Covarrubias y Leyva: Opera Omnia - The School of Salamanca

CAP. I.

QVI de vsurarũvsurarum crimine ex professo hactenus tractauêre, ab vsuræ definitione, vt par est à rei cognitione, negocium ipsum auspicantur: varias hac in re obseruantes opiniones, quarum aliquot ipse breuiter attingam. Ioannes Andræ. etenim in regula peccatum. colum. 2. de regul. iur. in 6. Innoc. Cardin. Abb. & Anan. in rub. de vsur. num. 3. Saly. in rub. eadem

1

*C. & Carol. Molinæ. in tract. de contractibus, nume. 6. in hoc conuenire mihi videntur, quòd vsuram definiunt esse, quicquid sorti accedit ex pacto, vel spe præcedenti. text. ad id optimus in c. vlt. 14. quæstion. 3. ex Agathensi concilio. Verè tamen hi Doctores peccatum, & crimen vsuræ, de quo agimus, non definiunt, sed potiùs rẽrem ipsam ex eo crimine partam. Nec esset congrua definitio: si quis furtum esse responderit, rem alienam domino inuito cōtrectatamcontrectatam, siquidem potiùs definitur res ipsa furto adquisita, materia, ac subiectum criminis, quàm ipsum crimen: & ideò licet Laurent. à Rodulphis in tracta. de vsuris. quæstione 1. præmissam Doctorum definitionem probauerit, mihi profectò non placet: qui existimo, aliud esse materiam ipsam criminis, aliud crimen ipsum, sic equidem differt res ipsa, quæ criminis materia est, ab ipso crimine, etiamsi Hispani vulgo furtum appellemus rem ipsam à domino inuito ablatam, quò fit, vt sæpissimè oporteat in his, quæ ad scelerum cognitionem pertinent, ipsum crimen ab eo, ex quo crimen fit, & perficitur, omninò distinguere. Hinc profectò, ni fallor, dirimi poterit ea controuersia: quæ passim discutitur: sitnè necessarium, vt aliqua propositio hæresis dicatur, eius assertorem Christianum, & catholicæ fidei professorem baptismi lauacro fuisse.

2

*Quidam enim opinantur, hæresim esse errorem intellectus catholicæ fidei manifestè contrarium ab homine Christiano pertinaciter assertum, atque ideò existimant, non aliter errorem catholicæ fidei manifestè contrarium, dici posse hæresim, quàm si ab eo, qui Christianam fidem fuerit professus, asseueretur, cùm hęresis circa materiam catholicæ fidei versetur, & ob id congruere non possit, nec aptari valeat Sarraceno, Turcæ, aut infideli: nec Sarracenus hæreticus dici poterit, etiamsi negauerit articulum fidei, iuxta tex. in cap. hæretici. 24. quæst. 1. capitu. firmissimè. de hæretic. glo. in Clement. 1. §. vlti. verb. hæreticum. de vsuris. Abb. & Doctor. in rub. de hæret. Tho. 2. 2. q. 11. arti. 2. & Cardin. à Turre Cre. in lib. 4. de ecclesi. 2. parte. capitu. 1. Alij sanè censent, errorem catholicæ fidei manifestè contrarium, hæresim esse, & verè ita nuncupari posse, etiamsi à Turca, aut Sarraceno proponatur, & prædicetur. quod probat eleganter Alfonsus à Castro de iust. hæret. punit. lib. 1. c. 1. ex eo, quòd cùm propositio catholica, à quocũq;quocunque asseratur, verè catholica est, etiāsietiamsi à Sarraceno pronuncietur: ita eadẽeadem ratione pro|

p. 317

positio contraria Catholicæ fidei erit hæretica: tametsi ab eodem Sarraceno pronunciata fuerit. Hæc etenim assertio, Deus est trinus & vnus, catholica est, siue illam proponat Iudęus, siue Turca, ergò sua contradictoria, Deus nōnon est trinus & vnus, erit hæretica, à quocunq;quocunque dicatur. Nam isthæc posterior opinio vera est, si hæresim simpliciter assumamus pro ipsa propositiōepropositione aduersus fidem catholicam asserta, pro ipsa quidem re: ex qua grauissimum crimen apud Christianos committitur. siquidem hęc propositio, Deus non est factus homo, etiam à Turca pronunciata, etiam in pariete descripta absque vllo certo authore, vel ab eo, qui penitus quid scriberet, ignorabat, vel à catholicis eam euertentibus proposita, hæresis est, & ita verè dici potest, cùm sit error manifestè catholicæ fidei contrarius. At si hæresim pro ipso crimine accipiamus, prior sententia potior est, & magis probanda, cùm hæreseos nomen quatenus infame est, & causa sceleris notam infert, ac nefandũnefandum crimen præmittit, exigit profectò multa quidem, nempe quòd eius author Christianam fuerit fidem professus, item quòd pertinaci animo, & errore intellectus propositionem contrariam manifestè fidei catholicæ pronunciauerit, vel asseruerit, quemadmodum constat horum prius ex dicto capitu. hæretici. & his, quæ modò citauimus. Posterius autem apparet ex capi. dixit. 24. quæst. 1. & in Clemen. 1. de summa Trini. & Clemen. 1. §. vlt. de vsur. Oldra. consi. 210. text. elegans in extrauag. cùm inter nonnullos. Ioannis 22. de verb. signific. & in c. qui in ecclesia. 24. quæs. 3. quod alibi aptius tractabitur. His accedit, quòd hæreseos nomen olim ante legis Euangelicæ promulgationem, & apud eos, qui Christianam religionem nondum acceperant, infame non erat, sed significabat electionem quandam disciplinæ, quam quisque profitebatur, ab αἱροῦμαι, verbo Græco: quod Latinè vertitur, eligo. Sic Plutarchus libro quem de placitis, seu sectis philosophorum scripsit, titulum tribuit, περὶ αἱρέσεον, id est, de sectis. idem & Lucianus fecit. eadem ratione hæresim veteres dicebant quancunq;quancunque opinionem, quam tenaciter quisq;quisque tutabatur: August. lib. 8. de ciuit. Dei, c. 12. Aristoteles, inquit, vir excellentis ingenij, cùm sectam Peripateticorum condidisset: quòd deambulans disputare consueuerat, plurimos discipulos viuo adhuc præceptore in suam hæresim congregauit. vtuntur & eadem dictione in hoc sensu Cicero ad Crassum, & in præfatione Parodoxorum ad Brutum: & Iurisconsultus Modestinus in l. si duas. §. est autem. ff. de excusat. tuto. Diuus Hieronymus in epistola ad Galatas cap. 5. cap. hæresis. 24. quæst. 3. tradunt Budæus in l. 1. §. item sciendum. ff. de ædilit. edict. Corasius lib. 3. Miscellane. ca. 8. Alfonsus à Castro lib. 1. de iusta hæret. punit. c. 1. Verum enimuerò quia in lege Christianorum, quæ ab ipso Deo data est, ac diuino numine inspirante ab eāeam profitentibus accepta, non electa, iuxta illud Ioannis 6. Nemo potest venire ad me, nisi pater, qui misit me, traxerit eum. & Ioan. 15. Non vos me elegistis, sed ego elegi vos: Christianis non conuenit electio sectæ, nec eis licet quid quam circa fidem eligere, cùm fides catholica non ex hominis arbitrio, nec ex humano ingenio pendeat, sed Deo inspirante ac reuelante sit hominibus manifestata: & quia in verba sacræ scripturæ, & ecclesiæ catholicæ iurauimus, nec possimus ab illarum sententia discedere, apud nos hæresis nomen infame est, quod latiùs ostendit Alfonsus à Castro. in d. c. 1. & lib. 1. de hæresib. c. itidem 1.

Hinc sanè deducitur, eum esse hæreticum, qui hæresim pronunciauerit, aut asseruerit: intelligendo hęresim, prout apud nos adsumitur pro ipso crimine, & quatenus crimen præmittit: siquidem & inibi significatur, errorem assertum fuisse ab homine Christiano, pertinaci animo errante intellectu. At si hæresim accipiamus simpliciter, non vt crimen, sed vt propositionem falsam aduersus fidem catholicam, non statim sequitur, eum qui eam pronunciauerit, hæreticum esse: quemadmodum docet idem Alfonsus à Castro. libro 1. de iust. hæretic. puniti. cap. 7.

Vsura igitur, vt crimen est, ab alijs ita definitur, vsura est voluntas capiẽdicapiendi vltra sortem lucrum aliquod temporale vi, & causam utui principaliter. Voluntas, inquam, id est, actus voluntatis interior, vel exterior: sicuti & in simoniæ definitione explicat Hadrian. quolib. 9. articul. 2. vt hinc colligamus, vsuram esse mẽtalemmentalem, cũcum quis mutuò dat centum Titio spe consequendi ab eo vltra sortem decem, alioqui non mutuaturus, capitul. consuluit. de vsuris. item & esse exteriorem, quam actualem quidāquidam appellātappellant: cùm quis pacto expressim apposito mutuat mille, recepturus ex conuentione quinquaginta vltra sortem ipsam. Lucrum ideò diximus: quia ad hoc crimen exigitur, id quòd vltra sortem accipitur, verè lucrum esse, cùm alioqui si quis mutuo dederit mille, ac demum sortem ipsam acceperit, & prætereà centum, quæ sibi iure debentur vltra sortem, vsuram minimè committit, etiamsi id pactus fuerit: sicuti constat omnium ferè consensu: quādoquando creditor qui mutuat. in pactum deducit, vt ipse debitor teneatur si mile ei beneficium exhibere, si in egestatem venerit, aut: pecuniæ mutuatæ quandoque indigens fuerit: modò aliter hic debitor ex ea pactione non obligetur, quàm secluso pacto ipse iure cuiusdam honestatis moralis tenebatur creditori simile beneficium rependere. quod traditum est in d. |

p. 318

c. consuluit. à Panor. & alijs, atq;atque id à nobis fuit breuiter adnotatum libr. 1. harum resolutionũresolutionum. c. 20. num. 4.

Hinc iustissimè creditores defenduntur, qui à debitoribus vltra sortem principalem, aliquid recipiunt ratione interesse, vel damni emergentis, vel lucri cessantis secundum ea, quæ frequẽtissimèfrequentissime adnotantur in c. conquestus. de vsur. & in leg. curabit. C. de action. emptio. ad cuius interpretationem paulò post nos idem latiùs explicabimus. Diximus lucrum aliquod temporale, quia si quis etiam vi mutui amicitiam alterius paciscatur, aut animo adquirere intendat, aut aliam rem vtilem quidem, sed minimè æstimabilem ratione precij, quod ei conuenire nequit, ex eo, quòd non soleat ea res pecunia æstimari, vsurarius censendus non est, sicuti Doct. fatentur. vltimo loco proposuimus in definitione, vsuram vi mutui committi, apertè intelligẽtesintelligentes hoc crimen in alijs contractibus, quàm mutui nequaquam accidere, atq;atque ita verum est, modò accipiamus mutuum, siue expressum, siue tacitum, & hoc quidem ea ratione, quia sæpissimè sub imagine emptionis, & venditionis subest contractus quidam pignoratitius, qui latenter vitium hoc vsuræ, maximo Reipublicæ & pauperum incommodo continet. capitu. ad nostram. de empt. & vendit. vbi mentio fit pacti de retrouendendo. c. in ciuitate. de vsuris. quoties res venditur cariùs pecunia credita, quàm præsenti & statim numerata iustè venderetur, de quo aliqua diximus. 2. lib. harum resolutionum c. 3. num. 7.

Ex his plurima possent deduci, sed præsertim aliquot attingam, quæ frequentiora sunt. Et primò offert sese insignis Pontificia decisio capit. salubriter. de vsuris. Cuius hæc sunt verba.

3

*Sanè generum ad fructus possessionum, quæ sibi à socero sunt pro numerata dote pignori obligatæ, computandos in sortem non credimus compellendum, cùm frequenter dotis fructus non sufficiant ad onera matrimonij supportanda. Hactenus Romanus Pontifex: qui planè respondet, non esse generum vsurarium, etiamsi præcipuos percipiat fructus rei pignori datæ vltra sortem ipsam, cùm tamen alioqui creditor vsurarius sit, si fructus pignoris vltra sortem sibi præcipuos habuerit. capitul. primo capitul. conquestus. de vsuris. capitul. primo. de feudis. lege prima & secunda. C. de pignori. actione.

Sed huic obiectioni respondetur, à Summo Pontifice decretum esse, fructus pignoris dati pro dote soluenda in sortem minimè computari ratione interesse, tàm damni emergentis, quàm lucri cessantis, damni emergentis, vbi maritus dilata solutione dotis detrimentum patitur, lucri cessantis, quasi ea constitutio tunc admittẽdaadmittenda sit, cùm ipse gener attenta eius industria, & officio posset ex dote statim sibi soluta lucrari tātamtantam quantitatem, quantāquantam ex fructibus pignorum quotannis percipiebat, non aliâs, secundũsecundum Hostien. Ioannem Andræ. Abb. Antoni. & alios in d. c. salubriter. Bartol. in l. in insulam. §. vsuras. ff. solut. matri. Bologni. consil. 19. Hadri. in 4. sentent. tract. de vsuris. versic. sed dubium. Syluest. verb. vsu. 3. quæsti. 2. Maiorem in 4. distinct. 15. quæst. 31. versi. tertius casus. Bald. in l. vltim. §. prætereà. 2. colum. C. de iure dot. Alex. in d. §. vsuras. & in consil. 178. numero 11. lib. 7. Deci. consi. 119. nume. 4. Conrad. de contractib. quæst. 35. consilio 7. & consil. 5. Ioann. à Medina de contractib. c. de adquisitis per vsuram. §. ad c. salubriter. fatentur hanc opinionem Communem esse Bald. Nouell. de dote. 7. parte. priuilegi. 3. & Carol. Molin. in tract. de vsuris. quæstio. 74. nume. 525. Ioan. Lup. in c. per vestras. 6. notabili. §. 8. Parisius consilio 64. libro 4. Ex his verò quidam opinantur sufficere, vt ratione interesse hoc in casu percipiantur fructus pignoris præcipui vltra sortẽsortem, quod is, cui dos est promissa, aut debita, interim dum ea non soluitur, sustinet onera matrimonij ex propria re, & proprio patrimonio, quæ ex dote soluta posset profectò sustinere. l. pro oneribus. C. de iure doti. quam ob rem de damno euitando agit maritus fructus pignoris præcipuos habens, non de lucro adquirendo, nec hi Docto. requirunt interesse lucri cessantis, quod dote statim soluta maritus cōsequereturconsequeretur attenta eius solita industria, & negociandi exercitio. huius sanè sensus authores sunt Ananias indicto c. salubriter. num. 8. Nouell. dict. priuileg. 3. Alex. consilio 31. colu. 3. lib. 6. sensit idem consilio 141. lib. 5. in princip. Ioan. Lupi. dict. §. 8. Carol. in dict. quæstio. 74. num. 525. Caiet. 2. 2. quæst. 78. arti. 2. Qui quidem interesse damni emergentis appellant totum id, quod maritus expendit in alenda vxore, & onerib. matrimonij sustinendis, & ideò permissum esse opinantur, quod fructus pignoris percipiat. hoc item probabitur inferiùs illatione 6. idem sensit Deci. in dicto consilio 119. nu. 4. post Paulum Castren. in d. §. vsuras. qui temperatè loquitur, dicẽsdicens, id procedere ex eo, quòd præsumendum sit, maritum, si statim dos fuisset soluta, potuisse per industriam adquirere lucrum aliquod, ex quo alere posset vxorem. Ego sanè non inficior, maritum, & quencunque alium creditorem iustissimè absq;absque vsurarum labe, posse percipere fructus pignoris præcipuos vltra sortem, vel ex pacto, vel ex lege, ratione interesse damni emergentis, & lucri cessantis, & tamen non video, qua ratione possit cōgruècongrue colligi damnum, & eius ratione interesse ex eo, ꝙquod maritus onera sustineat matrimonij, siquidem eadem sustinuisset statim dote soluta, vel ex ipsa |

p. 319

dote, vel aliunde: quod si dixeris, statim soluta dote non expenderet proprias pecunias pro oneribus matrimonij, sed ea onera expedirentur ex ipsa dotali pecunia: id fateor, modò manifestè sentias & consideres, expensis in hanc rem proprijs nummis, dotalẽdotalem pecuniam saluāsaluam esse, quæ alioqui expensa foret. Deinde hac Ananiæ opinione admissa, maxima constaret iniquitas, aut non esset æqua Romani Pontificis constitutio, cũcum sæpissimè essent maiora onera matrimonij quàm ipsorum fructuum æstimatio, & fieret non æqua damni emergentis cum ipsis pignorum fructibus compensatio.

Quamobrem verius esse censeo, quod paulò antè scripsi, nempe fructus pignoris dati pro dote soluenda, tunc non esse in fortem computādoscomputandos, cum interesse damni emergentis, aut lucri cessantis æquale sit verisimili, licet non exacta censura, fructibus ipsius rei datæ in pignus. Interesse autem damni emergentis id appello, quod creditori sequutum fuerit ea ratione, quia dos soluta ab initio non est, & ob id damnum patrimonij & rerum, passus fuerit: coactus equidem sub vsuris licitis, aut annuis reditibus pecuniam quærere ad ea onera subleuanda, quæ ex dotali pecunia possent commodè tolerari, lucri verò cessantis interesse illud est, quod ipse creditor posset inspecta solita industria, & ipsius prouinciæ qualitate & conditione ex pecunia dotali statim soluta adquirere, atque iuxta hunc sensum esse accipiẽdumaccipiendum Romani Pontificis responsum in d. c. salubriter. ipse colligo ex mente Doct. inibi & aliorum, qui rem istam tractauêre: præsertim id asserunt Panor. in d. ca. salubriter. Paul. Cast. Imol. & Alexa. in d. §. vsuras. Conrad. d. q. 35. conclusi. 7. Adria. Ioan. Maior, ac Medina nominatim superiùs citati, & esse hanc opinionem frequẽtiorifrequentiori authorum iudicio probatam minimè ipse dubito. sensit idem latè Ludo. Bologni. in dicto consi. 19. Imò & Io. Lupi. in d. §. 8. colum. 3. tandem hanc opinionem sequitur.

Hinc primò apparet, summi Pontificis constitutionem in d. ca. salubriter. non tantũtantum esse obseruandam in genero erga socerum, sed etiam in quocunque extraneo, cui dos promissa fuerit, quod manifestè deducitur ex ratione, cui innititur prædicta decisio.

Secundò constat, non esse id speciale, in fauorem & priuilegium dotis statutum, nempe fructus pignoris in sortẽsortem minimè cōputaricomputari, cũcum à ratione interesse id procedat, quæ quidem ratio efficax est, vt aliquid vltra sortem iustè recipi à creditore possit. id verò speciale est in hac specie fauore dotis, vt vir, cui dos fuerit promissa, dilata solutione datisq́ue pignoribus, fructus pignorũpignorum præcipuos habeat, nec teneatur eos in sortem compensare, etiam si ab initio nulla pactio præcesserit de fructibus pignorum vltra sorté percipiendis. id enim iure inest ob naturam cōtractuscontractus dotalis: sicuti in dicto capit. salubriter. visum est Panorm. & Carol. Molinæ. de contract. dicta quæst. 74. num. 524. licet aliâs ambiguum sit, an creditor possit petere interesse ante moram ob dilationẽdilationem solutionis, vel possit aliquid ea ratione percipere inuito debitore, cum quo id ab initio pactum non est, quod alibi tractabimus.

Tertiò, probatur ex his, nihil referre ad hoc, vt possit maritus ob dilatam dotis solutionẽsolutionem fructus pignorum præcipuos habere, quod maiorem, minorémue quantitatem expendat, in oneribus matrimonij, quàm sint ipsi fructus pignorum: sicuti in specie aduertunt Adrian. in dicto versi. sed dubium. Et Ioan. Medina in d. §. ad c. salubriter. licet contrarium responderint Ang. & Syluest. in summa. verb. vsura. 3. quęst. 2. & plerique alij. Et ideò quod scribunt Ana. in d. c. salubriter. num. 2. ad fin. Alex. consi. 178. libro 7. nu. 11. & Anto. Fanensis de pignoribus. 5. parte. membro 5. nu. 16. existimantes, fructus pignoris esse in sortem imputādosimputandos, quatenus excedunt congrua & iusta alimenta vxoris secundum quantitatem dotis, erit ita accipiendũaccipiendum, vt intelligamus id verum esse, quando fructus excedunt legitimum & verisimile interesse, quod ratione lucri posset ex dotali quantitate à marito percipi, alioqui falsum est, quod ibi Doctor. opinantur.

Quartò, hinc poterit discuti & tractari, quid dicẽdumdicendum sit, vbi dote promissa, & eius solutione dilata, maritus cum promissore dotis paciscitur, vltra sortem certam quantitatem quotannis sibi soluẽdamsoluendam, interim dũdum non fuerit soluta dos. Nam quidam censent, hanc pactionem illicitāillicitam esse, nec in hac specie admittendam fore decisionem text. in d. c. salubriter. cùm inibi de fructibus pignorum, id est, de re incerta, vltra sortem percipiendis tractetur, & ideò secùs sit respondendum, vbi certa quantitas in pactum vltra sortẽsortem deducta fuerit. Huius opinionis sunt Ioan. Andr. Anton. Card. Ioan. de Ligniano, & Ambro. à Vignate nu. 14. in d. c. salubriter. Lauren. à Rodulphis in c. consuluit. 2. par. quæstio. 53. Alex consi. 27. lib. 4. & consilio 74. & consil. 141. lib. 5. Flor. 2. part. ti. 1. §. 7. & §. 27. Soc. consi. 88. numero 18. & consilio 130. numero 10. libr. 4. Ioan. Lupi in dicto capitul. per vestras. 6. notab. §. 8. qui numer. 6. & Soci. in dictis responsis existimant, hanc opinionem Communem esse. Contrarium tamen verius est, si quidem attenta vera ratione decidendi, quam ab interesse deduximus ad d. c. salubriter. nulla congrua ratio exhiberi potest, cur ab initio cōtractuscontractus interesse verisimile in pactũpactum deduci non possit, quod in interpretatione. l. curabit. C. de actione empt. |

p. 320

alibi probabimus, & in hac specie ita tenẽttenent Calderi. Anchara. & Abb. in dicto c. salubriter. Bal. Nouel. de dote. septima parte. priuileg. 3. Alexander consilio 31. libro sexto. Anto. Rube. consilio 108. Corne. consilio 145. & consilio vltim. columna tertia. libro secundo. Conrad. dicta quæstione 35. conclusione septima. Adrian. vbi supra Syluest. verb. vsura. 3. quæstione tertia. Gabriel, Ioan. Maior, & Almain. in 4. distinct. 15. tractat. de vsuris. eandem opinionem sequuti, fatentur Communem esse Alexander in dicto §. vsura. Carolus Molinæus in tractat. de contractibus. quæstione 74. numero 523. Et in hanc partem inclinat Decius consilio 119. idem in capitulo cùm venerabilis. de exceptione. numero 14.

Quintò, eodem iure constat, non esse admittendum, quod Antoni. Butr. asseuerat in dicto ca. salubriter. existimans, eam decisionem procedere, vbi nulla dilatio ad soluendam dotem data fuerit socero, quasi certum sit, non posse generum fructus pignoris præcipuos habere vltra sortem, quoties dederit socero dilationem ad eius solutionem, nec socer ex eo pacto in mora fuerit. sequitur Butr. Ioan. Lupi. in dicto §. 8. n. 3. idem tradit Almain. in 4. distinct. 15. quæstio. de vsuris. Et ex hoc præcedentem illationem intelligendam esse putant Anton. Rube. dict. consilio 108. & Aymon consilio 189. colum. penul. vt tandem prior opinio vera non sit, nulla data ad soluendam dotem dilatione: at ea data, eadẽeadem omninò tenenda sit, posteriori sententia improbata & repulsa. Nam hæc distinctio, si rationẽrationem veri interesse consideremus, probari nequit, cũcum iustiori sanè causa habeat locum perceptio fructuum, alteriúsue quantitatis loco interesse, quando libera ex pacto datur facultas ipsi debitori fruẽdæfruendæ sortis, quàm si creditori licitum esset, eam quocunque die petere. quod est omninò adnotandum ex Panormitan. in dicto capitulo. salubriter. Imola. & Roman. in dicto §. vsuras. Nouel. dicto priuil. 3. Carolo Molinæo dicta quæstione 74. numero 524. in hoc tamen parum vrgent Conradi rationes in dicta q. 35. conclus. 2.

Sextò, hinc etiāetiam constat, an matrimo. soluto, possit vxor vidua erga mariti hæredes vti priuilegio capituli. salubriter, & his, quæ ad eius interpretationẽinterpretationem diximus. Innocentius etenim, quem authore Panormitan. inibi communiter alij sequuntur, opinatur, eam constitutionem non esse accipiendam in fauorem vxoris matrimonio soluto, cùm ea non sustineat tunc matrimonij onera. idem tenent Bartol. in l. atqui natura. §. non tantũtantum. ff. de negociis gestis. Archi. consil. 150. Imol. & alij in d. §. vsuras. Alexand. consil. 27. consilio 56. libro 4. Antoni. Rube. consilio 55. & consil. 108. eandem opinionem fatetur cōmunemcommunem esse Matthæus Afflictis decision. 284. latè Aymon. dicto consilio 189. numero 7. ad finem. idem notat Caietanus dicta quæstio. 78. artic. 2. Et Corne. consilio 77. & consilio 212. libro tertio. Sed profectò ratione interesse damni emergentis, aut lucri cessantis poterit vidua fructus pignoris percipere præcipuos, & prætereà pacisci, vt interim dum soluitur dos, certam annuam quantitatem percipiat: quod manifestum est, nec ab his authoribus negatur, & tradunt Alexand. consil. 200. libro 6. idem Alexand. consilio. 141. libro 5. Ioan. Lupi in dicto §. 8. numero 4. & numer. 8. dicens hanc opinionem Communem. post Lancel. Deci. in dicta l. diuortio. 3. colum. idem notant Iason cons. 92. libr. i. Conrad. de contract. q. 35. conclus. 9. Aymon d. num. 7. Et Matthæ. Afflict. dicta decisio. 284. Alexand. in l. diuortio. in princip. colum. 5. numero 23. & 24. ac. 25. & Anto. Fanensis in tracta. de pignorib. 5. membro. 5. par. ad finẽfinem. qui quidem authores opinionẽopinionem præcedentem, quam communem esse concedunt, ita iure intelligendam esse censent. Quòd si vidua non habeat præter dotem bona, ex quibus percipere possit alimenta, poterit ab hæredibus mariti iustè exigere certam quantitatem, dum dos non soluitur, loco alimentorum, cùm per eam non stet, quin ei red datur dos: sicuti expressim adnotârunt Ancha. in reg. peccati venia. 4. quæstione de regul. iuris. in 6. Paul. Castrens. consilio 429. numero 4. libro 2. Imol. & Alexander in dicta l. diuortio. numero 24. idem Alexand. consilio 63. colum. 2. libro 4. & consi. 31. colum. 2. & consilio 200. libro 6. & consi. 141. numer. 7. lib. 5. Aymon consil. 189. col. 2. & penult. quorum opinio passim recepta videtur. Mihi profectò non omninò placet: scio etenim eam ęquitate quadam potiùs, quàm iure probari & admitti. Nam inspectis vtriusque iuris principijs cōstatconstat, viduam etiam inopem ratione alimentorũalimentorum nōnon posse vltra sortem dotis aliquid recipere, ob dilatam eius solutionem: tametsi præcedens opinio in Neapol. prætorio fuerit iudicum sententia comprobata authore Matth. Afflict. dicta decisio. 284. quod manifestis rationibus ostendam. Siquidem fauor dotis minimè permittit, nec patitur aliquid vltra sortem recipi. text. in cap. super eod. de vsuris. Nec itidem inopia viduæ, cum ratione paupertatis vsuræ permittendæ non sit, ex eodem c. super eo. ratione verò alimentorum eadem opinio minimè defenditur. Quia vbi alimenta ab hæredibus mariti viduæ inopi iure debentur, tunc fateor, hæc alimenta posse ad certam deduci annuam quantitatẽquantitatem. at vbi iure non debentur vxori viduæ alimẽtaalimenta, nōnon video qua ratione possint in pactũpactum deduci ob dilatam dotis solutionẽsolutionem. Debentur autem viduæ alimenta ab hæredibus mariti, si ea |

p. 321

pauper sit, intra annum viduitatis, quo mariti hæredes cogi non possunt, pecuniam dotalẽdotalem viduæ soluere. gloss. Bar. & Doct. in l. 1. §. exactio. C de rei vxo. act. Doct. cōmunitercommuniter in d. l. diuortio. in princ. Et ideò cautè Panor. in d. c. salubriter. nu. 6. scribit, ratione horum alimentorum, quæ intra annum dilationis datæ à lege debentur, posse ex statuto viduam certam quantitatẽquantitatem vltra sortem dotis recipere. idem ipse censeo ex pacto partiũpartium, quia eadem est ratio, modò æquè & iustè fiat alimentorum æstimatio. Si dixeris, etiam idem permittendum fore post annũannum, cùm ab eodem tempore hæredes constituāturconstituantur in mora: respondeo, null ibi apud iuris vtriusque sanctiones statutum esse, licere post moram debitoris creditori aliud recipere, quàm interesse damni emergentis, aut lucri cessantis: alimenta verò, etiam si creditor pauper sit, nec debentur, nec ei dari absque vsuræ vitio, alicubi est permissum. Potest etenim post annum statim præcisè vidua coram iudice dotem ab hæredibus mariti exigere, & ex ea sibi necessaria alimenta ministrare. Nec quidquam facit, quod à plerisque traditur: inquiunt enim, si statim solueretur dos viduæ, posset ipsa inde alimenta habere: nam id ita verum est, & tamen, si dotalem pecuniam in alimenta expenderet vidua, diminueretur ipsa dos, quæ iuxta horum DoctorũDoctorum sententiam salua & integra maneret. non oberit dicere, hanc quantitatem posse à vidua recipi iure alimentorum tanquam interesse, vt scribit Cardin. in Clemen. 1. de vsur. in princ. num. 8. cui prædicti Doctor. conueniunt, dum etiam nomine interesse hac in controuersia vtuntur. Nam interesse damni emergentis, aut lucri cessantis nullum hîc verè dici potest: quemadmodum tradidi in ratione principali. capitu. salubriter. versic. ex his plurima, nisi dixeris, interesse posse appellari ius alimentorum saltem in inope, cùm alioqui cogatur fame perire, aut mendicare. hoc autem non est pecunia æstimabile, & ideò hac in re, vt interesse verum, recipiendum non est. Posset fortasse admitti Anch. & sequacium sententia apud Hispanos, attento & considerato communi vsu, quo frequentissimè tractatur emptio annuorũannuorum redituũredituum redimibilium. Est etenim facilimũfacilimum, habentem pecuniam statim paratos inuenire mille venditores horum redituũredituum. Et ideò si pecunia dotalis viduę soluta foret, posset ex ea annuũannuum reditum emere: vnde propter hoc interesse lucri cessantis, ea opinio locum haberet in praxi. Imò idem esset in vidua diuite, si obseruemus decisionem cap. salubriter. etiāetiam intelligendāintelligendam esse matrimonio soluto, quantum ad rationẽrationem interesse damni emergẽtisemergentis & lucri cessātiscessantis quod est animaduertendũanimaduertendum.

Septimò ab eadem ratione procedit frequens illa controuersia, qua quæritur, sitne licitum statutum, ex quo viduæ interim dum non soluitur dos ab hæredibus mariti detur certa quantitas, moderata quidem ad rationem decem pro centum quolibet anno? Nam hoc statutum nullum esse, quippe quod vsuram permittat: tenẽttenent Ioan. Lign. & Imol. in Clemen. 1. de vsur. num. 35. Abb. consil. 39. lib. 2. Doct. in d. ca. salubriter Ang. & alij in d. l. diuortio. in princ. Et est CōmunisCommunis opinio secundum Soci. consi. 56. lib. 3. colum. 2. & Ias. in §. fuerat. de actio. num. 19. quorum opinio vera est proculdubio, si præmittamus, vsuram esse, matri. sol. viduāviduam ob dilationẽdilationem solutionis lucrũlucrum aliquod accipere, aut fructus pignorum præcipuos habere, sicuti in præcedẽtibpræcedentib. explicuimus. Et ideò quidam hāchanc sententiāsententiam cōmunemcommunem reprobant, in eo casu, quo ratione alimentorum viduis pauperib. statutũstatutum aliquid annuatim dandum esse sanciret, interim dum dos soluta non fuerit ex rationib. præcedenti illatione adductis: sic sanè visum est Card. in d. cle. 1. de vsuris. n. 8. Bal. in l. vlt. §. prætereà. C. de iur. do. Paul. Castr. & inibi Alex. in d. l. diuortio. col. 5. Feli. in c. consultationib. de off. deleg. ad finem. Ioan. Lupi. in d. §. 8. num. 4. Aymoni dicto consil. 189. colum. 2. & omnibus his, quos proximè citaui ad comprobationem eius, quod retuli ex Arch. in reg. peccati venia. 4. quæstio. de regul. iur. in 6. Iason cons 92. colum. 8. versi. Quartò, principaliter. lib. 1. Dum verò ipse Ioan. Lupi & quidam alij hanc opinionem tribuunt Abbati in dicto cap. salubriter. falluntur, quia ipse tantũtantum tractat de viribus statuti taxantis alimenta, quæ iure debentur viduæ ab hæredibus mariti: quemadmodum ostendimus in præcedenti illatione: ex ibi etenim traditis apparet, an vera sit hæc Doct. opinio, quandoquidem si hæc alimenta ex pacto recipi non possunt ob crimen & vitium vsuræ, nec itidem poterunt ex statuto, sicuti iure satis euidẽtereuidenter probatur in d. Cle. 1. de vsuris. Sed rursum alijs placet, indistinctè posse lege, vel statuto constitui, quod vxori viduæ interim dum ab hæredibus mariti dos nōnon soluitur, detur certa & annua quantitas ad rationem decem pro centum: quasi ipsa lex definiat hanc in quātitatemquantitatem, interesse incertum, sic etenim Bald. respondet in dicto §. prætereà. numero 5. idem consilio 166. lib. 1. Cæpola consil. ciuilium causarum. 15. Caietan. dicta quæstione 77. art. 2. Caro. in dicta quæst. 74. num. 527. qui quidem hanc partem probant, etiam non considerato, nec verè contingenti lucri cessantis, aut damni emergentis interesse, sed tantùm aduertunt posse à lege taxari legitimum, ac legale interesse, & ideò Car. Mol. statutum hac in re existimat procedere iuxta vsuras per Cæsares in l. eos. C. de vsur. definitas. ego verò hāchanc Bal. sentẽtiāsententiam intelligendam esse opinor, vbi attento communi prouinciæ vsu, quātitasquantitas ab statuto taxata, |

p. 322

esset verisimile lucri cessantis interesse, propter facilem & frequentissimam annuorum redituum redimibilium emptionem. quod Bald. in d. §. prætereà. & in d. consi. 176. palàm sensit.

Octauò hinc colligitur, sit ne validum statutum, quod sanxerit, matrimonio constante interim dum dos promissa non soluitur marito, detur eidem à promittente, vel socero certa annua quantitas, ex eo, quòd matrimonij onera sustineat, quibus quidem oneribus sustinendis dotes constitui solent. Et Caieta dicta q. 78. art. 2. respondent, id statutum valere omninò absque ratione damni emergentis, aut lucri cessantis, quæ quidem sententia pendet à suprà prænotatis. Nam si hæc certa & annua quantitas vsurariam prauitatẽprauitatem sapit, nec pacto, nec statuto probari poterit eius perceptio. Quòd si vsuraria nōnon sit, planè permitti iure & æquitate potest. QuāQuam ob rem ego hanc Caietani opinionem admitterem, vbi ex causa frequentis annorũannorum redituum redimibilium emptionis, ea quantitas iustum censebitur lucri cessantis interesse. Hac inspecta ratione vidi iam profectò sæpissimè in hoc Granatensi Regio prætorio, soceros, aliosq́ue dotium promissores vocatos in iudicium, damnari, vt intra decẽdecem, aut viginti dies dotalem pecuniāpecuniam soluant, alioqui post eam diem cōstituantconstituant super proprio patrimonio annuum reditũreditum redimibilem ad rationem vnius pro decem, aut duodecim iuxta quantitatem dotis, iusta sanè est ista cōdemnatiocondemnatio, cũcum propter onera matrimonij à marito sustinenda, tùm ob communem & facilem horum redituum venditionem.

Cæterum plura alia ad intellectum d. cap. salubriter. vltra doct. ibi legenda sunt apud Sali. in authen. ad hæc. quæstio. 3. & Bald. in Rubric. C. de vsu. Ioan. Lupi. in dicto §. 8. Decius consilio 571. Paul. Parisi. consilio 64. lib. 4. & Carol. d. quæst. 74. præsertim num. 523. qui in specie tradunt, an habens iura mariti per cessionem possit dictæ constitutionis priuilegio vti. Omittendum tamen hac in cōtrouersiacontrouersia non est, quod Fortunius Garsias Hispanus magni profectò nominis apud Italos, dum iuuenis Bononiæ in Cardinalis Aegidij Hispanorum collegio ius ciuile publicè profiteretur, ac demum apud Hispanos, dum in summo Regis auditorio iudicis rectissimi officium ageret in tract. de vltimo fine illat. 6. censet, text. in dicto. ca. Salubriter. ita esse accipiendum, vt tantum in genero respectu soceri obtineat, non autẽautem in extraneo, gener autem fructus pignoris præcipuos habeat vltra dotem, etiamsi cesset causa interesse dānidamni emergentis & lucri cessantis, ex eo solũsolum, quòd nondum soluta dote matrimonij onera sustineat: atque hanc esse verè germanam illius constitutionis interpretationẽinterpretationem arbitratur, cui suffragantur plura.

Primùm, quòd socer tenetur iure filiæ dotem dare, aut alimenta. l. vltim. c. de dotis promis. l. qui liberos. ff. de ritu nuptiar. c. cũcum haberet. de eo, qui duxit in matri. c. ius naturale. 1. dist. notatur in l. 1. ff. solut. matrim. at in præsenti casu licet dotem promiserit socer, eam tamen nōnon dat, nec soluit, nec alimenta, ideò mirũmirum nōnon est, quod maritus, qui subit onus alendi vxorem, & socerum hoc onere liberat, fructus pignoris vltra sortem percipiat.

Deinde ratio dictæ constitutionis dum scribitur, cùm frequenter dotis fructus non sufficiant ad onera matrimonij supportanda: minimè congruit, si eam decisionem in extraneis etiam intelligamus, & iuxta interesse verum dānidamni emergentis, aut lucri cessantis, cùm fructuum perceptio tunc non procedat ab oneribus matrimonij sustinendis, nec ab eo quod dotis fructus nōnon sufficiant ad ea. Sed à damno & interesse sequuto ex dilata solutione dotis

Prætereà in hunc Fortunij sensum conuenire videtur text. ipse qui de genero loquitur. Et passim vtriusque iuris interpretes, qui dum hanc materiam examinant, generi & soceri mentionẽmentionem faciunt. Item hi doct. qui huius perceptionis fructuum permissionem vltra sortẽsortem in hac specie ex eo solo defendunt, quòd maritus onera matrimonij sustineat, nec requirunt interesse damni emergentis, nec lucri cessantis: eandem Fortun. interpretationem facilè admisisse censentur. Huc etiam accedit, quòd socer tradens genero pignus ob dilatādilatam solutionem dotis, donare præsumitur fructus pignoris ad alendam filiam, & onera matrimonij sustinenda, propter quæ dotem promisit, secundũsecundum Ioannem à Medina de contract. q. de vsuris. §. ad c. salubriter.

Postremò hanc opinionẽopinionem Fortunij eleganter probat, eo non relato, Carol. Molin. dicta quæstio. 74. num. 525. Et profectò mihi, quantum ad generum, & socerum, maximè placet. Non obstat, si quis dixerit, rationem dicti ca. salubriter. minimè huic sensui conuenire, cùm ex eo constet, maritum pignoris fructus. præcipuos habere, etiamsi hi excesserint dotis promissæ interesse, lucrum & fructus, quod iniquum est. Nam respondeo, id permitti ex eo, quod quandoque & frequenter dotis fructus non sufficiunt ad onera matrimonii, & tamen tunc maritus tenetur ea subire. l. si filia. ff. famil. herciscund. ita è contrario si fructus pignoris excedant dotis interesse & fructus, qui ab ea poterant deduci, eos habebit gener præcipuos.

Hæc verò interpretatio potissimum probari potest ex decisione tex. in cap. 1. de feud. c. conquestus. de vsur. quibus statutum est, dominum di

4

*rectum rei feudalis, qui eam à vasallo in pignus acceperit, iustè posse fructus pignoris præcipuos vltra sortem habere: id enim procedit, quia |

p. 323

frequentissimè fructus rei feudalis sunt eiusdem æstimationis & valoris, cuius ipsa seruitia, ipsæ operæ, quæ ratione feudi à vasallo domino debentur, à quibus ipse vasallus liberatur interim, dum res apud dominum est iure pignoris. tandem prædictæ decisiones sanè debent intelligi, quando onus siue seruitium, quod interim à domino remittitur, æquipollet fructibus, vel quatenus cum illis concurrit: sicuti probatur in dicto ca. 1. de feudis. quem ita in specie interpretantur Inno. ibi Adrianus in 4. sent. tract. de vsuris. versi. occurrit. ad finem. & eleganter Carol. Molinæ. in consuetud. Parisiens. ti. 1. §. 1. gloss. 9. nume. 11. & 3. quæst. quem omninò legẽdumlegendum esse arbitror. eodem pacto est intelligendus tex. in c. 1. de vsuris. vnde partim ex hoc defenditur intellectus ad tex. in dict c. Salubriter. tametsi in eo casu, etiamsi fructus pignoris excedant inter esse dotis præcipui à genero habeāturhabeantur, si verò excedant onera matrimonij, non poterit, ni fallor, hic excessus iustè percipi vltra sortẽsortem. sicuti nec in specie c. 1. de feudis. si fructus pignoris seruitia excesserint, possunt absque vsurarum labe præcipui haberi.

Hinc apparet Hostien. Ioan. And. Cardin. Abb. & alios in dicto c. 1. & ca. conquestus. Mart. Laudens. & Præpo. in c. 1. §. item si delator. quæ fuit prima caus. bene. amit. Ang. in summa verb. Feudum. §. penul. & vlt. & in verb. vsura. 1. §. 11. Syluest. verb. feudum. ad finẽfinem. Conrad. de contract. quæst. 32. conclusi. 3. Ioan. à Medina. de restitutione. c. de adquisitis per vsuram. §. ad cap. conquestus quorum opinio Communis est, nōnon exactè vsuræ rationem expendisse. dum opinantur, eos tex. procedere ex natura feudi, & virtute directi dominij, quod erat penes creditorem, & per dationem pignoris trahit ad se vtile, quod consolidatum cum directo iure operatur hanc perceptionem fructuum præcipuam, & ideò non esse eos in sortem computandos. hoc etenim falsum est, quia per dationem pignoris nōnon consolidatur dominium vtile cum directo: imò debitor vtilis dominus adhuc manet, & eius nomine fructus à creditore percipiuntur. capitul. 1. de vsur. l. 1. C. de pigno. actio. Nec vllibi in iure probatur, dominium vtile debitoris amitti, & transferri in creditorem habentem directũdirectum, cùm in eum solum transeat ius retinendi in pignus dominium vtile, quod non vt proprium, sed in pignus habet. Et prætereà etiam si fateremur, dominium vtile consolidari in hac specie cum directo: minimè labem vsuræ effugimus: siquidem lucrum hoc consolidationis vltra sortem ratione mutui accipitur, & ideò verè vsura committitur.

Rursus ex his satis liquet, decisionem tex. in dicto c. conquestus. nōnon esse statutam in fauorem Ecclesiæ, sed etiāetiam in laicis procedere, imò iustiori ratione: cum Ecclesia debeat ab his lucris potiùs quàm laici abstinere. capitul. suam de pœnis. sic sanè contra gloss. ibi Abb. & communiter Doctores fatentur: & idem in cap. 1. de feudis.

Eodem iure conuincitur quod sensit Panorm. in d. c. conquestus. & asseuerat Angel. in verb. §. vsura. §. 12. & verb. Feudum. dicens, proprietarium accipientem ab vsufructuario rem in pignus mutui causa, posse pręcipuos recipere fructus pignoris vltra sortem propter dominium directum, cui vtile fuit consolidatum. Falsa enim est hæc opinio, & apertè eius error ostenditur considerata vera ratione. tex. in dicto cap. conquestus, atque ita eam in specie reprobat, nōnon relato Panormita. Carol. Molinæ. in dicta q. 3. num. 23.

Sic examinari poterit, an decisio dicti cap. 1. de feudis, obtineat in eo, qui dominium directum habens recipiat in pignus rem emphyteuticam ab ipso emphyteuta? Nam Roma. in sing. 325. Imola. in dicto cap. 1. colum. 3. Ananias in dicto cap. cōquestusconquestus. colum. 6. existimant, idem in hoc casu dicendum esse ratione directi dominij. Quod admittendum non est, nisi quatenus emphyteutica pensio fructibus pignoris æquipollet, à qua quidem pensione liber est ipse emphyteuta durante causa pignoris, quam ob rem iustè dominus fructus percipit in pensionis compensationem non aliâs. Et ita sunt hæc ex definitione vsuræ ad examen proprium deducenda, quemadmodum & plurima passim deducentur.

Superest modo explicare, quo iure prohibita sit v

5

*sura, quāquam quidem quæstionem breuiter absoluẽtesabsoluentes respondemus, crimen istud iure naturali, diuino & humano, canonico & ciuili vetitum esse. Primùm etenim iure naturali vsuram illicitam esse constat, aliquot rationibus, quibus efficax fit huius rei demonstratio. Nam domino inuito non potest quis lucrum percipere è re aliena: imò, id est contra ius naturale, & in mutuo statim transit res in dominium debitoris: ergo creditor ex hac re lucrum aliquod recipere non potest, iure naturali hoc vetante. Secundò, in pecunia rebusq́,rebusque alijs mutuabilibus, vsus est ipsius rei consumptio: sicq́ue non potest separari à proprietate, nec ab ipsa re: igitur accipere lucrum aliquod pro vsu ipsius rei, & demum rem ipsam, iniquum est, & praua commutatio, cùm id, quod non est, precio vendatur, quod tertio loco apertiùs fit, si specialiùs argumentemur: aut enim creditor capit lucrũlucrum istud pro sorte, aut pro vsu ipsius. Si pro sorte, ergo bis capit eius æstimationem, vel capit iniustum sortis valorem. Si pro vsu rei, is non potest seorsus à sorte æstimari, & sic bis sors ipsa venditur, quod satis iniquum esse constat: huic rationi suffragatur iuriscōsultusiurisconsultus. in l. 2. ff. de vsufr. |

p. 324

earum rerum, quæ vsu consu. Sed de pecunia, inquit, rectè caueri oportet his, à quibus eius pecuniæ vsusfructus legatus erit. quo senatusconsulto non id effectum est, vt pecuniæ vsusfructus proprius esset, nec enim naturalis ratio authoritate senatuscōsultisenatusconsulti mutari potuit, sed remedio introducto cœpit quasi vsusfructus haberi. Hactenus Caius lib. 7. ad edictum prouinciale. idem tradit Iustinianus in §. constituitur. vbi Theophilus. Insti. de vsufr. passimq́ue obseruatum est, pecuniam vsu ipsius consumi. tex. in c. vltim. de pignori. Authen. nouissima. C. de admi. tut. & in auth. vt hi, qui oblig. se hab. perhib. res mino. l. Arist. §. vlt. ff. de iure delib. glo. Bar. & Doct. in l. 1. §. fuit quæsitum ff. ad Treb. Andr. Tiraq. lib. 1. de retract. §. 1. glo. 7. numero 103. Non tamen intelligas, pecuniam vsu consumi, id est, perire & minui. id etenim falsum est: sicuti palàm constat. siquidem eiusdem valoris censetur, ac salua manet, etiam si millies commutetur, deturq́ue vel gratis, aut in alterius rei precium. Sed ita accipiendum est, quod frequentissimè vulgò dicitur, pecuniam vsu consumi, hoc est, vsum pecuniæ in sumptibus & erogationibus consistere, atque per vsum omninò eam ab vtente discedere, & in alium transferri, ideoq́ue quantum ad ipsum vsu consumi & perire. Nam, vt inquit Arist. 4. Ethic. cap. 1. vsus pecuniæ est eius consumptio & datio: retentio verò, & acceptio eius est possessio. Quæ quidem verba ita Eustratius inibi interpretatur. Nec aliter eum locum nostrates accipiunt, tametsi Tiraquellus d. nu. 103. eos praui sensus & intellectus authores esse arbitretur. Quarta ratio, quæ probat, vsurāvsuram esse contra ius naturale ea est, quia pecunia de se nōnon fructificat, nec parit: vnde accipere aliquod vltra sortem pro vsu rei: illicitum & iniquum est, cùm potiùs capiatur ex industria aliena, quàm de pecunia, quæ non fructificat. Sic sanè vsura apud Lati nos dicitur, quia propter vsum sortis accedit. Fœnus item quasi fœtus, eo quòd numus numũnumum pariat: apud Gręcos τόκος, quasi partus: & τοκίζειν, fœnerari. vnde Suidas ex Aristophane in Nubibus inquit, vsurāvsuram esse feram quandam belluam αῤγυροτόκον, quæ per menses & dies argentum semper gignit serpente tempore. Quintò apparet vsuram esse contra ius naturale, & eo iure prohibitam ex eo, quod cum iure diuino Euangelico vetita sit: quemadmodum statim probabitur, deducitur manifestè, eam iure & lege naturæ prohibitam esse. Siquidem lege Euangelica nihil nec præcipitur, nec vt illicitum prohibetur, quod non sit iuris naturalis legibus, vel præceptum, vel prohibitum: præter ea, quæ circa sacramenta & fidei catholicæ articulos instituta sunt, hoc etenim sæpissimè ex diuo Thoma tradidimus, præsertim in Epitome de sponsal. 2. part. c. 6. §. 10. numero 1. his tandem & alijs rationibus hāchanc sententiam asseuerant veram esse Thomas. 2. 2. quæstio. 78. artic. 1. Ioan. Andræas in reg. peccatum. de regul. iur. in 6. colum. 4. Conradus latissimè de contract. quæst. 22. conclus. 2. Scotus & frequentissimo omnium consensu Theologi in 4. sent. distinct. 15. quæsti. 2. licet has rationes conetur euertere Carol. Mo. de contract. q. 74. numer. 528. Sed in communis sententiæ fauorem plurima ex autorib. adduci possent: maximè quod Aristoteles scribit libro 1. Politicorum cap. 7. His equidem verbis illud contrahẽdiscontrahendis rebus adcommodatum est: idemq́ue vituperandum, nec iniuria: nōnon enim natura id genuit, sed rerum vltro citroq́ue contrahendarum ratio, iureq́ue optimo in hominum odia incurrit: quoniam ipsa pecunia fructus eius est, nec ad permutandas res, cuius causa comparata est, refertur. Fœnus autem pecuniam auget & amplificat, ex quo etiam nomen inuenit. Hactenus Aristo. qui & capit. 6 hoc idem vitium improbat, atque esse alienum à natura existimat. idem libro 4. Ethicor. capi. 1. ad finem: vsuram turpe lucrum, turpem quæstum appellat, ac fœneratores pares esse censet latronibus, lenonibus, depopulatoribus & tyrannis. Sic & Cicero lib. 2. de off. ad finem inquit, dare sub vsuris esse hominem occidere. Trannio seruus apud PlautũPkautum in Mostellaria: nullum, inquit, ædepol hodiè genus est hominum tetrius, nec minus bono cum iure, quàm danisticum. Marcus item Cato in prin. de re Rustica. Maiores, inquit, nostri sic habuerunt, & ita in legibus posuerunt, furẽfurem dupli condemnari, fœneratorem quadrupli. Quantò peiorem ciuem existimârunt fœneratorem quàm furem, hinc licet existimari. Hæc Cato: Fuit & olim apud Romanos grauis contentio super tollendo fœnore, in qua Assellius prætor, qui id suadebat, occisus fuit à fœneratoribus, authore Appiano Alexandrino lib. 1. de bello ciuili. quo in loco artem fœneratoriam vituperat.

Iure diuino veteris testamenti probatur, vsuram prohibitam esse Ezechiæ. capit. 18. vbi dominus de eo, qui ad vsurāvsuram dederit, loquutus ait, quod talis non viuet, sed morietur. item Psalm. 14. inquit propheta, non habitaturũhabitaturum in templo domini eum, qui ad vsuram dederit. c. quoniam. 14. quęst. 4. & eadem quæst. cap. si quis oblitus. Ex nouo testamento passim adducitur vulgaris ille locus Lucæ 6. Mutuum date, nihil inde sperantes. quẽquem in hunc sensum, vt crimẽcrimen vsuræ sub præcepto, & mortalis culpæ reatu prohibitum sit, Ecclesia catholica interpretatur in c. consuluit. de vsur. & probatur, eo. titu. capi. quia in omnib. & c. super eod. tametsi quibusdam visum sit inibi non probari, vsuram iure Euangelico prohibitam esse: cũcum Christus Iesus potiùs præ|

p. 325

dictis verbis consulat, quàm præcipiat. quod patet, quia in eo c. Euangelica consilia traduntur: nempe de diligendo inimico, de præbenda percutienti altera maxilla. Et prætereà Christus non tradidit illud præceptum, vt non obtemperans puniatur: sed vt pręmio sit indignus qui mutauerit, aliuduè opus fecerit sub spe præmij & non gratis. vtcunq;vtcunque tamen sit prior sensus ad vsuræ prohibitionem, vtpote ab ecclesia, quæ Spiritu sancto duce scripturam sacram interpretatur, receptus, omninò tenendus est. Atq;Atque ita Theologi & Canonistæ frequentissimo omniũomnium consensu existimant, vsuram iure diuino etiam Euangelico vetitam esse, pluraq́ue ad hanc rem testimonia adducit Gulie. Peraldus Episcopus Lugdunensis in summa de vitijs & virtutib. Tomo 2. tract. de auaritia c. 1.

Quòd verò ad ius Pontificium attinet, non est immorandum: cùm passim eius constitutionibus vsura prohibita sit, idemq́ue crimen iure Regio satis est improbatum, maximis in vsurarios statutis pœnis: sicuti alibi tractabimus. Sed an iure Cęsarum prohibitæ sint vsurę, à plerisq;plerisque dubitatur: siquidem iure Pandectarum constat eas permissas fuisse. l. placuit. ff. de vsuris. & iure Codicis. l. eos. C. eodem titulo. quam etiam

6

*Theologis, & Canonistis refragantibus defendere conatur Carolus Molin. in tract. de contract. num. 9. & num. 36. modestius Bart. & post alios Iason in l. 1. C. de summa Trinit. num. 48. asseuerant, vsuras nōnon esse iure ciuili prohibitas, tametsi deberent omninò eodem iure prohiberi. idem Bart. in Authent. ad hæc. C. de vsu. imò vsuras prohibitas esse iure Authenticorum à Iustiniano Cæsare, tenent gloss. in Auth. ad hæc. glo. in d. c. quia in omnibus. & in c. quid dicam. 14. qu. 4. quarum opinio Communis est secundum Abb. in c. cùm sit. de foro competen. num. 18. & eam defendit Fortuni. illat. 5. de vltimo fine iuris. hi tamen ea vtuntur ratione: quod Iustinianus professus fuerit catholicam fidem, & se admittere ac probare quatuor Concilia vniuersalia: è quibus Nicena Synodus vsuras prohibuit, & eas turpes esse ac aduersus sacram scripturam constanter asserit, capit. quoniam multi. 47. distin. igitur & Iustinianus vsuras omninò vetuit.

Ego sanè, vsuras legibus Iustiniani permissas & approbatas, vt licitas fuisse opinor: easq́;easque leges improbas esse censeo, cùm iuri naturali, & diuino refragentur. Nam & leges seculares vsuras permittentes nullas esse, & earum latores, fautoresq́;fautoresque principes excommunicari constat in clemen. 1. in princip. de vsur. cuius constitutionis vlti. §. explicatur, eum hæreticum esse, qui pertinaci animo dixerit, vsuras licitas esse. quod & Castro adnotauit, lib. de hæresibus. c. vlti. Hinc etiāetiam arbitror, Iustinianum Cæsarem nusquam proprijs sanctionibus vsuras reprobasse, licet Doct. communiter aliud existiment: huiusq́ue opinionis, quam ipse teneo, authores sunt Panor. in d. c. cùm sit. num. 18. & Conra. de contractib. q. 22. conclusi. 10. & 12. Nec Communis sententia probari potest ea ratione, quod Iustinianus quatuor Concilia Ecclesiæ catholicæ admiserit, & vt sacrosancta statuta, ea fore seruanda profiteatur. Non enim sequitur ex hoc, & vsuras ipsum reprobare, quæ per concilia damnẽturdamnentur, siquidem id ex tacita Cæsaris lege deducitur, quæ eiusdem expressis constitutionibus non derogat. Et prætereà licet Iustiniani constitutio approbet concilia, non censetur prohibere ea, quæ à concilijs prohibentur. Lex namq́ue diuina Euangelica præcipit, obtemperandum esse prælatis, & Romani Pontificis constitutionibus, & tamen non omnia, quæ Romanorum Pontificum decretis prohibentur, lege diuina prohibita sunt, vt constat de esu carnium, qui licet iustissima lege Pontificia quibusdam diebus prohibitus sit, non tamen lege diuina, & præcepto diuino vetitus censetur.

Hinc deducitur vera interpretatio tex. in c. 23. Deuteronom. vbi scriptum est. non fœnerabis fratri tuo ad vsuram, sed alieno. quibus verbis quidāquidam

7

*vtuntur ad probandum, vsuram non esse contra ius naturale, nihil etenim iuri naturæ aduersum licuit vnquam Iudæis. Et ideò quibusdam placuit, eum locum ita esse intelligendum, vt vsura Iudæis minimè fuerit permissa, nec licita etiam erga alienigenas, sed tantùm dissimulatione quadam ea permissio processerit, & concessa fuerit Iudæis ad maius malum effugiendũeffudiendum ob duritiam & auaritiam eorum, ne fratribus ad vsuram pecunias mutuarent. Sicuti & eis permissus est libellus repudij, atque ita hunc sensum probârunt S. Thomas 2. 2. q. 78. articul. 1. & ibi Caiet. Card. in Clemen. 1. de vsuris. §. vltim. q. 13. & Conrad. de contracti. q. 24. conclusio. 2. Hosti. in summa, titu. de vsu. §. in aliquo. versic. 8. & Anani. in c. 1. de vsu. column. vltim. Card. à Turre Crem. in c. vltim. 14. quæst. 4. Alijs verò hac in re visum est inibi, vsuras permitti Iudæis propria permissione, & earum approbatione, non erga omnes alienigenas, & exteros. Sed tantùm erga eos, quibuscum bellum iustè gerebant, quia tunc non possunt exactiones istæ dici vsuræ propriè, sed impropriè, & potiùs iustæ exactiones, nempe ab his, quorum bona iure belli capi iustè possunt, secundum diuum Ambrosium à Gratiano relatum in d. c. vltim. 14. qu. 4. glo. ibi. Florent. 2. part. tit. 1. c. 7. §. 2. Ioan. Maiorem in 4. distinct. 15. q. 29. Romanus singul. 265. Hippoly. in l. 1. §. prætereà. num. 65. ff. de quæst. Soci. in regula, accipere vltra sortem. ad fi. Conrad. de contract. q. 42. conclusi. 2. & Ioan. à Medina de adquisitis per vsurāvsuram. §. ad tertium argu|

p. 326

mentum. Et licet Conrado dict. quæstion. 42. conclusi. 3. Alexand. Halensi. 3. parte. quæst. 66. Gabrieli in 4. distinct. 15. quæst. 11. & Carol. Molin. in consuetu. Parisi. §. 1. glo. 9. num. 11. visum sit text. in d. c. vltim. non esse diui Ambrosij, sed cuiusdam alterius hæretici. idem tamen Carol. de cōtractcontract. nu. 9. asserit verè esse diui Ambrosij: locum eius minimè adducens. Est enim caput illud apud Ambrosium li. de Tobia. c. 15. & profecto hæc secunda interpretatio, si accipiatur vt eam gl. Roma. Soc. & Hippo. accipiunt, falsa est omnino, secundum communem authore Anania in dict. c. 1. columna vltima. Nam licet mihi liceat bellum gerere, & capta in eo bello efficiatur capientis, sicuti alibi tractabitur: non tamen mihi licet cum hoste contractum inire: qui naturæ lege reprobatus sit: potissimũpotissimum quia conuentiones istæ iam non fiunt cum hoste iure belli: sed iure pacis & commerciorum. sic non licet ab hoste emere rem, quæ illius propria est, priusqampriusquam iure belli capiatur, carius iusto precio, & ita est planè respondendum communi omnium consensu. Erit igitur hic secundus intellectus verus: quoties ab hoste accipitur vsura, & retinetur in compensationem damni ab hoste iniusto, & iniquo illati. vel vbi bona ab hoste possessa sunt ipsius mutuātismutuantis, aut ad eum pertinent: quemadmodum bona, & prædia hostium incolentium terram promissionis ad Iudæos pertinebant diuina largitione. sic sanè sententiam istam intellexere Conra. & Theologi paulò ante citati.

Secundò ex præmissis infertur, nec ipsum Romanum Pontificem posse priuilegio, dispensatione, aliòve iure permittere vsurarum exercitium ita quidem, vt ex eo licitum sit, aut vsurarius

8

*immunis reddatur à restitutione eorum, quæ malè adquisiuit. Hoc probatur: quia nec summus Pontifex potest iuri naturali refragari: nec approbatione quadam, aut eius authoritate præmissa id permittere, quod est iure naturæ, aut diuino illicitum: quemadmodum satis in specie constat in cap. super eo. de vsuris. quo in loco frequentissimo omnium consensu hoc adnotatum est. idem respondendum esse censeo in principe seculari: & in quacunque consuetudine, vtcunq;vtcunque immemorialis sit propter eandem rationem, quemadmodum multis rationibus probare conantur Ioan. Andræ. in dicta reg. peccatum. & omnium latissimè Conra. de contract. quæst. vigesimaquinta, vigesimasexta. 27. & 28. Iason in l. 1. C. de summa Trinit. num. 54. Carol. Molin. in consuetud. Parisi. titu. 1. §. 1. glo. 9. numero 19. quamuis Anchar. consil. 243. numero 7. dubius tamen asserat, posse Romani Pontificis priuilegio Iudæis permitti vsurarũvsurarum exercitium erga Christianos: idem satis firmiter probare conatur Alexand. consi. 1. & 3. ac consil. 107. libro 2. post Paulum Castren. consi. 398. libro 2. quem & Rochus Curt. sequitur de consuetudine. folio paruo. 14. columna 2. quorum sententia omninò falsa est. Sic & catholicorum Hispaniæ Regum extat constitutio, quæst. 3. est. tit. 2. lib. 8. ordi. vbi priuilegia à Regibus Iudæis concessa ad exercendas vsuras, penitus reuocāturreuocantur. ad idem faciunt tex. in Clem. 1. de vsur. vbi Card. q. 15. & in cap. post miserabilem. & in cap. quanto. de vsuris. quò fit, vt nec procedere possit responsum Pauli Castren. consili. 295. & sequenti, libro 2. scribentis, posse iustè Principes seculares negare ius repetendià credentibus Iudæis vsuras iam per debitores solutas. hoc verè est contra text. in d. ca. post miserabilem. & in d. Clemen. 1. quicquid etiam in fauorem Pauli Castrensis dixerit Alex. consil. quinquagesimoseptimo lib. 1. esset enim id tacitè, & indirectè & per obliquum vsuras permittere, quod Conra. vbi supra latè improbat.

Postremò illud hoc in tractatu satis est controuersum, quod ab Vlpiano traditur in l. 3. §. vlt. ff. de annuis legat. Si cui, inquit, certa quantitas legetur, & quoad præstetur in singulos annos cer

9

*tum aliquid, veluti vsuras, iusserit testator præstari, legatum valet. Sed in vsuris hactenus debet valere, quatenus modum probabilem vsurarum non excedat. Hæc Iurisconsultus, qui palàm insinuat, posse testatoris vltima voluntate vsuras permitti, quæ tamen iure naturali, ac diuino passim improbantur. Quamobrem quidam ex nostratibus existimant, hodie prædictũprædictum legatum nullum esse quò ad vsuras, & eam annuam quantitatem in sortem principalem legati esse imputandam, quod placet Barto. & L. ancelot. Decio in dicto §. vltim. Bartol. in l. cùm stipulati. ff. de verb. obligat. Bald. in l. cùm allegas. 10. oppo. C. de vsur. & ibi Saly. colu. 2. Alex. in l. diuortio. in princi. colum. 7. ff. solut. matri. Ananiæ in c. super eo. colum. 2. de vsuris. Bar. & Socin. in 2. ff. de his, quæ pœnæ nomi. Ias. in l. 1. C. de summa Trinit. nume. 59. Aymoni consil. 89. Crotto in l. nemo potest. colum. 1. ff. de lega. 1. Socin. consil. 56. lib. 3. quo in loco scribit, hanc opinionem esse Communem: quam sequitur Ioannes Lup. in c. per vestras. 6. notab. nume. 8. & 9. de donatio. inter vir. & vxor. cùm enim hic vsura constituatur, vt constat in dict. §. vlt. sicuti nec in contractib. est licita, ita nec in testamentis. Et sanè dicti authores loquuntur, quādoquando creditor seu legatarius potest sortem legatālegatam statim exigere, si velit. nam dum eius exactionem differt, ea quantitatem videtur hæredi sub vsuris mutuo dare, & ideò Communis sententia procedit, licet contrariam teneant Paul. Cast. in rubri. ff. de his, quæ pœ. nomi. & in l. 1. col. pen. C. de summa Trin. Roma. consi. 510. col. 10. Alcia. lib. 5. parad. c. vlt. Ioan. Gerson in lib. de cōtraccontrac. |

p. 327

col. antepen. Caro. Mol. in tract. de vsur. 73. nume. 483. Quasi hac in specie vsura dici non possit hæc annua quantitas, cùm ea non recipiatur causa mutui, sed ex voluntate legantis, ex qua & pœna iustè recipi potest, ob non solutum ab hærede legatum. hæc siquidem ratio tunc obtinet, cùm pœna simplex & semel committenda à testatore iniungitur. Bar. verò loquitur, vbi apponitur per dinumerationem temporis pœna ob dilatam legati solutionem, quæ vsura est, si veram eius rationem consideremus.

Quòd si legatarius ratione iusti interesse damni emergentis, aut lucri cessantis, velit hanc quantitatem annuam præcipuam sibi habere, id meo iudicio iure ei permittendum est, cùm ob ambiguitatem, & controuersiam Communis opinionis, tùm ob ea, quæ diximus hoc capite ad interpretationem text. in ca. salubriter. tametsi Io. Lup. contrarium censeat in d. notab. 6. nu. 9. sequutus Aret. consi. 152.

Sed vbi legatar ius quātitatemquantitatem sibi legatam petere non potest nisi post certum tempus, atque interim testator certam annuam pensionem solui iusserit, id permissum esse censeo absque vsurarum labe, Sequutus Socinum in dict. l. 2. ff. de his, quæ pœ. nomi. & Carolus Molinæus dicta quæst. 73. qui scribit, hunc casum esse minus dubitabilem.

Eadem profectò ratione, si testator mille legauerit Titio ab hærede, ita quidem, vt hæres habeat liberam facultatem fruendi, & retinendi dictādictam summam soluendo annuam moderatam pensionem ab ipso testatore definitam, & eam item pensionem redimendi soluendo summam principalem, opinor eam pensionem licitè recipi, nec vsuram posse dici, præsertim animaduersa Communi annuorum redituum emptiōeemptione, quæ iure licita censetur, & prætereà quia hic nulla potest ratio mutui nec veri, nec ficti dari. Deinde legatum istud est alternatiuum data optione hæredi soluendi mille aureos, vel annuam pensionem, & ita equidem hanc opinionem defendit eleganter Carol. Molin. dicta quæsti. 73. sequutus Bald. in l. vnica. quæst. 3. C. de his, quę pœnæ nomi. & Paulum Castren. in dicta lege 1. colum. 2. C. de Summa Trinita. & eundem in d. rubric. ff. de his, quæ pœnæ nomi. tametsi & in hac specie vsuram committi existiment Areti. dict. consi. 152. Iason in dict. l. 1. nume. 59. & in l. vnica. C. de his, quæ pœnæ nomi. column. 2. Crottus in dicta l. nemo potest. colum. 2. & Barb. cons. 66. libro 2.

CAP. II.

CÆSARVM constitutionibus statutum est, imò præceptum tutoribus statim accepta tutela, vel ex pecunijs pupillaribus prædia emere, vel easdem pecunias iuxta vsurarum modum fœnori dare. l. tutores in 2. C. de admi. tutor. l. quoties. ff. eod. titu. in prin. quod absurdum esse apparet, siquidem nec pietatis causa licet vsuras exercere, capit. super eo. de vsuris. quam ob rem opinor, minimè licere tutoribus pecunias pupillares fœnerare, quicquid veteres Iurisconsulti, & Cæsares existimauerint. Sic & Nouella Iustiniani constitutio de his, qui oblig. se haber. perhib. res mino. §. quoniam. colla. 6. & C. de administr. tut. prima cōstitutioconstitutio permittens tutori pecuniāpecuniam pupilli mutuo sub vsuris dare ad alimenta pupillo exhibenda, admittenda non est. Nec itidem tenebitur tutor, qui pecuniāpecuniam pupilli in proprios vsus conuertit authoritate propria, vsuras pupillo dare, etiam si contrariũcontrarium visum fuerit Iurisconsultis in l. qui sine. ff. de neg. gest. l. tutor qui repertoriũrepertorium. §. pecunia. l. non existimo. ff. de admi. tut. l. 1. C. de vsur. pupil. nam licet, vt statim probabimus, |

p. 328

teneatur tutor pupillo ad interesse damni emergentis, & lucri cessantis, non tamen ad vsuras, quamuis prædicta Iurisconsultorum responsa defendere conetur Carol. Molin. de contracti. numer. 57. & quæst. 76. cuius sententia admitti posset, si ipse boni viri arbitrium in his taxandis vsuris, quod ipse requirit, intellexisset esse exigendum, quantum ad rationem interesse damni emergentis, aut lucri cessantis. atq;atque ita eodem modo est ad praxim deducendus text. in d. l. tutor qui. §. idem solent. cùm alioqui tolerandum non sit fœnoris exercitium etiam in fauorem pietatis.

Illud sanè obseruandum est, tutorem, & curatorem, qui iuxta veteres iuris ciuilis sanctiones tenebatur pecuniam pupillarẽpupillarem mutuo dare sub vsuris. l. ob fœnus. ff. de admin. tutor. l. si pecuniam. C. de vsuris pupill. teneri omninò hodie eam pecuniam, vel in emptionem prædiorum expendere, vel eam alicui mercatori tradere ad partem honesti, & liciti lucri recipiendam, secundum regionis, & prouinciæ mores, quibus inspectis lucrum honestum potest absq;absque verisimili damno minoris tutor accipere, & minori adquirere. text. optimus in c. per vestras. de dona. inter vir. & vxor. cuius ratione & authoritate idem ad notârunt Bart. Paul. Cast. & Alex. in l. Diuus Seuerus. ff. ad l. Falc. Bar. in l. tutor qui repertorium. §. si post depositionem. ff. de admi. tut. Rom. consi. 28. & latius consi. 139. Soci. consil. 2. lib. 1. col. vlti. Deci. consi. 192. col. 1. Io. Lupi. in d. c. per vestras. 6. notab. §. 7. Salycet. in Auth. nouissimè. C. de administ. tuto. alioqui si tutor hac in parte negligens fuerit, cùm commodè posset id lucrũlucrum minori adquirere, tenebitur, & condemnabitur in id, quod interest, quemadmodum probatur in d. §. si post depositionem. & in d. l. tutor. in princ. ac fatentur præcitati Doctor. potissime vbi erga se ipsum tutor diligens fuerit in his ce lucris adquirendis. l. quicquid. C. arbit. tute. tex. insignis in l. tutor. secundũsecundum dignitatem. §. 1. ff. de admin. tut. gloss. in c. vlt. 12. q. 4. cuius meminêre Abb. in c. 1. col. 2. de in integ. rest. Barb. in capit. edoceri. col. 2. de rescript. quo fit, vt in ea prouincia, vbi frequens est redituũredituum annuorum venditio, maxima dignus culpa censeatur tutor, qui pecuniam pupilli in id negocium expendere neglexerit, ac iure optimo damnādusdamnandus erit in id, quod pupilli interest eius pecuniāpecuniam ociosam fuisse, absque vllo lucro apud tutorem curatoremuè.

Cæterùm satis controuersum est, possitne absque vsuræ crimine pecunia pupillaris, aut dotalis mercatori artis negociatoriæ perito tradi, eo pacto, vt quolibet anno ex ratione lucri semper salua ipsa sorte, certa quantitas pupillo, aut vxori detur? Quæ quidem quæstio adeò necessaria est ad huius capitis integram resolutionem, quod omitti commodè non possit, & ideo ad magis expeditam eius cognitiōemcognitionem eam aliquot conclusionibus distinguam, quid iure verius, quid Doctorum calculis receptius, quid denique animæ consultius, & vtilius sit, breui vsus compendio ex iuris tàm humani, quàm diuini professoribus exponens.

Prima conclusio. Iure, & ratione societatis potest quis dare licitè propriam pecuniam mercatori hac conditione, & pacto: vt pecuniam accipi

2

*ens mercatoriam artem exerceat laborem & industriam subiturus, lucrum verò ex ea adquisitum simul & damnum sequutum communia sint vtriusque. tex. optimus in lege. societas. ff. pro socio. & in §. de illa. Instit. de societat. Nam & ita, inquit Iustinianus, coiri societatem posse nemo dubitat, vt alter pecuniam conferat, alter non conferat, & tamen lucrum sit commune, sæpè etenim vnius ex socijs diligentia tantùm præstat, quantùm pecunia ab alijs collata: quam quidem sententiam latè explicat Petrus à Perusio in tractatu de duobus fratribus. parte quarta, quæstione prima & sequentibus: quod autem diximus de damno ita accipiendum est, vt intelligamus de damno contingente in ipsis mercibus, & in ipso negociationis exercitio, non autem de periculo pecuniæ in societatem istam collatæ, nam id ad eum, qui eam contulit, pertinet, licet possit aliud in pactum & conuentionem æquissime deduci: contingit siquidem, industriam & diligentiam illius, qui artem negociatoriam exercet, non esse æqualem precio, & æstimatione ipsi pecuniæ ab altero in societatem collatæ, & ideò oportet ad æquum rem ipsam deducere, ac non tantùm mercatorem ipsum lucri, quod superest deductis damnis, partem dimidiam consequi, sed & si quid ex sorte & pecunia ab altero collata perierit, pro parte dimidia socio resarcire. vt tandem sicut propter eius industriam mercator dignus non erat dimidia lucri parte, ita compensationis vi, cùm eam sit habiturus, & damni dimidiam partem soluat, fortuna sortem ipsam inuasa. quod est hac in re maximè obseruandum, ad intellectum glossę in lege prima. C. pro socio. & eorum, quę tradunt inibi Paulus & Salycetus quæstione tertia, Cumanus consilio nono, & Iason in §. sequent. & de actionibus. numero 43. sequentibus. Petrus Perusius latius in dicto tractatu. & Alexand. consilio 131. libro quinto. Sed si industria alterius sit æqualis pecuniæ ab altero in societatem collatæ, procul dubiò ad iustam societatem, lucrum deductis expensis, & rebus deperditis commune erit, damnum verò contingẽscontingens in pecunia ad eum, qui eāeam contulit, spectet, siquidem & tunc is, qui industriam diligenter adhibuit, operam itidem perdiderit. gl. insignis in l. si non fuerint. verb. Solus. ff. pro socio. quāquam |

p. 329

Doctores probant, & sequuntur. Imo hoc in casu, cum industria, & opera vnius ex socijs æquiualet pecuniæ ab altero in societatem constitutæ: & finita societate nullum lucrum supersit, nec quicquam aliud præter pecuniæ quantitatem ab altero collatam, illa est vtriq;vtrique socio Communis, ea ratione, ꝙquod operam & industriam sorti æquiualentem alter perdiderit absq;absque eius culpa, alioqui sequeretur, alterũalterum ex duobus socijs paria in eam societatem deducentib. totum id, quod contulit in CōmunemCommunem vtilitatem, amittere, alterum verò saluum cōsequiconsequi. hoc verò refragatur societatis legibus. l. si id quod. in princ. & §. item Celsus. l. cum duob. §. quidam sagariam. ff. pro socio. l. 3. tit. 10. par. 5. & expressim adnotauit glo. in l. 1. C. pro socio. Bal. in l. cùm patruus. C. comm. vtriusq;vtriusque iudic. Ias. in d. §. sequens. col. vlt. Abb. in d. c. per vestras. 2. colu. Sed tamen id pluribus displicet, & ideò, vt & hoc obiter adnotemus, sententia glo. procedit, vbi apparet, pecuniæ periculum esse vtrique socio Commune, nam alioqui si id spectet ad eum, qui pecuniam contulit, vel ex pacto, vel ex iure, non erit pecunia communis, nec eius aliqua pars ad alterum, qui operāoperam & industriam subit, pertinebit, vt explicat Ioann. Lupi. in dicto cap. per vestras. 6. notab. §. 12. nu. 9. post Ange. in tract. de duob. fratribus. q. 15. nihilominus gloss. opinio admittenda erit, vbi opera & industria alterius esset æqualis, non tantùm vsui ipsius pecuniæ, sed etiam ipsimet pecuniæ, sicuti tradit Petrus Perusinus in dicta 4. part. 2. col. & demum. q. 2. qui elegāterleganter docet, iudicis, & prudentis ac periti hac in re arbitrio committendum iudicium, de pecuniæ & operarum atq;atque industriæ valore, æstimatione, & compensatione. idem tenet Socin. hanc quæstionem diligenter discutiens consilio 265. lib. 2. col. 4. tex. in specie in l. in proposita. ff. pro socio.

Quin & pecunia mutuo dari poterit sub huius primæ conclusionis conditionibus legibusq́;legibusque, nec vsurarius hic contractus censebitur, cùm ex pactis appositis appareat, potius initāinitam fuisse societatem, quàm mutui contractum, sicuti existimat Guido Papæ. q. 186. argumento deducto à Iurisconsulto in l. vbi ita donatur. ff. de donat. causa mor. & notatis in c. constitutus. de religi. domi.

Secunda conclusio. Pecunia in societatem licitè dari non potest eo pacto, vt accipiens eam periculum eius subeat, sitq́;sitque salua & integra conferenti, lucrum verò ex ea partum vtriq;vtrique commune.

3

*Hæc probatur, quia contra leges societatis est, commo dum & lucrum percipere, damnum verò effugere. l. si non fuerint. in prin. vbi Accursius hanc sententiam tenet. tex. optimus in dict. §. quidam Sagariam. Petrus à Perusio in dict. 4. part. q. 1. colum. 4. Ioan. Ligniano Card. Ancha. & Abb. in cap. vltim. de vsuris. Bald. in l. 1. q. 9. C. pro socio. Salycet. in Auth. ad hæc. q. 14. C. de vsur. glo. singularis in cap. pleriq;plerique. 14. quæsti. 3. Roman. consilio 238. Abb. in ca. per vestras. de dona. inter virum & vxorem. & ibidem Ioann. Lupi 6. notab. §. 11. dicens num. 6. hanc sententiam Communem esse, quam etiam sequuntur & probant Florent. 2. part. titu. 1. ca. 7. §. 37. Laurent. à Rodulphis in repetit. cap. consuluit. de vsuris. 2. part. quæst. 19. Angel. Areti. in §. de illa. Institut. de societate. Deci. in l. si pascenda. 2. col. C. de pact. idem consil. 116. Abb. consil. 77. lib. 1. & consil. 114. lib. 2. Diuus Thomas. 2. 2. qu. 78. arti. 2. ad quintum. & Conrad. de contractibus. q. 97. ex quibus apparet, hunc contractum iniquum esse, ac restituendum fore, quicquid damni huius pacti causa alteri socio contigerit. nam & esse vsurarium pactum istud quibusdam placuit, quod tamen non est ita simpliciter dicendum, cùm deficiat causa mutui, ac sit satis, societatem istam censeri iniquam in damnum proximi, secundum Communem opinionem, quam latè tradit Socinus consilio 265. libro secundo, probatur item hæc conclusio apud Iurisconsultum in leg. Si Titius. versicul. sed nec ipsius. ff. de præscriptis verbis. cuius præter Paul. Castren. inibi meminerunt Ias. & Nouiores in l. si pascenda. C. de pact. & Soci. in d. consil. 265. col. 6.

Huic conclusioni obijcitur Iurisconsulti locus in l. si non fuerint. ff. pro socio. §. ita coiri. vbi censet ita coiri societatem posse, vt nullam partem damni alter sentiat, lucrum verò commune sit, idem probat Iustin. in dict. §. de illa. & Regia l. 4. titu. 10. par. 5. constat igitur, prædictum societatis pactũpactum licitum omninò esse, quamuis ea cōditioneconditione initum sit, vt tradens pecuniam in societatem, & commercium exercendum ei, qui operam & industriam, ac laborem subiturus est, nullum in ipsa pecunia damnum patiatur, imò ea sibi salua sit, licet perierit absq;absque culpa socij, lucrum verò commune sit vtriq;vtrique. quamobrem his authoritatib. moti hanc pactionem licitālicitam esse, & absque vllo crimine fieri posse existimârunt Host. in d. c. per vestras. Et quidam alij à iunioribus relati, quibus respondendum erit prænotato vero sensu Iurisconsultorum. Ea etenim pactio, vt lucrum commune sit, damnum verò ad alterum pertineat, minimè proderit, nec obtinet, vbi in ipsa negociatione damnũdamnum & lucrũlucrum accesserint, siquidem lucrum eo casu deduci nōnon potest, quin & prius damnũdamnum deductum fuerit, cùm illud tantùm lucrum sit, quod compensatione damni facta liquido superest, igitur is, qui lucri hoc pacto deducti, & liquidi, partẽpartem consequitur, damni etiam particeps esse censetur, sic & cùm lucrũlucrum tantũmodòtantummodo in societate contigerit, prędictæ pactioni locus nōnon erit. Quum verò |

p. 330

solum damnum acceptum fuerit, tunc ea pactio proderit. Nam si millenos singuli socij aureos in societatem, subsequuta conuentione, quod ad alterum tantùm damnum pertineat, lucrum verò sit Commune, contulerint, nullumq́ue lucrum supersit, imò damnum eueniat ducentorum aureorũaureorum, & societas dissoluatur, alter mille aureos quos intulit, alter tantùm octingentos habebit, quemadmodum explicat Theophilus in d. §. de illa. id ipsum obscurè tamen senserunt Calder. in c. vlti. q. 2. de vsur. & Laurent. à Rodulphis de vsuris. 2. par. q. 19. vt hinc possit deduci, pactionem illam, cuius meminêre Iurisconsulti, & Iustinianus, non pertinere ad societatem, quæ inita fuerit ex pecunia vnius, & industria alterius, quasi iniquum sit, periculum pecuniæ ad alterum, qui industria vtitur, pertinere, lucrum verò commune fore. Præsumitur etenim, pecuniam illāillam mutuo dari eo pacto, vt mutuanti vltra sortem detur pars illa dimidia lucri, quæ quidem pactio vsuram sapit. non idem erit, vbi societas fuerit contracta vtrinque collata pecunia, cùm in ea specie verè contractus sit societatis, nec mutuum præsumi rectè valeat. Ego sanè & si sciam in hac posteriori specie non ita contingere vsuræ præsumptionem, sicuti in priori: opinor tamen esse societatem iniquam, ob eam cōditionemconditionem, quòd lucrum cōmunecommune sit, damnum verò alteri tantùm socio immineat, siquidem ea est Leonina societas, cuius meminit Iurisconsultus in dic. l. si non fuerint. §. vltim. ex Æsopi apologo, quem & Erasmus in Chiliadibus explicat. Et ideò cum ad iustæ, & æquæ societatis ius pertineat, æquales inter socios paria conferentes portiones distribui, omninò iura societatis violantur, cum ita pactũpactum sit, vt æqualia conferentes non æquè lucri & damni sint participes. quod item probatur ex eo, quòd societas quædam fraternitas esse censetur. l. verum. ff. pro socio. & ideò contra naturānaturam societatis est, pactum iniquæ & inæqualis distributionis. idem deducitur ex lege. Socius pro filia. vbi hoc notat Paulus Castrensis. ff. pro soci. Hoc item asserit Hostien. in summa tit. de vsuris. §. an aliquo. versi. quid si periculum, vbi hāchanc secundum principalem conclusionem, ni fallor, asseuerat. Sic & pactum societati appositum ex quo inæqualitas sequitur, non valere, tenent Accursius & Azo in dicta leg. si non fuerint. & ibi Doctor. quorum opinionem sequuti testantur Communem esse Corneus column. 1. & ibi Purpurat. col. 2. in l. si pascenda. C. de pact. Soci. consil. 265. col. vlt. lib. 2. idem Corn. consi. 112. & consil. 320. lib. 4. idem fateatur Fulgo. in dicta l. si non fuerint. in prin. scribens, Azonis sententiam communiter receptam esse, quod sæpissimè Corneus profitetur, sicuti commemorat Aymon consi. 173. nu. 1. Et licet Philippus Dec. in d. l. pascenda. col. 2. ab Azone dissentiat, asserit tamen eius opinionem Communem esse, idẽidem inibi Decio respondens existimat Curtius Iunior. col. 1. probat eandem opinionem Abb. consil. 78. lib. 1.

Hinc primò apparet, tunc pactionem hanc de diuidendis inter socios lucris proportionibus, & partibus dissimilibus, & inæqualibus valere, cùm in ipsam societatem imparia socij contulerint, quia vnus maiorem quàm alter partẽpartem in eam intulit, quod præcitati authores passim & frequentissimè fatentur. & sensit gloss. in dicto §. de illa. probaturq́;probaturque in dict. l. si non fuerint. vbi glo. Nec enim æquum est, æqualem habere partem eum, qui minus quàm alter socius in societatem deduxerit, quod & Aristo. scribit, lib. 3. Politic. capi. 6. qua in re sit satis, hanc illationem frequentissimo omnium consensu probatam esse, & præter alios notat Corne. optimè consi. 196. lib. 3.

Secundò constat verus intellectus, veraq́;veraque & propria interpretatio ad tex. in d. l. si non fuerint. in princ. & in dicto §. de illa. ad gloss. in d. l. si pascend. verb. Portionibus. quibus probatur, pacto fieri posse, vt inter socios distributio fiat pro proportionibus inæqualibus. id enim verum est, viri boni arbitrio, cùm vnus ex socijs maiorem partem, vel sortis, vel industriæ in societatem contulerit, quod expressim probatur in d. §. si non fuerint. & est omnium Communis sententia.

Tertiò ex hoc dubia redditur responsio Philippi Cornei in consilio 187. lib. 3. col. 3. versi. nec obstat. quo in loco censet, valere iure optimo eam pactionem, qua cautum inter socios sit, vt qui ex eis minorem portionem in societatem contulit, æqualem habeat lucri partem cum his, qui maiorem impẽderuntimpenderunt, quasi reproba sit pactio inter socios paria conferentes de inæquali portionum diuisione, non sic ea, qua agitur, vt imparia conferentes parem habeant lucri partem. Ego profectò non video iustam discriminis rationem, imò ex ipso Iurisconsulto in d. l. si non fuerint. censeo, vtranq;vtranque pactionem iniquam fore, cùm vtrobiq;vtrobique contra legem societatis non æqua sit lucri diuisio, nec congruens partibus in societatem deductis, atq;atque ita aduersus CorneũCorneum tenet Purpur. in d. l. si pascenda. nu. 31. licet Aymon d. consil. 173. videatur Cornei responsum admittere.

Quartò hinc scribit Roma. consi. 168. vlti. dubio, contracta inter duos parem pecuniam conferentes societate, quorum alter operam dederit negociationi, esse omninò arbitrio boni viri maiorem lucri partem huic, quàm socio quiescenti adsignandam iuxta æstimationem operarum, laboris & industriæ, quod deducit ex dict. l. si non fuerint. idem adnotârunt post Roman. |

p. 331

Gerard. à Petra Sancta. sing 68. Purpurat. in d. l si pascenda. num. 14. & Iason in l. illud. num. 8. C. de collat.

Quintò infertur, posse defendi opinionem eorũeorum, qui asseuerant, in societate omnium bonorum præsentium & futurorum nihil referre ad eius æquitatem, quod alter ex socijs plura bona in societatem deduxerit, maioriq́ue præditus sit industria. Nam etsi, vt fieri solet, ex æquis portionibus finita societate sit facienda diuisio, omniaq́ue & adquisita & adquirenda pariter diuidantur & communia sint: iusta tamen censetur societas ob spem illam, ex qua etiam si socio pauperiori ingens patrimonium obuenerit, id erit commune vtrique. Sic sanè visum est Corneo consil. 310. lib. 4. col. 4. versic. Nec obstat. & consi. 187. lib. 3. col. pen. Soci. cons. 160. lib 2. colum. 7. versi. ex quib. Deci. in consi. 66. colum. penul. & consi. 68. col. 2. & Purpurato. in d. l. si pascenda. num. 38. facit tex. in l. 3 §. 1. ff. pro socio. optimus tex. in l. Socius pro filia. ff. eodem. quo in loco traditur: an ex bonis societatis omnium bonorum contractę, sit dos danda filiæ alterius ex socijs, & id explicant eleganter Decius in dictis duobus responsis. Corneus consilio 52. libro tertio. Socinus consilio 211. libro secundo post Bald. in l. si patruus. C. commu. vtri. iudic. numero 10.

Sextò poterit ex his perpendi, sitne vera interpretatio, quam ad dict. §. de illa. tradidêre Panorm. in d. c. per vestras. colum. 2. idem in consil. 77. libro 1. & Anani. in dicto c. vltim. de vsuris. nu. 7. dum arbitrantur, pactionem illam à Iustinia no probatam, qua actum sit inter socios, quod lucrum commune sit, damnum verò ad alterũalterum pertineat, tunc procedere, cùm societas contrahitur inter duos, quorum vnus pecuniam, alter industriam exhibet in societatem, & is qui industriæ & laboris operam daturus est ab altero stipulatur, se liberum fore à periculo, & damno pecuniæ in societatem collatæ, lucri verò æquè participem. At si conferens pecuniam id ab altero stipuletur, & in pactum deducat, illicitam esse eam pactionem opinantur, alienamq́,alienamque à mente & ratione Iustiniani & iurisconsulti. Fateor equidẽequidem, hunc sensum maximè conuenire Iustiniano & iuriscōsultoiurisconsulto, & tamen quia quandoque bonus vir arbitrabitur, posse absq;absque vlla iniquitate pactum hoc fieri in fauorẽfauorem & vtilitatem eius, qui pecuniam in societatem contulerit: tertiam hac in quæstione proponāproponam, non inutilem assertionem.

Tertia conclusio. Potest licitè dari pecunia alteri, vt per eum adhibita industria quæstuaria ars ex

4

*erceatur, ita contracta societate, quod pecunia salua sit, eiusq́ue periculum ad mercatorẽmercatorem pertinet, lucrum tamen, quod alioqui æquis portionib. commune foret, maiori ex parte ad subeuntem pecuniæ periculum spectet, quasi ea pars lucri, quæ dimidiam excedit, iustum sit arbitrio boni viri preciũprecium subeũdisubeundi periculi. Quod probatur. Nam contractus societatis separatim initus iustissimus est. Et similiter contractus is, quo agitur, vt pro periculo pecuniæ, certa iusta merces detur ei, qui eam promittit saluāsaluam fore: sicuti paulò pòst manifestè ostendemus: igitur nihil impedit, quin & hi duo contractus licitè simul fieri possint. hanc conclusionem asserunt Ioan. Maior in 4. distinct. 15. quæstio. 48. & sequenti. & Syluest. verb. Societas. 1. quæst. 2. quibus suffragantur Ioan. Lupi. in dicto cap. per vestras. 6. notab. §. 12. numer. 8. Petrus Perusinus in tractat. de duobus fratrib. 4. par. quæstio. 1. Purpurat. in dicta l. si pascenda. nume. 37. existimantes, posse societatem ita coiri ex vnius pecunia & industria alterius, vt pecunia salua sit: lucrum verò commune, vbi alterius industria non æquiualet pecuniæ, nec iuxta societatis æquitatem alter socius, qui industria vtitur, dignus est dimidia lucri parte, sed tertia forsan aut quarta. Et ideò constituitur illi dimidia lucri pars in precium suscepti periculi ipsius pecuniæ, & sortis ab altero in societatem collatæ, atque ita posse intelligi text. in dicto §. de illa. & in dicta l. si non fuerint. Ioan. Lupi. & alij censent, quibus addendus est Caieta lib. 16. responsionum cap. 11. qui opinatur, hanc tertiam conclusionem procedere, vbi hi duo contractus, societatis quidem & periculi suscepti, fuerint ex interuallo initi & constituti. quod si vnico actu & contextu fiant, eam pactionem iniquam esse, ex eo, quòd contractus societatis falsæ, & veri mutui sub vsuris iniquis tractetur. Sed tamen quidquid ipse dixerit, mihi magis placet cōtrariacontraria sententia, quam secundum conclusionẽconclusionem tertiam veram esse existimo. Nihil etenim refert, fiant hi duo contractus, simul, an ex interuallo modò fraus omnis absit. Quam ob rem vt obiter & illud, quod ad periculi suscepti conuentionem attinet, explicemus, tractandum erit de fœnore traiectitiæ pecuniæ.

Constat sanè ex iuris Cæsarei responsis & constitutionibus, licuisse nauticum fœnus exerceri, eo quidem pacto, vt qui mutuat aliteri mille aureos vltra mare vehendos, aliquid præter sor

5

*tem ipsam accipiat in precium suscepti periculi, promittit enim eam pecuniam saluam fore, & si perierit, eam se non petiturum: sicuti probatur in l. 1. l. nihil interest. l. Periculi. ff. de nau. fœnor. l. 1. & 2. C. eod. titu. in hac etenim specie quod vltra sortem accipitur, non datur ratione mutui, nec propter vsum pecuniæ, nec propter nudum interesse interusurij temporis, sed propter aliam iustissimam causam, nempe periculi contra naturam mutui spectantis ad creditorem. Et prætereà valet pactum cum tertio |

p. 332

à mercatore factum: quod si pecunia, aut merces aliæ saluæ venerint ad portum, habebit is certam summam in precium periculi suscepti: si verò perierint, tenebitur emendare damnum. l. in naue Saupheli. & ibi Pau. Castr. ff. locat. Alexand. in l. à Titio. colum. 1. ff. de verb oblig. Iason in l. illa stipulatio. in princ. eod. titulo. Lauren. à Rodulphis in c. consuluit. 3. par. quæstio. 3. Ioan. Ananias. in capit. vltim. de vsuris. quæst. 13. Ioan. Lupi in dicto capitul. per vestras. 6. notab §. 9. num. 5. Si pactum istud cum tertio fieri potest: ergo & cum creditore, modò absit fraus. Itaque nauticum fœnus ratione suscepti periculi à creditore licitum esse, asserunt Iac. Butr. in l. 1. C. de nautico fœno. Bald. in l. 1. colum. 4. C. de summa trinitat. Conrad. de contractib. quæstio. 39. conclus. 1. Florentin. 2 par. tit. 1. cap. 7. §. 21. Thomas in tracta. de vsuris. quæst. 9. Iacob. Almain. in 4. senten. distinct. 15. & inibi Gabriel quæstione 11. column. 8. & Ioan. Maior q. 31. column. vltim. Et Syluest. verb. vsura. 1. §. 35. Angel. eod. verb. §. 37. Caieta. verb. vsura. exterior. versicul. duodecimus casus. Pulchrè Caro lus Molinæus de contract. quæstione 3. qui idẽidem esse censet, vbi creditor aliud mutuatæ pecunię periculum recipit quàm traiectitium & marinum: ob eandem rationem: post Bald. in dicta l. periculi. & in rubric. C. de naut. fœno. Paul. in l. 1. C. eod. tit. Et Angel. verb. vsura. 1. quæst. 38. ad finem.

Quibus obijcitur textus insignis in cap. vltim. de vsur. Nauiganti, inquit Gregorius Nonus, vel eunti ad nundinas certam mutuans pecuniæ quantitatem, eò quod suscipit in se periculum recepturus aliquid vltra sortem, vsurarius est cẽsenduscensendus. Hac siquidem responsione visum est, quibusdam præcedentem euerti conclusionem ita vrgenter & validè, vt nulli vnquam licitum sit refragari, ob authoritatem Summi Pontificis rem hanc summo decreto definientis. Hæc verò obiectio tollitur varijs huius decretalis interpretationibus.

Primùm equidem Romani Pontificis responsum obtinet, vbi deficit probabile dubium & periculum, cuius causa iustè aliquid recipiatur: imò vani periculi susceptio prætexitur, vt hoc colore quæsito, creditor, qui nullum iustum damni metũmetum habet, nec periculum aliquod verè subit, certus sit de conuento vltra sortem lucro. Sic sanè existimat intelligendum esse tex. in dict. c. Nauiganti. Car. Mol. d. q. 4. idem tradit Adria. in tract. de vsuris. c. occurrunt ad primum. quibus ipse non assentior, quippe qui videam maxima imminere nauigantib. pericula, & res, quę per maria transuehuntur, plurib. subiacere incommodis. Cuius quidem fortunæ & periculi meminit Summus Pontifex in d. c. vlt. ideò aliter est ea difficultas excutienda.

Secundò tex. in d. c. vlt. eum sensum habet, vt censeri debeat vsurarius is, qui nauiganti, vel eunti ad nundinas mutuat pecuniam eo pacto & cōditioneconditione, qua cautum sit, contractum suscipiendi periculi cum eo fieri debere: alioqui non mutuaturus, quasi in hac specie ratione mutui & periculi simul aliquid vltra sortem capiatur: siquidem ratione mutui cogitur alter cum creditore de suscipiendo periculo sub certa mercede conuenire, hæc verò conuentio vltra sortẽsortem deducitur in pactũpactum, & ob id vsuraria est datio mutui, alioqui licita foret iudicanda mutui datio, quæ liberè fit, & tamen debitor cum creditore cōuenitconuenit, sponte de periculo mutuatæ pecuniæ suscipiendo certa constituta mercede. in hunc equidem modum dictam decretalem accipiunt & intelligunt Florent. d. §. 21. Conrad. d. q. 39. Ioan. Maior dicta q. 31. Syluest. & Caietan. in locis paulò antè adductis. atque hic sensus verè proprius est, & frequentiori Theologorum iudicio probatus.

Tertiò tamen Adrianus in 4. senten. in tract. de vsur. ca. occurrunt. aliter existimat hanc controuersiam definiendam fore: scribit etenim, non esse vsurariam mutui dationem eo pacto factāfactam, quòd contractus suscipiendi periculi ipsius pecuniæ certo precio fiat cum ipso mutuante: aliter non mutuaturo: modò iustum sit precium periculi suscepti. Quam ob rem intelligit RespōsumResponsum Romani Pontificis in dicto capitul. vlti. eo casu, quo precium periculi suscepti est iniustum, & excedit iustam ipsius rei mercedem. Priori siquidem casu nihil verè vltra sortẽsortem accipitur: at in posteriori vltra sortem recipitur id, quod iustũiustum precium excedit, & tandem causa mutui: igitur vsura prauè committitur. Huius authoris opinio, quò ad priorem partem, nam posterior absq́,absque difficultate procedit, coadiuuatur ex eo, quod mutuans rustico mille eo pacto, vt secum conueniat de cultura agri iusta data mercede, alioqui nōnon mutuaturus, vsurarius nōnon est, quippe qui nihil vltra sortem recipiat, cùm iustam operarũoperarum mercedem soluat operātioperanti: secundum Bal. in l. Rogasti. §. si tibi. col. 2. ff. si cer. petat. Floren. 2. par. tit. 1. c. 7. §. 10. Ioan. Lupi in ca. per vestras. §. vlt. nu. 39. quo in loco similia adducit exempla, quibus accedit, quod Socin. adnotauit in l. si quis. ff. si si certum petatur. num. 12. scribens, contractum esse vsurarium: si quis domum conduxerit mutuans locari centum, & ob id minus iusta mercede constituta. sentit enim vsuram in hac specie non subesse, vbi ex hoc mutuo non foret iusta domus pensio diminuta. idem probatur ex alia eiusdem Adriani sententia, qui in tract. de vsur. super quartum sentent. cap. Sed dubium videtur. in fine, censet, nullum vsuræ vitium committi, si quis alteri mille mutuauerit eo pacto expresso, vt debitor iusta solu|

p. 333

tam ercede ad eius molendinũmolendinum proprium triticũtriticum molendum ferat, cùm ex ea pactione nullũnullum damnum debitori immineat, nec creditori lucrũlucrum aliquod accedat iusto ei precio soluto. VerũVerum aduersus Adrianum, & ea, quæ in comprobationem adducta sunt, instat ratio vrgentissima, ex qua constat, vsuram committi, si vltra sortem ex pacto debitor obligetur aliquid indebitum, & ad quod minimè tenebatur agere. Est enim omnium consensu receptum, mutuantem centum, non posse in pactum deducere, quod debitor teneatur ei totidem mutuo dare cùm petierit, nisi eo modo id debitor promittat, quo secluso pacto à iure cogitur creditori mutuare, quod & nos probauimus libro primo harum Resolutionum, capit. vltimo. & prætereà, quoties debitor ratione mutui vltra sortem obligatur ad aliquid, quod agere non tenebatur: vsura est gloss. Bartol. & communiter omnes in dicto §. si tibi. Et probatur ac colligitur ab vsuræ definitione. ergo Adriani opinio procedere nequit, cùm in ea specie & casibus modò adductis ratione mutui debitor cogatur id ꝓmitterepromittere, quod agere minimè tenebatur. Item & illud hanc partem plurimum contra Adrianum probat, quod debitor cogitur amittere libertatem, quam iure habet cum alio, quàm creditore paciscendi de periculo suscipiẽdosuscipiendo: frumentum ad aliud molendinum deferendi, alibi operas culturæ impendere. Hæc autem libertas precio æstimari arbitrio boni viri potest, nec id negari poterit. igitur aliquid vltra per creditorem mutuantem à debitore exigitur, quod est precij æstimatione dignum, alioqui frustra in pactum id deduceretur. Ex quibus Adriani rationibus satis apertè respondetur. Quam ob rem contrariam sententiam his omnibus, quæ ab eodem Adriano, Baldo, Socino & alijs deduxi, probātprobant, & tenent Ioan. Calderin. Anchara. Cardinalis, Abbas columna penultima. Ananias numero 18. in capitulo vltimo. de vsur. Laurent. à Rodulphis in capitul. consuluit. 2. parte. quæstion. 38. Caietanus 2. 2. quæstione 88. articu. 2. Florentin. dicto capitulo 7. §. 8. Conrad. de contractibus. quæstione 36. Ioan. à Medina de contract. & restituti. capit. de vsura restituenda. quorum opinio Communis est secundum Syluest. verb. vsura. 1. quęstio. 7. quibus sanè diligenter inspectis ipse opinor, hanc vltimam sententiam veriorem esse, & ea ratione minimè in iudicio exteriori, nec in interiori cogendum esse debitorem, pactiones, quarũquarum modò meminimus, obseruare, propter earum iniquitatem.

Quantum verò ad restitutionem attinet: aliquot sunt præcipuè notanda. Primùm creditorem omninò teneri, & cogendum fore, has pactiones debitori remittere, eamq́ue ab earum obligatione eximere. Secundò, si creditor iam his fuerit vsus conditionibus, tenebitur debitori restituere, quodcunque damnum ei contigerit ex dictis conuentionibus. Tertiùm nullo damno dato debitori, nihilominus tenebitur creditor ei reddere, quantum boni viri arbitrio debitoris intersit, coactum fuisse causa mutui, præfatas pactiones inire, libertatemq́;libertatemque cũcum alijs conueniendi sibi ablatam fuisse. Et hæc quidem debitori, nōnon pauperibus sunt restituenda: quẽadmodumquemadmodum probat eleganter Ioannes à Medina, dicto capitulo de vsura restituenda. iustam autem periculi suscepti mercedem, & ea, quæ ob pactiones præmissas creditor ratione operarũoperarum, vel causa iusti precij locationis, ac simili iure habuerit: non est etiam in interiori foro cogendus restituere: quia etsi iniquè pactum fecerit, exigens à debitore vltra sortem ea, quæ ipse liberè poterat alteri præstare, tamen ad restitutionem minimè tenetur, cùm ea acceperit creditor in iustam alterius rei compensationem, quod Adriano placet, & ante ipsum Conradus probat quæstione 39. versiculo. quarta conclusio. & Laurent. à Rodulphis secunda parte quæstio. 39. post Calderinum in dicto capit. vlt.

Primò ex his apparet, etiam in ea specie cōtractuscontractus, quæ vt vsuraria damnatur in d. c. vlt. non teneri mutuantem restituere, quod ratione periculi suscepti absq;absque fraude acceperit, modò nihil vltra iustũiustum precium periculi habuerit, quod maximè est adnotandum.

Secundò constat, leges ciuiles nauticum fœnus permittentes non esse Pontificia lege sublatas: imò & hodiè vim & potestatem legum habere, iustasq́;iustasque censendas fore: tametsi eas Canonib. correctas esse asseuerent Hostiens. in summa. tit. de vsuris. §. in alijs autem. Doctores communiter vt in ibi fatetur Anani. column. 1. eos sequutus in dicto capitu. vlti. Sali. in Authent. adhæc. colum. 3. C. de vsur. Ioannes Faber in Rubri. C. de naut. fœnore. Anch. in reg. peccati. q. 5. de regul. iuris. Guido Papæ in tract. de contract. nu. 18. NāNam & præter alios authores, quorum paulo antè meminimus. & Ioannes Lupi dicto 6. notab. §. 9. n. 12. ad fin. nauticũnauticum fœnus, etiam hodiè iure canonico, minimè prohiberi existimat.

Tertiò deducitur, Conradum virum alioqui doctissimũdoctissimum deceptum fuisse, dum q. 71. de cōtractcontract. asserit, illicitāillicitam esse cōuentionemconuentionem, qua inter mercatorem & alium fit, vt is accepta certa periculi mercede, suscipiat onus, & periculum, mercium vehendarum vltra mare, quoties qui periculum suscipit nullam operam impensurus sit pro periculo effugiendo. Siquidem licitum est pactũpactum istud suscipiẽdisuscipiendi periculi ob iustũiustum illius preciũprecium, quamuis qui subit periculũpericulum nullũnullum laborem, nullam operāoperam impẽdatimpendat pro ipso euitando.

Quartò hinc poterit discuti illa quæstio, an liceat fideiussori pacisci, aut stipulari mercedẽmercedem alialique ꝓpro |

p. 334

ipsa fideiussione? Probatur etenim, id licere ra

6

*tione periculi, quod subit fideiubendo, cùm forsan pro ipso debitore integram quantitatem ex proprio patrimonio soluet, quod passim contingit, & ideò vt iustum boni viri arbitrio periculi precium poterit fideiussor à debitore absabsque vlla ratione damni, nec lucri cessantis accipere. Nec ambiguum est, hunc contractum fideiussionis, incommodum & periculosum esse fideiubenti, qui se constituit debitorem pecuniæ ab alio acceptæ. Salomon equidem consilium dat, ne quis alterius fideiussor existat temerè & inconsultè ita inquiens. Prouerb. capit. 17. stultus homo plaudit manibus suis, cùm spoponderit pro amico suo. item cap. 22. Noli esse cum his, qui defigunt manus suas, & qui vades se offerunt pro debitis. Quamobrem iustè potest ob hoc periculum, cui quis submittitur, merces constitui, quod probatur expressim in l. hoc iure. §. Labeo. ff. de donatio. l. si remunerandi. §. Maurus. ff. mandat. notant in specie Laurent. à Rodulphis in dicto capitulo consuluit. parte 3. quæstio. 3. Florent. in dicto cap. 7. §. 45. Anani. in dicto c. vlt. num. 42. Deci. consil. 7. numer. 1. Bartol. Paul. Cast. & alij in dicta l. hoc iure. §. 1. Ioan. Lupi. in dicto c. per vestras. 6. notab. §. 9. num. 10. Angel. verb. fideiussor. ad finem. Ioannes à Medina de contractib. c. de vsura restituenda. col. 8. Conra. de contractib. q. 40. quorũquorum opinio Communis est, quamuis consultius sit, ab hac pactione abstinere, & eam improbam esse contendat Carol. Molin. de vsuris. q. 31. qui legendus est ad elegantem huius quæstionis disputationem. Et præsertim quæst. 34. vbi probare nititur, licitè posse creditorem à fideiussore aliquid accipere, vt eũeum liberet à fideiussoria obligatione, quoties dubia est exactio debitoris: alioqui si certa sit debitoris solutio, nec vllum immineat fideiussori periculum, minimè liceret creditori, aliquid vltra sortem à fideiussore accipere in precium liberationis. Sic & ipse in præcedenti dubitatione communem sententiāsententiam non admitterem in eo casu, quo inspecta qualitate & conditione debitoris, nullum immineret periculum fideiussori, quasi tunc ea pactio fiat ficto & simulato periculo in fraudem vsurarum. nam vt creditor pro officio mutui nihil potest exigere à debitore, sic nec fideiussor pro officio fideiussionis: imò multo minus, ꝗaquia minus officij impendit. Sed in fauorẽfauorem cōmuniscommunis sententiæ illud accedit, quod licet in pignoribus pactum legis commissoriæ illicitum sit, & improbatum inter debitorem & creditorem accipientem pignora. textus in capitulo significante. de pignor. l. 2. & vltim. C. de pactis pignor. l. 41. titulo 5. & l. 12. titul. 13. parte 5. tamen huius

7

*modi pactio etiam ipsi contractui pignoris statim apposita inter debitorem & fideiussorem valida est, & absque vlla criminis labe fit. text. optimus in l. vltim. ff. de contrahend. emption. ex quo hoc ipsum adnotârunt Bart. in l. quamuis. ff. de solut. Abb. in dicto capitulo significante. numero 6. Bartol. & Bal. ac Salicet. in dicta l. vltima. Antoni. Fanensis de pignoribus. 4. parte. numero 7. & est communis opinio, quẽadmodumquemadmodum constat ex Carolo Molinæo de contractibus. quæstione 52. nam & idem tenent Salicet. in l. 1. C. de pact pig. Paul. Castren. in dicta l. quamuis. & in l. Titius. ff. de pignora. actione. Fabianus in tracta. de emptio. & vendit. quæst. 7. colum. 3. potest ergo pro tutela periculi, quod fideiussor subit, ei licere pactum inire, quod creditori minimè licuisset. Adhuc tamen considerandum est, hanc communem Doctorum sententiam vel falsam esse, vel quibusdam limitibus restringendam, ne fideiussores sub periculi suscepti titulo, illicitas & vsurarias pactiones creditoribus illicitas exerceant, quod manifestè probabitur, si iurisconsulti verba expendantur in dicta l. vlt. Titius, inquit Scæuola, cùm mutuos acciperet tot aureos sub vsuris, dedit pignori, siue hypothecæ prædia, & fideiussorẽfideiussorem Lucium, cui promisit, intra triennium proximum, se eum liberaturum, quod si id non fecerit die suprascripta, & soluerit debitum fideiussor creditori, iussit prædia empta esse, quæ creditori obligauerat. Quæro, cùm non sit liberatus Lucius fideiussor à Titio, an si soluerit creditori, empta haberet suprascripta prædia? Respondi, si non vt in causam obligationis, sed vt empta habeantur, sub conditione emptio facta est, & contractam esse obligationem. Hactenus iurisconsultus, ex quo nostrates immeritò adnotârunt pactũpactum legis commissoriæ licere inter debitorem & fideiussorem: & id primum, quia res datæ in pignus creditori, non fuerunt datæ in pignus fideiussori, quod inibi euidenter constar, & ideò nōnon potest quò ad fideiussorem propriè dici pactum legis commissoriæ, nec illius meminit iurisconsultus, sed alterius conditionalis venditionis. Imò si in specie prædicta, res essent fideiussori datæ in pignus pro indemnitatis cautela, non procederet pactum, de quo iurisconsultus tractauit in dicta l. vl. secundum Curtium iuniorem ibi numero 2. Bald. in cap. 1. colum. 1. de feud. dat. in vicem legis commissoriæ. Alexan. Imol. in consilio 178. libro. 7. num. 7. Sed iuxta hanc interpretationem apparet, nullum esse discrimen inter creditorem & fideiussorem: nam & cum creditore mutuante pactum fieri potest: quod si debitum intra certam diem

8

*non fuerit solutum, res quædam debitoris, quę non extitit data in pignus, sit pro eadem quantitate empta ipsi creditori, secundum Baldum indicto cap. 1. colum. 2. & ibi Aluaro. Tiraquel. libro 2. de retract. in fine, numero 138. sensit Bar|

p. 335

tol. in dicta l. quamuis. numero 2. & ideò vt discrimen aliquod ex dicta l. vlt. inter creditorem & fideiussorem cōstituaturconstituatur, ego potiorem esse causam existimo illorum, qui aduersus Baldum & Aluarotum opinantur, pactum istud non valere, quo conuentum sit inter creditorem & debitorem, quod si intra certum diem pecunia soluta non fuerit, domus quædam nec pignori, nec hypothecæ ob eam causam subiecta, empta sit pro eodem precio creditori, quod placuisse video Curtio iuniori in dicta l. vltima. column. 1. & Carolo Molinæo de contractibus. quæstio. 52. numero 362. eadem etenim est ratio iniquitatis & captionis, siue res sit pignori data, siue non, quum vtroque casu creditor vltra sortem habeat rem minus iusto precio emptam. Et prętereà licet deficiente hypotheca & pignore, non sit formale pactum legis commissoriæ: est tamen simile & eiusdem rationis, & ob id æquè prohibitum. l. non dubium. C. de legibus. deinde non tantùm formale pactum legis commissoriæ prohibitum est, sed & illi simile l. prima. C. de pactis pignorum, vbi hoc satis probatur.

Ex quibus tria deducuntur. PrimũPrimum, quò ad prohibitionem pacti legis commissoriæ, & quò ad eius iniquitatem non referre, sit res illa generaliter tantùm, an specialiter hypothecæ submissa, cùm vtrobique eadem sit prohibitionis ratio secundum Stephanum Bertrandum consilio 97. libro 1. aliâs 4. & consilio 178. libro 3. Rogerius de Mota. in l. traditionibus. C. de pactis. numero. 53. Carol. dicta q. 52. num. 361. aduersus eundem Bertrandum, consilio 245. libro 1. col. 1. & Tiraq. in dicto 2. libr. de retract. in fine. numer. 139. Secundum item quò ad hanc prohibitionem, & eius propriam rationem nihil interesse constat, fiat pactum legis commissoriæ directè, quod res maneat empta, an promissio rẽrem ipsam in eum casum vendendi præmittatur, sicuti censent Carolus in dicta quæstio. 52. num. 359. 8. Tiraquellus dicto 2. libro in fine. numero 141. quo in loco hanc sententiam deducit à gloss. Bartol. & Baldo & alijs in dicta l. 1. C. de pact. pignor. Contra Bertrand. consilio 134. lib. 1. Tertiò hac quæstione diligenter examinata, constituenda est iuxta præmissam interpretationem differentia inter creditorem & fideiussorẽfideiussorem, vt saltem responsum Scæuolæ iurisconsulti in praxi obtinere valeat, quantum ad propriam eius speciem in fideiussore: tametsi quò ad creditorem propter causam & rationem mutuinon idem sit admittendum, quam ob rem alterāalteram subijcio interpretationẽinterpretationem iurisconsulti, quò res fiat apertior.

Secundò, pactum illud inter debitorem & fideiussorem, de quo iurisconsultus tractat, ita est accipiendum, vt res empta sit iusto precio: nam tunc id licere videtur, cùm nihil habeat fideiussor vltra sortem ipsam, ac nullum lucrum adqui rat. Sic etenim eum textum intel lexêre Ioan. ab Imol. in dicto capitulo significante. num. 10. Isernia & Aluarot. colum. 2. in dicto capi. 1. de feudo. dat. in vicem legis commisso. Alexan. consilio 178. numero 9. libro 7. & Carol. Molinæus. quæstio. 52. column. 3. quorum sententia proculdubiò verior est, quàm communis aliorum opinio, quæ admittit pactum inter debitorem & fideiussorem, vt res maneat empta pro pecunia debita, etiamsi minor sit iusto rei precio, quod iniquissimum esse censeo, tametsi Imola & Carol. fateantur, ita prædictum tex. cōmunicommuni omnium consensu intelligi: VerũVerum secundum Imolæ & Alexand. & sequacium intellectum planè apparet, adhuc non esse differentiādifferentiam inter creditorem & fideiussorem: siquidem & cum creditore pactum fieri potest legis commissoriæ, ita quidem, vt res sit empta iusto precio, quemadmodum ex l. si fundus. §. vltimo. ff. de pignori. adnotârunt Abb. Imol. & Doctores in dicto capitulo significante. Doctor. in dicto §. vltimo. Bartol. in dicta l. quamuis. idem Bar. & ibi Salic. in l. 3. C. de pact. pigno. Cæpola cautela 309. aliâs. 241. incipit. pactum pignoris. Andræ. Tiraquel. optimè in dict. 2. libr. de retract. in fine. numero 136. Alexan. dicto consilio 378. Antoni. de Fano. in d. 4. part. num. 6. post alios, quos ipse allegat & Antoni. Rubeus consil. 134. Et est communis opinio, quæ probatur iure Regio in dicta l. 41. titul. 5. & lege 12. titulo 13. parte 5. idem erit, si fiat pactum simpliciter, quod res pignori data, empta sit creditori, quia intelligitur iusto precio, vti Bartol. existimat in dicta l. si fundus. §. vltimo, quem alij paulò antè citati sequuntur, quibus in hoc vltimo dicta Regia l. 12. obstare videtur, dum in ea decisum est, pactum hoc in pignoribus nullum & illicitum esse, quando debitor conuenit cum creditore, vt si intra certum diem non soluerit, res data pignori sit creditoris pro quantitate mutuata, vel ei sit empta. Ecce quod lege Regia ad reprobationem pacti satis est conueniri, quòd res sit empta, licet dictum non fuerit, pro ipsa pecunia mutuata, nec ea conuentio intelligitur pro iusto precio. Adhuc tamen poterit Regia lex congruè intelligi in hunc sanè modum, vt vtraque pars accipiatur, quando pro debito & pecunia mutuata, res pignori data, vel datur in solutum, vel venditur creditori ea conditione, si intra certum diem pecunia mutuata soluta non fuerit. Quòd si deturin solutũsolutum simpliciter, profectò data censetur pro ipsa pecunia mutuata, si verò simpliciter vẽdaturvendatur, ipse iuxta Communem Doctorum sententiam intelligerem, pro iusto precio venditionem fieri arbitrio boni viri æstimando, quo fit, |

p. 336

communem sententiam Bart. & aliorum non improbari lege Regia. Cæterum Caro. Molin. in dicta quæstione 52. numer. 360. ab hac opinione communi, quam falsam esse contendit, ex eò discedit, quòd mutuans nullum lucrum pacisci possit ratione mutui & propter officium mutuandi, etiam ratione dilatæ solutionis, sed ius vendendi & adquirendi rem debitoris, etiāetiam ob certum & iustum precium, est ipsi creditori lucrum considerabile. text. in l. si æquo. ff. de legatis 1. igitur pactum istud illicitum est, & vsurarium. Quæ quidem ratio non conuincit, nec omninò probat communem sententiam falsam esse: siquidem ipse fatear, vsurariam esse eāeam pactionem, qua actum sit inter creditorem & debitorem, vt debitor teneatur ei vendere propriam rem, quam alioqui forsan non foret venditurus, etiam si iusti precij mentio fiat, vbi ea pactio fit ex causa mutui, & ob officium mutuandi, vltra solutionem sortis: at si ea pactio fiat ad cautiorem, certiorem & tutiorem creditæ pecuniæ solutionem, veluti iure iustissimæ dationis in solutum: non video hîc aliquam subesse vsuram, sed potiùs cautum esse indemnitati creditoris, quod omninò licitum est.

Quamobrem, vt disputationem istāistam ab ipsis principijs inquiramus, obseruandum est, rationem prohibendi pactum legis commissoriæ & ei similia, in eo tantùm censeri, quòd creditor sub conditione dilatæ solutionis rem debitoris adquirat, aut emptam habeat minus iusto precio, ac tandem causa mutui lucrum percipiat: partẽpartem illam, scilicet quæ precio iusto deficit: nam hāchanc rationem leges & earum interpretes passim obseruant & præmittunt in his locis, quæ modò expressim adduximus. Pactum autem legis cōmissoriæcommissoriæ hoc proprium habet, vt pignora cadant in commissum debito ad diem præfinitũpræfinitum non soluto, & dicitur lex commissoria, ad similitudinem commissorum emphyteuticorũemphyteuticorum & publicanorum, quorum meminit l. 2. C. de iure emphy. l. commissa. ff. de publi. & vectig.

Hinc colligitur, aduersus communem sententiāsententiam, nullam debere, nec posse constitui differentiam in legis commissoriæ pactione inter creditorem & fideiussorem: nam sicuti pactum istud prohibetur cum creditore, eodem iure & cum fideiussore fieri nequit, atque vt permissum est fideiussori, ita & creditori licitum erit: quemadmodum ex prænotatis apparet.

Secundò infertur, licitum esse creditori pacisci cũcum debitore eo tempore, quo mutuum dat captis pignoribus: quòd si intra certum diem pecunia soluta non fuerit, pignora empta sint ipsi creditori iusto precio, tunc arbitrio & iudicio boni viri definiendo. l. si fundus. §. vltim. ff. de pignoribus. Quòd si priùs quàm precium istud æstimetur. resq́ue adiudicata sit emptori, debitor mutuatam pecuniam obtulerit, etiam post diem solutioni præfinitum, moram purgabit, & impediet pignorum perfectam venditionem, sicuti docent Angel. in l. cùm dominam. C. de pignoribus. Hippol. in sing. 468. Carol. Moli. dicta quæst. 52. num. 358. quod comprobari potest ex l. fundus. ff. de rescind. ven. l. si residuum. & l. si priusquam. C. de distract. pignor. Bald. in l. pactum vulgare. C. de pignor. actione. nam licet hæc venditio sit conditionalis. text. in d. l. si fundus. §. vltim. & conditio iam euenerit, tamẽtamen consummata nōnon est, donec precium æstimetur. l. vltim. C. de contrahen. emption. l. si merces. in princ. ff. locati. quamuis quadam proposita distinctione contrarium senserit Anto. Fanens. de pignor. 4. par. nu. 1.

Tertiò, hinc etiam probatur falsam esse Barto. & aliorum opinionem, qua communiter assertum est, pactum legis commissoriæ etiam cum creditore initum, ex interuallo tamẽtamen validum esse, quod ad retinendam rem, & excipiendum: licet nullum fuerit, quò ad agendum. Hæc etenim distinctio omninò falsa est, quia ratione eadem, qua nullum censetur pactum istud ab initio factum, prohibetur & damnatur factum ex interuallo: cùm enim debitor minùs iusto precio, nempe pro ipsa pecunia credita vendit pignus, aut rem aliam creditori sub conditione dilatæ solutionis: verè causa mutui creditor consequitur vltra sortem id, quod iusto precio deficit, & ideò ab vsurarum crimine immunis esse nōnon poterit. hoc ipsum probatur: siquidem negari non poterit, vsuram committi à creditore, qui ex interuallo receperit aliquid vltra sortem à debitore causa mutui, & iure dilatæ solutionis: in hac verò specie pactum istud, ex quo vltra sortẽsortem accipitur, fit causa & ratione mutui: igitur id illicitum est. Et prætereà nullibi hæc Doctorum distinctio probatur: cùm in l. Titius. ff. de pign. act. quæ passim à Doctorib. adducitur ad probationem cōmuniscommunis erroris, minimè tractatur de pacto legis commissoriæ, sed de datione in solutum, quæ fit à debitore creditori, & ea certo, ac iusto precio, vt inibi expressum est: nōnon autem pro ipsa quantitate debita. Hæc verò datio in solutum nullum habet vitium, ac iure fieri potest. l. eleganter. in fine princ. ff. de pig. actio. l. fi. prædium. & auth. hoc si debitor. C. de solutio. Ergo absque legis authoritate, hæc differentia, quæ fraudem non excludit, sed auget, fieri non debuit. Sic sanè hanc tertiam illationem pulchrè & eleganter defendit Carolus Molinæus in dicta quæstione 52. numero 363. contra Barto. in l. quamuis. ff. de solut. Abb. numer. 6. & Doctor. ibi in dicto cap. significante. Alexand. consilio 178. numero 1. & consi. sequent. libro 7. Anton. Fanensem de pignorib. 4. part. numero 6. Guido. Papæ. quæst. 6. Barto. Bald. & Salicet. & |

p. 337

Paul. de Cast. in d. l. Titius. Ripam in l. nemo potest. nume. 14. ff. de leg. 1. & alios, quos refert Tiraquellus lib. 2. de retract. in præfatione. nume. 7. & in fine. numer. 134. quibus in locis dubitat de huius Communis sententiæ veritate, existimans ex ea fraudem fieri prohibitioni legis & pacti commissorij, authoritatem sequutus Alberi. in l. 2. C. de pact. int. emp. & vend. versi. sed quid si emptor. & Cuma. consi. 148. qui censent, pacta ab initio prohibita in aliquo contractu, etiamsi ex interuallo fiant, adhuc habere fraudis suspicionem.

Quartò & vltimò, quamuis in praxi fori exterioris, & interioris, apposito pacto legis cōmissoriæcommissoriæ pro quantitate mutuata, cogendus sit creditor soluto debito pignus debitori reddere, etiāsietiamsi omninò constet, pignus ipsum iustissimè nōnon valere vltra quantitatem mutuatam. Fortassis verius est, quod in ea specie validum sit legis commissoriæ pactum cessante ratione prohibitionis. Et sanè procul dubiò in eo casu creditor nihil tenetur restituere debitori in foro interiori nihil petenti, cùm nihil vltra sortem ratione mutui perceperit, qua in re oportet diligenter rem istam perpendere, iustumq́;iustumque precium examinare, ne fraus, aut dolus sub imagine iusti precij lateat.

CAP. III.

OMNIVM consensu in eam à nostris itum est sententiam, vt existiment iuris vtriusq;vtriusque professores, vsurarum crimen merè ecclesiasticum esse, ita etenim opinantur gl. & omnes in cap. cùm sit generale. de foro competent. & in c. 1. de offic. ordi. & in Clemen. dispendiosam. de iudic. Alex. consil. 29. nu. 6. lib. 4. Dec. consi. 170. Ias. consi. 153. lib. 4. col. vl. quorum opinionem Communem esse testatur præter alios Alberic. in rubrica. C. de vsuris. nu. 3. Imò vsurarum causam esse quasi spiritualem asserit gloss. in c. ex literis. de iureiuran. His suffragantur text. in capitu. 1. & 2. & c. prætereà. de vsuris. vbi laici vsurarij à iudicibus ecclesiasticis puniuntur excommunicationis pœna, qua quidem & alijs pœnis etiāetiam laici iure Pontificio ab hoc crimine coërcentur. Quò fit, vt de vsurarũvsurarum scelere minimè valeat cognoscere iudex laicus, etiam inter seculares, quemadmodum nec de hæresis crimine, cùm & id absque vlla controuersia merè ecclesiasticum sit. Hanc tandem opinionem & nos in Epitome de sponsalibus. 2. part. c. 8. §. vlt. nu. 3. probauimus, quoties quæstio iuris tractanda contigerit: nam vbi tantùm facti quæstio inciderit, cōmunitercommuniter receptũreceptum est, eius cognitionem posse iudici seculari iure cōpeterecompetere, sicuti ex Bar. & alijs in l. Titia. ff. sol. matri. inibi explicuimus.

Rursus alijs placuit, crimen istud vsurarum esse misti fori, & ideò laicum iudicem posse inter laicos causam istam iudicare, ecclesiasticum verò inter clericos, quod tenuerunt Saly. in l. eos. §. vlt. nu. 8. C. de vsur. Archid. in c. quid dicam. 14. q. 4. Gaspar Calderi. inter consilia Ancharani, responso 236. Barb. in d. c. cùm sit generale. nu. 173. quibus minimè citatis Carol. Molin. in tract. de contract. q. 10. animo in canonistas irato existimat, huius criminis cognitionem non minus ad iudicem laicum pertinere, quàm homicidij, furti, similiumq́;similiumque delictorum, quæ merè ecclesiastica minimè censentur.

Ego, vt liberè quid sensero hac in controuersia pro feram, censeo vsurarum crimen nōnon esse merè ecclesiasticum, & ideò eius cognitionem inter seculares & laicos, ad iudicem laicum posse pertinere, siue sit quæstio iuris, siue facti: eundemq́ue iudicem rectissimè hac de causa inter sibi subditos cogniturum. Quicquid Communis Doctorum traditio hactenus obseruauerit. NāNam eam sententiam erroneam esse, nostramq́ue iure verissimāverissimam, manifestè probatur. Primò, quòd nullibi ius Pontificium vetuit, iudicem laicum hac de causa cognoscere, imò permisit iudicibus secularibus super vsuris iura dicere, iusq́;iusque litigantibus reddere. ca. post miserabilem. de vsur. |

p. 338

Quòd si hoc crimen merè ecclesiasticum foret, profectò ius canonicum alicubi laicos iudices id tractare prohibuisset iuxta cap. tuam. de ord. cognit. c. 1. cap. lator. c. causam quæ. in 2. qui filij sint legiti. c. inquisitionis. §. inhibemus. de hæret. in 6. Secundò, quia crimen istud nihil plus habet, quàm homicidium, quàm furtum, quàm & similia scelera: quæ in damnum, & iniuriam proximi perpetrāturperpetrantur, hoc etenim ita ad sensum patet, vt nulla indigeat probatione, & tamen prædicta crimina merè ecclesiastica non sunt, ergò nec istud. Tertiò, ratione vrgentissima probatur, crimen siquidem vsurarum non ex alio merè ecclesiasticum dici potest, quàm quod sit ab initio vetitum lege supernaturali, vel fuerit lege tantùm Pontificia, aut naturali simul & Pontificia duntaxat prohibitum. nulla autem harum qualitatum crimini vsurarum aptari potest, igitur merè ecclesiasticum dici non debet. Primum, sanè satis probatur, vsuras non esse lege supernaturali vetitas, cùm id crimen non sit contra ea, quæ per Deum, aut ecclesiam catholicam supernaturaliter sunt inducta, & reuelata, quale est crimen hæreseos, crimen simoniæ, quatenus committuntur contra ecclesiæ sacramenta, & articulos fidei, grauissima à perniciosis hominibus hæc ipsa delicta. Deinde vsuras sola lege Pontificia prohiberi falsum est omninò, sicuti. c. 1. huius libri ostendimus. nam & lege naturali prohibitæ verè cẽsenturcensentur. Sic & eas improbari iure tantùm naturali, & pontificio, itidem non est admittendum, cùm iure ciuili iuxta quorundam sententiam fuerint etiam improbatæ, & absq;absque vllo dubio certos quosdam limites excedentes vsuræ iure Cæsarum prohibentur. l. eos. C. de vsur. & penitus quacunque in quantitate iure Regio per Christiani orbis principes damnantur. ecce quo pacto dici non valeat, hoc vsurarum crimen merè ecclesiasticum esse. Deinde si dixeris satis esse, vt hoc crimen merè ecclesiasticum sit, lege naturali, & diuina prohibitum esse, eadem ratione oportet fateri, & homicidium merè ecclesiasticum crimen esse, cùm hoc sit lege naturali, diuina Euangelica, & Pontificia prohibitum: idem dicendum foret de adulterio, de furto, & pluribus alijs, quæ absq;absque vlla controuersia merè ecclesiastica non sunt, nec talia dici debent, & prætereà quamuis gratis concedamus crimen vsurarum olim sola lege pontificia prohiberi cœptum, cùm tamen & per leges ciuiles seculares postmodum, & nunc sit vetitum, non sequitur ex hoc, merè ecclesiasticum esse, cùm & sacrilegia olim canonibus ecclesiasticis cœperint prohiberi, nec ideò sunt merè ecclesiastica, imò iudex laicus poterit de his cognoscere, quia etiam lege laica vetantur, secundum Abb. num. 31. & Communem in d. c. cùm sit generale. Ex quibus probatur, sacrilegium, & similia crimina non esse merè ecclesiastica, sed simpliciter ecclesiastica, simpliciter, inquam, ex eo, ꝙquod & ratione iniuriæ, locis, rebus, aut personis sacris illatæ eorum cognitio valeat ad iudicem ecclesiasticum deferri, qua ratione possent dici ecclesiastica secundum quid, atque ita non merè ecclesiastica.

His tandem prænotatis, quo antiquorum canonũcanonum crimen istud vsurarum, & eius cognitionem tractantium vera deducatur interpretatio, ipse opinor aliquot illationes adnotandas, & colligendas fore. Prima, olim eo tempore, quo vsuræ vltra limites quosdam, & iure seculari prohibitæ fuerunt vltra eosdem limites, inspectis rigore quodam iuris principijs, crimen mixti fori fuisse, & nunc esse, ita, vt laicus iudex inter laicos de eo cognosceret, ecclesiasticus verò inter clericos, quemadmodum de homicidio, de adulterio, de furto, & similibus: quæ vtraque lege Pontificia, & seculari prohibentur, nec pontificia tantùm ab initio prohibita fuêre. Quod constat ex Abb. in d. c. cùm sit generale. col. pen. quem sequuntur alij, asserentes, crimen vtraq;vtraque lege prohibitum misti fori omninò esse. quorũquorum sententiam ipse sequor, modò crimen prohibitum lege seculari, & pontificia simul non cœperit prohiberi lege tantùm canonica, nam hoc ecclesiasticum est, non tamen merè, nec item crimen lege laica prohibitum fuerit ab initio lege supernaturali vetitum, vt hæresis, cùm hoc sit merè ecclesiasticum. Hæc verò latiùs hîc tractare non vacat, pręsertim cùm de his criminibus, quæ mista sint, vel merè ecclesiastica, aut ecclesiastica, diligentissimè tradiderit Martinus ab Azpilcueta in relect. c. nouit. de iudic. notab. 6. corollario 7.

Secundò infertur, olim eo tempore, quo iure ciuili intra limites quosdam vsuræ permissæ fuerunt, crimen istud quatenus ad vsuras ita permissas pertinebat, merè ecclesiasticum fuisse, ita quidem, vt eius cognitio solius esset iudicis ecclesiastici, quia crimen hoc lege tantùm naturali, diuina, & pontificia prohibebatur. Quamobrem ad hoc tempus referri possunt canones hi, qui quorundam iudicio crimen istud probant esse merè ecclesiasticum: atque hinc poterit perpendi, quam occasionem habuerint veterum canonum conditores, vt huius criminis cognitionem iudicibus ecclesiasticis vendicarent.

Tertiò apparet, hisce temporibus, quibus & legibus laicis vsuræ indistinctè vetantur, crimen istud esse censendum ex rigore quodam, & iuxta veram iuris cognitionem, misti fori, vt tandem inter laicos iudex secularis tantùm de eo cognoscat, ecclesiasticus autem inter clericos, sicuti de homicidio, de adulterio, de furto, & similibus.

p. 339

Quartò, non est hac in re prætermittendum, ex iuris canonici decisionibus posse optimè deduci, etiam hoc seculo iudices ecclesiasticos habere huius criminis aduersus laicos cognitionem, quemadmodum & iudices seculares eam habere diximus, quod & praxis obseruat, nec est ab vtilitate Reipublicæ Christianæ alienum, cùm totannis post religionis Christianæ institutionem leges seculares huius criminis coërctionem neglexerint, imò partim eius vsum probauerint: quò factum est, vt oportuerit, Romanos Pontifices pluribus canonibus aduersus vsurarios, & principes seculares eos aliqua ex parte defendentes statutis curam hanc puniendi hoc scelus subire, ab hocq́ue initio obtentum iamdiu est, quod criminis huius punitio ad ecclesiasticos iudices, simul & ad seculares etiam contra laicos pertineat. Quasi crimen hoc, licet merè ecclesiasticum non sit, ecclesiasticum tamen dici verè possit ex eo, quòd ab initio renascẽtisrenascentis ecclesiæ iura PōtificiaPontificia hoc prohibuerint, legibus secularibus id permittẽtibuspermittentibus, imò probantibus.

Vtcunque sit, etiamsi admittamus opinionem eorum, qui censent, vsurarum crimen merè ecclesiasticum esse, nihilominus scelus istud potest lege seculari pœnis statutis puniri, quod ipse tradidi in Epitome de sponsalib. 2. part. c. 6. nu. 19. Imò exequutio instrumenti publici apud iudicẽiudicem laicum ex lege Regia petita, non erit suspendenda ob exceptionem vsurarum, nisi ea probetur intra decem dies, quamuis iudex ecclesiasticus. coram quo debitor petierit contractum vsurarium pronunciari, iudicem laicum hac exequutione inhibuerit, aut eum requisierit, quòd in ea supersedeat, sicuti & ipse adnotaui. 2. part. Epitomes, c. 8. §. 12. nu. 5.

Punitur vsurarius iure ciuili pœna infamiæ. text. singular. in l. improbum fœnus. C. ex quib. cau. infam. irroget. & in c. infames. 3. quæst. 7. §. por

2

*rò. Quæ quidem infamia ipso iure irrogatur. gloss. Cynus, Alberic. & Salycet. post Azonem in Summa in d. l. improbum fœnus. Panormit. num. 2. Anchar. & alij in c. inter dilectos. de excess. præla. quo in loco iure Pontificio ferè probatur hæc ipsa pœna. idem adnotauit Matthesi. notab. 197. quorum opinionem arbitror Communem esse. Solet tamen controuerti, an hoc sit admittendum in his, qui exercent vsuras intra modum, & limites definitos Cæsarum in l. eos. C. de vsuris. Nam text. in dicta leg. improbum. videtur eos tantùm hac nota afficere, qui vsuras vltra limites legis ciuilis, id est, vltra cẽtesimamcentesimam exercent, cùm aliæ vsuræ intra centesimas permissæ forent. & ideò verisimile non est, legem Cæsaream infamia eos affecisse, qui secundum eius permissionem, & eius authoritate fœnori darent, & ita hanc opinionem probat glo. prima in d. l. improbum. quam sequitur Domin. consil. 77. col. penul. his adstipulatur, quod pœnæ statutæ iure ciuili aduersus contrahentes incestas nuptias, referendæ sunt ad eas nuptias, quæ iure eodem ciuili ob consanguinitatem, & affinitatem erant tunc prohibitæ, non ad eas, quæ per easdem leges tunc permittebantur, tametsi iure canonico essent improbatæ, secundum Ancha. consil. 391. Domi. consil. 71. Calderi. consil. vlt. de consaguiconsangui. Deci. consil. 268. nu. 5. & Andr. Alciat. in c. cùm contingat. de iureiur. num. 53. Quamobrem opinio gl. in d. l. improbum. satis probata quibusdam videtur. & Panormit. in dict. c. inter dilectos. numero 2. hac de vsuris quæstione proposita, eam indecisam dimisit, dubius valdè circa eius verāveram resolutionem. Sed tamen contraria sententia est admittenda ex eo, quòd cùm leges ciuiles improbum fœnus exercentes infamia affecerint, & iure naturali, ac Canonico indistinctè quacunq;quacunque in quantitate vsuræ in maximam Reipublicæ vtilitatem improbæ sint, & prohibitæ, satis est consonum, legislatores non abhorrere hanc huius criminis punitionem: leges etenim hac in re subseruiunt apud Christianos prohibitioni iuris Pontificij, quod iuxta naturalem institutionem vsuras maximis execratur prohibitionibus. Et ideò hanc vltimam opinionem elegerunt Guliel. de Cuneo, Petrus, Iacob. Butri. Cynus, Salyce. & alij in d. l. improbum. Mathesi. notab. 49. quorum sententiam Communem esse testantur Saly. in d. l. improbum. colu. 1. & Domi. d. consi. 77. col. pen. eandem probat Regia l. vltim. titu. 2. libro 8. ordina. non obstat glo. in d. l. improbum. quia communi omnium consensu reprobatur. nec item oberit, quod ex Anch. adduximus, cùm id non esse verum, imò ex frequentiore Doctorum suffragio reprobatũreprobatum esse, ostendimus in Epitome de spons. 2. par. c. 6. §. 8. nu. 18.

Scribit tamen Salycet. in d. l. improbum. q. 3. nu. 4. vsurarium publicum etiam ante sententiam notatum esse, & affectum infamia facti, & infamia iuris, at vsurarium occultum nec iuris infamia affici, donec eius crimen detectum fuerit per sententiam. Cui suffragatur textus in d. l. improbum. dum exercentes improbum fœnus infamia afficit, quasi exercitium eius criminis requirat, quod publicè pateat. idem probat text. in d. c. inter dilectos. qui frequentem mutui dationem exigit, non alia ex causa, quàm quod ad infamiam etiam iuris necessarium sit, delictum non esse omninò occultum. quod & ratione cōstatconstat, quia infamia etiam iuris ex delicto nascitur text. in l. cognouimus. ff. de varijs, & extra. cognitio. sicut fama, & illæsæ dignitatis status ex bonis moribus. Neutrum verò sine publica rerum notitia potest contingere. Hoc ipsum ge|

p. 340

neraliter de quacunque infamia iuris ipso facto à lege irrogata censet Alfonsus à Castro libr. 2. de potest. leg. pœnal. cap. vltim. in fine. iure Regio vsurarius ita punitur, vt pecuniæ ab eo, sub vsuris mutuo datæ debitori cedant, & adquirantur, & præterea totidem nummos soluere damnatur, qui certis quibusdam modis eodem iure distribuuntur. Quòd si vsurarius semel hac punitus pœna, iterum in idem crimen inciderit, amittit dimidiam bonorum partem, & demum si ita semel, ac iterum penitus in eandem tertio labem inciderit, omnibus bonis totoq́;totoque patrimonio mulctabitur, & id addicendũaddicendum erit Regio fisco, atque accusatori, vel denunciatori, quemadmodum cautum est. l. 1. & vlt. tit. 2. lib. 8. ordin.

Clericus vsurarius itidem infamis est ipso iure eodem pacto, quo laicus. text. secundum Abbatem inibi in dicto ca. inter dilectos. quod est in

3

*telligendum iuxta ea, quæ de laicis paulò ante diximus ad interpretationem l. improbum fœnus. C. ex quibus caus. infamia irroget. qua ratione repellitur clericus vsurarius ab obtinendo beneficio. gloss. in c. prætereà. de vsuris. quæ probatur ex reg. infamibus. de regu. iur. in 6. tametsi episcopo permissum sit, hanc infamiæ notam tollere, & abolere ab eo, qui iam pœnituerit ad effectum obtinendi beneficia ecclesiastica, quod glo. communiter recepta adnotauit in d. c. prætereà. Imò & clericus vsurarius deponendus est officio & beneficio. text. insignis, vbi hoc notant Ioan. Andr. Abb. Et Rauenna. in c. 1. de vsur. Alex. Imol. in consil. 72. lib. 1. in princ. Quibus obijcitur decisio text. in d. c. prætereà. Ex qua clericus vsurarius arbitrio iudicis ad certum vsque tempus officio, & beneficio suspendendus est, non ab officio, nec beneficio deponendus. Quod ita intelligendum est, vt clericus vsurarius primò quidem suspensione punitus, & demum in eundem lapsus errorem fœnerare perseuerans, deponendus sit ab officio, & beneficio, simpliciter verò vsurarius absque proterua contumacia suspensione tantùm sit puniendus, sicuti placet Host. in Summa tit. de vsuris. §. vlti. versi. alia à iudice. & Io. episcopo Callagurrit. in Summa & pract. crim. c. 82. quibus verba text. in d. c. 1. dum dicit, vsurarum lucris insistat, adstipulantur. Nam & sisimilibus vtatur Romanus in d. ca. prætereà. ita scribens, qui si parêre cōtempserintcontempserit, si clerici sint, eos ab officio, beneficioq́;beneficioque suspendas. non tamen ex eo constat, vsurarum crimen commissum aduersus interdictionem episcopi, clericum efficere in eodem delicto contumacem, & incorrigibilem. argu. eorum, quæ notantur in c. cùm nōnon ab homine. de iudic.

Quod verò diximus, episcopum posse dispensare cum clerico vsurario post pœnitentiam, vt beneficia ecclesiastica obtineat, ne fortassis mirum cuiquam videatur, infamiam, quæ ex vsura cōtrahiturcontrahitur, ab alio quàm à principe tolli posse, vt Dominico visum est in dicto consilio 77. columna vltima. præter alia poterit adnotatione quadam intelligi, quantùm ad beneficia obtenta, nam his ob infamiam etiam iuris minimè est priuatus, non quò ad obtinenda, quæ infames adsequi non possunt absq;absque Romani Pontificis indulgentia, hoc etenim gl. expressim obseruauit in dicto cap. inter dilectos. de excessib. prælat.

Cæterùm, circa huius criminis punitionem extat celebris constitutio, quæ secunda est sub rubri. de vsuris. libro sexto, incipiens, quanquam. Ea siquidem vsurarij manifesti, etiamsi iusserint vsuras restitui, & criminis commissi pœnituerint, non sunt tradendi ecclesiasticæ sepulturæ, imò & eorum testamenta sunt nulla ipso iure, nisi de vsuris ipsis fuerit, iuxta eorum facultates, vel post obitum plenariè satisfactum, aut illis, quibus facienda est restitutio, vel alijs eorum nomine, idoneè de restitutione facienda sit cautum. Ad cuius constitutionis interpretationem aliquot ipse explicare aggrediar, reliqua ordinarijs eiusdem loci interpretibus missa facturus.

PrimũPrimum, oportet exponere, quis dicatur vsurarius

4

*manifestus, vt ei conueniat prædictæ sanctionis pœna. Et sanè dubiò procul manifestus est vsurarius, qui palàm, & publicè fœneratitiam artem ita exercet, vt ipsa operis, & patrati sceleris euidentia nullam excusationem habeat. cap. euidentia. de accusati. in quo omnes conuenire video.

Est item & is manifestus vsurarius, qui crimen ipsum confessus est in iudicio. iure etenim ea cōfessioconfessio manifestum facit. textus in capitul. vltim. c. vestra. de cohabi. cleri. & mulie. ca. cùm olim. de verborum significa. gloss. in hac specie in c. 1. verb. manifestos. de vsuris. in 6. quam Doctor. inibi sequuntur, & in capitu. quia in omnibus. eod. titu. Diciturq́;Diciturque frequentissimè id esse notorium iuris, quod apparet per confessionem in iudicio em issam. Et ideò manifestus vsurarius dicetur is, qui apud iudicem confitetur, se vsurarium esse, etiamsi simplex confessio sit, nec professus fuerit, se manifestum vsurarium esse, quemadmodum & in specie explicat Francus in d. c. 1. super d. gloss. manifestos. Et est de mente Docto. ibi Abb. Ananiæ, & aliorum in d. c. quia in omnibus.

Tertiò, licet confessio extraiudicialis non efficiat quem manifestum vsurarium, cap. vltim. de cohabit. cleric. & mulier. si tamen ea facta fuerit coram sacerdote, & testibus publicè, ita quidem, vt id in plurium notitiam deuenerit, erit quis ex ea consessione vsurarius manifestus. |

p. 341

gloss. in d. c. quanquam. verbo. manifesti. quam ita intelligunt, & sequuntur Archidi. Domini & Fran. ibi. Abb. in consi. 2. col 1. lib. 2. Abb. idẽidem & Anan. col. 5. in d. c. quia in omnibus. Bald. in l. 1. col. 4. C. de sacrosanct. eccle. Fel. in c. auditis. col. pen. de præscrip. quorum opinio Communis est, secundum Socin. in consi. 127. col. 2. lib. 3. Et profectò si eorum rationes consideremus, non refert, an fiat ea confessio extra iudicium coram sacerdote, vel notario, modò facta fuerit coram testibus ita palàm, & publicè, quod in plurium aures, cognitionem, & scientiam peruenerit. Nam & hi Doctor. ea ratione eorũeorum sententiam probant, ꝙquod ore confitentis, crimẽcrimen istud effectum sit manifestum.

Quartò, etiam dicetur vsurarius manifestus, qui ob hoc crimen iam à iudice per sententiam damnatus fuerit, cùm iudicis pronunciatio quid notorium efficiat. dicto c. vltim. de cohab. cleri. & muli. gloss. hac in specie communiter probata in dicto capitulo 1. de vsuris. in 6. iudex verò quempiam huius criminis damnare poterit, si is testibus legitimis conuictus fuerit: nec priùs vsurarius hic manifestus dicetur, etiamsi testibus, aut alijs probationibus fuerit conuictus, quàm à iudice sit per sententiam damnatus, quẽadmodumquemadmodum Hostie. Abb. & alij explicârunt in c. cùm in diœcesi. de vsur. Fred. consi. 64. Domin. consi. 59. Abb. consi. 2. lib. 2. & consi. 34. lib. 1. Iason consi. 78. nu. 3. lib. 3. & ideò licet glo. in d. c. 1. verb. manifestos. scripserit, posse iudicem quẽpiamquempiam per sententiam vsurarium declarare, & publicare, si is testibus, fama, aut alijs argumentis conuictus fuerit: Ea tamen est intelligenda in hunc sanè sensum, vt ante sententiam non dicatur is vsurarius manifestus, atque ita sunt intelligendi plures, qui illius gloss. meminêre, & præsertim Iason in leg. licet Imperator. ff. de legat. 1. colum. 2. Nam & hic sensus satis apertè ex ipsius glo. verbis, & ex his, qui eam sequuntur, deducitur, licet Abba. consil. 81. lib. 2. voluerit, per famam, & adminicula absque alia iudicis manifestatione censeri quem vsurarium manifestum. Nec id in dicto capit. cùm in diœcesi. probatur. Sed tamen ex dict. gloss. colligitur, in criminalibus ad punitionem sufficere famam cum argumentis, quod procedit, vbi argumenta probarent plus quàm semiplenè, quemadmodum dict gloss. laudans, & exponens adnotauit Felin in c. veniens. in 1. de testibus. 4. colu. cùm alioqui in his fama cum vno teste minimè probet. glo. communiter recepta in dicto c. veniẽsveniens. Et fortassis tutius erit, quòd fama cum argumentis non probet, quòad pœnam grauem, etiamsi sufficiat ad aliam mediocrem, seu mitiorem pœnam infligendam, authore Domi. in d. cap. 1. quem Deci. sequitur in cap. 1. 4. colum. de appellati. In hac autem vsurarum causa non cẽsenturcensentur legitimi testes, qui asserunt, ab accusato sub vsuris mutuatam pecuniam recepisse, cùm & hi suspecti sint, vt asserunt Frederi. consil. 61. Roman. sing. 355. Abb. & Felin. in c. personas. de testib. Nec item testes singulares sunt admittẽdiadmittendi ad huius criminis probationem, nempe cùm vnus testis deponit, & testificatur de vno actu, alter de alio, sicuti docuerunt Abb. consi. 42. li

5

*bro 1. Alex. consi. 72. lib. 1. nu. 3. licet ex hac testificatione oriatur infamia facti aduersus vsurarium, quod Bal. scribit in l. 1. C. de testam. quęst. 8. Et sanè si cum hoc singularium testium testimonio adsint, & concurrant aliquot aliæ coniecturæ, scilicet, multitudo testificantium, aliauè præsumptio, tunc erit sufficiens testimonium testium singularium secundum Caro. Molin. in d. consi. 72. num. 3. sensit Alex. consi. 100. lib. 1. nu. 5.

Imò episcopi constitutio nulla esset, & inualida, quæ statueret, crimen vsurarum probari posse per testes singulares, cùm ea sit iuri contraria, nec planè conueniens, nec equidem iusta, sicuti respondit Frederic. consilio 17. cui consensere Bald. consil. 276. lib. 4. Lanfranc. in repe. Clem. dispendiosam. de iudic. colum. vlti. Ioan. Baptista de S. Seuerino in l. omnes populi. ff. de iust. & iure. col. 46. Doctor. in dicto c. cùm in diœcesi. vbi Abb. col. vlt. fatetur, hanc opinionem Communem esse.

Verùm, quoties ageretur generaliter aliquem esse vsurarium manifestum, aut simpliciter quem huius criminis infamia publicè notatum esse, testes singulares sufficerent ad eum effectum, vt reus vsurarum manifestus censeatur, si testes testimonium perhibuerint eius qualitatis, quæ manifestum vsurarium, aut publicum efficiat: quamuis in actibus particularibus singulares sint, nec eos legitimè probauerint quantũquantum ad sententiam, & iudicium de eodem actu singulari ferendum, ita planè Bald. censet in dicta l. 1. C. de testam. quæstio. 8. Angel. in disputatione, Astensis miles. Abb. consi. 81. lib. 2. Lanfr. in d. Clem. dispendiosam. col. antepen. versi. tertia conclusio. ex gloss. celebri in l. ob carmen. ff. de testibus. ad finem, quę probat, testes singulares sufficere ad plenam probationem alicuius rei, quæ à pluribus actibus generaliter deducitur, nempe ad probandum vsum possessionis, vsum iurisdictionis, quem infamem esse idem Alex. consi. 141. col. 2. lib. 1. & consi. 92. col. 4. lib. 5. Barto. eleganter in l. de quibus. nu. 24. ff. de legib. Cæpola consil. ciuilium. 3. ad finem. Lanfran. in c. quoniam contra. de probat. §. testium. nu. 30. Areti. consil. 60. Bald. & Paul. in l. Lucius. ff. de his, qui notant. infamia. Docto. communiter in d. l. ob carmen. §. vlt. Soci. consi. 95. lib. 3. in fine. Aymon consi. 78. nume. 6. Quin & ipse Angel. in d. disputatione: Astensis miles. existimat ad |

p. 342

hunc finem admittendos esse in testes aduersus vsurarium etiam eos, qui ab eodem dixerint mutuum sub vsuris accepisse, quiq́;quique singulares sint in hoc testimonio, modò nullam ex eo vtilitatẽvtilitatem consequantur.

Hinc profectò colligitur, satis cautè, & prouidè lege Regia statutum esse, quod aduersus vsurarium, quoties actum fuerit de puniendo ob vsurarum crimen generaliter commissum admittentur testes singulares, quiq́;quique testificentur ab eo sub vsuris mutuum accepisse, modò his testibus à iudice fides habeatur, non equidem solis, sed adiunctis alijs argumentis, & adminiculis, ex quibus simul & ex integritate morum, & vitæ ipsorum testium iudex ipse sibi persuaserit, fidem his adhibendam fore, ac tunc nulla pars pœnæ in vsurarium statutæ, & à iudice inflictę, cùm pecuniaria sit, ad ipsos testes pertinebit. Hoc etenim sancitum est. l. 1. titulo 2. libro 8. ordinatio. Nec id mirum, cùm ex opinione Angeli, tùm ex eo, quòd & testibus singularibus alioqui quacunque in re fides adhibenda est, si id iudici visum fuerit ex negocij, & personarum qualitatibus, quod explicant Paulus Castrensis in dicta l. Lucius. Cæpola in dicto consilio tertio, in fine. Socinus consil. 262. columna 5. libro 2. Curtius Iunior consilio 106. columna prima. idem Paulus de Castro in l. admonendi. ff. de iureiur. col. 7. Aymon d. consi. 78. num. 7.

Ex quibus Regij iudices admonendi sunt, vt cautè Regia constitutione vtantur in praxi, quoties de puniendis vsurarijs apud ipsos tractetur: siquidem in pœnam statutum est, quòd vsurarius tot nummis, quod mutuo dedit reddere cogatur Regio fisco, & accusatori. Nam si de pluribus mutuis per testes singulares iuxta legem Regiam probatum fuerit: non omninò est vsurarius integram legis pœnam soluere cogendus, sed mitiorem arbitrio iudicantis, nisi ipsi ex circũstantijscircumstantijs visum fuerit, quodlibet mutuũmutuum satis plenè probatũprobatum esse, qua in re oportet iudicẽiudicem omnia diligẽtidiligenti, & æquo iudicio perpendere.

Tandem, quò prima hæc cap. quanquam. interpretatio ad vnguem examinetur, ego existimo, prædictis modis quempiam manifestum vsurarium dici, aut eorum altero, si tractetur de pœnis in capitul. quia in omnibus statutis, nempe vbi actum fuerit de non sepeliendis in loco sacro vsurarijs manifestis, qui in eo peccato, & crimine decesserint, & de non recipiendis eorum oblationibus, deq́;deque non admittendis vsurarijs, qui non pœnituerint eius criminis, ad communionem Eucharistiæ. in his etenim casibus sat erit, esse quem vsurarium manifestum, operis euidẽtiaeuidentia, confessione iudiciali, extraiudiciali, vel iudicis condemnatione, iuxta ea, quæ modò explicuimus. atque in hunc modum accipiendus est text. in dicto c. cùm in diœcesi. dum secundum Abb. & Communem probat, dici manifestum vsurarium eum, qui argumentis, alijsuè probationibus à iudice huius criminis reus pronunciatus fuerit. cùm ad hos effectus, ad hasq́;hasque iuris pœnas manifestus vsurarius dicaturis, qui de eo crimine conuictus fuerit, aut saltem statim valeat facilimè conuinci.

At si tractetur de pœnis statutis in dict. ca. quanquam. contra vsurarios manifestos, etiamsi hi criminis, & peccati pœnituerint, ac iusserint vsuras debitoribus restitui, ego manifestum vsurarium, quò ad has pœnas eum tantùm existimo, qui ita palàm, & publicè vsuras exercuit, vt ipsa criminis euidentia vlla tergiuersatione celari non possit, quod probatur ratione: siquidem non est verisimile, Romanum Pontificem tàm graues pœnas statuisse aduersus eum, qui semel mutuum dederit sub vsuris, licet id confessus fuerit publicè in iudicio, vel extra iudicium, vel à iudice ex ea causa fuerit damnatus. Nec item in eum, qui secretim, & occultè vsurarios cōtractuscontractus pactus fuerit, quanuis demũdemum eius criminis accusatus, vel cōfessioneconfessione, vel probationibus alijs fuerit cōdemnatuscondemnatus, nam & in his casib. non posset iustè iudex hunc reũreum pronunciare esse manifestum vsurarium. Et licet sentẽtiasententia, aut confessio eum efficiat manifestum, nōnon sufficit ea iudicis manifestatio ad pœnas capi: quāquamquamquam cùm inibi, vt par est, manifestatio facti, non iuris exigatur. idem probatur ex eo, quod in capit. 1. eiusdem tituli exercitium vsurarum manifestum requiratur, quò quidem deficiente legis pœna deficere debet. Et præter hęc eadem sententia probatur authoritate Bartol. qui in l. 2. nu. 3. ff. de furtis. scribit, ad hoc, vt quis dicatur manifestus vsurarius, oportere quod is publicè tabulātabulam, & mensam paratam habeat ad mutuandum sub vsuris. l. palàm. ff. de ritu nup. idẽidem Bald. voluit in l. 1. C. de sacrosanct. eccle. col. 4. dum asseuerat, non sufficere ad hoc, vt quis sit vsurarius manifestus, quod probetur eum vsurarium esse, sed requiri probationem actuum publicè, & palàm gestorum super eiusdem criminis exercitio. idem Bald. in l. vnic. §. similiq́;similique modo. in 2. numero quarto, dicens, vsurarium manifestum eum esse, qui palàm, & in omnium conspectu, vel maioris partis vsuras exercet. Et quamuis idem Bal. inibi addiderit, etiam dici manifestum vsurarium, eum, qui confessus fuerit in iudicio, se vsurariũvsurarium fuisse simpliciter, licet non manifestum, sunt ea verba sanè intelligenda, vt idem Bal. docet ad effectum, vt deinceps post confessionem censeatur vsurarius manifestus, id est, manifestatus, & publicatus, non autem manifestus ratione manifesti exercitij, & negocij, quod vltimum requiritur ad pœnas c. quanquam. Alioqui sequeretur eiusdem constitutionis pœnis affici eum, qui semel, & occultè |

p. 343

mutuũmutuum dederit sub vsuris, & tamen vocatus ad iudicium id confessus fuerit, quod ego prorsus alienum esse existimo à mente & intentione Romani Pontificis. Imò etiam si tractetur in dicto capitulo cùm in diœcesi. de pœnis statutis in capitul. quia in omnibus. requirit textus ille, quod probetur, accusatos seu delatos vsurarios esse manifestos. Ecce igitur quod non est satis, constare, eos non esse vsurarios, nisi etiam constiterit, esse vsurarios manifestos, & sic exigitur huius qualitatis probatio. Nec mihi placet, quod hac in re tradit Anto. Burgen. in c. ad nostram. de emptio. num. 28. scribens vsurarium manifestum eum esse, qui coram septẽseptem testibus dederit mutuum sub vsuris. Id enim non probatur iure, quo ad tractatum istum, quem explicare in cepimus: liceat tex. in l. hæredes palàm, quantùm ad alia id probet. Ex quib. communes hac in materia de vsurario manifesto traditiones, quò ad pœnas cap. quanquam. non omninò procedunt, quarum secundam & quartam meritò reprobauit Anton. Burgen in d. nu. 28. Quòd si dixeris, non posse contingere, hanc qualitatem manifesti vsurarij probari per argumenta, sicuti permittit tex. in d. c. cùm in diœcesi. respondebo libenter ad huius interpretationis defensionem, argumenta inibi appellari indubitata indicia, aliasq́ue apertissimas & vrgẽtissimasvrgentissimas probationes, quarum meminit l. vl. C. de probationi.

Secundò, principaliter est adnotandum, ad effugiendas pœnas capit. quanquam. cautionem idoneam fore necessariam, vt inibi decisum est, &

6

*ideò non sufficere simplicem cautionem, sed requiri pignoratitiam, vel fideiussoriam. gloss. communiter recepta in dicto capitulo quanquam. verb. idoneè. & in capitul. ad nostram. de iureiur. vbi post alios Felin. gloss. & ibi latè Iason in l. sancimus. C. de verb. signific. nec satis erit, hypothecam bonorum generalem, aut specialem ab vsurario constitui, quemadmodũquemadmodum adnotârunt in dicto capitul. quanquam. Ioan. Andr. Domin. Franc. & Doctor. quos sequitur Soci. consi. 127. colum. 4. libro 3. & Ananias in dicto c. cùm tu. nume. 6. qua ratione oportunè quæritur, an bona vsurarij sint à iure tacitè hypothecata pro vsurarum restitutione? Nam gl. in d. c. quanquam. verb. facultates. asserit, bona vsurarij esse tacitè hypothecata pro restituendis vsuris. idem gloss. in c. tua nos. de vsuris. per tex. in c. cũcum tu. eo. ti. Qui tamẽtamen hanc conclusionẽconclusionem nōnon probat, cùm inibi statutũstatutum sit, quòd bona empta ex pecunia vsuraria, si sint penes tertium lucratiuo & gratuito titulo, deficientibus alijs vsurarijs bonis, vendantur pro restituendis vsuris. Hoc tamen non ideò fit, quia illa bona sint hypothecæ titulo subiecta: nam si ita esset, vendenda forent, etiam quando tertius ea possideet oneroso titulo, quod satis euidenter cōstatconstat, sed venduntur ex quadam æquitate, deducta à iurisconsulto in l. si me & Titium. ff si cer. peta. & profectò benigna quadāquadam interpretatione. Nihilominus gloss. sequuntur Lapus alleg. 74. & simpliciter quò ad omnia bona Bal. in l. exequutorem. colum. 1. C. de exequ. rei iud. & in l. vlti. C. de seruo pign. dat. manu. Alberi. in l. pro offic. C. de administ. tut. Ripa in l. Senatusconsulto. nume. 9. ff. qui caus. pig. tacitè contra. Nam Lapus eam opinionem admittit, quò ad bona empta ex pecunia vsuraria, ea etenim esse hypothecæ submissa à iure censet pro restituendis vsuris, quas creditor iniquè extorserat. tradit hac de re plura Ioan. Lupi. in rubr. de donatio. §. 65. nume. 23.

Sed ad huius quæstionis certam resolutionem oportet præmittere, res adquisitas, & emptas ex pecunia vsuraria, ipsius ementis effici, & eidem adquiri argumento vrgentissimo text. in l. si ex ea. C. de rei vendicat. quo probatur, rem emptāemptam etiam mala fide emptoris ex pecunia mea non esse meam, nec mihi debitam, sed ementis. idem tex. in l. qui aliena. C. si quis alter, vel sibi. l. quāuisquamuis ex ea. C. de pign. notat in specie Carol. Molinæ. de contract quæstio. 83. numero 628. Imò vsurarius non tenetur debitori restituere rem, seu lucrum ex pecunia vsuraria adquisitum: tametsi pecuniam ipsam reddere teneatur, ita visum est Tho. 2. 2. q. 78. ar. 3. Gabrieli & alijs in 4. sent. distinct. 15. quæstio. 2. ibidem Maiori q. 38. Anchar. in reg. peccatum. col. 2. de reg. iur. in 6. Ioan. And. Domi. & Franc. in c. quanquam. col. 2. de vsur. in 6. Laurentio à Rodulphis in c. consuluit. quæstion 44. Abb. in capitu. vltim. ad finem. eo. tit. & Carol. d. q. 83. sat enim est, quòd restituat id, in quo debitorem læsit, id est, vsuras. idem Syluest. verb. vsuras. 6. qu. 2. licet Bal. in l. 1. C. pro socio. quæst. 10. & Decius in l. certi condicti. §. vl. nu. 3. ff. si cer. pet. teneant, vsusurarium non tantũtantum teneri ad restitutionẽrestitutionem eius, quod vltra sortem à debitore acceperit, sed & cuius libet alterius rei, vel lucri, quod ex vsuraria pecunia adquisierit, quod minimè verũverum est, nec iure probatur, atque ita Angel. in verb. vsura. 1. §. 55. expressim Bald. reprobat. Item, & illud est adnotandum, dominium rei adquisiræ per vsuram non transferri in creditorem: vnde si is ex causa vsurarũvsurarum extorserit à debitore equũequum, agrum, aliámue rem, non efficitur ex traditione illius dominus, quod in hac specie verum esse, censent diuus Tho 2. 2. q. 78. arti. 3. Alexand. de Hales. 3. parte. quæsti. 16. membro 4. & Altissiodorensis 3. par. q. de vsura. quos Ioan. Maior refert & sequitur in 4. distinct. 15. quæstio. 38. Bonauentura in 4. dist. 15. & ibi Ricard. q. 4. arti. 5. Caieta. in opusculo quæstionũquæstionum sex. de vsura. c. 1. Sylu. verb. vsura 6. q. 1. dicẽsdicens hanc opinionẽopinionem esse |

p. 344

apud Theologos & Canonistas communi omnium consensu receptam: eandem probat Ioan. à Medina in lib. de contractib. c. de vsura. §. in tertio argumento principali. quorum opinio efficaci ratione probatur: siquidem contractus vsurarius omninò nullus est iure naturali, Pontificio, diuino & ciuili saltem Regio: igitur ex eo dominium minimè transit, etiam spontanea domini traditione, præsertim quod & in vsura ea traditio inuoluntaria est. hoc probatur in l. non dubium. C. de legib. Bar. in l. 1. §. si vir vxori. ff. de acquir. poss. cuius sententia à Doctorib. inibi recepta videtur. atq;atque ita hæc sola ratio sufficiens est ad huius Tho. & aliorũaliorum Theologorum opinionis probationẽprobationem. Eandem sententiāsententiam admittunt Ioan. Andr. Lapus, Domi. Franc. & alij communiter in d. ca. quanquāquanquam. dũdum post Tho. asseuerātasseuerant, vsurarium teneri ad restitutionẽrestitutionem fructuum, quos percepit ex domo, vel vinea per vsuram adquisita, quia cos percepit ex re, quæ aliena est, cuiusq;cuiusque alter est dominus. Et licet glos. in c. si quis vsuram. 14 q. 4. Henri. Gandauensis quod libet. 4 q. 27. Palud. in 4. dist. 15. q. 2. arti. 5. & Hadria. in tracta. de restit. §. ex his alia oritur quæstio. tenuerint, in vsurarium transire dominium rei vsuræ causa adquisitæ: prior tamen sententia verior est. Nec ei aduersatur authoritas diui Tho. in d. dist. 15. q. 2. art. 4. q. 2. quia inibi aliorum opinionem potiùs refert, quàm probet, dũdum scribit: sicut in vsura accidit, in qua, vt quidam dicunt, dominium transfertur. His etenim verbis omninò non admittit, nec concedit, veram esse illorum, quos citat opinionẽopinionem, quam & ex nostris sequitur Bald. in l. 1. C. de pignor. actio. num. 3.

His equidẽequidem prænotatis, potiùs placet, bona ipsius vsurarij minimè esse hypothecæ titulo tacitè à iure obligata pro vsurarum restitutione, cùm nullibi hæc hypotheca à iure inducta sit, nec alicubi appareat, eam statutam esse. & ideò Doct. communiter hanc sententiam probant in dict. c. quanquam. & in di. c. cùm tu. & in c. tua nos. de vsur. idem asserit Caiet. in dicto c. 1. qui censet, priorem opinionem procedere, vbi eo tempore, quo bona vsurarij ad tertium deuenerunt, vsurarius ipse non habebat alias res, vnde posset debitoribus vsuras restituere, quod iure verum non est, cùm vt diximus, nulla sit à iure in hoc casu hypotheca constituta. quam ob rem is qui oneroso titulo bona vsurarij habuit, non poterit conueniri, nec actione reali, nec personali ad vsurarum solutionem & restitutionem, etiāetiam si eo tempore, quo illa bona adquisiuit, vsurarius alia non haberet, ex quibus posset vsuras reddere. Posset forsan Caieta. sententia obtinere, vt qui rem habuit ab vsurario etiam oneroso titulo, sciebat eo tempore, vsurarium esse obnoxium vsurarum restitutioni, nec aliunde posse eas reddere, quāquam ex illa re. In hac etenim specie satis admitti poterit, hunc tertium bonorum vsurarij possessorem cogendum fore, vel vsuras restituere, vel bona vsurarij debitoribus, à quibus vsuræ extortæ fuêre, pro earum satisfactione tradere.

Tertiò inquirendum est, nũnum hæredes vsurarij cogāturcogantur vsuras reddere? Et constat eos teneri ad vsurarum restitutionem. text. in capi. tua nos. de vsur. cap. in literis, de raptorib. capit. vltim. de sepultu. gloss. in dicto cap. quanquam. verb. facultates. idq́ue communi omnium consensu receptum est. Et probatur in ea ratione, quòd iure saltem canonico hæres teneatur ex delicto defuncti: etiam si ex eo crimine nihil ad eum peruenerit, sicuti Romanus Pontifex in dicto cap. vlt. ex pressim statuit: licet iure ciuili ex delicto defuncti hæres nōnon teneatur, nisi ea ex parte, quę ad eum peruenerit, vel in solidum, quoties lite contestata defunctus decesserit. l. 1. C. ex delict. defunct. Et ideò hoc discrimen inter ius canonicum & ciuile constituitur, vt iure Pontificio hæres teneatur ex delicto defuncti, non sic iure ciuili. gloss. in dicto cap. vltim. cuius opinio CōmunisCommunis est, quemad modum constat ex Henric. inibi, & testantur Anto. Burgens. in capitu. 1. de empt. colum. 4. Carol. Ruinus. consi. 20. lib. 4. & Roderi. Xuares allegat. 26. quāquam sequitur IoāIoan. Faber in §. pœnales. Instit. de perpet. & tempor. actio. Hæc verò differentia displicuit Panorm. in dicto capitu. vltim. qui existimat, ius Pontificium à ciuili minimè dissentire, sed ideò iure canonico teneri hæredem ad satisfactionem damni & læsionis illatæ per defunctum, quia tacitè saltem ipse defunctus decedens cum signis contritionis promittit, & iniungit illius damni compensationem, ita quidem, quòd hæres ratione huius tacitæ promissionis, vel præcepti potiùs, quàm ex delicto tenetur. idem repetit Abb. in d. c. in literis. facit glo. insignis in ca. à nobis. in magno. de senten. excom. in gloss. vltim. quæ recepta ibidem ab Abb. & Fel. opinionem Panor. probat. dixit eandem glo. sing. Angel. verb. hæres. §. 4. mihi profectò non placet hæc Panorm. sententia. cùm ex dict. ca. tua nos. de vsuris. deduci possit, hæredes vsurarij teneri ad restitutionem vsurarũvsurarum, etiam si is impœnitens decesserit, quod præter alios deducit Bald. in l. 1. C. si ex delict. defunct. numer. 13. Nec oberit, si quis cum Panormitan. responderit, eam decisionẽdecisionem, in vsurarijs specialem esse, ideò quia vsurarius non tenetur ex delicto, sed ex quasi contractu, nempe condictione in debiti gloss. communiter approbata in capitul. Michael. de vsur. glo. in cap. episcopum. 16. q. 6. qua ratione Abb. & Anani. in d. c. tua nos. Bar. in l. 1. nume. 8. ff. de priuat. delict. Aretin. in rub. ff. de adqui rend. hæredit. colũcolum. 3. censent, hæredes vsurarij |

p. 345

teneri omninò ad vsurarum restitutionem, non ex delicto defuncti, sed ex contractu. Nam, vt ipse opinor, idem erit in hærede furis, in hærede incendiarij, in hærede raptoris. Hi siquidem tenebuntur ad damni illati satisfactionem, etiam si defunctus impœnitens decesserit, saltem in foro conscientiæ & exteriori ecclesiastico, quod placuit Ioanni Fabro in dicto §. pœnales. Aret. indicta rubric. de acquirend. hæredit. colum. 3. Hadria. quodlibet 12. articu. 1. nulla etenim ratio congrua differentię dari potest, inter vsurarium, furem & raptorem, quò ad illati damni emendationem, ad quam naturali iure omnes hi tenentur, non ex contractu, nec quasi contractu, sed ex causa illatæ læsionis proximo. quod ita manifestum est, vt nulla indigeat probatione: præsertim id proclamante regul. peccatum. de regulis iuris in 6. Nec vllus erit mediocri eruditione præditus, qui audeat hæredem furis iure Pontificio, aut in interiori foro defendere à reparatione damni illati proximo per furtum commissum ab eo, cuius hæres extitit, quam ob rem non est omninò recipienda Panormit. sententia. Quò fit, vt vel communis differentia inter ius Pontificium & ciuile obseruanda sit, vel quod forsan verius est, asseuerari poterit, etiam iure ciuili hæredem teneri ad satisfactionem damni illati ex delicto defuncti, actione rei persequutoria, quamuis nihil ex eo crimine ad hæredem peruenerit, nec lis fuerit à defuncto contestata, quemadmodum & in interiori iudicio ad id hæres tenetur. Nam & iura Cæsarum, quibus statutum est, hæredem non posse ex delicto defuncti cōueniriconueniri, intelligenda sunt, quò ad actionem pœnalem, vt pœnam criminis soluat, non autem quò ad damni illati persequutionem: actione etenim persequutoria rei & damni illati conueniri hæres propter crimen defuncti poterit adhuc in foro ciuili & seculari: sicuti nouè & aduersus communem visum est Carol. Molinæ. in ad ditionibus ad Decium in l. pupillum. §. in hæredes. ff. de regul. iuris. cui suffragatur text. singul. quem is non adducit in §. his autem verbis. Instit. de lege Aquil. quo in loco præmittit Iustinianus, actionem legis Aquilię pœnalem esse, quia non solùm tanti quisque damnatur, quantum damni dederit, sed aliquando longè pluris. Subdit deinde text. ideoq́,ideoque constat in hæredem eam actionem non transire, quæ transi tura fuisset, si vltra damnum nunquam lis æstimaretur. Sic sanè probatur, actionem ex delicto rei persequutoriam omninò in hæredem competere. idem probatur in l. si pro fure. ff. de condict. furti. & in §. vltimo. Instit. de obliga. quæ ex quasi delict. nas. quibus apparet, aduersus furis hæredem dari condictionem furtiuam, etiam si res furto ablata perierit viuente fure, nec ad hæredem peruenerit. Et licet omnium consensu asseueretur, esse speciale quid in condictione furtiua, vt contra furis hæredem detur: ego non video congruācongruam rationem differentiæ inter damnum illatum furti crimine, & illatum incendio, rapina, similiue scelere, quantum ad ipsius damni reparationem. idẽidem igitur erit in hærede vsurarij, in hærede furis, raptoris, incendiarij, depopulatoris agrorum, & similium.

Illud verò obseruatione dignum censeo, an hæredes, qui ex delicto defuncti tenentur iuxta ea, quæ modò diximus, teneantur etiam vltra vires hæreditarias, si inuentarium non confecerint?

8

*& quibusdam placet, sat esse, hæredes etiam nōnon confecto inuentario, conueniri posse iuxta vires hæreditarias, ita quidem, vt vltra patrimonium defuncti in hac specie minimè teneantur, cũcum præter, ne dicam contra regulas iuris ex delicto defuncti conueniāturconueniantur. Sic ad notarunt. Fre. consi. 21. Ioan. Andr. Domini. & Franc. in dicto ca. quanquam. super gloss. mandauerint. Henri. in capit. vltim. de sepult. Aretin. consil. 148. colum. vlt. Ananias in dicto c. tua nos. idem latiùs in capitul. in literis. de rapto. vbi nume. 7. hanc opinionem scribit Communem esse: idem testatur Caro. Ruynus consi. 20. libro 4. eandem veram esse censet in omnibus criminibus præter vsuram Areti. in rubr. ff. de adquir. hæredit. colum. 3. at in vsura opinatur, hæredem, qui inuentarium non confecerit, in solidum vltra vires hæreditarias omninò teneri. Quin & Panormit. aduersus vulgò receptam sententiam in d. capitulo in literis. in omnibus criminibus opinatur, hæredem non confecto inuentario vltia vires hæreditarias teneri ad criminis & damni emendationẽemendationem, ea ratione, quòd hæres nōnon teneatur ex delicto defuncti aliqua dispositione iuris specialis, sed ex tacito pręcepto testātistestantis, qui pœnitens decesserit. QuāQuam rationẽrationem falsam esse paulò antè ostendimus, & ideò Panormit. opinio nequaquam poterit ea comprobari: fortiùs profectò persuaderi posset ex eo, quòd hæredes teneantur non confecto inuentario in solidum ad soluenda debita defuncti: sicuti iure manifestum est, & damni illati proximo à defuncto restitutio inter verè debita computanda sit. Sed nihilominus cōmunemcommunem sententiāsententiam ipse sequor, cùm propter text. in dicto capitul. quanquam. & in dicto c. tua nos & in dicto capit. in literis. quibus hæc satisfactio iniungitur hæredibus iuxta facultates defunctorum: tum proptereà, quòd in hisce casibus hæredes ex delicto defuncti potiùs, quàm ex contractu conueniuntur, vnde oportet rigorem hunc aliqua æquitate tẽperaritemperari. Tametsi iuxta diligẽtemdiligentem & exactam disputationem iustiùs defenderetur Abb. opinio, quam tenet Paul. Cast. in rub. ff. de adqu. hæred. & ante omnes eam probauit gloss. in dicto cap. |

p. 346

in literis. Quod verò Aret. in dicta rubri. adnotauit in vsuris opinionem Abb. defendens ob id, quod vsurarum restitutio descendat ex contractu, & peti possit condictione indebiti, refelli poterit, quia debitor scienter vsuras indebitas soluit, & ideò condictio indebiti quidquid alij dixerint, minimè congruit secundũsecundum notata, in l. 1. ff. de condict. indeb. Et si dixeris, debitorẽdebitorem coactum iuramento, quandoq́ue vsuras indebitas soluisse. c. debitores. de iureiur. tunc nōnon magis competit ei condictio indebiti, quàm soluẽtisoluenti in debitum per metum. Et deinde etiam si cōdictiocondictio indebiti hac in specie detur, ea est irregularis ac extraordinaria, potiùs ex delicto descendens, quàm ex contractu, quemadmodũquemadmodum & sæpissimè contingit aliquid recipi indebitũindebitum quidem ob iuris diuini, vel humani prohibitionẽprohibitionem ab eo, qui scienter soluit.

Quartò, licet alioqui infames testari iure valeant, & eorum testamenta minimè irrita sint propter infamiam iuris. l. eius qui. in fine ff. de test. l. 1. C. de secundis nupt. Bar. & Doct. communiter in l. is cui. §. si quis ob carmen. ff. de testam. Bald. in l. vlt. in fin. C. si à non comp. iudice. Et item quamuis iure veteri Pandectarum vsurarius manifestus posset condere testamentum. l. eius qui. in princ. ff. si cer. peta. vbi hoc in specie adnotârunt Alberi. Roma. & Ias. iure tamẽtamen Pon

9

*tificio vsurarij manifesti testamentum ipso iure nullum est. text. in dicto capitulo quanquam. ad finem. Imò nōnon posset lex principis secularis statuere, quòd vsurarij manifesti testamentum valeat, secundum Baldum in consilio 334. li. 2. nisi præmissa cautione, cuius mentio fit in dicto ca. quanquam.

Quintò, idem erit in Codicillis: nam & hi facti ab ab vsurario manifesto nulli sunt, sicut & testamentum. glo. Ioan. And. Domin. & Franc. in d. capitul. quanquam. Franc. in rubr. de testam. in 6. num. 34. Ananias in capitu. quia in omnibus. de vsur. numer. 13. addit gloss. rationem, quia alioqui ea constitutio contra vsurarios manifestos cōditacondita, redderetur elusoria, si Codicilli ab eis facti valerent. Vnde eam gloss. commendātcommendant & laudant Fel. in c. translato. de constit. colum. vlt. Burgensis in c. ad nostram. colum. 3. de emptio. Barb. consilio 330. lib. 2. colum. 6. ex ea deducentes, constitutionem pœnalem extendendam fore, ne reddatur inutilis, & frustretur passim excogitatis cautelis.

Sextò, eadem prohibitio, & in donatione causa mortis obtinebit, iuxta resolutionem à nobis traditam in rubric. de testamen. tertia parte. numero 11.

Septimò, circa eandem constitutionem controuertitur, quid dicendum sit in Iudæo manifesto vsurario, an & eius testamentum irritum sit, nōnon præstita cautione idonea de vsuris restituendis? Et Alexand. Imol. consi. 6. lib. 6. Aret. consilio 158. Socin. consi. 119. lib. 4. & consi. 70. lib. 1. Alciat. lib. 1. de verb. signific. colum. 21. existimant, pœnas statutas in dicto ca. quanquam. nulla in parte Iudæos afficere, duplici quidem ratione: primum quod Iudæis non conueniātconueniant illius cōstitutionisconstitutionis verba, quibus de ecclesiastica sepultura, quæ ad eos nihil attinet, tractatur, & ob id nec ipsa constitutio Iudæos afficiat. ex gloss. in l. mancipia. C. de ser. fug. deinde quia Iudæi exempti videntur à legibus ecclesiasticis, cùm hi extra ecclesiam sint. capi. gaudemus. de diuort. cap. omnis Christianus. 11. quæstio. 3. cap. multi. 2. quæst. 1. notatur in cap. 1. de constit. verum hac in controuersia ego verum esse censeo, quò ad prohibitionem testandi, & testamenti reprobationem Iudæos dicta constitutione omninò ligari, sequutus Carol. Molin. in dicto Alex. cōsilioconsilio 6. & Deci. quamuis dubitantem. in d. ca. 1. de constit. in 2. lectu. num. 8. Nam quò ad testamentum, optimè congruit etiam Iudæis prohibitio à Romano Pontifice facta, ad coërcendum vsurarum exercitium, & ideò licet quò ad alias pœnas verba eis non conueniant, eadem lex nōnon minus obtinebit, nisi cautio meliori modo & forma, qua possit, à Iudæo præstita sit. Iudæi verò in prouincijs Christianorum habitantes, procul dubiò principibus secularibus & ecclesiasticis subijciuntur, non quidem quò ad spirituales pœnas, & ea, quæ ad spiritualia pertineant, sed in his, quæ ratione politica ad legis naturalis obseruationem & tutelam constituũturconstituuntur, quod deducitur ex traditis in capitulo 1. de constit. glo. in c. sæpè. 28. quæst. 1. Oldra. consil. 333. Deci. in dicto capitu. 1. numero 17. post Abbat. Card. & Felin. ibi eodem Decio in c. consuluit. in 3. de appellat. Corneo consilio 114. libro primo. Socin. consilio 119. lib. 4. quod alibi oportuniùs tractabitur.

Octauò, non tantùm obtinet capitul. quanquam. constitutio, aduersus manifestos vsurarios ex causa mutui, sed & contra eos, qui manifestè vẽditionisvenditionis & emptionis titulo vsuras exercent. capitul. ad nostram. de emptio. capitul. in ciuitate. capitu. nauiganti. de vsur. notant in hac specie Abb. in dicto capitulo ad nostram. & ibi Antoni. Burgens. numero 7. idem Abb. consil. 22. lib. 1. Ias. in l. eius. qui in prouincia. 2. col. ff. si cert. pet.

Nonò, prætermittendum non est, testamentũtestamentum factum non præstita canonica & solenni cautione nullum esse, non solùm si fiat ab eo, qui eo tempore manifestus est vsurarius, sed & ab eo, qui manifestè fœneratitiam artem exercuerat, licet tempore testamenti improbam negociationem dimiserat: secundum Ang. in disputatione incipienti. Astensis miles, quæstio. 12. Anani. in d. c. quia in omnibus. numero 15. Feli. in ca. 1. de pro|

p. 347

batio. num. 19. & Socin. consi. 127. lib. 3. vbi scribit, hanc opinionem Communem esse.

Decimò, quamuis manifestus vsurarius testamentum fecerit præstita canonis cautione, si tamen post testamentum etiam secretè vsurarum crimen commiserit, nullum erit testamentum, cũcum constet fictam fuisse pœnitentiam, quod notātnotant Angel. in dicta disputa. quæst. 13. Anani. in dict. cap. quia in omnibus. numero 15. Abb. consilio 1. lib. 2. Franc. in rub. de testam. numero 38. Frederi. consi. 7. Domini. post alios in dicto capit. quanquam. Bald. in l. exequutorem. C. de exeq. rei iud. num. 21.

Vndecimò, si quis cùm vsurarius non esset testamentum fecerit, ac demum post testamentum manifestus efficiatur vsurarius, irritum erit testamentum, cùm eadem sit ratio in hac specie, quæ in eo casu, quo tempore testamenti vsurarius manifestus erat: siquidem canon solennem cautionem indixit manifestis vsurarijs, vt vsuræ palàm extortæ omninò restituerentur. atque ita hāchanc interpretationem adnotârunt Franc. in dicta rub. de testam. num. 37. Domini. in dict. c. quanquam. in fine. Cardi. & Imol. in Clem. 1. de sepulturis. Frederi. dicto consil. 7. Imol. in c. 2. de testam. num. 25. & probatur, quia ad vim testamenti oportet, testatorem posse testari tempore, quo testamentum condidit, & deinde mortis tempore. l. 1. §. si filius. ff. de legat. 3. atq;atque ideò testamentum in proposita quæstione minimè valebit, quidquid dixerint Ang. in dicta disputatione. q. 12. & Ananias in dict. c. quia in omnibus. nu. 14. versi. duodecimo.

Duodecimò, hoc in tractatu ambigitur, quid dicendum sit, vbi vsurarius manifestus testamentum fecerit non præstita canonis cautione, an id testamentum vires assumat & confirmetur, si testator cautionem posteà præstiterit? Et seclusa huiusce articuli disputatione, ego opinor, testamentum hoc validum effici, quia satis fit canonis constitutioni & eius prohibitioni, quod expressim tenuerunt glo. Ioan. And. Domini. & Franc. in dicto capitu. quanquam. post Anch. ibi. Franc. in dicta rub. de testam. nume. 38. Ana. in dicto c. quia in omnibus. numer. 12. Bartol. & Imol. in l. filio præterito. colum. vl. ff. de iniust. rupt. Paul. Cast. consi. 292. lib. 2. & Imol. in cap. 2. num. 26. de testam. quorum opinio Communis est secundum Alexand. in l. Gallus. §. vlti. col. 2. ff. de libe. & posthum. quamuis contraria iure verior sit, vt testatur idem Alexand. dict. colum. 2. Bald. in l. exequutorem. num. 22. de exeq. rei iudic. & in l. posthumo. col. vlt. C. de bonor. poss. contra tabul. quò ad ecclesiasticam tamen sepulturam satis erit, cautionem post mortem vsurarij manifesti præstari ab eius hæredibus. gloss. inibi recepta in Clemen. 1. verb. vsurarios manifestos. de sepult.

Decimotertiò ad notandum est, testamenta manifestorum vsurariorum, ita nulla & irrita esse nōnon præstita canonica cautione, vt nec legata ad pias causas in eis relicta debeantur. Bar. numero. 30. Bald. numero 6. in l. prima. C. de sacrosanct. ecclesi. Abb. in rubric. de testament. columna vltima. & Franc. in eadem rubr. libro 6. numero 35. ex eo, quòd nulla sint hæc testamenta ipso iure, nec quidquam in eis relictum peti iure valeat. Aequius tamẽtamen est, quò ad pia legata hæc testamenta fauore pietatis valida censeri: modò testator pœnitens scelerum, & cum contritionis signis decesserit, quod Dominico placet in dicto capitulo. quanquam.

CAPVT IIII.

CVRABIT, inquiunt Cæsares, Præses prouinciæ cōpellerecompellere emptorem, qui nactus possessionem fructus percepit partem precij, quam penes se habet, cum vsuris restituere, quas & perceptorum fructuum ratio, & minoris ætatis fauor, licet nulla mora intercesserit, generauit. Hactenus cōstitutioconstitutio, quæ ex eo dubia censetur, quòd contra iuris naturalis, diuini & humani rationẽrationem vsuras licitas esse statuerit. hoc aũtautem cur ita obtinuerit explicandũexplicandum

1

*est. Nam aliquid vltra ipsam sortem plerunque iure, iusteq́ue recipitur, vbi id redditur ex causa |

p. 348

interesse, damni emergentis, aut lucri cessantis. tex. in l. 3. §. vltim. ff. de eo quod cert. loco. l. at qui natura. §. non tantùm. ff. de negot. gest. & l. sociũsocium. ff. pro socio. l. & in contraria. ff. de vsur. cap. peruenit. de fideiuss. cap. dilecti. de foro cōpetcompet. notant Innoc. in ca. sacro. de senten. excom. gloss. in capit. conquestus. de vsur. vbi Panor. & Doct. glo. in dicta l. curabit. & in l. 1. C. de summa Trinita. & in l. 2. C. de vsur. & inibi Bart. & alij. Bald. Abb. Feli. post alios in capi. P. & G. de offic. deleg. idem Panorm. Feli. & Deci. in capi. cùm venerabilis. de exceptio. Ioan. Lupi. in cap. per vestras. de donatio. 6. notab. Deci. consi. 116. & consil. 119. Aymon consi. 189. colum. vltima. ex Theologis diuus Thom. 2. 2. quæst. 62. artic. 4. & quæst. 78. artic. 2. vbi Caiet. Conrad. de contract. quæstione 30. Cardin. à Turre Cremat. in capitul. si res. 14. quæstione 6. versic. ad tertium. Syluest. verb. vsura. 1. quæstio. 19. Gabriel. in 4. senten. distinct. 15. quæstio. 11. articul. 1. notab. 2. & Ioan. Maior quæstion. 30. Angel. in Summa verb. vsura. 1. quæstio. 16. Florent. 2. parte. titul. 1. cap. 7. §. 19. tradit latè Rebuffus in l. vnica. in princip. C. de sentent. quæ pro eo, quod inter. optimus tex. in l. si commissa. ff. rem ratāratam haber. Sic tandem fit, vt in specie dicta l. curabit. venditor iustè recipiat vsuras precij non soluti, iuxta eam quantitatẽquantitatem, quam ex ipso precio statim præstito lucrari posset, vel secundum cōpensationemcompensationem damni, quod habuit ob dilatam precij conuenti solutionem. Hęc tamen ratio plerisq;plerisque non placebit, consideratis conditionibus eius, quod verè interest, & verbis prædictæ constitutionis, quemadmodum paulò post tractabitur. Et ideò alia ex causa Cæsarum responsio poterit defendi, si rẽrem istam diligentiùs examinantes obseruemus vsuras, quas vẽditorvenditor hoc casu per

2

*cipit, non esse verè vsuras, sed rei propriæ persequutionem, quæ deducitur ab æquitate iusticię commutatiuæ, quæ in æqualitate consistit, vt scribit. Arist. lib. 5. Ethi. c. 5. & ea versatur, quod quatenus vnus contrahentium implet, debet alter vicissim implere, aut implenti soluere lucrum implementi recepti, ne sequatur inæqualitas inter commutātescommutantes proprias res. NāNam si emptor fructus percipit rei emptæ nondum soluto precio, iustũiustum est, vt precij vsuras vsq;vsque ad fructuum quantitatem soluat venditori, qui ei rem tradidit liberè, cùm eam tradere precio non soluto minimè teneretur l. ex empto. in prin. ff. de act. emp. atque hæc est ipsamet ratio, qua iustissimè à Cæsaribus statutum est id, quod in d. l. curabit. decisum extat, sicuti expressim adnotauit Ca. Mo. de contract. q. 74. n. 559. & probatur in eadem constitutione, dum inquit, quas vsuras perceptorum fructuũfructuum ratio, licet nulla mora intercesserit, generat. Item & in l. 2. C. de vsuris. ibi. Aequitatis ratione præstare emptor vsuras precij non soluti cogitur. pulcher text. in l. Iulianus. §. ex vendito. ff. de actio. emp. Nam cùm re emptor fruatur, ait iurisconsul. æquissimum est, eum vsuras precij dependere. idem apparet in l. vltim. ff. de fundo do. Quibus accedit, vsuras lucratorias omni iure reprobas esse, vsuras autem recompensatorias omni iure admitti, quia dantur in cōpensationemcompensationem eius, quod iustè competebat, & debitum erat eas recipienti, quodq́;quodque ipse iustissimè habiturus esset secundum Baldum, Paulum & Salicetum in dicta l. 2. Ananiam in capitul. 1. column. penultima. & in cap. conquestus. colum. 1. de vsur. Carolum Molinæum in consuetudinib. Parisi. titu. 1. §. 1. gloss. 9. num. 20. & Hiero. Cagnolum in dict. l. curabit. 2. colum. Qua profectò ratione perpensa, & ad vnguem inspecta, plura deduci oportunè possunt ad apertiorem huius constitutionis interpretationem, quorum aliquot summatim attingam, vt constet, quantum vtilitatis habeat vtriusque iuris decisionum ab origine rationũrationum inquisitio.

Primò deducitur, emptorem teneri ad vsuras precij non soluti, vsque ad quantitatem fructuum rei emptæ, sibiq́ue traditæ, etiam nulla præcedente mora regulari, etiam si venditor ex precio statim sibi soluto nihil lucraturus esset, quod probatur in dicta l. curabit. constatq́ue ex posteriori ratione, & id præmittunt ferè omnes, qui hanc materiam tractauêre. Quòd si Cæsarum constitutio rationem deduceret ab eo, quod interest venditoris causa damni emergentis, aut lucri cessantis, contrarium foret respondendũrespondendum: siquidem interesse peti non potest, nec eius ratio habetur, quò ad lucrum cessans, vbi qui illud habere vult, nihil lucraturus esset, aut lucrari minimè erat solitus. textus in l. si sterilis. §. si per venditorem. ff. deact. empt. Abb. & Ana. in dicto ca. conquestus. Card. post Innocen. in dicto capit. sacro & vnanimi consensu omnes hi, quos modò nominatim citaui ad comprobationem gloss. in dicto c. conquestus. testaturq́ue Iason in l. 3. §. vltimo. ff. de eo, quod certo loco. hanc sententiam communem esse, quam & text. inibi probat, sequuntur etiāetiam Alex. consi. 52. n. 5. lib. 6. Soci. consi. 156. num. 9. lib. 2. Deci. consil. 3. num. 5. & consi. 322. Alexand. consi. 200. libro 6. numero. 3. insolita etenim petentibus lucra ratione eius, quod interest, peti non possunt. Deinde si ea constitutio propter interesse lucri cessantis, aut damni emergentis iusta foret, omninò esset eius ratio habenda post moram: nam si mora non interuenerit, minimè cogitur quis id, quod interest, soluere. l. 2. §. si nauis. ff. ad legem Rhodiam de iactu. l. lecta. versic. non enim. ff. si cert. petat. l. in hac. in fine. ff. de condi. trit. Paul. Castr. in l. 3. §. nunc de officio. ff. de eo quod certo loco. traditur in l. si insulāinsulam. ff. de ver. |

p. 349

obliga. & in l. vnica. C. de sent. quæ pro eo, quod interest. Ex quibus in fertur, emptorem à die traditionis rei venditæ teneri omnino, dum precium soluere differt, reddere venditori vsuras precij non soluti iuxta quantitatẽquantitatem fructuum ipsius rei, non autem secundum rationem eius, quod venditoris intersit ex causa damni sibi illati ob dilatam precij solutionem, cùm ea ratione non teneretur emptor ad fructuum compensationẽcompensationem, sed ad damni illati restitutionem: quod quando que excederet ipsorum fructuum æstimationem, quando que minus esset. Sic & lucri cessantis æstimatio nequaquam in hoc casu debetur venditori, cũcum attenta eius industria fortasse esset maior, quàm fructuum perceptorum valor. Et sane ipsa lex duntaxat inducit obligationem restituendi vsuras precij non soluti iuxta fructuum perceptorum quantitatem. Qua de re est locus celebris apud iurisconsultum in l. vlti. ff. de peri. & comm. rei vend. venditori, inquit iurisconsult. si emptor in precio soluendo moram fecerit, vsuras duntaxat præstabit, non omne omnino, quod venditor mora non facta consequi potuit, veluti si negociator fuit, & precio soluto ex mercibus plus, quàm ex vsuris quærere potuit. Hactenus ibi.

Secundò eadem ratione opinor, emptorem teneri ob dilatam precij conuenti solutionem restituere, ac reddere venditori vsuras secundũsecundum æstimationem fructuum, quos venditor ipse percepisset è re vendita: non autem erit habenda ratio in hac æstimatione fructuum, quos percepit emptor, etiam si is vberiores, ac maiores fructus verè perceperit: quemadmodũquemadmodum adnotârũtadnotarunt Socin. in l. de diuisione. 4. notab. ff. solu. matri. & ibi Claudi. col. vlti. Hiero. Cagnol. in d. l. curabit. nu. 48. & Carol. Moli. d. q. 74. num. 541. facit pulchra decisio Bart. in l. ratio. §. 1. ff. de acti. empt. dicens, quòd quando fructus petuntur, vt fructus, omnes percepti veniunt, etiam si tot non percepisset petitor. d. §. 1. at vbi fructus petuntur in compensationem eius, quod interest, tunc veniunt fructus, quos petitor percepisset. l. si fundum. ff. de verborum obligationib.

Tertiò, hinc etiam colligitur, emptorem differentem precij solutionem esse cogendum, restituere venditori æstimationem fructuum perceptorum ex re vendita. quanuis hi fructus excedant ob temporis qualitatem precij conuenti quantitatem: quod manifestè constat ex ratione dictæ l. curabit. in specta mora irregulari, quæ oritur ob id, quod à die traditionis rei venditæ differt emptor precium soluere: & ideò eadem constitutio statuit, vsuras precij non soluti reddendas fore ipsi venditori iuxta quantitatem fructuum, quos venditor percepisset, re nōnon tradita priùs ꝗ̈quam eāeam venditor tradere teneretur: nẽpenempe ante solutionem precij conuenti, sensit hoc ipsum Carol. d. q. 74. nu. 541.

Quartò, hinc examinari cōmodècommode poterit, quod Bald. scribit in l. 2. C. de vsur. asseuerans, vsuras precij non soluti à die traditionis rei venditæ

3

*ab emptore, vẽditorivenditori deberi, etiāetiam si emptor nullos ex re empta fructus perceperit, nec percipere potuerit, nec itidẽitidem venditor ipse percepisset, si rẽrem ipsam nondũnondum tradidisset. huic adstipulāturadstipulantur eũeum sequuti Paul. in d. l. curabit. Anchar. in regu. peccati venia. col. 8. de regul. iuris. Anani. in c. cōquestusconquestus. 1. col. de vsur. Soci. cōsiconsi. 88. li. 4. nu. 8. idẽidem consi. 103. col. 1. eodẽeodem li. Maria. Soci. cōscons. 174. lib. 2. col. 5. Paul. Paris. consi. 60. li. 1. nu. 28. Quibus, ni fallor, aduersatur ratio vera decidendi, aliaq́;aliaque iura superiùs adducta ad confirmationẽconfirmationem eius, ꝙquod in dicta l. curabit. decisum extat, nec video iustè posse cōprobaricomprobari Baldi sententiāsententiam: & ideò contrariācontrariam opinionẽopinionem ipse veriorẽveriorem esse cẽseocenseo sequutus Sali. in d. l. 2. Maria. Socin. consi. 109. lib. 1. col. 2. Paul. Castrens. in l. Iulianus §. ex vẽditovendito. ff. de actio. empt. Cynum, Sali. & Paul. in l. in minorũminorum. C. in quib. caus. restit. in integr. non est necessa. Alex. & Claudium in dicta l. de diuisione. col. vlti. Corneum consi. 59. li. 3. & consi. 145. li. 2. & Cag. in d. l. curabit. nu. 26. QuāobrẽQuamobrem vsuræ, quarum mentio fit, in d. l. curabit. nōnon debentur, vbi venditor ipse re non tradita fructus ex ea nōnon potuisset ꝑcipereperipere. quod adeò verũverum est, vt etiāetiam si venditor minor sit, adhuc in eo casu vsuras precij non soluti ꝑciperepercipere minimè iure valeat, cùm vsuræ alioqui reprobæ, fauore minorum nullo pacto ꝑmittanturpermittantur. c. super eo, de vsur. quāquam ampliationẽampliationem ipse admittendam esse opinor contra Petr. Iacob. Butri Paul. & Sali. in d. l. in minorum. & Corn. consil. 59. col. 2. lib. tertio.

Quintò, ex eadem radice discutiendum est quod plerique opinati sunt existimantes, vsuras in specie & casu d. l. curabit. minimè deberi, nec

4

*licitas esse, quando venditor dominium rei venditæ statim in emptorẽemptorem transtulerit. Quasi id probetur in eadem constitutione ea ratione, quòd venditor simpliciter rem venditāvenditam tradens, non videatur fidem habere de precio soluendo, & ideo dominium in emptorem translatum non est. §. venditæ. Institu. de rerum diuisio. l. quod vendidi. ff. de cōtrahencontrahen. empt. tradit Paul. Castr. in d. l. Iulianus. §. offerri. ac ea ex causa constitutio permiserit, & sanxerit vsuras precij nōnon soluti ab emptore venditori soluẽdassoluendas esse loco fructuũfructuum, qui ab emptore percepti fuerint, cùm potiùs hi ad venditorẽvenditorem iure dominij nondum translati pertinerent, idem probatur in l. sicuti empti. §. vlt. ff. locati. vbi ex eo quòd dominium venditor nondum transtulerit in emptorem, sed solùm detentionem rei, potuit sibi pensionem locationis titulo stipulari, interim dum precium solutum non fuerit. quibus effectum est, vt statim traditione dominio in emptorẽemptorem trāslatotranslato, locus non sit dictæ l. curabit. responso, nec vsuræ venditori ab emptore de|

p. 350

beantur, tametsi precij solutionẽsolutionem is deferat: atque ita de iure responderunt Panor. con. 76. li. 2. dubio 2. idem consi. 66. lib. 1. Alexan. con. 119. 120. 121. lib. 4. & consi. 121. lib. 5. Cæpola, cautela 125. Socinus consi. 176. libro 2. & con. 103. libro 4. & eodem libro consi. 88. Deci. consil. 119. nu. 4. versic. secundò non obstat. Sed contraria sententia iure verior est, qua quidem asseueratur, emptorem teneri ad vsuras precij non soluti à die traditionis iuxta fructuum æstimationem, etiam si venditor dominium rei per traditionem in emptorem transmiserit: hoc suadetur ex ratione decidendi, quam secundo loco aptauimus dictæ l. curabit. cùm secundum eam is, qui tradere rem venditam minimè tenebatur ante precij conuenti solutionem, eāeam tradens, & dominium transferens dignior est, vt possit capere vsuras precij pro portione fructuum, quos è re ipsa percepisset traditione nōnon facta, quam si simpliciter tradens dominium non transtulisset: plus enim iuris & commoditatis dat, qui dominium transfert, quàm qui rem tradit dominio retento. huic opinioni suffragatur text. in dicta l. sicut emptio. §. vltim. quo in loco, etsi gloss. & Doct. contrarium opinentur, dominium fuit translatum in emptorem: quod apparet ex eo, quia locator, idemq́;idemque venditor non obligatur, & liber est ab omni traditione, & patientia: nam si dominium sibi retinuisset ibi locator. teneretur ad præstandāpræstandam patientiam fruendi, & ad faciendum, quòd emptor, idemq́;idemque conductor domo ipsa possit vti frui. l. si domũdomum. cum l. seq. ff. loca. Et præterea si venditor in specie dictæ l. nec emptio. dominium sibi retinuisset, iniquum est, quod glos. cōmunitercommuniter recepta inibi censet, re, scilicet, perempta, & extincta, adhuc emptorẽemptorem teneri ad mercedis solutionem: ꝙquod est contra veram legem locationis. atq;atque ita his rationibus hāchanc posteriorẽposteriorem sententiam tenet Carol. Molin. in d. q. 74. nu. 542. cuius opinio etsi vera sit propter rationẽrationem, cui innititur d. l. curabit. non tamen omnino ꝓbaturprobatur inductione text. in d. l. nec emptio. cùm omnium interpretum sententia, quæ dictat, ibidem à venditore non fuisse translatum dominium, ex eo facilimè defenditur aduersus Carolum, quod locator non obligatur ad patientiāpatientiam, nec ad faciendum, quod conductor possit vti frui: imò re extincta emptor teneatur soluere mercedem ratione periculi post perfectam venditionem emptori incumbentis. l. 1. & l. cùm inter. C. de peric. & commo. rei vend. l. 23. tit. 5. part. 5.

Sexto, ex his in controuersiācontrouersiam, & dubitationem adducitur eorum sententia, qui cẽsentcensent. tradita re vendita emptori à venditore data dilatione ad soluendum, habitaque precij fide, non fore locum Cæsarum constitutioni, nec teneri emptorem ad vsuras precij nōnon soluti, nec posse eas in conuentionẽconuentionem, & pactum à venditore deduci eo tempore, quo durat dilatio ab eo concessa. Quasi in hoc casu nulla sit in emptore mora regularis, nec irregularis, ex qua ipsa constitutio rationẽrationem habet. huius partis authores sunt Soci. cons. 176. lib. 2. col. vlt. Bart. Soci. consi. 103. in si. lib. 4. & consi. 130. eod. lib. Deci. consi. 119. col. pe. & num. 3. idem Soci. consi. 88. lib 4. Anton. Rube. consi. 88. Aymon consi. 189 casu. 3. quorum opin. ante alios probat gl. in d. c. conqustus. dum asserit, vsuras à venditore peti posse loco eius, quod interest, si precium conuentũconuentum ad terminum, & diem statutam solutum non fuerit: igitur precio soluto eo die, quo pactum est, vsuræ licitè peti non possunt. Ego sanè non diffiteor, data dilatione per venditorẽvenditorem emptori ad solutionem precij illa pactione præmissa de dandis vsuris precij non soluti eo tempore, quo pactio dilationis durat, minimè teneri emptorem ad vsuras precij non soluti, etiam ratione perceptorum fructuũfructuum, etiam ratione eius, quòd intersit venditoris, quia ipse traditioni, & dilationi consensit: nec vlla est mora emptoris: proprioq́;proprioque consensu venditor renũciasserenunciasse videtur constitutioni Cæsareæ. d. l. curabit. at nōnon video, cur venditor non possit stipulari sibi vsuras, vel interesse data dilatione, & habita fide precij: quas consequi posset æquissimè, si eam gratiam emptori non fecisset. Nec responsum Imperatorum rationem habet à mora regulari, vel irregulari, vt constat de priori expressim in d. l. curab. & de posteriori patet: quia si Cæsares rationem habuissent traditionis factæ non habita fide precij soluendi: minimè tractarent de vsuris soluendis, sed de fructibus omninò venditori restituendis: cum ad eum, donec precium solutum sit, non ad emptorem pertineātpertineant: sicuti probatur in d. §. offerri. Sic tandem, posse venditorem die data emptori ad solutionem precij pacisci vsuras precij non soluti eo tempore, quo dies constituta expectatur: tenent Paul. Castr. in l. Iulianus. §. ex vendito. ff. de actioni. empt. Deci. in c. cùm venerabilis. de exceptio. nu. 14. ad fi. idem consi. 111. col. vlt. Corn. consi. 113. lib. 3. col. vlti. Alcia. in l. si quis nec causam. co. 3. ff. si cer. pet Cagnol. in d. l. curabit, nu. 58. Carol. Moli. in consue. Paris. §. 1. gl. 9. nu. 17. & in tract. de contract. d. q. 74. num. 544. Ale. con. 121. li. 5. nu. 3. his accedit, quod cap. 1. huius li. 5. illatione ad intellectum capit. salubriter. de vsuris. adnotauimus, eam quidem decisionem seruandam fore, etiamsi gener dilationem dederit socero ad dotis promissæ solutionem. Item & illud, quod maxima æquitate frequentiori calculo receptum est, scilicet, etiam ex causa mutui posse creditorem ab initio contractus pactum inire cum debitore de repetendo eo, quod creditoris, siue in damno siue in lucro intererit, pendente dilatione data ad mutui solutionem etiāetiam ante moram. Iustè etenim potest quis stipulari, se indemnem seruari tam in |

p. 351

lucro, quàm in damno: & ideò hanc sententiāsententiam tenent Hostien. in cap. salubriter, & ibi Abb. nu. 3. idem Abb. col. penul. & Anan. nume. 16. in d. c. conquestus. Archid. in capit. vsura. 14. q. 3. Roma. consil. 517. col. 8. Alexand. consi. 228. lib. 2. Decius. in d. cap. cum venerabilis. nume. 14. & in d. consi. 111. Ioan. Lupi. in cap. per vestras. 6. notab. nume. 5. Florenti. 2. part. titul. 1. c. 7. §. 15. Caiet. 2. 2. q. 78. art. 2. Conrad. de contract. q. 30. Hadria. in 4. sent. in tract. de vsuris. cap. quia tactum est de interesse. eleganter Thom. d. q. 78. art. 2. ad primũprimum. Carol. Moli. de cōtractcontract. in princip. num. 34. & q. 74. numer. 500. dicens hanc opinionem communem esse: quam etiāetiam sequuntur Scotus in 4. dist. 15. q. 2. art. 2. & ibi Gabriel Ang. verb. vsura. 1. §. 16. & Syluest. eodẽeodem verbo. §. 23. Ioan. à Medina de contractibus, cap. de vsuris. foli. 137. licet hanc pactionem in mutuo illicitam esse censeant Innocen. Ioan. Andr. Cald. q. 3. in capit. vltim. de vsur. & Laurent. à Rodulphis in ca. consuluit. de vsur. par. 2. q. 2. præsertim quo ad lucrum cessans: quod firmiter asserunt Anchar. consil. 376. & Aymon consi. 189. col. 3. Quibus equidem omissis communis opinio est obseruanda. Quòd si verè constet, creditorem post moram deb itoris tantum damni passum, vel certum lucrũlucrum omisisse, absq;absque dubio etiam in animæ interiori iudicio tenetur debitor id ei resarcire, secũdumsecundum Inno. in cap. 1. de vsur. Salyc. in l. 2. C. de vsur. Anchara. in d. consil. 376. 2. dubio. & plerique alij passim id docuêre. Imò etiam ante moram teneri debitorem absque pacto, & conuentione interesse damni emergentis creditori in foro conscientiæ restituere, asserunt Car. à Turre Cre. in Summa. 14. q. 3. & Rebuffus in l. vnica. C. de de sent. quæ pro eo quod interest. in princ. nume. 24. Hoc tamen verum non est: cùm debitor vltra sortem nihil teneatur red dere mutuātimutuanti, etiam ratione damni ex causa mutuationis interim ante moram incursi: sicuti nec donatarius tenetur donatori rependere damnũdamnum ei contingens propter donum: & ideò Carol. Molin. de cōtractcontract. in princ. num. 33. à Turre Cremat. & Rebuffo dissentit.

Septimò eadẽeadem inspecta radice, & ratione decisionis probatur, venditorem pacisci posse licitè vsuras precij non soluti etiam data dilatione: non tantum in genere: sed & expressa ab initio contractus, & conuentionis certa quantitate: quæ tamen verisimilis sit, & appareat conueniens ei, quæ secundũsecundum leges, & iura iustè recipienda est in futurum. Nam licet id quod interest, possitiure in pactum deduci sub incerta quantitate, quæ postmodum probanda sit: nōnon autem de certa quantitate: quia ad est fraudis suspicio. l. cùm quis decedens. §. Codicillis. & §. Titia. ff. de legat. 3. l. qui testamentum. ff. de probatio. notant in specie Bal. in l. rogastis. §. si tibi. ff. si cert. pet. & ibi Purpurat. num. 39. Ananias in ca. vlt. de vsur. nu. 62. Alberi. in l. 1. colu. penul. & ibi Bald. col. 4. C. de summa trinita. Decius consi. 116. & con. 119. Aymon consil. 189. col. vlt. Alexan. consi. 200. nu. 8. lib. 6. & alij frequentissime, quorum meminit eos sequutus Rebussus in d. l. vna. in glo. vlti. num. 34. nihilo minus si certa quantitas deducta fuerit in pactum, quæ verisimilibus coniecturis cōueniatconueniat quantitati, quæ verè intersit: valebit profecto conuentio in vim probationis deductæ ex verisimilibus cōiecturisconiecturis, quod tenent Bald. in d. §. si tibi. & inibi Purpurat. Deci. in d. c. cùm venerabilis. num. 14. ad finem. Cagno. in d. l. curabit. nu. 59. Carol. Moli. de contract. in princ. nu. 35. Ioan. à Medina de contract. q. 38. & folio. 139. Quibus suffragatur id, quod. c. 1. huius lib. scripsimus ad intellect. c. salubriter. de vsur. num. 3. illatione 4. hoc ipsum in specie l. curabit. tenet Parisius consi. 60. lib. 1. num. 31.

Octauò infertur, posse pactum fieri inter emptorem & venditorem re tradita, nulla data ad pre

6

*cium soluendum dilatione: vt donec emptor precium soluerit, is reddat venditori certam quantitatem, quæ non excedat veras vsuras, & interesse precij non soluti: iuxta d. l. curabit. secundum Socin. consil. 176. col. vlt. & Barthol. Socin. consi. 88. col. penult. & consi. 103. colum. vlti. & consi. 130. li. 4. ac plures alij, quos refert, & sequitur Paul. Parisi. consil. 60. libro 1. col. penult. præsertim. num. 21. Imò posset quandoq;quandoque pactio fieri de soluenda certa quantitate, quę etiam excesserit fructuum æstimationem, & eorum interesse: modò fiat in vim annui reditus redimibilis, & cum pacto redimendi, in hunc sanè modum: quod emptor constituat, se soluturum venditori certam annuam quantitatem, dum precium solutum non fuerit: iure & titulo ànnui reditus venditi super ipsa re empta, ad rationem vnius pro quartuordecim vel duodecim, vsque ad precij conuenti numerum: quod notandum est: nam vidi non semel hanc pactionem initam fuisse.

Nonò planè ex prænotatis colligitur: licite fieri pactum inter venditorem, & emptorem re tradita, & data die ad solutionem precij: vt emptor dilatione pendente habeat rem ipsam titulo locationis à venditore, ac soluat certam & moderatam pensionem: optimus text. in l. sicut emptio. §. vlt. ff. locati. quem ita interpretāturinterpretantur passim Doctores & pręsertim Abb. d. cōsiconsi. 76. li. 1. Soc. vterque in dictis responsis. Dec. cōsiconsi. 119. Alex. consi. 121. lib. 5. Et Parisi. d. consil. 60. col. penul. & vlti. ac num. 21.

Decimò: quamuis hoc dubium quibusdam videri possit, opinor, venditorem tradito fundo, & data dilatione ad soluendum precium, licitè accipere fundũfundum ipsum in pignus ea pactione, vt non teneatur fructus in sortem computare: quod expressim adnotauit Carol. Molin. in d. quæstio. 74. nume. 545. aduersus Gabriel. in 4. |

p. 352

sentent. dist. 15. q. 11. co. 17. qui hunc contractum illicitum esse censuit.

Vndecimò ex his constat Panormit. consil. 5. li. 1. malè consuluisse, dum respondit, contractum illicitum esse, si quis propriam rem in octo annos alteri pro certa pensione lo cauerit: ac demum eam conductori vendiderit alio contractu pro centum, quæ fatetur recepisse: & tamẽtamen emptor in alio separato instrumento fateatur se precium debere venditori: quod soluere ꝓmittitpermittit ad octo annos, & interim mercedem, & pensiones locationis soluere. inquit etenim Panormit. venditorem debere in sortem computare pensiones illis octo annis sibi solutas: cũcum alioqui conuentio sit illicita ex eo, quod dominium transtulerit venditor in emptorem. Nam etsi Panormit. sequatur Socin. consi. 130. lib. 4. col. 1. eius responsum falsum est: nec potest vlla congrua ratione defendi: siquidem verè dominium translatũtranslatum non est: & deinde quāuisquamuis translatum esse asseueremus: id parum refert ex his, quæ diximus illat. 5. & 6.

Duodecimò hinc deducitur, dictæ l. curabit. decisionem procedere, & obtinere, etiamsi res tradita fuerit emptori absque fideiussoribus de euictione, quos emptori venditor promiserit: nam adhuc emptor ob dilatam solutionẽsolutionem precij tenebitur venditori soluere vsuras precij non soluti iuxta fructuum quantitatem: cùm defectus fideiussoris de euictione, non impediat fructuum perceptionem: cuius ratione eadem constitutio statuta fuit: atque ita in specie tenent. Bal. & Paul. in l. 2. C. de vsur. Decius consi. 119. col. 2. vers. Sextò ad duci potest: & rursus col. vltim. Parisi. consil. 60. lib. 1. nu. 26. quorum opinio communis est, secundum Cagnolum. in d. l. curabit. col. 4.

Decimotertiò apparet, venditorem pro parte rẽrem venditam tradentem, & contractum venditionis seruantem, licite & iustè posse petere vsuras precij pro illa parte non soluti secundum fructuum rationem. quod in hac specie adnotauit Carol. Moli. de contract. q. 74. nu. 556. & probabitur efficacius ex his, quæ statim trademus ad l. vlti. §. vlti. ff. de fundo dot.

Decimoquartò diligenter obseruata huius quæstionis ratione, & radice decisionis Cæsareæ, in fertur, non facta traditione rei, sed ipsam ad huc possidente venditore, non posse eum, qui fructus rei percepit, agere ad vsuras precij non soluti, nec vti constitutione imperatorum gl. in d. l. curabit. communiter recepta authore Cagnolo. inibi. nu. 49. notat idem Soci. consil. 109. li. 1. Nam si emptor ageret ad fructus, vẽditorvenditor posset vsuras petere: & similiter venditore agente ad vsuras, emptor fructus petere poterit. QuāQuam ob rem nulla data mora non oportet controuersiācontrouersiam inter emptorem, & venditorem dari: quia pari iure vterque vtitur: illud etenim manifesti iuris est, quod fructus perceptière vẽditavendita per venditorem post ipsam venditionem ante traditionem, ad venditorẽvenditorem pertinent: nisi percepti fuerint à tẽporetempore moræ, id est, post diẽdiem, quo venditor rem emptori tradere tenetur: notant. Bal. in l. fructus. in fine. C. de act. emp. Doctor in l. Iulian. §. si fructibus ff. eo. titu. & est cōmuniscommunis opinio secundum Aret. con. 160. vers. ad quintum. col. 6. Et ideò si emptor constituatur in mora, quia venditor ei obtulit rem, & eam is noluerit recipere, nec precium soluere, aget ęquissimè venditor ad id, quod eius intererit, precium eo die solutum non fuisse: offeretque fructus ipsos emptori. Et fortasse maior erit ęstimatio eius, quod interest, ꝗ̈quam ipsorũipsorum fructuum. eadem ratione venditore constituto in mora: quia oblato precio noluit rem ipsam emptori tradere, cũcum tradere teneretur, aget sanè emptor aduersus venditorem ad fructus, quos ex re vẽditavendita percepit: & quos ipse emptor ex eo die percipere potuisset. Et forsan hoc in casu, cùm venditor ex mora cogatur fructus restituere emptori: itidem & ipse emptor tenebitur precium conuentum reddere venditori: & præterea si quod lucrũlucrum ex ipso precio perceperit: tametsi illud venditor non percepisset, quem admodum tradit Carol. Moli. d. q. 74. num. 555.

Ex quibus obiter infertur intellect. ad l. fructus. C. de act. empt. paulò ante citatam, quo in loco cautum est: quod fructus post perfectam vẽditionemvenditionem pertineant ad emptorem: id etenim non est ita simpliciter verũverum: sed obtinet, quādoquando facta est rei traditio habita fide precij, vel post moram ipsius venditoris regularem, aut irregularem secundum Salyc. & Doct. Cagnol. in d. l. curabit. nu. 36. tametsi Bart. in. l. Lucius. ff. de actio. empt. hac in re contrariũcontrarium sentiat, scribens, emptorem non posse petere rem cum fructibus à die, qua solui debuit, perceptis: sed posse petere rem & vsuras, quas ꝓpro precio iam vẽditorivenditori soluto, quodq́;quodque ab altero mutuo acceperat soluerit, sicuti in dicta l. Lucius. probatur. Nam etsi verum sit ex causa eius, quod emptoris interest, eum posse petere vsuras, quas iustè pro precio alteri soluerit, nōnon inde sequitur, non posse fructus rei venditæ à die, qua tradẽdatradenda erat, exigere: de quibus in dicta l. Lucius. nōnon agitur, quia vel nulla percepti fuerant a venditore, nec percipi potuissent ab emptore: vel interesse vsurarum erat maioris æstimationis.

Subinfertur item, falsam esse Pauli Castrensis opinionem, dum in d. l. Iulianus. §. ex vendito. is opinatur, nulla data mora nec ex parte emptoris, nec ex parte vẽditorisvenditoris: emptorem posse petere ipsam rem cum fructibus perceptis à die contractus sibi tradi: modò offerat vsuras precij non soluti. Hoc etenim nec in d. l. fructus. probatur: nec iure verum est: siquidem fructus emptori non debentur, sed venditoris ꝑcipientispercipientis efficiuntur, & ei competunt ante morāmoram regularem, & irregularẽirregularem percepti: quod præter |

p. 353

proximè citatos Bald. probat in l. 1. C. de bonis mater. Fabianus etiam tract. de emptio. parte vj. membro 5. Nec istæ vsuræ precij non soluti iuste percipiuntur: nisi in compensationem fructuum, quos emptor è re empta perceperit eo tempore, quo precium ipse distulit soluere. d. l. curabit. Quam ob rem ipse Carol. Moli. d. q. 74. num. 554. relata Pauli opinione, eam omninò improbat.

Decimo quintò ex prænotatis colligitur, emptorem, qui partem precij soluit re nondum sibi tradita, posse petere totam rem cum parte fructuum ex ea præceptorum pro rata precij soluti, à die solutionis eidem tradi. textus optimus in l. vltima. §. vltimo. ff. de fundo dotali. Baldus in l. si traditio. quęstione vndecima. C. de actione empti. Bartolus in dicta l. Iulianus. §. offerri. Alexander consilio centesimo vigesimo primo. libro quarto. Cagnolus in dicta l. curabit. numero 40. Et est communis opinio sicuti fatetur eam sequutus Carol. Moli. d. q. 74. numero 557.

Decimosextò obseruandum erit, rectissimè defendi posse Baldi sententiam, qui in rubrica. C. de contrahenda emptione, q̃stionequestione decimaquinta scribit, procuratorem ex propria pecunia nomine domini emẽtemementem fundum, & eũeum possidentem pluribus annis non requisito domino, nec in mora constituto ad solutionem precij, teneri ipsi domino illum fundum cum fructibus perceptis restituere: & satis esse quod dominus precium soluat, id etenim probatur ex eo, quod dominus à die traditionis factæ procuratori dominium rei habuerit & possessionem, & ob id fructus omninò ad eum pertinent: nec hic ratio constitutionis Cæsareæ de qua in dicta lege curabit, locũlocum habet, quam ob rem Baldum sequuntur Cremensis in sing. 168. Ferrati. cautela. 54. Ias. in lege 2. §. 1. ff. si. cert. pet. col. vlti. & quamuis Alciat. in d. l. 2. §. vlti. & Carol. Molin. de contractibus. q. 86. defendere conentur, vsuras precij esse à domino procuratori debitas: id tamen falsum esse existimo: nisi ratione eius, quod procuratoris intersit, post moram precium ei à domino solutũsolutum non fuisse: quia precium illud habuit ab altero mutuo datum sub vsuris licitis & iustis, secundum Matthæum Afflict. decisione Neapol. 91.

Decimoseptimò, si radicem huius quæstionis, quæ in d. l. curabit. definitur, consideremus, planè constat, & probabitur, eam decisionem etiam obtinere in pacto, & promissione ven

8

*dendi fundum facta, & constituta à venditore: siquidem is omninò tenebitur emptori, & cui vendere promisit, fructuũfructuum è re ipsa perceptorũpereceptorum, æstimationem soluere: perceptorum inquam fructuũfructuum, à die soluti precij, quod eleganter adnotarunt Socin. consi. 170. lib. 2. col. penul. & finali. Paul. Parisi. con. 75. nu. 17. lib. 4. idẽidem expressius, & latius consi. 60. li. 1. nu. 23. æquissimum etenim est, venditorem fructus reddere ex quo habuit ab eo, cui vendere promisit, preciũprecium rei in pactionem venditionis deductum, tametsi Philippus Decius con. 183. col. vlti. contrarium responderit existimans, fructuum æstimationẽæstimationem minimè deberi emptori etiam soluenti preciũprecium: cum vẽditiovenditio nulla pręcesserit, sed tantum promissio vendẽdivendendi rem ipsam: sicuti nec fructus ipsi debentur. Et profecto licet ex promissione vendẽdivendendi & emendi ipse venditor non possit agere ad precium: authore Paulo Castr. consil. 93. col. 3. lib. 2. quia aliud est vendere, aliud promittere. l. in bonæ fidei. §. si tamen. ff. de eo quod cert. loco. nec ex promissione vendendi, fructus post eam percepti debeantur ei, cui promissio facta fuerit secundum Alexa. consi. 73. col. 2. lib. 2. & consil. 13. col. 5. lib. 3. Decius in d. consi. 183. & plerique alij: tamen vbi in hac promissione precium fuerit nominatim definitum, & id solutum sit promittenti: æquius est ob euitandos circuitus idem in hac specie quod in vera venditione seruari. Nam & venditorem posse agere ad precium constitutum ex sola promissione emendi, ipse verius esse censeo: quod longius discuti poterit ex traditis ab Andr. Tiraq. li. 2. de retract. in fine à num. 25. vsquam ad sexagesimum.

Decimo octauò huic proximæ illationi ego censeo & aliam adiiciendam fore: qua opinor etiāetiam esse admittendam l. curabit. responsionem: vbi inter venditorem, & emptorem promissio tantum vendendi & emendi fuerit facta: non equidem ipsa venditio: modò certum fuerit precium statutum, & venditor rem ipsam emptori, vti promiserat, tradiderit: quid enim obsecro aliam venditionem requirimus? nonne ex hac traditione facta huius promissionis causa satis censebitur venditio effectum sortita? ita quidem. Et ideò locus erit vsuris, quas d. lex curabit. admisit. quod sensêre Socin. & Parisius pręcedenti illatione citati: dum scribunt d. l. curabit. etiam obtinere in promissione, & pacto de vendenda aliqua re: licet Alexan. in addit. ad Bart. in l. Iulianus. §. offerri. ff. de actio empt. idem consil. 73. libro 2. col. 2. Deci. in d. consil. 183. ad finem: tradiderint, emptorem non teneri ad vsuras precij non soluti iuxta decisionem l. curabit. vbi non præcessit venditio, sed pactum de vendendo.

Decimononò erit non immerito adnotandum d. constitutionem l. curabit. eiusq́ue respōsumresponsum omninò admittendum fore non tantum in venditore, sed etiam in eius cessionario, cui ipse cesserit ius sibi competens ad exigendas vsuras precij non soluti: poterit enim is iure venditoris eas exigere iuxta limites hoc capipite passim traditos, secundum Matth. Afflic. deci. 91. Et Paul. Parisi. d. consil. 75. numero 17. lib. 4.

p. 354

Vicesimò apertissime conuincitur, Cæsaream decisionem d. legis curabit. his adiunctis interpretationibus, quas hic adscripsimus, etiam iure Pontificio in foro ecclesiastico, & iudicio interiori animæ obtinere, seclusa vsurarum ꝓhibitarumprohibitarum fraude. Nam si ea constitutio iusta est, ꝙquod in principio ostendimus, nihil impedit & eāeam vbiq;vbique vtroq;vtroque in foro ad praxim deduci.

CAPVT V.

Solet nōnon infrequẽterinfrequenter ambigi, quāquam interpretationẽinterpretationem, quemúe sensum habeāthabeant testamẽtatestamenta, donationes aliiq;aliique contractus, quibus bona q̃dāquidam alicui deferuntur, vt ea obtineat iure, & titulo maioratus, & primogenij, non expressis aliis clausulis, nec conditionibus. Et sanè illud hac in re est omninò considerandũconsiderandum, hanc dictionẽdictionem, Maioratus, in quibuscunq;quibuscunque dis

1

*positionibus ita intelligendam fore, vt secundum eam significationem, quæ cōmunicommuni vsu, legibus & Prouinciæ constitutionib. recepta sit, eius sensum interpretemur: in his etenim quæ dubia sunt canon is est obseruandus, vt ea iuxta communem vsum, leges, & regionis statuta, ad praxim, & intelligentiāintelligentiam deducamus. Hoc probatur authoritate iurisconsulti in l. librorũlibrorum. §. quod tamen Cassius. ff. de leg 3. vbi glo. notat Bart. in l. talis scriptura. ff. de leg. 1. in principio, vbi scriptũscriptum est, & frequẽtissimofrequentissimo omniũomnium calculo receptum, communem vsum intelligendi & loquendi præferendum esse ꝓpriæpropriæ significationi. idem probatur in l. 3. §. vl. ff. de supellect. leg. l. non aliter. ff. de legat. 3. l. cũcum de lanionis. §. asināasinam. ff. de fundo instruct. l. vxori. in prin. ff. de legat. 3. c. ex literis. in 1. de sponsal. gl. in. ca. nonnulli. ver. vltra duas de rescript. tradũttradunt Ias. in l. si auiæ colu. vlt. C. de suc. edict. Rom. con. 179. col. 1. Bar. per tex. ibi in l. Labeo. ff. de sup. leg. idem Bar. in rub. ff. de noui oper. nun. & ibi Rom. Ale. & omniũomnium latiss. Fran. Nicon. nu. 196. Fel. in ꝓœmioproœmio Decret. 4. col. vers. modo his decursis. opt. Curti. Iunior. in con. 5. nu. 12. ꝙquod aũtautem diximus esse verba intelligẽdaintelligenda iuxta constitutiones & leges ꝓuinciæprouinciæ asseruit, Bar. in l. si ꝗdquid earũearum. ff. de legat. 3. in prin. & in l. si ꝗsquis filiab. ff. de testa. tut. Bar. & omnes in l. omnes popul. in 3. q. Sextæ q. Princ. ff. de iust. & iure. Ale. in con. 26. nu. 11. li. 3. quo in loco respōditrespondit, nōnon ꝓbatoprobato cōmunicommuni vsu loquẽdiloquendi, cōmunisq́;communisque interpretationis sensu, omninò verba esse intelligenda secundũsecundum legũlegum, & iuriũiurium significationem. addit & ipse Alex. testamenta, contractus, similesq;similesque hominũhominum dispositiones vulgari sermone ꝓlatasprolatas vel scriptas, esse interpretandas iuxta vulgarẽvulgarem significationẽsignificationem, ꝙquod Bal. scripserat in l. lege. vlt. col. C. de leg. hære. quibus equidem fit, vt si quis aliqua bona ꝓprioproprio testamen

2

*to vel donationẽdonationem in Titium detulerit, ita quod ea obtineat & habeat titulo & iure maioratus, hæc ipsa bona, & si alias cōditionesconditiones institutor huius primogenij non adiecerit, naturānaturam, ꝓprietatemproprietatem, & alios effectus habebunt, quos apud Hispanos, apud eam prouinciāprouinciam bona primogeniorum & maioratuũmaioratuum ex consuetudine, moribus, legibus, & cōstitutionibusconstitutionibus habere solent. Hoc etenim adeò est consonum voluntati instituentis primogenium, ꝙquod nihil ei refragari valeat: atq;atque ideò possent plura ab hoc themate deduci, è quibus aliquot obiter, & breuiter attingam, vt constet, rem istam non inutiliter hoc in capite traditam fuisse.

Primùm, vbi constiterit, fundum, villam, vrbem aut castrum aliquod iure maioratus in aliquẽaliquem deferri, hinc manifestum esse colligitur, eas res ad vnum tātumtantum ex successoribus, & maiorem, ac indiuiduas absque vlla diuisione pertinere,

3

*sicuti in specie adnotarunt hac in q. Io. Lup. in rub. de donatio. int. vir. & vx. §. 69. numer. 21. & Rode. Xuares in q. de maioricatu. col. 5. quibus suffragatur quod scripsere Ang. cons. 281. & Areti. consi. 164. idem Roder. Xuares in l. quoniam in prioribus. C. de inof. testa. extẽsioneextensione 10. col. 20. asserentes, quod vbi ad vnum ex successoribus aliqua bona deferẽdadeferenda sunt, vt ea is habeat indiuidua, tunc ea deferũturdeferuntur primogenito, & maiori iure primogenij & maioratus. Sic etenim qui voluerit, & statuerit, fundum TitianũTitianum deferendum fore post eius obitum Sempronio iure primogenij, & maioratus, voluisse omnino censendum est, si huius dictionis communem interpretationem accipiamus, quod fundus absque vlla diuisione post mortem Sempronij maiori & primogenito, vni tantum & absque vlla diuisione ex pluribus successoribus deferatur, & competat.

Secundo ex his apparet, erroneum esse, ac manifestissimèfalsum, quod in Io. Lup. in c. per vestras. de don. int. vir. & vxo. 3. notab. §. 26. col. vlt. opinatur existimāsexistimans, ita condito testamẽtotestamento, |

p. 355

vt pater aliquot bona legauerit filio suo maiori, hoc expressim addito, quod ea is habeat iure maioratus, mortuo filio maiore horum bonorum possessore, ea bona diuidenda esse inter eius hæredes & filios, aut saltem eorum æstimationem, si maior & primogenitus ea voluerit obtinere. Hæc siquidem opinio apertissimè refragatur voluntati testatoris, qui tacitè, & sensim statuit, bona prædicta absq;absque vlla diminutione, in solidum vni & maiori ex successoribus competere. Item contraria est communi huius prouinciæ, & Hispaniarum interpretationi, ex qua ius maioratus hoc dictat, vt res eodem iure possessæ, in vnum & maiorem omninò deferantur, absq;absque vlla diminutione, siue hoc ius instituatur ex authoritate Regis, siue propria ipsarum legum concessione, atq;atque ita Ioan. Lup. dubius quidem huius opinionis definitionẽdefinitionem cogitandam reliquit.

Tertiò eadem ratione opinor, bona ita vinculo maioratus sub missa, sicuti modò ꝓposuimusproposuimus, nullis expressis propositionibus nec clausulis, non posse alienari, nec à 1. nec à 4. nec ab 8. successore: imò prohibitionem tacitam alienatio

4

*nis perpetuam esse, quod dictat ipsa testatoris mens, docet ipsa cōmuniscommunis horũhorum verborũverborum interpretatio: quāuisquamuis idẽidem Io. Lu. d. §. 26. nu. vlti. itidẽitidem satis dubius sentiat, hāchanc ꝓhibitionẽprohibitionem vltra primũprimum successorẽsuccessorem minimè extendi: qua in re oportet expendere tex. in Auth. de resti. fideic. §. Nos igitur. colla. 9. à quo Accur. ver. voluisse, deduxit, prohibitionem alienationis extra familiāfamiliam non egredi primũprimum ex familia successorẽsuccessorum: & ideò quāuisquamuis primus familię successor alienare non possit bona, alienari extra familiāfamiliam prohibita, poterit nihilominus vlterior ex familia successor ea alienare: quẽadmodũquemadmodum quidāquidam opināturopinantur. Ego verò primũprimum ex d. §. nos igitur. & ex Accur. colligẽdumcolligendum esse censeo, prohibitionem alienationis, factāfactam filio, non censeri factāfactam nepoti, quod inibi tenent Bart. Iac. de bel. vi. & Ang. idẽidem Bar. in l. filiusfam. §. diui. q. 9. ff. de leg. 1. quāquam cæteri cōmunitercommuniter sequũtursequuntur præsertim Ias. nu. 109. in 1. lect. in 2. nu. 146. & Ferd. Loazes, nu. 489. tradit Dec. cōsilconsil. 377. col. 2. ex quib. #constat, hanc opi. Commu. esse. Huius sanè decis. rationem, etsi videāvideam eam à iuris Cæsarei interpretibus oscitanter omissam, esse censeo, quod in specie proposita in d. Nouel. cōstitutioneconstiutione testator filios hæredes instituit, eosq́;eosque grauauit, vt si sine liberis decessissent, fratribus hæreditatẽhæreditatem & bona hæreditaria restituerẽtrestituerent, eaq́;eaque causa alienationẽalienationem bonorũbonorum prohibuerit: nam decedentibus filijs cũcum liberis, cessat omninò causa fideicommissi, & ob id alienationis prohibitio, quæ in nepotibus filiorũfiliorum filijs nequaquam obtinet. Quam ob rem nōnon video, cur passim Nouellam constitutionẽconstitutionem Doct. miris laudibus ad huius conclusionis probationem extollant, cùm manifesta sit eius ratio. Causa igitur probationis non tantùm in filijs, sed in nepotibus & pronepotibus adhuc vigẽtevigente, ad eos prohibitio facta filijs etiam extenderetur, sicuti colligitur ex Bart. in l. pater filiũfilium. §. fundum. ff. de legat. 3. gl. in l. quoties ab omnib. C. de fideicom. Dec. consi. 182. col. 2. & consi. 23. col. 3. Iason in d. §. diui. lectione 2. num. 146. & q. 10. Ioanne Crotto, & Ferdinando Loazes, q. 9. Hinc apparet, quòd fideicommissum foret iniunctum non solũsolum filijs, sed & eorum liberis, nepotibus & pronepotibus, prohibitio alienationis facta filijs, etiam censeretur facta eorum filijs, nepotibus, & pronepotib. quibus & fideicommissum extat iniunctum à testatore.

Secundum, quod ex dicto §. nos igitur. adnotari potest, illud verè asseuerat, nempe prohibitionem alienationis factam extra familiam, vt eadem bona perpetuo in familia maneant, & à familia possideantur, vltra quartam generationẽgenerationem effectum, & vim non habere, quasi visum fuerit Iustiniano, voluntatem testantis hac in prohibitione nōnon perpetuam esse, sed tantùm ad quatuor vsque generationes obtinere. text. sing. & ibi Docto. in dicto §. nos igitur. Alexand. & Iason in d. §. diui. quæstio. 11. 2. lectio. nume. 155. idem Ias. in l. voluntas. C. de fideicommiss. & est omnium concors sententia, quæ tamen non erit admittenda, vbi testator prohibitionem hāchanc alienationis indixerit hæredibus, ea ratione adiecta, quòd velit bona hęreditaria perpetuo manere penes eius descẽdentesdescendentes, aut posteros. Hoc etenim casu ex eius voluntate deducitur ob dictionũdictionum istarum vim, prohibitio, quæ quartam, quintam & alias generationes egreditur, secũdũsecundum Iacob. & Ange. in d. §. nos igitur. ex text. in l. vltim. C. de suis & legit. l. cognoscere. §. vlt. ff. de verb. signific. l. Iurisconsultus. §. parentes. ff. de gradib. & in Auth. de hæredib. ab intestat §. 1. idẽidem notant Bart. in Auth. de restit. §. 1. Ias. in d. §. diui. 2. lect. nume. 155. & in prima lect nume. 113. & ibi Loazes nume. 493. Iason in l. vlt. numero 5. C. de hæredib. instit. Decius consilio 516. nume. 16. & consilio 635. & consilio 364. Socin. consil. 43. lib. 3. Didacus à Segura in l. filius. ff. de verb. oblig. num. 108. Roderic. Xuares in l. quoniam in prioribus. C. de inoff. test. in 3. limitatione legis Regiæ. col. vltim. Alex. consil. 56. nume. 2. lib 1. quorum opinio absq;absque dubio Communis est. Mihi verò sicuti perquàm durum videtur, quod Iustinianus in d. §. nos igitur. respondit, & id aduersus testatoris mentem tacitam, tantùm non expressam: ita isthæc doctorum interpretatio contraria omninò apparet Iustiniani ipsius responso, quo palàm probatur, prohibitionẽprohibitionem alienationis factāfactam ex ea causa, vt res perpetuò maneat in familia, nec eam egrediatur, vtq́;vtque de nomine testatoris minimè exeat, non extendi, nec habere vim vltra quartam generationem. Video etenim testatorem prohibuisse alienationem rerum, quia volebat eas manere perpetuò in eius familia, & nomi|

p. 356

ne: & ideò me hercle nōnon possum percipere, qua ratione aliud dicendum sit eo casu, quo prohibuerit testator alienationem, eò quòd perpetuo voluerit res alienari prohibitas, manere apud eius descendentes. Quòd si dixeris, appellatione descendentium, plures generationes comprehendi, quàm sub nomine & familia, lege obsecro iurisconsultum in l. Pronunciatio. §. iure enim proprio. ff. de verb. signifi. ita respōdentemrespondentem. Iure enim proprio Familiam dicimus plures personas, quæ sunt sub vnius potestate, aut natura, aut iure subiectę, vtputa patrẽfamiliâspatrefamiliâs, matremfamiliâs, filiũfamiliâsfiliumfamiliâs, filiāfamiliâsfiliamfamiliâs, quique deinceps vicem illorum sequuntur, vt nepotes & neptes, & deinceps. Rursus idem Iurisconsultus scribit, sub familia contineri omnes, qui ab vltimi genitoris sanguine proficiscuntur, vt Familiam Iuliam intelligamus dici quasi à fonte quodam memoriæ, omnes, qui à Iulio descendunt, à Iulio inquam primo eius nominis, quem vltimum Iurisconsultus appellat: quibus profectò responsis constat, propriè quoscunq;quoscunque descendentes familiæ nomine cōtinericontineri, etiamsi quintæ vel sextæ sint generationis. Nec iure probari potest, maiorem esse descendentium, quam familiæ appellationem, præsertim quia & nominis appellatio eos omnes vltra sextũsextum gradum continet qui ex eadẽeadem domo, agnatione & gente prodierunt. tex. in d. l. pronunciatio. §. cōmunicommuni iure. Nam & sub familia liberi continentur, quod nemo negat, & probatur in l. vlt. C. de verb. signi. & tamen liberûm appellatione nepotes, pronepotes, abnepotes, & deinceps cæteri descendentes veniũtveniunt. l. liberorum. ff. de verbo signifi. vnde qui fatentur communem sequuti, prohibitionem alienationis ex eo factam, quod testator velit rẽrem perpetuo in familia remanere, non habere vim vltra quartāquartam generationem, itidẽitidem fateri iure cogũturcoguntur aduersus cōmunemcommunem, idem esse, si testator adiecerit eam causam prohibitioni, quod velit, rẽrem manere perpetuò apud eius descẽdentesdescendentes. Nec magis probatur in dicta l. vlti. C. de suis & leg. locisq́ue similibus, appellatione descendentium plures gradus, quàm appellatione familiæ comprehendi. Sic & Paul. Castrens. in consilio 383. lib. 1. respondit, ad legatum familiæ & relictum admittendos esse, quoscunq;quoscunque de familia, modò sint intra decimum gradum.

Verùm Iustiniani constitutionem in d. §. nos igitur. ipse minimè seruandam fore reor, quoties aliquot coniecturis possimus percipere, testatorem eāeam prohibitionem perpetuam esse voluisse: & cùm iuxta communem huius regni praxim, & vinculorum ac primogeniorum & fideicommissorum institutiones, atq;atque instituẽtiuminstituentium voluntatem, ea volũtasvoluntas satis manifesta sit. Sancitum est lege Taurina 27. hac in controuersia, vincula & prohibitiones perpetuas esse, nulla facta distinctione quartæ, vel quintæ generationis. Quin & hinc opinor Iustiniani constitutionem omninò ea lege sublatam esse, quod manifestè deducitur, cùm sub distinctione inibi statutum sit, vincula, prohibitiones & fideicommissa, perpetua esse, & perpetuo valida, vel ad tempus à testatore definitum, nulla habita distinctione quartæ, vel quintæ generationis. Ex quibus verbis constat, non esse necessarium, vt vincula perpetuo durent, etiāetiam vltra quintam generationẽgenerationem, quod id expressim testator declarauerit: sed satis esse prohibitiones, & vincula ab eo simpliciter instituta fuisse, modò non explicuerit, ad tempus ea duratura, & fore valida.

Quartò ex his falsum esse videtur, quod voluit probare Rodericus Xuares in d. l. quoniam in prioribus. C. de in off. testa. in repetitione l. Regiæ. 2. limit. col. vlti. scribens, instituto primogenio, expressa vocatione, ad res vinculo submissas, maioris & primogeniti, iniuncta tamen alienandi prohibitione filio, cui primo loco maioratum defert, non extendi prohibitionem hāchanc ad nepotes. ex glo. in d. §. nos igitur. cuius opinionem in hac specie procul dubio falsam esse censeo, propter mentẽmentem & voluntatẽvoluntatem testatoris.

Quintò hinc examinari poterit opinio eorum, qui censent, fideicōmissumfideicommissum à testatore ita relictum familiæ, vt deferatur gradatim proximiori masculo, esse intelligendum in his proximioribus, qui ad intestati successionem iure ciuili admittuntur, nempe intra decimum gradum tantùm, non quidem remotioribus. Institut. de succes. cognat. §. penulti. l. vltim. C. vnde legit. notatur in l. 1. C. vnde vir & vxor. atque ita huius opinionis authores sunt Anchar. consil. 94. col. 2. Bald. consil. 334. lib. 3. Deci. eleganter. cōsilioconsilio 321. nume. 2. qui hanc sententiam alibi explicans, eam non esse admittendam censet, in domibus Regum, Marchionum, ducum & comitum, in quibus etiam vltra decimum gradũgradum defertur successio proximioribus, sic ipse Deci. in consilio 85. col. 2. Curti. in tract. de feudis. 3. parte. §. successiue expedito. post Bald. Aluarot. & Mart. Laudens. in cap. 1. ad finem, de feudo March. secundum quos & feudi successio in descẽdentesdescendentes primi vasalli etiāetiam vltra decimũdecimum gradum transmittitur, cap. 1. §. 1. de nat. success. feudi. quod communiter receptũreceptum est. Idem ipse arbitror omninò dicendum in successionibus iure primogenij, & maioratus apud Hispanos ab aliquo testatore institutis: nam ex cōmunicommuni & recepta interpretatione, quæ à iure Regio & voluntate testantis deducitur, tales successiones etiam deferuntur his, qui decimum gradum egrediuntur, quamuis testator ipse nullis expressis gradibus, nullis appositis nec adscriptis clausulis id tantùm statuerit, bona nempe illa velle deferri Titio & eius liberis, ac descendentibus titulo & iure Maioratus. Quin & in casu, cuius Deci. Anchar. & alij meminerunt, eorum responsa minimè esse obseruanda, æquis|

p. 357

simè defendi poterit, inspecta testatoris voluntate, simul & considerata hac communi horum fideicommissorum interpretatione.

Sextò ex his definiri iure debet, quod vidi semel maximè controuersum iudicum, & aduocatorum non vulgari contentione. Petierat quidāquidam bona quædam post mortẽmortem alterius ex eo, quod ipse esset proximior defuncto cognatus masculus, & bona illa essent iam ab antiquis temporibus iure maioratus, & primogenij ad vnum tantùm deuoluta, & eo titulo possessa, eumq́;eumque titulum testibus & plurium annorũannorum, quasi possessione probauit, ita quidem, vt licet constaret, ea

5

*bona absq;absque vlla diuisione iure maioratus, ad eam familiam pertinere, non tamen apparebat, quibus conditionibus, & clausulis ipse maioratus à primo testatore esset institutus: ècontrario siquidem instabat fœmina quædam, eiusdẽeiusdem cum masculo gradus & lineæ, nempe actoris soror maior ætate & primogenita, quæ petebat, maioratum sibi competere, iudicum sentẽtiasententia pronunciari. quæsitum & tractatum est, anà masculo minori fœmina maior eiusdem gradus & lineæ excludenda foret? pluribus denique rationibus probari iure poterit hac in controuersia, marem eiusdem gradus & lineæ, quāuisquamuis minor sit & secundo genitus, præferendum esse fœminę maiori ac primogenitę, sicuti apud Hispanos frequentissimè obtentum est, in maioratibus & primogenijs expressim ita statui. Sed idem esse, vbi simpliciter res aliquot sint iure primogenij & maioratus posteris delatæ, ostenditur sequentibus.

Primùm, hoc ipsum constat, quia vbi bona aliquot lege vel consuetudine deferuntur primo genito, ad ea non admittitur filia primogenita, excluso masculo postremo genito, imò is fœminę præfertur, quod expressim adnotârunt Petrus Perticensis, & Iacob. ab Arenis in l. pater. §. quindecim. ff. de legat. 3. Bald. in l. in mutis. ff. de stat. homi. Idem Bald. in l. 1. ff. de Senato. Roma. consi. 98. Soci. cons. 90. li. 1. in fine. Ioan. Lupi. in rub. de donat. int. vir. & vxor. §. 69. nu. 24. Paul. Parisius consi. 72. nume. 80. lib. 4. Idem erit, si ex cōtractucontractu bona primogenito deferantur, vel ex pactione causa matrimonij inita, vel ex donatione secundum Iacob. & Petrum in d. §. quindecim. Guidonem Papæ q. 506. & singulari. 522. & Andræ. Tiraquell. lib. de primogenijs. q. 10. nu. 16. & 18. & q. 11. nu. 2.

Secundò, hæc pars iustior apparet ex eo, quod etiam seclusa proxima ratione communis, & omnium consensu recepta est apud nos ea interpretatio, vt maioratum, seu primo genium masculus secundo genitus obtineat, exclusa fœmina primogenita, quod proximum est testatoris voluntati, præsertim cùm & verba sint intelligenda iuxta communem, & vulgò receptam significationem.

Tertiò, eadem opinio potissimum instruitur à ratione, qua primogenia & maioratus liciti censentur, nam & si res ista dubia sit, quemadmodum longè lateq́;lateque tradit præter alios Andræas Tiraquel. de primogenijs. quæst. 4. tractans de iustitia consuetudinis, deferentis bona primogenito, mihi semper placuit, institutiones maioratuum & primogeniorum licitas esse, atq;atque itidem consuetudines & leges, quibus primogenitis bona omnia deferuntur: quod probaui in Epitome de matri. 2. part. capit. 8. §. 6. numero 5. idq́;idque magis communiter probatum est, sicuti constat ex citatis à Tiraquell. dicta quæstione 4. numero 13. Quibus accedit, quòd Italiæ statuta, quibus fœminæ nequaquam succedunt extantibus masculis, non alia ratione iusta censentur, quàm quod ex eis familiæ conseruentur, néue diminutionem extenuato patrimonio ob paupertatem patiantur, quod facilimè contingeret, si fœminis liceret parentum res & patrimonium ad exteram familiam secum ferre: hac etenim ratione hæc statuta iusta censeri, tenent Cyn. in l. 1. C. de adulterijs. Bald. & Imol. in l. vlt. ff. de hæred. instit. Alberic. in auth. itaq;itaque C. communi. de success. quos eam sententiam cōmunemcommunem esse asseuerans, sequitur Albertus Brunus in tract. de statutis exclu. fœ. ar. 3. colu. 2. Eadem siquidem ratione primogenia & maioratus licitos esse adserit Præpo. in cap. ius naturale. colu. 3. distinct. 1. cùm ex maioratuum institutione patrimonia indiuisa, integra & illæsa penes familias maximo cũcum Reipublicæ cōmodocommodo conseruentur, quæ alioqui per filiorum diuisiones attenuantur, ad nihilumq́;nihilumque exinanita reducuntur, quod minimè expedit nec familijs, nec ipsi Reipublicæ: quæ horum primogeniorum ratione, viros nobiles, ac diuites habet, promptiores quidem, vt ei in bello & pace subseruiant & ministrent. Nulli autem dubium est, quin familiæ conseruentur, potius per masculos, quàm per fœminas. l. pronunciatio. §. Familiæ. ff. de verb. signif. l. Iurisconsultus. ff. de gradi. l. cùm legitimæ. ff. destatu homi. Igitur ad primogenia fœminæ admittendæ non sunt exclusis masculis secundo genitis. Quod verò diximus, Reipublicæ expedire, familias diuites conseruari, & integras ad ipsius Reipub. ornamentum, etiam probatur in l. 1. §. denunciare. versi. publicè. ff. de ventre inspicien. l. super statu. C. de quæstio. adnotauimus & nos in cap. Rainucius. de testa. in princ. nu. 23. & prætereà Ange. in §. sed hæc quidẽquidem. Instit. de exhære. lib. Georgius Natan in cap. quāuisquamuis pactum. col. 28. de pact. in 6.

Quartò ad huius partis confirmationem argumentor. Nam quo pacto succeditur in regno & prouinciæ capite, supremaq́;supremaque dignitate, eodem planè successio admittenda & constituenda est in inferioribus dignitatibus, primogenijs & maioratibus ipsius Regni & prouinciæ, argum. capit. cùm non liceat. de præscript. l. 1. §. |

p. 358

cùm vrbem. ff. de offi. præf. præt. vrbis. glo. in l. ex ea. ff. de postul. sed in Regia dignitate apud Hispanos masculus secundo genitus, pręfertur fœminę primogenitæ, sicuti notissimum est, & probatur in l. 2. tit. 15. par. 2. Ergo idẽidem erit in alijs inferioribus maioratibus, & primogenijs. Hac etenim argumentatione vtitur in specie Paul. Castr. in consi. 164. col. 1. lib. 2. incipit. In præsenti causa, quæ vocatur Maioriæ Hispalensis.

Quintò, Feuda & maioratus similia sunt authoribus, Bal. in l. cum antiquioribus. colum. 6. C. de iure delib. Archidia. & Præp. in cap. quàm periculosum. 7. q. 1. Socin. consilio 47. libro 3. numero 4. Paul. dicto consilio 164. Quorum hi duo posteriores hac similitudine & comparatione vtuntur expressim: alij verò sensim eam præmittere videntur: sed in feudis regulariter fœmina excluditur, masculis admissis etiam remotioribus. capit. 1. §. hoc autem notandum. qui. feud. dare poss. igitur & in maioratibus idem erit obseruandum.

Sextò alia item ratione id probatur: siquidẽsiquidem maioratus dignitas quædam est, secundum Bald. in d. l. cum antiquioribus. colum. 6. Archid. & Præpo. in d. cap. quàm periculosum. & Ioan. Cirier. de primogenitura: q. 1. quæ defertur in gradu pari potius masculis, quàm fœminis. Bal. in l. ex hoc iure. ff. de iusti. & iur. Abb. in cap. dilect. col. 3. de arbi. Paul. Paris. consil. 72. num. 70. lib. 4. quo in loco alios citat idem asseuerantes: nam in dignitatib. verius est, quod in pari gradu præferatur masculus etiam minor ex multis, quæ adducit Deci. in l. 2. ff. de regu. iur. num. 47. & notatur in l. 1. ff. de Senatoribus.

Septimò ad idem probandum plurimum conducit, quòd etiamsi feudum ex conuentione partium deferatur masculis & fœminis: Hæc contentio hoc ordine est intelligenda, vt deficientibus masculis fœminæ admittantur, non aliàs. textus in cap. 1. §. quin etiam Episcop. vel Abb. in lib. Feudo. vnde licet concedamus, Maioratum fœminis etiam deferri, id erit intelligendum masculis non extantibus, cùm feudũdeudum, & Maioratus maximè sint similia, & pari iure censeantur, nisi vel ex conuentione, institutione, aut moribus regionis aliquod obtentum sit inter hæc duo discrimen. His tandem effectum est, vt veram simplicis Maioratus conditionem ad iuris & prouinciæ morum interpretationem deducamus.

Rursus Septimò principaliter ex huius capit. prima adnotatione infertur, quòd maioratus simpliciter constitutus nullis expressis clausulis, fœminæ defertur non extante masculo eiusdem gradus, quamuis in remotiori masculus non deficiat: sic sanè censent Bald. in dicta l. in multis. Petrus Perti. in dict. §. 15. Roma. dict. cōsilconsil. 98. Ioan. Lupin. in dict. rubr. §. 69. numer. 24. Deci. in l. 3. ad finem, versi. 4. quæritur. ff. de reg. iur. Guliel. Benedict. in cap. Rainucius. de testament. verb. in eod. testamento. in 1. numer. 173. Bald. consilio 275. lib. 2. col. 3. nu. 6. Curti. in tract. feudo. in 2. par. q. 1. limit. 15. Ex quibus dum Petri Perticensis opinionem sequuntur, ipse colligo, fœminam proximiorem ei, qui vltimo maioratum obtinuit, præferendam fore masculo remotiori, & qui eiusdem lineæ particeps non est simul & gradus: & ideò licet Andræ. Tiraq. in dict. q. 10. num. 23. de hac sententia Baldi dubitauerit, existimans, nunquam fœminam ad bona primogeniorum admittendam esse, etiāetiam deficiente masculo: tamen hæc opinio, quam in hac septima illatione probamus, verior est, ac magis cōsonaconsona testatoris, seu instituentis maioratum voluntati, & apud nos moribus ac cōsuetudineconsuetudine recepta, quo casu ipse Tiraq. nōnon dubitat, eam admittendam fore. Quam ob rem ita tenendum erit, nisi expressim aliud cautum sit in prima primo geniorum institutione.

Octauò hinc oritur vera interpretatio ad Regiam constitutionem, quæ ex Taurinis legibus est quadragesima quinta, qua sancitum est, mortuo possessore maioratus, statim possessionem omnium rerum ad primogenium id pertinentium, transire absq;absque aliqua vera, vel ficta apprehensione in ipsum proximiorem agnatũagnatum, cognatúmue, qui ex institutione maioratus vocatus iure censeatur: etiamsi possessio rerum ad maioratum pertinentium sit ab alio propria authoritate, vel ex traditione vltimi possessoris eo viuente occupata, atq;atque inibi appellatur

6

*hæc possessio legis authoritate translata, ciuilis & naturalis. Est etenim eadem constitutio admittenda, non tantùm vbi ex maioratus institutione expressim cōstetconstet, quis vocatus sit ad primogenium post obitum vltimi possessoris: sed & quoties nullæ fuerint adiectæ clausulæ maioratui: imò is simpliciter fuerit institutus apposito bonorum vinculo iure primogenij. NāNam & in hac specie possessio ratione legis Regiæ translata censebitur in eum, qui iuxta superiùs adnotata ad id primogenium iure vocatus videbitur. Nec oberit, quod quibusdam visum est, Taurinam decisionem tantùm obtinere in primogenijs constitutis authoritate & licentia Regis: non autem in his, quæ absq;absque Regia authoritate iure alioqui permittente priuatim statuta fuerint: quia & si solitum sit hac in re dubitari, & varias à diuersis tribunalibus pronunciari sentẽtiassententias, dubitaueritq́;dubitaueritque Ioan. Lupi. in l. Tauri. 27. ad finem, frequentiori calculo in praxi receptum est, Taurinam constitutionẽconstitutionem etiam obtinere in maioratibus propria authoritate iure permittẽtepermittente priuatim institutis. quod probatur primò, quia indistinctè lex ipsa loquitur, nōnon magis in maioratu instituto licentia Regis, quàm priuata authoritate stabilito. Secundò ex eo, quod maioratus absq;absque licentia princĩpisprincipis institutus, propriè maioratus dicitur: nam maior succedit & primogenitus, quod est, vt ex |

p. 359

propria significatione maioratus dici valeat, & tamen in quacunq;quacunque materia propria significatio admittenda est, etiamsi sit odiosa, exorbitans, & iuris communis correctoria, l. cũcum lege. vbi Aretin. ff. de testam. Ergo ipsa lex 45. Tauri. & in hoc maioratu intelligenda erit. Deinde & tertiò ex l. 41. & 44. Tauri apparet, institutionẽinstiututionem hanc primogenij absque regis licentia factam, maioratum dici, & statim in maioratibus statuitur. l. 45. Igitur signum maximum est, eius legis conditores eam decisionem intellexisse etiam in maioratibus, quorum leges proximiores meminerant. Quartò hanc opinionem probare conabor ab eadem cōstitutionisconstitutionis ratione, quæ ea est, vt melius res vinculo maioratus submissę conseruentur per istam transmissionem: hæc verò ratio adhuc militat in maioratibus absq;absque Regia licentia institutis. Vnde ob eandem rationem par est, & in his eidem legi locũlocum fore. Quartò hanc sententiam probo authoritate Roderici Xuares in allegat. 19. versic. prætereà omnia ista, quo in loco maximus ille apud Hispanos in forensibus controuersijs, alioqui vir insigni eruditione præditus, hanc opinionem veriorem esse censet.

Cæterùm, quò ad ipsam legem Regiam oportet inquirere, an iustè potuerit statui, possessionẽpossessionem ciuilem & naturalem in successorem transferri, absq;absque aliquo actu apprehensionis vero vel ficto? Nam Francis. Areti. in l. 1. nume. 23. ff. de acquir. possess. scribit, statuto, lege & consuetudine posse induci, vt possessio in successorem trāseattranseat: & item in hæredem, statim ipso iure. Quia id intelligitur per actum sit traditionis & apprehensionis ab ipsa lege inductum, quem & ipsa lex tacitè fingit, licet expressim fictionem non induxit. At si statutum, vel lex statuerit, possessionem in hæredem transmitti sine aliquo actu vero vel ficto: tunc existimat Aretin. id à lege nec à principe fieri posse, cùm sit aduersus ius naturale, quod requirit actum naturalem apprehensionis ad adquirendam possessionem. l. 1. in princi. & l. 3. ff. de acquirend. possess. l. ea quæ ciuiliter. ff. de acquiren. rerum domi. Ex quo satis periclitatur Regia constitutio, qua statutum est, possessionem ciuilem & naturalem transferri absq;absque aliquo actu apprehensionis. Sed & ante Aretinum idem asseuerat Bal. in l. 1. notab. 1. C. communi. de legat. quibus tamẽtamen refragantur idem Bal. in l. vlt. nu. 8. C. de sacros. eccle. Angel. Imol. & alij in l. qui vniuersas. §. item quod mari. ff. de acquiren. posses. Roman. in l. 1. in princip. numero 22. ff. eodem titu. Bertrachinus in tractat. de Episcopo. 3. lib. 1. part. nume. 78 quorum opinio Communis est secundum Ias. in dicta l. 1. numero 7. C. commu. delegatis. Claudium in l. 1. ff. de acquirend. possess. in princip. nume. 29. & Ripam inibi. nume. 37. qui constanter asserunt, posse lege, vel statuto induci, vt possessio in aliquem transferatur, absq;absque actu vero vel ficto, & absq;absque aliqua apprehensione. quin & idem Bald. in dict. l. 1. C. commu. de leg. 1. notab. fatetur hanc opinionẽopinionem CōmunemCommunem esse, quam & verissimam debere censeri, ostendam manifestissimè, & præsertim Aretinum omninò hallucinatum fuisse in hac controuersia. Quam ob rem illud erit prænotādumprænotandum, iure naturali eo tempore, quo dominia rerum nondum fuêre distincta, necessariam fuisse naturalem, & veram apprehensionem ad adquisitionem illarum rerum, quæ eodem iure primo occupātioccupanti adijciebantur, sicuti probatur in d. l. 1. in princi. ff. de acquiren. posses. in §. ferę. Instit. de rerum diuisio. ita quidem, vt eo tempore, & nunc in rebus cōmunibuscommunibus, quæ in nullius bonis sunt, sed primo occupantis iure naturali fiunt, necessaria sit vera & naturalis apprehensio ipsarummet rerum.

Ex hoc verò non sequitur, in rebus iam adquisitis, quarumq́;quarumque dominia distincta sunt, esse iure naturali necessarium actum apprehensionis ad adquirẽdamadquirendam possessionem, cùm nullibi id cōstetconstet, imò humana lege fieri potest, vt possessio transmittatur ab vno in alterum, etiam absque vllo actu apprehensionis, quod manifestissimè probatur: quia iure naturali ea transmissio prohibita nōnon est, & ideò lege ciuili induci poterit, si ita visum fuerit legumlatoribus. Et prætereà quod à iure naturali deducitur in d. l. 1. in princ. & in l. 1. ff. de acqui. rerum domi. pertinet ad corporalem detentationem, quæ, sicuti alibi dicetur, plurimũplurimum differt à possessione naturali & ciuili: corporalis etenim detentatio rei adquiri non potest aliter, quàm per ipsam occupationem & actũactum corporis. Et ideò ab hac non rectè infertur ad possessionis adquisitionem. Imo & si iure naturali, quo dominia rerũrerum nondũnondum erant distincta, res communes, & quæ in nullius potestate erant, adquirebantur primo occupanti, nōnon per hoc censetur eodem iure vetitum, aliāaliam à lege humana induci formam adquisitionis, & planè cùm id fuerit omissum à iure naturali, saltem non prohibitum, mihi dubium nōnon est, posse lege humana ex causis Reipublicæ vtilibus, & hominum conuictui cōmodiscommodis, statui, eas res, vtpote feras, & indomita animalia, fluminum & maris pisces, etiam sine occupatione in alicuius dominium & possessionem transferri, ac omninò transire. Denique quantum valeat Aretini distinctio, apparet satis euidenter ex eo, quòd si iure naturali præcisè ad possessionẽpossessionem adquirendam sit necessarius actus corporeus, vel apprehensio ipsius rei, nulla ratione defendi potest, quod ipse Aret. opinatur, admittens statutum & legem humanam, qua possessio alicui adquiratur per actum fictum, absq;absque vero occupationis & apprehensionis actu. Nam si per legem naturalem actus corporis necessarius est, non potest per legem hominis is actus fingi, qui verè non præcesserit, cùm ex ea fictione |

p. 360

iuri naturali derogetur: cui quidem iuri naturali minimè satis fit, nisi actus verus, ab eoq́;eoque requisitus, ad hanc adquisitionem præcesserit, alioqui facilimum foret legibus humanis ea tollere, quæ iure naturæ sunt ad aliquid necessaria: constituta fictione iuris, quod, ni fallor, absurdum est, nec probari vllo pacto potest. Requiritur etenim lege naturę domini consensus, vt res in alium, quo ad dominium transferatur. Possetne lex humana statuere fictione illius consensus præmissa aduersus veritatem dominium illius rei, absq;absque vero consensu domini in aliquem transferri? minimè profecto.

Quòd si dixeris, eam legem ex iusta causa cōstituiconstitui posse, ad interpretationem legis naturalis: ipse libenter respondeo, ex eadem iusta causa posse absq;absque vlla fictione à lege idem fieri, & dominiũdominium in alium, sine domini consensu, transferri.

Et prætereà aduersus Aretinum plures textus adduci possunt, & præsertim l. quod meo. ff. de ad quir. posses. l. clauibus. ff. de contrahen. empt. l. quisquis. C. de donationib. capit. 2. de consuet. l. 1. C. de donationib. Quibus expressim probatur, absque corporali apprehensione per actum fictum, aut per alium à lege vel consuetudine ad hunc effectum approbatum, possessionem adquiri alicuius rei etiam corporeæ. Igitur constat, quandoque sine actu vero nec ficto, authoritate legis humanæ possessionem rei apprehensam & adquisitam censeri. Dices forsan cum Aretino, in omnibus his casib. quorum dictæ leges meminerint, actum præmitti ad possessionis adquisitionem, nempe, constitutum, traditionem clauium, reseruationem vsusfructus: & item illum, cuius in dicto cap. 2. de consuet. mentio fit. Et ideò non omninò his decisionibus improbari Aretini sententiāsententiam, hoc sanè commentitium est, & futile: nam si à iure naturali actus occupationis, & corporalis ipsius rei apprehensionis necessarius est, nec huic legi humana constitutio derogare potest, constat planè, non esse has leges validas, cùm actus in eis probati non pertineant ad corporalem rei apprehensionem & occupationem, nec per aliquem ex his actib. legi naturali satisfactum esse, verè dici poterit. Et sanè sicuti ex iusta causa humana lex potest sancire ex his actibus fictis, & minimè ad veram apprehensionem pertinentibus, possessionem rerum in aliquem transmitti, ita ex iustis itidem causis statuere, quod in aliquem transeat possessio naturalis, & ciuilis absq;absque aliquo apprehensionis actu vero, nec ficto. Ex quibus Regia constitutio defenditur, item & Gallorum consuetudo, qua receptum est, possessionem defuncti in eius hæredem etiam extraneũextraneum transire, absq;absque aliquo apprehensionis actu. meminêre huius consuetudinis Bal. in l. vlti. C. de manumis. & plæriq;plærique alij, quos referunt Chassanæ. in cons. Burg. rub. 7. §. 1. & Guliel. Bened. in c. Rainuci. verb. mortuo itaq;itaque Testatore. in 2. num. 72. Nico. Boêrius in consuet. Bituricensibus. tit. de testam. §. 6. in gloss. 1. Bald in rub. de caus. poss. & propriet. col. 2. Faber in §. in Summa Inst. de interdict. Tiraq. de retract. libro 1. §. 26. numero 31. Aymon in cōsuetuconsuetu. Aruerniæ, titu. 12. artic. 1. extat & de hoc text. in consuet. Burdeg. tit. de test. §. 21. Est tamẽtamen circa has consuetudines & leges considerandum, ex eis minimè impediri interdicta possessoria, quæ à iure instituta sunt ad adipiscendam possessionem. Nam & possidentes authoritate legis absq;absque actu apprehensionis, poterunt agere his interdictis ad adquirendam corporalem detentionem, quod visum est Bal. in Auth. defuncto. q. 3. C. ad Tertul. Alex. in consil. 37. li. 1. colu. 1. & in l. cùm hæredes. in princi. ff. de acqui. poss. Deci. consi. 84. col. 1. Chassanæ. & Boêri. vbi supra. & Parisi. consil. 41. numero 8. libr. 1. Idemq́;Idemque probatur ex Regio Caroli Cæsaris decreto Madricij, dato anno millesimo, quingentesimo, quadragesimo tertio, die vicesima septima Februarij, quod typis excusum est anno quadragesimo quarto.

Item & hic possessor sola legis authoritate poterit agere interdicto vti possidetis, retinendæ possessionis causa. Ioan. Faber in § 1. Institut. de hæred. qualit. & diff. idem in §. 1. Instit. de interdict. Guido Papæ. q. 552 Chassanæ. in d. §. 1. nume. 7. Et Boërius in dict. §. 6. glo. 1. quorum opinio Communis est.

Sic & interdicto recuperandæ hic possessor vti poterit, secundum Ioan. Fabrum in §. sui autem. numero 1. Instit. de hæred. qua. & diffe. Guido. dicta quæstion. 552. Nicola. Boëri. in dicta glo. 1. Bald. in rubr. de caus. posses. col. 2. & ibi Ripam, num. 24. Deci. consi. 84. Gulielm. BenedictũBenedictum in dict. verb. mortuo itaque testatore. l. 2. nume. 72. Socinum in l. rem quæ nobis. 5. quæstione. ff. de adquiren. possess. Ripam in lib. 1. resp. cap. 1. nu. 85. & Chassanæ. in dicto §. 1. vbi nume. 2. scribit, hanc opinionem seruari in regno Franciæ, cui adstipulatur, quòd & si hæc possessio absque actu apprehensionis veræ adquiratur, & peractum fictum: vera tamen possessio est, nec differt in effectu à ciuili & naturali possessione, secũdumsecundum Alexand. & ibi Vincent. nume. 74. in l. 1. in princi. ff. de adquir. possess probat text. elegans in capi. contingit. vbi Bald. de dolo & cōtumcontum. & text. in l. certe. ff. de precario. Bartol. in l. ab emptione, col. vlt. ff. de pactis. & alij plures, quos retulit, hanc opinionem dicens Communem esse, Tiraquell. de constituto. 2. part. ampliat. 1. vbi de eius veritate disputat. eam item probat pulcher text. in dicta l. 45. Tauri. quæ hanc possessionem ita translatam appellat naturalẽnaturalem, & ciuilem. Et licet Bal. in dicta Authent. defuncto. quæstione 3. Abb. in cap. 2. de consuetu. Alexand. in consilio 37. numero 5. lib. 1. Idem consilio 83. lib. 2. Ias. in l. si sorori. C. de iure deliber. numer. 2. Ripa in l. 1. numero 37. de adquir. |

p. 361

posses. teneant contrarium asserentes, ex hac possessionem minimè competere interdictũinterdictum recuperandæ possessionis: & eorum opinionem sequuti testentur communem esse AlexāAlexan. in l. in suis. nu. 9. ff. de libe. & posthu. Alciat. de præsump. 3. part. numero 7. verior tamen videtur prior sententia, vbi post obitum defuncti alter quāquam hæres ingressus fuerit possessionem: nōnon enim possumus negare, quin hæres, vel successor per hanc occupationem spoliatus fuerit possessione sibi authoritate legis adquisita. Nisi velis probare hanc possessionẽpossessionem minimè trāsmittitransmitti, quoties statim post mortẽmortem possessoris alter quàm eius hæres, actu possessionem rerum acceperit: quod Alexan. probat in dicto consil. 83. lib. 2. & Ias. in dicta l. si sorori. col. vlt. idem Ias. post Cumanum in l. Pomponius. §. quæsitam. ff. de adquir. posses. Soci. qui parum sibi constans in consil. 49. lib. 3. colum. 4. Baldum in dicta Authent. defuncto. sequitur: in cuius comprobationem adducit Ias. gl. in l. cum miles, verb. quasi. ff. ex quib. caus. maior. quam dicit ab aliis hac in re adductam non fuisse: & tamen eam in dicto consil. Bartho. Soci. adducit. Ea etenim probatur, cōtinuationemcontinuationem possessionis defuncti in successorem quo ad effectum vsucapionis iure inductam, & fictam omninò impediri, si alter eam possessionem apprehenderit, priusquam successor eam actu adquisierit. Possessio, inquit Iabolenus, testatoris ita hæredi procedit, si medio tempore à nullo possessa est. l. possessio. ff. de vsucapio. l. Pomponius. in dict. §. quæsitum. interrumpitur etenim vsucapio per possessionem alterius quāquam testatoris, & hæredis. Nec hic quo ad vsucapionem tractamus: an statim mortuo testatore transeat in hæredem possessio: sed quod possessio testatoris, & ea, quæ eo mortuo vacans fuerit accedat & adiungatur possessioni apprehensæ, & verè adquisitæ, & detentæ per hæredem. dicta l. Pomponius. §. non autem. Et ideò possessio extranei intermedia hanc continuationem impedit. At in hac specie, quam modo expendimus, tantum agitur de cōtinuationecontinuatione possessionis testatoris, & defuncti in successorem, & hæredem: ita, vt ratione, & vi legis verè hæres possideat: quam ob rem etsi possessio per aliũalium occupetur, negari nequit, quin illo momento temporis post obitum defuncti ante illam extranei apprehensionem hæres & successor possessionem adquisierit: quo fit, vt possessio nullo vnquam tempore vacua fuerit, atque ita is, qui eam non vacantem occupauit, planè hæredem, & successorem iure tũctunc possidentẽpossidentem expoliat: saltem si eum nōnon admittat ad possessionẽpossessionem. Et tamen in casu dicti §. quæsitum. & dict. glo. in l. cũcum miles. vacua erat possessio eo tempore, quo per extraneũextraneum apprehensa fuit. Quam ob rem incōgrueincongrue infertur ex ea decisione ad quæstionem istam, quāquam tractamus. Sic tandẽtandem AlexāAlexan. dubitat, an vera sit Cumani sententia in l. cum hæredes, in princ. ff. de adquir. posses. & mihi ea falsa videtur: idemq́;idemque video probari aduersus Cuma. à Ferrono in consuet. Burdeg. dicto §. 21. vnde praxim, qua Galli vtuntur, iure probatissimam esse opinor. Pręsertim vbi lex possessionem interim ab alio occupatam, & apprehensam irritam esse censeat, sicuti Taurina lege fit, & in specie adnotauit Parisi. dicto consi. 41. num. 9. lib. 1. Quod si viuente testatore, aut præcessore, alius quam hæres & successor possessionem habuerit, eamq́;eamque obtineat tempore mortis, tunc non esse locum statuto verissimũverissimum est: cùm defunctus tempore mortis transmittere minimè potuerit possessionem, quam nōnon habebat, in hæredem, aut successorem: quod in hac quæstione asserit Guliel. Bened. in dict. verb. mortuo testatore. in ij. nume. 78. quāuisquamuis & Taurina constitutio etiam in hac specie statuerit, possessionem transmitti eo ipso in successorem maioratus. etiam si alter non vocatus ad primogenium viuente eius vero possessore, eam apprehenderit propria authoritate, vel ex consensu possessoris.

Huic Regiæ decisioni plurimum videtur adstipulari sententia Baldi, qui in l. cum antiquioribus. C. de iure deliberand. nume. 11. versic decimo, scribit: in feudis filium adhuc viuo patre inuestitum censeri, & possidere: & ob id in eũeum transire possessionem mortuo patre absque alia apprehensione, & inuestitura. idem notat Iason in l. quoties. C. de rei vendicat. num. 31. per text. in capt. 1. in fine de feudi cognit. quib. accedunt Ioannes Sainson in consuetud. Turo nensibus. titul. de homagiis. articul. 1. & Chassanæ. in dicta rubr. 7. §. 1. numer. 6. Aluar. in capit. 1. §. si facta. Si controuers. fuerit int. dom. & agnat. & in ca. 1. quid sit inuestit. Sed hæc opinio minimè probatur in dicto capitulo primo, de feud. cognit. vt manifestum erit cuicunq;cuicunque, qui eius literam legerit: & licet gloss. inibi hoc senserit: ea tamen innititur opinio. glos. in l. in suis. ff. de liber. & posthum. & in dicta l. cum hæredes. quæ asseuerant, in filium suum non tantum dominium, sed & possessionem mortuo patre transmitti, quod frequentissimo omnium consensu reprobatur. Et ideò iure cōmunicommuni Romanorum etiam in feudis dicendum est, mortuo patre non transire possessionem in filium, secundum Ias. in dicta l. si sorori. C. de iure deliberand. Gulielm. Benedict. in dict. verb. mortuo testatore. in secundo. numero 75. Zasium in tracta. de feudis. parte 6. capit. qualiter feud. constituantur. versicu. Secundùm. idem præmittunt Massuerus in Practica. titul. de feudis. nume. 16. & quisquis is est, qui Parisiensis Parlamenti stylum cōcinnauitconcinnauit. rubr. de feudis. §. item de consuetudine. dum scribunt, ex generali consuetudine apud Gallos in successorem feudi, qui filius sit, aut proxi|

p. 362

mior agnatus ab intestato, transire possessionẽpossessionem absque apprehensione generaliter: at in extraneum eam tantum transire cōtracontra eos, qui directum feudi dominium non habeant. Sic sanè quod scribitur, filium patre viuente adhuc possidere: quemadmodum gloss. in dicto capit. 1. senserat, id accipiendum est in hunc sensum, vt propter spem illam certissimam consequendi res paternas, quasi dominus, & possessor dicatur. Eo dem item pacto possessor appellatur mortuo patre, etiam nondum apprehensa possessione, quia ratione dominij iura possessoris habet. argum. gloss. in l. assiduis. C. qui. pot. in pig. habent. verb. possidet.

Hinc constat, Regiam, & Taurinam legem iuri cōmunicommuni, & antiquiori contrariam esse. Nam & ea ex Baldi decisione minimè deduci potuit: cùm falsa sit: nec item à lege Regia Partitarum: quemadmodum ipse probaui lib. 1. harũharum Resolutionum capitul. 14. in principio. Potuit tamen ex eo statui, quod apud Hispanos morib. & consuetudine receptum esset id, quod eadẽeadem constitutione sancitum est.

Nonò ex supra explicitis colligitur vera interpre

7

*tatio legis item Taurinæ 46. qua constitutum est, ædificia, & meliorationes in rebus maioratus per ipsum possessorem facta, ita ad primogenij successorem pertinere, vt nec æstimationis partem teneatur is fratribus, matri, aliisúe cohæredibus, aut vxori defuncti soluere. Hoc etenim etiam obtinet in eo patrimonio, quod iure primo genituræ, & maioratus delatum est, tametsi non fuerint in eius institutione expressa vincula, nec cæteræ conditiones, quæ solẽtsolent expressim apponi: sed tantum constet de simplici primogenio: cùm & verè hoc patrimonium ad maioratum pertineat, & ideò eius iura proculdubio habeat.

Decimò ab eadẽeadem radice procedit legis 40. ex eisdem Taurinis sanctionibus intellectus. apparet siquidem aliquam rem, aliquod patrimonium iure primogenituræ, & maioratus cuidācuidam

8

*familiæ, cuidam genti deferri, nec tamen constat, quibus conditionibus, quibusue legibus facta fuerit huius maioratus institutio. Quæritur an eò seruanda sit dicta constitutio, quæ in successione maioratuum, & primogeniorum præferendum esse censet nepotem minorem natu, filium tamen primogeniti viuo parente defuncti, ipsi patruo, qui maior natu est. Et sanè ipse opinor in hac specie, & in hoc casu idẽidem seruandum fore ex his, quæ in initio huius capitis tradidimus, ipsa verò Regia decisio originem duxità l. 2. titul. 15. par. 2. quæ in Regia dignitate nepotẽnepotem patruo præferendũpræferendum esse statuit. Et generaliter in quocunq;quocunque primogenio ita respōderuntresponderunt Oldra. con. 224. Albe. in proœmio. ff. §. discipuli. versi. decimo in ista materia. Paul. Castren. consil. 164. lib. 2. Anch. Card. & Abb. in capit. licet, de voto. Bald. consil. 386. lib. 2. qui hanc opinionem communem esse fatetur, sicuti & plures alij idem asseuerant, quorum meminit Andræ. Tiraquell. in li. de primogeniis. q. 40. num. 11. vbi. nu. 12. scribit, hanc sententiam consuetudine totius ferè orbis Christiani receptam esse. idem fatentur Car. Mol. in Alexa. con. 4. lib. 4. Alciat. lib. 8. Parerg. cap. 15. Et Thomas Grammaticus decisio. 1. tradit & Ioan. Cirier lib 1. de primogenit. quæst. 25. & 26. Sed omnium latissimè ex iuris vtriusque decisionibus, & earum interpretibus, atque ex Chronicis quęstionem istam inter patruum & nepotẽnepotem disputauit Tiraquel. dicta quæst. 40. apud quẽquem leges omnia ferè, quæ hac de re à veteribus tradita fuêre. Sunt etenim & plures authores, qui pluribus rationibus, patruum esse nepoti præferendum, probare conantur: quorum itidem opinionem sequuntur eam communem esse asserentes Alexand. in dicto consi. 4. num. 11. lib. 4. Deci. consilo 443. & Matthæus Afflictus in Rubri. de succes. feudi. num. 88. lib. feudorum. quam Oldra. sibi contrarius probare videtur consil. 94. col. 5.

Cæterùm ea, quæ in hoc capite ab vnica ratione deduximus, eodem iure admittenda sunt, vbi ex verbis alicuius sententiæ in iudicio latæ cōstaretconstaret, patrimonium aliquod iure maioratus familiæ, nomini, aut alicui deferri. Nam & verba sententiæ, qua pronunciatum fuerit, & bona titulo maioratus ad aliquem pertinere, omnino interpretanda sunt iuxta huius capitis resolutionem. Non enim inficior, iudicum sententias esse strictè interpretandas. l. 1. C. si plures vna sent. l. si iudex. ff. de his, qui sunt sui vel alie. iur. notant. Bartol. in l. Iulianus. nu. 5. ff. de condi. indeb. Deci. consi. 83. num. 4. optimus text. in l. diui. ff. de liberali caus. l. si à te. ff. de excep. rei iudic. idem Bart. in l. si expressim. 2. col. ff. de appel. Cæpola in Rubr. ff. de verbor. signific. nume. 151. sed tamen, etiam in his, quæ strictam habẽthabent interpretationem, admittenda est propria verborum significatio. text. elegans. vbi hoc adnotauit Aretin. in l. cùm lege. ff. de testament. Calderi. consi. 1. de consang. & affinit. Decius in cap. cum ordinem. colum. 2. & in c. sedes. de res criptis. idem in l. 2. num. 59. & in l. factum. §. in pœnalibus. num. 10. & in l. semper in obscuris. num. 11. ff. de regulis iuris. idem Decius optimè in capit. at si clerici. §. 1. colum. vltim. de iudic. Angelus in l. vltima. colum. 2. ff. de constitut. Princip. Abb. in capit. ex parte. vltima. 2. notabili de decimis.

CAPVT VI.

MAioratibus, & primogeniis, quæ frequenter in Hispania instituũturinstituuntur, conditiones quædam adiici untur, & leges, quibus ex cōsensuconsensu instituentium clerici religiosi, illegitimi, & fœminæ à iure Maioratus excluduntur, vel patrui præferũturpræferuntur nepotibus. quæritur, an Princeps valeat mortuo ipso testatore aliquam ex his legibus tollere, aut mutare? Et sanè vbi primo genia instituta fuerint ex licentia Regis, eiusq́;eiusque authoritate aduersus iuris ꝓhibitionemprohibitionem, cui Princeps ipse proprio priuilegio derogat: ipse opinor, Principem posse mutare leges, & conditiones his maioratibus appositas. Hoc probatur ex eo, quod Princeps priuilegium ab eo subdito concessum moderari, & tollere ac reuo care valet. tex. & ibi Innoc. in c. in nostra. de iniur. glos. in regu. decet. de regul. iuris. in 6. Abb. Cardin. Imol. Felin. & Deci. in ca. noui. de iudic. super glos. in ver. quicũquequicunque. Ang. in l. Antiochensium. ff. de priuileg. credi. Felin. inc. quæ in ecclesiarum. de constit. nu. 48. Alexan. in con. 216. li. 2. nu. 18. Socin. con. 87. li. 3. art. 3. quorũquorum sententia cōmunicommuni omnium iudicio recepta videtur: atq;atque ideò maioratibus institutis, priuilegio, & licentia Regis poterit Rex derogare quo ad leges, clausulas, & conditiones, quib. instituta fuerunt. id verò fit à Principe ex consensu possidentis, & quoties ius alteri verè quæsitum, minimè ex ea derogatione tollitur: iuxta ea, quæ traduntur à Bart. & aliis in l. Gallus. §. & quid si tantùm. ff. de libe. & posthu. qua in re oportet exactè Principis voluntatem perpendere.

Quòd si Maioratus fuerit legitimè institutus absque priuilegio Regis, cũcum eius author liberè potuerit ꝓpriapropria bona in alios quibuscũq;quibuscunque legibus & conditionibus transmittere, maior est tunc dubitatio, siquidẽsiquidem adhuc Principem posse eius leges & conditiones mutare, clausulisq́;clausulisque, vel earum alicui derogare, probatur his rationibus.

Prima. Constat etenim, testatoris voluntatẽvoluntatem Principis authoritate posse mutari. tex. insignis in ClemẽClemen. quia contingit. de religios. domib. & in l. legatum. vbi Bartol. & Lancel. Deci. ff. de vsufruct. lega. l. legatam. ff. de admi. rerum ad ciuitatem perti. tradunt Cardi. & Imol. in dicta Clemen. quia contingit. Felin. in c. cũcum accessissent. de constitu. nume. 18. Princeps igitur derogare poterit legibus etiam priuatim à testatore adiectis institutioni maioratus.

Secundò hoc idem probatur: nam Princeps potest derogare his, quæ nōnon sunt iure naturali, diuinoúe inducta, licet iure humano statuta fuerint. c. proposuit. de conces. præben. glos. communiter recepta in l. vlti. C. si contra ius vel vtil. public. & in l. quoties. C. de preci. Imp. offer. traditur in c. quæ in ecclesiarum. de constit. & in l. 1. ff. de constit. Princip. libera vero testāditestandi facultas iure humano ciuili competit. l. 1. C. de sacrosanct. eccle. & in §. disponat. in Authent. de nuptiis. glo. in l. 1. ff. de acqui rer. domi. Bar. & alij in Rubri. ff. de acquir. hæred. igitur Princeps poterit hanc libertatem testandi tollere, eiq́;eique derogare. ad idem optimus tex. in l. testandi causa. C. de testamen.

Tertiò apparet, quòd etiam in damnum, & præiudicium alterius potest Princeps tollere ab aliquo impedimentum, & obicem, qui eum incapacem alicuius iuris efficit. text. est in l. quæris. ff. de natalib. restit. & in Authen. quib. mod. natu. effic. legit. §. si quis verò non habens. Ergo si quis testatoris voluntate, & expressa lege incapax sit successionis in maioratum, & primogenium, nihil agit Princeps contra naturam, qui hunc capacem fecerit, tollendo obicem, qui illi ad eam successionem obstabat, vnde poterit Princeps testatoris legibus, & voluntati derogare.

Quartò idem constat, quia etsi legibus publicis illegitimi, & spurij non possint parentibus succedere testatis, vel intestatis: Princeps tamen liberè potest non obstantibus his legibus illegitimos, & spurios idoneos constituere, & capaces, vt capiant parentũparentum, & cognatorũcognatorum, agna|

p. 364

torumque hæreditates, quod satis manifestũmanifestum est, & probatur in d. §. si quis verò non habens. & in Authent. quib. mod. nat. effic. sui. §. illud tamen à nobis. collat. 7. & in capit. per venerabilem. qui filij sint legit. & notatur in d. §. & quid si tantùm. Sic equidem eadem ratione Princeps supremus poterit capacem successionis, efficere eum, qui ex voluntate testatoris incapax eius esse videtur.

Quintò in huius partis comprobationem iure optimo adduci poterit quod gl. celebris & inibi

2

*ab omnibus recepta adnotauit in ca. j. §. naturalis. si de feud. fuerit controuers. inter do. & agna. scribens. Principem posse illegitimum ꝓprioproprio rescripto legitimum efficere expressim ad feudum consequendum, licet alioqui naturalis illegitimus & rescripto Principis legitimatus non possit feudum habere, quod ipse probaui in Epitome de matrimoniis. 2. par. cap. 8. §. 2. num. 27. & §. 9. nume. 7. Et præter alios idẽidem respondit Curti. iunior. consil. 1. nume. 22. & 23. Hinc ergo deducitur, etiam ad maioratus, & primogenia posse Principem illegitimum filiũfilium, legitimum efficere, & is ea cōsequeturconsequetur, tametsi primus institutor legitimos, & naturales vocauerit, eaq́ue successione illegitimos excluserit.

Sextò hæc opinio fulcitur ex eo, quod eleganter probat Curtius iunior in dicto consil. 1. nume. 23. respondens, fœminam, & ab ea descenden

3

*tes, alioqui ad feudorum successionem iure feudorum, & eius constitutionibus in specie improbatos, & ab ea successione exclusos, posse Principis rescripto effici eiusdem iuris & successionis capaces, atque ita per Principem derogari posse decisioni tex. in ca. 1. §. hoc autem notandum qui feud. dare pos. c. 1. §. filia. de feudi. succes. c. 1. §. profectò. De lege Conradi, & aliis feudorum moribus, quibus receptum est, fœminas in feudis non succedere, etiam si vasallus pro se & hęredibus suis inuestitus fuerit. qua de re latissimè tradidêre plurima Francis. Curtius. de feud. part. 3. q. 1. Iacobinus in glos. super verbo, & fœminis. & Zasius titul. de feudi suc. §. super secunda particula. quibus placet, frequentissimo omnium consensu & consuetudine posse induci, quod fœminę in feudis cũcum masculis succedant, & in pari iure. quod probatur in c. 1. de feudi cogni. vbi scriptũscriptum est, feudalia decreta, & constitutiones secundũsecundum mores, & consuetudines fore accipiendas. quò fit, vt & Princeps idem possit iustissimè efficere, fœminasq;fœminasque ad feuda admittere, cùm & consuetudo aduersus iura, & leges feudorum hoc possit omnino permittere.

Septimò his suffragatur altera eiusdem Curtij iunioris sententia, is etenim in dicto con. 1. num. 32. existimat, posse Principem supremum proprio rescripto fœminas ad feudum admittere etiam speciali priuilegio: quanuis ex ipso contractu feudali, ipsaq́ue inuestitura appareat, legem esse dictam conuentioni, & contrahentium consensu expressam, qua fœminæ ab illius feudi successione excluderẽturexcluderentur. Nam eo authore eam legem poterit Princeps omnino tollere, & fœminas admittere, contra ipsorum contrahentium expressam pactionem. Hoc ipsum probatur ex eo, quod etiam si ex lege cōtractuscontractus, & inuestituræ ad feudum admittendi sint hi tantũtantum, qui naturales, & legitimi fuerint: Princeps tamen poterit illegitimos, & spurios propria dispensatione & legitimatione efficere legitimos ad feudorum successionem. glos. in dict. ca. 1. §. naturalis. quam vbiq;vbique Doct. probant. Hac igitur ratione motus ipse Curtius cẽsetcenset, posse Principem legibus contractui feudali appositis derogare. Vnde eadem profectò ratione in hac quæstione, quam tractamus, dicẽdumdicendum erit, posse testatoris voluntatem, leges, & conditiones ab eo fideicommissis adiectas, & maioratibus adscriptas, per ipsum Principem corrigi, & mutari.

Octauò quia plerunque per hęc Principum rescripta, & eorum derogationes, fideicommissa, & primogenia ad iuris decisiones, & earum statuta deducuntur, siquidem fœminæ legibus ciuilibus & Regiis ad successionem alioqui admis

4

*sæ simul cum masculis, perq́ue testatorum voluntatis propriæ elogia exclusæ, atque à maribus distinctæ, tandem Principis derogationibus admittuntur: apparet sanè hæc Principum rescripta valida fore. Nam ea, quæ alioqui fieri non possunt, permittuntur, si per eum actum ad ius commune reditur. notat Bartol. in l. omnes populi. col. 11. versic. iuxta prædicta quęro. ff. de iustit. & iure. l. 2. ff. de iniusto testamen. l. hac consultissima. §. si quis autem. C. de testament. Sic & in correctoriis licita est extensio, quando per eam redimus ad ius commune. glos. celebris in cap. statutum. de præbend. in 6. verb. numerandum. Antoni. & Abb. in cap. olim tibi. de verborum signific. in fine. per illũillum text. Soci. consil. 25. lib. 3. quo in loco meminit prædictæ glos. quam commendarunt Areti. cōsilconsil. 96. colum. 1. Barba. in cap. 2. nume. 49. de foro competen. Iason in l. si vnus §. pactus. ff. de pact. colum. 2. Felin. & Deci. colum. 3. in. capit. cùm accessissent. de constitut. Rochus de consuetud. folio. paruo. 16. colum. 3. Curtius iunior consil. 26. col. 4. idem tradit consi. 1. num. 23. & præceden. Deciu. in l. in omnibus. in 2. ff. de regul. iuris. & alij plures, quorum meminit Andræas Tiraquel. in lib. de primogeniis. q 24. numero 6 quem legito. adducit etenim is author plura, quæ huic rationi plurimum conuenire videntur. Princeps igitur etsi alias testatorum leges tollere non valeat: eas tamen, quæ iuris decisiones mutauerint, poterit abrogare, cùm per id rescriptum ius commune illæsum seruetur.

p. 365

Contrariam sententiam veriorem esse existimo, & profectò, ni fallor, Princeps minimè potest testamentis priuatorum derogare, nec eorum leges, & conditiones tollere, nec mu

5

*tare, quod sequentibus rationibus, & authoritatibus probatur.

Primò authoritate text. in l. si testamentum. C. de testament. inquit Cæsar. iure factum sit, & hæres sit capax, authoritate rescripti nostri rescindi non oportet. Quod si dixeris in eo text. non probari, Principem minimè posse testamentis derogare, sed non oportere id fieri, tunc rationibus statim traditis probabitur, inibi ex materia subiecta necessitatem constitui apud Principem, & dari, quæ eum cogat, vt testamentis minimè deroget.

Secundò adest text. optimus in l. si donationem. C. de reuoc. donatio. Si donationem, inquit tex. ritè fecisti, hanc authoritate rescripti nostri rescindi non oportet. ecce similia verba, ex quibus tamen deducitur, priuatorum dispositionibus Principem non derogare, nec quidẽquidem posse id facere. notat Decius in consil. 468. nu. 18. vbi dictam legem adducit.

Tertiò rationibus hanc opinionem veram esse ostendam. dominium etenim priuatim à Principe tolli non potest, nisi ex causa vtili Reipublicæ. l. item si verberatum. §. 1. ff. de rei vendicat. l. venditor. §. si constat. ff. commun.

6

*prædio. Bartol. in l. vlt. C. si contra ius vel vtil. publi. Fortuni. elegātereleganter in l. Gallus. §. & quid si tantum. ff. de liber. & posthu. col. 138. Dominium autem nihil aliud est, quàm ius disponendi de re ipsa l. in re mandata. C. mandat. Bart. & Docto. in l. si quis vi. §. differentia. ff. de adquirend. possess. num. 4. Ergo princeps non potest tollere liberam testandi facultatem in rebus propriis priuato competentem: nec testamentum mutare: nec ipsius legibus derogare: nisi id ab eo fiat ad publicam vtilitatem: cùm alioqui, si id liceret libere principi, tolleret ipse à priuatis rerũrerum dominia, ꝙquod minimè agere valet.

Quartò his accedit, quod Tyberius Cęsar Senatu tractante, an Trebianis legatam in opus noui Theatri pecuniam ad munitionem viæ transferri concederetur, obtinere non potuit, quin rata voluntas legatoris esset, quemadmodum Suetonius scribit in Tyberio capit. 31. Maiori profecto ratione abstinere debent principes à mutuandis vltimis priuatorum voluntatibus in his, quæ priuatæ familiæ, non Reipublicæ relinquuntur.

Quintò, licet solennitates testamentorum iure ciuili sint inductæ & institutæ, ipsa tamẽtamen libertas testandi hominibus iure gentium, & naturali competit. l. nec enim. §. deportati. ff. de mi

7

*lit. testam. l. milites. C. eod. titul. quibus probatur, militem iure gentium absque solennitatibus iuris ciuilis testantem, posse etiam deportatum libere instituere hęredem, ad idem facit naturalis ratio, quæ dictat, cui libet licitum esse & permissum, libere de propriis rebus disponere. Nam si iure gentium libera testandi facultas data est, ea & iure naturali competit. §. singulorum. Institut. de rerum diuisio. §. quod vero. Instit. de iure natur. gent. & ciuili. Imò & libertatem testandi esse iuris gentium, & naturalis asserunt Theophilus in §. ius autem ciuile, Institutio de iure naturali, gentium, & ciuili. Bartol. in l. interdum. nume. 7. ff. de condictio. indeb. Roma. Fulgosi. & Iason nume. 6. in l. si testamentum. C. de testament. Iason post alios in rubric. ff. de adquirend. hæredit. Viglius in §. Sed prædicta. Instit. de testamen. numero 4. Fortuni. in d. §. & quid si tantum. col. 133. quorum opinio communis est secundum Iasonem in d. l. interdum. num. 4. & Corneum in d. l. si testamentum. qui eam sequuntur. Ergo princeps tollere non poterit hanc liberam testandi facultatem, nec testamentorum leges, & cōditionesconditiones, cùm hæc iure naturali & gentiũgentium permittente libere fiant.

Sextò hanc sententiam, qua asserimus, principem non posse fideicommissorum leges, & clausulas mutare, nec priuatorum testamentis derogare, tenent expressim Archid. in cap. Episcopus. 88. dist. Mart. Laudensis in tract. de priuilegio. §. 22. Rom. Fulgos. & Corneus in d. l. si testamentum. Decius consil. 357. num. 5. & consil. 403. numero 14. & consil. 519. numero 5. & 557. & fatetur hanc opinionem communem esse Corneus. in d. l. si testamentum. Quod si princeps testamenti priuati leges, & clausulas mutare velit, non poterit id alioqui agere, quàm si id fiat causa publicæ, non priuatæ vtilitatis, secundum Deci. in dictis responsis ex Bartol. in proœmio ff. eorum, & in l. vlt. co. 1. C. si contra ius vel vti. publi. Abb. & alij in c. quæ in Ecclesiarum, de constit.

Non oberunt huic assertioni ea, quæ in contrariũcontrarium primo loco adduximus: & primum planè tollitur ex eo, quod testatoris vltima voluntas alioqui modis omnibus seruanda. capit. vltimo voluntas 13. q. 2. poterit principis authoritate mutari in his, quæ principis administrationi committuntur: nam si testator aliquid legauerit in opus id, aut in eāeam rem, quæ principis distributioni & gubernationi subiacet: idem testator id legatum fecisse videtur eius conditionis, attenta materia subiecta: vt per principem proprio arbitrio posset libere commutari.

Sic iurisconsultus in l. legatum ff. de admi. rerum ad ciuit. perti. scribit, legatum ciuitati ad certũcertum publicum opus relictum authoritate principis in aliud opus posse expendi, quia opera publica ciuitatum, & ipsius Reipublicæ, & legata ei relicta, administrationi principis commissa cẽsenturcensentur, cùm & is Reipublicæ administrator sit. Eodem pacto Romanus Pontifex, vt probatur in d. cle. quia contingit, pecuniam |

p. 366

legatam in vsus pios, ad beneficia & sacerdotia instituenda, ad pauperum alimenta, potest in alia opera itidem commutare, cùm ipse SũmusSummus pontifex horum omnium sit legitimus ex Canonicis sanctionibus administrator, & rector. Vnde in omni, & qualibet donatione, quę Ecclesiæ fiat ad certũcertum, & destinatum onus ministerij Ecclesiastici, excepta intelligitur authoritas Romani PōtificisPontificis, cui vt præsidi Reipublicæ Christianæ licet ex iusta causa dispensare vnicuique Ecclesiæ, & membro, id quod alterius membri proprium sit, iuxta vtriusque mẽbrimembri necessitatem, opulentiam, & inopiam: nec per hoc offenditur donatoris, aut testatoris voluntas, quod obiter explicat Driedonius de libertate Christi. libro primo pagina. 206. & 209.

Secunda prioris sententiæ ratio tollitur, si animaduertamus, liberam testandi facultatẽfacultatem iure gentium hominibus competere, & ideò nōnon posse tolli principis rescripto, nec eius authoritate, quemadmodum probatum est quinto posterioris sententiæ fundamento.

Tertiò, non obstat, quod adduximus de potestate principis, ad tollendum quodcunque impedimentum, quo quis bona iure successionis capere impeditur, quia id procedit, quando illud impedimentum inducitur à iuris statutis, quibus potest princeps ipse derogare: cum sint humanæ leges, quæ submittuntur dispensationi principum. Non enim idem erit, vbi quis voluntate testatoris, qui liberè potuit de propriis rebus disponere, succedere impediretur.

Eadem equidem ratione tollitur quarta ratio: cũcum illegitimi, & spurij sint incapaces successionis ex prohibitione legis humanæ quam princeps tollere potest. Quam ob rem in his maioratibus, & fideicommissis cautissimè oportet rem istam tractare. Siquidem vbi ad primogenium vocantur legitimi & naturales, satis erit, vt illegitimi admittantur, quòd hi rescripto principis efficiantur legitimi, & potissimè si expressim ad successionem primogeniorum fuerint effecti legitimi, opinor etenim necessariam fore expressam legitimationem ad successionem primogeniorum, sicut & est necessaria ad feuda. Sed si maioratus institutor in specie prohibuerit successionem illegitimorum, & eodem pacto eorum qui rescripto principis fuerint effecti legitimi, tantùm admittens eos, qui nati fuerint ex legitimo matrimonio, tunc minimè admittentur legitimati per principẽprincipem, etiamsi ea legitimatio facta fuerit expressim ad hunc maioratum cum derogatione clausulæ, & legis à testatore datæ, quod maximè notandum esse censeo. Et ne quis admodum aduersus principis potestatem existimet, iniquāiniquam nostram hanc sententiam: ab eo libenter quæram, possitne princeps priuatum aliquem ꝓhibereprohibere, ne de ꝓpriispropriis rebus testetur sub legib. & conditionibus, quibus ei libitum fuerit? Respondebit is, principem hoc facere non posse, cùm aliud iure responderi nequeat, fatebitur igitur idem, non posse post conditum testamẽtumtestamentum, & morte testantis confirmatum, principẽprincipem id tollere, aut eius legibus derogare.

Quinta ratio facilimè tollitur eodem modo, cùm iure humano tantùm, & per leges, quibus princeps potest derogare filij illegitimi impediantur succedere in feudis. Quòd si ex conuentione contractus, vel ex testamento prohiberentur ad feuda admitti legitimati per principis rescriptum, tunc nequaquam prod esset principis legitimatio, etiam expressè tollens contractus, vel testamenti legem, vt admitterentur illegitimi.

Sextum fundamentum ob eandem causam corruit: quia fœminæ prohibentur succedere in feudis propter leges, & consuetudines feudorum, quæ dispensatione, & rescripto principis tolli possunt, & tolluntur: at si fœminæ prohibitæ fuerint succedere testamento instituentis feudum, & maioratum, vel ex conuentione inuestituræ, non poterit princeps eas leges mutare, nec tollere.

Septimum, quod ex Curtio pro priori sententia attulimus, minimè obstat, quia id falsum est: sicuti modò probauimus, & deducitur id falsum esse ex his rationibus, quas ad posterioris opinionis probationem excussimus.

Vltima ratio vrgeret sane, si per leges contractus, aut testamenti foret iuri communi derogatũderogatum, aliquaúe illata vis, aut iniuria. Sed cũcum testator iure permittente eas leges testamento, fideicōmissofideicommisso, & primogenio adscripserit, non video, cur princeps eāeam voluntatẽvoluntatem vltimāvltimam possit mutare ex ea causa, ꝙquod velit dispositionẽdispositionem testantis reducere ad iuris cōmuniscommunis regulas, q̃quae tandẽtandem minimè obtinent, nec obtinere debent, vbi testator aliter suo testamento decreuerit: alioqui fatendum esset, posse testamentarias dispositiones per principes reduci ad iuris cōmuniscommunis decisiones, quod falsissimum est, quandoquidẽquandoquidem testator eodem iure permittẽtepermittente liberè potuit ita testari. CōstatConstat ergo hanc vltimāvltimam opinionẽopinionem magis verāveram esse, & ideò admonendi sunt principes, ne testatorum vltimas voluntates in maioratibus instituendis mutent, tollantúe. nec itẽitem leges ipsas, quibus institutores primogeniorum donationibus, aut contractibus ꝓpriapropria patrimonia posteris deferunt, nisi id fiat ex causa vtili reipublicæ. Alioqui arbitror, non æquè iustitiam subditis ministrari, nec tutum esse principis spirituali saluti, eas derogationes testamẽtorũtestamentorum, & vltimarũvltimarum voluntatũvoluntatum fieri. Imò, vt hæc opinio manifestiùs probetur, aliquot ex ea deducam, ex quibus apparebit, dubitationem istam non rectè à Doctoribus examinatam fuisse, pręsertim ab his, qui potestates principum, vltra quàm deceat, facillimè extendunt.

p. 367

Primum ex his deducitur, an sit verum, quod Paulus Castr. scripsit in d. l. si testamentum, existimans, principẽprincipem ex potestate absoluta posse te

8

*stamentis & vltimis priuatorum voluntatibus derogare, licet non possit id facere potestate ordinaria? Nam hæc potestatis absolutæ vis nequaquam conuenit his, quæ iure naturali, vel gentiũgentium sunt instituta, quę proculdubio princeps tollere non potest, nec ordinaria, nec potestate absoluta. Iura siquidem naturalia immutabilia sunt, & ideò nemo vnquam dicet his principem posse derogare, etiam absoluta potestate, cùm hæc potestas non esset, sed tyrannis, quæ longè ab esse debet à principibus, & ab his, qui de eorum imperio & potestate tractare conantur. Ius etenim naturale dictat, quemlibet propriæ rei dominium habere, posseq́;posseque liberè de ea disponere, nisi ea dispositio ex causa Reipublicæ, vel propter publicam vtilitatem ei interdicta sit. Quòd si princeps absq;absque publicæ vtilitatis causa, dominium ab aliquo auferat, eíue interdicat rei proprię liberam dispositionem, nónne tyrannidem verius, quàm principis leges & iura exercet? hoc profectò apertissimi iuris est. Quam ob rem Pauli de Castro sententia, nec iure probari potest, nec admittenda est in bene instituta Republica. Deinde hæc ipsa distinctio potestatis ordinariæ, & absolutæ in humanis principibus falsissima est, & adeò absurda, vt mirer omninò, viros vtriusque Iuris peritissimos ea vsos fuisse, etiāsietiamsi præter Paulum Castr. in d. l. si testamentum, ea plæriq;plærique vtantur, & maximè Antoni. in cap. constitutus. num. 21. de religio. domi. Bald. in l. 2. C. de seruit. & aqua. num. 40. Decius in capit. quæ in ecclesiarum. de constit. nume. 24. & sequent. & in capit. vltim. de confirmatio. vtili. colum. vlti. Angel. in l. item si verberatum. §. 1. ff. de rei vendicatio. Hic etenim non agimus de his, quæ per iniuriam & violentiam princeps facere potest, cùm id non pertineat ad Iurisconsultos, nec in ea re conueniat nostra disputatio, ac potius belli duces & milites, quàm viri literis, & eruditione præditi sint consulendi. At si nobis ea disputatio conuenit, quæ tractat de his, quæ iure absque iniuria princeps agere potest, abhorrere prorsus, & fugere tenemur absolutæ potestatis mentionem, quod manifesta argumentatione ostenditur. Nam quod princeps, etiam derogando legibus humanis, iure naturali, diuino & humano, facere valet, id ad ordinariam principis potestatem pertinet: iure siquidem concessa potestas, ordinaria dicitur, non absoluta, cùm nihil absolutum cuiquācuiquam, etiam principi iure sit permissum. Quòd autem princeps agere nequit iure humano, diuino, nec naturali, id non ad potestatem principis, quæ ex iure deducatur, sed ad tyrannidem, quę ex iniuria oritur, pertinet. Et prætereà hoc ipsum constat ex definitione Bald. in d. l. 2. numero 40. dum inquit, plenitudo potestatis, quam absolutam ipse, & alij appellant, est arbitrij plenitudo nulli necessitati subiecta, nullisq́ue publici iuris regulis limitata. Ex qua definitione colligitur, hanc absolutam principis potestatem ita liberè ab arbitrio principis pendere, vt nulla ratione, nullis publici iuris regulis limitetur. Igitur princeps nulla rationis necessitate constrictus, liberè poterit aduersus eiusdem rationis dictamen vti absoluta potestate. Hoc autem quàm sit absurdum, ipsemet Bald. respondebit, cùm in eadem l. 2. nu. 42. asseuerat, principem animal esse rationale, rationi subditum. Nobis ergò, qui de iure disputamus, quæ sit in principe potestas, non licet, nec licebit, vnquam in principe constituere potestatem, quæ eius libidine, & libera voluntate absque rectis rationis limitibus ducatur, quod sensit eleganter Fortun. in §. & quid si tantùm. ff. de lib. & posth. col. 140. vers. dicebat Bald.

Fortassis placebit quibusdam, qui vtuntur hac distinctione absolutæ & ordinariæ potestatis, eam dici absolutam potestatem, qua princeps aduersus humanas constitutiones dispensat, eisq́;eisque derogat, nulla subsistẽtesubsistente iusta causa. Nam licet princeps malè faciat, & peccet has elargiendo dispensationes, actus tamẽtamen ex eis sequutus, validus est, iuxta tradita à nobis in Epitome de matrimonijs, cap. 6. §. 9. nume. 10. Adhuc tamen ea potestas ordinaria est in principe, qui derogare potest iuribus humanis, licet malè princeps ea vtatur, cùm nulla ex causa iusta leges humanas in priuati alicuius commodum tollat. Quam obrem nec ipse princeps apud Deum tutus erit, nec item is, qui ijs dispensationibus vsus fuerit.

Secundò infertur ex præmissa resolutione, falsam esse alteram Pauli Castrensis sententiam in d. l. si testamentum. vbi asserit, posse principem derogare vltimis priuatorum voluntatibus, &

9

*testamentis, eamq́ue derogationem valêre, vbi rescripto apposita expressim fuerit clausula, ex certa scientia. Ego etenim considerandum esse censeo, omnem actum ab agentis potestate & voluntate pendêre. c. cùm super. de offi. deleg. l. nemo potest. ff. de legat. 1. adnotauit ex Boërio, Bald. in l. 1. numero 55. C. de sacrosanct. eccles. nihil etenim ad agendum prodest volũtasvoluntas, si desit potestas, rursus nihil agitur ex potestate, si non adsit voluntas. Sic sanè, si princeps non potest, etiamsi velit, tollere priuatorum testamenta, quid, obsecro, refert ipsius rescripto clausulam, ex certa scientia, adscriptam esse? cùm ea possit maximos effectus habêre in his, quæ princeps agere valeat, in his autem, quæ ab eo etiam sciente, & omninò volente fieri nequeunt, nihil ea clausula operabitur. Eadem ratione parùm proderit, quòd princeps in his testamentorum priuatorum derogationibus vtatur clausula, non obstantibus, vtcunq;vtcunque gene|

p. 368

raliter, aut specialiter concepta, etiamsi in specie expressum fuerit: non obstante l. si testamẽtumtestamentum. C. de testament. quia cùm in principe desit potestas derogādiderogandi testamentis, nihil agitur, etiamsi eidem legi nominatim derogetur.

Tertiò deducitur ex his, principem non posse testamentis, & vltimis priuatorum voluntatibus derogare, non tantùm quo ad totam ipsius testantis voluntatem, sed nec quo ad eius partem. Quia hac in re idem est de parte, quod de toto, cùm princeps non possit voluntatem priuatorum de proprijs rebus disponentium mutare. Mutatur autem vltima voluntas, etiamsi quo ad partem ei derogetur. Sicut nec princeps potest à priuato inuito auferre partem domus, partem prædij, in quibus is dominiũdominium habet. Nec enim negari poterit, quantũquantum ad illam partem, tolli dominium à priuato inuito, quod etiam per principem fieri nequit. Atsi dixeris, principem posse iure naturali, vel gentium partim derogare, id certè falsum est, cùm in ea parte, quam princeps tollit, ius idem naturale vim habeat, quæ quidem vis à principe subuerti nequaquam potest. Sic sanè nec leges priuatim appositæ in contractibus, vel testamentis ab his, qui propriũproprium dominium habent, non submittuntur libero principis arbitrio, cùm & hæ minimè refragẽturrefragentur legib. in Reip. vtilitatẽvtilitatem statutis.

Nec principali huius quæstionis decisioni oberit, quod princeps iuri nondum quæsito alteri, derogare valet, secundum communem omniũomnium resolutionem in d. §. & quid si tantùm. Et ideò prius, quàm ex hac derogatione alteri quo ad ius quæsitum præiudicium fiat, nempe vbi ex legibus testamenti, vel contractus nondum fuerit alteri res quæsita, vel spe admodum probabili delata, principis rescriptum validum censeri debet. Hæc siquidem ratio satis debilis est, cùm semper ex hoc rescripto testatori verum dominium habenti, & eius voluntati omninò præiudicetur.

Quartò hinc quæritur, quid si ex lege Regia, cui princeps derogare potuisset, aliquis filium tertia bonorum parte meliorauerit, legesq́ue iure fideicommissi meliorationi adscripserit, vsus equidem iure ipso Regio omnibus communi absq;absque principis priuilegio, an possit ipse princeps aliquam ex testatoris legibus tollere, eíue derogare? Quibusdam etenim id posse fieri, videbitur ex eo, quòd testator vsus licentia legis Regiæ & humanæ, quam princeps tollere potest, fideicommissum scripserit, & ob id ea voluntas submittatur principis arbitrio. Adhuc tamen opinor, nec in hoc casu principem posse testatoris vltimam voluntatem mutare. Quia testator vsus iure sibi iam quæsito lege Regia ad vtilitatem Reipublicę statuta, testamentum condidit eo pacto, quo potuisset iure naturali condere, nisi veteribus humanis itidem legibus prohibitus foret, quibus quidem legibus eo tempore, quo statutæ fuerunt, Reipublicę vtilibus, nouis constitutionibus derogatum est, & his testator vtitur, non priuilegio principis. Quò fit, vt maxima hac in controuersia sit differentia constituenda, an fideicōmissumfideicommissum institutum fuerit peculiari principis priuilegio, iure prohibente, an ex beneficio ipsius legis etiam humanæ. Nam priori casu princeps mutare poterit conditiones & leges ipsius fideicommissi, posteriori verò minimè. Quia in prima specie ius adquisitum alteri ex priuilegio principis, potest ab eodem principe tolli, saltem vbi omninò ius quæsitum in specie alteri non fuerit. In secundo autem distinctionis casu non potest mutari testatoris voluntas, quæ iure in vtilitatem publicam statuto semel stabilita sit. Princeps etenim licet possit reuocare humanāhumanam legẽlegem, non tamen nec vi reuocationis, nec dispensationis potest tollere effectus, iam ex ea ante reuocationem perfectè deductos, ex quibus ius alteri quæsitum sit, nisi id fiat ex causa vtili Republicæ. Alioqui leges iustissimæ, & ad communem vtilitatem latæ, essent fallaces, deciperentq́;deciperentque priuatos homines secundum eas propria testamenta, cæterosq́;cæterosque actus constituentes, si ad libitum principis publicæ leges cum his, quę earum authoritate semel ordinata & stabilita fuerint, possent tolli & reuocari. Quod maximè aduersum est æquitati, iuri naturali, & Reipublicæ administrationi, cui conuenit legum autoritatem sacrosanctam, & inuiolatam fore.

Quintò, ex hac disputatione tractari commodè poterit, quid dicendum sit de rescripto princi

10

*pis, quo frequenter conceditur, quòd aliqua res vinculis, & conditionibus maioratus subiecta, & alienari prohibita ex causa fideicommisfi, etiam ratione dotis, nihilominus possit obligari, & hypothecæ titulo submitti pro restituenda dote, quāquam ab vxore possessor maioratus, aut eius primogenitus acceperit, vel pro solutione dotis filiæ, sorori aut nepti constitutæ, & genero promissæ? Solet enim princeps hoc ipsum concedere, deficientibus tamen bonis, quæ libera sint à maioratus, & fideicommissi legib. Dubitatur etenim, an princeps iure hoc concedere valeat in derogationem priuatæ voluntatis? Cuius quæstionis decisioni præmittāpræmittam aliquot vulgò receptas interpretationes Auth. res quæ. C. comm. de leg. qua decisum est, res fideicommisso subiectas, & quæ ob id vinculũvinculum alienari non possunt, causa tamen donationis propter nuptias, dotísue, optimè & iure alienari posse.

Primùm, illud equidem satis receptum est, & omnium consensu probatum, eam constitutionem obtinere, vbi alienatio fit ex causa dotis, |

p. 369

donationisue propter nuptias in fauorem, et vtilitatem descendentium recta linea ab ipso primo testatore, qui fideicōmissumfideicommissum instituit, quasi aliud omninò dicendum sit in extraneis ab ipso testatore, & in his, qui per transuersam lineam ei cognationis, aut agnationis iure attingunt, quod probatur in mente testantis, & ipsius legislatoris, quam sequuti ita eandem constitutionem intellexêre inibi Bartolus, Baldus, columna 3. Paulus Castrensis & alij præsertim Iason numero 12. & Curtius Iunior numero 18. qui hanc sententiam explicant, & sentiunt communem esse, eandem sequuntur Aretinus. consilio 37. columna 2. Paulus & Docto. in l. mulier. §. cùm proponeretur. ff. ad Trebelli. columna 1. Loazes in l. filius familiâs. §. diui. ff. de legatis 1. vbi numero 361. fatetur hanc opinionem Communem esse. Quidquid contrarium senserit glos. in auth. de restitut. & ea, quę parit. §. Quam ob rem. verb. si non sufficeret. quam sequitur dicens singu. esse Bald. Nouell. de dote. 6. parte. priuil. 13.

Secundò, hoc in tractatu obseruandum est, posse rem prohibitāprohibitam alienari, dotis causa alteri, quàm fideicommissario tradi, non tantùm vbi tacita alienationis prohibitio præcesserit, sed etiam si expressim à testatore sit alienatio prohibita. Hoc etenim ob eandem rationem iure optimo deducitur à decisione textus in dicta Authentic. res quæ. atq;atque ita adnotârunt Bartol. in dicto §. diui. numero 10. quo in loco asserunt, eius opinionem communiter receptam esse Iason numero 59. Ripa numero 70. Ioannes Crottus columna 15. Loazes numero 341. Idem fatentur Iason in dicta authentic. res quæ. nume. 24. & ibi nouiores. Eandem opinionem sequũtursequuntur Ioannes Lupi. in rubr. de donatio. §. 16. Baldus & Salycet. in l. voluntas. C. de fideicommis. Barto. & Salycet. in dict. auth. res quæ. Curtius Senior consilio 27. dubio 1. Decius consilio 519. Alexand. consilio 56. lib. 1. Et licet quibusdam contrarium placuerit, hæc tamen sententia, omissa longiori examinatione, verior est, & magis communis, sicuti & ipse Decius scribit, probaturq́;probaturque in l. à filia. ff. ad Trebellianum. & in d. §. cùm proponeretur.

Tertiò, vt quibusdam visum est, eadem nouella cōstitutioconstitutio minimè obtinet, nec est admittenda, vbi testator expressim alienationem prohibuerit, etiam ratione & causa dotis. Nam tunc nōnon posse rem alienari prohibitam in dotem dari, aut causa dotis alienari, propter expressam testatoris voluntatem, quæ derogat tacitæ & præsumptæ, à qua rationem habuit dicta constitutio, responderunt Alexander in dicto consilio 56. numero 3. libro primo. Ambrosius Opizonius in dicto §. diui. super 2. quæstione. Bartolus, Ioannes Crottus columna. 18. Ferdinand. Loazes numero 360. inibi. Et Curtius lunior in dicta Authentica. res quæ. numero 36. Roderic. Xuares in l. quoniam in prioribus. 2. limitatione. ad l. Regiam. colum. 16. versi. vtrũvtrum autem bona maioriæ. C. de inoffici. testa. & Ioan. Lupi. in d. rubri. de donation. inter virum & vxorem. §. 16. numero 11. apud quem vidi ad hanc opinionem citatum Ambrosi. in dicto §. diui. qui tamen non ita in distinctè, vt Alexander & alij huic opinioni subscribit, imò planè non potest inter eius authores iure connumerari. Tandem isthæc sententia potissimam rationem habet ex eo, quod constitutio, quæ causa dotis alienationem permittit, à præsumpta testatoris voluntate deducitur. textus celebris in dicto §. quam ob rem. quæ quidem cessat ob contrariam & expressam eiusdem testatoris voluntatem.

Cæterùm, Paul. Castren. ab omnibus prauè citatus in consilio 80. libro 1. columna 2. incipienti: Quia per suprascriptum eximium consultorem. Cui subscribit Iason in dicta Authentica. res quæ. columna vltima. contrariam sententiam probat, scribens, rem prohibitam alienari à testatore, posse nihilominus ex causa dotis omninò alienari, etiamsi expressim prohibitum sit, ne ex causa dotis alienetur. Quia testator non potest hanc prohibitionem addere in præiudicium dotis, quam posteris & liberis iure constituere tenetur, si hi non habeant bona, ex quibus dotem habere possint l. à filia. ff. ad Trebelli. l. vltim. C. de dot. promiss. notatur in l. obligamur. ff. de actioni. & obligatio. Ego verò priorem opinionem veriorem esse omninò censeo. Nam pater, qui testamentũtestamentum condit, & relictis legitimis portionibus ipsis silijs, quos grauare non potest, in his rebus, quæ vltra legitimam portionẽportionem filiorum supersunt, liberè potest quodcunque grauamen filijs iniungere, sicut & extraneis, quibus eadem bona poterat relinquere. Et ideò quemadmodum ex consensu omnium potuit in hoc casu testator prohibere extraneis alienationem ex causa dotis: ita & liberis proculdubiò potest eadem fieri prohibitio. Nec tenetur auus, nec pater semel constituta filijs legitima portione, & ea data, eisdem vel eorum liberis dotem cōstituereconstituere. Vnde quod Paulus Castrensis scribit. procederet vtiq;vtique, vbi ratione debitæ portionis legitimæ teneretur testator dotem dare filiabus, aut nepotibus, quod expressim notârunt Ioan. Crottus, Loazes, & Curtius in dictis locis, ac sensit optimè Ioannes Lupin. in dicto §. 16. numero 14. versiculo. pater vero. Imò eadem expressa probatio, quod res subiecta restitutioni non alienetur, etiam ratione dotis, poterit apponi à testatore, & iniungi filijs, quo ad tertiam bonorum partem, quam vni ex eis prælegauerit, modò |

p. 370

seruetur in fideicōmissifideicommissi forma decisio legis Regiæ 27. Tauri. nec ad hanc scribendam prohibitionem opus erit priuilegio Regis.

Quartò, non tantùm res subiecta restitutioni poterit alienari titulo dotis constituendæ, sed etiam ratione dotis per grauatum acceptæ restituendæ, & licet ea recepta fuerit post grauamẽgrauamen appositum, mortuoq́;mortuoque ipso testatore, & vxore ipsa, quæ dotem dederit, minimè ignorante ipsius grauaminis constitutionem. Hoc probatur in dict. Auth. res quæ. dum inibi expressum est, rem subiectāsubiectam restitutioni posse alienari causa donationis propter nuptias, quæ quidem datur pro tutiori solutione, & restitutione dotis, & pro dote consequenda, quemadmodũquemadmodum constat ex notatis in Authen. siue à me. C. ad Velleia. & in Authen. vt immobilia ante nuptias. §. si quis igitur. collat. 5. adnotauimus, & nos in Epitome 2. parte, de matrimonijs. cap. 3. §. 7. ad finem. Igitur, & pro restitutione dotis poterit alienatio permitti. Quam opinionem tenuerũttenuerunt gloss. Bartolus & Doctor. in dict. Authent. res quæ. Alexa. consi. 67. nume. 4. lib. 4. Ananias, & ibi Bologni. consilio 61. dubio 3. Barthol. Socin. consil. 23. lib. 3. colum. 1. Decius consilio 519. nume. 2. Rube. consil. 78. numero 1. Ioannes Crottus in dicto §. diui. fol. penul. vers. octauo quæritur. Curti. Iunior in dict. Authen. res quæ. nu. 11. & quamuis gl. & Bartol. indistinctè hac in reloquantur, & Angel. in Auth. de restitut. & ea, quæ parit. in princ. vlt. colu. Iason in dict. Auth. res quæ. col. penul. Idem in consi. 231. num. 3. lib. 2. velint bona subiecta restitutioni minimè posse alienari pro restituenda dote, quam filius, nepos, aut pronepos testatoris, acceperit post cōstitutumconstitutum fideicommissum: nihilominus verior opinio videtur contraria, qua probatur, posse dicta bona pro dote restituenda alienari, etiam si dos accepta fuerit post fideicommissum, & mortuo testatore, sicuti asserunt Alex. & alij omnes, quos post ipsum modò citaui, ex quibus fatentur, hanc opinionem Communem esse Ana. Soc. Deci. & Rubeus, ac præter eos post alios idẽidem testatur, eandẽeandem opinionem sequutus Ludo. Gozad. cons. 97. nu. 10. sentiuntq́;sentiuntque hanc sententiam iure veram esse Barto. in dict. Authent. de resti. col. 3. versic. quæro pro declaratione. Et Paul. Castren. in consil. 80. lib. 1. hoc ipsum constat ex decisione Iustiniani in dict. Authent. de restitutioni, &c. DũDum ibidem in §. Sancimus. responsum est, posse filium, vt filiam testatoris cōstituereconstituere dotem, & donationem propter nuptias ex bonis subiectis restitutioni. Vnde apparet, eam decisionem expressim tractare de dote constituenda post testamentum, & grauamẽgrauamen iam institutum, & ideò idem præmittitis tex. circa alienationem bonorum pro restituenda dote accepta, post ipsius fideicommissi ordinationem, etiam iam mortuo testatore, cùm hæc duo pari iure censeantur ab ipso Iustiniano. IdẽIdem etiam deducitur ex eo, quod Cæsar ipse in proœmio ipsius Nouellæ asseuerat, plærunq;plærunque mulieres dantes dotem ei, qui possidet bona subiecta restitutioni, ex ignorantia fideicōmissifideicommissi decipi. Igitur iam constitutum erat fideicommissum tempore, quo dantur dotes, quibus illa constitutio fauere vult. Prætereà ratio dictæ Cęsareæ Nouellæ ea videtur esse, quod ex præsumpta voluntate testantis appareat, testatorem voluisse fieri à successoribus, quos onere restitutionis grauauit, quod idem si viueret, facturus esset. l. cùm seruus. versic. nam etsi viuus. ff. de condi. & demonstratio. dum dicit, Quod ipse viuus facturus sit, ab hæredibus suis fieri voluisse intelligitur. Sed ipse testator si viueret, ea bona voluisset pro restituenda dote filio tradita, obligari, iuxta notata per Bartol. in l. si cùm dotem. §. transgrediamur. ff. solut. matrimon. Ex quibus apparet, veriorem & magis communem esse sententiam Alexand. Ananiæ, & sequacium. Et quamuis Ioan. Crottus, Socin. & Curtius Iunior, hanc quæstionem tractantes inter alia præcipuè considerent ignorantiam mulieris, tradentis dotem viro, qui fideicōmissifideicommissi iure tenebatur bona restituere, ne ex ignorantia fideicōmissifideicommissi decipiatur, idẽq́;idemque adnotauerint & collegerint à Nouella Iustiniani in d. Authen. de restitutionibus, ego opinor, ignorantiam mulieris non esse præcipuam, nec finalem rationem illius decisionis, sed, vt aiunt, impulsiuam, & simul cum alijs à Iustiniano consideratam: quod apparet ex eo, quia etiam data scientia mulieris tradentis dotem, poterit res subiecta restitutioni constitui pro donatione propter nuptias, per eum textum. Et tamen donatio propter nuptias tendit & ad hoc, vt bona donata sint obligata ad restitutionem dotis. Ratio etenim præcipua, & quæ omninò Iustinianum mouit ad eam constitutionem edendam, deducitur à præsumpta voluntate testatoris, simul & à fauore dotis. Quam ob rem communem sententiam Alexand. & Ananiæ etiam veram esse censeo, vbi dos tradita fuerit ab ea fœmina, quæ sciebat bona subiecta esse fideicommisso, & restitutioni. Quod sensit Ripa in dicto §. diui. numero septuagesimoseptimo. His denique prænotatis apparet, quando bona maioratus, & fideicommissi, vinculo subiecta, restitutioni possint alienari pro dote constituenda, vel vxori restituenda. Et planè vbi testator iure communi absque licentia & priuilegio principis potuit prohibere alienationem, etiam ex causa dotis soluendæ, vel restituendæ, quod contingit in his rebus, de quibus liberè poterat testator disponere, & iure fideicommissi testari, non poterit princeps proprio rescripto huic voluntati, & expressæ prohibitioni derogare, nec permittere, quod ea bona ex causa dotis alienentur, aut dotis resti|

p. 371

tutioni obligentur, quod probatur ex his, quæ hoc capite tradidimus. Nec oberit, causam dotis esse fauore dignam, & id Reipublicæ conuenire, cùm id verum sit, modò non fiat præiudicium alteri, qui dominium rerum iustè adquisierit: non enim conuenit Reipublicæ, dotẽdotem constitui ex alterius patrimonio cōtracontra eius volũtatemvoluntatem, nisi in casibus à iure iam expressis, & eis similibus. Quòd si habita à principe licentia testator, qui alioqui id agere non poterat, prohibuerit alienationem rerum etiam dotis causa, tunc princeps ei voluntati contrario rescripto, labente tempore derogare valebit, sicuti superius probatum est. Admoneo tamen, vtcunq;vtcunque sit, hæc principum rescripta restringenda fore, & ita accipienda, vt strictam interpretationem habeant, ne passim & temerè testatorum vltimæ voluntates mutentur.

Postremò, si quis res aliquot posteris iure maioratus obtinendas & possidendas reliquerit, nullis adiectis prohibitionibus, nec clausulis, fortassis quibusdam videbitur censeri, ab ipso testatore tacitè prohibitam fuisse harum rerum alienationem, etiam ratione dotis, his quidem rationibus, quas præcedenti Capite adscripsimus: cùm frequentissimo Hispaniæ vsu obtentum sit, res maioratus, propter mentem testantium, nec dotis causa alienari posse, & quamuis id ab eis expressum minimè fuerit, ob creberrimam, & expressim additam maioratibus prohibitionem hanc id persuaderi poterit, tamen quia dubia est opinio ista, censeo maturius fore cogitandum & legendum, quod ipse adnotaui in rub. de testament. 2. part. num. 14.

CAPVT VII.

ANNVI reditus, qui pecunia soluendi frequenter constituuntur, vulgò census appellari solent, idq́ue adeò receptum est, vt non inutile sit, an ea vox his reditibus conueniat, breuiter inquirere. Census etenim is olim dicebatur, qui in bonis haberet, centum millia sestertiũsestertium, quæ quidem summa apud Hispanos vnus est cōputuscoputus, is verò continet decies centũdecicentum mille quadrantes. Huiusq́;Huiusque significatio

1

*nis autor est præter alios Asconius Pædianus 3. Ciceronis in Verrem actione. Est item census æstimatio patrimonij, vt annuũannuum tributũtributum soluatur, dictus à censendo, id est æstimando. l. vitia. & l. forma. ff. de censib. l. 2. & 3. C. de censi. lib. 12. l. census. ff. de probatio. l. de creation. C. de episco. aud. Hinc census etiam dicitur patrimoniũpatrimonium ipsum. Iuuenalis, Protinus ad censum, de moribus vltima fiet quæstio. Ouidius in Fastis, Dat census honores, cẽsuscensus amicitias. Vlpianus in l. cogi. ff. ad Treb. Censum autem, id est, æstimationem patrimonij primus instituit Seruius Tullus RomanorũRomanorum rex, autore Liuio lib. 1. ab vrbe cōditcondit. Quandoq;Quandoque census pro tributo accipitur. tex. in l. 2. C. sine cens. vel reliq. idq́;idque adnotauit Valla in Raudens. & Matth. c. 22. scriptũscriptum est, Licet censum dari Cæsari, an non? tametsi Zasius lib. 2. singu. intell. c. 3. existimet, eam significationem LatināLatinam non esse, etiāsietiamsi frequentissimus sit eius vsus in eo sensu apud iuris Pontificij cōstitutionesconstitutiones, quibus cẽsuscensus appellatur, quicquid alteri datur in signum & recognitionem subiectionis, iurisdictionis & imperij, aut dominij. Sic & census dicitur iure Pontificio contractus quidam, quo habens plenum rei dominium, eam alteri tradit, quò ad ipsum dominiũdominium vtile, & directũdirectum pro centũcentum aureis, ea pactione, vt perpetuò ex ea re sibi decem aurei annui soluantur, quemadmodũquemadmodum notatur in c. cōstitutusconstitutus. de relig. domib. Bart. in l. 1. §. 1. ff. de publica. Imola in ca. 2. ad audientiam. colu. 2. de reb. eccles. ex quib. constat differentia inter contractum census, & emphyteusis, siquidem emphyteusis contractus tunc dicitur, quando dominus rei, ipsam sub annua pensione, vel propter aliud preciũprecium, simul & recognitionis solutionem alteri tradit, quo ad vtile dominium, reseruato sibi dominio directo, quod probatur in l. 1. C. de iure emphyteut. vbi hoc explicat Iason numero 48. Idem Iason in Authent. qui rem. numero 10. C. de sacrosanct. eccles. post Oldrad. consil. 29. & Bartolus & Imol. vbi supra. quo fit, vt contractus census similis sit illi, quo agri vectigales cōstituunturconstituuntur. l. 1. §. 1. ff. si ager vectigalis, vel emphyteut. peta. Ex hac verò differentia inter contractum census, & contractum emphyteusis deducitur, emphyteutam, cessantem soluere pensionem triennio priuatis, biennio ec|

p. 372

clesiæ iure suo cadere. l. 2. C. de iure emphyteu. cap. vltim. de locat. dict. Authenti. qui rem. non ita idem efficere contractum censualem. Nam & si mille annis census non soluatur, minimè caditur à iure contractus. gloss. singul. in dicto capitul. constitutus. Imol. & Iason in locis paulò ante citatis. Abb. in capit. 1. columna 2. de in integrum restitut. Socin. consilio 167. lib. 2. idem Iason in l. 2. C. de iure emphyteut. num. 41. Hippo. singul. 95. Bartolus in dicto §. 1. quorum opinio communis est secundum Decium consilio 138. colu. 1. quamuis Bald. consilio 177. lib. 3. contrariam sententiam dixerit communem esse. Imò in eo dubio, quo licet constet de contractu, non tamen apparet, an is sit emphyteuticus, an censualis, præsumendus est contractus is cẽsualiscensualis potius, quàm emphyteuticus, quod eleganter censuit Alberi in dicta l. 2. & ibi Iason nume. 42. Socin. in dict. consilio 167. columna 2. Hippol. in dict. singul. 95. Deci. item in præfato responso 138. & Carolus Ruinus consilio 42. libro 1. numero 7. Solet tamen apponi censuali contractui ea conditio, vt non soluto censu biennio, aut triennio, ius ipsius contractus pereat, fiatq́;fiatque res ipsa commissa, eáque pactio seruari debet, cùm præsertim lege Regia 68. Tauri. ita definitum fuerit. Praxis tamen, & forensis vsus apud suprema Regis tribunalia, eam legẽlegem contractus, etsi omninò expressa sit, tantùm admittit, & probat, vbi census perpetuus constituitur absque redimendi pacto, & res, super qua constitutus est, ipsius erat, qui pensionem annuam sibi soluendam fore cauerit. Alioquin benigno quodam iure nunquam obtinet is, qui rem iure & ratione commissi, reddi sibi postulat, quod expressim iure fieri comprobat Matthæ. de Afflict. decisione 80. Est etenim pœna commissi odiosa, rigoremq́ue habet, à quo æquissimè fugitur. Nam etsi canonibus statutum sit, non esse admittendas constitutiones, quæ ecclesijs damnum & læsionem inferant, capitu. 1. de consuetud. nihilominus procedit & obtinet ea consuetudo, qua inductum fuerit, emphyteutam ecclesiæ non cadere emphyteusi, etiamsi soluere pensionem biennio, aut triennio omiserit, sicuti existimātexistimant Abb. in consilio 72. colu. 2. lib. 1. Deci. in d. capit. 1. de consuetudin. Rochus Curtius in capit. vlti. eodem titu. fol. paruo. 51. colu. 3. & Carol. Ruin. consil 4. lib. 1. Hinc tandem apparet, non propriè, nec ex recta dictionis significatione etiam, qua canones vtuntur, hos annuos reditus, qui vulgò super rebus alienis constituti emuntur, census appellari.

Hos deniq;denique annuos reditus non posse licitè emi, etiamsi constituantur ab his, qui verum rerum super quibus constituuntur, dominiũdominium habent, probatur his rationibus. Nam & hos census annuos reditus dici propriè, apparet ex tex. in Cle. exiui. §. cũq́;cumque annui reditus. de verb. signif. & ibi Card. tradit latè Andræ. Tiraq. lib. 1. de retract. §. 1. glo. 6. in princip.

Primùm, hanc emptionem annuorum redituum iniquam esse probatur, quia primus & proprius vsus pecuniæ is est, vt per eam cæteræ res æ

2

*stimentur, non vt ea sit sui ipsius æstimatio. l. 2. ff. de contrahen. empt. vbi Budæ. l. 1. ff. de rerũrerum permut. §. precium. & §. item precium. Institut. de emptio. Idem constat authoritate Aristot. lib. 1. Polit. câp. 6. & lib. 5. Ethicor. capit. 5. & Plinij, lib. 33. cap. 1. non enim congruit, decem aureos, alijs decem itidem aureis æstimari. Ergo nōnon licet emere annuos reditus pecunia soluendos, & sic pecuniāpecuniam alia pecunia ęstimare, & pecuniam pecunia emere, cùm ex hoc vsus pecuniæ peruertatur siquidem in hac specie non est pecunia medium commutationis alterius rei, Nam & eadem ratione vsura improbatur, quia pecunia pecuniam parit, sicuti primo huius libri capite ostendimus.

Secundò, hoc idem constat. Nam & mutuum non tantùm verum, sed & fictum, vsuram constituit & inducit cap. ad nostram. de emptione. cap. illo vos. de pigno. c. in ciuitate. de vsuris. at in hac emptione annui reditus constituti in pecunia, mutuũmutuum saltem fictũfictu, & interpretatione quadam intercedit: siquidem in contractu mutui debitor tenetur reddere idem genere. l. 2. ff. si cert. pet. transit etenim pecunia in dominium recipientis, & eius est periculum. l. incendium. C. si cert. pet. Sic & in hoc contractu, quo annui reditus emuntur, debitor idem genere reddere tenetur, id est, pecuniāpecuniam, eiusq́;eiusque dominiũdominium adquirit, & periculum eius subire cogitur. vsura verò hîc subesse videtur ex eo, quòd pecunia immediatè fructũfructum pecuniarium pro rata sortis & tẽporistemporis parit, & quia debitores inopia pressi his reditibus constituendis operam dant, quemadmodũquemadmodum olim solebant vsum pecuniæ vsuris redimere. Deinde habentes pecuniam ociosam hac ætate ob legum pœnas, volentes fœneratitiam artem effugere, his emendis reditibus auarè student, & in eorum emptionem pecuniam impendunt, commodius lucrum ex ea, quàm ex vera vsura percipientes: vnde contractus hic profectò non potest, nisi magno cum animæ & conscientiæ discrimine in Republica Christiana permitti.

Tertiò hoc ipsum apparet: vsura etenim cōmittiturcommittitur, cùm aliquid vltra sortem causa mutui recipitur, quod alibi docuimus: at in his contractibus, quibus reditus annui pecunia soluendi constituuntur, quiq́;quique maximam habent cum mutui datione affinitatem, aliquid labente tempore vltra sortem ipsam in eodem genere recipitur: nam si quis emerit mille annuos aureos viginti millibus, annis equidem vigintiquinq;vigintiquinque sortem recipit, & vltra eam quinq;quinque millia. Ergo hic vsuræ subest species, quæ omninò im proba censeri debet.

p. 373

Quartò, hic contractus titulo, & nomine emptionis à quibusdam probatus, nihil commune habêre videtur cum emptione, quæ ex re, & precio constat l. 1. ff. de contrahen. emptio. §. precium. Instit. de emptio. l. vlt. C. de præd. decurion. lib. 10. in hoc autem contractu quamuis precium constituatur, non tamen adest res aliqua, quæ eo precio vendatur. Fundus etenim, super quo constituitur census, minimè venditur, nec constituentis persona, nec item ipsa annua pensio, cùm pecunia sit, igitur emptionis titulus huic contractui adscriptus nequaquam eum defendere, aut probare poterit.

Quintò authoritate doctissimorum virorum hi contractus improbantur, siquidem Saly. in Authen. ad hæc. C. de vsur. ad fin. Henri. GandauẽsisGandauensis quodlibet. 8. q. 22. & Gregorius Ariminensis à Saly. nominatim citatus hanc redituũredituum emptionem illicitam esse censent, & vsurario crimini admodum similem, quibus suffragantur plures rationes, quas disputandi gratia Conradus, & alij, quorũquorum statim mentionem faciemus, expressim adducunt.

Contrariam sanè opinionem probare conabimur, vt manifestum sit, hos contractus modò in Christiana Republica frequentissimos, non omninò illicitos esse, nec statim impietatis, & vsurarij sceleris damnandos esse eos, qui pecuniam in horum redituum emptionem impenderint. Et primò cōstatconstat, vsum fructum posse pecunia emi. l. necessario. §. vlti. ff. de peri. & com. rei vend. alijsq; titulis constitui. l. 3. ff. de vsufruct. §. vlt. In stit. de vsufru. ergò sic annuus reditus saltem in fructibus emi, & vendi potest. quod nemo vnquam ex doctis, & sapiẽtibussapientibus negauit, vt inquit lo. Maior in 4 sent. dist. 15. q. 42. col. 1. probant latè Conrad. de contract. q. 82. Ioan. à Medina de restitutione, c. de censibus. idem & in pecuniæ reditu erit omninò dicendum, sicuti apertissimè, & euidenter constat in domibus, & alijs rebus, quæ reditum pecuniarium præstant, & pręstare solent: in his etenim apparet ex sententia omnium, vsumfructum vel partem eius emi pecunia posse, is verò vsusfructus pecuniarius est. Et ideò satis vrgenter probatur, vsumfructum etiam in pecunia soluendũsoluendum, pecunia emi posse. Quid ergò, obsecro, vetat, & pecuniarios reditus pecunia emi?

SecũdòSecundò, hos annuos reditus pecunia emi posse, etiam vt in pecunia soluantur, deducitur ex eo, quòd annuus reditus est merx, & inter bona immobilia computatur à iure, tex. est sing. in Cle. exiui. §. cumq́;cumque annui reditus. de verbo. signific. quem dixit inibi singul. esse Card. idem probatur in Auth. de alienand. aut permut. reb. eccle. in princ. versicu. vult enim. optimus text. in l. si quis inquilinos. ff. de leg. 1. in princ. l. iubemus. nulli. in princ. ibi. ciuiles annonas. C. de sacrosanct. ecclesi. l. hac edictali. §. his illud. C. de secund. nupt. latè AlexāAlexan. & Iason in l. à Diuo Pio. §. vlt. 2. limit. ff. de re iudica. idem Alexan. in l. si constante. §. vlt. col. vl. ff. solut. matr. Alcia. in l. mouentium. ff. de verb. signifi. latius Andræas Tiraquel. lib. 1. de retract. §. 1. glo. 6. nu. 4. Quòd si hic reditus annuus, merx censetur, siue inter mobilia, siue immobilia computetur, id enim parum refert, emi pecunia procul dubiò poterit.

Tertiò, eadem sententia probatur, quia ius percipiendi hos annuos, & pecuniarios reditus, æstimari potest pecunia, cùm afferat realem possessori vtilitatem, igitur vendi, & emi iustissimè potest.

Quartò, omnium consensu receptum est, me posse titulo donationis constituere Titio super domo mea decem aureos annuos in perpetuũperpetuum, aut temporarium reditum, & deinde Titium, eundem reditum pecunia vendere posse, ꝙquod & ipse Henricus Gandauensis fatetur, igitur quid vetat, me eosdem reditus posse modò constituere, ac pecunia vendere? nulla profectò ratio ad duci poterit, quæ verum discrimen inter hæc duo constituat.

Quintò, hæc pars instruitur authoritate Iustiniani in Auth. vt hi, qui obligat. se habe. perhib. res minor. §. quoniam. versicul. licebit. iuncta glo. inibi. ex quibus constat, licitum esse curatoribus, pecunijs minorum annuos reditus pecuniarios emere. idem probatur eiusdem Cæsaris Nouella constitutione 160. quæ, & si in vulgatis codicibus desideretur, refertur tamen inter Græcas, & Haloandri Nouellas: quo in loco manifestè hic contractus, tanquam licitus probatur, & distinguitur à contractu mutui, & vsurario. quam quidem constitutionem retulit Carol. Molin. in tractat. de contracti. q. 75. numero 586.

Sextò, post variam, & satis controuersam veterum concertationem tandem hæc sententia probatur constitutione prima à Martino Quinto cōditacondita, anno Millesimo quadringentesimo vicesimo tertio, & secunda à Calixto Tertio anno itidem Millesimo quadringentesimo quinquagesimo quinto statuta, quæ quidem constitutiones habentur inter extrauagantes communes. titul. de emptione, & venditio. quarum meminêre Conrad. de contract. q. 83. conclusi. 14. Rauenna in capitu. in ciuitate. de vsuris. Ioan. Maior in 4. senten. disti. 15. q. 42. Catalogus gloriæ mundi, parte 12. considerat. 99. Fallentia 25. Tiraquell. libro primo. de retract. §. 1. in glo 6. numer. 15. Carol. Molinæ de contract. q. 10. nume. 140. & Ioan. à Medina de restit. c. de censib. imò & ante has constitutiones eandem opinionem probârunt Innoc. & alij magis communiter in dicto cap. in ciuitate. Bald. in repe. l. iusiurandũiusiurandum. |

p. 374

colum. 40. ff. de iureiur. Anchar. in disputatione incipiẽtiincipienti, Antiquis, & Modernis temporib. & pleriq;plerique alij, quos adducunt Tiraquel. in dict. gloss. 6. & Carolus de contract. in principio, numero 20. adducitque plures rationes Conrad. q. 79.

Non oberunt huic decisioni ea, quæ primo loco adduximus. Nam, vt primæ rationi satisfaciamus, quamuis proprius vsus pecunię sit in hoc institutus, vt per eam reliquæ res æstimentur, non, vt ea sit su ijpsius æstimatio, nihil impedit, quin ex secundo, & improprio vsu, pecunia sit suijpsius æstimatio, & cum alia pecunia commutetur. Sicuti & proprius, ac primus calcei vsus est ad pedem tegendum, improprius tamen & secundus erit ad eius cum alia re permutationem, nec illicitum erit pecuniam cum pecunia permutari, sicuti nec calceum cum gladio, secũdumsecundum Aristot. lib. 1. Polit. c. 6. & 7. Tho. lib. 2. de regim. princ. c. 14. Caieta. in tract. de cambijs c. 5. & Syluest. verb. vsura. 4. q. 2. & 3. quo fit, vt licet in his reditibus emendis pecunia cum pecunia permutaretur, non inde colligi posset probatio efficax, qua cogeremur horum redituum emptionem damnare. Deinde nemo vnquam dubitabit, posse pecuniam auream cum argentea permutari, item & argenteam cũcum ærea, ergò & pecunia certæ quantitatis vnica solutione data permutari poterit cum pecunia, quæ minori summa, pluribus minoris summæ solutionib. reddenda est, siquidẽsiquidem minores illæ, & plures solutiones hac vnica maiori æstimantur. Et prætereà tollit ipsam primam rationem ea consideratio, qua constat, in his reditib. constituendis & emendis pecuniam non esse preciũprecium, nec suiipsius æstimationem, sed ius illud percipiendi annuam pensiōempensionem pecunia emitur, & illud ius precio æstimatur: sicut iurisdictio, ius percipiẽdipercipiendi tributũtributum, ius percipiendi fructus alicuius rei. Sic etenim hoc ius percipiendi annuam pensionem, & reditum annuum, quod formatum, & incorporeum est, pecunia emitur, & venditur: quod eleganter probat Caro. Mol. in d. tract. de contract. num. 20.

Secunda ratio ex eo tollitur, quod in his contractibus, nec mutuum interueniat verum, nec interpretatiuum. Siquidem in mutuo cogitur quis sortem soluere, at in his contractibus venditor. qui reditum annuum constituit, nusquam cogitur sortem reddere. Item in mutuo sub vsuris est principalis obligatio ad sortem, & accessoria ad vsuras: in his verò contractibus est principalis obligatio ad annuam pensionem, non ad sortem, vt docet Carol. in d. tract. de contractib. q. 70. Nec in his contractib. quibus annui reditus etiam in pecunia cōstituunturconstituuntur, vsura potest dari. Ea etenim adest, cùm aliquid vltra sortem percipitur, & sic vsura præmittit sortis obligationem, hic verò nulla est obligatio ad sortem, quia illa perpetuò alienatur, & transit in recipientem, si ipse nolit redimere annuum reditum. quamobrem in hac specie nihil vltra sortem recipitur, sed loco sortis perpetuò abalienatæ redditur, quemadmodum tradit Carolus in dicto libro de contract. numero 19. cuius rationes maiori virtute hos contractus tutantur, & defendunt, quando annui reditus perpetuò constituuntur absque pacto redimendi, de quo inferius latiùs agemus. Nam tota horum contractuum improbatio, & vitia, quæ eis obijciuntur, tendunt in eum finem, vt annui reditus cũcum pacto redimendi omninò à Republica Christiana reijciantur.

Tertia prioris sententiæ ratio minimè obtinet, cũcum in his contractibus mutuum nequaquam intercedat, & ideò vsura maximè aliena sit ab emptione horum redituum, quemadmodum paulò ante osten dimus in proxima responsione.

Quartum itidem non oberit fundamentum, quia in his emptionibus non emitur pecunia, nec annua pensio, sed ius percipiendi annuam pensionem, sicuti in primæ rationis responsione probauimus. His igitur constat, licitam esse horũhorum redituum emptionem, etiamsi in pecunia pensio annua soluenda sit.

Cæterùm, quò res ista manifestius ad praxim deducatur, obseruandum est, has constitutiones Romanorum Pontificum, qui contractus hos licitos esse decreuerunt, non tantùm obtinere in reditibus antiquitus constitutis, nam hi vendi, & emi possunt absque aliqua dubitatione secundum Abbatem in disputatione incipienti, Augerio. vltimo dubio. sed etiam in his reditibus, qui modò tempore contractus nouiter cōstituunturconstituuntur, quod in eisdem constitutionibus apertissimè probatur, & tenent expressim magis communiter Doctores præsertim Conradus quæstione 79. conclusio. 8. Florent. 2. part. titulo primo capit. 8. §. 14. Ioannes à Medina de restitutione cap. de censibus. Carol. Mol. de cōtractibcontractib. in princi. nu. 20. & quæst. 62. & quæst. 68. quo in Ioco scribit, nihilominus esse maiorem fraudis suspicionem in emptione reditus nouiter constituendi, quàm antiquitus iam constituti.

Item & hæc annui reditus pecunia soluendi emptio licita erit, etiamsi reditus ad vitam tantùm ementis constituatur, eoq́ue mortuo extinctus censeri debeat. Imò iustior est cæteris hic con

3

*tractus, propter in certitudinem lucri & damni. l. si ea lege. C. de vsuris. l. de fideico. C. de transacti.. notatur in l. si pater puellæ. ff. de in offi. testa. mortuo siquidem emptore, nōnon est reddenda sors ipsa, quæ in preciũprecium data fuerit, atq;atque ita hac & alijs rationib. hanc opinionẽopinionem probant CōradConrad. de contract. q. 81. Abb. in dispu. 5. col. pen. Inno. |

p. 375

& ibi Doctor. in dicto c. in ciuitate. Oldra. consil. 207. Florent. 2. part. titu. 1. c. 8. §. 11. Bald. consil. 292. lib. 5. & idem consilio 410. & consi. 18. libro 1. & consilio 154. lib. 2. Ioan. à Medina de restitut. capitu. de censu temporali. quorum opinio Communis est secundum Iaso. in l. 1. lectione. 1. num. 63. C. de summa Trinita. & Caro. Molin. de contract. quæst. 72. Nec in hac specie dubitandum est, tametsi hunc contractum illicitum esse censeat Henricus Gandauensis quodlibet. 1. quæst. 39. & quodlibet. 2. quæstio. 15 qui eum vsurarium esse asseuerat. quod iure probari non potest: cùm verè contractus hic iustissimus sit, modò precio iusto emptio fiat, ita tamẽtamen quòd propter deceptionem vltra dimidiam locus erit constitutioni. l. 2. C. de rescind. vendit. si verò deceptio intra dimidiam contigerit, in foro exteriori minimè rescindetur contractus, nec ratione læsionis fiet compensatio, quod tradidêre Ancha. in dicta disputatione, Antiquis, & Modernis temporibus. 1. casu. & Conrad. q. 81. conclusi. 2. ad finem. Alibi tamen tractabimus, quod sit iustum precium horum redituũredituum, qui quotannis sunt pecunia soluendi, & ideò huic negocio modò supersedentes lectorem admonemus, cautè legen dum responsum Philippi Decij, viri me hercle, ac omnium testimonio eruditiss imi. is etenim consilio 123. probare nititur, emptionem annui reditus ad vitam ementis, constituti, & pecunia soluendi, esse illicitam, & præsumi vsurariam ex coniecturis, vtiturq́;vtiturque plurium Doctorum authoritate, quibus ipse consentio, modò non quibuslibet coniecturis, nec omnibus, & singulis, quæ per Decium referuntur, locus sit ad vsurę, & fraudis pręsumptionem inducendam, sed iudicis rectissimi, & prudentissimi arbitrio ea res omninò delegetur.

Sunt & alij, qui hac de re tractantes opinantur, iustè, & sanctè emi posse annuos reditus pecunia soluendos, ad certum, & definitum tempus, et

4

*iamsi reditus ipsi certi constituantur, nempe decem annui aurei ad annos quindecim. id etenim iure fieri posse absque vllo crimine, & vsuræ vitio, quamuis tempore contractus reditus constituantur, tenent Conradus quæstione 79. conclusio. 3. 5. & 8. & quæstione 80. conclusi. 3. Carolus de contractibus quæstio. 71. & 67. & 68. & quæstione 62. qua in re notandum est, hunc contractum nullam habere fraudis suspicionem, vbi hoc tempore emptor ex varijs solutionibus nihil vltra precium datum, recepturus est. Quòd si vltra precium conuentum emptor per particulares solutiones aliquid recepturus sit, tunc hic contractus dubitationẽdubitationem habet, & tamen non potest rigore iuris, & iustitiæ reprobari, vt fatentur Conrad. dict. quæsti. 80. conclusi. 4. Carol. dict. quæstio. 62. & 71. Ioan. à Medina de restitution. c. de censu ad tempus determinatum. Nam cùm venditor non teneatur, nec cogi possit sortem ipsam reddere, procul abest hic contractus à mutuo, & ab vsuræ vitio: At si dixeris, venditorem pluribus solutionib., definito tempore separatim factis sortem reddere, & aliquid vltra eam, responsio est euidens ex eo, quòd hic emitur certo precio ius illud percipiendi annuam pensionem decem, aut quindecim annis: & tantùm valent centum aurei statim, & vnica solutione dati, quantum centum, & viginti, aut centum & triginta tredecim annis soluendi, æquè distributis quolibet anno solutionibus. Qua ratione non potest hic contractus manifesto vitio notari, tametsi consulendũconsulendum sit, vt ab eo Christiani abstineant. Est etenim ad modum suspectus, ac sanè tanto maiorem suspicionem habet, quanto citius, & breuiori tempore tota sors, & precium ipsum recipitur authore Carol. d. q. 71. Expedit tamen, omnem abesse fraudem, & lęsionem in precio horũhorum redituum, ad definitũdefinitum tempus constitutorũconstitutorum, si in vsum admittantur, quod minimè consulerem, imò hũchunc contractũcontractum à Republica relegandum, & abijciendum, fore vtile ad modum existimarem. Ex hoc verò nequaquam censeo, damnandũdamnandum fore horũhorum redituum emptorem, etiamsi per varias, & annuas solutiones aliquid vltra precium, quod dederit recepturus sit, modò id arbitrio boni viri intra limites iusti moderaminis contineatur. Nam si nihil posset percipi vltra preciũprecium, sequeretur, eodem precio emendum esse annuum reditum ad triginta annos, quo perpetuus, & itẽitem inde constat, eiusdem esse valoris annuum reditum temporarium, & ad certum tempus constitutum, cuius & perpetuus, vt patet in reditu temporario constituto ad viginti annos, qui si ad rationem vnius pro viginti foret emendus, eodem profecto precio posset emi perpetuus reditus.

Verùm in hoc, de reditibus annuis emendis tractatu, elegans ab omnibus iuris vtriusq;vtriusque diuini, & humani professoribus quæstio discutitur, quæ tractat: an necessariò hi reditus sint consti

5

*tuendi super certis fundis, aut rebus: alioqui sint prorsus illiciti, & eorũeorum constitutio iniqua. Et sanè plerisque visum est, hos contractus illicitos fore censendos, & eorum emptionem vsurariam, vel saltem huius criminis vitio suspectam, & ideò reprobandam fore, ex ipsis cōstitutionibusconstitutionibus Romanorum Pontificum, à quibus traditur, hos annuos reditus super bonis aliquot constitui. & idem ratione probatur, cùm alioqui iniquum esset, emptorem nullum subire rei emptæ periculum, sed semper tutum esse, reditumq́;reditumque saluum fore, contra l. 1. C. de peric. & commo. rei vend. §. cùm autem. Insti. de emptione. vnde oportet ad iustitiam huius contractus, |

p. 376

quod reditus constituatur super bonis certis, ita vt peremptis illis perimatur & census, secundum Ioan. de Ligniano in cap. in ciuitate. de vsur. & in cap. vltim. quæst. 1. eodem titu. Aret. consi. 151. viso themate. colum. 3. Abb. in disputatio. 5. colum. vlti. Laurent. de Rodulphis in c. consuluit. 2. part. quæstio. 12. Angel. in Summa. verb. vsura. versic. 78. Chassan. in catalogo Gloriæ mundi. par. 12. considerat. 99. Fallen. 25. eundem consil. 63. nu. 6. vbi sentit hanc sententiam Communem esse, cui suffragatur opinio Inno. qui in dicto c. in ciuitate. scribit, de his contractibus agens: illicitum esse, quod ille, qui dicitur emptor, cōstituatconstituat in se reditum, vel censum, quo se obliget ad reddendum in pecunia, vel in specie alia plus, quàm acceperit. Quæ quidem verba authore Card. col. 3. ibidem difficilem habent intellectum. Sed Petr. de Rauenna in eodẽeodem titu. Laurent. dicta qu. 12. & Syluest. verb. vsura. 2. §. 12. videntur ea aperire, dum existimant, illicitum esse contractum, quo quis constituat reditum annuum duodecim super re, quæ octo tātùmtantum reddit, obligatione tamen præmissa, qua constituens rem ipsam promittit incolere pro illis duodecim ratione mercedis. Fit igitur, vt hæc pactio illicita sit ex eo, quòd pars reditus annui verè super re aliqua non constituitur. Imò tradit constanter Chassan. in d. Fallent. 25. idem in consuetud. Burg. rub. 11. §. 6. in princ. & consil. 63. num. 6. non posse hunc annuum reditum constitui, nec emi super omnibus bonis alicuius, & sic super rebus incertis, sed oportêre, ꝙquod super rebus certis constituatur. adduxit huius sententiæ authores Conrad. & Laurent. à Rodulphis, quorum prior q. 83. conclusi. 13. & posterior in dicto c. consuluit. 2. part. q. 13. contrarium expressim approbant, tenentes, sat esse ad iustitiam huius contractus, quòd reditus constituatur super omnibus bonis alicuius, vel super rebus incertis, ita quòd nōnon sit necessaria certarum rerum nominatio. idem asserunt Ioann. à Ligniano in d. c. vlt. q. 1. & Carol. Moli. de contractib. in princip. nu. 22. Est igitur Communis omnium sententia, necessarium fore, vt hic contractus licitus sit, nec censeatur vsurarius, quod constituatur reditus super bonis, aut rebus aliquot, alioqui constitutis annuis reditib. super persona vendentis, illicitus erit contractus. idẽidem tenent Lauren. d. 2. par. q. 11. 15. & 18. FlorẽFloren. 2. par. tit. 1. c. 8. §. 10.

Ego sanè, & si videam frequentissimo omnium consensu in hanc sententiam itum esse, iure verius esse censeo, annuum reditum etiam pecunia soluendum, etiam cum pacto redimendi, cōstituiconstitui posse solùm obligatione personali, absq,absque generali, incerta, speciali, vel certa bonorum, vel rerum assignatione, & hypotheca. Nec sum primus huius opinionis, & sententiæ author, siquidem in specie eam iam pridem ante nos probârunt Conrad. de contractib. quæsti. 74. & 75. pluribus adductis rationibus, & quæsti. 83. conclusi. 13. Carol. Molinæ. de contracti. nume. 22. & apud Hispanos Ioannes à Medina vir insignis eruditionis in tracta. de restitutione. qu. de censib. colum. 5. penes quos latissima est, & omnium diligentissima huiusce conclusionis probatio. ipse nihilominus paucis eam veram esse ostendam.

Primum etenim constat, iustè, & licitè posse ita hunc annuum reditum constitui, & contractũcontractum horum redituum, ac pactionem fieri, vt reditus constituatur super certis bonis, quibus peremptis adhuc venditor teneatur reditum soluere, nec ea obligatio bonis, & rebus nominatis extinctis, alia est, nec esse potest, quàm personalis, vt constat, igitur hic reditus super persona tantùm constitui poterit: id verò, quod adsump simus ad hanc argumentationem probatur in eisdem RomanorũRomanorum Pontificum constitutionibus, quarũquarum priori versic. sed ad hoc. & posteriori, in versi. sed ijdem ementes. sentiunt ipsi legum latores, quòd peremptis bonis, super quibus census fuerit constitutus, salua maneat obligatio ad annuũannuum reditum, licet non possint venditores cogi ad solutionẽsolutionem sortis, & precij, quod datum fuit pro ipso iure percipiendi annuos reditus, etiam cum pacto redimendi. Nam si peremptis bonis, & rebus, foret itidem perempta obligatio soluendi annuũannuu reditum, hoc express im Romani Pontifices explicuissent, sicuti de obligatione reddendi sortem in specie responderunt, vnde fit, vt hæc emptio annuorũannuorum redituum possit ea conditione, & lege fieri, quod etiam peremptis bonis, nihilominus maneat venditor obligatus ad pensionis solutionem, idq́ue in praxi plerunq;plerunque tractatur.

Secundò, eadem sententia cōprobaturcomprobatur ea ratione, qua constat, posse quempiam gratis personali obligatione promittere alteri annuam pensionem pecunia soluendāsoluendam, & eam super ipsius personam constituere, igitur idem efficere poterit propter pecuniam, constituto sibi, & soluto precio, cùm nulla valeat, nec possit discriminis ratio congrua adsignari.

Tertiò, idem apparet, quia potest quis locare ob mercedem pecuniæ operas suas. l. qui operas. & l. in operis. ff. locat. ergò & eas vendere potest, nec ex hoc libertatem vendit.

Quartò, si contractum istum, de quo tractamus, diligenter examinamus, procul dubiò deducemus ab eius radice, obligationem ad solutionem annui reditus pręcipuam esse personalem: fundum autem, vel rem ipsam, super qua reditus constituitur, accessoriè adponi pro certiori, & saniori solutione, & ideo rem ipsam spe|

p. 377

cialiter nominatam, iure pignoris, & hypothecæ accedere. text. celebris in l. fundus quem. & ibi Bart. ff. de annuis legatis. cuius ipse memini in cap. Raynutius. de testam. §. 10. nume. 7. inde fit, vt principalis obligatio, quæ personalis est, hic consideretur, non accessoria: & ideò etiam ipsa re perempta, & extincta, ad huc manet obligatio personalis ad annui reditus solutionem. optimus tex. in l. creditor, qui non idoneum. ff. si cert. peta. & in l. aduersus. vbi glo. Bar. & Bal. C. de actio. & oblig. ea etenim est natura pignoris, & hypothecæ, vt etiamsi pignora perierint, debitor ipse teneatur æs alienum soluere, quod apertissimi iuris est, quamobrem, vbi hic annuus reditus titulo emptionis, & venditionis constituatur super re, vel fundo, qui non est ementis, sed vendentis, & reditum constituentis, quamuis minimè expressum fuerit, quod perempta re, maneat obligatio personalis salua, nihilominus tacitè id intelligendum est, saluaq́;saluaque manet obligatio personalis ad solutionem annui reditus super re perempta constituti, ꝙquod in hac specie tradit Carolus Molinæ. in consuetudin. Parisi. titul. 1. §. 11. num. 15. quo in loco docet, aliud esse, quando reditus cōstituiturconstituitur super certo prædio limitatè ad illud, ita quòd constituens, & eius hæredes non teneantur ad solutionẽsolutionem illius reditus, nisi ratione rei, & quandiu illam possideant, nam tunc perempta re, perimitur & ipse reditus, nec vlla adest personalis obligatio, quod est omnino, ac perpetuò hoc in tractatu considerandum.

Hæc verò hypotheca, quam huic obligationi personali de soluendo annuo reditu, appositam es

6

*se censemus, non omninò sequitur leges aliorum pignorum, & hypothecarum. Nam licet alioqui possessor tertius, qui nec contraxit, nec contrahenti hæres extitit, conuentus hypothecaria possit opponere, excussionis nondum actæ exceptionem. Authent. hoc si debitor. C. de pignorib. cum alijs similibus. possessor tamen prædij, super quo annuus reditus fuerit constitutus, conueniri poterit ad eius solutionem, etiam nulla facta, nec præmissa excussione, quia hæc reditus constitutio super aliquo prædio hypothecam inducit, fortiorem quidem omnib. alijs, quò ad hunc effectũeffectum absq;absque præiudicio priorum creditorum, cùm videatur ius quoddam super ipso fundo constitui, tanquam onus ipsius fundi, quod transeat in quencunq;quencunque eius possessorem, & ideò quilibet etiam singularis successor, qui fundum possideat, cogendus erit hũchunc reditum soluere, ac denuo præmissa obligatione emptorem ipsum recognoscere, vt dominũdominum illius iuris percipiendi annuum reditum ex ea re, si cuti in specieadnotârunt Guido Papæ quæstione 42. & q. 576. & Chassanæ. in consuetudi. Burgun. Rub. 11. §. 6. in princi. num. 2. & in versic. aduerte. nu. 16. qui etsi hanc opinionem potiùs ad consuetudinem Galliæ, quàm ad ius cōmunecomune referant, præmittunt tamen idem esse, vbi annui reditus constituũturconstituuntur super aliquo fundo tanꝗ̈tanquam ius reale, & seruitutis adhærẽtisadhærentis eidem fundo, quemadmodum & apud Hispanos passim constitui solent. Sic sanè quod diximus non esse necessariam excussionem, vt possessor fundi ad solutionẽsolutionem reditus conueniri possit, ab eadem radice procedit. & notat Chassan. d. §. 6. & Rub. 5. §. 2. nu. 33.

Hincetiam deducitur, posse annui reditus emptorem si voluerit, omisso tertio fundi possessore agere ad annuum reditum aduersus ipsum constituentem, vel eius hæredes, & si ipsi non possideant rem, super qua reditus fuerit constitutus. quod iure, & consuetudine, ac ipsius contractus legibus palàm constat. Hoc autem fieri nōnon posset, nisi concederemus, & verum esset, hos reditus actione sola personali plerunq;plerunque subsistere. Sed etsi hæc sententia vera sit in eo, qui reditum vendidit, & constituit, & in eius hæredibus, in eo tamen, qui tertius possessor est, & ratione huius possessionis coactus fuerit recognoscere ipsum creditorem, titulumq́ue nouum eidem facere, non idem erit. Nam hic tantùm erit obligatus reditus soluere, dum fuerit eiusdem rei possessor: quòd si res illa absque fraude possessoris, qui recognouerit, ad alium deuenerit, non poterit prior possessor ad solutionem reditus conueniri. Quia recognitio, personalis obligatio, & titulus nouus, nōnon plus afficit quò ad substantiam obligationis ipsum recognoscentem, quàm is antea virtute possessionis tenebatur. Interponitur etenim ea obligatio etiam personalis ex necessitate possessionis, & oneris adhærentis rei possessæ, & ideò est intelligenda solùm in quātumquantum necessitas ipsa postulat, cùm non fiat animo inducendæ nouæ dispositionis, sed ad effectum, vt possit competere executionis ius contra ipsum recognoscentem, sicuti probare nititur Carol. Molinæ. in consuetudi. Parisi. §. 11. numer. 19. cuius opinionem ipse intelligerem verāveram esse, nisi aliud expressim instrumento recognitionis probetur, siquidem id obseruandum erit, cum voluntate contrahentis adscriptum fuerit. Illud tamen erit obseruatione dignum, quod aduersus tertium possessorem habentem ius à debitore annui reditus habet locum ius exequutionis paratæ, quò ad ipsa bona specialiter pro solutione constituta, si in contractu fuerit appositum pactum de non alienandis illis rebus, sicuti frequentissimè apponitur. quod deducitur ex notatis à Roderico Xuares in repetitio. l. post rem. ff. de re iudica. post octauam ampliationem ad legem Regiam.

p. 378

Constat igitur, in his annuis reditibus constituendis non esse necessarium, quod constituantur hi reditus super bonis certis, nec incertis, imò posse personali tantùm obligatione præmissa cōstituiconstitui, quamuis pauci reperientur emptores, qui eos emere velint aliter, quàm super bonis, & rebus certis cōstitutosconstitutos. vnde apparet, eam bonorum adsignationem, & appositionem potiùs fieri in vtilitatem creditoris, & ementis reditum, quàm in commodum debitoris, qui reditum vendit, & constituit: & cùm tanto iustior sit hic contractus, quanto facilior est, & minùs grauis ipsi venditori, qui coactus necessitate, & inopia ita cum creditore contrahit, planè sequitur, non minori iure licêre hos reditus constitui absque rerum, & bonorum obligatione, quàm si eis nominatim huic iuri suppositis venditio reditus fiat, quod tradit Caro. Mol. de contract. nu. 22.

Non obstant constitutiones Martini Quinti, & Calixti Romanorum Pontificum, quia in eis mentio fit horum contractuum iuxta Communem vsum contrahendi, nempe constitutis his reditibus super rebus, & bonis certis ad maiorem ementis tutelam, & indemnitatem, & vt is certiorem, & tutiorem habeat reditus solutionem, quàm si in personam tantùm agere posset. Nec tamen ex hoc inibi vetitum est, eosdem contractus fieri præmissa tantùm personali obligatione.

Quod item diximus in prioris sententiæ probationem, facilimè tollitur, cùm emptor in his contractibus minimè emat ipsas res, super quibus constituitur reditus, sed ius percipiendi annuum reditum, & illius iuris periculum ad eum pertinet. Nam si res perirent, aut non suppositis rebus, venditor moreretur absque hæredibus, & bonis, profectò ius omnino vanum esset, eiusq́;eiusque periculum satis ipsi emptori incumberet. Et prætereà si adhuc viuente venditore periret res, super qua fuit reditus constitutus, non posset cogi venditor reditum illum super alia re constituere, quemadmodum probat Carolus Molinæ. de contractibus. 8. vnde satis periculi immineret venditori, & imminet, qui in personam sæpissimè agere cogetur. Deinde non est inconueniens, ꝙquod venditor rei venditæ periculum subeat, modò pro hoc periculi onere subeundo aliquid vltra solitam æstimationem, quasi precium periculi recipiat. leg. periculi. ff. de naut. fœnor. lege 1. C. eodem titulo. quod patet in venditione annui reditus certi, & perpetui iusto precio æstimati, siquidẽsiquidem & ad iusti pre. cij æstimationem cōsiderandumconsiderandum erit, quod nullum emptori, vel paruum, aut leue periculum incumbit.

Non oberit itidem, quod ex Innocen. authoritate asseuerare videntur Laurent. à Rodulphis, Petrus de Rauenna, & Syluest. paulò ante à nobis citati. Quia id falsum esse apparet ex his, quæmodò adduximus, cùm personalis obligatio sufficiens sit ad annui reditus constitutionem. Et profectò Innocentius aliam mentem, aliumq́ue sensum habet, diuersum equidem ab eo, quòd præcitati Doctor. opinantur. Censet eten im iniquum esse contractum, quo diues aliquis habẽshabens domum, quotannis reddentem tantùm quinque, eam vendit pro centum pauperi non habenti vnde precium soluat, constituenti tamen octo, aut decem super eadem domo annuatim soluenda, addita personali obligatione. Et adhuc ipse opinor sententiam Innocent. falsam esse, modò iustum precium annui reditus accedat, quo quidem intercedente non video quid iniquum in eo contractu fiat. venditur etenim domus ipsa iustè pro centum aureis, licet tantùm quinq;quinque quotannis reddat ex locatione: emptor autem cùm non possit precium hoc cōuentumconuentum soluere, pro eodem precio constituit annuum reditũreditum perpetuum, vel redimibilem iustè æquiualentem precio centum aureorum. vnde idem est, ac si venditor centum aureos, quos accepisset ab empto re in precium domus, statim tradat ipsi emptori in precium annui reditus constituendi. quamobrem si in precij æstimatione iniquitas absit, vterq;vterque contractus compẽdiocompendio fieri rectissimè poterit, quod & alibi nos adnotauimus ad l. curabit. C. de actio. em. c. 4. huius lib. nu. 6.

Quæritur deinde, quid si annuus reditus decem aureorum constituatur super tribus prædijs, aut domibus, quæ quidem ad plures, & tertios possessores deuenerint, qui nec contraxerunt cum emptore annui reditus, nec eius hæredes sint, qui illum vendiderit, an emptor possit in solidum à quolibet possessore exigere integrum annuum reditum, vel teneatur omnes possessores pro rata, vt aiunt, in iudicium vocare, nempe quemlibet pro tertia parte tantùm, aut pro ea, quæ attenta, & inspecta conditione cuiuslibet prædij, ipsum contingere potest annui reditus onere? qua in re oportet prænotare, creditorem, cui plures res fuerint iure hypothecæ obligatæ, posse aduersus quemlibet ex pluri

7

*bus earundem rerum possessoribus in solidum agere ad integram debiti solutionem, nec posse cogi contra omnes, actionem hypothecariam, aut contra eorum quemlibet pro rata deducere in iudicium. Hoc probat textus secundum glos. & Bartol. ibi in l. Moschis. ff. de iure fisci quo in loco hoc ipsum constat verum esse, etiamsi hi possessores non sint hæredes, nec successores illius, qui actione personali tenebatur. Idem Corneus consilio 135. libro 1. Ioan. Ferrariensis in practi. libello responsionis ad actionem hypothecariam. §. exceptionem. num. 24. Ias. in §. |

p. 379

item si quis in fraudem. numero 128. Insti. de action. Antoni Fanensis de pignorib. primo mẽbromembro. 8. partis prin. num. 50. quam sententiam iure veram esse censet Matthæus Afflict. in constitution. Neapol. lib. 1. rub. 17. numero 26. quibus suffragatur, quod hypotheca est indiuidua. l. rem hæreditariam. ff. de euict. l. pignoris. ff. de pignorib. Bald. in l. quamdiu. C. de distract. pignor. Et quod alioqui creditor cogeretur cum pluribus rerum possessoribus litigare, & à pluribus separatim particulares solutiones recipere, maximo cum discrimine, & grauissimis expensis. Contrarium tamen placuit Dyno in dicta l. Moschis. Ioann. Fabro in dicto §. item si quis in fraudem. numero 26. & Chassanæo in consuetud. Burgund. rubric. 5. §. 2. numero 37. quam opinionem æquiorem esse, & ea ratione seruari in Regno Neapolitano testatur Matth. Afflict. in dicto numero 26. Nec omninò prior sententia probatur in dicta l. Moschis. imò fortassis hæc posterior, cùm inibi iurisconsultus responderit, contra omnem possessorem agendum esse: quæ quidem responsio intelligi poterit, vt contra omnem possessorem pro re possessa, & eius ratione, ac pro eius parte agatur, & sic pro rata. dem de tex. in l. creditoris. ff. de distrac. pignor. l. 1. C. si vnus ex pluribus hæred. creditor. vel debit. procedunt, quando debitor ipse possidet, vel aliquis ex eius hæredibus omnes res obligatas, aut aliquam earum. Nam eo casu hypothecaria actio competit in solidum pro re possessa per vnum ex hæredibus, nec fit diuisio quò ad hoc, sicut fieret quò ad actionem personalem, quod optimè explicat Socin. in consilio 75. colum. penultim. lib. 1. Quam ob rẽrem quibusdam visum est, pluribus possidentibus res hypothecæ titulo obligatas, qui non sunt debitoris hæredes, non posse creditorem hypothecaria agere aduersus quemlibet eorum insolidum, sed oportere pro rata, vt aiunt, & parte possessa eos in iudicium vocare, quorũquorum opinio profectò maximam æquitatem habet. Sed nihilominus prior sententia verior est, & omninò comprobatur authoritate iurisconsulti in dicta l. Moschis. Quia dictio omnis singularis numeri, cui libet in solidum actum tribuit. glo. Bart. & alij in dicta l. Moschis. Bartol. Imola & Doct. in l. hoc articulo. ff. de hæredit. instituen. Sic & Specul. titul. de obligat.o & solut. §. 1. num, 46. versicu. item debitor meus. eandem opinio

8

*nem elegit, quam ipse opinor magis Communem esse. Sed quia hypotheca, quæ deducitur ex constitutione annui reditus super aliquo fundo, aliqua ex parte differt ab ordinarijs hypothecis, & prætereà quodam modo similis est contractui, qui iuxta formam iuris Pontificij census constituebatur, & modò constituitur ad imitationem fundi vectigalis, existimo, quod cōstitutoconstituto annuo reditu decem aureorum super tribus fundis, ea constitutio in vim & virtutem cōstitutionisconstitutionis annui reditus non sit in solidum, sed pro parte cuilibet fundo iuxta eius qualitatem & quantitatem competenti intelligenda: vnde si hæc tria prædia ad tres eorum singulares possessores deuenerint, quilibet pro æqua, & iusta parte annui reditus cogendus erit eum soluere, & agnitionem ac recognitionem facere, non equidem in solidũsolidum, secundum GuidonẽGuidonem Papæ q. 432. Chassanæ. in d. §. 2. nu. 35. Rupellanum in lib. 1. Forens. Insti. c. 10. ex tex. singu. in c. constitutus. de religio. domi. vbi Panormitan. num. 8 Anchar. numer. 13. huic sententiæ plurimum suffragantur. Et ideò ad quęstionem propositam respondendum esse censeo, ratione & iure constitutionis annui reditus, nōnon posse, nec ad recognitionem reditus, nec ad ipsius solutionem per creditorem cogi, nec in iudicium vocari tertium possessorem, nisi pro rata, & pro ea parte, quæ distributione facta pertinere potest ad rem per eum possessam, non autem in solidum: quod præter authoritatem Guidonis, Chassanæi & Rupellani ea ratione comprobatur, quia hæc hypotheca deducta à constitutione reditus irregularis est. Et licet regularis esset propter ęquitatem, quam modò ad intellectum dictæ l. Moschis. insinuauimus, isthæc opinio admittenda erit. NōNon inficior, opinionem istam dubiam esse, atque ideò in praxi apud Hispanos rarissimè receptam fuisse: imò scio contrarium definitum iudicum sententia esse frequentissimè. Nam & decisio c. constitutus. obtinet in cẽsucensu & pensione constitutis super pluribus ecclesijs, quo casu materia subiecta exigit ex mentẽmentem contrahentium, quod quælibet ecclesia pro parte onus illud sentiat, deinde illud habet locum in proprio censu, cuius vetera iura meminêre. Sed tamen etiam in hoc redimibili, fortassis casus cōtingenscontingens, eiusq́,eiusque circunstantiæ iudices persuadebunt, vt opinionem Guidonis sequātursequantur.

Quòd si ad solutionem reditus agatur hypotheca ordinaria, quæ solet apponi in genere erga alia bona constituentis reditum præter illa, super quibus speciatim fuerit constitutus, tunc locus erit actioni in solidum aduersus quem libet tertium alicuius rei possessorem, iuxta Bartoli opinionem in dicta l. Moschis. Imò etsi ex pluribus constituentis reditum hæredib. vnus rem aliquāaliquam ex his, super quib. reditus fuit constitutus, possideat, pro rata tantùm non in solidum conueniendus is erit ad recognitionem, & solutionem annui reditus. Cùm non agatur eo casu hypothecaria actione simpliciter, sed ratione constitutionis & assignationis annui reditus super eadem re, quæ facta videtur pro rata & distributiuè, licet in hac specie aduersus cōstituentisconstituentis hæredes cōtrariũcontrarium censeat iure verius |

p. 380

esse Rupellanus in dicto capit. 10. per l. 1. C. si vnus ex pluribus creditor. vel deb. hæredit. quæ quidem obtinet, vbi ordinaria hypothecaria agitur: at nos hîc tractamus de quadam hypotheca, quæ non omninò similis est cæteris: sicuti superius adnotatum est.

CAPVT VIII.

QVONIAM hac ætate in his cōstituẽdisconstituendis annuis reditib. reuendẽdireuendendi pactio sępissimè apponitur, oportunè tractabitur, quāquam vim hęc pactio in contractib. habeat, quò ad translationem dominij, & an ex pacto de retrouendendo præsumatur contractus vsurarius? Nam hæc clausula, reuendendi, solet ita variè cōcipiconcipi & scribi, vt non leuis sit dubitatio, an transeat dominium rei venditæ in primum venditorem statim, quòd conditio vel tempus secundæ venditionis euenerit, absque alia traditione. Qua ratione aliquot conclusiones explicabo, quò hæc controuersia facilius dissolui possit.

Prima conclusio, Ex pacto adiectionis in diem, vel legis commissoriæ, transfertur dominium absque noua traditione, & ideò competit rei vẽdicatiovendicatio. Subijciam ad faciliorem intellectum vtriusque pactionis exempla. Est etenim pactum legis commissoriæ, cùm ego Titio rem vendo centum aureis, & eam trado ea lege & conditione, vt si intra mensem precium non soluerit, res sit inempta. Pactum autem adiectionis in diem concipitur in hunc modum: vendo rem Titio, ita quidem, vt si intra mensem alius meliorem conditionem attulerit, aut precium addiderit, res sit inempta: adueniente siquidem conditione transit dominium absque traditione in priorem venditorem, qui legem contractui dixerit. textus optimus in l. si quis hac. ff. de rei vendicat. vbi in princ. traditur exemplum adiectionis in diem, & de pacto legis commissoriæ. tex. in l. vlti. ff. de lege. commi. l. commissoriæ. verb. vendicare. C. de pact. inter empt. & vendi. gloss. communiter recepta in l. traditionibus. C. de pact. Bald. Salice. & alij in l. ab emptione. ff. eod. Barto. & Paul. in l. in diem. ff. de aqua pluuial. arcend. idem Bartol. in l. 3. §. Marcellus. ff. de in diem adiectio. text. ad idem in l. si hominem. ff. de vsucap. & in l. si duobus. ff. de diuers. & temporis præscript. tradit Decius in consi 187. nu. 4. Ex quibus apparet, hanc opinionem CōmunemCommunem esse, quæ planè procedit, non tantùm in pacto concepto verbis legis commissoriæ specialibus & expressis, sed & in eo, quod æquipollentibus verbis additum fuerit. Non enim verba, quæ à iureconsultis legi commissoriæ adscribuntur, de forma sunt, sed sufficiunt æquipollentia, vt sunt omnia, quæ important cōtractuscontractus resolutionem ipso iure & directo, qualia sunt hæc, habeatur contractus pro infecto, & illa verba, quę exequutionem facti significātsignificant, & præmittunt resolutionem ipso facto. text. & ibi Bal. in l. vl. §. 1. ff. de rescin. vendi. sicuti constat, vbi actũactum fuerit, quod indefectũindefectum solutionis possit venditor sine iudicis ministerio rẽrem ipsam adsumere, possidere, & frui propria authoritate, quod in specie adnotauit Carol. Mol. in consuet. Parisi. tit. 1. §. 23. num. 11. cuius sententia iudicio supremorũsupremorum iudicum cōfirmataconfirmata fuit, quẽadmodumquemadmodum ipse Carolus testatur in Alexan. consilio 10. libro 1.

Hæc verò conclusio iure & frequenti omniũomnium consensu admittitur, vbi pactio ista apponitur contractui venditionis statim, & vt aiunt, in continenti. Nam si ex interuallo adscripta, additáue fuerit, vtcunque fiat, etiam verbis directis, & proprijs legis commissoriæ, vel adiectionis in diem concepta sit, non transfertur dominium in venditorem primum absque traditione. glo. celebris in dicta. l. ab emptione. verb. cogaris. quam inibi Doct. sequuntur Bal. Salic. & Deci. in dicta l. traditionibus. Paul. Castrens. in l. 1. ff. de donatio. Alex. & Areti. in l. qui absenti. §. 1. colum. 2. ff. de adquirend. poss. idem Alex. in l. 1. colum. 3. ff. de solut. mat. idem Alex. consi. 10. num. 7. lib. 1. & alij plures, quorum meminit Andræ. |

p. 381

Tiraquel. lib. 2. de retract. §. 1. glo. 7. num. 4. & 5. Nec enim ex his pactis legis commissoriæ, vel adiectionis in diem ipso iure resoluitur venditio, cùm hæ pactiones ex interuallo in conuentionem deducuntur. Quam ob rem oportet semper aduertere, & hac in re perpẽdereperpendere, an hęc pacta in ipso cōtractucontractu statim scripta & conuenta fuerint, an interuallo in pactionem adducta.

Secundò, eadem conclusio planè vera esse censetur, quando pactio legis commissoriæ, vel adiectionis in diem concipitur verbis directis: si verò verbis obliquis concepta fuerit, constat, non transferri dominium absque noua traditione, secundum gloss. insignem in l. 1. ff. de donat. & inibi Bar tol. & Paul. Castrens. idem Pau. l. 1. colum. 2. C. de pactis inter emptor. & vendi. Alexand. in l. Pomponius. §. prætereà. ff. de adquirend. poss. colum. vltim. Iason in d. l. ab emptione. nume. 7. & 8. Rube. consi. 58. numero 2. Curtius Senior consil. 12. Alexand. in dict. consil. 10. colum. 3. Bald. Salicet. & Paul. in dict. l. ab emptione. quorum opinio Communis est, sicuti fatetur Andræ. Tiraquel. in d. gloss. 7. numer. 17. & eam probat text. in l. 3. C. de pact. inter emptor. & vend. Qui ea lege, inquit Imperator Alexander, prædium vendidit, vt nisi precium reliquum intra certum tempus restitutum esset, ad se reuerteretur, si non precariam possessionẽpossessionem tradidit, rei vẽdicationemvendicationem non habet, sed actionem ex vendito. Hactenus Imperator, ex quo apparet, verbum, reuertatur, esse obliquum, quẽadmodumquemadmodum & verba hęc, redeat, pertineat, atque his similia. Nec hanc communem sententiam in pacto legis commissoriæ verbis obliquis cōceptoconcepto negare iustè possumus propter authoritatem text. in dicta l. 3. at in pacto adiectionis in diem, etiam si id verbis obliquis conceptum fuerit, eadem sententia periclitatur authoritate iurisconsulti in dicta l. si quis hac. ff. de rei vendicat. cuius verba subijciam ad apertiorem huius rei probationem. Si quis hac lege, inquit Vlpianus, emerit, vt si alius meliorem conditionem attulerit, recedatur ab emptione, post allatam conditionem iam non potest in rem actione vti. Sed etsi cui in diem addictus sit fundus, antequam addictio facta sit, vti in rem actione potest, posteà non poterit. Hæc iuriscōsultusiurisconsultus, qui expressim mentionem facit pactionis adiectionis in diem, & verbis obliquis conceptæ, dum scriptum est, recedatur ab emptione, & tamen asseuerat, post allatam conditionem meliorem, dominium ipso iure ab emptore in venditorem transferri. Et idem in secunda parte respōsiresponsi traditur, nec est vlla differẽtiadifferentia inter primam & secundam partem, nisi quod in prima nulla dies adiecta fuit pacto: at in secunda, dies certa pacto fuit scripta. Quòd si dixeris Bartolum sequutus in priori responsi parte, ea verba: posteà non poterit, esse referenda ad emptorem, qui rei vendicatione vult agere contra vẽditoremvenditorem, aut habentem causam ab eo, quia tũctunc & si emptor habeat rei vendicationem, repellitur tamen, & excluditur exceptione pacti. Hæc profectò interpretatio maximam habet diuinationem, verbaq́ue iurisconsulti satis singularia plurimum restringit: siquidem cum ea generalia sint, actionemq́ue in rem emptori minimè competere ir definitè significent, Bartolus ea interpretatur ita durè, vt parùm significasse iurisconsultum censeat. deinde si Bartol. interpretationem admittamus, falsum profectò videbitur, quod Accursius ibidem censuit scribens, in eadem iurisconsulti responsione probari, speciale esse, ex pacto legis commissoriæ & adiectionis in diem, dominium transferri absque traditione in venditorem, quod post AccursiũAccursium satis receptum est. Accursius autem hanc specialem assertionem tradit in eiusdem text. specie, scilicet, vbi concepta fuit pactio verbis obliquis: ergo saltem ex hoc apparebit authoritas gloss. aduersus communem sententiam. Prætereà in secunda parte text. sunt eadem verba, actionem in rem denegantia, quæ in prima, & tamen constat, in ea parte emptori aduersus omnes actionem in rem negatam esse: igitur Bartoli expositio non admodum est iurisconsulto conueniens, etiāetiam si dixeris in secunda parte verbis directis conceptam fuisse pactionem, cùm hoc ex eo responso minimè deducatur, nec constet, magis conceptum fuisse pactum verbis directis, quam obliquis: imò generalis est Vlpiani responsio. Quam ob rem ego censeo, satis dubiam fore opinionem Communem in pacto adiectionis in diem, nisi quis probare velit, verbũverbum. hoc, recedatur ab emptione, esse directum. quod Bart. negat in d. l. si quis hac. & Salicet. in l. traditionibus. atque ibidem Claudius column. 2. C. de pact. Nec oberit text. in d. l. 3. C. de pactis inter empt. & vendit. quia tractat de pactione legis commissoriæ, quæ, & si in contractu venditionis permissa sit, non est admodum iusta, cùm apponatur in pœnam non soluti intra certum diem precij. Et ideò mirum non est, si ex eo pacto verbis obliquis concepto dominium absq;absque noua traditione in venditorem minimè transferatur.

Secunda conclusio, pactum de retrouendendo, etiam si verbis directis fiat, non inducit translationem dominij absque traditione. Vnde fit, vt si dictum fuerit, quod oblato precio emptori à venditore res sit inempta, nihilominus opor

2

*tet traditionem accedere solutioni precij. Nam & cùm speciale sit in pacto legis commissoriæ, & adiectionis in diem, quod non requiratur traditio, inde deducitur, in pactione reuen|

p. 382

dendi non idem esse, imò traditionem exigi ad translationem dominij, sicuti tenuerunt Bart. in l. 1. numero 10. ff. de donatio. Bartol. & Salic. in l. si prędium. C. de ædili. actioni. Are. in l. qui absenti. §. 1. ff. de adq. possess. Ias. in l. ab empti. col. 3. de pact. Corne. consil. 96. col. vlt. li. 1. Car. Ruinus consi. 32. num. 15. & 26. lib. 1. & cons. sequenti. Curtius Senior d. consi. 12. Angel. in l. si quis hac lege. in princ. ff. de rei vendic. Imola in c. illo vos. num. 16. de pignori. quorum opinionem sequitur, asseuerans eam communem esse Alexan. in consi. 10. lib. 1. num. 5. hanc etiāetiam sequũtursequuntur Catellianus Cotta dictione Pactum. & alij per eum relati. quibus suffragatur tex. in dicta l. si prædium. C. de ædilit. actioni. Ratio item satis vrgens colligitur ex l. 2. C. de pact. inter emptorem & venditor. qua probatur, venditori ex pacto de retrouendendo actionem personalem competere: quam ob rem manifestum est, non transire dominium in venditorem, quia nemo actione personali agit ad rem propriam consequendam, nisi condictione furtiua. l. vltim. in fine. ff. vsufruc. quemadmo. caue. & in §. sic itaque. Insti. de actio. quin & hanc opinionem, quāquam diximus communem esse tenet Paul. Cast. consilio 306. quanquam longa. libr. 2. idem in l. si à te. C. de pact. inter emp. & venditor. Nam quod pactum de retrouendendo verbis obliquis appositum, non habeat hunc effectum, quod trāsferaturtransferatur dominium in venditorem absque traditione, proculdubiò ab omnibus frequentissimo omnium consensu receptum est, secundũsecundum Cumanum in l. 1. ff. de donatio. & ita à plerisq,plerrisque probatum est, quos nominatim citat Andræas Tiraquel. in dicto libro 2. de retract. §. 1. glos. 7. nume. 12. quo in loco diligenter hanc quæstionem tractat. Ego sanè fateor, frequẽtiorifrequentiori doctorum sententia probatum esse, non transferri dominium in venditorem ex pacto de retrouendendo verbis obliquis concepto, eamq́;eamque opinionem admitti à Paulo Cast. in dicta l. si à te. & ab omnibus his, quos in hac secunda conclusione citauimus, quòd si pactum reuenditionis verbis directis fiat & conceptum fuerit, Bart. in d. l. 1. n. 10. & ijdem authores, quorum modò meminimus, paucis exceptis, itidem asseuerātasseuerant, nōnon transferri in venditorem ipso iure dominium, sed necessariam esse traditionem, eamq́;eamque opinionem arbitror communem, aut saltem magis receptam esse. Nam Alexan. & alij, qui Bartoli opinionem communem esse censent, expressim & hanc communem fore fatentur. Nec tamen ea probatur in d. l. 2. C. de pact. int. empt. & ven. cùm inibi tantùm agatur de pacto retrouendendi iuxta communem formulam, quæ obliqua est, concepto, non autem de formula legis commissoriæ, vel adiectionis in diem, & sic de verbis directis. quod Accurs. ibidem sensit, qua ratione aptior est huic Doct. sentẽtiæsententiæ. tex. in d. l. si prædium. qui fortissimam exhibet huic opinioni probationem. Verum & in hac specie, quod pactum de retrouendendo verbis directis appositum inducat ipso iure dominij translationem absque traditione, iure probare nituntur, & cōstanterconstanter adserunt Paul. in dicta l. si à te. Cuma. in dicta l. 1. ff. de donatio. Curti. Senior in additione ad eius consil. 12. in fine. Paul. Castrensi. in l. qui absenti. §. 1. ff. de adq. poss. & ibi Alexan. nu. 7. idem in l. si ita quis. §. ea lege. num. 5. ff. de verbor. obligat. Cynus in l. 1. quæst. 1. C. de rebus alienis non alienand. Bald. in l. ea lege. numer. 7. C. de condicti. ob caus. & ibi Salicet. in 2. & vltima opposit. Rubeus consilio 146. columna 3. Deci. consil. 187. numero 4. Carolus Molinęus in consuetud. Parisi. §. 23. numero 11. Nicolaus Boër. decisio. 182. numero 19. Iason consil. 211. libr. 2. numero 2. idem consilio 128. libro 4. nu. 4. vbi hanc opinionem asserit Communiorem esse. idem fatetur Tiraquel. in dicta gloss. 7. numero 15. eam sequutus. quibus adstipulatur textus insignis in l. voluntate. §. vltim. ff. quib. modis pign. vel hypo. solu. cui non potest congruè responderi. Et ideò hæc iure opinio verior mihi videtur, non obstante l. si prædium. quia ibi actio redhibitoria datur emptori, resoluta emptione ad hoc, vt venditor cogatur rem accipere, & precium solutum reddere ipsi emptori. Nec adeò recepta est contraria sententia, quod omninò teneamur eam communem esse fateri: siquidem plures posteriorem hanc opinionem in specie asseuerant, & sentiunt Iacob. & Alber. in dicta l. traditionibus in fine. C. de pactis. & plerique alij: si eorum rectum sensum consideremus. Constat enim, resoluta venditione ipso iure, dominium, quod in emptorem translatum fuerat, in venditorem iterum transmitti absque traditione, quia per hanc resolutionem, quæ ipso iure fit, omnia in pristinum statum redire, authore iurisconsulto in dicta l. voluntate. §. vltimo.

Cæterum vtcunque sit, etiam si sequamur priorẽpriorem & Bart. opinionem, illud omittendum non est, eam sententiam obtinere, quò ad dominium directum, & directam in rem actionem: siquidẽsiquidem vtile dominium, & vtilis in rem actio absque traditione competit venditori ex pacto reuendi

3

*tionis, etiam iuxta communem formulam obliquè conceptum. textus singularis in l. si cùm venderet. ff. de pignorat. actio. quo in loco Pau. de Castro hoc adnotauit. idem ex ea decisione colligunt & probant Ananias in capitul. conquestus. de vsur. colum. 3. Massuerus in praxi. titul. de retract. num. 4. Soci. consi. 80. libro 3. colum. 1. Burgen. in capitu. ad nostram. de emptio. & vendi. numer. 60. Deci. consil. 614. nume. 4. Anto. Rube. consil. 58. colum. 2. Tiraq. d. gl. 7. |

p. 383

numer. 7. Rogerius à Mota in l. traditionib. C. de pact. nume. 54. Dicens, hanc opinionem Pauli Castren. magis communem esse, quam testatur in Parisiensi prætorio seruatam & receptam fuisse Chassanæ. consilio 33. colum. 3 & item in ducatu Sabaudiæ Hieronym. Cagnolus in l. 2. C. de pact. int. emp. & vendit. n. 84. eaq́ue apud Pictones consuetudine admittitur, quam Tiraquel. refert. d. libro 2. §. 3. eandem opinionem sequitur Angel. Aret. in §. item si. num. 22. Instit. de exception. non obstat text. in dicta l. 2. quo probatur, actionem personalem dari venditori, quia non inconuenit, actionem personalem simul, & vtilem in rem alicui ob eandem causam competere, sicuti expressim probatur in d. l. si cùm venderet. vbi datur actio in rem simul cum actione in factum. Verum Alexand. in d. consi. 10. lib. 1. Cur. Senior d. consi. 12. Iason in d. l. ab emptione. numero 8. Hieronymus Cagn. in dicta l. 2. nume. 82. & Aymon. consi. 12. nu. 7. ab hac Pauli Castrensis sententia recesserunt existimantes, etiam vtile dominium minimè transferri, nec transmitti in venditorem ex pactione ista reuendendi, nec ei vtilem actionem in rem competere, conanturq́ue respondere authoritati iurisconsulti in d. l. si cùm venderet. dicentes, inibi ideò competere actionem in rẽrem debitori, quia creditor non transtulit in emptorẽemptorem dominium per venditionem pignoris, sed tantùm ius ipsum pignoris. quod & Cumanus fatetur in l. 1. ff. de donatio. probatq́ue Regia l. 48. titul. 13. par. 5. quæ quidem responsio minimè satisfacit, cùm in eadem specie, cuius meminit iurisconsultus, dominium translatum fuerit in emptorem ex eo, quod distractio pignoris facta fuerit per creditorem cōsentienteconsentiente debitore, quidum hunc consensum exhibuit, ius redimendi rem & reuenditionem sibi excepisse videtur, cũcum ratāratam habeat venditionẽvenditionem à creditore hoc ius in vtilitatẽvtilitatem emptoris excipiente factam. At si dixeris, apud iurisconsultũiurisconsultum non cōstareconstare, nec de cōsensuconsensu, nec de ratihabitiōeratihabitione debitoris: fatebor equidẽequidem id expressim inibi non significari, sed tamen colligi tacitè, aut saltem dicendum erit, venditionem factam fuisse à creditore lege & iure permittentibus, & ideò translatum esse dominiũdominium in emptorem, quod omninò probatur in dicta l. voluntate. §. vltimo. quam ob rem mihi plurimum placet Paul. Castrensis sententia.

Hinc apparet, quid dicendum sit in ea quæstione, qua quæritur, vtrum venditor ratione pacti de retrouendendo possit, oblato, & consignato precio rem consequi à tertio possessore, qui hæres emptoris non sit? Nam qui Paulum CastrẽsemCastrensem in dicta l. si cùm venderet. sequuntur, necessariò concedunt & fatentur, posse venditorem à quocunque possessore, etiam si is hæres emptoris non sit, rem petere vtili rei vendicatione, quibuscunque verbis concepta fuerit pactio, atque ita præter alios Carolus Molinæus in Alexan. consilio 10. scribit, quadam æquitate fieri, vt venditor habeat aduersus quemcunque possessorẽpossessorem actionem in factum in rem scriptāscriptam. Nec tamen me latet Alexandr. Imolensem, & eos, qui eidem subscripsêre palàm contrarium probare, negantes, actionem venditori ex eo pacto competere aduersus tertium possessorẽpossessorem, sed tantùm personalem contra emptorem & eius hæredem. quod idem Paul. Castrensis sibi parum constans fatetur in dicto consilio 306. libr. 2. ad finem, & sensit in dicta l. si à te. C. de pact. inter empt. & vendit. atque itidem scio posse in acerrima disputatione responderi ad iurisconsulti responsum in dicta l. si cùm vẽderetvenderet. Et nihilominus opinor Paul. de Cast. sententiam in pra xi recipiendam fore. cui adde Guido. Papæ, consi. 49.

Sed & si refellenda foret opinio Pauli, tunc in ea quæstione, quam modò tractamus, inquirendũinquirendum erit, an verum sit, quod de pacto retrouendendi Paul. idem & alij opinantur, cùm id fuerit verbis directis conceptum: nam qui censent, ex eo dominium transmitti in venditorem absq,absque traditione statim oblato & consignato precio, facilè, imò omninò concedunt, actionem in rem posse aduersum quencunque possessorem in iudicium deduci. Qui verò contrariam veriorem esse censent, negabunt planè, actionem aliquāaliquam venditori contra tertium possessorem, qui hæres emptoris non sit, competere.

His sanè explicitis constat, pactionem retrouendendi licitam omninò esse non tantùm iure Cæsarum. dicta l. 2. C. de pact. interempt. & vendi. vbi Angelus & Paul. Castrensi, Regia l. 42. titul. 5. part. 5. Sed & iure Pontificio, sicuti ab speciali argumentatione deducitur à text. in capit. ad nostram. de empt. vbi Ancha. Abb. et Imol. idem Ancha. consilio. 30. Et item in animæ iudicio secundum Conradum. quæstio. 83. Alber.

4

*in dicta l. 2. Archi. in capitu. plerique. 14. q. 3. Et probatur Leuitici. capi. 25. cuncta regio, inquit dominus, possessionis vestræ sub redemptionis conditione vendetur, quod latè tradit Andræ. Tirquell in lib. 2. de retract. in princi. quo in loco Latinè appellat hoc pactum, retractum conuentionalem, aut pactionem reuendendi, tractat & idem Corasi. lib. 3. Miscel. c. 9. atque ideò admodum oportunè dubitatur, quæ fuerit ratio, vt à Romano Pontifice in d. c. ad nostram. ob pactionem istam contractus venditionis iudicetur præsumptione quadam vsurarius. quidāquidam etenim censent, hanc præsumptionem nōnon ex sola pactione reuendendi adsumi, sed ex tribus simul in venditionis contractu contigentib. pactione scilicet ista, modico precio, & ipsius |

p. 384

emptoris consuetudine exercendi artem vsurariam. Nam hæc tria necessariò adiungi oportere, vt contractus præsumatur vsurarius, existimant Cynus & Salyc. in l. ab emptione. C. plus valer. quod agitur. Cardin. in clem. 1. §. vltim. q. 18. de vsuris. quam opinionem sequuntur asseuerantes, eam esse communem Alexand. consil. 109. colum. vltim. lib. 4. Cæpola de simulat. cōtractuumcontractuum. colum. 1. sexti casus. Corne. consilio 4. li. 1. Corasius libro 3. Miscell. capit. 9. Tiraq. li. 2. de retract. in præfatione nume. 5. idem asserit Antoni. Burgensis in dicto cap. ad nostram. de emptione. vbi Anch. & Cardin. eandem sententiam probant, quos & Deci. sequitur consilio 167. qui non audet asserere eam magis receptam esse, sed tamen id testatur pluribus citatis authoribus Hieronym. Cagnolus in dicta l. 2. C. de pact. inter empt. & vendit. col. 3. quib. adstipulatur, quod pactum reuendendi licitum omninò censetur, venditioq́ue minori precio, & viliori fieri debet ad iusticiam commutationis, quàm si libere absque redimendi pactione fieret: sicuti Panor. fatetur in dict. ca. ad nostrānostram. colum. 2. & plures alij, quorum sententiāsententiam rationibus & authoritatib. probabimus hoc lib. c. x. igitur minimè conuenit, contractum venditionis cum redimendi pactione, illicitum iudicare exprecij vilitate, & ex modico precio: cùm id necessarium sit eidem contractui accedere, vt iusta existimetur venditio, quod est in hac disputatione omninò considerandum.

EcōtrarioEcontrario, quod sit satis ad præsumptionem vsuræ, venditionẽvenditionem factam esse cum pacto redimendi vel reuendendi & viliori precio, probat text. iuxta quorundam interpretationem in dicto capitulo c. ad nostram. vbi Romanus Pontifex ex his duobus præsumit contractum esse vsurarium. idem ex eiusdem responsi authoritate scribit gloss. in capitulo conquestus. de vsurar. quāquam sequuntur inibi Panormitanus & Ananias. Antonius, Abbas, Barbatias & Burgensis numero 46. in dicto capitulo ad nostram. Albericus in l. tertia. C. plus valere, quod agitur. Alexand. in additionibus ad Barto. in l. Iulianus. §. idem Papinianus. ff. de actionib. emption. Matthæ. Afflict. decisioni. Neap. 339. Imola. in capitulo illo vos. numero 18. de pignorib. Alexand. consilio 54. libro 6. quam & communiori sententia probatam esse testantur Panormita. consilio 76. libro 1. Ferrati. caut. 17. Chassanæ. in consuetu. Burgun. rubr. 5. §. 1. numero 22. Thomas Gram. decisi. n. 29. Matthæ. Afflict. in rubr. de feudo dat. in vicem legis commis. n. 105. Paul. Parisien. consilio. 55. nume. 29. & cōscons. 54. nu. 62. & alij plures per eum nominatim citati, quorũquoru item sententiam in Prætorio Rotæ seruatam sæpè fuisse asserit, eam sequutus Cassador. decisio. 1. de vsur. Et in Neapolitano Senatu Matthæ. Afflictus, ac Thomas Grammati. in prædictis decisionibus. Sed si exactius pensitemus Romani Pontificis responsum in dicto capitu. ad nostram. planè constabit, hanc Communem opinionem ea decisione minimè probari. Nam præter alia ibidem expressa, quæ ad hanc rẽrem induci possunt, apparet, emptorem mutuum à vẽditorevenditore petitum negasse, & ex ea causa coactum fuisse venditorem vrgẽtevrgente inopia, domosq́ue & oliuas eidem vendidisse, apposita pactione pacti reuendendi, & viliori precio, quàm ipsæ res iusta æstimatione valerent. Vnde nimirum si ex his Romanus Pontifex præsumpserit, eum contractum in fraudem prohibitæ vsuræ gestũgestum fuisse. Deinde alud in eam pactionem deductũdeductum fuit, quod maximam suspicionem fraudis iure optimo exhibet, nempe definitio illa, & restrictio temporis, quo res erat redimenda à creditore, aut iterum ab eo emenda. Conuentum etenim est, quod venditor ab emptore à septennio vsque ad nouennium posset rem ipsam oblato, vel reddito precio prioris venditionis, vt propriam rem titulo reuenditionis habere. Siquidem hæc conuentio nimis est suspecta, quia emptor ipse certus est, in quemcũquequemcumque euentum se habiturum præcipuos septem annorum fructus, quos vltra sortem percipit, quibus profectò rationibus satis compertum est, in præmissa Decretali, contractum vsurarium censeri, nōnon ex his duabus conditionibus, quas ad hoc sufficere existimant gloss. Abb. & sequaces, sed & ex alijs coniecturis, quæ efficacem vsuræ præsumptionem inducunt, præsertim, quod in eiusdem Decretalis specie non ita simpliciter actum est pactum de retrouendendo, sed potiùs inter emptorem & venditorem cōuentumconuentum est, quod si venditor precium reddidisset, aut obtulisset, res vendita illi restitueretur. Hoc autem pactum longè distat à pacto retrouendendi, atque maiorem habet vsuræ suspicionem, cùm potiùs naturæ pignoris conueniat, cuius ea est natura, vt sine noua cōuentioneconuentione, oblato precio res pignorata debitori restituatur. l. si rem. §. omnis. ff. de pignor. action. Et ideò pactio ista, cuius Romanus Pontifex in dicto capitulo ad nostram. mentionem fecit, maiorem simulationẽsimulationem arguit, sicuti tradunt Corneus in dicto consil. 4. lib. 1. & Carol. Ruinus consi. 16. numero 11. libro 4. Imò eam pactionem contractui venditionis adiectam, vsurariam esse seclusis alijs coniecturis, scribit Hieronym. Paul. in Prouinciali & Practica Cancellariæ, folio 24. cui in hoc minimè consentio propter authoritatem Cæsarum in dicta l. 2. C. de pactis inter emptorem & venditorem, & quia absque vlla labe & vitio si fraus absit, pactum id contratui venditionis accedere poterit. Sat igitur erit, hactenus insinuasse, non probari omninò in dicto capitulo |

p. 385

ad nostram. duo tantum sufficere ad suspicionem, & præsumptionem vsurę, nempe pactum retrouendendi, & precij modicitatem, quamuis plerisque ita visum fuerit.

Cæterùm ad sædandum hunc opinionum conflictum ipse opinor, hanc controuersiam, & eius definitionem delegandam esse arbitrio boni viri, ac iudicis discreti, qui ex variis coniecturis arbitretur, contractum vel iniquum esse, vel iusta ratione tolerandum, quod & Corneo visum est in d. consil. 4. lib. 1. quandoque etenim ex pactione retrouendẽdiretrouendendi, & modico precio absq;absque alia pręsumptione iudex existimabit, contractũcontractum vsurariũvsurarium, & illicitum esse, quandoq;quandoque præter hæc duo & alia erunt exigenda ad vsuræ, & fraudis suspicionẽsuspicionem. Hoc verò iudicis arbitriũarbitrium ex pluribus instrui poterit. PrimũPrimum equidẽequidem si cum pactione retrouendendi contingat, valde modicum preciũprecium pro re ipsa dari, profecto maximum signum erit, eũeum contractũcontractum fraudis, & vsuræ esse participem, absq;absque eo quod probetur fœnerandi consuetudo, sicuti Carol. Molinæ. censet in tract. de contract. q. 56 & in Alex. consil. 54. lib. 6. Sic secundum eundem ab hoc contractu venditionis cum hac retrouendẽdiretrouendendi pactione, etiam si venditio facta sit vili precio, ab erit vsuræ præsumptio, si emptor bona fide cōtraxeritcontraxerit, omninò ignarus huius grauissimæ læsionis, quæ ex modicitate precij venditori fuerit illata, cum enim emptor putauerit iusto precio emere, satis ęquum est, eum censeri fraudis, & deceptionis, ac vsuræ in expertem.

His accedit, quod contractus hic, si à rustico, aut muliere fiat, non adeò præsumendus erit vsurarius, quàm si ab alio esset factus, secundum Bald. in l. cum allegas. & ibi Fulgosi. C. de vsur. Ias. in l. si quis id quod. notab. 5. ff. de iurisd. omni. iud. & in l. iuris ignorātiaignorantia. col. 1. C. qui admitti. Tiraq. post alios in d. lib. 2. de retract. in prin. nu. 34. qui in eadem præfatione posuit aliquot coniecturas, ex quibus in hac pactione poterit vel augeri, vel minui pręsumptio vsurę, idem & aliam tradit lib. 1. de retract. in præfatione. num. 37.

Sed & an hæc vsuræ præsumptio, quæ oritur ex huiusmodi pactionibus, operetur in datione in solutum, dubitari solet. Et placet quibusdāquibusdam,

5

*non ita facile hanc suspicionem subesse huic dationi in solutum, quæ fit ob causam necessariam, & in cuius actu non interuenit pecuniæ numeratio, quæ allicit, & inescat homines, vt in simplici venditione. & ideò in datione in solutum non esse fraudem nec vsuram ex pacto retrouendendi, etiam modico constituto precio, præsumendāpræsumendam, asserunt Fulgo. consi. 134. col. 2. Deci. con. 18. vers. nec obest quod datio. Cagnolus in l. 2. C. de pactis inter empt. & vendit. col. 3. 2 limitatione. quos Tiraquel. sequitur in d. lib. 2. de retract. in præfatione nume. 27. contrarium tenuerunt Angel. consil. 243. ad finem. Imola consil. 98. colum. vltim. & consi. 99. Barbat. con. 51. lib. 1. Cassador. decisione 2. de vsuris. Paul. Pari. consi. 54. nume. 62. & 69. quibus ego libenter accesserim, modò bonus vir arbitrium ex coniecturis variis huic suspicioni accommodet, atque omnia exactissime perpendat, & cuncta rimetur ad eliciendam contractus simulationem.

Tandem ex prænotatis apparet, annuos reditus emi licite posse hac expressa pactione, vt venditori liceat eos redimere: atque ita constat, horũhorum redituum venditioni iustè accedere posse pactionem retrouendendi, etiam si reditus in pecunia constituantur, quemadmodum expressim statutum est in dictis Romanorum Pontificum constitutionibus, & probātprobant latè Conrad. in tract. de contractib. q. 83. & Ioan. Maior in 4. sent. dist. 15. quæst. 43. qui asseuerat, hanc opinionem ab omnib. receptam esse. Nec emptio horum redituum ex eo illicita censeri debet, quod pactionẽpactionem istam redimendi habuerit, modò iusto precio reditus constituantur, absitq́;absitque omnis vsuræ præsumptio. quod ita planè admissum est ferè in toto orbe Christiano, vt iāiam nōnon liceat rem hanc in dubium reuocare.

Alfonsus verò vndecimus huius nominis Castellæ Rex apud Complutum anno domini mille

6

*simo trecentesimo quadragesimo octauo legẽlege edidit, quæ prima est in vulgatis regiis ordinationibus tit. 2. lib. 8. qua sancitum est, contractum venditionis ex eo vsurarium cẽsericenseri, quod fuerit appositum reuendendi pactum, aut rem venditam, redimendi precio intra certum tempus restituto, vel post certum diem, & nōnon prius restituendo, modò actum sit, fructus rei venditæ interim dum non redimitur ad emptorem pertinere. Hactenus ipsa legis summa, ex qua ego iuxta sensum apertiorem deduco, alterum ex duobus cum clausula de percipiendis præcipuis ab emptore fructibus, efficere contractũcontractum venditionis vsurarium, nempe vel pactum redimendi, aut retrouendendi intra certum diem restituto precio, vel ita conceptum, vt post certum tempus liceat venditori & non prius preciũprecium reddere, remq́;remque ipsam habere. Et ideò vendendum erit, an iure eadem Regia constitutio, quamlibet ex his pactionibus satis idoneāidoneam esse censuerit, vt venditionis contractus vsurarius sit iudicādusiudicandus? NāNam pactũpactum redimendi, aut retrouẽdendiretrouendendi intra certũcertum diẽdiem precio reddito licitũlicitum esse, planè constat, nec ea lex contractum iniquũiniquum facit, quod omnes fatentur, modò iustum rei precium venditioni accesserit. Est etenim in mera facultate venditoris, quandocunque voluerit intra tempus definitum, etiam in crastino die redimere. Et ideò ea pactio licita videtur esse: quamuis Regia lex ex ea contractum venditionis vsurarium esse statuerit. Vnde oportet inuestigare rationem, quare constitutio prędicta ex hoc pacto velit, contractũcontractum venditionis vsurariũvsurarium |

p. 386

esse. Et verè nihil aliud ad hanc rem aptius excogitari potest, quàm quod simul & cũcum hac pactione apposita fuerit clausula de percipiendis fructibus ab ipso emptore interim, dum res ipsa non redimitur. Hoc autem mirum fortasse videbitur, cùm ea conditio propria sit pacti de retrouendendo, siquidem ante redemptionẽredemptionem emptor fructus omninò percipit sibi, nec eos tenetur in precium imputare. text. & ibi Doct. in l. 2. C. de pact. int. empto. & vendit. nisi dixerimus, conditionem à iure contractui etiāetiam absque expressione conuenientem, si tamen ea expressa, & scripta fuerit, in contractibus præsertim suspectis, inducere fraudis præsumptionem, iuxta Baldi sententiam in l. 3. C. plus vale. quod agitur. versicul. quid si in instrumento, & Felini in capit. si cautio. nume. 70. de fide instrument. cùm insolitæ cautiones & clausulæ simulationem & fraudem præ se ferant argumento gloss. in l. si quis sub conditione. ff. de condition. institution. vbi Bald. & Angel. idem Ang. in l. penultim. C. de euictioni. & Gerard. à Petra Sancta in singul. 77. Ex quo infero, in emptione annuorum redituum, quæ proculdubio odiosa est, vt constat, & fatentur, ac probant Tiraquell. lib. 1. de retract. §. 1. gloss. 6. numero 16. & Carol. Molinæ. de contractib. quæ. 5. ad finem. sensit Innocen. in dicto capit. in ci

7

*uitate. de vsuris, & plerique alij, qui hunc cōtractumcontractum illicitum esse constanter asseuerarunt, non esse hanc pactionem admittendam: imò si fiat hæc emptio annui reditus hac apposita pactione, vt venditori liceat intra tempus certum redimere reditum constitutum, postea vero maneat is perpetuus, tunc hac sublata pactione etiam post tempus licita erit, & permissa redemptio, quod probatur in dictis constitutionibus Martini Quinti, & Calixti, quibus hic contractus permittitur, modò libera maneat venditori redimendi facultas, nec ea per pactionem aliquam restringatur. & in specie ista adnotauit eleganter Carol. Molinæ. in dicto libro de contractib. quæsti. 50. numero 352. tametsi Conrad. de contractibus quæst 83. conclusio. 8. & Ioan. à Medina de restitutione, capit. de censu redimibili. velint etiam hanc conditionem licite adscribi, & adiici posse annui reditus pecuniarij emptioni: modò iustũiustum precium arbitrio boni viri constituatur. Qua in re oportet animaduertere, annuos reditus tanto maioris æstimationis esse, quanto magis ipsa redimendi libertas restricta fuerit, quod cũcum manifestæ rationis sit, probatione minimè indiget. Et probatur libertatem istam redimendi licite posse restringi, modo nulla adsit in precio fraus: nam si licet hunc reditum emere perpetuum absque vlla redimendi facultate, profectò iustius licebit eum emere, data libertate venditori illum redimendi intra certum tẽpustempus, cùm vtilior sit hic contractus venditori, quàm si reditus perpetuo alienatus fuerit. Nec oberunt Romanorum Pontificum constitutiones, quippe quę licet probauerint emptionem annui reditus, cum libera redimendi facultate, non ex hoc reprobarunt eandem emptionem, cùm ea facta fuerit apposita pactione redimẽdiredimendi reditum intra certum, & definitum tempus. Verùm ex eo quod emptio ista annui reditus odiosa, & suspecta censetur, quemadmo dum proximè dictum est, mihi potius placet, hanc pactionem ab ea reiiciendam fore, posseq́ue venditorem reditum redimere, etiam finito tempore per conuentionem restricto. Nec tamen censeo, ob eam pactionem esse contractũcontractum istum vsurarium, quia & si pactio illicita sit. eaq́ue ex causa à contractu reiicienda, non ex hoc necessario colligitur, venditionem, seu emptionem istam vsurariam esse, pœnisque vsurarum obnoxiam, licet contrarium falso quidam opinentur, præsertim authoritate Carol. qui in dict. quæst. 50. asseuerat, hunc contractũcontractum vsurarium esse, & omninò ac totum ipso iure vitiari. idem notant Guido Papæ q. 516. & in tractatu de contractibus illicitis. numero 26. Florent. in tract. de vsuris. cap. 2. §. 13. nume. 25. esse autem illicitum tenet Syluest. verbo, vsur. in 2. 15. q. nisi dixeris hos authores intelligendos esse, quando libertas redimendi restringitur ab initio, vt est manifestum exemplũexemplum illud, de quo in versi. sequenti, atque ita Carol. ipse expressim se ipsum explicat, sicuti nos tradidimus obiter lib. 1. huius operis capit. 9. numero 9. idem ipse colligo ex Guidone & aliis modò citatis.

Sic sanè in hoc Granatensi Prætorio sæpe pronũciatumpronunciatu est, pactionem istam à contractu reiiciẽdamreiiciendam fore, liberamq́;liberamque venditori competere annui reditus redemptionem post tempus etiam à contrahentibus redemptioni præfinitum, imò vidi semel concordi iudicum sententia decisum fuisse, ea pactione sublata venditionem ipsam semoto vitio validam esse.

Superest tamen altera legis Regiæ pars, quæ pactionem aliam improbam, vsurariamq́ue esse censet, nempè, cum venditio rei fiat ea lege, vt post certum tempus, nōnon antea, restituto precio

8

*vendita res venditori reddatur, aut reuẽdaturreuendatur, modò apposita sit clausula de fructibus interim ab emptore sibi percipiendis. Et profecto iure cōmunicommuni inspecto quibusdam visum est pactionẽpactionem istāistam contractui venditionis appositam, quòd non liceat venditori rem venditam redimere nisi post decem annos, absq;absque alia suspicione, vsurariāvsurariam esse, quasi emptor certus omninò per eāeam constituatur de lucro vltra fortẽfortem, de fructibus scilicet eo tempore, quo redimi vendita res non potest, sibi percipiendis, ita quidem opinantur Henri. in c. in ciuitate. ad finẽfinem de vsur. Bald. consi. 487. lib. 1. & consil. 114. libro 3. Guido Papæ. in tract. de contract. numero 26. & |

p. 387

in sing. 477. & in q. 516. Imol. consil. 25. quibus obstat text. in d. capit. ad nostram de emptio. & vendit. & in d. l. Regia. vbi ad præsumendāpræsumendam vsuram sola hæc conditio non facit contractum vsurarium, imò & alia requiruntur ad vsuram præsumendam. quam ob rem non ex eo solum contractus vsurarius præsumitur, quod venditioni adiectum sit pactum, vt venditori liceat post decem annos, non prius, rem venditāvenditam oblato aut restituto precio redimere. quod tenuerunt Ioan. Faber. in l. vlt. C. de pacto pigno. Bald. in cap. 1. de feud. dato in vicem legis commissoriæ. Cæpola de simulat. contract. tractatu. 1. præsumptione 10. Ias. consil. 153. li. 4. Et Andræas Tiraquell. lib. 2. de retractu. §. 1. glos. 2. nume. 66. & 68. quo in loco ad hanc rem alios adducit, insinuans, hanc opinionem cōmunemcommunem esse, ac tandem num. 69. eleganter addit. pactum ita appositum, vt non liceat, nisi post aliquod tempus, redimere, facilius præsumptionem vsuræ inducere, quam si simpliciter fuisset appositum sine præfinitione temporis. Qua ratione, & præterea quia valde odiosa est añuorumannuorum redituum emptio, tũtum etiam quod emptor certus omninò sit ab initio contractus de lucro vltra sortem percipiendo, opinor hanc pactionem, quod annui reditus redimi non possint intra certum tempus, adeò nullam esse, vt ex ea, in hac annui reditus emptione apposita, totus contractus vitium habeat, & nullus omninò sit censendus, sicuti eruditissime probat Carol. Moli. de contract. q. 50. cui adstipulatur Romanorum Pontificum decisio in dictis constitutionibus, quæ requirit, hanc redimendi facultatẽfacultatem statim post venditionẽvenditionem venditori competere. Nec mihi placet ad hanc quæstionem allegatio quæ fit ex Fabro: suspicor etenim, imò constāterconstanter opinor, eum authorem corruptum esse Typographorum vitio, atq;atque ita legendum: item non valet pactum, quod liceat redimere vsque ad tempus: dum tamẽtamen non excedat triginta annos, vt hic notatur.

Sed quid si fuit iuramẽtumiuramentum interpositum? dic nōnon valere, veruntamen obstaret agenti exceptio. cap. significante. de pigno. & ibi per Innocen. hactenus Faber, qui de ea pactione agit, qua conuentum est, quod intra certum tempus liceat redimere, non post. Et inquit, eam nōnon valere, nisi vel expresse, vel tacite restringatur ius redimendi intra triginta annos. Et quamuis CōradConrad. q. 83. conclusi. 8. ac Ioan. Medina de restitutione cap. de censu redimibili, col. penultim. probare fortissimis rationibus conentur, posse annuos reditus pecunia soluendos cōstituiconstitui cum eo pacto, vt post certum tempus, nōnon prius liceat eos redimere, modo arbitrio boni viri hæc restrictio libertatis redimendi, iusto precio cōpenseturcompensetur: mihi tamẽtamen magis placet quod Carol. Molin. scripsit. At in venditionibus prædiorum, & aliarum rerum mobilium, & immobilium, existimo pactum istud, quod non liceat intra certũcertum tempus redimere rem venditāvenditam, nisi alia adsit coniectura, minimè efficere contractum vsurarium, quamuis ex eo facilis sit præsumptio vsuræ, atque ita Regia lex præter hanc pactionem ad inducendam vsuram, & eius pręsumptionem exigit, quod venditioni apposita sit conditio de percipiendis ab emptore fructibus rei venditæ, interim dum ea redempta nōnon fuerit: quam quidem conditionem suspectam esse paulò ante probauimus, præsertim in his venditionibus, quæ fiunt cum pacto redimendi, vel retrouendendi, vt vulgari dictione vtar.

CAPVT IX.

PRæter ea, quæ proximo capite explicuimus, erit itidem obseruandum, frequenter posse accidere, vt venditio fiat apposito pacto redimendi iuxta voluntatẽvoluntatem emptoris, id est, cum primus emptor vendere voluerit. Et ob id oportune dubitatur, liceatne, hanc conuentionem omninò fieri.

Nam Ioan. ab Imol. in cap. illo vos. de pigno. nu. 18. & Alex. consi. 54. col. 1. lib. 6. existimant, venditionis contractum non ex eo vsurarium censeri, aut præsumi, quod eam legem habeat, vt cùm emptor rem vendere voluerit, primus vẽditorvenditor eam redito precio emere teneatur, non alias. Quam ob rem Imo. & Alex. præter pactionem istam alia duo requirunt ad præsumptionem vsurę, quę in d. c. illo vos. referuntur, nẽpenempe, |

p. 388

quod reuenditio fieri debeat maiori precio ꝗ̈quam facta fuerit venditio, & clausulam de computādiscomputandis fructibus in ipsum precium, sortemq́;sortemque præsumpti mutui. Hæc etenim duo necessaria sunt secundũsecundum eiusdem, & magis cōmunemcommunem Doct. interpretationem, & vsurarius contractus præsumatur. Sed huic sententiæ obstat, ꝙquod vbi reuẽditioreuenditio in his contractibus cōmutatiuiscommutatiuis confertur

1

*in voluntatem ipsius emptoris, fructus interim percepti non efficiuntur emptoris: imò sunt in sortẽsortem ipsam imputandi secundũsecundum Panormita. & Ioannem Andræ. in dict. c. illo vos. Conradum de Contractib. q. 84. conclus. 5. Anton. Burgen. in c. ad nostram. de emptio. & vendit. col. penult. Et Andręam Tiraquel. in li. 2. de retract. §. 5. glo. 2. nu. 3. per l. quod si nolit. iuncta l. cũcum autẽautem. §. penul. ff. de ædilit. edi. l. imperator. & l. quod dictũdictum est. ff. de in diem adiectio. igitur clausa de compensandis fructib. in sortem principalẽprincipalem in specie dict. cap. illo vos. non est contra naturānaturam contractus, cùm inibi redemptio rei venditæ collata fuerit in liberam volũtatemvoluntatem emptoris, & ideo nihil venditori imputādumimputandum erit, quod rem ipsam non redemerit, quia is eam redimere non poterat. Hæc tamen obiectio pluribus profectò modis dissolui poterit. Nam & si opinio Ioan. Andr. & Panormit. receptior sit sicuti fatetur Ioan. Corasi. li. 3. Miscel. c. 9. falsa tamen videtur authoritate gloss. quæ in verb. percepti probata per Cardinal. & Imol. in dict. capit. illo vos. scribit, in eo casu, cuius ibidem mentio fit, fructus ad emptorem pertinere ex natura contractus, nisi aliud actum fuerit. Nec sententiam Panormitan. probat tex. in dict. l. quod si nolit. & l. cùm aũtautem. §. cùm redhiberetur. Quia res ibi redhibetur ex causa de præterito, quæ ineratiāineratiam à tempore vẽditionisvenditionis, qua ratione fructus post causam ipsam percepti restituuntur. Quod placet Tiraquello in l. si vnquam. C. de reuocand. donationibus ver. reuertatur. nu. 232. vel quia venditor eo etiam casu tenetur redhibitoria, quo ignorauit. l. prima. §. causa. ff. de Aedilitio edict. atq;atque ita Corasius in dict. cap. 9. respondit. Quin imò & idem Corasius atq;atque Imol. ab eo non relatus in dict. capit. illo vos. nume. 16. hac in quæstione ita distinguendũdistinguendum fore existimant, vt quoties resolutio venditionis ipso iure fiat, fructus ab emptore percepti venditori restituāturrestituantur: at si venditio aliter quàm ipso iure dissoluatur, fructus interim ab emptore percepti apud eum maneant, sicq́ue intelligendos esse censent text. paulò ante adductos. An verò ex pacto legis commissoriæ, adiectionis in diem, aut retrouendendi fiat resolutio contractus, & venditionis ipso iure diximus capit. præcedenti.

Vnde si vera est hæc Imolæ distinctio, planè deducitur iuxta eorum sententiam, qui asseuerant, pactum reuendendi verbis directis conceptum, ipso iure dissoluere priorem venditionem, fructus interim ab emptore perceptos, venditori restituendos esse, quod in specie adnotauit præter alios Ioan. à Medina de restit. cap. de censu redimibili. §. esset dubium. Sic & contrarium respondebunt hi, quibus placet etiam ex pacto reuendendi verbis directis concepto, non fieri dissolutionem venditionis ipso iure, sicuti Imol. in dicto capit. illo vos. numero 16. expressim fatetur. ipso autem iure intelligo venditionem dissolui, quoties dominium absque traditione in priorem venditorem reuertitur. Verùm si rem istam exactiori diligentia examinemus, satis manifeste apparebit, Imolæ & Corasij distinctio nem minimè posse iure probari. Siquidem vbi emptio pure facta sub conditione resoluitur, fructus medij temporis ante resolutionem percepti, verè ad emptorem pertinent. quod probatur authoritate iurisconsulti in l. 2. ff. de in diem adiectio. fit autem venditionis resolutio iure absq;absque noua traditione, si pactio adiectionis in diem ita fuerit concepta, vt si intra mensem melior conditio allata sit, fundus sit inẽptusineptus, sicuti constat ex prima capitis præcedenti conclusione, & tamen his verbis emptio purè facta sub conditione resoluitur authore Vlpiano in l. prima. ff. de legat. commisso. Quo fit, vt licet venditio ipso iure resoluatur, nihilominus fructus ante resolutionẽresolutionem percepti emptoris efficiũturefficiuntur, qui eos reddere non tenetur. Tandem his distinctionibus omissis iurisconsultorum hoc in tractatu responsa sequutus ita arbitror hanc controuersiam dirimi posse. Aut etenim venditio dissoluitur ex causa de præterito, quæ inerat iam à tempore venditionis, & tunc fructus ab emptore percepti venditori sunt restituendi. dicto §. cùm redhiberetur. Aut dissoluitur venditio ratione pacti legis commissoriæ, & proculdubio, vtcunque res sit, fructus sunt venditori restituendi quadam speciali ratione, quia nihil penes emptorem residere oportet ex re, in qua is fidem fefellerit, vt scribit Neratius iurisconsultus in l. lege fundo. ff. de lege commi. Vnde cum emptor aliquam partem precij dederit, fructus sibi omninò percipit iuxta eiusdem Neratij humaniorem sententiam ab Vlpiano receptam. in l. si fundus. ff. eod. quod si venditio alterius pacti causa dissoluta fuerit, tunc fructus ad emptorem pertinebunt. cũcum emptio pure contracta fuerit, eiusq́ue resolutio in euentum alicuius cōditionisconditionis collata, vt si quis fundum alteri vendiderit ea lege, quod si meliorem alter conditionẽconditionem attulerit, is sit inemptus. at si vẽditiovenditio fuerit cōditionalisconditionalis ita lege dicta, vt perficiatur emptio, nisi melior conditio afferatur, tũctunc fructus interim percepti venditori sunt restituendi. tex. in dict. l. 2. & l. 4. ff. de in diem adiect. Vnde apposito pacto de retrouẽdẽdoretrouendendo in venditione pura, cōstatconstat euidenter fruct. ad emptorẽemptorem pertinere. l. 2. & ibi |

p. 389

Bald. & Paul. Castre. C. de pact. interemp. & vẽditvendit. Hanc equidem distinctionem ferè deduximus ex his, quæ Andræ. Tiraquel. scrip sit in dicta l. si vnquam. verb. reuertatur. nu. 229. & sequentibus. nec refert, pactum retrouendẽdiretrouendendi in voluntatem venditoris, an emptoris, collatum fuerit, etiam refragante Panormitano.

Adhuc tamen, etsi vera censeatur Panorm. sententia, nihilominus respondendum erit, in dicto

2

*capit. illo vos. contractum vsurarium præsumi ex adiectione illius conditionis, & legis: quod fructus in sortem imputentur. Nam licet ea cōditioconditio non foret contraria naturæ ipsius contractus venditionis, & fructus sint venditori restituendi: est tamen propria pignoratitij contractus: & ob id cum aliis coniecturis vsuræ præsumptionem inducit. hoc etenim pactum tanquam inusitatum & insolitum in contractibus venditionum, facit fraudem præsumi, etiam si cedat in damnum eius, cōtracontra quem est fraudis suspicio, vt eleganter scribit Bald. consi. 114. lib. 3. cui accedit Tiraquel. lib. 2. de retract. in princ. numero 32. cùm & ob nimiam cautelam fraus etiam præsumatur, gl. in l. si quis sub conditione. ff. de cond. inst. non enim solent emptores sibi auferre ea, quæ iure vendicare possunt, nisi vt fraudem maiorem liberalitatis velo contegant. l. cum de indebito. ff. de probatio. cap. super eod. de renunciat. Sed & tertio illud erit obseruandum: vt deprehendamus in specie dicti cap. illo vos. clausulam de computandis fructibus in sortem, additam fuisse aduersus contractus propriam legem: pactum retrouendendi in ea conuentione ita scriptum fuisse, vt intra duos priores annos reuenditio in emptoris voluntatem collata fuerit, ita demum, quod postquam emptor intra id tempus dixerit se velle reuendere, prior venditor annum habeat ad emendum, & precium offerendum. Constat etenim fructus tertij anni iure communi ad emptorem pertinere: cùm per venditorẽvenditorem steterit, quominus rem eo anno ex pacto habuerit: atq;atque ideò pactio de computādiscomputandis ipsius tertij anni fructibus in sortem non inerat à iure & natura contractus, sed potius eius solitis conditionibus refragatur: quemadmodum considerat Anton. Burgens. in dicto ca. ad nostram. colum. penulti. de emptio. & venditi. Quod si velis constanter quarto loco omnia alia omittere, ac palam fateri, eas pactiones, quarũquarum mentio fit in dicto c. illo vos. licitas esse: omninò dicendum erit, Summum Pontificem inea responsione suspicionem & præsumptionem vsurę à qualitate, & persona emptoris, qui solitus erat vsuras exercere, nōnon à contractus legibus habuisse, quod & Ioa. à Medina de restitutione scribit fol. 176. Ex quibus deducitur, pactum reuendendi omninò licitum esse, etiam si in voluntatẽvoluntatem, arbitriumq́;arbitriumque emptoris reuenditio conferatur, & idẽidem præter Imol. Ale. & IoāIoan. à Medina, tenet Ioan. Maior. in 4. sent. dist. 15. q. 43.

In hac denique difficilima quæstione ad eius perfectam examinationem distinguenda erit venditio rerum immobilium, aut mobiliũmobilium, ab emptione annuorum redituum. Atque in priori

3

*specie plura sunt obseruatione digna. Primùm quidem: pactum istud, ex quo reuenditio confertur in voluntatem emptoris, licitum est, nec præsumptionem vsuræ inducit, nisi aliæ accesserint coniecturæ. text. insignis in dicto capit. illo vos. Imol. ibi. nume. 18. Alexand. in dicto consil. 54. lib. 6. Ioan. à Medina dicto libro de restitutione, capit. de censu redimibili, & probatur ratione. Quia sicuti res quælibet perpetuo abalienari potest, & ita vendi, vt nullo pacto emptor eam teneatur reuendere, atque itẽitem ea pactione, vt quoties venditor eam velit redimere, emptor teneatur vendere, ita vt paria sint contrahentium iura, poterit venditor adstringi, & obligari ad emendum eam rem, quoties emptor eam reuendere voluerit, non enim video, quæ sit congrua inter hæc duo discriminis ratio. Item potest Titius obligari ad emendam rem aliquam, quæ Sempronij sit, quoties is eam vendere voluerit, quod nemo negabit, igitur poterit idem obligari ad emẽdamemendam rem, quam ipse Sempronio vendidit, cum Sempronius eam reuendere voluerit, modò iustum precium venditioni accedat: quò fit, vt si nulla adsit in precio iniquitas, possit venditor pactione obligari ad emendam rem ab eo venditam maiori precio quàm ipse acceperit, quoties emptor eam vendere voluerit. Sunt etenim hic duæ venditiones, vna quæ actu fit: altera quæ in pactum ad voluntatem emptoris cōferturconfertur, & ad iustitiāiustitiam contractus pertinet, quod vtraque venditio iusto precio fiat: potest tamen contingere, eandem rem tempore prioris emptionis iustè valere decem, & tempore posterioris venditionis omnino valere viginti, vnde nulla fit iniuria: imò æqua seruatur commutationis æstimatio, si maiori precio vendatur ex pacto res eadem ab emptore ipsi venditori, quàm is ab emptore acceperit. idem apparet in dicto capit. illo vos. vbi non sufficit hæc sola pactio absque aliis, ad inducendam suspicionem vsurę. Secundò hic oportet adnotare, rem venditam nōnon esse minoris æstimandam ob pactum reuendendi collatum in voluntatem emptoris, quàm si absque vllo redimendi pacto vẽdereturvenderetur, quod satis constat ex text. in dicto ca. illo vos. & asserunt Antoni. Burgensis in dicto capit ad nostram. numero 45. & Tiraquell. 2. libro de retract. nume. 26. imò pluris ea res æstimanda erit, cùm id pactum in fauorem emptoris adiectum sit: eaq́ue ratione venditio perpetua est quò ad venditorem & sine vlla pactione, quæ in eius vtilitatem cedat, & præterea pactum habet in damnũdamnum venditoris, & emptoris |

p. 390

commodum, & ideò pluris ea res valet quàm si simpliciter vendatur.

Tertiò ex prænotatis apparet, iuxta veram interpretationẽinterpretationem capit. illo vos. tria fore necessaria, vt venditionis contractus præsumatur fœneratitius, quorum duo minimè sufficiant: nempè pactum reuendendi collatum in emptoris voluntatem: Clausulam de computandis fructibus in sortem, & precium, item quod reuenditio maiori precio quàm ipsa venditio fieri debeat. Hæc enim tria secundum communẽcommunem sententiam necessaria sunt: siue admittamus opinionem Panor. circa fructus interim perceptos venditori restituendos, siue teneamus in hac pactione redimendi ad voluntatem emptoris fructus ipsius emptoris esse. Quia & in hoc vltimo casu ea conuentio de cōputandiscomputandis fructibus in sortem contraria est propriæ contractus naturæ, & ob id suspecta censetur.

Quartò est & illud adnotandũadnotandum, admissa Panorm. opinione, non ita facile præsumi vsuram in cōtractucontractu venditionis ex pacto reuendendi ad voluntatem emptoris, vti præsumeretur, si ea pacto in arbitrium venditoris esset collata, cùm minus certus sit emptor de lucro in priori specie, quàm in posteriori. atque in hunc sensum poterit aliqua ex parte defendi Imolæ & Alex. sententia. At si probemus apposita lege reuenditionis ad volũtatemvoluntatem emptoris fructus ipsius esse, proculdubio maior subest vsuræ suspicio in ea pactione, quàm si reuenditio in voluntatem venditoris cōferaturconferatur, quod probat Carol. Molin. in dicta Alexand. con. 54. lib. 6.

Verùm in specie posteriori, in emptione scilicet,

4

*annui reditus ab his pactionibus & conuentionibus abstinendum est. Nam & eas, earumúe quamlibet suspectum efficere hunc contractum censeo, atq;atque illicitũillicitum esse opinor: cùm hæc emptio annui reditus odiosa sit, tum etiāetiam ob cōstitutionesconstitutiones RomanorũRomanorum PontificũPontificum, qui de hoc cōtractucontractu tractauere. Sic sanè non licet annuos reditus emere cum pacto redimendi ad voluntatẽvoluntatem ipsius emptoris, ea si quidẽquidem pactio efficit, ꝙquod sors semel ab emptore data possit ab inuito debitore, venditoreq́ue exigi, hoc verò est cōtracontra huius contractus naturalem conditionẽconditionem, qua à mutuo & vsura distinguũturdistinguuntur, sicuti capite septimo huius libri probauimus: & præterea aduersus ipsas cōstitutionesconstitutiones, quibus hæc emptio annui reditus ꝑmittiturpermittitur ea lege, vt sors semel data exigi ab inuito venditore non possit. qua ratione, & aliis hanc opinionem late probant Carol. Molin. de contractib. quæst. 55. & quæst. 50. Conrad. quæst 84. conclusi. quinta, quibus facilime accederent hi, qui voluerunt, venditionis contractum suspectum esse, si fiat cum pacto reuendendi ad voluntatem emptoris, aut si libera redimendi facultas alioqui venditori concessa, restringatur ita, vt non possit nisi post certũcertum tẽpustempus redimere, quorũquorum meminimus cap. pręceden. nu. 8.

Sic etiam si annui reditus redemptio conferatur in voluntatem venditoris hac tamen lege, vt maiori precio reditus redimendus sit, quàm constitutus fuerit, cōtractuscontractus erit illicitus, quod probat text. in extrauagan. 1. de emptione. ibi pro eadem summa notant Conrad. quæsti. 84. conclus. 4. Carol. Molinæ. de contract. quæst. 51. licet Ioan. à Medina in quæst. de censibus, hanc, & præcedentem conuentionem licitas esse censeat.

Est & in hoc annuorum redituum tractatu illud potissimè inquirendum, quod sit iustum annui reditus precium, cùm Romanorum Pontificum constitutiones ad iustitiam huius contractus exigant iusti precij æstimationem? Et in reditibus perpetuis quibusdam placet, vi

5

*ginti pro vno iustum esse precium, ea ratione, quod iure communi iustum precium fundi sit, quantum viginti annorum fructus deductis expensis confecerit, glo. in Authent. perpetua. & Salyce. quæst. penulti C. de sacrosanct. eccles. Roma. consi. 423. Ias. in l. si fundum per fideicōmissumfideicommissum. colum. 2. ff. de legat. 1. Guido Papæ consil. 180. quorum opinio cōmuniscommunis est secundum Tiraquel. lib. 1. de retract. §. 1. glo. 6. numero 19. & Carol. de contract. quæst. 5. numero 118. idem tenuerunt Angel. Fulgo. & Paul. de Castro in dicta Authent. perpetua. optimus text. in Authent. de alien. §. si vero alicuius. vbi res Ecclesiæ dantur in emphyteusim pro ea pensione, quæ in viginti annis faciat æstimationẽæstimationem ipsius rei. quasi ea sit iusta pensio, quæ viginti annis conficit æstimationem fundi: & ea sit iusta fundi æstimatio, quæ æquiualet viginti annorum pensionibus. Sed is text. nōnon probat communẽcomunem sententiam, quippe qui tractat de cōcessioneconcessione in emphyteusim temporalem rei Ecclesiasticæ preciosæ, paucorum tamen redituum. deinde eadem communis sententia text. habet satis contrarium in Authent. de alienat. & emphyteus. §. Sanctissimas. quo constat precium fundi taxari, vt æquiualet pensionibus quinquaginta annorum. id verò speciali quadam ratione institutum est in domibus vrbanis, quas Ecclesia Hierosolymis habebat eo tempore, quo valor vrbanorum prædiorũprædiorum maximè creuerat. Nihilominus opinio glo. & Doct. in dicta Authent. perpetua. omninò certa non est, possunt etenim causæ aliquot concurrere, ex quibus fundorum precium varietur, vel ꝓpterpropter periculũpericulum hostiũhostium, quos proximos habet, aut ob vicinũvicinum flumen, aliaue plura, quæ notissima sunt text. insignis in l. 3. §. diui fratres. ff. de iure fisci. Non tamen omninò refellenda est communis omnium sententia, cùm ea communi, & frequẽtissimafrequentissima hominum æstimatione etiam probata fuerit. Et licet annui reditus perpetui iusta æstimatio non sit similis prædiorum æstimationi, quę ex fructibus eorum deducitur, verè tamen negari non poterit, optimam esse rationem |

p. 391

eijudicandi iustum precium reditus perpetui per similitudinem & proportionem iusti precij fundi, similem reditum communiter, deductis expensis ex fructibus, afferentis. l. si fundus. ff. de bonis eorum. in princip. l. fundum per fideicōmissumfideicommissum. ff. de legat. 1. & ibi Ias. in l. si quis. C. de rescind. vendit. notat Carol. de contract. q. 35. nume. 267. Quandoque verò iustum precium annui reditus censetur esse, quantum ascendit cumulus pensionum quindecim annorum. l. si quis argentum. §. si autem donator. C. de donat. Ea tamen decisio specialis est fauore pauperis donatoris, vt inibi apparet, & ita eũeum text. interpretantur ibidem Petrus, Cynus & Alber. Iason in l. 2. §. mutui datio. ff. si cert. petat. colu. penulti. Idem in l. non amplius. §. cum bonorũbonorum. ff. de legat. prim. Gerard. singul. 34. Catellianus Cotta in memorabilibus, dictione, Solui non potest. Et Carol. in tractat. de contract. quæstio. 5. nume. 119. Rursus in Authent. de Ecclesia. titulis. §. sin autem. iustum precium annui reditus censetur, si pro vno annuo dentur trigintaquinque. Quin & in l. 3. §. item si Reipublicæ. ff. ad leg. Falcidiam. vnus numus annuus æstimatur vigintiquinque, ad rationem trientis vsuræ, quæ vigintiquinq;vigintiquinque vnum consequitur anno quolibet. Item si Reipublicæ, inquit Paulus, in annos singulos legatum sit, cùm de lege

6

*Falcidia quæreretur, Marcellus putabat, tantùm videri legatum, quantum sufficiat sorti ad vsuras trientes eius summæ, quæ legata est, colligendas. Hactenus Iurisconsultus, ad cuius interpretationem illud adnotandum est obiter, quod & alij ante nos diligentius & serius admonuerunt, nempe vsuram centesimam eam esse, quæ centum mensibus sortem efficiat. Fœneratores etenim solebant olim vsuras quolibet mense accipere in ipsis quidem Calendis, vnde Calendarium appellabant librum, quo vsurarum ratio habebatur. l. nepoti. ff. de fundo instrument. l. qui filium. ff. de legat. 3. l. nomen. eodem titu. & idem deducitur ex lege, lecta. ff. si certum petatur. Vnde vsura centesima est, quolibet anno ad rationem duodecim pro centum, erit & vsura triens ad rationem quatuor pro centum, quadrans ad rationem trium numorum pro centum, quolibet item anno. Quam interpretationem in publicum ædidere Hermolaus in Plinium libro 14. capit. quarto in secundis castigationibus. Bartholom. Socin. in dicto §. item si Reipublicæ. Alciatus libro tertio dispunct. capit. primo. Budæus libro primo de asse. Leonardus Portius libro secundo de monetis. Theophilus in §. plus autem. Instit. de act. idem in §. sed quod principi. Institu. de iure natur. gent. & ciuili. Viglius in præfatione ad Theophilum Græcum, Anton. August. lib. secundo emendationum. c. 10. Carol. Mol. de contractibus, numero. 36. Constantin. Harmenopulus in Epitome iuris ciuilis. lib. 3. tit. de vsura. & Ioannes Græcus legum interpres, qui sub tempora iustiniani scripsit vtilia quædam in ius ciuile glossemata, quæ Viglius in dicta præfatione ad hanc rem adducit. Id planè deducitur ex Columella de Agricultura libr. 3. cap. 3. qui ex Latinis authoribus huius interpretationis testis est locupletissimus. Est igitur sensus Iurisconsulti in dicta l. 3. §. item si Reipublicæ. quòd si legata fuerit certa & annua quantitas, tantùm legatum esse censetur, quantùm si testator legasset, efficeret post annum ex triẽtibustrientibus vsuris quantitatem annuo legato parem. Hinc sanè fit, AccursiũAccursium & ei assentientes, omninò aberrasse, dum in l. eos. §. 1. C. de vsur. & in l. 1. ad finem. C. de his, quibus vt indig. & in Authen. de alienationibus & emphy. §. licentiam. verbo. centesimæ. & glo. in cap. ea enim. 10. quęstio. 2. scribũtscribunt, vsuram centesimam eam esse, quę quolibet anno sortem ipsam efficiat, eiq́;eique æquiualeat. Quæ quidem sententia prorsus est stolidissima, licet conetur eam defendere Catellianus Cotta in memorabilibus, dictione, vsuræ trientes. Nam si vsura centesima quolibet anno sortem ipsa efficit, quis non videt, quàm iniqua sit Cæsarum constitutio, quæ eam quandoque permisit, quamq́;quamque aliena ab ipsorum imperatorum mente, qui & vsuras permiserint, non tamen ita immoderatas & crudeles permisissent? Et præter hæc iuxta Accursium & alios eius opinionis, vsura triens esset, quæ quolibet anno tertiam centesimæ partem penderet, redderetq́;redderetque, atq;atque ideò centum nummi singulis annis redderent, ex triente vsura triginta tres. At ex hoc sequeretur in specie tradita per Iurisconsultum in dicto §. item si Reipublicæ. legatum trigintatrium aureorum, qui annuo quolibet legatario essent soluẽdisoluendi, ad rationem legis Falcidiæ, non esse pluris quàm centum aureis ęstimandum, quod nulla ratione potest Iurisconsulti responso conuenire. Sic quod Bart. in dict. §. item si Reipublicę. opinatur scribens, legatum annuum ęstimandum fore in ratione legis Falcidię, ad proportionem vnius pro triginta, itidem falsum esse constat ex his, quæ modò tradidimus, & contrarium Iurisconsulti verbis, secundum earum veram & propriam significationem, quod aduersus Bartolum, Socinus dicto §. item si Reipublicæ. Hermolaum sequutus, pluribus rationibus probat.

Ex quibus colligitur, annuum reditum quandoq;quandoque iusto precio æstimari, ad rationem vnius pro triginta quinque, quandoque ad rationem vigintiquinque, & ideò nihil certum hac in re à iure statutum esse apparet. Fit igitur, vt in his reditib. perpetuò constituendis, quantum ad iustam eorum æstimationem, necessariò obseruanda sit prouinciæ consuetudo, ipsaq́ue communis hominum æstimatio, quæ cuiuslibet rei iustum precium verè definire solet. l. precia rerum. ff. ad legem Falcidiæ. sicuti Prin|

p. 392

ceps & Respublica possunt taxare iustum cuiusque rei precium. l. 1. C. de episcop. audient. cap. 1. de empt. & vend. Ioannes Gerson libro de contract. considera. 5. & 19. atq;atque in hac materia de censibus & annuis reditibus, Ioan. Franc. à Ripa libro 1. respon. cap. 19. & Carol. Molinæ. de contract. quæstio. 5. Nec dubium est, horum redituum æstimationem ex pluribus posse iustè variari, potissimum ob ipsius rei, super qua constituuntur, maiorem aut minorem tutelam: admonendus tamen erit lector, nōnon statim emptionem horum redituum vsurariam debere iudicari ex eo, quod minori precio, quàm par, & æquum sit, fuerint constituti. Est etenim tũctunc iniquitas & iniustitia, quò ad commutationis æquabilitatem, non tamen dici poterit vsura. Quin & Laurentius à Rodulphis in tractat. de vsuris. secunda parte. quæstion. 12. quem sequitur Paul. Paris. consilio 60. nume. 29. lib. 1. tradit, iustum precium annui reditus perpetui esse, si pro centum constituantur annua sex, mihi tamen id non placet.

Proximè quæritur, quod sit iustum precium annui reditus ad vitam emẽtisementis constituti? Et Ol

7

*drad. consil. 207. probare videtur, iustum precium esse ad rationem vnius pro sex, quod non potest iure defendi, vtcunque etenim sit, regulariter precium istud non congruit iustæ annui reditus, etiam ad vitam, æstimationi. Bald. verò consilio 292. lib. 5. iustam esse æstimationem censet, etiam ad vitam duorum, ad rationem vnius pro nouem. Rursus idem Bald. consilio 410. lib. 1. admittit precium vnius pro decem, ad vitam vnius hominis. Idem Bald. consilio 18. lib. 1. ad duorum hominum vitam existimat, iustum precium esse ad rationẽrationem vnius pro decem. Roman. item consilio 302. iustitiam precij annui reditus ad vitam viri & vxoris metitur ad proportionem vnius pro octo. Et Cuman. consilio 181. ad vitam patris & duorum filiorum iuuenum, decẽdecem opinatur iustum esse vnius annui precium. Quæ omnia post Carol. Molin. libenter retuli, vt appareat, quàm variè hac in re nostrates senserint, nihil certum definientes.

Quamobrem iustum annui reditus precium ad vitam constituti, definiendum erit iuxta communem prouinciæ æstimationem, si ea certa sit. Quòd si ea nihil certum in hoc sanxerit, arbitrio boni viri precium iustum erit statuendum, perpensis ætate, valetudine ementis, aliísque pluribus, ex quibus iudicis animus colliget certam huius rei definitionem, quemadmodum tradidêre Carol. de contractib. q. 72. & Ioan. à Medina de restitutione, cap. de censu ad vitam. Frequentissimè verò hi annui reditus ad vitam ementis constituuntur ad rationem vnius pro octo.

Sed fortassis quibusdam visum erit, hanc annui reditus ad vitam æstimationem fore constituendam, secundum elegantem Iurisconsulti tra

8

*ditionem in l. hæreditatum. ff. ad legem Falcidiæ. Nam & ea non tantùm obtinet in legis Falcidię ratione, sed & in alijs quibuscunque controuersijs, vbi de æstimatione reditus ad vitam, aut de humanæ vitæ præsumptione, coniecturáque ad certum limitem reducenda tractatur. glos. celebris cum text. inibi in l. omnium. ff. de vsufruct. glos. in l. cùm hi. §. modus. ff. de transact. verb. cùm iuuene. quarum meminêre eas sequuti Roderic. Xuares in l. quoniam in prioribus. C. de inoffi. testamen. ampliatione 3. & Ioannes Lupi. in Rubr. de donatio. §. 25. quo in loco Iurisconsulti responsum adducit ad interpretationẽinterpretationem l. ex hac. ff. si quadrup. paupe. fecisse dicatur. Atq;Atque in specie ista de æstimatione reditus annui ad vitam, vtuntur ea responsione Paulus & Iason in l. si pater puellæ. colum. vltim. C. de inoffic. testament. Sed quod distinctio Iurisconsulti in dicta l. hæreditatum, tantùm locum habeat in ratione legis Falcidię, non quidem in alijs quęstionibus, adnotârunt Imola, Alexand. & omnes in eadem l. hęreditatum. Iaso. in l. eum qui ita. §. qui ita stipulatur. colum. 5. ff. de verb. obligat. Matthæ. de Afflict. decis. Neapol. 34. & eleganter Carolus Molin. dict. quæstio. 72. quorum sententia ita quidem meo iudicio erit probanda, vt nihilominus liberum sit cuique, controuersiam aliquam tractanti discernere ex negotij qualitate, an eadẽeadem Iurisconsulti ætatum dinumeratio obseruanda sit extra casum legis Falcidiæ. Nec enim omnibus negocijs poterit ea definitio conuenire ob disparem quæstionis, & rei contingentis rationem, quam circumspectissimè iudex examinare debet, ne cuiquam fraus, aut iniuria ex ea computatione fiat.

Cæterùm, quod attinet ad hanc materiam annui reditus, minimè poterit Iurisconsulti decisio in praxim deduci, siquidem ex ea sequeretur, annuum reditum ad vitam emptoris, qui minor sit viginti annis constitutum, eodem precio iustè æstimari, quo perpetuus æquissimè æstimaretur, secundum Carol. Moli. de contract. dict. quæst. 72. Et ferè in eadẽeadem specie hoc ipsum adnotauit Ioannes à Medina de restitu. cap. de censu ad vitam. col. 5. Hæc verò æstimatio profectò vanissima est, nec vlla ratione defenditur.

Sed ad l. ipsam. hæreditatum. vt videamus, quando alijs possit aptari quæstionib. plurima sunt adnotatione digna. Primùm, id responsum vulgò Venuleio adscribi, & ab Haloandro Iurisconsulto Maximo, at in Pandectis Florentinis in hunc sanè modum legitur, Æmilius Macer libro secundo ad legem vicesimam hæreditatum. Vnde ipsius legis caput incipit à dictione computationis, ex Antonio Augustino libro 1. Emendationum, cap. 4.

Secundò est obseruandum in ratione legis Falcidiæ, legatum annui reditus perpetui, eodem precio æstimari, quo æstimaretur, si eius ven|

p. 393

ditio fieret. l. 3. §. item si Reipublicæ. ff. ad legem Falcidię. Nec enim potest labente tempore huius annui reditus perpetui certa constare summa.

Tertiò admonendum est, quoties annui legati potest ab initio extra definiri quantitas ab hærede soluenda, tunc eius quantitatis rationem habendam, quo ad Falcidiæ deductionem. Et ideò si testator ita legauerit, lego Titio decem annis proximis annua decem, si & hæc hæredibus Titij soluenda sunt, ex centum Falcidia deducetur, quod probatur in l. cũcum Titio. ad fin. ff. ad legem Falcid. l. pœnales. §. annua. ff. eod.

Quartò ab eadem l. cùm Titio. iuxta communem eius interpretationem deducitur, legatum annuum certæ quantitatis, ad vitam legatarij relictum, tanti æstimandum fore, quò ad Falcidię deductionem, quanti reditus annuus eiusdem quantitatis ad vitam alicuius constitutus æstimaretur. Vnde si testator annua decem Sempronio ad eius vitam legauerit, ita erit facienda æstimatio, quo ad Falcidiæ rationem, ac si is reditus annuus ad venditionem iusto precio ęstimandus foret. Responsum etenim Iurisconsulti in d. l. hæreditatum. obtinet in legato alimentorum, vel vsusfructus, quod incertum est, diminutionemq́;diminutionemque & augmentũaugmentum habêre potest, sic quidem in alijs legatis certis, etiam ad vitam legatarij constitutis, eadem Iurisconsulti decisio admittenda non erit.

Quintò licet in annuis legatis certis, vel incertis, posset quo ad Falcidiam certa definiri quantitas, si eius ratio differretur ad mortem vsq;vsque legatarij, data tamen per eum cauitone de Falcidia, soluenda ab eius hærede ex tota & integra summa percepta: hæc tamen dilatio Iurisconsulto non placuit, imò statim voluit Falcidiæ deductionem fieri, & ideò eam mediocrem humanæ vitæ pręsumptionẽpręsumptionem sequutus, regulāregulam illāillam statuit ad Falcidię deductionẽdeductionem. SextũSextum, quod in hac quæstione erit animaduertendũanimaduertendum, colligitur ab ipso Iurisconsulto, qui ad Falcidię iura, & eius rationẽrationem vsus est quadam humanæ vitæ præsumptione, qui nec restringat, nec ampliet ipsius vitæ limites incertos. Non enim ambigitur, longioris vitę limites quandoq;quandoque iure præsumi, quāquam inibi fuerint à Iurisconsulto constituti, cũcum & is in infante, quolibétue puero, tantũtantum præsumat triginta annorũannorum vitam, quę alioqui longior pręsumi solet. l. vlt. C. de sacros. eccl. tradidimus & nos lib. 2. huius operis. c. 7. nu. 6. Sed quantũquantum ad deductionẽdeductionem Falci. modesta est Iurisconsulti consideratio. Hæc verò ratio perpetuò obseruanda erit, cùm semel ex ea Falcid. deductio facta fuerit, siquidẽsiquidem & hęc constituta est ad certitudinẽcertitudinem eius, quod alioqui incertum esse videbatur. Vnde non oportet ex his, quæ postmodum euenerint, aut contigerint, eam Falcidiæ rationem variari, si semel secundum eam inter hęredem, & legatarium habita fuerit computatio.

Hinc deducitur, an verum sit quod gl. in d. l. hæreditatum. verb. triginta annorum, scripsit respondens, facta semel legis Falcidiæ deductione, secundum iurisconsulti definitionem, rursus maiorem Falcid. deducendam esse, vel deductam, minuendam, si contigerit, legatorũlegatorum minus vel plus viuere, quàm ipse iurisconsultus in eo responso definierit, quam interpretationem probârunt inibi Bart. Albe. & alij magis cōmunitercommuniter. Idem Imo. & Doct. in l. cùm Titio. ff. eod. ti. nānam hæc Accur. sententia, etiamsi frequentiori Doct. calculo probata sit, mihi non placet, cũcum alioqui elegans iuriscon. responsio parũparum efficeret, ac facilimè frustraretur, nihilq́;nihilque certũcertum constitueret. Nec enim quod semel legitimè factum est, retractari debet ex his, quę postmodũpostmodum acciderint. l. nec. n. ff. de iti. actuq́;actuque pri. l. sancimus. C. de admi. tu. l. qui furere. & ibi Bart. ff. de testa. l. si quis alicui. ff. de acquir. hæred. ex quib. in hac specie hanc opin. aduersus gl. veriorem esse cẽsentcensent Barrol. Cæpo. consilio causarum ciuilium. 14. colu. vlti. & Aymon Sauillianus consil. 194. numero 6. quidquid idem Aymon responderit consil. 105. nume. 10.

Rursus & ab eadem radice infertur, an probandũprobandum sit, quod idem Accursius adnotauit in eadem l. hęreditatum. verb. computatio. quo in loco asseuerat, legatum vsusfructus Reipublicæ relictum ad legis Falcidiæ rationem ita æstimandũæstimandum fore, vt tanti sit facienda ęstimatio, quanti ipse vsusfructus triginta annis reddere poterit, quemadmodũquemadmodum in d. l. hæreditatum. expressum est, sic sanè quòd si intra triginta priores annos Respublica non perierit, iterum ex alijs triginta annis facienda sit legati æstimatio. Hanc sanè opinionem falsam esse existimo, tametsi ab omnibus recepta sit. Vnde si vsusfructus Reipublicæ relictus, semel ratione triginta annorum, quo ad Falcidiam æstimetur, quamuis vltra quinquaginta annos Respublica inconcussa & salua manserit, nulla erit iterum repetenda, quantum ad Falcidiæ rationem æstimatio. Constat etenim, vsumfructum Reipublicæ relictum vsque ad centum annos durare. l. an vsusfructus. ff. de vsufruct. l. 26. titu. 31. part. 3. Sed quia forsan Respublica peribit ante centum annos, ciuitasq́;ciuitasque perire poterit ob proditionem aratri inductione. l. si vsusfructus ciuitati. ff. quibus mod. vsusfruct. amittat. ex illa consuetudine quam circa euertendas vrbes tradidêre Budæus ibi, & Ludouic. Cælius libro 14. lect. Antiq. capit. 5. constitutum est, vt quo ad rationem legis Falcidię vsusfructus ciuitati, vel Reipublicæ relictus, ex valore triginta annorũannorum æstimaretur. Quæ quidem æstimatio mutari non debet obid, quod lapsu temporis eidem Reipublicæ euenerit.

Hinc etiam facilius admittenda erit interpreta

9

*tio Angeli & Imolę. & dicta l. cùm Titio. quæ probat, ex annuo legato ad vitam legata|

p. 394

rij relicto, quo ad Falcidiam faciendam esse æstimationem tanti, quanti id legatum titulo annui reditus ad vitāvitam constituti, vendi posset, & hoc quidem viuo legatario: at eo mortuo, rationem habendam fore eius quantitatis, quæ legatario ab hærede singulis annis eius vitæ soluta fuerit. Ita etenim Ang. & Imol. posteriorem legis partem accipiunt, vt ea intelligenda sit, vbi nulla facta fuerit, viuente legatario cōputatiocomputatio: nam si ea semel facta est, ob longiorem aut breuiorem legatarij vitam, non est nec augenda, nec minuenda, & licet Paul. Cast. ac Vincentius Herculanus in d. l. cùm Titio. cōtrariumcontrarium teneant ex communi interpretatione. gl. & Doct. in d. l. hæreditatum. dubitetq́;dubitetque Alex. in d. l. cùm Titio. IdẽIdem tamen Alex. in l. cùm quo. colu. 2. scribit, non esse tutum recedere ab Angeli & Imolæ sententia, pręsertim id verum est, quod Angel. existimat in specie d. l. cùm Titio, vbi non fit computatio ex præsumptis vitæ limitibus, sed ex vera, communi hominum iudicio, æstimatione. Et prętereà constat adhuc, interpretationem Accursij ad d. l. hæreditatum. falsam esse, licet Imol. eam receperit.

Quod verò hoc in ipso Capite tradidimus ex l. 3. §. item si Reipublicæ. deducentes, valorem annui reditus perpetui ad rationem vnius pro vi

10

*gintiquinque, incertum quibusdam videbitur attenta Bartol. sententia in l. Annua. §. à Titia. ff. de ann. legat. quo in loco Bartol. scribit, legatum annuum ciuitati, aut Reipublicæ relictum, etiam in perpetuũperpetuum, restringendum esse ad centum tantùm annos, ea ratione quod legatum annuum, & vsusfructus paria iura habeat. l. in singulos. ff. de ann. legat. Sed vsusfructus legatum Reipublicæ relictum, centum annis tantùm durat. l. si vsusfructus municipibus. ff. de vsufruct. ergò legatum itidem annuum Reipublicæ relictum etiam hoc expresso, quod perpetuò duret, centum annis finitur, idem Barto. respondit in d. l. si vsusfructus. quem sequuti sunt Alex. in l. 3. §. vlt. ff. ad l. Falcid. Idem Alex. consi. 60. lib. 1. Alex. idem col. 1. Vinc. Hercula. colum. 2. & Lancelo. Deci. in l. 2. ff. solut. matri. Anchar. & Barb. in vlti. col. in cap. vlti. de testament. Anani. consilio 39. Cardina. consil. 66. Bologni. in d. Ananiæ consilio Catelli. Cotta in memorabilibus, dictione, Perpetuum, qui post Card. Alexandrum & Ananiam in dictis Responsis hāchanc opinionem testantur magis Communem esse, quibus obijciuntur plura.

Et primum text. in l. Annuam. & l. annua. in sine. & l. cùm quidam. ff. de ann. legat. quibus definitum est, legatum annuum Reipublicę relictũrelictum, perpetuò deberi: quòd si dixeris, perpetuò, esse intelligendum ad vsq;vsque centum annos, profectò ea interpretatio minimè conueniet nec legislatoris, nec testatoris orationi, & verbis. Nam si legatũlegatum annuum priuato relictũrelictum à testatore sit, ita quidem, vt & eius hęredib. debeatur, in infinitum & perpetuò durat, vltra centũcentum annos. l. in annalibus, & ibi gl. C. de leg. idẽidem erit fortiori ratione, si Reipublicę annua decem legentur perpetuò, siquidem in his, quæ ad priuatorum legata eis viuentib. debita, & morte eorũeorum finitura pertinent, non ita plena & ampla fit interpretatio, sicuti in legatis temporalibus Reip. relictis. l. Hæreditatum. ff. ad l. Falcid. Igitur legatum annuum Reipublicæ relictum hoc expresso, vt perpetuum sit, non erit ad centum annos restringendum.

Secundò, opinioni Bart. obstat text. in dict. l. hæreditatum. versi. Sic denique. & in d. l. 3. §. item si Reipublicæ. ff. ad l. Falcid. in quibus locis ad rationem legis Falcidiæ legatum annuum Reipublicæ relictum dissimili modo æstimatur, quàm legatum vsusfructus. Nam legatum annuum æstimatur vsque ad quantitatem, quæ eius ratione legatario vigintiquinq;vigintiquinque annis soluenda est: legatum verò vsusfructus, ita quidem æstimatur, ac si Respublica non amplius quàm triginta annis duratura sit. Vnde cōstatconstat, inter legatum annuum, & legatum vsusfructus Reipublicę relictum, maximum esse discrimen, cùm si legatum annuum Reipublicæ relictum centum annis finiretur, eius fieret ęstimatio eo pacto, quo fit in legato vsusfructus, iuxta d. l. hæreditatum, nōnon ea ratione, qua fit in d. §. item si Reipublicæ.

Tertiò, quamuis longissimum tempus vitæ sit cẽtumcentum annorum. l. vltima. C. de sacrosanct. Ecclesi. Et quod in priuatis morte extinguitur, in Republica centum annis non vlterius duret. d. l. si vsusfructus. Et legatum annuum priuato relictum morte eius finiatur. l. 4. ff. de annu. legat. & l. si in singulos. ff. eod. titul. tamen id obtinet, vbi datur à iure tanta annui legati, & vsusfructus similitudo, vt nulla valeat differentiæ ratio constitui. Fateor etenim, legatum annuum, & legatum vsusfructus paria esse, quo ad hoc, vt morte finiatur vtrunque: at dissimilia sunt, quantũquantum ad reliquos extinctionis modos, cùm etsi legatum vsusfructus Capitis diminutione pereat, non sic perit legatum annuum. d. l. si in singulos. quo fit, vt cùm circa extinctionẽextinctionem ipsam, hæc duo legata dispari iure tractentur, præterquam quo ad mortis effectum, minimè quo ad alia paria censeri debeant.

Quartò, ne Bart. sequutus dixeris, quo ad extinctionem legatorum idem efficere in Republica centum annorũannorum limites, quod in priuato mors ipsa. d. l. si vsusfructus. considerandũconsiderandum est, id procedere, nisi manifesta discriminis ratio detur inter vsumfructum, & annuum legatum: in vsufructu etenim legato Reipublicæ, ideò statutũstatutum est, quod centum annis finiatur, ne proprietas apud hæredem sit inutilis, non sic est in legato annuo, cùm proprietas bonorũbonorum testatoris omninò sit apud hæredem vtilis & integra, qua item ratione fit, vt si vsusfructus Titio, & eius hæ|

p. 395

redibus legetur, tantùm is pertineat ad primũprimum legatarij hæredem. l. Antiquitas. C. de vsufruct. at si annua decem legentur eidem Titio, & eius hæredibus, legatum hæredibus, & hæredum hæredibus debetur absque vlla temporis præfinitione. d. l. in annalibus. vbi Bald. & Salycet. & Doctor. latius Alexand. in l. Gallus. §. etiam. col. 3. ff. de lib. & posthu.

Quintò illud etiam aduersus communem adducitur, quod annuum legatum potest absq;absque vlla temporis præfinitione relinqui l. si cùm præfitione. ff. quand. dies leg. cedat. Et per dictionem, perpetuò, quælibet tẽporistemporis definitio tollitur. l. part. §. vlt. ff. de doli except. l. eum debere columnam. ff. de seruit. vrba. prædio. in de sanè deducitur, legatũlegatum annuum perpetuò relictũrelictum, nullum habere temporis limitem.

Quam ob rem in hac controuersia ex præmissis primo infertur, legatum annuum Reipublicæ, ciuitati, Ecclesiæ, aut collegio perpetuo relictum, minimè extingui centum annorum de cursu, sed vltra procedere, donec ipsa Respublica finiatur, quam sententiam contra Bartol. probant Barb. consil. 20. lib. 4. Iason in l. in annalibus. C. de legat. idem Iason in l. 2. nume. 1. & ibi Ripa nume. 3. ff. soluto matrimo. Barthol. Socin. in d. l. 3. §. item si Reipublicæ. numero 6. ff. ad l. Falcid. Idem Iason in l. videamus. §. deferre. nume. 9. ff. de in lit. iur. eandem opinionem præmittunt omnes, qui Rogerium sequuntur, quorum mentionem statim faciemus.

Secundò ex his deducitur, legatum vsusfructus etiam expressim perpetuò Reipublicæ, vel ciuitati, aut Ecclesiæ relictum, centum annis finiri, quod refragante Barb. in d. consil. 20. lib. 4. à præcitatis authoribus vnanimi consensu probatur, quamuis mihi non displiceat Barb. responsum in ea specie, de qua fui consultus.

Tertiò infertur, legatum annuum ciuitati, vel Ecclesiæ relictum etiam simpliciter, minimè finiri centum annis, imò perpetuum esse ita, vt maximè differat à legato vsusfructus, & vltra centum annos debeatur, secundum Roger. Accursium Alber. & Cuma. in l. Annuam. ff. de an. leg. Dynum in l. in singulos. in 2. ff. eod. tit. Ang. Cuma. & Soci. in d. §. item si Reipublicæ. nu. 7. Panor. in c. vlt. ad finem. de testamen. Ripam in d. l. 2. nu. 3. Idem Alberi. in l. an vsusfructus. ff. de vsufruct. scribens, vidisse frequentissimè in praxi hanc sententiam seruari, quæ mihi verior videtur, licet contrariam expressim tenuerint hi, qui opinionem Bart. in d. l. si vsusfructus municipibus, à me proximè adductam sequuntur, & in specie Accursius, Bartol. & Lancelot. in eadem lege, si vsusfructus. Iacob de Rauenna in d. l. annuam. & ibi Lancelot. Deci. dicens, hanc opinionem Communem esse, quam & Imo. asserit in d. §. item si Reipublicæ.

Quartò hac in controuersia constat, legatum annuum simpliciter priuato relictum, eius morte finiri. l. 4. ff. de ann. legat. l. in singulos. ff. eo. l. cùm Titio. ff. ad l. Falcid. idq́ue in dubio verum est, quia legatum annuum censetur causa alimentorum relictum. l. cùm hi. §. si in annos. ff. de transact. legatum verò ad alimenta hæredib. legatarij non debetur. l. si cum præfinitione. ff. quand. dies lega. cedat. Et deinde idẽidem probatur ex eo, quod legatum annuum pro primo anno est purum, sequentibus verò conditionale. d. l. 4. conditionale autem legatum nōnon transmittitur ante cōditionisconditionis euentum ad hæredes. l. vnica. §. sin autem aliquid sub conditione. C. de caduc. tollend. Igitur legatum annuum in dubio non transmittitur ad hæredes, sed morte finitur. Idem apparet ex d. l. in annalibus. C. de legat. vbi Doct. tradunt hanc quæstionem & Alberic. in d. l. 4. Antoni. Rubeus consil. 23.

Quintò secundum ea, quæ proposita sunt satis apertè, colligitur id dicto §. item si Reipublicæ. probari, annuum reditum, etiam perpetuum, iusto precio æstimari ad rationem vnius pro vigintiquinque. Quòd si opinio Bartol. in d. l. si vsusfructus municipibus. quo ad legatum annuum admittatur, nil amplius probabitur in dicto §. item si Reipublicæ, quàm quòd annuus reditus ad centum annos æstimandus erit ad precium vnius pro vigintiquinq;vigintiquinque.

CAPVT X.

SVPEREST modò tractare, quod sit iustum precium annui reditus, qui ad vóluntatem primi venditoris redimendus est? Qua in re primitus erit constituendũconstituendum iustũiustum precium annui reditus perpetui, iuxta ea, quę proximo Capite tradita fuerunt, & deinde adnotādũadnotandum erit, pactũpactum de retrouendendo diminuere iustũiustum

1

* precium, quo res ipsa absq;absque ea pactione æstimanda foret. PactũPactum etenim appositũappositum in fauorẽfauorem |

p. 396

venditoris pars precij censetur. l. fundi partẽpartem. ff. de contra. emptio. Sic res minoris est æstimādaæstimanda, cùm venditur aliquo cum onere, sub aliáue conditione, quàm si liberè venderetur. textus. quem ad hoc notat Panormit. ibi in capit. cùm Ioannes. de fid. instrument. Atque ita in hac specie pacti reuendendi, adnotârunt Abb. in capitu. in aliquibus. nume. 2. de decim. Idem Abbas & Doct. in cap. ad nostram. de emptio. Caiet. 2. 2. quæstio. 77. articul. 1. Carolus Molin. de contractib. quæst. 5. numero 116. l. 1. §. si hæres. ff. ad Trebellia. & inibi Socin. Iason & Ripa, omniumq́ue latissimè Andræ. Tiraquell. lib. 2. de retract. in præfatione, numero 20. Hæc verò diminutio iusti precij ratione huius pacti, non temerè facienda est, sed arbitrio boni viri, rectiq́ue ac discreti moderatoris. Quidam sanè opinantur, non esse ob hanc pactionem diminuendam integrāintegram tertiam partem, sed paulò minus esse constituendam diminutionem, quod Soci. tradit in consil. 15. colum. vltima, libro primo. saltem vltra ipsam tertiam partem non erit admittenda diminutio iusti precij, sicut eleganter tradit ipse Carolus Molinæ. d. q. 5. num. 117. & q. 35. numero 267. Quòd si hæc visa fuerit emptoribus annui reditus iniqua æstimatio, maximéque vtilis ipsis venditoribus, illud profectò certum erit, vtcunque vtamur benigna æstimatione, quod pactum redimendi hos annuos reditus, non potest iustè diminuere reditus perpetui precium vltra dimidiam eius partem, quod pulchrè ostendit idem Carolus quæstionis quintæ, numero centesimo decimoseptimo. & numero centesimo vigesimo. Ego verò hac in cōtrouersiacontrouersia illud existimo iu

2

*stum annui reditus precium, etiamsi is cōstituaturconstituatur adiecto redemptionis pacto, quod cōmunicomuni prouinciæ vsu taxatum & definitum fuerit, authore Guidone Papa. consilio 180. cuius sententia comprobatur ex his, quæ tradidimus de annui reditus perpetui æstimatione. Scribit etenim Guido, iniquum esse precium annui reditus etiam redimibilis, quando id minus sit, quàm ad rationem vnius pro viginti, quia ita hos reditus emi consuetum erat in Delphinali prouincia. Idem precium apud Germanos iustum & æquum censeri, vt minus iniquum iudicetur, testatur Conrad. de contract. quæstione 84. Et Vormaciensi statuto publicè cōprobatumcomprobatum esse, asserit Carolus Molin. dicta quæstione quinta. nume. 127. Sed & in aliquot Germaniæ ciuitatibus itidem vsum receptum fuisse, vt annui reditus redimibiles constituāturconstituantur, ad rationem vnius pro quindecim, testatur CōradConrad. dict. quæstion. 83. conclusio. secund. Idem apud Gallos olim seruatum esse scribit Carolus Molin. d. quæstio. 5. numero 125. Quin & Ioan. Andræ. in Speculo, titul. de vsur. prim. additione, censet, duodecim esse moderatũmoderatum precium pro vno redimibili. Sic & nostra ætate apud Regia Gallorum tribunalia in praxi obtentum est, vt emptio annui reditus redimibilis, facta ad rationem vnius pro duodecim toleretur, si verò fiat ad rationem vnius pro decẽdecem, aut vndecim, reducatur ad precium vnius pro quindecim, si deniq;denique annuus reditus constitutus fuerit ad æstimationem vnius pro octo, aut nouem, minoríue precio quàm decem, omninò illicitus, & reprobus contractus iudicetur, quemadmodum commemorant Andr. Tiraq. lib. 1. de retract. §. 1. gl. 6. nu. 19. Caro. Mol. de contract. quæst. 10. nu. 146. & quæstione quinta. nume. 122. Et Rupellanus libro 1. Institutio. Forensium, capit. 34. qui expressim asserit, quòd si minoris quàm decem solidorum annuus solidus ematur, reliquis solutis in sortem imputatis, sors ipsa redditur, perimiturq́ue obligatio, tanquam si is contractus pignoratitius fuerit. Idem sanè colligitur ex testimonio Tiraquell. & Caroli. Tria etenim hîc adsunt, quæ hoc ipsum fieri iustissimè persuadent, modicũmodicum precium, pactum reuendendi, annui reditus pecuniarij emptio, quæ suspicionem maximam vsuræ inducunt. Nec locus erit electioni, quam constitutio l. 2. C. de rescindenda venditione, præbet decipienti re ipsa, quia ea decisio non est admittenda in contractibus vsurarijs, nec in suspectis, authore Baldo in rubrica. C. de vsur. in fine, cui accedit Carolus Molinæus de contract. quæstione 14. cæterùm apud Hispanos in prouincia Betica, & alijs, quæ citra Tagum huic Granatensi prætorio, institutione Regia parent & subsunt, annui reditus redimibiles frequentissimè constituuntur ad rationem decimæ, eaq́;eaque constitutio pluribus huius Senatus sententijs sæpissimè comprobatur, propter cōmunemcommunem hominum æstimationem, quæ tamen non admodum æquam habet cōpensationemcompensationem. Et ideò mihi iustior semper visa fuit horum redituum redimibilium æstimatio, ad rationem duodecimæ, vel quatuordecimæ, qua Hispani vltra Tagum vtuntur frequentius: tametsi nec omninò damnauerim eam, quæ ad decimæ rationem constituitur.

Est tamen apud nos non leuis controuersia, an lege Regia definitum sit iustum precium annui reditus in pecunia cum pacto redimendi constituti. Nam quidam censent, constitutum es

3

*se iustum precium huius annui reditus ad rationem vnius pro quatuordecim, idq́;idque deducere conantur à lege, quam Carolus Cæsar, primus Hispaniarum Rex Madritio conuentu sanxit, Anno millesimo quingentesimo, tricesimo quarto. l. 127. vbi reditus annui constituti in frumento, vino, vel oleo, cum pacto redimendi in numarium reditum commutantur, tantiq́;tantique annua pecunia æstimatur, quanti decimaquarta pars precij illius præstationis valet, & sic ad rationem vnius pro quatuordecim, quod referendum est ad precium, quo |

p. 397

empta fuit ab initio ea annua præstatio. Ergò iustum precium vnius annui nummi ad rationem quatuordecim definitur ea lege. idem probari videtur lege 10. inter eas, quæ Toleti conditæ fuerunt, anno quingentesimo tricesimonono, quæ Madritiam legem extendit ad annuos reditus in alijs speciebus constitutos, & inquit libellus principi oblatus, ita oportêre statui, ne quis consequatur pro quatuordecim vltra vnũvnum, nec in gallinis, nec in alijs rebus: vnde constat, legislatoris intentionem eam fuisse, vt annui reditus iusto precio æstimentur ad rationem vnius pro quatuordecim. Alij verò arbitrantur, has Regias constitutiones minimè definire certum precium, quò iustè annui reditus emantur: cùm hæ constitutiones tantùm tractauerint de precio annui reditus redimibilis, quoties is semel in frumento, vino, oleo, alijsuè similib. speciebus constitutus, in pecuniarium mutatur, nōnon autem cùm hi reditus ab initio in pecunia constituuntur, idq́;idque in specie adnotauit Ioan. à Medina de restitutio. c. de censibus. foli. 178. colu. 3. Cui interpretationi suffragantur duo, PrimũPrimu, quòd ex annua præstatione frumenti, vel olei, emptor huius reditus propter varium harum rerum valorem, facileq́;facileque augmentũaugmentum, creberrimācreberrimam item annonæ inopiam, plus perceperit, quàm si tunc, cùm contraxit, nummariam annuāannuam pensionem emisset, quò fit, vt in compensationem, maius precium modò tempore commutationis pro nummaria præstatione constituatur, quàm ab initio contractus constitueretur. SecũdumSecundum, quòd emptio annui reditus redimibilis, frumẽtifrumenti tamen, vel olei, aliarumuè rerum similium, maximè suspecta sit, maioremq́;maioremque fraudis, & iniquitatis suspicionem habeat, quàm si annua pręstatio in pecunia soluẽdasoluenda empta fuerit, proptereà, quòd harum rerum precia in Republica frequentissimè augentur, & variantur, nec potest certum precium, certauè æstimatio tempore emptionis fieri, & ideò aptior est ad excessum iusti precij, & ad deceptionem hæc emptio, quàm illa, quæ de nummaria præstatione tractat. Et licet hæc posterior ratio sufficiens non sit, vt omninò hic contractus damnetur, ea tamẽtamen persuasit huius reditus commutationem, lege Regia fieri. Sic & eadem ratione sæpissimè Parisiensis Senatus, Arrestis, & decretis, annuos reditus frumentarios cum pacto redimendi constitutos, in pecuniarios commutandos esse censuit, ad appreciationem vnius pro quindecim eius summæ, quæ data fuit pro ipso annuo frumenti reditu, electionem itidem tribuens debitori, vel soluendi frumenti reditum, aut pecuniariam pensionem ad æstimationem vnius pro quindecim, sicuti testantur Carolus Molinæus de contractibus, quæstione 21. & Imbertus Rupellanus lib. 1. insti. Foren. c. 34.

Sed & illud oportunè quæritur, quid dicendum sit, vbi constat, reditum annuum nummarium deberi alicui, & constitum ei fuisse: dubium tamen est, an is habeat eam legem, & conditionẽconditionem, vt redimi possit, vel præsumendum sit, eum reditum perpetuum esse absque pacto de retrouendendo constitutum? Et sanè in hac dubitatione cùm hic contractus, quo annui reditus emuntur, apud veteres non fuerit admodum receptus, mirum cuiquam videri nōnon debet, hāchanc quæstionem paucis in locis examinatam esse, adhuc verò eam deducemus ad veram, ni fallimur, resolutionem ex his, quæ in similibus controuersijs decisa sunt. Nam circa contractum emphyteuticum, si de emphyteusi priuata per scripturam, aut præscriptionem appareat, ac du

4

*bitetur, sitnè perpetua, an temporalis, in hoc dubio perpetua præsumitur secundum Angelum in Authentic. de non alienan. §. emphyteusim. Guliel. de Cuneo, & Angelum in l. qui luminibus. ff. de serui. vrba. prædio. idem Guliel. & Ang. prior, inquam, in l. cum notissimi. §. vltimo. posterior. in l. male agitur. C. de præscrip. triginta, vel quadragin. annor. Angel. in l. prætor. §. 1. ff. de edendo. Bald. colum. 2. & Iason numero 116. in l. secunda. C. de iure emphyteutic. Nisi consuetudo regionis aliud induxerit, quia iuxta eam dubij contractus erunt intelligendi. l. si fundus. ff. de euictionibus. lege, licet. in prima. C. locati. quibus similiter accedit textus in lege, vel vniuersorum. vbi gloss. ff. de pignoratitia actione. l. si tertius. §. rectè. ff. de aqua pluuia arcend. gloss. in l. penult. C. de fideiuss. Sicuti & eadem interpretatio admittenda omninò est, quæ deducitur ab ipsius contrahentis consuetudine, & vsu. quod probatur in dict. l. vel vniuersorum. & d. §. rectè. imò hæc prior est altera quæ à regionis vsu deducitur, Authore Angelo in dict. l. 2. column. penultim. quem Iason inibi sequitur nume. 160. licet Angel. ipse sibi parum constans, probare conetur, adhuc in dubio præsumendum esse, quòd emphyteusis priuati ad vitam tantùm emphyteutæ concessa sit, tametsi nec concedentis rem in emphyteusim, nec regionis CōmunisComunis vsus huic interpretationi suffragetur, iure etenim communi ita fore dubiũdubium contractum interpretandum non admodum verè Angelus opinatur. vnde aduersus ipsum frequentiori calculo probatur eiusdem Angeli opinio in d. §. emphyteusim. atque hæc sunt intelligenda de emphyteusi, qua transfertur dominium vtile, cuius translationis ea est natura, vt perpetuò fiat, & facta censeatur. l. vltim. C. de legat. l. obligationum ferè. §. placet. ff. de actioni. & obligatio. item & ea præsumptio, quæ adsumitur iuxta priorem Angeli sententiam, in vtilitatem, & fauorem tendit eius, qui canonem, & annuam emphyteuticam præstatiōempræstationem soluit, |

p. 398

cùm is asserat, annuam præstationem perpetuam esse, sicuti fatetur, dominij vtilis translationem perpetuò in eo factam fuisse. Quid autem dicendum sit in emphyteusi ecclesiastica, tradidimus. 2. huius operis libro, capitu. 17. nume. 6. Superest igitur seriò perpendere, an & eadem Communis sententia in reditu annuo obseruan

5

*da sit, quod apud me omninò dubium est, quia in hac annui reditus constitutione non tractatur de translatione vtilis dominij, quæ cùm in emphyteusi perpetua sit, aut præsumatur, quẽadmodumquemadmodum modò explicuimus, itidem ipsam annuam præstationem perpetuam facit. deinde in hac quæstione annui reditus, agitur de præsumptione in damnum, & præiudicium soluentis annuam pręstationem adsumenda. His accedit, quod annui reditus nummarij emptio odiosa, & suspecta est, siquidem & olim pluribus visa fuerit illicita sicuti c. 6. ostendimus. Et ideò nōnon omninò procedit argumentatio ab emphyteusi, de qua Communis omnium sententia agit, ad contractum istum annui & nummarij reditus. Quibus profectò adducor, vt in hac quæstione aliquot ad eius resolutionem pręnotādapręnotanda esse existimem.

Primum, illud certum, & expeditum apud me est, quod annua pecuniaria præstatio constituta iure proprij census, nempe in fauorem eius, qui dominium rei transtulit in alterum, qui pensionem solueretenetur, & eam super eadem reconstituit, perpetua erit præsumenda, licet non appareat de hac qualitate, nec de constitutione huius reditus, sed tātùmtantùm constet eam solui ex eo, quòd res super qua constituta censetur, data fuerit à creditore debitori. Ex hoc etenim cùm dominij translatio perpetua sit, erit & eodem iure perpetua censenda ipsa annua, ac nummaria pensio. quod authoritate Angeli, & aliorum, qui eius sententiam frequentissimo consensu sequuntur, probari commodè, & iure potest.

Secundò considerandum est, in dubio, vbi non apparet, an creditor debitori tradiderit rem, super qua reditus annuus constitutus censetur, præsumendum esse, ipsam rem creditoris fuisse, traditamq́;traditamque debitori cum eo onere annuæ præstationis, pręsertim quoties ea annua præstatio cẽsuscensus nomen habet. Est etenim huius dictionis hæc propria significatio secundum canonicas sanctiones, sicuti traditum fuit huius lib. c. 7. nisi appareat aliquo pacto mentio precij, nam tũctunc censebitur annuus reditus pecunia cōstitutusconstitutus, quia precij mentio emptionem, & venditionem arguit. l. 1. ff. de contrah. emp. §. precium. Inst. de emp. quod in specie ista probat Car. Mol. de cōtractcontract. q. 20. nu. 213.

Tertiò, si minimè deprehendi possit, quæ sit annui reditus origo, & ex præmissis præsumendũpræsumendum sit, annuam præstationem pecunia constitutāconstitutam fuisse, tunc ex frequentiori regionis vsu, & contrahentium consuetudine adsumenda erit coniectura ad definiendum, sitnè ea annua præstatio perpetua, an redimibilis, idq́;idque ex Ange. in d. l. 2. distinctione deducitur.

Quartò, quoties de iure annuæ præstationis apparet, & eius origo, aut constitutio constat per scripturam, aut per testes, qui præsentes contractui fuerunt, nec tamen per scripturam, vel testes possit apparere, conuentum fuisse inter creditorem & debitorem, quòd is reditus redimibilis esset, tunc præsumendum est, reditum esse perpetuum ea ratione, quòd hæc annui reditus constitutio, venditio & emptio sit, in quibus nũquamnunquam erit præsumenda pactio reuendendi, nisi ea probetur. l. 2. vbi Doctor. communiter. C. de pactis inter emptorem & vendito. Quod si precium huius annui reditus adeò modicum sit, vt attento constitutionis tempore admodum iniqua sit annui reditus perpetui æstimatio, fortassis & tunc præsumemus, annuum reditum redimibilem esse, etiamsi in scriptura constitutionis non fuerit pactio redimendi expressa, modò in ea dictum non sit, hanc annuam præstationẽpræstationem perpetuam constitui. Imò vbi precium annuæ præstationis iniquum est, iuxta regionis & aliarum circumstantiarum conditiones ad perpetuam præstationem, magisq́;magisque conueniens reditui redimibili, tunc erit & hic reditus iudicandus redimibilis, etiamsi pactum fuerit, eum perpetuum fore, authore Caro. Mol. de contractib. q. 5. nume. 128. proptereà quòd hi reditus odiosi sint, & vsurarũvsurarum succedanei, atq;atque omninò requiratur ad eorum tolerabilem vsum precij, & æstimationis iustitia, ne in vsurarum fraudem constituantur.

Quintò, vbi annui reditus constitutio tantùm ex diutina præstatione probetur, decem inquam, continuorum annorum, iuxta l. cùm de in rem verso. ff. de vsuris. l. litibus. C. de agricol. & censit. lib. 11. quarum decisionum, & nos meminimus lib. 1. huius operis, cap. 17. nume. 3. modò ea præstatio annua ex titulo, & causa constituti reditus fiat, secundum Communem omnium traditionem, tunc sanè præsumendum erit, reditum esse redimibilem, & sic quod leuius, & minus est præsumetur. l. semper in obscuris. ff. de reg. iur. l. nummis. l. qui concubinam. §. cũcum ita. ff. de legat. 3. c. ex parte, de censibus. Nisi præstatio annua facta fuerit ex causa reditus annui perpetui: nam si in prima, vel alia qualibet præstatione sit expressa causa reditus perpetui, ea præstatio in vim confessionis probat plenè, donec error in contrarium probetur, cùm & si facta fuerit extra iudicium, parte tamen præsente, & acceptāteacceptante plenè probat l. Publia. §. vlt. ff. depos. l. cùm de indebi. §. vl. ff. de probat. l. generaliter. |

p. 399

C. de non nume. pecun. ad idem tex. in l. plures apochis. C. de fide instrument. l. optimam. C. de contrahen. & commit. stipul. cum his. quæ Dec. tradit in c. cùm super. colum. 1. de off. deleg. & in consilio 665. & alijs, quæ hanc vltimam distinctionem ad ducens scribit eleganter Caro. Molin. de contract. q. 20. num. 108. & nume. 212. Ex quibus ipse arbitror, iudicem hac de causa cogniturum debere omninò quamlibet qualitatem, legem, & contractus conditionem diligenter examinare, atque omnes coniecturas exactè rimari, quò facilius iudicare valeat, sit ne præsumenda annua præstatio perpetua, an temporalis, & redimibilis.

CAPVT XI.

TITIVS cùm fundum haberet, ipsum Sempronio vendidit constituto cẽtumcentum aureorum precio, hac adiecta pactione, quod interim, dũdum centum aurei venditori non fuerint soluti, emptor decem annuos aureos super eodem fundo constitutos iure annui reditus redimibilis soluat: cui conuentioni accesserunt & alię contractus leges, quæ solent adscribi his annuorum redituum venditionibus, pręsertim reseruatio dominij directi donec reditus redimatur, translato tantùm vtili in emptorem. contingit tandem precium conuentum solui, ac annuam præstationem redimi biennio, aut anno iam elapso à tempore contractus, quæritur, an intra nouem dies à redemptionis die possit proximior cognatus rem ipsam retrahere, cùm à tempore cōtractuscontractus iam elapsi fuerint tres mẽsesmenses, vel anni, ac deniq;denique tempus ipsum lege Regia definitum. Sic & eadẽeadem quęstio proponitur, quoties fundus aliquis datus alteri fuerit pro decem annuis soluendis iure, & titulo census, redimibilibus: tamen ad rationem decimæ, vidi semel in hoc Granatensi prætorio quæstionem istam varijs iudicũiudicum, & aduocatorum sententijs discussam, eam ob id vtrinq;vtrinque adductis rationib. examinabo, nihilominus quid mihi iure verius visum fuerit exponẽsexponens, ea quidem protestatione, vt liberrimè in contrariam iturus sim sententiam, vbi ex causæ, & controuersiæ allegationibus aliquid sese obtulerit, quod Palinodiam canere recto iustitiæ tramite me ipsum cogat. Et sanè locum fore retractui intra nouem dies à tempore redemptionis, quamuis à die venditionis transierit annus, probatur pluribus rationibus.

Primum etenim constat, saltem quoad dominium directum, hanc venditionem conditionalem esse, siquidem dominium directum retentum à venditore non aliter in emptorem transferatur, quàm si centum aureos precij conuenti sol

1

*uerit idem emptor, solutis itaq;itaque centum aureis dominium directum in emptorem ex venditione transit, non prius. l. qui hæredi. §. vltim. ff. de condit. & demonstra. l. qui absenti. §. 1. ff. de adquir. poss. l. ei, qui ita hæreditatem. ff. de condit. Instit. cap. super eo. & ibi gloss. de condit. appo. l. hæc venditio. ff. de contrahend. empt. Bart. in l. si is qui pro empto. quæst. 4. principali. ff. de vsucapi. Dies autem à lege ad retrahendum dati in contractibus conditionalibus, currunt à die euentus conditionis. tex. in l. Titius. §. procedit autem. ff. de excusa. tutor. tex. item insignis in l. 1. §. annuus. ff. quando de peculio acti. &c. è quo Gulielm. de Cuneo, & Alberic. in hac propria quæstione hoc ipsum adnotârunt. idem Alberi. in prima parte statuto. quæstion. 97. ad finem. Bald. in tracta. Protomi. columna 5. versicul. sed quæro. Matth. de Afflictis. in eodem tract. §. licet enim suprà diximus. colu. antepenul. versi. sed an si vendita. optimè Andræ. Tiraq. lib. 1. de retract. §. 1. gl. 10. nu. 45. Nec refert, traditionem rei venditæ factam esse ante euentum conditionis: nam & ea traditio in dubio facta cẽseturcensetur sub eadem conditione, non purè, & simpliciter, sicuti ex Bart. deducitur in l. sub conditione. ff. de solutionibus. ad finem. cuius distinctio ad hanc rem omninò, & diligenter est adsumenda cum his, quæ Tiraquel. adducit dicto §. 1. gl. 2. nu. 28. & hæc quidem vera sunt, quamuis etiam in venditione conditionali, diem retractus currere à |

p. 400

tempore contractus, non ab euentu conditionis senserit Guido Papæ q. 257. Quòd si venditio purè facta fuerit absq;absque vlla conditione, tempus datum à lege ad retrahen dum iure sanguinis, currit à die venditionis, etiam ante precij

2

*solutionem, etiam priùs, quàm res tradita fuerit, nec enim computatur id tempus à die traditionis, secundum Signorol. consi. 81. col. 2. Alberi. in l. si filiusfamiliâs. §. cùm fundum. ff. de verbo. oblig. versi. item facit ad alium. opt. tex. in l. sciendum. §. vlt. ff. de ædilit. edict. Montaluus idem notat in l. 13. titu. 10. libr. 3. Fori. quod item sensere Cynus, & Salycet. in l. contra. C. de inoffi. test. expressim hanc sententiam veriorem esse censet ipse Tiraq. d. §. 1. glos. 10. nu. 108. & nu. 111. contra Bal. in tract. protomis. colu. pen. versi. secundò, quia nōnon constat. & in simili specie Matt. de Afflict. in eodem protom. tract. §. tota hæc l. colum. 8. versi. sed ponamus. igitur ex his deducitur, in hac, quam tractamus, quæstione, diem datum à lege Regia ad retrahendam iure sanguinis rem à consanguineo venditam, non currere statim, sed ab eo die, quo per redemptionem census, res quò ad dominium vtile, & directum eueniente conditione transit in ipsum emptorem.

Secundò, hæc eadem sententia alia itidem argumentatione probatur. Proximior etenim agnatus in prædicta specie non est admittendus, nec iure admitti potest ad retractum ante consoli

3

*dationem dominij directi, & vtilis, quia vbi dominium tantùm vtile transfertur in emptorem, & manet directum apud venditorem, non est locus retractui, quemadmodum patet in eo, qui dat propriam rem in emphyteusim, vel in locationem ad longum tempus, ea ratione, ꝙquod res non exeat de familia, nec de cognatione, imò finita emphyteusi, aut locatione, ad ipsam familiam omninò redit. quamobrem cessat ratio vltima, & finalis Regiæ cōstitutionisconstitutionis, quæ proximiori cognato permittit rem venditam à consanguineo intra nouem dies retrahere: sic sanè in locatione ad longum tempus non esse retractum admittendum, asserunt Nico. Boer. in cōsuetconsuet. Bituricensib. rub. de retract. §. 1. versi. item non habet. Et Tiraq. lib. 1. de retract. §. 1. glos. 14. nu. 79. & sequentibus. cùm ad ipsum locatorem finito locationis tempore res locata redire debeat. Eadem ratione quoties res datur in emphyteusim, non est locus retractui, quemadmodum adnotârunt Stephanus Bertran. consi. 7. lib. 1. & Tiraquel. lib. 1. de retract. §. 33. glo. vnica. nisi fiat contractus emphyteusis in fraudem legis, quod tradit Matth. de Afflict. decisione Neapolit. 72. vnde infertur, nōnon esse lege Regia admittendum agnatum proximiorem ad retrahendam rem, quæ fuerit alteri data ad perpetuum censum, quem redimere non liceat, cùm ex communi contrahentium vsu in hoc contractu dominium directum maneat penes venditorem, vtili tantùm in emptorem translato, quod propriũproprium est emphyteusis, & ea ratione hic contractus, leges & iura contractus emphyteutici habet. imò & si facta conuentione in forma cōtractuscontractus emphyteutici, vel census perpetui, postmodum pactum sit, quod ea pensio perpetua redimatur pecunia, & redempta fuerit, non est locus retractui, modò fraus cesset, secundum Matthæ. de Afflict. d. decisi. 72. num. 8. ita asseuerans in Regio prætorio Neapoli pronunciatum fuisse. Ego verò etsi videam, legem Regiam minimè obtinere, vbi res fuerit data in emphyteusim ad pensionem perpetuam, vel iure census itidem perpetui, ita quidem, vt eiusdem rei dominium directum penes venditorem maneat, tamẽtamen quoties ea pensio ex pacto redimibilis est, non possum mihi persuadere, vtcunq;vtcunque ea redemptio cōtingerecontingere possit, quin & retractui locus sit, cùm res auita, & patrimonialis ex ea causa ad exteros deueniat cognatis exclusis, quod Regiæ cōstitutioniconstitutioni admodum est cōtrariumcontrarium, & id statim apertiùs probabitur. Imò etiamsi receptum sit frequentissima omnium sententia, retractum iure sanguinis non posse competere proximiori cognato ad rem datam in emphyteusim, aut cẽsumcensum perpetuum, quod item explicuit Caro. Molin. in consuetu. Parisien. §. 23. quæstio. 16. & 17. profectò æquius est, & Regiæ constitutioni admodum conueniens, quòd proximus ad hunc retractum veniens, & cum eodem onere rem recipere volens omninò ad mittatur, præsertim cum hæc datio in emphyteusim quædam sit alienatio. l. vltima. C. de rebus alienis, non aliena. l. prima. ff. si ager vectigal. atque ita semotis consuetudinibus visum est Ferrono in consuetudin. Burdegalen. rub. de retractu. §. 25. Quod si iuxta receptam opinionem agnatus proximior non potest rem ratione translati vtilis dominij ante directi translationem perfectam retrahere, non currit ei tempus à lege datum ad retrahendum, cùm sit is agere impeditus ex natura ipsius contractus emptionis, & venditionis. lege vltima. C. de annali exceptio. nec iure probari poterit, diem à lege datam ad retrahendum currere interim, dum ipse proximior agnatus, & si retrahere vellet, minimè admitteretur, impediente ipsa natura contractus.

Cæterùm his, quæ modò adduximus, accedit, quòd nec retractui locus sit, vbi tantùm vsusfructus rei patrimonialis venditus fuerit, cùm in vsusfructus venditione ratio legis cesset,

4

*manente semper proprietate penes venditorem, & vsufructu extinguendo morte vsufructuarij, alijsq́;alijsque modis iure expressis, & item ea ratione, quòd vsusfructus verè inter immobilia |

p. 401

, fundos, & agros, de quibus Regia lex tractat, minimè computetur. leg. 1. §. qui seruum. ff. ad Syllanium. l. qui falsus. §. vlti. in fine. ff. de iniur. atq;atque in hac materia de retractu, ita expressim asserunt Alexander consil. 52. libro primo, numero 2. Andræ. Tiraquell. in libro primo de retractu. §. primo. gloss. septima, numero 54. & sequentibus contra Matthæum de Afflictis in tractatu protomi. colum. decima, versicul. item quæro. & Chassanæ. in consuetud. Burgun. Rubri. 10. §. primo. versi. aduerte. num. 14. Quibus sanè fit, vt tempus lege Regia definitum ad retrahendam rem à consanguineo venditam in specie quæstionis propositæ, currat à die redemptionis, quo consolidatur dominium directum cum vtili.

Tertiò, eandem sententiam probare, & instruere possumus ratione quadam, quæ tacitæ obiectioni respondet. Nam si quispiam dixerit, vtile dominium non posse retrahi post nouem dies, à die translationis eiusdem, licet directum possit iure sanguinis haberi ex retractu intra nouem dies à tempore quo reditus redemptus fuerit, annuaq́ue præstatio extincta, dominiumq́ue directum vtili adquisitum: quia dominium vtile non est retrahendum, nisi intra diem præfinitum, & computandum ab eiusdem dominij vtilis translatione, id profectò tollitur ex eo, quòd dominium directum iure retractus adquisitum intra nouem dies ab annui reditus redemptione, vtile secum ratione consolidationis, & vt potentius trahit, siquidem hæc dominia semel consolidata distingui non possunt, lege. si tibi. ff. quibus modis vsusfructus amittatur. leg. is cuius. ff. de lega. secund. & tunc dominium directum, quod potentius est, vtile consequitur societatis causa. vnde qui dominium directum iam vtili consolidatum retrahit, ipsum etiam vtile dominium simul cum directo habet omnino.

Cæterùm, contraria sententia, & quòd in specie quæstionis propositæ, nouem dies à lege dati ad retrahendam rem auitam seu patrimonialem, currant à die ipsius venditionis, pluribus poterit persuaderi.

Primum etenim eius opinionis sum, vt existimẽexistimem, prædictum contractum non esse contractum census, nec venditionis conditionalis, etiam

5

*quòd ad dominium directum, sed esse potius contractum venditionis puræ, ac simplicis traditionis, factæ quidem fide habita precij, & sic titulo venditionis in hunc sanè modum, vt interim dum precium soluitur emptor fructibus rei fruiturus soluat annuam præstationem, & reditum eius quantitatis, qui iustè constitui poterat pro precio ipsius rei, iam equidẽequidem cōuentoconuento cum redimendi pactiōepactione, quam deniq;denique pactionẽpactionem licitam esse probauimus authoritate l. curabit. C. de acti. emp. huius libri c. 4. nu. 6. Nec quicꝗ̈quicquam oberit, ꝙquod in hisce contractibus expressim venditor excipiat sibi, ac retineat dominium directũdirectum rei venditæ, donec precium conuentũconuentum soluatur, nam hæc clausula ab imperitia tabellionũtabellionum contractuum naturānaturam, & discrimina ignorantium ꝓcessitprocessit. Etenim in hoc contractu, de quo agimꝰagimus, reseruatio dominij directi quędāquędam est hypotheca, non deniq;denique cōmuniscommunis, sed eam qualitatem habẽshabens, vt super eo fundo iure cuiusdācuiusdam seruitutis annuus reditus sit constitutꝰconstitutus. hoc verò probatur apertissimè, si quidẽquidem in hoc contractu dominiũdominium vtile, & directum, certo, iustoq;iustoque precio æstimatur, idq́;idque precium statim soluitur, cũcum ad rationẽrationem vniꝰvnius pro decem illicò annuus reditus redimibilis super eo fundo constituatur, qui quidẽquidem reditus obtinet vim præsentis solutionis: nec verè dici poterit, habitāhabitam fuisse fidem precij, imò hæc annuæ præstationis obligatio, & promissio maiorem vtilitatẽvtilitatem affert, quāquam præsens ipsa solutio venditori attulisset. Quòd si hæc venditio censeretur facta habita fide precij, adhuc & terminus ipse retrahẽdumretrahendum à l. datus nōnon à die solutionis precij, sed à die venditionis curreret. tex. insig. in l. 72. Tauri. cuius decisio iure CæsarũCæsarum cōprobaturcomprobatur, quia iam perfecta est venditio, quæ fit habita fide precij, & quò ad effectũeffectum retractus, etiam ante dominij traditionẽtraditionem, dies contractus ipsius, non dies traditionis rei consideratur. Quę quidẽquidem eo tendũttendunt, vt inde manifestũmanifestum sit, in quęl. & themate huius capitis, terminũterminum retractus à die ipsius vẽditionisvenditionis nōnon à die redemptionis annuæ præstationis, currere. His ꝓfectòprofectò libenter addiderim, per venditionem annui reditus super re propria ipsius venditoris constituti, nōnon transferri in emptorẽemptorem, dominium directũdirectum, sed tantùm hypothecam. iuxta l. fundus quem. ff. de annuis leg. & in specie notat Spec. ti. de loc. §. nunc aliqua. versi. 86. & ideò tunc retractui iure sanguinis locus non est, authore IoāIoan. Lupi. in l. 70. Tauri. nu. 27. Quod satis aperti iuris est, qñquando in ea venditione dominium directum in emptorẽemptorem annui reditus non transfertur expressim, sed & si id in cōtractucontractu adiectum sit, ꝙquod dominium directum in emptorẽemptorem transferatur, adhuc opinor idẽidem esse, cùm ea translatio dominij directi potius fiat ad tutiorẽtutiorem annui reditus solutionẽsolutionem, & ratione hypothecæ, quàm veri dominij translationis: necenim vllum preciũprecium pro directo dominio datur, nec id venditur, sed tantùm annuus reditus, qui iustè æstimatur super certo fundo, aliauè re cōstitutusconstitutus. Atq;Atque ita censeo contractus istos fore interpretandos, ne passim concedamꝰconcedamus tabellionib. conuentionum iura, verborum copia mutare.

Secundò, in eiusdem opinionis confirmationem facit, ꝙquod etsi præmittamus, in hac specie contra

6

*ctus venditionem factam fuisse cum reseruatio|

p. 402

ne dominij expressa, donec precium conuentũconuentum solutum fuerit, nihil ea clausula impedit, quin statim dies dati ad retrahendum, currant à die contractus, etiam nondum soluto precio, quia ea conditio naturalis est contractui. §. venditæ. Inst. de rerum diui. notat Bal. in rub. C. de contrah. emp. q. 13. & in specie quò ad retractum ita adnotârunt Matth. de Affli. decis. Neapo. 338. & And. Tira. li. 1. de retract. §. 1. gl. 2. nu. 34. 35. & 37. nihil etenim pactum istud operatur, nec contractum conditionalem facit, cùm id, quod expressum est, ipsius contractus naturæ sit proprium. l. conditiones extrinsecus. ff. de condit. & demōstrademonstra. l. continuus. §. cùm ita. l. interdum. ff. de verbo. oblig. vnde etiam si Tiraquellus huic contractui conditionis vim tribuere visus sit, verè tamen nullam conditionem habet, quæ effectum contractus impediat, ipsaq́ue venditio pura est, tametsi dominium translatum non fuerit. Sic denique constat, hanc dominij directi retentionem, donec precium conuentum solutum fuerit, minimè mutare ipsius contractus potestatem.

Tertiò, hæc ipsa opinio constat ea ratione, quòd in hac specie contractus, statim fuit precium solutum ipso die contractus, cùm loco precij fuerit constitutus annuus reditus, qui iustè cum redimendi pactione emi, & constitui poterat ex eo precio, quod conuentum est ad rei venditæ æstimationem. Etenim fingitur vno actu, precium solutum fuisse venditori, & eundem venditorem id precium dedisse emptori pro annuo reditu redimibili. arg. l. certi conditio. §. si nummos. & §. vlti. cum l. seq. & l. singularia. ff. si certum pe. quò fit, vt omninò manifestum sit, hanc venditionem puram esse, & statim soluto precio peractam fuisse. Et ideò dies datus ad retrahendum ab ipsius contractus tempore currit, non à die redemptionis.

Quartò, idem apparet, quia etsi dicamus, hunc cōtractumcontractum censualem esse, statim à die ipsius conuentionis non expectata redemptione, proximior consanguineus rem venditam retrahere potest ex eo quidem, quod census detur non sub pensione perpetua, sed sub redimibili. quod expressim scribit Tiraquel. de retract. libr. 1. §. 33. gloss. vnica. cui ratio elegans suffragatur, quam tradidit Matthæ. de Afflict. in tracta. protomiseos. §. licet enim suprà diximus. colum. 6. versi. sed quæro de quadam vtili quæstione. Nam secundum eum, si in hoc casu retractui locus non esset, fraus legi, & retractui fieret passim, ac facilimè, siquidem emptor rem in censum accipiens à domino sub pacto redimibilis pensionis, clanculum precium solueret, pensionemq́;pensionemque redimeret, & ea cautela consanguineos à iurere tractus excluderet. eandem sententiam veram esse censent Chassanæ. in consuetud. Burgund. titu. de retract. §. Le vendeur. in princip. ac rursus Tiraquel. §. 1. glo. 2. nume. 35. Quòd si à die conuentionis, & venditionis potest proximior agnatus in hac specie rem ipsam datam ad censum redimibilem iure retractus habere, nullo pacto verè dici poterit, à die redemptionis hunc terminum fore computandum.

Quinta ratio ex præcedentibus colligitur, si consideremus in hac quæstione, & eius specie plures contractus sub vnius nomine contingere. vnus quidem est venditionis fundi pro centum aureis, qui purus est, ac perfectus. Alter verò constitutionis census, iuxta ipsius precij quantitatem ad rationem vnius pro decem cum pactore dimendi, & hic à priori distinguitur, cùm in eo sit venditor is, qui in priori emptoris nomẽnomen habuit, nec refert, quod hi contractus fiant diuersis scripturis, vel vna, modò fiant statim, ac simul modico interuallo constituto. l. lecta. ff. si cer. pet. At si fiant diuersis scripturis hi contractus eodem tamen ferè tempore absq;absque interuallo, censet esse plures cōtractuscontractus Signorol. de Homodeis, consil. centesimo tricesimo nono. quo in loco existimat, diem datum à lege ad retrahendum, statim à tempore contractus currere.

Sextò, eandem sententiam argumento sumpto ab absurdo euitando, in hunc modum probamus. Nam si retractus admitteretur intra nouem dies à tempore redemptionis annui reditus, pro eodem precio, quo res vendita fuit, sequeretur grauis iniuria, quæ emptori fieret. Etenim ipse emptor, vt fundum, & rem immobilem haberet pro precio centum aureorum, constituit annuāannuam præstationẽpræstationem redimibilem, & eam soluit tribus, vel quatuor annis ante redemptionem, & prætereà precium ipsum centum aureorum, & ideò si acceptis tantùm centum aureis à proximiore consanguineo, rem ipsam reddere teneretur emptor, amitteret prorsus annuas præstationes, quas ante redemptionem annui reditus soluerat, quod procul dubiò ab omni æquitate, & iure alienum est. fit igitur, vt retractus in eo contractu, de quo disputamus, vel admittendus non sit intra nouem dies à tempore redemptionis annui reditus, vel si admittatur, soluendum omninò, atq;atque consignandum sit precium ipsum principale simul cum annuis præstationibus ante redemptionem solutis, quorum prius mihi potiꝰpotius arridet propter eas rationes, quas hoc loco adnotauimus.

Septimò, vt hæc ipsa opinio facilius persuaderi valeat, admonendum est, proprietatem alicuius rei vsufructuario venditam, iure consanguinitatis retrahi posse ex lege Regia absque ipso vsu

7

*fructu, qui quidem manebit penes ipsum emptorem, licet per venditionem sit proprietati consolidatus vsusfructus, secundum Cynum, Angel. & Paul. in l. si maritus. C. de in off. testa. |

p. 403

& Tiraquel. lib. 1. de retract. §. 1. glo. 7. num. 64. optimus tex. in l. Dominus. in prin. ff. de vsufr. tandem ex hoc iure retractus proximior cōsanguineusconsanguineus minimè euincet vsumfructum. quam ob rem in hac præsenti dubitatione etiam si locus esset retractui, tantùm is obtineret, quò ad dominium directum, maneretq́ue vtile penes ipsum primum emptorem, nec posset ab eo euinci iure consolidationis, atque ita cessaret, quod vltima ratione prioris opinionis probare conabamur. Quod si dixeris, etiam dominiũdominium vtile posse lege Regia à proximiore consanguineo retrahi: id quidem etiam si verum sit, procedit, vbi retractus intra nonem dies à trans latione dominij vtilis proponitur, nōnon aliâs. Non me latet, maximum discrimen à quibusdam forsan constitui posse inter hunc contractum, quo res venditur reseruato dominio directo, donec precium soluatur, vel annua præstatio loco precij constituta redempta fuerit, & eum, quo vsufructuario proprietas venditur, cùm in priori conuentione dominium vtile venditur, & transferatur statim respectu directi, ex ratione. l. 1. §. quæ onerandæ. ff. quarum rerum actio non detur, & ob id vnus contractus esse videatur, quò ad dominium vtile & directum. l. cùm antiquitas. in principio. C. de testament. siquidem vtrunque simul in eandem conuentionem deducitur, licet translatio directi ex causa differatur. vnde apparet, venditorem tempore contractus ipsius, ex quo dominium in emptorem transmittitur, vtrunque dominium directum & vtile habuisse. At in posteriori contractu, eo tempore, quo proprietas per conuentionem venditur vsufructuario, ipse vsusfructus non pertinebat ad proprietarium: nimirum igitur si à consanguineo proximiore vsusfructus nōnon possit retrahi, cùm lege retractus id tantùm retrahendum est, quod venditor tempore contractus habebat & vendidit, quod item probatur in l. à liberto ff. de bonis liber. & quia precium proprietatis tantùm solutum fuit ex ea conuentione. l. cùm in fundo. §. vxor. ff. de iure doti. Sed tamen vtcunque sit, licet teneamus, quod tutius est, in priore specie contractus dominiũdominium vtile simul & directum euinci posse iure retractus: id quidem obtinebit intra nouem dies à tempore contractus, non ab ipsa redemptione census computandos, cùm ex ea conuentione, ex eo contractu purè facta sit venditio dominij vtilis & directi, tametsi translatio directi dominij sit dilata in diem redemptionis census & annui reditus. Sic denique ab hac septima ratione illud colligemus, contractum istum, de quo agimus, factum fuisse ad translationem vtriusque dominij vtilis & directi, preciumq́ue ad æstimationem vtriusque constitutum esse, vt tandem vtrunque dominium retrahi possit lege Regia intra diem ab ea definitum, computandum sanè ab ipso die contractus. Etenim vt ingenuè fatear, verius esse censeo, quòd in hoc casu dominium vtile, simul & directum retrahi valeant, atque ita non idem hîc esse obseruandum, quod in venditione proprietatis vsufructuario factæ, circa legẽlegem retractus ex Cyno, Angelo & Paul. Castren. adnotauimus.

Octauò loco videbitur fortassè quibusdam, quæstionem istam decisam esse lege Regia, quæstio. 74. est inter Taurinas constitutiones, qua san

8

*citum est, habentem dominium directum, vel vtile tantùm, ius retractus habere ita quidem, vt is præferatur proximiori consanguineo, & tamen iuxta huius quæstionis speciem constat, emptorem soluentem censum redimibilem, annuamq́ue præstationem, vtile saltem dominiũdominium habere ab initio contractus, atque ita de directo esse inter eum & cognatum venditoris quæstionem, ipso consanguineo proximiori petente iure retractus rem ipsam ratione venditi directi dominij per extinctionem & redemptionem annui reditus. Ergo proximior nequaquānequaquam poterit obtinere aduersus habentem iamdiu vtile rei dominium, cùm is, si directum consanguineo venderetur, posset iure quidem id eodẽeodem precio retrahere. argument. l. vendicantem. ff. de euictio. Si verò dixeris legem Regiam 74. non procedere, vbi ex eodem contractu procedit alienatio directi simul & vtilis dominij, quasi tunc habens vtile dominium ex emptione spẽspem habeat ob eundem contractum & directum cōsequendiconsequendi, & ea ratione præferendum fore proximiorem agnatum, ne alioqui fraus fiat legi, tunc sanè respōdebiturrespondebitur, hoc verum esse, modò terminus datus à lege currat, & computetur ab ipso cōtractuscontractus die, quo quidem facta est vtriusque dominij alienatio, licet directi translatio dilata sit in tẽpustempus redemptiōisredemptionis annui reditus, & sic in diem, quo verè ac omninò fit vltima solutio precij conuenti.

Sed & si quis aduersus sextam rationẽrationem dixerit, annuas præstationes non iniquè exigi ab ipso emptore, inter im dum precium non fuerit soluũsoluum loco quidem fructuũfructuum, quos è re ipsa perceperit. argu. l. curabit. C. de act. emp. id profectò æquũæquum est, quando annuæ præstationes non excedunt fructuum æstimationem deductis expensis, & ideò, etiam si res retrahatur, non erunt à proximiori cognato annuæ præstationes emptori reddendæ: at si annui reditus ab emptore soluti fructuum æstimationem excesserint, iniquum erit, eum excessum à proximiori consanguineo retrahente rem ipsam venditam minimè solui casu, quo retractui locus sit.

Quibus tandem effectum est, vt isthæc posterior sententia æquior, iure verior & reipublicæ magis conueniens ad tollendas iniurias, quæ in |

p. 404

commutationibus & contractibus accidere solent, omninò videatur. quam obrem ea meo iudicio potiùs, quāquam contraria in praxi seruabitur, nisi quandoq;quandoque ex negocij qualitate visum fuerit iudicibus fraudẽfraudem conuentioni subesse, eamq́ue contigisse ad effugiendum retractum, qui iure sanguinis lege Regia permissus est: etenim tunc prior opinio potiores partes obtinebit.

Non oberunt huic posteriori sententiæ ea, quæ in prioris confirmationem adducta fuêre. PrimũPrimum etenim cessat, quia in hoc cōtractucontractu hęc vẽditiovenditio, nec quò ad dominium vtile, nec quò ad directũdirectum conditionalis est, de vtili satis apparet, nec negari poterit: de directo autem probatur ex his, quæ adnotauimus in prima, secunda & tertia, ac quinta & septima rationibus posterioris partis, quibus constanter probare conati sumus, nullam subesse huic conuentioni conditionem.

Secundum minimè item obstat, cùm eius fundamenti ratio, etiam si vera sit, de quo inibi actum fuit, obtinet in re, quæ datur in emphyteusim, vel censum ad rationem perpetuæ pensionis, non vbi pensio ipsa ab initio contractus redimibilis sit. At in hac specie contractus, de quo disputatum est, pensio est redimibilis, & ea ratione censetur statim dominium vtrunque purè alienatum, quemadmodum in probatione secundæ opinionis passim contendimus.

Tertium, eadem ratione deficit, præsertim ex notatis in septima postremæ partis ratione. Quia statim dominium directum per ipsam conuentionem alienatum est.

CA.P. XII.

DONATIO omnium bonorum præsentium & futurorũfuturorum iure Cæsarum adeò improbatur, vt quibusdam visum fuerit, eadẽeadem ratione donationem omnium bonorum præsentium tantùm, minimè valere, etiam si iuramenti religione sit ea donatio confirmata, de quibus nos scripsimus in rub. de testam. 2. par. nu. 3. & pluribus sequentib. Nunc sanè tractabitur oportunè, an omniũomnium bonorũbonorum donatio, quæ fit retento à donatore vsufructu, valida sit: hac etenim cautela vsusfructus retineri solet, vt ea donatio valeat. Quam equidem quæstionem tradens Paulus Castrensis in l. vltim. nu. 10. C. de pact. in ea est sententia, vt opinetur, donationem istam minimè validam esse, eò, quòd per eam tollatur libera testandi facultas, & fraus fiat legi prohibenti omnium bonorum donationem. Etenim donator de iure vsusfructus testari non valet, cùm id morte finiatur: de ipsis

1

*similiter fructibus testari nequit, vbi donatio fit omnium etiam futurorum bonorum: siquidem tunc veniunt fructus è re donata percipiendi in ipsam donationem, quibus compertum est, donationem istam non valere. idem tenuerunt ipse Paulus consilio 75. numero 8. libro 2. Decius num. 32. Curti. Iunior num. 58. Purpurat. numero. 252. in dicta l. vltim. Deci. consi. 30. nu. 2. & consi. 251. num. 3. Philippus Corne. consil. 176. libro 2. colum. penul. Francisc. à Ripa libro 3. responsi. capit. 14. num. 3. Carol. Molinæ. in additionibus ad consil. Alexan. 59. libro 5. litera b. QuorũQuorum ratio exactè & diligenter perpensa insinuat, hanc opinionem planè procedere, vbi donator simpliciter sibi retinet vsumfructum, quom admodum Ripa aduertit, ex hoc deducens, aliud esse, cum donator sibi reseruat nōnon tantùm vsumfructum, sed & fructus percipiẽdospercipiendos è re donata, tunc etenim secundum eum donatio valebit, quia donator testari poterit de fructibus percipiendis ab eo viuente: idem expressim Purpurat. adnotauit in dicta l. vlti. numer. 253. sic & Curti. Iunior dicto numer. 58. & consil. 25. Pauli sententiam sequutus eāeam intelligit, vbi donator vsumfructum sibi ad vitam reseruauerit. His accedit, quod Bartol. in cons. 76. respondit scribens, ad hoc, vt omnium bonorum donatio valeat, non esse satis, à donatore vsumfructum, vt de eo in vita disponere possit, retineri, cùm non habeat ex hac retentione liberam testandi facultatem, hoc ipsum sub ambiguo Roma. notat in l. stipulatio hoc modo concepta. num. 42. ff. de verbor. obligatio. quo in loco Alexand. numero 18. Iason numero 10. & Socin. consilio 126. colum. vltim. lib. 1. Bartoli opinionem in specie probant & sequuntur: atque |

p. 405

item omnes, qui Pauli sententiam veriorẽveriorem esse existimant, responsum Bar. facilius admittunt: etenim colligunt ex hoc, simplicẽsimplicem vsusfructus retentionem censeri factam de fructibus futuris, quòad dispositionem inter viuos, non quò ad testamentum: quam ob rem donatio omniũomnium bonorum casu, quo à iure improbetur secundũsecundum eos, non censebitur valida ex simplici vsusfructus retentione, quemadmodum Paulus Castr. & hi, qui eum sequũtursequuntur, existimârunt, his sanè rationibus prior hæc opinio defenditur.

Ex contrario, quòd donatio omnium bonorum, etiam futurorũfuturorum valeat: si donatarius sibi vsumfructum simpliciter reseruauerit, adserunt Alexand. numero 18. Iason colum. 7. in dicta l. stipulatio hoc modo concepta. Aretin. consil. 54. colum. 3. Iacobi. de Sancto Georgio in dict. l. vltim. num. 39. C. de pact. & inibi Andræas Alciatus. Quibus adstipulatur, quod donator de fructibus percipiendis ratione vsusfructus testari poterit. Hos etenim donatarius minimè habebit donationis titulo, nec in eam hi fructus veniunt, licet inter bona futura donatoris, numerentur. Siquidem restringitur omnium bonorum, etiam futurorum donatio, vt in eis fructibus, quos donator causa reseruati vsusfructus è re donata perceperit, locum non habeat. Nam res ipsa consentiente donatario alienata, & deinde redempta in bonorũbonorum futurorum donationem non reuertitur. sicuti deducitur ex l. vl. C. de remiss. pignor. quo in loco probatur, rẽrem ab initio hypothecæ obligatam & subiectam, semel tamen consentiente creditore alienatam, minimè in eandem hypothecam redire, etiam si debitori iterum adquisita fuerit, quāuisquamuis hypotheca bona præsentia & futura cōplectat̃complectatur. Sic & fructus semel à donatore excepti, ne in donationem, vt compertum est, ex eius mente, veniant, licet ab eo postmodum adquirāturadquirantur, donatario minimè obuenient, nec ad eum pertinebunt. quod item probatur in l. penul. §. vlt. ff. de pignorib. vbi iurisconsultus scribit, pecuniam à debitore mutuo acceptam, ab alio, quàm

2

*creditore in hypothecam bonorum præsentiũpræsentium & futurorum venire, cùm ipse debitor priùs, quàm pecuniam mutuo acceperit, pignori obligauit, quidquid in bonis haberet, habiturúsue esset: quasi secùs sit in pecunia mutuo accepta per debitorem ab ipsomet creditore, cui ob eam causam hypotheca constituitur secundum Roma. in singul. 605. quidem ratione fit, vt licet donatio futurorum bonorum cōtineatcontineat fructus percipiendos per ipsum donatorem ex alia causa, non tamen continebit fructus percipiendos ex causa reseruationis factæ in eodem donationis contractu. denique mihi illud satis probatum est, ob specialem donatoris exceptionem & reseruationem fructuum percipiendorum è re donata, ipsos fructus futuros minimè in donationem ipsam venire, nec contrarium potest vlla iusta ratione defendi: id verò, quòd ex Roma. adnotauimus ad d. l. pen. expressim tenuerunt Richard. Bald. & Albe. in l. obligatione generali. ff. de pignori. idem Alb. in d. §. vlt. & Antoni. Fanen. in tract. de hypoth. & pignorib. 2. par. membro 2. n. 12. quorum interpretatio communis est, eaq́ue ratione cōstatconstat, quia pecunia mutuo accepta ab eo creditore, cui obligatio hypothecaria fit, eo animo accipitur, vt ea libera sit ad negocia tractanda, & eorum expeditionem. vnde alienum est à mente debitoris, cuius voluntas necessaria est ad hypothecāhypothecam, quòd ea pecunia obligatione hypothecaria sit impedita.

Item eadem Alexand. & aliorum opinio manifestè probatur ex eo, quòd vsufructuarius, qualis donator est, fructus omninò sibi adquirit, & de eis testari potest, eosq́ue ad hæredes transmittit, iuxta l. defuncta. ff. de vsufruct. cuius & nos meminimus libro primo huius operis capit. 15. num. 3. Ergo planè deducitur, fructus istos, qui expressim à donatione excipiuntur, non comprehendi sub futurorum bonorum appellatione. Imò & idem erit, vbi vsusfructus à donatore retinetur expressim ad eius vitam, cùm ea cōditioconditio sit de natura vsusfructus, licet expressa nōnon fuerit, & ideò nihil mutat vsusfructus proprias leges & conditiones. Ex quo colligitur, nihil referre ad veritatem & rationem decisionis Pauli Castrensis, quòd vsusfructus reseruetur à donatore simpliciter, vel expressim ea adiecta clausula, qua & fructus percipiẽdospercipiendos donator sibi excipiat: vtroque etenim casu, vel falsa, vel vera erit Pauli opinio aduersus Ripam & Purpur. Sic sanè falsum est, quod Curti. Iunior opinatur scribens, eandem Pauli sententiāsententiam tunc obtinere, cùm donator sibi reseruauit vsum fructum ad vitam. nam siue simpliciter reseruatio vsusfructus fiat, siue ad vitam, minimè mutatur reseruationis ius. Et profectò mihi verior apparet opinio Alex. aduersus Paulum ob eas rationes, quas modò expressi.

Verum adhuc obtinebit sententia Pauli tribus equidem casibus. Primò, quando reseruatio vsusfructus facta fuit à donatore, vt de eo possit

3

*donator in vita disponere, iuxta responsum Bartoli, quod ni fallor, frequentiori calculo receptum est. Nam & tunc per eam reseruationem expressim à donatore factam, ad eum effectum, vt de vsufructu possit inter viuos, & in eius vita disponere, ipse donator abdicat sibi potestatem testandi, etiam de fructibus percipiendis ex re donata. Quamobrem propter eam abdicationem locus est prohibitioni legis, quæ vetuit, donationẽdonationem omnium bonorũbonorum fieri, ne donator maneat priuatus libero iure testāditestandi. Quo fit, |

p. 406

vt meritò in hac specie donatio improbetur.

SecũdòSecundò, Pauli sentẽtiasententia obtinebit, vbi vsusfructus in donationis contractu reseruatus, esset necessarius ad alimenta ipsius donatoris eius conditione inspecta. Nam tunc, cùm nihil superesse possit ad exercendam à donatore testandi facultatem, optimè deducitur, donationem nullam esse. Hoc probatur authoritate Aretini in dicto consilio. 54. colum. vltim. qui respondit, donationem omnium bonorum nullam esse, etiam sidonator aliquid reseruauerit pro alimentis: siquidem in ea specie omninò tollitur testandi libertas, quæ sanè ratio efficit, quòd omnium bonorum donatio iure ipso nulla censeatur.

Tertiò, eadem ratione, & proculdubiò fortiori, donatio omnium bonorum erit reprobādareprobanda, etiam reseruato vsufructu, si vsus fructus ita modicus sit, vt nec ad alimenta congrua donatoris sufficiat, sicuti donatio omnium bonorum nulla iudicatur, quoties id, quod à donatore referuatur, ita modicum est, quod vix ad alimenta sufficiat, vel testamentaria eiusdem rei dispositio elusoria, vana, & ferè inutilis sit, adeò quidem, vt nemo sit, qui hæreditatem adire velit secundum Paulum & Alexandrum numero 18. Claudi. colum. penultima. in dicta l. stipulatio hoc modo concepta. Purpura. in dicta l. vlt. num. 251. C. de pactis.

Quibus accedit, quod, vt donatio omnium bonorum valida sit ex reseruatione alicuius partis bonorum, oportet eam reseruationem omninò liberam esse ad testandum, ita quidem, vt si testandi libertas diminuta sit, donatio nulla iudicetur. Etenim cùm omnium bonorum donator centum sibi reseruauerit ad testandum & disponendum de eis pro anima, respondit Ripa libro tertio responsion. capit. 14. numero 4. donationem minimè validam esse. Sic & Deci. consilio 203. & consilio 251. asseuerat, omnium bonorum donationem improbari, etiāetiam si pars aliqua patrimonij fuerit reseruata, vt de ea donator in vita, vel in morte disponat, quasi sublata sit libera testandi facultas, si donator in vita de bonis reseruatis disposuerit. Ego vt ingenuè fatear, quid in hac re sentio, non video qua ratione responsum hoc Philippi Decij defendi iure possit. Nam si donator sibi reseruasset ex omnium bonorum donatione simpliciter fundum aliquem mediocris æstimationis, non negaret Deci. donationem validam esse: & tamen dubium non est, nec esse verè poterit, donatorem posse in vita ipsius de hoc fundo disponere, & id vendere, ac consumere: nec ex hac consumptione donatio prior irrita fit, cùm ex ea donatione non fuerit sublata libera testandi facultas, sed potiùs ex ipsa consumptione. quamobrem Ripa dubitauit de responso Decij, & id iustissimè improbat Alciat. in dicta. l. vlti. C. de pact. ad finem. Eodem pacto ipsius Ripæ sententia falsa videtur, quia per eam reseruationem non minuitur testandi libertas: etenim donator, qui reseruauit sibi centum aureos, vt pro anima disponeret, non cogitur præcisè de eis pro anima testari, poteritq;poteritque liberè disponere, cũcum reseruatio ipsa facta fuerit in ipsius donatoris fauorẽfauorem & vtilitatem, qua ratione per eam non restringitur libera disponẽdidisponendi facultas, quẽadmodumquemadmodum Alciat. in d. l. vlt. censet, per tex. in l. donationes. §. species. ff. de donatio. Nec ita est accipienda retentio quorundam bonorũbonorum facta à donatore ad disponendum pro ipsius anima, vt intelligamus, ea bona in aliam causam expendi nōnon posse, vel donatario adquiri, si aliter fiat eorum disponsitio, præsertim, quod etsi donator in vltima volũtatevoluntate pro anima de eisdèeisdem bonis reseruatis disposuerit, mutari & reuocari poterit ea dispositio ad libitum testatoris: siquidem eius contemplatione facta fuerit, additaq́;additaque donationi bonorum reseruatio. deinde ea interpretatio in dubio adsumenda est, quæ ad subuertendum actum minimè tendat. l. quoties. ff. de rebus dubijs. at si reseruationem prædictam præcisam fore censeamus, & ex ea tolli testandi liberam voluntatem interpretemur, inutilis, nullusq́;nullusque erit contractus ipse, quod à voluntate contrahentium satis abhorret, & ideò æquior ac benignior est sensus verborum obseruandus. Hinc etiam deducitur, Bartol. opinionem in dicto cōsilioconsilio 76. ambiguam esse: nam si reseruatio facta est in donatoris fauorem, vitæ mentio non mutat eius liberam dispositionem, poteritq́ue donator de bonis reseruatis testari, maximè ꝗaquia verba illa, in vita disponere, etiam testamentariæ dispositioni conueniunt, cùm testamentum in vita testatoris fiat: tametsi effectum post eius mortem habeat. Quòd si dixeris, eam clausulam, cuius Bartol. meminerit, donationi adiectam, eum habere sensum, quòd de bonis reseruatis donator possit inter viuos absque testamento disponere, non autem in vltima voluntate, nec in aliam causam, quam in donatione expressam posse ea bona impendi, quod difficilimè probabitur, nisi apertissimè à mente donatoris deducatur, tunc fatebor vtique, per eam donationem sublatam fuisse liberam testandi facultatem, & ex ea causa donationem ipsam omninò nullam esse, qua in re verba contractus diligentissimè sunt examinanda, ne quid contrarium donatoris voluntati præsumatur.

Cæterùm quæ circa Pauli Castrensis sententiam adduximus, iure Cęsareo, quod omnibus commune est, locum obtinent: at iure Regio in ea Hispaniarum parte, quæ Castellanis legibus subdita est, quæstio prædicta maiorem ambi

4

*guitatem habere videtur, propter l. 69. Tauri. quia statutum est, donatorem omniũomnium bonorũbonorum, |

p. 407

etiam præsentium tantùm nullam esse: etenim ante eam constitutionem iure ciuili Romanorum frequentiori omnium consensu receptum erat, donationem omnium bonorum præsentium tantùm, validāvalidam esse, sicuti monstrauimus in Rubr. de testamen. 2. parte. notant Bart. & omnes in d. l. stipulatio hoc modo concepta. nu. 5. ff. de verb. obl. Deci. consi. 30. Et sanè etiāetiam stante Regia lege sæpissimè apud suprema huius regni tribunalia communis sententia aduersus Paulum Castrensem recepta videtur, cùm his ꝗdemquidem interpretationib. quas paulò antè tradidimus: mihi tamen quoties lege Regia erit ius dicendum, potiùs applaudet Pauli opinio, quæ etsi iure Cæsarum iustè improbetur, Taurina verò constitutione potissimùm probatur, quod pluribus rationibus verum esse ostendam, quò certior sit hæc interpretatio.

Primò siquidem constat, iure Regio donationem omnium bonorum præsentium tantùm, nullānullam esse, atque adeò manifestissimi iuris erit, hanc donationem omnium bonorum vsufructu retento, esse nullam omninò, si probauero per eāeam omnia bona præsentia donari. id verò colligitur ex eo, quòd donatio omnium bonorum iuxta communem intellectum ad præsentia omnia bona pertineat, ita equidem visum est Bartol. & alijs in dicta l. stipulatio hoc modo concepta. reseruatio autem vsusfructus non mutat hanc conditionem, quia fructus percipiendi ad futura bona pertinent, ipsum autem ius vsusfructus non potest inter præsentia bona donatoris censeri, cùm vsusfructus pertinens ad donatorem tempore donationis, causalis sit, is verò, qui reseruatur formalis, qui constitui nōnon potest, donec in donatarium transferatur dominium, & sic post donationem ipsam: igitur vsusfructus formalis, qui per donatorem reseruatur, nōnon erat penes ipsum tempore donatiōisdonationis, atque ita ad bona eius præsentia minimè tunc per inuisset. dices forsan, hāchanc rationẽrationem ideò debilem esse, quòd statim vnico actu donatio fiat, & inter bona præsentia donatoris formalis vsusfructus constituatur, & idem retineatur. Et prętereà per reseruationem vsusfructus non fit noua vsus fructus adquisitio, sed tantùm mutatur qualitas eiusdem, cùm ex causali mutetur & transeat in formalem.

Causalis autem erat penes donatorem tempore donationis, ergo & formalis, quo ad substantiam rei, itidem apud eundem donatorem extabat ante donationem, saltem eius tempore, quamobrẽquamobrem prima hæc ratio minus congrua apparet. Vnde secundò vrgentiùs considero, quòd Doctores omnes, qui à Paulo Castrensi recesserunt, fatẽturfatentur in hac specie donationis omnium bonorũbonorum retento vsufructu factæ, donationem ipsam verè esse omnium præsentium bonorum, quippe qui censeant, ipsum ius vsusfructus nihil impedire, quin hæc donatio omnium præsentiũpræsentium bonorum sit, quia de eo testari donator non valet: attamen defendunt hanc donationẽdonationem ex eo, quòd de fructibus futuris, qui causa vsusfructus reseruati fuerunt, testari donator possit: palāpalam igitur fit, hanc donationem iure Regio nullānullam esse, cùm sit omnium saltem præsentium bonorum donatio. Tertiò, hanc ipsam sententiam Regiæ legis mens planè probat: etenim ex eo Regia l. improbat omnium bonorum præsentium donationem, quod velit ad effectum validæ donationis aliquid ex bonis præsentibus reseruari, de quo donator ipsomet tẽporetempore donationis testari valeat, quasi nolit lex tolli liberam testandi facultatem donatori, etiam si statim post donationem mortis periculum & discrimen sit subiturus. Quò fit, vt etiāetiam si teneamus ius vsusfructus formalis esse de bonis præsentibus, non sufficiat eius reseruatio, quia id ius morte finitur, nec de eo testari donator posset: fructus aũtautem percipiendi nihil ad effectum donationis validę pertinent, quamuis reseruentur, cùm ea reseruatio iure Regio sufficiens non sit.

Quartò, in eiusdem opinionis comprobationem facit, quòd iure Regio duo requiruntur, vt omnium bonorum donatio valeat. Primùm, reseruatio alicuius partis ex bonis præsentibus, quemadmodum dicta l. 69. satis expressum est. SecundũSecundum, exigitur, quod ea reseruatio fiat de re, quæ cadat in testamentariam dispositionem donatoris. Nam & iure Cæsarum secundum communem omnium sententiam in dicta l. stipulatio hoc modo concepta, id, quod reseruatur à donatore, vt donatio omnium bonorum valeat, oportet, vt eius conditionis sit, quod donator de eo testari valeat, ne tollatur libera testandi facultas. Alioqui vana, ac frustanea esset in hanc speciem reseruatio. Et profectò illud maximè iudicum animos persuadere debuisset, vt Pauli Castrensis opinionem in praxi saltem iure Regio reciperent, quod in his omnium bonorum donationibus vsusfructus reseruatio fit in manifestissimam legis fraudem. Aliquot præter hæc scitu digna in hac materia lector diligens obseruabit apud Iasonem in l. à Diuo Pio. §. in venditione. ff. de re iudicat. colum. 2. & in l. 1. §. si quis ita. numero 18. ff. de verbor. obligation. & consilio 169. libro quarto. Curtium Iuniorem consilio 15. & 25. Gozadinum consilio 87. Aymonem consilio 139. ad finem. præter alia. quæ & ipse adnotaui in Rubric. de testament. 2. parte. & adnotarunt Doctor. in dicta l. stipulatio hoc modo concepta. & in dicta l. vltim. C. de pact. Matthes. notab. 137. Et in ea quæstione, quam in dicto §. in venditione. Iason explicuit, omninò legendi sunt. idem Ias. consi. 65. 4. dubio. lib. 1. & cons. 194. idem in dicta l. stipulatio. |

p. 408

colum. penultima. Deci. consilio 414. atque Andræas Tiraquell. in l. si vnquam. C. de reuocan. donation. verbor. bona. num. 7.

CAP. XIII.

FRVCTVS beneficiorum ecclesiasticorum iure Pontificio bifariam considerantur. Quidam etenim in genere constituti sunt, vt ex titulo canonico, ac legitimo habenti beneficium competant & reddantur. Alij verò distributione quadam veluti diurnum & horarium stipendium his, qui quotidiano ministerio in celebrandis officijs diuinis subseruiunt ecclesiæ, distribuuntur. Horum ratione tractari solet, an hi fructus ex consuetudine absentibus adquirantur, qua de re traditum est à iuris canonici professoribus, dubitationẽdubitationem istam in duas distinguendam esse partes, quarũquarum prior de quotidianis distributionibus, posterior de alijs ecclesiasticorum beneficiorũbeneficiorum reditib. tractabit. etenim quotidianę distributiones potissimè differunt à reliquis beneficiorum rediti

1

*bus, imò appellatione fructuum beneficij ecclesiastici nōnon veniunt quotidianæ distributiones. text. optim. in c. vnico. de cleri. non resi. in 6. & in ca. vltim. §. in illis. de conces. præb. eo. lib. idẽidem pluribus rationibus & authoritatib. probari poterit, quæ hoc in capite à me erunt adnotandæ. Præsertim tamen illud ad monendum est, quòd cùm alioqui in impetratione beneficij, quæ à Summo Pontifice fiat, valor eiusdem sit omninò exprimendus iuxta reg. Cancel. 21. & 60. ac 62. & tradita per Lud. Gomezi. in præfatione eiusdem reg. post gl. & Doct. in Cle. 1. de præb. Fel. in c. cũcum causam. q. 3. col. de testib. eundẽeundem Ab. & Rip. nu. 76. in c. ad aures. de rescrip. Deci. consil. 156. Seluam. 3. par. de benef. q. 12. Old. consil. 216. qui an valoris vera mentio sit necessaria iure canonico seclusis cancellariæ Apostolicæ regulis, latissimè inquirunt, & diligenter examinant: attamen satis erit, valorem Romano Pontifici significari secundum eorum æstimationem redituum, qui absque quotidianis distributionibus ex eodem beneficio percipiuntur: nec enim augent beneficij valorem distributiones quotidianæ, nec id, quod pro anniuersarijs dat̃datur, cũcum hæc ratione personalis operæ & laboris dentur. arg. tex. l. cũcum duobus. §. si in coëundo. ff. pro soc. & in l. 1. 2. resp. ff. si mens. fal. mo. dix. ex quibus in hac specie hoc ipsum adnotârunt Oldra. consilio 118. Rota in antiquis 766. & in nouis 134. Anchar. in Clem. 1. de præb. Ioan. Andr. in Specu. rubr. de concess. præb. Barb. in capit. vlt. colum. antepen. de peculio. cleri. glo. in reg. cancell. 60. Feli. in dict. ca. ad aures. nu. 14. Philipp. Probus latè in d. c. vnico. de cleri. non resid. n. 37. 52. & 57. Ripa lib. 1. resp. c. 5. Parisi. consi. 33. libro 4. col. 2. Ioan. Staphilæus de literis grat. & iusticiæ. fo. 29. col. 2. Gomezi. in tract. de expectatiuis. nu. 104. quorum opinio CōmunisCommunis est. & probatur è text. in d. ca. vnico. à quo & ipse aliam in distributionibus quotidianis conclusionem adnotaui in capitul. cùm in officijs. de testamentis. nu. 4.

Ad quæstionis igitur responsionem ex Bonifacij Octaui constitutione proponitur conclusio prima. Consuetudine induci non potest, quod

2

*distributiones quotidianæ absentibus, & minimè ministrantibus dentur. ita etenim statutũstatutum est in dicto ca. vnico de cleric. non resid. in 6. ex pluribus, quæ Doct. inibi tradiderunt, nam harum distributionum ea est propria natura, vt his, qui verè intersunt diuinis officijs competant, non alijs, & ideò nec his debentur, qui fictè residere censentur, nempe canonicis iuxta iuris permissionem existentibus in episcopi seruitio & ministerio. c. de cætero. de cleri. non resid. item nec his, qui literis operam dantes in aliqua literarum, bonarumq́ue artium, iuris diuini & humani Academia ad maiorẽmaiorem ecclesiarũecclesiarum vtilitatẽvtilitatem ius ipsum diuinũdiuinum, vel humanũhumanum PontificiũPontificium tamen ꝓfitenturprofitentur: hi siquidem distributiōesdistributiones quotidianas non recipiunt: sicuti notatur in c. licet. de præb. vbi glo. Ab. & Docto. quibus ad|

p. 409

stipulatur, quod habens à Romano Pontifice priuilegium, vt fructus beneficij etiam absens recipiat, non poterit distributiones quotidianas ex eo habêre. tex. & ibi gl. communiter recepta in c. vlt. de rescrip. li. 6. glo. & ibidẽibidem Doct. in c. 2. de priuil. eo. lib. tradit idẽidem Io. Staphil. de literis gratiæ, & iusticiæ. fol. 192. col. 1. etiāetiam si dispensationis, & priuilegij authoritate speciali seruiatis ecclesiæ per vicarium, nam in hac specie distributiones quotidianæ nec absenti, quia personale ministerium ecclesiæ non exhibet, nec vicario, quia is canonicus non est, minimè debentur, authore Calder. con. 1. tit. de cleri. non resid. in quo verba principis priuilegiũpriuilegium concedentis omninò sunt expendenda, ne ꝗdquid aduersus eius concessionem fiat. Sic quamuis princeps proprio rescripto iubeat absenti reddi fructus beneficij, ac si is præsens esset: nōnon ex hoc ei debentur distributiones quotidianæ, gl. omnium consensu probata in d. c. vnico. de cleric. non resid. in 6. & inibi Probus num. 50. & idem erit, vbi princeps absenti permittat fructus recipere, & ei deberi statuat, ac si resideret ipse, adhuc enim ex hac indulgentia fructus beneficij distinctos à distributionib. percipiet: non ipsas distributiones quotidianas: quod adnotauit post alios Guiliel. Cassador. decisi. vnica. de cleric. non resident. Atque hæc iure procedere videntur, licet. glo. contrarium sentiat in cap. cùm dilectus. de cleric. non resident. Scribunt siquidem Antoni. & Deci. in capit. cũcum omnes. de constit. Domini. & Francus in d. ca. vnico. maximum esse discrimen inter residentiam, quæ quidem dicitur, cũcum quis eo loco habitat, in quo ecclesia est, cuius beneficium habet, appellaturq́ue ab aliis præsentia: & alia ex

3

*parte interessentiam: cũcum obtinens beneficium ipsis diuinis officiis celebrandis pręsens est, & ministerium eorum celebrationi, ac altari exhibet. gl. in d. cap. vnico. verb. affuerit. ex qua hi Doct. adnotarunt, iure Pontificio ad percipiendos, & adsequendos fructus beneficij solam residentiam absq;absque ministerio personali, & præsentia in diuinorum officio celebratione sufficere, non sic ad obtinẽdasobtinendas quotidianas distributiones, quas quis, nisi intersit diuinis officiis, habere non potest, hoc probatur argumento ab speciali in d. l. capit. vnico, secundũsecundum Domini. & Franc. ibi. verũverum priorem huius distinctionis partẽpartem falsam esse censent Hosti. in summa, tit. de cleri. non resident. §. 2. q. 27. Astensis lib. 6. tit. 34. Syluester, verb. residentia. in prin. Andræas ab Exea in d. cap. cùm omnes. numero 58. existimantes, nequaquàm sufficere ad obtinendos beneficij reditus, etiam absq;absque quotidianis distributionibus, ipsius clerici residentiam, nec præsentiam, habitationemúe in loco, vbi est ecclesia ipsa, sed oportere, quòd ipse clericus habẽshabens beneficiũbeneficium seruiat ecclesiæ, officia ecclesiastica exerceat, altari ministret, faciatque ipsemet ea, quæ ad ecclesiæ regimen & cultum necessaria sunt, quorum opinio in beneficio, cui imminet cura animarum probari videtur in c. conquerente. cap. relatum. cap. quia nonnulli. de cleric. non residentibus. Et ꝓfectòprofectò plurimũplurimum applaudet consideranti legis naturalis, & diuinæ rationẽrationem, cōciliorũconciliorum sanctorũq́uesanctorumque patrum decreta: cùm ex his appareat, decimas, cæterosq́;cæterosq́ue ecclesiasticos reditus nōnon alia ratione, nec alio iure habentibus sacerdotia, beneficiaq́ue ecclesiastica præstari, quàm si & hi operas in ministerio ecclesiæ impenderint, quæ ab ipsis canonibus indictæ, & institutæ fuerint: quemadmodũquemadmodum ante nos diligentius, & doctius alij tradidêre. Nec tamẽtamen inficior priorẽpriorem sententiam non statim damnandam esse: modo sacerdotes, & alij clerici quibus beneficia collata fuerint, omni conatu, & opera curent præsentes quidem, quod ecclesiastica officia, ac reliqua munera, quæ commodè per aliũalium expediri possunt, solenniter, diligenter, & absque vllo periculo ministrentur: ea verò, quæ ipsorũipsorum propriam industriam exigunt, ipsimet tanquātanquam operarij digni mercede, non per vicarium, sed proprio labore subeant, sic tandem fiet, vt cùm præsentes sint, etiam vicarium habere possint, nec fraudent oues sibi commissas ꝓpriapropria præsentia, & industria, ob quæ stipendium à Christianis integrum accipiunt. His equidem, & aliis prima conclusio probatur pręter authoritatem, quam habet ex Bonifacij Octaui constitutione. Hæc verò aliquot interpretationes patitur ad eius apertiorem intellectum.

Prima sanè in hunc modum proponitur, vt tandẽtandem consuetudine effici non possit, quod quotidianæ distributiones debeantur absentibus, qui non intersint diuinis officiis, nisi consuetudo id induxerit in eo casu, quo de iure dubiũdubium est, an absentibus distributiones quotidianæ debeantur. Etenim si contigerit aliquis casus, in quo iure Pontificio scripto non sit expeditum, absentibus non deberi quotidianas distributiones: imò ex eodem iure sit ambiguũambiguum, an debeantur: poterit consuetudo legitimè pręscripta hanc ambiguitatem interpretari, & declarare: cum nihil nouum nec iuri contrarium apertè sit per eam inductum, secundum Bald. inter consilia Card. cons. 53. DeciũDecium. in d. c. cùm omnes. 1. lect. col. 1. & Exeam ibi nu. 50. RochũRochum Curti. in. c. vlt. de consuet. fol. paruo. 15. col. 2. 3. notab. 3. limitatione. Qui autem sint casus, in quibus iure Pontificio controuersum sit: nec quidem expeditũexpeditum, absentibus & his, qui diuinis officiis non fuerint præsentes, deberi quotidianas distributiones, deducitur ex notatis in d. c. vnico.

Secunda prædictæ constitutionis interpretatio eam quæstionem habet, num ea constitutio seruanda sit, vbi consuetudo fuerit post eandẽeandem |

p. 410

constitutionẽconstitutionem inducta, & legitimè præscripta? Nam videtur ex ea constitutione, quæ consuetudinem tollit, sublatam fuisse præteritam cōsuetudinemconsuetudinem, non futuram: cùm constitutio re

4

*probans consuetudinem, præteritam tantum, non futuram improbet, glo. in Clem. statutum. de elect. verbo, consuetudine. quam Imol. inibi sequitur, quamq́;quamque dixêre singularẽsingularem esse Abb. in c. vlt. col. vlt. de consuet. idem consi. 7. col. 4. lib. 2. Bald. in l. vlt. C. de pact. pigno. Roma. sin. gu. 180. dixit ordinariam Iason in l. si mihi, & tibi. §. in legatis. 1. & 2. lectio. ff. de legat. 1. commẽdatcommendat Abb. in c. 2. nu. 7. de probatio. & in capit. in Lateranensi. col. 1. de præb. notat Anchara. cōsilconsil. 51. optimus text. in cap. 1. de cōstitconstit. in vj. Quo in loco gl. contrariam sentẽtiamsententiam probat in specie cap. vnici. de cleric. non residentibus existimans verb. expressæ, non posse nouam induci consuetudinem, quoties ius ipsum consuetudini resistit: sicuti in d. cap. vnico. resistit. atque ita satis aperte secundum hanc partem intellexit glossa prædictam constitutionem, qua in re prænotare oportet aliquot conclusiones, ex quibus constet huius dubitationis congrua resolutio.

Prima conclusio: Lex, vel Canon consuetudinem aliquam iniquam, & irrationabilem decernẽsdecernens, non tantùm præteritam, sed & futurāfuturam damnat, ita quidem, vt & futura consuetudo minimè admittenda sit, quippe quæ sententia legis appareat iniqua. capit. vlti. de consuetud. sensit hoc Innocent, in c. ex parte, vers. sed distingue. de consue. sensere item Domi. in cap. 1. col. vlti. de constit. in 6. & alij, quibus sequens propositio omninò placet.

Secunda conclusio: consuetudo etiam futura ꝓcedereprocedere nequit aduersus canonem, vel legem, q̃quam ipsam consuetudinem simpliciter reprobauerit, nānam & eāeam sensim iudicat iniquam esse. ita sanè censent Abb. in d. c. 2. nume. 7. de probationi. Domini. & Franc. in cap. 1. col. vlti. de constitut. in 6. Bartol. in l. vlti. ff. de legat. 2. Aretin. in l. 3. ff. de testament. Bald. in d. l. vlti. C. de pact. pignor. Andræas Tiraquell. li. de retract. in præfatione. numero 18. & 19. idem tenent asseuerantes, hanc opinionẽopinionem communem esse Felin. & Decius vterque numero 11. in d. cap. 2. de ꝓbatioprobatio. Rochus Curti. in d. cap. vltim. folio paruo. 52. colum. 4. Iason in l. de quibus. ff. de legibus, numero 55. Alexand. & Iason in l. si mihi, & tibi. §. in legatis, ad finem. ff. de legatis primo.

Tertia conclusio: consuetudo ex noua causa potest induci contra legem derogantem etiam expressim futuris consuetudinibus, quod existimant Antoni. colum. 26. Abb. colum. vltim. Rochus Curtius folio 53. colum. 2. in dicto capitulo vltim. de consuetudine. Domini. in dicto capitulo 1. colum. vlti. Abb. numero 8. & Decius numero 11. in dicto cap. 2. de probatio. Quorum opinio communis est, ac vera quidāquidam ex eo, quòd noua causa tollit iniquitatem, quę inesse videbatur ipsi cōsuetudiniconsuetudini eo tempore, quo lex eam, vt iniquam reprobauit.

Quarta conclusio: poterit simpliciter cōsuetudoconsuetudo constitui, & vires obtinêre aduersus legem, quæ licet consuetudinem reuocauerit, eiq́;eique derogauerit. non tàmen eam reprobat, damnat, nec reprehendit. etenim ex eo, quòd lex quidquam statuerit non obstante cōsuetudineconsuetudine, cui expresse derogat, non eāeam reprobat, nec irrationabilem, aut iniquam esse iudicat, sed eam tollit, quemadmodum solent tolli veteres leges ex causis, quæ iuxta temporis qualitatem, & rerum vicissitudinem iustæ legislatoribus apparent: nec ex hoc leges antiquatæ, iniquæ censentur, imò poterunt iterum in praxim, & negociorum definitionem adduci, si reipublicæ administratori placuerit. Non oberit, quod in legibus, & canonibus posterioribus mentio facta sit consuetudinis ad eius derogationem, cùm ea mentio fiat ad effectum, vt constet, per leges has tolli consuetudinem, siquidem alioqui per legem generalem à principe statutam, non censentur sublatæ consuetudines regulariter, quæ ante ipsam legem vim consensu populi habebant. text. in capitulo primo. de constitut. in 6. vbi Domini. Franc. & Gomezi. numero 86. & pluribus sequentibus. Abb. in capitulo vltim. colum. final. & ibi Rochus, folio 55. columna tertia. de consuetudi. Bartol. in l. de quibus decem, opposit. nume. 5. & ibi Iason. ff. de legibus, nec huic sententiæ præiudicat iurisconsultus in l. 3. §. diuus. ff. de sepulc. violat. Quia quidquid prauè inibi commentus sit Accursius, ea respōsioresponsio procedit, vbi post legem principis generalem, fit municipalis constitutio, vel inducitur consuetudo propria alicuius ciuitatis, & ei peculiaris: iuxta quem sensum non probat iurisconsultus, per legem principis generalem tolli municipales constitutiones, & particulares locorum consuetudines, sed post legem principis generalem non posse contrariam municipalem legem statui, quod ad aliam quæstionẽquæstionem pertinet, quæ huic loco minimè conuenit. illud verò omittendum non est, ideò in dicto §. diuus. municipalem legem tolli, quia ea bonis moribus, quibus tunc ad reipublicæ vtilitatem Ethnici vtebantur, aduersabatur, vel saltem ea lex iniqua erat inspectis principum prohibitionibus, quibus vetitum erat, intra vrbes ipsas, & ciuitates mortuos sepeliri. l. mortuorum. C. de religio. & sumpt. funerum l. secunda. tit. 13. part. prima.

Hac denique resolutione quatuor his adsertioni

5

*bus proposita, deducitur primo intellectus, & examinatio glo. in Clemen. vlti. verb. quamuis. de reb. eccl. q̃quam censet, per hæc verba, & similia, sublata quacunq;quacunque cōsuetudineconsuetudine, aut nōnon obstāteobstante |

p. 411

quacunque consuetudine, etiam immemorialem, vt hac interim dictione vtar, consuetudinẽconsuetudinem reuocatam, & sublatam censeri. idem glos. in Clement. prima, verb. quanticunque. de foro compet. quas Feli. sequitur in cap. dilecti. colum. tertia. de maiori. & obedien. Antoni. colũcolum. tertia & Panormit. 3. notab. in capit. cùm ex officij. de præscript. Ioan. Andr. & Abb. in cap. cũcum instantia. de censib. idem voluit Cardinal. in dicta Clement. vlti. vbi simpliciter absque dictione vniuersali per legem tollatur consuetudo. Contrarium tandem voluerunt, etiam apposita dictione vniuersali, Bald. in l. vnica. C. de anna. excep. colum. secunda. Bald. & Ange. in l. omnes. in fine. C. de præscript. 30. anno. Alexa. in l. nemo potest. colum. vltima. & ibi Ripa numero 115. ff. de legatis primo. Felin. in rub. de præscript. col. pen. Floria. in l. an vsusfructus. ff. de vsufr. per illum tex. Matth. Afflict. deci. 254. & alij citati per Tiraquel. li. 2. de retra. §. 1. glo. 2. numero 23. quibus suffragatur, quòd licet seruitutes non habentes continuam possessionẽpossessionem non præscribantur. l. seruitutes prædiorum. ff. de seruit. id tamen non intelligitur de præscriptione immemoriali l. hoc iure. §. ductus aquę ff. de aq. quot. & æstiua. Etenim quamuis Cardin. sententia falsa sit, & adhuc dubia item appareat gl. in d. Clement. vnica. & in d. Clem. vlti. à plerisque recepta opinio, adnotandum tamen erit, vtranque Cardin. & glos. sententiam omnino veram esse, quoties consuetudo à lege, vt iniqua, & irrationabilis damnatur, ac reprobatur, nam tunc damnata eodem pacto censebitur quæuis consuetudo, etiāetiam immemorialis, centenariaq́;.centenariaque quod manifesta ratione cōstatconstat, & colligitur ex Aretino in l. cùm stipulatus sim à Proculo. colum. 3. ff. de verbor. obligat. Rocho in dicto folio 53 colum. 3. Felino in d. cap. cùm ex officij. num. 13. & Tiraquell. d. glos. 2. num. 25. Ex quibus idem erit, si perpensa mente legis derogantis consuetudini, eadem ratio verè obtineat etiam in ea, quæ processit à tempore, cuius initij nulla est hominũhominum memoria.

Secundò, hinc colligitur vera interpretatio text. in d. cap. vnico. de cle. non resi. in 6. vt denique per eam constitutionem, etiam futura tollatur consuetudo, cùm ob iniquitatem, & abusum inibi consuetudo improbetur, quod expressim ad eandem constitutionem adnotauit Philippus Probus num. 40.

Tertiò, eadem ratione infertur, eam constitutionem intelligendam fore in generali consuetudine, non ea quæ ex peculiari, & speciali causa in aliqua ecclesia inducta fuerit, ob iustam aliquam rationem, sicuti contingere poterit, si in ecclesia cōsuetumconsuetum sit, quotidianas distributiones absentibus deberi, modò hi absint causa studij, vel ad breue tempus, secundum Decium numero 2. columna prima. & lectione 2. Andr. ab Exea numero 50. in dicto capitulo cùm omnes.

Sic & Quarto eadem constitutio minimè seruanda erit, vbi post eam sanctionem ex consensu Romani Pontificis fuerit consuetudo inducta, quod distributiones quotidianæ dẽturdentur absentibus à diuinis officiis. Panormitan. consilio 94. libro primo. & Andræas ab Exea in d. capitulo cùm omnes num 52. oportet tamen hanc consuetudinem aliqua ratione, & causa ab iniquitate defendi, cùm alioqui iniqua esse videatur.

Tertiò, eadem constitutio, quæ de distributionibus quotidianis tractat, ita erit intelligenda, vt simplices quotidianæ distributiones, non du

6

*plices debeantur, & dentur ei, qui officiis diuinis interest & pręsens est ratione duorum officiorum, non enim magis præsens est is, qui simul archidiaconus, & canonicus est, quàm is, qui tantum canonicatum habet. Et ideò sat erit, quòd is simplices habeat distributiones, nẽpenempe vt Archidiaconus, vel vt canonicus, cùm illæ dẽturdentur ob personalem præsentiam, ita equidem voluit Antoni. in capitulo cùm olim. de re iudicat. quem sequuntur Rochus Curti. in capitulo vltim. de consuet. folio paruo. 49. columna 4. & Ludoui. Gomezi. in tract. de expectatiuis. nume. 54. contrariũcontrarium, imò quòd is, qui simul canonicus, & Archidiaconus sit, obtinêre debeat ob pręsentiam personalẽpersonalem duplices distributiones, eas, inquam, quæ archidiacono tantùm, & canonico tantũtantum deberentur, tenent Ioan. Andræas, Abb. & Feli. in d. cap. cùm olim. Bald. & Card. ei suscribens cons. 53. pro quibus est text. elegans in l. Titia. §. qui Marco. ff. de anna. legat. vbi iurisconsultus scribit, quòd si legentur libertis annua alimenta, & Marco cẽtũcentum, debebũturdebebuntur Marco alimẽtaalimenta annua, & simul cẽtumcentum, si Marcus libertus sit: quam respōsionemresponsionem singularem esse asserit Bald. in capitulo cũcum in iure. de electionibus. tractatq́ue de eius intellectu Bart. in l. quæsitum. §. penult. ff. de fundo instr. & idem probatur ex eo, quòd potest quis duplici officio fungi, modò exercitiũexercitium vnius alteri non contradicat, aut repugnet, vel alterius vsum non impediat. l. si consul. & ibi gloss. ff. de adoptio. l. fistulas. §. primo. ff. de cōtrahendcontrahend. emptio l. tertia. ff. de ritu nuptiar. l. accipientis. ff. de aut. tut. l. quisquis. C. de postul. l. hac parte. C. de proxi. sacro. scri. li. 12. l. vlt. C. de assess. latè post alios Deci. in capit. 3. de probat. Saltem priuilegio principis, etiāetiam si ius obstet, id licitũlicitum esse constat, & ideò qui simul Archidiaconus, & canonicus est, in eadem ecclesia duplicem vocem in electionibus habet, vt Archidiaconus, inquāinquam, & vt canonicus, textus in dicto capitu. cùm olim. vbi Abbas, & Doctores post glossam inibi, & est communis opinio secundum Felinum ibidem. Quam ob rem quidquid dixerit Antonius, opinio IoānisIoannis Andreæ |

p. 412

verior est. saltem cùm Aretinus in dicto capite tertio, de probationib. dubiam esse censeat Ioannis Andreæ sententiam, ea obtinebit, si per consuetudinem fuerit recepta iuxta primāprimam dicti capitu. vnici interpretationem, idemq́;idemque notant Bald. & Cardin. dicto consilio 53. Deci. in d. cap. cùm omnes 1. lectio. colum. prima. Exea ibi numero 52. quamuis Rochus Curti. in d. ca. vlt. de consuetud. fol. 94. colum quarta teneat, adeò esse veram Anto. sententiam, quod nec contraria consuetudine possit admitti, quod ego falsum esse proculdubio opinor.

Quartò quod de distributionibus quotidianis decisum est, ita quidem erit accipiendũaccipiendum, vt absentium partes, & quæ eis, si præsentes forent, deberentur distributiones, non cæteris præsentibus, sed ipsi Ecclesiæ competant, & ad eam

7

*pertineant, secundum eam distinctionem, qua passim Doctor. vtuntur, & ipse hic exponam. Nam si nullus ex Ecclesiæ ministris intersit diuinis officiis, omnes quotidianæ distributiones, quæ eis forẽtforent dandæ, si præsentes fuissent, ad Ecclesiam ipsam pertinent secundum Domi. & Francisc. post alios in dicto capitulo vnico, de cleri. non resident. in sexto. & Gulielm. Chassador. decisi. vnica eiusdem tituli. Quod si Canonici aliquot diuinis officiis intersint, alij vero absentes fuerint, tunc in quotidianis distributionibus receptũreceptum est, eas, quæ absentibus, si præsentes forent, omninò competerent, præsentibus adcrescere. glos. in clement. vt hi, qui diuinis. de ætat & qualita. verbo, dimidia. in ipsis vero fructibus principalibus à quotidianis distributionibus distinctis, absentium partes in Ecclesiam ipsam conferuntur, & ei debentur, glos. in clementi. secunda. verb. suspensos. de vita & honestate clericorum. quas quidẽquidem glossarũglossarum opiniones, & distinctionẽdistinctionem hanc vltimam sequuntur inibi Doctor. Francus post alios in capitu. vltimo, columna penultima, de rescript. libro sexto. & in dicto capitulo vnico, columna penultima & fina. glos. in Pragmati. Sanction. titul. de tenentib. capitulum tempore Missæ. verbo, Neque. Felin. in capitulo Apostolicæ numero 12. de exceptionibus. Est item text. pro vltimo distincti. membro in capitulo penultimo. & ibi Innocentius, Henricus, Abbas, & alij de cleric. non resident. Ex quibus constat, distinctionem hanc omnium cōsensuconsensu probatam esse, opinio tamen glos. in dicta clemẽticlementi. vt hi, qui diuinis. obtinet, vbi statuto, vel consuetudine Ecclesiæ certa quantitas est distribuenda inter eos, qui horis Canonicis, & diuinis officiis præsentes fuerint. Etenim tunc pars, quæ absentibus ob præsentiam deberetur, potius præsentibus competit iure non decrescendi, quàm adcrescendi: at si ita res instituta sit, vt cuilibet Canonico, qui præsens horis Canonicis fuerit, detur certa ac definita quantitas, eo casu portio absentis, non cæteris præsentibus dabitur, sed apud ipsam EcclesiāEcclesiam manebit, hic siquidem locus non est iuri adcrescẽdiadcrescendi, quia præsenti certa debetur quantitas, absenti vero nulla, secundum Imolam, & alios in dicta Clementina, vt hi qui diuinis. glos. in dicta pragmatica Sanctione, verb. Neque. optimus textus in l. si Titio. ff. de legatis secundo. & præterea hoc suadetur ex eo, quod in hac specie nulla est cōiunctioconiunctio inter Canonicos nec rei, nec verborum: & ideò expeditum est, ius adcrescendi non esse ad hanc redituum distributionem considerandum. Quòd verò diximus, ad Ecclesiam pertinere eam portionẽportionem, quæ absentibus, si præsentes fuissent, deberetur, tunc obtinet, cùm ex patrimonio Ecclesiæ, cui ministratur, dantur reditus, & quotidianæ distributiones ipsis ministris, nulla facta diuisione redituum inter ipsam Ecclesiam, & eius ministros, quasi aliud dicendum sit, vbi patrimoniũpatrimonium Ecclesiasticum in duas sit diuisum partes, quarum vna ipsius Ecclesiæ, ad eius fabricam, vestes, aliaq́ue ei necessaria, propria sit, altera verò administrorum victum, & laboris mercedem sit destinata. Nam si patrimonium, & distinctos reditus ministri habuerint, quidquid diximus in præmissa distinctione ad Ecclesiam pertinere, id verè cedit in patrimonium commune ipsorum ministrorum. Et sanè, ni fallor, etiam in reditibus principalibus distinctis à distributionibus quotidianis, idem erit quod & in ipsis quotidianis distributionib. quoties certa redituũredituum quantitas constituta sit, & destinata ad hoc, vt inter ipsos ministros diuidatur, etenim eo casu portio absentium, portiones præsentium, & personaliter ministrantium auget. Vnde in hac quæstione tantum est constituenda differentia seclusa glossarum & Doct. sententia in hoc, an sit ex reditibus Ecclesiæ certa quantitas destinata ad ipsorum ministrorum victum, & laboris mercedem, vel sit statutum, vt cuilibet ministro detur certa annua præstatio. priori equidem casu siue in distributionibus quotidianis, siue in principalibus reditibus beneficiorum, absentium portiones præsentibus debentur, & adcrescunt, in posteriori vero absentium partes apud ipsam Ecclesiam manent, eiq́ue iure omninò debentur.

Quintò ad prædictæ constitutionis intellectum inquirendũinquirendum est, an ministris Ecclesiæ, qui morbo impediti personaliter ministrare non valẽtvalent,

8

*quotidianæ distributiones debeantur? Nam & Philippus Francus in dicto capite vnico, existimat, consuetudine fieri posse, vt quotidianæ distributiones absentibus debeantur, atque ita intelligendum esse quod Romanus Pontifex in dicto capite vnico, à regula excepit, vt secus sit, vbi nulla de hoc adest consuetudo, quia censet, eo casu etiam infirmis quotidianas distributiones nōnon deberi. ita ipse Franc. |

p. 413

in §. qui vero. 1. & secunda columna. Ego contrariam sequutus opinionem existimo, iure communi scripto absq;absque vlla cōsuetudineconsuetudine quotidianas distributiones clericis infirmis deberi. quod probatur in dicto capitulo vnico. vbi à regula, quam præmiserat Romanus Pontifex de distributionibus quotidianis minimè dandis absentibus à diuinis officiis, excepit ipsos infirmos, qui morbo impediente non potuerunt diuinis officiis personaliter interesse. idẽidem apparet ex l. arboribus. §. de illo. ff. de vsufructu. quo in loco glossa adnotauit, famulo infirmo salarium esse præstandum etiam eo tempore, quo ægrotus sit, quam opinionem tenuerũttenuerunt Innocent. Ioan. Andræ. & Barbat. in capitulo tertio. de locat. numero 25. Domi. in dicto. §. qui vero. Hostien. & Speculat. citati per Aufreri. decisio. Thosolana. 268. quibus accedit textus in l. quarta. §. Stichus si hæredi. ff. de statu liberum. vbi cōditioconditio seruiendi certo tempore, censetur euenisse & contigisse, si eo tempore seruitium impendi non potuit morbo impediente, etiam si tempus sit numero dierum certũcertum, & definitum, nec tamen certum in specie. optimus ad idem text. in l. 1. §. diuus. ff. de varia cogni. hanc tandem opinionem adserit esse cōmunemcommunem Imol. in d. capit. 3. de locat. numero 10. Cæterum contrarium adnotarũtadnotarunt Franc. in d. §. qui vero. glo. in l. penultim. C. de cond. ob caus. & in d. l. 1. §. diuus. pro quibus est text. in l. si vno. §. item cùm quidam. ff. locat. vbi qui locauit operas suas non recipit mercedem eius temporis, quo morbo impeditus eas præstare non potuit, morbo inquam, impeditus, vel alio casu fortuito. ad idem inducitur text. in l. si pecuniam. in princ. ff. de condi. caus. dat. cui cōuenitconuenit Regia l. 44. titu. 14. part 5. quæ expressim tractat de impedimento ægritudinis. Ex ꝗbusquibus tandẽtandem hæc posterior sentẽtiasententia verior apparet secundũsecundum ImolāImolam in d. capit. 3. de locat. numero 10. post Anto. & Anchar. ibi Bartol in d. §. diuus. & in dict. §. item cum quidam. & in l. operæ. ff. de vsufructu legato. vbi Dinus. Oldradus, Iacobus Arenæ, & Albericus idem tenent, idem Alberic. in d. §. Stichus, & in d. §. de illo. Aufreri. d. decisio. 268. Cardina. & Imol. in cap. 1. de cleric. ægrot. vbi Panormita. eandem opinionem sequutus fatetur, eam communem esse, quod itidem asseuerant Baptista de Sancto Seuerino in l. diem functo. ff. de off. ass. quæsti. 48. & Syluest. verb. Familia. §. 2. tenetur tamen dominus famulo ægrotanti, cibaria, & modicas, ac tenues expensas exhibere. Bartol. in l. si cum dotem. §. sin autem ff. solut. matri. & in l. in rebus. ff. commodat. Abb. in d. cap. 1. Aufreri. 8. Syluester in præcitatis locis. Non obstat. text. in d. §. de illo. quippe qui tantum probat, quod in seruo ęgrotante retineatur vsusfructus, licet is inutilis sit, quod parum ad nostram quæstionẽquæstionem attinet, deinde responsio iurisconsulti in d. §. Stychus. Specialis est fauore libertatis. Sicuti & in dicto. §. diuus. fauore, & peculiari priuilegio aduocatorum illud obtentum est propter excellentiam officij, & ingeniosam professionẽprofessionem. Item non oberit text. in d. c. vnico. ex quo distributiones quotidianæ infirmis dantur, qui tamen non possunt personaliter Ecclesiæ ministrare, nam in eo casu non tantum ob laborẽlaborem ꝑsonalempersonalem, sed & propter officium, & dignitatẽdignitatem debentur distributiones, aliiq;aliique ecclesiastici reditus. Vnde ex ea decisione efficax argumentũargumentum sumi nōnon poterit ad mercedem famulo infirmo præstandam. Sic 1. Regum capit. penult. Amalacita seruum dereliquit, quod is ægrotare cœpisset. igitur licet famulo infirmo salarium minimè debeatur, ministris tamen Ecclesiæ, qui impediente morbo nōnon possunt diuinis officiis interesse, quotidianę distributiones debitæ sunt.

Sextò hoc ipsum erit intelligendum, quando ægritudo fuit absentiæ vera causa, cùmis, qui modo ægrotat, solitus sit tempore rectæ valetudinis officiis diuinis interesse. Quod si ægrotus minimè consueuerit vsus integra valetudine horis canonicis interesse, nequaquam percipiet durante ægritudine quotidianas distributiones. Ioan. Andræ. Cardinal. & Abb. in cap. ad audientiam. De cleri. non resi. Ioan. And. Domi. Et Franc. in d. cap. vnico. & glo. in Pragmat. Sanctio. titu. quo tempore quisque debeat esse in choro. versicu. percipiunt. Corset. in singul. verb. infirmus. Abbas in capitu. plerumque. de rescriptis. Et Felin. dicens ita omnes tenere in capitu. Apostolicæ. nu. 12. de exceptio.

Septimò quotidianæ distributiones non tantum simpliciter ægrotantibus debentur, sed etiam his, qui ex propria culpa in morbũmorbum inciderunt: etenim hi quamuis propria culpa sint impediti, hoc tamen impedimentum nec à iure, nec ab homine, sed ab ipso Deo illatum fuit, nec denique in id culpa ægrotantium præcessit, vt morbo non possint personaliter ministrare, quod constat ex his, quæ à me adnotata fuerunt, huius operis lib. 2. cap. 16. nume. 9. tametsi Philippus Probus in d. cap. vnico. nume. 17. teneat, quotidianas distributiones minimè dandas esse infirmis, & ægrotantibus, quibus ex ꝓpriapropria eorum culpa morbus euenerit.

Octauò, non tantum ægrotis debentur quotidianæ distributiones: sed etiam & aliis, qui absunt à diuinis officiis, propter aliquam aliam vrgẽtemvrgentem causam, & necessitatem, vel ob euidentem Ecclesiæ vtilitatem, quod expressim statutum est in dicto capitulo vnico. in 2. eius parte. Circa cuius decisionem adsumenda est ea distinctio, an canonicus, vel habens ecclesiasticum beneficium absens sit à loco, vel oppido ipso, in quo ecclesia est, an præsens. Hoc etenim casu distributiones quotidianæ omninò debẽturdebentur his, qui vel morbo, aliaúe necessitate, aut eccles. vtilitate impediti sunt horis adesse canoni|

p. 414

cis, diuinisque officiis interesse, illo vero minimè his debentur, nisi hoc consuetudine fuerit obtentum. text. in capitulo cùm nōnon deceat. de electi. in sexto. adiuncta interpretatione text. in dicto capit. vnico. §. primo secundum gloss. Ioan. Andræ. & Doctor. ibi præsertim Domini. cuius resolutionem sequitur Francis. à Ripa in tract. de peste. secunda parte. numero centesimo quadragesimo quinto.

Nonò hinc deducitur, quod absens à loco beneficij tempore pestis, licet fructus præcipuos, & principales percipiat, non tamen habebit quotidianas distributiones, nisi consuetudine obtentũobtentum sit, eas absenti ex iusta causa dari, quod in specie respondit Ripa in d. 2. part. num. 145.

Decimò eadem ratione verus intellectus constat ad id, quod scribit Cald. cons. 17. titu. de præb. asseuerāsasseuerans, quod canonicus expulsus à ciuitate propter seditiones absque eius culpa à cōtrariæcontrariæ factionis hominibus, percipere debet distributiones quotidianas. quem secuti sunt Feli. in d. cap. cùm omnes. nu. 22. & Philip pus Probus in d. cap. vnico. nume. 22. Etenim hoc verũverum est, vbi consuetudo definiuit, quod absentibus ex iusta causa dentur quotidianæ distributiones.

Vndecimò ex his colligitur, canonicum iniustè in carcerem inclusum in eodem oppido, etiāetiam semota consuetudine percipere posse distributiones quotidianas, & eas ei debitas esse, cũcum is absque eius culpa in eodem loco existens, vbi Ecclesia est, impediatur adesse diuinis officiis, atq;atque ita in hoc conueniunt omnes, quos ad sequentis illationis probationem citabo.

Duo decimò hinc etiam deducitur, quid dicendũdicendum sit in eo, qui ob ex communicationem, qua irretitus est, non adsuit diuinis officiis. Nam iniquè excommunicatus, fructus & reditus beneficij, ꝗquod durante excōmunicationeexcommunicatione eidẽeidem fuerunt denegati, omnino repetit. glos. in ca. super causa 2. q. 5. glo. in cap. pastoralis. §. verum. de appellat. & inibi Abb. Imol. Doct. communiter quẽadmodumquemadmodum Deci. testatur eandem sententiam tenent Domi. in cap. cōtumacescontumaces. 50. dist. & Feli. in d. cap. Apostolicæ. num. 12. iustè vero excommunicatus hos fructus, & reditus amittit, cùm ei iustissimè ob excommunicationem denegẽturdenegentur, glo. in l. inter quos. §. damni. ff. de damno inf. glo. communiter recepta in dicto. §. verum Regia. l. 31. titul. 9. parte. 1. adeò sanè, vt quāuisquamuis deposito, & suspẽsosuspenso à beneficio propter crimẽcrimen, ex reditibus beneficij alimenta sint exhibẽdaexhibenda, ne is cogatur mendicare grauatus inopia in opprobrium ordinis clericorum. glos. & Doct. in dicto §. verum. gloss. in verb. admiserant. in capit. cùm VintoniẽsisVintoniensis. de electio. Abb. in dicto cap. Apostolicæ. columna 3. & Felinus ibi numero 9. qui idem intelligit, nisi clericus suspensus fuerit propter contumaciam, tamen excommunicato nihil ex reditibus Ecclesiæ datur, etiam si is egenus, & pauper sit, cũcum possit resipiscens à contumacia, ac tandem ab excommunicatione immunis effici, quod frequẽtissimofrequentissimo omnium consensu receptum est post gloss. in dicto §. verum idem erit in eo, qui actu, & solenniter depositus sit, & ex authoratus militia sacerdotali, nam & huic minimè exhibenda sunt alimenta ex Ecclesiæ reditibus, authore Felino in capitulo ex parte, de accusatio. Cæterum iniquè excommunicatus tunc demũdemum quotidianas distributiones exigere poterit, cùm tempore ipso excommunicationis præsens fuerit in loco, vbi beneficium habebat, eratq́ue solitus diuinis officiis ante excommunicationis impedimentum adesse, secundum Felinum in d. capit. Apostolicæ. nume. 12. quamuis Domini. in d. capit. contumaces. teneat contrarium, cuius opinio vera est in eo, qui ante excommunicationem non consueuerat diuinis officiis adesse. Etenim is nequaquānequauqam habebit quotidianas distributiones eius temporis, quo iniquè fuerit excommunicatus. obiter tamen illud non prętermittāprętermittam, quòd iniustè excommunicatus, etsi non possit percipere, nec percipiat reditus beneficij, nec distributiones quotidianas, tenetur tamẽtamen horas canonicas priuatim, & occulte dicere ratione beneficij. glos. in capit. presbyterum. 28. distinctio. & ibi Doctor. Cardinal. in Clemen 1. 6. oppositio. de regularib. Hieronym. Gigas de pensionibus quæst. 64. Deci. in capit. intelleximus. numero 5. de iudic. Abb. & Doctor. in capitu. 2. de cleric. excommunic. ministra. Ioan. de Ligniano in clemen. dignum. quæstio. 3. de celebra. Miss. Albertus de Ferrariis in tract. de horis canonic. quæst. 12. & 13. & idem est omninò dicẽdũdicendum ratione ordinis sacri in clerico deposito, vel suspenso, aut excommunicato secundum eosdem, etiam si quis fuerit solenniter, & actu degradatus. Syluest. verb. degradatio. quæstio. 8. nānam licet depositus & priuatus beneficio non teneatur ratione beneficij horas canonicas dicere, vt explicat Cardinal. in §. 1. 91. distinct. artic. 8. tamen ratione ordinis sacri, si quem habet, manet is clericus addictus obligationi has priuatas canonicas horas dicendi. Nec eum excusat, quod reditus Ecclesiasticos non percipiat, cùm id eius culpa contigerit, & per Ecclesiam minimè steterit, quin ipsi reditus eidem clerico beneficium obtinenti darentur, quod ita post alios explicat Palud. in 4. distinct. quæst 5. articul. 1. columna 2. licet contrarium adnotauerit Briardus post Andriani quodlibet q. 4. propo. 5. Sic & licet EcclesiasticũEcclesiasticum beneficium admodum tenue sit, nihilominus tenetur, qui id obtinet, & accepit, horarium hoc officium etiam priuatim dicere, quod adnotarunt glo. ibi. cōmunitercommuniter recepta in ca. 1. de celebra. miss. vbi tex. idem probat. glo. apertior in ca. clericus victũvictum. |

p. 415

& inibi Doct. 91. distinct. Cardin. in clem. 1. de celebra. Miss. Albertus de Ferrar. in tract. de horis Canonic. q. 8. glo. in Prag. Sanct. tit. qualiter horæ Canonicæ sint dicendæ. verb. teneantur. Martinus ab Azpilcueta, quem præceptorem habuisse Salmanticæ, semper in maximam duxi meæ fœlicitatis partem in cap. quando. de consecra. dist. 1. notab. 7. num. 27. imò & excommunicatum, qui Ecclesiæ ac beneficij reditus minimè percipit, teneri ad solutionem pensionis & subsidij, quod Episcopo, aut Romano Pontifici charitatis gratia soluendum est, tenet expressim Hierony. Gigas in d. quæst. 64. & id prænotare videntur Bart. Alber. Ange. & Paul. Castr. in l. inter quos. §. damni. ff. de damno infect. contra glos. ibi quam Bal. sequitur in l. vlt. colum. 1. C. de bonis authorit. iudi. possid. atque præter eum eiusdem gloss. sententiam probat Cuma. ibidem ad hoc inducens text. in cap. quia diuersitatem. de concess. præb. quo in loco Panormit. scribit nu. 11. quod vbi non ipsa culpa, sed pœna culpæ est causa proxima, & immediata impedimenti, minimè imputatur ei, qui culpam contraxit. Ad idem optima glo. in reg. imputari. de reg. iur. in 6. Sic sanè culpa, quę excommunicationem præcessit, non est immediata causa impedimenti, quo excommunicatus impeditur fructus Ecclesiæ percipere, & ex eis onera subire, sed ipsamet excōmunicatioexcommunicatio, quæ quidem culpa non est, sed pœna culpę. Vnde verior apparet opinio gloss. Bald. Cuma. & Abb. quàm Bar. & aliorum, qui contrarium probare conati sunt.

Decimotertiò illud est omninò considerandum, quod diligenter examinata ratione constitutionis in dict. capit. vnico. de cleric. non resid. in 6. apertissimè deducitur, nempe consuetudinem vtcunque legitimè inductam, qua obtentum sit, canonicas distributiones quotidianas debere consequi, si initio celebrationis diuinorum officiorum, canonicarum horarum adfuerint, licet statim à choro & Ecclesia exierint ad alia quidem negocia diuertentes, vel esse iniquam, vel fore intelligendam, cùm canonicus ab horis canonicis & choro discesserit ex aliqua causa, quæ licet omninò iusta non sit, honestam aliquam occupationem inducat, ita quidem, ne temerè ad ocium, forsan ad illicita canonici diuertant. quod colligo ex Palude in quarta distinctione decimaquinta, quæstione quinta. conclusione 9.

Posterior huius capitis pars in eo statu controuersiam habet, an consuetudo efficere valeat, quod canonici & alij Ecclesiastica beneficia obtinentes, possint iustè fructus principales, & verè reditus beneficiorum absentes ab eis

9

*recipere, & profectò glo. in capitu. cùm omnes. & ea vltima de constitut. gloss. in dict. capit. vnico. & item alia in capit. vltim. verb. fructibus. de rescript. in 6. Et in capi. Gratia. eodem libro, & in capi. dudum. in 2. de electio. expressim asserunt, posse authoritate consuetudinis reditus beneficij ab absentibus percipi: quam quidem opinionem adeò veram esse censuit Innocent. in cap. ex tuæ. De cleric. non resident. versicu. item oportet. vt existimet, eam consuetudinem excusare à residẽtiaresidentia & ministerio Ecclesiæ exhibendo etiam per vicariũvicarium, siquidem & consuetudo potest inducere, quod absentes à beneficijs, & Ecclesijs earum reditus percipiant, quamuis nec per vicarios seruiant altaris ministerio: quod verum est in beneficijs simplicibus, quibus animarum cura non incumbit, modò Ecclesia non patiatur defectum in ministerio. Tunc etenim consuetudo ista, quæ immunem redderet clericum, habentem beneficium à ministerio etiam per vicarium præstando, nequaquam iure procederet, quippe quæ esset Ecclesijs admodum grauis & damnosa. tex. in cap. 1. de cōsuetconsuet. atq;atque ita in hac specie scribunt Host. Abb. Fel. & Deci. in dict. cap. cùm omnes. Ioan. de Selua in tract. de benefic. 4. part. quæst. z. Cæterùm in Sacerdotijs & beneficijs, quibus animarum cura imminet, Ioan. Imolensis, prout à quibusdam citatur, in capit. vlti. de rescript. in 6. censet itidem valere consuetudinem, quæ permittat, absentem opera vicarij Ecclesiæ ministrantem, reditus Ecclesiasticos habere, & consequi. hanc sententiam nec falsam, nec omninò veram esse, audet asserere Deci. in d. cap. cùm omnes. tametsi eam defendere conetur inibi Andræas ab Exea, nu. 18. At ipse eam existimo falsam esse sequutus Panormit. in cap. extirpandę. §. quia verò. col. 16. de præbend. Domin. Archid. & Præposit. in capit. sacerdotibus. 31. distinct. Domi. in capit. vlti. de rescript. in 6. super glo. fructibus. Felin in d. cap. cùm omnes. nume. 33. & Seluam de beneficio. d. q. 2. Quibus suffragatur, quod episcopi, alijq́;alijque inferiores pręlati, & pastores iure diuino tenentur ad personalem residentiam, cùm ex iure diuino teneantur pascere gregem sibi commissum. Nam & decimæ dantur à Christianis ipsis sacerdotib. vt eis spiritualia ministrent, & sint in hac Domini vin ea operarij digni mercede. Matth. & Lucæ capit. 10. quòd minimè eis conueniet, si per vicarios eas operas exhibuerint, ac potius ipsi vicarij erunt operarij, quibus Domini nostri Iesu Christi verbum conueniat. Et prætereà personæ industria in his eligitur, quod apertissimum est: quî igitur fieri potest, vt is, cuius ad negocium arduũarduum eligitur industria, alterũalterum substituat? Quibus equidem rationibus & alijs iure firmioribus probant, hanc personalem residentiam iure diuino institutam esse, Caietan. 2. 2. q. 185. artic. 5. Ioan. Driedonis de libert. Christi. pagina 204. omnium diligentissimè, eruditione, pietate Christianisq́;Christianisque moribus insignis vir Bartholomæ. à Miranda in ea controuersia, quāquam de hac re apud TridentũTridentinum habuit, cui aduer|

p. 416

sus Ambrosium Catharinum subscripsit Dominicus à Soto, vir omnium censura & iudicio in Schola Theologica admodum illustris in calce eius operis, cui titulũtitulum fecit de natura & Gratia. Quòd si iure diuino necessaria est residentia prælatorum, & aliorum inferiorum pastorum personalis industria, & opera, non video qua ratione consuetudo valeat ab ea obligatione quenquam immunem reddere, nec excusare. Etenim consuetudo contra ius diuinum nullam potestatem habet, iuxta communem omnium resolutionem in cap. vlt. & cap. quanto. de consuetud. cùm legi diuinæ consuetudo hominum vsu inducta, minimè possit derogare. Nec tamen inficior, aliquot ex causis posse Episcopos, ac sacerdotes, quibus commissa fuerit animarum cura, quandoq;quandoque ab ecclesijs abesse, & à locis, in quibus ipsæ Ecclesiæ sunt constitutæ. Fateor enim posse Ecclesiæ pastorem iustissimè excusari à residentia, aliquot casibus deductis ex legis diuinæ interpretatione, quæ tandem interpretatio declaret, tunc legem diuinam minimè obligare Ecclesiarum prælatos ad residentiam. Hi verò casus cautissimè sunt expendendi, atq;atque ita quidem, quod nec legi diuinæ, quæ obligationem residendi induxit, fraus fiat. Nec hi prælati statim damnentur ex eo, quod ab Episcopatibus & Ecclesijs, ob cōmunemcommunem Reipublicæ vtilitatem, aut Ecclesiæ propriæ commodum absentes operam dant expediendis negocijs, quæ ita commodè per alios expediri non possunt.

Vtcunq;Vtcunque tamen sit, illud certissimum est, clericos non residentes in Ecclesijs, quibus præsunt, aut in quibus beneficia Ecclesiastica obtinent, te

10

*neri omninò ad dicendas priuatim preces horarias à Romano Pontifice & Ecclesia, prælatísue institutas, alioqui hi tenebuntur restituere fructus beneficij, quos perceperunt eo tẽporetempore, quo à dicendis precibus canonicis cessarunt, quod notant Calderic. in cap. 1. de celebr. Miss. Domini. in cap. vltim. de rescript. in 6. 1. notab. quorum opinio verior est secundum Deci. in d. cap. cùm omnes. 2. lectione. colum. 2. & Adrian. in 4. sentent. in tractat. de restit. in quæst. an clericus teneatur restituere, quidquid vltra victũvictum de reditibus beneficij consumpserit. versic. pro responsione. Ripam in l. vlti. quæstion. 66. C. de reuocan. donat. Idem probat Angel. versic. Horę canonicæ. §. 11. eandem opinionem censet tutiorem esse glo. in Pragmati. Sanctione. tit. qualiter horæ canonicæ sint dicendæ. col. 2. & licet contrariam sententiam, quod non teneāturteneantur hi clerici ad fructuum restitutionem, probare conantur Abb. & Cardinal. in dicto cap. 1. Præposi. in summa. 44. distinctione. Syluest. verb. clericus. 4. quæst. 23. & Felin. in cap. postulasti. nume. 7. de rescriptis. post alios, quorum opinio Communis est: Synodus tamen Lateranensis sub Iulio secundo, sessione 9. priorem opinionem proprio decreto comprobauit, modò clericus beneficium sex mensibus iāiam obtinuerit. Huius Decreti meminêre Ioan. Bernard. Præsul Callagurritanus in pract. criminali, cap. 49. & Martinus Azpilcueta in cap. quando. de consecrat. dist. 1. notab. 7. nume. 31. habeturq́;habeturque Canon iste expressim inter acta concilij Lateranensis dicta sessione nona. Quamuis Carol. Molinæ. in consuetudin. Parisien. titu. primo. §. 30. num. 35. asseuerat, non constare, nec apparere, ita statutum fuisse in Lateranensi Synodo, nec id moribus receptum esse, imò nequaquam conuenire Reipublicæ, quod ita statuatur, ne laqueus inijciatur multitudini.

CAPVT XIIII.

REGVLA iuris est, ea profectò æquissima, qua definitum extat, neminem inuitum cogendum fore propriam rem vendere. l. inuitum. C. de contrahenda emptio. l. nec emere. C. de iure deliberan. l. inuitos. C. locat. l. nec ab initio. C. de nupt. l. dudum. C. de contrahenda emptio. Regia l. 3. tit. 5. part. 5. excipiuntur tamẽtamen casus quidam, quibus cogitur quis vendere iusto precio, quos tradidere gl. & Docto. in d. l. inuitum. glos. & ibi Alber. & Iason in dict. l. nec emere. gloss. in dict. Regia l. 3. Romanus in l. 2. num. 7. ff. soluto matrim. Matthæ. Afflict. in proœmio constitut. Neapolit. q. 3. Bald. |

p. 417

& Angel. in l. si pendentes. §. si quid cloacarij. ff. de vsufruct. Felin. in cap. 1. vltim. notab. de Iudęis. Burgensis in cap. 1. col. 5. de emptione & vendit. Roman. singul. 777. Anton. Rube. consilio 91. Ioannes Igneus in dicta l. dudum. numero 78. Arnold. Ferronus in consuetu. Burdegalen. tit. 8. §. 10. col. 3. Hippolyt. in l. 1. §. quidam deponere. ff. de quæstionib. explicat Andræas Tiraquell. libro 1. de retract. in Præfatione, nume. 15. & in §. 3. gl. 3. nu. 1. post gl. optimam in l. Iulianus. §. idem Celsus. ff. de actionibus empt. è quibus aliquot compendio quodam attingāattingam ad huius quęstionis cognitionem, illud equidem præfatus, quod vbi quis etiam ratione vtilitatis publicæ cogendus est vendere propriam rem, ea venditio fieri debet iusto precio, quemadmodum ipse probaui lib. 2. huius operis, cap. 3. nume. 5.

Primus sanè casus, quo quis rem propriam vendere cogendus erit, tunc constituitur, cùm is rem

1

*ipsam venalem exposuerit publicè, & ea pertineat ad victum & vestitum hominum: etenim æquum est tunc, ac Reipublicæ conueniens, etiam cessante eius rei inopia, quod publicus venditor cogatur iusto precio vendere res, quas venditioni exposuit text. secundum Abb. & Burgens. columna 5. in dict. cap. 1. de empt. text. item vbi Bartol. Bald. & Doct. in l. 1. C. de episc. audien. gloss. in l. non enim. ff. rer. amota. Hippol. in dicto §. quidam deponere. nume. 6. Dyn. & Bartol. in dicta l. non enim. & licet Ias. in dicta l. nec emere. contrarium notauerit, tamen in his, quæ pertinent ad victum, procedit prior sententia secundum Alberi. in dict. l. non enim. post alios huius opinionis authores, quorum opinio communis est, & probatur multis, quæ passim ad exemplum huius conclusionis adnotantur, præsertim text. in l. prouidendum. C. de postulando. gloss. l. 1. §. ait Prætor. verb. habebunt. ff. eod. Quibus expressim traditur, aduocatos, qui aduocationis officium publicè susceperint, cogendos esse per iudicem præstare auxilium & operas, ac patrocinium litigantibus, modò eis congrua salaria & stipendia ministrentur: notant idem Fulgos. Bald. Salycet. & Paulus Castrens. in l. inuitus. C. de procurat. l. nec quidquam. §. aduocatos. ff. de offic. procons. cap. 1. de offic. iudic. Quòd si aduocatus iudici præcipienti hac in re parêre noluerit, poterit iudex ad certum tempus aduocationis officium ei interdicere. text. in dicta l. prouidendum. quem commendat Roman. singul. 259. optimus ad idem text. in l. 1. §. cura carnis. ff. de offic. præfect. vrb. & in l. moris. §. sunt autem. ff. de pœnis. Regia. l. 4. & 5. tit. 9. lib. 2. de ordin. quo fit, vt falsa sit interpretatio, gloss. in d. cap. 1. vbi scribit, olim potuisse cogi aduocatos litigantibus patrocinium exhibere, quia aduocatis salaria publicis expensis præstabantur, at hac ætate id fieri iustè non posse, cùm à Republica publicum stipendium aduocati non habeant. Etenim hæc opinio commentitia est, siquidem olim aduocatis non fuêre constituta ex publico salaria, sed officio iudicis iusta merces laboris à litigantibus exigebatur. l. properandũproperandum. §. proculdubio. C. de iudi. vel pacto inito inter aduocatum & clientulum iuxta formāformam text. in l. 1. §. in honorarijs. ff. de varijs & extra. cognit. & ea. quæ traduntur in huius regni Pragmaticis sanctionibus, folio 29. Bartol. & Ias. in l. sumptus. ff. de pact. & in l. si qui. C. de postul. cogitur tandem aduocatus præstare operas & patrocinium ad iustitiam in Republica assequendam, quia munus aduocationis publicæ accepit, atq;atque ita praxis apud Regia Tribunalia, hanc sententiam frequentissimè admittit & probat. Sic & caupo, ac stabularius, qui semel id officium suscepit, cogitur hospites recipere. Bartol. in l. 1. ff. furti aduers. naut. & in l. 1. §. 1. ff. naut. caupo. & stabul. & in dicto §. cura carnis. quem Deci. sequitur alia ad id similia adducens in l. inuitus. ff. de regu. iur. addit tamen i

2

*dem esse in meretrice, quæ si publico lupanari se exhibuerit, & prostituerit, cogenda erit quẽcunquequemcunque ob iustam mercedem admittere. Cuius opinioni adstipulatur text. in l. item apud Labeonem. §. si quis virgines. ff. de iniur. vbi probatur, meretrici non dari actionem iniuriarum aduersus eum, qui eam causa libidinis interpellauerit. Secundò adducitur textus in l. verum. in 2. & in l. qui iniuriæ. ff. de furt. quibus responsis constat, nōnon teneri actione furti eum, qui ostium domus meretricis causa libidinis fregerit, etiamsi ex ea fractione furtum ab alijs fuerit commissum. Tertiò Decio suffragatur gloss. in l. vnica. C. de rapt. virgi. & in §. item lex Iulian. Institut. de public. Iudic. quæ in specie adnotauit, raptum, & vim illatam meretrici non puniri pœnis à iure aduersus raptores statutis, quod post alios tradit Hippolyt. in dicta l. vnica. numero 19. & in singulari 150. Ego sanè hanc opinionem Decij erroneam esse, & minimè probabilem censeo. Nam licet mere. trix publicè meretricium fuerit professa, cogi non poterit, corpus proprium ad coitum inuita alicui exhibere: tametsi alijs id commune fecerit. Deinde meretrix non tenetur quenquam ad coitum admittere, quod probatissimum est, cùm non teneatur mortale crimen cum quolibet committere, ergò consequens est, non posse eam inuitam compelli ad coitum, carnaléue commercium cum quolibet habendum. Quod adeò certum esse mihi constat, vt eins latiorem probationem minimè necessariam fore existimem. Quin & hanc posteriorem sententiam satis apertè tenuerunt Zasius in summa. ff. veteris rubric. si seruit. vendicet. Andræas Isernia & Matthæ. de Afflict. in constitut. Neapolitan. rubric. 20. de violentia meretricibus illata, existimantes hi |

p. 418

duo, Iurisconsultos à naturali ratione defecisse, cùm contrarium responderint, etenim Isernia, & Afflict. certissimum habuere, quod Iurisconsulti impunitam fecerint violentiam causa libidinis meretricibus publicis illatam. Id verò alienũalienum esse à Iurisconsultis, ostendam manifestè, si respondero eorum authoritatibus, quos primo adduximus. Siquidem licet meretrix causa libidinis interpellata & impetita, actione iniuriarum agere nequeat, ob vilem meretricis æstimationem, non ex hoc sequitur, impunè ei iniuriam fieri: nam qui vim ei fecerit, iniuriámue intulerit extra ordinem puniendus erit, atque ita accipiendum est responsum Iurisconsulti in dicto §. si quis virgines. præsertim quia IuriscōsultusIurisconsultus tractat de interpellatione meretrici facta libidinis causa, quæ interpellatio honestis fœminis iniuriam irrogaret, non sic meretricibus. Eodem pacto intelligendum erit, quod responsum est in dicta l. verum. Etenim qui libidinis causa meretricis ostiũostium fregerit, & ex ea fractione furtum ab alijs commissum fuerit, furti non tenebitur, quia voluntas & animus delicta distinguunt, damnum tamen alia actione cogendus erit meretrici restituere. Bart. in dicta l. verum. Ange. in l. nunquam plura. vltim. colum. ff. de priuat. delict. Deci. in cap. nam concupiscentiam. de constitut. Vnde obiter conuincitur error Hippolyt. qui in dicta l. vnica. numer. 34. leui profectò ratione censet, posse res meretricis ab ea impunè, absq;absque furti vitio & culpa iustè auferri.

Sic quamuis violentia meretrici illata, vel meretricis raptus nōnon puniatur pœna constitutionis vnicæ. C. de rapt. virgin. eò quòd ipsa corpus vulgauerit: tamen extraordinaria pœna omninò puniendus erit, qui etiāetiam libidinis causa vim meretrici intulerit, eamq́;eamque inuitam cognouerit, quod tenent Bald. in l. vlti. ff. de rerum diuisi. & Matthesil. notab. 102. Quam ob rem Neapolitana constitutio pœna mortis puniendos esse statuit eos, qui vim meretricibus fecerint. Ea verò grauis est pœna, tametsi æquissimum sit, ab hac, & similibus iniurijs homines arceri.

Secundus casus, quo quis vendere propriam rem cogitur, à publica necessitate & inopia pendet. Cùm etsi quis merces venales non exposuerit, nec eas publicæ venditioni obtulerit: nihilo

3

*minus ad earum venditionem cogendus est, vbi Respublica annonæ inopia premitur, & quidem iusto precio à principe vel magistratibus definito, ne quis liberè res necessarias hominum alimentis quo cunque precio, grauissimo quidem ob rei penuriam vendat. Hoc colligitur ex l. 1. C. de episc. aud. vbi Bartol. & Doctor. communiter Panormit. & alij in capit. 1. de emption. & vendit. optimus text. in l. 2. ff. de nundinis & in simili text. in l. 1. C. vt nemi. liceat in empt. speci. lib. 10. Bartol. in l. annonam. ff. de ex traordinari, crimini. Lucas de Penna eleganter in l. 1. C. de quibus muneri, nemi. liceat se excus. verb. tempus. Ias. in l. 1. 2. col. ff. de legi. Matthæ. de Afflict. 3. quæst. in proœmio const. Neapolit. Bald. & Angel. in dicto §. Si quid Cloacarij. per text. ibi Felin. in capit. 1. de Iudæis, glos. in dicta l. 3. titu. 5. part. 5. Oportet autem hanc rem cautè à magistratibus perpendi, vt tandem hac coactione & precij definitione tunc vtantur, cùm Respublica penuriam, & inopiam rerum ad hominum victum & alimenta pertinentiũpertinentium patiatur: itidem præcauentes, ne maior inopia sequatur, mercibus ab his, qui eas habent, absconditis. Quòd si quis post definitionem precij à Republica, & eius magistratibus iustè, & ex causa constitutam, merces maiori precio vẽdideritvendiderit, tenebitur planè in conscientiæ iudicio, id quod vltra precium definitum acceperit, emptori restituere, & in foro exteriori per iudicẽiudicem venditoris cogendus erit id restituere: imò & puniendus est pœna quadam iudicantis arbitrio, veluti legis transgressor & contemptor, minimè hac in specie considerata responsione Cæsarum in l. 2. C. de rescindend. vendit. quæ hîc locum non habet. Hûc pertinet insignis cōstitutioconstitutio in l. 2. C. de patrib. qui filios distrax. qua

4

*permittitur parentibus, ob inopiam & egestatem filios vendere. Idem Regia l. 7. & 8. titul. 17. part. 4. nec id omninò alienum est à paterna pietate: siquidem Nehemiæ capit. 5. Populus fame oppressus, inquit, filij nostri, & filiæ nostræ multæ sunt nimis, accipiamus pro precio eorum frumentũfrumentum, & comedamus & viuamus, Eademq́;Eademque Cæsarum lex multis comprobari potest, quæ eleganter simul & docte tradit Andrę. Tiraquell. libro 1. de retract. §. 26. numero 14. è quibus & alijs, quæ circa interpretationem dictę l. 2. varijs in locis traduntur, aliquot eligere constitui, quò perfectius eadem constitutio intelligatur.

Primùm etenim controuersum est, quid sibi velit dictio, sanguinolentos, in eadem lege expressa: nam Accursius dictionem istam ad patrem referendam esse censet, vt pater sanguinolentus sit, qui filios sine iusta causa vendiderit, sanguine, inquam, & capitaliter puniendus. Idem Alberic. in dictionario. Alij dictionem eandem ad filios referunt, è quibus Alber. in dicta l. 2. filios sanguinolentos interpretatur, id est, à patre venundatos, quia eorum sanguine alantur parentes, vel quia cor parentum sanguinolentum fiat per famem, vel quia pater vendendo filium eum occidat seruili quidem conditione, quæ morti similis est. Azo autem & Petrus Perticensis in rub. C. de infantib. exposit. filios sanguinolentos esse censent eos, qui à parentibus exponuntur, quia parentes sint sanguine, & capitaliter puniendi. At Cynus & Salyce. in dicta l. 2. quasi Accursij interpretatio minimè conueniens sit, eò quòd lex ipsa tractet de parentib. qui iustè, & lege permittente vendũtvendunt filios, pa|

p. 419

trem sanguinolentum inibi ob id dictum fuisse existimant, quod sanguis contradicat necessitati famis, quæ venditioni causam dat. CæterũCæterum Alciat. lib. 2. de verb. signific. colum. 48. & Tiraquell. dicto num. 14. has interpretationes cōmentitiascommentitias esse opinati, arbitrantur in dicta l. 2. filios dici sanguinolentos, id est, infantes recens natos, & adhuc sanguineo menstruo madentes, idq́;idque probant ex rubrica, cui Codicis libro 8. titulus est. De infantibus expositis liberis & seruis, & de his, qui sanguinolentos nutriendos acceperint. Huic conuenit in Codice Theodosiano lib. 5. tit. 7. l. 1. quæ hos sanguinolentos appellat recens natos, de expositis agẽsagens. Sic & eodẽeodem lib. 5. tit. 8. titulus est. De his, qui sanguinolentos emptos, vel nutriendos acceperint, qui duo tituli, vt dixi, in Iustiniani Codice vnica rubrica continentur, tandem in Theodosiano Codice dicti tit. 8. est l. 1. quæ ita inquit. Si quis à sanguine quempiam eiusmodi comparauerit, & c. Eius item interpres inquit. Si qui infantem à sanguine emerit. ex quibus manifestum fit, inibi dici sanguinolentos infantes recens natos. interpres autem Codicis Theodosiani, quia id à pluris ignoratur, fuit Anianus authore Tiraquello in l. Si vnquam. C. de reuo. dona. verb. libertis. nume. 32. quod & mihi compertum est ex interpretationib. ipsius Codicis, quę separatim absq;absque ipsis Theodosij cōstitutionibconstitutionib. fuêre apud Germanos typis excusæ per Theodoricum Alustensem, anno M. D. 17. quarum initio, & limini adscripta est authoritas Decretalis Alarici Regis Gothorum, cuius præcepto Anianus ipse vir spectabilis, è legibus Codicis Theodosiani, librũlibrum illum interpretationũinterpretationum segregatim ædidit, quem quidem librũlibrum, non ipsum integrũintegrum Theodosij CodicẽCodicem opinor habuisse GratianũGratianum, qui dum ex Theodosiano Codice, aureo DecretorũDecretorum libro, legem aliquāaliquam interserere profitetur, non ipsam Theodosij legem, sed Aniani interpretationem refert & scribit, quod ex varijs Decretorum locis constat, præsertim in capit. iudex criminosum. 2. quæst. 1. quo in loco omissa eleganti Constantini Cæsaris constitutione Gratianus summam Aniani retulit. Sic & in cap. quoties post auditam causam. 2. quęst. 6. ex eodem libro Codicis Theodosiani, tit. penul. Sententiarum Pauli Iurisconsulti, simul interpretationem Aniani, veluti Pauli sententiāsententiam, & eius verba interserit idem Gratianus, apud quẽquem dum legitur sequendæ audientię, legendũlegendum est, secundæ audientiæ: item dum legitur, possessionis, scribendum erit, Pensiones. Idem actum est in eadem quęst 6. cap. propter. cũcum quatuor proximis capitib. quæ transcripta fuêre à Codice Theodosiano, lib. 5. titu. 35. & seq. Sententiarum Pauli. Quòd si Gratianus integrum Theodosij Codicem habuit, non video, qua ratione vir diligentissimus, Aniani glossemata ipsis Cæsarum legibus prętulerit. Forsan ea culpa non Gratiano, sed Iuoni Carnotensi adscribenda est, qui ante Gratianum easdem Aniani interpretatiōesinterpretationes Decretis admiscuit. Ad sanguinolentos rediens, non improbo Alciati & Tiraquelli sententiam, sed nec omninò damno eāeam lectionem, qua in d. l. 2. pater coactus fame filios vendens sanguinolentus significatur. Nam licet hæc venditio ratione quadam speciali licita sit: generalibus tamen naturæ legibus sanguinolentam parentum impietatem ostendit. Nec inficior, ita licêre parentibus filios adultos iam, non tantùm recens natos, vt sanguinolentos infantes vendere, eadem siquidem omninò ratio est in his omnib. nẽpenempe dira ipsa fames.

Secundò eadem l. 2. nōnon tantùm in venditione, sed & in pígnoris datione admittenda est: poterit etenim pater fame oppressus filios pignori ex ea causa dare, etiam inuitos. gloss. communiter recepta in dicta l. 2. Regia l. 7. & 8. tit. 17. part. 4. item. l. 3. & l. 7. tit. 13. par. 5. Bald. in l. in suis. ff. de liber. & posthum.

Tertiò etiamsi liceat patri filium pignori dare, & vendere ob famis necessitatem: non tamen id patri licebit ob aliam vtcunq;vtcunque similem causam, quod Accursius censetin d. l. 2. Dyn. in reg. in argumentum. de reg. iur. in 6. Alciat. post alios in dict. libr. 2. de verbo. signific. columna 48. ex hoc asseuerans, non licêre patri etiam principi filium inuitum obsidem hosti dare, etiam vt se redimat.

Quartò quod in dicta l. 2. statutum est, minimè procedit in filio clerico: hunc etenim pater vendere non potest, si sit in sacris filius hic constitutus, secundum Hostien. Ioan. Andræ. & communem in capit. indecorum. de ætat. & qualit. Hippol. singul. 101. & Gerard. à Petra sancta in singulari vltimo.

Quintò ad eiusdem l. 2. interpretationem est animaduertendum, quod filius à patre venditus, vrgente dira fame, poterit cogere ipsum patrẽpatrem, vt eum redimat & liberet, si pater feliciorem nactus fuerit fortunam. Hoc sanè deducitur à ratione dict. l. 2. & in specie idem adnotârunt Bald. in cap. ex rescripto. de iureiur. Feli. in cap. cùm dilecta. de rescript. versic. octauo fallit. & Hippo. in l. vnic. C. de rapt. virgi. nu. 23. probat tex. in c. quod pro necessitate. 1. q. 1. Dec. in reg. quæ ꝓpterpropter. ff. de regu. iur. Deniq;Denique hæc adduximus, vt cōprobaremuscomprobaremus, ęquissimè quẽquem cogi rẽrem propriam vendere, ob imminentem penuriam annonæ, & merciũmercium, & sic ob necessitatem. Cuius ratione multa in iure permittuntur, & licẽtlicent, quæ Doctor. adnotârunt in capitu. si quis. de furt. vbi text. elegans. Roma. in §. de viro. 54. Fallentia. ff. soluto matrimo. Iason in l. principalibus. ff. si certum petat. Felin. in capit. querelam. de iureiur. Hippoly. in l. 1. §. prætereà. ff. de quęstion. numero 116. & denique plures relati per Tiraquell. dicto §. 26. lib. 1. de retract. gloss. 1. numero 18.

p. 420

Sed his omnibus oportune addidero, hac de

5

*causa cogendos fore diuites, eleemosynāeleemosynam pauperibus erogare etiam coactione iudicis exterioris, & in foro iudiciali in casibus, quibus quis eleemosynam facere tenetur iure diuino & naturali, modò hæc coactio iudicis officio fiat, non iure actionis. gloss. in capit. sicut. verb. Esurientium. 47. distinctio. ita intellecta à iuris vtriusque professoribus, præsertim Panormitan. in capit. cùm causam. de electione, colu. vltim. Anania in dicto cap. si quis propter necessitatem. col. fin. de furt. Felin. in cap. 1. colum. vlti. 1. distinct. Abb. & ibi Antonio Burgensi, qui similes allegat in capit. 1. de emptione. Est nanque similis gl. in cap. domino Sancto. verb. necessitate. 50. distinct. & in cap. exigunt. 1 quęstio. 7. Alberic. idem notat in dictione. Eleemosyna, Speculat. titu. de instrument. edit. §. nunc aliqua. nume. 66. Felin. in capit. 1. de offic. iudic. & in cap. si qui testium. de testib. Carolo Moli. de contract. quæstio. 2. nume. 73. & 74. Etenim quoties quis tenetur eleemosynam erogare, id contingit ex legali debito, authore Thoma 2. 2. quæstion. 118. artic. 4. ad secundum. Igitur compelli poterit diues officio iudicis, & magistratus pauperibus distribuere, quæ ratione iustitiæ ad commune bonum pertinentis, pauperibus elargiri tenebatur, cùm ea retinens, & dare recusans omninò violet iustitiam ipsam, quæ ad cōmunemcommunem vtilitatem ipsum debitorem cōstituitconstituit, quod pulchrè docet Caieta. dicto artic. 4. & Dominic. à Soto deliberationis in causa pauperum, cap. 4. ratione secund. Vnde glos. in dicto capit. 1. de emptione. quæ de admonitione hac in reloquitur, ad coactionem erit trahenda & deducenda, quoties contigerit casus, in quo quis sub mortalis peccati culpa teneatur eleemosynam facere. Hoc sanè duabus tantùm conclusionibus exponemus. Prima conclusio, tenetur quis sub mortali peccato, existenti in extrema necessitate eleemosynam exhibere etiam ex bonis, quę ei necessaria sunt ad statum, quem habet, modò ipse his non indigeat ad naturalem, & propriam necessitatem subleuandam. Hæc probatur in cap. pasce fame morientem. 86. distinct. & prætereà, quia illa extrema proximorum, & priuatorum necessitas præfertur necessitati, quam alter habet pro suo statu & conditione sustinendis: ergò diues existenti in extrema necessitate tenetur elargiri ea, quæ ei necessaria non sunt secundum naturam quamuis pro eius statu eis itidem indigeat. Deinde extrema necessitas pauperis facit bona diuitum communia esse, dicto cap. si quis propter necessitatem. CōsequensConsequens igitur fit, ꝙqui diues teneatur bona illa communia pauperib. distribuere ad commune bonum, quod quidem in hunc finem tendit, vt arbitrio boni & discreti viri maioribus necessitatibus occurratur. Huic opinioni eam probātesprobantes accessere Durand. in 4 sent. dist. 15. q. 6. & ibi diuus Thomas. q. 2. artic. 1. ad quartam quæstionem. & Paludanus quæst. 3. artic. 2. Ioan. Maior ibi, quęst. 7. versic. circa tertiam conclusionem. Cardin. à Turre Cremata in cap. singulis. nume. 6. 86. distinct. Conrad. de contract. quæstione 19. conclusione 3. Syluest. verb. eleemosyna. §. 1. & 1. q. 1. Almayn. in Vesperia, conclusione 1. Corol. 4. idem sentit Thomas 2. 2. q. 118. articul. 4. ad secundum, vbi scribit, ex debito legali teneri quem ad eleemosynam altero ex duobus casibus, vel propter extremam alterius necessitatem, vel sibi superfluunt bona. Repetit ipse Thom. 2. 2. q. 32. articulo 6. dum à regula per eum proposita, quod eleemosyna non sit ex præcepto, quo ad bona necessaria pro cuiusq́;cuiusque statu & dignitate, excipit casum extremæ necessitatis, eandem sententiam veriorem, ac magis receptam esse, opinatur Ioan. à Medina in tracta. de eleemosyna. c. de necessitate dandi eleemosynam. idem sensit Caieta. dicto articu. 6. tametsi contrariam sententiam conentur probare, et veram esse cōtendantcontendant idem Caieta. in summa, verb. eleemosyna. Flor. secunda parte, titu. 1. cap. 24. §. 5. Abb. in capit. si verò. columna penultim. de iureiur. quibus adstipulantur, vt quibusdam visum est, ipsius diui Thomæ scripta in dicta q. 32. articul. 5. & 6. quorum sensum eruditissimè explicat idem Caietan. in opusculo de præcepto eleemosynæ, priorem sententiam omninò sequutus. Vnde ex his inferuntur duo, quorum alterum nullam habet controuersiam. Primum, pręceptam fuisse à Deo eleemosynam erga patientes extremam necessitatem ex bonis, qua vltra naturæ & status necessitatem alicui superfluunt, atque hoc præceptum sub mortalis culpæ reatu institutum esse. Secundum, etsi dubium sit, dedu citur tamẽtamen, eleemosynam pręceptāpręceptam esse sub mortali crimine in casu extremę necessitatis etiam ex bonis, quæ ad statum cuiusque necessaria sunt, modò ea supersint his, quæ ad naturalem necessitatem subleuandāsubleuandam requiruntur. Secunda conclusio, tenetur quis ex pręcepto non solùm extremè in digentibus, sed & alijs pauperibus penuria, & egestate oppressis eleemosynam facere ex his, quæ pro suo statu abundantius habet, alioquin mortalis peccati reus erit. Hoc probatur ex eo, quod iuxta verba Domini, Lucæ cap. 3. iubetur quis absque vlla mentione extremæ necessitatis, si habeat duas tunicas, vnam non habenti dare, & bona sua cum pauperibus communicare, quo se à gehenna ignis liberum asserat. Etenim satis est ad eleemosynę pręceptum alterum ex duob. vel extrema necessitas accipientis, vel abundātiaabundantia bonorum vltra status necessitatem quò ad ipsum dantem. Quamobrem hanc opinionem tenuerunt Thomas in 4. sentent. d. artic. 1. ad quartam quæstionem. & in 2. 2. dicta q. 118. articul. 4. Richard. & Paluda. in 4. distinct. 15. q. 3. Turre |

p. 412

Cremata in dicto ca. in singulis. numero 6. conclusione 5. Syluest. dict. quæsti. 1. Felin. in c. 1. ad finem. 1. distinct. Latius & eleganter Caietan. in dicto tractat. de eleemosyna. vbi magnis rationibus contendit, hanc sententiam vbiq;vbique deduci à verbis diui Thomæ. idem adnotauit Domini. à Soto, in causa pauperum, capit. 8. & licet contrarium visum fuerit Alexandro Halensi 4. parte. quæstione 113. Gersoni parte 2. Alphabeto 32. litera O. Panormitano in dicto capitul. si verò. Gabrieli, & Maiori in 4. sentent. distinct. 15. q. 7. Caietano in tractatu de indulgent. quæstio. 3. qui censent, extra necessitatem extremam nullum esse præceptum obligationis ad mortale crimen de danda eleemosyna, etiamsi quis habeat bona minimè sibi necessaria pro suo statu, & dignitate. Sic & Durand. dicta quæstione 6. Florent. dict. c. 24. §. 4. & Conradus dict. quæstione 19. conclusione 6. non audent nec priori, nec huic posteriori sententiæ accedere, existimantes probabile esse vtrunque, non tamen certum: nihilominus tutior est Diui Thomæ, & sequacium opinio, saltem vbi contigerit grauis, & maxima necessitas, etiam si ea extrema non sit, nec itidem Communis, ita quidem data Communi necessitate, & inopia, quæ maxima non sit, nec extrema, erit locus opinioni Alexandri Halensis, & eorum, qui ipsum sequuntur: at si inopia, & egestas grauis sit ac maxima, paulo quidem minor quàm extrema, tunc admittendum est, quod priorem partem sequuti adnotauêre, sicuti censet Ioannes à Medina in dicto capitulo de necessitate dandi eleemosynam.

Vtcunque res se habeat, quantum ad coactionem exterioris iudicis officio incumbentem, & ab eo peragẽdamperagendam, arbitror ipse tunc ei locum fore, cùm adsit extrema pauperum necessitas & inopia, habeantq́;habeantque diuites bona sibi præter naturæ, status, ac dignitatis necessitatem superflua, ꝙquod omninò erit considerandum.

Huius tandem publicæ pietatis ratione statutum est, quod eodem precio merces & res victui necessariæ peregrinis & hospitibus exteris vendantur, quò publicè in colis vendi solent, idq́ue munus, ac huius solicitudinis cura Episcopis, iudicibusq́ue ecclesiasticis delegatur, & committitur à iure ipso. textus est in capitulo primo, de emptione & venditione. vbi Cardinal. & alij. textus idem in lege prima. C. de Episcop. audient. quo probatur, eandem curam Episcopis incumbere, vt diligenter caueant, ne & ipsis incolis res ad victum necessariæ carius quàm æquum sit, vendantur. Nam & si mihi compertum sit, id munus etiam ad seculares iudices pertinere. lege prima. §. cura carnis. ff. de offici. præfect. vrb. iure tamen ob pietatis causam idem ecclesiasticis iudicibus commissum est, quemadmodum simili, & ferè eadem ratione iudex ecclesiasticus poterit punire laicum, qui merces mistas alia cum specie ignorante emptore vendiderit, authore Panormitano, quem Burgensis ibi sequitur in dicto capitulo 1. de emptione. quod & Romanus scripsit in singu. 526. Imo consuetudo vtcunque sit legitimo tempore inducta, minimè valebit hanc coërtionem, iusq́ue istud seculares ob hanc causam puniendi, à iudice ecclesiastico tollere, quasi ea sit in perniciem Reipublicæ, sicuti frequentissimo omnium consensu adnotatur in dicto capitulo primo, maximè per Hostien. Ioan. Andræ. Cardinal. Abb. & Barbat. quorum opinio Communis est teste Nicolao Boëtio decisi. 69. num. 21. qui testatur, in Regno Franciæ contrarium omninò seruari ex generali cōsuetudineconsuetudine, quæ curam istam iudicibus tantùm secularibus detulit, abrogata Episcoporum, & iudicum ecclesiasticorum in hac parte iurisdictione, quam consuetudinem validam esse tenuit gloss. in capitu. primo: cuius opinio mihi verissima videtur, cùm hæc iurisdictio, quæ Episcopis iure humano competebat, contraria lege humana, atque itidem cōsuetudineconsuetudine tolli possit. Nec vlla ex hoc constat iniquitas, nec Reipublicæ vlla imminet pernicies, nec tandem quicquam irrationabile hinc oritur, modò magistratus seculares solerti cura, & diligentia huic negocio incumbant, ac intendant. Hoc item apud Hispanos obtentum est, legibusq́ue Regijs satis huic malo medetur, vrbiumq́ue Prætores, & Decuriones non oscitanter earum pœnas exequuntur, minimè consentientes hanc curam à iudicibus ecclesiasticis impendi.

Ab eiusdem publicæ inopiæ causa rursus deducitur ratio eius, quod Bartol. quandam sententiam inducentes practici sæpissimè in iudicium deducunt, nempe quod tempore, quo adest an

6

*nonæ caritas, & publica inopia, cogendi sunt ciues frumentum ex agris illius ciuitatis collectũcollectum, ciuibus, & oppidanis vendere potiùs quàm exteris, iusto tamen precio, saltem eo, quod ab exteris in conuentionem deductũdeductum fuerit, si iam emptio præcesserit: etenim secundum eos poterunt ciues hoc frumentum iam exteris venditum, eodem precio accipere inuitis emptoribus, & venditoribus. allegatur ad hoc textus in lege 1. C. de metallarijs. libro vndecimo, quo in loco Bartolus primus omnium, & deinde Angel. Platea, & Lucas de Penna adnotârunt, colonum volentem vendere fructus, quos ex agro conducto sibi perceperit, cogendum esse eos vẽderevendere domino fundi potiꝰpotius quàm alteri, iusto quidem precio, atque ita dominum fundi locatorẽlocatorem ius prælationis habere in emendis fructibus è re locata perceptis, idem quoq;quoque tenent Roma. in l. 2. numero 7. ff. solu. matr. Iason in l. vlt. nu|

p. 422

me. 11. C. de iure emphyteu. Matthęus Afflictus in proœmio constitutionum Neapolit. quæsti. 3. ad finem. Felin. in capi. 1. de Iudæ. Anto. Burg. in cap. 1. de emptione. numer. 18. Andræas Tiraquellus in lib. 1. de retractu. §. 1. gloss. 18. num. 2. quorum opinio Communis est. Cæterùm quo rem istam faciliùs expediam, primum admonendum esse opinor, opinionem Bar. etsi ea receptissima sit, falsam omninò esse, nec iure probari. regulariter etenim nemo cogendus est vni potius quàm alteri vendere. l. dudum. C. de cōtrahendcontrahend. empti. nec Bartol. opinionem probat text. in d. l. 1. C. de metallar. quippe qui in metallis, & in fisco obtineat speciali quodam fauore fisci, & metallorum, vt ea penes principem sint, non penes priuatos, ea igitur ratione metallarij à principe obtinentes ius fodiendi metalla, & ea expurgandi, coguntur metalla iusto precio principi vendere: eam autem constitutionem ad priuatos deducere, vt coloni cogantur domino fundi fructus ex fundo causa conductionis perceptos vendere, durum est, ab omniq́ue ratione prorsus alienum. Nam etsi Emphyteuta ipsius rei meliorationes vendere voluerit, tunc cogendus est domino eas vendere, modo is soluat tantum precium, quantum ab extraneo detur. text. in l. vltim. C. de iure emphy. quod si id speciale est in re emphyteutica, & in meliorationibus eiusdem rei, profectò non idem obtinebit in fructibus ab eadem re perceptis, quos colonus ipse, aut emphyteuta liberè poterunt cui voluerint vendere: quamobrem mihi, nisi aliunde id probatum fuerit, satis compertum est, dominũdominum fundi locati non habere iure dominij prælationem in emptione fructuum ab eodem fundo perceptorum, nec quicquam refert quod colonus partiarius sit, & l. Reg. 55. ti. 5. par. 5. & l. 74. & 75. Tauri permittant socio ius retractus, cùm alter socius partem propriam vendiderit, nam id obtinet in re communi pro indiuiso, secus etenim vbi res est communis diuisis tamen, & signatis partibus, nam eo casu non est locus prælationi nec retractui. legito tamen Capitium decisi. Neapol. 42.

Secundò, etiamsi Bartoli opinio admittenda sit, quod negamus, ita erit intelligenda, vt tantùm precium dominus fundi teneatur pro fructib. dare, quantum ab alio reperitur, quamuis id iustum excedat. textus optimus in dicta l. vltim. C. de iure emphyteut. vbi Salycetus & Ias. versicu. septimo principaliter. Oldrad. consil. 34. probat idem text. in ca. potuit. de locatio. & in l. penultim. & vltim. C. de locat. prædior. ciui. libro 11. Bar. in l. cotem. §. agri. ff. de publica. Ioan. Andr. in speculo, titu. de emptio. §. nunc dicendum. in secund. versi. sed pone statutum. Andr. Tiraque. d. §. 1. glo. 18. numero 4. & in hac specio Matth. de Afflict. dict. quæstio. 3. Nec contrarium ex Bartolo in dict. l. 1. commodè deduci potest, quia dum is præmittit, iusto precio colonũcolonum cogendum esse vendere domino potius quàm alij, planè intelligit, iustum precium ab alijs dari, & ideò non negat, venditionem fieri debere eo precio, quod ab alijs datur, vel recipitur, si id iustum excedat. Etenim quamuis precium iustum semper in his commutationibus obseruandum sit, regulariter tamen humana lex non rescindit contractum, nec eum impedit, in quo precium intra dimidiam iusti precij limites excedat legem iustitiæ commutatiuæ. l. 2. C. de rescin. vend.

Tertiò, mihi probatissimum est, quod vbi Respublica inopia, & penuria annonæ grauatur, possint habentes frumentum omninò cogi id ciuibus potius quàm exteris vendere, ad inopiam & egestatem subleuandam, atque ita præferendos esse ciues, oppidanos, ipsasq́ue vrbes exteris in emptione frumenti collecti exagris ipsarum vrbium. quod probatur primo, quia ex causa publicæ inopiæ cogitur quis rem propriam iusto precio vendere, quemadmodum paulò antè dicebamus. Magistratus autem cuilibet prouinciæ præfectus potius eius prouinciæ quàm alterius curam habere debet, sicuti manifestum est, igitur ciues compelli poterunt frumentum tempore publicæ necessitatis in foro publico exhibere, & vendere ipsius oppidanis potius quàm exteris. Deinde hoc constat charitatis ordine, qua plus tenetur quis, ac priùs subuenire, quibus sanguine aut alia necessitudine cōiungiturconiungitur, teste diuo Paulo ad Galatas, c. 6. dum tempus, inquit, habemus, operemur bonum ad omnes, maximè autem ad domesticos fidei. consequitur ergò, tempore necessitatis habentem frumentũfrumentum teneri quidẽquidem id potius ciuibus, cum quibus ei est cōmuniscommunis patria, subuenire & vendere quàm exteris. Præsertim ꝙquod tenetur quis patriæ oppressæ fame, aliouè malo totis viribus opem ferre, potius quàm alteri ciuitati, cùm patriæ plurimum debeatur. His accedit Canon quintus Turonensis concilij sub Pelagio primo in hæc verba, vt vnaquæque ciuitas pauperes, & egenos incolas alimentis congruentibus pascat secundum vires, vt tam vicini presbyteri, quàm ciues omnes suum pauperem pascant, quò fiet, vt ipsi pauperes per ciuitates alienas non fatigentur. Quibus equidem verbis constat, primum subueniendum esse pauperibus eius ciuitatis, & Reipublicæ, in qua quisque educatus, institutusq́;institutusque fuerit, deinde exteris. Postremò nemo vnquam dubitare poterit, omnibus prouinciæ ciuitatibus inopia & penuria laborantibus, quo ad vniuscuiusque famem subleuandam, æquissimũæquissimum esse, & rationi consentaneum, quod frumẽtumfrumentum ex vnius vrbis |

p. 423

agris collectum primum eidem vrbi distribuatur ad alendos ciues, qui agros illos coluere, & colunt, ipsius ciuitatis onera subeũtsubeunt, eamq́;eamque defendunt, ac tutantur. Ex quibus ꝙquod in praxi hactenus obtinuit, satis iure & ratione defenditur, quanuis id nequaquam probetur in d. l. 1. C. de metallar. cùm ea speciale fisci priuilegium contineat in metallis, nec ad eius rationem sit necessaria publica penuria, nec inopia, multo minus probatur ex Bar. adnotatione, siquidem ea falsa est, quod iam ostendimus, & si vera esset, obtineret in domino fundi erga colonum: at ciuitas domina non est agrorum eo sensu, vt ab ea coloni eos acceperint.

Quartò, præmissa hac sententia, quam diximus in praxi obtinuisse, non est præter mittendum eam tunc obtinere, cùm ciuitas ipsa, apud quam frumentum extat è proprijs agris collectum, statim, vel paulò post venditionem cum exteris conuentam intra breue tempus boni viri arbitrio, iure prælationis frumentum ipsum velit emere, ac de emptione ipsa contestetur. Etenim tunc præferendi sunt ciues exteris dato eodem precio, quod exteri constituerant. At si ciues hoc iure prælationis ex interuallo post venditionem primum vti velint ob annonę inopiam, opinor ciues fore admittendos, & exteris præferendos, modò precium eo tempore iustũiustum communi hominum æstimatione exteris soluendũsoluendum offerant, etiamsi id sit maius, quàm quod exteris pro frumento dederant: apparet etenim tunc eiusdem precij, quod primo datum est, rationem habendam esse, cùm intra breue tempus, aut aliud à lege hac in specie definitum, iure prælationis à primo emptore res empta retrahitur: nam eo casu emptor secundus, qui præfertur primo, eius locum obtinet, & ideò precium ab eo solutum soluere tenetur, ac satis est, quod id soluatur, siquidem non est hæc posterior emptio à priori distincta, sed tantùm loco prioris emptoris alter iure prælationis substituitur. Quod si ex interuallo aliqua speciali causa emptor alteri vendere rem emptam cogatur, quemadmodum in hac specie, quam tractamus, statutum est iure publicæ vtilitatis, tunc soluendum est iustum precium, & Communis æstimatio debetur, non autem id tantùm precium, quo res empta fuerit. Quia hæc emptio posterior à priori distinguitur, quandoquidem ius prælationis vel statim post primam venditionem, aut intra modicum tempus arbitrio boni viri admittendum est, nisi aliud à lege fuerit definitum: & ideò ex interuallo ratione publicæ vtilitatis cogitur exterus emptor ciuibus vendere ad eorum subleuandam inopiam, ne frumentum ex eiusdem ciuitatis territorio, & agris collectum, pereuntibus fame ciuibus in exterorũexterorum alimenta à prouincia extrahatur. Hæc igitur venditio est à priori distincta atq;atque ea ratione fieri debet iusto precio iuxta tẽpustempus, quo ipsa posterior venditio fit, quod colligitur ex Francisco de Ripa. in l. 1. col. vlt. ff. de priuileg. credit. Hactenus de secundo casu, quo quis propriam rem vendere cogitur.

Est tertius casus, quo quis vendere omninò compellitur proprium agrum, domumuè fauore religionis, cùm ea sit necessaria ad constructionem, vel ampliationem alicuius monasterij, nam tunc dominus ipsius domus cogitur eam vendere propter publicam vtilitatem, quæ ex

7

*religionis fauore constat. l. 1. ff. de iustitia & iure. §. huius studij. huic sententiæ adstipulatur primo text. in l. locum. ff. de vsufructu. Sed interdum, in quit Vlpianus, & solus proprietatis dominus locum religiosum facere potest. Finge enim eum testatorem inferre, cùm non posset tam oportunè vbi sepeliretur. Hactenus IuriscōsultusIurisconsultus, apertè insinuans, fauore religionis absq;absque consensu vsufructuarij posse, & cum eius damno locum religiosum fieri, ergò eiusdem religionis fauore soluto iusto precio, poterit domus priuata ab aliquo inuito auferri, vt monasterium ædificetur, aut iam ædificatum amplietur. SecũdòSecundò idem probatur in l. 2 §. si vsumfructum. ff. de relig. & sumptib. funer. vbi idem Vlpianus eandem sententiam repetit, & explicat. Tertiò, ad idem plurimum facit text. in d. l. 2. §. locum. qui huc tendit, quod absque consensu habentis in fundo seruitutem, & eo inuito locus effici poterit religiosus. Quartò idem constat ex l. si quis sepulchrum, in princi. ff. de religiosis & sumptib. funer. Si quis sepulchrum, inquit Iurisconsultus, habeat, viam autem ad sepulchrum non habeat, & à vicino ire prohibeatur, Imperator Antonius cum patre rescripsit, iter ad sepulchrum peti precario, & concedi solere, vt quoties non debetur, impetretur ab eo, qui fundum adiunctum habet. Præses etiam compellere debet iusto precio iter ei præstari, ita tamen, vt iudex etiam de opportunitate loci prospiciat, ne vicinus magnum patiatur detrimentum. Hæc Iurisconsultus. Quintò, eadem opinio fundamentum habet à leg 1. C. de commun. seruo manumiss. qua cautum est, fauore libertatis cogendum esse quemlibet, partẽpartem quam habet in seruo vendere: ex quo textu Bald. ibi ad finem adnotauit, testatore iubente Ecclesiam constitui in loco communi, socium cogendum esse insto precio partem vendere. Sequitur Baldum Felinus in capitulo primo de Iudæ. Iason in l. nec emere. C. de iure delib. Quibus sanè fit, vt frequentissimo omnium consensu receptum sit, dominium agri, vel domus cogendum fore eam vendere iusto precio fauore religionis, vt Ecclesia, vel monasterium in ea domo construantur, aut iam cōstructumconstructum ex ea amplietur, |

p. 424

quam opinionem expressim tenuerunt Bald. & Ange. in lege 1. ff. solut. matrim. Florian. in d. l. si quis sepulchrum. & in dicto §. locum. Felin. in c. omnes. penultim. colum. 1. distinct. Bartho. Cæpol. titu. de seruitu. vrb. prædio. capit. 82. de sepulchro. asseuerans ita se ipsum obtinuisse Veronæ. idem Matthæ. de Afflict. in proœmio cōstitutconstitut. Neapolitan. quæst. 3. numer. 10. dicens, sic pronunciatum fuisse in Prætorio Regis Neapoli in fauorem monasterij diui Hierony mi. idem ante alios probauit, & obtinuit Gulielmus de Cuneo, in l. decernimus. C. de episco. & cler. Sextò eandem sententiam confirmat text. in l. si locus. §. cùm via publica. ff. quemadmod. seruitut. amitt. cùm via, inquit, publica vel flu

8

*minis impetu, vel ruina amissa est, vicinus proximus viam præstare debet. cuius responso freti omnes Doctores passim scribunt, cogẽdumcogendum fore quempiam rem propriam vendere, cùm ea ad publicam vtilitatem necessaria fuerit, optimus textus in le. 2. §. sunt qui putant. ff. ne quid in loco publico. Alber. & Iason in d. l. nec emere. Hipp. in d. §. quidam deponere. Fabianus in tractat. de emptio. 1. parte 3. quæstio. versi. decimonono. Antoni. Rubeus in dict. consil. 92. & ferè omnes, quorum memini prima huius Capitis pagina. idq́ue etiam non soluto precio, nec titulo emptionis, sed iure publicæ vtilitatis in specie viæ publicæ permissum esse, docet Accursius in d. §. cùm via publica, vt tandem res priuatorum ad vtilitatem publicam ab eis inuitis tolli possint absque precij solutione. Hoc tamen falsum esse constat, cùm etsi ob vtilitatem publicam priuati cogi possint proprias res tradere, id fieri debet soluta eis iusta ipsarum rerũrerum æstimatione, quod & nos obiter probauimus huius operis libro secundo, capitu. 3. num. 5. Sed & idem apparet ex textu in l. serui qui monetarios. & gloss. in l. vltim. C. quibus ex caus. serui pro præmio libert. accipiunt. & Bald. in d. l. serui Iasone in l. Barbarius. numero 36. ff. de offici. præto. post alios inibi. Et Decius in capitu. 1. de probatio. numero 46. Iason in l. vltim. C. si contraius vel vtilit. publi. Rochus Curtius in cap. vltim. de consuetudi. folio paruo. 46. columna tertia. vbi inquit, hanc opinionem CommunẽCommunem esse, quæ probatur in leg. venditor. §. si constat. ff. commun. prædio. & l. 2. titul. 1. part. 2. lege 31. titulo 18. parte 3. notat Rodericus Xuares allegat. 10. colum. 2. citatur ad hoc gloss. in d. l. Barbarius. quæ tamen iuxta literam mei Codicis contrarium asserit, tametsi glo. in dicto §. cùm via publica. priorem sententiam, quam ex ea adnotauimus consuetudini non iuri scripto tribuat. opinionem item Communem in hac re tenuerunt Matthæ. de Afflict. in proœmio constitutio. Neapolitan. quæstione quarta. numer. 7. Abb. in capitu. dilecti filij. 2. colum. de arbitris. Archidiacon. in capit. per principalem. 9. quæstione tertia. Felinus in capi. quæ in Ecclesiarum. numer. 28. de constitut. Septimò, eadem opinio, quam hactenus in fauorem Ecclesiarum, & monasteriorum proposuimus, alia itidẽitidem ratione confirmatur. Nam & si licitum sit cuilibet proprium ædificium altius tollere. l. altius. C. de seruitu. l. vltim. §. penultim. ff. de seruitu. l. Proculus. ff. de damno infect. l. cùm eo. l. imperatores. ff. de seruit. vrba. præd. l. nullus. & l. domum. ff. de reg. iur. tamen iure prohibitum est, priuatum ædificiũædificium ita altius attolli, vt ex eo videri possint religiosi aut religiosæ intra proprias domos religiosè habitantes, sicuti placuit Salyceto. post Petrum & Cynum in d. l. altius. quasi fauore religionis priuatus vti non possit iure suo, quod habet ad tollendum altius domũdomum suam, aperiendas fenestras, & lumina, quæ prospectui fuerint opportuna. Hactenus probare conati sumus, domos & agros priuatorum ab eis inuitis auferri posse titulo emptionis iusto precio soluto, vbi id conueniat locis sacris construendis, aut ampliandis. Siquidem non tantùm id permissum censetur ad ampliationem monasterij iam constructi, sed & idem obtinet in fauorem monasterij, aut Ecclesiæ construendæ, quod probatur authoritate Imolæ in capi. Apostolicæ, de donation. secunda columna. qui ex eo tex. notat, non minus, imò magis fauendum esse Ecclesijs ædificandis, & construendis, quàm iam constructis, ex eo, quod per ecclesiarum, & monasteriorum nouam erectionem augetur diuini cultus honor, & cura, atq;atque ita expressim in hac quæstione censet dicendũdicendum esse Bartol. Cæpola in dicto capitulo de sepulchro.

Cæterùm si controuersiam istam maturius, ac diligentius exquiramus, planè compertum erit, non ita præcise opinionem istam admittendam esse, aduersus quam extat iuris regula, quæ seruanda est diligentissimè, interim dum non ostenditur ab ea quidquam exceptum esse. QuāobremQuamobrem videndum erit, an alicubi probatum sit in iure, quod quis cogatur vendere propriam domum, aut agrum ad constructionem Ecclesiæ, vel monasterij, ad eiusuè ampliationem. Etenim hoc non probatur in dicta le. locum. ff. de vsufruct. & in d. l. 2. §. si vsumfructum. ff. de relig. & sump. funerum. cùm inibi priuatus minimè fauore religionis compellatur ius suum, aut rem propriam vendere, imò eam omninò retinet, nec ab eo inuito dominium aufertur: id verò tantùm constitutum est, vt vsusfructuarius, qui à testatore habuit vsumfructum, cogatur consentire, & permittere hæredem proprietarium corpus testatoris in fundũfundum inferre, ac ei inibi sepulchrum constituere, si cōmodècommode alibi sepeliri nōnon poterat testator ipse, cui remunerationis |

p. 425

titulo hoc beneficiũbeneficium vsufructuarius impendete tenetur, ex hoc aũtautem non amittit ius vsusfructꝰvsusfructus, nec id vẽderevendere cogitur, nānam idẽidem apud ipsũipsum manet. Deinde Iurisconsulti responsum obtinet ex eo etiam, quod proprietarius habens dominium directum in re, eam religiosam titulo sepulchri facere potest inuito vsufructuario ad sepeliendum eum, qui vsumfructum legauerit, cùm alibi ita opportune sepulchro locus non est, ita quidem hoc & fauore sepulchrorum, ac religionis, & quia fit in vtilitatem habentis in re dominium directum & eius, qui vsumfructum legato reliquit, permissum fuit. Et ad huc vsufructuarius actionem habet ad recipiendum id, quod propter id sepulchrum minutus sit vsusfructus. textus est in l. vltim. ff. de religio. & sump. funerum.

em Communis sententia minimè probatur in dicta l. 2. §. locum. ff. de relig. nam præter verba, quæ paulò ante ex IuriscōsultoIurisconsulto retulimus, sunt & sequentia expendenda. locum, inquit, qui seruit nemo religiosum facit, nisi consentiat is, cui seruitus debeatur, sed si non minus commodè per alium locum seruiture vti potest, non videtur seruitutis impediendæ causa id fieri, & ideò religiosus fit. Hactenus Vlpianus, à quo deduci non potest, fauore religionis cogendum esse quempiam proprium ius, quod habet: sed id tantùm ex eo responso colligitur, fauore religionis cogendum esse eum, qui in aliqua re ius habet, consentire, vt is locus religiosus fiat, vbi nullum ex hoc præiudicium is patiatur, quippe qui ita cōmodècommode vti potest iure, quod habet, ac si locus religiosus non foret. Vnde Baldus Nouell. in tractatu de dote. 8. parte priuilegi. 27. adnotauit post Bartolum in dict. §. locum. & in l. 2. ff. solu. mat. quod fauore religionis, & piæ causæ cogitur quis facere quod alteri prodest, & sibi non nocet. quod mirum non est, nam & absq;absque religionis fauore fortassis idem erit, quẽadmodumquemadmodum Baldus Nouell. explicat, & Doctor. tradiderunt in d. l. 2. opportuniusq́;opportuniusque alibi tractabitur.

ic nec Iurisconsulti locus in dicta lege, si quis sepulchrum. conuincit, vt Communem teneamus sententiam, etenim ibi tractatur de re priuati omninò necessaria ad vsum sepulchri, nempe de itinere, sine quo nullus esset sepulchri vsus. Ex quo non licet in ferri, nec potest colligi, idem esse quò ad sepulchri constructionem, vel eius ampliorem ædificationem. Nam licet à Iurisconsulto responsum sit, cogendum esse priuatum, viam, aut iter vendere vicino ad sepulchri vsum necessariam, ita quidem, vt nullus posset esse sepulchri vsus absque illo itinere, nequaquam profectò ipse Iurisconsultus idem respondisset, si ab eo quæreretur, an posset habens agrum cogi eum vendere alteri ad sepulchri constructionem, nouamq́;nouamque erectionem, vel adiam constructi ampliationem. Quò fit, vt minimè probetur Communis sententia in d. l. si quis sepulchrum. Quin & ipsa Iurisconsulti responsio eum planè sensum habet, quod præses compellat priuatum iter vendere vicino ad sepulchrum, quia ipsa itineris venditio non est domino fundi ad modum damnosa, nec ei affert maximum detrimentum, cùm adhuc præstito itinere fundus apud ipsum dominum maneat; & ideò iudex admonetur, vt prospiciat, ne vicinus magnum patiatur detrimentum, quasi Vlpianus velit, minimè cogendum fore vicinum ad venditionem etiam iusto precio paciscendāpaciscendam, vbi magnum ex hoc ei inferatur detrimentum quò ad propriam rem. maximum autem infertur damnum procul dubiò, si totam ipsam rem adhuc soluto iusto precio cogatur amittere, igitur, non inconcinnè, nec quidem falso locus hic Iurisconsulti à probatione communis sententiæ exterminabitur.

Rursus quod attinet ad quintam communis opinionis probationem ex lege prima. C. de commun. seruo manumi. facilimè tollitur, si consideremus, id statutum esse fauore libertatis in re communi. habens etenim seruum communem, quem vult manumittere, ac libertate donare, poterit cōpellerecompellere socium, vt iusto precio soluto partem; quam in seruo habet, vendat, quo seruus ipse integram libertatem consequatur, idque iudex prouinciæ prospiciet diligenti cura, & solicitudine. text. in dicta lege prima: cui conuenit Regia lex secunda, titulo 22. parte quarta. Vnde Iason l. seruis. C. de legat. scribit, quod si habens seruum communem leget eidem seruo partem suam, socij itidem cogentur iusto precio recepto seruum ipsum liberare. Nam dominus seruum ipsum eidem seruo legans, libertatem ei legare videtur. text. insignis secundum Angel. Paul. & alios in l. Senatus. §. vltim. ff. de legat. primo. Igitur speciale est in d. l. 1. fauore liber tatis, vbi res est cum altero communis, vt cogatur socius partem vendere, non erit denique idem, vbi res alicuius est propria, nulla eius parte ad alterum pertinente. Sic & quod Bal. in d. l. 1. scripsit, eadem ratione procedit, & similibus iuris decisionibus fulciri poterit, nempe. l. 2. C. de com. rer. alienat. quæ fisco priuilegium dedit, vt is possit rem communem cum priuato vendere inuito socio. tex. opti. in l. 1. & 2. C. de venditio. rer. fiscalium, libro decim. vbi Accursius Barto. in l. vltim. C. si contra ius vel vtilitat. public. Panormitanus in c. penu. de re iudic. numer. 13. Fel. in c. quæ in Ecclesiarum. de constitut. nume. 51. Hippo. in l. prima. §. cùm quidam deponere. ff. de quæstionib. quibus suffragatur tex. sing. in l. fi. C. de debit ciuilib. lib. 11. quo probatur, debitorem ciuitatis, qui partẽpartem |

p. 426

rei pro satis faciendo ære alieno ipsi ciuitati alienauerit, cogendum fore, & aliam partem ipsi ciuitati iusto precio vendere, quod & Barto. inibi adnotauit.

Sexta ratio poterit refelli distinguendo necessitatem publicam ab vtilitate, ita quidem, vt cùm necessitas publica exegerit priuatum agrum, priuatam domum, & ædificium nem pe ad viam publicam, quæ necessaria est, tunc cogatur dominus agri iusto precio eum vendere, sicuti probat tex. in d. §. cùm via publica. At si tractemus de publica vtilitate, quæ tamen necessitatẽnecessitatem morali quadam ratione minimè præmittat, non video quo iure priuandus quis sit re propria, & quidem inuitus. Sic sanè quod in d. 6. fundamẽtofundamento tradidimus, non simplicem Reipublicæ vtilitatem requirit, sed verè exigit publicam vtilitatem, quæ moraliter necessitatem insinuet, & habeat. quod deducitur ex his, qui quæstionem istam tractauere, & ex tex. in l. si quādoquando. in 1. & l. ædificia. & l. turres. C. de oper. pub. quanuis Roma. in sing. 710. nimis extendat decisionem d. l. ædificia. ad maiorem pulchritudinem ciuitatis. qua in re iudicis arbitrium plurimum efficiet, varijs circunstantijs temporis, loci, & rei ad amussim consideratis.

Vltima prioris sententiæ argumentatio ex eo corruit, quod frequentissimo omnium consensu ita id accipiendum sit, vt quoties quis propè monasteria ædificans, aliquid cōstruxeritconstruxerit, quod sibi minimè prosit, Ecclesię verò, aut monasterio noceat, prohibendus sit id ædificium altius tollere, cùm præsumatur facere ad alterius iniuriam, grauamen, & æmulationem. Et id etiam erga priuatos erit obseruandum, quemadmodũquemadmodum constat ex Cyno. Petro, & Saly. in d. l. altius. Angelo & Paulo in l. cùm eo. ff. de seruit. vrb. prædio. Iasone in l. ex hoc iure. col. 2. ff. de iust. & iur. Barthol. Cæpo. de serui. vrb. præd. c. 39. de solo & area. Dec. in l. nullus. & in l. domum. ff. de regu. iur. Hipp. in sing. 154. quibus adde l. pen. tit. vlt. par. 3. opt. tex. in l. opus nouum. vbi glo. Alberic. & Bar. ff. de ope. pub. gl. in l. Quicunque castellorum. C. de fundis limitrophis. libr. 11. tametsi inibi & in d. l. opus. tractetur de ædificijs, quæ fiunt in graue damnum, ac periculum Respublicæ. Imò & Alber. in d. l. altius. non admittit fauore religionis Cyni opin. quæ tamen admittenda est iuxta sensum, quem modò explicuimus. Et fortassis propter publicam vtilitatem, quæ à religiosis domibus procedit, erit locus Cyni sententiæ, quoties ex nouo ædificio grauissimũgrauissimum imminet domui religiosæ præiudiciũpræiudicium, tametsi non fiat ad æmulationem.

His tandem explicitis ad huius quæstionis resolutionem primum opinor, posse principem compellere priuatum, domũdomum propriam vendere ad constructionem Ecclesię, aut monasterij, vel ad iam constructi ampliationem, esseq́ue iustam causam, vt princeps iuri priuatorum deroget, quod ea domus vtilis sit ad ecclesiam construendam, vel ampliandam in Religionis, & Reipublicæ vtilitatem. Hoc probat text. in l. item si verberatum. §. vlti. ff. de rei vendicat. & in d. §. si constat. alioqui absq;absque iusta causa non posset princeps, etiam dato iusto precio ab inuitis auferre propriarum rerum dominia, quod alibi tractauimus.

Secundò, mihi videtur, non tantùm principem, sed & quemcunque iudicem inferiorem posse compellere priuatum dominum agri, vel domus, eam vendere iusto precio, quoties ea fuerit necessaria ad constructionem Ecclesiæ parœcialis, aut Ecclesiæ Episcopalis. Nam cùm istæ Ecclesiæ moraliter præcisè sint necessariæ ad sacramentorum administrationem, item & ad cultum diuinum, qui ordinariè celebratur ad religionis Christianæ eruditionem, & instructionem, idem omninò erit, vbi domus priuata necessaria est ad ampliationem harum Ecclesiarum, modò ea ampliatio sit, vt dixi, necessaria morali quadam necessitate. optimus textus in argumentum huius conclusionis in capitu. ad audientiam. in 1. de Ecclesia. ædificand. atq;atque hoc ipsum probatur ex dict. §. cùm via publica. & ex alijs iuris Cæsarei locis, quæ in probationem prioris sententiæ prima, & sexta rationibus adducebam.

Tertiò, si priuata domus, priuatusuè ager iusto precio oblato petatur ad constructionem Ecclesię, quæ etsi valde vtilis sit, non est tamen præcisè moraliter necessaria, aut ad ampliationem Ecclesiæ iam olim constructæ, quæ quidem ampliatio, & si vtilis valde sit ad plurium monachorum habitationem, atque vt plures ad officia diuina è plebe admittāturadmittantur, poterit nihilominus ecclesia absque ea ampliatione Reipublicæ Christianæ, & cultui religionis seruire, opinor in his casib. non posse authoritate iudicis inferioris absq;absque decreto principis priuatum dominio rei propriæ inuitum priuari, etiamsi preciũprecium iustum ipsius rei offeratur, ꝙquod apparet ex d. l. inuitum. C. de contrah. empt. & ex his, quæ modò diximus, dum rationibus prioris sententiæ respondimus.

Vltimò, hac in controuersia non diffiteor, æquissimè iudicem facturum, qui vsus frequentissima Doctorum sententia, coëgerit quempiam ad venditionem propriæ rei, agri, domus, aut fundi, quoties is fuerit vtilis ad ecclesiæ constructionem, vel ampliationem, si attentis circumstantijs, quæ discreti iudicis arbitrio sunt examinandæ, nullum, aut sanè paruum detrimentum ex hac venditione priuato inferatur. Etenim in hac specie non negauerim, iustissimè in praxi admitu posse priorem opinionem, quæ |

p. 427

communis est. atque vt ita respondeam moueor his, quæ in disputatione & examine huius quęstionis, tradidimus, præsertim in responsione ad vltimam rationem. & l. 2. §. locum. ff. de relig. & sumpt. funerum. tametsi solum de vtilitate, non de præcisa necessitate in ea venditione agatur.

CAPVT XV.

PRECARIVM est, quod precibus petenti vtendum conceditur tandiu, quandiu is, qui concessit, patitur, authore Vlpiano in l. 1. ff. de precario. Ex quo constat regula iuris Cæsarei & Pontificij. nam & idem Grego. Nonus respondit in c. vl de preca. qua definitum est, precarium liberè voluntate con cedẽtiscedentis reuocari posse. l. 2. §. 1. ff. de precar. adeò vt nōnon valeat pactum contrarium. l. cũcum precario. ff. de preca. cuius ipse mentionem feci in Epitome de Spons. 2. par. c. 3. §. 1. explicat Bar. in l. vbi ita donatur. ff. de dona. cau. mor. & Deci. in consi. 293. col. vltim. Sed quæstionis est, an morte concedentis precarium reuocatum esse videatur: nānam

1

*iurisconsultus in dicta l. cum precario. §. vltim. & in l. quæsitum. §. quod à Titio. ff. eo. planè respondet, precarium morte concedẽtisconcedentis minimè finiri, sed ad eius hæredem transire, absque noua hæredis concessione: sicuti & idem not. glo. & Doc. in d. c. vl. de preca. quod profectò verissimũverissimum est secundum Pau. Cast. in l. Lucius. ff. de dona. qui expressim scribit, hæredem posse precarium datum à defuncto liberè reuocare, vt in ea l. Lucius. apparet: non tamen ex hoc sequi, ꝙquod sit necessaria noua hęredis precarij concessio siquidẽquidem ea necessaria nōnon est, sed manet ipsum precarium datum à defuncto, donec hæres eius id reuocauerit, etiam si Accurs. in d. §. quod à Titio. perperāperperam contrarium existimauerit, non rectè intelligẽsintelligens, quid iurisconsultus inibi responderit: atque hæc est frequentissima omnium sententia, quam etiam tenuerũttenuerunt Pau. in l. Attilius. ff. de dona. vbi. gl. Bart. in l. centesimis. §. vl. col. 3. Alex. col. vl. & Ias. col. 5. ff. de verb. obl. Tiraq. de constituto. 2. par. 12. amplia. cui accedit, quòd præsumendum sit, morientem in eadem durare, ac perseuerare voluntate, quāquam decedens habuit. c. maiores. de baptis. Huic verò conclusioni obstat tex. elegans in c. si gratiosè. de rescrip. in 6. quo expressum est, actum, qui voluntate agentis liberè reuocari potest, morte ipsius itidẽitidem reuocatum censeri, cùm voluntas morte cesset. l. 4. ff. locat. Iocatio, inquit Pomponius, precariíue rogatio ita facta, quoad is, qui eāeam locasset, dedissétue, vellet, morte eius, qui locauit, aut dedit, tollitur. Sic etenim indulgentia Romani pontificis, qua is dispensatione quadam cōceditconcedit Titio, vt beneficia ecclesiastica, quæ alioqui absque principis licentia minimè poterat possidere, haberet vtique, ac retineret vsque ad ipsius Romani Pontificis voluntatis beneplacitum, per obitum concedentis omninò extinguitur, authore Bonifacio Octauo in d. cap. si gratiosè. Quo in loco eleganter distinguitur voluntas hominis eam dignitatem obtinentis à voluntate ipsius sedis Apostolicæ, & sic dignitatis, vt priori casu morte finiatur ipsa concessio: posteriori verò adhuc mortuo concedente vim integram habeat, dum à successore minimè fuerit reuocata. in quo adnotandũadnotandum est, an referat, indulgentiam ipsam, eiusq́;eiusque vires conferri in voluntatem Romani PōtificisPontificis, vel Papæ, non expresso proprio eius nomine, an verò eius proprio nomine expressim apposito. Etenim vbi propriũproprium nomen expressum fuerit, omnes conueniunt, obitu Romani PōtificisPontificis priuilegium extingui. At si gratia concessa fuerit ad voluntatẽvoluntatem Romani Pontificis, ita simpliciter, vt nec nominis proprij, nec sedis Apostolicæ mentio facta fuerit: tunc equidem Bal. Lapus & Domi. in dicto c. si gratiosè, scribũtscribunt, obitu concedentis nequaquānequaquam extingui ipsam gratiam, quia facta fuerit ad voluntatẽvoluntatem dignitatis Pontificalis, cùm eius nomen expressum fuerit c. quoniāquoniam. Abb. de off. deleg. quibus accedere videtur Feli. in c. ex literis. de consti. nu. 9 asseuerans, satis esse nomine officij actũactum expeditum fuisse, vt volũtasvoluntas, in quāquam collatus fuit, minimè expiret more agentis. ContrariũContrarium deducitur à gl. in d. c. si gratiosè. ver. suæ. quāquam sequuntur inibi Archid. Ioan. de Fant. & Anch. ex quib. expressim colligit Franc. co 3. |

p. 428

priuilegium, gratiámue concessam à Summo Pontifice ita quidem, vt ad voluntatem Romani Pontificis perseueret, morte concedentis finitam censeri. quæ quidem interpretatio plurimum probatur in dicto c. si gratiosè. dum in eo distinguitur concessio facta ad voluntatẽvoluntatem sedis Apostolicæ ab ea, quæ facta fuerit à Romano PōtificePontifice ad suę, nempe Romani PōtificisPontificis volũtatisvoluntatis beneplacitum. NōNon me latet, quæstionem istam ambiguāambiguam esse, & tamen opinor, ex ipsa materia subiecta priùs, quàm ex nomine proprio, vel appellatiuo definiendum fore, an actus dignitati, vel personæ tribuendus sit, secundum ea, quæ ipse tractaui in cap. requisisti. de testam. deinde & illud censeo in proposita controuersia, oportere omninò, vel ex re ipsa, vel ex verbis concessionis examinare & perpendere, nũnum actus ipse in voluntatem eius, qui Summum pręsulatum obtinet, an in voluntatem sedis Apostolicæ collatus fuerit. Quod si id constare ex his nequeat, tũctunc arbitror quo ad ea, quę voluntati committuntur, indubio distinguendum esse nomen dignitatis abstractæ, à nomine, quod obtinenti dignitatem etiam eius ratione tribuitur, vt tandem aliud sit ipsius sedis Apostolicæ nomen, aliud verò sit, quod eam obtinenti etiam ratione pontificatus congruit, nempe, Papa, Summus, Pontifex, Romanus Pontifex, & his similima. Nam cùm voluntas magis propriè personæ obtinenti dignitatem, quàm dignitati ipsi incorporeæ conueniat, par est, & rationi consonũconsonum, quòd actus collatus in voluntatem Romani Pontificis, ad voluntatem eius, qui tunc Pontificatum obtinet, & actum egit, referatur potiùs, quàm ad voluntatem sedis Apostolicæ. Nec refert quidquam quò ad istum tractatum, quod actus fiat nomine dignitatis, siquidem priuilegium cōcessumconcessum à Romano Pontifice, ipsi dignitati tribuitur, & conceditur eius nomine, cũcum à priuato eam dignitatem minimè obtinenti, concedi non valeat. Et tamen iuxta priorem partem text. in dicto capi. si gratiosè. morte concedentis expirat. Hinc deducitur, opinionem Philippi Franci veriorem esse, quāquam & ipse colligo ex Philippo Decio in capitulo sedes. de rescript. in princ. ita etenim scribit: Quod hic dicitur de sede Apostolica, idem esset in Summo Pontifice, de quo in effectu tex. hic intelligitur, aliàs tamen differentia constituitur, vt est tex. in capitu. si gratiosè. de rescriptis in 6. Hactenus Decius, qui manifestissimè quo ad interpretationẽinterpretationem c. si gratiosè. discrimen constituit inter Summum PontificẽPontificem & sedem Apostolicam. Quam ob rem in hac specie, quam tractamus, idem erit dicendum, si actus ipse, aut gratia ipsa concessa à Romano PōtificePontifice, ad voluntatem Papæ relata fuerit: nam morte concedentis expirabit, secundum Franc. in dicto c. si gratiosè. columna tertia. Fit igitur, vt quod in voluntatem agẽtisagentis confertur, ipsius obitu finitum esse videatur, & ideò precarium, cuius vis à iure voluntati concedentis tribuitur, morte eius reuocatum esse censendum sit, quod est contra tex. in dicto capi. vltim. & in dicta l. cùm precario. §. vltim. Denique ad huius

3

*obiectionis perfectam resolutionẽresolutionem omninò distinguendi sunt duo casus. Primus, quando actꝰactus simpliciter validus est, eam tamen à iure habet conditionem, vt liberè valeat ab agente reuocari, vel ea conditio expressim actui addita fuerit, quòd is valeat & obtineat, donec reuocatus fuerit. Etenim in hac specie morte non extinguitur actus, nec reuocatus censetur. nam per obitum concedentis reuocatio minimè censetur facta, nec subintelligitur tex. elegans in capi. si delegatus. §. 1. de offic. delega. in 6. idem inquit Romanus Pontifex, poteris, quando tibi vices etiam sub ea forma commisit, donec eas duceret reuocandas. Nam talis commissio, per quam censetur etiam sententiæ prolatio, nisi anteà fuerit reuocata, committi, nequaquam morte committentis expirat, ex quo res integra non existit. Hæc sunt tex. verba. idem notant Barto. in l. & quia. aliâs. l. more. ff. de iuris. omnium iudic. ad finem. Deci. in l. 3. ff. de regul. iuris. idem in capi. Relatum. de offic. delegat. idem in consilio 108. Sic equidem delegatio causæ & iurisdictionis valida quidem simpliciter est, eamq́ue conditionem habet, quòd liberè à delegante reuocari possit. l. iudicium soluitur. ff. de iudic. nōnon censetur tamen morte delegantis reuocata. Ex quo infertur, iurisdictionem alicui à principe, alióue iudice commissācommissam hac expressa lege, donec eam delegans reuocauerit, minimè reuocatam esse morte dele gantis, quod probat tex. in dicto capitulo si delegatus. tenent Bartol. & alij proximè citati. idem Bartol. in dicta l. centesimis. §. vltimo. numero 10. ff. de verbor. obliga. & ibi Alexand. & Iason super eadem quæstio. Bartol. idem Deci. in dicta l. more. numero 60. requiritur enim ad reuocationem noua voluntas, quæ in moriente minimè præsumitur, & ideò per mortem non constituitur actus prioris reuocatio, atque ita hæc est communis omnium sentẽtiasententia secundum Decium in dicta l. 3. ff. de regu. iu. sensit eam Innoc. in cap. licet vndique de offic. delega. hoc ipsum tenent Domini. & alij in dicto cap. si delegatus. Hinc etiam constat, exilij pœnam sententia iudicis alicui indictam, donec iudex eam reuocauerit, hac equidem expressa lege, morte iudicis nequaquam reuocatam censeri, nec finitam esse, quemadmodum voluêre Bald. in l. vlt. 6. quæstio. & ibi Salic. 10. quęst. C. de contrahen. empt. Alexan. vltim. colum. & Iason num. 14. in dicta l. centesimis. §. vltim. qui aduersus Bartol. ibi hanc asseuerant esse com|

p. 429

munem sententiam, quæ à præmissa regula manifestè deducitur & probatur in l. 4. in prin. ff. de manumiss. vindic. item ex his apparet, ea ratiōeratione precariũprecarium morte concedentis non extingui, quòd id ab initio validum & firmum sit, nec aliter finiatur, quàm reuocatione eius, qui concessit. l. 2. in §. 1. cũcum alijs. ff. de precar. quæ quidem reuocatio obitu concedentis minimè contingit.

Secundus casus in hac controuersia constituitur, quando actus à lege, vel ab homine eam habet conditionem, vt is obtineat, maneat, ac perseueret ad libitum & voluntatem agentis, vel donec ipse voluerit, tunc sanè, cũcum voluntas morte extinguatur, ipsius concedentis obitu actus perit & finitur. l. 4. ff. locat. tex. in d. c. si gratiosè. Bar. eleganter. in d. l. centesimis. §. vlti. col. 3. & ibi Alex. & Iason idem Bartol. in dicta l. more. & ibi Deci. ac deniq;denique hiomnes, quos ad præcedentis regulæ probationem citaui. item Pau. Castren. in dicta l. Lucius. ff. de donat. Panorm. in capitul. vltim. de precar. vbi idem cæteri Doctor. permittunt. & Deci. explicat in l. contractus. numero 13. ff. de regul. iur. probans & primi casus decisionem: nec oberit huic communi sententiæ tex. in dicto capitu. maiores. quo probatur secundum quorundam interpretationẽinterpretationem, voluntatem morte non extingui, nec finiri: imò semper durare, donec mutetur. Quia in dicto cap. maiores. §. vltim. ad finem tantùm probatur, amentes & furiosos in eadem volũtatevoluntate perseuerare, quam habebant eo tempore, quo furoreos oppressit. tex. celebris in l. si is, qui animo. vbi glos. & Doct. ff. de adqui. poss. non tamẽtamen ex hoc sequitur, quòd per mortẽmortem ea voluntas nōnon cesset: siquidem omninò morte cessat volũtasvoluntas, tametsi non cesset nec furore, nec amentia, nec somno, aut ebrietate. l. nunquam. §. si ser. ff. de vsuca. ex quo plura inferuntur.

PrimũPrimum, vera interpretatio ad tex. in d. c. si delegatꝰdelegatus. §. 1. vt licet de legatio ea lege facta, donec delegans commissionem, vicariamq́ue potestatem reuocauerit, obitu delegantis non expiret, nec censeatur reuocata, & ideò si mors contigerit, re non integra, possit delegatus vti iurisdictione, tamen mortuo delegante re integra priùs, quàm delegatus vti cœperit iurisdictione sibi commissa, tunc iurisdictionis delegatio extinguitur, non iure reuocationis, quæ minimè per mortem euenit, sed causa cessantis voluntatis, quæ quidem cessatio voluntatis morte delegantis contingens, sufficiens est ad hoc, quod commissio iurisdictionis itidem cesset re integra, quod probat tex. in eodem c. si delegatus. adnotauit Carol. Moli. ad Deci. in regu. 3. ff. de regu. iur. tametsi Deci. ipse dubitauerit in d. l. more. num. 62.

Secundò, hinc etiam deducitur, falsum esse quod gl. scribit in d. c. si delegatꝰdelegatus. ver. morte. dũdum iuxta quorundam sententiam respondet, commissionem iurisdictionis factam expressim ad voluntatem delegantis, re non integra, minimè extingui morte ipsius delegantis: quod iure nōnon probatur, imò eam delegationem morte delegantis finiri constat, atq;atque ita censet eadem gl. in vlt. parte, quam sequuntur Ioan. And. Domi. FrācFranc. & Doct. ibi.

Tertiò, ex his colligitur, concessionem, quæ alioqui liberè reuocari & mutari possit, factam tamen ea lege, vt maneat, valida sit, ac perseueret ad voluntatẽvoluntatem concedentis, eo denique post diutinum furorẽfurorem mortuo omninò extingui, & cessare: tametsi ante obitum etiam per furorem minimè finita fuerit. hoc probatur ex ea interpretatione, quam aptauimus. capit. maiores. §. vlt. de baptis. & l. si is qui animo. ff. de adquir. poss. qua inter mortem & furorem discrimen illud constituimus, vt licet morte cesset voluntas, nōnon sic furore.

Quartò, patet ex frequentissima omnium resolutione, precarium ita expressim constitutum, vt ad voluntatem concedentis eo alter vtatur, morte concedentis finitum esse & extingui absque ali qua hæredis reuocatione, quod notant Abb. numero 6. in dicto capit. vltim. de precar. Paul. Castrens. in dicta l. Lucius. Deci. in dicta l. contractus. nume. 13. idem præmittunt omnes, qui præmissas conclusiones tradidêre. Barto. excepto. nam is subobscurè loquitur. Quibus obijcitur tex. in l. 1. ff. de precar. quo in loco iuriscōsultusiurisconsultus asserit, precarium manere firmum quandiu patitur, qui concessit: hoc ipsum probatur in dicto c. vltim. patientia autem idẽidem est, quod voluntas, quæ per mortem concedentis cessat: igitur falsum est, quod diximus, simplex precarium morte cōcedentisconcedentis nōnon extingui, vel expressim datum ad voluntatẽvoluntatem concedentis, etiāetiam post mortẽmortem manet, dònec ab hæredibus reuocetur, vtrunque verò receptissimæ omnium sententiæ refragatur. QuāQuam ob rem iuriscōsultiiurisconsulti verba in d. l. 1. ita sunt interpretanda, vt eum sensum habeant, quandiu patitur, qui concessit, id est, quandiu qui concessit illud non reuocauerit, nec pœnituerit, ex eodem iurisconsulto in l. 2. §. 1. ff. de precario.

Etenim iurisconsultus patientiam appellat illam voluntatem, tacitumq́ue consensum, qui cōstatconstat ex eo, quod non contradicitur. l. qui patitur. ff. mandat. Nam licet inter consensum & contradictionem sit medium quoddam, nempe taciturnitas, vel patientia. l. 1. §. scientiam. ff. de tributo. Et ideò quoties consensus expressus lege requiratur, non sufficiet taciturnitas, nec patientia: secundum Innocent. & Doctor. præsertim Felin. column 2. in capitul. Nónne. de præsumptio. atque idem erit, vbi ab statutis, quæ strictam habẽthabent interpretationem, cōsensusconsensus sim|

p. 430

pliciter exigatur, siquidem expressus erit necessarius, quod ex eisdem Doctoribus colligitur, traduntq́ue Bald. Imol. Alex. & alij in l. 2 §. voluntatem. ff. solut. matrimo. vbi Francisc. à Ripa colum. 1. scribit, hanc opinionem Communem esse. Attamen iam semel constituto precario, ad eius vim & effectum, vt denique maneat, sufficiet voluntas illa tacita, quæ ex patientia dum constituens illud nōnon reuocauerit, deducitur, atq;atque ita sunt intelligendi. tex. in d. c. nónne. & in reg. is ꝗqui tacet. & in reg. qui tacet. de reg. iu. in 6. QuāQuam ob rẽrem in specie ista, quāquam examinamus, ego discrimen constituo, an lex ipsa dicat, precarium manere firmum ad voluntatem concedentis, & donec ipse voluerit, an id expressim à concedente additum concessioni fuerit, vt priori casu precarium morte concedentis minimè finitum sit, posteriori verò absque vlla reuocatione hæredis, sola morte constituentis pereat.

Adhuc aduersus communem sententiam opponitur iurisconsulti responsum elegans in dicta l. Lucius Titius, inquit Scęuola, episto lam talem

5

*misit. ille illi salutem. Hospitio illo, quam diu volueris, vtaris in superioribus diætis omnib. gratuitò, idque te ex voluntate mea facere, hac epistola notum tibi facio. Quæro, an hæredes eius habitatione eum prohibere possint? Respondit, secundum ea, quæ proponerentur, hæredes eius posse mutare voluntatem, vides igitur, lector optime, precarium. nam de eo tractat iurisconsultus iuxta cōmunemcommunem interpretationem, constitutum expressim ad voluntatem cōcedentisconcedentis, & tamen iurisconsultum præmittere, id etiam post mortem manere, donec ab hæredibus fuerit reuocatum, esseq́ue necessariam hæredum reuocationem. Quidam sanè censent, Scæuolæ responsum de donatione accipiendũaccipiendum esse, quia id positum fuerit sub Rubrica de donationibus, quod mihi non placet, cùm donatio perfecta reuocari non valeat: at si dixeris in ea specie reuocari potuisse, vel ex eo, quòd collata fuerit eius vis in voluntatem donantis, vt ad eius voluntatem firma maneret, non tollitur ex hoc difficultas, siquidem adhuc constat ex Scæuola, precarium, vel donationem, cuius vis & vsus ad voluntatem concedentis fuerit collatus, ipsius morte non extingui. Quam ob rem ego censeo, illa verba, ex voluntate, non significare idem quod illa, ad meam voluntatem, vel quatenus mea voluntas tulerit, sed simpliciter consensum donantis & concedentis ostendere, & manifestum facere. Quod & Alciato visum est in l. 2. ff. si cert. petat. verb. commodatum. tametsi is contendat dict. l. Lucius. in donatione, non in precario esse accipiendam. Fit igitur secundum hunc sensum, vt in dicta l. Lucius. nihil probetur contrarium communi Doctorum opinioni. Fortassis quibusdam placebit, omissa hac omnium sententia, precarium etiam expressim ad voluntatem concedentis constitutum, eius morte minimè perire, nec extingui, donec ab hæredibus reuocetur, & hi quidem ad huius rei probationem ea verba, ad voluntatem meam, & illa, qua tenus mea volũtasvoluntas tulerit, speciali quadam ratione perpensa precarij propria natura, interpretabuntur, id est, donec reuocauero. Et ideò ex l. 1. & 2. ff. de precario. probata hac interpretatione dicendum erit, precarium siue simpliciter, siue ad voluntatem concedentis constitutum, morte ipsius concedentis nequaquam extingui, donec ab hæredibus reuocetur. Nam & Bartol. in dicta l. centesimis. §. vltimo. numero 10. tractans quæstionem illāillam, qua quæritur de intellectu sententiæ iudicis mirtẽtismirtentis aliquem in exilium ad eius voluntatem, inducit argumentum ex precarij natura, quasi velit, precarium morte minimè extingui, etiam si expressim concessum sit ad voluntatem constituentis. Rursus idem Bartol. in l. Attilius. ff. de donationibus. in principio sensit in dicta l. Lucius. precarium constitutum fuisse ad voluntatem concedentis expressim ea lege apposita, citatq́ue tex. in l. 4. ff. locati. quæ voluntatem morte extingui probat. etenim insinuat Bartol. in dicta l. Lucius. sola morte constituentis precarium finiri absque hæredis reuocatione: quod omninò aduersatur iurisconsulto, & omniũomnium interpretum iudicio, cùm inibi permissum sit hæredibus, mutare voluntatem concedentis precarium: vnde planè constat, ante hanc mutationem precarium etiam mortuo constituente, manere, & validum fore, quemadmodum respōsumresponsum est in l. quæsitum. §. primo. ff. de precar. quem textum Alberic. & alij in dicta l. Attilius. citant ad intellectum dictæ l. Lucius. Sed nihilominus tutior est ea sententia, quæ frequentiori calculo ab eo text. deducitur. Hactenus ostendimus, precarium nec morte concedentis absque hæredis reuocatione extingui, nec manente precij natura irreuocabile posse

6

*fieri. Nunc illud erit obseruandum, quod etiam si precarium liberè reuocari possit, ea tamen reuocatio non potest statim, & ita promptè fieri, vt prorsus omni vsu & commodo priuet illum, cui precarium concessum est, imò potiùs eum damno afficiat. obstat etenim tunc exceptio doli aduersus reuocantem. ea siquidem concessio beneficium est, quo iuuari debet accipiens non decipi. l. in commodato. §. cùm autem. ff. commodato. & sic aliquod spacium vtendi & reddendi rem precario concessum, inest arbitrio iudicis, qui ex causa iusta statim eam reuocationem permissam esse censebit. quod in specie voluerunt Panormitan. in dicto capitulo vltimo de precar. numero 13. Alexand. in l. si pœnam. ff. |

p. 431

de verbor. obligationib. Iason in §. sequens. Instit. de actionib. numero 25. Francisc. Purpurat. in l. 2. in princip. numero 28. & ibi Curtius Iunior numero 19. ff. si certum peta. & Carol. Molinæ. de contract. quæstion. 83. numero 630. argument. eius, quod Bartolus tradit in dicta l. si pœnam. scribens, mutuum præstitum alicui nullo definito tempore, non posse statim peti, sed post tempus arbitrio boni viri æstimandũæstimandum. Hanc Panorm. sententiam æquissimam esse opinor, & iure probari, quamuis contrarium tenuerunt Barbat. in dicto cap. vltim. Deci. in l. in omnibus. in 1. & in l. contractus. numero 9. ff. de regu. iur. & Alciat. in l. 2. ff. si cert. petat. verb. commodatum.

Operæprecium tamen erit, vt & prænotata matu

7

*rius intelligantur, inquirere, quod discrimen sit inter precarium & commodatum. Nam Bartol. in l. in commodato. §. sicut. ff. commod. scribit, commodatum fieri ad certum vsum & tempus, atque id eò non posse intempestiuè ante finitum tempus reuocari, quia esset decipere, & damno afficere commodatarium. dicto §. sicut. cap. vnico. §. contra. de commodato. at precarium autem non fit ad certum vsum, nec ad certum tempus, & ea ratione liberè posse reuocari. Quæ quidem ratio non placet Panormitan. in dicto capi. vltim. cùm & quandoque precarium constituatur ad tempus certum, & sic ad determinatum vsum, & potest nihilominus ante finitũfinitum tempus reuocari. l. in rebus. & in l. cùm precario aliquid datur. ff. de precar. qua ratione idem Panor. & Imol. in d. c. vlt. aliam differentiam inter precarium & commodatum constituunt, quòd commodatum detur ad certum, ac determinatum vsum, qui quidẽquidem vsus expressè, vel tacitè habet tempus itidem certum, intra quod reuocari nōnon potest, ita sanè colligitur ex l. 2. C. commodat. & dict. §. sicut. glo. ibi. & in d. l. 2. vbi Cynus & omnes. Panormitan. in dict. c. vltim. colum. vlt. de precario. Ias. in §. sequens. num. 20. de actio. Alberi. in d. l. Attilius. Precarium autem detur ad vsum indefinitum & indeterminatum, ita quidem, vt licet detur ad certum vsum, is tamen indeterminatus & incertus censeatur ex eo, quòd nec tacitè, nec expressim habeat tempus certum. Quam ob rem reuocari liberè potest, secundum eosdem, quod probatur in dicta l. Lucius. iuxta communem eius interpretationem. Sensit hanc differentiādifferentiam Bart. communiter receptus in l. 2. in princ. ff. si cert. peta. Bald. item in l. 2. C. commod. & Constantinus Hamenopulus libr. vltim. Epitomes iuris ciuilis. titu. 2. super l. contractus. ff. de regul. iur. Hæc igitur discriminis ratio tendit ad hoc, vt in dubio quid precarium, quid commodatum sit cognoscamus, at vbi ex verbis & mente cōtrahentiumcontrahentium appareat quid agere velint, tũctunc ea, quæ contra substantiam illius actus apposita fuerint, actu ipso manente valido reijciũturreijciuntur, nec ex his mutatur ipse contractus, nisi eāeam mutationem commodè patiantur verba cōtractuscontractus, & ipsorum contrahentium mens, quod deducitur ex Bartol. in l. vbi ita donatur. ff. de donatio. causa mort. cuius ipse latius memini in rubric. de testamen. secunda parte. numero 11. atque eadem ratione erit aptanda interpretatio iuriscōsultoiurisconsulto in d. l. cum precario. par. 1. cuius mentionẽmentionem fecimus in principio huius capitis.

Adeò quidem commodatum ad certum & destinatum vsum fit, vt si quis re commodata vtatur ad aliud, quàm quod sibi commodata fuerit, vel

8

*certi, ac præscripti vsus limites excesserit, furtum commisisse dicatur. l. qui iumenta. ff. de furtis. §. furtum autem. Insti. de obligatio. quæ ex delict. nascuntur. Sicuti & qui vtitur re deposita contra voluntatem deponentis, furtum committit. l. qui furtum. ff. de condict. furt. l. 3. C. deposit. idem in eo, qui vtitur pignore absq;absque domini voluntate. l. si pignore. ff. de furt. imò & damnatus hac ratione, & ex hac causa, efficitur infamis. l. qui depositum. C. deposi. Panormitan. per textum ibi in c. 1. de deposit. scribit etenim Valerius maximus libro 8. capi. 2. quendāquendam furti damnatum fuisse, quod equo, cuius vsus vsque Aritiam commodatus fuerat, vlteriore eius cliuo vectus esset. idem iurisconsultus respondit in l. si vt certo. §. sed interdum. versi cu. quin imò. ff. commodati. Quin imò & qui aliter re commodata vtitur, nōnon solùm commodati, verùm furti quoque tenetur. his accedit Regial. 20. ti. 13. par. 5. quæ vt creditor pignore vti possit, exigit, ꝙquod ex eo vsu res deterior minimè efficiatur, & consensum debitoris tradit & Catelli. Cotta, dictione, Furtum. idẽidem probatur in l. prima. §. si rem. in secundo. ff. deposit. & l. tertia. C. eodem titu. quas decisiones latè expendit Carol. Molinæ. de contract. quæstio. 83. Hæc verò iudicia, quibus quis damnatus fuerit furti, eo, quòd commodatum iumentum aliorsum duxerit, quàm quo vtendum acceperat, vel rem depositam, aut commodatam vendiderit, eáue vsus fuerit ad aliud, quàm acceperit, veluti seuera & nimis grauia retulit Valerius Maximus in dicto ca. 2. & post eum Aulus Gellius libro 7. noctium Atticar. cap. 15. Quam ob rem Ioannes Faber in l. 1. C. de pignor. actio. censet, hac in controuersia actionem furti minimè locum obtinere, si commodatarius, aut creditor, aut depositarius vtatur re commodata, pignore, vel deposito eo vsu, cui propriè res ipsa destinatur, & ad quem dominus ipse his rebus vti solebat. Hoc potissimùm deducitur à præsumpta volũtatevoluntate domini. Nam vt Fabri sententiam explicemus: ego arbitror, quod si creditor vtatur re pignori data, eo quidem vsu, |

p. 432

quo vti solebat dominus ipse, nec res ipsa effecta fuerit deterior ex eo vsu, minimè teneri ea ratione creditorem, nec furti, nec alia actione. At si ex hoc vsu facta sit res deterior, sitq́ue vsus ipsi rei conueniens, nem pe cùm ipsa ad illũillum ex propria natura destinata fuerit, vel communi, ac frequentiori ipsius domini consuetudine, tunc creditor, aut depositarius tenebitur ad illud detrimentum, actione quidem ex contractu, non ex delicto: præsumitur etenim ex his causis attẽtaattenta Fabri opinione, dominum permissurum, & id non fuisse factum eo inuito, quod sensit glo. in dicto §. sed interdum. sensit dict. Regia l. 20. in principio. verum si ex vsu ipsius rei, & attentis alijs circũstantijscircunstanijs colligamus, creditorem, commodatarium, aut depositarium vsum fuisse re deposita, commodata, vel pignore inuito domino, scilicet, eo non permissuro, locus erit actioni furti, iuxta eas iurisconsultorũiurisconsultorum decisiones, quas paulò antè adduximus. Et tamen adhuc in hac specie censeo, iudicem omnino debere iudicium, & eius seueritatem, ac rigorem temperare, ita quidem, vt absque læsione, & damno ipsius domini pœnam huius criminis benignitate quadam molliat, mitemq́;mitemque efficiat, cùm etsi furtum hîc commissum esse constet, id tamen non omninò inhonestum est, nec computari debet inter ea furta, quæ legibus & reipublicæ institutis praua & perniciosa censentur, & ideò molli quadāquadam pœna furtũfurtum hoc puniendum est, quod sensit Philipp. Corne. consi. 274. lib. 3. versic. & potissimè. Sic sanè vel ipsa iudicis sententia ex hac causa damnatus erit ab infamia liberandus, aut saltem etsi hoc à iudice omissum fuerit, eius sententia erit in eum modum accipienda, vt minimè iudicetur in famis, qui per eam furti hac ratione condemnatus fuerit. eodem pacto iudicis recti arbitrio relinquẽdumrelinquendum erit, sitne locus in hac specie septupli pœnæ, quæ in his regnis plerunque indicitur furibus. Etenim inspectis circunstantijs personarum, rerum, loci & temporis à septuplo iudex abstinebit, cùm de hoc iudicio tractauerit.

CAP. XVI.

BENEFICIORVM ecclesiasticorum vera adquisitio bifariābifariam consideratur: primùm etenim quò ad ipsius tituli ius: deinde quantum ad possessionis propriam adquisitionem: siquidem constat, posse quem beneficij ius & titulum habere, qui tamen eius possessionem adhuc minimè nactus fuerit, quippe qui eam nondum apprehenderit. Quantum ad primam partem attinet, receptissimum est, sola canonica collatione absque traditione pos

1

*sessionis, eiusq́ue apprehensione ius in ecclesiastico beneficio adquiri, ipsamq́ue collationem ius ei retribuere. text. optimus in capitul. vltim. & ibi Anchar. Domi. & Francus. de concess. præb. lib. 6. glo. communiter approbata in cap. penul. verb. collatio. de præben. in 6. Dyn. in regu. 1. num. 8. & in regu. qui prior. de regul. iur. Ias. in l. quoties. colum. 3. C. de rei ven. requiritur tamen acceptatio illius, qui collationem sibi canonicè factam habet. tex. est in cap. si tibi absenti. de præbend. in 6. à quo satis expressim colligitur, solam collationem beneficij absque possessionis apprehensione, ius in re, & perfectũperfectum tribuere, postquāpostquam ille, cui collatum fuerit beneficium, eam ratam habuerit: etenim ex hoc |

p. 433

proprium ipsius dicitur beneficium. Addit præterea SũmusSummus Pontifex, etiāetiam ante acceptationem istam, eum qui beneficium contulerit absenti, vel præsenti, minimè posse eam collationem reuocare, nec beneficium hoc alteri conferre, quod speciali quadam ratione procedit: nam & si is, qui absenti causa donationis mittit rem aliquam, possit pœnitêre ante absentis acceptationẽacceptationem l. 2. §. sed & si quis donaturus. & l. absenti. ff. de donationi. id verum est in libera donatione, & quia donator minimè tenetur donare: non sic idem erit in eo, qui ratione officij cōferreconferre beneficia tenetur, etenim semel facta collatione, functus est officio suo. l. iud ex. ff. de re iudic. Quam ob rem etiāetiam ante acceptationem pœnitêre non poterit secundum Panormit. in capit. accedens. colum. 1. de præb. eundem in capitulo publicato. col. 3. de electio. & consil. 11. lib. 2. Bartol. Paul. & Imol. in dicta l. absenti. qui hanc differentiam constituunt inter donationem, & beneficiorum ecclesiasticorum collationem, quæ in conferendo ad liberalitatem non pertinet, licet possit videri collatio ista, donatio quædam impropria respectu illius, cui fit, cùm ei non teneatur præcisè prælatus beneficium concedere, iuxta glos. & ibi Doct. in cap. relatum. de præbend. glos. in §. ex his. 23. quæst. 6. Abb. in ca. tuis. nume. 4. de præbend. Deci. in capit. cùm accessissent col. 1. de constit. Abb. in cap. vltimo, de donatio. Franc. de Ripa in l. vlti. quæst. 48. C. de reuo. donatio. Imò hoc ipsum obtinet, siue præsenti fiat collatio, siue absenti text. in dicto capit. si tibi absenti. siue fiat ignoranti, quod probatur in cap. gratia. de rescript. in 6. adeò quidem, quòd si exequutor Apostolicus conferat beneficium alicui ea conditione expressa, si vacat, collatio tenet, ex eaq́ue adquiritur beneficium, modò id verè vacauerit tempore collationis, quamuis vterq́;vterque conferens, & is, cui collatum fuerit, ignorauerint ipsam vacationem, secundum Ioan. Andræ. Ioan. Mona. & Probum post alios in dicto capit. si tibi absenti. Bald. in l. 3. colum. vlti. C. de sentent. quæ sine certa quan

2

*titate profertur, nec quidquam impedit ipsam collationem conditio illa, si vacat, siquidem quamuis ab inferioribus electio fieri non possit sub ea conditione, si vacat, glo. in capit. 2. de electionib. in 6. versic. incerta. collatio tamẽtamen valet ita facta, & fieri potest. Domi. in dicto capit. 2. Lapus allegatione 6. Feli. in cap. cùm contingat colum. penult. de officio delegat. Ioan. à Selua de beneficio. 3. par. quæst. 20. Ludouic. Gomezi. in regul. de verisimili notitia obitus. quæst. 1. in princip. etiam si Deci. in l. actus. colum. vlt. ff. de regu. iur. hanc differẽtiamdifferentiam improbet, existimans, collationem istam hac conditione factam nullānullam esse, cùm in ducat incertitudinem quandam. Nam in electione loquitur text. in d. cap. 2. qui certitudinem in electionibus requirit, quem commendat Felin. in capit. cùm ex officij. col. penult. de præscriptio. atque ita Ludo. Gomezi in dicta reg. testatur, hāchanc distinctionem, & differentiam communi omnium consensu receptam esse. Ipse verò Romanus Pontifex dubio procul potest beneficiorum collationibus conditionalibus vti. glo. 3. in cap. si gratiosè. de rescript. in 6. quāquam dixit sing. Fel. in cap. vlt. colum. 3. de iudic. notat Abb. in cap. si constiterit. num. 2. de accusatio. explicat Martin. Azpilcueta vir doctissimus in cap. si quando. de rescript. colum. 3. & 4. & hoc quidem etiam quo ad propriam, & veram conditionem apertissimi iuris est, illa etenim conditio, si vacat, vera conditio non est, cùm actum minimè suspendat l. institutio talis. ff. de condit. instit. l. itaque. ff. si certum petatur. Doct. præsertim Soci. Iason. & Deci. l. cùm ad præsens. ff. eod. gloss. singul. in l. si sic. §. 1. ff. de legat. 1.

Est igitur acceptatio necessaria, vt sola canonica collatione beneficium ecclesiasticum fiat acceptantis, absq;absque possessionis apprehensione. Quò fit, vt si Romanus Pontifex beneficium

3

*eius collationi reseruatum alicui contulerit, & is ante acceptationem mortem obierit, adhuc maneat reseruatio salua, & integra, nec beneficium vacet obitu illius, qui eius collationẽcollationem nondum acceperat. Sic beneficium vacans in curia Romana collatum alicui, qui ante eius acceptationẽacceptationem extra curiam moriatur, adhuc vacat in curia, non per mortem illius, cui collatum fuit, quod expressim tenent Oldrad. cōsilconsil. 57. Collectar. in capit. ecclesia vestra. nume. 10. de sortileg. Domi. in cap. 2. de præb. in 6. col. vlt. Speculat. & Ioan. Andr. in rubr. de actione. & petitio. §. penult. Ludou. Gomezi. in regul. de triennali poss. quæst. 30. num. 2. cùm alioqui collato beneficio reseruato, & eius acceptatione facta, reseruatio expiret, etiam ante apprehensionem possessionis, secundum eosdem. & Innoc. in capit. 1. & in cap. ex parte. de concess. præb. Oldrad. consil. 136. quorum opinio communis est teste Ludoui. Gomezi. in dicta quæ. 30. idem tenet Lapus allegatio. 127. Calderi. consil. 10. tit. de præben. Domi. con. 93. Eâdem ratione per mortem illius, cuius aliqua ex causa beneficia sunt Romano Pontifici reseruata, minimè vacabit beneficium eidem collatum, si eam collationem nondum acceptauerat, ꝙquod notat Domi. in dicto capit. 2. de præb. in 6. colum. vltim. Gomezi in regul. de familiarib. Cardin. quæst. 24.

Hæc autem acceptatio beneficij fieri poterit non tantùm ab ipso, cui collatum fuerit beneficiũbeneficium, sed & ab alio eius nomine, modò is habeat speciale mandatum. gloss. in dicto capitul. si tibi

4

*absenti. quam Doct. inibi probant. & sequuntur idem gloss. in Clement. vnica. de concess. præb. verb. præsenti. Rota antiqua. 323. Archid. |

p. 434

& Ioan. Andræ. in cap. ne captandæ. de conces. præb. in 6. Ioa. Staphylæ. de literis grat. & iust. pag. 96. sat tamen erit mandatum speciale ad acceptandum beneficia ecclesiastica, licet speciatim aliquod beneficium minimè fuerit nominatum, sicuti notant IoāIoan. Andr. Abb. & Imola in cap accedens. de præbend. Nicola. Milis, verb. Procurator. col. 7. Doct. communiter in dicto capit. si tibi absenti. Nec poterit collator beneficij pœnitere, quod manifestissimum est. meminit etiam Felin. in cap. nonnulli. §. sunt & alij. numero 46. glossæ in dicto cap. si tibi, dũdum ea in verb. habuerit. tractat de hoc speciali mandato. imò & speciale mandatum ad acceptanda beneficia, sufficiens est ad acceptandum illud, cui animarum cura incumbat, authore Imol. in dicto. cap. accedens. 3. col. quẽquem sequitur Staphilæus in dicto tract. de literis gra. & iust. fol. 50. col. 2 Mandatum autem generale nequâquam sufficiet ad hanc acceptationem, quamuis concessum sit cum libera administratione, quemadmodum placet Felino in dicto. nume. 46. & Rotæ antiquæ. 535. illud profectò hac in quæstione obseruandum erit, hoc mandatum speciale ad acceptandum beneficia ecclesiastica, etiam laico concedi iure posse, secundum Ioan. Andræ. & Abb. in dicto. cap. accedens. Staphilæum dicta pag. 96. cùm ea acceptatio nihil aliud sit quàm declaratio voluntatis, quæ à quocunque fieri potest. Nam etsi beneficium conferri excommunicato non possit. cap. postulasti. de cleri. excōmunicexcommunic. ministr. nihilominus excommunicatus collationem beneficij factam sibi ante excommunicationẽexcommunicationem ratāratam habere poterit, & acceptare. Rota in nouis. 195. & in antiquis. 126. & in antiquioribus, vltima, titul. de sentent. excommunic. Cardin. con. 103. Rursus Rota antiq. 720. Rebuffus in concordatis, titul. de excom. non euit. Ludouic. Gomezi. in tract. expectatiuarum numero. 60. quamuis contrariam sententiam in hac specie veriorem esse censeant Cardin. in dicto cap. postulasti. & Alciat. eo non citato in ca. 1. de iudic. nu. 12. quorũquorum opinio ex eo corruit, quòd acceptatio nihil iuris tribuat in ipso beneficio, sed tantùm declaret consensum illius, cui beneficium collatum fuit, qui quidem cōsensusconsensus necessarius est. text. in cap. nisi cùm pridem. colum. penult. de renunciat. Ego verò non diffiteor, imò iure certissimum esse censeo, ministerio laici posse illum, cui facta fuerit collatio beneficij, eam acceptare. At idem esse in excommunicato, vt is beneficium ante excommunicationẽexcommunicationem sibi collatum acceptare possit, mihi, vt ingenuè fatear, dubium videtur. nam licet ex collatione ius in beneficio detur, id tamen non adquiritur, donec acceptatio fiat, text. est in dicto capitulo. si tibi absenti in princ. vnde tempore acceptationis adquisitio iuris spiritualis fit, quæ excōmunicatoexcommunicato minimè potest conuenire: qua ratione & si opinio Rotæ magis communis sit, vt fatetur Marti. Azpilcueta in cap. si quando. col. 31. de rescrip. mihi profectò non omnino placet. Nisi quispiam dixerit, acceptationẽacceptationem beneficij factam ab excommunicato validam esse, & efficacem quo ad voluntatis, & consensus declarationem, non tamen quo ad iuris adquisitionem, ita quidem, vt beneficium ipsum minimè adquiratur ratione huius acceptationis, donec excommunicatio absolutione extincta fuerit, tunc etiam absque noua acceptatione prorsus adquiri. Quod ꝓbariprobari potest authoritate decisionis Rotæ in antiquis. 33. quæ licet pręmittat, habentem literas ad beneficia vacatura posse, etiam si excommunicatus sit, acceptare beneficium vacans, & sub eius literis comprehensum, asserit tamen collationem ex vi huius acceptationis fieri nōnon posse, donec is absolutus sit ab excōmunicationeexcommunicatione. Ad eandẽeandem rationẽrationem expendẽdaexpedenda erit decisio Rotæ in nouis 195. quæ agens de intellectu text. in capit. vltimo de cōsuetudconsuetud. in 6. tradit eam optionem cuius inibi mentio fit, ab excommunicato fieri posse, est etenim id iure verum quantum ad effectum simplicis declarationis, non autem, vt ex ea collatio fiat, nec ius adquiratur.

Cæterùm, si quis nomine absentis, cui est collatũcolatum beneficium, eam collationem acceptauerit absque mandato, sequuta postmodum ratihabitione, beneficium à die acceptationis adquisitum censetur. reg. ratihabitionem, de regulis

5

*iur. Nam & in his, quæ mandatum speciale exigunt, rati habitio locum obtinet, & admittenda est. text. optimus in capit. vltim. de iureiur. in 6. quem præter alios ad hoc citat. Angel. in l. nec filius. C. de reb. credit. text item in l. quod si de speciali. ff. de minori. notant. Bald. in l. si maritus. C. mand. Alexand. consil. 78. lib. 5. Fel. in cap. sicut in 2. de simonia. vlt. col. Ias. in l. si ꝗaquia mihi bona. §. iussum. num. 36. ff. de adquir. hæredit. Deci. in l. semper qui non prohibet, ff. de regul. iur. num. 7. idem consi. 281. quorum opinio dubio pro cul communis est, ac iure verior, quāuisquamuis Panorm. in d. c. accedens. 2. col. teneat. tantùm à die ratihabitionis ius adquiri nōnon à die acceptationis, citat gl. in c. quāquam sit, de elect. in 6. quæ mihi hoc non probat. tametsi ea singularis sit, dum censet, ratihabitionem omnino fieri debêre intra terminum datum ad acceptandum, quam gl. ad hoc adnotarũtadnotarunt Doct. ibi. Fel. in dict. §. sunt & alij. nu. 45. & Rochus Curtius de iure patro. verb. honorificum, num. 26. ꝓbatprobat tex. elegans in l. bonorum. ff. rem rat. hab. quẽquem expendit latè Deci. in dicta l. semper qui nōnon ꝓhibetprohibet. vnde ad secũdāsecundam partẽpartem tex. in d. c. si tibi absenti. cũcum prælatus beneficiũbeneficium absenti cōferensconferens ei diẽdiem ad acceptationẽacceptationem cōstitueritconstituerit, oportet acceptationẽacceptationem fieri, vel factāfactam ab alio ratāratam haberi intra eũeum diẽdiem, vt beneficiũbeneficium ab eo, cui collatũcollatum est, adꝗraturadquiratur, alio qui collator poterit id beneficiũbeneficium alteri con|

p. 435

ferre, sicuti in eadẽeadem constitutione satis in specie ꝓbaturprobatur. Et tamen acceptatio, vel ratihabitio facta post diẽdiem à Prælato constitutũconstitutum, ꝓderitproderit ad beneficij adquisitionẽadquisitionem, modò res integra sit, quia Prælatus tẽporetempore huius acceptationis, vel ratihabitionis nōdũnondum beneficiũbeneficium hoc alteri cōtuleratcontulerat. ꝙquod in specie asseuerat iure verissimũverissimum esse Francus in dicto cap. si tibi absenti. post alios ibi.

Hactenus probauimus ex dicto ca. si tibi absenti. sola collatione ius adquiri in beneficio absq;absque corporali apprehensione possessionis. idem notant Panor. in cap. cùm autem. & cap. suggestum. de iure patrona. Innocen. & alij in capi. inter cætera. de præbend. ex quibus text. in dicto cap. cùm autem. & alij, qui tractant de prælatione in obtinendis beneficiis, & præsertim tex. in c. quod aũtautem. de iure patro. quo in loco expressum est, in beneficiis potiorem esse eũeum, qui primo possessionem habuerit, sunt intelligendi omnino de possessione, id est, de canonica institutione, cùm planè iure probatissimum sit, in his, quę pertinent ad beneficia ecclesiastica, non esse præferendum eum, qui primò corporalem nactus fuerit possessionem, sed eum, qui prius canonicam collationem habuerit, quemadmodum post Dinum in regu. qui prior. de regul. iuris. adnotârunt omnes in dicto capitulo si tibi absenti. quorum opinio cōmuniscommunis est. Quòd si habens collationem cano

6

*nicam absque possessione administrare velit, poterit id facere optimo iure, modò alius nōnon sit in possessione beneficij, tũctunc etenim si administraret, spoliaret propria authoritate possessorem, sicuti censet Abb. in c. transmissam. col. 3. de elect. per text. ibi. atque idem tenent Innoc. & Doct. ibidẽibidem Aufrerius, & Capella Tholosana 443. Nicolaus Milis, verbo, possessio. versic. possessio beneficij. idem Panor. in cap. cùm super. de causa possessi. & propri. Dominic. & Francus in capit. eum. qui. de præb. in 6. Frede. consil. 234. Ripa in cap. sæpe num. 69. de restit. spolia. optimus text. in c. auaritiæ, de electio. in 6. quam opinionem fatentur communem esse Ioan. de Selua. in tract. de beneficio. 2. par. q. 15. Francis. de Ripa in libro 2. respon. capit. 31. Rochus Curti. de iure patrona. verb. ius. quæ. 5. Rebuffus in tract. de pacificis possessi. nu. 234. & 251. Lambert. in tractatu. de iure patro. 3 parte 2. lib. quæstio. 11. artic. 6. Et probatur huius sententiæ prior pars in dicto c. transmissam. posterior vero in d. c. eum qui. quo decisum est, etiāetiam habẽteshabentes canonicũcanonicum titulum in beneficio, quod ab alio possideatur, non posse propria authoritate possidentem expellere, nec possessionem beneficij illius apprehendere, ea quidem apposita pœna, vt sint ipso iure priuati ipsius beneficij titulo, si contrarium fecerint. quam decisionem præter alios explicat optimè Ripa in capit. sæpe de restitutione spoliato. numero 68. cui adde Rotam in nouis. 16. Est tamen necessaria corporalis possessio etiam in beneficiis, nec sufficit verus, & canonicus titulus, etiam cum administratione ad agendum interdicto, vnde vi, vt spoliatus ante omnia restituatur, quod satis iure compertum est, & in specie post alios adnotauit Abbas in dicto capitu. cùm super. colum. 4. item & ad alios plures effectus, quos possessio vera, & corporalis inducit.

Secunda igitur huius capitis pars in eo versabitur, an propria authoritate is, qui collationem habet, absque prælati licentia possit corporalẽcorporalem possessionem apprehendere, & quo pacto ea possessio adquiri valeat. Nam quibusdam visum est, habentem canonicum titulum nōnon posse propria authoritate possessionem beneficij

7

*apprehendere absque iudicis licentia, ita tandem tenuerunt Dinus in regula prima, de regulis iuris, in 6. versiculo. & hoc ostenditur necessariò. Anchara. in regula, sine possessione colum. 20. de regulis iuris. Archidiaco. in cap. eum. qui. de præbend. in 6. Chosmas in Pragmatica sanctione Gallicana titul. de pacificis possesso. verbo, violentus. eamq́ue opinionem probare conantur iuribus, & decisionibus, quibus vetitum extat vtroque iure, quenquam etiam rei propriæ possessionem capere absque iudicis authoritate, & præsertim tex. in dicto cap. eum qui. verùm quia hæc sententia nōnon ita planè probatur, & ferè communi omnium iudicio receptum sit, ante apprehensionem corporalis possessionis posse habentem iustum titulum, & canonicum, nemine possidente, propria authoritate ministrare ipsi beneficio, & eius curam habere, atque exercere, sicuti paulò antè adnotauimus, operæprecium erit, quæstionẽquæstionem istam propositis aliquot casibus distinguere.

Primus etenim casus tunc constituitur, cùm prælatus, qui beneficium contulit, quique potuisset corporalem possessionem tradere, non tantum simpliciter beneficium contulit, sed & ipsum, cui contulerat, aliquo signo inuestiuit, nempe pileo: nam in hac specie existimo, tacitè datam fuisse licentiam à Prælato, accipiendi possessionem vacuam propria authoritate absque alio iudicis decreto. quod Abbas tenet in capitulo authoritate. de institutionibus. Romanus singula. 136. Lambertin. de iure patronat. 3. parte. 2. lib. quæ. 11. in princ. sensit Innoc. in cap. 2. de consuetud. quanuis Dinus in regula prima de regulis iuris, in 6. numero 16. cōtrariumcontrarium sentiat. Cuius opinio posset obtinere, vbi Prælatus, qui contulit beneficium, non habebat potestatem tradendi corporalẽcorporalem possessionem, eo equidem iure ad alium, vel consuetudine, vel canonicis sanctionibus pertinẽtipertinenti. aut saltem Dini sententia vera erit, quando possessio vacans nōnon est, sed ab alio obtinetur: etenim non videtur rationi consonum, quòd Prælatus per inuestituram dederit licentiam inuestito al|

p. 436

terum spoliandi. cap. eum qui. de præbend. in 6. Opinioni aũtautem Abbatis suffragatur Azonis decisio in Summa, C. de adquir. posses. à quo Socin. in l. 3. in princ. nume. 24. colligit, traditionẽtraditionem clauium factam extra conspectum rei, operari licentiam, & facultatem capiendi possessionẽpossessionem propria authoritate.

Secundus casus proponitur in eo, qui collationẽcollationem canonicam beneficij absque inuestitura solenni obtinuit, isque apprehendat propria authorita te possessionem vacuam, an puniendus sit, vel punitus censeatur pœna dicti cap. eum qui. Et ꝓculdubiòproculdubiò ea cōstitutioconstitutio in hac specie minimè loquitur, sed tunc demum, cum habens canonicum titulum possessorem beneficij ꝓpriapropria authoritate expulerit, & possessione priuauerit, quod ex ipso tex. cōmunicommuni omniũomnium sententia deducitur, poteritq́;poteritque hæc interpretatio comprobari authoritate glo. in l. vlt. verbo per ignorantiam. C. vnde vi. quæ communiter recepta scribit. pœnam illius constitutionis nequaquānequaquam admittendam esse aduersus eum, qui propriāpropriam rem, & eam vacuam à nemine quidem possessam occupauerit, modò statim probet dominium, quam opinionem communem esse testatur Alexander in l. naturaliter. §. nihil. ff. de adquirenda possessione, sequitur eam itidem cōmunemcommunem esse asseuerans Ripa in capit. sæpe numero 65. de restitutione spoliato. eandem tenet dicens communem Bald. in l. vlt. C. de edicto diui Adriani tollend. quæst. 5. nume. 42.

His prætereà suffragatur glos. in l. non est dubiũdubium. C. de legat quæ censet, legatarium occupantẽoccupantem rem sibi legatam etiāetiam post aditam hęreditatẽhęreditatem, priùs tamen, quàm possessio fuerit ab hærede apprehensa, minimè amittere ius, quod habet in eadem re, tametsi hæres possit possessionẽpossessionem, interdicto quorum legatorum, summario iudicio consequi. l. 1. C. quorum legat. quam distinctionem sequuntur Doct. præsertim Iason inibi. Deci. con. 243. Alexand. & Iaso. in l. si stipulatione. ff. de adquirend. possess. atque ita erit intelligenda gloss. in cap. vltimo. de succe. ab intesta. quæ vult, legatariũlegatarium propria authoritate occupantem rem sibi legatam hæreditate iacẽteiacente, non amittere ius, quod in ea re habet. Addit tamen ipsa gloss. pœnam l. si quis in tantam. C. vnde vi. nōnon obtinêre in eo, qui occupat res hæreditatis icantis, idem tenet gloss. in l. vltim. C. vnde vi. verb. per ignorantiam. quam sequũtursequuntur ibi Doct. cōmunitercommuniter, vt fatetur eam sequutus Ripa in c. sæpe. de restitu. spol. num. 58. hoc ipsum probans, etiam post aditam hæreditatem nondum apprehensa possessione per hæredem, quod etiam tenuerunt Alberic. & Salic. in d. l. vltima contra Azonem in Summa. C. vnde vi. & Bart in dicta. l. vlt. nume. 10. mihi verò si iuxta prædictas constitutiones pronunciandum foret, potiùs placuerit sententia Petri, Oldr. & Alber. qui in dicta l. vltima existimârunt, eiusdem legis pœnas etiam obtinêre aduersus occupantem propria authoritate res hęreditatis iacentis. quasi ipsamet hæreditas repręsentet defuncti, & domini personam, & saltem quo ad hunc effectum dominium habeat, quod in specie lege Regia statutum est li. 3. ord. tit. 14. li. 1. obseruādumobseruandum tamen est harũharum legũlegum, & similium rigorem, nempe l. si quis in tantam, C. vnde vi. cui conueniunt l. 11. titul. 13. partic. 5. l. 2. titul. 14. lib 3. ordin. communi totius Christiani orbis vsu, & praxi antiquatum esse. quẽadmodumquemadmodum constat, & testantur Specul. titul. de restitutione spoliato. §. 1. versi. item quidam. & Guliel. Benedict. in cap. Rainutius. de testamẽtestamen. verb. si absque liberis. 2. nume. 184.

Oportet tamen prius, quàm hunc secundum casum aggrediamur, parum per immorari circa interpretationem text. in d. c. eum qui. §. vlti. de præb. in 6. Siquidem ea constitutione cautum est, violentos beneficiorum ecclesiasticorũecclesiasticorum occupatores, omnino in pœnam ipso iure priuari beneficiis, quæ per violentiam occupauerint, etiam si canonicũcanonicum titulum in eis habuerint. Etenim tunc dicitur ad hunc effectum violenta occupatio, cum inuitis possessoribus, & eis cōtradicentibuscontradicentibus capta fuerit beneficiorũbeneficiorum possessio, licet possessores non fuerint conati resistere, secundum Lapum alleg. 127. Dominicum, Francum, & Probum in dicto c. eum qui. §. vltimo. Innocen. in c. cum nostris. de concess. præben. in glos. credimus. & Oldra. consil. 319. col. 1. l. si quis. ff. ne vis fiat ei.

Quòd si quis lite controuersa sententiam obtinuerit aduersus possessorẽpossessorem beneficij, ac literas ad eius exequutionem, quas exequutoriales vulgus ita appellat, poterit propria authoritate, non tamen inuito, nec renitente possessore, possessionem beneficij capere, præsertim quia hodie solet in eisdem literis potestas hæc capiendi possessionem propria authoritate concedi, quod tradunt Rota in nouis 417. & Feli. in c. de cætero. colum. vltima. de re iudica. modò apprehensio possessionis fiat absque violẽtiaviolentia, ne locum habeat pœna dicti capit. eum qui. §. vltimo. vt paulò antè dicebam. Stylus autem, & praxis Romanæ curiæ iure attentatorum reuocat possessionem propria authoritate apprehensam, vel etiam obtentam authoritate exequutoris electi, nisi ante eius apprehensionem fuerint ipsæ literæ ostensæ, & denũciatædenunciatæ, atque intimatæ victo possessori, huius praxis meminêre Felin. in capitulo ad probandum num. 6. de re iudic. expressiùs, & in hac specio Guliel. Cassiod. decisi. 6. titulo de causa possessio. & propriet. Ludo. Gomezi. in regul. de subrog. collitig. q. 4. & in regu. de annali poss. quæstion. 44. & in regul. de trienna. q. 27. ex quib. constat, non adeò firmum, & stabilem esse hũchunc stylum, quin quandoq;quandoque contrarium obtentũobtentum, & pronunciatum fuerit.

p. 437

Illud prætermittendũprætermittendum nōnon est, occupantẽoccupantem ꝓpriapropria authoritate beneficiũbeneficium, cuius canonicũcanonicum titulũtitulum habet, ab alio tamẽtamen possessum, nequaquānequaquam esse, nec dici posse intrusum, tametsi violentus dici iure possit, si ꝑper vim possessionẽpossessionem apprehẽderitapprehenderit, quod plurimũplurimum refert. pleraq́;pleraque enim iure PōtificioPontificio quo ad intrusos statuta sunt, q̃quam in violentis possessoribus nōnon ita obtinẽtobtinent. Et ꝓbaturprobatur hæc sentẽtiasententia ex eo, ꝙquod intrusus is verè sit, ꝗqui accepit, vel retinet beneficium ecclesiasticũecclesiasticum sciens, nullũnullum ius ꝑfectumperfectum quidẽquidem sibi in eo cōpeterecompetere: colligitur hæc intrusi descriptio, definitioúe ex capit. eum qui. parte prima, de præb. in 6. c. cũcum iāiam dudum. de præben. Nicolao Milis ver. intrusus. Domi. in ca. ꝓpterpropter. 19. distin. Decio. con. 121. col. penul. & vlt. & Felino in ca. in nostra. Corol. 2. de rescrip. Ludo Gomezi. in reg. de triennali poss. quæst. 47. constat p̃tereapreterea conclusio præmissa, quia etiāetiam violentus beneficij occupator absq;absque titulo canonico, intrusus non est, quāuisquamuis violentus sit, cũcum non accupauerit beneficiũbeneficium sciens, se non habere ius in eo, potuit enim illud ꝑper vim occupare, & absq;absque titulo, existimans titulũtitulum canonicum habêre, ꝙquod expressim tenent. Domi. & Fran. in d. c. eũeum qui. Ludouic. Gomezi. in reg. de triennali pos. quæ. 11. in prin. & licet Nicolao Milis, verbo, intrusus non dicitur, asserat cōtrariumcontrarium in hoc vltimo, erit intelligẽdaintelligenda eius opinio, vbi occupatio facta fuerit ab eo, qui sciebat sibi titulum deficere, tādemtandem id ex his apparet, ꝙquod habens canonicum titulum, etiāsietiamsi ꝓpriapropria authoritate, & ꝑper vim possessionem apprehenderit expulso possessore, non dicetur intrusus, tametsi dici possit violentus possessor, quamuis Ludo. Gomezi. in regul. de trien. posses. q. 48. hunc esse intrusum iure communi, & ad iuris Pontificij effectus asserat, cùm priorẽpriorem opinionẽopinionem ꝓbauerintprobauerint Domi. in d. ca. eum qui. & ibi Franc. ac Milis in verb. intrusus videtur, quorũquorum sententia præmissis rationib. cōprobaturcomprobatur. Imò nec erit intrusus, ꝗqui beneficiũbeneficium sibi cōpetenscompetens titulo canonico, iāiam ꝑper vim ab eo occupatum retineat sciens, ipso iure ꝑper eam occupationem ius amisisse ꝓpriumproprium ex decisio. d. ca. eum qui. §. vltimo. quod ipse tradidi in Epitome de Sponsal. 2. part. c. 6. §. 8. num. 8.

Tertius casus ex præcedentibus deducitur, & in eo quæritur, an aliqua pœna puniendus sit, qui habens canonicum titul. propria tamen authoritate apprehẽderitapprehenderit possessionẽpossessionem beneficij, quæ quidem possessio à nemine obtinebatur, & an possit iure hæc apprehensio fieri? Et sanè cōmuniscommunis videtur sententia, quòd ea apprehensio fieri iure possit, & nulla sit pœna digna, quam opinionem admiserunt omnes, quos post PanormitanũPanormitanum in c. transmissam. de electione. hoc ipso capite citauimus. vers. Hactenus, eamq́;eamque ꝓbantprobant ex eodẽeodem capit. transmissam, quo decisum est, post confirmationem, q̃quam titulum tribuit, posse confirmatum administrare, & officiũofficium dignitatis exercere, cui respondet Anchara. in d. reg. sine possessione. id verum esse, modò authoritate iudicis apprehensa fuerit possessio corporalis, quod ꝓbaturprobatur in capi. ad hæc. §. in quadāquadam. de offic. Archidia. dum ibidem scribitur, ad Archidiaconi officiũofficium pertinere, mittere in corporalem beneficiorum possessionẽpossessionem institutos ab episcopo. idem in cap. vt nostrum. eod. titu.

8

*Regia l. 4. titu. 6. part. 1. Hostiens. in Summa de officio. Archidiacon. §. quid sit eius officium. Panormitan. in capit. dudum. de electionibus. in 2. idem Panormi. in capi. 2. de exces. prælat. & in con. 21. li. 1. Deciu. in c. super eo. col. vlti. de offic. delegat. Et quamuis in c. licet episcopus. de præbend. in 6. responsum sit, ad episcopum pertinêre missionem in beneficiorum possessionem, ea responsio poterit variè intelligi, non equidem de ipsa missione in possessionẽpossessionem corporalem, sed de sententia, aut decreto, quo episcopus pronunciat, institutum in possessionem mittendum fore, vel de ipsa corporalis possessionis traditione, cùm Archidiaconus absens fuerit, secundum Dominic. in d. cap. licet. Potest & tertio intelligi ea deci. vt ꝓcedatprocedat de consuetudine, quę hodie obtinet aduersus Archidiaconos: nam per eam ipsi hoc ius amiserunt. Quartò, cũcum possessio beneficiorũbeneficiorum ab aliis obtineatur, tunc ad episcopum non ad Archidiaconum iure pertinebit corporalis possessionis traditio, quod planè deducitur ex d. ca. licet episcopus. Vltimò, si tractetur de tradenda ecclesia in proprietatem, & iurisdictionem, vel subiectionem, non in titulum beneficij, huius possessionis corporalis traditio ad episcopũepiscopum, non ad Archidiaconum spectat. text. vbi adnotauit Abb. in c. Pastoralis. de priuileg.

Quòd si iuris Pontificij sanctiones ita serio statuerunt officium, & munus tradendi beneficiorũbeneficiorum corporalem possessionem, apparet, iustiorem esse hac in controuersia Dini, Archid. Anchar. & Chosmæ opinionem, qua obtentum est, institutum canonicè non posse ꝓpriapropria authoritate apprehẽdereapprehendere beneficij possessionem, etiam quæ vacua sit. Ex quo sequitur, prælatum posse eius arbitrio punire eum, qui possessionem ad huc vacuam beneficij ꝓpriapropria authoritate apprehenderit, pœna quidem non admodum graui ꝓpterpropter authoritatem communis sententiæ. q̃quam id ꝑper missum esse censuit. At si quis canonicũcanonicum habens titulũtitulum ꝓpriapropria authoritate beneficij vacuāvacuam possessionẽpossessionem apprehenderit, opinor nihilominus, eam possessionem iustæ, & veræ possessionis effectus habituram: cum ob communẽcommunem sententiam, tum ex eo, quod etsi possessor malè fecerit, non requirens iudicis licentiam, canonico tamẽtamen titulo, & iusto possidet. Nec obstat, ꝙquod solet adduci ex Aegidio à Bellamera cons. 10. col. 19. vers. tertia ratio principalis, à quo Francis. à Ripa in ca. sæpe de restit. spoliat. nu. 69. colligit, Rotę auditores passim obseruare, & pronunciare, quod nemini etiam canonicũcanonicum titulum |

p. 438

habenti liceat possessionem propria authoritate occupare, & tamen adducit Aegidius, hanc possessionem ita obtentam, non habêre effectus iuris, nec interdictum vnde vi. Nam, vt ipse arbitror, Aegidius refert, auditores Rotæ sæpissimè in possessione beneficiorum obtinẽdaobtinenda, exigere eius apprehensionem præmissam fuisse ex institutione & collatione prælati, & superioris, non tamen tractat de licentia, & authoritate prælati ad apprehensionẽapprehensionem corporalẽcorporalem possessi. sed de titulo possessionis, citat tex. in ca. ex frequentib. de instit. & in c. 1. de reg. iur. in 6. ac tandem scribit, spoliatum beneficio, vt obtineat in interdicto vnde vi, debere iudicio Rotæ ostendere titulum, & institutionẽinstitutionem beneficij. quod tradit gl. in Clemen. vnica. de caus. possessio. & propriet. saltem quantùm ad quandam possessionis iustificationem ex titulo apparenti, quem coloratũcoloratum vulgus appellat, de quo hîc agendum modò non est.

Possessio autem beneficij apprehendi, & adquiri potest ab ipso instituto, vel ab eius procuratore habente mandatum speciale, quod manifesti iuris est non ita per procuratorem habentẽhabentem mandatum generale. glo. in verbo, habueris. in d. cap. si tibi absenti. quam ad hoc asserit ordi

9

*nariam Imola in l. 1. §. per procuratorem. ff. de adquir. pos. commendat idem Imola in l. qui mihi donatum. ff. de donatio. tenent eandem sententiam Domi. in d. cap. si tibi. Felin. in cap. nonnulli. §. sunt & alij. num. 46. citatur ad idẽidem Innocenti. in cap. accedens. de præb. Contrarium tamen probatur, quia possessio per procuratorem habentem mandatum generale adquiritur omninò, glo. communiter recepta in d. §. per procuratorem. Bartol. in d. l. qui mihi donatum. nec in beneficiis quidquāquidquam impedit idẽidem esse, cùm possessio nihil iuris tribuat, eaq́;eaque ad factum pertineat. Et deinde glo. in d. capit. si tibi absenti. verbo, habueris. non exigit mandatum speciale ad adquirendam, vel apprehẽdendamapprehendendam possessionẽpossessionem beneficij, sed ad acceptationem ipsius, quæ quidem acceptatio plurimum iuris tribuit ei, cui collatum est beneficiũbeneficium, atque ita gloss. interpretantur Aret. & Hercul. num. 14. in d. §. per procuratorẽprocuratorem. ideò dicendũdicendum erit, possessionem, quæ post acceptationem beneficij tantùm ad factum pertinet, adquiri posse per procuratorem habentem mandatum generale, eam verò possessionem, quę loco acceptationis fiat, ac tribuat ius in beneficio, nōnon posse apprehendi per procuratorem non habentẽhabentem mandatum speciale: sicuti explicat Rotæ in nouis. 290. & post eam Anto. & Imol. in d. cap. accedens. Francus in dicto capitulo si tibi absenti. Areti. & Vinc. Hercul. in dict. §. per procuratorem. numero 14. Rebuffus in concordatis, Rub. de forma mandati Apostolici. in glo. vel alterius pro eo.

Corporalis inductio, traditioúe requiritur ad apprehensionem, & adquisitionem possessionis beneficiorum. cap. vt nostrum. cap. ad hæc. §. in quadam de offic. archidia. adeò quidem, vt nōnon sufficiat inuestitura cum traditione anuli, aut pilei ad adquisitionem possessionis. glos. communiter recepta in cap. authoritate. de institut. quod proculdubio verum est, cùm inuestitu

10

*ra facta fuerit nulla præcedente collatione beneficij, nec eius institutione: etenim in eo casu ipsa inuestitura collatio est, & simplicis institutionis vicem habet. secundum eandem glos. & Compostel. ac Ioan. Andr. in cap. transmissam. de electio. Abb. in d. cap. authoritate. Oldrad. consil. 143. Lambertin. de iure patron. 2. libro part. 1. quæst. 1. art. 12. nu. 21. & 3. part. eiusdem lib. quæst. 11. col. 3. Abb. in cap. 2. col. penult. de consuetud. Seluam in tracta. de benefic. 3. part. quæstio. 10. Rebuffum in tractat. de pacif. poss. num. 10. & 21. modò fiat ab eo, qui conferre beneficium poterat, sicuti ab omnibus expressim probatum est. Imò & si is, qui habet ius conferẽdiconferendi beneficium nulla præcedente institutione, eiusdem beneficij corporalem possessionem tradiderit, censetur eidem beneficium conferre, & eum instituere: nam ad hanc traditionem necessaria omninò est collatio, & ideò ex antecedenti necessario præmissa tacitè subintelligitur, quod tradidêre Rota in nouis. 441. Roma. con. 337. Feli. in cap. cum aliquibus. ad finem. de re iud. Et poterit colligi à ratione glos. in d. capit. authoritate. idem sequutus Rotam tenet Lambertinus in dicta quæstione 11. num. 6. Quòd si præcedente canonica institutione, facta fuerit inuestitura per anuli traditionem ab eo, qui possessionem corporalem tradero poterat, adhuc ex hoc non adquiritur possessio corporalis, sicuti sentit gloss. in dicto capitul. authoritate. & in ca. ex ore. de his, quæ fiũtfiunt à maiori part. cap. & in ca. accedens de præbe. Dinus in regul. prima, numero 6. de regulis iuris. Abb. in dicto capitulo. authoritate. IoāIoan. Andræ. in dicto capitulo transmissam. & ibi Abb. Alexand. in l. 3. numero 15. ff. de adquirend. possessio. Iason in l. quoties. C. de rei vendicat numero 31. Lambertinus in dicta quæstio. 11. numero 5. est etenim necessaria corporalis apprehensio, & traditio. Hæc verò inuestitura post collationem factam per anuli solennem traditionem operatur confirmationẽconfirmationem illius iuris, ꝙquod per collationem translatum fuerat: nam confirmatio fit per aliquem actum, cum institutio solo verbo facta fuerit, quemadmodum explicant Dinus in dicta regula prima, nu. 9. & num. 18. & Lambertinus post alios in dicta quæstione 11. & in dicto articulo 12. habet prætereà hæc inuestitura alium effectum, & eum satis singularẽsingularem, cuius paulò antè meminimus hoc capite, versic. primus etenim casus.

Sed si prælatus, aut is, qui habet custodiam ecclesiæ vacantis, & tradere corporalem posses|

p. 439

sionem potest, in conspectu ipsius beneficij per inuestituram, traditionem anuli, alióue modo possessionem instituto tradiderit, tunc sanè possessio corporalis adquisita censetur ex l. quod meo. §. si venditorem. ff. de adquir. posses. quod verum est nemine beneficium possidente, sicuti adnotârunt Ioannes Andræas, & CōpostCompost. in dicto capit. transmissam. Panormitanus in capit. 2. numero 20. de consuetud. Rota in antiquis. 153. & 302. Abb. & Felin. in capit. cum aliquibus. de re iudic. Abb. in d. cap. authoritate. Alexan. Iason & Lambertinus in præcitatis locis: nam iure ordinario prælatus habet custodiam ecclesiæ vacantis. capit. cùm vos. & ibi gloss. de offic. ord. vnde constat, possessionem beneficij absq;absque apprehensione corporali adquiri, quando in conspectu beneficij vacantis traditio possessionis aliquo actu & signo fit per eum, qui vel possidebat beneficium, vel eius custodiam habebat, poteratq́ue possessionem eius corporalem tradere. Atque hoc ipsum probatur ad exemplum eius, quod iure Cæsareo traditum est de adquisitione possessionis per traditionem clauium. l. clauibus. ff. de contrahend. emptio. debet siquidem, quò ad hunc effectum clauium traditio fieri in conspectu i

11

*psius rei, cuius claues traduntur secundum Bartol. in l. 1. nume. 18. ff. de acquirend. possessione. cuius opinionem contra Alexand. ibi defendit Iason numero 91. & Ripa nume 57. dicens, hanc sententiam communem esse. cui suffragatur Iurisconsultus in d. l. clauibus. dum dixit: apud horrea. idem tenet Panormit. in cap. secundo de consuetud. numero 2. Alberi. in dicto §. si iusserim. colu. prima. & Imol. col. 2. post Ant. atque item Barb. col. antepe. in dicto cap. 3. & Socin. in l. 3. nume. 24. ff. de adquir. possess. Et prætereà oportet, tradentem claues, possessionem rei habere, quod notant Oldrad. consi. 209. Alberi. in l. prima. §. si iusserim colum. vlti. ff. de adquirend. posses. Ripa in dicta l. prima. in princip. numero 59. Rota in nouis. 168. Socin. consil. 131. colum. 3. libro primo. Andræ. Tiraq. de constituto. 3. part. limit. 2. numer. 3. quorum sententia itidem communi omnium consensu ex eadem l. clauibus. recepta videtur. Hinc infertur, non esse maximum discrimen inter traditionem possessionis, quę clauibus fit, et eam, quæ per anuli dationem, vel inuestituram. imo nullum profectò discrimen constitui debet. Vtroque etenim casu traditio fit per actum corporeum, & in cōspectuconspectu rei, & per eum, qui possessionem rei habet, vel eius custodiam, nemine possidente. quamuis Dynus in d. regula prima. quæstione 3. inquirat rationem differentiæ inter has duas traditiones, præmittens, per inuestituram non adquiri possessionem beneficiorum ecclesiasticorum, & ideò videns in alijs rebus eam adquiri traditione clauium, conatur rationem differentiæ constituere inter inuestituram et traditionem clauium. Nam si Dinus cogitasset, per inuestituram in conspectu beneficij factam, eius possessionem adquiri iuxta communem omnium sententiam: atque item considerasset, traditionem clauium non inducere adquisitionem possessionis, nisi ea facta fuerit in conspectu rei, statim deprehen disset, non esse admodum necessariam rationem differentiæ inter hæc duo, quæ plurimum similia videntur.

Cæterùm Andræas Tiraq. vir variæ & indefessæ lectionis, deq́ue iuris vtriusq;vtriusque censura benè meritissimus, in libello de iure constituti. 2. part. ampli. 3. aduersus Bartol. existimat, ad interpretationem d. l. clauibus. minimè fore necessarium, quòd clauium traditio fiat in conspectu rei, quæ clauibus clauditur. Citat ad hoc Imo. Paul. de Cast. Alex. Ias. & Claudi. in d. l. 1. in princ. qui, vt ipse censet, Barto. sententiam improbant, & prætereà Deci. cons. 56. num. 2. item adducit Cyn. Ang. & Salyc. in l. 1. C. de donat. & Alex. in l. 3. in princ. nu. 13. ff. de adqui. pos. qui expressim tenent, traditionem instrumenti, quo continetur ius donatoris, operari rei donatæ, & eius possessionis adquisitionẽadquisitionem, etiam si ea traditio à donante donatario facta fuerit extra rei conspectum. Ego equidem fateor, Philippum Deci. in d. consil. obiter post Alex. in dict. l. 1. tenuisse, per traditionem clauium possessionem transferri et adquiri, etiamsi non fiat traditio in cōspectuconspectu rei. At negauerim omninò, Paulum Castrensem, Imolam, Iasonem & Claudi. eiusdem sententiæ fuisse, imò in specie dictæ l. clauibus. Iason nume. 91. & Claudi. num. 39. contra Alexand. asserunt, traditionem clauium factam fuisse, & fieri debere in conspectu horreorum, ad hunc effectum, vt merces intra horrea existentes, & inclusæ transeant in possessionem emptoris, licet non videantur, nec in conspectu sint. Reprobant tamen Paul. Imo. Alex. & Ias. & Clau. opinionem glo. verb. primi. Bartol. Cuman. & Roman. qui existimârunt, ex traditione clauium horreorum non aliter transferri in emptorem mercium possessionem, quàm si emptor sciuerit, qua in parte horreorum sint merces: quæ quidem interpretatio meritò refellitur, cùm & falsa sit, nec Iurisconsulto conueniat. Quò fit, confusam fuisse à Tiraquello Doctorum allegationem. Ex quibus tandem deducitur, tunc esse necessariam clauium traditionem in conspectu rei, cùm agitur de adquirenda possessione rerum, quæ intra rem illam clauibus clausam continentur, non autem ad adquirendam ipsius rei, quæ in conspectu est, possessionem, nempe domus, alteriúsue fundi. nam & possessio tunc adquiritur per traditionem verbalem illius, qui eam possidebat, in conspectu ipsius rei factam. l. prima. §. si iusserim. & leg. quod meo. §. si venditorem.

p. 440

Qua ratione, dum nostrates scribunt, per inuestituram factam à prælato in conspectu beneficij, possessionem adquiri, eorum opinio ita accipienda est, vt possessio adquiratur, siue fiat inuestitura dato, traditoq́;traditoque anulo, aut pileo, alióue signo corporali, siue fiat possessionis verbalis traditio absq;absque actu corporis, quod est omninò semper hac in quæstione obseruandum.

Id verò, quod Tiraquellus adduxit ad l. primam. C. de donatio. mihi profectò placet, itaq́;itaque opinor, in specie illius constitutionis non fore necessarium conspectum ipsius rei, quod & Ac

12

*cursius ibi in secund. parte gloss. tenuit. tametsi contrarium dixerit in principio, idq́;idque Bald. ibi, & Andræ. Isernia in capit. primo. in princ. quid sit inuestitu. probauerint: priorem etiam interpretationem Cyni, & aliorum sequitur in eadem l. prima. Alberic. sentiens eam communem esse quam & Azo probat in rubr. C. de donatio. columna vltim. & est ratio, quia tradens instrumentum, in quo continetur ius ei competens ad rem donatam, vel venditam, illud ius tradere videtur, & ex eo possessionem illius rei, quod etiam tractârunt Docto. post gloss. in c. sanè. de renunciat. maximè Card. Anto. & Bald. idem Anto. in cap. veniens. 2. col. eo. titu. Anto. Abb. & Imol. in c. ecclesia, in 2. vt lite pendent. Alex. Iacob. & Iason in l. 2. ff. de pact. Sic & in Regia constitutione 17. Tauri, expressum est, meliorationem à patre filio factam irreuocabilem effici, si coram notario instrumentum, seu scripturam meliorationis pater filio tradiderit: etenim is effectus obtinebit, etiamsi traditio fiat extra conspectum rerum, quæ sub melioratione fuerint comprehensæ. Ex ea verò lege quibusdam videtur, & ex l. 8. tit. 30. part. 3. quę similis est dictæ l. primæ. C. de donationibus. eam possessionis adquisitionem donatario fieri non tantùm, si tradatur à donatore instrumentum continens iura, & titulum rei donatę, sed etiam ei traditum fuerit ipsius donationis instrumentum, quod est contra Guliel. de Cuneo in l. licet. C. de adquir. possessio. Imolam & Alexand. in l. 3. in princip. numero 11. ff. eod. titu. Bald. in l. ab emptione. 3. colum. ff. de pact. quorum opinio Communis est, & d. l. 1. intelligit in traditione instrumenti, quod ius tradentis, & titulum rei donatæ continet, expressim aliud esse significans in traditione instrumenti ipsius donationis, vel venditionis, quod iure Cæsareo apertissimi iuris esse censeo. At iure Regio hoc falsum apparet, propter Regias constitutiones, quibus, vt quidam existimant, statutum est, possessionem rei donatæ adquiri omninò donatario per traditionem instrumenti donationis. Et tamen si hæc sententia admittenda est, oportet eam in praxi recipere eo casu, quo traditio instrumenti facta fuerit donatario, præsente tabellione, quemadmodũquemadmodum Taurina constitutio dictat. Id verò nec iure communi, nec Partitarum lege necessarium vnquam fuit. ipse profectò maximè dubius sum de hac opinione, quippe qui videam, ex dicta l. 1. C. de donat. manifestè deduci, eam constitutionem non in instrumento donationis, sed in instrumento, quod titulum, & ius ipsius rei competens donatori continet, esse prorsus intelligendam. Regia verò constitutio, quæ Taurina est, tantùm probat, meliorationem filio à patre factam, reuocari nōnon posse, si eiusdem donationis instrumentum coram notario ab ipso patre meliorante filio meliorato traditũtraditum fuerit. Ex quo minimè consequitur, eadẽeadem lege necessario probari, per eāeam traditionẽtraditionem possessionem rerũrerum, quæ in meliorationẽmeliorationem veniunt, filio adquisitam fuisse, cùm & absq;absque traditione possessionis per eāeam legem ex alijs causis donatio meliorationis irreuocabilis censeatur, & ipsa traditio instrumẽtiinstrumenti, vt causa distincta à traditione & adquisitione possessionis proponatur. Deinde PartitarũPartitarum lex ita poterit accipi & intelligi, vt ex ea deducamus, donatario adquiri rei donatæ possessionem per traditionem à donatore factam instrumenti, ex quo donator ipse illius rei ius habuit, vel si id confectũconfectum non fuerit, aut amissum, perditúmue sit, vel ipse donator illud velit retinêre, aliud denuò fiat eiusdem iuris, quo contineatur donatoris titulus, & id per donatorem donatario tradatur. Sic sanè præmissa lex eāeam interpretationẽinterpretationem habebit, quæ minus ius vetus, communésue assertiones lædat. Non hæc scripsi, vt statim id omnibus persuadêre velim, nec contumaci disputatione tutari: liberè enim in cōtrariamcontrariam iuerim sententiam, vbi maturius cogitanti aliud verius appareat.

Adquiritur item possessio beneficij per traditionem factam extra eius conspectum, quoties propter pestem, aliámue iustam causam non èst tutus accessus ad beneficium ipsum, nec ad ecclesiam, nec ad eius aspectum, secundum Alberi. in l. 1. §. si iusserim. ff. de adquirend. possess. Abb. & Felin. in cap. cùm aliquibus. de re iudic. Ripam, qui hanc asseuerat communem esse in tractat. de peste. 2. parte. priuileg. 19. contract. optimus text. in l. si finita. §. illud. ff. de damno infecto. l. cùm vnus. §. vlt. & l. quamuis. ff. de bonis auto. iudic. possid. c. contingit. de dolo, & contu. quibus probatur, exequutorem iudicis iubentis aliquem mitti in possessionem alicuius rei, posse eandem possessionem tradere, vel in conspectu rei, vel extra ipsum conspectum, si non est tutus ad ipsam rem accessus ob potentiam, occupationem & vires alterius, modò aduersus illum lata fuerit sententia iuris ordine seruato, cùm alioqui possessione, quam habet, priuari non possit, sicuti explicant præter alios Abb. & Fel. in d. c. cum aliquibus. Rota in Antiquis. 717. Ripa in d. priuilegio 19. sensit Bart in l. 1. ff. de adquirend. poss colu. penult. numer. 23. vers. quæro quid si exequutor.

p. 441

Verùm, illud est hac in cōtrouersiacontrouersia adnotandum, capta possessione corporali beneficij, aut dignitatis in ipsa ecclesia, cuius titulum & nomen dignitas habet, censeri apprehẽsamapprehensam & captam possessionem omnium rerum ad beneficium,

13

*vel dignitatem pertinentium, secundum Bart. & Aret. in l. cùm hæredes. ff. de adquirend. possessio. in princip. Anch. in regu. sine possessione. colu. 18. de regul. iur. Abb. in cap. cùm super. col. 4. de caus. poss. & propriet. Bertachi. de episcopo. 3. lib. 1. part. quæst. 56. & Lambert. de iure patrona. secundo libro. 3. part. quæstione 11. art. 9. nam ecclesia licet pastore vacet, possidet tamen omnia bona ad dignitatem pertinentia, authore Innocent. in capit. ex parte. de arbit. & in d. c. cùm super. idem in c. cùm in officijs. de testam. Barto. & alij in l. prima. §. vlt. ff. de adquiren. poss. optimus textus in l. iubemus. in fi. C. de sacros. eccl. & in l. raptores. C. de epis. & cleri. Non tamen sufficit accipere, nec apprehendere possessionem corporalem, vnius rei ex pluribus, quæ ipsius beneficij, vel dignitatis sunt, etiam si nomine aliarum rerum apprehendatur possessio, vt & reliquarum possessio adquisita censeatur, quod colligitur ex d. l. cùm hæredes. & his, quæ inibi traduntur, & in specie tenent Dynus in reg. 1. de reg. iur. quæstio. 4. Anchar. in d. reg. sine possessione. colum. 19. Abb. in dicto c. cum aliquibus. de re iud. 2. col. Io. Andræ. & Franc. in d. reg. 1. licet contrarium tenuerint Innoc. in cap. in literis. de rest. spol. & Rota noua. 277. in quo cauendum est à Nicolao Boërio, qui in additionibus ad Dynum, dicta quæst. 4. falsò plures authores retulit ad huius opinionis examen.

CAPVT XVII.

SI vendita res legitimè fuerit euicta, regulariter aduersus venditorem de euictione datur emptori actio, vt precium restituatur cum omnib. damnis, cumq́;cumque omni eo, quod emptoris intersit, rem venditam euictam non fuisse. l. non dubitatur. l. si cùm q. C. de euict. l. tenetur. §. si tibi iter. & §. vlti. ff. de actio. empt. l. venditor. & l. euicta re. ff. de euictio. Frequentissimè tamen hæc reg. fallit: nam 40. casus, in quibus emptor non potest agere de euictione, cōmemoratcommemorat Matth. de Afflict. in rub. quibus mod. feud. amit. §. rursus, si fidel. nu. 16. quorũquorum præcipuos cōpendiocompendio quodāquodam eleganti explicat Greg. Nonus c. vlt. de empt. Si venditori, inquit, post institutũinstitutum contra se iudiciũiudicium, quis omiserit, vt rem venditam sibi defenderet, nunciare, vel contumaciter abfuit tempore sententiæ promulgatæ, seu per iniuriam sententia lata fuit, de euictione iuxta legitimas sanctiones agere non valebit. cui cōstitutioniconstitutioni conuenit Regia l. 36. titul. 5. part. 5. eius autem examini libenter præmittam, emptorem rei alienæ, quāquam tempore contractus scit alienam esse, non ipsius venditoris, nec ab eo vendi posse, habere nihilomi

1

*nus, si euictio sequuta fuerit, aduersus venditorẽvenditorem actionem ad repetẽdũrepetendum preciũprecium, quod dederit, licet nōnon habeat ordinariam de euictione actionẽactionem ad damna, ad rei euictæ æstimationem, nec in id, quod eius interest, propter malam fidem, & scientiam rei alienæ. quod Areti. adnotauit asseuerans, communi omnium iudicio receptũreceptum esse in l. si aliquam rem. ff. de adq. poss. nu. 5. cui adstipulatur primo text. in l. vlti. §. vlti. C. com. de lega. qui secundum receptam interpretationem probat, emptorẽemptorem, qui fundum subiectum restitutioni, vel fidei commisso scienter emerit, & meliorauerit, illo euicto habere actionem tantummodo ad precium, non ad meliorationes, nec ad duplam, etiamsi eius præcesserit stipulatio. Ea verò constitutio, vt & hoc obiter a moneam, procedit & obtinet inter emptorem & venditorem: non autem loquitur inter emptorem, & euincẽtemeuincentem. Non enim excludit emptorem à consequutione & recuperatione meliorationum respectu euincẽtiseuincentis, ad quem meliorationes perueniunt sine causa, imò poterit emptor eas meliorationes retinere, aut deducere, vel repetere secundum distinctionẽdicstinctionem, quæ in impẽsisimpensis factis à malę fidei possessore, vel in re subiecta restitutioni, traditur in l. domos. ff. de |

p. 442

legat. 1. l. in fundo. ff. de rei vend. l. domum. C. eodem titu. l. si in area. ff. de condict. in d. atque ita in specie notat Carol. Molinæ. in consuetu. Paris. tit. 1. §. 1. glo. 5. num. 76. Constat igitur, non impedire malam fidem emptoris, quin precium datum venditori repeti possit, si res fuerit euicta. ad idem secundo facit text. insignis in l. emptorem. §. vlt. vers. ibidem ait. ff. de actionib.

2

*empt. Ex quo palàm deducitur, etiam in contractu venditionis ea lege dicta, quòd venditor quocunque casu nihil euictionis nomine præstare teneatur, posse adhuc emptorem re euicta ad precium agere. quod glo. verb. conuentionibus. Pau. de Castro, & Doct. ibi tenuerunt, & Bald. in l. 1. col. vlti. C. de peri. & commo. rei vendit. quod sanè verum est, vbi in genere euictio excipitur: at si ita conuentum sit, vt venditor non teneatur de euictione, si res empta euicta fuerit à Titio, vel ex causa libertatis, secus erit, quia nec ad precium agere poterit emptor, quemadmodum voluerunt gl. Fulgo. Angelus, Salyc. & Bald. in l. qui libertatis. ff. de euictionibus. Ludouic. Roman. in singul. 382. Paulus Castrensis in dicta l. emptorem. §. vlti. Bald. & Salycet. in l. 1. C. de peric. & comm. rei vend. colum. vlti. Hippol. in singul. 656. Anton. Burgens. in capit. vlti. nume. 15. de empt. & vend. Matth. de Afflict. in d. §. rursus. numero 32. & Angel. Aretin. in §. actionum. numero 22. Institut. de actionib. ea ratione, quòd vbi in genere venditor exceperit, se nolle obligari, nec teneri de euictione, non poterit emptor certus esse de causa euictionis, nec de iure, quod alteri ad rem vẽditamvenditam competere poterat: vnde æquum non est, nec iure consonum, quod tunc precium amittat. Quòd si in specie certa euictionis causa excipiatur, tunc culpæ emptoris tribuendum est, si prius quàm emit non adhibuit diligentiādiligentiam, quæ necessaria erat ad inquirendam & inuestigandam euictionis certitudinem, & ea ratione nec precium petere poterit re euicta, sicuti Bal. scribit in dicta l. qui libertatis. quo in loco Odofredus hanc sententiam probat, quoties in specie titulum & causam euictionis venditor exceperit, ita quidem, vt non sufficiat ad precium amittendum exceptio causæ alicuius generaliter expressæ, nempe libertatis, nisi & in specie excipiatur causæ & tituli nomen, scilicet, libertatis ex titulo testamenti Sempronij. Ego non diffiteor, hanc opinionem Accursij communem esse, eam tamen censeo satis dubiam, & omninò, vt liberè loquar, falsam esse. Primùm etenim ea sententia non probatur in dicta l. qui libertatis. quod apertissimè constat. Deinde iniquum est, quod apud venditorem maneat precium rei venditæ, cuius ipse nec dominium, nec vllum ius habuit, nec ratione commutationis in emptorem transtulit, idq́ue iustitiæ commutatiuæ refragatur, nec licet venditorem locupletari cum emptoris iactura. Prætereà quod venditor teneatur, & cogendus sit precium restituere præter illius æquitatis rationem, cuius meminit Iurisconsultus in l. si me & Titium. ff. si cert. petat. l. nam hoc natura. ff. de condi. inde. l. planè. §. sed benignius. ff. de petitio. hæred. probatur, quia vel precium istud pertinet ad venditorem, potestq́ue ab eo retineri iure venditionis, & contractus commutationis rei & precij, vel causa donationis saltem præsumptæ, aut in pœnam emptoris rem alienam scienter & mala fide ementis, nulla harum causarum in hac specie sufficiens est, igitur precium iniquè à venditore retinetur, & iustissimè est emptori reddendum. Prima quidem causa manifestè deficit eo, quod cũcum res vendita fuerit aliena, & ab emptore euicta, nec transierit in eius dominium iure commutationis, venditor eo titulo precium habere nequit. Secunda causa satis debilis est, cùm donatio minimè sit præsumenda, vbi alia tractatur causa, scilicet commutatio rei & precij. Tertia item non probatur iure, nec enim sequitur, consensu emptoris fuit excepta specialis euictionis causa, ergò emptor sciuit rem alienam esse, & habuit malam fidem. potuit sanè cogitasse, & existimasse, nihil periculi sibi ex euictionis causa, quæ excepta fuit, imminere, & idem consensit exceptioni minimè ex alijs causis venditorem liberans ab euictionis obligatione. Erit tandẽtandem satis, venditorem ratione illius causæ exceptæ, immunẽimmunem fore ab actione euictionis, quò ad damna rei ęstimationem, & eius, quod intererit emptoris, absq;absque eo, quod etiam liber is sit à redditione precij, cùm id nulla ex causa apud se retineat. & tamen tenebitur euictionis actione omninò in id, quod interest rem euictam nōnon fuisse, si ex alia causa fuerit ab emptore iustè ablata & euicta. Huius sententiæ aduersus communẽcommunem authorem adduco Alberi. qui vnico verbo. in dicta l. qui libertas, eam tribuit glo. ibidẽibidem. Forsan equidem in aliquot Codicibus ita fuit scripta Accursij interpretatio, vt hanc potius, quàm priorem opinionem probaret. Nam & Fulgosi. in eadem l. qui libertatis, ægrè tulit, quod quibusdam visum fuerit, Accursium posteriorem sententiam tenuisse, sic & Odofredus primam opinionem Ioanni non Accursio adscribit.

Ad eam quæstionem, à qua digressus sum, rediẽsrediens, etiam existimo, Aretinum errasse, cùm & eius opinio, nec communis sit, nec vera. Constat namque, emptorem rei alienæ cum mala fide, & certa rei alienæ scientia non posse de euictione etiam ad precium agere, id probat text. expressus in l. si fundũfundum. C. de euictioni. notant Iason & alij in l. vlt. §. vlt. C. cōmucommu. de leg. Ioan. Lupi. in rub. de donat. §. 65. nume. 53. optimus text. in l. 21. tit. 8. part. 5. facit tex. in l. si fratres. C. commu. vtri. iudic. de eius tamen intellectu omninò legendi sunt Barto. Bald. & Doctor. ibi|

p. 443

dem. non obstat tex. in d. l. vlti. §. vlt. C. com. de legat. quia in ea constitutione non fuit empta res aliena simpliciter, sed res venditoris subiecta tamen restitutioni & fideicommisso, & nihilominus duo inibi statuuntur specialia. Primum, quòd emens eam rem scienter agere possit ad precium, etiam nulla apposita stipulatione. SecundũSecundum, quòd etiamsi apponatur promissio & stipulatio euictionis, non possit emptor re euicta agere de euictione, nisi ad precium tātùmtantum, quemadmodum Docto. in eo. §. vlt. tradiderunt. ItẽItem nōnon obest tex. in d. l. emptore. §. vlt. nānam ibi emptor non habuit malāmalam fidem, nec scientiāscientiam rei alienæ, etiamsi cōsenseritconsenserit legi dictæ à venditore, qui ita conuentionem inierit, vt de euictione minimè teneretur. Atq;Atque ita hanc quæstionẽquæstionem definiunt Doct. ibi. Bald. & alij in l. si familiæ. col. 2. C. famil. hercis.

Deducitur tandem ex Gregoriana constitutione primus casus, quo non tenetur venditor de euictione, scilicet cùm emptor litem sibi motam eidem venditori, vt eum defenderet, minimè denunciauerit. Idem probatur in l. 1. C. de peri. & com. rei vend. l. emptor. C. de euictio. Regia l. 36. tit. 5. part. 5. quæ quidem conclusio aliquot habet interpretationes, quarũquarum præcipuas breuiter attingam.

Primò sanè hoc procedit & obtinet, etiamsi venditor sciuerit, litem fuisse motam emptori super re vendita, nam adhuc, vt ipse teneatur de

3

*euictione, erit necessaria denunciatio. Etenim cùm denunciatio exigitur solùm ad scientiam simplicẽsimplicem, nōnon est ea necessaria, nec oportet vt scienti fiat. reg. eum qui certus. de reg. iur. at vbi denunciatio requiritur, non ad simplicem scientiam, sed vt sciens aliquid faciat, tunc semper necessarium est, quod etiam scienti denunciatio fiat. l. denunciasse. §. quid ergò. ff. de adulte. qua ratione Barto. ibi in specie euictionis hanc opinionem tenet. Idem Bart. in l. non solùm. §. morte. nume. 52. ff. de noui oper. nunci. Abb. & alij in dicto cap. vlt. quorum sententiam sequũtursequuntur dicentes, eam esse Communem. Felin. in capit. cùm M. num. 65. Ripa num. 166. de constitu. Dec. cons. 74. col. 2. Anto. Burgens. in d. cap. vlt. col. 3. & nouiores in d. §. morte.

Secundò non sufficit denunciatio simplex, imò & ea fieri debet cum pro testatione & requisitione venditori præmissa, vt liti motæ adsistat, causamq́;causamque defendat tex. opti. in d. cap. vlt. & in d. l. 1. C. de per. & com. rei vend. gl. vlt. in cle. causam. de electio. & ibi Abb. Bart. in d. §. morte. nume. 51. & ibi Roma. nu. 11. idem Bart. in d. l. denunciasse. §. 1. notat Alciat. in l. detestatio. col. 13. ff. de verb. signific. & est communis opinio. secundũsecundum Felin. in d. capit. cum M. nume. 64. & ibi Ripam nume. 165. Anto. Rube. in d. §. morte. num. 677. & Burgens. in dict. cap. vlt. colum. 3. quæ probatur expressim alia & sequenti huius quæstionis interpretatione.

Tertiò adhuc non sufficit scientia venditoris, imo nec denunciatio simplex, nec solennis cum requisitione, sed requiritur, quòd ea denunciatio fiat venditori cum ipsius libelli & citationis testimonio, vt ipse venditor ex publica fide instruatur ad eius defensionem, hoc deducitur à gloss. in dict. clemen. causam. de elect. quem sequuntur inibi Cardin. & Doctor. Felin. in capit. cùm contingat. de rescript. conclusio. 6. Barto. in d. §. morte. nume. 48. & ibi Alex. nume. 42. & Iason nume. 38. post Roman. nume. 12. Felin. in d. cap. cùm M. nume. 63. & Ripa nume. 163. ex quibus, & his, qui ab eis citantur apparet, hanc opinionem magis communem esse, & ideò seruandam fore in praxi, tametsi Imola in d. cap. vlt. & ibi Barbat. quos quidam alij sequuntur, contenderint, non esse præcisè necessariam, etiam simplicem denunciationem, quoties ipse venditor sciuerit litem motam fuisse emptori, quod sensit Accursius in d. l. emptor. C. de euictioni. quo in loco Doctor. priorem sententiam sequuntur. Ego verò etiamsi tertiam hanc conclusionem veram esse contendam, non tamen omninò admitto secundam interpretationem, imò censeo sufficere, solennem denunciationẽdenunciationem ab emptore cum publico propositæ actionis testimonio, factam venditori, etiamsi expressim is requisitus nōnon fuerit, vt emptorem defendat. quod tenẽttenent Bald. & Saly. in l. 1. C. de per. & com. rei ven. Ias. in d. §. morte. nu. 39. & ibi Alex. num. 45. Anto. Burg. in d. cap. vlt. nume. 4.

Quartò illud maximè controuersum est, an prædicta denunciatio sit necessaria, cùm emptor aut minor est, aut ecclesia. Nam in minore con

4

*stat, eam necessariam non esse, imò satis esse, vt venditor teneatur de euictione, quòd ipse venditor sciat litem minori motam fuisse, cùm minor absque interpellatione constituat debitorem in mora. textus in l. in minorum. C. in quibus casibus in integ. non est restit. necess. idem in Ecclesia dicendum esse quibusdam placuit ex eo, quod minor, & Ecclesia æquiparentur à iure. cap. 1. capit. auditis. & ibi glo. verb. minoris. de in integ. restitu. glo. in l. Respublica. verb. solet. & ibi Bartol. C. ex quibus caus. maior. idẽidem constat, authoritate gloss. in §. ex maleficijs. verb. in iudicium. de actionibus, quam sequuntur ibi Iason nume. 31. & Gomezi. num. 49. post Nicola. Neapolita. quæst. 17. Ioan. Fabrum, & Angel. Aretin. ibi & Roma. singul. 116. ex ea adnotantes, fauore Ecclesiæ, sicut & minorum constitui debitorem in mora absq;absque interpellatione. Idem tenent Imola in cap. breui. de iureiurand. Alexand. in l. quod te mihi. col. 3. ff. si cert. pet. nume. 8. Mathesil. notab. 44. Bald. in l. 1. C. de peric. & commo. rei vend. Purpur. in d. l. quod te mihi. numer. 95. Roma. in dicto §. morte numero 10. & ibi Rubeus nume. 711. Roman. in l. si ex legati causa. numero 9. ff. de verbo. oblig. & ibi Aretin. nume. 6. Didac. à Segura. num. |

p. 444

89. Bald. in Authen. hoc amplius. 3. columna. C. de fideicom. numer. 16. & ibi Iason columna 3. atq;atque ita in hac specie de euictione tenent, Ecclesiam posse agere aduersus venditorem, qui sciuit litem motam fuisse, si res euicta fuerit, etiam absque vlla denunciatione. Bald. in d. l. 1. C. de peri. & commo. rei vendit. Roman. nume. 10. & Rubeus numero 711. in d §. morte. quorum opinio palàm probatur ex d. gl. in §. ex maleficijs. quæ communi omnium consensu recepta videtur. Sed contrariam sententiam in hac proposita quæstione probârunt Barb. & Antoni. Burg. in d. cap. vlti. de emptio. nume. 9. qui præsertim conantur euertere conclusionem, quam deduximus à gloss. in dicto §. ex maleficijs. Primò per text. in cap. breui. de iureiur. qui insinuat, necessariam fore interpellationem, vt Ecclesiæ debitor constituatur in mora. Secundò adducitur tex. in cap. potuit. de locat. vbi præmittitur, non potuisse cōstituiconstitui in mora Ecclesiæ emphyteutam sine interpellatione, nisi contractus & pensionis solutio diem certum constitutum haberet. Deinde & tertio Ant. Burg. censet gl. in d. §. ex maleficijs. veram esse quo ad ea, quę in testamentis Ecclesiæ relinquuntur, hócque probat authoritate Bald. in l. 1. C. de sacrosanct. Eccles. in repe. nu. 47. & Feli. in cap. licet. Hely. de Simo. num. 4. Quæ quidem minimè obstant communi omnium sententiæ. Nam licet Romanus Pontifex in d. cap. breui. ex facto, quod ita contigit, meminerit interpellationis, nōnon ex hoc censet, eam fuisse necessariam, imò etiam absq;absque interpellatione saltem ratione iuramenti, foret debitor in specie illius tex. constitutus in mora, secundum Ioan. Andræ. Abb. Imol. & alios ibi, quoties ex tacita lege conuentionis, & eius natura cōpertumcompertum esset debitori, Ecclesiam eius auxilio, quod is præstare promiserat, indigere. quẽquem intellectũintellectum ad illum tex. etiam probârunt Ias. in l. quod te mihi. nu. 22. & ibi Purp. nu. 97. ff. si cer. pet. Aret. in d. l. si ex legati causa. nu. 6. idem consi. 150. col. 4. & in l. ita stipulatus. col. 8. ff. de verb. oblig. & est communis opinio, secundum Dec. in d. l. quod te. nu. 11. atq;atque ita iuxta præmissam interpretationem illa decisio non oberit priori sententiæ.

Multò minus præiudicat text. in d. cap. potuit. ex quo solùm colligitur, emphyteutam Ecclesiæ non aliter in mora constitui, quàm si per biennium cessauerit à solutione pensionis. Nec tamen ex hoc necessariò infertur, nunquam Ecclesiæ debitores in mora constitui, nisi per interpellationem, aut per lapsum dici, hoc etenim non sequitur ex primo. Nam requiritur biennij transcursus, quia is dies ad pœnam commissi, quæ legalis est, à lege fuit constitutus. Vnde liberum erit, non obstante ea decisione, tractare, an non apposito die, committatur mora irregularis absq;absque interpellatione in Ecclesiæ fauorem, sicut item committitur in fauorem minorum. Item alia ratione non oberit tex. in d. c. potuit. quia in eo agitur de cōmittendacommittenda pœna in Ecclesiæ commodum, non de committenda mora, quo ad soluendum Ecclesiæ interesse. Siquidem Ecclesiæ benignitate quadam satis est, quod exigat id, cuius interest, pœnam autem non ita faciliter debet obtinere, nec petere, ca. suam. de pœnis. tradidi ipse lib. 2. harum resolutionum, cap. 7. numer. 1. Et probatur in eodem capi. potuit. vbi datur locus purgationi moræ, etiamsi dies, & pœna apposita fuerint contractui, idq́;idque obtinet ea ratione, quod tractetur de pœna, in fauorem Ecclesiæ, à priuatis exigenda, cùm Ecclesia benignitate vti debeat. Itaque asserunt eum text. intelligendum esse, vt in Ecclesiastica emphyteusi sit speciale, Ias. in l. 2. C. de iure emphyt. q. 29. nume. 80. Angel. & Imol. in l. si insulam. ff. de verb. oblig. vbi Ripa nume. 37. & 51. inquit, hanc opinionem Communem esse. Idem notat Imol. in d. cap. potuit. Hosti. in tit. de arbitris. §. qualiter constituatur. vers. Sed nunquid. Cùm alio qui vbicunq;vbicunque est dies & pœna, etiāetiam à lege imposita, locus non sit purgationi moræ, quemadmodum tenent Angel. Imol. Alex. & Claud. nume. 23. in dict. l. si insulam. sensit Bart. ibidem. 4. oppo. primæ partis. vbi scribit ex l. 2. C. de iure emphy. non esse locum purgationi moræ, & tamen inibi adest contractui pœna legalis cum die itidem dato à lege. & quāuisquamuis Bald. in l. cùm allegas. 6. oppos. C. de vsur. quem defendit Gomezi. in §. actionum. de actio. colu. 2. velit esse admittendāadmittendam purgationem moræ, vbi adsit dies & pœna in contractibus bonæ fidei, censeatq́;censeatque idem Bald. alibi, omnes contractus iure Pontificio esse bonæ fidei, hócque nomine censendos fore, quia tamen apud me vtrunque maximam dubitationem habet, ac planè falsum sit, quod hoc in loco examinare non vacat, tradunt latè Ias. in l. etsi post tres. col. vlti. ff. si quis caut. Idem Iason & Ripa numero 43. in dicta lege, si insulam. post ImolāImolam & Alexand. ibidem: mihi verior ratio decidendi ad capit. potuit. apparet ea, quam communi sententia probatam esse diximus. Regia verò lex 28. titu. 8. part. 5. etiam in emphyteusi priuata, & in foro seculari admisit, ac recepit iuris Pontificij constitutionem. Addit tamen, moram purgari posse intra decem dies à lapsu biennij, aut triennij, quod tempus iure communi arbitrio iudicis definiendum erat, ex gloss. in dict. capit. potuit. quam sequuntur ibi Abb. & alij, ac Iason in dicta lege 2. quæstion. 30. Ex quibus falsum videtur, quod responderunt Bartholomæus Cæpola caut. 208. Deci. consilio 140. colum. 3. idem consil. 138. colum. 2. & Catellia. Cotta, dictione, Emphyteuta nōnon soluendo. existimantes, moram ab emphyteuta etiam celeri satisfactione purgari non posse, vbi dominus statim ante purgationẽpurgationem moræ protestetur adhuc absente emphyteuta, quod non |

p. 445

vult, eum amplius habere emphyteusim illam, imò se ipsum omninò rem iure commissi aduocare. Est etenim dura nimis hæc sententia, nec conueniens æqunati, qua hac in re iura ipsa vtuntur. Quoties autem dixi, non esse locum purgationi moræ, vbi adest dies, & pœna legalis, intelligo legalem pœnam, non interesse, nam id vera pœna non est, sed propriam pœnam, quę non sit contrahentium interesse. Fit igitur ex his, minimè suffragari Barb. nec Antonio Burgensi tex. in d. c. potuit.

Vltimò, parum vrget interpretatio Burgensis ad gloss. in dicto §. ex maleficijs. quia ea falsa est. Nam hac in re vltimæ voluntates, & testamenta paria sunt contractibus bonæ fidei. textus est indicta l in minorum. cuius præter Docto. ibi meminêre Barto. in l. si cum te. ff. de pact. colu. 1. & Iason in dicto §. actionum. num. 5. Vnde constat opinionem Baldi in d. l. 1. C. de peri. & com. rei venditæ. in fauorem Ecclesiæ admittendam esse, præsertim quod vbi venditor sciuerit litem motam fuisse Ecclesiæ, eo ipso intelligit, Ecclesiam indigere eius auxilio ad defensionem litis, & ideò ex hoc venditor quodam iure specialire quisitus censetur, & vt liti adsistat tacitè interpellatus.

Quinto, sufficiens est simplex scientia venditoris, vt is conueniri possit euictionis actione, si ipse venditor iuramento præstito contractum venditionis inierit: hoc etenim ratione, & vi iuramenti effectum est, quod non sit necessaria de

5

*nunciatio, nec requiratur interpellatio ad constituendum debitorem in mora, quod in genere tenent Ioannes Andræas & Abb. in dicto c. breui. Imol. ibidem & alij, quos citaui paulò antè in responsione ad tex. in dicto ca. breui. dum tenui, etiam absque interpellatione, illius Capitis responsionem obtinere. Et in hac specie, & materia euictionis hanc opinionem probant ex dicta ratione Alexand. in l. 2. §. voluntatem. colum. penul. ff. solu. matr. num. 16. Barb. in ca. vlt. de emp. & vendi. versicu. Quintò. & ibi Anton. Burgensis num. 11. Claudius in dict. §. morte. numer. 102. & ibi Antonius Rubeus numer. 687. Ioan. Lupi in cap. per vestras. de donat. inter vir. & vxor. §. vltim. nume. 31. Purpurat. in d. l. quod te mihi. numer. 92. & quamuis AlexāAlexan. in d. l. quod te. nume. 8. reprobet sententiam Ioan. Andræ. & aliorum in dicto cap. breui. ea tamen frequentiori omnium consensu recepta, maximam præbet huic opinioni authoritatem, vtidem Alex. fatetur in d. §. voluntatem. Nec quicquam oberit, quod iuramentum contractui apposirum ipsius contractus naturam, & legem sortitur, & obtinet. l. vlt. C. de non numera. pec. l. vltim. ff. de libe. causa. cap. quemadmodum. de iureiurand. & de natura huius contractus est, quod vẽditorivenditori sit denunciandum, litem motam fuisse emptori, vt is teneatur de euictione, sicuti probatum est. Nam & si sciam, naturale esse huic contractui, quod venditor teneatur de euictione, quod tamen denuncianda sit ei scienti litis quæstio, hoc non existimo esse naturale, nec proprium huius contractus, sed generale, & omnibus alijs conueniens ad moræ constitutionem, atq;atque item accidentale, nempe, vt hoc requiratur regulariter attento rei statu, & eius qualitatibus. Etenim non opinor, hanc denunciationem, quæ scienti fieri debet, esse naturalem, quod colligo ex notatis per Bal. in l. 1. col. 1. C. commodat. licet interpellatio de natura cuiusq;cuiusque contractus sit ad constituendum in mora debitorem, quoties ipse debitor inscius est, atq;atque ignorat creditoris necessitatem. At iuramentũiuramentum sortitur naturam contractus, cui accedit, primordialem quidem non accidentalem, sicuti cōmunitercommuniter receptum est ex gloss. in l. certi condictio. in princi. ff. si cer. pet. argu. l. item veniunt. §. cùm prædiximus. ff. de petit. hæred. Bald. in c. vltim. colum. 3. de iureiuran. idem Bal. in l. vna. §. sed si non. C. de rei vxor. actio. ex quibus mihi placet, denunciationem non esse necessariam, quoties venditor sciuerit, litem motam fuisse emptori, & ipse venditor iuramento præstito in contractu venditionis promiserit in specie, se defensurum emptorem, si quæstio mota super re empta fuerit, sicuti præmittunt omnes, quibus hæc sententia placuit. Alioqui si venditor simpliciter iuramentum præstiterit, iuraueritq́ue in genere contractũcontractum ipsum venditionis, forsan erit necessaria denunciatio, ac tunc iuramẽtumiuramentum hoc generale, cōtractuscontractus ipsius leges & conditiones habebit. ꝙquod est maturius considerandũconsiderandum, siquidem Alex. in d. l. quod te. nu. 8. omninò reprobat eam opin. qua assertum est, ratione iuramenti moram contrahi & committi absque interpellatione.

Sextò, quamuis aliâs emptor iure ordinario agere non possit de euictione, aduersus venditorem, cui non denunciauerit litis quæstionem, nihil

6

*ominus eadem euictionis actio obtinebit, & poterit contra venditorem proponi, etiam non facta denunciatione, alijsq́;alijsque omissis solennitatibus, modò emptor ipse probet, iure ab eo rem euictam fuisse, onusq́ue suscipiat probandi iustitiam euincentis, nullumq;nullumque ius habuisse venditorem, quò posset rem illam vendere, hoc probatur in l. emptorem. in principi. ff. de acti. emption. vbi hanc sententiam tenent Fulgosius & Alberic. Baldus & Ange. in l. si cum quæstio. C. de euictio. Bar. Angel. & Paulus Castrensis in l. at qui natura. §. cum me absente. ff. de neg. gest. Roman. & Alexand. numero 46. in d. §. morte. Alexan. consi. 63. num. 12. libr. 6. Claud. in dicto §. morte. nume. 101. & ibi Rubeus nu. 735. Imola numer. 27. Barba. colum. 4 Antoni. Burgensis |

p. 446

numer. 7. in dicto ca. vltim. de emptione. Iason in l. si domus. §. de euictione. ff. de legat. 1. colu. 2. Felin. in cap. cùm olim. num. 11. & in cap. cùm Bertholdus. nume. 24. dere iudicat. Matthæ. de Affli. decisi. 49. Carol. Molin. in consuet. Parisiens. titul. 1. §. 44. colu. penul. & est Communis opinio, sicuti apparet ex his, quos modò citaui, quibus adstipulatur glo. in l. 2. verb. absens. C. de contrah. iud. tut. & quamuis gloss. in dicta l. emptorem. in princi. requirat denunciationem litis motæ, vt venditor teneatur de euictione. etiamsi emptor agnouerit bonam fidem, nec vllum ius in re vendita competierit venditori. quam quidem glossam sequuntur Bartol. ibi, Alberic. in dicto §. cùm me absente. Angelus Aretinus in §. vltimo, de emption. Decius consilio septuagesimoquarto, columna quarta, dicens, hanc opinionem Communem esse, idem fatetur Gratus consilio primo, numero quinquagesimoseptimo, libro primo, tamen prior sententia potior est, emptore adsumente onus probandi iustitiam euincentis: posterior autem procedit, cum emptor agnouit bonam fidem, eamq́;eamque agnitionem allegat agens de euictione, non tamen probat iustitiam euincentis, vel tandem quò ad simplicem actionem de euictione obtinebit prima opinio, secũdasecunda verò quo ad duplam: non enim aget emptor ad eam, nisi prius denunciauerit solenniter litem motam venditori, etiamsi postea probet iustitiam euincentis, secundum Imolam in dicto c. vltim. nume. 28. qui non ita indistinctè hoc tradit, sed eo casu, quo emptor non expectata sententia rem restituit agnoscens bonam fidem. textus optimus in l. habêre licêre. ff. de euictio. explicat Anton. Rub. in d. §. morte. num. 736. requiritur etenim sententia, vt ad duplam agi possit, quamuis ex Imol. quidam contrarium adnotauerint. & Fulgosi. in l. si ideò. ff. de euicti. hanc distinctionem probet dicens, actionem ad duplam præcisè iure conditionis exigere semper denunciationem Sic sanè iuxta priorem opinionem, emptor, qui sententia iudicis rem restituit, aget de euictione ad duplam, quamuis non denunciauerit litem venditori, si probet ius euincentis, iusteq́;iusteque sententiam latam fuisse, nec venditori vllum ius in ea re competere, quò fit, omninò falsum esse, quod scribit Aymon consilio 73. numero sexto, idem consilio 179. numero 6. existimans in hac quæstione, venditorem conuentum actione euictionis ab emptore, qui allegat non fuisse necessariam interpellationem, nec denunciationem, quia venditoris non intererat condemnandum fore, nisi venditor ipse ostendat, & probet, quod si fuisset interpellatus, potuisset seipsum defendere, itaque onus probandi incumbit venditori secundum eum, qui ad hoc citat ImolāImolam in capitulo vltimo, de emptione & venditione. numer. 28. Alexand. in dicto §. morte, nume. 47. à quibus hoc ipsum adnotauit Anto. Burgensi. in dicto cap. vltim. numer. 6. qui eam opinionem optimè improbat, siquidem emptor ipse, qui nōnon denunciauit, probare omninò tenetur iustitiam euincentis, etiamsi venditor alleget, quod potuisset rem defendere, si ei denunciata fuisset lis. idem expressim notat Carolus Moli. in dicta Alexan. consil. 63. Nec Imol. aut Alexan. refragantur, qui tantùm constituũtconstituunt differentiam, an emptor agnouerit bonam fidem ante sententiam, vel post iudicis condemnationem. Priori namq́;namque casu etiamsi denunciauerit emptor litem venditori, tenebitur probare iustitiam euincentis: at si denunciatio præcesserit, & sequuta fuerit sententia, non incumbet onus probationis huius emptori. quod si de nunciatio prætermissa fuerit, & emptor litem ad sententiam vsq;vsque defenderit, tenebitur quidẽquidem venditor de euictione secundum Imol. si nihil allegauerit, nec ostenderit contra ius euincentis. ostendere autem venditor videtur aliquid contra ius euincentis eo ipso, quod emptorius euincentis minimè probauerit, cùm sit iuris præsumptio in fauorem venditoris, quod si ei fuisset denunciata lis, seipsum defenderet: atq;atque ita sunt Imolæ verba interpretanda, quod manifestissimum erit, si animaduertamus, eundem Imolam paulò ante palàm tenuisse duo fore necessaria, vt emptor sit immunis ab onere probādiprobandi iustitiam euincentis, primum quod denunciet litem venditori, secundum quod ante sententiam non restituat rem venditam, imò iudicium ipsum expectet, quo cogatur rem petitori tradere: igitur ex Imola constat, incumbere emptori onus probandi iustitiam euincentis duobus casib. primo cùm etiam denunciatione præmissa rem restituerit ante sententiam, secundo si & sententiāsententiam expectauerit, nec prius bonam fidem agnouerit, & tamẽtamen litem venditori non denunciauerit. eandem sent. quam hic probamus, tenuit Anton. Rube. in dicto §. morte. numero 739. licet ipse contrariam sicut & alij ex Imola & Alexandro deduxerit, & ea ratione ab eis discesserit.

Septimò, dubium est, an venditore promittente de euictione quocunque modo res euincatur, teneatur ipse venditor de euictione, etiamsi non

7

*fuerit facta eidem litis motæ denunciatio? Et profectò apparet ita respondendum fore, vt equidem venditor de euictione teneatur, & id probatur authoritate gloss. in lege. cùm pœna. ff. de arbit. quo in loco Accursius scribit, promissione de euictione in hunc modum facta, quod venditor de ea teneatur, quomodocunq;quomodocunque res fuerit euicta, venditorem teneri etiam re euicta per sententiāsententiam arbitri, in quem sponte causam emptor compromisit, tametsi alioqui re euicta |

p. 447

per sententiam arbitri etiam denunciatione facta legitime ipsi venditori, locus non est euictionis actioni. l. si dictum. §. si compromisero. ff. de euictioni. Regia lex 36. titu. 5. par. 5. eandem sententiam Accursij sequuntur Bal. ibi, Alexand. in l. filius à patre. §. vlti. ff. de libe. & posth. Deci. in rubri. de proba. num. 12. Aretin. in l. ex duobus. colu. 12. ff. de duobus reis. Alexan. consil. 4. lib. 3. Antoni. Burgensi. in dicto c. vltim. de emptio. nume. 14. Angel. Aretin. in §. vltim. de emptio. Bald. Imol. Alexan. & alij in l. si domus. §. de euictione. ff. de legat. 1. Gozadin. consil. 1. numer. 19. & consil. 14. numer. 22. & consil. 63. numer. 3. Tiraquel. qui alios citat libr. 1. de retract. §. vltim. in fine numer. 97. Socin. in l. quidam relegatus. ff. de rebus dub. numero 5. Curt. Iunior consil. 1. num. 2. quorum sententiam planè admitterem, vbi venditor absq;absque denunciatione habuit scientiam motæ litis, vt tandem tunc etiamsi emptor causam compromiserit, modò factum fuerit compromissum, vt arbitri secundũsecundum ius sententiam dicerent, venditor teneatur de euictione. Vnde idem esse censeo, quoties emptor per sententiam iudicis victus fuerit. hos etenim duos effectus operabitur generalis clausula, cuius meminit gloss. in d. l. cùm pœna. Et præter hæc non ita facile tribui debet tanta vis prædictæ clausulæ, quod statim damnandus sit venditor de euictione in omnibus casibus, quibus alioqui ea non apposita minimè damnaretur. Nam & hæ clausulæ, & dictiones vniuersales limitantur, & restringuntur secundum naturam actus, cui attribuuntur. l. emancipati. & ibi Bartol. ff. de adopt. gl. in l. promittendo. verbo, conditionis. ff. de iure doti. optimè Bald. in consil. 67. colu. 2. libr. 3. scribit & ad hæc plura Tiraquel. lib. 1. de retract. §. 1. gloss. 7. nume. 26. sat etenim est his clausulis generalibus aliquẽaliquem effectum tribuere, nec oportet eas ita extendere, quod iuri, & consensui contrahentium præiudicium fiat. Hinc infertur, etiam adiecta dicta clausula, si res fuerit euicta per sententiam arbitratorum, & amicabilium, vt aiunt, compositorum, in quos emptor compromisit, venditorẽvenditorem non posse de euictione conueniri. Item deducitur, venditorem itidem minimè teneri de euictione, quoties res fuerit euicta per sententiam iudicis, ipso venditore inscio, & ignorante, motam fuisse emptori litem, & controuersiam super re empta: quamuis conuentum sit in contractu venditionis, quod venditor teneatur de euictione quocunque modo fuerit res euicta, nam ea clausula intelligenda est, vbi nulla culpa emptori tribui possit euictionis sequutæ. Quod si contendat quis, adhuc euictionis actioni locum in his casib. esse, saltem id obtinebit, quò ad precium rei venditæ, non quò ad duplāduplam, nec quò ad interesse.

Octauò, non est satis, quod denuncietur litis quæstio ab emptore venditori, vt is teneatur de euictione, nisi ea denunciatio facta fuerit legitimo

8

*& congruo tempore, quo quidem adhuc venditor possit litem suscipere, & rem ipsam defendere, nempe ante litis contestationem, secundum Henricum post Specula. in dicto capitulo vltimo, column. 3. aut non nimis, iuxta sententiam tex. in l. si rem. §. vltim. citatus à glossa in dicto cap. vltim. id est, ante testium publicationem prioris instantiæ, sicuti explicat Regia lex 32. & 36. titulo 5. parte 5. Vnde Ioannes Igneus in l. propter veneni. §. vltim. ff. ad Syllani. num. 18. credit esse veriorem opinionem, & tutiorem, quod isthæc denunciatio fiat ante conclusionẽconclusionem in causa. Addit tamen, apud iuris vtriusque interpretes magis receptum etiam in forensi examine hactenus fuisse, sufficere, denunciationem istam fieri etiam post sententiāsententiam in causa appellationis, modò eo tempore integra sint iura defensionis, possitq́;possitque venditor seipsum & emptorem defendere, quemadmodum tradit gloss. in l. si rem. §. quolibet. ff. de euiction. Ioannes Andræ. Hostiensis Antoni. & Imola colum. 2. in dicto cap. vlt.

Nonò, venditor de euictione non tenetur, etiamsi fuerit sibi denunciata litis quæstio, si emptor litem prosequutus contumaciter abfuit tempo

9

*re sententiæ. textus in dicto capit. vltim. & in l. si ideò. in princip. ff. de euictio. l. emptor. C. eodem titu. modò sententia lata fuerit contra emptorem propter eius contumaciam, & ex causa ipsius absentiæ, quod ab eisdem legibus, & decisionibus attenta earum ratione deducitur, & probatur in lege 36. titulo 5. par. 5. quò fit, vt si emptor dum causa discutitur fuerit præsens in iudicio, defensionesq́ue diligenter allegauerit, ac iuxta proprias vires litem fuerit prosequutus ad conclusionem vsque ipsius causæ, licet tempore sententiæ absens fuerit, & contumax, nihilominus erit locus actioni euictionis contra venditorem, quia & si emptor præsens foret, parum eius præsentia efficeret eo tempore, quo nihil ab eo in examine causæ omissum fuit, quod eius commodo, & vtilitati cederet. Sic denique censent Bartolus in leg. si superatus. ff. de pignoribus numero 1. Salycet. in lege 1. C. de pericu. & commod. rei vendit. in fine. idem Salycet. in leg. emptor. C. de euiction. penultim. colum. Bald. in l. si ideò. ff. de euictionib. Abb. in cap. in causis. colum. vlt. & in c. penultim. num. 10. de re iudica. Felin. in capit. cùm Bertholdus. numero 23. de re iudicat. qui hoc ipsum intelligit verum esse, nisi emptor ita fuisset verus contumax, vt propter eius contumaciam appellatio admittenda non sit iuxta resolutionem gloss. & DoctorũDoctorum in Clementina vnica, de dolo & contuma. tenetur quidem emptor condemnatus ab |

p. 448

ea sententia appellare, quoties venditor tempore sententiæ absit à iudicio, & ipsa sententia est manifeste, aut euidenter apparet iniqua, quasi secùs sit in dubio, dum ambiguum est, sitnè sententia iusta, an iniqua, etenim eo casu appellare non tenetur emptor, licet vẽditorvenditor absit, quod Communi sententia receptum est ex gloss. vlti. Bartol. & alijs in §. Caia & tamen si appellauerit, tenetur appellationem ipsam prosequi secundum gloss. ita intelligentem Iurisconsulti responsum in l. Herennius. §. Caia. verb. venditore. de euictione. Salyce. in l. si procuratorem. §. si ignorantes. ff. mandat. Imo. in dicto capitu. vltim. colu. 4. Bartol. in l. propter veneni. §. vltim. ff. ad Syllani. Sed & si frequentiori Doctorum suffragio ita probatum, & obtentum sit, ego arbitror, emptorem condemnatum ad rei venditæ restitutionem debere omninò appellare, etiam eo casu, quo dubium sit de iustitia sententiæ: quia licet præsumendum sit pro sententia iudicis, ea tamen præsumptio coram iudice appellationis admittit probationem in contrarium, qua ratione, si venditor tempore sententiæ præsens non sit in iudicio, tenebitur emptor appellare. hoc probatur in dicto §. Caia. vbi hoc expressim tenet Baldus, cui adstipulatur Regia lex 34. titulo 5. parte 5. quam opinionem existimo tutiorem, & veriorem esse, atque in foro admittendam fore. Imò etiam si ex actis processus appareat, sententiam iudicis æquam, & iustam esse, adhuc consulerem, & debere fieri censeo, quod ipse emptor appellet absente à iudicio venditore, forsan etenim in causa appellationis probabitur iustitia venditoris ex his testibus, & instrumentis, quæ non fuêre producta, vel non potuere produci in iudicio coram iudice prioris instantiæ. leg. per hanc. C. de tempor. appellat. capitulo cùm Ioannes. de fide instrument. quod si iudex sententiam iniquam pronunciauerit per eius imprudentiam, aut iniuriam, & iniquitatem, tunc procul dubiò appellare debet emptor, etiam præsente venditore, alioqui ea sententia emptori, non venditori imputatur sicuti gloss. & Baldus in dicto §. Caia. existimârunt.

Decimò, quamuis emptor litem denunciauerit venditori, agere non poterit de euictione re euicta per imprudentiam, errorem, aut iniquitatem iudicis. probat textus in l. si per impruden

10

*tiam. ff. de euictioni. & in dicto capitul. vltimo, cuius constitutionis ea est ratio, quod imprudentia, & iniuria iudicis, casus fortuiti censentur, capit. vnico. de noua forma fidelit. ibi, iniustè, vel fortuito casu. At fortuiti casus contingentes post contractum venditionis emptori non venditori nocent. l. 1. C. de pericul. & commo. rei vendi. §. cùm autem. Inst. de emptio. Ex quo primò infertur, nihil referre, nec interesse quod in hac controuersia emptori mota lata fuerit sententia per imprudentiam, errorem, aut iniuriam iudicis contra ipsum emptorem, an contra venditorem, qui litem suscepit simul cum emptore. probat tex. in l. 2. §. solet. ff. de hæreditate, vel actione vendita. versic. sin autem. notat in hac specie Ioan. Igneus in dicta l. propter veneni. §. vltimo, numero 2. & 4. quo quidem casu emptore absente appellare tenebitur venditor, ex quo litem suscepit. Secundò hinc deducitur, lata sententia iniquè per imprudentiam, aut iniuriam iudicis, adhuc venditorem teneri de euictione, si eius culpa sententia lata fuerit in euincentis fauorem, quia probationes & iura, quæ venditor ad defensionem habebat, noluit, vel omisit exhibere, & in iudicio producere. gloss. in lege. exceptione. ff. de fideiussor. quam Doctores communiter approbant, secundum Ioannem Igneum in dicto §. vltim. numero 24. Sed in hac specie non dicitur sententia iniqua, imò potius erit iustissima, quippe quæ lata fuerit iuxta allegata, & probata, quod Bartolus admonet in dicta lege exceptione. Diximus & nos in huius operis libr. 1. capitulo 1. qua ratione aptius est huius illationis exemplum, cùm iudex sententiam iniquam tulerit ob inimicitiam venditoris, & vt ei inimico noceret. & ideò hæc iniuria non imputatur, nec nocet emptori, sicuti post alios tenet Imola in dicto capitulo vltimo, columna 4. argumento tex. in leg. necessario. ff. de pericul. & commod. rei venditæ. & l. si merces. §. culpæ. ff. locat. atque eorum, quæ tradit Bartol. in l. stipulatio ista. in princ. ff. de verborum obligat. Hoc tamen admittendum erit, si inimicitia orta fuerit ante contractam venditionem, etenim inimicitĩainimicitia post contractum cōtingenscontingens & eueniens, venditori non nocet, nec ei imputanda est iniuria, quæ emptori fiat ab eius inimico, quemadmodum notant hac in quæstione Salycetus in lege vltim. C. de actio. empt. Roman. & Alexand. in dicta l. Stipulatio ista. in princ. Carol. Ruinus consi. 59. num. 14. lib. 4. optimus textus in l. Lucius. ff. de euictioni. Tertiò apparet, venditorem ab euictione liberum esse re euicta per imprudentiam, errorem, aut iniuriam iudicis, etiam si sententia lata fuerit absque vlla emptoris culpa, etiamsi emptor in causæ, & iuris defensionibus omnium fuerit diligentissimus, etenim adhuc euincitur res vendita casu fortuito, & ideò emptori non venditori imputatur. gloss. Barto. & Doctor. in dicta l. exceptione. Imol. Panormit. & alij in dicto cap. vlt. vbi Anto. Burg. numer. 14 post Imol. col. 4. fatetur, hanc sententiam Communem esse contra gloss. in dicta l. si per imprudentiam. Alia quidem circa interpretationem tex. in dicto capitul. vltimo. & præsertim circa euictionem rei vendit. quæ fiat iure retractus. legito inibi Bur|

p. 449

gensem vltimo notabili. & Andræam Tiraquellum libro 1. de retract. §. 1. gloss. 9. numer. 34. & §. vltim. in fine. nume. 97. & ibidem quæsti. 9. & §. 12 gloss. 1. nume. 6.

CAPVT XVIII.

PRIOR creditor etsi pluribus vtroque iure priuilegijs munitus sit aduersus posteriores creditores, si tamen habeat specialem aliqua in re hypothecam, & item generalem in omnibus debitoris bonis, non poterit impedire posterioris creditoris hypothecam, quò ad alias res debitoris, præter illam specialem, nec poterit aduersus posteriorem creditorem hypothecaria agere, nisi prius constet, rem illam speciali hypotheca sibi obligatam non sufficere ad prioris debiti solutionẽsolutionem, quem admodum sancitum est in lege 2. de pignorib. quem textum dicit non esse alibi Bald. in capit. 2. de officio legat. & Cremensis in singulari. 53. Quæ quidem constitutio solet in praxim adeò frequenter incidere, vt non immeritò hoc in loco exponenda sit aliquot explicitis interpretationibus.

Primò, constat in hac specie, rem specialiter obli

1

*gatam præsumi sufficientem ad satisfacien dum priori creditori, nisi contrarium ab eo probatũprobatum fuerit, sicuti scribit glo. in d. l. 2. verb. redigere. quam sequuntur Sal. ibi 1. oppo. Ias. in prin. Inst. de actio. nu. 94. Paul. Parisi. consi. 50. nu. 28. lib. 1. & Anto. Fanensis 5. par. de pignori. membro 2. ad finem.

Secundò, ad eiusdem constitutionis intellectum obseruandum erit, parum, aut nihil referre, sitnè traditum pignus, vel non, priori, aut posteriori creditori, vtroque etenim casu obtinet, & admittenda est ea decisio secundum gloss. in dicta lege 2. in fine. Quam omnes interpretes inibi expressim, vel tacitè probant, & idem suadet ratio, quæ Cæsarem ipsum legislatorem mouit, vt statueret, non fore admittendum priorem creditorem habentem generalem, & specialem hypothecam aduersus posteriorem creditorem, nec impedire eiusdem posterioris creditoris hypothecariam actionem, nisi prius constet, rem priori creditori speciali signo, & nomine obligatam non sufficere ad prioris debiti satisfactionem. hoc enim ea ratione constitutum est, quod specialis hypothecæ prosequutio prætermitti non debeat in præiudicium secundi creditoris, & ideò idem erit, siue debitor ipse, siue extraneus, siue prior, aut posterior creditor res generaliter priori hypothecæ obligatas possideat, cũcum eadem sit vbiq;vbique ratio, licet Fulg. in d. l. 2. teneat, non esse locum illi decisioni priore creditore possidente.

Tertiò, eadem constitutio procedit, & obtinet, etiam quando posterior creditor habet generalem tantùm hypothecam, nedum specialem & generalem simul, nec specialem tantùm. Eadem est enim ratio vtrobique, cùm ipsa lex nolit, priorem creditorem habentem specialem hypothecam, ex qua valeat sibi satisfieri, posse vti generali hypotheca in præiudicium secundi creditoris: ergò siue secundus creditor habeat generalem, siue specialem in ea re, à qua petit, & conatur excludere primum creditorem, iure obtinebit, quod notant Bartolus in secunda columna in dicta lege 2. Salycet. in l. qui generaliter. ff. qui potio. in pignori. habean. Paulus Parisius in dicto consili. 50. num. 34. Anto. Fanensis in dicto tracta. 8. part. membro 1. num. 20. versicu. temperando. tametsi gloss. in dicta l. 2. versic. accepisti. Bald. & Salyce. ibi. Soc. consi. 198. colum. 2. & vltima. libr. 2. senserint dicta l. 2. tantùm obtinere, vbi secundus creditor haberet hypothecam specialem in ea re, ad quam agit, vel quam defendere vult à priori creditore.

Quartò, adnotandum erit, eandem Cæsaris responsionem procedere, siue prior creditor habeat primo specialem hypothecam, & postea generalem, siue primo loco generalem, & postea specialem: etenim nihil interest quò ad veram dictę leg. secund. rationem hic scripturæ, & verborum ordo, cùm ex eo non mutetur ipsa rei substantia, atque eam legem interpretantur Salycet. & Fulgosius ibi Antoni. Fanensis in dicto tracta. 5. parte, membro 2. numer. 51. & Parisi. in dicto consi. 50. numer. 38. quamuis Petrus |

p. 450

à Bella Pertica & Alberic. in dict. l. 2. eam decisionem tantùm admittendam esse cẽseantcenseant, cùm primo loco scripta fuerit specialis hypotheca, & postmodum generalis, quasi hæc secunda sit apposita tunc in subsidium primæ, & sic hypothecæ specialis. Vnde secundum eos non idem erit, quoties hypotheca generalis præmittitur, & specialis subsequitur, quod profectò parum refert.

Quintò, animaduertendum est, dictam legem 2. admittendam esse, quoties prior creditor cum posteriori contendit ratione hypothecæ, quasi secus sit, vbi prior creditor agit contra possessorem extraneum, & possessor velit eum excludere ab actione hypothecaria, ex eo, quod non egerit priùs ad rem specialiter sibi obligatam, quæ debiti satisfactioni erat sufficiens: nam in hac specie priori creditori non obstat possessoris extranei, qui creditor non est, nec ius pignoris habet exceptionis obiectio. Etenim dicta l. 2. statuta est in fauorem posteriorum creditorũcreditorum, & ideò minimè prodest extraneo possessori. atque ita tenuerunt Docto. communiter in d. l. 2. Socin. in d. consi. 198. & consi. 75. libr. 4. Paulus Parisius consi. 50. nume. 29. Anton. de Fano, de pigno. 5. par. membro 2. nu. 51. & par. 8. membro 1. num. 20.

Sextò, à proximo intellectu deducitur, posse creditorem agere hypothecaria actione aduersus debitorem ipsum, vel aliquem ex eius hæredibus possi dentem quamlibet rem ex his, quæ in generalem hypothecam veniunt, minimè priùs petita, nec discussa ea re, quæ specialiter ei fuerat obligata, ac tandem poterit creditor eam actionem in iudicium deducere ad rem sub generali hypotheca comprehensam aduersus eius possessorem in solidũsolidum. l. creditoris. ff. de distrac. pignor. notat in hac specie hunc sextum intellectum Cato. Molinæ. in consue. Parisi. tit. 1. §. 11. num. 13.

Septimò, constat eandem constitutionem tunc procedere, cùm prior creditor habebat hypothecam specialem, & generalem. Quod si is habuerit generalem tantùm hypothecam, quam & posterior habebat, prior tamen sit ita amplior posteriori, vt res quasdam contineat, quæ, vel quia iam tempore posterioris hypothecæ, patrimonium debitoris exierant, vel ex alia causa non fuerint sub posteriori hypotheca comprehensæ, nequaquam prior creditor poterit à posteriori repelli ex eo, quod prius non egerit ad res illas, quę priori, non posteriori hypothecæ submittuntur, etiamsi ex eis esset facilis debitæ pecuniæ satisfactio: siquidem non obstante hac exceptione liberum erit priori creditori agere hypothecaria ratione cuius libet rei, quæ in priorem, & posteriorem hypothecam venerit. quod visum est Philippo Corneo cons. 247. lib. 1. column. penultim. cui subscribit Antoni. Fanensis dicto membro 2. parte 5. numer. 51. qua in re oportet iterum longius repetere veram rationem decidendi, quæ aptari valeat dict. l. 2. Non enim ea constitutio rationem habet ex eo, quod generalis hypotheca videatur constituta in subsidium specialis, nānam si ea ratio obtineret, omninò deficerent quartus, quintus, & sextus intellectus. Imò quod in dicta l. 2. sancitum est ex eo procedit, quod in damnum & præiudicium secundi creditoris non est omittenda prioris creditoris specialis hypotheca cum generali concurrens. Beneficium enim istud conceditur à lege secundo creditori, vt possit primum excludere ab actione hypothecaria virtute generalis hypothecæ proposita, nōnon discussa priùs speciali, quam etiam habebat hypotheca. Sic sanè omnibus creditoribus consultum esse vult lex æquissima. Prætereà, si prior generalis hypotheca tantùm in subsidium foret constituta, tunc sufficiente speciali ad debiti satisfactionem, haberet secundus creditor solus generalem in alijs rebus, nec diceretur in ea potior. l. qui generaliter. ff. qui pot. in pignor. hab. Item & pro Cornei responso adest ratio satis vrgens, siquidem prior creditor habens tantùm generalem hypothecam, quæ plures res comprehenderit, posset agere ad rem specialiter obligatam secundo creditori, & tamen præter illam rem alias habet sibi obligatas, ita tandem adnotauit Salyc. in dict. l. 2. in princ. & idem sensere cæteri Doct. ibi. nam & creditor, qui generalem tantùm hypothecam habet, liberè potest agere actione hypothecaria aduersus quam libet rem debitoris sibi obligatam, penes quemcunq;quemcunque ea sit, & id quidem in solidum admittitur. l. Moschis. ff. de iure fisci. dicta l. creditoris. ff. de distract. pignor. quarum ipse memini hoc libro c. 7. num. 7.

Octauò, in controuersiam deduci solet, sitnè locus dictæ leg. secund. quando prior creditor hypothecam habet ex causa dotis? & sanè videtur eam decisionem in hoc casu non fore admitten

[3]

*dam, imo vxorem posse agere hypothecaria pro dote, omissa speciali hypotheca, aduersus res comprehensas sub generali, etiamsi posterioribus creditoribus fuerint iure pignoris, & hypothecæ obligatæ. Nam & in hac dotali hypotheca non est necessaria excussio, quæ alioquire quiritur authoritate text. in Authen. hoc si debitor. C. de pigno. sicuti tenuerunt Bal. Nouel. in tractat. de dote. 8. parte, priuileg. vlti. & Roma. in l. si constante. in princ. ff. solu. matr. super tertia parte Bar. 2. quæst. secundum quos hypotheca dotalis omninò admittitur, etiamsi nulla fiat discussio in ipso principali debitore, quod maximè conducit ad hanc quæstionẽquæstionem, quāquam modò tractamus. Sed nihilominus tenendum est, |

p. 451

d. l. 2. etiam procedere, vbi prior creditor hypothecāhypothecam habeat ex dotali causa, secundum Bald. ibi. & probatur, ac deducitur à vera ratione illius constitutionis. Præsertim, quod dotalis hypotheca non habet hac in re priuilegium aliquod, & ideò iure communi est censenda. Etenim Romani & Nouelli sententia, quāuisquamuis maximis rationibus in disputationis examine defendi posset, tandem falsa est & corruit, cùm & discussio requisita in dicta Authent. hoc si debitor. necessaria omninò sit, & in hypotheca dotali secundum gloss. in l. vbi adhuc. verb. qui potiora iura. C. de iure dot. & ibi Cynus 11. quæst. ac Bald. & alij, præsertim Salicet. quæstione 12. Bartol. & Alexand. in dicta l. si constante. 2. q. 3. parte. quam sententiam communem esse fatentur Iason in dicta l. si constante. numero 201. & 108. Ioannes Crottus ibi, 1. & 2. lectu. super eadem quæstione Bartol. Ioannes Lupi. in capitu. per vestras. §. 34. Antoni. Fanensis in tractat. de pignoribus. 8. parte. membro 1. numero 23. qui eam diligenter examinat. Nec obstat ratio, quāquam in contrarium fortissimam esse censet Iason in dicta l. si constante. ex Salicet. in l. vltim. 4. notab. C. de iure dot. nam ad eam respondebitur ex his, quæ tradidêre Deci. in consilio 5. & consil. 301. Ripa in l. prima. ff. soluto matrimonio. numero 14. & 15. Antoni. Fanensis in dicto primo membro. numero 23. & 24. Sic sanè constat, priorem creditorem habentem hypothecam generalem & specialem ex causa dotis, repelli posse à posteriori habente generalem, nisi priùs facta fuerit excussio in re specialiter iure pignoris obligata: atque ita memoria teneo in lite satis controuersa propter magnitudinem rerum, de quibus agebatur, in hoc Regio Prætorio concordi iudicum suffragio semel & iterum pronunciatum fuisse. Imò licet Ioan. Lupi. in dicto §. 34. dubitet, an iure Pontificio admittenda sit Barto. opinio, cuius modò mentionẽmentionem fecimus, an potius ob æquitatem locus sit Romani & Nouelli sententię, mihi profectò videtur adhuc in foro ecclesiastico & iure Canonico idem quod iure Cæsareo seruandum fore, cùm nulla hac in re inter vtrunque ius constituatur differentia.

Nonò est prætereà obseruandum, eandem l. 2. constitutionem procedere, etiam si prior creditor in re specialiter obligata, tantùm habeat specialem hypothecam: in alijs verò rebus generalem. adhuc etenim priùs est excussio præmittenda in re specialiter obligata, quàm agere possit ad rẽrem generali obligatione comprehensam in præiudicium posteriorum creditorum. Siquidem satis est ad rationem dictæ legis, quod prior creditor è re specialiter obligata possit consequi debitæ pecuniæ satis factionem. quam interpretationem ego deduco à Saliceto ibidem in vltimis verbis contra Petrum & Albericum in eadem l. 2. Socin. consilio 75. lib. quarto. ad finẽfinem. & Antonium Fanensem dicto membro secundo. numero quinquagesimoprimo. quorum sententia mihi non placet.

Verùm hoc in capite de actione tractamus hypothecaria, in qua iuxta vtriusque iuris regulas per sententiam iudicis creditori res obligata traditur, vt eam obtineat iure pignoris & hypo

4

*thecæ, donec sibi debita pecunia fuerit soluta. at ipse creditor tradita sibi re, vidẽsvidens, quod iure tenetur fructus rei in sortem ipsam principalem imputare, & ea ratione cogitur particulares solutiones admittere, petit à iudice, vt diem constituat possessori ad pignoris solutionem, & decreto iudiciali permittat ipsius pignoris solennem venditionem, si intra diem res ipsa, vel à debitore, vel ab extraneo possessore, à quo eam per sententiam habuit, non fuerit solutione debiti à pignore liberata, quæritur, an ea petitio iusta sit, & admittenda? nam quo ad exterum possessorem, à quo res actione hypothecaria euicta est, constat, eum minimè teneri ad solutionem debiti, & ideò ipse non est in mora, quamuis pecuniam debitam vllo vnquam tempore non soluerit, nec pignus liberauerit. qua ratione cessant ea, quæ à iure statuta sunt de vendendo pignore conuentionali, iudiciali & Prætorio. de cōuentionaliconuentionali inquam in l. 1. & 2. C. de distract. pignor. l. vltim. C. de iure domi. impetr. Bartol. in l. vltim. ff. de distract. pignor. optim. text. in l. si pupillus. §. si pupillus. ff. de reb. eor. l. 2. C. de præd. mino. de iudiciali & Prætorio in l. à diuo Pio. §. in venditione. ff. de re iudica. vbi post alios Alexand. colum. 5. latius Antoni. Fanensis de pignoribus. 6. parte principali. mẽbromembro 1. Sed nihilominus cùm hæc quæstio in praxim incidisset, vidi non semel eam ita definitam fuisse, vt dies certa constituta fuerit, intra quam liceat possessori, à quo res abducta fuit, solutione debitæ quantitatis pignus, & sic rem ab eo euictam liberare, hoc addito, quod si intra eam diem nōnon fuerit solutum, nec liberatum pignus, tunc solenni & iudiciali subhastatione vendatur ad satisfactionem creditoris. quod quidem pluribus probatur rationibus. Prima, ne creditor cogatur inuitus particulares solutiones recipere, quas quidẽquidem omninò recipere cogeretur computatione fructuum pignoris in ipsam sortẽsortem principalẽprincipalem. Et tamen iure apertissimũapertissimum est, nōnon fore creditorem cogendũcogendum, particulares solutiones recipere. l. tutor. §. Lucius. ff. de vsur. traditur per gl. Bar. Alex. & Ias. in l. quidẽquidem existimauerunt. ff. si cer. pe. nec iure probari potest, creditorem cogendũcogendum esse, pecuniam creditam ex fructibus pignoris habere, consequi. at si non posset rẽrem sibi per sententiāsententiam iure pignoris traditātraditam vẽderevendere: dubio procul cogeretur creditor, fructꝰfructus |

p. 452

pignoris loco pecuniæ creditę recipere. Secunda ratio hanc sententiam omninò probat: nam iudicis pronunciatio, quæ creditori iubet rem tradi in pignus, nihil aliud agit, quàm declarare, rem illāillam iure pignoris, & hypothecæ ad creditorem pertinere, quod manifestum est: sed ius pignoris & hypothecæ hoc habet à lege, vt vendi possit res ipsa data in pignus à creditore authoritate iudicis. l. 2. l. 3. l. creditor hypothecas. C. de distract. pignor. l. 41. titu. 13 part. 5. igitur si creditor posset absq,absque hac declaratione vendere rem sibi in pignus à debitore obligatam: ita poterit vendere rem iure pignoris ei à iudice addictam, quodcunque id pignus sit, text. optimus hac in quæstione in l. vltim. titul. 26. parte tertia. Tertiò, cùm hic creditor rem euicerit à possessore, quid obsecro iuris habet is possessor in re, vt possit impedire pignoris venditionẽvenditionem? profectò nullum aliud ius habet, quàm quod soluendo pecuniam creditori debitam potest rem ipsam ab eo euictam repetere. argumento l. 1. C. qui pot. in pignore haber. l. potior. §. vltimo. ff. eodem titul. text. in specie in l. mulier. eadem rubric. l. Paulus. §. vltim. ff. quibus modis pignus vel hypotheca solu. notant Bald. & Alexand. in l. si res obligata. ff. de legat. 1. Anton. Fanensis de pignoribus. 5. part. membro 3. numero 26. Ergo dum ipse possessor extraneus, à quo creditor rem iure pignoris euicit, non soluerit debitam pecuniam, non habebit ius impediendi pignoris venditionem, nec audiendus erit, etsi aduersus creditorem potentem pignoris subhastationem obiecerit, quod ex fructibus eiusdem pignoris paulatim creditam pecuniam habeat. Iudex verò in hac controuersia tempus constituet, intra quod res pignori & hypothecæ data possit à creditore liberari, quoque elapso venditio solenniter fiat, arbitrarium quidem: cùm nullibi in iure certum hac in re sit tẽpustempus definitum. l. 1. ff. de iure delibera & ferè in hac quæstione tradunt Doctor. in l. cùm proponas. C. de bonis aut. iudi. possid. & Anto. à Fano dicto membro primo. numer. 8. post Alexan. in d. §. in venditione. colum. 5.

CAP. XIX.

CONTRACTA inter duos omnium bonorum societate, absque vlla traditione dominium omnium rerum, quæ tempore contractus erant adquisitæ communicatur. tex. in l. 1. §. vl. & l. 2. ff. pro socio. Regia l. 46. ti. 28. par. 3. facit l. 6. ti. 10. par. 5. traditur fre

1

*quentissimo omnium consensu in l. traditionibus. C. de pact. Quin & in eisdem rebus possessio absq;absque traditione transfertur: sicuti censet gl. in 1. opinione in d. l. 2. & inibi Richar. Iacob. de Arenis. Raineri. Bar. & Alber. Idem Alberi. in l. sequen. Bald. & Fulg. in l. 1. eo. ti. quorum opinio communis est: in his tamen bonis, quę post contractam societatem per alterum ex socijs adquiruntur, non adquiritur, nec dominium, nec possessio alteri socio: tametsi lege societatis sint inter eos diuidenda. tex. opt. in l. si quis societatem. ff. pro socio. quam differentiam expressim adnotauit Roderi. Xuares in l. 1. ti. de adquisitis matrim. constit. lib. 3. Fori. versi. quæritur vlterius vtrum in mulierem. fol. 23. col. 1. & 2. Albe. in d. l. 1. §. vl. & Fulgo. ibi dum scribit, nihil esse impossibile respectu rerũrerum præsentium. tametsi loco præsentium vitio excusoris, ac typographi, sit absentium. idem tenet Bald. satis in specie in ea. l. 1. §. 1. ex quibus, ni fallor, ita est accipienda sententia gloss. in d. l. 2. quam & authoritas Odofredi confirmat, qui in dicta l. prima. §. vlt. eadem distinctione vtitur, & his non citatur Andr. Tiraquel. idem tradit ita distinguens in tract. de constituto. 2. par. & ampliat. 30. num. 6. & 8. nam & si actus ineundæ societatis habeat vim constituti, & idem respiciat bona præsentia & futura. l. 3. §. cùm specialiter. ff. pro socio. ita tamen est interpretandus, vt bona præsentia & item futura nomine societatis quæsita vtrique socio quo ad dominium & possessionem quærantur, bona verò futura quæsita nomine proprio communicanda sint, non tamẽtamen ipso iu|

p. 453

re absque traditione socio quærantur, cuius nomine non fuêre titulo emptionis, alioue habita. l. si societatem vniuersorum. l. si fratres. §. socium vniuersa. ff. pro socio: cùm satis sit, actum ineundæ societatis habere vim constituti, & fictæ traditionis quo ad bona præsentia, ne dentur duę fictiones alioqui, si actus societatis vim habeat taciti & ficti constituti, & demum bona futura quo ad eundem effectum cōtineatcontineat, quod est contra text. in l. prima. C. de dotis promisfion. vbi prohibitum est, plures in eadem re fictiones constitui. Sic tandem est intelligendus text. in dicta l. 2. quamuis. Ioan. Lupi. in rubric. de donationibus inter virum & vxorem. §. 66. numero 24. & Chassanæ. 4. in consuetu. Burg. rubric. 4. §. 2. versic. sunt ergo. numero 6. ad notauerint ex gloss. in dicta l. 2. etiam adquisita per alterum ex socijs post contractam societatem communia ipso iure vtrique fore, quo ad dominium & possessionem. ad idem citat dicta gloss. Didacus à Segura in tract. de bonis lucra. consti. matrim. num. 44. quod quidem nec à gl. deduci verè potest, nec iure receptum est, nisi dixeris, id lege Regia probari titu. 28. l. 46. par. 3. quam adducit ad hanc quæstionem idem Ioannes Lupi. §. sexagesimoquinto, numero 11. ex qua nihil de possessione statuitur: licet expressim quo ad dominium probet, id vtrique socio adquiri in rebus adhuc post contractam societatem per alterum proprio nomine quæsitis. eandem verò constitutionem & de possessione intellexit Rodericus Xuares in dicta l. prima. versicul. Quæritur vlterius. ad finem, & profectò ratione societatis ita intelligi æquum est, ex quibus quantum ad matrimonij societatem infertur.

Primò, ex lege, aut consuetudine, quæ inter virũvirum

2

*& vxorem communia esse statuerit omnia bona, etiam quæ tempore contractus vir & vxor obtinebant: dominium & possessionem vxori adquiri statim matrimonio cōtractocontracto pro parte dimidia omnium rerum, quas maritus tempore contractus iure dominii possidebat.

Secundò infertur, iure Cæsareo inspecto, & stante lege, quę adquisita matrimonio constante cōmuniacommunia viro & vxori esse censeat, omnia bona, quæ nomine societatis, & sic viri & vxoris fuerint empta, alióue titulo quæsita, quo ad partẽpartem dimidiam eorum, tàm iure dominij, quàm possessionis ad vxorem pertinere.

Tertiò deducitur in eadem specie, rem à marito constante matrimonio proprio nomine quæsitam, si leges Cæsareas, & communem resolutionem sequamur, nec quo ad dominium, nec quo ad possessionem, etiam dimidiæ partis vxori adquiri, licet inter eam & maritum res eadẽeadem sit iure communionis diuidenda & communinicandacommunicanda, quod expressim not. Anch. consil. 102. nu. 6. incip. Quęstio est talis, nec tamen per hoc licet marito liberè res istas matrimonio cōstanteconstante, quæsitas, alienare, sed tunc demũdemum cùm id fecerit ex causa absque fraude & dolo iuxta leges Regias, ac municipales & consuetudines, quod tradit Io. Lupi. in d. §. 66. nu. 24. & 25. l. 4. ti. 4. libro 5. ord. & l. 205. inter Styli leges, & prætereà Bal. consi. 235. lib. 2. licet inibi sentiat contrariũcontrarium eius, quod in hac tertia illatione asseuerauimus, & idem teneant Io. Lupi. Chassanæ. Didacus à Segura & Rodericus Xuares.

Quartò ex præmissis constat, iure Regio partitarum posse defendi sententiam Bal. in dicto consilio Ioan. Lupi. Chassanæi, Didaci à Segura, & Roder. Xuares in præcitatis locis scribentium, dominium rerum à marito adquisitarum matrimonio constante, in vxorem, quo ad partem dimidiam transferri absque aliqua traditione. Hoc etenim ad similitudinem societatis cōtractęcontractę poterit ex l. Regia 46. adnotari. quin & idem erit quantum ad possessionem: sicuti asserit Segura, & sensêre Ioan. Lupi. Rodericus & Chassanæus, dum ad hanc quæstionem adduxêre gl. in dicta l. 2. ff. pro socio, quæ in domino, & possessione loquitur. Nec oberit, quod lege Regia maritus potest alienare absque consensu vxoris res integras, adquisitas quidem per eum matrimonio constante, quarum dimidia pars vxori competit ratione communionis, quia hæc communio inter virum & vxorem, quo ad adquisita matrimonio constante, non est propriè in actu, sed in habitu & credito: siquidem ipse maritus solus est actu dominus propter authoritatem administrationis & alienandi potestatem, quam habet non sanè absolutam: cùm absolutè dominus non sit, sed tantùm ad onus communionis, quæ est inter ipsum & vxorem, aut saltem ex aliqua causa, quæ præsumptionem doli & fraudis excludat, nec ea alienatio ei permittitur in vltima voluntate, sed tantùm inter viuos: vnde hæc communio soluto matrimonio, ipso iure exit in actum, & in veram, atque actualem dominij & possessionis societatem: sicuti eleganter explicat Carolus Molinæus in consuetud. Parisiensi. §. 25. column. 1. ipsa verò matrimonio constante istæc communio, quo ad dominium & possessionem quodammodo est impropria & impedita, propter administrationem marito competentem, quæ non est prorsus libera, sed quemadmodum dictum est, intra limites quosdam continetur, quos excedere & transgredi minimè valet.

Ex his plura deduci poterunt, quæ hic libenter omittimus propter varias causarũcausarum species, & pręsertim ex eo, quod facilimum sit, post hanc resolutionem rectè intellectam, & Regiis constitutionibus diligẽterdiligenter examinatis, multa adnotare, |

p. 454

quæ ad praxim vtilia sint quo ad alienationem adquisitorum, matrimonio constante marito permissam. Illud verò non est prætermittendum, quod ratione huius societatis & oneris ad eam spectantis Taurina constitutione statutum est. capit. 53. Dotem à solo marito constante matrimonio promissam, aut datam filiæ & donationem propter nuptias filio constitutam, soluendas & deducendas esse, ex bonis adquisitis post contractum matrimonium, & lege Regia

3

*communibus, aut communicandis inter virũvirum & vxorem parentes filiorum eorundem, quibus dos data fuerit. Quasi onus istud constituendi dotem & donationem propter nuptias filijs, pertineat ad onus ipsius societatis, saltem quo ad hunc effectum, vt data, vel promissa hoc titulo etiam à solo patre in dubio censeantur promissa & data ex bonis viro & vxori communibus, & ea ratione ex eis sunt soluenda, atque deducenda. idem alia ratione probatur: etenim onus istud constituen di dotem filiabus, & donationem propter nuptias filiis, contractum est matrimonio constante veluti debitũdebitum quoddam æris alieni, quod satis manifestum est, & tamen debita omnia matrimonio constante contracta omninò soluenda sunt, & deducenda ex his, quæ adquisita fuêre tempore ipsius societatis coniugalis: quemadmodum cautum est l. decimaquarta. titulo 20. libro tertio. Fori. l. Styli. ducentesimaseptima. l. 59. Tauri. passimq́ue id receptum est, & iure societatis maximam æquitatem habet, cùm damna & commoda vtriusque socio communicentur. l. si non fuerint. §. Aristo. ff. pro socio. nam & apud Gallos idem moribus obtentũobtentum extat, sicuti constat ex Chassanæo in consuetud. Burgundiæ. rub. 4. §. 9. num. 1. & sequentib. atque ita hanc rationem esse, quę locum fecit Taurinæ constitutioni. 53. asserit & probat Ioan. Lupi. in rubri. de donationi. §. 66. num. 7.

Ex quo infertur, quid dicendum sit, vbi pater soluto iam matrimonio filię dotem dederit, aut promiserit: an ea data censeatur, vel promissa ex bonis adquisitis constante matrimonio inter eum & vxorem defunctam matrem ipsius filiæ, quę nuptui traditur? etenim quibusdam visum est, eam dotem deducendam & soluendam fore de bonis ipsius patris, non de bonis adquisitis matrimonio constante. quod potissimè probatur ex l. vltima. C. de dotis promis. & ex eadem Taurina constitutione, argumento sumpto à contrario sensu: dum dicit lex, durante matrimonio, quasi secus sit, cum eo soluto pater filiæ, aut filio dotem, vel donationem propter nuptias dederit, aut promiserit. Etenim ea datio, aut promissio facta præsumitur de bonis ipsius patris, non de bonis filiorum. d. l. vltim. res autem matrimonio constante adquisitæ, eo soluto statim quo ad partem dimidiam inter bona filiorum & hæredum vxoris connumerantur, atque ideò ex eis non debet censeri constituta dos. Contrarium tamen in praxi frequentiori iudicum suffragio receptum est, vt tandem si pater matrimonio soluto filio, aut filię eiusdem matrimonij donationem propter nuptias dederit, aut promiserit, dotémue constituerit, ea datio & constitutio facta præsumatur ex bonis illo matrimonio cōstanteconstante quæsitis, potius quidem quāquam ex bonis propriis ipsius patris. Quod probatur ab eadem ratione Regiæ constitutionis, quæ onus respexit ipsius societatis & communionis coniugalis. processit etenim onus hoc dotem constituendi filiabus, & donationẽdonationem propter nuptias filijs ab ipso matrimonio, quo constante filij fuêre progeniti. quamobrem etiam si his filiis dentur donationes & dotes matrimonio soluto, ea tamen datio quædam est soluto debiti legalis contracti quidẽquidem matrimonio constante & eius causa.

Cæterum hoc in cōtractucontractu sæpissimè & illud quę

4

*ritur, an decurionatus, publica munera, scribæ & tabellionis officia, empta matrimonio constante à marito, sint communia lege Regia ipsi & vxori? Et profectò videtur, non esse hæc officia vxori communicanda: primo quia vxor est incapax horum munerum, nec ea potest iure obtinere, nec in his Reipublicæ seruire, quod manifestè constat: ergo horum officiorum partem habere non potest. Siquidem Regia lex, quæ in hac re statuta est, & dictat, adquisita matrimonio constante communia esse viro & vxori, intelligenda est modo vxor capax sit adquisitionis & rei, quæ fuerit à marito adquisita, iuxta l. primam, & ibi notata, C. de sacrosanct. Ecclesi. Deinde & secundo eadem opinio authoritate probatur. Nam & eam expressim asserit Gulielm. Benedictus vir nōnon leuis authoritatis apud Gallos in his, quæ ad forenses pertinent controuersias: is inquam in capite Rainuncius de testament. verbo. Et vxorem nomine AdelasiāAdelasiam. numero 787. ita hoc probat, vt etiam asseueret, nec vtilitatem, nec æstimationem horum officiorum & munerum communicandam fore ipsi vxori, nec ea mortua eius hæredibus. idem tenet Chassanæ. in consuetud. Burgundiæ. Rubric. quarta. §. secundo. versic. Additio ista consuetudo. nume. 5. quibus suffragatur, quod hæc munera & officia publica empta à patre cuidācuidam ex pluribus filijs, nec cum fratribus mortuo patre communicatur, nec imputatur in legitimālegitimam, etiam quo ad ęstimationem, sicuti visum est Nicolao de Vbaldis in tract. de succession. ab intestat. col. 10. & Gulielmo Benedicto in dicto c. Rainuncius. verb. duas habens filias. nume. 62. quia officia ista non transeunt in hæredes, nec vendi possunt absque licentia principis, qua ra|

p. 455

tione eorum venditio impossibilis censetur. l. apud Iulianum. §. si constat. ff. de legatis 1. Vnde deducitur, hæc publica officia empta, aut matrimonio constante adquisita, per maritum minimè fore communicanda vxori, etiam quo ad æstimationem eorum.

Ego verò contrariam sententiam censeo iure veriorem esse in hunc sensum, vt decurionatus officium & similia, quæ fuerint per virum matrimonio constante adquisita, quantum ad eorum iustam æstimationem vxori esse communia, & pro parte dimidia eidem competere. Hoc probatur ex eo, quod hæc officia empta sint pecunia communi viri & vxoris, & ideò æquissimũæquissimum est, ea quò ad æstimationem viro & vxori esse communia, alioqui liceret maritis mille fraudibus vti aduersus vxores ad effugiendam adquisitorum matrimonio constante communionem, quæ veteribus huius regni moribus inducta fuit, pluribusq́ue regijs cōstitutionibusconstitutionibus matura, & præuia deliberatione hactenus est stabilita. Non obstant, quæ in prioris sententiæ comprobationem adducta fuêre, & adduci solent. Primùm etenim nihil impedit posterioris opinionis praxim, quod isthæc officia publica indiuidua sint. Nam & in indiuiduis cōmuniocommunio viri & vxoris locum obtinet: siquidem marito ædificante Ecclesiam matrimonio constante,

5

*& ex ea causa, aut alia adquirente ius patronatus Ecclesiastici, ius istud est etiam vxori commune, habetq́ue in eo vxor partem indiuisam soluto matrimonio, iusq́ue præsentandi, & idẽidem in eius hæredes transmittit: sicuti censet Ioan. Lupi. in rubric. de donationibus inter virum & vxorem. §. sexagesimoprimo, numero 23. Et tamen ius hoc patronatus indiuiduum est. tex. in c. 1. de iure patronat. vbi gloss. & itẽitem glo. in capite, piæ mentis. decimasexta quæstione septima. text. in l. quædam mulier. ff. familiæ herciscund. l. Carmelia pia. ff. de iure patron. Saltem quò ad substantiam: licet quo ad præsentandi ius & eius exercitium sit diuiduum, quemadmodum probatur in Clem. plures. de iure patron. tradunt Bald. in capite. Quantò. de iudiciis. Cardinal. in dict. clement. Plures. columna tertia. Rochus Curtius de iure patronat. verbo, ius quæstione 6. Sic & in aliis indiuiduis, quæ vendi & æstimari possunt, vxor partem dimidiam habebit. Item non oberit, quod vxor capax non sit huius muneris publici: id etenim procedit, quo ad ipsum officium, non quo ad eiusdem officij æstimationem. Deinde cùm facilimè à principe soleat impetrari licentia vendendi hæc publica munera, eorum venditio possibilis est censenda, quod in dicto §. si cōstatconstat. satis probatur, quem ipse ita intelligendum esse ostendi in Epitome de sponsalibus. 2. parte. capit. 3. numero 8. Multo minus nocet posteriori sententiæ, quod vltimo loco adducebam de his officijs nōnon

6

*imputandis in legitimam, nec conferẽdisconferendis, quia illud falsum est respectu æstimationis iustæ, quæ quidem & in legitimam imputatur, & etiam confertur ex eo, quod isthæc officia soleant facili principis licentia vendi. Vnde licet Imperator in l. omni modo. §. imputari. C. de inoff. testament. responderit, hæc & similia publica munera, & militias in legitimam esse imputandas, eò quod vendantur, & ea ratione sensim insinuet, munera & militias, quæ minimè vendantur, non fore in legitimam imputandas: attamen paria sunt, quod militiæ vendantur, & vendi liberè possint, & quod facili licentia principis vendi soleant. hoc sensêre Bart. in l. prima. §. nec Castrense. ff. de collatio. bon. Bald. & Paulus Castrensis in dicto §. imputari. scribentes, officia publica & militias, quæ ex communi vsu non venduntur, nec vendi possunt sine licentia principis, non esse imputandas, nec cōferendasconferendas. Quasi hi Doctor. aliud forent responsuri de militijs, quæ facili licentia principis vẽdivendi consueuerint, & in specie quod publica officia, quæ vendi solent facili licentia principis, conferenda sint & imputanda, quo ad earum æstimationem, tenent Iason in l. illud. C. de collation. numero sexto. & Francisc. à Ripa. in l. in quartam. ff. ad l. Falcid. numer. 163. quibus tandem probatum erit, æstimationem decurionatus, similiumq́ue munerum adquisitorum matrimonio constante per maritum communicandam esse omninò vxori. quod in hoc Regio prętorio sententia iudicum quandoque obtentum fuisse certo scio.

CAP. XX.

IN iurisdictionis delegandæ tractatu plura tradi solent, quæ summa contentione difficilem examinationem, ac disceptationem habent, è quibus ad quarundam decisionum faciliorem intellectum aliquot compendio quodam attingam, quæ iuris Pontificij constitutionibus maximè conuenire videntur. quibus præmittendum est, quo nam modo distinguantur ea, quæ sunt meri imperij ab his, quæ misti esse censentur: & rursus quod discrimen sit inter hæc, & ea, quæ sunt simplicis iurisdictionis, qua in re non admodum contentiosus ero, etiam si videam satis dubias & difficiles esse Barto. definitiones, quia hæ frequen

1

*tiori interpretũinterpretum calculo receptæ hactenus fuêre in l. imperium. ff. de iurisdictio. omnium iudicum. & in ca. quod sedem. de offic. ordi. quo in loco Andræ. Alciat. 5. notab. post alios, quorum ipse meminit Paulus à Monte Pico, & iuniores quidam præsertim Longouallius in d. l. imperium. communes definitiones reprobare validis rationibus conantur, verè contendentes, merum ImperiũImperium, itẽitem mistum, & iurisdictionem simplicem à iurisconsulto congruè definiri in d. l. imperium. cui addenda est Regia l. decimaoctaua. ti. 4. par. 3. HorũHorum sanè controuersam disputationem missam facimus, illud tantũtantum tractaturi, an sit in hac materia inter ius Pontificium & Cæsareum aliquod discrimen. NāNam, etiāsietiamsi concedamus ea, quæ sunt misti Imperij, minimè esse delegabilia, quod validissimis iuriscōsultorumiurisconsultorum authoritatibus euertere contendunt Fulgo. in l. 1. ff. de off. eius cui est mandata iurisdict. Alciat. in d. c. quod sedem. nu. 69. Longouallius in d. l. imperium. fol. 45. §. venio ad tertium articulum, communem improbantes sententiam, qua iam diu obtentum est, nōnon tantùm ea, quæ meri sunt imperij esse indelegabilia. d. l. 1. in princ. lege, nemo potest gladij. ff. de regu. iu. lege, solet. ff. de off. proconsul. & lega. in quo nulla ferè est controuersia, sed & ea, quæ sunt misti imperij, idq́,idque ex eadem l. 1. adnotatum est, & à Doctorib. ibi aduersus Fulgosium alijs rationib. & responsis maximo conatu defensum: attamen id verum est iure Cæsareo: siquidẽsiquidem iure Canonico causæ meri & misti imperij delegari possunt: vnde Archiepiscopi, Episcopi & alij iudices Ecclesiastici merum & mistum imperium habentes, poterunt illa alteri committere & delegare: sicuti asserunt gloss. in capitulo in Archiepiscopatu. de raptoribus. gloss. in dicto capite, quod sedem. item gloss. in capitulo peruenit nonagesimaquinta distinctione. quarum sententiam communem esse fatentur Panormitanus, Imola & Alciatus numero septuagesimosexto. in dict. quod sedem. & Iuniores in dicta l. prima. præsertim Curtius Iunior numero vicesimosexto. Alexand. Iason, Purpurat. numero 492. & Iacobus de Nigris columna decimatertia. Huic opinioni primum suffragatur

2

*tex. in dicto capitulo in Archiepiscopatu. vbi inferior à Principe & ordinarius iudex, qualis erat Rex Siciliæ, causas criminales, quæ ad merum imperium pertinebant, omninò delegauit. Sed profectò pluribus rationibus parum vrget ille textus. Etenim quamuis Rex Siciliæ subditus sit Romano pontifici, Clem. Pastoralis. de re iud. Rex tamen & verus princeps est, habens ea omnia iura, quæ principib. iure conueniunt, & eis speciali priuilegio reseruantur. agnoscit etenim Romanum pontificem iure feudi, & in recognitionem supremę potestatis, ipse nihilominus omnem & integram iurisdictionem in regno habet, & eam exercet & exequitur, nec tenetur appellationem admittere à proprijs eius sententijs, notat Bal. in titu. quæ sint Regalia. c. 1. in fine colliguntur & alia, quæ hunc intellectum manifestissimè probant ex Matthæo Afflict. quæst. secunda, & decimatertia præfatiōispræfationis constitutio. Neapolitanarum. Vnde sicut ipse Siciliæ Rex potest alicui nobili merum imperium sibi competens in aliqua vrbe concedere, vt id perpetuo iure feudi habeat: ita poterit & meri imperij ac mixti causas delegare. Deinde ea delegatio, cuius meminit ille tex. fieri iure potuit, quemadmodum & inferior à Principe iudex ordinarius ex causa potest ea, quæ sunt meri & mixti imperij delegare. l. 1. in prin. ff. de offi. eius. tex. in Auth. de collatori. §. ad hæc. & in d. cap. quod sedem. Quæ autem obsecro maior causa ad hæc deleganda esse, aut contingere potest, quāquam quod Siciliæ Rex minimè valeat ipsemet ea expedire, quæ pertinent ad animaduersionem scelerum, tot negocijs alioqui ad Reipublicæ vtilitatem impeditus, & maximè quod in d. c. in Archiepiscopatu. causa illa iustissimè per Regem fuit Episcopis delegata, quia quodammodo ad religionẽreligionem pertinebat, & ideò per prælatos Ecclesiasticos poterat diligentiùs & vtilius examinari & expediri. Quibus tandem fit, nullo pacto posse opinionem communem deduci ex dicta constitutione & Romani Pontificis responso.

p. 457

Secundò eidem opinioni communi adstipulatur text. in cap. Aqua de consecratio. Ecclesi. vel alta. qui probat, ea quæ sunt ordinis Episcopalis

3

*delegari posse, & tamen ea grauissima sunt, & ardua, atque ad merum vel mixtum imperium pertinentia, & specialiter episcopis ratione ordinis conceduntur, argu. l. primæ in princip. ff. de officio eius. Sed & huic probationi facilime occurritur, si interpretemur, hanc delegationem fieri posse iusta causa, nempe ipso Episcopo absente, vel impedito, quod satis expressum est dicto capitulo. Quod sedem, sic sanè itidem respondetur cap. suffraganeis. de electione. Forsan dices, ex hac responsione constare, sacros ordines, Episco porum consecrationes à delegatis Episcopis ministratas, cũcum nulla fuerit delegandi iusta causa, nullos esse, neque eũeum effectum, & vim habere, quam alio qui iure diuino, & humano essent habituræ, si à proprio Episcopo ministrarentur. quod perquam durũdurum est. Nam & Hostiensis, quem cæteri sequuntur in dicto capitu. quod sedem. in distinctè tenet, ea quæ sunt ordinis fore delegabilia, etiam si delegans nullam habeat iustam delegandi causam. At si rem istam exactè pensitemus, nōnon oberunt hæc, quæ modo diximus, ei opinioni, qua probatur, non posse delegari quæ sunt ordinis, nisi delegatio ex iusta causa fiat, cũcum etsi Episcopus delegatus ea expedierit, & gesserit, eāeam vim ab eo gesta habebunt, quāquam habuissent, si absq;absque delegatione forent expedita. NōNon me latet, Hostiensis sententiam frequẽtiorifrequentiori Doctorum calculo receptam esse, & posse defendi etiam refragante Alciato, speciali quadam ratione, siquidem ea, quæ sunt ordinis delegati non possunt nisi alteri Episcopo, qui & ordinis potestatem absque vlla delegatione habeat, cui solum deficit non potestas ordinis, quæ sufficiens est ad eam actionem, sed licentia, & permissio Episcopi proprij illius diœcesis, quia iuxta Canonicas sanctiones in honestum, & illicitum censetur, quenquam Episcopum exercere potestatem ordinis in ea diœcesi, quæ sibi commissa non fuerit, & in eos, qui sibi subditi non sint. Quo fit, vt in hac specie non sit vera, nec ꝓpriapropria ordinis delegatio. Quam ob rem in his, quæ iure diuino ad solam potestatem ordinis pertinent, etsi iura Canonica ex causa punierint vtentem ea potestate in aliena diœcesi, & item ipsos, quibus ministratum est, vel suspensione ordinũoridnum, vel alia pœna, nihilominus quod actũactum fuerit ex potestate ordinis, vim omninò habet. At in his, quæ ex Institutione ecclesię ordinis potestati applicantur, non solùm canones poterunt ministros, & eos, quibus ministratũministratum est alia pœna punire, sed & ipsosmet actus irritos facere, & habere. quod constat ex his, quæ doctissimus Alfonsus à Castro diligenter scripsit lib. 2. de iusta hæret. punit. cap. 22. ita quidẽquidem mirum non erit, si iure PōtificioPontificio permissum sit etiam absq;absque vllo iusto impedimẽtoimpedimento, ea q̃quam sunt ordinis alteri ordinis potestatẽpotestatem habẽtihabenti delegari, tametsi videam, ꝙquod Roma. PōtifexPontifex in d. c. quod sedem. causam iusti impedimenti exegerit ad hanc delegationem, eam verò ad honestatem quādāquandam pertinere cōmuniscommunis interpretatio cẽsetcenset.

Tertio, ad ducitur in fauorem communis sententiæ tex. in. c. vlt. ne cleri. vel mona. in 6. ex quo apparet, inferiorẽinferiorem à principe causas meri Imperij posse delegare. Sed id ex eo obtinet, quòd episcopus habens merum Imperium non potest illud exercere in causis, quæ sanguinis pœnam requirunt. Impedit etenim ipse ecclesiasticus ordo.

Quartò, citatur ꝓpro cōmunicommuni tex. in Cleme. 1. §. 1. de hæret. quo ꝓbaturprobatur, episcopũepiscopum posse causas hæresis delegare, & alteri cōmitterecommittere. NāNam, vt inibi expressum est, hæreticę causæ inquisitores nōnon possunt de ea cognoscere, nec eam tractare regulariter absq;absque episcopo, vel eius vicario, aut delegato. Igitur delegari poterit causæ hæreseos cognitio, eiusq́;eiusque punitio. Huic tamen authoritati res pondent Fel. in d. c. ꝙquod sedem. & alij ibidem, esse speciale in causa hæresis fauore fidei. ꝙquod & Card. adnotauit in d. Clem. 1. §. 1. nānam quod Alciat. in d. c. ꝙquod sedem. nu. 77. admonet, dicens tex. in d. §. 1. ꝑmitterepermittere cap. vacante sede, delegationem, non tamen episcopo, qui eius vicariũvicarium generalem debet causis illis hæreseos examinandis præficere, non admodum conuenit, cũcum idem tex. in fine mentionem faciat delegati ipsius episcop. & delegati capituli, sede vacātevacante.

Quintò, qui communẽcommunem sententiāsententiam sequuntur, citātcitant pro ea text. in c. licet. de off. vicar. & in c. cũcum episcopus. de off. ord. in 6. Quibus permissum est, episcopis per se, vel per alios iurisdictionem

4

*ciuilem, & criminalem exercere. His tamen respondetur, id obtinere in episcopis, qui pares censentur proconsulibus, qui olim à Senatu Romano mittebantur ad prouinciarum administrationem, & hi legatis delegabant iurisdictionem, merum, & mixtum Imperium. l. solent. ff. de offic. proconsul. q̃quam quidem responsio minimè congruit, cùm ex dicta l. solent. cōstetconstet manifestè, disparem esse delegationem factam à proconsule eius legato, ab ea quæ per episco pos fit, iuxta text in dicto cap. licet, cùm legatus pro consulis ex vi delegationis nōnon posset causas meri Imperij definire per sententiāsententiam, tametsi eas posset examinare. dicta. l. solent, in princip. ideò verior est responsio, quòd text. in dicto capi. licet. obtineat in officialibus, qui ab episcopis constituuntur, & hi vicarij appellantur. Nam & isti quadam conscientia & permissione iuris exercent mandatam sibi à prælatis iurisdictionem, & ideò episcopis tacitè permissum censetur, iure canonico hos vicarios cōstituereconstituere, atq;atque eis iurisdictionem demandare, vt eorum locum teneant, vicesq́ue gerant, qua ratione dicuntur vicarij iudices ordinarij, & ordina|

p. 458

riam habent iurisdictionẽiurisdictionem. glos. in c. secundo, de officio vicarij. libro sexto. & in capi. Romana in princip. verbo, generaliter. de appellat. in 6. & in capit. perlectis. 21. distinctio. Felin. in rubric. de offic. delegat numero 4. Alexand. numero 17. Iason numero secundo. in rubric. ff. de offic. eius, cui est mand. iurisdi. Matthæ. Afflict. in constitut. Neapol. libro primo, rubri. 59. numero 11. Panormita. in cap. decernimus. numero 12. de iudic. & idem in c. si quis contra clericum. numero 35. de foro competen. in repetit. quorum opinio communis est, & profectò iure probatur, quicquid in contrarium scribat Alciat. in rubric. de offic. ordin. 5. iudicum specie. siquidem satis erit, vt vicarij habeant iurisdictionem ordinariam, quod generaliter, tacito consensu principis, legis, aut reipublicæ ab episcopis constituantur, vt eorum vice, & loco iurisdictionem generaliter exerceant. Qua ratione idem erit dicendum in iudicibus secularibus, qui apud Hispanos à rectoribus ciuitatum delegantur, & eorum locum tenentes appellāturappellantur. Nam & hi ordinariam habẽthabent iurisdictionẽiurisdictionem, & eam exercent consensu principis, licet ab ipsis rectoribus, non à principe nominentur. habẽthabent etenim rectores ciuitatum apud nos ius istud constituendi vicarios, etiam absque vllo impedimento. Atque ita hos habere ordinariāordinariam iurisdictionem etiam iure ciuili asserit Paul. Castrensis in rub. ff. de offic. ass. & Curtius Iunior in rubr. ff. de offic. eius. numero 19. contra Alexandrum inibi, qui voluit, vicarios istos iure ciuili non habere ordinariam iurisdictionem. His tandem probatio communis sententiæ refellitur, & ea ratione verior est opinio quorundam iuris vtriusq;vtriusque interpretũinterpretum, qui existimarũtexistimarunt, nullam esse differentiam inter ius canonicum, & ciuile in delegatione meri, & mixti Imperij, imò probatissimi iuris esse, ita iure canonico ea, quæ sunt meri, & mixti Imperij esse indelegabilia, sicut iure ciuili: quāquam sententiam aduersus cōmunemcommunem tenuerunt Imola, Felinus, & Alciatus num. 76. in d. ca. quod sedem. Ananias in d. ca. in archiepiscopatu. Dec. in l. 1. col. 6. & ibi Iacob. de Nigris col. 13. ff. de offi. eius cui est mādatmandat. iurisdict. sensit Inno. c. super quæstionum. de off. delegat. col 3. cōmuniscommunis tamen sentẽtiasententia adeò obtinuit, vt difficilimũdifficilimum sit, eāeam in praxi refelli

In hac verò. disputatione adhuc communi sententiæ adstipulatur text. in capit. vlti. de off. ordin. in hæc verba. His, quib. ex officio in certis casi

5

*bus competit, illos absoluere, qui pro violenta manuũmanuum iniectione incidunt in canonem sententiæ promulgatæ, licet aliis huiusmo di absolutionem committere, cùm viderint expedire. Qua quidem constitutione probatur, ea quæ iure specialis magistratibus conceduntur, à lege, vel rescripto principum delegari posse. Et tamen hæc iure ciuili sunt indelegabilia text. in d. l. 1. ff. de offic. eius, cui est man d. Iuris. à qua & illud deducitur, meri & mixti Imperij causas nōnon posse delegari. Igitur constat, ex his maximam differentiam constitui inter ius canonicum & ciuile, in harum causarum delegatione. idẽidem manifestiùs apparet, si p̃mittamuspermittamus, iure Pontificio latālatam esse excōmunicationisexcommunicationis sententiāsententiam, cuius absolutio Romano Pontifici tantum cōpetitcompetit, in eos, qui manus iniecerint violentas in clericos, capit. si quis suadente. 17. quæstio. 4. Quæ tamen absolutio speciali quodāquodam iure quādoquequandoque episcopis committitur. cap. mulieres. cap. de monialibus. c. peruenit. cap. quod de his. capit. vlt. de senten. excom. Quòd si probauerimus cōmunemcommunem sententiam, facilis erit interpretatio dict. text. in cap. vlt. de off. ord. cùm iure Pontificio merum, & mixtum ImperiũImperium de legabilia sint. At si nullānullam in hoc differentiam inter ius canonicum, & ciuile admiserimus, superest adhuc difficultas, cur ea, q̃quam speciali quodam iure, & nominatim lege, vel canone alicui tribuuntur, possunt delegari, & alteri committi, contra iurisconsulti respōsumresponsum in d. l. 1. in princ. Et, vt simul elegantem iuris Pontificij cōstitutionẽconstitutionem ab alijs obiectionib. tutemur, aduersus eam item opponitur text. in ca. vlt. §. vlt. de off. deleg. quo palàm probatur, potestatem absoluendi, vel excommunicādiexcommunicandi alicui datam, ab eo alteri delegari non posse. idem instituit ille text. de potestate prædicādiprædicandi, dispensandi cum irregularib. iniungendi pœnitentias. hæc etenim demandari alteri non possunt. vnde Doct. in l. Imperium. ff. de iurisd. omni. iudic. ex eo capite adnotarunt, voluntariam iurisdictionẽiurisdictionem non posse delegari. gloss. in l. ab ea parte. ff. de probat. Felin. in dicto cap. quod sedem. num. 2. Bald. in l. 3. nume. 6. C. quando prouo. non est necess. Deinde & tertiò obstat prædictæ cōstitutioniconstitutioni, quòd habens specialem commissionẽcommissionem à principe ad expediendum aliquid, quod sit principi reseruatum, non potest id alteri delegare secundum Bal. in cap. vlt. de offic. delegat. ex eo, quòd negocium graue, & arduum sit, & ad id videatur electa industria delegati. idem notant. Barb. col. 3. in d. capit. vltim. de off. ord. Felin. in d. cap. quod sedes. col. 2. post Anto. & Imol. ibi. Alex. in l. 1. ff. de offic. eius. nu. 6. & ibi Ias. num. 28. quam opinionem sequuntur asserẽtesasserentes, eam esse communem Lancelot. Deci. col. 2. & Iacob. de Nigris col. 15. in ea l. 1. vnde habens potestatem legitimandi, creādicreandi tabelliones, & dispensandi, non potest si delegatus sit, & ex commissione principis eam potestatem habeat, delegare. Et tamen in d. capit. vlti. habens potestatem absoluendi ab excommunicatione, cuius absolutio Papæ reseruatur, optimè poterit eam alteri delegare. Quibus tandẽtandem effectum est, vt difficilis sit interpretatio illius responsi. Et sanè Bald. in d. ca. vlt. scribit, eũeum tex. procedere non in iurisdictione delegata, sed in ordinaria cōpetenticompetenti alicui ex priuile. speciali, |

p. 459

nam hæc delegari poterit, sicut & ea, quæ iure ordinario, & communi data est. sequitur eandẽeandem Baldi adnotationem Ias. in l. à Diuo Pio. 1. col. ff. de re iud. idem in l. à iudice in princ. C. de iudic. Ego verò non inficior, iurisdictionem ordinariam alicui datādatam priuilegio speciali, delegari posse, sicuti & ea delegatur, quæ absque priuilegio iure cōmunicommuni ad aliquem pertineat. ambigo tamen, quæ sit ratio cur in d. c. vlt. ea, quæ iure speciali, & nominatim ordinario iudici lege, vel canone tribuuntur, delegari possint iurisconsulto refragante in dicta l. 1. ideò dici potest, delegationem, cuius Romanus Pontifex meminerit in d. capit. vlti. factam fuisse tantum quo ad quẽdamquemdam actum, & nudum ministeriũministerium, nempe simplicem absolutionem. Quod quidem nudum ministerium absolutionis episcopus quoties viderit id expedire, delegare, & cōmitterecommittere poterit, quemadmodum deducitur ex ratione text. in capit. super quæstionum. §. nos autem. de offic. delegat. atq;atque ita iuxta hāchanc interpretationem nihil in ea cōstitutioneconstitutione decisum est, quod iurisconsulto in d. l. 1. refragetur.

Secundò, illud fortassis non incongruè Pontificiæ responsioni aptabitur, quòd ea delegatio iure permissa fuerit in fauorem animæ, & eius vtilitatem, ne periclitetur excommunicatione ligata, vnde ad faciliorẽfaciliorem huius seruitutis libertatem, erit item liberum prælatis. absolutionẽabsolutionem hanc alteri committere, sic etenim responderunt Lancelot. Deci. col. 2. & Curti. Iunior nume. 80. in dict. l. 1. ff. de offi. eius. Et præterea ius hoc absoluendi excommunicatos propter clericorum percussionem, ego censeo episcopis competere, & aliis prælatis iure officij ordinario, & ita iure magistratus eoipso, quod quis episcopus, aut prælatus sit. Nam etsi huius excōmunicationisexcommunicationis absolutio sit Romano Pontifici reseruata propter grauem iniuriam clericorũclericorum ordini illatam, nihilominus iure Pontificio statuti sunt quidam casus, in quibus iustissimis rationibus ad reipublicę vtilitatem, episcopis, & aliis prælatis ratione officij ordinarij, non quidem specialiter ob negocij pondus, imò quia tunc nōnon ita conuenit criminis punitionẽpunitionem augeri, & extolli, permissum est, quòd Christianis absolutionem ab hac excommunicatione ministrent. Etenim quod iurisconsultus scribit in dict. l. 1. tunc obtinet, cum propter causarum pondus, & grauitatem specialiter lege, senatus consulto, aut decreto principis negocia magistratibus committuntur, quæ alioqui non suberant eorum cognitioni, nec examini. Et ideò causæ meri Imperij, atq;atque item misti, ꝓpterpropter earũearum pondus specialiter committuntur iudicibus, nec ab eis delegari possunt: quæ quidem ratio satis aliena est à responso Romani Pontificis in d. cap. vltim. cùm inibi negocij qualitas efficiat facilem iuris canonici commissionem, qua pręlati in absoluendis excommunicatis vtāturvtantur, & eiusdem absolutionis delegationẽdelegationem, quoties id visum p̃latisprelatis æquũæquum fuerit. Ex quib. mihi libuit aliquot inferre ad intellectum dict. c. vlt.

Primum. deducitur eius conciliatio cum cap. vlt. §. vlt. de offic. deleg. siquidẽsiquidem text. ille procedit in eo, qui habet potestatem absoluendi ex cōmissionecommissione Romani Pontificis, ex commissione, inquāinquam nudi ministerij, is etenim delegare nudum illud ministerium, à quo delectus fuit ꝑper Papam, minimè potest. At in dict. capit. vltimo de offic. ordi. potestas absoluendi competit ex officio ratione dignitatis, siue illi dignitati hoc tributum sit iure communi, siue priuilegio. vnde subinfertur, potestatem exercendi nudum ministerium ex officio, aut dignitate adhuc iure priuilegij alicui competentẽcompetentem, delegari posse, quod adnotauerunt glos. Ioan. Andræ. Imol. Panormita. & alij in dict. capit. vlti. de offi. ord. Feli. in dict. ca. vltim. de offic. delegat. Secundò deducitur, potestatem absoluendi, & sic nudũnudum hoc ministerium competente alicui ex simplici delegatione alteri mandari non posse. text. in dict. §. vltim. Deinde & tertiò apparet, iudicem delegatum, cui non nudum ministerium, sed & iurisdictio commissa fuerit, posse absolutionem ab excommunicatione alteri delegare. glo. omnium consensu recepta in dict. c. vlt. de offic. ordi. quam sententiam admittunt Doct. in dict. §. vlt. de offic. delegat.

Secundò infertur, iurisdictionem voluntariam competentem alicui ex commissione legis, SenatuscōsultiSenatusconsulti, aut canonis, delegari posse, quod in dict. cap. vlt. satis probatur, quando hæc vo

6

*luntaria iurisdictio nōnon sit tanti momenti, quin per alium expediri valeat idem colligitur ex lege, apud proconsulem. ff. de manumi. vindic. quam ad hoc citat Bald. in l. 2. ff. de offic. procons. & lega. facit ad hæc text. in ca. 2. & 3. de offic. Archipres. & in cap. 1. §. vlt. de temporib. ordi. in 6. quibus probatur, iurisdictionem volũtariamvoluntariam alicui lege datam posse alteri committi. Quòd si voluntaria iurisdictio à principe data sit per rescriptum, ea alteri per delegatum committi non poterit. text. in dicto capit. vlti. §. vltim. cùm delegatus ad nudum tantùm ministerium, non possit id alteri demandare. atque ita difficultatem istam componit & explicat Longouallius in dict. l. Imperium. foli. 36. Nec quicquam oberit, quòd voluntaria iurisdictio iure speciali, & priuilegio, quodam detur à iure alicui ratione dignitatis, aut officij. Etenim ex eo, quòd ea potestas dignitati, vel officio perpetuò datur, iam ordinaria potius dicẽdadicenda est. quāquam delegata Et ideo potestatis ordinariæ iura habet, & sequitur, iuxta notata ꝑper Abb. Cardin. & Felin. in cap. licet. de offi. ordin. Bartol. Alexand. & Ias. in l. 3. ff. de offic. eius cui est mand. iur. Ergo iurisdictio volũtariavoluntaria cōpetenscompetens alicui, siue speciali iure, siue priuilegio, modò ratione officij, aut dignitatis ꝑpetuoperpetuo à canone, |

p. 460

vel lege data sit, delegari poterit, nisi ea iurisdictio magni sit momenti. Nam ea ratione obtẽtumobtentum est, episcopum non posse potestatem conferendi beneficia cōmitterecommittere alteri, quàm eius vicario generali, gl. vlt. in cap. statutum. de præbend. in 6. & in capit. deliberatione. verbo, cuicunque. de offic. legat. eod. lib. Oldrad. consil. 77. Cardin. in ca. cùm dilectus. 2. col. de consuetud. Abb. in cap. constitutus. nume. 5. & in cap. vltim. numero 6. de conces. præbend. Rota Antiqua 288. & 327. Ioan. de Selua in tract. de benefic. 2. par. q. 21. Et est communis sentẽtiasententia Doc. in d. ca statutum. & in ca. deliberatione, quod satis iustè obtinuit ex eo, quòd collatio beneficiorum maximi sit momẽtimomenti, & requirat sedulam, ac diligentissimam prælatorum examinationem, & curam. eandem sententiam asseruit gloss. quam ibi Domini. & Franc. sequuntur in capitulo vltimo, de offic. vicarij. quo in loco

7

*Romanus Pontifex perpendens rem hanc seriam esse, statuit, collationem beneficiorum minimè censeri commissam ab episcopo vicario, quam generalem cōstituitconstituit, nisi expressim eius delegatio, & commissio fiat. sic nec eidem vicario vi, & ratione generalis commissionis non censetur data potestas inquirendi, corrigendi, aut puniendi subditorum excessus, nec priuandi quenquāquenquam ecclesiastico beneficio, officio, aut administratione. cap. licet. de offic. vicar. eod. lib. Hæc siquidem grauiora sunt, & maiora, quàm, vt in generalem delegationem veniant. Est igitur necessaria specialis commissio collationis ecclesiasticorum beneficiorum, nec continetur sub generali delegatione, quæ per episcopum sit vicario totius diœcesis. Huic verò sententiæ non obstat tex. in cap. ex frequentibus. de instit. Quia licet ibi expressum sit, vicarium generalem posse beneficia ecclesiastica conferre, habet tamen ea constitutio varias interpretationes, vt demum vicarius conferre possit beneficia, non quidem ex generali commissione exercendi iurisdictionem, sed vi, & ratione specialis delegationis, secundum DinũDinum in reg. 1. de regulis. iur. in 6. numero 14. quam interpretationem & Panor. sensit in dict. capit. ex frequentibus. Qui tamen subiungit aliāaliam quāquam Imola, & Doct. probârunt, asseuerantes, illum text. tractare nōnon de libera collatione beneficiorum, sed de institutione, quæ fit ad patronorũpatronorum præsentationem, quam vicarius generalis absque speciali commissione ministrare, & impartiri poterit, quod etiam tenuerunt gloss. in d. capit. ex frequentibus. verbo, officialium. Roman. singu. 601. gloss. in capit. vlt. de offi. vicarij. in 6. inibi communi omniũomnium suffragio recepta, idem gloss. in capit. cùm in illis. §. cùm autẽautem. de præb. in 6. Selua de beneficio 2. parte quæstio. 14. eandem opinionem sequuntur dicentes eam communem esse Rochus Curti. in tract. de iure patrona. verb. competens, quæst. 31. & Lamberti. 2. lib. de iure patro. 3. par. q. 1. artic. 5. idem eam tenet dict. 2. part. quæst. 4. Quin & tertiò poterit intelligi text. in dict. cap. ex frequentibus, de institutione, quæ non confert titulum beneficij, sed habenti iam illum, vel vicario dat authoritatem administrandi animarum curācuram, iuxta text. in cap. 1. de capel. mona. in 6. nam vicarius episcopi generalis absque speciali cōmissionecommissione potest habenti beneficium, vel eius vicario authoritatẽauthoritatem hanc exercendi animarum curam im partiri, secundum Imol. & communem in dict. capi. ex frequentibus. præcedens vero intellectus adsumi potest à tex. in capi. 1. de institut. lib. 6. vbi constat, vacante sede episcopali transire in capitulũcapitulum, & collegiũcollegium canonicorum, ius instituendi præsentatos à patronis, quamuis non possit capitulum vacante sede beneficia libera collatione conferre.

Obiter verò ex his, quæ diximus de iurisdictione voluntaria competenti alicui iure speciali, vel priuilegio, ratione tamen perpetuę dignitatis,

8

*vel officij, quibus perpetuo ius hoc specialiter tributum sit à lege, vel canone, colligitur, quid dicendum sit de iurisdictione voluntaria competenti ex priuilegio, an ea possit extra territorium exerceri. Cui quæstioni præmittendum est, voluntariam iurisdictionem exerceri posse extra territorium. l. 2. ff. de offic. procons. gloss. & Doct. in cap. nouit. de offi. leg. & in cap. pen. eo. tit. Host. & alij in capit. quia diuersitatem. de conces. præb. & in capit. post electionem. eod. tit. Bald. & Alber. in l. emancipati. ff. de adoptio. glo. & ibi post alios Iason in l. vltim. ff. de iuris. omnium iudic. vbi Hippo. nu. 7. & Deci. col. 1. testantur, hanc sententiam communẽcommunem esse. vnde apparet, episcopũepiscopum posse beneficia ecclesiastica conferre existenti in aliena diœcesi. gl. in dict. cap. nouit. Ioan. de Selua latè in tract de benefic. 3. par. q. 40. & 63. Fatentur omnes, qui præcedentem conclusionem probârunt, & Ioan. Crott. in cap. vltim. de consti. in 6. Imò & ipsius episcopi vicarius habens potestatem cōferendiconferendi beneficia, potest ea conferre extra propriam diœcesim, sicuti notant. glos. in cap. statutum. verb per seipsos. de præben. in 6. Rota Antiquior de offic. vica. 5. Domi. in cap. vlt. & in c. licet. de off. vicar. in 6. glo. in pragm. sanct. tit. de collatio. §. & quia. ver. vicario. Rebuffus in tra. nominationum. q. 14. nu. 65. & 27. Selua de beneficijs. 2. part. q. 14. co. 3. Anton. Corset. in tracta. de excel. Regis. q. 80. Nicol. Boerius in decisio. 30. vbi scribit, ita sententia iudiciali obtẽtumobtentum fuisse, tametsi contrarium tenuerint Bal. in d. l. 2. ff. de offi. procons. Barb. in d. cap. nouit. nu. 17. & Franc. in cap. vltim. de offic. vicar. in 6. quorũquorum opinio ex eo corruit, ꝙquod cùm hęc iurisdictio voluntaria sit, & possit extra territorium exerceri, nulla potest congrua ratio constitui, nec dari, quominus eiusdem vsus vicario episcopi etiāetiam extra territoriũterritorium sit licitus. Illud tamẽtamen |

p. 461

est adnotatione dignum, quôd si episcopus beneficium vacans alicui contulerit eo die extra diœcesim, quo eius vicarius alteri intra territorium contulit, præferendus erit, habens titulũtitulum à prælato, etiamsi vicarius speciale mandatum habeat ad conferendum beneficium, secundũsecundum Calderic. consilio 2. de offic. vicar. & Cæsarem Lamberti. de iure patro. 2. lib. 3. part. q. art. 3. Ex quibus & illud constat, an hæc voluntaria iurisdictio, quæ in conferendis beneficijs exercetur, possit per episcopos & prælatos intra curiam Romanam ad vsum & praxim deduci, ita quidem, vt inibi commorantes valeant beneficia, quorum collatio eis competit, conferre. Et sanè posse id fieri, probatur ex communi omniũomnium sententia, qua obtentũobtentum est, iurisdictionẽiurisdictionem

9

*voluntariam exerceri posse, extra territorium, atq;atque ita in specie, prælatos quibus cōpetitcompetit beneficiorum collatio, posse beneficia cōferreconferre, existentes in Romana curia, tenent Francis. Pauinus in tract. de potest. cap. se de vacan. q. 1. 2. par. col. 3. Præpo. in cap. qui in aliquo. col. vlt. 51. dist. Hierony. Paul. in pract. cancella. fol. 48. Rebuffus in tracta. nominat. q. 14. nume. 28. Ludouic. Gomez. in regu. de non iudican. iuxta formam suppli. q. 3. Probus in d. cap. statutum. numero 9. receptum tamen est secundũsecundum eosdem in praxi, quod episcopi non possint beneficia conferre, etiam ea, quæ vacauerint extra curiam, dum ipsi præsente Summo Pontifice curiæ adsint, imò oportet eos ad hunc collationis actũactum curiam exire. Idem asserit Æneas de Falconibus in tract. reseruatio. quæst. 4. principali. q. 10. quo in loco citat decisionem Rotę in Antiquis, 573. quam & Pauinus adduxerat, quæ præmittitiure ipso seclusa praxi, hanc voluntariam iurisdictionem posse exerceri in ipsa curia Romana præsente inibi Summo Pontifice. Dubitat tamen ipse Æneas existimans, iurisdictionẽiurisdictionem voluntariāvoluntariam minimè posse exerceri in curia præsente ipso principe, ex l. 2. ff. de offic. procons. omnes, inquit Iurisconsultus, proconsules statim, quam vrbem egressi fuerint, habent iurisdictionem, non tamen contentiosam, sed voluntariam. Igitur intra vrbem nec voluntariam habent. Potuisset vrgentius adduci tex. in l. vlt. ff. eo. titu. vbi Proconsul vrbem ingressus deponit imperiũimperium. Cuius loci authoritate Fulgos. & Corasi. ibi adnotârunt, episcopos Romam ingressos, nec sacerdotia conferre posse. ad idem facit tex. in cap. nisi, de offi. leg. & in l. 4. §. si tam vicinum. ff. de damno infect. quo fit, ipsum Romanæ curiæ stylum non omninò aduersari his, quæ iure communi statuta sunt. Illud profectò minime potest negari, episcopos, archiepiscopos, aliosq́;aliosque prælatos Romanam curiam habitantes, nequaquam posse admittere resignationes simplices, nec permutationes beneficiorũbeneficiorum ecclesiasticorũecclesiasticorum, quę sint proprię cuiusq;cuiusque diœcesis, cùm ex hoc in curia Romana vacare dicantur, & eorum collatio palàm ad Summum Pontificem pertineat, cap. 2. de præb. in 6. Ab eadem radice deducitur, quod Alberic. scripsit in l. emancipari. ff. de adoptio. asseuerans, episcopũepiscopum in aliena diœcesi posse subditis conferre primāprimam ordinis ecclesiastici tonsuram. cui accessit Rebuffus in dicto tract. nominatio. quæst. 14. num. 29. Nam idem Alberi. in l. vlti. ff. de iurisd. omn. iudic. & Panorm. in cap. ex tuarum. nume. 11. de authorit. & vsu pallij. ex pressim tenuerunt, episcopum non posse in aliena diœcesi ordines cōferreconferre, etiāetiam proprijs subditis. Etenim prior Alb. sententia obtinet in primæ collatione tonsurę, posterior verò in ministerio sacrorum ordinum, quæ conferuntur ab episcopis celebrantibus diuina officia, indutis vestibus Pontificalibus: siquidem quamuis episcopus in aliena diœcesi iure valeat sacra missarum solennia vestibus Pontificijs celebrare. gloss. in Clem vlti. verb. etiam celebrare. & ibi Card. de priui. Abb. in cap. 1. col. 2. vt lit. pend. idẽidem in c. antiqua. in fine. de priuil. Hostien. in cap vlt. de auth. & vsu pallij. glos. in pragmat. sanctione. tit. de spectaculis in ecclesia non ędendis. verb. benedicunt, nequaquānequaquam tamen poterit simul & vestibus Pontificijs celebrare, & sacros ordines etiam subditis conferre absque diœcesani licentia, sicuti visum est gloss. in dicta Clement. vlti. Anto. & Panor. in cap. ex tuarum. nume. 11. & in dicto cap. vlt. de auth. & vsu pallij.

Cæterùm, vt quæstionem propositam absoluamus, quibusdam placet, prænotatam conclusionem veram esse in voluntaria iurisdictione competenti iure cōmunicommuni & ordinatio, & secus esse in voluntaria iurisdictione, quæ quidẽquidem competat iure speciali, vel priuilegio, vt tandẽtandem hac nemo vti veleat extra territorium secundum Roma. in singu. 48. & Curt. Iunior. in dicta l. vlt. colum. 1. ff. de iurisd. em. iud. quam sententiam Roma. adnotauit ex cap. statutum. de præb. in 6. quo decisum est, ecclesiastica beneficia, quæ Romani Pontificis collationi, ex eo, quòd in curia vacauerant, reseruata sunt, posse post mẽsemmensem à die vacationis numerandum, si à Romano Pontifice collata non fuerint, per episcopos ipsos intra propriam diœcesim habitantes, nōnon extra conferri. Mihi verò vt plurima egregiè placent, quæ Ludoui. Roman. vir quidem non vulgaris eruditionis in illo singularium cōclusionumconclusionum opere adnotauit: ita sanè visum est, quandoque eundem authorem aliqua iurisconsultis, & Romanis Pontificibus, dum nimis properè festinaret, imposuisse, quæ omninò aliena sunt à legislatorũlegislatorum iudicio & sensu, atq;atque ita in præsentiarum ei contigisse suspicor, quippe qui censeam, eius adnotationem minimè probari in d. cap. statutum. & deinde falsam fore, quod palàm erit, si obseruemus, episcopũepiscopum iure ordinario collatorẽcollatorem esse omniũomnium beneficiorum, quę sint proprię diœcesis. gl. & omnes in c. quā| p. 462quamquanquam. verb. secus. de elect. in 6. traditur in cap. cùm venerabilis. de except. l. 1. tit. 16. part. 1. Selua docet latè. 2. part. de benef. quæst. 1. & quæst. 22. optimus textus in cap. nouit. & cap. quanto. de his quæ fiunt à prælat. Hæc verò ordinaria episco porum potestas, per reseruationes Romanorum Pontificum, vel canonum tollitur, & interim dum viget earum vis suspenditur, sicuti iure manifestum est. Quibus ad amussim cōsideratisconsideratis, apparet in dicto capit. statutum. non probari Romani conclusionem. Quia in ea cōstitutioneconstitutione statutum est, beneficia vacantia in curia post mensem cōferriconferri posse à prælatis in propria quidem diœcesi, non in aliena, non ea ratione, quòd iurisdictio voluntaria in hac specie cōpetatcompetat iure speciali, & priuilegio, sed ad euitādaseuitandas fraudes, quibus prælati vtebantur, constituentes procuratores, qui statim elapso mense in curia, vel loco proximo eidem beneficia conferrent, & Romanorum Pontificum collationes præuenirent, quemadmodum gl. communiter recepta in dicto cap. statutum. verb. per seipsos. euidenter adnotauit. Et prætereà licet in specie d. cap. statutum. collatio beneficiorũbenficiorum cōpeteretcompeteret prælatis iure speciali & priuilegio, potius foret priuilegium id extendendũextendendum, quàm restringendũrestringendum, quippe quod episcopis iure eis antiquitus competenti donaret. glo. in dicto cap. statutum. verb. numerandum. Præsertim quod, vt tertiam rationem constituamus, nōnon competit eo casu episcopis collatio beneficiorũbeneficiorum iure speciali, nec priuilegio, sed iure communi & ordinario cessante, & extincta reseruatione per lapsum mensis, vt in eo capite apertissimè probatur. Quartò, idem text. iuxta communem interpretationem probat contrariam conclusionem, si quidem secundum omnes speciale inibi statuitur in beneficijs vacantibus in Curia, quòd ea nōnon possit episcopus cōferreconferre extra propriāpropriam diœcesim: consequitur ergò, in alijs casib. ius commune permittere episcopis collationẽcollationem beneficiorum intra alienāalienam diœcesim, modò ea ad ipsos pertineat. Deinde & quintò, si Romani opinio vera esset, Archidiaconi, Abbates, & similes prælati non possent conferre beneficia extra territorium, cùm eis competat collatio iure speciali, quod falsum & absurdum est, præsertim quòd hi territorium non habeant. Vltimo, Romani sententia maximè falsa foret in casu, quo episcopis & dignitatibus iure communi cōpeteretcompeteret collatio beneficiorum, ratione priuilegij dati ab ipsomet iure perpetuo ipsi dignitati, quia tunc ea collatio iam ordinaria est, & ratione dignitatis, vel officij competit. QuāQuam ob rem id habet peculiare, vt omninò minimè sequatur conditionem eius iurisdictionis, quæ speciali hominis priuilegio personæ datur, quod in d. c. vlt. de offic. ord. probatur.

Tertiò, principaliter apparet ex hac resolutione,

10

*Baldi sententiam, qua probare conati sumus, habentem potestatẽpotestatem delegatam à principe ad exercendum ea, quæ principi specialiter sunt reseruata, nequaquam eam alteri posse committere, procedere in eo, cui hæc potestas à principe data sit: nam is eam alteri delegare nequit, etiam quò ad quandam, & certam specialem subdelegationem, secundũsecundum omnes, tametsi Deci. in cap. 3. col. 3. de offic. deleg. Præposit. in cap. per venerabilem. qui filij sint legit. §. quod autem. colum. 37. & Mart. Laud. in rep. l. 1. ff. de offic. eius cui est mandata iurisd. asseuerent, subdelegationem in hac specie fieri posse ad certam legitimationem, vel dispensationẽdispositionem, licet generalis subdelegatio fieri non possit. At si ex officio, aut dignitate habeat quis ius exercendi ea, quæ principi supremo iure sunt reseruata, quamuis id contigerit causa priuilegij dati eidem dignitati, tunc existimo, eam potestatem delegari optimo iure posse. Et id deducitur à decisione text. in dicto cap. vlt. de offic. ordi. cùm ista potestas iam ordinaria sit ex eo, quòd ratione dignitatis competat perpetua ipsi, qui eam dignitatem obtinuit, eiusq́;eiusque in eadem legitimis successoribus, atq;atque ita est intelligenda responsio text. in d. cap. vlti.

Superest modò & hoc in loco, cùm de delegatione causarum tractemus, duo cōponerecomponere Romanorum Pontificum responsa, quæ maximè cōtrariacontraria videntur, nempe text in ca. cùm Bertholdus. de re iud. & in cap. cùm causam. de appell. Horum prius admittit subdelegationem eius, qui delegatus est ab inferiori ordinario, vel delegato iudice, qui quidem princeps non sit: posterius autem eam subdelegationem palàm improbat, statuens regulam iuris, qua obtentum est, delegatum inferioris à principie non posse subdelegare. IdẽIdem expressim probat Regia l. 19. tit. 4. part. 3. notatur in l. à iudice. C. de iudic. & in cap. super quæstionum. §. si verò. de offic. deleg. Et sanè receptum est, etiam post litis contestationem, delegatũdelegatum inferioris à principe non posse subdelegare. glos. in dicto c. cùm causam. quam Docto. ibi approbant omnium ferè consensu, & in dicto §. si verò. Ias. post alios in dicta l. à iudice. Socin. in l. 1. ff. quis & à quo appellandum sit. col. 3. qua tandem supposita conclusione, quidam responderunt, text. in d. capit. cùm Bertholdus. procedere in delegato legati Romani Pontificis: is etenim propter authoritatem dignitatis subdelegare poterit, ad exemplum legati proconsulis, qui subdelegare potest. l. legatus. ff. de offic. procons. vbi Iurisconsultus scribit, legatum proconsulis iudicem dare posse: ita etenim affirmatiuè legendus est is locus, quod glo. ibidem innuit, atque ita absq;absque negatione legi in Pandectis Florentinis affirmant Angelus Politianus lib. Miscellaneorum, cap. 78. Budæus, Corasius & Eguinarius in dicta l. legatus. Anton. August. lib. 1. emendat. cap. 3. Nebrissensis in lexico iuris ciuilis. verb. non. |

p. 463

& id palàm apparet ex l. cùm prætor. §. is quoque. ff. de iudic. is quoque, inquit Paulus, cui est mandata iurisdictio, iudicẽiudicem dare potest, vt sunt legati proconsulum. Idcirco parem constituentes, legatum legati Romani Pontificis legato proconsulis existimârunt, eum posse subdelegare. Bald. in l. à iudice. C. de iudic. Angel. in dicta l. cùm prætor. §. 1. Panormitan. in cap. cùm Bertholdus. numer. 22. quorum opinionem asserit communem esse Felin. in dicto capit. super quæstionum. nume. 17. Sed hæc interpretatio nec conuenit text. in dicto capit. cùm Bertholdus, nec vera est. Primum etenim constat, lega

11

*tum Apostolicæ sedis, cuius meminit tex. in d. cap. cùm Bertholdus. non fuisse legatum de latere, de quo Bal. Ang. & Fel. prædictam constituêre conclusionem. Vnde manifestè fallitur Brunellus, dum in tract. de legato. cōcluconclu. 10. tradit tex. in d. c. cùm Bertholdus. procedere in legato de latere, atq;atque inibi de eo tractari. Deinde falsum est, quòd delegatus legati etiāetiam de latere similis sit legato proconsulis. Qui quidem proconsulis legatus eius ferè vicaria vtebatur potestate, quam etsi à proconsule acciperet, à lege tamen eam habebat ex nominatione proconsulis, & ideò iudex ordinarius dici potuit, sicuti de vicario episcopi superius adnotatum est. Idem profectò constat, siquidem legatus proconsulis cōstituebaturconstituebatur ad cognitionem omnium causarum in vniuersum totius prouinciæ, atq;atque ideò eiusdem legati officium inter alia Romanæ Reipub. munera publica connumeratur, quo fit nimirum esse, quòd is subdelegare possit: nam delegatus ad vniuersitatem causarum subdelegare potest vnam, aut alteram causam, secundum glos. in dicta l. legatus. & in dicto c. cùm causam. & in dicto cap. super quæstionũquæstionum. §. si verò. quas Doctor. communiter sequuntur. Ias. in l. à iudice. nume. 8. C. de iudic. Fel. in dicto cap. super quæstio. numero 17. fatentur eam cōmunemcommunem esse opinionem. Purpur. in l. more. nu. 98. ff. de iurisdict. omni. iudi. & inibi Curt. Iunior nume. 67. licet ipse & Deci. in dicto cap. cùm causam. de appell. conentur contrariam in hoc tutari sententiam, quod modò non disputo: sat etenim est, non esse parem delegatum legati etiam Cardinalis legato proconsulis, inter quos maximum verè discrimen est, & iure ipso palàm constituitur. Est tamen ad interpretationem dictæ l. legatus. obseruandum, quòd regulariter maxima inest differentia inter hæc duo, mandare iurisdictionem, & dare iudicem. Nam mandare iurisdictionem iudex dicitur, qui iurisdictionem suam omnem, vel speciem aliquāaliquam delegat, et generali causarum cognitioni aliquẽaliquem præponit ipsius loco: dare autem iudicem est, alicui vnam, aut alteram causam committere, aut delegare ex his quidem causis, quæ suberant cognitioni delegantis, probaturq́;probaturque discrimen istud in l. 1. §. vlt. cùm l. seq. ff. quis & à quo appel. sit. vbi Soci. hoc adnotauit col. 5. optimus text. in dicta l. cùm prætor. §. 1. & in dicta l. legatus. glo. in l. 1. §. qui mandatam. ff. de offic. eius cui est mandat. iurisdict. l. à iudice. C. de iudic. l. sæpè. in fin. & l. sequen. ff. de offic. præsid. Nec tamen inficior, quandoque ex subiecta materia verba supradicta confundi, quod apparet ex l. vlt. ad fin. C. vbi & apud quos. l. 1. in prin. ad fin. ff. de offic. eius. & l. placet. C. de iudic. Tandem fit, vt cùm potissimum differat legatus proconsulis à delegato legati, etiam à latere Romani Pontificis destinati, nequaquam huic delegato legati liceat sub delegare: quemadmodum asseuerant Alberic. Paul. & Iason in dicta l. à iudice. Roman. in l. & quia. ff. de iurisdict. omnium iudicum. Collecta. in dicto capit. cùm Bertholdus. Archid. Ioan. Andræ. Anchar. Dominicus & Francus in capitu. 2. de officio legati. in sexto. Decius in capitul. si pro debilitate. colu. 3. de officio delegat. vbi testatur, hac opinionẽopinionem communem esse, atq;atque dubio procul, quidquid Felin. dixerit, hæc posterior sententia frequentiori Doctorum consensu recepta est, & iure verior: tametsi Alexander in l. more. ff. de iurisdictione omnium iudicum. numero 8. & Francus in dicto capitul. cùm causam. quæstione 8. de appellationibus. Bald. & Angel. sequuti priorem existiment iure probatissimam esse. Qui bus minimè patrocinatur textus in capitul. 2. de officio legat. nam licet ex eo pares censeantur proconsules, & legati Cardinales, non sic pares iudicandi sunt legati proconsulum, & delegati legatorũlegatorum Cardinalium. Quamobrem aliter componenda sunt prædicta decretalium responsa.

Et profectò quibusdàm visum est, text. in dicto capitu. cũcum Bertholdus. ex eo procedere, quòd delegatus inferioris à principe possit articulum causæ, etsi non totam causam delegare. Scribit etenim Innocent. in dicto cap. cùm Bertholdus. posse delegatum inferioris à Principe sub delegare articulum causæ, qui tamen iurisdictionem non requirat, qualis est simplex examinatio testium: idem probant inibi Anchar. Henric. & Panormita. nume. 19. idem Anchara. in Clement. 1. numero 4. de officio deleg. quorum opinio Communis est secundum Felin. in dicto capi. cùm Bertholdus num. 17. hic verò intellectus mihi non admodum placet, quippe qui non conueniat. capitul. cùm Bertholdus. vbi delegatus non tantùm subdelegauit articulum causæ absq;absque iurisdictionis exercitio, sed & totam ipsam causam, quod colligitur ex illis verbis: præfatis Abbatibus committentibus alijs vices suas, ipsi subdelegati testes super prædicto articulo receperunt, quibus dictus clericus vocem ad nos appellatiōisappellationis emisit, qua quidem oratione manifestum fit, delegatos articulum sibi commissum, & totũtotum subdelegasse, alio ꝗqui subdelegatis appellādũappellandum foret ad delegan|

p. 464

tem, non ad Romanum Pontificem. Quòd si hæc vera sunt, quemadmodum apertissimi iuris esse censeo, ex capit. super quæstionum. §. porrò. de officio delegati. certissimum erit, minimè posse admitti prædictam interpretationem. Ideò forsan magis expeditum erit, subdelegationem, cuius mentio fit in dicto cap. cùm Bertholdus. nullam fuisse, nec iure potuisse fieri, & tamen de hoc in ea decretali tractatum nōnon est, vel ex eo, quod litigantes hanc disceptationem omiserint, aut tandẽtandem, quia iam ad curiam RomanāRomanam causa delata, parùm intererat de hac re tractare, imò potius oportebat de iure & meritis, ac iustitia causæ agere, quod gloss. in dict. capit. cùm Bertholdus. & in dicto capit. cùm causam. insinuat, ac sensit Cardinal. post alios in eodem capit. cùm Bertholdus.

FINIS.

Covarrubias ...: Opera Omnia

p. [316] VARIARVM EX IVRE PONTIFICIO, REGIO, ET CAESA. reo Resolutionum. LIBER TERTIVS. AVTHORE DIDACO COVARRVVIAS A LEYVA TOLETANO, Senatore Regio.

ARGVMENT. CAP. I.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. II.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. III.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. IIII.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. V.

SVMMARIA.

p. 363 ARGVMENT. CAP. VI.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. VII.

SVMMARIA.

ARGVMENT. CAP. VIII.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. IX.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. X.

SVMMARIA.

ARGVMENT. CAP. XI.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. XII.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. XIII.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. XIIII.

SVMMARIA.

ARGVMENT. CAP. XV.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. XVI.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. XVII.

SVMMARIA.

ARGVMENT. CAP. XVIII.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. XIX.

SVMMARIVM.

ARGVMENT. CAP. XX.

SVMMARIVM.

Embeddings Experiment

p. [316]
VARIARVM EX IVRE PONTIFICIO, REGIO, ET CAESA. reo Resolutionum. LIBER TERTIVS. AVTHORE DIDACO COVARRVVIAS A LEYVA TOLETANO, Senatore Regio.

p. 363
ARGVMENT. CAP. VI.