in eadem quæstione Bart. fatetur, minimè licitum esse hæredi donatoris ab ea condi

17

*tione discedere, nec eum modum fauorem tertij donationi appositum hæredem reuocare posse, quamuis defuncto fuerit reuocatio permissa, quod probatur ex l. 3. ff. de seruis export. & l. 1. C. si mancip. ita fuerit alienat. & l. 3. ff. qui sine manumis. quibus authoritatibus freti Bartolum in hoc sequuntur Alex. nu. 9. Socin. nu. 19. Aret. col. pen. Ias. nume. 24. in d. §. Flauius. Hoc ipsum probant omnes, qui Bartoli opinionem sequuntur, quorũquorum superius mentionem fecimus, atq;atque esse hanc opinionem CōmunemCommunem fatentur eam sequuti, Socin. d. nu. 19. & Exea de pactis. nume. 174. quamuis contrarium tenuerint Bal. in l. cùm à socero. nu. 7. C. de iure dot. & Roma. in d. l. si pecuniam. nu. 23. Nec mirum cuiquam videri debet, non licêre hæredi discedere à contractu, à quo posset liberè defunctus resilire, cùm in hac quæstione cōtractuscontractus hic innominatus maximè accedat nominato contractui, & ei mixtus fuerit, ab eoq́;eoque deducatur.

p. 115

Octauò ex præmissis animaduerti poterit, num versa sit Bal. Ange. Imol. Pauli. Alex. & aliorũaliorum adnotatio ex l. in insulāinsulam. §. vlt. ff. solut. matri. v

18

*bi scribunt pacta, & conuenta inter duos pace, hac lege, vt qui eam violauerit ipso iure mille aureorum pœna plectatur, & ea vel fisco, vel ecclesiæ applicetur, rupta deinde pace, minimè posse paciscentes eam pœnam sibi inuicem remittere, in præiudiciũpræiudicium fisci, vel ecclesiæ, quod in dict. §. vlt. nequaquam probatur, & tamen erit intelligendum iuxta ea, quæ hoc ipso capite superius diximus, sicuti sentire videtur. Bar. in l. j. in principio. numero 13. ff. de iure fisci. nisi velit quis indistinctè Baldi & aliorum sententiam probare ex eo, quod pœna ista apposita sit in pacis, & concordiæ fauorem, & ideo nec remitti posse in præiudicium alterius, ne hæc facilitas remissionis ansam discordiæ, ac simultatibus præbeat. Seclusis igitur his interpretationibus, quas ad Bartoli decisionem adduximus, in hac dubia quæstione parum difficultatis res ipsa habere videtur, & ideò huic disputationi finem facimus.

CAPVT XV.

SI fructibus iam maturis ager distractus sit, fructus ad emptorem pertinêre, nisi aliud conuenit, exploratum est, vt scribit Iurisconsultus in l. Iulianus. §. si fructib. ff. de acti. empt. l. qui fundum. §. cùm fundum. l. cum manu. ff. de contr. empt. text. optimus in l. vlt. §. non solum. ff. quæ in fraud. cred. Re

1

*gia l. 11. titul. 15. part. 5. & hoc probatur ex eo, quòd fructus pendentes fundi pars esse videntur. l. fructus. ff. de rei vendicat. igitur re vendita fructibus iam pendentibus ipsi fructus ad emptorem spectant. Nec tamen intelligas, vt hoc ipsum obiter explicemus, fructus pendentes esse fundi partem quotitatiuam, vt aiunt, nec numeralem, quod manifestum est, nec item partem integralem absolutè, fundus enim integer dicitur, etiam si fructus pendentes non habeat, nec item intelligas fructus pendentes partem esse fundi prædicamentalem, aut subiectiuam, cùm fructus etiam pendentes nōnon cōtineanturcontineantur sub fundo, vt species sub genere, nec vt pars sub toto vniuersali, nec de fundo prædicantur, vt de genere: sunt autem fructus pendentes fundi pars integralis respectiua, vel hypothetica ex hypothesi, & sic ex suppositione, vel suppositiua, habito respectu ad ipsius fundi statum præsentẽpræsentem, quo fructus pendentes sunt. Ita enim animaduertendum censeo ex his, quæ de partibus tractauêre Bar. Ang. & alij in l. qui vsumfructum, col. 2. ff. de verb. obliga. idẽidem Bartol. in l. re coniuncti. nu. 10. ff. de leg. 3. Decius & nouiores in l. in toto. ff. de reg. iur. Euerardus, Cantiuncula. Gammarus in Topicis, cap. de toto & partibus. Rodolphus Agricola de inuentione libro 1. capit. 9. Titel mannus in Dialectica, libro 5. capit. 7. Ludoui Lusita. in l. prima. ff. de rebus dub. Bartholo. Philippus itidẽitidem Lusitanus in capit. scindite corda vestra de pœnit. distinct. 15. & 6. relectionis partibus. Sed cùm hic locus minimè exigat latiorem dict. l. fructus interpretationem, præter ad alios eius cognitionem legendæ sunt Alberi. 2. part. statut. q. 226. Ludoui. Rom. consilio 309. Andræas Tiraquellus libro 1. de retract. §. 1. glo. 7. numero 36. Est & alia maximè conueniens ratio, ad primam huius cap. cōclusionemconclusionem, quòd post perfectam venditionem, periculum & cōmodumcommodum rei venditæ ad emptorem pertineat, etiam nondum facta ipsius rei traditione, nec soluto precio. text. in l. 1. C. de peri. & com. rei vendi. §. 1. Institut. de contra. emptio. §. cùm autem. eod. tit. Regia l. 23. tit. 5. par. 5. tradunt Paul. Cast. in l. sicut periculũpericulum. C. de actio. empt. Ange. Paul. & Saly. in d. l. 1. & l. 2. C. de peric. & cōcon. rei venditę. Deci. cōsiconsi. 179. Hipp. Singu. 614. Paul. Paris. |

p. 116

consil. 59 64. & 65. vol. 1. idem Decius consil. 500. Albert. Brunus in tract. de augmento, & diminut. conclus. 16. Ex quo infertur, fructus pendentes tempore perfectæ ex consensu venditionis, etiam nondum re tradita, nec soluto precio ad emptorem pertinere. l. Iulianus. §. si quid seruo. ff deactio. empt. l. post perfectam. C. eo. tit. Quod verò dixi, non soluto precio, est intelligendum etiam non habita fide precij, alioqui in perceptis à venditore post contractũcontractum, nec tamen eo tempore pendentibus, secus erit dicendum ex his, quæ alibi tractabimus ad intellectum l. curabit. C. de actio. empt. Deducitur etiam, ad venditorem nullam fructuum partem spectare pro ea parte anni, qua rem venditam ante venditionem, vt dominus illius habuit & possedit, vnde integri illius anni fructꝰfructus, post perfectam venditionem collecti, ad emptorem pertinent, non ad venditorem, nec pro rata, quemadmodum vulgò dicimus, temporis, fructus sunt diuidendi inter emptorem & venditorem, quod differt ab his, quæ traduntur in l. diuortio. ff. solut. matrimonio.

His accedit text. optimus in l. si vsufructuarius. ff. quib. mod. vsufru. ami. l. in singulos. ff. de annuis lega. vbi mortuo vsufructuario, & re ipsa ad proprietarium iam reuersa, fructus etiam maturi tempore mortis, & proximi collectioni, integrè ꝑtinentpertinent ad rei dominum directum. Sic & fructus ex fundo percepti, post adquisitum ex causa fideicommissi dominium, ad fidei commissarium omninò spectant, licet maior pars anni diem fideicommissi præcesserit. l. Herennius. in 1. ff. de vsur. & hæc de fructib.

De pensionibus subdit Iurisconsulutus in d. §. si fructibus. Sin is ager locatus fuit, pensiones vtique ei cedent, qui locauerat. Quasi velit Vl

3

*pianus, aliud esse in fructibus perceptis ex agro vendito, post venditionem perfectam, aliud in pensionibus ex ipsa re vendita post venditionem cedentibus, ex locatione ante venditionem celebrata, vt in hoc posteriori casu, pensiones ad venditorem pertineant, id verò Accursius ita intelligit, vt hæ pensiones cedant venditori ad hunc effectum, vt eas emptori restituat, vel actiones pro his sibi competentes emptori cedat, ad eas quidem pensiones, quæ respiciunt tempus elapsum à die perfectæ venditionis, & sic pro rata temporis annalis. idem ibi notant Bartol. & Alberi. & sanè in hoc videntur omnes conuenire, quod etiam si pensiones debeantur emptori, eiq́ue sint iure optimo restituendæ: actio tamen personalis ei nequaquam competit ad eas exigendas à colonis, vel inquilinis, qua ratione vel venditor cedet emptori actiones contra colonos, vel venditor aget ad pensiones, & eas semel exactas emptori reddere tenebitur omninò.

Sed hoc supposito ad veram huius quæstionis definitionem considerandum est, pensiones, quæ ex re vendita, prius quidem locata, debentur, ad cum pertinere, nempe emptorem aut venditorem, ad quem fructus, pro quibus soluendæ sunt, iure & ratione spectant, siue de integra pensione, siue de eius pro rata temporis tractemus, ita quidem vt in distributione pensionum consideremus tempus, quo percipiuntur fructus, quorum ratione pensiones soluuntur. tex. insignis in l. defuncta. & ibi Albe. ff. de vsufructu. Paul. Castr. & Salyc. in d. §. si fructib. idem Saly. in l. fructus. nu. 3 post Bal. ibi nu. 4. C. de actio. empt. Paul. Castr. cons. 214. 2. lib. Anch. cons. 193. incipienti, subtiliter. Aret. cons. 160. versi. circa quintum. idem Aret. in l. diuortio. in princ. col. vlt. ff. solu. matr. Alex. cons. 28. lib. 1. nu. 2. & consil. 82. lib. 2. nu. 16. Ias. consil. 231. lib. 2. Carolus Moli. in consuet. Paris. §. 1. gl. 8. numero 11. sensêre hoc gloss. Bartol. & Alberi. in dicto §. si fructibus. Bart. in l. vlt. §. vlt. ff. de iure fisci. Ex quibus apparet, quid dicendum sit, quando venditur fundus, ex quo certo anni tempore fructus percipiuntur, vt puta messiũmessium, aut vindemiæ, & tamen is locatus fuerat ante venditionẽvenditionem ad certam annuam pensionem, statuta die soluendam, fitq́ue venditio ante messium & vindemiæ tempus, & ante diem solutionis pensionis. Hoc etenim casu pensio ad emptorem spectet integrè, ac venditor cedere tenetur ei actionem, vel si pensionem exegerit, eam restituet emptori. Hoc idem dicendum erit in venditione huius fundi, quæ facta fuerit post diẽdiem soluendæ pensionis, aut post exactam à venditore pensionem prius tamen, quàm fructus colligantur, nam & tenebitur venditor restituere prædictam pensionem emptori, aut ei actionem cedere. Sic etiam domo vendita, cùm ea locata esset pro annua pensione, siue venditio pręcesserit diem soluendę pensionis, siue eam fuerit subsequuta, pro rata temporis pensio ad emptorẽemptorem pertinebit, siquidem pensio in prædio vrbano soluitur pro fructib. qui quotidie percipiuntur, scilicet, pro eius vsu, & habitatione. Item ex hoc sequitur, vendito fundo post fructus ipsius perceptos, & tamen ante diem pensionis soluendæ, pro qua locatus fuerat à venditore, eam pensionem commodo & vtilitati venditoris integrè cedere, ꝙquod prædicti Doctores communiter adnotârunt, tametsi Dynus & Alber. in d. l. vltima. §. vlt. Roma. cons. 10. Angel. in diuortio. in princip. colum. 3. ff. solut. matri. per text. in dicto §. vltimo. contrarium iure verius esse, responderint. Et profectò satis vrget pro Dyni senten

4

*tia tex. in d. §. vlt. in hæc verba. Triphonio suggerente, quid putarem esse de fructibus aridis, quid antè percepti in prædijs fuissent, respon|

p. 117

di, si nondum dies pensionis venisset, cùm addicta sunt, eos quoq;quoque emptorem accepturum. Hactenus Iurisconsultus, ex quo videtur tempus ac diem soluendæ pensionis potius considerandum esse, quàm id tempus, quo fructus percipiuntur. Vnde opinio Dyni satis probara à quibusdam censet̃censetur. Sed respondet Bar. in d. §. vlt. esse illud speciale in re vendita à fisco, emptor enim percipit pensionem cedentem post ipsam venditionem, etiam si ea soluatur pro fructibus ante emptionem perceptis, nam & hoc emptori priuilegium datur in compensationem damni, quod patitur ex eo, quòd cogitur stare colono fisci. Bart. in d. §. vlt. Alberic. & Fulgos. in dicta l. defuncta. idem Fulgos. in

5

*dicto §. si fructibus. puchrèpulchrè Matthæ. de afflict. in capitulo primo. §. his consequenter. nume. 15 hic finitur lex. Expeditum siquidem est, ementem à fisco non posse expellere colonum fisci, ne is colonus aduersus fiscum agat. textus in dicta l. vltima. in principio. Barto. & alij in eiusdem l. §. vltimo. Bart. in l. cognouimus. C. de municip. & colo. Bald. & alij in l. si filiofamiliâs. §. si vir in quinquennium. Iaso. in d. l. diuortio. in princip. num. 36. ff. soluto matrimonio. quo fit, vt inter priuatos pacta venditione, & ꝑfectaperfecta ea lege, vt emptor non possit expellere colonos, aut inquilinos, locus non sit Iurisconsulti responso in dicto §. vlti. cùm id contingat ex spontanea pactione, non ex necessitate legis à Repub. statutæ, licet hac pactione præmissa nihilominus emptor quanuis expellere colonos minimè possit, ab eis tamen mercedem, ac pensiones exigere poterit. textus optimus in l. si mercedem. §. vltimo. ff. de actionib. empti. vbi hoc animaduertunt Doctor. & Romanus Singul. 27. vides igitur, Lector optime, qua ratione Bartol. & alij intellexerint text. in dicto §. vltimo. rectius quidem, quàm Salycet. in dicta l. fructus. qui existimat, ideo pensionem cedentem post venditionem rei locatæ ad emptorem integrè pertinere in specie d. §. vltim. quod fructus, pro quibus soluenda erat, fuerint pendentes tempore venditionis, id enim falsum est, cùm ex eodem responso appareat, ante venditionem fructus aridos, de quibus dubitatur, perceptos iam fuisse. Quin & illud est considerandum in proposita per Iurisconsultum quæstione, duplicem fructum, quolibet anno ex eo fundo percipi, aridorum, inquam, & liquidorum, atq;atque venditionem contigisse post collectos aridos fructus prius tamen, quàm liꝗdiliquidi perciperentur, & sicante vindemiam, & ante diem soluendæ pro vtrisque fructib. pensionis: Vnde in hac specie erit seruanda Iurisconsulti responsio erga ementem à fisco, neq;neque absolutè adsumenda est Bart. interpretatio. Hoc ipsum coadiuuatur authoritate Dyni, qui eum locum ita intellexit, vt in fundo, ex quo anno quolibet duplex fructus perciperetur, quæstionem conciperet, ac venditionem ꝓponeretproponeret, & fingeret post perceptionem priorum, & anteꝗ̈antequam posteriores colligerentur, inde fit, vt non temerè Iurisconsultus in initio illius capitis, dum proponit dubium, consideret, venditionem perfectam fuisse ante vindemiam, quasi velit, ea perfecta post vindemiam, omnesq́ue illius anni fructus collectos, etiam nondum cedente die pensionis soluendæ, ad venditorem, non ad emptorem pensionem pertinere. Nec. n. iam ageretur de pacientia emptoris, vt colono staret, cùm ea perceptis fructibus necessaria non sit, in quo cogitandum censeo. Nam & pro hac consideratione perpendi poterit pulcher textus in l. si fundus. §. vltimo. ff. soluto matrimonio. in hæc verba. Quòd in sementem erogatur, si non responderint messes, ex vindemia deducetur, quia totius anni vnus fructus est.

Nec mihi placet, quod in hac re scribit Fulgosi. in dicto §. si fructibus. dicens, emptorem, qui colonum expellere potest, nullam pensionum partem, nec pro rata quidem consequi posse ab ipso etiam venditore, nec actionis cessionem, cùm sibi sit satis consultum expellendo colonum, iniquum enim est hoc, nam emptor colonum non expellens negocium venditoris vtiliter gerit, vt satis constat.

Cæterùm tractari solet hoc in loco pulchra quæstio, nunquid præmisso pacto de retrò vendendo ad certum diem, vel quoties precium à

6

*priori venditore oblatum fuerit, sit seruanda decisio Iurisconsulti in dicto §. si fructibus. vt iuxta eam, eiusq;eiusque interpretationes, fructus rei venditæ pertineant ad priorem venditorem, postquam is solenniter, & opportunè precium rei obtulerit? & videtur, eandem considerationem hic locum habere. ex l. 2. & l. cùm te fundum. C. de pactis inter emptorem & venditorem, vbi probatur, fructus rei venditæ ad venditorem primũprimum pertinere ex die moræ commissæ ab emptore, nolente seruare pactum retrò vendendi, & idem frequentissimè Doctor. admonent in d. l. 2. & in l. qui Romæ. in princip. ff. de verborum obligatio. Tiraquel. lib. 2. de retract. §. 5. gloss. 2. sicuti ab eisdem probatur, fructus rei venditæ cum pacto reuendendi, perceptos tamen ante moram emptoris effici, ad ipsumq́;ipsumque pertinere, idem gloss. vbi Car. & Imol. in capit. illo vos. de pignorib. quorum opinio Communis est, igitur vel erunt hi fructus emptoris, vel venditoris, integri ꝗdemquidem |

p. 118

absque vlla diuisione, emptoris sanè, qui percepti fuerunt ante diem reuenditionis: venditoris autem, qui eo die pendentes in fundo fuerint, atq;atque ita in hac specie animaduertunt Alex. in d. l. qui Romæ. in princip. num. 10. & Bald. consil. 389. lib. 4. Chassanæ. in Consuet. Burg. rubr. 5. §. 1. num. 26. Contrariam sententiam, imò hosce fructus pendentes pro temporis rata diuidendos esse inter venditorem & emptorem, expressim adserunt Raphael Comensis in l. vlt. ff. de iure fisci. idem in dicta l. qui Romæ. in princ. & ibi Socin. num. 20. Iason num. 37. Hierony. Cagnol. in l. 2. nu. 76. C. de pact. inter empto. & vendit. Andræ. Tiraq. lib. 2. de retract. §. 5. gl. 4. num. 4. Quorum opinio celebris est, & ad praxin omninò memoriæ commendanda, cui suffragatur, quod in d. l. qui Romæ. Bart. scribit in principio dicens, quòd si actum sit inter debitorem & creditorem, vt fructus pignoris creditor ꝑcipiatpercipiat loco vsurarum, & pignus debitor solutione liberet ea parte anni, qua fructus ex pignore nondum fuerint percepti, nihilominus fit diuisio fructuum eius anni pro rata temporis inter debitorem & creditorem, quam opinionem magis communiter alij in ea l. qui Romæ. post Bart. approbant, sed hæc ratio mihi non satis facit, cùm in hac quæstione, quam Barto. & alij tractant, fructus loco vsurarum ex pacto ad creditorem ꝑtineantpertineant: vsuræ verò cessationem solutionis sortis respiciant. l. lecta. versicul. sed cùm sortis. ff. si cert. petat. ideo mirum non est, fructus pro rata diuidendos esse, cùm & vsuræ, quarum loco recipiuntur, vsque ad diem solutionis veræ, pro temporis rata debeantur. Adducitur præterea pro Cumani sententia, quod idem Bar. cui plæriq;plærique accedunt, scripsit in d. l. diuortio. numero 10. ad finem, vbi soluto matrimonio, fundi dotalis fructus eius anni, pro rata temporis diuidi inter virum & vxorem ex dicta l. diuortio. ea ratione censet, quòd restitutio fundi dotalis à marito vxori fiat ex necessitate, non ex voluntate, sicuti fit in venditione, & obid diuersum ius censeri in his duabus traditionibus, quatenus ad fructus pendentes attineat. Sed & ista ratio sufficiens non est, nam licet reuenditio fiat ex necessitate pacti pręcedentis: tamen non ex hoc sequitur, fructus pendentes pro rata temporis diuidendos esse inter emptorem & venditorem, alioqui sequeretur, idem dicendũdicendum fore, si venditor rei dominus vendere rem cogatur, vel ex testatoris, cuius hæres est, mandato, vel promissione ab eodem emissa de vendendo emptori, quoties emptor emere voluerit, quibus sanè casibus non opinor excludi Iurisconsulti sententiam in dicto §. si fructibus. licet traditio fiat necessitate cogente. Nec est penitus efficax ratio Barto. ad dictam l. diuortio. ea siquidem decisio alia ratione procedit, nempe pro oneribus matrimonii, quæ maritus pro temporis rata sustinuit, & ideo fructus dotis, qui ad idem subsidium spectant, pro rata eiusdem temporis ad maritũmaritum pertinebunt. Adhuc in comprobationem eius, quod Cumanus adnotauit, æquissima ratio perpendi potest ex eo, quòd venditor primus precio sibi dato ab emptore vtitur, eiusq́ue commoda percipit, nec id offerre, aut deponere curat, donec videt fructuum pendentium collectionem instare, vtiturq́ue ea cautela, vt eodem anno, & commodo pecuniæ, & fructib. rei venditæ fruatur, quod vergit in maximum præiudicium emptoris, qui ex ea pecunia, vel aliam rem fructiferam, vel lucrum aliquod honestum percipere posset.

7

*Quo fit, vt Cumani opinio ad praxin humanior, æquior & conducibilior, nec à iure abhorrens appareat.

Nec eidem oberit text. in dicta l. secunda. quippe qui intelligendꝰintelligendus sit prorata temporis eius anni quo reuenditio fit, non autem de eiusdem anni integris fructibus, licet & hi tempore reuenditionis, aut consignationis precii pendentes fuerint. Et quoniam ist hæc sententia quibusdam non admodum iuri consona visa fuit, erit temperanda ita, vt locum habeat, vbi reuenditio ex pacto fit certo ab initio constituto precio: nam ea fieri ex pacto debet in certo precio, cúm id in reuenditionis contractu fructibus iam pendentibus in conuentionem deducatur, censendum erit, & eo precio rem ac pendentes fructus vænire. Sic idem Cumanus, Socinus & Tiraquellus existimant, rem istam definiendam esse. Secundò diligenter animaduersa ratione, quam pro Cumano adduximus, videtur eius decisionem minimè esse recipiendam, vbi tempore venditionis fructus erant iam maturi, & pendentes, ac breui post venditionem eos emptor percepit, nam si postea cum reuenditio fieri debet, aut fit, fructus itidem sint maturi, pendentes aut propediem colligendi, iidem integrè ad venditorem pertinebunt, nec pro rata veniunt inter eum & emptorem diuidendi, quod æquitate maxima suadetur, & ob eam ab opinione Cumani hoc in casu recedendum censeo, tametsi Tiraq. dicta gl. 4. nu. 9. coactus Gallorum consuetudine etiam in hac specie admittat Cumani responsum.

Sed ex Cumani sententia in fertur ad id, quod frequenter accidere potest, si quis rem aliquam ad vitam emerit, & is moriatur fructibus pendentibus, nam hi fructus pro temporis rata, ad defuncti hæredes pertinebunt, quemadmodum in dicta lege, qui Romæ. numero 21. Socinus existimat.

Secundò, deducitur intellectus ad Regias consti

8

*tutiones, nempe l. 13. tit. 10. libro 3. Fori. l. 6. |

p. 119

titu. 7. lib. 5. ord. l. 70. Tauri. ex quibus proximior consanguineus potest intra nouem dies, à die venditionis facta precij consignatione, retrahere rem patrimonialem, auitámue, nam si tempore retractus fuerint pendentes fructus, hi pro rata pertinebunt ad primum emptorem, pro rata, inquam, temporis, quo dominium ipsius rei primus emptor habuerit. Est tamen dubium non inelegans circa easdem regias constitutiones, à quonam die fructus rei venditæ pertineant ad proximiorem retrahentem, cui non fit traditio ex retractꝰretractus petitione eo die, quo precium offert & consignat, sed multó pòst, & forsan lite mota, ac per sententiam definita. Quidam etenim censent, fructus ad retrahentem spectare, à die litis contestationis super retractu, & hi sunt Alberi. prima parte statut. q. 97. Guido Papæ decisione 267. ex l. videamus. §. si actione. ff. de vsur. Boêrius titulo de retract. in consuetudine Bituricensi. §. 4. colum. 3. Faber in §. actionum. columna 2. de actio. Ioan. Igneus in l. dudum. C. de contrahend. empt. num. 50. & sequenti. Tiraq. lib. 1. de retract. §. 15. gloss. 2. nume. 4. Quorum opinio procedit, vbi fructus petuntur, vt fructus, nam si petantur, vt interesse, à tempore moræ debentur, & restituendi sunt, secundum eundem Fabrum, & Boërium, mora autem contrahitur ex die oblationis & consignationis precij. text. in l. 2. C. de pact. inter empt. l. acceptam. C. de vsur. l. obsignationis. C. de solut. l. si mora. ff. solut. matr. l. magnam. C. de contr. stipulat. quod expressim in hoc dubio adnotauit Ioan. Igneus in d. l. dudum. num. 49.

Tertiò, ab eadem Cumani consideratione oportet definire quæstionem in praxi frequentissimam, quoties reditus annui, qui census vulgò dicuntur, cum pacto redimendi emuntur, siꝗdemsiquidem contingit eos redimi tempore, quo nondum dies solutionis cessit, & ambigitur, an pro rata temporis emptori debeantur, vidi profectò semel aduocatum quendam in controuersa lite, apud Regium Granatense tribunal, maximo conatu cōtenderecontendere, pro temporis rata censum emptori deberi, ex eo, quod consuetum sit in his contractibus eam legem apponi, & expressim caueri, vt si redituum fiat redemptio, census pro rata eius anni soluantur, & ob id etiam hac clausula non expressa, idem esse dicendum, ac si expressa fuisset, cùm consue

9

*ta adijci conuentionib. apposita & expressa censeantur. l. ꝙquod si nolit. §. qui assidua. ff. de ædilit. edict. l. vlt. C. de fideiuss. cap. ꝙquod translationem de offi. legat. cap. cum M. de constit. vbi hoc ipsum animaduertunt Ab. Bal. Imol. Feli. & alij communiter. Feli. in cap. ex literis. colum. 5. de fide instrumen. Ias. post alios in l. certi condictio. §. si nummos. ff. si cert. peta. nume. 24. Socin. cons. 101. volu 3. & Euerard. in Topicis cap. 63. Verùm isthæc allegatio parum firmitatis habet, quippe quæ nec conueniens sit, nec iure probetur, cùm ex inspectione instrumenti & scripturæ appareat, à contrahentibus eam conditionem expressam non fuisse. l. quæcunq;quæcunque §. vlti. ff. de publi. nec enim facta præsumenda sunt. l. in bello. §. factæ. ff. de capt. nam & text. qui passim à Doctoribus allegantur, non probant in specie eorum adnotationem, & præsertim in dict. capit. cùm M. tantum probatur ea, quæ necessariò sunt exprimenda, & ex natura actus subintelliguntur, expressa censeri, licet omissa fuerint. Sic ea, quæ sunt naturalia contractus, expressa censentur. d. §. qui assidua. iuncta l. emptori duplam. ff. de euictio. l. ex empto. ff. de actioni. empt. Deinde ambigua dispositio est intelligenda iuxta id, quod consueuit fieri. dicto cap. quod translationem. l. vt liberis. C. de colla. l. si prius. §. primo. ff. de aqua pluuia arcend. Similiter quæ in pactum deduci solent, à legib. probata censentur. dicta l. vlt. C. de fideiussorib. Nec tamen ex his probatur, reliquas conditiones legésue, à contrahentib. omissas, expressas debere censeri, tametsi consuetum sit, eas instrumentis, eorumq́;eorumque conuentionibus apponi. Vnde præmissa allegatio non omninò recipienda est, quamuis plures iuris vtriusque interpretes eam probauerint, quib. adde Hippolyt. Singula. 123. Felin. in cap. primo. nume. 10. vt lit. non contest. Alex. in l. Gallos. §. idem credendum. col. vlt. Socin: ibi & in consil. 85. lib. 1. num. 5. Rochum, de consuet. Fol. paruo. 6. colum. 2.

Ad quæstionem igitur respondendum erit, etiam ea lege contractus non expressa, censum deberi emptori pro rata illius anni, quo redemptio fit, cùm ob rationem Cumani, tùm ob id, quod

10

*scribit Bald. in cap. cùm M. de constit. col. 2. versiculo nota. quod nomine dicens, pensiones, reditúsue pecuniarios, qui non debentur pro fructibus, diuidendos esse inter emptorem & venditorem, habita ratione temporis, sic ergo reditus annui, qui debentur, non ratione fructuum, sed precij, quo empti fuerunt, diuidendi sunt pro rata temporis inter emptorem & venditorem, etiam si venditio horum redituum non fiat ex pacto reuendendi, sicuti ex prædicta decisione Baldi colligitur euidenter, sed & in specie, vbi hęc reuenditio fit ex pacto redimendi, hoc notant Hieronymus Cagnol. in l. secunda. C. de pact. inter emptorem & venditorem. num. 77. & Tiraquell. lib. secundo de retract. §. 5. gloss. 3. Licet Guido Papæ quæstione 271. scripserit, consuetudine obseruari, vt redimens censum liberetur à solutione integra proximi termini, nec mihi placet, quod ipsemet Guido opinatur, nempe, |

p. 120

redimentem censum ante tempus constitutum eius solutioni, debere omninò soluere eius anni censum integrum ex l. qui Romæ. in princ. ff. de verborum obligat. à qua deduci solet, accipientem mutuum sub vsuris cum pacto, vt vsque ad biennium sortem non possit soluere, non posse prius soluere, & si soluere voluerit, teneatur ad integras eius biennij vsuras. gloss. Alberi. Bart. & Doctor. Communiter in dict. l. qui Romæ in principio. nam præter id, quod isthæc Doctorum frequentissima ad dictam l. qui Romæ. interpretatio maximam duriciem habet, nec iure manifesto probari potest, imò falsam eam esse censet Carolus Molin. in tracta. de contract. quæstione 55. ad propositam à me quæstionẽquæstionem nihil attinet, cum in ea liberam habeat venditor facultatem redimendi censum, vt ex pacto apertissimè constat. Idem dicendum erit in eo, qui super alieno fundo annuos reditus emerit cum pacto redimendi: soluendos tamen in frumento, vino, oleo, aliáue fru

11

*ctuum specie, nam cum hi reditus soluendi sint ratione precij, quo empti fuerunt, non ratione fructuum, pro rata temporis diuidentur inter emptorem & venditorem, quamuis horum redituum constitutio lege lata à Carolo Cæsare HispaniarũHispaniarum Rege, prohibita sit, cùm redimendi pactum ei constitutioni apponitur, vt patet ex comitijs Madritij habitis anno M. D. tricesimo quarto. l. 127. itidem Toleti anno M. D. tricesimo nono. l. 10. Sed nihilominus emi poterunt iustè hi reditus, ea lege nōnon obstante absq;absque pacto redimendi, perpetui scilicet: Imò & constitui poterunt cum pacto redimendi super ꝓpriapropria re, quam quis in alium trans fert per contractum census, ea lege, vt sibi quotannis soluantur tot frumenti mensuræ, redimendi facultate concessa, quoties certa pecuniæ quantitas soluta fuerit, in hac me hercle specie locus est diuisioni pro rata inter redimentem & accipientem pecuniam proredemptione, eo tempore, quo nondum dies soluendi census, nec colligendorum fructuum cesserit, siquidem hi reditus non soluuntur ratione fructuum, nec vt eorum pensio, sed ratione translati dominij in ipsum redimentem, & præterea licet hoc cessaret, congruit Cumani consideratio huic opinioni, atq;atque ita semel in hoc Regio prætorio per sententiam definitum fuit in hac, quam vltimo loco proposui, contractus formula.

Prius tamen, quàm ab hoc egrediamur capite, non erit alienum expedire, quid in pensionibus ecclesiasticis agendum sit, cùm pensionarius mor

12

*tem obierit ante diem solutioni pensionis constitutam, vtrum pro rata temporis eius hæredibus pensio reddenda sit? Cui quæstioni oportet præmittere, qualiter fructus beneficiorum ecclesiasticorum eius anni, quo mortuus fuerit, qui beneficium habebat, sint diuidendi, præmissa consuetudine, ex qua reditus ecclesiastici, & ex eis adquisita ad hæredes clericorum pertinent, vtcunque hæredes sint, etiam consanguinei, vel extranei, sicuti tradidimus in cap. cum in officijs. de testamen. & quidam parem esse censentes, habentem beneficium vsufructuario, opinantur fructus ante obitum collectos ad hæredes defuncti, pendentes verò ad ecclesiam, vel successorem integrè pertinere. l. si vsufructuarius. ff. quibus mod. vsusfr. amittit. Hoc sanè placuit. gloss. & ibi Doctor. in cap. si propter. de rescript. & in cap. præsenti. de off. ordi. in 6. præsertim Domi. & Franco ibi gloss. in l. 1. C. de annonis ciuilib. libro 11. Hosti. Henric. Card. Imol. & alijs in capit. vlt. de pecul. clerico. Corset. in Sing. verb. clericus. tradit Matthæ. Afflict. in capit. 1. §. his consequenter. hic finitur lex. probat id optimꝰoptimus text. in pragmat. sanct. tit. de Annatis. §. item quod. Atq;Atque ita hanc opinionem fatetur Communem esse Alberi. in dicta l. diuortio. nume. 12. & licet gloss. in dict. cap. præsenti. exigat fructus esse collectos, & in horrea reconditos, vt defuncto debeantur, & eius hæreditatis sint. Idem l. in dicto cap. si propter. & in l. si fur. in princip. ff. de vsufru. & in l. ex diuerso. in princip. ff. de rei vend. veriùs tamen est, satis esse, quód fructus sint à fundo separati, licet non fuerint reconditi. Card. Imol. & Barb. in dict. cap. vlt. ad finem. Alberi. in dic. numero 12. Domi. in dicto cap. si propter. Franc. in dicto cap. præsenti. Salycet. in l. si pater. C. de vsu. fruct. Flori. in l. qui scit. §. si alieno. ff. de vsur. Quorum opinio Communis est, secundum Tiraquel. in lib. 2. de retract. §. 5 gloss. 4. in princip. Sic etiam, si agri pertinentes ad ecclesiasticum beneficium, aut domus, aliáue prædia ad pensionem annuam locata fuerint, mortuo possidente beneficium, pensiones eius anni ad eum pertinebunt, iuxta distinctionem l. defuncta. ff. de vsufru. superius traditam. vers. de pensionibus, vt in hac specie scribit Angel. consi. 245. num. 7. vers. sexto. Cui adde Card. cons. 110. Sed in hac ipsa quæstio. cum apud me compertum satis sit, non esse æqualem vsufructuarium clerico habenti ecclesiasticum beneficium, quemadmodum ostendi in dicto capit. cum in officijs. & videam reditus, ac fructus beneficiorũbeneficiorum à iure dari sacerdotib. ob ministerium, quod ecclesijs exhibent in earum regimine, & cura, aliisúe diuinis obsequijs. cap. cùm secundum. de præb. Existimo, æquius & iure verius esse, fructus eius anni, quo mortem clericus obierit in distinctè, pro rata temporis ad defuncti hæredes pertinere, ꝙquod expressim asserit Alberi. in dic. num. 12. & quamuis Bart. & alij ibidem & gloss. in pragmat. sanct. dict. §. |

p. 121

item quod. hoc idem asserere tentauerint, nihilominus ausi non sunt ab ea sententia, quam Communem esse diximus, discedere, mihi sanè probatissima visa est Alberici opinio, præsertim ex ratione dict. l. diuortio. Imò eam procedere, constanter arbitror, etiam in renunciante beneficio ecclesiastico, ob eandem rationem aduersus Alberi. qui in eo casu cōmunemcommunem sententiam veram esse existimat. His quę diximus, accedit non incongrua ratio, quam adsumpsimus à Dominico in c. præsenti. §. porrò. suprà citato: vbi ex eo tex. notat, fructus agrorum & prædiorum ipsius ecclesiastici beneficij, eiusq́;eiusque reditus constitutos ac designatos esse à canonibus pro oneribus sustinendis totius anni, donec noui fructus collecti fuerint, atq;atque inter alia ecclesiæ onera connumerantur stipendia ipsis ministrantibus debita, quod palàm expressum est in dict. §. porrò. Rationi igitur conueniens est pro rata temporis fructus ecclesiastici beneficij diuidendos esse inter defuncti hæredes & successorem, aut ipsam ecclesiam.

Superest tandem ad propositam quæstionem de

13

*pensionibus ecclesiasticis respondere, & in hoc dubio est considerandum, pensionem ecclesiasticam vsufructui similem esse, cùm & ea morte extinguatur, sicuti ipse vsufructus: Hanc etenim similitudinem optimo iure procedere existimant Cardin. in cle. princ. §. eadem. numero 4. & ibi Imol. numero 26. de sup. neglig. prælat. Ioan. Baptista de sancto Seuerino in tract. de pensioni. quæst. 25. Hieronym. Gigas quæst. 49. & 52. & 53. Ex qua similitudine infertur, quæstionem prædictam esse definiendam, iuxta distinctionem text. in dicta l. defuncta, quemadmodum placet in specie Alexandro, consil 15. libro 2. Ioanni Baptist. dict. quæstio. 25. & Giganti de pensionibus. quæst. 53. qui testatur, ita à viris iuris vtriusq;vtriusque peritissimis responsum fuisse, lite mota apud sedis Apostolicæ iudices. Hinc ergò primò infertur, mortuo pensionario fructibus iam perceptis, ante diem solutioni pensionis constitutam, integram pensionem eius hæredibus deberi. Secundò post diem pensionis soluendæ, antequāantequam fructus, super quibus constituta fuerit, colligerentur mortuo pensionario, pensionem eius hæredibus non deberi, etiam quæ prædicto die cesserit, imò iam solutam repeti posset. Tertiò, fructibus partim collectis ante obitum pensionarij, partim post eius mortem perceptis, pensionem eius hæredibus deberi pro rata fructuum ante obitum perceptorum: Hæc deducuntur ex traditis per Alexand. Ioannem Baptistam & Hieronymum Gigantem. & hoc ipso capite vers. de pensionibus. mihi sanè parũparum arridet isthæc DoctorũDoctorum consideratio, cùm pensionarius fructus beneficij non percipiat, eos enim percipit, qui ecclesiæ titulum habet, & adhuc is non est vsufructuario similis: pensio verò, vt frequentius contingit, certa pecuniæ non fructuum quantitas est à possessore beneficij soluenda, nec ea soluitur pensionario, tanquam precium ipsorum fructuum. Nam in dicta l. defuncta. agitur de pensione, quæ pro ipsis fructibus in eorum precium, pro ipso denique vsu rei soluitur, & ideò ea decisio non rectè congruit pensionibus ecclesiasticis. QuāQuam ob rem audacter opinor, pensionem ecclesiasticam pro rata temporis hæredibus pensionarij deberi, cùm ea summis Pontificibus constituatur in alimenta ipsius clerici, cui conceditur, atque in stipendium eorum, qui ministerium aliquod vel exhibent, vel exhibuêre ecclesiæ, ecclesiasticóue ordini. Atq;Atque hac ratione perpensa ex dic. l. diuortio. in principio, existimo opinionem istam veriorem & æquiorem esse, siquidem pensio ecclesiastica cedere videtur in alimentorum causam: Roma. consil. 388. Hieronym. Gigas de pensionibus. q. 51. qui & alios adducit. q. 52.

Ex eo autem, quòd apud Hispanos satis frequens sit primogeniorum vsus, sæpissimè dubitatur, an fructus eius anni, quo mortem obierit maioratus possessor, pertineant ad eius hæredes, an ad successorem in ipso primogenio, cùm nondum tempore mortis percepti fuerint, sed pendentes? & hoc ipsum dubium in pensionibus locationum tractari solet, quod variam ha

14

*bet decisionem, ex varia huius rei cognitione. In feudis receptũreceptum est, mortuo Vasallo ante Calendas Martias, omnes fructus illius anni ex feudo prouenientes, ad dominum pertinêre: eo verò mortuo post Calendas Martias vsq;vsque ad Augusti finem, eos habere Vasalli hęredes. tex. optimus in cap. 1. §. his consequenter. hic finitur lex & consuetud. Regni incip. vbi Doctor. & Zasius in epitome feud. par. 10 ad finem hoc addito, quòd si feudum alio modo, quam morte amittatur, fructus pendentes ad eum pertinẽtpertinent, ad quem feudum deuoluitur. Bald. Marti. Lauden. & Præpo. in capit. 1. an agnat. vel filius. Tiraquel. dict. libro 2. de retract. §. 5. gloss. 4. num. 3. Ex feudo sanè ad maioratum, argumentantur quidam, quemadmodum colligere licet ex Ioanne Lupi. in rubr. de donat. §. 69. & Roderico Xuares in q. de maioratu. Igitur decisio dict. §. his consequenter. in primogeniorum successione erit seruanda. Hoc tamen displicet ex pluribus, & primò, quod non admodũadmodum congruè procedat argumentatio à feudo ad maioratum, inter quę etsi sint aliquot similitudines, plura profectò discrimina reperiuntur, sicuti ex ipsis authoribus apparet, deinde in dicto §. his consequenter. reuertitur feudum à Vasallo, eiusq́;eiusque successoribus ad dominum: at in ma|

p. 122

ioratu mortuo possessore, ad sequentem agnatum ea dignitas transit. Prætereà non est omninò æqua distinctio. text. in dicto §. his consequenter. & ideò nisi moribus regionis recepta fuerit, etiam in feudo, erit in fructibus consideranda distinctio, quæ de vsufructuario tradita est, secundum Ancharan. consil. 193. Iserniam in dicto §. his consequenter. col. 2. Alberi. in dicta l. defuncta. in fine princi. & Carolus Moli. in consuetu. Paris. titul. 1. §. 1. gloss. 8. numer. 11. Quam ob rem fortassis magis verùm est in maioratibus fructuum diuisionem fieri inter hæredes defuncti & successorem, eo modo, quo fit inter vsufructuarium, & proprietarium, vel sicuti fit in fideicommisso considerata Iurisconsulti decisione in l. Herennius. in 1. ff. de vsur. in hæc verba. Herennius Modestinus respondit. fructus, qui post adquisitum ex causa fideicommissi dominium ex terra percipiuntur, ad fideicommissarium pertinêre, licet maior pars anni ante diem fideicommissi decentem præterisse dicatur. Hactenus Iurisconsultus, cui duo libet addere, primùm, in pensionibus, quarum ipse non meminit, rationem habendam esse adinstar fructuum, in quorum precium soluendæ sunt. l. defuncta superius citat. Secundum, ad veram interpretationem Modestini dicendũdicendum erit, à die aditæ hæreditatis fructus ad fidei cōmissariumcommissarium pertinêre. gloss. in dicta l. Herennius. Quam Communiter sequuntur Doctores, vt asserit Alexand. in l. si tibi homo. §. cùm seruus, colum. 2. ff. de leg. primo. Idem notant ipse Alex. in l. si quis bonorum. ff. eo tit. & Copus de fructi. lib. 2. titu. 3. cap. 4. quod deducitur ab ea opinione, qua tradi solet, dominium rei legatæ, in legatarium transire à die aditæ hæreditatis, cuius ipse mentionem feci, in cap. Rainaldus. §. 1. de testament. & procul dubio aptior est similitudo succedentis in maioratu fideicommissario. l. cùm ita. §. in fideicommisso. l. peto. l. cùm pater. ff. de leg. 2. quàm vsufructu finito domino integrum rei commodum obtinenti, cùm is qui maioratum possidet, non tantùm vsufructuarius, sed & dominus est rerum ipsius primogenij, tametsi nequeat eas alienare. Verùm si diligenter rem istam pensitemus, æquius ac deniq;denique verius videbitur, inter hæredes defuncti, qui maioratum possedit, & successorem in ipso primogenio, eius anni, quo mors contigerit, fructus pro rata temporis diuidendos esse, atq;atque ita in hoc Regio Granatensi prætorio, per sententiam decisum fuisse, memoria teneo. Constat etenim primogenium constitui veluti dignitatem quandam, vt qui eam obtinuerit, caput familiæ sit, eius honores præcipuos habeat, oneraq́;oneraque ferat iuxta prouinciæ mores, nam & alere ex bono & æquo debet viros è familia nobiles, pauperes tamen, ac titulo primogenij in agnationis gloriam, & nomen, principibus bello & pace seruire, quorum onerum, ratione fructus ipsius primogenij percipit adobitum vsq;vsque, ac pro rata percipere eos, eum oportet, cùm isthæc onera ad vltimum vitæ spiritum sustineat, & ob id huic decisioni accōmodaturaccommodatur optimè Iurisconsulti responsio in d. l. diuortio.

Nam quòd primogenium dignitas sit, apparet ex ex Archid. Domi. & Præpo. in cap. quàm periculosum. 7. q. 1. Bald. in l. cùm antiquioribus. C. de iure delibe. colum. 5. Ioan. Cirier. libro 1. de primogenitura. cap. 1. & id apud Hispanos satis compertum est, cùm primogenia familiarum quædam ornamenta ac dignitates esse censeamus.

p. 123

CAPVT XVI.

FISCI causam iure ac munere magistratus examinantem scire oportet, maximis fauoribus eam à legibus ornatam esse, quemadmodum passim traditur, & præsertim à Francisco Lucano Parmensi in tractatu de priuilegio fisci. Mart. Laudensi in tractatu de fisco, & Matth. de Afflict. in rubr. de fratribus nouo benefic. inuestitu. nume. 15. in vsibus feudorum, qui diligenter plura fisci priuilegia varijs in locis expressa in vnum congesserunt, quibus profectò consideratis, illud adijciendum est, quod Modestinus scribit, dicens: Non puto delinquere eum, qui in dubijs quæstionibus contra fiscum facilè responderit. l. non puto. ff. de iure fisci. Huic etenim adnotari solet in dubio aduersus fiscum iudicandum esse, & id veluti singulare animaduertit Mathes. notab. 72. Nam & Aurelius Victor scribit, Traianum dicere solitum: fiscum lienem esse, quòd eo crescente, reliqui artus contabescant. Huic conueniunt omninò, quæ Plinius in Panegyrico ad TraianũTraianum ipsum expressit, his sanè verbis: Quæ præcipua tua gloria est, sæpius vincitur fiscus, cuius mala causa nunquam est, nisi sub bono principe. Sic Iulius Capitolinus de Marco Antonio Philosopho commemorat, in causis compendij ipsum Imperatorem nunquam fauisse fisco, meminit Alciat. lib. 8. parerg. cap. 6. optimus tex. in l. vnica. in princ. & in §. vlt. C. de cadu. tollend. & in l. iustas. C. de iure fisci. lib. 10. Princeps etenim, qui fiscalibus lucris inhiat, maximam infert Reipublicæ calamitatem, cùm falsis delationibus frequentius quàm oporteat, ansam præbens, vanos delatores minimè coercens, eos ad nequitias impellat. Sunt equidem fiscales calumniæ magna calumniantium pœna animaduertẽdęanimaduertendę, tametsi delationes quādoq;quandoque principibus vtiles fuerint, & ideò cautè audiendæ sunt, vt veritas diligẽtissimèdiligentissime inquiratur. Sed quia Iurisconsulti responsum quibusdam à vero alienum videtur, tot fisci priuilegia potius, quàm ipsius rei congruam æquitatem considerantibus, de eius interpretatione agendum paucis erit.

Et profectò, quoties fiscus aduersus priuatum a

1

*git de lucro captando, ac de pœna ab eo exigenda, qui crimen aliquod commisisse dicitur, eiusq́;eiusque patrimonium ob id ad fiscum delatũdelatum censetur, in dubio contra fiscum iudicandum est, nec à priuato res propriæ sunt auferendæ. Cuma. nu. 11. Soci. 8. Ias. 37. Ripa nu. 4. in l. 1. ff. soluto matr. Angel. Aretin. & Ias. in §. si quis agens. in fine. de actioni. Feli. col. 4. in c. pastoralis. de rescript. idem Deci. in c. 3. de probat. idem Decius in l. in ambiguis. ff. de reg. iur. Hippol. in rub. de proba. nu. 392. Ias. in consil. 39. nu. 3. lib. 1. & licet Alex. in d. l. 1. col. 2. & Alci. de pręsump. reg. 3. pręsum. 41. displicuerit Cumani nterpretatiointerpretatio, admittẽdaadmittenda tamẽtamen est, ne aduersus fiscũfiscum, cui iura impensè fauent, passim temerè iudicemus. Imò fortassis ea fuit Iurisconsulti mens, vt in dubio, quoties ambiguum fuerit, habeat ne fiscus in aliqua controuersia priuilegium, potentiúsue ius, quàm priuatus, aduersus fiscum pronuntiemus eum pari iure, vt priuatum censentes, quod Deci. existimat in dicta l. in ambiguis. & in dict. cap. 3. & in rubr. de iudic. 2. lectione. col. vlt. Ripa dict. nume. 4. idem in l. si debitor. nume. 7. ff. de pigno.

Hinc poterit definiri quæstio illa, qua tractari so

2

*let duabus scripturis eadem die confectis, quarum vna ad vtilitatem priuati, altera in fauorẽfauorem fisci conscripta fuerit: an sit præsumenda prior hæc, quàm ea, quæ ad priuatum spectat. Et pręsumendam esse tempore priorem priuati scripturam ex dicta l. non puto. ibi hoc adnotâ runt Dynus. Bar. Alberi. quibus accessêre Matthes. notab. 72. Alex. in dicta l. 1. col. 1. & Alciat. dict. præsumpt. 41. quibus obstat quod dict. l. nōnon puto. minimè probat eorum sententiam, itẽitem quòd non debet esse deterioris conditionis fiscus, quàm priuatus. l. 1. C. de conduct. & procurat. prædio. fisc. libro 11. gloss. in l. item veniunt. §. imperatorũimperatorum. ff. de petit. hæred. Vnde sicut si essent duo priuati controuertentes ob diuersa instrumenta eodem die confecta, ob incertitudinem alterum instrumentum alteri non præualeret. l. 1. §. 1. ff. de bonorum possessio. secund. tabu. Ita mota lite inter fiscum & priuatum, non est dicendum priuati instrumentum præualere instrumento fisci, imò si fiscus ex causa onerosa agat contra priuatum, rem possidentem ex causa lucratiua, præsumitur prius fisci instrumentũinstrumentum. tex. insignis in l. 1. C. de iure fisci. lib. 10. quẽquem ita intellexêre ibidem Bart. gloss. Lucas de penna. Odofred. Platea & Rebuffus. ac Roma. Singu. 158. & Salicet. in l. si debitor. C. de priui. fisci. Alexan. in additionibus ad Bart. in d. l. 1. Matthæ. Afflict. in dict. rub. nu. 47. Claudius in l. 1. ff. solut. matrim. in princip. licet priuatus etiam ex causa onerosa agens contra priuatum, rem possidentem titulo lucratiuo, vt obtineat probare teneatur, ante donationem reo factam, sibi ius Hypothecæ ad rem illam competisse. l. de rebus. C. de donat. ante nupt. Sed & si fiscus agat ex causa onerosa aduersus priuatum rẽrem eandem petentem iure Hypothecæ titulo itidem oneroso, præsumendum esse in dubio prius instrumentum fisci quàm priuati, per dict. l. 1. conantur probare Bal. in l. si debitor. C. de priuil. fisci. Deci: in dicta l. in ambiguis pro dote. Bal. Nouel. de dote. 9. parte priuil. 1. Socin. nume. 6. Ias. nume. 3. & 37. Vincent. Herculanus. nu. 2. & |

p. 124

Ripa nu. 4. in l. 1. ff. soluto matri. Roma. in Authent similiter. C. ad l. Falcid. nume. 30. priuilegio 13. in contractibus, quorum opinionem eam secuti fatentur Communem esse Anto. de Fano in tracta. de pignor. 2. part. membr. 4. nume. 117. Gulielm. Pontanus in dicta l. 1. ff. solut. matrimo. nume. 6. & Alciat. reg. 3. de præsumptio. præsumpt. 43. nume. 4. licet ab ea discedat. idem fatetur Ripa in dicta l. si debitor. nume. 7. & 8. & his suffragatur decisio text. in l. Si is qui. ff. de iure fisci. vbi in rebus quæsitis à debitore post hypothecam priuato cōstitutamconstitutam, fiscus, qui posterior tempore est, præfertur. Quod ibi considerant Barto. & Doct. tametsi in quæsitis ante hanc Hypothecam, priuatus qui prior est, fisco etiam expressam habenti præferatur: non tantùm si priuatus habeat expressam priorem, sed & tacitam. Dynus Bar. Alberi. & alij in dicta l. si is qui. idem Dynus in reg. qui prior. de regu. iur. in 6. Idem in l. priuilegia. ff. de priuilegi. credit. Anto. Fanensis in dicta tract. de pignori. 2. membr. 5. part. numer. 42. Bald. Nouellus de dote. part. 10. nume. 2. dicens, hanc opinionem Communem esse aduersus gloss. in l. si pignus. ff. qui pot. in pigno. hab. & probatur in l. 1. C. rem ali. geren. idem notat Mari. Socin. in tractat. de oblationibus. libello 11. Cinus in l. si fundum. C. qui pot. in pig. hab. Alexand. consi. 58. nu. 5. lib. 7 ex quib. satis apparet, quod Nouellus adseruit, scilicet, hanc opinionem Communem esse, licet is neminem citauerit. Ad hanc itidem rem in fisci fauorem conducit, quòd vbi

3

*in facto probationes sunt pares, pro fisco etiam actore pronunciandum est, secundum Speculat. tit. de teste. §. postquam. nume. 7. Ioan. Andræ. in cap. in nostra. de testib. Matthæ. de Afflict. in dicta rubr. de fratrib. nouo bene. nume. 71. Deci. in dicta l. in ambiguis pro. & in dicto cap. 3. nume. 5 Alexand. in l. 1. col. 2. Vincenti. 3. ff. solu. matri. Franci. Lucanus in tract. de fisco. priuileg. 82. licet alias regulariter in hac specie pro reo sit iudicandum. l. Arrianus. ff. de actio. & obliga. c. ex literis. de probatio. Pariter ea

4

*dem ratione dicendum erit, duabus sententijs contrarijs latis à duobus iudicibus ordinarijs, eam esse seruandam, quæ pro fisco etiam actore lata fuerit. Specul. & Ioan. Andræ. vbi suprà Iason in dicta l. 1. nume 37. quorum opinio obtinere debet, & probari authoritate omnium, qui præcedentem asseuerant, siquidem paria sunt hæc duo. ex lege Iulia & Papia. ff. de manumiss. quo in loco Iurisconsultus insinuat, in ea causa, quę ob peculiarem fauorem ob dubias & pares testium adsertiones sententiam obtinet: latis diuersis & contrarijs iudicijs à duobus ordinarijs iudicibus, eam sententiam præualere, quæ illi causæ fauorabilis est, atq;atque ita argumentationem hanc ex eo loco communiter Doct. colligunt, in dicto cap. in nostra. & in l. inter pares. ff. de re iudica. & in capit. vlti. de re iudicat. & alibi frequentissimè.

Quam ob rem hæc duo, quæ modò in fisci fauorem tradidimus, pari optimoq́;optimoque iure procedere videntur, perpenso vero intellectu. dictæ l. non dubito, tametsi vtrunq;vtrunque reprobet Matthes illa. dicto notab. 72. & vltimum Cuma. Ias. Vincenti. & Zasius col. 2. in dicta l. inter pares, existimantes, sententiam pro reo latam etiam contra fiscum potiorem esse, sicq́;sicque extendendum esse Romani Pontificis, & Iurisconsulti respōsumresponsum in dicta l. inter pares, et in dicto cap. vlt. vbi Feli. nume. 6. de hac re dubitat. Sed nihilominus electis in his duabus controuersijs prioribus sententijs, vbi fiscus minimè tractat de bonis à

5

*priuato ob crimen auferendis: apparet tertiò inferri hinc posse veram interpretationem tex. in dicta l. is qui. ff. de iure fisci. Nam si fiscus agat aduersus priuatum priorem obtinentem hypothecam, iure itidem posterioris hypothecæ, præsumitur bona illa, quæ fiscus hoc iure petit, acquisita fuisse à debitore post priorem hypothecam, nisi prior Creditor contrarium ostenderit, quod ita esse docuerunt Bald. Nouell. de dote. part. 9. priuil. 1. & Vincenti. Herculanus in dicta l. 1. col. 3. & probatur ex his duabus adsertionib. à me paulò antè selectis, quāuisquamuis expressim huic decisioni aduersentur Bart. in dicta l. si is qui. & Anton. à Fano in tracta. de pignori. 2. membr. 5. partis. nume. 43. aduersus quos etiam poterit considerari, quod ex l. 1. C. de iure fisci. de duobus instrumentis eadem die cōfectisconfectis in fauorem fisci, & priuati hoc ipso capite adnotauimus: in cuius comprobationem & illud accedit, quod fiscus & dos pari priuilegio censentur quo ad hypothecæ ius. gloss. in l. dotis. C. de iure dot. ibi communiter recepta, Bart. & Doct. in dicta l. 1. ff. de solu. matri. probatur in l. assiduis. C. qui pot. in pigno. hab. & in l. 2. C. de priuil fis. sed vbi duæ apparent scripturæ eodem die confectæ, altera in fauorem do

6

*tis, altera in priuati alicuius vtilitatem, receptũreceptum est, eam priorẽpriorem præsumi, quæ dotis causam habet. Sic etenim opinantur ex eo tex. Dyn. Barto. Bald. Paul. & alij in dicta l. 1. & in l. in ambiguis pro dote. vbi Deci. ff. de regu. iur. igitur idem erit dicendum fauore fisci aduersus priuatum.

Illud tamen est animaduertendum in hoc eodem dubio, nempe duobus apparentibus instrumentis, quorum alterum in fauorem dotis, alterum in commodum fisci fuerit constitutum: pręsumendum esse prius id, quod ad dotem pertinet, sicuti censent Bald. in dicta l. dotis. & in l. ad exactionem. C. de dotis promiss. Socin. colu. 2. Ias. nume. 37. & prius. col. 2. Ripa nume. 10. in dicta l. 1. post. Nicol. de Neap. ibidem. Anton. à Fano de pignorib. 3. membro. secundæ partis nu. 109. |

p. 125

Alciat. dicens, hanc opinionem Communem esse reg. 3. de præsumpt. cap. 41. ad finem. Nam & in hypothecis quandoque ius potentius habet dos quàm fiscus, siquidem in dote, hypotheca etiam tacita præfertur priori priuatorum tacitæ hypothecæ. dict. l. assiduis. non sic fiscus, is etenim habens hypothecam posteriorem non præfertur priuato, habenti priorem etiam tacitam. l. si pignus. ff. qui pot. in pigno. hab. sicuti superius diximus. Cæterùm Bald. Nouell. dict. part. 9. pri. 50. & Vincenti. in dicta l. 1. num. 5. in ea sunt opinione, vt existiment, in prædicto dubio pariter dotem & fiscum cōcurrereconcurrere, nec alterum alteri præferri ex l. 2. C. de priuil. fisci. & in hoc, ni fallor, potius inclinat Ias. dict. nume. 37. atq;atque cogitandum esse censet Salyce. in dicta l. 2. quem sequitur Tiraquel. de primogenijs. quæst. 17. numero 15. Imò quidam arbitrantur, hypothecam & ius fisci doti præualere. per text. optimum in l. satis. C. in quib. caus. pig. tacitè contr. Prior tamen sententia, vt dotis causa sit potior, verior videtur, & tenenda ob ea, quæ tradita sunt: quibus non oberit dicta l. 2. in ea etenim solùm statuitur, lite mota inter fiscum & mulierem pro dote ratione hypothecæ, priorem tempore potiorem esse iure, nec ibi quidquam probatur, quod rem expediat in ea dubitatione, qua ambigitur, vter eorum sit prior, minus obstat dicta l. satis. quæ speciale ius constituit in causa primipilari: nānam si quis rem primipilarem tractauerit, bona vxoris, etiam dotalia pro huius muneris administratione hypothecæ subiecta censentur, quod etiam glos. notauit & ibi Doct. in capit. ex parte de consuetud. Cuilibet sanè legioni apud Romanos signum vexillare Aquila erat, ex Plinio

7

*lib. 10. cap. 4. Alexandro ab Alexand. lib. 4. dierum geniali. cap. 2. Centurio verò, qui Aquilæ in legione præerat, primipilus dicebatur, & is ducebat quadringentos milites, authore Vegetio lib. 2. de re milit. cap. 8. eratq́;eratque is primus legionis Centurio, caputq́;caputque totius legionis, hoc ipsum dicente Tito Liuio libro 7. & 8. ab vrbe condita, & libro 4. quintæ Decadis. Alexandro ab Alexand. libro 1. cap. 5. quam ob rem primipilum hunc dici comitem primi ordinis, & præfectum legionis, scribit Pomponius Lætus libro de magistratibus Romanorum. Nam & in prima acie legionis quatuor centurias gubernabat primipilus, eiusq́;eiusque milites primipilarij dicebantur, ac summo in honore habebantur. Magno siquidem honori ducitur, primæ exercitus parti præfici. Apud Iurisconsultos primipilus dicitur militaris annona. l. officiales. C. de episcopis & cleric. l. 3. C. de primipilo. l. speciebus. C. de cohorta. libr. 12. l. 1. C. de priuileg. fisci. l. sed & milites §. vlti. ff. de excusat. tut. l. non solùm. §. qui primipilum. eodem titul. l. pater. ff. de adimend. leg. l. pater. §. Iulius. ff. de lega. 3. l. vlti. §. patrimoniorum. ff. de mune. & honoribus, quod ab origine præmissa deductũdeductum fuisse ex eo apparet, quòd cùm in legione primus esset primipilus, totiusq́;totiusque legionis commoda consequeretur, militarem quoque annonam per capita militum diuidebat: inde igitur factum est, vt militaris annona primipilus dicta fuerit authoribus. Alciat. libro. C. 12. titu. de primipilo. & ibi Pyrrho, Claudio Cotaræo libro primo, de iure milit. cap. 22. Antonio Augustino de excusati. tut. cap. 8. idq́;idque probatur ex innominato Græco legum interprete. quibus Vegetius adstipulatur dicto cap. 8. vetus, inquit, consuetudo tenuit, vt ex primo principe legionis promoueretur Centurio primipili, qui non solùm aquilæ præerat, verùmetiāverumetiam quatuor Centurias, hoc est, quadringentos milites in prima acie gubernabat. Hic tanquam caput totius legionis merita consequebatur & commoda. Idem Vegetius eodem libro, cap. vigesimo: Illud verò, inquit, ab antiquis diuinitus institutum est, vt ex donatiuo, quod milites consequuntur, dimidia pars sequestraretur apud signa, & ibidem ipsis militibus seruaretur. Quod idem author pulchrè exponit, ex quibus satis est vero simile, annonam militarem primipilum dici, eamq́ue ab ipso primipilo, id est, primo legionis centurione, qui toti legioni præerat, administrare. Nec mirum videri debet, ob eam administrationem bona dotalia obligari hoc ordine, vt tunc ad dotales res periculum perueniat, cùm vniuersis viri facultatibus exhaustis nihil residuum inuenietur, dicta l. satis. siquidem à militari annona, totius exercitus robur ac nerui, necnon Reipublicæ salus dependeat, qua ratione in eiusdem causæ primipilaris fauorem specialiter plura statuta sunt, sicuti cōstatconstat ex iuribus superius adductis. & l. vlt. & l. prima. C. de primipilo.

Hæc sanè vera est huius officij & administrationis cognitio, quæ Accursium, Bartol. in dicto titu. de Primipilo. & Panormit. in dicto cap. ex parte omninò latuit, nec decisio dictæ l. satis est deducenda ad ea, quæ fisco, præter causam primipili, debentur, quod Alciat. dicta præsump. 41. adseruit, & id satis compertum est ex Accursio, alijsq́;alijsque iuris vtriusque Doctoribus in dicta l. satis, & in dicto cap. ex parte. Porrò quod Antoni. Augusti. scribit: Primipilarios à IuriscōsultisIurisconsultis non eos dici, qui primipilum exercent, sed eos, qui iam eo munere functi fuerint, sicuti consulares, prætorij & similes, contenditq́;contenditque verba Iurisconsulti Modestini, è Græco prauè traducta fuisse, quamuis maximis rationibus probabile sit, ægrè tamen persuadebitur Accursianis ob vulgarem Iurisconsulti traductionem in dicta l. sed & milites. §. vlti. dum in|

p. 126

quit: Primipilarij autem hi existimantur, qui exercent primipilum. & idem Suidas, Alciat. & Claudius Cotaræus existimant. Sed & id, quod Titus Liuius tradit libro 7. ab vrbe condita, in hæc verba. Sed id propter P. Salonium postulatum est à coniuratis, qui alternis propè annis, & tribunus militum, & primus centurio erat, quem nunc primipilum appellant, non est ita interpretandum, vt vnum tantùm in exercitu primipilum fuisse censeamus, cùm in qualibet legione vnus esset primipilus, & id referendum est, ad decimæ, seu decumanæ legionis primum centurionem, qui per excellentiam, quòd ea esset prima, ac cæteris nobilior legio, eius primus centurio primipilus diceretur, cui interpretationi idem Liuius consentire videtur libro 2. 5. Decad. ibi quoque, inquit, ei ex authoritate Senatus gratiæ actæ, tribuniq́ue militares in legione prima primum pilum virtutis causa ei assignârunt. item Vegetius de re militari, lib. 2. cap. 21.

His omnibus animaduersis, considerandum est, fauore dotis posse tutè eligi Bald. opinionem in dicta l. dotis. vt in dubio eius hypotheca, etiam aduersus fiscum prior & potior præsumenda sit, hanc tamen præsumptionem prioris temporis in dote, fisco & alijs, qui hoc ipso gaudent priuilegio, quidam ita admittunt, vt procedat neutro possidente, alio qui priuato possidente rem, ad quam iure hypothecæ agit, vel fiscus, vel dos, non erit præsumenda prior nec fisci, nec dotis hypotheca, secundum Ias. in dicta l. 1. nume. 7. ex cap. si à sede. de præb. in 6. vbi is, qui obtinuit beneficium ecclesiasticum à sede Apostolica, præfertur idem obtinenti ab ordinario, cùm nōnon apparet, vter ex eis prius beneficij collationem habuerit, nisi qui ab episcopo obtinuit, eius habeat possessionem, tunc etenim impetrator Apostolicus priuilegio præsumptionis autprælationis non vtitur. Sed non est par causa obtinentis beneficium à sede Apostolica, & dotis, aut fisci, quibus plura à iure priuilegia conceduntur, & ideò hæc Iasonis opinio minimè est recipienda, atq;atque ita eam improbant Vincenti. numer. 5. Ripa nume. 6. Guliel. Ponta. numer. 16. in dicta l. 1. vbi Socin. pro eis est, colum. 2. Sic aduersus Iasonem extat l. 1. C. de iure fisci. à qua Communis sententia deducitur, & tamen ea constitutio palàm hoc priuilegium præbet etiam aduersus possessorem. Et prætereà, quod Iason notat, defendi non poterit, admissis duabus interpretationibus, quas in fauorem fisci tradidimus ad text. in l. inter pares. ff. de re iudic. & in l. Arrianus. ff. de actio. & oblig.

Igitur ex vero sensu Iurisconsulti in dicta l. non puto. quatuor deduximus in fisci fauorem, quæ ab alijs non ita expressim, nec distinctè propo

8

*sita fuerunt, quib. duo addenda sunt. Primùm, quod vbi per contractum, legem aut sententiāsententiam pecuniaria pœna alicui indicitur, eaq́;eaque diuidit̃diuiditur in hunc modum, vt fisco dimidia, priuato altera dimidia competat, si contigerit damnatum non esse soluendo, nec ex eius bonis posse solui totam hanc pecuniam, sed bene partem dimidiam, non erit præferendus fiscus, sed is & priuatus concurrent, atque æqualiter ex condemnati bonis partes habebunt, iuxta ipsorum bonorum quantitatem, quemadmodum Ioannes Gallus quæstione centesima trigesima, testatur Parisijs Aresto definitum fuisse aduersus generalium Regis Thesaurariorum sententiam, qua Regem, eiusq́;eiusque fiscum præferendum esse pronunciauerant. Sed pro Aresto Parlamenti optimè facit dicta l. non puto. secundum Cumani intellectum, ad idem conducit text. in l. eius qui delatorem. ff. de iure fisc. verùm pro iudicio Thesaurariorum in fauorem fisci adest opinio Communis Guli. de Cuneo. Iacob But. Bald. Ancha. & Alexand. in l. rescriptum. in princip. ff. de pact. Antonij Fanensis de pignorib. 2. part. membro 4. numer. 115. qui in specie asseuerant: fiscum etiāetiam in pœnis pecuniarijs præferendum esse delinquentis creditoribus ex delicto, licet non præferatur creditoribus ex contractibus ita sanè, vt pœnarum creditoribus potior sit fiscus. text. optimus in l. 1. C. de pœnis fiscalibus credit. præferri. libro 10. l. quod placuit. ff. de iure fisci, vnde iustior videtur sententia pro fisco lata, quàm ea, quæ aduersus eam pronunciata fuit.

Secundò præter hæc erit considerandum, an lite pendente proposita per fiscum actione reali aduersus priuatum, res ipsa super qua controuer

9

*titur, sit à reo auferenda, & penes fiscum sequestranda? Nam esse in Rege eiusq́;eiusque fisco speciale, vt pendente lite subditus, qui cum eo litigat, non sit tuendus in possessione, scribit Nicol. Boeri. in consuetud. Bituricens. titul. de feudis. §. 13. colu. 2. ex l. 2. ff. de obseq. patr. præstan. quæ parùm ad hoc facit, nec enim negat Iurisconsultus, libertum cum patrono litigantem, posse alio vtili remedio agere aduersus patronum lite pendente eum turbantem in possessione rei, de qua lis agitur, licet interdicto vnde vi, cùm id crimen præmittat, agere non possit, propter obsequium patrono debitum, quemadmodum Accursius & alij ibidem explicant, & ideò contraria sententia iure verior est, vt nec lite pendente fiscus possit priuatum, cum quo contendit, re ipsa de qua tractatur, priuare. optima glos. in l. res quæ. ff. de iure fisci. l. vlt. C. eod. tit. l. litibus. C. de agric. & censit. vbi Bartol. Pulchrè in hac specie Guido Papæ. q. 366. ad idem text. in cap. 1. si de inuestit. inter domi. & vas. lis oriatur. nec opinor hac in re dubi|

p. 127

tandum esse, nullibi etenim à iure hoc priuilegium fisco concessum esse constat. Deinde fiscus agens reali quidem actione aduersus priuatum nequaquam poterit rei conuenti possessionem interuertere, cùm regulariter agens actione reali planè fateatur, rei petitæ reum possessorem esse. §. omnium. Institut. de action. cap. examinata. de iudic. l. sin autem. ff. de rei vendi

10

*ca. l. 1. C. vbi in rem actio. Nec tamẽtamen ex hoc expeditum erit, actorem possessioni, quam fortassis habet, renunciasse. l. naturaliter. §. nihil commune. ff. de adquir. possess. vbi Bart. num. 8. cōmunitercommuniter receptus in hoc quandam distinctionem eleganter proponit, cuius Iason meminit in §. æquè si agat de actio. nume. 59. Sed si quis agat confessoria, aut negatoria actione, non fatetur aduersarium possessorem esse, cùm actiones istæ etiam possessori competant. l. & si fortè. §. sciendum. ff. si serui. vendic. notant Faber & alij in dicto §. æquè. maximè Ias. numero 40. Abb. in dicto cap. examinata. nume. 13. post glo. ibi. glo. in c. cùm ecclesia. de caus. poss. & proprieta. verb. quidquid iuris. Bart. in l. si prius. nu. 3. ff. de noui oper. nuncia. Bald. in l. ordinarij. nu. 6. C. de rei vend. & expressim Ioan. Gallus. q. 54. Cæterùm si regius procurator, populúsue aduersus aliquem egerit, vt plebeius per sententiam pronuncietur, subditusq́;subditusque tributorum, indictionúmue exactionibus, ob id quod se asserit nobilem esse, & ab his contributionibus immunem, quem Hidalgum vulgò dicimus, etiamsi actio ista circa huius nobilitatis proprietatem à procuratore fisci fuerit proposita, non ex hoc agens fatetur, reum huius immunitatis possessorem esse, quod probari poterit ex dicto §. sciendum. & ex his, quæ statim à præmissis deducemus. hi verò, qui vulgò dicuntur Pecheros, Latinè dici possunt Aerarij, ex Valerio Maximo lib. 2. c. de censoria nota. Asconio Pædiano. 1. in Verrem actione.

Primò hinc tollitur ea difficultas, quæ solet in causis huius immunitatis, quam Hidalguiam dicimus, contingere, num agente fisco hac de re circa proprietatem, possit reus obtinere, vt in eo iudicio pronuncietur circa possessionem, ipsum scilicet defendendũdefendendum esse in possessione huius immunitatis, quāquam habet, si reus possessionẽpossessionem istam probauerit, licet in huius iuris proprietate non probauerit ea, quæ attentis huius Regni constitutionibus probari oportet. Et planè licet plærunq;plærunque ob huius articuli dubitationem & ambiguitatem in varias itum fuerit sententias, tamen ita posse pronunciari quandoque obtinuit, eaq́ue pronunciatio, tametsi non sit admodum iuri consona, quorundam suffragijs æqua censetur, modò fisci procurator probationem istam quasi possessionis contraria probatione minimè diluerit, nec quidquam impedit, quòd fisci procurator proprietatis ius in iudicium deduxerit, & ea causa suspensa non fuerit. Ex hoc etenim non sequitur, possessionis causam tractari simul non posse, nec actorem fateri visum fuisse, reum hoc ius immunitatis quasi possidere, qua ratione solet circa possessionem pronunciari, & circa proprietatem reseruari fisco ius eam integro alioq́;alioque iudicio prosequẽdiprosequendi. In quo est animaduertendum, in huius nobilitatis cōtrouersiacontrouersia sufficere, quo ad possessionem minorem probationem, quàm quo ad proprietatẽproprietatem, sicut expressum est in pragmaticis huius regni, fo. 721. & seq. ex quibus etiam constat, probationem huius nobilitatis, siue quo ad possessionem, siue quo ad proprietatem semper incumbere ei, qui ea gaudere vult, siue is sit reus, siue actor. Est enim satis comprobata intentio Regis, vt nemo ratione huius nobilitatis exemptus, aut immunis à contributione indictionum censeatur, quod in specie asserit Pragmatica constitutio regum Catholicorum, fol. 175. & etiam probatur iure, quo constitutum esse apparet, neminem præsumi nobilem, neq;neque nobilitatem Politicam pręsumi, cùm ea sit extrinseca qualitas, quæ minimè præsumitur l. 1. §. si magistratus. ff. de magist. conuenien. l. ex persona. C. de probatio. notatur in cap. si fortè. de electio. in 6. Bartol. in l. 1. ad finem. C. de dignit. libro 12. Bonus à Curtili Brixiensis in tracta. nobilitatis, 6. parte, quibus in locis vterq;vterque tractat, an nobilitas per existimationem, reputationem aut opinionem probetur potissimum, vbi non ita frequenter contingere solent actus, quibus nobiles à plebeis distinguuntur. Idem tradit Chassanæus consilio 64. Nec posse nobilitatem adquiri præscriptione, nisi ea immemorialis sit, in specie tradunt FrāciscusFranciscus à Ripa libro 2. resp. cap. 26. numero 9. & Tiraquellus in tractatu de nobilitate, quæstio. 14. ex Romano Singul. 289. & probatur argumen. tex. in c. 1. de præscript. in 6. idemq́;idemque in his regnis, pragmaticis sanctionibus, & forensi vsu receptum est.

Secundò ab eadem radice procedit Henrici Regis

11

*Pragmatica sanctio, qua sancitum est, lite pendente super hac nobilitate, vel fisco vel priuato agente, cogendum esse priuatum ipsum, tributa, indictiones, aliaq́ue onera à Rege plebeis iniuncta subire, donec vel saltem quo ad possessionem pronuncietur nobilis, eaq́ue sententia in rem transierit iudicatam. Idem cautum est l. 6. titul. 2. libro 4. ordina. text. optimus ad hoc in c. cùm personæ. de priuileg. in 6. cuius ad hanc rem meminit Ioan. Lup. in c. per vestras. de donatio. 2. notab. §. 1. num. 43. in quo solet dubitari, an eadem Pragmatica constitutio sit itidem seruanda circa officia, honores & munera, quæ ex moribus iamdiu receptis nobili|

p. 128

bus, non plebeis conferenda sunt, sint ne de hac nobilitate in iudicio litigantes lite pendente inhabiles ad hæc munera? etiamsi opinione, & quasi possessione existimentur nobiles, nondũnondum tamen super ea re vltima saltem in possessorio lata sententia. Et videtur præfatam Regiam cōstitutionemconstitutionem tantùm de solutione indictionum & tributorum intelligendam fore, cùm ob graue dispendium, quod cæteris popularibus imminet in his contributionibus ex hac nobilium immunitate, tùm ob iuris præsumptionem, quæ maxima est in principis fauorem, vt nemo sit ab his tributis exemptus. c. omnis anima. de censibus; dicto c. cùm personæ. quæ quidem rationes non adsunt in muneribus & honoribus, cùm ad hos quilibet iure eligi possit regulariter, etsi plebeius sit. Vnde cùm prædicta Henrici Regis constitutio non prohibuerit, lite pendente super hac nobilitate quenquam admitti ad munera, quæ ex moribus diu receptis, nobilibus non plebeis conferenda sunt, æquissimũæquissimum esse apparet, etiam dum controuersia litis durat, eum, qui ad hunc effectum probauerit, summariè se ius hoc nobilitatis quasi possidere, posse admitti ad hæc publica munera, nec ab eis excludendum fore.

Ex aduerso instat ratio, quòd lite pendente, donec feratur vltima sententia saltem in possessorio, qui litigat, nobilis, aut Hidalgus minimè censetur ex d. Henrici Regis sanctione: tametsi talis Communi opinione existimetur iure cuiusdam quasi possessionis, & hoc patet, quia soluere cogitur à Regibus indicta: igitur ad hæc munera admittendus non est, cùm ea nobilitatis qualitatem requirant.

Deinde in hanc sententiam adducitur Iurisconsultus in l. reus delatus. ff. de muneri. & honori. vbi reus delatus durante lite ad munera publica eligi non potest.

Tertiò, hoc ipsum suaderi potest authoritate text. in l. si vt proponis. C. quando prouo. non est necess. ex quo constat, pendente lite super decurionatu, non posse quem eligi ad duumuiratũduumuiratum, qui decurionibus, non alijs conferendus omninò est.

Quartò his accedit text. in cap. omnipotens. de accusa. quo cautum est, reum criminis delatum, pendente accusatione, non posse ad ecclesiasticam dignitatem promoueri, cuius Canonis ea ratio est, quòd accusatione durante grauata est opinio rei delati ob infam iam facti. gl. & Doct. in d. c. omnipotens. gloss. in cap. vlti. de testib. & in l. qui à latronibus. §. 1. & ibi Bart. Paulus, & alij. ff. de testament. quæ quidem infamia facti, non tantùm facit quem indignum muneribus ecclesiasticis, sicuti alibi tractabitur, sed & secularibus. text. in l. 2. & ibi Platea. C. de digni. lib. 10. & in l. 1. vbi doct. C. de reis postulat. eod. lib. Sic sanè quemadmodum nemo ob crimen ecclesiastica dignitate priuatur lite pendente, & tamen ad eam promoueri tunc temporis non potest, ita qui de nobilitatis qualitate cōtenditcontendit, dũdum ea lis agitur ad officia, quæ nobilitatis qualitatem exigunt, eligendus non est.

Quintò, eandem dubitationem definire videtur Iurisconsultus in l. qui status. ff. de re milit. & in l. qui de libertate. ff. de lib. caus. quibus locis asseuerat, de statu litigantem in militiam adsumi non posse, siue is actor sit, siue reus, etiamsi è possessione libertatis, quæ semper præsumitur, in seruitutẽseruitutem postuletur. Quibus rationib. fortasse hæc pars in dubio isto, quod tractamus, potior erit, modò & illud vti compertum, ac iure satis probatum hac in re censeatur, nempe lite ista durante non esse priuandum his muneribus eum, qui ante litẽlitem motam ad ea electus fuerat. tex. insignis in c. nonne. 8. q. 4. glo. in c. cùm non liceat. de præscript. cuius præter Doct. ibi meminêre Abb. in c. sciscitatus. col. 3. de rescrip. & Aret. in dicto c. omnipotens. col. 1. notat Bal. in pulchra q. in c. 1. qui succes. tenea. feud. cōfirconfir. optima glo. quæ idem asserit post primam damnationis sentententiam, pendente appellatione in c. sæpe. de appel. quāquam existimat esse sing. Abb. ibi nu. 14. solennem. Ias. in l. 1. col. 3. ff. de re iud. notab. Aret. in c. si constiterit. col. 2. de accusat. similis glo. in summa, 8. q. 4. probat tex. in l 1. §. vlt. ff. de pœn. optimus item tex. in l. 1. §. in teger. ff. nil noua. appel. pend. d. l. qui à latronibus. §. si quis. l. eius. §. vlti. ff. de testam. l. furti. §. 1. ff. de his, qui not. infa. quibus decisum est, pendente appellatione à sententia capitali, & quę infamiam irrogat, integrum & illæsum seruari damnati statum, posseq́;posseque eum vti his: quæ vti poterat ante accusationem, quæ quidem authoritates possent pro priori huius dubij responsione adduci, nisi intelligantur vti modò intel leximus, vel fateamur planè ita esse, vt lite pendente accusatus iure suo vtatur. c. 1. vt lit. pend. non tamen ex hoc sequitur, posse eum per alios ad munera, dum accusatio discutitur, promoueri.

Tertiò, principaliter eodem iure disputari potest,

12

*quod frequenter in huius nobilitatis controuersias incidit, nam proposita aduersus fiscum pro hac immunitate actione, quantum ad proprietatem potest actor priuatus suspendere petitorium iudicium, & eligere possessorium ad hunc effectum, vt si proprietatem non probauerit, possessionem verò iuxta pragmaticas sanctiones optimè se habuisse docuerit, feratur pro actore sententia in possessorio, iure proprietatis fisco reseruato, modò petitorium suspendatur ante conclusionem in causa. text. in pragmatica Regum Catholicorum Fernandi, & Elysabeth, adiuncta decisione text. in cap. pastoralis. de causa possessionis & proprieta. & |

p. 129

his, quæ Bartol. & alij tradidêre in l. naturaliter. §. nihil commune. ff. de adquirenda possessione. Sed si super hac nobilitate, actione aduersus priuatum proposita à procuratione fisci, reus voluerit petitorium deductum ab aduersario, suspendi, ita hoc petierit à iudicibus, exigens, vt prius de possessorio tractetur, maior est dubitatio, in qua si reus dixerit, se spoliatum fuisse quasi possessione, qua vtebatur, atq;atque ita capitis pignoribus ob solutionem indictæ pecuniæ coactum fuisse contribuere, & ideò egerit interdicto recuperandæ quasi possessionis prius, quàm super proprietate litis contestatio facta fuerit, iustissimum est, prius de possessione, quàm de proprietate tractari. l. si quis ad se fundum. C. ad l. Iul. de vi. l. 1. C. si per vim, vel alio modo. Bartol. cui magis CōmuniterCommuniter Doct. consentire videntur in d. §. nihil commune. 4. combinatione, quo fit, vt in hac specie ad petitionem rei agentis interdicto recuperandæ ante litis contestationem, suspendi optima ratione debeat petitorium ab actore, & sic à fisco in iudicium deductum, nam & de hac suspensione petitorij ratione possessorij, manifestè tractant huius regni leges in huius nobilitatis materia.

Cæterùm, an hæc ipsa suspensio petitorij ab actore propositi, possit peti per reum deducentem possessorium recuperandæ in hoc iudicio, quo de hac immunitate tractatur, lite iam contestata, cùm ex Henrici Regis decreto, captis pignoribus cogatur durante lite contribuere, indictasq́;indictasque pecunias soluere, pendet ab interpretatione text in Cle. 1. §. vlti. de caus. poss. & propriet. qui probat duo non omninò vulgaria, his

13

*verbis. Causa beneficiali per appellationem ad sedem Apostolicam legitimè deuoluta, tàm appellanti, quàm appellato licêre decernimus, nedum petitorium, sed & possessorium intentare. Et in spoliantis odium ante causæ conclusionem suspendere petitorium à se, & ab aduersario intentatum, in solo possessorio procedendo. Hactenus Clemens Quintus. Huius verò decisionis prior pars eam difficultatem habet, quòd iudex appellationis non potest aliam causam tractare, nec de alia cognoscere, quàm de ea, in qua appellatum fuerit. l. eos. C. de appellat. Clement. appellanti. eodem titu. vnde si de possessorio coram iudice inferiori actum non est, nec de ea re appellatio proposita, videtur coram iudice, ad quem appellatum fuit, possessionis causam tractari non posse. Sed ad hoc ita respondetur, eam constitutionem procedere in causa beneficiali ad sedem Apostolicam deuoluta: at in alijs causis appellatione ante litis cōtestationemcontestationem proposita, & ea iustificata, iudex superior poterit etiam de possessorio cognoscere, quamuis causa tantùm proprietatis apud priorem iudicem fuerit proposita, argumento text. in c. non solum. de appella. in 6. & in specie ista hoc adnotârunt Stephanus, Paul. Imol. num. 9. & Bonifa. nume. 41. in d. Clem. 1. Paul Castrens. consil. 277. colu. 2. lib. 1. secus esse dicentes, vbi appellatio post litem contestatam contigerit, quod Cardin. ibi col. 1. probat, & Panor. in d. c. pastoralis. num. 34. qui totam Pauli Eleazar distinctionem sequitur, quam etiam Rota admittere videtur decisi. 205. in nouis, licet dubitauerit decisio. 382. & Anton. §. si verò. colu. 1. Cardin. col. pen. in d. c. pastoralis. censeant priorem dictæ Clem. partem omnibus causis esse communem, eamq́;eamque seruandam esse apud quemcunque appellationis iudicem. Posterior dictę Cle. constitutionis pars difficilis ex eo censetur, quod probat posse reum suspendere petitorium ab actore in iudicium deductũdeductum, & deducere etiāetiam post litis contestationem possessorium recuperandę, vt idem prius definiatur, quod repugnat regulæ, quæ traditur in c. cùm dilectus. de ordin. cognit. is enim, qui prius appellat, prior agat. atq,atque ita Bart. in d. §. nihil commune. 4. cōbinatcombinat. scribit, reum non posse post litem contestatam ad iudicium deducere possessorium, vt suspendat petitorium ab actore deductum, quāquam opinionem defendit Aret. num. 16. Alex. nume. 85. Claudius à Seysello. numer. 55. in d. §. nihil commune. idem notant alij, quorum opinionẽopinionem fatentur Communem esse Ias. ibi. nume. 137. & Ripanum. 161. qui eam sequitur, quo fit, vt huius opinionis authores existiment id, quod in d. Cle. statutum est, speciale esse in causis beneficialibus & spiritualibus, sicuti gloss. & Doct. magis communiter ibidem insinuant, sed contrariam sententiam aduersus Bar. tenuerunt etiam iure ciuili Cuma. Soci. col. vlt. Paul. de Castren. Ias. nu. 138. Vinc. Hercula. nu. 108. Coras. nu. 33. Claudius Marnerius. 4. conclu. 4. cōbinationiscombinationis, in d. §. nihil cōmunecommune. IdẽIdem Paul. Castr. cōsiconsi. 277. lib. 1. col. 2. Abb. in c. ex conquestione. de resti. spoli. & ibi Doc. idem Abb. in d. c. pastoralis. num. 34. quorum opinio communis est apud Canonistas, secundum RipāRipam d. nu. 161. & Paul. d. consi. 277. ex quibus apparet, reum conuentũconuentum petitorio posse post litis contestationem proponere possessorium recuperandæ ad effectum suspendendi petitorium, per tex. in d. Cle. vnica §. vlti. & ea deinde ratione, quòd exceptio dilatoria, quæ lite iam contestata, incipit competere, potest tunc opponi in vim dilatoriæ exceptionis. text. glo. & Doct. in c. insinuante. de offic. deleg. c. pastoralis. vbi glo. & communis. de except. text. gl. & ibi Bald. in l. 2. C. de consort. eiusd. lit. tradit Iason in l. ita demum. C. de procurat. 2. col. idẽidem Ias. in. error. C. de iuris, & fact. igno. nu. 17. gl. in c. exceptionẽexceptionem de except. igitur cũcum dilatoria hæc exceptio, vt petitoriũpetitorium suspẽdat̃suspendatur, |

p. 130

competat ex propositione possessorij, & hæc facta fuerit lite iam contestata: consequitur eam exceptionem vim propriam, & suspensionis effectum habere. Quòd si amittenda sit hæc sententia aduersus Bart. quid obsecro dicemus ad communem omnium interpretum intellectũintellectum, ex quo dicta Clem. nihil statuit omnibus causis commune, sed beneficialibus & spiritualibus peculiare? Cui obiectioni Ias. in d. §. nihil commune. nu. 137. respondet, dicens, ita esse, vt nihil ibi specialiter statutũstatutum sit: eamq́;eamque decisionem omnibus causis cōmunemcommunem esse, quod non est admodũadmodum expeditũexpeditum: siquidem cōmunicommuni omnium interpretationi contrarium videtur. Quam ob rem Paul. Cast. ind. consil. 277. col. 3. expressim existimat in hac controuersia, an reus conuentus petitorio, etiam lite contestata possit deducere possessorium ad effectum suspensionis, nihil ibi esse speciale, quod præter Ias. fatentur etiam cæteri, qui Canonist. opinionem sequuntur: In eo verò, quod priori parte eiusdẽeiusdem constitutionis decisum est, scilicet coram iudice appellationis deduci posse possessorium, cũcum coram priori iudice tantùm proprietatis causa tractata fuerit, peculiare quid, atq;atque speciale sancitum esse in beneficialibus causis, & his similibus: & sic Paul. Castr. intelligit glo. & communem, qua prædictam constitutionem speciale quid statuisse assertum est.

Ego verò ex hac disputatione video omnibus placêre, etiam post litis contestationem, reum posse petitorium ab actore deductum suspendere, proponendo possessorium recuperandæ ratione spoliationis, lite iam contestata contingentis: ratio etenim id maximè fieri posse postulat, nec quantum ad hanc speciem Doctorum controuersia refragatur, & ob id fortassis ea quęstione, quam proposuimus, si contigerit lite iam contestata super proprietate huius nobi litatis, aut immunitatis, à fisco in iudicium deducta, ipsum reum capitis pignoribus cogi cōtribuerecontribuere, & sic quasi possessione nobilitatis, quam is allegat se habuisse, spoliari, dici posset, eam proprietatis causam proposito à reo possessorio recuperandæ etiam lite contestata suspendendam fore, nisi potior videatur contraria sententia ex eo, quòd nullum hîc detur, nec contingat spoliantis odium, cùm ob præsumptionem, quæ pro eo manifesta est, tum quia ea spoliatio authoritate legis, & Pragmaticæ sanctionis Henric. Regis fiat, nōnon autem propria & priuata authoritate, quam ob rem vidi in hoc Granatensi Regio Prætorio secundum hanc partẽpartem pronunciatũpronunciatum fuisse, præmissa non facili iudicũiudicum & aduocatorum de ea re concertatione.

Quòd si spoliatio, cuius ratione possessorium deducitur, ante litem contestatam contigerit, mihi verior videtur etiam iure Canonico Bart. opinio. Nam iuris Canonici decisio, non tantùm quo ad priorem eius partem, sed & quo ad posteriorem peculiaris est causis beneficialibus, spiritualibúsue, non autem omnibus communis, sicuti ex glos. & Doctoribus ibidem colligitur. Item ex Cardin. & Henrico col penu. post Ioan. And. in d. cap. pastoralis, & his omnibus, qui Bartolum sequuntur. Deinde exceptio ista dilatoria, & si post litis contestationem oriatur ex propositione petitorij, tamen admittenda non est, cùm excipiens, ante litis contestationem posset agere actum, ex quo tunc exceptio competeret, & sic ipse posset ante litem contestatam eadem exceptione vti, qua ratione sibi ipsi imputet hanc omissionem, secundum Aretinum, & Ripam nu. 161. in dicto §. nihil commune. Sic sanè idem quod Bart. Speculator adseruit in titu. de petit. & poss. §. primo. nume. 3. vers. sed pone. vbi Ioan. Andræas scribit, contrariam sententiam in Praxi minimè admittendam, nisi in matrimonij carnalis, aut spiritualis controuersia.

Vtcunque tamen sit, illud adnotandum erit, dictam Clementinam constitutionem, quæ in appellationis causa loquitur, itidem procedere etiam in causa supplicationis ob eandem rationem, quemadmodum Capicius adseuerat in Neapolitana decisio. 28. dicens, ita in eius Regni summo Senatu per sententiam definitum fuisse.

Quin & illud est considerandum, qualiter ab actore & reo potuerit agi petitorio, cùm ipsam et constitutio præmittat, reum posse suspendere petitorium, à se & ab aduersario in iudicium deductum, ac videatur absonum esse, & omninò infrequens, actorem & reum circa eandem rem simul petitorium deducere, nam gloss. ibi huic difficultati mederi cupiens exponit cōiunctionemconiunctionem, Et, eāeam accipiens disiunctiuè pro, vel, vt petens restitutionem interdicto recuperandę suspendat petitorium à se, vel ab aduersario propositum, quæ quidem interpretatio quibusdam placet. Alijs verò magis arridet, quod petitorium dicatur ab vtraq;vtraque parte proponi, ab actore quidem agendo, à reo verò defendendo. l. 1. ff. de exceptio. Sed & Card opposit. 7. in d. Cle. 1. posse id fieri fatetur. Cui ipse libenter consentio, exemplum istud confingens, si quis etiam possidens, quod petit, agat petitorio, quod contingit in iuribus incorporalibus, & in beneficialibus, ex paulò antè traditis: ac demum reus etiam egerit petitorio, cùm non possideat, isq́ue reus deinde proponat possessorium, suspendens petitorium à se, & ab aduersario deductum. Aliter aptari poterit exemplum dictæ cōstitutioniconstitutioni ex Lapo. alleg. 97. Cardina. ibidem. q. 1. si quis agat possessorio, reusq́;reusque petitorium deduxerit, ac denique actor petitorium propo|

p. 131

suerit: eaq́;eaque causa ad Apostolicam sedem per appellationem fuerit deuoluta, licebit sanè primo actori possessorium prosequi, suspensa proprietatis quæstione, ab eo simul & ab aduersario in iudicium deducta.

Et idem erit secundum eosdem, si actor agat petitorio, & prætereà possessorio aduersus possidentem, isq́;isque reus petitorium deducat, vsus recōuentionereconuentione saltem ad effectum, vt simul tractetur vtrunq;vtrunque, poterit equidem actor coram iudice appellationis possessorium iudicium prosequi, suspenso petitorio ab ipso & ab aduersario propositum.

CAPVT XVII.

NON equidem diffiteor, quæstionem istam quibusdam ieiunāieiunam nimis, parumq́;parumque videri vtilẽvtilem, potissimum his, qui forensia, Praximue iudicialem quotidie tractant: quippe qui eāeam succinctè, ac veluti per transennātransennam absq;absque eius appendicibus contemplentur, minimè considerantes ea, quę ex huius contronersię vera decisione etiam ad Praxim deduci frequentissimè poterunt: verùm eam radicitus examinans, quam vtilis etiam apud tribunalia sit, dubio procul ostendam.

Est tamen ad eius cognitionẽcognitionem prænotandum, præceptorũpræceptorum veteris testamenti quædāquædam esse iudicia

1

*lia, quædāquædam moralia, quædāquædam item ceremonialia. Iudicialia quidẽquidem pertinent ad iustitiāiustitiam hominib. exhibendam, iusq́;iusque vnicuiq;vnicuique tribuendũtribuendum, ex quib. leges veteris testamenti censentur: quarum obseruatio iudicib. ipsis incumbebat, vt proximo redderetur, quod suum esse constaret, paxq́,paxque & concordia absq;absque vllius iniuria tutissimè custodiretur. Moralia ad dictamẽdictamen legis naturalis spectant, vt quilibet virtutes ipsas exerceat, nihilq;nihilque agat ab ipso naturali iure alienum. Ceremonialia verò de his agebātagebant, quæ ad cultum diuinum, ad reuerentiāreuerentiam, honorẽhonorem & obsequium Deo exhibendum statuebantur: sicuti Paulus ad Rom. c. 7. scribit, dicens: Itaq;Itaque lex quidẽquidem sancta, & mandatũmandatum sanctum, & iustũiustum, & bonũbonum. His etenim verbis Paulus mandatum sanctum ad ceremonialia, iustum ad iudicialia, & deniq;denique bonũbonum ad moralia retulit, authore diuo Thoma. 1. 2. q. 99. art. 4. quo in loco hæc præcepta cōmemoratcommemorat, à cæteris Theologis passim receptus. Tametsi glos. in cap. 1. de decimis. in 6. & in cap. vlt. 6. dist. cuius meminêre Fel. in cap. translato. de constit. & Ias. in l. 1. nu. 35. ff. si cert. pet. alia vtat̃vtatur distinctione imperfecta quidẽquidem, quemadmodũquemadmodum ex Thoma apparet in d. q. 99. Doct. in d. cap. 1. & in d. c. vlt. vbi Card. à Turre Cremat. in princip. idem tradit. & Florentinus 1. part. tit. 14. cap. 5. HorũHorum aũtautem præceptorum iudicialia, & ceremonialia Euangelica lege lata omninò cessauerunt, vimq́;vimque pręceptorũpręceptorum amisêre. Paulus etenim ad Gala. cap 3. scribens: Prius aũtautem quàm veniret fides, sub lege custodiebamur, conclusi in eam fidem, quæ erat reuelanda: itaq;itaque lex pædagogus noster fuit in Christo, vt ex fide iustificemur. At vbi venit fides, iam non sumus sub pædagogo. Et iterũiterum c. 4. Sed quid dicit scriptura? Eijce ancillam, & filiũfilium eius: non enim erit hæres filius ancillæ cũcum filio liberæ, itaq;itaque fratres nōnon sumus ancillę filij, sed liberę, qua libertate Christus nos liberauit. Paulus, inquāinquam, ita scribens testatur manifestissimè, eijciendam esse legem veterem, quæ tanquātanquam ancilla fuit legis EuāgelicęEuangelicę. Vnde alibi: Translato, inquit idẽidem Paulus, sacerdotio, necesse est legis quoq;quoque translatio fiat, ad Hebr. c. 7. quib. sanè adeò verũverum est lege à Christo Iesu lata veterem legẽlegem antiquatāantiquatam fuisse, vt planè hæreticũhæreticum sit, existimare, legẽlegem veterem seruandāseruandam esse simul cũcum lege noua, sicuti apparet Acto. c. 15. et Augustinus tradit lib. de hæresibus, ac diligenter Alfonsus à Castro de hæresi. dictione, lex. Quin & mora|

p. 132

lia veteris legis præcepta adhuc vim habent, & perpetuò habebunt, non ex authoritate veteris legis, sed ex eo, quòd sint à natura ipsa instituta, & à Christo Iesu in lege Euangelica eadem ratione, qua & naturali debuerunt, & sunt præcepta.

Hinc non immeritò dubitari solet, an veteris legis ceremonialia præcepta possint post Euangelicæ legis promulgationem, lege lata ab homine iterum statui. Nam de iudicialibus id compertum est, fieri posse, & factum fuisse apparet ex titulo de iniurijs. c. primo de homici. & hæ leges seruantur non tanquam ex veteri lege, sed quia nouiter lege humana constitutæ sunt. Verùm ceremonialia veteris testamenti nequaquam posse lege lata à principibus Christianis iterum institui in hac specie, adserit diuus Thomas 2. 2. q. 87. art. 1. in solutione quæstionis: & idem 1. 2. q. 104. art. 3. scribens, ceremonialia à iudicialibus in hoc ipso differre, ꝙquod ceremonialia non tantum mortua sint, sed & mortifera, obseruantibus ea post Euangelicæ legis edictum: at iudicialia mortua quidem esse, quippe quę vim obligationis nōnon habeāthabeant, nōnon tamen mortifera, quia si quis princeps eadem iudicialia pręcepta iterũiterum statueret, ad eius principatus regimen, non peccaret. His etenim verbis Thomas sensit, ceremonialia non posse absque crimine sub lege Euangelica iterum statui: & id maximè probatur, nam ceremonialia principaliter fuêre statuta & ordinata, ad præfiguranda Christi mysteria vti futura, & ideo eorum obseruatio præiudicat fidei veritati, secundum quam confitemur illa præfigurata mysteria iam contigisse, atque completa esse. Quo fit, vt hæc ipsa opinio admittenda sit in his ceremonialibus, quæ pręcipuè significabant Christi & futuræ legis Euangelicæ aduentum, veluti immolatio agni, Circum cisio. Non tamen in his, quæ licet ceremonialia essent, magis pertinebat ad deuotionem quandam, ac ritum sacrificiorum, & eorum ornatum, quàm ad futuræ legis, Christiq́;Christique nascituri præfigurationem: eiusmodi sunt vestes sacerdotum, altaria, Thurificatio, decimarum & primitiarum solutio, oblationes, hisq́;hisque plura similia, quæ etiam post legem Euangelicam à Christianæ Reipub. rectoribus statuta sunt, vt constat in c. 1. de consecrat. dist. 1. traditur in c. 1. de purificat. post part. & alibi sæpissimè, præsertim per Gratianum, & alios. 5. dis. Et ita fieri posse animaduertendum est ex verbis diui Thomæ. Ioan. Maior in 4. distinctione. 3. quæstione 1. colum. 1. Driedo. de libert. Christia. pag. 81. Florent. 1. part. tit. 14. cap. 5. §. 9. Sic etenim plura vitia, quæ ex veteris legis instituto sacerdotium impediebant, etiam sub lege Euangelica ex Pontificum decretis eadem dignitate quenquam insigniri omninò vetant, quod alibi opportunius tractabitur.

Non oberit his, quod ab Ecclesia catholica ad Paschæ celebrationem consideratur Lunæ cursus idem, qui ab Hebreis ad immolationem agni Paschalis inspectabatur, nam id non arguit, Ecclesiam Catholicam agni immolationem repetere, sed potius ea exclusa in memoriam veri illius agni immolationis, qua Iesus Christus seipsum obtulit in holocaustum pro humani generis redemptione, & ad sacramenti significationem, cùm per passionem, & resurrectionem Domini, transitus de morte ad vitam significetur, authore Aug. ad inquisitiones Ianuarij lib. 2. cap. 1. & 2. prædictum Lunæ cursum animaduertendum esse statuit. Celebraturi etenim Christiani Christi resurrectionem, eius passionem recolimus, rationem habentes eius temporis, quo Christus vti agnus verè paschalis morti traditus fuit. Quin imò & in hac re ne Iudaismum sequamur, Pascha nostrum minimè celebramus eo die, quo suum Iudæi ex veteri lege soliti erant celebrare: tametsi eius aliquam rationem habeamus, quod constabit manifestè, si consideremus: Primùm, institutum fuisse apud Hebræos, vt 14. Luna primi eorum mensis ad vesperam immolaretur, ac comederetur agnus Paschalis, 15. verò Luna ipsius Paschæ festiuitas obseruaretur, eiusq́;eiusque solennitas haberetur, Sicuti apparet Exod. c. 12. Num. 9. Leui. 23. Secundò, menses ab Hebræis iuxta Lunæ cursum adsumi ita, vt prima Luna, sit primus dies mensis, satis compertum est: & præterea primum Hebræorum mensem eum esse, cuius prima Luna sit æquinoctio verno proximior, iuxta eruditè adnotata per Ioan. à monte Regio in Calendario. Deinde ex Historia Euangelica deducitur, Christum Iesum feria 5. ad vesperam cum eius dilectissimis discipulis comedisse agnum paschalem, ac feria 6. à Iudæis crucifixum fuisse in Parasceue, quæ erat ante Sabbatum, ita etenim ex vera Ecclesię interpretatione, eiusq́;eiusque traditionibus, & sanctorum virorum consensu receptum est. Luna 14. ad vesperam Christum celebrasse Pascha, & 15. Luna cruci affixum fuisse: & id colligitur ex Marci c. 15. Lucæ 22. Ioan. 13. rursus Marci 14. non enim venerat Iesus ad legem ipsam violandam, sed adimplendam. Et quanuis soleat disputari ad aptiorem intellectum apud Theologos de hac re: nos hanc disputationem missam facimus, cùm huic loconec conueniat, nec nostræ sit professionis: sequimur tamen, quod ex ipsa veritate Euangelica, ac simul ex ecclesiæ vsu, doctissimorumq́;doctissimorumque virorum interpretationibus iam diu firmiter receptũreceptum est. qua de re legendus est Paulus Burgensis in additionibus ad Nicolaum de Lyra. Matth. c. 26.

p. 133

Item illud est adnotandum; ob resurrectionem Dominicam, quæ ipso die Dominico contigit, Pascha à Christicolis celebrandũcelebrandum esse die Dominico. Sic etenim decreuit Pius Papa, primus huius nominis, à Petro nonus, in epist. 1. & cap. nosse. de conse. distin. 3. Idem alibi sępissimè statutum est, sic tamen, vt festum istud solenniter celebretur primo die Dominico sequenti post 24 Lunam primi Hebræorum mensis: sicuti decretum est à Victore 13. Pontifi. à Petro, in epist. 1. cap. celebritatem. de conse. distin. 3. & apud Eusebium libro 5 eccles. Histo. c. 22. Idem paulò pòst Nicænam synodum à Syluestro Papa. 1. cap. 1. atq;atque Antiocheno concilio sub Iulio 1. c. 1. sancitum est, quod est ita accipiendum, vt à 14. Luna ad 21. die Dominico Pascha nostrum celebretur, sicuti in d. Canonibus expressum est, modò dies is Dominicus nōnon contingat, nèc 14. nec 15. Luna, quòd si contigerit ad sequentem diem Dominicam, differtur isthæc solennitas, ex diuo Augusti. qui hoc ipsum eleganter in quæstionibus ex nouo Testamento, c. 84. tomo 4. nam à 14. Luna ad vesperam vsque ad 15. Lunam peractam dies hîc solennis agebatur. & ideò, ne ipsos Iudæos Christiani imitemur, hoc ab antiquis patribus piè & Catholicè institutum est, quemadmodum & præter alios docet Specul. libro 6. rationalis. titul. de die Paschæ. Sic sanè secundum Augustin. & Tertullia. lib. de hæresib. olim damnata est hæresis quorundam, qui existimabant, à Christianis Pascha 14. Luna necessariò fore celebrandum, quod refert & Alfonsus à Castro de hæresibus verbo. Pascha. Ex quibus, ni fallor, aperitur sensus Canonis Apostolorum octaui. Si quis, inquit, episcopus aut presbyter, aut diaconus sanctum Paschæ diem ante vernale æquinoctium cum Iudæis celebrauerit, abijciatur, siquidem huius Canonis decisio eam rationem habet, quòd ante ęquinoctium vernum non potest Pascha celebrari, quin ipsa decimaquarta Luna, aut decimaquinta celebret̃celebretur, quod prohibitum est. Igitur ex his satis certum est, cautissimè catholicam ecclesiam in huius solennitatis celebratione hoc ipsum aduertisse, ne Iudæorum ceremonialem legem custodiret. Scribit & ad hæc Leo Papa epistola 62. ad Martianum Augustum in hęc verba. Siquidem ab vndecimo Calendarum Aprilium, vsque in decimum Calendarum Maiarum legitimum spatium sit præfinitum, intra quod omnium varietatum necessitas concludatur, vt Pascha Dominicum, nec prius possimus habêre, nec tardius, quod enim in decimum & nonum Calendarum Maiarum videtur nonnunquam peruenisse festiuitas, quadam ratione defenditur. Quia etsi dies resurrectionis vltra terminum exisse videtur, dies tamen passionis limitem positum non inuenietur egressus. Ad octauum autem Calendarum Maiarum Paschalem obseruantiam perducere, nimis insolens, & aperta transgressio est. Hactenus Leo, qui & in epistola 63. ad Eudochiam Augustam. idem scribit: Theophilum Alexandrinę vrbis episcopum arguens, eò, quòd PaschalẽPaschalem solennitatem, & Dominicam resurrectionem perduxerit ad octauũoctauum Maiarum Calendarum diem, qui est Aprilis vicesimusquartus. Nihilominus ex vsu ecclesiæ vniuersalis, Dominica resurrectio contingere potest septimo calendas Maias, id est, vicesima quinta die Aprilis, & vndecimo calendas Aprilis, qui est vicesimus secundus dies Martij. Sunt tamen, qui censeant, Dionysium Monachum in eo Calendario, quo nunc vtimur, ad huius & similium solennitatum celebrationẽcelebrationem, non omnium futurorũfuturorum annorum rectārectam habuisse rationẽrationem & ob id hisce temporib. ob varium Lunæ cursum, variamq́;variamque sedem æquinoctij, eam computationem minimè conuenire, qua de re ad Leonem decimum Pontificem Maximum scripsere, Paulus Germanus Forosemproniensis, Ioannes Stofflerinus, ac Petrus Ciruellus Darocensis Hispanus, & præter hos Ioannes Lucidus de emendatione temporum, & ad concilium Tridentinum Ioannes Maria. quod examini & decreto sanctæ Romanæ ecclesiæ relinquendum est; nec quidquam mutandum, dum ipsa catholica ecclesia aliud non decreuerit.

Ex eadem radice periculosum est, quod Caie. scribit. 3. part. quæstio. 37. dum adserit artic. 1. etiam sub lege Euangelica posse permitti circumcisionem, quæ simul cũcum baptismo fit apud Christianos Indos sub Aegypto, eò quòd ea fiat non ad obseruationem legis Mosaicæ, sed ad imitationem corporis circumcisionis, quam Christus passus est, sed nihilominus isthæc obseruatio maximum exhiberet scandalum in Republica Christiana, vtcunq;vtcunque contingeret, tametsi non fieret circumcisio ad legis Iudaicæ obseruationem. Scribit etenim Paulus ad Gal. 5. Quoniam si circumcidamini, Christus vobis nihil proderit.

Consequitur ex supradictis, legem de decimis soluendis ea ex parte, qua ceremonialis fuit, vim & obligationis ius per legis Euangelicæ promulgationem amisisse, idemq́ue satis probatum esse, etiamsi iuxta Thomæ, & sequacium opinionem dixerimus, præceptum de decimis soluendis non ceremoniale, sed iudiciale fuisse, quod verius est, & ideò superest, videre an iure naturali, vel diuino Euangelico decimarum solutio plebi Christianæ indicta fuerit, quandoquidem ex veteris testamenti legibus probari non potest, necargumentum sumitur necessa

2

*rium eas iure diuino indictas fuisse. Et tamen plura adduci solent, quæ probare videntur, de|

p. 134

cimas iure diuino, & naturali ministris spiritualium debitas esse. Primò quidem authoritate Romani Pontificis dicentis in cap. parochianos, de decimis: decimas non ab homine, sed ab ipso Deo institutas fuisse. ad idem text. in cap. cùm non sit. capi. tua. eo. titu. cap. omnes decimæ. 16. quæst 7. text. in cap. in aliquibus. §. vlt. de decimis. Secundò, hoc. ipsum poterit colligi ex c. 1. de decimis. in 6. vbi Romanus Pontifex admonet, maximo conatu prohibitione præmissa, ne concionatores in publicis sermonib. quid quāquam populo prędicent, quo eum auertantà decimarum solutione, quam constitutionem excommunicationis pœna cōfirmatconfirmat Cle. vlt. de pœnis. Tertiò, idem suaderi potest authoritate tot virorum sanctitate illustrium, qui decimas Clericis debitas esse diuini iuris testimonijs probare conantur, vti Gratianus refert 16. quæstio. 7. & 16. quæst. 1. cap. reuertimini, & Romani Pontifices sæpissimè in rubrica de decimis. Quartò, iuris naturalis ratio dictat, decimas ecclesiarum ministris esse soluendas, cùm hi laborent circa spiritualium administrationem, animarum fidelium curam exerceant, ac pro plebe ipsa Christiana sacrificia offerentes, Summo Deo preces effundant, igitur digni sunt mercede sua veluti legitimè operantes. Matthæi cap. 10. Lucę 10. 1. ad Timoth. 5. prima ad Corinth. 9. c. cùm secundũsecundum. de præbend. c. 1. §. his itaq;itaque 13. q. 1. cap. ex his. 12. q. 1.

Quę obsecro, tam effera, barbaráue gens esset, quę sacerdotibus in communem totius Reipublicæ vtilitatem Deum colentibus, mercedem laboris, bonaq́;bonaque, ex quibus alimenta sibi perciperent, non constitueret? procul dubiò quælibet Respublica etiam solo naturalis legis lumine imbuta maximam haberet curam, vt sacerdotes alioqui egeni, victum sibiq́;sibique necessaria ex publico instituto consequerentur. Nam & apud Aegyptios, sacerdotibus ex horreis publicis cibaria ministrabantur, Gen. c. 47. de primitijs frugum, quod hæ non tantùm ab Israelitis, sed & ab ethnicis Deo offerri solerent, tradit diligenter Tiraquel. de primogenijs in præfatione. nu. 65. quam ob rem iure naturali tantùm inspecto ecclesiasticis ministris decima debita videtur, & ideò quibusdāquibusdam visum est, præceptũpræceptum de decimis Leuiticis soluẽdissoluendis nōnon omninò ceremoniale aut iudiciale, sed morale fuisse, atq;atque sub lege etiam Euangelica omninò vigêre, nec antiquatũantiquatum esse.

Et præter has rationes minimè desunt authores, qui decimas etiam hodie iure diuino & naturali debitas esse asseuerent, nam & hoc tenuerunt glo. Archid. Ancha. & alij in cap. 1. de decimis. in 6. Innoc. in c. vlt. de Paroch. Ioan. Andræ. in rub. de decimis. Idem in c. à nobis. Anton. in c. parochianos. colum. 2. Abb. in cap. in aliquib. colu. vlt. de decimis. Alex. cons. 60. lib. 4. quorũquorum opinio Communis est secundum Francum, d. c. 1. de decimis. in 6. Imò scribit Innocent. in d. cap. vlti. esse quasi hæreticos eos, qui adserunt, decimas, etiam sub lege gratiæ, non esse debitas iure diuino, sed tantùm positiuo. Sunt tamen, qui hac in re præmissam sententiam veram esse opinentur in decimis prædialibus, non sic in personalibus, quas iure tantùm humano debitas esse non diuino existimātexistimant, huius equidem opinionis sunt Hostiens. in Summa. tit. de decimis. §. & vtrum. q. 7. Henri. in cap. peruenit. de decim. col. 5. Felin. in cap. causam. de præscrip. colum. 1. & id Communi Vsu receptum esse adnotauit Cardina. in cap. 1. de decim. cùm tamen hi, quos priori loco citaui, non tantùm prædiales, sed & personales iure diuino, & naturali deberi, absq;absque vlla distinctione probauerint, quorum rationes fragiles sunt, nec efficaciter eorum assertionẽassertionem fulcire videntur, siquidem prima, quæ pluribus vtitur locis, quibus expressum est, decimas à Deo institutas fuisse, sic est intelligenda, vt à Deo lata lege ante Christi aduentum in veteri testamento id sancitum esse certò certius habeamus, atq,atque eodem pacto interpretemur Canones, quibus scriptum est, lege diuina decimas indictas fuisse: lege, inquam, diuina veteris testamenti, ad cuius exemplar & imitationem Ecclesia catholica sub lege gratiæ eandem decimam fructuum partem in ecclesiasticorum ministrorum alimenta soluendam esse censuit. Quam ob rem Hieronymus, Augustinus, Ambrosius, & cæteri viri doctrina & sanctitate illustres, testimonijs veteris instrumenti hac in controuersia vtuntur, vt ostendant, ecclesiam, eiusq́;eiusque principes legem à Deo Israêliticis datam imitatos fuisse, igitur & tertia ratio ex ijs manifestè refellitur. Secunda verò nulla indiget responsione, si optimam argumentandi rationem memoria repetamus, non enim ex ea sequitur, iure diuino decimas institutas fuisse, satis equidem erit, eas tantũtantum lege Pontificia indictas esse, vt iure optimo excommunicatio ferri possit in eos, qui earũearum solutioni detrahunt, aut detrahere conantur. Quarta ratio id tantùm probat, quod iure negari nōnon potest, scilicet à laicis congruācongruam sustentationẽsustentationem Clericis exhibendam esse, qua quidem possint ipsi ministri ecclesiastici sibi alimenta ministrare, nec men dicare in opprobrium tanti ordinis, tantæq́;tantæq́ue dignitatis cogantur, & vt mercedem laboris pro plebe impẽsiimpensi, ab ipsa plebe accipiant. Non tamen ex hoc sequitur, ad isthæc alimenta, congruamq́,congruamque sustentationẽsustentaionem decimam fructuum portionem necessariam esse, nec ideò iure naturali eam clericis deberi.

Prætereà, decimas, nec iure naturali, nec diuino Euangelicæ legis institutas esse, vrgentibus rationibus probari potest, & Primò, quia ratio |

p. 135

naturalis non magis dictat, ministrantibus spiritualia dandam esse decimādecimam partem, quàm nonam, octauam, vel quartam. Deinde sub lege Euangelica ea solùm lege diuina tenemur seruare, quæ à Christo Iesu etiam per eius Apostolos nobis præcepta sunt, iuxta illud, Matth. vlti. docentes eos seruare omnia, quæcunq;quæcunque mandaui vobis. Sed de soluendis decimis nec in Euangelijs, nec apud Apostolos vllum est præceptum: igitur nec lege diuina tenemur decimas soluere. Tertiò, id ipsum constat, si verum est, quod diuus Thomas præmittit. 1. 2. q. 108 arti. 1. & 2. & quolib. 4. artic. 13. scribens: In lege Euangelica nullum præceptum contineri, quod non sit naturalis iuris, præter præcepta de Sacramentis, atq;atque de fide, ex illo, iugum meum suaue est, & onus meum leue: præceptum verò de solutione decimarum, nec ad sacramenta, nec ad fidei articulos attinet, ergò colligitur optimè id in Euangelica lege nequaquam contineri. Quartò, manifestum est, decimas consuetudine diminui non posse, si essent iure naturali, aut diuino Euangelico inductæ, & tamẽtamen consuetudine eas posse diminui, probat text. sing. absq;absque sophistica interpretatione intellectus in cap. in aliquibus. §. vlt. de deci. Hinc profectò factum est, vt plæriq;plærique censeant, decimas etiam prædiales iure tantùm humano, & Pontificio statutas esse, non diuino Euangelico, nec naturali. Huiusq́;Huiusque opinionis sunt diuus Thomas 2. 2. q. 87. artic. 1. & ibi Caiet. Card. à Turrecremata in cap. reuertimini. 16. quæst. 1. artic. 3. Idem Thomas quodlib. 2. artic. 8. Florentin. 2. part. tit. 4. cap. 3. §. 5. Syluest. verb. decima. quæstio. 3. & 4. Ioan. Maior in 3. senten. dist. 37. quæstio. 36. Alexand. de Hales in 3. parte summæ. q. 51. membro. 6. articu. 1. Hadri. quodlib. 5. artic. 1. Idem Ioan. Maior in 4. dist. 15. q. 4. col. pen. quam sententiam à Theologis receptam esse aduersus Canonistas asserit Alfonsus à Castro, lib. de hæresibus, verb. decima. His etiam suffragatur quinta ratio, ex eo, quòd eodem iure, quo decima fuit indicta plebi Israëliticæ ad alimenta Leuitarum, fuit itidem ipsis Leuitis indictũindictum, vt decimam decimarum summo sacerdoti soluerent. numer. 18. Hæc tamen decima decimarum sub lege Euangelica non debetur iure diuino summo Pontifici, nec ei soluitur: igitur nec decima à laicis clericis soluenda hodie legis diuinę Euangelicæ præcepto debetur. Nam licet Thomas dict. q. 87. arti. 4. ad tertium scripserit: Sub lege Gratiæ clericos iure naturali teneri, decimam decimarum soluere Romano Pontifici, id intelligendum est potius de congrua portione ad summi Pręsulis alimenta, honestamq́;honestamque sustentationem, quàm de vera & propria decima decimarum parte. Ratio siquidem natural is dictat, Christiani populi summũsummum moderatorem ab eius subditis, quorum præcipuāpræcipuam curam gerit, alendum esse iuxta ipsius dignitatis conditionem, quę suprema est Christiani orbis, & ideò iustissimũiustissimum est, ei à Clericis partem aliquam ecclesiasticorum redituum ministrari pro tanti oneris impensis.

Cæterùm his iactis, ac præmissis fundamentis; primum sequitur, iure naturali & diuino legis Euangelicæ clericis debitam esse à laicis eam partem fructuum, quæ ad eorum alimenta, cōgruamq́;congruamque sustentationem, dum spiritualia ministrant, necessaria sit, in laboris impensi iustam mercedem. Hoc ipsum est, quod modò probauimus, & ex Theologis passim colligitur, potissimum ex his, quos paulò antè citauimus, imò hæreticum esset, dicere contrarium, sicuti constat ex concilio Constantiensi, à quo damnata est hæresis quorundam, qui isthæc alimenta & vitæ subsidia Clericis negari posse, constanter adseuerârunt, quod traditur eruditè simul, ac diligenter ab Alfonso Castr. d. verb. decimæ. Hinc & illud verum esse colligitur, Parœcianos, qui vulgò parochiani dicuntur,

3

*ex præcepto naturali & diuino teneri, ad oblationes presbyteris ministrantibus spiritualia exhibendas, vbi ipsi presbyteri indigent, nec habent, vnde possint sibi ministrare. Abbas in capit. causa. de verb. signifi. Idem post alios in rubr. de paroch. Henric. in cap. quamuis. de decim. Thomas 2. 2. quæst. 86. & ibi Caiet. arti. 1. & quæstio. c. art. 3. Socin. in tract. de oblat. libello 3. quæst. 4. Roma. cons. 344. Cardin. à Turre Cremata post alios ibi in cap. omnis Christianus. de consecrat. distinct. 1. arti. 1. Hosti. in summa titu. de parochijs. §. in quibus. vers. in his. Abb. rursus in cap. 3. num. 6. de pigno. Flor. 3. par. tit. 12. c. 11. Syluest. verb. decim. q. 2. Regia l. 4. tit. 20. part. 1. text. ita intelligendus secundũsecundum glo. ibi in dict. c. omnis Christianus. Quòd si clerici ministrantes spiritualia, inopia minimè grauentur, laici non sunt cogendi oblationes eis exhibere, nisi consuetudine legitima oblationes factæ fuerint altari, nam tunc ex ratione huius consuetudinis cogi poterunt laici ad oblationes, sicuti in prædictis locis receptum est nemine refragante, & probatur in cap. ad Apostolicam. desimo. vbi Doct. Bart. in l. priuilegia. C. de sacrosan. eccle. Abb. Areti. & Feli. in c. veniens. in 1. de testi. Hipp. sing. 192. ex hoc adnotantes. sola diutina præstatione adquiri obligationem fauore ecclesiarum, & piæ causæ ad intellectum. l. cùm de in rem vers. ff. de vsur. quem latè examinant Bart. ibi. & omnes in l. si certis annis. C. de pact. Franc. Balb. de præscript. 1. par. 3. part. princ. q. 10. Ias. in §. præiudiciales. nu. 65. de actio. Ripa in c. cùm ecclesia. num. 39. de caus. possess. eleganter Carol. Molin. in tractat. de contra. q. 20. Imò & in hac pietatis causa, decem |

p. 136

annorum consuetudinem, diutinámue præstationem sufficere scribit Abb. in cap. suam. de simo. & sequitur eum Rochus Curti. de consuetu. Folio paruo. 30. colum. 1. & nouissimè Cassador. decisi. 1. tit. de consuetudine. Sic sanè ab eadem radice procedit, quod apud plerasq;plerasque nationes moribus receptum est, vt rectori parochiali, qui animarum curam gerit, detur ex bonis defuncti, vel lectus, vel vestis quædam, aliáue mobilium aut immobilium portio, secundum Innocent. Hostien. & communem in d. cap. ad Apostolicam. Henri. & alios in cap. Iacobus de Simonia. Cassado. d. deci. 1. quo in loco testatur, iuxta hanc opinionem in Apostolicæ sedis prętorio litem decisam fuisse.

Illud tamen est considerandum, non posse presbyterum parochialem propria authoritate negare ministerium spirituale ipsis laicis, etiamsi hi cessauerint à consuetis diu oblationibus, nam & si laici sint cogendi authoritate prælatorum consuetas oblationes exhibêre, non tamen sunt ab eis subtrahenda spiritualia ministeria, quemadmodum rem istam distinxêre Thomas & alij communiter, & præcæteris Ioan. Andræ. & Panormitan. in dict. rub. de Parochijs. Lapus, allegat. 67. colum. parua. 13. ac tandem idem asserunt Henricus, Socin. Cardin. à Turre Cremata, & cęteri proximo loco nominatim adducti, ac Feli. post alios in d. c. veniens. contra gl. in c. omnis Christianus. Ex quibus ita distinctè examinatis constat, qualiter sit intelligenda gloss. in cap. Sanctorum. 10. q. 1. scribens: Laicos cogendos ad oblationes ministris spiritualium exhibendas, est enim id verum vel ratione legitimæ consuetudinis, modò liberè prius ministrentur spiritualia, ne videatur precium temporale oblationis dari pro spirituali ministerio. dicto cap. ad Apostolicam. cap. sicut. eodem tit. Archid. in cap. Agatho. 63. dist. & in cap. ordinationes. 1. q. 1. sic etenim est intelligenda decisio text. in d. cap. ad Apostolicam. cuius meminêre Felin. in cap. 1. de spons. col. 10. Idem in cap. eccle. S. Mariæ. numero 97. de const. Ripa in cap. cùm M. nume. 177. eod. titu. Idem Ripa de peste, cap. de præseruatiuis remedijs. num. 198. Gomezi. in regu. de triennali. q. 11. Io. Maior in 4. sent. dist. 25. q. 4.

Item oblationes ex præcepto debentur à laicis, ministris spiritualium, qui aliunde nequeunt sibi necessaria ad victum exhibêre, vt superiùs probatum est, qua in re duo erunt præcauenda, primùm ne quis existimet, ministrum ecclesiasticũcum, qui ex aliquo peculiari artificio potest victũvictum quærere, non esse à Parochianis alendum. Non enim tenetur, qui laicis proprio labore spiritualia ministrat, sibi victum quærere aliunde, quāquam ex oblationibus ipsorum laicorum, quibus seruit, etiamsi maximus alioqui artifex sit, possitq́;possitque commodè ex ea industria alimenta percipere, quod in specie tradunt Roma. dict. consi. 344. & Deci. in cap. cùm inter. nume. 26. de exceptioni. sensit Host. in dict. Summa tit. de Parochi. versi. in his. Tametsi cōtrariumcontrarium adnotauerint Abb. & Felin. in d. cap. veniens. & præmiserit dicta Regia l. 4. tit. 20. part. 1. Secundum æquitati maximæ innititur, & ideò memoriæ commendandum est, scilicet, non posse iustè dici inopem, vt ratione huius inopiæ cogendi sint laici oblationes exhibêre, eum vicarium, qui officium & munus sacerdotale exercet in aliqua Parochia nomine alterius, qui & si absens sit, pingues tamen & opimos reditus ab ea ecclesia ex decimis, aliísue prædijs iure sacerdotij percipit, nam is tenetur eius vicarium alere, eiq́;eique exhibere congruam portionem illorum redituũredituum, quos ipse absens, & fortassis non iure, sed iniquè alteri cōmissiscommissis ouibus, magno cùm Christianæ Reipublicæ detrimento cōsequiturconsequitur, nec Parochiani tunc cogi poterunt vicario absentis quidquam ratione inopiæ, quæ vera non est, elargiri, argumento text. in cap. de monachis, de præbend.

Secundò principaliter deducitur, decimas quantum ad quotam, quæ verè decima pars est, iure humano Pontificio institutas fuisse sub lege Euangelica, & ex eo iure obligationem oriri ad imitationem veteris diuinæ legis, vnde nulli dubium esse potest, quin hodie Christiana plebs

4

*sub peccati mortalis pœna decimas soluere teneatur, ratione præcepti humani & Apostolicæ sedis, cui omnes Christiani subesse tenẽturtenentur. Et ideò impium & hæreticum est, asseuerare, posse laicos denegare sacerdotibus decimarum solutionem iustissima lege debitam. Nec quidquam refert, sacerdotes diuites esse, & habere prædia, agros, aliasq́;aliasque res, vnde viuere absq;absque inopia possint, nam si eis, vt dictũdictum est, decimæ debentur, parùm obest eos diuites esse, sicuti debitor immunis non est à solutione debiti, ex eo, quod creditor diues sit. Neq;Neque lege Pontificia statutum est, vt sacerdotibus decimæ darentur ea tantùm principali causa, quod pauperes essent, atque in specie ista sacerdotibus etiam diuitibus decimas Pontificum præcepto deberi, præscribit Thomas quodlibe. 6. artic. 10. & 2. 2. quæst. 87. artic. 3. ad primum. cui frequentissimo omnium cōsensuconsensu cæteri adstipulantur. Abstineant igitur impij ab ecclesiasticarum constitutionum detractione, nec ipsis sacerdotibus suggillent, quòd ab agricolis & rusticis decimam fructuum exigant partem, tot sacrorũsacrorum canonum decretis ad exemplar diuinæ legis sanctissimè institutam.

Tertiò hinc apparet manifesta ratio, cur ius istud percipiendi decimas laicis competere non possit? Nam ius istud consequuntur sacerdotes |

p. 137

ex ministerio altaris & spiritualium, quia seminantibus spiritualia debentur temporalia, quorum exhibitio ordinatur propter ministerium spiritualium, quæ ab alijs quàm clericis ministrari nequeunt, vnde fit vt ius percipiendi decimas spirituale sit, nec laicis possit regulariter competere, secundum Thom. & Caiet. 2. 2. q. 87. articu. 3. & quolibet. 2. artic. 8. text. optimus vbi hæc est Communis Doctorum adnotatio in cap. causam. de præscript. capit. 2. de iudic. gloss. & communis, in cap. quamuis, de decimis. quæ tamen addit, posse episcopum alicui laico ex iusta causa, eo nempe, quòd ecclesiam, eiúsue patrimonium à Tyranni oppressione exemerit, concedere ad vitam, aliúdue tempus decimarum fructus, non quidem ius ipsum percipiendi decimas, sed vt eas nomine & titulo ecclesiæ consequatur, quod Doctor. ibi frequentiori calculo admiserunt, & Cardi. in cap. cùm Apostolica. col. 4. de his quæ fiunt à prælat. existimat, hoc esse singulare Panormit. in cap. ad hæc. de deci. notat idem Thomas dict artic. 3. & artic. 8. Bald. in l. si vsusfructus. ff. de iure doti.

Sic & laici sacerdotum nomine, conductionis iure decimas & oblationes percipere possunt, ac quotidie exigunt & percipiunt. glo. & ibi Abb. Anania & cæteri in cap. querelam. ne præl. vic. suas. Roma. consil. 266. Deci. in c. 2. nume. 14. & Ripa nu. 115. de iudic. tametsi glo. in cap. Altare. 1. q. 3. quam Roma. dixit Singul. notab. 657. in oblationibus contrarium expressim tenuerint ex eo canone, qui tantùm prohibet, laicos ad altare accedere, vt oblationes accipiant, quod sanctissimum est. Quin & si laici possint constitui oblationum collectores, cauendum omninò est, ne hoc munus viris fallacibus, malis moribus præditis, aut mendacibus, impostoribúsue delegetur: hos etenim execratur tex. in c. vlti. de reliq. & ven. sancto cle. 2. de pœni. cap. tuarũtuarum. de priui. Mari. Soci. in tract. de oblat. libello 20.

Olim sanè ante concilium Lateranense obtentum fuit, vt laicis de ecclesia benemeritis decimæ à prælatis perpetuò in feudum concederentur, at concilium Lateranense hoc in posterum fieri magno conatu prohibuit, ita quidem, vt laici iustè possint detinere decimas, antiquitus sibi à prælatis in perpetuum feudum concessas, nōnon tamen ea, quæ post conciliũconcilium prædictum etiam iure feudorum, etiam à prælatis fuerint eisdem perpetuò datæ. tex. singul. in cap. cùm Apostolica. de his quæ fiunt à prælat. & in cap. quamuis. vbi glo. & in cap. prohibemus, de decimis. Idem expressum est in c. 2. §. sanè. eod. tit. in 6.

Verùm locus hic non temerè postulat ad huius rei cognitionem examen illud, quo solet tractari, quis fuerit huius concilij Lateranensis author, quáue ætate id celebratum fuerit. Hoc etenim necessarium est ad inquirendum, quoties à laicis isthæc defensio adducta fuerit in controuersia, cuius temporis ratio habenda sit.

Et dubio procul, Alexander Tertius post pacatam Italiam, tot seditionibus extinctis, prope mortis tempus, Romæ apud Lateranum concilium celebrauit, quemadmodum tradidêre Platina libro de vitis Pontificum. Sabellicus Enneadis 9. lib. 5. Raphael Volaterranus Antropologiæ libro 22. quod item apparet ex cap. cùm & Plantare. de priuileg. cap. prohibemus. de deci. cap. Iudæi siue Sarraceni, cap. ita quorundam. de Iudæ. quibus & alijs locis decreta citantur ex concilio Lateranensi sub Alexandro tertio. Contigit huius concilij conuentus anno Domini ferè millesimo, centesimo, septuagesimo nono, vt præter Historicos commemorant Ioan. Andr. Collecta. Anto. & Card. in d. cap. cùm Apostolica deci. Capellæ Tholosanæ. 439. Guido Papæ. q. 288. Carol. in consue. Parisien. tit. 1. §. 46. nu. 18. & Francis. Balbus in tract. de præscript. 5. part. princip. q. 7. colu. 7. apud quem in hoc ipso numero vitium est impressoris manifestum ex his, quos ipse Balb. retulit. Huius igitur temporis habenda ratio est, in examinandis causis, pertinentibus ad decimarum concessionem, laicis ante concilium Lateranense factam. Et licet Innocentius Tertius concilium generale Romæ apud Lateranum congregauerit, anno Domini millesimo, ducentesimo, decimo quinto, quod ex Platina & alijs & secundo conciliorum Tomo deducitur, idemq́ue asseruerunt gloss. & Doctor. in cap. vltim. de decimis. Non tamen ad hoc concilium referenda est prohibitio, qua vetitum fuit laicis decimas dari in feudum, siquidem id ad præcedens pertinet ex dicto cap. cùm Apostolica. vbi Innocentius Tertius meminit concilij Lateranensis, alterius profectò ab eo, quod ipse celebrauit. Idem apparet, cùm idem Innocentius in cap. in Lateranensi. de præb. mentionem feceit Lateranensis concilij, id significans, quod sub Alexandro Tertio habitum fuerit: cuiusq́,cuiusque decisio sub rubrica de priuilegijs, cap. cùm & Plantare continetur. Quibus & illud accedit, quod in libris decretalium Gregorij Noni, quoties aliqua cōstitutioconstitutio ex Lateranensi concilio Alexandri Tertij refertur, ea concilio Lateranensi sub Alexandro Tertio tribuitur: At si ex Lateranensi altero ab Innocentio Tertio congregato, assumpta fuerit, ea Innocentio Tertio in generali concilio adscribitur. Vnde coniectare licet, Alexandrum Tertium apud Lateranum non generale totius ecclesiæ concilium, sed cum sacrosanctæ Romanæ ecclesiæ Cardinalibus tantùm, Synodum confecisse, & ideò ab his, qui concilia ecclesiastica congesserunt, tria tantùm Lateranensia & generalia concilia traduntur. |

p. 138

Primum sub Martino Primo. Secundum sub Innocentio Tertio. Tertium sub Iulio Secundo & Leone decimo. Nec in canonibus Secundi Lateranensis concilij vlla mentio fit eorum canonum, qui à Gregorio Nono ex concilio Lateranensi referuntur, ad hunc sensum, vt canones & decreta Lateranensis concilij, cuius mẽtiomentio fit in Gregorij decretalibus, possint titulo Lateranensis concilij ab Innocentio celebrati, censeri.

Obiter tamen tollendum est à Regia Partitarum lege mendum quoddam ad hunc tractatũtractatum maximè pertinens, nam dum in l. 4. titu. 21. Part. 1. mentio fit concilij generalis ab Innocentio Tertio celebrati, scriptum est, eam œcumenicāœcumenicam Synodum contigisse Aera millesima, ducentesima, quinquagesimaquinta, & tamẽtamen si adsumatur computatio temporis à Christi natiuitate, scribendum esset Aera millesima, ducentesima, decimaquinta ex Platina & alijs, si à Cæsaris principatu additis triginta octo annis legendum est Aera millesima, ducentesima, quinquagesimatertia Igitur constat, vtcunq;vtcunque res ista examinetur, laicos posse retinêre decimas ipsis in feudum concessas ante concilium Lateranen se, in quo omnes, ni fallor, conueniunt, quamuis text. in dicto cap. prohibemus, eiusdem me hercle concilij, insinuet, laicos cum animarum periculo decimas possidere, quas ante illud cōciliumconcilium etiam obtinuerint. Huic tamen decreto satisfieri potest, si intellexerimus in decimis à laicis ante concilium illud obtentis absq;absque legitimo in feudationis iure, aut fortassis text. is hunc sensum habet, vt laici obtinentes decimas in feudum, in periculo animarum sint constituti, quia minimè impendunt ecclesijs, à quibus eas accepêre, seruitia, obsequia & ministeria, quæ secundum feudalis conuentionis leges exhibere tenentur, atq;atque ita colligitur interpretatio non omninò incongrua, vel saltem paulò modestior quàm ea, quæ traditur à Carolo in dicto §. 46. num. 19. à quo item cauendum est in scholijs ad Alex. d. consil. 60 lib. 4.

Præter hæc & íllud est animaduertendum, laicos obtinentes decimas in feudum ante Lateranense concilium, posse eas ex consensu episcopi in aliquam ecclesiam transferre, vt eas ipsa ecclesia eodem titulo obtineat. text. in d. c. prohibemus. iuncta gl. & doctorum communi expositione. & in c. cùm & plantare. §. 1. de priuileg & in d. c. cùm Apostolica, non sic poterunt istę decimæ in alios laicos transmitti, etiam ex consensu episcopi, sicuti probatur in d. c. cùm Apostolica, & tenent Host. Ioan. Andræ. & Abb. in d. c. prohibemus. Henric. in c. quamuis. de deci. col. 1. Imol. in cap. 2. de feudis. col. penul. Zasius tract. de feudis. part. 4. ad finem. Hosti. in Summa tit. de feudis. §. quis possit. col. 2. Curtius in tract. de feudis. 2. part. quæst. 8 quorum opinio Communis est secundum Carolum d. §. 46. nu, 16. & Nicol. Boëri. in consuet. Bituricensibus. tit. de consuetudi. prædialibus. §. 11. Et procedit etiam in his decimis, quæ antiquo feudo extincto, ad ecclesiam redeunt, quemadmodum prædicti doctores intelligunt & probant. Licet decimas ante concilium Lateranense in feudum laicis cōcessasconcessas, & modo eo feudo cessante ad ecclesiam liberè pertinentes, posse à prælato in feudum iterũiterum laicis dari eo pacto, quo aliæ res ecclesiæ in feudum dari consuetæ; concedi possunt, adserant gloss. in dicto cap. prohibemus. Card. in dicto c. 2. de feudis. & alij, quorum opinionem magis CōmunemCOmmunem esse in Praxi testantur Imol. in dicto cap. 2. col. pen. Ias. in cap. 1. qui feud. dare poss. col. 4. & Curtius dicta quæstio. 8. & idem Ias. consil. 155. in fine lib. 1. consil. & Boëri. d. §. 11.

Sed si dubitetur, an decimæ titulo feudi â laicis possessæ, concessæ fuerint ante concilium Lateranense, vel post, erit consideranda antiquitas possessionis, quæ si immemorialis temporis fuerit, maximam præsumptionem inducit, ac sufficientem probationem tituli ante conciliũconcilium adquisiti, quod in specie expressim tradidêre Ioan. Andræ. Anton. Cardin. & Imol. in dicto cap. cùm Apostolica. Ancha. & Card. in cap. causam quæ. de præscript. Iacobià Sancto Georgio in tract. de feudis. verb. mero & misto imperio. ad finem. quibus accedunt, eorum sententiam communem esse existimantes Alex. consil. 6. libro 1. colu. penulti. Ias. consil. 156. colum. 1. lib. 1. Francisc. Balb. de præscript. 5. part. quæst. 7. ad finem. Ripa in cap. 2. col. vlt. de iudic. Nec est necessaria probatio famæ, ex qua deducatur, has decimas ante concilium Lateranense in feudum concessas fuisse: satis enim est, possessionem probari eius temporis, cuius initium memoriam hominum excedit, vt frequentius à prædictis authoribus receptum est, quamuis Abb. in dicto cap. cùm Apostolica. fi. col. ex Ioan. Andr. ibidem & Felin. colum. 1. in dicto cap. causamq́;causamque. & idem in cap. cùm contingat. nume. 4. de foro competen. opinentur, præter immemorialem quasi possessionem, fore necessariam probationem ex fama, quæ dictet, laicos eas decimas in feudum habuisse ante concilium Lateranense. Illud tamen fortasse requiritur, quod saltem ex fama cōstetconstet, laicos eas decimas titulo feudi possedisse, quod Ripa in dicto cap. 2. adnotauit, cui suffragantur plura, quæ tradit idem sentiens Aymon de Antiq. temp. 4. part. cap. absolutis. numer. 57. & præcedentibus. & pro communi sententia videtur optimus text. in cap. 1. de præscript. in 6. §. vltimo.

Ex quibus deduci vera resolutio poterit ad quæstionem illam, num laici iure percipiendi deci|

p. 139

6

*mas spoliati, & agentes interdicto recuperandæ, sint ante omnia restituendi? quibusdam etenim visum est, eos nōnon esse restituendos, nisi probârint id ius verè ad eos pertinere, vel ex priuilegio Romani Pontificis, vel ex cōcessioneconcessione feudali ante Lateranense concilium, quia iuris cōmuniscommunis præsumptio ipsis hoc in iure aduersatur. c. ad decimas. de restit. spoliat. in 6. atq;atque ita indistinctè respondent Ioan. Andræ. in Specul. rubr. de restit. spol. Anto. & Abb. in c. si diligenti, de pręscript. col. pen. Fel. in c. ad petitionem. de accusat. nu. 17. Alex. in l. naturaliter. §. nihil commune. 7. fall. ff. de adqui. poss. Rursus Bart. Brixiensis in gloss. 14. quęst. 1. cap. 1. existimat ex aduerso, laicos istos spoliatos iure decimas percipiendi, restituendos ante omnia esse, cuius opinionem in Praxi apud Gallos seruari eam sequutus scribit Guido Papæ, quæstion. 288. ex eo, quòd sæpissimè spoliatus ea re, quam iure communi obtinere nequit, est ante omnia restituendus. cap. licet episcopus. de præbend. in 6. l. 1. §. deijcitur. ff. de vi & vi arma. l. 1. C. si per vim vel alio modo. Igitur quamuis aduersus laicum sit præsumptio iuris, cùm tamen ius istud obtinuerit decimas percipiendi & eo fuerit spoliatus, restituendus erit. Sed isthæc consideratio minus congrua est, ea ratione, quòd laicus est incapax possessionis, vel quasi huius iuris, quod petit sibi restitui interdicto vnde vi, nec tantùm habet contra se præsumptionem iuris communis, verùm etiam incapacitatem possessionis, quam restitui sibi petit. Quam ob rem sunt & alij, qui censeant, hanc restitutionem spoliato hoc iure ante omnia cōcedendamconcedendam fore, vbi pro reo, aduersus quem agitur interdicto Vnde vi, non adest iuris præsumptio, tametsi ea aduersetur actori, siquidem decisio decretalis, ad decimas, tunc obtinet, cùm aduersus agentem est iuris præsumptio, & ea reo palàm suffragatur, non aliàs, secundum glo. Ioan Andræ. Ioan. Mona. & Domi. in dicto cap. ad decimas. Ias. post alios, nu. 47. & Ripa in dicto §. nihil commune. nume. 77. quorum opinio magis Communis est, sicuti eam sequutus asserit Martinus Azpilcueta in repet. cap. accepta. de restit. spoliat. oppo. 10. nu. 21. ac fortassis in Praxi obtinebit, vnde quo ad petendam restitutionem ex interdicto Vnde vi, satis erit præsumptionem iuris non adsistere reo spolianti, licet ea actori contraria sit, quamuis quo ad præscribendum, si præsumptio iuris cōmuniscommunis adest contra præscribentem, nec tamen aduersario suffragatur, erit adhuc necessarium, vt ea præscriptio procedat tituli ius cum his, quæ à Romano Pontifice requiruntur in cap. 1. de præscript. in 6. quemadmodum Franc. & Doct. ibi Anton. & Abb. num. 35. Felin. nume. 7. in dicto cap. si diligenti. tradiderunt, reprobantes gl. in dicto cap. 1. verbo. titulum, & Imol eius sequacem in cap. vlti. col. 9. de præscript. in eius relectione. Quod vero attinet ad interpretationem dicti cap. licet. de præb. in 6. satis erit lectori perpendere ea, quæ diligẽterdiligenter & resolutè pertractauit præceptor insignis in dicto cap. accepta. oppositione 10.

Quartò, ab eadem radice procedit ratio discriminis hac in re inter priuilegiũpriuilegium & præscriptionẽpræscriptionem, siquidẽsiquidem laici priuilegio Romani PōtificisPontificis possunt consequi, & obtinere ius percipiendi decimas, non sic præscriptione, etiam eius temporis, cuius initium memoriam hominum excedit, quod sæpissimè apud ius PontificiũPontificium adnotatum est, & præsertim in cap. causam quæ. de pręscriptio. & à Francisco Balbo de præscri. 5. par. princip. quæst. 7. ea etenim est ratio, quòd laici incapaces sunt possessionis huius iuris, quæ necessaria est ad præscribendum. Nec immemorialis præscriptio priuilegio æquiualet, vbi adest isthæc incapacitas, vt scribit Ioan. Mona. in cap. 2. de præb. in 6. cuius ipse mentionem feci cap. 10. huius operis ad finem. Illud tamen hac in parte admonendum est, vt quoties hoc capite scripserim, vel consuetudine, vel priuilegio, vel præscriptione ius percipiendi decimas adquiri posse, vel libertatem, seu immunitatem ab earum solutione competere, id planè intelligatur verum esse, modò ex reditibus ecclesiasticis alioqui congrua supersit portio administrorum ecclesiasticorum iusta alimenta, cùm hæc iure diuino & naturali eis debita sint, & ideò nec vllo priuilegio, nec consuetudine, nec præscriptione tolli possunt, sicuti constat rationibus & authoritatibus, quas paulò antè adduximus, præsertim ex cap. 1. 13. quæst. 1. facit text. optimus in cap. suggestum. de decimis.

Quintò hinc perpendi potest, clericos posse præscribere ius percipiendi decimas ex aliena pa

7

*rochia, vt tandem decimæ cuidam ecclesiæ iure communi debitæ, alteri soluendæ sint, probatur hoc ipsum in cap. ad aures. de præscrip. cap. cùm contingat. c. ad Apostolicæ. de deci. text. in hac specie insignis in cap. 1. de præscrip. lib. 6. vbi ad hanc præscriptionem exigitur, vel immemoriale tempus, vel titulus simul cum quadraginta annorũannorum quasi possessione, quod mirũmirum est, cùm alioqui in præscriptione triginta, vel quadraginta annorum, nec iure canonico, nec ciuili titulus sit necessarius, cap. placuit. §. potest. 16. quæst. 3. notatur in c. sanctorum. c. de quarta. c. si diligenti. de pręscriptio. Ideò tamen exigitur in præscribendo iure percipiendi decimas, quia iuris communis præsumptio est aduersus præscribentem, tunc etenim procul dubio necessarius est titulus. text. glo. & communis in dicto cap. 1. gl. & alij in dicto c. si diligenti. gl. & Dynus nu. 27. in reg. possess. de reg. iur. in 6. Balb. de præscript. 2. part. 3. par. princip. quæstio. 6. & |

p. 140

id iure ciuili itidem procedere tenent Abb. in c. peruenit. de emptio. col. 2. idem in dicto cap. de quarta. nu. 14. & 26. idem & Feli. in dicto cap. si diligenti. num. 7. Nec enim est vlla differentia in materia tituli, inter ius canonicum & ciuile, quemadmodum Balb. resoluit dicta quæstio. 6. & 2. part. 4. par. princip. quæstio. 2. colum. 3. quo fit, falsum esse, quod Paul. Castrensis scribit in l. seruitutes. in princi. numer. 9. ff. de seruit. dicens text. in dicto cap. 1. non esse intelligendum in rebus prophanis seu secularibus, temporalibúsue, quod & Dynus senserat in dicta reg. possessor. nu. 27. Eodem sanè iure non est admittendum, quod Gratianus in dicto §. potest, colligere tentat, nempe iure canonum in præscriptione decem vel viginti annorum, titulum minimè requiri, licet is iure Cæsareo exigatur. Sed & fortior obiectio fit contra decisionem text. in dicto cap. 1. ea ratione, quòd præscribenti seruitutem in alieno fundo aduersetur iuris communis præsumptio, ex qua res aliena libera censetur, & præsumitur. l. altius. C de seruit. notat in specie Bar. in l. 1. §. hoc interdicto. num. 12. ff. de itiner. actuq́actuque; priua. idem Bar. in l. si prius. num. 14. ff. de noui oper. nunciat. & tamen in præscribendis seruitutibus, & his iuribus incorporalibus non requiritur titulus l. si quis diutino. ff. si seruit. vendic. Dynus in dicta reg. possessor. nu. 31. Abb. in dicto cap. de quarta. nu. 25. Quam ob rem gl. in dicto cap. 1. hanc difficultatẽdifficultatem præsentiens eāeam diluere conatur, idemq́;idemque tentârunt facere varijs in locis iuris vtriusque Professores, ex quibus, si communiorem consensum adsumpserimus, dicemus, rationẽrationem text. in dicto cap. 1. pendere à præsumptione iuris circa maximum præiudicium, & ob id titulum requiri. Quod secus est in præscribendis seruitutibus, in quibus præsumptio libertatis versatur in modica, leuiq́,leuique læsione, vnde mirũmirum non erit, si in his iuribus incorporalibus temporis vsu adquirendis titulus necessarius non sit, secũdumsecundum Ancha. in reg. sine possessione. col. 9. vers. ex prædictis. Imol. in dicto cap. si diligenti. nu. 15. & in cap. vlt. nume. 10. de præscript. Anto. in cap. cùm ecclesia. col. penul. & ibi RipāRipam ead. col. de caus. poss. & proprietat. Roma. in l. sequitur. §. si viam. ff. de vsucap. Felin. in dicto cap. si diligenti. nu. 7. Balb. dicta quæstio. 6. qui hanc solutionem communem esse censet. 2. par. 4. par. princ. quæst. 2. col. 2. quod etiam deduci poterit ex verbis Dyni in dicta reg. possessor. nu. 31. quorum omniũomnium consideratio profectò, ni fallor, parùm perstringit, quin intrepidè opinemur, adhuc fortissimum obicem insolutum esse, siquidem vsucapio seruitutis realis, prædio alieno ita maximum præiudicium inferre potest, vt eam læsionem inter grauissima incōmodaincommoda prædij seruientis numeremus.

Qua ratione oportet distinguere, ac perpendere, aliud esse, me ius istud possidere iure communi resistente, ac prohibente hanc quasi possessionem, vehementi sanè vetante edicto, aliud ius aliquod quasi possidere aduersus quandāquandam præsumptionem iuris, quod non vetat eiusdem iuris quasi possessionem, nec vehementer ei resistit, priori sanè casu accipiendum est, quod cautè statuitur in dicto cap. 1. & in dict. cap. ad decimas. Ius etenim canonicum non simpliciter præsumit, decimas ad ecclesiam parochialem eiusq́;eiusque ministros spectare, verùm vrgenter prohibet eas ab extraneis clericis percipi, cùm sint institutæ, & soluantur à plebe in alimenta congruamq́;congruamque sustentationem clericorum, eidem plebi ministrantium spiritualia.

Posteriori verè assumendum est, quod à Iurisconsultis ex d. l. si quis diutino. frequenter colligitur, quòd enim quis ius seruitutis habeat in alterius fundo, non est contra ius commune, sed tantùm contra quandam præsumptionem naturalis libertatis, ideò titulus necessarius nōnon est in præscribendis seruitutibus, sicuti rem hanc explicuit Innocent. in dicto cap. si diligenti. vbi Abb. numer. 34. hoc ipsum sensit, vt ex eo Deci. adnotauit consil. 134. col. pen. dicens, decisionem text. in dicto cap. 1 procedere, vbi fortiter ius commune resistit præscribenti. Idem his non citatis Corasius scribit in l. seruitutes. in 4. ff. de seruit. nu. 35. licet Paul. Castrensis ibidẽibidem col. penul. ab hac ratione discesserit.

Sextò, ab eadem resolutione poterit dissolui quæstio illa, qua sępissimè tractatur, an cōsuetudoconsuetudo in solutione Decimarum vim aliquam habeat

8

*ad eximendum ipsos laicos ab eo iure, quo soluere decimas tenentur. Nam à iuris vtriusq;vtriusque interpretibus frequentius in eam itum est sententiam, vt opinentur, consuetudinem posse à personalium decimarum solutione eximere seculares, non tamen ab obligatione soluendi prædiales decimas. Ita sanè distinxerunt Hostien. & alij in cap. in aliquibus. de deci. & præsertim hi, qui existimârunt, decimas prædiales iure naturali & diuino, personales verò humano tantùm institutas fuisse, horum mentionem fecimus hoc capi. versic. consequitur. Vnde hanc esse CōmunemCommunem opinionẽopinionem fatetur Rochus Curtius in rubr. & cap. vltim. de consuetud. Folio paruo 12. colum. 3. per text. in dicto capitulo, in aliquibus. idem probat Card. à Turre Crem. in cap. reuertimini 16. quæstio. 1. artic. 7. nume. 12. Paul. Parisius consil. 25. lib. 4. col. 2 EandẽEandem sententiam sequuntur Felin. in c. causam quæ. de præscrip. Franc. Balb. de præscrip. 5 part. princ. quæstio. 7. Quidam verò censent, decimas consuetudine ad vigesimam, trigesimámue partem reduci posse, tolli autem nequaquam posse, quasi ius naturale & diuinum diminui, non omni|

p. 141

no tolli possit. Huic opinioni subscripsere præter alios Vincent. & Panormit. nume. 7. in c. in aliquibus de decimis. Fulgo. consi. 166. col. 2. Soci. consi. 295. col. 3. lib. 2. Bal. in l. comperit. C. de præscrip. triginta anno. Paul. Paris. dicto consil. 25. nume. 21. quod & Thomas velle videtur dum 2. 2. quęs. 87. artic. 1. & quolibeto 2. artic. 8. scribit, Ecclesiam Romanum Pontificem, & legislatores ecclesiasticos potuisse statuere, vt ratione decimæ partis alia pars minor à populo solueret̃solueretur, ea ratione, quòd huius rei certa quantitas, aut portio non iure naturali nec diuino, sed humano tantùm inducta fuerit: igitur consuetudo circa hanc portionem constituendam, vt sit quidem decima, vicesimàve, plurimum poterit efficere, capitul. vltimo. de consuetudi. Quamobrem sub Rubrica de decimis, passim statuitur, in solutione decimarum attendendam esse consuetudinem. c. in aliquibus. §. vlti. c. commissum c. cùm sint homines. cap. dilecti. capu. ad apostolicæ. ex quibus & alijs hanc opinionem in decimis prædialibus non tantùm in personalibus dictæ q. 7. Francisc. Balb. veluti magis probatam elegit. eandem CōmunemCommunem esse asserit eam sequutus Boërius in consi. Biturices. titu. de consuetud. prædi. §. 12. Glos. tamen & Innoc. in dictoc. in aliquibus indistinctè censent nullam cosuetudinẽconsuetudinem eximere posse laicos, nisi ea sit à Romano Pontifice comprobata, à solutione decimarum, nec personalium, nec prædialium, nec ab earum aliqua parte, quod satis durum est.

Henricus tandem in c. peruenit. de decimis. col. 5. existimat, laicos posse consuetudine eximi partim à solutione decimarum personalium: à prædialibus verò nec vlla ex parte consuetudine eos immunitatem adsequi valere: sicq́ue interpretatur tex. in dicto c. in aliquibus. veterùmque authorum sententiam. Quibus me hercle opinionibus, ea qua potuimus diligentia atque solertia perpensis, in hac difficili, atque nōnon inutili quæstione, certò certiùs opinamur, decimas ex ea parte, qua à iuris naturalis, & diuini instituto processere: nempe vt significant, ac præmonstrant ministrantium spiritualia congruam sustentationẽsustentationem, eandèm que necessariam, nulla consuetudine tolli, nec diminuí posse: siquidem ius naturale, nec diuinum potest consuetudine vlla tolli, nec item diminui. Quòd satis manifestum est ex his, quæ notantur in c. vlti. de consuetudine. & ex ea ratione qua receptum est, ius naturale immutabile, ac perpetuum esse: atque itidem diuinum, quod ab vllo homine mutari nequit. Nam & si possit Princeps, ipsà ve consuetudo ius naturale, ac diuinũdiuinum interpretari, ac docere ius prædictum ita esse intelligendum, vt in proposita specie, distinctis, certisue casibus, nihil aduersus ipsum ius naturale, nec diuinum committatur: nullo tamen iure fieri potest, nulla Principium licentia, nulla etiam immemoriali, vt aiunt, consuetudine, vt quod iure naturali, aut diuino Euangelico inductum fuerit, vel partim violetur, aut tollatur, quod euidenter colligācolligam, ne ceruicosus quispiam refragetur existimans, posse consuetudine vel Summi præsulis dispensatione, ius naturale ac diuinum etiam ex causa diminui. Aut etenim animaduersa causa, quæ hanc diminutionem suadet, ius ipsum naturale, nec diuinum violatur: quippe quod ex ea causa cesset tunc sanè ea diminutio, vera est iuris diuini interpretatio, quæ ostendit manifestè, eum casum minimè à iure naturali nec diuino vetitũvetitum esse: & ideò Princeps nihil nouum per hanc interpretationẽinterpretationem inducit, nec dicitur ius ipsum diminuere. Aut eadem causa perpensa, nihilominus iuris naturalis, vel diuini prohibitio, aut præceptum constat in hac ipsa parte, in hac ipsa specie, cuius gratia diminutionem, limitationèmq;limitationemque iuris naturalis, & diuini permissam esse Summis Principibus fatentur quidam. Nulli dubiũdubium est, quin & in hac parte iuris diuini, aut naturalis, præcipientis, aut vetantis tollatur vis, ac potestas, eiusque obligatio. Quod si ita est, libentissimè quæram, vbi vel ex ratione, vel ex auth oritate sufficienti permissum sit etiam Summis Principibus, iuris naturalis vel diuini vinculum tollere, obligationem remittere: quenquàmue mortalium ab eis eximere? At fortasse dices, licet quidem Christiani orbis monarchis aliqua ex parte iuris naturalis, & diuini vinculum remittere, quanuis totam iuris eiusdẽeiusdem vim tollere eis concessum non sit: hoc profectò vti futile & leue commentum subsistere non potest, cùm Summo etiam Præsuli non liceat ius diuinum, nec naturale violare: & aperte constat ex prædicto moderamine, violentiam, iniuriamq;iniuriamque iuri diuino, & naturali, irrogari: siquidem quod ex eis iuribus ante hanc particularem derogationem vigebat, modò post eam euanuisse censetur: quod dicendum non est. Id etenim conuincitur ex traditis à me ipso in Epitome de sponsalibus, secunda parte c. 6. §. 9. & capitu. 8. §. 6. numero 4.

Eas verò decimas, quæ iure tantùm humano indictæ Christianæ plebi fuêre, similiter censemus tolli posse consuetudine, quæ rationabilis sit, ac legitimè præscripta, qua & cætera, quæ iure etiam Pontificio statuta sunt sępissimè & regulariter tolluntur, c. vlti. de consuet. l. de quibus. ff. de legib. vnde plura colligi hoc in tractatu, & deduci poterunt.

Primum hinc constat, consuetudine induci posse, vt clerici à personalibus decimis sint immunes, licet iure canonico, etiam si sint ecclesiarũecclesiarum rectores, eas soluere teneantur. tex. à quibus|

p. 142

dam ita intellectus, in c. nouum genus. de deci. vbi Abb. post Innocent. quam sequuntur Cardin. consil. xc. Hosti. Abb. & alij communiter in c. veniens. de transactio. Regia lex 2. titu. 21. part. 1. Quæ tamen indistinctè loquitur, & quibusdam magis placet, clericos iure communi à personalibus decimis liberos esse, propter cap. nouum genus. clericos inquam curam animarum habentes. Sic sanè receptũreceptum est, clericos, etiam ecclesiarum rectores, obnoxios esse decimarum solutioni ex prædijs patrimonialibus, quæ sint vel in propria, vel in aliena parochia constituta, iuxta communem omnium resolutionem in dicto cap. nouum genus. vbi glos. Regia lex 2. titu. 5. lib. 1. ordina. Item diuus Thomas 2. 2. q. 87. articul. 4. à quibus etiam possent eximi consuetudine, vel præscriptione. glos. in c. in aliquibus. de deci. & in c. quia cognouimus x. q. 3. Feli. in c. causam quæ. col. 1. de præscrip. Balb. de præscript. 5. part. princip. q. 7. Erit igitur aduertendum, posse clericos, etiam si non sint ecclesiarum rectores, consuetudine, vel præscriptione eximi à solutione decimarum personalium, & prædialium, etiam ratione prediorum patrimonialium, quæ sint in alterius parochia.

Secundò, licet magis communiter receptum sit, ex prædijs ecclesiarum intra alterius parochiæ limites sitis, decimas eidem parochię soluendas esse, prout not. Pan. & alij in d. c. nouum genus. idem Pan. in c. pe. 1. nota. de deci. idẽidem in c. 1. de censi. post gl. ibi. & eleganter Cardi. consi. 88. nec refert, sint ea prædia dotalia vel non, secundem eosdem, quorum est opinio communis, hoc adserente Baldo Nouello de dote, col. 2. consuetudine tamen aut præscriptione obtineri poterit libertas ab harum decimarum solutione: & ita plerisque in regionibus obtentum est, nec immeritò, cùm & iuxta iuris canonici sanctiones decimas istas minimè deberi scripserint. glos. singul. in dicto cap. nouum genus. Diuus Thomas dicto arti. 4. & ibi Caiet. Balb. dicta q. 7. Regia lex 2. dicto titu. 21. & dicta l. 2. titu. 5. lib. 1. ordina. probatur autem hæc secunda illatio ab his, qui præcedentem tenuêre.

Tertio, deducitur iure optimo procedere consuetudinem, ex qua decimæ vni ecclesiæ debitæ iure communi, alteri ecclesiæ soluantur. c. ad apostolicæ. c. cùm contingat. c. quoniam. de elect. idem probatur alibi sæpissimè, dum scriptum est, consuetudinem in decimis soluendis considerandam esse: atque ibi hoc tradunt Abb. & alij. Cardi. consi. 88.

Quartò, fortiori ratione procedit, quod glo. &. Doct. per text. ibi tradiderunt in dicto c. cùm contingat. dicentes, consuetudinem veluti iustissimum interpretem obseruandam esse, quoties de iure dubium est, cui ecclesiæ decimæ ex certis rebus sint soluendæ: quod passim contingere poterit: imò in hac specie sufficiet decem annorum consuetudo, cùm ea non sit contra ius canonicum, sed potiùs eiusdem iuris æqua interpretatio, quæ præter ius aliquid inducere censetur, secundum Abb. in dicto c. cùm sint homines. cuius opinio ex eo probatur, quòd etiam iure canonico consuetudo præter ius, legitimè decennio inducitur, gl. optima in c. vlti. ver. consuetud. de consuetud. in 6. Abb. in c. certificari, col. 1. de sepultu. Rochus Curtius in c. vlti. de consuetu. in 2. requisito consuetudinis. q. 3. post Innocent. Hostien. Abb. & Doct. ibi. Bart. & communem in l. de quibus. col. 5. ff. de legib. Oldradus consi. 285. Abb. & Feli. col. 2. in c. statuimus, de maio. & obedien.

Quintò, hinc verum esse apparet, quod paulò antè ex Hosti. & alijs retulimus: nempe consuetudine induci posse exemptionem à solutione decimarum personalium, vt nec laici earum partem aliquam soluere teneantur, cùm ist hæc consuetudo iuri tantum humano deroget, nec irrationabilis sit, saluis prædialibus decimis, quæ sufficere videntur cōgruiscongruis sacerdotũsacerdotum alimentis.

Sextò, pariter infertur, veram esse illorum sententiam, qua decisum est, consuetudine posse decimam prædialem reduci ad vicesimam. aliàmve portionem: modò ea sufficiat honestę sacerdotum sustentationi: notat Guido Papæ decis. 284 dicens, ita Gratianopoli seruari.

Septimò, eodem iure defenditur consuetudo, quæ passim in orbe Christiano viget, vt ex certis fructibus nulla soluatur decima nec eius aliqua portio, vt pote de fœno, de herbis, ex oleo, si tamen ex alijs reditibus supersit iusta sacerdotum sustentatio: ita præter alios scribit Paul. Castr. consi. 17. lib. 2.

Octauò, ex his colligi poterit veritas glos. in c. cùm homines, de deci. quem sequuntur ibidem Abb. & Doct. & est similis in dicto c. reuertimini. quam dixit notab. Ias. in l. 2. q. 37. C. de iure emphyt. à quibus traditum est, laicos teneri omnino decimas deferre ad horrea clericorum, etiam si non fuerint ab eis petitæ, cùm tamen è contrario sint, qui teneant, decimas non deberi, nisi petantur à sacerdotibus: ita quidem censent Archi. in c. 1. de deci. in 6. Rota in antiquis, 25. Feli. in c. si autẽautem col. 4. de rescript. Balb. de præscriptio. 5. part. quæst. 7. Adrianus quod libeto 5. artic. 1. ad finem. Guido Papæ decis. 283. Ex quibus colligit ampliùs Paul. Paris. consil. 15. nume. 26. lib. 1. quòd si decimæ tempore collectionis fructuum à sacerdotibus nōnon petantur, postea peti non possunt: quod nec iure verum est, nec ab Archid. & sequacibus commodè deduci potest, cùm hi expressim priorem assertionem proposuerint ex diuo Thoma 2. 2. questio. 87. articu. 1. ad finem. cuius verba |

p. 143

inferius à me explicabuntur aliter, quàm ab his accepta fuerint: & tamen vtcunque sit, nec ex Archi. nec ex alijs id potest adsumi, quod Parisius existimat æquum & verum esse: & ideò eius ampliationem falsam esse asseuerans, hac in controuersia tria vel quatuor proponam.

Primum, seruandam esse consuetudinem, si ea alicubi vigeat, quòd laici teneantur decimas deferre ad horrea clericorum, & eas clericis etiam non petentibus tradere. Secundum, si horrea sint publicè deputata, ad quæ decimæ omnium sacerdotum deferantur, opinor laicos teneri, etiam clericis non petentibus decimas in ea horrea adducere: satis enim fit decimarum tunc petitio. Tertium, opinor laicos teneri tradere decimas clericis etiam non petentibus, licet scientibus quantùm iure decimarum sibi pertineat: modò leui sumptu & labore possint istæ decimæ ad horrea clericorum, eorùm que domos adduci: alioqui si id non potest fieri, nec leui sumptu nec labore, non tenentur iure laici decimas afferre in domos horreàve clericorũclericorum, atq;atque ita intelligo contrarias opiniones, quas modò retuli. Quartum, est aduertendum etiam cessantibus consuetudinibus, laicos non posse frumentum aliòsue fructus in propria horrea condere, nisi priùs clerici certiores fiant, vt vel ipsi, vel eorum procuratores adsistant, & sint præsentes fructuum collectioni, iustàsque eorum decimas percipiant, ne vlla fraus à laicis fieri possit in solutione decimarum: sicuti expressè adnotauit Spec. tit. de deci. ad finem. quem sequuntur Abb. & Doct. communiter in c. ex parte. in 2. de deci. Aufrer. in capel. Tholosana 109. & 432. Boêri. in consuet. Bituric. tit. de consuetu. prædialibus. § 12. Guid. Papæ q. 283. ex l. 2. C. quando & quib. quarta pars deb. lib. 10 adiuncta l. non solùm. ff. de rei ven. text. singularis in l. 2. titu. 5. libro 1. ordina. & in pragma. 17. Quanuis consuetudine possit obtineri contrarium, scilicet vt laici liberè colligant frumentum, cæteròsque fructus, & eos in propria horrea sine testibus condant, hisque ita conditis decimas integrè ministris spiritualium reddunt: quod in specie latè probat Aymon Sauilli. consil. 21. proquo videtur mihi, ni fallor, expressa Regia lex 3. titu. 5. lib. 1. ordina. licet huic consuetudini aliqua ex parte refragentur Specul. & sequaces.

Nonò, principaliter hinc perpendi poterit ratio vera & sanè iustissima, quæ Catholicos Hispaniarum Reges & præsertim Carolum primum, Cæsarem inuictissimum induxit, vt publicis edictis vetuerint, in his regnis decimas à laicis exigi, quæ per consuetudinem contrariam non consueuerunt solui, quemadmodum cautum est ab eodem Cæsare Toleti. anno 1525. l. 14. & 76. rursus anno 28. Madricij. l. 19. ac deinde Segobiæ, anno 32. l. 56. idèm que apud Gallos statutum est à Philippo quarto, anno 1354. ac ex consuetudinibus Aruerniæ idem constat tit. 17. arti. 18. & ex consuetudinibus Bituricensibus titu. de consuetud. præiudicialibus. § 12. vbi ita pluries iudicatum fuisse Parisijs adserit Boërius.

Decimo, his omnibus animaduersis apparet, hanc consuetudinem, quam circa decimas iure obseruandam esse censuimus, ex quadraginta tantùm annorum vsu sufficientem esse, vt ea legitimè præscripta censeatur. text. insignis in c. vlti. de consue. quod in specie ista, quam tractamus, Paulus Paris. scribit consi. 25. nu. 6. & 27. lib. 4. Nam quoties de consuetudine, non de præscriptione agimus, quadraginta annorum vsum legitimum esse censere tenemur: tametsi eadem in specie præscriptio longius tempus exigat. Anto. in dicto c. vlti. nume. 39. Felin. in c. ad audientiam. de præscrip. nume. 25. Nec ad consuetudinem istam, etiam si ei aduersetur iuris communis præsumptio, titulus est necessarius, cùm text. in c. 1. de præscript. in 6. procedat in præscriptione non in consuetudine secundum Archidiac. Domi. & alios ibi. Deci. consil. 134. ad finem. Alex. consili. 6. lib. 1. gl. Abb. & ibi Rochus Curtius in d. capi. vlti. folio paruo. 44. Ias. in l. de quibus nume. 49. ff. de legibus. Francis. Balb. de præscrip. 1. parte princip. q. x. à quibus & alijs itidem receptum est, nec bonam fidem requiri ad consuetudinem inducendam. Et licet Soci. consi. 297. lib. 2. Fulg. consi. 166. & expressius Balb. de præscrip. 5. part. princ. q. 7. senserint, hanc consuetudinem non posse induci minori seu breuiori tempore, quàm eo, cuius initij memoria hominum nulla sit: eorum sententia in consuetudine vera esse non potest: quamuis in præscriptione iure probatissima sit, cùm vel quadraginta anni probato titulo, vel tempus, cuius initium nulla hominum memoria teneat, requiratur ad pręscriptionem efficiendam in hac re, quam tractamus. d. cap. 1. de præscript. in 6. vnde maximè ad hoc conducit scire, qualiter consuetudo à præscriptione distinctim cognoscatur: quod ex Abb. Curtio, Balbo in dictis locis percipi dilucidè poterit: & potissimùm ex Antonio in dicto cap. vlt. numer. 49.

Vndecimò, attentè & diligenter pensitatis his, quæ hac de re tradidimus, censendum est, irrationabilem, & omninò iniquam esse eam consuetudinem, quæ laicos omninò ab omnium decimarum, personalium quidem & prædialium solutione, & obligatione eximeret in aliqua regione prouinciàue: etiam si sacerdotes eiusdem ibidem spiritualia ministrantes, aliunde quàm à decimis congruè possent alimenta percipere. Nimia etenim hæc est exemptio: siqui|

p. 144

dem ex ea tollitur illa recognitio, quam iustissimum & æquissimum est sacerdotibus ministrantibus spiritualia exhiberi, aliquo præstito stipendio, vnde ab episcopis hæc irrationabilis consuetudo admittenda nōnon est, imò penitus rescindenda.

Septimò, ad eandem rationem expendi poterit dubium illud, an ex priuilegio Romani Pontificis possit laicis competere immunitas à solu

9

*tione decimarum. Et planè qua ex parte iure naturali, vel diuino Euangelico sacerdotibus decimæ debentur, non possunt à summo Pontifice tolli, ea verò qua iure humano debitæ sunt per priuilegium Apostolicæ sedis, aliqua ex causa id iustificāteiustificante, remitti aliquibus possunt, cùm hoc priuilegium sit dispensatio quædam contra ius humanum, quæ si sine causa fiat, tenet quidem in hunc sensum, vt factum eius ratione valeat, nec ab inferioribus in discrimen reuocetur, peccabunt tamen is, qui concesserit eandem, & is, qui ea vsus fuerit, quemadmodum explicuimus in Epitome de matrim on. 2 par. c. 6. §. 9. nu. 7. Et in hac materia hoc ipsum, quod vltimo loco diximus de dispensatione, sine causa, notat post alios Abb. in cap. à nobis. de deci. vbi gl. apertissimè adseuerat, posse Romanum Pontificem quibusdam hanc obligationẽobligationem soluendi decimas remittere, quia per hanc remissionem non tollitur ius naturale omninò, sed partim fit cōtracontra id dispensatio quędam particularis, quam sententiam ibidem omnes concordi iudicio receperunt, et eos sequuti Deci. in consi. 113. col. 2. Soci. consi. 297. vol. 2. Idem Decius in cap. cùm ordinem. de rescript. in princi. quibus suffragantur iuris Canonici decisiones, quæ horum priuilegiorum mentionem faciunt ea approbantes, cap. suggestũsuggestum. cap. ex multiplici. dicto cap. à nobis. & cap. ex part. & cap. vlt. de deci. cap. accedentib. cap. si de terra cap. dudum. de priuileg. Regia l. 23. tit. 21. part. 1. Ratio tamen glo. & si ab alijs probata sit, iure non procedit, dum eadem dictat, posse Romanum Pontificem dispensare contra ius naturale, tollere tamen illud non posse, & ideò posse aliquibus remittere obligationem soluendi decimas, non tamen tollere omninò, et vniuersaliter pręceptum de decimis soluendis, nam posse PapāPapam aliquibus immunitatem istam concedere fatemur, quia iuri humano Pontificio non naturali derogatur, item non posse in vniuersum à summo ecclesiæ principe præceptum hoc tolli, verum esse censemus, non quia decimę sint omninò iure naturali statutæ, sed ex eo, quòd tale decretum esset irrationabile, minimeq́;minimeque conueniens Christianæ Reipublicæ, cuius interest spiritualium ministros inopes non esse, sed vti laborantes in vinea Domini mercedem aliquam decentem à laicis capere, atque itidem neutiquam posset commodè pręceptum de soluendis decimis generali lege abolêri, quin iuri diuino, & naturali præiudicium fieret, quod nullo pacto est admittendum.

Octauò, eodem iure erit examinanda illa controuersia, quę non minorẽminorem præcedentibus dubita

10

*tionem habet, an vera & propria præscriptio, titulo solius vsucapionis eximere possit quem ab obligatione soluendi decimas. Clericos etenim posse præscriptione adquirere exemptionem istam, cùm sint capaces quasi possessionis spiritualium iurium, à iuris vtriusq;vtriusque Professoribus receptum est, & præsertim à gl. in d. cap. in aliquibus, quam Doct. ibi sequuntur. Feli. in d. c. causam quæ. col. 1. Balb. in d. §. parte princip. q. 7. qui hanc opinionem intelligunt, etiam quo ad totam decimarũdecimarum portionem, idem notat Domi. in c. 2. §. pen. de deci. lib. 6. & probatur in c. de quarta. de præscript. Laici verò velut in capaces huius quasi possessionis pręscribere nōnon possunt hanc immunitatem, sicuti gl. in d. c. in aliquibus, & hi, qui eam sequuntur in præcedenti sententia palàm adseuerant, à quibus in hoc vltimo ipse dissentio, quippe qui etsi sciam laicos incapaces esse quasi possessionis iuris percipiendi decimas ex alienis fundis, quæ ecclesijs debentur, dicto cap. causam quæ. non video alicubi probari eos esse incapaces ad quasi possidendam exemptionem istam à solutione decimarum, cùm nec istud ius sit spirituale, nec quasi spirituale, non enim est ius percipiendi eas decimas, quæ sacerdotibus ministrantibus spiritualia debentur, nec easdem decimas verè debitas retinendi, sed ius percipiendi ex agris proprijs fructus integros absq;absque detractione decimarum, quod quidem ius esse spirituale, vel quasi, eiusq́;eiusque incapaces esse laicos, mihi nondũnondum ex iuris Pontificij sanctionibus constat. His accedit non omninò debilis ratio, quòd si huius iuris & exemptionis à solutione decimarum essent in capaces laici, nulla confuetudo, etiam temporis, vt aiunt, immemorialis posset eximere laicos ab obligatione soluendi decimas integras, vel earum partem. Quod tamen falsum esse constat ex superiùs adductis, probaturq́;probaturque isthæc argumentatio: Quia nulla consuetudo, etiam temporis, cuius initium memoria hominum nequit cōprehendicomprehendi, non reddit capaces alicuius iuris eos, qui verè incapaces existũtexistunt. Abb. in 5. requisito consuetudinis, in cap. vlt. de consuet. & ibi Rochus fol. 30. col. 4. Feli. in d. c. causam quę. col. 2. gl. in c. nobis. verb. iurisdictione. de iure patr. & in cap. sicut. verb. impedire. & ibi Abb. de electione. idem Abb. in cap. sacrosancta. col. vlt. de electio. Selua de benefi. 2. par. quęstio. 23. col. 6. & hi, qui Ioan. Monach. sequuntur in c. 2. de præb. in 6. quorum memini in huius lib. cap. 10. Hinc igitur fit, vt posse laicos |

p. 145

præscriptione eximi à iure soluendi decimas, etiam quo ad totum, verum esse, alijs refragantibus censeam, ea vero præscriptio, vel erit quadraginta annorum cùm tituli probatione, vel temporis immemorialis iuxta cap. 1. de præscript. in 6. Erunt forsan, qui etiam hac opinione recepta existimabunt, non sufficere ad hanc præscriptionem perficiendam tempus ordinarium quadraginta annorũannorum, sed esse omninò necessarium tempus ordinarium duplicatum ex Iurisconsulti ratione in l. sic. ff. quemadmodum seruit. amit. Vbi scriptum est in amittenda seruitute, quæ sit discōtinuadiscontinua, exigendum esse tempus duplicatum, idem adnotauit. glo in cap. cũcum ecclesia sutrina. de caus. poss. in glo. penult. cuius præter alios meminit Ias. in l. 2. C. de iure emphy. colu. 2. Et licet Bernardus dixerit, hoc procedere iure ciuili, aliudq́;aliudque esse iure canonico, id frequẽtissimèfrequentissime improbatum est, cùm nulla hac in re constituatur differentia inter ius ciuile, & Pontificium.

Nec satis facit, quod quidam diligenter satis animaduerterũtanimaduerterunt, Iurisconsulti responsum minimè tractare de præscribenda seruitute discontinua, nec de amittenda discontinua eadem seruitute, siquidem ea duplicatio temporis necessaria non est, vbi seruitus ita constituta fuerit, vt alternis diebus vel noctibus ea possimus vti, sed id demum Iurisconsultum respondisse, duplicatum tempus requiri in amittenda seruitute, cuius vsus alternis annis, mensibus, vel hebdomadis competit, quod ibidem à gl. videtur perpendi, & expressius ab Anto. in cap. peruenit. de censibus. nu. 9. vers. & aduerte. Ripa in d. c. cùm ecclesia. nu. 119. Balbo de præscript. 3. part. quartæ part. princip. senserunt idem glo. & Doct. in l. penult. & fin. C. de seruit. & aqua. Nam cùm ius percipiendi decimas non quotidie, nec alternis ad huc mensibus, sed certo anni tempore competat cũcum effectu exactionis, sitq́;sitque eius quasi possessio minimè continua, imò potius discontinua, authore Innocent. ind. cap. de quarta. & ibi Feli. col. pen. videtur rationem Iurisconsulti hac in re locum sibi vendicare.

Verùm huic obiectioni respōdemusrespondemus primò, ius istud percipiendi decimas non esse seruitutem, sed quandam iuris Pontificij iustissimam indictionem, qua decentissimè ministri spiritualium retributionem ex temporalibus accipiunt, nec hoc ius est ad exemplar seruitutum temporalium censendum. Secundò, eadem obiectio cessat, quia duplicatio temporis à Iurisconsulto inducta ad quadraginta annorum spacium tantùm extenditur iure Canonico: ita vt quadraginta anni iure Canonum sæpissimè ad pręscriptionem requisiti, minimè duplicentur, quemadmodum notant Panormit. Felin. & alij in d. cap. de quarta. Cæpola de seruit. vrb. præd. cap. 24. quorum opinionem fatentur Communem esse Francisc. Balb. d. 3. part. q. 2. sicuti nec viginti anni, qui iure ciuili inter absentes exiguntur, in his præscriptionib. duplicantur, secundum gl. in d. l. pen. & fi. Cæpolam & Balb. in dictis locis, aduersus Abb. in d. c. de quarta. col. penul. Sed & tertiò considerandum erit, in personalibus seruitutibus, quę à re personæ debentur, vel à persona personæ, minimè dari seruitutem discontinuam, siquidem animus semper & continuò possideat. l. 3. §. vnde vi. ff. de vi & vi armat. Bart. eleganter in l. iusto. §. non mutat. ff. de vsucap. cui cæteri consentiunt, & maximè Paul. Castren. consi. 3. col. vlt. lib. 2. et consi. 444. lib. 1. nu. 18. Abb. in cap. cùm ecclesia. nu. 42. de caus. poss. & propri. quam opinionem fatentur CōmunemCommunem esse Balb. 2. part. 5. part. princip. q. 3. vers. circa primāprimam. Et Feli. in d. c. de quarta. nu. 37. Quam ob rem in hoc dubio, quod tractamus, non erit locus Iurisconsulti responso, in dicta l. si sic. Quin & ex hac vltima ratione perpendendum erit, quod solet frequentissimè in Praxin incidere, quantum, scilicet, tempus necessarium sit ad præscribendam seruitutem iuris paciscendi in alieno agro, & quibusdam visum est, tempus immemoriale requiri: nam ita verum esse censent Petrus Iacobi in pact. titu. de seruit. pecoris depressi, & sequenti. Cæ

11

*pola de seruit. rust. præd. cap. de seruit. iuris paciscend. nume. 14. & cap. de seruit. aquęduct. nu. 39. Guido Papæ decisi. 573. Anchar. consil. 255. Decius consil. 483. numer. 26. Bertrand. consil. 24. lib. 1. numer. 10. Parisius consil. 27. libro primo. numer. 70. Chassanæ. in consuetu. Burgundiæ rubr. 13. §. quinto. numer. 16. & 17. Quorum omnium ea est præcipua ratio, quòd ista seruitus habet causam, aut quasi possessionem discontinuam, & ideò non poterit præscribi aliter, quàm per tempus immemoriale. text. in l. hoc iure. §. ductus aquæ. ff. de aqua. quot. & æstiua. l. seruitutes. La magna. ff. de seruitutibus, vbi. gl. & cōmuniscommunis, quāquam præter alios tradit Balbus de præscript. 2. part. 4. partis principa. & ante eum Cæpola de seruitut. vrban. præd. cap. 19. Vnde cùm isthæc ratio communis sit, consequitur necessariò, præmissam conclusionem ab ea deductam etiam communem esse, & ea ratione in Praxi admodum est recepta in supremis huius regni tribunalibus. Sed ex nouioribus quidam opinantur, rationem falsam esse, omninò existimantes, seruitutem, cuius causa discontinua sit, præscriptione ordinaria adquiri posse, nec requiri immemoriale tempus, quod modò discutiendum non est, nam & eam disputationem lector, si libuerit, legere poterit apud Ioannem Longouallium, in repet. l. imperium. 4. parte. ff. de iurisdictio. omnium iud. & Corasium in l. seruitutes. 4. ff. de seruit. |

p. 146

numero 21. Et tamen etiamsi communis opinio iure non probaretur, ad huc in vsucapienda hac iuris pascendi seruitute requirendum esset tempus, cuius initium memoriam hominum excedat, vel quadraginta annorum cum titulo, ex eo quòd ista seruitus maximi sit præiudicij, & præscribens habeat contrariam iuris præsumptionem, sicuti paulò antea diximus ad intellectum c. 1. de præscript. in 6. ex quo & defendi poterit, quod Dynus in regu. possessor. numero 34. scribit, dicens, iure Canonico ad præscribendum vsumfructum requiri tempus immemoriale, dum subdit, vel verius transcursus temporis, à quo memoria non extet, quod & iure ciuili procedere Accursi. sentit in d. §. non mutat. vsufructus etenim seruitus est. l. i. ff de seruit. cuius vsucapio habet iuris præsumptionem aduersam, censeturq́;censeturque maximi præiudicij, quam ob rem requirit quadraginta annorum possessionem cum titulo, vel tempus immemoriale. Ab omnibus tamen receptum est, vsumfructum, quantum ad tempus & titulum, eodem modo vsucapi, quo dominiũdominium, cùm pars dominij sit, nec in hoc vllam esse differentiam inter ius Canonicum & Ciuile, ex his quæ tradunt Panormit. in dicto cap. de quarta. numer. 27. Paul. Castr. in d. l. seruitutes. in fine princ. Bart. & alij in d. §. non mutat. Balb. de præscrip. 2. par. 4. partis princi. q. 2. col. 3. & Doct. per tex. ibi in l. vlt. C. de long. temp. præscript.

Sed quia in hoc ipso capite non omninò consensimus interpretationi, quam Doctores passim comminiscuntur ad text. in d. c. 1. de præscript. in 6. non satis arridet nec placet, in vsucapione iuris pascendi eam decisionem admittendam esse. Igitur his summotis quærendum est, sitne ista seruitus realis, an personalis? siquidem vbi realis sit, confestim erit locus sententię communi, qua diximus, tempus immemoriale requiri, at si personalis appareat, non erit exigenda tanti temporis vsucapio, ac sufficiet ordinaria, longiq́;longique temporis quasi possessio. Seruitus sanè ista iuris pascendi realis est, vbi ea constituitur ad vtilitatem alicuius prædij, nempe vt animalia, quibus illud prædium colitur, in agro vicino pascāturpascantur, vel vt animalia, quæ in hoc prædio educantur, in alterius fundo pabulum habeant. l. 3. l. pecoris. ff. de seruit. rust. præd. l. 6. titu. 31. Parti. 3. notant Faber & Ias. in §. æquè. Inst. de actioni. colligitur ex his, quæ Cæpola tradit lib. 1. de seruit. c. 2. & tit. de seruit. rust. præd. c. de seruit. aquæduct. & c. de seruit. iuris pascendi. in princip. secundum quem & alios erit hæc seruitus personalis, cùm alicui competit nullius agri aut fundi ratione. Quid ergo de seruitute iuris pascendi intra fines alicuius ciuitatis, oppidi, aut villæ, vicinis alterius ciuitatis competentis, vt hi possint propria animalia mittere in pascua aliena, an erit realis, vel personalis? & esse personalem scribit Aymon Publicius in Consue. Aruerniæ, tit. 25. arti. 2. quod expressim alter Aymon Sauillia cons. 4. col. 2. asseuerat ex hoc dicens, hanc seruitutem adquiri vsucapione ordinaria: nec requiri immemoriale tempus: quod ex Paul. Cast. colligitur in consi 113. in causa, quæ vertitur inter communitatem barzani. & præced. lib. 2. col. 2. nam & si seruitus ista causam discontinuam habeat cum personalis sit, animo semper quasi possidetur, vt paulò antè scripsimus. Verum seruitutem istam realem esse opinor, vel eo, quòd gratia habitantium in certo loco constituatur: vel ipsi loco adquisita sit, aut contemplatione rei municipibus in aliqua ciuitate, vico, vel, oppido de gentibus perpetuò competat. text. insignis in l. testatrix. §. plures. ff. si serui. vendice. Parisius consi. 27. lib. 1. ad finem. Zasius tit. de seruit. rust. præd. col. 3. idem expressius lib. 1. singu. respons. c. 11. Ioan. Longouallius in d. l. Imperium 4. parte. Ergo si seruitus hæc prædialis est, & discontinuam causam habet, iusta ratione colligitur perpensa communi omnium sententia, eam adquiri regulariter non posse vsucapione ordinaria, minorive, quàm eius temporis, cuius initium memoriam humanam excedit.

Et licet hæc controuersia difficilis sit, maximàmque dubitationem habeat concors omnium opinio, in praxi tamẽtamen ita receptum est: quam ob rem conabimur eam intra quosdam limites constringere, ne passim & sine delectu aduersus iuris rationem obseruetur: & ob id trademus species aliquot, quibus manifestum erit, non esse hanc communem sententiam in vniuersum accipiendam. Est siquidem considerandum, satis esse, allegantem ius seruitutis huius, seu alterius cuius libet discontinuæ, in iudicium deducere, se vsum fuisse decennio hoc iure pascendi, sciente & patiente aduersario ex titulo donationis, venditionis, aliòve sufficientiad constituendam seruitutem. Nam & si non probet hunc titulum, is omninò præsumitur, donec oppositũoppositum probetur. Nec tunc ratione præscriptionis seruitus adquiritur, sed titulo ex vsu decennij probato. glo. elegans vbi Bart. Paul. Castrensis, & alij communiter in d. l. seruitutes. Cæpola de seruit. urb. præ. cap. 19. colum. 3. Balbus de præscrip. 2. part. 4. partis princip. q. 1. Alex. consil. 69. lib. 5. num. 7. Cæpola in cons. ciuili. 11. col. penul. qui hanc esse Communem opinionem passim fatentur, & probatur in l. si certis annis. C. de pact. tradit etiam Felin. in cap. de quarta. de præscript. num. 41. Iason in l. qui in aliena. nu. 44. ff. de adquir. hæred. tex. insignis in l. 1. §. vlt. ff. de aqua pluuia arcen.

p. 147

Secundò animaduertendum est, hac in re duos tradi casus à Petro Iacob. in pract. tit. de serui. pec. de pręs. & Guidon. q. 573 quib. ius hoc pascendi decennio adquiratur. Primùs sanè vbi vsus hic decennio contingens præcesserit, patiente eo contra quem præscribitur, & recipiente mercedem aliquam in precium huius pastus pro quolibet animali, quolibet anno, vel mense, hic etenim actus simul cũcum patientia & vsu decennij, sufficit ad adquirendam hanc seruitutem. Secundò, idem erit, cùm intra decennium, quo vsus huius iuris institutus est, in iudicio controuerso pronunciatum à iudice extiterit, pignora capta ab eo, contra quem præscribitur, restituenda fore vsucapienti, aut proposita in iudicio à pascuorum domino querela aduersus vsucapientem & vtentem pascuis alienis, reus absolutus fuerit, his equidem sententijs saltem bis latis, ac simul decennij vsus operantur legitimālegitimam adquisitionem. Quamuis ipse satis dubitem, an in Praxi obtineri possit, vt in his tribus speciebus à frequentissima omnium sententia recedatur. Et tamen illud est adijciendum, seruitutem etiam discontinuam ex vero, & probato titulo, bona fide, & decem annis inter præsentes, ac viginti inter absentes optimo iure ad quiri, vt expressim adserunt Paul. Castren. in dicta l. seruitutes. Cæpola dicto c. 19. Balbus d. q. prima. col. 2. Felin. in d. c. de quarta. col. penul. Faber in dicto §. æquè. columna 5. ex l. vltima, in fine. C. de longi temp. præscript. l. si ego. §. primo. ff. de publici.

His verò, quæ de iure pascendi tempore adquisito adnotauimus, maximè congruit, quod scribit Panormitan. in capi. dilecti. numero 7. de arbitris. existimans, in his agris, quorum pascua pluribus ciuitatibus aut oppidis communia sunt, quosq́;quosque compascuos appellat Cicero in Topicis, communionem, & societatem istam dissoluendam fore, quoties horum agrorum pascua nōnon sufficiunt omnibus socijs, & necessaria sunt ad pascenda animalia eius oppidi, cuius dominio, limitibus, ac finibus cedunt & competunt. Quasi dominus præferendus sit imminente hac necessitate tex. optimus in l. venditor. in fine. ff. communia præd. huic Panormit. sententiæ suffragantur Doct. in dicto cap. dilecti. Isernia in constitu. Neapoli. Rubri. 37. libro 3. numero 2. Et ibi Afflict. numero 8. Idem Afflict. decisio. 290. Paul. Parisi. consil. 27. libro 1. numero 134. Rochus Curtius de consuetud. folio paruo. 46. colum. 2. quorum sensus idem significat, siue isti agri sint compascui ex præscriptione, siue ex pacto, siue alio quocunq, titulo. Loquuntur tamen hi Docto. in ea specie, vbi vnus ager est quo ad pascendi vsum, domino & alteri communis. Quòd si prædia, & territorium duarum vrbium, vel oppidorum, compascua & communia sint, quoad vsum pascendi vtirusq, oppidi hominibus, & petatur huius societatis, & communionis dissolutio ex Panormit. opinione, probandum erit, hunc promiscuum pascendi vsum non sufficere animalibus illius oppidi, qui hanc dissolutionem petit, alioqui locus non erit huic petitioni.

Sed & quoties quis vel præscriptione, vel pacto, ius habet pascendi animalia in prædio alieno, non potest prædij dominus quidquam agere, quo liber hic vsus pascendi impediatur, sicuti nec dominus fundi seruientis potest ædificare in præiudicium seruitutis. l. si domus. ff. de seruit. vrb. prædio. l. si eo loco. ff. si serui. vendic. optimè Socin. consil. 105. & sequentib. libro 1. Et in hac specie de iure pascendi Aymon Sauilli. consil. 4. colum. 2. & alter Aymon in consuetud. Aruerniæ. folio 155. colum. 2. & Cæpol. in tractat. de seruit. rustic. præd. cap. de seruit. iur. pasc. nume. 18. & 26.

Sic rector ciuitatis, eiúsue decuriones minimè possunt præter morem iam vsu receptum, vel ex consensu omnium, aut ad publicam vtilitatem, vel ex Regia permissione pascua omnibus ciuibus communia, vel ad tempus, vel perpetuò inter dicere, nec ex eisdem agris partem aliquāaliquam certis claudere limitibus, & prohibere pascendi vsum, quod notat Bartol. in l. toties. §. primo. per text. ibi. ff. de pollicitat. Idem Bart. in l. ambitio. numero duodecimo. ff. decret. ab ordine faciend.

Cæterùm, vt ad tractatum de decimis, à quo di

12

*gressi fuimus, redeamus, si verum est, posse laicos eximi à iure soluendi decimas, vel præscriptione, vel consuetudine, iuxta ea quæ superiùs tradita fuêre, discutiendus erit sensus verborum, quæ diuus Thom. scripsit. 2. 2. quæst. 87. artic. 1. ad finem. & quodlibet. 6. art. 10. his equidem, & similiter laudabiliter ministri ecclesiæ decimas nōnon requirunt, vbi sine scandalo requiri non possent propter desuetudinem, vel aliquam aliam causam. Nec tamen sunt in statu damnationis, qui non soluunt in Iocis illis, in quibus ecclesia non petit, nisi fortè propter obstinationem animi, habentes voluntatem non soluendi, etiamsi ab eis peterentur. Hactenus Thom. addit ipse quodlib. 2. arti. 8. malè facere ecclesiarum rectores, si decimas exigunt à laicis in ea prouincia, vbi non est consuetudo eas dari, & sic vbi consuetudine obtentum est, decimas ministris ecclesiarum nōnon solui, cùm ea petitio maximam præberet scandalis & tumultibus occasionem. Ex his etenim ego colligo, diuum Thom. fateri, sacerdotes nec posse, nec debere decimas exigere, vbi vel præscriptione, vel consuetudine, earum solutio & exactio cessauerit. Quòd si ea consuetudo pręscriptióue potuerit obligationem soluendi decimas tollere, |

p. 148

non dubium est, nec tunc sacerdotibus eas exigentibus absq;absque vllo scandalo, necessariò soluendas esse. Sin autem consuetudine, aut præscriptione tolli non potuit obligatio ista ob particulare scandalum, non est omittenda decimarum exactio, tametsi ob generale periculum, vt schismati obuietur, laudabiliter omitti posset, vt scribit Alexand. Halensis 3. part. q. 51. membro. 6. artic. 1. Deinde si verè sunt laici decimarum debitores, non video quo pacto valeant excusari ab earum restitutione, ac subinde à peccato, ex eo quòd à sacerdotibus decimæ non petantur, nec enim ex hoc libera earum remissio deducitur, potissimum quia non sponte omittitur petitio, sed ne locus detur scandalo. Igitur non constant sibi ea, quæ Thom. scribit: nisi eius verba intellexerimus, præmissa consuetudine, quæ iure potuit obligationi decimarum derogare, nam tunc laici minimè tenentur decimas soluere sacerdotibus, etiam petentibus. Et quod Tho. sentit hanc consuetudinẽconsuetudinem nequaquam eximere laicos à decimarũdecimarum obligatione, vbi ecclesia eas petat, accipiendũaccipiendum est de petitione, quæ fiat à Rom. Pont. vel à concilio, sublata hac ipsa consuetudine aliqua iusta ratione, per sententiam, decretum, aut constitutionem ecclesiæ, sicuti intellexerunt eadẽeadem verba Floren. 2. par. tit. 4. c. 3. §. 6. & Syl. verb. 10. q. 4. versi. quantum ad 3. Hæc tamen consuetudinis derogatio ab ecclesia omittenda est, ab ipsoq́;ipsoque summo eius pastore ob scandalum euitandum, atq;atque ita sunt interpretanda, quæ à diuo Tho. hac de re scripta sunt. Sic dum ecclesia consuetudinẽconsuetudinem istāistam non reuocauerit, laici eam seruantes liberi sunt à peccato, ei verò obnoxij, si obstinato animo ita ea consuetudine vtuntur, vt parati sint decimarũdecimarum solutionẽsolutionem omittere, eamq́;eamque immunitatẽimmunitatem proteruè & contumaciter defendere, etiam prædicta consuetudine ab ecclesia reuocata.

Illud verò prætermittendum nōnon est, eam præscriptionem, qua adquisitum est ius percipiendi decimas intra alienam parochiam, ad noualia mi

13

*nimè extendi. text. insignis in cap. cùm contingat. de deci. siquidem præscriptio non procedit sine possessione, quę in noualibus nusquam cōtingitcontingit, & ideò in eis præscriptio obseruanda non est. optimus ad id textus in l. 1. §. si quis hoc interdicto. ff. de itine. actuq́;actuque priuat. vbi Bar. & Angel. ad idem l. qui fundum. §. 1. ff. de vsucap. pro empt. quam dicunt sing. esse Roma. Singul. 577. & Balbus de præscript. 2. part. princip. q. 2. Hoc tamen verum est, vbi nouale omninò distinctũdistinctum est ab his agris, qui coli consuetuêre, & è quibus præscribens decimas obtinuit. Nam si nouiter proscissus fuerit ager, ex quo Syluę cæduæ, glandium, fœni aut herbæ reditus percipiebantur, & horum decima portio vsucapienti soluta fuerit, etiam ad eum pertinebit frumẽtifrumenti nunc primum ab agro collecti decima. Hic etenim ager vsucapienti decimas reddere consueuit ex fructibus ab eo perceptis, vnde parùm refert fructus eius nunc mutari, secundũsecundum Panormit. in consi. 71. in 2. lib. & Paul. Pari. cōscons. 73. lib. 4. his accedit tex. in cap. commissum. & in cap. cùm in tua. de deci. vbi Panormita. Felin. in cap. auditis. nume. 9. de præscription. Balb. dict. q. 2. Nec oberit præmissis decisio tex. in c. ex parte. in 3. de deci. qua probatur, priuilegium de percipiendis decimis alicui concessum etiam noualia continere. Quia distinctum ius est in priuilegio concesso ecclesiasticis, quod ad noualia extenditur, seu noualia comprehendit, licet pręscriptio non sit ita benignè intelligenda. glo. & alij communiter, quemadmodum ibi testatur Panormit. in cap. cùm contingat. de deci. Priuilegium verò hac in re laicis concessum nequaquam seruandum erit in noualibus. c. tua. §. vlt. de deci. Regia l. 23. tit. 21. part. 1. Sed profectò magis consonum iuribus apparet, priuilegium de decimis percipiendis, etiam clericis concessum ad ipsas noualium decimas minimè extendi, cùm ea decisio, quæ CōmunemCommunem opinionem probare videtur in d. cap. ex parte. specialem rationem habeat, quippe quæ meminerit priuilegij concessi his, quibus iure communi, & ordinario decimæ competunt, licet ab eis ius eas percipiendi, præscriptione iurève speciali sublatum sit: quod quidem priuilegium fauorabilem causam habet, & ideo ita largè accipitur, vt & noualia includat. ex gloss. egregia in capitu. statutum. de præbend in 6. cuius alibi mentionem fecimus, atque ita in specie à communi sententia discedit Fortun. in §. & quid si tantum. ff. de lib. & posth. colum. 77. cui suffragatur tex. in cap. 2. §. 1. de deci. in 6. Vbi & initio capitis expressum est, non satis esse, quod quis habeat priuilegium percipiendi decimas intra alterius confinia, vt percipere possit noualium decimas: nisi & quo ad noualia priuilegium speciale fuerit adsequutus: Quin & hoc ipsum de percipiendis noualium decimis erit strictè interpretandum sicuti ibidem cautum est, & prætereà priuilegia, cùm ex his alteri fit præ iudicium, restringenda sunt ad hunc sanè modum, vt attentis, & maturè perpensis verbis & mente concedentis, in eo accipiantur sensu, qui minus alterius iuribus lædat. text. in regu. ea quæ. de regul. iur. in 6. cap. cùm olim. & ibi Docto. de consuetu. cap. penul. vbi gloss. & Abb. & idem Abb. in cap. quia circa. de priuileg. glos. in l. vlti. §. in computatione. C. de iure delib. gloss. & Abb. cap. cùm olim. in 1. de priuileg. Alexand. consi. 229. columna 6. & 7. libro 2. Deci. consil. 113. Felinus & Deci. in cap. super eo. de offi. deleg. Deci. in cap. quæ in ecclesiarum. de constitut. numero 26. & consil. 520. columna 1. Ia|

p. 149

son in l. quo minus. ff. de flumini. Felinus in capit. 1. numero 4. de rescript. Idem in cap. causam quæ. numero 10. eodem titulo. Selua. de benefic. 3. parte. quæstione 13. Abb. in cap. in his. de priuileg. Gozadi. consil. 14. numero 18. à quibus plura ad id iura inducentibus præmissa deducitur resolutio, quæ maximè probat Fortuni. sententiam.

Ad id idem consideranda est decisio text. in dict.

14

*cap. penulti. de priuileg. ex qua priuilegium alicui concessum, quo is eximitur à solutione decimarum ex fructibus noualium, intelligendum est de his noualibus, in quibus alter non habet tempore dati priuilegij, quasi possessionem iuris percipiendi decimas, & hoc, ne illi fiat præiudicium præter concedentis hanc immunitatem intentionem, quo fit, vt idem sit dicendum, vbi noualia essent tempore datæ immunitatis proscissa, & ex eis debitæ fuissent decimæ alteri, secundum Panormita. hoc ex communi omnium sententia adserentem in dicto c. penult. ac tandem, si eidem Panorm. credimus, præfatum priuilegium erit intelligendum in his noualibus, quæ post ipsius dationem proscissa fuerint, non in his, quæ iam tempore datæ immunitatis proscissa fuerant, cùm statim facta proscissione, & ipsis agris cultis sit acquisitum maximum ius, quo ad decimas percipiendas his, quibus idem ius alioqui cōpetebatcompetebat. Et ideò non est voluntatis Romani Pontificis, eis præiudicare, nisi id apertè constiterit.

Qua ratione conciliari, ni fallor, possunt duę sanè repugnantes sententiæ, vna quidem eorum, qui constanter adseuerant, prædictam Decretalem constitutionem etiam procedere in priuilegio immunitatis á solutione decimarum ex agris antiquitus cultis, & coli solitis, vt id priuilegium accipiatur & intelligatur absque præiudicio eorum, qui sunt in quasi possessione percipiendi ex eisdem agris, & eorum fructibus decimas, quasi Pontifex summus noluerit eis præiudicare. Quod ita esse existimârunt Innocent. & Cardin. in dicto capi. penulti. Oldrad. consi. 268. Feli. in cap. causam quæ. de rescript. nume. 11. Et Catellianus Cotta in vltimis memoralibus. dictione, Priuilegia. Altera Boatini & Abba. in dicto capitulo penultimo, quibus accedit eleganter Decius consilio 113. Hi etenim contrarium expressim profitentur, censentes, priuilegium immunitatis à solutione decimarum ex agris antiquitus cultis, ac iam proscissis, esse obseruandum etiam in his agris, è quibus decimas alij percipiebant, idq́;idque ius tempore dati priuilegij quasi possidebant. Nam huius difficultatis propria & vera dissolutio pendet à verisimili, & præsumpta mente concedentis hoc priuilegium. Atque ideò si possessio est penes eum, ad quem iure communi spectat, nec alibi potest ea immunitas effectum sortiri, opinio Panormitan indubio admittenda est, cùm huius possessionis scientiam præsumatur concedenti satis notam esse, cap. 1. de constit. in 6. & ei derogare voluisse, Quod secus erit, vbi ea immunitas potest effectum habere extra res illas iure communi possessas, quibus & earum possessioni non est pręsumendum principem derogare voluisse. Sic sanè vbi possessio iuris percipiendi decimas est apud eum, cui iure communi & ordinario minimè competebat, licet priuilegio, consuetudine; aut præscriptione alioqui ei quæsita sit, omninò locum sibi vendicat Innocentij, Cardina. & aliorum sententia. Cùm priuilegium simpliciter concessum de decimis, ex agris etiam antiquitus cultis non soluendis, vllo pacto non præiudicet his, quibus præter ius commune competit quasi possessio percipiendi decimas, ex eo, quòd huius quasi possessionis summus Pontifex ignarus est, nec eius mentionem in priuilegio fecerit, & ideò eam tollere non præsumitur, quod ex his, quæ in dicto capitulo penultimo scribit Panormitan. colligi diligenter poterit.

p. 150

CAPVT XVIII.

DVO traduntur iure Cæsarum affinia remedia, quibus consultum est illis, qui vel aliorum diffamatione iactantiáve passim infestantur, vel timent actionibus non oportunè mi peti: eo sanè tempore, quo legitimis defensionibus varijs casibus fuerint frustrati. Primum est ex l. diffamari. C. de inge. & manu. Alterum ex l. si contendat. ff. de fideiussor.

Nam vt primum examinemus, erit diligenter adnotandum, id auxilium diffamatis competere, in eum effectum, vt à iudice cogantur diffamantes intra certum diem actionem vel ius quod habent, in iudicium deducere, adiecta comminatione: & ea postmodum exequutioni tradita, perpetui silentij imponenda, ni intra præfinitum diem egerint. text. singu. in dicta l. diffamari. vbi hoc expressim adnotârunt Albericus, Saly. Fulgo. & Bal. num. 16. Innocent. colum. 1. cui cæteri accessêre in capit. conquerente. de offic. ordin. Antoni. & Feli. num. 16. in cap. accepimus. de fide instrumen. Rota Antiqua. 305. Angel. Areti. Inst. de except. in princip. num. 23. Hanc siquidem formulam præ oculis iudices habêre debent, quoties iusta causa id postulauerit: Decernere sanè tenentur in hunc modum interloquuti, vt intra certum diem agat quis actione sibi competenti, hoc adiecto, eum alioqui non esse audiendum, eiq́ue perpetuum silentium imponi, quod etiam probatur in capit. vlti. qui matri. accusa. possunt. vbi gloss. cap. accepimus, de fide instrumen. gloss. optima, ac communiter recepta in l. 1. C. vt nemo inuit. agere. vel accusa. cogatur. Quibus accedit, quòd si iudex aliqua iusta ratione motus præceperit in

1

*iudicio instrumentum quoddam exhiberi, eius verò possessor obedire noluerit, poterit interloquendo pronunciare, nullam fidem exhibendāexhibendam fore ei instrumento, si quando ab eo contumace fuerit in iudicio productum. l. vt C. de fide instrumen. Barto. in l. 1. §. edenda. ff. de edendo. Innocent. Panorm. & alij in cap. G. perpetuus. de fide instrumen. columna penulti. Bart. Ang. Saly. Alex. Iason in l. 3. col. 3. C. de edendo. Deci. in cap. 1. de probat. columna penult. idem in cap. cùm in ecclesia. de appel. Ancha. in cle. 1. §. cæterùm. ad fin. de vsur. Et licet Innoc. aliqua ex parte diuersam ab hac proposuerit sententiam: frequentissimè tamen ab eo propter similitudinem rationis isthæc conclusio deducitur. Sunt item aliæ iuris vtriusque decisiones, quibus suaderi potest id, quod in dicta l. diffamari. decisum est: quemadmodum Accursius ibi scripsit: & prætereà idem comprobatur in l. si ea. vbi glos. C. de his, qui accusa. non poss. & l. Titia. ff. de accusat.

Verùm ad hoc, vt perpetuum silentium indicatur

2

*diffamanti, oportet binam admonitionem à iudice præmitti. Angel. in authen. de hæredibus & falci. §. si quis autem. collat. 1. Alexan. consil. 108. libro 1. ad finem. idem Angel. per tex. ibi in authen. de ecclesiast. tit. §. si quis autem pro redemptione. Cæpola cautela 110. Ange. Aretin. in princip. institut. de exceptionibus. nume. 23. Matthæ. Afflict. decis. Neapolitan. 264. dicens, hoc ipsum seruari in illius regni prætorio. idem Iason tenet in l. 2. columna 3. C. de edendo. dubius tamen, cùm ea, quæ pro Angelo adducuntur, quibusdam specialibus casibus, non in vniuersum intelligenda sint. Quam ob rem vnicam tantum admonitionem sufficere aduersus Angelum existimant Roma. licet dubitet in in l. quandiu. in 3. numero 12. ff. de adquire. hæred. Alex. in l. vlti. columna 1. ff. de ferijs. Felin. in dict. capit. accepimus. numero 6. Sat enim est, fieri solennem comminationem silentij imponendi, vnica tantum monitione præmissa, quæ quidem opinio apud nos frequentissimè in praxi recipitur: nam vnica, eademq́ue peremptoria monitio sufficit.

Illud sanè non est prætermittendum, iniquissimè agere iudicem, qui hanc monitionem, comminationemq́ue indixerit futuro actori, nisi prius saltem summariè de diffamatione constiterit: quemadmodum scribunt Bartol. in d. l. Titia. ad fin. Angel Aretin. d. numero vigesimotertio, & Alexand. d. consil. 108. columna vlti. & meritò, cùm isthæc diffamatio sit huius iudicij fundamentum, sine quo reus friuolè nimis hoc remedio vtitur, sicuti in ea l. diffamari. satis expressum est. Sed sæpissimè iudicium hoc tractatur omissa hac diffamationis cognitione, ex eo quòd futurus actor simpliciter citatus actionem quam habet, in iudicium deducit, eàque examinatur principaliter vtrinq;vtrinque, & ideò tunc nihil ad rem attinet summaria de diffamatione cognitio, quam etiāetiam effugiunt, qui simul cum hoc auxilio etiam vtuntur remedio

3

*l. si. contendat. quod distinctam rationem habet. Nam ex l. diffamari, hoc agitur, vt pronuntietur nullum ius diffamanti competere aduersum diffamatum: & id nisi præmissa diffamatione tractari non potest, vt eleganter notant Innocen. in cap. Abbate. de verbo. significat. Rota Antiqua. 305. Paulus Castrensis in d. l. si contendat. Barto. Socin. consi. 94. colum penult. lib. 3. Alexand. in l. si finita. §. eleganter. nu. 26. ff. de damno infect. ex quibus duo colliguntur. Primum quidem, mè etiam alicuius rei possessorẽpossessorem regulariter nōnon posse à iudice petere, vt cogat Titium super eadẽeadem re intra certum terminum agere: vel declaret ei nullum ad eam rem ius competere, quia nemo inuitus agere cogẽduscogendus est, nisi diffamatio pręcesserit. Secũ| p. 151dumSecundum, quod ab eisdem communiter receptũreceptum est, ad l. si contendat, pertinet: scilicet, posse quem petere à iudice, vt pronunciet sibi exceptionem aduersus Titium competere, séque liberum esse ab ea actione, quæ in ipsum Titio competierat, aut competere aliquo modo videtur. quod probatur in dicta l. si contendat. vbi glos. communi omnium consensu probata idem adserit: cui similis est in l. Aurehus. §. centum. ff. de liber. legatis. cuius meminêre Panormit. in capitu. si quis contra. columna secunda de for. competen. & Roma. consi. 90. & consi. 412. notat Bartholo. in dicto. §. eleganter. Felin. in dicto capitul. si quis contra. columna prima. text. optimus in l. si pater. C. qui bonis ced. poss. & ibi Bartholome. ac Felin. rursum in capit. significauit. de testib. numero 5. text. & ibi gloss. in l. vltima. C. de vsur. pupi. quorum opinio Communis est secundum So. dict. consi. 94. lib. 3 col. 1. tametsi non desint. qui contrarium tenêre tentauerint. Nec ad hoc proponendum, tractandùmue in iudicio, diffamatio requiritur, igitur discrimen maximum apparet inter ea, quæ ex d. l. diffamari. & l. si contendat. passim deducuntur. Quin & vsu aduocatorum obtentum est, hæc duo remedia simul misceri ad faciliorem causæ, & litis expeditionem.

Erit tamen operæ pretium inuestigare, quis iudex erit adeundus, vbi hæc remedia in iudici

4

*um deducantur, an iudex ipsius diffamantis, contra quem hæc auxilia iure proponuntur, an ipsius diffamati, qui verè reus est, licet primum ad iudicium alterum prouocauerit? Et quibusdam visum est, hanc controuersiam tractandam esse coram eo iudice, qui competens esset, si actione vsus diffamator velit diffamatum conuenire cùm attenta origine, & naturali ipsius causæ conditione, & is, qui modò lirem incipit, vere reus sit, & ideò eius iudex adiri poterit, tametsi actor non sit illius iurisdictioni subditus, argumento adsumpto à iurisconsulto in leg. qui habebat. ff. de tutel. Nam & Bartol. cui cæteri consentiunt, adnotauit in l. libertus. ff. de in ius vocando. in hac causa verè reum esse, qui alterum ad iudicium prouocat, per tex. ibi probantem, posse libertum sine veniæ petitione postulare à iudice, vt ingenuus pronuncietur: aut offerre huius liberi status aduersus patronum legitimam defensionem. Igitur si venia necessaria non est, apparet manifestè, hunc libertum verum actorem non esse. Sed nec tex. ibi nec Bartol. decisio huic opinioni suffragantur, textus inquam, quia nōnon tractat speciem istam, vbi libertus vtitur remedio l. diffamari. cùm ibi libertus esset iam à patrono prouocante in ius vocatus. Deinde Barto. licet existimet vtentem remedio l. diffamari. quo ad reliqua vere reum esse, tamen apertè asseuerat, quo ad primam petitionẽpetitionem actorem esse, & ideo oportêre, vt tunc libertus veniam petat, quod cæteri Doct. sequuntur, maximè Paul. Castr.

5

*ex hoc scribens, excommunicatum proponentem in iudicio auxilium. leg. diffamari. exceptione excommunicationis repellendum esse, idem ibi probat Alexan. post Anton. & Abb. in capitul. intelleximus. de iudic. vbi Felin. nume. 9. & Deci. nume. 14. eandem opinionem veram esse censent. Imò idem erit, si excommunicatus vtatur beneficio l. si contendat, nam cùm & tunc non sit reus necessarius, ac potius prouocet alium ad iudicium, admittendus non est, secundum Abb. Imol. Felin. & Deci. in capitu. cùm inter. in fine de except. eundem Felin. in d. capit. intelleximus. nume. 7. licet in hoc vltimo Anton. in dicto. cap. cùm inter. & in vtroq;vtroque IoāIoan. Ananias in cap. dura de crimi. fals. nume. 5. contrarium tenuerint. Non ergo adducitur commodè in huius prioris opinionis fauorem, id quod Bartol. notauit in dicta l. libertus.

Obiter tamen erit considerandum, non tantùm in foro ecclesiastico, sed etiam in seculari exceptionem excommunicationis maioris actorem à iudicio excludere. tex in capit. decernimus. de senten. ex communica. in 6. Bald. in capi. exceptionem. de exceptio. tex in cap. in princip. hic finitur lex. in feudis. gloss. in capitu. pia, de exceptio. in 6. versic. opponat. & versic. ecclesiasticis notant Feli. in capit. vlti. nume. 10. de exceptioni. Ias. in l. prima. argu. gloss. ibidem. C. de iuris, & fact. ignor. Regia l. 4. tit. 10. lib. 2. fori. l. 176. styli. Quin imò & si lex secularis in contrarium fieret, minimè valeret, vt scribit Ioannes Baptista de sancto Seuerino in l. omnes populi. col. 39. ff. de iusti. & iure. In Gallia sanè moribus, & iudiciali, ac forensi stylo inductum est, vt huius exceptionis ratione nemo ab agendo repellatur, teste Fabro in. §. vlti. Inst. de curatorib. & Iohanne Rupellano libro 1. Forens. institut. capitu. 35. qui hoc mirum esse censet, Gallis religiosissimè Christi fidem colentibus, cùm eis deorum gentilium veterem illam colluuiem venerantibus isthęc exceptio maximam vim haberet. De his siquidem Iulius Cæsar lib. 6. de bello Gallico hæc verba subdit. Si quis autem priuatus, aut publicus eorum decreto non steterit, sacrificijs inter dicunt. Hæc pœna apud eos est grauissima. Quibus ita est interdictum, ij numero impiorum, ac sceleratorum habentur, ij omnes decedunt, ad itum sermonèmque defugiunt, ne quid ex contagione incommodi accipiant, neque his petentibus ius redditur, neque honos vllus communicatur. hactenus Cæsar. Apud Hispanos etiam videmus, passim à iudicibus secularibus non obstante exceptione excommunicationis actorem ad agendum admitti. Adducitur, his omissis, |

p. 152

Secundo loco ad probationem huius sententiæ quod Bartol. notat in l. in criminali. C. de iurisdict. omnium iudicum. immerito tamen. Nam is tantum adserit reum vtentem remedio l. diffamari. vel l. si contendat. debere actorem conuenire coram iudice competenti. Nec tamen aperit, an si iudex competens ipse, coram quo reus esset conueniendus, an is, cui actor subditus est. Et ideo tertio pro hac parte consideratur quod idem Bar. resoluit in l. si societatem. §. arbitrorum ff. pro socio. nume. 19. dicens, condemnatum ab arbitris volentem reductionem ad boni viri arbitrium petere, hoc ipsum petere debere à iudice qui de ea causa ordinario iure cogniturus esset, si compromissum non fuisset. idẽidem Abb. & Doct. in cap. exposita. de arbitr. per tex. ibi. idem Abb. in cap. Quintauallis. de iureiur. num. 39. Socin. consi. 18. num. 31. lib. 1. Frede. Senensis consi. 285. Lanfran. de arbitr. parte vlt. q. 19. Carol. Ruinus consil. 7. lib. 4. Marcus Anto. Blancus de compromis. q. 10. nume. 13. Alex. in consil. 131. lib. 2. dicens, hanc opinionem Communem esse: & ibi Carol. Moli. in additionibus testatur, eam in praxi receptam esse. licet Rom. consil. 265. & Matth. Afflict. decis. 51. tenuerint, hanc causam reductionis tractandam esse corācoram superiori ipsius arbitratoris, qui sententiam tulit. Quartò ad idem facit tex. in l. cùm hi. §. transactiones. ff. de transactio. vbi transactio super alimentis recipere debet authoritatem ab eo iudice, qui causam principalem tractat. Quintò idem probatur ea ratione, quòd absolutio à iuramento in contractu vsurario præstito peti poterit ab episcopo, qui superior ipsius iurantis est, secundum Calderi. consil. 1. de offic. ordi. & consi. 6. de iureiur. Abb. in capi. si quis contra. col. 2. de foro competen. Lapum allegat. x. licet Felin. aliquantum dubitauerit in cap. 1. col. vlti. de iureiur. non animaduertens, eum episcopum absoluere posse, qui esset iudex competens super ipsius contractus executione. Ex quibus apparet agentem ex l. diffamari. vel ex l. si contendat. adire posse eum iudicem, coram quo ipse per actorem esset conueniendus: quod in hac specie expressim adserunt Antoni. col. vlti. & in cap. si clericus. Maria. Soci. in cap. cùm sit generale. 2. col. Panormit. in dict. cap. si quis contra clericũcum 2. col. de foro competen. Alexan. consil. 103. libro 5. Roman. consil. 412. Barth. Socin. consil. 94 lib. 3. Abb. in capit. ex parte. nume. 5. de restitutione spoliato. Bar. in dict. cap. si quis contra, nume. 6. decisio. Neapolitana in nouis Anto. Capitij. 18. ex quo & Alexand. in dicto consil. 103. constat hoc adeò verum esse, vt hac ratione possit etiam episcopus ad iudicem laicum trahi: atque ita ex præmissis opinor hanc sententiam magis Communem esse. Et si contrarium, nempe vtentem remedio l. diffamari. vel l. si contentat. debere sequi forum alterius. cùm in hoc verè sit actor, tenuerunt Paulus Castrensis in dicta l. in criminali. numero 3. & Matthæ. Afflict. decisio 268. dicens, ita decisum fuisse in Regio Neapolitano Prætorio.

Cæterùm hac in quæstione superest egregia du

6

*bitatio, quid dicendum sit: vbi diffamatus vel reus, agens auxilio l. si contendat. habet duos iudices. Nam vt vulgò receptum est, licet actor sequi debeat forum rei, si tamen ipse reus iure communi non iure speciali habeat duos iudices, poterit actor ex his, quem maluerit, eligere ad actionem prosequendam. textus. & ibi omnes in l. vlti. C. de iurisdict. omnium iudic. & in l. cum clericis. vbi Baldus. numero. 1. C. de episcopis & cleri. glos. & Doct. in l. vlti. C. vbi in rem actio. text. in capitu. cum sit generale. & glos. in capitu. dilecti de foro compet. glossa. in capitul. statutum. §. cùm verò de re scription. in 6. ad finem. Roma. consil. 412. Matthæ. Afflict. decis. 257. Quòd si reus proponat in iudicio coram iudice ab eo electo remedium ex l. diffamari. vel ex l. si contendat. poterit equidem actor ex supradictis petere, causam istam ad alterum rei iudicem remitti, eò, quòd ipsum elegerit: sicuti ad quæstionem eleganter respondit Barto. Socinus, consilio 94. libro 3. motus sanè pluribus rationibus, & maximè ex eo, quod reus prouocans actorem ad iudicium, adire debet, & potest eum iudicem, quem aditurus esset actor, si is primum actione non egisset: sed actor non egisset coram iudice per reum electo, imò coram altero, quem modo actor eligit: Igitur ad electum ab actore causa est remittenda: deinde actore comparante in iudicio, reus, qui prouocauerat, verè partes rei agit: & in omnibus vti reus iudicandus est. probatur in capitu. in præsentia de probatio. & per Bartho. in d. l. libertus. ff. de in ius vocand. ergo actor iudicis electionem habet, etiam si reus coram vno ex proprijs iudicibus actorem in iudicium vocauerit: idem probat Maria. Soci. in cap. proposuisti. de foro compet. nu. 26. hoc intelligens, vbi de ipsa principali causa, actione inquam & exceptionibus tractandum est: nam si de eo solum ageretur, vt actori certum tempus statueretur, intra quod actionem proponeret, perpetui silentij comminatione in dicta, iudex à reo electus competens ad id & idoneus esset, quòd manifestam rationem habet, & ideò probatissimi iuris est.

Præter hæc est aduertendum, decisionem dictæ l.

7

*diffamari. seruandam esse in criminalibus, sicuti probatur in l. si ea. C. qui accusa. non possunt notant Barthol. & alij communiter in l. Titia. ff. de accusat. idem Bartol. in l. Papinianus. §. si quis post rem. ff. de inoffic. testa. Oldrad. con|

p. 153

sil. 3. Antonius Abb. Anania, & Aretin. in cap. licet de accusatio. vbi tex. non parum ad hoc facere videtur. Hanc tamen opinionem video non omninò in praxi admissam esse, siquidem etiam accusatore non probante minimè imponitur perpetuum silentium in criminalibus controuersijs: Sed tantùm absoluitur accusatus ab obseruatione iudicij, quemadmodum dixi cap. 1. huius operis, nume. 8. & fortassis illud obtinet, postquàm accusator accusationem fuerit in iudicio prosecutus: quasi secus sit dicendum, vbi admonitus à iudice, accusare omisit: tunc etenim iuxta dictam l. si ea. silentium ei perpetuum indicetur.

Quin & illud est obseruandum ex decisionibus,

8

*l. diffamari. & l. si contendat. vocatum ad primogenium, timentem à possessore alienationem faciendam esse bonorum eorum, quæ sub primogenij vinculo continentur: vel si possessor ipse iactet assiduè, bona illa esse libera, nulliq;nullique restitutioni subiecta, posse officium iudicis postulare, & præfatis beneficijs vti in iudicio, vt bona prædicta per sententiam pronuncientur primogenio subdita, idq́ue primogenium post obitum possessoris ad eum pertinere: quod in hac specie docet Rodericus Xuares allegat. 4. conducunt ad idem l. si pater. C. qui bonis ced. poss. l. si finita. §. eleganter. & ibi glo. ff. de damno infect. leg. si duo patroni. in principi. iuncta gloss. ff. de iureiur.

Et erit satis, vt sit locus remedio l. diffamari. diffamationem extraiudicialem esse, nec est necessariũnecessarium, iactationem istam in iudicio, vel apud ipsa forensia tribunalia contingere, sic etenim probatur in d. l. diffamari. & notant Panormit & alij frequentissimè in d. cap. conque. de off. ordi. hoc ex eodem capite colligentes.

CAPVT XIX.

SI QVIS donationem extraneo, etiam liberto fecerit, & posteà ei nascantur filij, donatio in totum reuocatur l. si vnquam C. de reuo. donationi. l. 8. titu. 4. par. 5. quòd

1

* si pater donauerit filio, quem vnicũvnicum habebat, natis postmodum ei filijs donatio reuocatur, vsque ad legitimam bonorum portionem, filiis postea natis competentem l. si totas C. de inoffic. donat. quam ita interpretantur Bartholo. Angel, & alij. ibi Bartholom. idem, Alberi. Baldus Imol. & Paul. Cast. in l. Titia Seio. §. Imperator. ff. de legat. 2. Iohann. Andre. Anto. Abba. & Imol. in capitu. vltimo de donationi. Angel. & Saly. in dicta l. si vnquam. Alex. consil. 142. lib. 2. numer. 9. quorum opinio Communis est secundum Corneum consil. 11. col. vlti. lib. 3. Tiraquel. in dicta l. si. vnquam. verbo. libertis. numero 60. & sequentibus. Ripam ibi. quæst. 47. tametsi ipse, cui non omninò aduersatur Tiraquellus, aduersus hanc communem conetur defendere, etiam in totum reuocari donationem filio factam aliorum filiorum natiuitate. Sed quia ad l. si totas. difficilimè responderi poterit, communis sententia recipienda est, & quo ad huius regni constitutiones vlteriùs examinanda, siquidem pater potest quemlibet ex filijs quinta & Tertia bonorum partibus præ cæteris meliorare. Qua ratione si donatio facta fuerit à patre filio, quæ eius legitimam portionem excesserit, ipse filius censetur ea ex parte donationis, quæ præter legitimum subsidium Quintæ & Tertiæ bonorum partibus æquiualet, omninò melioratus. Regia Taurina l. 62.

An igitur isthæc donatio filio, quem vnicum pater habebat, facta, reuocetur aliorum filiorum |

p. 154

2

*natiuitate, quo ad legitimam portionem filijs posteà natis debitam, ex bonis patris non facta Quintæ nec Tertiæ partis deductione, an quo ad legitimam tantùm eorum bonorum quæ deductis Quinta & Tertia partibus supersit, dubium est. Et videtur donationem hanc reuocari quo ad aliorum filiorum legitimam, nulla facta quintæ nec tertię partis deductione: ex eo, quod forsan pater hanc donationem minimè fecisset vnico filio, quẽquem tunc habebat, si cogitasset, existimassètve alios filios sibi nascituros: vt probatur in dicta l. si vnquam. Quin inter liberos seruasset æqualitatem, l. illud. C. de collat. l. vlt. C. commu. vtri. iudi. l. quæsitum. §. sed & ipse. ff. de fundo instr. Et præterea cùm præmittamus, donationem filio, quem pater vnicum habebat, factam fuisse, videbitur quibusdam eam iure meliorationis minimè valuisse: nam, vt quidam existimârunt, melioratio fieri non potest filio, quem pater vnicum habet, exeo quòd melioratio electio est, vt probatur in l. 9. titul. 5. libr. 3. Fori. l. 18. cum sequenti

3

*bus Tauri. electio verò in vno minimè datur, sed in pluribus saltem, vt propria sit. glos. in l. si possessor. §. 2. ff. de petitione hæreditatis. & probatur in rubri. de electione. & ff. de optio. legat. deinde optimus est text. in princip. Insti. de assignat. libert. iuncta glos. in verbo. plures. vbi pater habens plures filios poterit vni libertum adsignare. dixit ergo text. hoc licêre patri habenti plures liberos, quia si vnum tantùm haberet, non posset pater alteri, quàm illi libertum adsignare, & ideò in patre habente vnum filium, non est necessaria liberti adsignatio: vt inquit Accursi. ibidem: & eadem ratione nec iure regio congruit melioratio patri vnicum tantum habenti filium. Ad idem facit text. cum glos. in l. in fidei commissariam. §. si legatum. ff. ad Trebell. vbi prælegatum non cadit in vnicum tantùm hæredem: nec dici posset prælegatum: sed perceptio iuris hæredis, & ratione hæreditatis, sic melioratio in vnicum filium collata non est vera melioratio, sed perceptio iure legitimæ quantùm ad Tertium attinet. His etiam accedit, quòd melioratio nil aliud dictat, quàm quod meliorato præ cæteris sibi æqualibus gratia fiat, at si vnicus est filius, huic debetur tertia bonorum simul cum toto patrimonio pro legitima, excepta quinta bonorum parte, igitur nulla ei gratia fit: & ideo nec melioratio dici potest. Quod vlterius probatur, quia respectu extraneorum, totum patrimonium parentum excepta quinta parte filijs iure portionis legitimæ debetur, quamuis respectu ipsorum filiorum Quinta simul & Tertia partes excipiantur à legitimo subsidio, sed vnico existente filio reliqui extranei sunt: frustra igitur de melioratione tractatur. Atque ita ipse opinor, non posse aptari meliorationem, nec etiam si fiat, effectũeffectum meliorationis habere quo ad Tertiam bonorum partem, vbi vnicum tantùm filium parentes habent. Quo fit, vt nec in fauorem descendentium hic vnicus filius quo ad Tertiam bonorum partem grauari possit, sicut nec quo ad legitimam: licet hoc grauamen admittendum esset, si isthæc melioratio verè nomen & iura meliorationis haberet. l. 27. Tauri. vbi Ioan. Lupi. numero 23. hoc in specie probat. Quòd si donatio vnico filio facta non habet vim meliorationis, consequitur, reuocari aliorum filiorum natiuitate quo ad integram eorum portionem legitimam ex toto patrimonio deducendam.

Obiter tamen suboritur difficultas, an existente dicta lege Regia, possit auus meliorare vnum ex

4

*pluribus nepotibus, genitis ab vno & eodem patre, quem unicum filium is habebat. Nam prope modum iniuria fit filio vnigenito, si eius pater, quod ei debitum est ratione legitimæ, vni ex nepotibus contulerit. Qua in re est considerandum, olim in hoc regno controuersum fuisse, priùs qùam Taurinæ constitutiones sancirentur, an nepos posset ab auo meliorari viuente eius patre. Didacus etenim à Segura in l. cohæredi. §. cùm filiæ. numero 29. versicu. prædicta ergo. ff. de vulga. scripsit, hanc meliorationem fieri non posse: cùm pater præcedat eius filium & sic nepotem aui meliorantis: nec habebat nepos hic viuente patre ius succedendi necessario ipsi auo, nec obtineat primum locum suitatis. Regia verò & Fori lex meliorationem hanc fieri permittat, filijs vel nepotibus habentibus ius succedendi. Eandem opinionem testatur pluries ante Tauri constitutiones à iudicibus receptam fuisse Ioann. Lup. in l. 18. Tauri. Contrarium tamen etiam eo tempore veriùs apparet, ea ratione, quòd in his regnis inter descendentes omnia bona parentis constituunt legitimam ac debitam portionem exceptis Quinta & Tertia partibus: quamuis quo ad extraneos, omnia bona, excepta Quinta parte, vt legitimum subsidium filijs debeantur. Et ideò quo ad extraneos pater solum potest quintam bonorum partem distribuere, quo ad descendentes verò quintam & tertiam, quemadmodum constat ex huius Regni sanctionibus. Sic etiam respectu descendentium non est nec censetur legitima Quinta nec Tertia bonorum pars, in qua melioratio fit, vt notat Ioann. Lupi. in lege Tauri. 27. & pater, quia si legitima foret, non posset melioratus grauari etiam in descendentium fauorem le quoniam in prioribus. C. de inoffic. testamẽtestamen. Quam ob rem isthæc vltima sententia verior est, cui non oberit Fori le. 9. titu. 5. lib. 3. Quippe quæ in duas diuiditur partes. Quarum prior prohibet, ha|

p. 155

bentem filios, aut nepotes, qui ius habeant succedendi, alteri legare, nec dare ex bonis proprijs aliquid pręter quintam bonorum partem. Posterior verò permittit cuilibet, quem voluerit ex filijs aut nepotibus, quo ad tertiam partem, meliorare. ecce quod in posteriori parte non exigitur, nepotem cui melioratio fit, habere primum in successione locum: licet hoc exegerit dicta lex in priori parte & sanè iustissimè. Vnde non poterit inde sumi efficax argumentatio aduersus opinionem, quam veram esse diximus: & quæ vti verior ex iure veteri probata fuit à Regina Ioanna Caroli Cæsaris matre, Taurina constitutione decimaoctaua. Ex quibus deducitur, eandem constitutionem non esse noui iuris sanctionem, sed veteris veram & iustam interpretationẽinterpretationem, quod de omnibus Taurinis legibus expressim decreuit edicto generali eadem Catholica Regina anno Millesimo quingentesimo vndecimo, Regijs iudicibus præcipiens, vt in controuersis, motis post Taurinarum legum promulgationem tunc pendentibus, vel postmodum in iudicium deducendis, ratione tamen alicuius dispositionis, quæ dictam publicationem præcesserit, ius omninò dicerent ex eisdẽeisdem Taurinis sanctionibꝰsanctionibus.

Poterit tamen quis dicere, hanc sententiam veram, & lege probatam esse, vbi auus habeat plures nepotes ex pluribus filijs: nam ex melioratione cuilibet ex his nepotibus facta, eius pater nullum grauamen iure sentire potest, cùm eadem melioratio posset alteri fratri & filio meliorantis vel eius nepotibus ex altero filio fieri. Sed vbi vnicus tantùm est filius, qui plures itidem genuit eius patri nepotes, iniuria ei fieri videtur, cùm ex eo patrimonio, quod sibi debetur, eo inuito detur portio ei forsan, cui ipse non daret, & qui non est ei omninò gratus. Et nihilominus opinor etiam hanc meliorationem ab auo fieri iustè posse, attentis præcedentis quæstionis & decisionis rationibus: ex quibus nullum grauamen huic filio fit: quia respectu descendentium, etiam ab eo non constat legitimum eius subsidium ex omnibus bonis parentis, imò potest tertia bonorum pars præter quintam excipi, vt alicui ex descendentibus prælegetur, sic me herclè vidi semel per sententiāsententiam in hoc Regio prætorio decisum fuisse, & tandem legisse memor sum hanc opinionem apud CifontanũCifontanum, dictæ l. Tauri. 18. interpretẽinterpretem.

Cæterùm ad institutum regrediens, colligere non incommodè possum, perpensis dictis rationibus, meliorationem aut donationem factam filio, quem tunc pater vnicum habebat, reuocari aliorum filiorum natiuitate, quo ad eorum legitimam portionem, deducendam ex integro parentis patrimonio, excepta quinta bonorum parte. Contrariam profectò sententiāsententiam iure probatissimam esse censeo, liberè asseuerans, præfatam meliorationẽmeliorationem, aut donationẽdonationem simpliciter factam tacito meliorationis titulo tantùm reuocari natiuitate aliorũaliorum filiorum quo ad legitimālegitimam eis competentem, deducendam quidem à bonis & patrimonio parentis priùs detractis quinta & tertia partibus, quod probatur ab eadẽeadem l. si totas. Iuxta quam donatio facta filio, non reuocatur natiuitate filiorum, nisi quo ad legitimam eis debitādebitam. Et tamẽtamen in his regnis, respectu eorundem filiorũfiliorum, non est portio legitima consideranda ratione omnium bonorũbonorum excepta quinta parte, sed quo ad necessitatem etiam tertia pars deducitur, si pater eam alicui ex filijs vel prælegauerit, aut donationis titulo contulerit. Hoc ipsum amplius probatur, quia iuxta cōmunemcommunem sententiam donatio facta filio, aliorum natiuitate tantum reuocatur quò ad eam partem, quæ necessariò, inuitis adhuc parentibus, filijs postea natis debetur. Vnde fit, vt cùm iure Regio liberè possit pater tertiam bonorũbonorum partem vni ex filijs dare, minimè teneatur eam filijs postmodũpostmodum natis distribuere. Et ideò posterior sententia potior mihi videtur. NōNon obstat prima ratio, quę erga ipsos filios admittenda non est, pater etenim filio donans aliquam rem, nōnon præsumitur vrgenti præsumptione id fecisse, eo quòd de nascituris filijs non cogitauerit: imò ob amorẽamorem paternum potiús præsumendum est, patrem idem facturum fuisse, licet de futurìs ac sibi nascituris liberis cogitasset, sicuti ex l. si totas cōmunitercommuniter deductum est. Secunda ratio itẽitem refellitur ea consideratione, quòd in dubio locum sibi vendicet. At vbi pater filio, etiam vnico, eo tempore donationem fecerit, iam dicendum est, eum voluisse filium hunc, sibi nascituris in patrimonij diuisione inæqualẽinæqualem fore. Tertia argumentatio, etsi verissima sit, diluitur tamẽtamen, si aduertamus, tempore meliorationis vnicum fuisse filiũfilium melioratum, at labente tempore reliquis filijs patri natis, plures iam ei sunt filij, inter quos iure optimo cadit vera melioratio, vt constat apertè.

In donatione facta ecclesiæ egregia est dubitatio, an ea in totum reuocetur natiuitate filiorum, an tantùm quo ad eorum legitimam? sicuti modo in donatione facta filio diximus. Et quia

5

*ad huius quæstio. decisionem passim adducitur text. in c. vlti. 17. quæst. 4. adsumptus ab Augustino in sermone de vita clericorum 52. ad fratres in heremo. Tomo 10. folio 314. licet Tiraq. in d. l. si vnquàm. in princip. nume. 60. dubitauerit illius capitis verba esse diui Augustini, cum apud ipsum ea reperire non potuerit, ipsius capitis literam, vti apud GratianũGratianum & Augustinum ea legitur referam libenter, quò facilimè lector possit, quid inter vtranque discriminis sit, diligenter animaduertere. A Gratiano in hunc modum refertur. Quicunque vult exhæ|

p. 156

redato filio hæredem facere ecclesiam, quærat alterum, qui suscipiat, non Augustinum: imò Deo propitio neminem inueniet. Quàm laudabile factum sancti Aurelij Carthaginensis episcopi? Quidam enim cùm filios non haberet, nec speraret, res suas omnes, retento sibi vsufructu, donauit ecclesiæ, nati sunt ei filij nec opinanti, red didit episcopus ea, quæ donauerat. In potestate habebat episcopus non reddere, sed iure fori, non iure poli. Hactenus Augustinus. nam quæ sequuntur apud Gratianum, ipsiusmet Gratiani verba sunt, ex Augustino resolutionẽresolutionem quæstionis colligentis. Apud ipsum Augustinum ita scriptum est. Quicunque vult exhæredato filio hæredem facere ecclesiam, quærat alterum, qui suscipiat, nōnon Augustinum: imò Deo propitio nullum inueniet. Quàm laudabile factum sancti & venerandi episcopi Aurelij Carthaginensis? quomodo impleuit eos omnes, qui sciunt, laudibus Dei. Quidam enim cum filios non haberet, nec speraret, res suas omnes retento sibi vsufructu donauit ecclesiæ. Nati sunt filij sibi posteà, & reddit episcopus, nec etiam opinanti illi quæ donauerat. In potestate habebat episcopus non reddere, sed iure fori non iure poli. Hæc Augustinus de quo Possidonius Calamensis in eius vita c. 24. ita scribit. Quidam etiam ex honoratis Hipponensium apud Carthaginem viuens, ecclesiæ Hipponensi possessionem donare voluit, & confectas tabulas sibi vsufructu retento vltrò eidem sanctę memorię Augustino misit, cuius ille oblationem libenter accepit, congratulans ei, quod æternæ suæ memor esset salutis. Verùm post aliquot annos nobis fortè cum eodem cominùs constitutis, ecce ille donator literas per filium suum mittens, rogauit, vt illę donationum tabulę suo filio redderentur, pauperibus verò erogandos dixerit solidos centum. Quo ille Sanctus cognito ingemuit, hominem vel finxisse donationẽdonationem, vel eum de bono opere pænituisse: & quanta potuit, Deo suggerente cordi eius, condolenti animo ex eadem refragatione dixit, in illius scilicet increpationem & correctionem, & tabulas, quas ille sponte miserat, nec desideratas, nec exactas confestim reddidit, pecuniàmq;pecuniamque illam respuit, atq;atque rescriptis eundem sicut oportuit, & arguit, & corripuit, admonẽsadmonens, vt de sua simulatione vel iniquitate cum pœnitentiæ humilitate Deo satisfaceret, ne cùm tam graui delicto de seculo exiret. Hactenus Possidonius, qui ostendit, Augustinum congemuisse, donatorẽdonatorem illum donationem absq;absque filiorum iniuria & grauamine, ecclesiæ factam, impio animo reuocasse. Nam si ea potuisset iure reuocari, non ita diuus Augustinus eum corripuisset.

Quæstioni tandem sicà quibusdam respondetur, donationem ecclesiæ factam natiuitate liberorum reuocari, nōnon in totum, sed quo ad legitimālegitimam tantùm portionem, ipsis filijs necessaria lege debitam. Sumitúrque ab his non fragilis ratio ex tex. in d. c. vlti. quia si in totum donatio hæc reuocaretur iure fori, teneretur episcopus ille omnia bona ecclesiæ donata restituere: quod ibi negatur expressim: Atq,Atque ita opinionẽopinionem hanc tenuerunt gl. Archi. ibi. gl. Imol. & Abb. col. 3. in c. vlti. de donatio. Bar. in d. §. Imperator. nu. 6. & ibi Cuma. Bal. Sali. Ang. & Pau. in d. l. 1. C. de in offi. dona. Corset. in sing. verb. donatio 4. las. in Auth. si qua mulier. nu. 6. C. de sacrosan. eccles. idẽidem in l. generaliter. col 2. C. de instit. & substit. Feli. in c. in præsentia. de proba. nu. 43. Roma. in Auth. similiter. 8. speciali in contractibus. C. ad leg. Fal. & alij. quorum meminit Tiraq. in d. l. si vnquam verb. libertis, nume. 66. & hanc esse Communem opinio. fatentur Francisc. à Ripa in d. l. si vnquam. q. 49. & Fortunius Garsias in tract. de vlt. fine illat. 16. idq́ue apparebit, si pensitare volueris horum authoritatẽauthoritatem simul & eorũeorum, qui contrariam sententiam probare conantur, quorum paulò post mentionem faciemus. Huic cōmunicommuni opinioni præter alia suffragatur, quòd excepta legitima portione filijs ex patrimonio parentum debita, in reliquis bonis saltem par ius est filijs & ecclesiæ, ita ut ea interpretatio, quæ filijs fauet, & ecclesiæ fauere debeat, ac tandem in ecclesiæ fauorẽfauorem adsumenda sit. Authen. si qua mulier? C. de sacrosanct. eccles. c. in præsentia. de probat. Quo fit, idem esse dicendũdicendum in donatione facta ecclesiæ, quod in principio huius capitis diximus de donatione facta filio. Quibus accedit ea ratio, quòd substitutus ea conditione, si quis sine liberis decesserit, omnino excluditur, si institutus monasticam vitāvitam elegerit, ipsumq́ipsumque, monasterium iure hæredem fecerit, censetur etenim cum liberis decedere d. c. in præsentia. Auth. nisi rogati. C. ad Trebel. in Auth. de sanctis. episc. §. sed & hoc præsenti. colla. 9. & Nouella constitutione 123. tit. de eccles. diuersis capitulis. §. si quis sub conditione. Ex eo, ꝙquod qui monasterium ingreditur, vt antiquio

6

*res existimant, nōnon videtur decedere sine liberis, cùm monasterium loco filij habeatur. gl. in l. si ita quis promiserit. §. ea lege. ff. de verb. oblig. Bald. & Imol. in l. filius à patre. §. 1. ff. de hæred. instit. notatur in d. Auth si qua mulier. Nullibi tamen expressum est, monasterium loco filio haberi: nam in d. c. in præsentia. non dicitur, monasterium haberi loco filij, sed hæredis. Quod præter alios animaduertit Bar. in d. Authe. nisi rogati. & præterea in d. §. sed & hoc præsent. dũdum dicitur, quod conditio liberorum suscipiendorum, quò ad monasterium, habetur pro non scripta: euidenter probatur, monasterium non haberi loco filij, si enim monasterium loco liberorum haberetur, conditio censeretur impleta. quod Bart. scribit in consil. 1.

p. 157

Deinde non potest prędicta ratio congrua censeri: quia & si monasterium loco filij habeatur, erit monasterium filius fictus, ciuilis, & improprius, qui non excludit sub ea conditione substitutum. l. fideicommissum. ff. de condi. & demonstr. l. si ita quis. § is cui tempus. ff. de lega. 2. l. vlt. C. de his qui veni. æta. notat in hac specie Paul. Castrens. in d. Authen. nisi rogati. quo in loco etiam Saly. censet, erroneum esse dicere, monasterium loco filij haberi: & idem tradunt Doct. potissimè Feli. in d. c. in præsentia nu. 42. Ripa in dicta l. si vnquam. q. 34. & Tiraquel.

7

*verb. susceperit. nu. 40. post Bald. in l. filium. ff. de his qui sunt sui. Quamobrem Richardus Malumbrius existimat, monasterium ideò substitutum excludere, ne religionis professio impediatur: néve quis à vita monastica, & contemplatiua auertatur: quòd maximè odiosum est in religione Christiana. Huic rationi consentiunt Bart. d. consi. 1. & frequenter alij Doct. in d. Authen. nisi rogati. vbi idem Bartol. & canonistæ in d. c. in præsentia. latè Francisc. à Ripa in l. ex facto. §. si quis rogatus. numero 37. ff. ad Trebel. post Bart. in d. §. is cui in tempus. sicuti conditio ea reijcitur, quæ auertit à matrimonio carnali. l. sed si hoc. §. vlti. & l. quoties. ff. de condi. & demonstr. & Rubr. C. de indic. viduit. tollen. fortiori ratione conditio omnino reijcienda est, quæ à matrimonio spirituali deterret.

Sed & hæc ratio infirma quibusdam apparet, primò quia hic institutus, qui non susceptis liberis religionem profitetur, idem habiturus est ex his bonis, siue sit locus fideicommisso, siue nōnon, nec monasterium eo viuente his bonis priuatur. Vnde minimè præsumendum est, quenquam in hac specie ab ingressu religionis tam futili & leui occasione auertendum esse. Nam si dixeris, forsan abstinebit ab ingressu religionis sciens, ea bona post eius obitum non esse penes monasterium mansura: profectò neminem vidimus hactenus abstinere ingressu religion is eo quòd non habeat bona, quæ in monasterium deferat: Ad hoc etiam facit, quod ingrediens monasterium religionis causa: parùm solicitus est erga bona temporalia & patrimonium, quibus renunciat omnino. cap. cùm ad monasterium. de statu regul. quo in loco Romanus Pontifex refert egregium facinus diui Gregorij: cuius & ipse meminit libro 4. Dialog. cap. 25. ergò nullo pacto verè dici poterit, quempiam ex animo verè religionis ingressum optantem, posse ab eo instituto auerti, ob id, quòd eius bona ex fideicommisso ad alium deferantur, ipso religionem profitente. Nec item est præsumendum, quenquam minus in animum sibi persuadere religionis professionem: quòd ob eam propria bona ex voluntate eius, qui ea sibi reliquerat, alij competant: paupertatem enim profiteri volenti non possunt hæc impedimento esse. Postremò si præfata Richardi ratio vera esset, etiam à fideicommisso excluderetur ecclesia, piâve causa, ingredienti religionem, substituta in eum casum, quo sine liberis eis decesserit: quod tamen falsum est, vt probatur in d. §. sed hęc pręsenti. His suffragatur, quòd si locus esset huic

8

*rationi, quam improbauimus, substitutus non erit admittendus instituto religionem profitente: vbi testator expressim in ea substitutione, monasterium si quod ingrederetur institutus, à bonis eius & hæreditate exclusisset: quod durum quibusdam visum est, opinantibus, ob expressam testatoris voluntatem substitutum præferendum esse monasterio: quod à proprijs bonis iure potuit testator abalienare: quemadmodum in specie opinantur Paul. Castrensis & Corneus in d. auth. nisi rogati. Alex. Imol. consi. 121. nu. 13. lib. 2. & ibi Carol. Molin. Deci. in d. cap. in præsentia. nu. 58. ad finem. idem Decius consi. 259. col. 2. & consi. 426. Pulchrè Ripa. in d. §. si quis rogatus. nu. 39. Laurent. Calca. cons. 7. num. 24. dicens. ita omnes tenere. idem probat & adserit Gualdensis de arte testandi. ti. de substitutionibus, cap. 18. quibus accedit similis quæstionis responsio. Si quis etenim puellæ, si nupserit, ducenta legauerit, centum verò si religionem fuerit professa eadem virgine religio

9

*nem profitente, dubitatum est, an ei centum tantùm: vel ducenta debeantur? Bart. respondit, huic puellæ religionem profitenti legatum integrum ducentorum deberi, ac si nupsisset: fauore quidem religionis, ne quis metu amittendi legatum magis abstineat ingressu religionis. ita Bartol. & ibi Socin. in l. 2. ff. de his quæ pœn. caus. Antoni. nu. 27. Aret. nu. 72. Feli. nu. 37. in dicto cap. in præsentia. Ias. in auth. si qua mulier. C. de sacros. eccle. col. 3. vbi scribit, hanc Opinionem Communem esse: quod etiam fatetur Ioan. Crottus in l. nemo potest. fol. 7. ff. de legat. 1. è quibus ferè omnes ad hoc considerant text. in d. §. sed hoc præsenti. & in auth. nisi rogati. & potissimum Areti. apertè post alios asseuerans, eam decisionem admittendam esse etiam contra expressam testatoris voluntatem, refragantibus his, quos nominatim citauimus in præcedenti quæstione. Suffragatur & Bartolo. quod notant Doct. in matrimonio carnali ex l. Titiæ. ff. de conditio. & demonstratio. nempe si legata fuerint centum Titiæ si nupserit, & ducenta si non nupserit, & eadem Titia nupserit, ei ducenta esse præstanda: quasi con ditio si non nupserit contraria procreationi prolis & vtilitati reipublicæ viduitatem inducens à testamento reijciatur: quod verissimum est.

Sed an in dicta l. Titiæ. probetur, dubium esse arbitratur Decius in d. cap. in præsentia. numero 59. scribens, communiter iurisconsulti verba |

p. 158

hoc modo legi. Titiæ si nupserit ducenta, si nōnon nupserit centum legauit, si nupserit mulier, ducenta non etiam centum residua petet. Ridiculum est enim, eandem & vt viduam, & vt nuptam admitti. Hanc literam vt propriam Iurisconsultis Gregorius Haloander agnoscit. Igitur si apud Iurisconsultum maior quantitas legata fuit nubenti, non est cur ex eo probationem opinioni Barto. aptemus. Titia verò ducenta consequitur, quia nupsit & conditioni paruit, centum verò petit ex eo, quòd conditio illa, si non nupserit, est eadem ac illa, si fuerit vidua, quæ extare videtur, si Titia aliquo tempore vidua fuerit. l. vlt. C. de indict. vid. tollen. Qua tamen ratione spreta, iurisconsultus ridiculum censet, legatariam vt nuptam, & vt viduam simul admitti, verùm inconcinna, & futilis apparet hæc interpretatio, ideò multò melius ab Accurs. Bartol. & alijs legitur idem responsum in hunc sanè modum: Titiæ si non nupserit ducenta, si nupserit, centum legauit. Si nupserit mulier ducenta, non etiam centum residua petet. Ridiculum est enim, eandem, & vt viduam & vt nuptam admitti. Atq;Atque ita hoc responsum legi in Pandectis Pisanis olim, nunc Florentinis, testatur Antonius Augustinus lib. 1. emendationum. cap. 2. Ea verò decisio ita accipienda est, vt Titia nubens ducenta accipiat, perinde ac si illi conditioni, si non nupserit, paruisset. l. mulieri & Titio. ff. de condit. & demonstra. nec poterit residua centum ea conditione, si nupserit, legata petere, cùm nupserit, quia ridiculum est, eandem & vt viduam, & vt nuptam ad legatum admitti. A similitudine ergo matrimonij carnalis & spiritualis optimè opinio Bartol. comprobatur ex dicta l. Titiæ contrariam sententiam ob expressam testantis voluntatem, quam & in quæstione proxima obseruandam esse diximus, veriorem esse existimat Baldus & Paul. in l Deo nobis. C. de episcop. & cler. idem Bald. Paul. Salicet. & Corneus in dicta Authen. nisi rogati. Iacobus à bello visu in dicto §. sed hæc præsenti. Imol. in l. Lucius. in 2 ff. de hæredibus instituend. colum. vlti. Deci. consilio 419. Ioan. Crottus in dicta. l. nemo potest. folio 7. Decius in dicto capit. in præsentia. numero 59. Anchara. dicens, hanc opinionem Communem, & seruari in regula nemo potest. quæstione 5. de regulis iuris. in 6. dixit ad hæc Baldus in dicta Authent. nisi rogati. communiter hanc opinionem aduersus Bart. seruari.

Ego sanè licet adhuc credam Bartol. sententiam plurium authoritate munitam esse, contrariam veriorem esse censeo, attenta testatoris voluntate, quæ certa est disponendo de rebus, quæ monasterio non tenetur relinquere. Ex quo & proximæ dubitationis responsum libenter admitto. Nec enim video, quid his iure obstet. Nam quod frequenter adducitur, conditionem illam, si non nupserit, non scriptam censeri, aut sequutis nuptijs seruatam fuisse, id à veteribus Iurisconsultis factum est in publicæ vtilitatis commodum, in odium cœlibatus, & fauorem prolis suscipiendæ, vt omnes maiori conatu & studio procreandis liberis operam darent, quemadmodum ex ipsis Iurisconsultis constat, & ex his, quæ nos scripsimus in epitome de matrimonio. 2. parte. capit. 8. in principio. Lex igitur reiecta dicta conditione legatario etiam nubenti aduersus certissimam testatoris voluntatem legatum defert, non in pœnam legantis, sed in fauorem Reipublicæ & prolis suscipiendæ, ne legatarius retrahatur à

10

*suscipiendis liberis, quo fit vt etiam in animæ iudicio & conscientiæ foro, legatum legatario debeatur, quamuis is refragante conditione legato adscripta, nuptias contraxerit, atque itidem legatarius iustè legatum istud percipiet, hoc etenim lex voluit & sanciuit, sancireq́ue potuit contra apertissimum testantis iudicium. Quidquid in contrarium scripserit Ioannes à Medina in libro de restitutione, quæstione 23. columna 8. Sed & si alicui legata fuerint centum, si nupserit, & is religionem fuerit professus, idem legatum adsequetur, præsumitur enim, testatorem de nuptijs cogitantem idem facturum fuisse, si de ingressu religionis cogitaret. dicto §. sed hoc præsenti. Sic legatum ea conditione, si non nupserit, legatario nubenti debetur, non tamen erit idem obseruandum, si legata fuerint alicui ducenta, si presbyterij ordinem assumpserit, aut religionem fuerit professus. Nam legatario nubenti non debetur legatum, sibi aduersante testatoris voluntate in fauorem religionis & continentiæ iustissima, cùm possit quis inuitari ad ingressum religionis spe lucri consequendi. capit. 2. vbi hoc notant Doctores de condit. apposit. optimus textus in l. Titio. §. 1. ff. de condit. & demonstrat.

Et tamen his præmissis non est penitus recipienda argumentatio hac in re à matrimonio carnali ad spirituale. Compertum enim est, IuriscōsultosIurisconsultos pręmissam conditionem, si non nupserit, à legato reiecisse ob fauorem Reipublicæ circa procreationem liberorum, in odium cœlibatus, quem & pœnis quibusdam persequebantur Romanorum veteres leges, qui quidem fauor non tribuitur à iure professioni religionis, tametsi religiosorum status perfectior sit quàm eorum, qui coniugio operam dant, cap. nuptiæ. 32. quæstio. 1. cle. exiui. in princip. de verbor. signific. cùm & status coniugatorum in Christiana Republica sit maximè licitus. capit. gesta. cum gloss. 74. dist. & c. integritas. 32. quæstio. 1. & patet, quia matrimoniũmatrimonium sacramentũsacramentum est in re|

p. 159

medium fornicationis, & à natura institutum in humani generis conseruationem, quod alibi tractauimus: Igitur non ita erit reijcienda conditio illa: si religionem non ingrediatur: si monachus nōnon fuerit: quę & si religioni refragetur aliquo modo, fauet tamen matrimonio & liberorum procreationi: sicuti illa, si non nupserit: quæ reipublicæ odiosa est, & matrimonio contraria.

Prætereà non est opinatione, nec cogitatione dignum, quenquam verè pium & catholicum ob id religionis institutum omittere, quòd bonis ac rebus temporalibus, quibus renunciat, carêre ex voluntate testatoris ei sit necessarium, imò frequenter ipsa paupertas monasteriorum maiorem occasionem exhibet Christianis in eis religionem proteri, quo maiori cũcum merito, vt mendici, vitam humanam tot periculis diuitiarum causa obnoxiam humiliter peragant. Quam ob rem primum infero, impium esse & turpe, à testatore conditio nem aliquam adscribi legatis, aut institutionibus, principaliter ad hoc, vt quenquam auertat à religionis professione, monasticóve instituto. Panormi. nu. 42. & ibi Deci. nu. 53. in d. cap. in præsentia. Secundò, posse iustissimè testatorem aliquot rationibus motum, filiæ centum legare si nupserit, minus verò nempe quinquaginta, si monasticam vitam elegerit, quasi maior dos necessaria sit nubenti, quàm religionem profitenti, maiores enim sumptus, & maiora onera nuptis, quam monialibus incumbunt, aut sane ea ratione, quòd posteris & familiæ velit maiorem bonorum partem relinquere. Tertium, opinor in primogenijs, maioratibus, & meliorationibus,

11

*eam conditionem admittendam esse: ex qua primogenium, vel melioratio ita posteris deferatur, vt nec monachis, nec presbyteris competere possit: imò eo ipso, quòd quis eiusmodi bonorum possessor presbyter, aut monachus factus fuerit, ea bona statim sequenti ex familiæ nomine deferantur. Non enim ista conditio adscribitur, vt à religione quis auertatur, sed in familiæ fauorem, ne bona extra familiam alienentur, & quia similes institutiones primogeniorum, ipsaq́ue primogenia minimè conueniunt monachis, nec presbyteris: quod in specie notat. Ioan. Lupi. de donatio. in rubri. §. 16. num. 4 & 14. præmittunt Alexand. consil. 100. libr. 4. nu. 12. Iason in l. Gallus. §. & quid si tantùm. nu. 42. ff. de lib. & posthu. Quartum, verum esse censeo, non esse locum monasterio, imò potius fideicommissario substituta ea conditione, si sine liberis institutus decesserit, quoties apertè testator excludi monasterium, quod institutus ingreditur, statuerit: Quin & idem erit, vbi ex certissimis coniecturis hoc ipsum à testatoris iudicio colligi potuerit, authore Decio dicto cons. 259. vbi eleganter hanc opinionem probat.

Non oberit, quod in dicto §. sed hæc præsenti. statutum est, vbi institutus monasterium fuerit ingressus, conditionẽconditionem illam restitutionis & fideicommissi inualidam esse, & pro non scripta haberi: quia id est intelligendum in hunc sensum, vt fauore religionis dicta conditio censeatur defecta, & successu destituta: quia institutus videatur decedere cũcum liberis, aut hærede, quem testator ipse, vti ius præsumit, noluit excludi à substituto: Non autem est simpliciter & planè dicendum, conditiones prædictas pro non scriptis haberi, nam id falsum est, cùm si ita esset, fideicommissum substituto post mortem instituti deberetur, excluso monasterio. Ex quibus ea est vera ratio, quæ legislatorem induxit, vt statuerit, monasterium substitutum excludere, quòd testator præsumatur pariter liberos instituti, & monasterium dilexisse: atque ita sicuti liberos instituti prætulit substituto, eodem pacto, si cogitasset institutum religionem professurum esse, monasterium ipsum substituto prætulisset: quemadmodum insigniter explicat Paul. Castrensis in dicta authen. nisi rogati: cui consentire videntur hi, qui tenent, substitutum monasterio præferendum esse: vbi testator expressim id significauerit, quibus animaduersis, apparet, verum esse, quod frequentiori calculo receptum est in dicta authen. nisi rogati. & in dicto capitul. in præsentia. scilicet, monasterium pręferendum esse substituto, etiam substitutionis conditione his verbis concepta: si institutus decesserit sine liberis legitimis, & naturalibus ex suo corpore natis: cùm præsumptio iuris sit, testatorem pariter, & hos filios liberósve instituti, & monasterium dilexisse.

Quam opinionem esse magis Communem asseuerant Alexand. consil. 121. libro 2. numero 11. Ripa in dicto §. si quis rogatus. nume. 37. Decius in dicto capitul. in præsentia. numero 59. Aymon Sauilli. consi. 152. colum. 1. Quamuis non desint & plures, ac maximæ authoritatis viri, qui & tunc monasterio præferendum esse substitutum opinentur.

Hactenus igitur probare conati sumus, donationem factam ecclesiæ, etiam si donator posteà filios susceperit, tantùm quo ad filiorum portionem legitimam reuocari, licet eam in totum reuocari censeant Fortuni. dicta illatio. 16. & plures citati per Tiraquellum in dicta gloss. libertis. num. 63. Qui tamen, præter Fortunium, in specie & distinctè loquutum simpliciter asserunt, donationem ecclesiæ factam eo casu reuocari, minimè definientes, an in totum, an quo ad legitimam reuocetur, & nihilominus videtur eam donationem in totum reuocari: quia, vt inquit Augustinus, iure poli ecclesia non |

p. 160

potest bona donata retinere. Nec hoc erit intelligendum de bonis donatis quo ad legitimam filijs debitam, id eten im alienum est à sensu Augustini: cùm is distinguat ius fori à iure poli: quæ quidem iura nullũnullum discrimen paterentur, si ea Augustini consideratio, piaq́;piaque admonitio intelligeretur de bonis, quæ pro legitima portione filijs iure debentur. Vnde vt cōgruatcongruat sensus, accipiendum est, quod ab Augustino scribitur in hunc modum, quo ius fori retentionem illorum bonorum permittit ea ex parte, qua legitimę filiorum portioni nullum præiudicium fit: ius verò poli eam etiam retentionẽretentionem prohibeat. Quod si ita est, ius istud poli, vel seruandum est, etiam in iudicio ex teriori, vel ius fori itidem in interiori animæ tribunali admittendum, quod verius est. Agitur enim hic veritate comperta ex iuris ciuilis legitimis sanctionibus: quæ iustissimè seruantur in cōscientiæconscientiæ & animæ iudicio: & ideò eandem opinionem, quam hac in controuersia veram esse credo apud exteriorem iudicem, eandem, & verissimam esse contendam in propriæ conscientiæ examine: quod ab Augustino scriptum est, intelligens secundum quandam honestatem moralem, quæ tamen legalem obligationem, aut restituendi necessitatem minimè inducat: quod gl. sensit in c. si quis irascitur. 13. q. 2. Nec mihi persuaderi potest, prælatum, aut episcopum illius ecclesiæ, cui donatio facta fuerit, in his bonis, quæ filiorum legitimālegitimam portionem non attingunt, restituendis tutum omnino esse, apud forensem iudicem, rei gestæ veritate patefacta, & eundem apud interioris iudicij censorem cogendum esse, eadem bona ex eisdem actis restituere. Monstrum enim esset, maximum hoc dissidium constitui inter eos iudices, qui iustitia duce ius dicere tenentur.

Cæterùm præter ista, quoties donator post donationem filios susceperit, est considerandum, an donatio ex constitutione l. si vnquam. ob filiorum procreationem, an ex eo, quòd in officiosa sit, reuocetur. Nam iure compertum est, priori ratione in totum donationem extraneo factam omninò reuocari: ita vt nihil ex rebus donatis ad donatorem spectet: Sicuti ab eadem constitutione communiter adnotatum est, etiam quibusdam renitentibus in contrariam sententiam, scilicet, vt tantùm quo ad legitimam portionem filijs debitam reuocatio fieret, communi siquidem opinioni plurimum adstipulatur Regia Partitarum lex, cuius in initio huius capitis mentionem fecimus: & id diligenter traditur ab Accursio, & alijs, præsertim Tiraquel in d. l. si vnquam. glo. totum. Refragantur verò hi, qui illam decisionem intelligunt in donatione facta libertis, quorum meminit latè idem Tiraquellus in gloss. libertis. Quòd si donatio reuocetur ex posteriori capite, tantum quo ad legitimam portionem filijs iure competentem rescinditur: secundum ea, quæ notantur in l. 1. C. de donat. inoffici. & per Bart. in l. Titia. §. imperator. colum. 1. ff. de legat. 2. quem ibi sequuntur Alberi. Imol. & Comensis, Panormi. & alij in cap. vlt. de donat. Curtius Senior consi. 1. colu. vlt. dicens, communi sententia receptum esse, vt donatio inofficiosare & consilio in totum reuocetur: ea verò, quæ sit inofficiosa re tantùm, non consilio, solùm, quo ad legitimam etiam si facta fuerit extraneo, quin & priori modo facta, aliqua re liberis relicta, adhuc quo ad legitimālegitimam tantùm reuocatur. l. 1. & vlt. C. de inof. donatio. Barto. in d. §. imperator. col. 1. Abb. in d. cap. vlt. 2. colum. vt tandem ferè eò res ista, sic à iuris vtriusque doctoribus distincta, tendat, quòd donatio inofficiosa etiam facta extraneo, quo ad legitimam tantùm reuocetur, quod Accurs. in d. l. 1. q. 5. & ibi Cynus, Bald. Pau. Castr. defendere conatur ex l. si liqueat. C. eod. titu. gloss. & Iason in authen. vnde si parens. C. de inofficio. testam. in fine. Aretin. consi. 47. & probatur in dicta Regia l. 8. in fine. titu. 4. part. 5. Nam de ea donatione, quæ filio fuerit facta, & si inofficiosa sit, omniũomnium est vnanimis consensus, eam quo ad legitimam tantùm reuocari imò: lege Regia tunc inofficiosa censetur donatio, cum legitimam donatarij Tertiam & quintam bonorum partem excesserit. l. 29. Tauri.

His etiam adijciendum est, donationem titulo inofficiosæ reuocari, etiam si ea non sit omnium nec maioris partis bonorum, modò inofficiosæ sit. At ex l. si vnquam. quia donator liberos post eam susceperit, non reuocatur, nisi ea sit omnium vel maioris partis bonorum, aut saltem eius partis, quæ dimidiam æquauerit: Bald. in. d. l. si vnquam. Cynus. 1. q. Bal. colum. pe. in d. l. 1. Alex. in l. ex facto. ff. de vulg. colu. 5. vers. ex prædictis mihi videtur. quibus adstipulari videtur Regia l. 8. titul. 4. parti. 5. dum exigit donationem factam fuisse omnium bonorum, vel magnæ eorum partis. Non enim dixit simpliciter, alicuius partis, sed magnæ, cùm & appellatione partis dimidia sit intelligenda. l. nomen filiarum. §. portionis. l. rectè. §. vlt. ff. de verb. signi. cum alijs, quę pulchrè ex varijs authoribus ad huius significationis rationem adducit Andræ. Tiraq. in dicta l. si vnquam. glo. omnia vel partem aliquam. nu. 8. Igitur appellatione magnæ partis iustius dimidiam interpretabimur. Sunt & alij, qui huic opinioni subscripserunt: quorum Tiraqu. meminit nu. 7. scribens nu. 23. Communiorem esse opinionem, vt locus sit reuocationi donationis ex l. si vnquam. etiam si donatio facta fuerit infra dimidiam, aut minoris partis, quàm sit dimidia. ex Bal. & Cumano in d. §. Imperator. Imola in d. cap. vlt. col. 5. Ias. in l. 1. 3. nota. & ibi Dec. col. 2. C. de pact. & alibi quos |

p. 149

ipse Tiraq. citat num. 13. quorum opinio iure verior est: si consideremus verba dictæ l. si vnquam. dum scripsit Imperator: bona omnia vel partem aliquam.

Quibus ita prænotatis secundum huius regni constitutiones donatio facta extraneo, ratione & titulo inofficiosæ, reuocabitur in totum excepta Quinta bonorum parte ipsius donatoris: Hanc siquidem Quintam partem bonorum donatoris, retinebit ipse donatarius, cum reliquæ partes constituant portionem legitimam liberis eius debitam. Si tamen donatio reuocetur ex capite dictæ. l. si vnquam. tunc in totum omnino rescindetur: nec Quinta bonorũbonorum pars erit consideranda: vt eius ratione quidquam ex rebus donatis ad donatarium pertineat.

CAP. XX.

PLVRA solent à iuris vtriusque interpretibus passim tradi circa preces, ad aliquid impetrandum principibus ofterendas, vt iure expeditum sit, quæ sint, dum preces porriguntur, exprimenda, præcauendáve, ne falsò ipsi principi significentur: cùm sępissimè ex taciturnitate, vel obreptione, ea quæ conceduntur viribus æquissimè sunt caritura. Et præter alia à plerisque obseruatum est, vitium commissum in exprimenda, aut tacenda causa impulsiua, nullam quo ad effectum efficere concessionem principis. tex. singul. in cap. postulasti. de rescript. Et pro habente, inquit, sufficientis beneficij subsidium, ex certa scientia super

1

*obtenendo alio beneficio de leui non scribimus, quin faciamus de primo in nostris literis mentionem. ex his etenim verbis hoc deduxerunt Panormi. Cardina. Felin. Deci. & alij ibidem. idem Deci. in c. cùm cessante. colu. 2. de appella. Ias. cons. 105. lib. 1. Corne. eleganter consi. 34. lib. 1. colum. 1. quo fit, vt gratia à principe concessa alicui, viribus non subsistat, si causa in precibus expressa falsa fuerit: quo quidem comperto princeps nōnon ita leuiter precibus annuisset, tametsi nihilominus tandem ab eo petitum concessisset. Similiter idem erit, vbi aliquid in precibus subticetur, quo expresso princeps maturiùs cogitasset, deliberassétve super gratia concedenda: & tamen eam postremò concessisset: vtroque enim casu deficiente causa impulsiua, deficit ipsius principis gratiosa dispositio.

Quod fortiori ratione probatur, si consideremus in his, quæ circa impetranda ecclesiastica beneficia tractantur, taciturnitatem eius, quo expresso gratia adhuc concederetur, ipsam gratiam vitiare. text. in capit. non potest. in princ. & tex. & glo. in capit. si motu proprio. de præb. in 6. tex. in capitu. si proponente. de rescript. tradit Felin. in capit. ad aures. versicul. Nona conclusio. & in d. capit. super literis. 2. columna eod. titul. Igitur si tacetur id, cuius expressio difficiliorem reddidisset principem, maiori ratione gratia deficiet.

Contrariam sententiam aliquot rationibus fulcire conabimur, quibus fortasse videbitur iure satis probari, in rescriptis á principe obtinendis, vel obtentis, defectum causæ impulsiuæ nequâquam esse considerandum ad hoc, vt ipsa rescripta proprijs viribus destituantur. Et Primò quamuis defectus causæ finalis, inanem reddat ipsam dispositionem, quod notissimum est: defectus verò causæ impulsiuæ minimè obstat, quin actus ipse validus omninò censeatur: quemadmodum frequentissimè adnotatum est, & præcipuè à gloss. & doct. in capit. post translationem, derenunciat. in capit. & si Christus. de iureiurand. in capit. cum cessante. de appella. in l. si mulier. C. de iure dot. in l. 1. §. sexum. ff. de postul. Quo in loco iurisconsultus scribit, Calphurniam fœminam inpudicam causam dedisse edicto: ne fœminæ postulandi munus exercêre possent. Meminit Valerius Maximus libro octauo, capit. 3. Caiæ Afraniæ, quę cum in pudentia abundaret, inusitatis foro |

p. 162

latratibus assiduè tribunalia exercebat: vt non temerè Andr. Alciat. lib. 2. Parerg. c. 37. existimet apud iurisconsultum legendum esse, Caia Afrania, non Calphurnia.

Secundò, ad hanc rem adsumitur iuris regula, quę dictat, impetrantem aliquid à principe non teneri facere mentionem eius, quod & si expressum esset, non impediret impetrationem: text. in cap. super literis. de rescript. vbi Abb. Imol. & alij hanc ipsam conclusionem veram esse censent, etiam in gratijs, quæ fiunt à Romano Ponti circa obtinenda ecclesiastica beneficia.

Tertió probatur in c. dudum. versicu. considerantes. de præb. in 6. quo eadem regula palam à Romano Pontifice etiam in beneficijs consequendis traditur. Et vlteriùs in cap. si pro clericis pauperibus. eod. titu. Nam licet defectus sacri ordinis in postulandis beneficijs alicuius momenti sit: tamen etiam si impetrans non significauerit principi se nondum sacris ordinibus insignitum esse, beneficium ex literis Papæ obtinebit: quia tandem hoc expresso princeps gratiam concessisset: quod constat ex stylo curiæ Romanæ, & consuetudine, qua in his gratijs expediendis vtitur ipse princeps, secundum Lapum alleg. 89. in 2. ratione. Barb. consil. 46. columna secunda, libro secundo. & Felin. in d. ca. super literis. num. octauo. Igitur si causa impulsiua eius est conditionis, vt quamuis quoquo modo in animum principis potuerit inducere faciliorem eorum quæ petita fuêre, concessionem: principaliter tamen id principi non persuaserit, nec fuerit præcipua concessionis ratio: Aperti iuris est vitium, vel in ea exprimenda, vel tacenda contingens, nullo pacto posse principis concessionem inefficacem reddere, cùm tandem etiam hoc principi patefacto eandem gratiam petenti fecisset.

Qua ratione ad huius quæstionis congruam resolutionem prænotandum est, causam finalem eam esse, quæ principaliter in agendo actu ab agente consideratur, quæ ipsum præcipuè mo

2

*uet, & in quam ipsius mens dirigitur. Finalis enim verè hęc est vltima quo ad exequutionem, prima tamen quo ad intentionem: vt explicant Bartol. in l. ambitiosa. numero decimonono. ff. de decret. ab ordin. faci. Tho. 1. 2. q. 1. arti. 1. ad primum. & arti. 4. & quæst. 18. art. 6. ad secundum. & quæstio. 20. art. 1. ad secundum. Vnde prima omnium causarum est causa finalis. Thom. d. q. 1. arti. 2. tradit hæc erud itè, & diligenter Martinus ab Azpilcueta in cap. inter verba. 11. quæstio. 3. 4. corollario, pagina 83. Causa autem impulsiua est, quæ præter finem vltimum mouet a gentem, causam dat actui, & sine qua non fieret actus, vulgò dicitur impulsiua, quia impellit ad agendum: ab alijs efficiens dicitur, non sat rectè: licet causa efficiens à finali etiam distinguatur, siquidem quod faciendæ rei præbet operam efficiens est, id cuius gratia fit actus, finis vocatur: estq́;estque potissima causarum omnium finis: nam & si vsu & effectu postremus sit omnium, tamen est proposito, atque instituto primus: sicuti post Thomam docet Rodolphus Agricola lib. 1. dialecticæ inuentionis. c. 14. ex quibus ita intellectis primò deducitur, non esse hanc necessariam solidamq́ue collectionem: hoc non contingente, actus hic non fieret, igitur hoc quod modo contigit, est causa finalis, aut principalis huius actus, Sic nec ista, hoc remoto, ipse non agerem istum actum: ergo hoc est causa finalis actus. Est equidem impulsiua causa, quæ præcursionem quandam adhibet ad efficiendum, vt vtar interim verbis Ciceronis lib. 5. Topicorum. Et ideò has argumentationes minùs sufficiẽtersufficienter colligi existimat Ioannes Maior. in 4. senten. distĩnctdistinct. 15. q. 29. vers. Quintò arguitur. & in distinct. 25. q. 2. col. 4. & probatur euidenter in d. §. sexum. Nam edictum illud, ne fœminæ postularent in iudicio, non fuisset à prætore promulgatum, nec sancitum eo tempore, si Calphurnia apud eum tam impudenter non postulasset: & tamen scribit iurisconsultus, Calphurniam illam nequâquam causam finalem prætori dedisse: sed eam fuisse primam, principalem, finalem, & vltimam prætoris causam, vt impudentiæ fœminarum obuiam iretur, earumq́ue pudicitia, pudorq́ue minimè forensibus acclamationibus læderentur: quod ibidem optimè adnotauit Accursius.

Secundò, hinc apparet, qualiter sit intelligendum

3

*id, quod in c. cùm essent. de simo. traditur: siquidum seruire alicui prælato, principaliter spe consequendi ab eo beneficium ecclesiasticum, etiam non accedente expressa pactione, simonia est: vt gloss. & Doct. ibi adnotârunt. licet ea simonia mentalis tantùm sit secundum Feli. ibi & Caieta. in summa. verb. simonia. in fine. Seruire autem episcopo principaliter ob personæ dignitatem, ob stipendium pro victu quotid iano consequendum: at minùs principaliter spe consequendi ab eo aliquod beneficium ecclesiasticum: ea spe secundo loco ab animo constituta, nulla est simonia: quemadmodum à gloss. & Doct. definitũdefinitum est in d. c. cùm essent. quibus adstipulatur gl. in cap. cùm ad nostram. de elec. & quæ traduntur ab Iasone per text. ibi in l. siquis nec causam. ff. si cert. pet. Fel. in ca. non dubium. de sent. excom. nu. 2. Quæ sic intelligenda sunt, vt non statim existimemus, spem habendi beneficium ecclesiasticum esse causam finalem, aut principalem ex eo, quo alioqui non esset quis prælato seruiturus, nisi ab eo beneficij collationem speraret. potest enim hoc ita esse, & simul spem istam causam impulsiuam, non finalem huius ministerij fuisse.

p. 163

Tertiò ab eadem ratione colligitur vera interpretatio. gl. in capitul. consuluit. de vsur. verbo. spe

4

*rantes. quæ voluit, mutuantẽmutuantem pecuniam principali causa ob amicitiam alterius, & vt ei indigenti subueniret, minùs tamen principali ratione ob spem, quam concepit, aliquid vltra sortem à debitore sponte dandum se accepturum, non committere nec mentalem vsuram: quod communi omnium sententia probatum est. Et procedit etiam si alioqui non concepta illa spe non esset pecuniam debitori mutuaturus: cùm spes ista recipiendi aliquid vltra sortem à debitore, sponte & liberè dant, e non fuerit causa finalis mutui, sed impulsiua: quamuis ea seclusa actus hic non fieret. hoc enim est ita colligendum à Caie. 2. 2. quæ. 78. arti. 1. ad 4. & quolibeto de vsura. c. 2. & Iohann. Medina in trac. de rest. folio 129.

Scribit tamen Decius in capitul. ad nostram. de probatio. nume. 5. Simoniam committi, si prælatus non præcedente vlla conuentione beneficium contulerit famulo, hoc expresso, quòd ea collatio fit in remunerationem, & ad tollendam obligationem, qua prælatus ad antidota tenebatur. Atque hoc pacto intelligit Innocenti. & Antoni. capitu l. tuam. de ætat. & qualitat existimantes, conferentem beneficium alicui ea intentione, vt per hanc collationem liberetur ab obligatione, qua ad antidora tenebatur, simoniam committere. idem Angelus in l. sed si lege. §. consuluit. ff. de petitioni. hæred. Hoc etenim secundum Decium, verum est, vbi express im collatio fit in hunc effectum, secus autem si simpliciter ea intentione fuerit. Sed si in hac specie constituamus, conferentem beneficium obligatum esse præcisè legali obligatione ad remunerationem, seu satis factionem ministerij sibi impensi, non dubito simoniam contingere mentalem, etiam ex simplici collatione, ea intentione facta, actualem verò seu exteriorem, si expressim fiat ad tollendam præmissam legalem, & præcisam obligationem. Si verò collator beneficij tantùm sit obligatus morali obligatione, quæ procedit ex honestate, & gratitudine remunerationem, opinor nec mentalem simoniam committi, vbi collatio simpliciter ea intentione, & animo facta fuerit: nec item exteriorem, etiam si expressim actum sit à collatore, quòd ex ea collatione debitum illud, quod ab honestate processerat, repensum fuisse existimetur. Nam vel in pactum deducere solam obligationem moralem, ita vt ab honestate processit, nullo ei addito robore, vel eam tantum vti à bonis moribus, & grato animo oritur, remittere, nihil efficit ad simoniaci criminis culpam. Siquidem iure verum est, licêre mutuanti absque vitio vsuræ deducere in pactum obligationem illam antidotalẽantidotalem, qua recipiens mutuum tenetur mutuandi simile beneficium pendere: modò hoc adijciatur, quod promittens nōnon plus obligetur, quam aliâs tenebatur cessante pacto, vel colligatur ex ipso pacto, & paciscentiũpaciscentium mente nihil per hanc conuentionem adijci antido tali obligationi: ita gloss. penult. & finalis in capitul. si fœneraberis 14. quæst. 3. Card. Anani. & Abbas. in dict. c. consuluit. idem Card. in Cle. 1. de vsur. quæst. 20. Tho mas 2. 2. quæst. 78. articu. 2. de tertium. Gabriel in 4. sent. distinct. 15. quæst. 11. & ibi Ioan. Maior quæst. 29. vers. secundo arguitur. Felin. in capitul. ad audientiam in 2. de rescript. nume 10. Baldus in rub. C. de vsur. col. 1. Iason in l. ex hoc iure. nu. 65. ff. de iust. & iure. & alij, quos, dicens hanc opinionẽopinionem Communem esse, citat Carolus Moli. de contractib. & vsuris nume. 27.

Quartò, inde constat veritas glo. in capi. vnico, de

5

*cleric. non residen. in 6. quæ scripsit, sacerdotem eundem in ecclesiam, vt præsens sit diuinis officijs, motus principali causa ob percipiendas quotidianas distributiones, simoniacum mentalem esse, quam sequuntur Doctor ibi. dicit sing. Felinus, in cap. suam. de simo. vbi Abb. & Anania idem probant. idem Abb. in capit. ex parte. in 1. de offic. deleg. Cardin. in Clem. 1. notab. 6. de celebrat. miss. Præpo. in summa. 1. q. 1. col. 3. Est enim potissimè considerandum, non esse finem vltimum, & principalem distributionum quotidianarum lucrum, vbi sacerdos alioqui nōnon esset in ecclesiam iturus nisi eas distributiones percepturus esset. Hæc enim causa potest esse impulsiua, & principalis. impulsiua, cũcum ob diuinum obsequium præcipuè interesse vult diuinis officijs, & tamen non interesset eisdẽeisdem, nisi illud lucrum sibi immineret, & tunc non est dicendꝰdicendus hic sacerdos, nec mẽtalismentalis SimoniacꝰSimoniacus. Principalis verò cùm lucrũlucrum istud, non diuinum obsequiũobsequium maximè ęstimatur, & præcipuꝰpræcipuus finis huius operis est. Quo quidem casu simonia mentalis committitur: sicuti probatur ex prædicta ratione, traditùrq;traditurque breuiter, & eruditè à Martino Azpilcueta viro vndecunque doctissimo in cap. vl tim. de pœnit. dist. 5. nu. 56. & in relectione de dicendis horis Canonicis, seu de oratione, not. 6.

His ita breuiter præmissis, ad quæstionem principalem erit animaduertendum, gratiam semel à principe concessam ex causa vera, & impulsiua, minimè deficere, quamuis ea causa deficiat. dicta. §. sexum. maximè quòd etiam si causa finalis huius concessionis ab initio vera defecerit, postquam eadem sortita fuerit effectum, adhuc viribus non carebit principis gratia: nec reuocabitur aliquo pacto, argumento eorum quæ notantur in l. pater furioso. ff. de his qui sunt sui, vel alieni iur glos. in cap. statutum ver. Canonicus. de rescriptis. in 6. Decius cap. quo|

p. 152

niam. Abbas numero sexto. de offici delegati. tametsi ibidem tractetur de causa efficienti. Deinde video in hac controuersia, quæ ad intellectum d. c. postulast. in examen adducitur, aliter quàm superiùs definitum est, adsumi causam impulsiuam & finalem. SiquidẽSiquidem finalis ea dicitur, qua non existente princeps gratiam non fecisset, quà ve ei significata, petita minimè concessisset. Impulsiua verò ea est, quę principem mouet, aut moueret ad facilius vel difficilius cōcedendumconcedendum, quod ab eo petitum est. Falsitas, aut surreptio in priori causa contingens regulariter gratiāgratiam inefficacem reddit, secundum omnes, & probatur, quia in his, quæ à gratuita vnius voluntate pendent, & vbi parum vrget causæ expressæ falsitas: si probetur, legantem minimè legaturum fuisse, si sciret causam expressam falsam esse: legatum inefficax est. l. cùm tale. §. falsam. ff. de condit. & demonstrationib. fortiùs igitur inutilis est concessio principis, quem ratione moueri oportet, si falsitatem, aut surreptionem constiterit commissam fuisse in precibus, quibus comperta veritate minimè princeps ipse annuisset.

Falsitas verò, aut surreptio in posteriori causa contingens adhuc principis gratiam inualidam efficit, iuxta communem omnium traditionem in d. c. postulasti. vbi Deci. ab ea discedit, & profectò, vbi causa impulsiua notabiliter principem moueret, admitti posset communis opinio ac iure defendi, sed si ea eius sit conditionis, vt boni viri arbitrio principem non mouisset notabiliter iure veriùs est, eius falsitatẽfalsitatem, aut surreptionem non officere gratiæ, vt probatur in dict. capit. dudum. Atque ita conciliare conatur discrimen istud iuris vtriusque vir eruditissimus Marti. Azpilcueta in cap. si quando. de rescript. 3. exceptio. Imò etiam si causa impulsiua notabiliter moueret principem, cùm que difficiliorem redderet ad gratiæ concessionem, eam tamen nihilomninus absque vllo moderamine, vti concessa fuit, tandem concessisset, non arbitror locum esse communi opinioni: & gratiam validam esse censeo ex his, quæ hoc ipso capite aduersus communem adduximus. Tunc enim existimo, causam impulsiuam notabiliter principem mouere, eiùsque rationem habendam fore, cùm ea principi verè significata, princeps non ita, vt concessit, gratiam fecisset, sed etiam concessioni moderamina quædam adhibuisset, ex quibus cautiùs petitis prouisum esset, sic sanè interpretandum esse opinor, quod ex dicto cap. postulasti. communi omnium iudicio deducitur.

Verum, vt his, quæ priorem sententiāsententiam probare videntur, obiter satisfaciamus, notandum est, taciturnitatem earum qualitatũqualitatum, quarum expressionem ius nominatim non exigit, tunc demum obesse principis concessioni, cum eis sibi significatis petitum minimè concessisset, d. c. super literis. vbi omnes Panormit. in cap. cōstitutusconstitutus. col. 1. de relig. domi. Quòd si tacuerit impetrāsimpetrans aliquam qualitaten, cuius expressionem ius requirit, concessum à principe viribus caret, etiam si ea qualitate expressa nihilomnius princeps idẽidem concessisset, tex. & glos. in dicto cap. si motu proprio. cap. non potest. cap. si proponente. tenent in specie Domi. colum. vlt. & ibi Fran. in dicto cap. dudũdudum. Felin. in dicto cap. ad aures. vers. nona conclusio. & in dicto. cap. super literis. 2. colũcolum. Petrus Rebuffus in forma mand. Apostolici. glo. pro expressis. ad finem. & in trac. nominationum. quæst. 9. nu. 50. quibus in locis vltra Fel. plura cōmemoratcommemorat, quæ de iure sunt exprimenda in precibus principi offerẽdisofferendis. probatur hoc, nam pro forma iura exigunt harum qualitatum expressam mentionem dicti cap. ad aures. Forma verò obseruanda est ad vnguem, etiam in minimis & similibus iuxta leg. 1. & ibi Bald. ff. de lib. & posthu. Bald. in leg. vlti. C. de suis & legit. hæred. vers. ex hoc elicitur. Decius in capitul. de appellationibus. 2. columna de appellat.

Et quibus plura poterunt examinari, & Primum quod scribit Rota in antiquis 562. nempe, gratiam à Romano Pontifice impetratam ad be

6

*neficium, cui non inerat cura animarum, facta tamen mentione, quòd id eam curam haberet, nullam esse, vtpote surreptitiam. Nam licet facilius Papa concessisset beneficium à cura animarum immune comperta veritate, ad huc ea expressio falsitatis prætextu nocet gratiæ, quia contingit in his, quæ de iure necessario sunt exprimenda, vt cura animarum capitul. cùm in illis. de præben. in 6. Clem. 1. eodem titul. regula Cancellariæ 63. Rota in nouis. 292. Igitur sicut omissio eius qualitatis, quæ de iure necessario est exprimenda, officit gratiæ, quamuis eam nihilominus princeps concessisset, ita falsa mentio huius qualitatis nocet, etiam si veritate comperta idem esset princeps concessurus, quemadmodum ex priori decisione Rotæ colligitur, dum allegat cap. cui de non sacerdotali. de præbend. in 6. & cap. susceptũsusceptum. de rescrip. eodem libro. quibus idem probari videtur. Sed si exactè mens & verus sensus decisionis perpendantur, ex ea contrarium manifestè deducitur. Qua ratione probatur, falsam mentionem eius qualitatis, quæ iure exprimenda erat, tunc non nocere gratiæ, cum causa demonstrationis fit lege. falsa. ff. de condit. & demonstrat. nec ex hac falsitate princeps inductus fuerit ad concessionem eius, quod alioqui ex certa scientia minimè concessisset. dict. Rotæ decisio 562. & expressius, ac diligentius decisio 19. titulo. de præbẽdpræbend. in antiquioribus. & in antiquis 582. |

p. 165

Panor. in capitul. significante. col. penulti. idem in c. super literis. numero sexto. de rescription. & ibi Felin. colum. 2. optimè Iohannes Staphilæus de literis gratiæ & iustitiæ. Folio. 52. titul. de modo & forma impetrandi. Dominicus consil. 111. constat siquidem de corpore, de ipso, inquam, beneficio, quod conferre vult summus Pontifex: ideò nimirum si parum noceat falsa demonstratio. Et maximè quod nullus dolus in hac falsæ qualitatis mentione præsumi potest, cúm ea non expressa facilius obtentum esset apud principem, quod prædicti authores animaduertunt, secus esse opinantes, si causa restrictionis, aut taxationis huius qualitatis foret facta mentio, quia eo casu non posset ipsa gratia trahi ad id beneficium, quod ea qualitate careret, licet id faciliús à Romano Pontifice concessum foret: vt rectè intelligentibus satis notum est ex dict. capitu. cui de non sacerdo tali. & capitul. susceptum. ne gratiam ipsam exequamur in beneficio sub ea minimè comprehenso.

His accedit alia consideratio, nam vbi beneficio in est qualitas, cuius de iure mentio est in precibus facienda, ea proculdubio exprimi debet uti superius dictũdictum est, etiam si ea non expressa princeps precibus adnuisset. At si aliquid precibus exprimatur, quod beneficio petito nequâquānequâquam inerat, & eo nōnon expresso, idem princeps concessisset: licet id pertineat ad qualitates iure exprimendas, non vitiatur ex hoc gratia à summo Pontifice cōcessaconcessa, vt ex Rotæ decisione palam deducitur.

Secundò, hinc faciliùs discutietur, quod tradit Anchar. cons. 295. pro clariori. nume. 13. dicens, literas obtentas ad beneficia ecclesiastica validas

7

*& efficaces esse, quamuis falsa fuerit eius beneficij, quod petitur, valoris mentio, modò appareat, nihilominus vero valore expresso easdem principem concessurum fuisse. Dubium etenim hoc videtur, ex eo quòd licet de iure verus valor beneficij in eius impetratione exprimi non debet, iuxta gloss. in Clem. 1. de præbend. & ibi Doct. & in d. capit. ad aures. Tamen de stylo curiæ Romanæ, & ex regulis Cancellariæ exprimendus est necessariò verus beneficij valor. reg. Canc. 21. & 61. vbi glo & Ludo. Gomezi. post. Feli. in dict. capitul. ad aures. nu. 10. & in cap. causam quæ. in 2. de testib. num. 6. Rotam in nouis 292. Oldra. cons. 207. Car. in dict. Clem. 1. 3. col. Seluam de benefi. 3 part. quę. 12. col. 2. Deci. consili. 156. Rebuffum in tract. de nominat. quæst. 9. nume. 29. Ideò cùm falsitas contigerit in ea qualitate, quæ necessariò est PōtificiPontifici significanda: parùm tuta, imò suspecta est Anchar. opinio. AtAtque ita eam reprobat Felin. in dicto cap. ad aures. nume. 12. ex his, quæ paulò anteà notauimus, & præsertim propter text. in d. cap. cui de non sacerdotali. cui tamen iam satis responsum est. Quam ob rem Ancharan. sententia potius mihi placet: siquidem verus valor iure non est exprimendus, & quamuis ex regula Cancellariæ contrarium appareat, ea regula strictè est interpretanda, cùm verus valor beneficiorum difficilem habeat certitudinem, authore Ludouico Gomezio in regula de valore exprimendo. q. 11. quo fit, vt error in hoc exprimendo minimè sit considerandus, vbi principis voluntas constat.

Accedit ad hoc, quod notanter scribit Rebuffus in dicta q. 9. nu. 44. adseuerans, nominationẽnominationem, quæ apud Gallos obtenta fuerit, facta mentione beneficij obtenti, & eius valoris, maiori tamen quantitate expressa, quàm verè valuerit, admittendam esse. Quia etiam si nominationem concedentes cognitionẽcognitionem habuissent veri valoris, nequaquam nominationem negarent, imò eam facilius concessissent. deinde Anchara. sententia minimè aduersatur decisioni Romani Pontificis in d. capitu. cui de non sacerdotali. Nam aut verus valor exprimitur in literis gratia taxationis, & tunc non potest obtineri vi prædictarum literarum aliud beneficium minoris valoris, cùm id repugnet voluntati principis: dicto cap. cui de non sacerdotal. aut verus valor significatur, vbi constat de corpore beneficij, causa demonstrationis, & eo casu admittendũadmittendum est quod Ancharan. censuit. Nec gratia propriam virtutem amittit ex errore valoris expressi: si vel propter minorem valorem, vel aliâs apertum sit, principem etiam certum de vero valore idem concessisse concessurùmue: quod in specie sequutus Ancharanum tradit Ripa in dicto cap. ad aures nume. 78.

Solet tamen ad effugiendum vitium istud, quod committi plerunque videmus circa valoris veri expressionem, abhiberi prouida cautio, qua valor significatur vsq;vsque ad certam quantitatem his sanè verbis. Cuius valor centum aureos non excedit. aut quod valet vsq;vsque ad centum aureos. Sic etenim apud Romanam curiam fit, vt valor beneficiorum, qui parum certus esse potest, absq;absque periculo exprimatur. gloss. insignis in cap. quamuis. verb. vsq;vsque ad certum. in priori eius parte. de præb. in 6. & ibi Doct. Cardin. in cleric. 1. 4. notab. de concess. præb. Francus postalios in d. c. cui de non sacerdotali. col. vlt. Domi. consil. 133. colum. 3 Felin. in d. c. ad aures. conclus. 9. & 10. Ioan Staphilæus de literis gratię & iust Folio 29. col. 1. Ludo. Gomez in tract. de expectatiuis. nume. 103. Deducitur tandem ex pręmissis, quæ diximus ad interpretationem tex. in c. cui de non sacerdotali. iure ibidem constitutũconstitutum esse, vt in maiori summa nequaquānequaquam subintelligatur separatim minor, quæ speciẽspeciem distinctādistinctam à maiori constituit: cùm maior gratia taxationis fuerit expressa, & ideo refragatur voluntati |

p. 166

Romani pontificis maiorem summam, vt certam speciẽspeciem significantis: quòd eius literæ de minori summa differentiq;differentique specie intelligantur secundum Ancha. Dom. col. 2. Francus 3. in d. c. cui de non sacerdotali. Deci. in c. constitutus. col. 3. de rescrip. Io. Crotti. lectione nu. 5. Alciat. nu. 34. in l. 1. §. si stipulanti. Soci. Iunior in §. Cato. nu. 73. ff. de verb. oblig.

Nec satis facit, quod Ias. in d. §. si stipulanti. col. 2. & 5. & Domi. in d. c. cui de non sacerdotali. scribunt, dicentes, minorem summam ibi sub maiori non includi, ex eo, quod simus in materia strictissimæ interpretationis: nempe in literis beneficia conferentibus seu datis ad beneficia obtinenda, quæ tanquam ambitiosæ vt in capi. quamuis. in l. de præben. in 6. sunt intelligendæ iuxta rigorosam interpretationem. Nam maior summa ex proprietate sermonis minorẽminorem continet. l. si quis cùm totum ff. de exceptio. rei iudic. dict. §. si stipulanti. vbi hoc ipsum adnotârunt Aretinus Socin. idem Ias. & alij communiter. In quacunq;quacunque verò materia, & si odiosa sit, adsumenda est interpretatio à sermonis proprietate text. celebris in l. cum lege. ff. de testamen. vbi Aretinus & Calderi. consi. 2. de consanguin. Deci. in capitu. cùm ordinem. col. 2. & in cap. sedes. de rescript. & in c. 1. de constit. col. penulti. & in cap. atsi. clerici. §. 1. col. vlt. de iudi. idem in regu. factum. §. in pœnalibus & in regu. in contrahenda. ff. de reg. iur. Consequitur igitur in d. c. cui de non sacerdotali. minorem summam maiori non inesse, ex alia ratione potius quàm ex ea, quam Dominic. & Ias. comminiscuntur.

Sic sanè non placet, quod glo. in regu. plus. de reg. iur. & in cap. vlti. verb. maioris. de consuetu. in 6. Areti. in cap. vlt. col. 2. de accusat. Alex. in d. § si stipulanti, ex eadem decisione collegerunt. scilicet in mandato hominis minorem summam sub maiori nequaquānequaquam comprehendi, cùm in eo sit forma diligenter seruanda. Id etenim falsum est, cùm & in mandato hominis, quod minus est sub maiori intelligatur. l. rogatus. ff. mand. l. si vltra. C. de fideiuss. l. si quis mihi bona. §. sed quid si mandauit. ff. de acqui. hæred. siue id mandatũmandatum à superiori siue ab inferiori processerit, siquidem vtrunqvtrunque, à mente ipsius mandantis interpretationẽinterpretationem adsumit, vt in specie ista probat Deci in l. in eo quod plus. ff. de regu. iur. tametsi Fortu. in l. Gallus. §. & quid si tantùm. col. 59. conetur, inter mandatum superioris & mandatum inferioris differentiādifferentiam constituere.

Tertiò, principali huius capitis resolutione probatur, verum esse quod adseuerat glo. à Doct. ibi recepta in c. vlti. de concess. præben. lib. 6. scribens, vbi Romanus Pontifex mandauerit, Titium recipi in CanonicũCanonicum ecclesiæ Salmanticensis, non obstante certo canonicorum numero ibidem statuto, eundem Titium recipien dum esse, licet in eadẽeadem ecclesia nullus sit certus canonicorum numerus statutus. Nam si Romanus Pontifex ex certa scientia sciens, in eadem ecclesia non esse certum canonicorum numerum statutum, idem mandatum dedisset, minimè conuenit, eas literas veluti ob reptitias, surreptitiàsue à canonicis repelli. ex dict. glo. quam sequuntur Bal. in c. Cuma. de elect. col. 1. Feli. & Deci. col. 2. in c. constitutus, de rescript.

Quartò, omnibus superius examinatis ad amussim perpensis, poterit considerari, num verum sit quod Guliel. à Cuneo in l. 3. C. de episc. audien. tradit, scribens, remissionem homicidij eiúsq;eiusque abolitionem à principe impetratam, non

8

*facta mentione prioris indulgentiæ, simile crimen eidem impetranti dimittentis, vti surreptitiam inualidam esse. Quia princeps si certior factus fuisset, eum homicidāhomicidam veniam criminis postulantẽpostulantem, prius aliud homicidium perpetrasse, eiùsq;eiusque veniam obtinuisse, retraheretur ab huius veniæ, quæ modò petitur, cōcessioneconcessione. Et quamuis Princeps tutè absq;absque animæ periculo, & criminis reatu, possit remittere criminis pœnam, quæ in satisfactionem reipublicæ à legibus instituta fuerit, vbi ex hoc ipsi reipublicæ damnũdamnum minimè sequatur, & absq;absque læsione priuati iniuriam passi. secundum Tho. 2. 2. q. 67. artic. 4. & Maiorem in 4. disti. 15. quæst. 19. Felin. in c. qualiter. §. ad corrigendos. nu. 36. de accus. pulchrè Alfonsus à Castro lib. 2. de potestate leg. pœnalis. c. 12. versic. contra hanc secundam. Attamen ob defectum voluntatis apparet, admittendam esse Gulielmi opinionẽopinionem, quam sequuntur Bar. in cap. dilectus. in 1. de rescrip. nu. 20. Baldus. in d. l. 3. Feli. in d. c. postulasti. col. 3. Ias. in l. nec damnosa. C. de precib. imperat. offerend. num. 3. Anania in capi. ad abolendam. col. 2. de hæret. Ioan. Lupi. in cap. per vestras 4. notab. num. 11. de donat. inter vir. & vxor. Iohannes Crottus in capitu. vlti. col. penul. de constit. in 6. Andræ. Alciat. in cap. cùm non ab homine. num 43. de iudi. Ferdinandus Loazes in tract. de matrimonio. dubitatione 10. num. 6. qui ad hoc Regiam eandèmq,eandemque expressam constitutionem refert. q. 2. tit. 11. lib. 1. ordinatio. quæ quidem & Gulielmus loquuntur, quando in eodem genere delictum repetitur, quasi contrarium sit obseruandum, vbi diuersum delictum is, qui veniam postulat, fecerit, quod expressim Alcia. not. d. nu. 43. consulens iudici, ne statim propter Gulielmi sententiam delinquentem puniat, sed ipsum principem admoneat prius, vt ei rescribat, quæ fuerit eius mẽsmens in pręfati criminis remissione. Nec tamen opinor hoc necessarium esse, tametsi æquissimum videatur. comprobatur Gulielmi decisio per tex. egregium in c. 2. de filijs presbyt. in 6. à cuius ratione Ioann. Andræ. Domi. |

p. 167

col. 2. deducunt necessarium fore, vt in secunda alicuius vitij dispensatione mentio primæ circà idem concessæ omninò fiat. Idem scripsêre Rotæ iudices decis. 280. in antiquis. Abbas. post Innocent. in cap. veniens. col. 4. de præscri. Paul Parisi. consil. 74. ad finem lib. 4.

Quinto, libet hoc in loco nōnon incōgruèincongruè ex his quęrere, quid dicendum sit de eo libello, quo Rex licentiam exhibet alicui eāeam petenti, ad constituendum primogenium ex bonis suis etiam cum

9

*præiudicio portionis legitimæ, quæ cæteris filijs iure debetur, vbi is qui petit licentiam plures habet filios, nempe octo, decem, aut duodecim, non facta principi mentione numeri liberorum, tametsi eorum in genere meminerit. Memoria teneo, cùm semel in litem hæc incidisset quæstio, quibusdam visum fuisse, hunc principis libellum viribus non subsistere, vtpote veritate tacita obtentum: forsan enim princeps certus denumero filiorum minimè dictādictam licentiālicentiam concessisset, vel ei moderamen aliquod adscripsisset, quo tot filiorũfiliorum pręiudicio mederet̃mederetur. Quin & iure hoc fulciri poterit, nam si quis impetrare velit à principe legitimationem filij legitimi, & is filios habeat legitimos & naturales, tenetur principi exponere, quot filios legitimos & naturales habeat, ita quidem, vt & numerus certꝰcertus principi significetur. Sicuti expressim hoc adnotauit Præposit. in cap. per venerabilẽvenerabilem. §. quod autem. col. 15. versic. aduerte nunc ad solennitatem. qui filij sint legit. & post eum Curtius Senior consil. 19. versic. capio tertium, & consil 35. colum. 9. & consili. 73. versicul. Nono impugnari poterit argumento l. nec ei §. vlt. ff. de adoptio. vbi iurisconsultus scribit, in causæ cognitione, quæ adoptioni præmittitur, agendum esse de numero filiorum adoptantis. In contrariam sententiāsententiam itum est ex eo, quòd princeps has facultates constituendi primogenia in honorem nominis, genus, & familiæ solitus sit facilimè concedere, hac apposita conditione, vt cæteris filijs, qui à primogenio excluduntur, eiusque ratione legitima portione priuantur, congrua alimenta exhibeantur. Nec quidquam solet mouere principem, maior vel minor filiorum numerus, quemadmodum frequenter obseruatum est. Quo fit, vt ex huius capitis principali resolutione commodè possit hoc dubium definiri. Non oberit, quod ex Curtio traditum est. Nam & si passim apud vtriusq;vtriusque iuris interpretes obseruatum sit, legitimationem filij illegitimi inualidam esse, nisi principi mentio facta fuerit filiorum legitimorum & naturalium, quos pater habet, per tex. in Authen. quibus modis nat. effici. legit. §. si verò. tractat latè Andræ. Tiraquel. in l. si vnquam. C. de reuoc. donat. verb. donatione largitus. nume. 254. nos item huiusce assertionis meminimus in Epitome de matrimonio 2. par. cap. 8. §. 9. num. 7. pauci tamen præter Curtium, & Præpo. exprimendum esse numerum filiorum adnotârunt. Sed & si eius opinionem admittamus, vt fortasse est vera & intelligenda, vbi legitimatio fit ad consequenda iura omnia filij legitimi & naturalis, & vt simul legitimatus, patri cum legitimis & naturalibus succedat, quo casu legitimis & naturalibus ex ea legitimatione legitima portio diminuitur: maiòrque eis læsio contingit, vbi maior est eorum numerus: ideoq;ideoque ratio dictat, hoc esse principi significandum, secus est in ea, quam tractamus, specie. Princeps enim facilius permittet primogenium constitui ex eo patrimonio, quod alioqui in plures distinctum partes ob maiorem filiorum numerum facilius dissipabitur, ad extraneosque alienatione rerum auiti fundi deueniet, quòd & huius Regni constitutiones abhorrêre videntur.

Finis libri è tribus primi, Variarum ex iure Pontificio, Regio, & Cæsareo Resolutionum.

Covarrubias ...: Opera Omnia

p. 1 VARIARVM EX IVRE PONTIFICIO, REGIO, ET CAESAreo Resolutionum. LIBER PRIMVS. AVTHORE DIDACO COVARRVVIAS A LEYVA TOLETANO.

Qualiter Iudex ex actis ius dicere debeat, aduersus ea, quæ priuatim cognouerit.

SVMMARIVM.

An liceat iustè litiganti, aduersarium fallacijs dolisue impetere.

SVMMARIVM.

Sitne habenda ratio fructuum in restitutione, quæ in integrum causa ætatis fit?

SVMMARIVM.

ARGVMENTVM CAP. IIII.

SVMMARIVM.

ARGVMENTVM CAP. V.

SVMMARIVM.

ARGVMENTVM CAP. VI.

SVMMARIVM.

ARGVMENTVM CAP. VII.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. VIII.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. IX.

ARGVMENT. CAP. X.

SVMMARIVM.

p. 87 ARGVMENT. CAP. XI.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. XII.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. XIII.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. XIIII.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. XV.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. XVI.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. XVII.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. XVIII.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. XIX.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. XX.

SVMMARIVM.

Embeddings Experiment

p. 1
VARIARVM EX IVRE PONTIFICIO, REGIO, ET CAESAreo Resolutionum. LIBER PRIMVS. AVTHORE DIDACO COVARRVVIAS A LEYVA TOLETANO.

p. 87
ARGVMENT. CAP. XI.