Covarrubias y Leyva: Opera Omnia - The School of Salamanca

PRIMO, ex hoc ca. colligere licet post Panor. posse ClericũClericum habere proprium, ac licitè in EpiscopũEpiscopum eligi, & deniq;denique electum ad tātamtantam dignitatem illud retinere. quod Gratianus ex

1

^† concilio AgathẽsiAgathensi, c. 48. comꝓbatcomprobat in c. Epis. 12. q. 1. plures ad id autoritates doctissimè congerens. idem probatur in c. manifesta. ea. q. ex Gręcis Synodis, quas Mart. Bracharen. Episcop. collegit sub Honorio, Papa primo. c. 15. à quibus plurima decreta per eundem Gratia. desumpta fuêre, quæ tamen falsò in vulgatis codicibus Gratiani, Martino Papæ tribuuntur, atque is error frequentissimus est in eo libro, & maximè in dicto capitu. manifesta. Cæterùm, quamuis nouus ille populus Ecclesiæ Catholicæ, sub fortissimis Ducibus felicissima Apostolorum charitate, res omnes communes haberet, earumq́ue distributio fida synceritate perageretur, vti perhibet testimonium liber Actuum Apostolorum, cap. secundo, & capit. 4. non tamen damnandus est, imò ad Clericatum recipiendus is, qui propria bona habere curat, & retinere contendit. capit. certè. & sequent. 12. quæstio. 1. Diuus Augustinus sermone 52. & 53. ad fratres in eremo. Quinimò Clericus habens Ecclesiasticum beneficium, & patrimonium potest in proprios

2

^† vsus beneficij reditus expendere, & licitè propria bona conseruare, autore Innocentio in capit. Episcopus. de præben. quem Abb. ibi sequitur. idem Abbas in disputatione incipienti, Titius Clericus. 4. dubio. & in capit. 3. de pigno. idem Abbas & Cardinalis colum. final. in cap. postulasti. de rescript. & ibi Felinus numero 6. Socyn. consilio 91. volumine 3. hoc ipsum ex verbis Thomę deducere conatur Caietanus in 2. 2. quæstione 185. articulo 7. respon. ad 3. dignè etenim Sacerdos seruiens altari, & Ecclesiæ, illam mercedem percipit, quæ à Canonibus aut Prælatis sibi distribuitur. c. penul. 1. q. 2. ex concilio Agathensi. c. 36. & c. cùm secundum. de præb. igitur potest stipendia sanctis laboribus debita, & in præmium cōcessaconcessa in alimenta, vsusq́;vsusque necessarios ipsi|

p. 651

us, Sacerdos Ecclesiam habens, licitè expendere. Nec oportet ab hac sententia discedere, nam & eam esse communem fatẽturfatentur Decius in d. c. Episcopus. Feli. & Barb. col. penul. in d. ca. postulasti. quo in loco idem Barb. & Deci. ab opinione discedunt. quibus suffragantur duo. Primum, quod ex Hieronymo ad Damasum Gratianus retulit. 2. q. 2. c. Clericos. Is enim inquit: Clericos autem illos conuenit Ecclesiæ stipendijs sustentari, quibus parentum & propinquorum nulla suffragantur bona. Qui autem bonis parentum, & opibus suis sustentari possunt, si quod pauperum est, accipiunt, sacrilegium profectò committunt. Idem ex Hieron. repetitum est in regul. monach. c. de paupertate. Alterum ex Prosp. adducitur 12. q. 1. c. illi autẽautem. dum Prosper scribit: Jlli autem, qui tam infirmi sunt, vt suis rebus renunciare non possint, si ea, quæ accepturi erant, dispensatori relinquunt, nihil habentibus conferenda, sine peccato possident sua, quia & ipsi quodammodò sua relinquunt, quando proprijs contenti rebus, nihil eorum́eorumque labori vel ordini suo deberi arbitrantur, accipiunt. His igitur sententia communis improbatur, quibus satisfacere oportet, ne tot Sacerdotum animas in discrimen conijciamus, tutissimātutissimam assertionem anxiè nimis omittentes.

Prima etenim autoritas Hieronymi vel consilium potiùs quàm præceptum exprimit, vel probat illa bona, quæ ex reditibus Ecclesiasticis pauperum alimentis vetere instituto destinantur, non debere distribui in alendis Clericis, qui ex parentum bonis, vel à propinquis commodè victum & vestitum, aliaq́ue sibi necessaria consequi possint, nōnon tamẽtamen loquitur de his bonis, quæ in obsequij & laboris mercedẽmercedem dignè presbyteris debentur. Iustus etenim eorum labor pro operis mercenarijs hæc stipendia petit, quo fit, vt apud Hieronymum ipse accipiam stipendia, pro decimis, oblationibus, & alijs rebus, quæ à Christianis viris in Ecclesiam conferuntur, non autẽautem pro mercede, quæ ab Ecclesia Clerico ministranti & seruienti in cultu diuino exhibẽdaexhibenda est. Aut si malis ita accipienda sunt verba Hiero. vt verè locũlocum habeant, data maxima & extrema in pauperib. inopia, vt intellexit Thom. 2. 2. q. 185. arti. 7. ad 3. quo casu Clerici peccarent in abusu, non subuenientes pauperibus ex illis bonis, nec tamen tenerentur ad restitutionem. quod Caieta. ibi probat, & nos alibi dicemus. Prosperi verò dictum est referendum ad illud tempus, quo incipiebat florescere Catholica Ecclesia, & Apostolicis consilijs perpensissima erga Deum religio vtebatur spretis mundani fastus cupiditatibus, quo Clericorum vita mundissima, nullis labefactata vitijs Euangelicam doctrinam referebat: sicuti diuus Hieronymus ad NepotianũNepotianum pientissimè admonet: & idem in Epistola ad Pammachium de morte vxoris. & Grati. in c. pastor. 1. qu. 2. eandem Innoc. opinionem asserit communem. & eam sequitur Sylue. ver. Clericus. 4. q. 16. Socy. consil. 91. vol. 3. colu. 4. Abb. in disput. 4. dubio 4. Eandem probat Domi. Soto. lib. 10. de iust. & iure. q. 4. articu. 3. ad fin.

Secundò, ex eodem capite colligo Episcopum in bonis patrimonialibus, & in his, quæ ab Ecclesia non habuit, testamentum facere posse, & hæredem, quem velit instituere, ita, vt Ecclesiam non teneatur hæredem relinquere. Abb. hic probat hoc ipsum Canon. 40. Apostolorum, à quo Gratia. assumpsit. c. sint manifestæ. 1. q. 1. ibi, sicut voluerit. quæ verba sunt etiam in c. quia nos. ist. tit. & in c. 1. tit. prox. infrà, vbi idẽidem in Episcopis & presbyteris statuitur. ad idem text. in c. fixũfixum. 12. qu. 5. & in c. quicunque. 12. q. 3. notat gloss. in c. Episcopus qui filios. 12. q. 2. etiāsietiamsi Episcopus filijs & propinquis careat. quam opinionem Imo. præ cæteris asserit in d. c. quia nos. vbi Barba. num. 7. & hic col. 3. asserit, eandem communem esse. & in tract. de peste. Cardi. 1. parte. q. 3. num. 76. eandem sententiam sequitur Abb. in ca. si quis Episcopus. de hæreti. vbi glo. Anto. & cæteri Doct. communiter hoc ipsum approbant. His tamen refragatur text. in d. c. si quis Episcopus. dum disiunctiuè dixit, Episcopum instituẽteminstituentem hęreticos aut extraneos à sanguine, esse excommunicandum post mortem. ergo non potest extraneos à sanguine instituere hæredes. Is verò text. ita intelligendus est, vt in eo Episcopo locũlocum habeat, qui hæreticos cōsanguineosconsanguineos, aut extraneos hæreticos hæredes instituit. gloss. recepta cōmunitercommuniter ibi. & Roma. singu. 735. dicens idem esse in quocunque alio Christiano, quod in Episcopo text. optimus in c. sanè profertur. versic. item multi. 24. q. 2. gloss. insignis in cap. Iudæi. in 2. de Iudæis. Præterea aduersus communem opinionem tex. est in c. Episcopus, qui filios. 12. q. 2. Inquit enim ille Canon: Episcopus, qui filios aut nepotes non habuerit, alium quam Ecclesiam non relinquat hæredem. Ergo Ecclesiam tenetur instituere hęredem. Sed ille text. consilium, non necessitatem inducit, secundum glo. & communem. Quòd si attendamus ad verba illius text. quæ multò integriùs extant in consil. Agathensi. cap. 33. parum oberit ille Canon opinioni iam diu receptæ, Ita enim legitur: Episcopus

4

^† qui filios aut nepotes non habens alium quàm Ecclesiam, reliquit hæredem, si quid de Ecclesia, non in Ecclesiæ causa aut necessitate insumpserit, quod distraxit aut donauit, irritum habeatur. Qui verò filios habens, de bonis, quæ reliquit ab hæredibus eius indemnitatibus Ecclesiæ consulatur. Hactenus igitur ille text. non cogit præcisè Episcopum filijs carentem Ecclesiam instituere. Vnde sentẽtiasententia Doct. verior est, & expressim optimè Henri. sequitur in d. c. si quis Episcopus.

Tertiò ex vltimis huius c. verbis probatur, res emptas à Prælato è pecunia Ecclesiæ

5

^† domi|

p. 652

nio ipsius Ecclesiæ acquiri, etiamsi proprio Prælati nomine fiat emptio. Abb. & Docto. hîc & idem ferè statuitur in c. fixũfixum. 12. q. 5. c. 1. c. inquirendũinquirendum. de pecu. Cleric. Verùm in his iurib. id tantùm dicitur, debere prædictas res in iura Ecclesiæ conferri: non tamen esse à die emptionis, & in Ecclesiæ dominium translatas: & ideò Hosti. in d. c. inquirendum. fatetur hanc tertiam conclusionem apertè in iure non probari, licet Doctorum maxima autoritate satis sit præmunita. Communis tamen assertio ex verbis huius c. etiam refragante Hostien. optimè colligitur. & in Auth. licentiam. C. de Epis. & Cler. Nec oberit Iuris Ciuilis regula, dictāsdictans, emptum ex pecunia aliena ementi acquiri, nōnon ei, cuius est pecunia. l. si ex ea. C. de rei vendi. quia in Ecclesia erit speciale, vt emptum ex eius pecunia, nōnon ementis, sed Ecclesiæ dominio acquiratur. gl. sing. secundũsecundum Cardi. & Barb. ibi col. 1. in d. c. inquirendũinquirendum. quo in loco cæteri Docto. idem apꝓbantapprobant, quib. accedit Reg. l. 40. tit. 5. par. 5. gl. in c. Apostolicos. 11. q. 2. Cors. in sinver. empt. Rom. in Auth. similiter. C. ad l. Falc. col. 6. Bal. in l. si quis presbyter. C. de Episco. & Cler. Aret. in l. cùm hæredes. in prin. ff. de acq. poss. gl. in l. vxor marito. ff. de donat. inter vir. & vxo. & in l. 2. ff. quando ex fact. tut. & in l. si vt proponis. C. de rei vend. vbi idem dicitur in re empta ex pecunia militis, sicuti in re empta ex pecunia pupilli, aut minoris. l. 2. ff. quādoquando ex fact. tut. l. 3. C. arbitr. tute. Idem videtur in Pręlato, qui emit ex pecunia Ecclesiæ. glo. in l. 1. C. si quis alteri, vel sibi. cuius opinionem asserit communem esse Ripa in l. Senatusconsulto. num. 16. ff. quib. in caus. pig. vel hypoth. Est tamen dubium, an id sit dicendum, quando res pecunia Ecclesiæ emitur, suppresso nomine Ecclesiæ, ab eo, qui Ecclesiæ Prælatus non est, nec administrationẽadministrationem rerũrerum Ecclesię tractat: & ex argumento minoris ad Ecclesiam. c. 1. & c. auditis. de in inte. rest. l. Orphanotrophos. C. de Episco. & Cler. Regia l. fi. tit. vlt. par. 6. Cy. Bar. Alb. Bal. Saly. & Paul. in d. l. si vt proponis. asserunt, non esse idem: imò rem ex pecunia Ecclesiæ emptam ab eo, qui rerũrerum Ecclesię administrationẽadministrationem non gerit, effici emẽtisementis, nōnon Ecclesiæ, nec vendicari ab Ecclesia posse, nisi in subsidiũsubsidium: sicuti in re empta ex pecunia minoris. idẽidem est l. 3. ff. de reb. eo. in prin. l. filiæ. & ibi Bar. ff. de sol. Paris. cons. 75. li. 1. num. 19. quo in loco hāchanc dubitationem explicat Regia l. 46. tit. 5. part. 5. quæ expressim in Ecclesia & minore Bart. Cyni, & aliorum opin. recepit, licet in pecunia militis absque vlla distinctione probet, rem ex ea emptāemptam, etiāetiam ab eo, qui militis res non administrat, effici ipsius militis, quod Cyn. Bar. & alij, exceptis Guliel. de Cun. & Bal. in d. l. si vt proponis. in specie adnotant. Et quamuis præfatis in locis Berna. & Accur. à milite ad Ecclesiam argumententur, atq;atque latiùs Euerard. c. 27. Id tamen argumentũargumentum ita recipiendum est, vt nimium à regulis Iuris non discedamus, quo fit, Bar. sententiam in d. c. inquirendum. col. 2. à vero dissentire, dum idem in Ecclesia, quod in milite dicendum fore existimat.

Quartò, ex eodem c. colligo, omnia bona, quæ Prælatus habet, pręsumi

6

^† acquisita fuisse ratione bonorum Ecclesiæ, & ob id pro Ecclesia esse maximam iuris præsumptionem, & Episcopi hæredes probare debere, bona ab Episcopo relicta ex patrimonio, alióue titulo, quàm Ecclesiæ causa obuenisse, quod suaderi potest ex l. Quintus. ff. de dona. inter vir. & vx. l. etiam. C. eod. titu. Regia l. 2. tit. 14. part. 3. quibus constat, res, quæ penes vxorem mortuo marito reperiuntur, præsumi esse ipsius mariti, & ideò oportet ipsam vxorem contrarium probare: qua in re sunt, qui id intelligant verum esse in his rebus, quas constat: vel probat mariti hæres fuisse acquisitas matrimonio cōstanteconstante. Hæ etenim res pręsumuntur acquisitæ ex bonis mariti, ne sit locus suspitioni libidinis & adulterij, cuius causa eas vxor acquisierit, vt inquit ipsa lex. Hac verò probatione cessante, non est locus pręfatę pręsumptioni: ita visum est Bald. in l. si vxorem. C. de condict. inser. Saly. in dict. l. etiam. & in d. l. Quintus. Aymon Sauil. consilio 61. numero 7. Alex. consilio 42. volum. 5. Alciatus de pręsumptionibus, regula tertia, præsumpt. 26. numero 6. Quibus tamen obstat Aret. qui contrarium respōdetrespondet consilio 31. post Albericum in dict. l. etiam. dicens, pręsumi illa bona constante matrimonio quæsita fuisse, & ex mariti bonis, nam cùm bona reperiantur tempore dissolutionis matrimonij penes vxorem, præsumendum est, bona illa esse mariti, cui subdita fuit in coniugali consortio ipsa vxor: ex eo etiam, quòd fœminę non ita honestè ac licitè patrimonium ex industria solent acquirere, sicuti viri. Et pręterea, cùm ad maritorum consortium accedunt, res, quas secum deferunt, in libellum & repertorium redactas, maritis tradunt. l. si ego. §. fi. ff. de iur. dot. Ex quibus, quamuis cesset ratio pręsumptionis dict. l. Quintus. adsunt tamen aliæ coniecturæ, quibus opinio Areti. potiùs quàm contraria placet. Nec sequitur, res matrimonio constante acquisitæ, pręsumuntur ex bonis esse mariti: ergo bona, quæ vxor possidet, acquisita fuerunt ante matrimonium. Id verò consequitur optimè, igitur ante matrimonium res habitas ab vxore ipsius esse, non mariti, censendum est. Atq;Atque in his regnis, omnia bona, quæ reperiuntur tẽporetempore, quo matrimoniũmatrimonium soluitur, iudicantur eodẽeodem matrimonio constante acquisita, & ob id communia sunt. l. 203. styli. Minimè tamẽtamen inficior, Sal. opinionẽopinionem posse admitti ex aliquot coniecturis, quæ animum iudicantis inducerent ad credendum, vxorem bona illa, quæ possidet, ante coniugium habuisse. quod Alciat. post Are. animaduertit. In Prælato tandem id a|

p. 653

pertissimi iuris erit, res acquisitas post dignitatem adeptam, præsumi causa Ecclesiæ habitas fuisse. tex. glo. & Doct. in c. 1. de pecu. Cler. id etiam in hoc capite omninò probatur. Ad id tandem disputatio tendit, an

7

^† in dubio res præsumantur acquisitæ ante dignitatem, an post. qua in re Gofredus in sum. tit. de success. ab intest. scribit, Episcopi hæredibus incumbere probationem Ecclesia possidente: at è contrario possidentibus ipsis hæredibus oportere Ecclesiam probare, res illas acquisitas fuisse post dignitatem. idem Abb. hic & in c. 3. de pecu. Cleri. in fin. Barb. in cap. 1. col. fin. de pecul. Cler. text. elegans in c. 1. 12. quęst. 5. vbi hęc assertio Gofredi probari videtur. Obiter tamen admonendus lector est

8

^† illius Canonis inscriptionem deprauatam esse: siquidem is Canon est apud diuum Gregorium in Epistola ad Theodatum Episcopum Mediolanensem libro Epistolarum 10. Episto. 43. in li. verò decretorum Gregorio ad Lucidum Episcopum falsò tribuitur: constat item ex eadem Epistola, luminosam, cui bona quædam Constantius Episcopus reliquerat, fuisse filiam fratris eiusdem Episcopi. Nam dum legitur apud Gratianum, Luminosæ ancillæ Dei, & fratribus suis, apud Gregorium multò rectiùs legitur, luminosæ ancillæ Dei filiæ fratris sui, siquidem de sola luminosa in eadem epistola tractatur. Item ex Epistola apparet, bona, quæ Episcopus ille luminosæ reliquit, immobilia fuisse, cùm ex Gratiano mobilia esse colligatur. Addit præterea diuus Gregorius, bona illa non esse auferenda à legataria, nisi Ecclesiæ actores probauerint, post ipsam dignitatem ab eodem Episcopo acquisita fuisse: quibus verbis adhuc Gofredi sententia fortior redditur, quam Abbas etiam sequitur in repe. cap. cùm esses. isto tit. num. 24. Salyce. in d. Auth. licentiam. gloss. in c. sint manifestæ. 12. q. 1. & in d. c. 1. 12. q. 5. Bertac. de Episcopo. 4. lib. 4. par. nu. 6. Rom. cons. 159. fi. col. Ecce qua ratione Gofre. nitatur ad concordiam reducere canonem illum, & huius primi cap. verba, quę eiusdem autoris sunt, diui nempe Gregorij Papæ primi, lib. Epist. 7. Epist. 52. ad Anthemium Campanum subdiaconum de testamento importuni Attellanæ ciuitatis Episcopi: cùm tamen inscriptio vulgaris caput hoc dictet esse Gregorij Papæ tertij ad AntoniũAntonium subdiaconum. Nec eadem omninò litera est vtrobiq;vtrobique. Scriptum enim est in hoc c. Hortamur igitur, vt solicitè discutias, & quicquid ipsum habuisse patuerit, à qualibet persona detineri nullatenus patiaris, nisi hoc solũsolum, quod eũeum ante Episcopatus ordinẽordinem propriũproprium habuisse constiterit. Apud GregoriũGregorium verò: Hortamur ergo experientiam tuātuam, vt solicita inquisitione discutias: & ꝗcquidquicquid Ecclesię ipsius esse patuerit, à qualibet persona detineri nullatenus patiaris, nisi hoc solum, quod eũeum ante Episcopatus ordinem propriũproprium habuisse constiterit. Quòd si hæc litera verè est ipsius Gregorij, minimè in hoc tex. probatur quarta hæc Doct. adnotatio. Cæterùm Io. And. in c 3. de pecu. Cle. omninò cōtenditcontendit in dubio bona ab Episcopo vel Prælato dimissa, ex præsumptione Iuris Canonici censeri post ipsam dignitatem acquisita fuisse, siue possideat Ecclesia eadem bona, siue Prælati hæres. Idem Ant. Card. & Io. ab Imo. in d. c. 3. vbi Abb. hanc esse cōmunemcommunem sententiam profitetur. quam puram sibi constans sequitur Barbat. hic. numero 2. Henric. in cap. fina. de pecul. Cleric. Anchara. col. 2. Imol. colu. 3. in cap. cùm in officijs. isto titu. Bald. & Alberic. post glo. in Authen. licentiam. C. de Episco. & Cleri. Areti. consi. 31. col. pen. quam opinionem etiam fatentur communem esse Corne. cons. 314. volum. 3. Socy. cons. 91. col. 3. vol. 3. & Albe. in d. Authent. licentiam. vbi pro hac communi opinione est text. insignis. & in Authen. de Eccle. tit. §. interdicimus. collat. 9. & in c. sint manifestæ. 12. q. 1. Eandem sententiam

9

^† coadiuuat ratio illa, nam licet sit dubium, an Episcopus vel Pręlatus teneatur repertorium, seu inuentarium rerum Ecclesiæ facere, quibusdam dicentibus eum ad hoc teneri, quia tutori similis est. glo. in cap. qualiter. in 2. verbo, redde. de accusatio. & in c. auditis. de in integ. resti. & in c. nulli. de rebus Eccles. & in cap. ea, quæ. de offi. Archi. & in specie glo. in c. manifesta. 12. q. 1. Paul. Castren. in l. Orphanotrophos. C. de Episco. & Cleric. Bertachi. de Episcopo, libro 4. part. 4. num. 28. sentiunt Anch. Imola, & alij Doctores in dicto ca. cùm in officijs. Areti. in d. consil. 31. colu. penul. Alijs verò contrarium asserentibus, eo, quòd nullibi in iure cautum sit, prælatum teneri ad conficiendum inuentarium rerum Ecclesiæ. ita Abb. eleganter in q. 3. dubio 4. Felin. in c. cùm deputati. colum. fi. de iudi. Barb. in dict. cap. cùm in officijs. num. 10. Nec omninò procedit similitudo prælati, & tutoris. vti notat gloss. in capit. fi. 5. q. 3. Abb. in dict. c. auditis. idem in ca. 2. de donat. nouiores, maximè Deci. in c. reprehensibilis. de appellatio. Anani. in dict. c. qualiter. in princip. col. penul. Baldus in l. fi. ff. de tutor. & curato. datis ab his. Felinus in d. ca. cùm deputati. Tamen Episcopus tenetur tempore, quo dignitatem illam consequitur, inuentarium facere rerum, quas ipse ex patrimonio, alióue titulo acquisiuit. text. in ca. de Syracusanæ. 28. dist. c. manifesta. & c. sint manifestę. 12. quæst. 1. quod Abbas in dict. dubio 4. concedere videtur. Igitur, si prædictum inuentarium non fecerit Episcopus, pręsumptio fraudis minimè cessat: & ob id opinio Ioannis Andr. potiùs quàm Gofredi mihi placet. Non obstat text. in c. 1. 12. q. 5. quem pro Gofredo Abbas & cæteri eius sequaces allegant, quia, vt constat ex Epistola diui Gregorij, non tantùm præsumptio possessionis pro ipsa legataria, sed & fama detulit ad Romanum Pontificem, il|

p. 654

la bona, de quibus erat controuersia, ante Episcopatum quęsita fuisse: & hic est verus intellectus illius Canonis.

Secundò, potest Gofredi opinio maximè procedere, quando constaret tempore promotionis ad Episcopatum ipsum promotum bona aliqua habuisse, ita, vt ex hoc, & ex possessione oriatur præsumptio quædam ad transferendum probandi onus in Actorem, qui Ecclesia non possidente nomine Ecclesiæ illa bona petit, secundum Ioannem Andr. & alios, qui communiter sic intelligunt opinionem Gofredi. Est denique maxima Iuris Canonici præsumptio pro Ecclesia, vt bona relicta à Prælato censeantur causa Ecclesię, seu ex eius bonis acquisita. quod & Dynus notauit in regu. ratum. in fin. de regu. iur. lib. 6. Hæc verò pręsumptio alijs aduersus præsumptionibus eliditur. Nam

10

^† si Episcopus, tempore, quo habuit dignitatem, habebat patrimonium, iudex arbitrabitur attenta quantitate & qualitate patrimonij, & rerum Ecclesiæ, an bona postmodùm acquisita, sint Ecclesiæ, aut Episcopi hæredibus adiudicanda, vel inter Ecclesiam & hæredes diuidenda. text. quem glo. ibi ita intellexit in cap. Sacerdotes. 12. quęst. 4. dicit singu. Roma. singul. 267. Barb. in tract. de præst. Cardi. 1. part. quæstione 3. numero 47. commendat Abb. in cap. 3. de pecul. Cleric. & in rep. c. cùm esses. ist. titul. numero 24. Item, si prælatus gessit negotia publica in aliquo magistratu, ex quo percipiebat aliquot reditus. His perpensis iudex arbitrabitur, an bona per eum acquisita fuerint ex illius reditibus empta. arg. text. in c. quia nos. & c. relatũrelatum. in 2. ist. tit. quod prędicti Docto. fatentur, & explicant alias notantes coniecturas Corne. consilio 314. volumi. 3. Cardin. consilio 79. in fine. Socy. consilio 91. vol. 3. Nicol. Boëri. decisione 20. Quibus illud addere non omittam, quod Andr. Alciat. scripsit. reg. 1. de præsumpt. 29. præsumpt. ad finẽfinem. dicens res emptas à fratre, vel consanguineo Episcopi, quem ipse Prælatus procuratorem constituerat ad percipiendos reditus Ecclesiasticos, non præsumi emptas fuisse ex reditibus Ecclesiæ. Ratio enim præsumptionis, quæ in ipso Episcopo consideratur, cessat in cōsanguineoconsanguineo Episcopi, qui quidem consanguineus potuit ex proprio labore industria, aut patrimonio res illas acquirere. Erit tamen à iudice attentè ac discretè perpẽdendũperpendendum, an ex hoc fraus fiat Ecclesiæ.

Cæterùm, dubium illud explicare oportet, an quæsita per EpiscopũEpiscopum post dignitatem,

11

^† ex propria tamen industria sint eiusdem, ita, vt liberè valeat de eis testari? & in presbyteris, qui curam habent animarum in aliqua Ecclesia, aliáue obtinent beneficia Ecclesiastica, expressim id est statutum, eisq́ue permissum est, liberè de ita acquisitis bonis testamentum facere. c. quia nos. c. relatum. in 2. ist. titu. etiamsi presbyter ea bona fuerit consequutus ratione ordinis sacri, nullo tamen prætextu beneficij, vel bonorum Ecclesiæ, nempe pro celebrandis missarum solennibus, aut ex stipendio alicuius prælati, alteriúsue, cui presbyter vti capellanus seruit. Cynus & Docto. in Authent. licentiam. C. de Episcop. & Cler. Hostien. Anto. Ancha. Cardina. & Imol. in dict. c. quia nos. Abb. in c. cùm in officijs. col. 2. & ibi Barb. col. 4. ist. titul. Boêri. decis. 20. Syluest. verb. Clericus. 4. §. 8. Abb. in repe. c. cùm esses. ist. tit. nume. 29. Domi. in c. præsenti. de offic. ordi. in 6. Bolog. in consil. Ananiæ 87. ex quibus constat, hanc opinionem esse communem. quod Barb. fatetur in dict. cap. quia nos. colum. fi. Corne. & Socy. paulò post citandi. In Episcopis verò Iaco. Butri. in l. sacrosanctæ. C. de Episcop. & Cleric. diuersum opinatur, dicens, ipsos testari non posse de bonis post Episcopatum, etiam ex propria industria personæ vtcunque acquisitis. Cui suffragari videtur textus in dicta Authentica, licentiam. dicens, Episcopo acquiri bona, ei post Episcopatum obuenientia à cognatis, cæteris bonis ipsi Ecclesię reseruatis. Præterea textus hic & in capitulo primo, duodecima, quæstione quinta, solum permittit, Episcopis testari de bonis, quæ habuerunt ante Episcopalem dignitatem: acquisitis postea negant, omninò iura Pontificia testandi licentiam, nisi bona illa iure sanguinis acquisierit. Eandem opinionem Iacobi defendit Bar. hic, & latiùs idem in tract. de peste. Cardi. part. 1. q. 3.

Sed si rationem prędictorum Canonum cōsideremusconsideremus, idem erit dicendum in Episcopis, quod in presbyteris Ecclesiarum Rectoribus. Ea etenim, quę post dignitatem à Pręlatis acquiruntur, ex eo Ecclesiæ à Canonibus adiudicantur, quod præsumatur ex bonis, ac reditibus Ecclesiæ acquisita fuisse. text. iuncta glo. in c. 1. de pecul. Cler. quam rationem iam superiùs notauimus, & probatur efficaciter in c. fixum. 12. q. 5. Vnde textus in hoc c. & in d. Auth. licentiam. ita intelligendi sunt, vt idem dicamus de rebus, quas constat, Episcopum ex industria propria nactũnactum fuisse, quod de illis, quæ manifestè ei iure sanguinis obuenerunt: atque ita idem prorsus in Episcopo, quod in cæteris presbyteris notat Abbas hic in fi. ex glo. vltima idem Abb. in d. c. cùm in officijs. Corne. consilio 314. col. 3. vol. 3. dicens communiter reprobari opinionem Iacobi Butrig. idem testatur eandem communem secutus Socyn. consil. 91. 3. vol. & Syluest. verb. Clericus. 4. q. 6. Ex qua opinione in fert Socy. posse Cardinalem testari de illo stipendio, quod à Romano Pontifice datur ratione Cardinalitij galeri, cùm id non detur respectu alicuius Ecclesiæ, sed personæ ipsius Cardinalis, qui ipsum RomanũRomanum Pontificem in regimine Ecclesiæ, consilio & industria coadiuuat. Hinc etiam ipse infe|

p. 655

ro, Episcopos testari posse de his bonis quæ acquirunt ex his, quæ ipsis offeruntur, & dantur ab his, qui sacris ordinibus initiantur & insigniuntur.

Glo. in verbo, Hortamur. dum exponit præcipimus, est prænotanda. quia

12

^† licet verba exhortationis non inducant præceptum. capit. quod præcipitur. 14. q. 1. aliàs in cap. fi. §. quod præcipitur. optimus text. in cap. 2. de spons. ex quo colligunt ibi Anton. Abb. Præpos. & Feli. per hæc verba, moneas, & inducas, simpliciter in rescripto Principis apposita, non concedi potestatem compellendi ei, qui nullam ad compulsionem iurisdictionem habebat. capit. ex literis. in 2. de spons. idem notat vltima glos. in capitul. cum nostris. de conces. præbe. Ioann. Andre. Ancharan. Domini. & Franc. in capit. si pauper. de præb. in 6. & Ioann. de Imol. in dict. capit. cum nostris. pe. colu. asserit hanc opinionem mente tenendam esse, contrariam tamen magis communem cum Archid. in dict. cap. si pauper, quod ipse non habeo expeditum. Nam & Card. in Clem. 1. q. 11. de offic. deleg. primam sententiam sequitur. Verùm si verba exhortationis sint adiecta rei aut dispositioni, quæ ex propria natura necessitatem obtemperandi præ se fert, pro præceptis assumuntur. ita glo. hic. cui simil. in Cle. 1. de testi. vbi Card. & Imol. alia in c. ad aures, de æta. & qualit. Felin. colum. 6. Deci. numero 13. in cap. 1. idem Felin. in c. nam & concupiscentiam. col. 1. de constitutio.

Glossa in verbo, patiaris, probat ecclesiam prælati hæredem omninò debere approbare pro ea parte, qua sit hæres alienationem rei ecclesiasticæ factam ab

13

^† ipso prælato absque iuris solennitate, vel eo casu, quo alienari res illa non poterat, nisi inuentarium fecerit: tunc etenim ecclesia alienationem ratam habebit ex ea quantitate, quam ab hæreditate accepit. glos. in capitul. episcopus qui filios. 12. quæst. 2. quas communiter Doctor. hîc approbant. Bart. in l. cùm vir. 2. columna. ff. de vsucap. Alex. cons. 30. column. 2. volumi. 6. l. 1. ff. de except. rei vend. l. venditrici. C. de reb. alien. non alie. l. cùm à matre. C. de rei vendi. l. fin. §. in computatione. C. de iure delib. quibus adde Paris. consil. 2. lib. 1. Et idem erit in filio hærede, qui etiam confecto inuentario tenetur stare alienationi rei propriæ per patrem factæ, eo casu, quo pater alienare non potuit, facta ad hoc, si necesse id fuerit, compensatione legitimæ cum ipsa re alienata. gloss. & ibi Doct. in d. l. cùm à matre. Abb. Imol. & Doct. hîc. Regia l. 24. tit. 13. parte 5. & est communis opinio, teste Iason. in d. §. in computatione, aduersus gloss. ibi. eandem etiam sententiam communem defendit Rodericus Suares in repet. l. quoniam in prioribus. C. de inoffic. testamen. 7. extensione. col. 8.

Eadem glos. verbo, patiaris. fatetur ecclesiam alicuius hæredem, non

14

^† conficientem inuentarium teneri vltra vires hæreditarias ad debita & onera defuncti: sicuti quilibet extraneus teneretur inuentario non confecto. ex l. final. C. de iure delib. in quo gl. ista singu. est secundum Abb. & eam sequuntur Imo. Anto. & Barb. hîc. idem Imo. in c. 1. de solutio. Salycet. in Authent. sed cùm testator. C. ad legem Falcid. Ias. dicens hanc opinionem esse communem in l. fin. §. fin. C. de iure delibe. restituitur tamen ecclesia ad conficiendum hoc inuentarium aduersus lapsum temporis secundum eos. Et probatur hæc conclusio in Authen. de hære. & Fal. §. pupillis. vbi statuitur, pupillum teneri, vltra vires hæreditarias, si non confecerit inuentarium, nec petierit restitutionem ad id conficiendum: ergo eodem iure ecclesia tenebitur. notat Rom. in Rub. ff. de acquir. hæred. Contrarium tamen, imò ecclesiam vltra vires hæreditarias non teneri, etiam si inuentarium non confecerit, asserunt Card. & Abb. hîc. & in d. c. 1. Bart. in l. 1. num. 46. C. de sacrosanct. eccle. Bal. in l. fina. in prin. C. de iure delib. colum. 1. Abb. in rep. c. ecclesia sanctæ Mariæ. de consti. nu. 18. Ange. in Auth. de aliena. & emphy. §. si verò quilibet. idem Angelus in d. l. fi. §. si verò post quam. Anani. in c. in literis. col. 6. de rapto. Feli. dicens hanc opinionem communem esse in c. de quarta, de præscript. colum. 3. idem profitetur Areti. in Rub. ff. de acquir. hæredit. colum. penul. pro quibus adduci solet text. in l. prima. §. an bona. ff. de iure fisci. vbi fiscus hoc priuilegium habet, ergo & Ecclesia. argumen. glos. in capit. primo, de in integrum restitut. Item suadetur hoc ea ratione, quòd præsumptio subtrahendi res hæreditarias, ex qua statuitur obligatio hæredis non facientis inuentarium vltra vires hæreditarias ad legata, & onera defuncti. text in Authentic. de hæredi. & Falcid. §. sancimus. cessat in ecclesia: igitur ipsa obligatio cessabit.

His verò respondetur, & primò textus in dicto §. an bona. non habere locum, quando bona deueniunt ad fiscum, non iure hæreditario, sed iure deuolutionis, quia vacantia sunt, vel alio simili titulo, vt explicat Bartholus in dicta Rubrica. ff. de acquirend. hæredit. illi autem, qui non sunt veri hæredes, sed vniuersali alio titulo succedunt, non tenentur conficere inuentarium. Inno. in c. in præsentia, de probat. Francis. Porcellinus in tracta. de inuentario. cap. 4. ad finem. Secundò respondeo, argumentum illud ratione cessante minimè conuincere. Nam & in pupillo cessat illa ratio, & tamen in eo locum habet iuris præfati dispositio. Clerici etiam eadem lege censentur, quamuis alieni sint à fraudis suspitione, vt in eadem constitutione de hæredita. & Falcid. expressum est. Nec ratio vltima & principalis dictæ decisionis in præsumptione fraudis consistit: dictione etenim, |

p. 656

forte, qua Iustinianus ibi vtitur, causam impulsiuam legis, non principalem inducit. text. & ibi gl. Imol. & alij in Clem. 1. de appella. gloss. in l. in commodato. §. sicut. ff. commod. Alex. in l. in ratione. §. quod vulgo. ff. ad l. Falcid. num. 13. Feli. in c. 2. col. fin. vt lit. non contest. Dec. in capit. super literis. col. 8. de rescript. quibus diligenter inspectis quæstio ista dubia censetur. Nisi dixerimus primam opinionem quam gloss. hîc asseruit, quo ad creditores hæreditarios procedere, cùm quibus hæres, qui sine repertorij auxilio adit hæreditatem, quasi contrahit. l. apud Iulianum. §. fin. ff. ad Trebel. & ideo adhuc cessante qualibet fraudis suspicione tenetur eis satisfacere, vt defunctus tenebatur, etiam vltra vires hæreditarias. Secunda verò opinio poterit admitti, quoad legatarios, quibus hæres non conficiens inuentarium integra legata soluit, etiam iure Canonico. c. Rainaldus, ad finem. isto tit. ex præsumptione fraudis, & suspicionis, quæ in ecclesia, & eius ministris cessat. atque ita dubium istud dissoluunt Alexand. & Corne. in d. l. §. final. & Aret. in dict. Rub. ff. de acquir. hæredit. quibus accedit Bald in l. filium C. famil. hercis. col. pe. dicens

15

^† hæredem non conficientem inuentarium non teneri ad soluendum legatarijs integra legata, si ex legatariorum confessione constiterit patrimonium hæreditarium sufficiens non esse ad integram solutionem. idem Alexan. & Areti. 2. col. in dicta Rubric. ff. de acqui. hæred. & Ias. in l. 1. §. si is qui quadringenta. ff. ad senatuscons. Trebel. & quamuis Soci. ibi dubitet, Baldum sequuntur Alexan. & Ias. in l. fin. §. 1. C. de iure deliber. Felin. in c. quoniam. de proba. num. 30. & Catelli. Cotta. in vlt. Memor. dictione: Inuentarium. vbi plures citat de hac decisione dubitantes, qua in re miror Gualdens. de arte test. titul. de acquir. hæred. caute. 8. hanc sententiam Bald. etiam in creditoribus intellexisse. quod à sensu Bald. valde alienum est. Ex his etiam quæstio illa diffiniri poterit, an hæres non confecto inuentario in animæ & conscientiæ iudicio sit

16

^† obligatus ad soluenda onera defuncti vltra vires hæreditarias. Nam Bart. in d. Rub. ff. de acqui. hære. & alij, quos ibi referunt Alex. & Ias. Bal. in d. l. filium quem habentem. col. pen. idem Bart. in l 1. num. 45. C. de sacros. eccles. Ioan. Andre. & Doct. in c. quanquam, de vsur. in 6. Feli. in c. 1. de const. numer. 44. tenent in foro conscientiæ hæredem, non confecto inuentario, minimè esse obligatum ad onera hæreditaria, vltra vires patrimonij à defuncto relicti, quasi in eo foro præsumptio fraudis cesset, quam opinionem communem esse fatetur Ias. in dicta Rub. & Carol. Ruinus cons. 20. lib. 4. Rursus Freder. Senensis in cons. 21. & Paul. à Castro in eadem Rub. diuersum opinantur, ac nullum esse inter conscientiæ forum, & iudiciale discrimen existimant. Lex etenim humana, quæ iusta est, etiam in foro animæ est seruanda. gloss. recepta communiter in c. quæ in ecclesiarum, de constit. Thom. 2. 2. quæstio. 96. art. 4. Ea verò lex Ciuilis, quæ non confecto inuentario cogit hæredem hæreditaria onera subire, iusta est, nec in præsumptione consistit, vt modò diximus: ergo iniudicio interiori seruabitur. Verùm, isthæc ratio quoad creditores admittenda est, ita vt in eis locus sit opinioni Freder. Sed

17

^† quo ad legatarios communis sententia sibi locum vendicabit. quod visum est Areti. in d. Rub. ff. de acquir. hæred. His proximum est, quod notant Paul. Aret. & Alexand. in l. nemo potest. ff. de legat. 1. Bald. in l. fin. §. cùm igitur. col. pe. C. de iure deliber. Ias. in d. l. nemo potest. lect. 1. numer. 55. & ibi Crot. col. 19. Deci. cons. 418. colum. 3. Aymon cons. 174. Ferdi. Loazes Illerdensis præsul in l. filiusfamiliâs. §. diui. ff. de legat. 1. num. 71. Guido Pap. cons. 63. colum. pen. vnanimi consensu dicentes, testatorem non posse remittere hæredi confectionem inuentarij in præiudicium creditorum, quibus ipse testator pręcisè satisfacere tenetur, nec potest eis præiudicium inferre. Poterit tamen testator prædictam remissionem facere in præiudicium legatariorum. quod expressim notant Paul. Aret. Alex. Deci. Aymon, paulò antè citati. & Baldus in l. cùm tale. §. Titius. ff. de condict. & demonst. quorum opinio communis est, sicuti Alexan. asseruit in dicta lege, nemo potest. colum. 5. & Aymon. d. consil. 174. col. fin. Tametsi Bald. in l. fin. C. arb. tutor. contrarium teneat, cui assentiuntur Ias. in d. l. nemo. 1. lect. in fi. Crot. ibi. 19. col. & Guido Pap. d. cons. 63. col. penul. Quin & Aymon in dict. cons. 174. respondit, testatorem posse hæredem grauare, vt etiam confecto inuentario eius beneficio non vtatur, ac teneatur creditoribus, & legatarijs satisfacere, perinde, ac si inuentarium non fecisset, quod notandum esse existimo. His verò alia proximè aptari quæstio poterit. Nam iure satis compertum est, iuramentum in litem deferri aduersus tutorem, qui inuentarium conficere omiserit. l. tutor qui repertorium. ff. de administ. tuto. tradit Ias. in l. in actionibus. ff. de in lit. iur. & in l. si quando. C. vnde vi. Est etenim dubium, an idem sit dicendum contra eum, qui se hæredem esse alicuiùs existimans, eius hæreditatem obtinuit, vel ea ratione, vt deliberare possit, de hæreditate adeunda bona accepit: qui quidem hæreditatem omittens, aliaúe de causa à veris hæredibus conuenitur, controuertitur, sitne locus iuramento in litem aduersus eum, qui repertorium facere omiserit. & Raphael Ful. in l. vltima. §. sed si post deliberationẽdeliberationem. C. de iure deliberan. scribit locum esse delationi iuramenti in litem aduersus eum, qui hæreditatem alicuius defuncti, eiusq́ue bona accepit, atque occupauit: nec tamen inuentariũinuentarium confecerit, etenim |

p. 657

postea contra eum actum sit petitione hæreditatis, & obtentum, cogendus erit reddere rationem bonorum per inuentarij seriem, aut contra ipsum in litem iurabitur, sicuti aduersus tutorem, qui repertorium facere omiserit, Sic enim Iustinianus scribit: Si quis autem temerario proposito deliberationem quidem petierit, inuentarium autem minimè conscripserit, & vel adierit hæreditatem, vel minimè eam repudiauerit: non solum creditoribus insolidum teneatur, sed etiam legis Falcidiæ beneficio minimè vtatur: quod si post deliberationem recusauerit, inuentario minimè conscripto, tunc res hæreditarias creditoribus, vel his, qui ad hæreditatem vocantur, legibus reddere compelletur, quantitate earum sacramento res accipientium manifestanda, cũcum taxatione tamẽtamen à iudice facienda. Hactenus Codicis tex. à quo Fulgos. prædictam opinionem deducit. Accursius tamen verbo, sacramento, eam decisionem visus est intelligere, non de iuramento in litem circa rerum quantitatem, sed de iuramento in litem, quo ad æstimationem rerum, quas habuisse reus ipse ab hæreditate constiterit. In litem, inquit, si non restituat omnes res, quas constat eum habuisse: & licet Corne. exponat Accurs. verbum constat, id est per iuramentum in litem, ea expositio admodum est violenta, & sensui glo. ac Doc. omnino contraria. Nam verè constitutio ipsa Iustiniani, & glo. de iuramento in litem loquuntur. text. quidem quoad rerum quantitatem, glo. quoad earum æstimationem: quæ admodum distincta videntur. Nos verò existimamus, iuramentum in litem, quoad rerum hæreditariarum quantitatem non confecto inuentario, deferri actori aduersus eum, qui bona defuncti & hæreditatem eius accepit, in ea specie tantùm, cuius mentio fit in d. §. si quis autem. id etenim negari non potest: quandoquidem ea constitutio satis expressa est absque vlla interpretum calumnia: idemq́ue asseuerant inibi dicentes id speciale esse in eo casu Petrus à Bella pertica, Cynus, Alex. & Corne. quorum sententiam quicquid gl. dixerit, ita esse accipiendam censeo, vt in specie d. §. non confecto inuentario iuramentum deferatur in litem, taxatione Iudicis præmissa super quantitate bonorum ipsius hæreditatis, non super æstimatione. Hoc autem idcircò statutum fuisse opinamur ob temeritatem illius, qui absque bonorum & rerũrerum repertorio hæreditatẽhæreditatem nondũnondum certus de eius acceptatione receperit, eiusq́;eiusque res occupauerit. ItẽItem eo ꝙquod maxima sit doli præsumptio aduersus eũeum, qui repudiat hęreditatũhęreditatum, quāquam semel obtinuit, & accepit, cũcum termino & facultate deliberandi: forsan enim ex ea plura surripuit. Atq;Atque ideò ęquissimum est, quod ratione bonorum hæreditariorũhæreditariorum ex repertorio reddat. Nec eadem constitutio in vniuersum accipienda est, nec extendenda ad quæcunq;quæcunque bona defuncti, vel hæreditatem alterius obtinentẽobtinentem: siquidem quod de tutore Fulgo. adducit, maximè verum est, propter conseruandũconseruandum pupilli & minoris patrimoniũpatrimonium, quod nullum alium præter tutorẽtutorem defensorem habet, in quo maior est præsumptio doli. vnde Fulgos. opinio admittenda non est extra casum d. §. si quis autẽautem. vel forsan erit eidem locus aduersus eũeum, qui mala fide vera hæreditatem alienam, nec ad eum pertinentẽpertinentem iniquissimè occupauerit.

Glossa penultima duplici intellectu tex. interpretatur, quorum prior minimè conuenit literæ, qua exprimitur hunc Episcopum potuisse iure optimo testari de rebus proprijs. igitur non erat monachus, nec renunciauerat proprijs bonis religionem professus, quia tunc testari non posset. Posterior autem intellectus applaudet ex his, quæ iam satis latè tradidimus. Nam Episcopus testari non poterat de acquisitis post ipsam dignitatem, ipsius ecclesiæ causa, & ex eius bonis, ꝙquod in dubio præsumitur. Potest tamen de his bonis, quæ vel ante dignitatem Epicopalem habuit, vel post dignitatem acquisiuit, quę tamen probantur ex personæ industria, vel aliàs quàm ex reditibus ecclesiæ acquisita fuisse, saltẽsaltem sufficientibus coniecturis, quę possessorem hæredẽhæredem, aut legatarium defendant. Ex priori tamen intellectu huius gl. colligitur, monachũmonachum promotum ad Episcopatum acquirere ecclesiæ, cuius curam gerit, etiāsietiamsi ex industria personæ aliqua bona adsequatur, cuius assertionis difficultas tria exposcit. Primum, an monachus factus Episcopus sit immunis ab oneribus religionis.

Secundum, an bona per eum quæsita post obtentam dignitatem ex industria, acquirantur monasterio, an ecclesiæ?

Tertium, cui monasterio sint adiudicanda bona illius monachi, qui facta professione, ad aliam religionem transierit.

Quo ad primum communiter traditur, monachum factum Episcopum, nec à

18

^† delatione habitus, nec à tribus votis substantialibus liberum esse. quod probatur in cap. Clerici officia, de vita & honesta. Cleri. vbi statuitur, monachum factum Episcopum debere monachi habitum deferre. gloss. in c. noua. 16. quæst. 7. & in cap. de monachis. in 1. 16. q. 1. adeò vt talis monachus habitũhabitum religionis dimittens, & exteriorem Episcopalem tunicam assumens sit excommunicatus. quod Syluest. sentit verbo, religio. 7. q. 11. argum. text. in cap. 2. ne Cleric. vel mona. in 6. notat in hac specie Iaso. in Authen. ingressi. C. de sacrosan. eccle. col. 2. quod apud me dubium est. non enim est aliquo Canone excommunicatio indicta monacho, qui prætextu episcopalis dignitatis, non dimisso habitu monachorum, assumit albam illam & candidācandidam vestẽvestem, quæ ab Episcopis exteriùs defertur, tametsi malè faciat monachus episcopus |

p. 658

ea vtens. Ab his verò quæ substantialia vota sunt, non est exemptus monachus per dignitatem Episcopalem, licèt à prohibitione carnium, à iurisdictione Abbatis, ab alijsq́;alijsque ipsius religionis statutis sit liber. gl. in dict. cap. de monachis. & in c. 1. 18. q. 1. Ias. in dict. Authen. ingressi. 2. col. Cardi. in Clem. 2. in princip. q. 2. de censib. id autem, quod dicitur in d. c. 1. exemptum esse monachum episcopum à iurisdictione Abbatis, non est ex eo, quòd sit exemptus à voto obedientiæ, quia adhuc illi subiectus est, sed quia Abbatem non habet, cui obediat, dicimus eum à iurisdictione prælati regularis liberum esse. ex diuo Tho. 2. 2. q. 185. arti. 8. ibi tamen idem Tho. asserit aduersus præmissam solutionem, monachum factum Episcopum subditũsubditum esse omnibus religionis regulis & statutis, quæ officium Episcopale minimè impediunt, à reliquis verò eximi, quamuis ex causa possit Episcopus monachus sibi indulgere, sicut prælati religionem. Atque ex hoc notat ibi Caie. à ieiunijs, à prohibitione esus carnium, non esse monachum factum Episcopum omninò exemptum. Et infert eum peccare mortaliter, si in sexta Feria, qua dies natalitius Domini nostri Iesu Christi ab Ecclesia colitur, carnes comederit. c. explicari, de obser. ieiunio. eandem sententiam Thomæ probat Syluest. verb. religio. 6. q. 10. Idem verò Caieta. in opere. 27. q. cap. 22. à communi sententia parum discedens, aliter opinionem diui Thomæ intellexit, dicens, monachum per Episcopalem dignitatem non eximi à tribus votis substantialibus: à regulis autem, & statutis quoad obligationem legalem, & eius coactionem immunem esse, non tamen quoad morale vinculum ipsorum statutorum, quasi monachus Episcopus teneatur ex morali vinculo seruare statuta religionis, & regulas ipsius ordinis monachorum: à pœnis verò ipsorum statutorum, ac subinde à mortali peccato liber sit: cùm coactioni legali non sit subiectus, quod ipse Caieta. latiùs tradit dicens, monachum Episcopum non peccare mortaliter, si sexta feria, qua natiuitas Domini celebratur, carnes comederit. idem probat Domini. Soto libro 10. de iustitia & iure. quæst. 5. artic. 7. & hoc verius esse existimo, attenta frequentiori nostratũnostratum sententia. His ergo constat, monachum Episcopum testari non posse, cùm id repugnet paupertatis voto, à quo non est liber, secundum communem hîc. Bald. Paul. & alios in Authentic. licentiam. C. de Episcop. & Cleric. & Thom. in d. artic. 8. Ias. in d. Authent. ingressi. 2. col.

Ad secundum pręmitto eum, qui se & sua bona obtulerit ecclesiæ

19

^† seculari, res illas, quas obtulit, secum ad aliam ecclesiam transferre posse, in quam se ipsum licitè confert. text. vbi Anto. Abb. & Imol. in cap. 3. de renunciatio. Cardi. Abb. Imol. & Doct. in cap. quod à te. de Cleri. coniug. Is autẽautem, qui à monasterio ad Episcopatum transit, bona ante transitum acquisita, monasterio verè acquisiuit, illa autem quæ postea habuerit, etiam ex industria personæ, Episcopali ecclesiæ acquirit. c. statutum. 18. quæst. 1. Ioan. Andr. Abb. & Doctor. hic communiter, quod ex sequenti disputatione apertius explicabitur. Maior verò est dubitatio, quando monachus transit à primo monasterio ad alterum diuersæ religionis in casu à iure vel à Romano Pontifice permisso, & tunc bona tacitè

20

^† primo monasterio acquisita, transmitti ad secundum cum persona, asserunt Archid. in cap. 1. 17. quæst. 4. Collecta. in capit. 3. de renunciatio. Hostien. Ioann. And. Anto. Henric. Cardin. & Abb. in dict. cap. quod à te. à quibus adducitur text. in capit. si quis rapuerit. 27. quæst. 1. & in Authent. de sanctis. episc. §. fin. collat. 9. quæ tamen iura locum habent, quando secundum monasterium compellitur recipere monachum, vt ipse pœnitentiam agat alicuius criminis per eum cōmissicommissi: & prętereà in eo casu bona quoad vsumfructum cum persona transmittuntur, non quoad dominium, sed ad vitam ipsius monachi: ex Imol. in dicto capitulo, quod à te. & Hostiens. in summa de Cleric. coniug. §. final. Nos verò loquimur, quando ex licentia iuris vel principis libentissimè à secundo monasterio monachus recipitur, quod distinctum est. Item adducitur pro Archid. sententia text. in dicto capitulo, statutum. 18. quæstio. 1. quem Abb. inducit ex eo, quòd spes succedendi parentibus monacho competens tempore, quo primum monasterium fuerit ingressus, transit cum monacho ad secundum monasterium: & tamem illa spes succedendi quæsita fuit primo monasterio. Cui inductioni responderi potest, si aduertamus spem succedendi ante mortem non esse verè acquisitam, ita vt illa hæreditas, quam expectamus, inter bona iam quæsita connumerari valeat. Nam in dicto capitulo, statutum. pater monachi non obijt mortem tempore, quo monachus prioris monasterij religionem profitebatur, sed postea eodem monacho ad monasterium secundum translato: atque ita animaduertit Corne. consil. 88. volumine secundo, sensit gloss. in dict. capitu. statutum. dicens, illam spem succedendi primo monasterij quæsitam deficere, ex eo, quòd persona monachi ab illo monasterio discedit ante veram acquisitionem. Ex quo infertur verum esse, quod Paul. & Cardi. quæstio. 16. in Clement. final. de electio. & ibi Imo. columna 2. & Bonifac. nume. 38. respondent dicentes, legatum factum monacho sub conditione, acquiri illi monasterio, in quo monachus vitam agit tempore euenientis conditionis, & non alteri, in quo tempore facti legati commorabatur. Idem Feli. in cap. in præsentia, de probatio. numero 56. & Collecta. in |

p. 659

capit. cùm in officijs. isto titul. quamuis sit secùs in promissione facta sub conditione, in qua attenditur, quoad transmissionem, tempus contractus. Nam in vltimis voluntatibus spes non transmittitur ad hæredes. l. cum hæredes. ff. quan. dies lega. cedat. In contractibus verò bene transmittitur. l. si filiusfamiliâs. ff. de verb. obligat. Vnde si eo tempore, quo monachus est in primo monasterio, ei ex alterius morte deferatur hæreditas, ipsi

21

^† monasterio fit acquisitio, nec transit hæreditas ad secundum cum monacho ipso, ita vt sic parentũparentum hæreditas transmittatur in monasterium primũprimum, etiam mortuo monacho, hæreditate non adita, ac poterit aditio fieri à monasterio. Cy. in l. Deo nobis. C. de episcop. & Cleric. Bald. cons. 494. volum. 5. Guli. Bene. in c. Rainuntius, de testament. verb. mortuo. in 2. nu. 150. Imò idem erit dicendum in alia quacunque hæreditate monacho delata, vt monacho mortuo ius adeundi in monasterium transmittatur, & monasterio acquiratur sine aditione monachi. Ioan. And. Anto. Abb. & Doct. communiter in d. c. in præsentia. & hæc est opinio communis apud iuris Pontificij professores, vt testantur Socin. consil. 183. lib. 2. columna 1. Corne. d. consil. 272. lib. 3. idem Corn. dict. cons. 88. 2. colu. & Alexand. dicens fortè eam veriorem esse in l. 1. num. 26. ff. de vulga. & inibi Ripa nume. 150. vbi Bart. num. 24. contrarium probat, & Soci. ibi. & idem Soci consi. 52. vol. 4. dicens Bart. sententiam à iuris Cæsarei interpretibus frequentiori calculo receptam esse. Tutior tamen est opinio præcedens, teste Guliel. Benedict. in capit Rainutius. titul. de vulgari. numer. 91. & eam sequitur Bald. consil. 494. volum. 5. Nec poterit monachus ad aliud monasterium translatus adire hęreditatem, in præiudicium primi monasterij, cui delata fuerat.

Quòd si velis effugere Bart. opinionem, poterit monasterium primum petere restitutionem in integrum aduersus omissam aditionem hæreditatis, cùm monachus ad secundum monasterium transiens esset cogendus hæreditatem illam adire, quod Corne. consuluit dict. consi. 88. Tametsi per hoc non sit cautum illi damno, quod immineret monasterio, attenta Bartol. opinione, si monachus iam mortuus esset non adita hæreditate: quo fit, vt Canonistarum opinio sit potiùs admittenda, quidquid dixerit Soci. cons. 51. colum. fin. vol. 4.

Hactenus verò id egimus, vt opinio Abb. & aliorum in d. c. statutum. minimè probetur. Est deniq;denique in hac ipsa quæstione alia & secunda opinio, quæ asserit, bona acquisita à monacho ipsi monasterio ex eius professione, ita religioni & monasterio illi acquiri, vt eorũeorum proprietas ad aliud monasterium, quo se monachus transferat, nequaquam pertineat, nisi quatenus ad ipsius monachi alimenta sint necessaria. Hostien. in summa. ti. de Cler. coniug. §. fin. Imol. in d. c. quod à te. col. 4. optimus tex. in Authen. de monachis. §. si verò relinquens. col. 2. & in d. c. statutũstatutum. gl. in c. si quis rapuerit. 27. q. 1. & in c. delapsis. 16. q. 6. Specula. titu. de statu mona. §. 1. versi. sexto. Calderi. cons. 23. titul. de regul. Antoni. consil. 75. Corne. consil. 88. volum. 2. Paul. Castren. in l. 1. §. si quis. in 2. ff. depositi. idem in lege, inter antiquos. C. de vsufru. vbi Bal. & Salyce. idem notant, & Petrus à Perusio in d. c. quod à te. Syluest. verbo, religio. 4. §. 10. Flor. 3. par. titul. 16. c. 4. §. 3. Socin. dicens hanc opinionem communem d. consil. 52. vol. 2. cui opinioni consentire videtur Constanti. Harmeno. lib. 5. tit. 4. in fin.

Hi etenim omnes vnanimi iudicio negant quoad proprietatem, bona quæ monachus tempore professionis primæ habebat, ad secundum monasterium pertinere. Nam illa bona, quæ monachus acquisiuit, dum in primo monasterio habitauit, non transire ad secundum, fatentur Doctor. qui primam sententiam defendunt, maximè Abb. & Cardi. & probatur idem in dicto capitulo, statutum. Apud Gallos consuetudine & praxi obseruantissima, sublatæ & antiquatæ sunt decisiones tex. in Auth. ingressi. C. de sacrosanct. eccle. & in l. Deo nobis. C. de Episcopis & Clericis. Nam bona ingredientis religionem, nisi ex pacto monasterijs reseruentur, ad consanguineos proximiores pertinent, nec monasterium ex persona monachi succedit patri, nec matri, nec consanguineis intestatis: quemadmodum testatur Rebuffus in proœmio Regiarum constitutionum, gl. 5. nu. 21. & 22. qui & alios Authores citat.

CAPVT SECVNDVM.

PRincipaliter ex hoc c. in summa deducitur, Abbatissam non posse testamentum facere, etiam vt de patrimonio disponat, licet habitum monasticum non acceperit. Cui conclusioni obstant duo. Primum, quòd in prælatum monasterij non potest assumi is, qui eandem religionem expressè professus non sit. text. in c. nullus. de electio. in 6. Secundum quod ingressus monasterium potest liberè testari, interim dum non profitetur. Auth. ingressi. Auth. si qua mulier. C. de sacrosan. eccle. & not. in l. generali. C. eo. tit. & in c. beneficium. de reg. in 6.

His verò obiectionibus quidam respondet,

1

^† hanc fœminam ex eo, quòd consensit seipsam in Abbatissam eligi, professionem tacitè fecisse. c. vidua, de regula, quia se immiscuit actui professionem exigenti, & qui solis professis conueniebat, quod etiam probatur in cap. 1. de regul. in 6. in princip. quo cautum est, in monasterio vbi habitus professorum, & nouitiorum sunt indistincti, professionem factam censeri ab eo, qui per annum integrum habitum illius religionis gesserit, neque impedit hanc professionem distinctio latens ipsius habitus. text. in Clem. final. de regulari. sufficit tamen distinctio latens ad inducendam professionem, quæ tacitè facta censetur ab eo, qui scienter professorum habitum per triduum gesserit in ea religione, quam ante annum probationis profiteri quis potest. capit. constitutionem ad finem. de regu. in 6. neque requiritur ad hanc professionem inducendam distinctio patens in ipsis vestibus monachorum: nempè in scissura, colore, vel forma. & licèt hunc articulum confusè tractet Sylue. verbo, religio. 3. §. 19. glo. communiter recepta in d. Clem. fina. verbo, deinceps. hoc ipsum probat, & latiùs explicat.

Hæc tamen solutio non procedit, quia professio tacita non sufficit, sed expressa requiritur, vt quis eligi possit in Abbatem alicuius monasterij. text. in d. c. nullus. & idem quoad Abbatissam. tex. in c. indemnitatibus. de elect. in 6. Et ideò Ioan. Andr. Abb. & Doct. hîc magis communiter tex. in d. c. nullus. intelligunt in electione. Hunc autem textum in prouisione, collatione, aut postulatione. Nam is, qui expressè professus non est religionem, eligi non potest in Abbatem, postulari tamen potest aut per collationem, seu prouisionem ad hanc dignitatem assumi. idem notat Selua. in tracta. de beneficio. 3. par. q. 51. Oportet ergo fateri, in hac decretali hanc dignitatem nōnon esse ex his, quæ solent per electionem dari: nānam tunc solus Romanus Pontifex posset eam concedere alicui in electorum præiudicium. Potest etiam dici non incongruè, tempore capitis potuisse in Abbatem eligi presbyterum secularem, aut diaconum, vel subdiaconum, licèt electionis tempore professio minimè cōtigeritcontigerit. ex Greg. Epist. 11. lib. 3. Epist. cuius meminit Grati. in c. presbyteros. 16. q. 1. tametsi postea statutum fuerit contrarium in c. nullus. & c. indemnitatibus, de elect. in 6. & in c. cùm ad nostram. c. officij. eo. tit. suprà. & in Clem. 1. de elect. Vnde beneficia regularia secularibus Clericis non sunt conferenda. text. in Cle. ne in agro. §. sanè in 2. de stat. monach.

2

^† Aegid. à Bellame. decis. 76. optimus text. in c. cùm de beneficio, de præben. in 6. probans, rescriptum Romani Pontificis Clerico seculari concessum, vt prioris dignitatem obtineat, esse intelligendum de prioris dignitate, quæ secularis sit, non de regulari. Solet tamen beneficium regulare seculari Clerico concedi à Romano Pontifice in commendam ad certũcertum tempus, intra quod religionem profiteatur, & secuta professione illud habeat in titulum: sicuti testatur Io. Staph. de liter. grat. & iustit. fol. 21. col. 1. Lud. Gomez. in reg. de infirmis re sig. q. 13. nu. 7. idem in tract. de expecta. nu. 71. Sic èconuerso beneficia secularia nōnon sunt concedenda

3

^† religiosis. d. c. cùm de beneficio. c. 2. de stat. monac. c. in noua actione. 16. q. 7. c. monachus. & c. placuit. 16. q. 1. quod procedit in beneficijs simplicibus: nam ad episcopatum religiosus eligi potest. c. 1. 18. q. 1. c. si Abbatem. c. si religiosus. c. quorundāquorundam. de elect. in 6. Cle. 1. de elect. in fi. in quo omnes conueniunt. ItẽItem ad ecclesiāecclesiam parochialem assumi potest religiosus, modò id fiat suadente vtilitate, nec passim nec temerè, & ex licentia prælati ipsius monachi. text. quem ita intelligunt glo. & Doct. in cap. quòd Dei timorem, de stat. monach. cap. parochia. vbi gl. 16. q. 1. & esse hanc communẽcommunem opinionem asserunt Abb. in d. c. quod Dei timorem. col. 2. & Selua. 3. par. de benefi. q. 70. Verùm decisio Rotæ in nouis 483. contrariam sententiam probat, dicens, non posse beneficium seculare conferri monacho, aut religioso absque dispensatione Romani Pontificis, vel episcopi, cui monachus ille subditus est. idem notat Alexand. cons. 70. ad fin. vol. 3. imò nec solet frequenter id concedi, vt scribunt Ioan. Staph. de lite. grat & iusti. fol. 20. col. 2. & Lud. Gomez. in tract. de expec. nu. 70. tametsi idem Staph. primam & communem sententiam sequatur in eodem lib. fol. 76. col. 1. & 2. His accedit tex. in cap. beneficium. de regula. in 6.

Secunda autem obiectio ex eo cessat, quòd professione secuta monachus testari non potest. Auth. ingressi. C. de sacrosan. eccle. Auth. si qua mulier. C. eodem tit. glo. hîc vlt. Profes|

p. 661

sio verò tacitè facta fuit à Sirica, cuius hîc fit mentio, per assumptionem huius dignitatis, postquam solenni more Abbatissa ab episcopo fuit ordinata, quod manifestius constat ex epistola

4

^† diui Gregorij ad Ianuarium Episcopum Caralitanum, lib. epist. 7. epist. 7. à qua. c. quia ingredientibus. 19. q. vlti. & istud, assumpta fuêre, concisè nimis: siquidem à Gregorio huius rei series longiori narratione tractatur. Cæterùm, ingressus monasterium ante professionem testari potest: imò & si testamentum ante ingressum fecerit, per professionem non rescinditur, neque rumpitur. Auth. de monachis. §. illud. §. nunc autem. sub cap. si qua mulier. 19. quæst. vl. Auth. nunc autem. C. de epis. & cle. & in Authen. si qua mulier. C. de sacros. eccl. vbi probatũrprobatur, monasterium portionem legitimam obtinere, in bonis profitentis, etiam qui filios habeat, quando is ante ingressum de bonis proprijs minimè disposuerat: qua ratione, testamentum ante professionem

5

^† factũfactum ab eo, qui cogitauit, & animo conceperat ingressum religionis, per professionẽprofessionem non rumpitur, nec monasterio aliqua in eius patrimonio portio competit. Bart. in d. Auth. si qua mulier. num. 7. Bal. 2. col. Paul. Cast. post Iac. Butri. ibi. quorum opinionem dicit esse veriorem Imo. in l. 1. ff. isto tit. num. 12. vbi Aretin. num. 5. eandem approbat Anto. Rosel. in d. Authen. ingressi. num. 16. Abb. num. 52. & ibi Dec. nu. 61. in cap. in præsentia, de proba. & esse hanc opinionem communẽcommunem fatentur Dec. consil. 31. col. 2. & Ripa in l. si vnquam. C. de reuo. dona. q. 35. Sunt tamen qui existiment, testamentum vtcunque factum professione religionis rumpi tanquam agnitione posthumi. l. posthumorum. ff. de iniust. testam. Monasteriũmonasterium etenim loco posthumi censetur. Auth. nisi rogati. C. ad Treb. Vnde oportet ne hoc testamentum rumpatur, portionẽportionem legitimam titulo institutionis monasterio relinqui, vt notat Frederi. consil. 165. gl. in d. Auth. si qua mulier. & in d. §. illud. & in d. capit. si qua mulier. Pet. Cyn. & Raph. Fulg. in d. Auth. si qua mulier. quorum opinio communis est, secundum Imo. in d. l. 1. ff. ist. tit. nu. 11. & Ias. in d. Auth. si qua mulier. nu. 17.

Sed hæc sententia iure non probatur, quia testari potest ex legis permissione ingressurus religionem, vt in d. §. illud. & in d. c. quia ingredientibus. igitur lex ipsa expressim statuit tale testamentum rumpi non posse per ingressum religionis: alioqui vana foret testandi licentia, quæ volenti religionem profiteri liberrimè à legibus & Canonibus conceditur ex his quæ tradit Constantinus Harmenop. libro 5. titul. 4. nec valet argumentum ab agnitione posthumi, quia monasteriũmonasterium non sortitur filij, vel successoris locum, in his bonis, quæ monachus ante professionem proprio testamento distribuerat. Auth. si qua mulier. quibus rationibus refellitur præfata opinio, atque ex eisdem minori negotio tollitur hac in re quod Saly. in d. Auth. si qua mulier. probare nititur, dicens testamentum etiam factum ab eo, qui cogitauerat religionis professionem etiāetiam portione legitima monasterio titulo institutionis dimissa, per professionem rumpi: quasi per capitis diminutionem. l. conficiuntur. §. post testamentum. ff. de iure codicil. §. alio autem modo. & §. seq. Inst. quib. mod. testa. infir. Nam & si testator se in adoptionem alteri dederit, & in ea mortem obierit, irritum fit eius testamẽtumtestamentum: quod ibidem probatur, & Regia l. 18. tit. 1. par. 6. eandem opinionem existimat esse veriorem Fulg. col. 7. & Ias. num. 21. in dict. Auth. si qua mulier. & defendit eam Rom. consil. 237. Huius verò sententiæ ratio apertissimè tollitur ex eo quòd constat iure Ciuili hanc capitis diminutionem, quæ per religionem contingit, irrita non facere testamenta. tex. in d. §. illud. & in d. Auth. si qua mulier. Vnde in hac controuersia frequentius recipitur Bart. distinctio, quam primò retuli, ita vt si nulla religionis cogitatione testamentum conditum fuerit, secuta professione reuocetur, quasi ex noua voluntate. arg. l. sancimus. C. ist. tit. eandem Bar. distinctionem Dec. defendit in cap. in præsentia. de probat. num. 61. vbi Imol. fin. colum. dicit eam esse veriorem, & ab ea non est recedendum in iudicando, nec in consulendo, secundum Fulgo. & Ias. in d. Authen. si qua mulier. num. 21. licet Anto. Abb. nu. 52. & Felyn. num. 54. teneant, minimè reuocari testamentum per professionem, etiamsi fiat ab eo, qui nullam præmisit religionis cogitationem. Nec l. sancimus. Bartol. opinionem probat, quam & Aret. reprobat in l. 1. ff. isto titu. num. 4. nouaq́ue adducta Leonis constitutione Viglius in princi. quib. mod. testa. infirmentur. Ipse verò, quamuis videam Bar. distinctionem magis communiter recipi, mallem Abb. & Areti. conclusionem defendere, aut Bart. sequi ad effectum, vt testamentum factum ab eo, qui religionis professionem minimè cogitauerat, professione secuta rumpatur solum, quoad legitimam portionem monasterio cōpetentemcompetentem, quod placuit Anto. in d. c. in præsentia. His verò addendum in dubio ex interuallo temporis à testamento ad religionis professionem, præsumi iudicis arbitrio religionis professionem testatorem præmeditatum fuisse vel non, quod ab omnibus probatur. Sed & illud erit obseruandum, testamentum factum ab ingresso religionem, tamen ante professionem, etiam sine consensu prælati, validum esse, nec professione reuocari, vtpote factum eo tempore, quo testator liberam habuit testandi potestatem: in cuius conclusionis probationem est textus optimus in capitulo 4. de regulari. in. 6. quamuis contrarium teneat Roderi. Xuares in allegatio. 20. |

p. 662

col. vlt. post Aret. in c. nunc autem. 19. quæst. tertia. Sic etiam facto testamento, quòd

6

^† per professionem rumpi non possit, statim ipsa facta professione bona hæreditaria ad institutum pertinere, si monasteriũmonasterium sit bonorum incapax, quòd si capax sit bonorum, ipsam hæreditatem morte naturali ipsius monachi ad hæredem pertinere, in eius verò vita ad monasterium. 5. notant Anto. Abb. nu. 8. & Deci. 97. in d. c. in præsentia. Imo. in d. l. 1. vbi Aretin. nume. 6. dicit hanc opinionem esse communem. & idem notat Anto. Rube. consil. 155. Alexan. cons. 13. volum. 3. dicens hanc opinionem communem esse. Bar. numer. 9. & alij, quos ibi retulit Ias. nume. 26. in Authen. si qua mulier. idem Bar. in l. res vxoris. C. de donatio. inter vir. & vxor. idem in simili quæstione in tracta. minori. 3. part. versi. isti hæredes. Socin. consil. 92. volum. 1. dicens fideicommissum relictum sub illa conditione, si institutus decesserit sine liberis, statim deberi fideicōmissariofideicommissario, eo quòd institutus profitetur religionem, quæ etiam communium bonorum incapax sit: atque ita est intelligendus text. in Auth. nisi rogati. C. ad Trebellia. & capit. in præsentia, de proba. vbi hæc est communis sententia, quam tuetur eleganter Fortu. in l. Gallus. §. & quid si tantum. ff. de liber. & posthum. colum. 32. ex quibus constat prima communis sententia, quæ probatur in l. statuis. §. Cornelio. ff. de iure fisci. quam Bartol. vbique ad eandem conclusionem inducit. eandem opinionem scribit communem esse Roderi. Xuares in d. allega. 20. col. 7. Igitur si monasterium capax bonorum est in vita monachi, excluso hærede instituto, bona

7

^† hæreditaria possidebit, adeò, vt quibusdam placuit, in vita patris religionem profitentis filio legitimam bonorum portionem minimè deberi, nec monasterium cogi posse eandem partem filio post professionem patris, eo viuente tradere. gloss. Bart. & Doctor. in dict. Authentic. si qua mulier. per tex. ibi. quo probatur, post mortem patris filium posse legitimam portionem à monasterio petere, si pater ante obitum bona propria non diuiserat inter filios. quam opinionem testantur esse magis communem Saly. & Ias. in d. Authen. si qua mulier. colum. 14. Deci. dict. cap. in præsentia. numer. 67. & esse veriorem Abba. in capit. cum simus, de regul. Alexan. in l. si cùm dotem. numer. 13. ff. solut. matrimo. & Felin. in dict. c. in præsentia. num. 56. Quibus refragatur tex. in d. c. cùm simus. quo probatur, tradendātradendam esse filio portionem legitimam ex bonis patris religionem professi, statim nōnon expectata patris morte. Nec oberit, si quis dixerit in eo cap. patrem mortuum esse, cùm de eius successione mentio fiat. Nam monacho viuenti successio datur. c. fin. 30. quæst. 3. & ex integra decretali constat, patrem viuere eo tẽporetempore, quo portio legitima filio tradenda erat. Vnde tex. in dicto capit. cùm simus. probat hanc secundam opinionem, & est singul. secundum Abb. ibi: commendat Bald. in dicta Authentic. si qua mulier. colum. final. idem Ioan. Andre. & Doctores in dicto capit. cùm simus. gloss. quæ alibi non est, secundum Abb. ibi in capit. trāsmissætransmissæ. qui filij sint legitimi. singularis secundum Aretinum in l. 1. numero 6. ff. ist. titu. quam opinionem defendit Corset. in singu. verbo, legitima Anani. in c. 2. col. penu. de delict. puero. Pyrrhus post consuetudines Aureli. c. 2. col. 4. Bal. Nouel. de dote. part. 1. colu. 3. dicens hanc opinionem communem: pro qua induci potest text. in dicta Authenti. si qua mulier. qui permittit patri religionem professo portiones legitimas filijs assignare: quod minimè permitteretur, si bona illa à monasterio patre viuente, quoad legitimas filiorum portiones, auferri non possent. Nec inficior rem dubiam esse, fateor tamen opinionem vltimam æquiorem esse, & vtroque foro seruari oportere, propter maximam æquitatem, cui innititur isthæc opinio, vt fatetur præter alios Abb. in dicto capit. in præsentia. numer. 59. Potest etenim text. in dict. Authentic. si qua mulier. dum innuit expectandam fore mortem patris religionem professi intelligi, vt loquatur enunciatiuè, quasi mortuo patre non facta inter filios diuisione bonorum, nec ab ipsis filijs petita, sit à monasterio danda filijs portio legitima. Quòd si Nostrates in hac sententia non falluntur, in simili quæstione erit dicendum, vsumfructum, quem pater

8

^† religionem professus habuit in bonis filij familiâs ratione patriæ potestatis, ad ipsum monasteriũmonasterium nōnon transire, sed statim professione secuta ad proprietatem redire: cùm sit patria potestas extincta. Martinus Silima. Salyc. q. 7. Ias. col. fin. in Authen. ingressi. C. de sacros. eccles. Cynus & Alber. in Authentic. idem est. C. de bonis quæ liber. Hippo. singu. 668. & hæc est communis opinio, autore Salyceto in dicta Authen. idem est. Tametsi glos. ibi teneat, vsumfructum ad monasterium viuente patre pertinere, quam sequũtursequuntur ibi Bald. Pau. & Corne. ac Deci. in di. c. in pręsentia. numer. 66. & Bartol. in dict. Authen. ingressi. in repet. nume 49. Anto. Rosellus illic. num. 18. Guid. Papæ q 595 Augustinus Beroius in dict. capit. in præsentia. numero 158. Ioan. Lupi, in Rubric. de donatio. §. 52. & Fulgos. dubius tamen in d. Authentica idem est. Nam & idem Bart. in d. Authentic. idem est. asserit, dimidiam vsusfructus partem ad monasterium pertinere, alteram verò dimidiam ad filium. arg. l. cùm oportet. §. cùm autem. C. de bon. quæ lib. idem notat Abb. in d. c. in præsentia. num. 57. & in d. c. cùm simus. Ego equidem non video, cur integrè vsusfructus ad filium nōnon pertineat, statim facta professione, cùm & ipse filius ex patris bonis petere possit legitimam portionem |

p. 663

adhuc viuente patre, ac si is mortem obijsset. Qua ratione in prima, & secunda huius operis editione conatus sum Silimani opinionem probare, non ignarus, eam dubiam esse, certus tamen æquitatem quandam præ se ferre, quæ iure quidem posset, saltem Pontificio defendi. Cæterùm Arius Pinellus Lusitanus, cuius diligentiam & candorem in aliorum scriptis perscrutandis non possum non mirari in l. 1. C. de bonis quæ libe. 1. par. num. 47. egregio ꝓfectòprofectò, & eruditissimo examine quæstionem istam expendens glos. opinionem sequitur in dicta Authen. idem est. Silimani sententia reprobata. Quæ fortassis aliorum authorum suffragio, nec omninò destituitur, nec prorsus repulsam patitur. Existimo etenim distinguendam esse opinionem gl. in d. Auth. ingressi. ab illa, quam gl. expressim tradit in d. Authen. idem est. Siquidem prior verum esse contendit, per ingressum religionis, vsumfructum, quem monachus habebat, minimè fuisse extinctum, imò eundem monasterio quoad vtilitatem deberi, & acquiri. Quod ipse fateor rectissimi iuris esse, sequutus gl. Cyn. nu. 12. Alber. nu. 22. Bart. nu. 42. & alios in d. Auth. ingressi. Inno. in d. c. in pręsentia. nu. 5. Imo. in l. cum filio. nu. 8. ff. de le. 1. quorum opinio communis est, secundum Abb. in c. vlt. col. 2. de pignori. Socinum consilio 10. libr. 1. in 6. q. & Ioan. Crottum in l. Gallus. §. & quid si tantùm, num. 30. ff. de liber. & posthu. Qui denique authores Silimani sententiam non vidẽturvidentur omninò improbare, quum nec de ea in specie tractauerint. Sed nec ipse Silimanus communem hanc opinionem negat: imò eam admittit in vsufructu, quem quis alia ex causa, quam iure patriæ potestatis habet eo tempore, quo religionem profitetur. Quo tendunt omnia, quæ à præcitatis authoribus traduntur, posterior autem gl. censet, vsumfructum patri iure patriæ potestatis competentem, si pater ipse religionem profiteatur adhuc ipso viuente quoad vtilitatem monasterio acquiri, non filio: quod Silimanus, & qui eũeum sequuti sunt, negant, tametsi gl. opinio recepta fuerit ab his, quorum paulò antè mentionem fecimus, dũdum adduximus gl. in d. Auth. idem est. reliqui verò authores, ni fallor ipse, Silimano minimè refragantur. Nam Cyn. & Albe. in d. Authen. idem est. Silimani distinctionẽdistinctionem referunt, lectoremq́;lectoremque remittunt ad ea, quæ ipsi scripsere in d. Authen. ingressi. quo in loco ipsi gl. illius constitutionẽconstitutionem, quæ Silimano non obstat, simpliciter sequuntur, atq;atque ideò potiùs videntur Silimani distinctionem admisisse, quàm reprobasse. Sed & Alex. in cons. 139. libr. 2. num. 5. atque item Cæpol. consil. 22. nu. 4. quamuis meminerit gl. in d. Auth. idem est. eorum tamen rationes generalem quæstionem attingunt, quæ ab Accur. in d. Auth. ingressi. fuit expedita. Id verò, quod post Bar. & communem diximus, monasterium viuente monacho, qui ante professionem hæredẽhæredem alium instituerat, bona testatoris obtinere, iusteq́;iusteque possidere, & eis vti & frui posse, est intelligendum, nisi testator expressim in testamento cauerit, velle hæredem institutum bona accipere, eisq́ue vti & frui statim post religionis ingressum. Nam tunc monasterium, etiam viuente monacho testatore excluditur: authore Imol. in l. 1. num. 14. ff. de testa. idem probat eo non citato Lud. Gozadi. cons. 41. nu. 11. & 17.

His etiam adiungere libet, testamentum

9

^† factum ante professionem, post eam mutari aut reuocari non posse: siquidem professus testari non valet, etiam si professus fuerit eam religionem, quæ communia bona habere possit. quod hîc probatur. & in d. c. quia ingredientibus. & in Aut. de monach. §. illud. & in specie notat Abb. in d. c. in præsentia nu. 61. Imo. & Ange. in l. 1. ff. ist. titul. Ias. in d. Auth. si qua mulier. nu. 17. contra Bart. ibi. cuius opinionem & Deci. reprobat in d. c. in præsentia. nu. 68. & Rube. consi. 155. colum. final. tradit latè August. Bero. in dict. cap. in præsentia. nu. 537. qui Bar. sententiam falsam esse censet. rursus & idem Dec. in d. Auth. ingressi. nu. 13. à Bar. discedit. etiamsi opinionem Bar. sequuti fuerint Are. nu. 5. in d. l. 1. Roder. Xuar. in alleg. 20. fol. pen. Anto. à Rosel. in d. Auth. ingressi. col. vlti. Ant. Butrig. in d. cap. in præsentia. nu. 34. & in consil. 79. Guli Bene. in c. Rainutius. de testam. verb. mortuoq́ue testatore. in primo. nu. 297. & sequentibus, quorum authoritate non possum, à priori sententia nec transuersum, quod aiunt, digitum discedere, quippè qui existimem Bart. maximè aduersari iuris Pontificij, & Cæsarei constitutionibus, earumq́ue veris, & proprijs rationibus. Vnde licet reuocatio testamenti fiat in fauorem monasterij, ea minimè valebit, nec iure subsistet: quod expressim August. Bero. adnotauit ex eorum mente qui priorem opinionem probarunt. tametsi Ias. in d. Authen. si qua mulier. nu. 33. post Bal. ibi. nu. 8. & Pau. Castren. colu. pen. Deci. in d. c. in præsentia. nu. 8. respondeant, testamentum factum ante professionem, etiam præuia cogitatione ingressus, posse ab ipso monacho reuocari post professionem, in fauorem tamen monasterij: iuxta decisionem, quæ traditur in d. Authen. si qua mulier quæ tantum abest ab huius opinionis probatione, vt minimè dignum sit, eam induci ad propositæ quæstionis diffinitionem: cùm in propria specie, & casu sit seruanda, nẽpènempe cũcum inter proprios liberos legitimos, & naturales, quibus pater nocere non potest, monachus testari vult, & propria bona inter eos diuidere. His etenim nusquam potuit pater præiudicare quoad portionem legitimæ debitam. Monasterio autem potuit per testamentum factum cogitatione pręmissa ipsius ingressus præiudi|

p. 664

care, etiam tacitè instituendo extraneum ante professionem. Quod non impedit d. Auth. si qua mulier. nec Regia lex. ei similis in l. 17. tit. 1. part. 6.

Solet tamen Romanus pōtifexpontifex

10

^† monachis concedere ius testandi, ita vt modica quantitas eorum testamento distribuatur, etiam ad hoc accedente prælati monachorum consensu: sicuti asserit Ioan. Stap. de lite. grat. & iust. fol. 188. col. 1. Potest enim Papa licentiam testandi religiosis concedere. argum. l. si quando. in princ. C. de inoffic. testa. & respondit Soci. consi. 13. vol. 1. Fran. in Rub. ist. tit. in 6. col. pe. Ias. & alij. per eum adducti in Auth. ingressi. 2. col. C. de sacro. eccl. Bal. in d. l. si quando. Barb. in c. cùm in officijs. ist. tit col. pen. Bapt. de S. Seuerino in tract. de pensionibus. q. 19. in fi. quibus accedit illa ratio, quòd Papa potest monachum à voto continentiæ eximere propria dispensatione. Inn. Io. And. & alij in c. cùm ad monasterium, de stat. mo. vbi Abb. 3. colum. & Soc. d. consil. 13. nu. 19. asserunt hanc opinionem esse communem, quam Caie. profitetur. 2. 2. q. 88. artic. 11. Ioan. Mai. in 4. d. 38. q. 14. & ibi Duran. q. 2. Palu. q. 4. art. 4. conclus. 11. & Card. à Turrecrem. in dict. c. de illo Clerico. 32. d. & probatur pluribus rationibus, quas adducit Tho. hanc partem secutus in dis. 58. q. 1. arg. 4. & hæc est magis communis opinio secundum Fel. in c. si quando. col. 3. de rescript. qui plures authores huius sententiæ diligenter congessit. & idem fatetur Paris. consil. 68. vol. 4. num. 148. semper enim in his votis autoritas Romani pontificis excepta censetur. c. 1. c. debitores. c. venientes. de iure iu. gl. vbi latè Fel. in c. constitutus, de rescript. Abb. in c. quanto. de iureiu. post glo. ibi. Tho. 2. 2. q. 89. artic. pen. Poterit ergo Romanus Pontifex, si id viderit expedire Reipublicæ, aut animarum saluti voti obligationem remittere, quoad continentiam, ergo & quoad paupertatem. Anto. Rube. consil. 147. Nec

11

^† me latet diuum Tho. 2. 2. q. 88. artic. 11. præuia maxima deliberatione asserere, RomanũRomanum Pontificem non posse propria dispensatione continentiæ solenne monachorum votum tollere, ex authoritate capit. cùm ad monaster. de statu monach. in fine. vbi Papa profitetur, non posse ipsum voti obligationem tollere, dum dixit: contra castitatem, aut paupertatem monachorum Romanum pontificem licentiam indulgere non posse. idem glos. in ca. sunt quidam. 25. q. 1. glos. in d. c. cùm ad monasterium. & Altisiod. lib. 3. tract. 22. Card. à Turrecrem. in libello septuagintatrium quæstionum. q. 35. Almain in tracta de potest. Papæ. c. 15. Sylue. verbo, votum. 4. §. 5 & Ambro. Cathar. contra Caie. lib. 6. c. 2. & diligenter Rober. Arbor. Episcopus in tract. pro tuendo sacerdotum cœlibatu. 4. tomo. ex eo etiam, quòd seruare solenne votũvotum, quo quis seipsum tradidit religioni, sit iuris diuini: cui propria dispensatione non potest Romanus Pontifex derogare: & eadem ratione, quæ ex dicta Decretali colligitur, idem erit dicendum in voto paupertatis. hanc opinionem diui Thomæ defendit optimè, ac probat Domini. Soto. lib. 8. de iust. & iure. q. 4. artic. 2. Qui ex eodem Thom. & alijs deducit, hanc dispensationem permitti super continentia sacerdotum. Oportet tamen primam opinionem defendere, ne quæ passim fiant, euertantur omninò, licet rei publicæ Christianæ maximè conueniat, summum ecclesiæ Principem hisce iuribus rarò, & ex euidenti vtilitate Catholicæ religionis vti. Sed verba illa cap. cùm ad monasterium. vel procedunt manente ipso voto, non enim posset Papa monacho indulgere, vt existens monachus vxorem duceret: posset tamẽtamen eum eximere à voto, & religione, vt sic exemptus vxorem ducere valeat, & proprium patrimonium habere, & testari: vel intelligenda sunt ex modestia Romani Pontificis, ad conuincendum illum Abbatem, ne existimaret seipsum monachis licentiam concedere posse aduersus votum paupertatis. Id verò, quòd

12

^† dicitur voti obligationem esse iuris diuini, atque ideo non posse tolli per Principem ecclesiæ, non procedit, quia hæc obligatio prouenit ex voluntate humana, licet ex iure diuino sit executioni tradenda: actus verò humani Principibus subijciuntur, vt constat. Hinc etenim fit, votum filij parentis iudicio submitti, qui id potest irritum facere. Nimirum ergo si Romano Pontifici votum subijciatur, vt is possit eius obligationem, si id viderit expedire Reipublicæ: sicuti probat Ioan. à Medina in tractat. de confessione. c. de dispensatione super reuelanda confessione. Prætereà iuris diuini est obligatio voti in communi & generali obligatione, quia tenemur vota seruare iure diuino, non tamen peculiare quodlibet votum est iuris diuini. Sic obedire legibus præceptum est à Deo, & lege diuina, non tamen quælibet lex humana est ius diuinum, qua ratione passim omnium consensu receptum est, posse licitè & iure dispensare Romanum Pontificem in voto simplici, etiam continentiæ, & religionis. Quod & idem Domi. Soto. in d. q. 4. art. 1. longius explicat & probat.

CAPVT TERTIVM.

DEducitur hæc decretalis ab Epistola diui Gregorij libro 3. Epist. 10. ad Ianuarium Episcopum Caralitanum, & ex epistola octaua, ad eundem. Ex quibus addi possunt aliqua, quæ hîc desunt ad perfectam cognitionem huius controuersiæ. Habet tandem hoc caput in summa, annum præscribi ad executionem vltimarum voluntatum: idq́ue tempus cedere à die monitionis per iudicem factæ. ad idem Auth. hoc amplius. C. de fideic. cui assertioni obijcio ea quæ in Nouel. statuta sunt, nempè ad exequendam vltimam voluntatem sex menses dari à die insinuationis testamenti. Auth. de ecclesi. tit. §. si autem legatum. Rursus ibi in §. si quis ædificationem. quinque anni constituuntur ad exequendam vltimam voluntatem. Quamobrem ad intellectum huius capitis libet aliquot axiomata proponere: quibus exponemus aliqua ex parte tractatum de executione vltimarum voluntatum.

Prima conclusio, Testatoris voluntas

1

^† est executioni mandanda intra tempus ab eo diffinitum, ídque currit à die aditæ hæreditatis. Abb. hîc. 2. colum. probat hoc ipsum text. in l. statuliberos. §. si quis hæredi. ff. de statuliber. quem dicit esse solennem Bart. in l. genero. ff. de his, qui not. infam. & censetur is ab omnibus singul. secundum Alexand. in l. si mihi & tibi. §. 1. ff. de legat. 1. iustum etenim est ante aditam hæreditatem diem datum ad exequendum non currere.

Secunda conclusio, Nullo

2

^† tempore à testatore ad exequendum constituto à iure, annus datur hæredi vel executori testamentario, ad soluenda quæcunque legata, quæ non sint causa pietatis relicta, & ad exequendam in cæteris rebus vltimam voluntatem. l. nulli. C. de episc. & cler. quo anno lapso ad episcopũepiscopum transfertur ius exequendi. text. ibi, & latè Felin. in c. si quis contra. 2. col. de foro compe. nisi testator in casum negligentiæ alium executorem substituerit. Bald. in l. si fundum. §. Stichum. ff. de legat. 1. Barbat. in capitul. tua nobis. isto tit. numer. 14 Cæpola cautela 294. idem Bald. in l. 1. in prin. 2. col. C. de caduc. toll. & in Auth. licet. C. de episco. & cler. & hic annus currit à die monitionis factæ per iudicem, quod hîc probatur, sicuti asserunt Cardin. Anchar. Ab. & Imol. hîc. Bald. in l. id quod pauperibus. num. 11. C. de epis. & cleric. Iaco. à Canibus in tract. de executo. vltim. volunt. 2. part q. 3. numer. 11. quorum opinio communis est, secundum Bal. in dict. nume. 11. Abb. consil. 11. vol. 2. & consil. 59. volum. 1. & Rochum de iure patro. verb. construxit. q. 10. Barbat. consil. 8. volum. 1. colum. 4. licet ipse ibi & hîc, numero 33. contrariũcontrarium defendere velit, cuius opinio probatur in Regia l. 6. titu. 10. part. 6. qua exprimitur tempus datum à iure ad executionem vltimæ voluntatis currere à die mortis testatoris. Posset tamen lex illa intelligi in exequendis legatis, quæ non exigunt aditionem hæreditatis.

Quin & constitutio Episcopalis annum

3

^† à die mortis executioni testamentorum constituens intelligenda est, vt hic annus à die aditæ hæreditatis & scientiæ currat. Abb. hîc 2. col. & Roma. consilio 228. col. 2. & probatur. Nam ante aditam hæreditatem impeditur executio testamenti, etiamsi testator intestatus decesserit. glos. in l. qui filio. §. 1. ff. de hæredi. institu. quam dicit sing. Alexand. in l. 3. columna 1. ff. de legat. 1. notabilem idem Alexand. in l. nemo potest. ff. eo. colum. 2. solennem Ias. in l. eam quam. C. de fideicommis. colum. 6. Notat Bartol. per text. ibi in l. alio. ff. de alimen. & cibar. lega. Ang. Aret. in tract. de testam. verbo, & executores. Ad id etiam plurimum conducit l. nemo. ff. de test. tut. Vnde fit, vt executor testamentarius possit hæredem compellere iudicis præcepto ad adeundam hæreditatem. Specul. tit. de instrumen. editio. §. nunc verò aliqua. Iacobus à Canibus in dicto tractatu, part. 1. §. 2. quòd si legata sint pia, an possint tradi executioni, non adita hæreditate, scribam in capitul. Rainaldus. ad finem, isto titul. His etiam adiungitur, quòd impedito agere non labitur tempus assignatum ad aliquid agendum. capit. quia diuersitatem, de conces. præben. leg. prima. C. de anna. excep. atque in hac specie, executionis tempus non currere ignoranti, aut impedito, probatur in hoc cap. vbi diuus Gregorius negligentiam hæredis perpendit: quod animaduertit Abb. in repetit. cap. cùm esses. isto titu. col. final. Freder. consilio 129. Hostiens. Imo. hîc. col. 3. Rom. |

p. 666

hanc opinionem communem esse asseuerans consilio 228. Nec oberit, quòd tempus datum in fauorem alicuius ad agendum actum non in odium ipsius, cui datur,

4

^† currit ignoranti & impedito. glos. in c. statutum, de præbend. in 6. singul. secundum Barbat. hîc nume. 33. & in capit. plerumque, de rescript. 3. col. & Abb. in d. c. cùm esses. colum. penult. Andr. Tiraquel. lib. 1. de retractu. §. 35. in glos. 4. nume. 25. pulchra legis Regiæ decisio in l. 7. titul. 7. lib. 5. ordinatio. quia id procedit, quoties dies datur in merum alicuius fauorem: secùs quando constituitur etiam ad conuincendam alicuius negligentiam, vt in præsenti quæstione à iure conceditur: & ita respondent Abb. & Imol. Tametsi Specul. in titul. de instrum. editio. §. nunc verò aliqua. nu. 39. dixerit, tempus datum ad executionem vltimarum voluntatum, etiam currere ignoranti, & impedito, quia datur in fauorem pauperum, & eorum, quibus aliquid ex testamento est distribuendum, non in odium ipsius executoris. Cui sententiæ consentiunt Cardin. hîc. idem in dict. cap. quia diuersitatem. 2. colum. Barb. hic. nu. 33. Bald. in l. captatorias. C. de testam. milit. colum. final. dicens eam vbique in praxi seruari. & plurimum coadiuuatur Regia l. 6. titul. 10. parti. 6. quæ de iure procederet, si impedimentum esset, aut appareret perpetuum, vel ad longum tempus permansurum, attenta ratione text. in c. fin. §. fi. isto titu. in 6. Alioqui quicquid sit in praxi, prima opinio iure verior est, quam & Oldendor. sequitur in tracta. de exec. vlti. volun. tit. 7. Bart. in dict. l. genero. Bald. cons. 171. volum. 3. Alber. Brun. in statut. verb. executio.

Tertia conclusio, Potestas exequendi

5

^† vltimas voluntates, etiam ante annum, aufertur ab executore, & transfertur in Episcopum, si ab Episcopo bis monitus executor vltimam voluntatem exequi noluerit. Authen. de eccle. tit. §. sin autem qui hoc facere. Speculat. in d. §. nunc verò aliqua. nume. 82. Abb. hîc columna secunda. Iacob. à Canibus in dict. tract. de execut. vltim. volun. 2. part. quæst. 3. quod procedit in legatis pijs, vt existimant Imol. hîc, & Salycet. in dicta Authent. hoc amplius. C. de fideicommis. colum. 2. nec tamen restringitur ad legata alimentorum, aduersus Barbatium hîc, cùm hic fauor iure optimo pietati conueniat.

Quarta conclusio, Ad exequenda

6

^† legata pia à iure diffinitur tempus sex mensiũmensium, quod cedit à die insinuationis testamenti. §. si autem legatum. in Authent. de eccles. titul. Abb. & Doct. hîc communiter, & Iac. à Canibus in d. quæst. 3.

Quinta conclusio, Non obst. iuris Ciuilis dispositioni, etiam ad construendam ecclesiam, aut monasterium: annus hæredibus, aut executoribus præsignatur à die monitionis: text. hic ex quo id adnotarunt Hostiens. Ioan. And. Anton. & Imol. dicens hanc opinionem esse communem colum. 2. & Rochus de iure patro. verbo, construxit, quæstio. decima, qui post Abb. hîc addit hanc conclusionem esse intelligendam, quoad constituendũconstituendum hæredem, aut executorem in negligentia incipiendi ædificium ecclesiæ, aut monasterij, sed ad constituendum hæredem, aut executorem in negligentia perficiendi opus intra annum inceptũinceptum arbitrio iudicis tempus constituitur, attenta operis qualitate. Quid enim si ipsum ædificium quinque annos exigat ad eius perfectionem? oportebit equidẽequidem id tempus expectari, vt in d. §. si quis ædificationem. Auth. de eccle. tit. colla. 9. atque id Doct. hîc sentiunt, ex quibus hic textus erit intelligendus, quando monasteriũmonasterium potest intra annum incipi, & ad perfectionem duci.

Sexta conclusio, non

7

^† tantùm executor, sed & is, cui electio à testatore commissa est, intra annum, aliudúe tempus ad executionem designatum, eligere debet: alioqui ius eligendi ad Episcopum spectat. Card. Imol. & Barb. hîc num. 41. id enim, quod ex lectione executioni tradendum est, præuiam electionem postulat, sine qua fieri nequit executio: igitur intra tempus executionis oportet electionem fieri. l. oratio. ff. de sponsa. hanc etiam assertionem probant Bald. in l. cùm quidam. in 2. ff. de lega. 2. Angel. Corn. & Ias. per text. ibi in l. fin. §. 1. C. commu. de lega. Angel. cons. 64. Anch. cons. 387. quorum opinionem communem esse asserunt Corn. & Ias. in d. l. fin. in princip. qua in re Bart. in d. l. cùm quidam. contrariam sententiam eligit, dicens eũeum, cui testator commisit arbitrium eligendi pauperes, quibus certa bona distribuerentur, etiāetiam post annum eligere posse, Episcopo excluso, ex eo quòd hic lector est, non executor: siquidem declarat arbitrium proprium, non autem exequitur. l. executorem. C. de execu. rei iud. vbi eandem opinionem repetunt Bar. & Paul. Castr. Abb. & Anchar. hîc. idem Anch. cons. 412. Ab. in capit. si quis contra Clericum. 3. colum. de foro compe. & ibi Feli. col. 2. idem Abb. consi. 11. vol. 2. Rom. cons. 228. col. 4. Bart. in d. l. fin. §. 1. & idem Bart. cons. 142. & Henric. Boteus in tracta. de Synodo. 3. part. articul. 1. numero 187. Verùm rationes huius posterioris sententiæ non ita efficaciter eam probant, vt tenẽdatenenda omninò sit, cum in præsenti dubitatione dies executioni, ac subinde electioni sit pręfinitus: & idem cessat ratio dictæ legis, cùm quidam. vbi Paul. & Imol. opinionem Bartoli non sunt ausi asserere, nec Anto. in capit. tua. infrà. eo. licèt idem eam elegerit in c. literas, de sup. neg. prælat. & Ioan. Oldendor in tract. de exequen. vlt. volunt. tit. 7. & dixerit Bald. in l. captatorias. col. fi. C. de test. mil. eāeam procedere in legatis, quæ causa pietatis facta nōnon fuere.

p. 667

Secundò, colligo ex hoc ca. nullo

8

^† executore à testatore nominato, hæredi competere vltimæ voluntatis executionem, etiam in his, quæ ob piam causam relinquuntur: quod hîc apertissimè probatur, nisi fiat legatum pro redemptione captiuorum: tũctunc etenim executio ad Episcopum pertinet, si testator executorẽexecutorem testamenti non nominauerit. Abb. hîc per tex. in Authent. de Eccles. titu. §. si quis ædificationem. & §. si quis autẽautem pro redemptione. In his verò, quæ pro restitutione illicitè acquisitorum, seu per vim ablatorum, à testatoribus legantur, oportet animaduertere, primum testatorem non posse alium quàm Episcopum designare, ad diffiniendum ea, quæ ex vsuris ipse acquisierit. Domi. consilio 20. Secundum, restitutionem ac distributionem certæ quantitatis pauperibus erogandam, pro satisfactione malè ablatorũablatorum, posse & debere fieri per executorem vltimæ voluntatis, vbi de malè ablatis non constat aliter, quàm ex testantis confessione. Anani. & Feli. in c. cùm sit. de Iudæ. est enim hoc legatum pium, quod potest per executorem vltimæ voluntatis expediri, sicut cætera legata pia. Tertium, si de malè ablatis constat in iudicio, vel extra iudiciũiudicium, aliunde, quàm ex testamentaria confessione, restitutio fiet per eum, qui tenetur restituere, cōsilioconsilio tamen Episcopi, Abb. & Felin. in dict. c. cùm sit. Ioan. Lupi. in repet. Rubri. de donatio. §. 65. nu. 69. Hoc enim pacto intelligenda est Hostien. opinio di. ca. cùm sit. dicentis, restitutionem malè ablatorum debere per Episcopum fieri. Nec quidquam vrget tex. ille in dict. c. cùm sit. quia loquitur, quando suspectus est is, qui tenetur restituere, nam tunc solus Episcopus ius habet restituendi. Sic etiam est defendenda sententia Archi. in c. fin. hoc titu. in 6. vbi asseruit, hanc restitutionem ad Episcopum non pertinere. quod probat tex. in c. sicut dignũdignum. §. eas in super. de homicid. vbi Abb. & Anani. Cardi. in d. c. cùm sit. & Corset. in singul. verbo, restitutio. & alij per Fel. adducti in d. c. cùm sit. quorũquorum opinionem fatetur communem esse: & eam ꝓbatprobat Ioan. Medin. de rest. quæst. 3. causa 10. c. incipien. esto. erit namq;namque facienda restitutio, cōsultoconsulto tamen Episcopo, cuius interest, rem istāistam diligenter agere, quippe, qui pater pauperum sit. Nec tamen damnare eum, qui inconsulto Episcopo syncerè restituerit pauperibus malè acquisita.

Tertiò, ex eodem c. adnotandum est,

9

^† testatore mandante monasterium construi in certo loco, vbi construi demum non possit, arbitrio executoris, & Episcopi, alibi construendum esse. quod hîc notant Doct. & probatur: hic enim testator constituerat, monasterium debere construi in prædio, quod dicebatur Piscenas, & id ad Xenodochi Thomæ quondam Episcopi iura peruenit, teste diuo Gregorio, libro Epist. 3. Epist. 8. eandem assertionẽassertionem coadiuuat tex. insignis in l. legatum. ff. de vsufruct. lega. ex quo pecunia legata ciuitati ad spectaculum, quod in ea fieri minimè licebat, adhibito consilio hęredum, & primorum ciuitatis, in aliam rem conuerti debet. ad idem est notab. decisio in Auth. de Eccle. titu. §. si quis in nomine magni Dei. collatio. 9. vbi, si testator aliquem è Sanctis hæredem instituerit, aut legatum ei reliquerit, eiusq́ue Sancti nullum oratorium in ea vrbe, nec in eo territorio inueniatur, legatum debetur Ecclesiæ ciuitatis, in qua testator domicilium habuit. quem text. commendat Ias. in §. ex maleficijs. Insti. de actio. numer. 45. Bald. in l. si quis ad declinandam. C. de Episco. & Clericis. columna quarta, dicens, ex hoc relictis à testatore mille, vt pro malè ablatis, & exoneranda eius conscientia, distribuantur, si solùm sit compertum, quingenta esse malè ablata, reliqua quingenta in piam causam eroganda esse. idem Abbas in capitulo tua. isto titulo, columna secunda. Alex. & Vincent. in l. 1. §. fi. ff. ad legem Falcid. dicentes idẽidem esse, si quis

10

^† mandet pro malè ablatis cōstruiconstrui oratorium, præscripta eius forma, & in id opus consumi aureos mille, nam eo constructo, quod superest, non debetur hæredi, sed piæ causæ. ex dict. l. legatum. Non enim censetur satisfactum voluntati testatoris, qui læsam habet conscientiam ad illam vsque quantitatem, & ideò maxima est coniectura, ipsum voluisse totam illam summam in piam causam conuerti. Secus verò esset, si testator iusserit construi oratorium certę formæ, & ad id designauerit mille aureos, nam quod supererit constructo oratorio illo, ad hęredes pertinet, cùm ita sit voluntati testatoris satisfactum. Ange. Paul. Alexand. & Vincent. in dict. §. fina. & post eos Carolus Ruinus, consilio 75. libro secundo, vbi ad hæc omnia, quæ modò diximus ex d. l. legatũlegatum. quandam elegantem adducit interpretationem, quæ cautè & diligenter est examinanda. Ex quibus infertur intellectus ad illam conclusionem vulgò receptam, quæ diffinit,

11

^† legatum pro dote, aut causa dotis alicuius puellæ, conditionale censeri, non purum: & ideò non debere, nisi matrimonium sequatur. l. Publius Mæuius. in princip. ff. de condit. & demonstra. l. si ego. in prin. ff. de iure doti. l. tali. & l. promittendo. eo. tit. Barto. per tex. ibi in l. Titio centum. §. Titio genero. colum. 2. ff. de conditio. & demonst. idem Bart. in l. 2. §. fin. ff. de iure dot. Cuius opinio communis est, secundum Paul. Castren. in d. §. Titio genero. colum. 3. Alexan. consil. 42. numero 2. lib. 7. Cornel. consil. 229. volum. 4. Bald. Nouel. de dote. 6. parte. priuileg. 50. explicant idem Nouel. dicta 6. parte. priuileg. 76. Bald. in l. generaliter. C. de Episco. & Cleric. nume. 9. idem Bald. consil. 249. volumi. 4. Barto. consilio 200. Bald. in l. legatum. C. de condi. inser. Abb. consi. 92. volum. 2. Bal. in l. sancimus. C. de nupt. Laurus à Palatijs |

p. 668

in tract. de statutis excluden. fœminas. col. 39. Albertus Brunus in eodem tract. 6. artic. qu. 3. & 7. & articu. 11. q. 3. & Aymon Sauilli. consilio 101. qui omnes id procedere opinantur, nisi ex coniecturis contrarium ex mente disponẽtisdisponentis deprehendi possit. Et tamen præfata communis opinio ita locum sibi vendicat, vt non secuto matrimonio legatum illud hæredi competat cum onere simili ad id expendendum in piam causam. ita Bald. Nouel. de dote, parte 6. priuileg. 77. ni refragetur pręsumpta testantis voluntas. quod hîc Panormitanus explicat columna vltima. Tandem duo ex præmissis deducenda sunt: Primum, legatum pro dote, aut causa dotis alicuius puellæ, censeri conditionale, non purum. Secundum, quòd non secuto matrimonio legatum redit ad hæredem cum onere expendendi in simile pium opus eam quantitatem. Vtrunque verò procedit, nisi contrarium ex testatoris mente deprehendi valeat, quemadmodum præcitati autores explicarunt: quorum quidem mens & sensus manifestius lectori exponetur, si hîc quædam ad id pertinentia subijciamus. Ex priori etenim conclusione poterit perpendi, an legatum illud, Lego Titiæ puellæ centum, vt nubat, sit cōditionaleconditionale, vel purum. Nam Bal. Nouellus in dicta 6. parte, priuilegio 76. scribit, esse hoc legatum purum, non conditionale. citatq́ue Bald. huius opinionis autorem in l. legatum. C. de condit. inser. quo in loco nōnon potui apud Bald. hanc conclusionem percipere. Idem tamen Bald. in dicta l. generaliter. numero 9. palàm tenet, quod Nouellus adnotauit. Rursus idem Bald. ibi colum. penult. tenet in hoc casu, quòd non secuto matrimonio legatum ad hæredem reuertatur. Ego sanè hoc legatum existimo sub modo conceptum fuisse: atq;atque ideò in eo locus erit his, quę de modis seruandis adnotāturadnotantur in capit. verùm. de condit. apposi. & in l. quibus diebus. §. Termilius. ff. de cond. & demonstr. Sic sanè post huius operis secundam editionem comperi Emanuel. à Costa, virum planè doctissimum in lib. 2 de conditio. ca. 22. à Bald. Nouel. discessisse. Quo in loco, & si fateatur Bartol. sententiam communem esse, plures tamen adducit autores contrariam tenentes: sequitur tandem Bartol. opinionem, scribens eam non probari in dicto §. Titio genero. Quod neruosè simul ac diligenter probat. Imò videtur Bar. refragari Iurisconsultus in d. §. Titio genero. vers. sed cùm ante nuptias. ex quo planè deducitur, legatum esse non conditionale, vbi pro dote legatur. Quia hæc Iurisconsulti responsio procedit, vbi legatur pro dote contractis iam sponsalibus. quemadmodum explicarunt Bald. in l. si plures. numero 26. C. de condi. inser. Imol. & Cuma. in d. §. Titio. idem Cuma. consi. 107. quos rectè sequutus est Emanuel ipse in d. ca. 22. num. 5. Sed & si legatum istud, de quo hæc agitur disputatio, non sit conditionale, nec omninò purum, sed modale: tunc profectò locus erit, vt modò dicebam, illi controuersiæ, an modus mistus casu deficiens, faciat deficere, ac resolui relictum? Etenim communis sententia probat ex hoc, legatum non deficere, imò ad legatarium pertinere. Nam ita visum est glo. in l. 1. C. de institutio. & substitutio. & alijs, quorum opinionem communem esse fatentur. atque ideò tenendam Alex. numero 5. & Corn. colum. penul. in d. l. 1. idem asseuerat, & concedit Corn. in l. 1. C. de his, quę sub mod. quæ probari videtur in l. pater. §. Tusculanus. ff. de legat. 3. l. Lucius. 2. §. quisquis. in 1. ff. de lega. 2. & in l. si Titio. ff. de leg. 1. Hæc eadem opinio etiam placuit Bar. in d. l. 1. C. de inst. & substitu. secundum quam sententiam constat maximus effectus, quòd legatum pro dote modale iudicetur. Sed aduersus hanc opinionem cōmunẽcommunem quidam tenuerunt, præsertim Ang. Ful. & Dec. num. 11. in d. l. 1. C. de institu. & substitu. Corne. in d. l. 1. col. vlti. C. de his, quæ sub mod. cuius equidem quæstionis disputationem latè tradit Emanuel à Costa in d. c. 22. nume. 7. qui existimat, non satis responderi posse Papiniano, qui in d. §. Titio. vers. ante nuptias, inquit, mortuo Titio ante nuptias legatum manere penes hæredem testatoris. Quod Imo. ibi planè concedit. Et sanè qui Bartol. intellectum in dicto §. Titio. sequi velit, facillimè cōmunemcommunem opinionem defendet. Siquidem Bart. intellexit, Iurisconsultum in dict. versi. ante nuptias. loqui de legato dotis conditionali. & deinde in vers. sed cùm ante. speciem mutasse, & agere de legato dotis conditionali. & deinde in vers. sed cùm ante. speciem mutasse, & agere de legato modali, aut simpliciter puro. Quæ tamen interpretatio maximam habet difficultatem. Idcircò modò cōmunemcommunem opi. admittimus saltem, vt eam in praxi seruandam fore admoneamus. Bartoli verò distinctionem non omninò probamus: denique opinamur, aptiorem esse intellectum ad responsa Iurisconsulti, quem ex Bal. in dicta l. si plures. adduximus, quamuis adhuc maneat indissolutus obex, quem communi sententiæ obiecimus. Sed etsi legatum pro dote modale sit, non omninò purum, nec conditionale: id ad hęredes transmitti mortua puella ante matrimonium censet Bal. Nouellus de dote. 6. part. priuileg. 71. numero 2. Contrarium iure defendit Emanuel à Costa: ac tenendum esse in consulendo & iudicando asseuerat in dicto capit. 22. numero 11. ex autoritate Petri, Cyni, & Bald. in dict. l. generaliter. Bald. in dicta l. si plures. numero 25. sensit Bar. in l. quibus diebus. §. Termilius. numero 13. ff. de condictio. & demonstrat. ex quibus satis constat, legatum alicui puellæ pro dote, siue vt nubat, relictum, etiamsi modale sit, non trāsmittitransmitti ad eius hæredes, si ea mortua fuerit, antequāantequam nupserit: imò si oblata cautione lega|

p. 669

tum acceperit, id erit ea mortua ante matrimonium, testatoris hæredibus restituendum, in quo antiqui & iuniores conueniunt, vt scribit Corne. in consi. 229. nu. 4. lib. 4. Nam & si communis opinio, cuius paulò antè meminimus, vera sit, & obtinet, vbi casus contingit in persona alterius. l. si fundũfundum per fideicommissum. §. 1. ff. de legat. 1. Quòd si legatarius ipse, cui modus personalis est iniunctus, decedat, modus omninò defecit, nec legatum debetur. Quemadmodum deducitur ex Bartol. in d. §. Termilius. Socyn. in l. si Titius statuas. num. 8. Imol. in l. in testamento. 2. in princip. ff. de condit. & demon. notant omnes in l. 1. C. de instit. & substitu.

Secundò apparet, legatum ita conceptum, lego puellæ centum, vt possit nubere, esse legatum omninò purum, & id transmitti ad puellę hæredes, etiam matrimonio non secuto, nōnon ad hæredes legantis. quod Bal. notat in d. consilio 249. lib. 4.

Tertiò inde constat legatum hoc, de quo in hac parte agimus, purum esse, & ad hæredes legatariæ, non ad hæredes testantis pertinere, etiamsi matrimonium non fuerit secutum, quoties à testatore fit mentio de dotis causa, aut de matrimonio in ea parte testamẽtitestamenti, quæ ad executionem legati, non ad eius dispositionẽdispositionem pertinet: sicuti probare conatur Aymon Sauill. in cons. 101. optimus tex. in Cle. 1. de præben. cuius mentionem fecimus in Rubr. huius ti. par. 2. num. 13. vers. 3. conclu.

Quartò infertur, legatum pro dote puellæ factum, purum esse, non conditionale, & ad hæredes legatariæ transmitti, adhuc non secuto matrimonio, si iuxta communem vsum loquẽdiloquendi in ea ꝓuinciaprouincia dos appelletur cuius libet puellæ patrimonium, quod habet, vt maritum adsequatur. notat Bart. in d. §. Titio genero. idem Bar. in cons. 200. Laurus à Palatijs in d. tracta. de statutis. col. 39.

Quintò in de colligitur, nempe ex præsumpta testatoris mente, legatũlegatum alicui puellæ relictũrelictum, vt ea nubat Titio, non deficere, etiamsi Titius moriatur ante matrimonium, si illa puella pauper sit, ac velit alteri nubere. notat Bal. Nouel. de dote. 6. par. priu. 76. ad fi. quod secus erit, si ea puella diues sit. argu. tex. in d. l. Titio. §. Titio genero. & expressim scribit Bal. in d. l. legatum. C. de condi. inser.

Sextò, ex proxima illatione constat in hac specie idem esse, si puella hæc velit religionem profiteri. tex. opti. in Authen. nisi rogati. C. ad Treb. ex quo nuptiarum conditio obtinet in religionis professione, etiamsi certa nominetur persona ad matrimonium, modò illa mortua sit. secundum Nouell. in d. 6. part. priu. 77. quòd si puella, cui legatum est, ante matrimoniũmatrimonium mortẽmortem obierit, pecunia legata, vt diximus, in simile pium opus dotis ad matrimonium carnale erit expẽdendaexpendenda, non autem in dotem ad religionis professionem, nam id esset contra voluntatem præsumptam testatoris: quemadmodum Bald. sensit in d. Auth. nisi rogati. in quæst. de executore testamẽtariotestamentario. tenet in hac specie Bald. Nouel. dict. priuileg. 77. colum. penult.

Septimò, illud in discrimen solet adduci, quod Bar. in d. §. Titio genero. col. vlti. respondit, legatum scilicet pro puella maritanda, quę nubilis sit, statim ab hærede soluendum esse, data cautione, quòd ipsa nubet, ac matrimonium contrahet: non enim tantùm pro dote legatum hoc factum esse cẽseturcensetur, sed & pro expensis faciendis in quærẽdoquærendo marito, & in alijs, quæ præmitti solent ad matrimonij contractum. Hanc Bar. opin. sequuntur Bald. in l. sancimus. C. de nupt. & Laurus à Palatijs in d. col. 39. eam tamen improbat Paul. Cast. in d. §. Titio genero. ex eo, quòd mens & intentio testatoris fuerit, hanc summam pro dote legatam, expendi debere in ipsam matrimonij dotem, non in alias nuptiarum expensas, saltem non in eam causam, quæ pręcedere plerunque in cassum matrimonium solet, nempe in quærendo marito.

Octauò, à mente præsumpta testatoris deriuatur generalis quædam huius controuersiæ diffinitio, scilicet, legatum hoc pro dote relictum statim ante matrimonium deberi, & transmitti ad hæredes legatariæ, etiam matrimonio non secuto, quoties ex certis quibusdam coniecturis appareat, legantem hanc habuisse mentem. quod Bar. not. in d. §. Titio genero. per tex. ibi. ver. sed cùm ante nuptias. quẽquem Doct. ibi sequuntur, & Aymon in d. consi. 101. Abb. consi. 92. lib. 2. vbi dicit, hanc opinionem communem esse, quæ probatur in l. si extraneus. ff. de condi. ob causam. quam etiam tenuerunt Ancha. in cons. 242. Corn. cons. 40. num. 15. lib. 4. sensit idem Corne. in l. 1. ad finem. C. de his, quæ sub mod. & cons. 311. lib. 1. num. 14. optima gloss. in l. 1. C. de institu. & substitu. Areti. in cons. 93. colum. 3. qua ratione in specie subinfertur, quòd si pater relinquat filiæ, cui alioqui legitimam portionẽportionem relinquere tenetur, centum pro dote: tale legatum est purum, non tantùm in eo, quod legitimam attinet, sed etiam in eo, quod ipsam legitimam excedit. ita Bar. cẽsetcenset in d. §. Titio genero. cuius opinio videtur esse communis. tametsi Bal. in cons. 249. lib. 2. teneat contra Bar. cui deniq;denique maximè aduersatur tex. in d. §. Titio genero. ver. ante nuptias. in quo respondetur, Titio ante nuptias defuncto, Seiæ legatum non deberi, & tamen Seia erat filia testatoris.

Nonò, subdeducitur ad effectũeffectum statuti dicẽtisdicentis, quòd filia dotata existẽtibusexistentibus masculis non succedat, filiam dici dotatam, quando pater ei relinquit mille pro dote: pater etenim ita legando exercet actum paternum constituendi dotem filiæ: atque ideò statuto satisfactum |

p. 670

videtur, secundum Bartol. in d. §. Titio genero. Bald. Nouell. de dote. 6. part. priui. 17. colu. pen. & par. 11. §. hactenus. num. 22. & est cōmuniscommunis opinio secundum eundem Nouell. part. 1. col. 4. & Albert. Bru. in tractat. de statutis excluden. fœm. in art. 6. q. 3. & q. 7. quo in loco de veritate disputat, asseuerans contrariācontrariam opinionem iure veriorem esse, post alios, quorum expressim mentionem facit. sed pro Bar. est optima glo. in l. cùm plures. §. pen. verb. alio patre. ff. de administ. tuto. quam ipse Bart. ibidem notat.

Decimò, ex præmissis apparet, in specie huius statuti, cuius modò meminimus, legatum à patre filiæ factum pro dote, non posse statim peti, nec purum esse, sed conditionale: quemadmodum Bart. opinatur in d. §. Titio. non enim tenetur pater, stante statuto prædicto, dare dotem filiæ, nec ei relinquere statim purè: sed satis est, quòd dos detur eo tempore, quo matrimonium contrahendum est. Verùm quia Bald. in l. sancimus. C. de nuptijs. contrarium tenet, Idcircò Bartol. sententia potest commodè intelligi, vbi statutum diceret, fœminam extantibus masculis non succedere, dotari tamen debere, quod si ita conceptum fuerit statutum, fœmina dotata non succedat extantibus masculis: tunc falsa est opinio Bar. siquidem dicta dotis qualitas adesse debet tempore, quo filia excluditur à successione: nec dotata dicitur ea fœmina, saltem verè, quę dotem habet sibi sub cōditioneconditione relictam. vnde in hoc casu aduersus Barto. tenuerunt Paul. de Castr. ibidem. & Alber. Brun. in dicto tractat. de statutis excludentibus fœminas. art. 11. quæsti. 3. eo tamen casu, quo vera sit opinio Bar. filia percipere debeat alimenta ab hæredibus patris, interim, dum matrimonij conditio non euenerit, autore Salyceto in dict. l. sancimus. colu. vltima.

Postremò, in hac quæstione, quam hîc obiter examinauimus, adnotandum est, legatum relictum pro dote puellæ adultæ, deberi ipso die, quo matrimonium contrahitur, per legitimum consensum præstitum verbis, quæ de præsenti vulgò dicuntur. Si autem legatum sit relictum puellæ impuberi, non debetur ei, donec ætatis nubilis sit, & matrimonium de præsenti contraxerit: sicuti Bartol. explicat in dicto §. Titio genero. col. vlti. cui accedit Laurus à Palatijs in tracta. de statutis excludenti. fœmi. col. 39. Tametsi Nouellus in dict. priuileg. 76. ver. primus. scribat, legatum impuberi relictum vt nubat, ei statim deberi cautione data, quamuis nondum sit nubilis ætatis. Cuius opinio refragatur his, quæ Barto. scribit, nam & si in casu tradito per Nouellum constituamus, legatum esse sub modo, attamen non erit soluendum, donec saltem in hac specie puella sit nubilis ætatis, ex argumento l. nec semel. §. si in habitatione. ff. quando dies legati cedat. tradit ex multis Emanuel à Costa. in dict. c 20. num. 2. text. optimus in l. cùm filium. ff. vbi pupill. educari debeat. Erit etiam his addendum, quod ipse adnotaui in capit. officij. ist. titu. numero 10.

Glo. in loco scribit, legatum ad alicuius

12

^† Ecclesiæ constructionem non effici caducum, etiamsi locus ædificio non fuerit designatus. quod Docto. hîc approbant. & dicit hanc glo. nota. Bar. in l. pater. §. Tusculanus. ff. de lega. 3. hoc ipsum probatur à Iurisconsulto in l. si cui. vbi Barto. ff. de annu. lega. idem Barto. per tex. ibi in l. quidam. ff. de legat. 2. Bart. in l. ita stipulatus. 4. oppo. primæ partis. ff. de verbo. oblig. & ibi Alex. Ias. & Ripa nume. 19. Roma. in Authen. similiter. C. ad l. Falcid. 27. speciali. quibus accedit ratio huius capi. & l. legatum. ff. de vsufruct. legat. cuius in præcedenti notabili mentionem fecimus.

CAP. INDICANTE.

VERBA huius capitis sunt apud diuum Greg. lib. Epistol. 12. Epistola 30. ad PetrũPetrum Subdiaconum Siciliæ, quāquam, si diligenter perpenderis, videbis, nōnon oportere nimis anxiè perscrutari intellectum

1

^† horum verborum, Nudis verbis. possunt enim intelligi nuda verba à testamento, vt Abb. & alij hîc intelligunt magis communiter, ita, vt hæc fœmina voluerit decedere intestata, vel nuda hæc verba dicuntur, eò, quòd hoc legatum fuerit factum absque scriptura. Ioan. Imol. Anto. & Barb. colum. 1. Nuda etiam verba intelligo à solennitate Iuris Ciuilis, non à solennitate Iuris Canonici. cap. relatum. in 1. cap. cùm esses. isto titu. Sic etiam & quartò possunt hæc verba appellari nuda ab illis superstitiosis legandi modis, quos antiquum Ius Ciuile probauerat, quorumq́ue meminit l. 1. in prin. C. cōmucommu. de lega. §. sed olim. Insti. de lega. vbi Theophi|

p. 671

lus Prisca cuiusque modi verba refert. Ex his igitur hoc caput intelliges, tametsi glo. addiderit huic c. similem Iuris Ciuilis decisionem in l. fi. C. de fideicom. & immeritò, cùm lex illa habeat peculiarem, & frequentissimo Doct. calculo probatum intellectum, vt procedat, quando hæres conuentus à legatario ex minus solenni testamento, negauit, factum fuisse legatum, & demum delato ei iuramento opposuit legatum fuisse factum in voluntate minus solenni: hoc etenim casu soluere cogitur hæres legatum verè relictum, quamuis in testamento minus solenni. ita gloss. ibi. quam eius interpretes passim approbant, quod altiùs repetārepetam in d. c. cùm esses.

Glo. magna quærit, facto testamento, & relictis decem aureis Ecclesiæ diuæ Mariæ,

2

^† cui in eo loco sint tres Ecclesiæ dicatæ, cui earum debebitur legatum? & respondet, pauperiori: hoc tamen procedit, nisi exaliquot coniecturis contrarium appareat testantem voluisse. Abb. Imol. & Doctor. hîc. Quid enim, si vna ex his Ecclesijs erat intra propriam testatoris parœciam. l. quæ conditio. §. final. ff. de condi. & demonstra. vbi Bart. aut in aliqua earundem Ecclesiarum frequentiùs ipse solebat orare. arg. l. qui semisses. §. fi. ff. de vsur. Quòd si distingui non possit Ecclesia pauperior, nec illa, de qua testator senserit, scribit Cynus in l. 1. C. de sacrosanct. Eccles. legatum hoc tanquam incertum perire. l. si quis seruum. §. si inter duos. ff. de legat. 2. quod falsum est, nam præmissa lex non procedit in legatis pijs, sicuti in pręcedenti cap. diximus. Et ideò Hostien. Anton. Abb. Imol. & communiter Doctor. asserunt, Episcopum posse in hoc dubio legatum istud integrè concedere illi Ecclesiæ, quam is maluerit eligere. ex c. 1. de parœcijs. tametsi Barb. hîc. col. 3. opinetur, esse hoc legatum inter prædictas Ecclesias diuidendum æqualiter. per text. in c. cùm quis. §. 1. de sepultu. lib. 6. Cuius opinio mihi iure verior videtur aduersus communem.

Eadem glo. quærit ad intellectum text. qui meminit legati cuiusdam

3

^† scutellæ argenteæ, quid, si testator plures argenteas scutellas haberet, cui competeret electio? & respondet, electionem esse hæredis. l. legato generaliter. §. 1. ff. de leg. 1. vbi probatur, electionem hæredis esse, si testator legauerit incertum de certis, nempe Stichum seruum, cùm plures Stichos seruos haberet. quod etiam notat Constanti. Harmenopulus libro 5. titulo 10. Nam & idem est, si legetur genus, & id nōnon erat in hæreditate, licet secus esset, si ex eo genere aliqua esset in hæreditate species, quia tunc eligit legatarius, & erit exemplum, si testator dixerit, lego vnum de seruis meis. l. 3. ff. de vino, tritic. & oleo lega. d. l. legato generaliter. & §. generaliter. Institu. de legat. notat Henri. hîc. quibus adiungendum erit, eum, cui electio competit, debere in eligendo æquitatem obseruare, ita, vt hęres deterius nōnon eligat, nec legatarius id, quod melius est, accipiat. Constant. Harmenopu. in d. tit. 10. quod in dict. §. 1. probatur, vbi gloss. & Doct. & in d. §. generaliter. scribunt hæc omnia in dubio procedere. Nam si verba executionis legati dirigantur ad legatarium, vel hæredem eius, omninò erit eligendi ius. Cæterùm in alternatiuis legatis, electio erit legatarij. gloss. in l. Lucio. ff. de legat. 2. quam Imol. hîc dicit notab. & magistram. Iaso. in l. planè. §. fin. ff. de lega. 1. ad finem. & in proprio loco sequuntur eam Bar. & Docto. communiter. Hæc autem omnia locum habent, vbi electio

4

^† datur legatario, vel hæredi in his rebus, quarum aliquam expedit, potiùs non habere. In his verò rebus inanimatis, quarum nulla inutilis est legatario, in legato dubio comprehenditur, & legata censetur minima res. l. nummis. ff. de leg. 3. l. apud Iulianum. §. scio. ff. de legat. 1. l. semper in obscuris. ff. de regul. iur. Imol. & Docto. in d. l. legato generaliter. §. 1. vbi Are. colum. 2. & 3. dicit, hanc opinionem esse communem, ex quo videtur huius gloss. responsum falsum esse, nisi dixerimus in legatis pijs id comprehẽdicomprehendi, quod maius sit, non quod minus. l. Titia. §. Seia. ff. de aur. & argen. legat. vbi Bart. hoc notat, dicit illum text. singul. Roma. singu. 515. idem Abb. hîc fina. colum. cui accedit Barba. num. 12. dicens, hanc opinionem esse communem. Contrarium tamen conatur defendere & probare Dec. in d. l. semper in obscuris. & ante eum Bal. Nouel. de dote. par. 6. priui. 73. Imol. & Iaso. in l. si ita sit scriptum. colum. vltim. ff. de lega. 1. imò etiam in obscuris legatis pijs, quod minimum est, comprehendi, non autem quod maximum est. quorum sententia probatur in capitu. ex parte. de censibus. vbi votum soluendi diuo Iacobo, & eius Ecclesiæ ministris, vnam mensuram tritici, intelligitur de minima mensura, non de maxima, cessante consuetudinis interpretatione. nec Abb. intellectus ad illum text. placet, nec procedere potest, vt optimè animaduertit Deci. Cui etiam suffragatur

5

^† d. §. Seia. pro communi opinione passim adductus, quia ibi argentea imago intelligitur legata ea ratione, quòd in templo illo solùm erant aureæ & argenteæ imagines. Vnde voluntas testantis ex ea consuetudine colligitur, nẽpenempe testatorem ipsum voluisse argenteam imaginem legare, non autem auream: quo fit, vt ibi potiùs probetur Dec. & Nouelli sententia, quàm communis: siquidem ex argenteis & aureis imaginibus lex illa statuit argenteam deberi. libet tamen Iurisconsulti verba referre: Seia testamento ita cauit. Si mihi per conditionem humanam contigerit, ipsa faciam: Sin minus autem, ab hæredibus meis fieri volo, iubeo́uibeoque signum Dei ex libris centum in illa sacra æde, & in patria statui, cum subscriptione nominis mei. Quæsitum est, cùm in eo templo non nisi aurea aut argentea sint do|

p. 672

na, hæredes Seiæ vtrum ex auro, an argento signum ponere compellendi sunt, an æreum? Respondi secundum ea, quæ proponerentur, argenteum ponendum. Hactenus Iurisconsultus, qui attenta hac illius tex. lectione, non probat communem sententiam. quod obiter adnotauit Carol. Molin. de contract. q. 20. nu. 212. Aliter tamen ex castigationibus Holoandri, & ex Pandectis Florentinis l. illa legitur. Quæsitum est, cùm in eo templo non nisi aut ærea, aut argentea tantùm sint dona, hæredes Seiæ vtrùm ex auro an argento signum ponere compellendi sunt, an æreum? Respondi secundum ea, quæ proponerentur, argenteũargenteum ponendum. Quam lectionem agnoscit Barb. hîc, num. 12. & cæteri, qui ex illo text. communem opinionem deducunt. Hęc igitur sententia, vti frequẽtiorifrequentiori calculo recepta, erit in iudicio recipienda, licet res ista sit disputatione digna. Potest etenim caput illud ex parte, de censib. intelligi ex benigna interpretatione Rom. Pontif. ne videantur personę Ecclesiasticæ inhiare lucris temporalibus tanquātanquam exactores, cùm illud votum factum ab initio fuerit gratuitò à pluribus, qui proprio patrimonio id soluere debent.

Quærit pręterea glo. seruo legato fugiente, an ab hærede, an

6

^† legatario sit quærendus? qua in re primùm id constat, seruum legatum eo tempore, quo erat in fuga, quærendum esse industria & expensis hæredis. l. cùm seruus. in princi. ff. de leg. 1. vbi gloss. & hîc idem notant. quod tamen est intelligẽdumintelligendum, si seruus ita longè abest, vt si legatarij expensis quærendus esset, legatum esset inutile. Bar. Pau. & Alex. in d. l. cùm seruus. Abb. & Doct. hîc, arg. l. si res. ff. de leg. 1. Secundò, notādumnotandum est, eum seruum, qui post testamentum, & ante testantis obtium effectus sit fugitiuus, expensis legatarij quęrendum esse. l. si seruus legatus. in princi. ff. de leg. 1. quia hæres rem legatam tradere tenetur eo loco, in quo à testatore relicta sit. Nec opinor teneri hæredem hoc in casu ad præstandam operam in quærendo seruo, ex eadem ratione, cùm & Constan. Harmeno. in Græca Iuris Ciuilis Epitome, libro 5. tit. 10. scribit in hac specie, legatarium cogendum esse seruum legatũlegatum quærere, non autem hæredem. tametsi gloss. & Doct. in d. l. cùm seruus. velint, hæredem expẽsisexpensis legatarij debere hunc seruum fugitiuum quærere. Quòd si seruus legatus fugam arripuerit post mortem testatoris sine culpa hæredis, cauebit hæres de restituendo eum legatario, si ad eius potestatem peruenerit. gloss. in d. l. cùm seruus. & hîc. Nec tenetur præstare operam ad inquirendum eum seruum. Alex. in d. l. cùm seruus. Bar. Angel. & Imol. in l. cùm res. in prin. ff. de leg. 1. in hoc tamen diuersum notant Cum. & Castren. in d. l. cùm res. dicentes, hæredem debere diligentiam & operam exhibere ad quærendum seruum, expensis tamẽtamen legatarij. quorum opinio deduci potest à l. seruo legato. §. fi. ff. de leg. 1. idem notat Bar. contra Accur. ibi, in l. si quis seruum. ff. de leg. 2. idem asserunt Aretin. & Iaso. in d. l. cùm res. vbi Alexan. Imo. tandem fatetur, hanc opinionem vulgò receptam esse.

CAP. FILIVS NOSTER.

HVIVS decretalis autor est diuus Gregorius lib. EpistolarũEpistolarum 7. Epist. 4. ad Episcopum Messalinum. Cuius interpretationi pręmittendum est, rem alienāalienam legari posse Iure Ciuili ad hunc effectum, vt, si testator, sciens eam rem alienam esse, legauerit eandem, hęres cogitur, vel rem emere, & eam tradere legatario, vel eius æstimationem ei soluere: sed si testator ignorauit, rem legatam esse alienam, quippe qui existimabat propriam esse, legatum non debetur, etiam quo ad æstimationem. l. cùm alienam. C. de legat. Regia l. 10. tit. 9. part. 6. Constantinus Harmeno. libr. 5. titu. 10. ipse

1

^† verò legatarius tenetur probare scientiam istam testatoris, nam in dubio pręsumendum est, ipsum testatorem credidisse, rem illam propriam esse. §. non solùm autẽautem. & ibi Theophi. Inst. de legat. glo. hic verb. alieni. dict. Reg. l. 10. Potest tamen scientia pręsumi aliquot coniecturis, nempe, si testator rem illam ex proprio facto acquisiuit. Cynus, Bal. & alij communiter autore Ias. in d. l. cùm alienam. idem notat Barb. hîc num. 12. quod ipse existimo relinquendum esse arbitrio iudicis, ex notatis per Imo. in l. si domus. §. 1. colu. 3. ff. de legat. 1.

Cęterùm, si quis

2

^† rem legat, in qua habet aliquod ius, vel partem aliquam, scienter, censetur legare illud ius, vel illam partem, quam ipse habet, nec debetur totius rei æstimatio. |

p. 673

l. serui electione. §. pen. & fin. ff. de legat. 1. d. l. si domus. §. fin. glos. & Doct. in d. l. cùm alienam. Doct. hîc. Sed etsi testator putaret totam illam rem esse alienam, atque eam legaret, totius æstimatio esset legatario soluenda. Paul. Alex. & Docto. in d. l. serui electione. §. fin. ex quibus constat, legata re aliena scienter, in qua testator ius pignoris habebat, solùm censeri legatum ipsum ius pignoris. Abb. hîc 2. col. Vnde adprimam partem huius tex. gl. hîc nōnon aptauit congruè exemplum. Hinc etiam deducitur, legata re aliena ab eo, qui eam esse alienam sciebat, & ipsum in ea habere ius quoddam eius obitu periturum, id tantùm ius legato comprehendi. l. vxor patrui. C. de lega. l. quod in rerum. §. 1. ff. de legat. 1. vbi Alexan. alios adducens hanc opinionem probat, & post eum Ias. ibi. Barto. vtrobique, & ad idem facit l. Sticho. ff. de vsufruct. legat. Bald. in l. 1. col. 3. C. de sacrosan. eccles. Alexan. consil. 19. vol. 6. col. fi. quorum opinio communis est, sicuti asserunt eam secuti Corne. consil. 83. volum. 2. colum. 2. Ias. in d. l. vxor patrui. idem Ias. consil. 109. volum. 1. Socin. iunior consi. 74. vol. 1. nu. 26. & sequentibus. dicens, hoc ipsum procedere, etiam si legatum fiat coniunctæ personæ. & addit hoc esse cōmunitercommuniter receptum. & idem notauit Ias. in d. l. quod in rerum. §. 1. notab. 1.

Hæc tamen sententia cessat, si testator addiderit, velle omnia contenta in suo testamento effectum sortiri, vel onus aliquod legatario adiecerit: his etenim coniecturis præsumitur, testatorem ipsius rei æstimationem, vel ipsam rem legare voluisse. quod notat Alexand. consil. 9. visis dicto themate. vol. 2. ad finem.

Porrò, si testator legauerit rem hęredis, siue ignoranter, siue

3

^† scienter, legatum omninò debetur, quia testator ita potest rem hæredis legare, sicut propriam posset. l. vnum ex familia. §. si rem. ff. de legat. 2. etiam iure Pontificio. Innocen. hîc, quem sequitur Ias. in l. hæredem. C. de fideicom. & idem erit, si testator legauerit rem subiectam restitutioni ipsi hæredi. l. filius familiâs. §. cùm pater. ff. de leg. 1. modò hæres sit institutus in aliquot bonis vltra legitimam: nam si filius sit tantùm in legitima institutus à patre, non procederet legatum extraneo factum, quo res ipsius hæredis comprehenditur. ex l. quoniam in prioribus. C. de inoffic. testamen. vbi Roderi. Suares in 7. amplia. speciatim scribit, Filium primogenitum hæredem institutum à patre vltra legitimam, & rogatum secundogenito tradere aliquam rem, quæ ipsi primogenito erat restituenda post mortem patris, debere eam rem dare. Idem probat text. in d. l. vnum ex familia. §. sed si vno. qui text. & alij ad hoc adducti ꝓceduntprocedunt, quoties res legata est ipsius hæredis, vel ei restitui debet iure fideicommissi. Sed si res illa esset prohibita alienari, & vinculo maioratus subiecta, quicquid scripserit Roderic. ipse censerem, hæredem teneri ad æstimationem: quia res alienari non potest. Forsan tamen, nisi aliud ex mente testantis constaret, hoc legatum posset intelligi quoad id, quod hæres in re habet, nempe vsumfructum: nisi & hæres ex hoc propter legem instituentis maioratum rem illam foret amissurus. Hæc tamen temperanda sunt ex l. Imperator. ff. de legat. 2. & his, quæ statim dicemus num. 5.

Quin & si testator in re legata, quæ hæredis est, ius aliquod, vel partem habeat, legatum omninò quoad totam rem effectum habet. l. cùm filius. §. Dominus. ff. de legat. 2. vbi Bartol. & Docto. dicunt illum tex. sing. Roma. sing. 733. idem approbant Ancha. & Imol. hîc, num. 18. Corne. consil. 84. vol. 2. colum. 2. & est hæc communis opinio, teste Ripa in l. serui electione. §. fin. nu. 13. ff. de lega. 1. ibi tamen Socin. reprobat hanc opinionem, & Alex. Ias. nu. 20. ac ipse Ripa dubitant ex eo, quòd in dict. §. Dominus. Bartoli opinio non probetur. Mihi tamen placet sententia communis, nisi testator dixisset: Lego rem meam, tunc enim legare videtur partem, quam in illa re habet. Bart. & post alios Ias. num. 20. in d. §. fin. idem Ias. in d. l. cùm alienam. C. de legat. colum. fin.

Verùm si legatum rei alienę in consanguineum aut coniunctam personam conferatur, etiam

4

^† ignorante testatore, valet omninò, & debetur vel ipsa res, vel eius æstimatio. Nam & si testator sciret rem illam esse alienam, nihilominus vel illam legaret, vel eius æstimationem, aut similem quantitatem. d. l. cùm alienam. quod locum habet, nisi testator tempore quo legatum fecit, credidisset rem legatam ad se pertinere titulo aliquo speciali, qui tamen iam extinctus erat. l. Sticho. ad finem. ff. de vsufru. lega. vbi glos. & Bart. glo. singu. secundum Paul. & Alexand. ibi in l. si domus. §. 1. ff. de legat. 1. Paul. & Ias. colum. 2. in d. l cùm alienam. Corne. consil. 32. vol. 1. colum. 1. & fina. dicens hanc opinionem communem: videtur enim rem illam legasse testatorem, potius quòd habere se crederet, quàm quòd onerare hæredes voluerit. Igitur si is titulus, ex quo verè, & in specie res legata ad testantem pertinebat, iam tempore testamenti inscio testatore cessasset, legatum relictum consanguineo penitus euanescit: id etenim quod dicitur legatum rei alienæ, etiam ab ignorante dimissum coniunctis, validum esse, procedit vbi testator simpliciter rem legatam credebat esse propriam. Secùs verò si respectu alicuius causæ iam extinctæ existimasset propriam esse.

Hæc tandem omnia eò tendunt, vt ex Iure ciuili satis constet, legatum rei alienæ scienter relictum, saltem quoad æstimationem validum esse. Cur igitur diuus Gregorius in hoc capite contrarium respondit? oportet igitur huius responsi rationes expendere ad huiusce rei veram & perfectam cognitionem.

p. 674

Primò, hic tex. intelligitur, quando legatur res aliena, quæ est

5

^† alicuius ecclesiæ: tunc etenim legatum non habet effectum, etiam quo ad æstimationem. glos. in c. si Episcopus. 12. q. 5. Constat autem testatorem, cuius hîc meminit Gregorius, legasse ecclesiæ Messalinæ, pręter alia puerum, qui erat cuiusdam ecclesiæ diœceseos Consentinæ, ex eiusdem Gregorij Epistol. 4. lib. 7. vt erret manifestè Ias. in dict. l. cùm alienam. colum. 4. hunc intellectum diuinationem quandam esse professus. eandem interpretationem probant Innoc. Anto. Anchara. & Imol. Barto. & Albe. in l. apud Iulianum. §. constat. ff. de legat. 1. à qua lege deduci potest ratio huius conclusionis: siquidem ex ea, legatum rei quæ alienari non potest, minimè valet, etiam quoad æstimationem: res autem ecclesiæ alienari non possunt, vt constat. Igitur legatum rei ecclesiæ non valet, nec quo ad æstimationem. idem notat Paul. in d. l. cùm alienam. vbi Corne. asserit hanc opinionem communem esse. Quin & Fortunio in tract. de vltimo fine. illat. 12. placet isthæc opinio, licet dicat ipse eam iure procedere, minimè tamen aptari huic capiti, quod illa vtitur ratione: sed quia lege Dei, non autem lege huius seculi viuimus: his enim verbis non considerat Romanus Pontifex rem legatam esse ecclesiæ, sed rigorem Iuris ciuilis refellit. Nisi dicamus, res ecclesiarum non esse iudicandas lege huius seculi, id est, Iure ciuili, sed lege Dei, id est, Iure canonico, vel lege Dei viuimus, secundum quam non oportet aliena detinere, non lege seculi, id est, non assumpta occasione à lege seculi, malè & perperàm intellecta. Verùm hic intellectus Innocen. & Bartol. euertitur ex eo, quòd res Ecclesiæ possunt alienari, adhibita Iuris Canonici solennitate. capit. sine exceptione. 12. quæst. secunda. quamuis prohibitum sit eas alienari: & tamen legatum rei quæ alienari potest, licet difficilis sit ipsa alienatio, valet. d. l. apud Iulianum. §. constat. ergo legatum rei ecclesiæ habebit omninò effectum quoad æstimationem ab hærede soluendam. Præterea legatum rei alienæ quæ dotalis est, ex eadem ratione præfati §. constat. valet quoad æstimationem: sicuti notant Paul. Alexan. Areti. & Ias. in d. §. constat. Bald. Nouel. de dote. part. 7. priuileg. 22. Bart. in l. dotalem. ff. de testam. milit. contra glos. ibi. quam communiter reprobari asserunt Paul. Alexan. & Ias. in dicto §. constat. col. penult. Quin & Fortun. in dicta illat. 12. hanc opinionem communem sequitur. Et idem est ex consensu omnium, si legetur res minoris. Hæ verò res, etsi difficilis sit earum alienatio, legari possunt ab eo, qui earum dominium non habet. Cur ergo res Ecclesiæ diuerso Iure censentur? Nec oberit inductio d. l. apud Iulianum. §. constat. nam ille text. loquitur quando legatur res aliena, quæ vendi non potest sine consensu Principis, qui eum consensum minimè præstare solet, vt ipse paragraphus probat. & nos id notauimus in epitome de sponsal. 2. part. c. 3. numer. 8. Imò aduersus hanc Innocen. opinionem est optimus text. in c. si Episcopus. 12. q. 5. ex concilio Agathensi. c. 51. quo fit, vt legatum rei alienæ, etiam quæ sit Ecclesiæ, à testatore scienter relictum, validum sit, quoad æstimationem. Hostien. Ioan. Andr. Abb. & Barb. hîc. idem Abb. in repe. c. cùm esses. isto titu. num. 18. Paul. Areti. Alexan. & Ias. num. 44. in dicto §. constat. dicens hāchanc esse communem opinionem apud Iuris ciuilis professores. Bald. in dicta l. cùm alienam. & ibi Iaso, dicens hanc esse communem. colum. penult. idem fatentur eam secuti Corne. consi. 32. vol. 1. col. 2. Curti. iunior consil. 30. col. 2. Nec arbitror priorem sententiam esse communem, si Corne. refragetur.

Secundus huius capitis sensus is est, vt Iure ciuili legatum

6

^† rei alienæ à sciẽtesciente relictum, valeat quoad æstimationem saltem: at Iure Canonico, nec quoad æstimationem. glos. hîc & in d. l. cùm alienam. Imol. & Abb. hîc idem Abb. in cap. cùm esses. isto titu. in repeti. num. 19. Alexan. & Ias. in d. l. cùm alienam. Roma. in Auth. similiter. C. ad leg. Falci. 10. speciali. qui omnes à verbis huius text. conantur hanc distinctionem Iuris canonici à ciuili deducere. His verò aduersatur text. in d. c. si Episcopus. 12. q. 5. vbi legatum rei alienæ valet, si eius æstimatio domino soluatur, aut alia res ei detur eiusdem valoris. Pręterea hæc differentia inter Ius Canonicum & Ciuile, si ex hoc capite admittenda est, non alia ratione probatur, quàm quòd lex ciuilis iniusta sit, vt patet in textu: si verò ciuilis lex est iniusta, nec legis nomen habere debet, nec in Republica ciuili est seruanda. c. erit autem lex. 4. distinct. c. fin. de præscri. l. conuenire. ff. de pact. dotal. hoc autem absurdum est, cùm lex hæc ciuilis iustissima sit: siquidem testator sciens rem, quam legat, alienam esse, apertissimè vult, vel illam rem ab hęrede emi, vel domino nolente eam vendere, æstimationem eius legatario solui. l. cùm rem. & l. proprias. C. de legat. nulla ergo iniquitas tractatur à lege, quæ vltimam testantis voluntatem seruari ad vnguem studet. Nec domino rei iniuria fit, nam is inuitus vendere non cogitur, vt patet. Ex quibus neminem licet ita audacem, ac proteruum esse, vt sanctissimas leges in Reipublicæ vtilitatem institutas, iniustas hîc à Gregorio decerni, profiteatur. quod & Fortun. optimè demonstrat in dicta illat. 12. Vnde hic intellectus secundus etiam Barbat. hîc displicet, & communiter reprobatur, teste Corne. dict. consil. 32. colum. 2. 1. volum. licet obiter Felin. eum receperit in c. Ecclesia sanctæ Mariæ. de constitu. num. 52.

Tertius intellectus huius capitis est, vt licet Iure ciuili res

7

^† aliena scienter legata possit licitè ab hærede eam possidẽtepossidente tradi legatario, |

p. 675

& ad id hæres teneatur: Iure tamen Canonico non tenetur, nec potest hæres eam legatario tradere: imò est illicita traditio, nec tribuit ius vsucapiendi rem ipsi legatario. Ita Imol. 4. colum. & ibi Aret. in d. l. apud Iulianum. §. constat. qui tamen hallucinantur: nullibi enim Iure ciuili hæc traditio rei alienæ, quamq́;quamque hæres scit alienam esse, approbatur, nec licita censetur inuito domino: atque nihilominus si facta fuerit traditio, Ius canonicum non vetat legatarium eam rem vsucapere posse bona fide. c. fin. de præscrip. Vnde hæc interpretatio Imol. & Aretin. admittenda non est, quippè quæ à vera vtriusque iuris ratione sit deuia.

Quartus denique intellectus huius c. est, vt nihil in eo diuersum à Iure ciuili statutum sit. Sed id tantùm

8

^† in eo prohiberi, ne res aliena inuito domino prætextu legati à legatario detineatur: legatarius enim domino petenti, cogi debet eam statim restituere, licet ab hærede possit eius æstimationem petere ex Iuris ciuilis decisione. atque huc tendit tota Diui Gregorij Epistola, quod gloss. hîc sensit Barbat. etiam 2. lectione. Cynus, Salyce. & Paul. in dict. l. cùm alienam. Corne. consil. 32. volum. 1. colum. 2. dicens hunc sensum communem esse, quem in effectu probat Fortun. in dicta illati. 12. Difficile tamen est intelligere, qua ratione diuus Gregorius in hac responsione Iuris ciuilis meminerit, quasi eius volũtativoluntati ac legi diuinæ repugnantis. Et Ioan. Annibal. in l. naturaliter. ff. de vsucap. nu. 142. scribit voluisse Romanum Pontificem rem alienam legatam minimè detineri inuito domino à legatario, sed eam statim restitui, idq́ue iustum esse ex lege diuina, quæ aliena restitui dictat manifestè: & ideò leges ciuiles minimè posse hanc restitutionem impedire, nec huic obesse iussioni, non tamen ex hoc easdem leges quoad æstimationem improbat Papa. Fortu. in d. illat. 12. ad idem scribit, Romanum Pontificem noluisse legem ciuilem retractare, nec iniquam decernere: sed quia dicta lex adducebatur ad defensionem legatarij iniquè obtinentis rem alienam, facili responso eam diluit Romanus Pontifex, dicens, eam legem,

9

^† etiamsi expressim id sanxisset, non debere impedire restitutionem, quæ fieri debet ex lege diuina. Addit his Fortun. istum hæredem hîc conueniri ab ecclesia domina rei legatæ, vt saltem æstimationem sibi solueret: cùm non posset à legatario rem obtinere. Sed si Iure Canonico hæres tenetur æstimationem soluere, & hæc ab eo petebatur, quam, obsecro, iniuriam patiebatur hic hæres, vt grauem querelam ad Romanum Pontificem deferret?

Quamobrem, ni fallor, existimo ecclesiam rei legatæ dominam, ipsam rem petijsse ab ecclesia legataria: hæredem verò conqueri ex eo, quòd ipse tenebatur ecclesię, cuius erat res legata, damnum resarcire, casu, quo propriam rem non obtineret, vel quia nolebat soluere æstimationem rei legatæ ecclesiæ legatariæ, quæ falsò & iniquè à Iure ciuili perperàm intellecto occasionem capiebat detinendi aliena: nec iure tenebatur æstimationem soluere hæres, cùm nōnon constet à testatore sciente rem alienam legatam fuisse. Quin & si constaret scientia testantis, diuus Gregorius in dicta Epistola absoluit hæredem hunc à solutione æstimationis rei legatę, ex eo, quòd in precium sepulchri ecclesiastici legata esset, & ab eo, qui filios hæredes instituerat, quibus non admodum amplum & pingue patrimonium reliquerat. Ex his igitur potuit Romanus Pontifex animum inducere, vt hoc alienæ rei legatum execraretur, idq́;idque etiam quoad æstimationem irritum decerneret, quod ipse animaduerti ex præfata Epistola: qua exactè, ac diligenter perlecta, non possum mihi persuadere in hac ipsa huius capitis specie ab hærede deberi legatario æstimationem rei alienæ legatæ, etiam scienter. Item, minimè opinor etiam Iure ciuili legatarium possessorem rei alienæ sibi legatæ ex traditione hæredis, posse eam retinere, donec æstimatio sibi debita ab hærede soluatur, quamuis Barba. hîc, vndecimo intellectu contrarium asserat.

CAPVT, SI HAEREDES.

PRAETER alia quæ circa executionem vltimarum voluntatum scripsimus in capit. 2. huius tituli, illud hîc adnotare libet, & necessum est,

1

^† non tantùm ad Episcopum pertinere curam hanc exequendi |

p. 676

extremam morientium voluntatem, ita vt hęredes, aliósue testamentarios executores moneat, & compellat executionis officium peragere, quod hîc probatur, & in capit. tua. & in c. Ioannes. isto titu. verùmetiam iudicem ciuilem eandem facultatem habere adhuc in legatis pijs: hoc etenim munus est mixti fori. Abb. & Barbat. hîc colum. 1. & 2. text. in Auth. de eccles. titu. §. si quis autem ædificationem. collat. 9. melior in l. hæreditas. ff. de petit. hæredi. quem hîc dicit singularem esse Barb. colum. 2. imò ex eo probat, nemine petente officium iudicis exerceri posse circa executionem legati pietatis causa relicti. Roman. in Authenti. similiter. C. ad legem Falcid. speciali 20. vltimarum voluntatum. Hinc deniq;denique permissum

2

^† est omnibus hominibus petere, vt legata pia soluantur, atque executionem deducantur, si viderint aduersus testatorum voluntatem, vel ex hæredis, executoris, aut certè iudicis segnitie quicquam attentari. textus optimus in l. nulli. in fine. C. de episco. & cleric. & in dict. Authen. de eccles. titu. §. si autem qui hoc facere. quem dicit singul. Aret. in c. cùm olim. de testibus. & Romanus consilio 69. Regia l. 7. titulo 10. part. 6.

Ex eadem ratione & insinuatio testamenti fit, vt quæ semel

3

^† apud iudicem comperta fuerint, non possunt vllo modo interuerti. l. repetita. C. de episc. & cler. l. consulta. C. de testamen. quæ quidem insinuatio potest fieri apud iudicem Ecclesiasticum, licet testamentum non sit in piam causam conditum. argumento sumpto ab hoc capite. Imol. in cap. fin. de fide instrumen. vbi Anton. & Felin. dicens, hanc opinionem communem esse. nu. 3. Glos. tamen hîc verbo, ab Episcopo, diuersum probat dicens, testamenta insinuanda esse coram iudice seculari, quod procedit, quando testator erat Laicus, & minimè compertum est, an testamentum sit pietatis causa factum. Barba. hîc nume. 10. Ioan. Andr. & Abb. in dict. capit. fina. Aufreri. in Clemen. 1. de offic. ordina. regula 2. fallent. 11. etiamsi hęres in eodem testamento institutus sit Clericus, secundum eosdem, quorum opinio mihi videtur magis communis, & Regia l. probatur. l. 4. titulo 2. libr. 5. in ordin. Regijs. idem notant Bald. & Corn. in l. omnia testamenta. C. isto titu. idem Bald. in Authent. Clericus. & in l. repetita. C. de episc. & cleric. Gulielm. Benedict. in c. Raynutius. eo. tit. verb. & vxorem. num. 420.

Eadem verò glos. sensit hanc curam, vt testamenta executioni tradantur, Episcopo incumbere, etiamsi legata non sunt pia. & id in hoc tex. probatur, & cōmunitercommuniter receptum est, vt fatentur Card. & Barb. hîc, num. 3. Antonius in capi. Ioannes. isto titu. quam opinionem communem esse asserit Alexand. in consi. 239. libro 6. col. vlti. eam secutus: tametsi aduersus hanc sententiam disputet hîc Barbat.

Cæterùm ad huius capit. intellectum duo tractanda sunt. Primum, an Episcopus ante annum datum executioni possit cogere hęredes, aut executores testamentarios exequi vltimam voluntatem. Secundum, qua

4

^† pœna puniatur hæres, aut executor, negligens executionem peragere intra tempus à iure diffinitum: quod tractat text. in Authen. hoc amplius. C. de fideicommis. quem Bernar. hîc adducit. Quoad primum igitur proponimus assertionem, posse Episcopum intra quinque menses, aliúdue tempus arbitrarium, cogere hęredes, & executores testamẽtariostestamentarios vltimam voluntatem ad executionem deducere, per censuram ecclesiasticam, vel per interdictum administrationis bonorum defuncti. text. optimus hîc, ex quo præcipuè hæc assertio colligitur, etiam quoad legata profana. glos. Abb. colum. 1. Imol. col. 3. Barbat. num. 8. & Cardi. hîc, & id comprobatur à l. si domus. §. in pecunia. & l. cùm res. ff. de leg. 1. quibus apparet hęredem debere cum primùm potuerit exequi ea, quæ testamento disposita fuêre. Nam text. in dicta Authen. hoc amplius. annum concessit, vt eo lapso hæredes puniantur, vel, vt executio ad Episcopum deuoluatur, ex Iure Canonico & ciuili: & id ex eo etiam comprobatur, quòd Episcopus potest propria constitutione excommunicationis pœnam statuere contra executores negligentes in vltimarum voluntatum executione. Frederic. consil. 95. Roma. consi. 228. latiùs Boteus in tract. de Synodo. 3. part. artic. 1. num. 172.

Circa secundum sit prima conclusio. Hæres negligens

5

^† exequi, & soluere legata pia intra sex menses, in pœnam cogitur legatum reddere cum omni emolumento, quod ex eo potuit percipi à die mortis testatoris: sex verò menses ab insinuatione testamenti computantur. text. in Authen. de eccles. tit. §. si autem legatum. collat. 9. dixit singu. Bald. in c. ad nostram. de iureiurand. col. 2. notant Abb. Imol. col. 2. & Barb. num. 8. hîc, & optimè Constant. Harmenopulus in epitome Iuris ciuilis, libr. 5. titu. 10. cap. de legato pio. dicens, hæredem negligentem per annum soluere legatum factum ecclesiæ, ad duplũduplum posse conueniri. quod arbitror notandũnotandum esse ad text. in §. item mista. Instit. de actioni. vbi duplum soluet hæres, qui distulerit legatum ecclesię, aut loco pio soluere, donec apud iudicem conuentus fuerit: qua in re forsan errat Harmenopulus. Quòd si hęres præmissa bina admonitione facta ab Episcopo per publicum nuncium, aut Episcopi œconomo, legata pia exequi neglexerit, etiam ante annum, priuatur commodis ex testamento ei delatis. textus in dict. Authent. de eccles. titu. §. si autem qui hoc facere iussi sunt. Imol. hîc. 2. colum. Barto. Salyce. & Docto. in d. Authenti. hoc amplius. idem probat text. in Authen. licet. C. de episco. & cleri.

p. 677

Secunda conclusio. Hæres, aut

6

^† executor testamentarius semel monitus, non tradens executioni extremam defuncti voluntatem, amittit omne lucrum ex hæreditate, vel testamento sibi competens. Auth. hoc amplius. C. de fideicom. Regia l. fin. titu. 10. parti. 6. ita, vt hæres etiam prælegata amittat. Bal. & Alexan. in l. qui filiabus. §. fina. ff. de legat. 1. Est autem maxima dubitatio, an pręfata monitio fieri debeat ab ipso iudice, vel sit satis hæredem admoneri per nuncium publicum. Et Paul. Castren. Angelus, & Iason in dicta Authentica, hoc amplius. 2. col. asserunt ad pœnam illius Authent. exigi necessariò, vt ipsemet iudex hæredem, aut executorem admoneat, ita vt non sit satis eos per epistolam, aut nuncium, literásue admoneri. quod probatur in dicta Authentica, hoc amplius. dum dixit, monitus à iudice. idem notauit Angelus in Authen. de hæred. & falci. §. si quis verò non implens. coll. 1. Guliel. Benedi. in c. Raynutius. isto titu. verbo,

7

^† absq;absque liberis. in 2. nume. 199. quibus ipse minimè assentior tantum abest, vt eos sequar, quippè qui legerim in dicta Authenti. de hæred. & falcidi. §. si quis autem non implens. à quo assumpta fuit breuis decisio d. Auth. hoc amplius. hanc admonitionem decreto iudiciario fieri debere, non ergo ab ipsomet iudice: satis enim est eius decreto, aut literis fieri. quod gloss. probat in dicta Authen. §. illud quoque. verbo, decreto. quam dicit singu. Corse. in singu. verbo, citatio. & Ange. in dicta Authen. hoc amplius. idem adnotauit Francisc. Balduinus in d. Authen. de hære. & falcid. verbo, decreto iudiciario. Nec Regia lex fin. titu. 19. part. 6. iudicis mentionem fecit in hac monitione. Verùm, quia quisquis is est, qui Iustiniani Nouellas Codici inseruit, confusè nimis, & quandoq;quandoque peruersè eas in illam epitomen reduxit, hîc oportet prædictam Iustiniani sanctionem adscribere ex ipsa Nouellarum prima constitutione ab Haloandro in latinum sermonem è Græco traducta. His ante à nobis definitis sancimus, vt his, qui vel hæredes ab aliquibus scripta sunt, vel fideicommissa (siue ea vniuersorum bonorum, siue specialia sunt) aut legata meruerunt, omnimodò necessitas incumbat implendi eius, quod testator, aut qui legato eos honorauit, constituit, modò quod iniunctum est, legitimum sit, nec vlla id lex prohibeat, aut vt maximè honoratus facere omittat, ratum nihilominus fore expressis verbis demonstret. Si quis autem quod à testatore dispositum est, non impleat, sed dum quod iussus est facere, recusat, decreto iudiciario admonitus, per integrum annum ea, quæ honorato relictinomine competunt, extraxerit, siquidem ex illorũilllorum numero est, qui necessariò aliquid lege capiunt, in maiorem autem partem quàm lex requirit, hæres scriptus est, tantum capiat duntaxat, quantum illi in rationem trientis iure successionis ab intestato lex dari concedit, quod reliquum est, id totum auferatur, & siquidem alij hæredes scripti existunt, adcrescat illis pro ea parte, quæ cuicuique in institutione attributa est. Quòd si nemo alius hæres existat, aut qui scripti sunt, hæreditatem fortè non adeunt, tunc quod aufertur, adijciatur reliquis rebus, nec non legatarijs, fideicommissarijs, & seruis libertate donatis, copia fiat adeundæ, & acquirendæ eius hæreditatis, vt tamen modis omnibus imperata faciant, videlicet, cautione prius ab eis præstādapræstanda, prout vel rerum, vel personarum ratio admiserit, omnia se perceptis rebus facturos, quæ testatores rectè voluerint. Enimuerò si nemo eorum, quorum in testamento habita est mentio, hoc est, nec cohæres, neneque legatarius, neneque fideicommissarius, neneque seruus libertate donatus adire voluerit, tunc post eum, qui scriptus quidem hæres, in legitimam verò duntaxat partem, per hanc legem conclusus est, ad alios, quos ab intestato lex vocat, bona deferantur, vt consimiliter cautionem dent se completuros, quæ testamento sunt comprehensa. Hactenus Iustiniani Nouella, quæ vberrima oratione prosequitur ea, quæ in dicta Authenti. hoc amplius. diminutiuè traduntur. Id verò, quod in dicta Authentic. hoc amplius. dicitur hæredem minimè exequentem iudicium defuncti lege repræsentatum, non incidere in hāchanc pœnam, ita intelligendum est, vt iudicium repræsentatum dicatur circa libertates seruorum, quas iussit testator hæredem intra annum concedere: lapso etenim anno à lege cōcedunturconceduntur, ipso hærede negligente. l. cùm verò. §. subuentum. ff. de fideicommis. libert. l. si pecuniam. §. si seruus. ff. de cond. causa dat. & hoc ipsum in Nouella exprimitur illis verbis. Aut, vt maximè honoratus facere omittat, ratum nihilominus fore expressis verbis demonstret. Tametsi Francis. Balduinus contendat, hoc alienum esse à Iustiniani constitutione.

Hanc verò pœnam effugiet hæres, cui alia minor pœna à testatore indicta fuit ob hanc negligentiam: illa enim operatur, vt legis pœna cesset, ex notatis in l. si fundum sub conditione. § Stichum. ff. de legat. 1. l. 1. §. 1. ff. de penu. lega. per Alex. in l. ita stipulatus. colum. penul. ff. de verbor. obligatio. atque idem erit, si tempus prolixius testator designauerit, ad exequẽdamexequendam eius vltimam voluntatem, ex l. diem. ff. de legat. 2.

Porrò pœnam hanc ipso iure negligentibus exequi

8

^† vltimas voluntates statui, ita, vt sententia necessaria non sit ad eam indicendam, probat gloss. in dicta Authent. de hæred. & falcid. §. si quis autem non implens. verbo, auferri. Baldus, Salycetus, Angelus, Corne. & Ias. in dicta Authen. hoc amplius. fina. colum. per text. ibi, amittat. quod verbum priuationem inducit ipso iure. gloss. in l. amissione. §. qui deficiunt. ff. de capitis diminutio. Bald. in l. 1. columna 1. C. si mulier secundò nupserit. Abb. in capit. cùm in cunctis. §. fin. columna vltima, de electio. optimus textus in Authen. licet. C. de episcop. & cleri. dicens, hæredem negligentem post monitionem soluere |

p. 678

legata pia, amittere lucrum, & id Episcopum vendicare posse. Verbum enim, vendicare, pręmittit amissionem ipso iure. His etiam accedit, quòd verbum, auferatur, inducit priuationem ipso iure: quod verbum in dicta prima constitutio. Nouellarum in hac specie apponitur. & notat Tiraquellus in l. si vnquam. C. de reuocand. donatio. verbo, reuertatur. numer. 148. Ego verò libenter ab hac opinione dissentio: neque enim arbitror verbum, amittere, ipso iure esse intelligendum. glo. & communiter Doctores in l. si quis in tantam. C. vnde vi. Ripa in capitu. sæpè. de restitut. spoliato. colum. penult. glo. in l. si qua ex fœminis. & ibi Baldus. C. de secundis nuptijs. gloss. in capitu. si diligenti. de foro compe. probatur in capit. quia nonnulli. de Clericis non residentibus. iuncto capitu. de multa. de præbend. quam opinionem sequitur, eam dicens magis communem esse Andre. Tiraquel. in dict. l. si vnquam. verbo, reuertatur. numero 127. & sequent. licet non desint, qui ab hac sententia discedant. & idem dicendum est in verbo, auferatur. Nec huic sententiæ oberit textus in dict. Authent. licet. quia loquitur in alio dissimili casu, vti ex eo constat: quo fit, vt sententia sit necessaria in hac quæstione, quam tractamus, ad priuandum hęredẽhęredem & executorem testamentario lucro, ob negligentiam exequendi vltimam voluntatem defuncti. Paulus Castrens. in dicta Authentic. hoc amplius. secunda colum. Angel. in dicto §. si quis autem. Regia & insignis lex vltima, titulo decimo, parte sexta.

Egregia verò dubitatio

9

^† hîc sese insinuat, num filius hæres negligens legata pia soluere, amittat legitimam illam portionem, quæ sibi à lege defertur. Sunt enim, qui existiment ex hac negligentia etiam legitimam illam partem à filio amitti, ex eo, quòd in capit. licet. de voto. filius priuatur legitima portione, & primogenio, quia opus pium à patre sibi iniunctum exequi noluit. Item, qui monitus bis à iudice recusat soluere pia legata, etiam ante annum, priuatur lucris ex testamẽtotestamento ad ipsum pertinentibus. Authen. licet. C. de epis. & cleric. Auth. de ecclesi. titu. §. si autem qui hoc facere iussi sunt. Hæc verò decisio in filijs quoad legitimam locum habet: siquidem Nouella Iustiniani, quę legitimam portionem filiorum excipit, in legatis pijs minimè procedit. Nam lucrum quod ab hærede negligente aufertur, per eandem constitutionem substitutis, coniunctis, aut legatarijs defertur: at illud quod tollitur ab hærede ob segnitiem exequendi legata pia, distributioni Episcopi offertur, vt in dict. Authent. licet. igitur dispositio Iustiniani in d. Auth. hoc amplius. legatis pijs minimè conuenit. His tandem rationibus hanc opinionem asserunt Archid. & Domi. in c. Syluester. 11. quæst. 1. Ioan. And. Hostien. Ant. Ancha. & esse communem testatur Imol. hîc. Sed contrarium probabilius est. Primò, quia in dicta Authent. hoc amplius. fit mentio legatæ libertatis, & filius negligens in libertate concedenda ex testamento patris, non amittit legitimam: igitur non exequens pia legata, portionem istam minimè perdit, & tamen legatum libertatis pium est. l. 1. §. si autẽautem. C. de com. ser. manu. & ibi Bald. Ias. illum text. dicens esse meliorem iuris in l. 1. §. si quis ita. num. 15. ff. de verbor. obligatio. latè Euerar. in Topicis. cap. 22. Ad id etiam facit, quòd in iuris vtriusque locis, quibus punitur dilatio exequendi legata pia, nullibi fit mentio legitimæ portionis. Sed id tantùm sancitum est, lucrum testamentarium hæredibus, aut executoribus auferri: portio autem legitima non est lucrum, sed quasi debitum patrimoniũpatrimonium. l. si quis legatum. §. fina. vbi gloss. celebris hoc asserit. ff. de falsis. probat l. vltima. §. non enim. & ibi gloss. C. de codicil. notat Ias. in l. eum qui. C. de inoffi. testamen. Præterea, si præcedens opinio vera esset, contingeret sæpissimè portionem legitimam filio relinqui, non leui adiuncto grauamine, quód est contra tex. in l. quoniāquoniam in prioribus. C. de inoffic. testamento. Quamobrem vltimæ huic sententiæ subscribunt Cardin. Abb. Imol. Barb. hîc numer. 10. Bald. in d. Authen. hoc amplius. numer. 7. & Syluest. verbo, testamentum 2. q. 10. optimè Didacus à Segura in l. 3. §. fi. de libe. & posthum. fol. 7. colum. 1. ex hoc scribens, filium, cui pater in his regnis reliquit tertiam & quintam bonorum partem, differentem exequi parentis vltimam voluntatem per annum integrum, quintam partem amittere, non tertiam, quæ lege Regia pars est legitimæ portionis. Hanc etiam vltimam opinionem sensit hic Bernard. in vltimis verbis. dicit eam cōmunemcommunem Ioannes Cirier. de Primogenitura, libro tertio, quæstio. 6. & eam sequitur Carolus Molin. in consuetud. Paris. titulo primo. §. 8. in gloss. tertia, quæstion. tertia. Non oberit huic sententiæ textus in dicto capitulo, licet. quia illa decisio procedit in voto facto à parente, quod filius exequi noluit, & ob id priuatur tota hæreditate, atque etiam legitima: cùm hæreditas esset indiuidua, regnum, inquam. tex. in constitutione Frederici, titulo de prohibend. feudi alien. per Frederic. quo fit, vt id sit peculiare in voti executione omissa. Baldus in dicta Authenti. hoc amplius, colum. 2. Docto. in dicto cap. licet. qui in hoc conueniunt frequentius, vt asserit Roderic. Suares in repetitio. l. quoniam in prioribus. C. de inoffic. testament. fol. 5. colum. 4. sed ipse compertum habeo, filium grauari nōnon posse quoad legitimam portionem, etiam fauore pietatis, vt aliquod onus pium subire teneatur. cap. fina. 17. quæstio. quarta. & id etiam in voto notat Alberic. in dicta l. quoniam in prioribus. in principio. Barthol. Brixiens. |

p. 679

quæstio. venereali 37. siue voti executio consistat in conditione potestatis, casus, vel mista. Doctores in dicta l. quoniam in prioribus. vbi Roderic. Suarez in prima ampliatio. glo. Bart. Paul. Alex. & alij magis communiter in l. si pater. C. de institut. & substitut. Regia l. 17. titul. primo. & l. 11. tit. quarto. parte 6. ex quibus constat, à portione legitima prorsus excludi quancunque conditionem, siue sit conditio à casu, à filij potestate, vel mista. Vnde non placet Ioan. Andr. Henric. & aliorum opinio, qui in dicto capit. licet. existimant conditionem voti adimplendi à legitima portione non excludi, si pendeat à potestate filij, quod admittẽdumadmittendum non est.

Item illud adnotandum est, filium à patre hæredem institutum, adeuntem hæreditatem absq;absque beneficio inuentarij, eiusq́;eiusque confectione omissa, posse legitimam portionem deducere ex legatis. gloss. in dicta authent. hoc amplius. gloss. in authent. sed cùm testator. C. ad legem Falcid. omnium consensu receptæ, vt Alexan. asserit in l. scimus. §. penult. & ibi Ias. in §. vltimo. C. de iure deliberand. Corne. consil. 180. columna septima. volum. quarto. & Roderic. Suarez. in dicta l. quoniam in prioribus. septima ampliatio. idem Alexander consilio 67. libro quarto. vbi Carolus Molinæus eandem opinionem approbat, & communem esse itidem scribit Didacus à Segura in repetitio. l. vnum ex familia. §. sed si fundum. numero 165. ff. de legatis secundo. similis glossa in authentica de hæreditat. & Falcid. §. si verò non fecerit. verbo, lucrari. Ias. in dicta l. scimus. in principio. Regia l. septima. titulo vndecimo. parte sexta. ita tamen, vt ratione legitimæ legata diminuantur: sic verò diminuta soluantur vltra vires hæreditarias. Bartolus post Cynum, in dicta authentica, sed cùm testator. idem Paulus, Baldus, & Angelus Aretinus in dicta l. scimus. §. penult. Corne. in eadem l. si verò. Bald. in l. 1. numero 3. C. de bonis auct. iudic. possid. Corne. in dicto consilio 180. Suarez in dicta ampliat. 7. ad finem. quibus addendum erit, quod ipse tradam in capit. Raynutius. §. 11. in fin. Cæterùm, vt ingenuè fatear, prædicta Bartol. verba, dubium sensum habere videntur: nam si filius ex legatis non confecto inuentario, indistinctè legitimam portionem detrahere posset, frequenter omitteret eius confectionem, vt ex bonis hæreditarijs secretè legitimam caperet, & iterùm legata diminueret, deducta portione legitima. Quòd si dixeris hanc præsumptionem in filio minimè locum habere, id apertè conuincitur: nam & in eo locum habet text. in authent. de hæred. & Falcid. §. hinc nobis. Deinde Bartol. cæteriq́ue frequentissimè hoc præmittunt, dicentes, filium legata soluturum, etiam vltra vires hæreditarias, deducta tamen legitima portione: non enim quicquam filius hæres solueret ex proprio patrimonio vltra vires hæreditarias, si prædicta iuris præsumptio in eo cessaret. Quamobrem, ni fallor, Bart. & sequacium opinionem eo pacto intelligendam esse opinor, vt si filius hæres probauerit legitimis probationibus hæreditatis quantitatẽquantitatem, eandemq́;eandemque certam & definitam, legatis tamen vel æqualem, vel minorem, possit sanè ex legatis legitimam deducere portionem, eaq́ue deducta, legata ipsa per eam deductionem diminuta soluere teneatur, tametsi quantitatem hæreditatis excesserint. Sed etsi minimè probauerit filius hæres certam hæreditatis quantitatem, allegans tamen non esse in hæreditate bona, quæ sufficiant legatorum, nedũnedum legitimæ portionis solutioni, soluet omninò integra legata, nulla facta legitimæ portionis deductione, cùm hæreditas præsumatur opulenta, ac sufficiens, nisi contrarium vel conscripto repertorio, vel legitimis probationibus apparuerit, ex illa opinione, quam aduersus Bartol. probaui. in l. si constante. in principio. ff. soluto matrim. 1. quæstio. Si verò sententia Bartol. ibidem verior ac probabilior cuiquam visa fuerit, is necessario in hac, quam tractamus; quæstione, dicet, filiũfilium hæredem ex legatis posse portionem legitimam deducere, atque ita legata per hanc deductionem diminuta soluturum.

Tunc tamen non poterit certò sciri, an hæc legatorum solutio vires hæreditatis excesserit, quod videtur Cyni, Bartoli, & Doctorum opinioni aliqua ex parte refragari. Oportet autem aduertere, quid Regia Partitarum constitutio verè hac in quæstione senserit: nam licet communis opinio, quam ex Accursio retuli, eam possit pati declarationẽdeclarationem, quam Cynus, Bart. & alij frequenter comminiscuntur, Regia verò lex ita communem opinionem probat, vt seclusa Bart. declaratione, filius hæres legitimam portionẽportionem, prius quàm legata, deducat ex bonis, quæ constiterit in patris hæreditate, eo mortuo mansisse, nec legata soluere tenebitur, nisi quatenus possint, deducta legitima solui ex bonis hæreditarijs. Ea siquidem lex statuit apertè filium hæredem non confecto inuentario, legitimam portionem posse deducere eo modo, quo hæres conficiens inuentarium, Falcidiam è legatis deduxisset.

Præterea considerandum est, filium ad primogenium vocatum post obitum patris, non posse à patre grauari aliquot oneribus ex primogenio soluendis. l. vnum ex familia. §. 1. ff. de leg. 2. tractat Ioan. Cirier. de primogeni. lib. 3. q. 6. & Carol. Molin. in consuet. Paris. tit. 1. §. 8. in glo. 3. q. 3.

Ex quibus ipse deduco, filium minimè mandantem executioni pia legata intra annum, etiam præmissa monitione, nōnon amittere legitimālegitimam, nec iure primogenij ex hoc priuari: vtrũq;vtrunque |

p. 680

expressim concedit Carol. Molin. in d. §. 8. glo. 3. quæst. 3.

Hinc deniq;denique infero, falsam esse communem interpretationem. c. licet. de voto. Nam si ratione pietatis nihil est ab eius parte legitima auferendum, cur potius tota hæreditas indiuidua, occasione legitimæ partis, cui potius fauendum est, nōnon dimittitur apud filium, quàm ab eo integrè auferatur, ratione eius partis, quam negligentia amisit?

Et quod fortius est, cur

10

^† primogenio priuatur filius in d. c. licet. ex negligentia exequendi votum pium parentis, si & id constat ratione primogenituræ, & in rebus sub ea comprehensis, minimè posse onus aliquod iniungi ei, cui ipsum hoc ius defertur ex antiqua institutione? Erit igitur ille textus ita intelligendus, vt filius priuetur paterna hæreditate ob id, quòd patris votum, & legata non mandauit executioni. In hac verò priuatione mentio legitimæ nulla fit in prima illius cap. parte, quo fit, vt possit isthæc priuatio intelligi deducta legitima. Cæterùm, dum in vltima illius decretalis parte filius priuatur regno, quod ei iure primogenij delatum est, ex eo fit, quòd filius ipse promiserat votum parentis ad executionem deducere, & ideò id exequi tenebatur, vt scribit Carol. Molin. in consuetudine Paris. d. quæst. 3. & monitus à Romano Pontifice, vt propriam promissionem absolueret, hoc agere noluit, atque ex ea causa pro nimia contumacia excōmunicaturexcommunicatur, & in ea proteruè perseuerans, à Romano Pontifice regno indignus censetur ac priuatur: siquidem potest ex causa Romanus Præsul, Regem aliquem regno priuare. quod probat optimè text. in capit. grandi. de supplen. neglig. prælato. in 6. cap. alius. 15. q. 6. cap. Adrianus. 63. distinct. Ioan. Lup. de regno Nauar. 2. par. §. 7. cap. Apostolicæ. de re iudic. in 6.

CAP. CVM IN OFFICIIS.

DIximus in capite primo huius tituli, an Episcopi possint hac in vltima voluntate distribuere bona propria, vel ecclesiæ. Nunc verò oportet eandem quæstionem repetere in clericis sacerdotia, quæ beneficia vulgò dicimus, obtinentibus. Et in his clericis, qui curam animarũanimarum, & administrationem ecclesiæ gerunt, est considerandum, quòd ius in ecclesiæ reditibus habeant. Sunt etenim, vt

1

^† quibusdam placet, in bona valetudine constituti, vsufructuarij. In ægritudine verò, à qua decedunt, vsuarij. gloss. in c. præsenti. de offic. ordin. in 6. quam dicit singularem Barbat. in cap. requisisti. isto titul. nu. 34. idem in cap. venerabili. de offic. deleg. colum. 10. & in tractat. de præstand Cardin. 1. part. quæst. 3. colum. 5. idem gloss. in cap. 3. de probatio. & in cap. possessiones. de rebus eccles. Rursus clericos habentes beneficia, esse tantùm vsuarios, asserit glo. in cap. quia nos. isto tit. & in cap. fin. de pecul. cler. alia in capit. cùm constet. de pignor. & in cap. cùm olim. de rerum permut. quibus in locis mirè Doctor. variant, ita vt certa ex eis sententia capi non possit, tametsi Abb. in repet. cap. cùm esses. isto titul. num. 21. latè super hoc disputet, magisq́;magisque probet vltimam opinionem. Mihi verò nec est satis compertum, clericum habentem beneficium, esse omninò vsufructuarium, nec prorsus vsuarium. Nam vsufructuarius potest disponere de his, quæ ex vsufructu acquisiuit, quod non potest hic clericus. Vsuarius verò nihil præter vsum habet, at clericus beneficium ecclesiasticum Canonico titulo possidens, plus iuris habet, quàm vsuarius, sicuti apparebit ex his, quæ statim tradātradam. Vnde neutra Doct. opinio placet, & est, ni fallor, inutilis, atque ab hac disputatione extranea ipsa hæc iuris Canonici interpretum consideratio.

In his igitur ecclesiasticis

2

^† reditibus id iuris habent clerici, quod à Canonibus expressim sibi conceditur. Innoc. in c. indecorum. de ætat. & qualit. gloss. in c. res ecclesiæ. 12. q. 1. Archid. in cap. statutum. §. assessorem. de rescrip. in 6. pulchrè Cardinal. consil. 110. col. 2. siquidem res ecclesiarum subiacent administrationi Romani Pontificis, & Prælatorum, à quibus ipsa Catholica ecclesia regitur, sic & Canonibus ecclesiasticis ipsum ecclesiæ patrimo|

p. 681

nium commissum est, ex qua regula plurima deduci possunt hac in quæstione, præ cæteris notanda.

Primùm, exactè ac diligenter canonibus consideratis colligitur, clericos beneficia habentes, ex eorum reditibus eos tantùm expendere posse, qui ad eorum honestum victum, vestitum, cæterosq́ue vsus necessarios, aut congruos sufficiant. cap. fina. 12. quæst. 1. & in cap. videntes. ead. quæst. & in princip. 44. distinct. Tibi, ô sacerdos, inquit Hieronymus, viuere de altari permittitur, non luxuriari. Bona etenim ecclesiarum, sunt proprium Christi patrimonium. capit. cùm ex eo. de electio. in 6. notant Felinus & Decius in cap. constitutus. de rescript. Hinc diuus Bernardus epistola 2. scribit: Denique quicquid pręter necessarium victum, ac simplicem vestitum de altario retines, tuum non est, rapina est, sacrilegium est.

Secundò, hinc infertur clericis omninò permissum esse antiquis canonibus reditus ecclesiasticos, qui ad præfatam congruam sustentationem necessarij non sint, in optima, vel aduersa valetudine, in pios erogare vsus, iuxta illud Lucæ 1. quod superest date pauperibus. c. final. 16. quæst. 1. capit. cassellas. cap. Episcopi. 10. quæst. 2. Noua etenim lex de dandis decimis ecclesiæ ministris, ex eo iustitiam præ se fert, quòd pro congrua ministrorum sustentatione, & pro pauperibus alendis, datur ipsa decima fructuum pars. Caiet. in 2. 2. quæst. 87. artic. 1. & quæst. 185. art. 7. cap. decimæ. & cap. fin. 16. quæst. 1.

Tertiò, ex eadem ratione apertum fit, clericum habentem ecclesiasticũecclesiasticum beneficium, posse liberè disponere de illis reditibus, qui essent necessarij ad eius honestum sumptum, inspecta cuiusq;cuiusque qualitate, si eos præcipuos is habeat, qui aliunde victum, & necessaria sibi ministrauit. Hæc etenim pars bonorum ecclesiasticorum ministris per canones antiquos constituitur. cap. ecclesias. 13. q. 1. text. & ibi Abb. in c. de his. de eccles. ædific. Tho. 2. 2. q. 185. artic. 7. in resp. ad 2. Ioan. Maior in 4. sent. distinct. 24. quæst. 17. & quæst. 20. Et idem ipse dicerem in his reditibus ecclesię, & beneficij, quos dignissima mercede industriæ, & laboris impensi in ecclesiæ regimine recipit ipse, qui ecclesiæ curam gessit, ex Bolognino in Anani. consilio 87. vbi ipse Anani. hoc ipsum probat.

Quartùm, quod ex pręmissis inferri potest, non facilem habet definitionem: sunt etenim qui opinentur, clericum habentem

3

^† beneficium, vltra sibi necessaria, in profanos vsus reditus illius expendentem, mortale crimẽcrimen committere, & teneri ad restitutionem illorum redituum, quos ita expendit ex Hieron. dicente: Aliena capere conuincitur, qui vltra necessaria sibi retinere probatur. cap. 1. §. ordinandus. 42. distinct. Sensit hanc opinionem Tho. 2. 2. quæst. 43. artic. 8. expressim asserit Alex. Halen. 3. part. quæst. 36. membr. 5. Ricard. in 4. sentent. distinct. 45. articul. 3. quæst. 1. Gabriel in 4. dist. 15. quæst. 8. Floren. 3. part. titul. 15. capit. 1. §. 19. Ioan. Maior. in dist. 24. quæst. 17. dicens hanc opinionem esse communem. quam tandem probat Paludan. in 4. distinct. 24. q. 3. artic. vlt. quibus suffragatur text. optimus in c. episcopus. 12. quæst. 1. & in ca. 1. 12. q. 3. Pulchrè diuus Bernard. Epist. 42. colum. 3. Clamant, inquit, pauperes, nostrum est quod effunditis, nobis crudeliter subtrahitur, quod inaniter expenditis. Huic opinioni accedunt Abb. in cap. cùm secundum. de præbend. prima colum. & Archid. & Domi. in summa. 44. distinct. Fel. in capit. postulasti. num. 6. de rescript. idem in capit. de quarta. num. 33. de præscript. Anton. Burg. in cap. 1. numer. 28. de emptio Sed hæc atque alia à dictis Doct. adducta, eò tendunt frequentius, vt sit illicita hæc ecclesiasticorum redituum distributio, non tamen vt sit restitutio necessariò facienda. Præterea reditus ecclesiastici, qui supersunt vltra ministrorum victum, alieni dicuntur non propriè, sed ex quadam metaphora, eo quòd pauperibus essent erogandi, quod autoritate Hieronymi comprobatur: is etenim scribit, bona ecclesiarum dici bona pauperum, quo ad debitum, quia eis debentur, non quo ad dominiũdominium, nec quo ad proprietatem: sicuti refert Card. à Turrecrema. in cap. videntes. nume. 2. 12. quæstio. 1. Canon autem primus. 12. quæst. 3. id tantùm probat, acquisita ex reditibus ecclesiæ, aut beneficij, ad ecclesiam pertinere, quod omnes concedunt: nec inde sequitur, prælatum reditus sibi designatos per luxuriam consumentem, ad restitutionem teneri. Quamobrem licet concedant hanc consumptionem absque mortali crimine non fieri, negant tamen restituendi obligationem. Thom. & Caieta. 2. 2. q. 185. artic. 7. Præpos. in summa. 44. distinctio. colum. 5. Thom. quolibet. 6. artic. 12. Syluest. verb. clericus 4. q. 20. & verbo, restitutio. 3. q. 5. Adria. in 4. senten. incipiente, pro clariori. 4. conclusio. Ioan. Arbore. in Theosophia. part. 1. cap. 25. ad fin. & Ioan. Driedo. de liber. Christia. pagina 199. quorum sententia benignior est, & nostris hisce temporibus admittenda, ex totius Christiani orbis consuetudine, qua plurimum adiuuatur. Nam post factam bonorum diuisionem inter ecclesiam & episcopum, ac sacerdotes ecclesiæ ministros, episcopi & ministri ecclesiastici verè domini sunt eius fructuum portionis, quæ sibi contigit. Quod latè tractat & tradit Dom. Soto lib. 10. de iust. & iur. q. 4. art. 3. & 4.

Quintò, ex principali

4

^† assertione colligitur, in quotidianis distributionibus ecclesiastici beneficij, id animaduertẽdumanimaduertendum esse, vt earũearum dominium acquisitũacquisitum censeri debeat, habẽtihabenti beneficium, & eas percipienti. text. in cap. vnico. |

p. 682

de clericis non residen. in 6. ad finem. vbi Domin. & Franc. hoc sentiunt. Barb. dicens illum text. singul. in cap. fin. col. fin. de pecul. cleric. notat glo. Guliel. in extrauag. 1. ne sede vacan. inter communes. verb. consueuerit. in 1. Decius consil. 280. colum. 1. quorum opinio communis est, sicuti eam secutus asserit Paris. consil. 33. vol. 4. col. 2. Constat enim, has distributiones à canonibus ecclesiæ ministris concedi ob illud ministerium, quod altari, aut diuino cultui impendunt. idem notat Bologninus in Ananiæ consilio 87.

Sextò, ex his constat ratio

5

^† decretalis, ad hæc. isto tit. qua probatur, clericum posse etiāetiam in ægritudine constitutum, causa donationis inter viuos, reditus ecclesiæ in piam erogare causam, modò in hac donatione moderamine vtatur, si ex ea ægritudine decedat: sed si in bona existens valetudine, velit in pios vsus aliquid expendere de bonis mobilibus, id agere poterit liberè, nulla præfinita quātitatequantitate, quod etiam probatur in capit. quia Ioannes. iuncta gloss. 12. quæst. 5. notant Abb. Anchar. Imol. & Barbat. in d. cap. ad hæc. Vnde oportet à viuente fieri traditionem horum bonorum, quæ sic donantur. Barbat. in dicto capitul. ad hæc. 2. colum da.

Septimò, clericum beneficium ecclesiasticum habentem, proprio testamento non posse disponere de bonis occasione ecclesię acquisitis. text. in hoc cap. cùm in officijs. etiam si illa bona acquisierit occasione reditus ipsius beneficij. text. in c. relatum. in 2. isto tit. vbi Abb. idẽidem Abbas latiùs in c. cùm esses. eod. tit. in Relectione. num. 23. Cuius opinio omnium consensu recepta est, omnes etenim iuris vtriusq;vtriusque professores hoc verum esse iure fatentur, licet Paluda. in 4. sentent. distinct. 15. q. 3. argum. 6. clericis permittat liberè testari de reditibus beneficij, quod manifestè conuincitur per dicta iura, & communem sententiam, quæ procedit non tantùm in reditibus collectis ex beneficio, sed etiāetiam in rebus emptis pecunia, quæ ex eisdem reditibus fuerit collecta. Barba. in c. inquirendum. de pecul. cler. num. 7. Stephan. Bertran. cons. 259. vol. 2. quod probatur in d. c. relatum. & in hoc cap. & id passim sentire videntur Doctores.

Octauò, potest ex his perpendi

6

^† veritas gl. in d. cap. præsenti. de offic. ordin. lib. 6. quæ dixit, clericum posse liberè testari de bonis, ex simplici beneficio acquisitis. cuius opinionem tenuit Hostien. in c. fin. de pecul. cler. ex cap. requisisti. in fin. isto tit. & inquiunt Ant. & Imol. in d. cap. fin. opinionem hanc in praxi receptam esse. Eam verò falsam esse nos arbitramur per tex. in cap. Episcopus. 14. q. 1. vbi probatur, canonicos, qui simplex beneficium obtinent, non habere bona ecclesiæ, vt propria, sed ad dispensandum. idem etiam constat ex his, quæ in præcedentibus assertionibus adducta fuere. Nam iura prohibentia clericum testari de reditibus beneficij, absq;absque aliqua distinctione loquuntur. Nec oberit text. in d. cap. requisisti. vbi id tantùm probatur, relictum Canonico alicuius ecclesiæ, ipsi Canonico acquiri, nec præsumi debere, causa ecclesiæ ei legatum factum fuisse, ex quibus gloss. opinio iure non procedit. & ita eam reprobant Abb. in d. c. cùm esses. num. 23. idem hîc. idem in cap. 2. de deci. & in cap. fin. de pecul. cleric. Archid. in cap. statutum. §. assessorem. de rescrip. in 6. Innocen. in cap. indecorum. de æta. & qualit. Domin. & Franc. in d. capit. præsenti. col. 5. Barba. in tract. de præst. Card. part. 1. q. 3. numer. 80. idem in d. c. requisisti. isto tit. num. 34. idem in cap. fin. num. 14. de pecul. cler. eandem opinionem dicunt esse veriorem Imol. in d. c. fin. Bertran. in d. consil. 258. volum. 2. & communem Ias. consil. 75. vol. 3. & Alber. Trotius, de vero & perfect. cleric. lib. 2. cap. 51. num. 7. id tamen concedi poterit, pensionarium posse proprio testamento disponere, de reditibus ex pensione ecclesiastica perceptis, & eo intestato eosdem reditus ad legitimos successores pertinere, sicuti de iure id probat Hiero. Gigas in tractat. de pensionibus. q. 52.

Vltimò, hinc potest deduci, an

7

^† Romanus Pontifex valeat permittere propria dispensatione clericis testamentum facere, & in eo bona illa distribuere, quæ ex reditibus beneficij acquisierunt, qua in quæst. Abb. in Relect. cap. cùm esses. isto tit. nume. 30. scribit, non posse Romanum Pontificem sine maxima causa hāchanc testamenti libertatem concedere. Barbat. hîc, 5. colum. idem Francisc. in rubr. isto titul. in 6. col. 32. Quin & Barbat. scribit in tractatu, de præst. Cardin. 1. part. quæst. 4. licentiam hanc testandi à Romano Pontifice concessam clericis de reditibus beneficiorum, esse intelligendam ad pios vsus, non aliàs. Ipse verò considero bonorum ecclesiasticorum administrationem ipsi Romano Pontifici, & eius canonis constitutionibus commissam esse. c videntes. c. præcipimus. 12. q. 1. quibus quidem canonibus separatim ab ecclesiæ ærario conceditur episcopis, & clericis ecclesiarum ministris certa ex reditibus ecclesiasticis portio. c. de reditibus. c. cognouimus. c. mox est. c. sancimus. 12. q. 2. Thom. 2. 2. q. 185. artic. 7. & quodlib. 6. art. 12. ad hæc accedat etiam quòd prohibitio testandi clericis inducta est iure humano, quod constat ex hoc c. & alijs, quæ in præcedentibus conclusionibus adduximus, alioqui si iure diuino esset prædicta prohibitio inducta, non posset permitti vllo pacto dispensatio Romani Pontificis, quam Abb. Franc. & alij passim concedunt, sicuti probaui in epitome de spon. 2. part. c. 7. §. 9. num. 4. Quòd si Papa dispensare potest hanc testandi licentiam, valet dispensatio sine causa, quamuis iniquè concedatur, vt in eadem epitome tradidi dicto §. 9. num. 8. |

p. 683

Consequitur ergo ex his, posse RomanũRomanum Pontificem facultatem testandi de reditibus, & bonis ecclesiæ occasione acquisitis, episcopis & clericis concedere. Nam & monachis id concedi posse à Papa, diximus in c. 2. ad fin. isto tit. vbi plures autores huius assertionis retuli, qui & hanc opinionem, quam modò asserui, expressè profitentur, eamq́ue vsus Christiani orbis recepit, & asserit communem esse Dec. consilio 512. col. 2.

Erit tamen isthæc licentia

8

^† testandi ita restringenda, vt in primo testamento intelligatur, non in secundo. arg. l. boues §. hoc sermone. ff. de verb. signif. l. dotis promissio. ff. de iure doti. c. non potest. §. 1. de præb. in 6. notat in hac specie eleganter Philip. Dec. consil. 512. cui subscribit Soc. iunior in consil. 89. 1. vol. cons. dicens sic respondisse insignes Iurisconsultos, dum hęc quęstio in lite tractaretur, & idem potest comprobari ex pluribus, quæ Alciat. congerit in dicto §. hoc sermone. & Hippol. in rubric. ff. de fideiuss. num. 97. Ias. in l. diuortio. §. quod in anno. ff. solut. matri. & insigni compendio Mart. ab Azpilcueta in cap. placuit. de pœnitent. dist. 6. num. 166. in his etenim quæ odiosa sunt, simplex concessio primum actũactum tantùm respicit. & idem in onerosis. d. c. non potest. & in d. l. dotis promissio. notatur in l. placet. ff. de libe. & posthu. Calde. consil. 16. de iure patro. Fel. in c. 2. de treug. & pace. Qua ratione idem Soc. iun. d. consil. 89. conatur probare, licentiam testandi à Romano Pontifice præstitam Episcopis, morte Romani Pontificis re integra cessare, quia hic actus odiosus est, & ideò extinguitur morte ipsius autoris. gloss. in cap. à nobis. in 1. de sentent. excomm. communiter ibi recepta. l. fin. ff. de pœnis. notant Abb. & Fel. in cap. ex literis. de constit. & Mart. ab Azpilcueta in d. c. placuit. nu. 161. qui pulchrè aliquot explicuit. quæ minus diligenter tractauerat Fel. in c. licet vndique. de offic. deleg. Sed & Decij opinionem in d. consilio 512. post huius operis primam & secundam editionem vidi probatam esse à Tiraque. in d. §. hoc sermone. num. 128. quæ tamen modò mihi dubia videtur ex his, quæ ab eodem Tiraq. illic traduntur, limit. 17. autoritate Bal. in c. 1. in princip. col. penult. vers. deinde quæro, pone quòd princeps. tit. de pace constantiæ.

Verùm moribus receptum est, vt

9

^† solis Episcopis hæc testandi licentia sit necessaria, siquidem clerici omnes liberè testantur, & in vltima voluntate distribuunt bona, quæ ex reditibus ecclesiarum adepti sunt, atque in eisdem intestati decedentes, successores habent parentes, fratres, cæterosq́ue cognatos. Hanc tamen consuetudinem damnant plerique, ex eo quòd in capit. relatum. in 2. isto titul. approbetur consuetudo, quæ permittit clericis testari in pios vsus, aut in præmium alicuius ministerij ipsis viuentibus clericis à famulis im pensi: generalis ergo consuetudo non recipitur. quem text. dixit esse sing. Rochus Curt. in cap. fin. de consue. fol. paruo. 48. colum. 4 hunc abusum reprobans. cui opinioni assentiuntur omnes Doct. hîc, & in d. cap. relatum. & in fin. de pecu. cler. Abb. in d. capit. cùm esses. in relect. 14. col. Franc. in rubr. hoc titul. in 6 col. 32. Barb. in tract. de præst. Card. 1. par. q. 4. Ioan. Maior. in 4. sent. d. 24. q. 20. Angel. verb. clericus. 2. §. 13. Syluest. verb. clericus. 4. quæst. 2. Alua. Pela. de planc. eccles. 2. part. art. 28. colum. 3. Archid. in sum. 12. quæst. 5. quorum opinio magis communis est, vt ex præmissis apertè constat. Sed quoties animaduerto reditus hos ecclesiasticos, de quibus agitur, à canonibus ministris ecclesiarum adsignari separatim ab alijs bonis, quæ ecclesijs conceduntur ad ædificia, vestes, aliaq́ue necessaria: quoties video, ac memoria repeto, hanc testandi prohibitionem iure humano statutam fuisse, non possum consuetudinem præmissam damnare, quippe qui certò sciam Romanum Pontificem, ecclesiæ Principes, totius orbis Christiani consensum vel applausum eam probare, saltem tacitè, vt inde coniecter sæpissimè rem istam summum præsulem, ac Cardinales, Episcopos, Cæsarem, & Reges cogitasse, & huic vsui consensum præstitisse, cùm nulla possit causa proponi, cur mores istos tot annis iam conualescẽtesconualescentes, intactos dimiserint, ni eos proprio consensu probassent. Sic sanè Carolus Cæsar, Hispaniarù Rex, anno millesimo quingentesimo vicesimotertio, Comitijs totius regni Pintiæ habitis. cap. 47. iussit, hanc consuetudinem vti legitimè inductam seruari. Et licet ea constitutio possit referri, ac deduci ad consuetudinem succedendi clericis solũsolum ex testamento, tamen vbi moribus obtentum fuerit, idem quoad successionem ab intestato, eisdem rationib. hanc consuetudinẽconsuetudinem admittendāadmittendam esse opinor, consuetudo aũtautem ista siue ad successionem ex testamẽtotestamento, siue ad successionem ab intestato, testibus erit legitimè probanda, vel alijs modis, quibus iure probanda est, vt secundum illam pronuncietur. Sed & quantum attinet ad successionem istam, vel ex testamento, vel ab intestato, vt clerici hæredes habeant in rebus acquisitis ex reditibus ecclesiarum, idem apud Gallos communi vsu obseruatum est, vt præter alios testatur gl. in prag. sanctione. tit. de annatis. §. item quod verb. acquisitos. Neq;Neque desunt doctissimi viri, quibus hæc sententia placuerit, nempe Hostien. in cap. fin. col. 2. de pecul. cler. Faber in §. his verò. Instit. de rer. diuis. Palud. in 4. sentent. dist. 15. q. 3. art. 6. Florent. 3. part. titul. 10. cap. 3. §. 14. Guido Papæ decis. 115. Guliel. Bened. in c. Raynutius. isto titul. verbo, & vxorem. nu. 264. Ioan. And. in reg. nemo plus. de reg. iur. lib. 6. Ioan. Gallus q. 139. ad finem. in 6. & alij, quos refert & sequitur Philip. Probus in capitul. præsenti. de |

p. 684

offic. ord. in 6. quibus adstipulatur tex. in cap. cùm tibi. de verb. signific. vbi Abb. ex illo text. idem probat. est & egregius text. in extrauag. Ioan. 22. suscepti. de elect. dicens valere consuetudinem, qua inductum sit fructus beneficij vacātisvacantis per aliquod tempus ad defunctum pertinere. Ergo de illis ex consuetudine potuit testari, vel illos fructus consanguineis, alijsq́;alijsque hæredibus relinquere, nec soluit hanc rationem exactè Panor. hîc scribens in hac specie, pręiudicium inferri futuro successori, non ecclesiæ. Nam & illa bona, quæ clerici defuncti ex reditibus ecclesiæ acquisierint, futuro successori reseruantur. c. præsenti. de offic. ordin. in 6. cap. relatum. in 2. isto titul. igitur eadem ratione in eis consuetudo poterit procedere: siquidem & hæc consuetudo, cuius initij memoria hominum nōnon est, idem efficit, quod principis licentia & priuilegium. l. 3. §. ductus aquæ. ff. de aqua quot. & æsti. capit. 1. de præscript. in 6. cap. super quibusdam. de verbo. signif. quem text. dicit singul. Abb. in c. per venerabilem. qui filij sint legit. 3. col. Roma. singul. 289. Commendat Ias. in l. is qui putat. ff. de acquir. hære. Abb. in c. cùm nobis. de præscrip. Fel. in c. accedentes. & idem post Abb. in c. causam. eod. tit. Franc. Balba. de præscript. 5. part. princip. q. 7. & 2. part. 3. partis princip. q. 6. Hippo. sing. 80. Probus in c. 2. num. 7. de præbend. in 6. sed Papa priuilegio potest hanc licentiam exhibere, igitur consuetudo ista totius orbis poterit idem efficere, cùm & consuetudo legi humanæ deroget. c. fi. de consue. l. de quibus. ff. de legi. l. venditor. §. si constat. ff. commu. præd. Abb. in d. c. fin. 2. col. Nec me in contrariam sententiam inducet tex. in d. c. relatum. cùm ibi approbans Romanus Pontifex illam consuetudinem tunc vigẽtemvigentem, non reprobat hanc, quæ modò frequentissimo vsu seruatur.

Gloss. Bernardi ex primis huius cap. verbis illud satis vulgare adnotauit, donatarium obligari naturali quadam honestate ad beneficij accepti remunerationem. l. sed etsi lege. §. consuluit. ff. de petit. hæred. l. si pater. §. vltim. ff. de donat. l. metũmetum autem. §. sed licet. ff. quod met. caus. Nec enim donatio remuneratoria potest propriè donatio dici. l. Aquilius Regulus. ff. de dona. Bar. ibi. & idem in Proœmio ff. 4. colum. Abb. in rubr. de donat. Ias. in §. sed si quis. numer. 8. de actio. idem in l. ex hoc iure. ff. de iustit. & iure. huius remunerationis aliquot effectus commemorans, quod diligentius agit And. Tiraq. in l. si vnquam. C. de reuoca. donat. verbo, donatione largitus. num. 11. vbi Rip. q. 14. eandem opinionem probat, ex quibus communem esse constat, licet Dec. in l. donari. ff. de regulis iuris post glo. in d. §. consueuit. teneat, remunerationem veram & propriam donationem esse, cùm nullo iure cogente fiat. Cui ipse respondeo, obligationem illam, quæ ex ratione naturali inest hominibus, vt grati sint benè facientibus, inducere ad remunerationem. Nam, vt scribit Seneca lib. 2. de benef. c. 18. & quidem diligentius quærendus est beneficij, quàm pecuniæ creditor: huic enim reddendum est quantum accepi, & si reddidi, solutus sum, ac liber: at illi plus soluendum est: & nihilominus relata gratia cohæremus. Vnde, hanc remunerationem ex ratione naturali procedere, deducit eleganter Fortu. in l. 1. §. ius naturale. ff. de iusti. & iur. illa. 10. Quin & ingratitudinem peccatum esse constat, quandoque mortale, si contingat contemptus beneficij accepti. Thom. & Caiet. 2. 2. q. 107. art. 3. quamuis qui beneficium intulit, ius exactionis non habeat, cùm animo liberali id egerit, & ideò remuncratio non est debita ex legali obligatione, sed ex honesta, & morali, vt idem Thom. probat. 2. 2. q. 106. artic. 4. 5. & 6. Adeò, vt nulla actio in republica detur aduersus ingratos, qui mortali etiam crimine ingratitudinem committunt, ne tot lites oriantur. His etenim actionibus non sufficerent omnia fora, atque ita vtile fuit reipublicæ nullam actionem ex hoc restitui, autore Seneca libr. 3. de benefic. c. 7. ex quo constat, apud Macedonas actionem aduersus ingratos lege datam fuisse, & idem apud Athenienses statutũstatutum fuisse, testatur se legisse Ludo. Cæli. libr. 4. lection. Antiq. c. 28. quod ex Valerio Maximo constat, libr. 5. cap. 3. §. Phocion Eandem actionem aduersus ingratos apud Persas datam fuisse scripsere Xenophon libr. 1. de Pædia Cyri. Ioann. Stobæ. serm. 42. & Themistius in commentario de Amicitia. Vnde quidam censent, non Macedonas, sed Persas legendum apud Senecam, quod ipse minimè probauerim, tametsi ex Xenophonte libro 1. commentariorum, appareat, Athenis parentibus aduersus filios actionem hanc dari, non aduersus alios, vt tandem possit de hac actione intelligi Valerij Maximi locus, & item Luciani alter in Abdicato. Sic etiam licet ex pacto nudo oriatur naturalis obligatio. l. 1. ff. de pact l. iurisgentium. §. prætor ait. ff. eod. titul. idq́ue pactum violare, peccatum mortale sit regulariter. gloss. communiter recepta in cap. 1. de pactis. tamen ad euitandas tot in republica contentiones, expensas, iurgia, & lites, nulla datur ex pacto nudo actio iure Ciuili. dicta l. iurisgentium. §. sed cùm nulla. Tametsi æquitatem illam naturalem sacri Canones secuti actionem ex pacto nudo dederint, in cap. 1. de pact. & piæ ac sanctissimæ huius regni sanctiones. l. 3. titul. 8. libr. 3. in or. reg. obiter enim his etsi paucissimis verbis, arbitror veram sensisse rationem illius hactenus indefessæ disputationis, an ex pacto nudo actio iure Ciuili, Pontificio, & Regio oriatur: & potuissem, ni præsens tractatus impediret, eam rationem comprobare, ostendens sæpissimè aliquid illicitum fieri, & mor|

p. 685

tali commisso crimine, non tamen à iure Ciuili, nec Canonico, pœna exteriori puniri, aut actione iudiciali rescindi.

Habet tamen hæc ipsa

10

^† remuneratio alium effectum, vt repetitionẽrepetitionem impediat eius, quod solutum fuit errore iuris. Nam qui gratificatur alteri, à quo beneficium accepit, credens sese ad id teneri errore iuris, iam animo consentit naturaliter, vt remuneretur amicum, nec errat in naturæ vinculo, & consensu naturali, licet errauerit in iure. Igitur non repetit l. cùm quis. C. de iuris & facti ignor. Ad idem conducit text. in dicto §. consuluit. quo decisum est, eum qui donauit, si antidora accepit, esse factum locupletiorem, ergo ab eo repeti id non potest, non enim diceretur factus locupletior is, si ab eo repeti datum posset. Eandem sententiam probat l. idemq́;idemque. §. fi. ff. mand. ex quibus & alijs hanc opinionem defendunt Fortun. in d. illatio. 12. & Zasius lib. 1. singul. respons. capit. 3. numer. 22. licet glos. communiter ibi recepta ac noua ratione per Ias. munita, contrarium teneat in l. ex hoc iure. ff. de iustitia & iure. gloss. in dicto §. consuluit. Bartolus & Doctor. in dicta l. cùm quis. Bartol. in l. si testamento. §. 1. ff. de fideiuss. & Doct. in l. si non sortem. §. libertus. ff. de condict. indeb. per tex. ibi, qui probat, libertum repetere non posse operas officiales, & obsequiales, quas patrono præstitit, credens ipsum ad id teneri, posse tamen repetere fabriles operas eodem errore præstitas. Ille verò text. potius probat primam opinionem, quia operæ officiales & obsequiales renunciationem præ se ferunt, attento iure Ciuili, non sic fabriles.

Sunt etiam qui alium huiusce

11

^† remunerationis effectum comminiscantur, præmissa Regia lege, quæ permittit parentibus tertiam & quintam bonorum partem, cui velint ex filijs donare aut relinquere, præter eam partẽpartem, quæ ei iure æqualis diuisionis inter filios faciendæ, competit: existimātexistimant enim donationem remuneratoriam à patre filio factam, vt æs alienum ante alia deducendam esse, nec imputandam fore in tertiam & quintam bonorum partem. Ioan. Lup. in rubric. de donatio. inter virum & vxor. §. 50. num. 12. Didacus à Segura in l. cohæredi. §. cùm filiæ. ff. de vulga. fallent. 16. Didacus à Castel. in Proœmio Taurinæ sanctionis, verbo, gratia. quibus adstipulari videtur l. viuus. ff. si quid in fraud. patron. dicens, viuus libertus benè merentibus amicis donare potest, legare verò non potest, quo patroni partem minuat. Ergo ex donatione remuneratoria sicut potest minui patroni portio legitima, ita & filiorum, cùm hæ portiones sint similes. l. vlt. C. de inoffic. testam. & ibi Doct. Ias. in Authen. nouissima. eodem titul. col. 2. Huic verò effectui minimè consentio, quippe qui satis compertum habeam donationem remuneratoriam à patre filio factam, aliorum filiorũfiliorum legitimam portionem minimè posse diminuere, neque vti æs alienum deducendam esse, sed in legitimam donatarij portionem imputandam, atque in his regnis in tertiam & quintam bonorum partem. ex glo. quam expressim approbant præter alios Paul. & Ias. colum. final. in Auth. vnde si parens. C. de inoffic. testam. Pulchrè Aymon Sauil. consil. 165. col. 2. alioqui possent facillimè filij portione legitima priuari. Nec oberit dict. l. viuus. quia loquitur quo ad portionem legitimam patrono debitam. Bald. in l. 2. oppo. 4. C. de inoffic. donat. est enim minori prędita priuilegio, quàm portio filijs ex lege competens: sicuti adnotauit Ias. in l. eum qui. C. de inoffic. testament. vbi argumentationem à legitima portione patroni, ad portionem filiorum non omninò procedere, optimè asserit. Id verò quod Iurisconsultus in d. l. viuus. de legatis dixit, vt ea minimè patroni partem diminuant, etiam benè merentibus relicta, ideò procedit, quòd legata ab hæredibus præstanda sunt, ad quos isthæc obligatio remunerationis, vt æs alienum non transit. Bart. in l. ambitiosa. colum. 2. ff. de decretis ab ord. faci. Posset tamen hic effectus admitti, quando ministeria, operæ, beneficia, ob quæ remuneratoria donatio fit, eius essent conditionis, vt in iudicio pater conueniri posset ad remunerationem, quod in specie Aymon in d. consil. respondet.

Eadem remunerandi obligatione perpensa, potest dari intellectus ad Regiam l. 4. titul. 4. lib. 5. ordi. qua cauetur, donationem ab extraneo alteri coniugum factam, ex iure Regio non esse vtrique coniugi communem, vt locũlocum habeat in simplici donatione, non tamen in remuneratoria, ea etenim inter virum & vxorem diuidenda erit. Rodericus Suarez in l. prima, titulo de acquisitis, libro tertio Fori. limitatio. 3. quia hæc non est propriè donatio. Nec tamen hîc tractamus de donatione, quæ Castrensis est, aut quasi Castrensis, siquidem in hac manifestè distinguit d. Regia lex.

CAPVT, AD HAEC.

HActenus in præcedentis capitul. interpretatione satis hunc text. explicuimus, & ideò nihil immorabimur: obijcit tamen glos. aduersus eius decisionem illud in iure manifestum, Quod vna via prohibetur, alia permitti non debet. Cur igitur permittitur clericis titulo eleemosynæ, in ægritudine ad mortem moderatè donare reditus ecclesię, |

p. 686

cùm eis sit prohibitum testamenti iure idem facere? Est tamen præcedens regula iuris intelligenda, quando quid prohibetur attento effectu: nam si vno modo vetitum est, alio permitti non debet. Hæc verò decisio est intelligenda, vbi aliquid prohibetur attento modo agendi. Non enim oportet, nec decet concedi clerico à iure licentiam testandi de reditibus, quos ab ecclesia perceperat, quia disponeret, ac distribueret bona illa in tẽpustempus, quo nec verè, nec fictè eorum dominus futurus est, nec etiam dispensator, quippe qui bona illa non possideat, vt propria, sed tanquam aliena, iure per eius obitum extinguendo, nec ad eius hæredem transituro. ita Anch. Abb. Imol. & Doctores hîc. Et licet in ægritudine facta horum bonorum distributio possit videri in fraudem ecclesiæ, ex cap. 2. de renunciatio. in 6. gloss. in cap. de his. de sepultu. & in cap. Raynutius. verbo, deducendas. isto tit. & reg. 18. Cancel. tamen attento huius constitutionis moderamine, his & alijs cautelis occurritur.

CAPVT, QVIA NOS.

EX hac decisione colligitur, clericum proprio testamento posse distribuere, & cui voluerit relinquere bona, quæ vel à consanguineis, vel ex propria industria

1

^† acquisiuit, quod tractamus in cap. 1. huius tituli, numero 11. Subdit tamen hîc Bernard. clericum in his bonis, quæ ex reditibus ecclesiæ acquisiuit, parem esse filiofamiliàs, qui testari nōnon potest, nisi de castrensi, & quasi castrensi peculio, quasi velit bona ista censeri aduentitia, aut profectitia: ea verò quæ aliunde quàm ex ecclesia habuerit, esse castrensia, vel quasi castrensia: quam similitudinem aptat eleganter Cardin. consil. 79. colum. 1. Peculium ergo, quod in alijs filijs familiàs est aduentitium, est in clericis filijsfamiliàs castrense, vel quasi castrense, vndecunque clericis filijsfamiliàs bona aduenerint. Innocent. Hostien. Cardin. Ant. Imol. Anchar. Abb. & Barba. hîc colum. 2. text. in l. sacrosanctæ. & in authent. presbyteros. C. de episcop. & cler. Paul. Castren. post alios in d. l. sacrosanctæ. Regia l. 3. titul. 20. partic. 1. quæ idem dicit de bonis, quæ pater donauit filio existenti in patria potestate, clerico tamen, quod ipse intelligerem in donatione facta prætextu militiæ clericalis. Poterit ergo clericus de hisce bonis testari, sicuti Doctor. idem fatentur.

Neque horum

2

^† bonorum omnium vsusfructus patri quęritur, sed integer proprietati adhæret, siue sint bona quæsita occasione militię clericalis, siue ex alio titulo, quidquid dixerit Iacob. Butr. in d. l. sacrosanctæ. contrarium asserens in his vltimis bonis, huius tamen opinio aduersus communem est, & apertissimè reprobatur per text. in d. authen. presbyteros. quem ad id dixit singul. esse Roder. Suar. in q. Maioratus. fol. vlt. colum. 1. post Paul. Castren. in dict. l. sacrosanctæ. & Ioan. Lup. in rubric. de donatio. §. 42. numer. 7. In his verò bonis, quæ antequam fieret clericus filius habuit, pater vsumfructum habet, neque per testamentum filij fit in tali vsufructu patri præiudiciũpræiudicium, Dec. in cap. in præsentia. nume. 64. de proba. Salic. & Faber in authent. ingressi. C. de sacrosanct. eccles. Roder. Suar. dict. fol. vlt. & Ioan. Lup in dict. §. 42. num. 13. Abb. in cap. constitutus. de in integ. restit. licet ipse in dict. capit. in præsentia. nu. 56. dubius tamen, contrarium asserat.

Id autem, quod modò diximus, bona

3

^† à clericis etiam filijsfamiliàs acquisita, quocunque iure post ordinem assumptum, censeri castrensia, vel quasi, locum habet etiam in clericis minoribus præditis ordinibus, quod hîc fatentur omnes, Ioannes Lupi, Decius, & Suarez, paulò antè citati. Quin idem erit in prima tantùm tonsura insignitis, sicuti in hac specie adnotauit Barb. hîc, & Roder. Suarez dict fol. vltim. col. 2. Cęp. caut. 113. ex his quæ notat Abb. in rubr. de vita & honesta. cleric. licet Imol. hîc dubitet. Prima enim tonsura ordo non est. gl. in authen. de monach. §. sancimus. verbo, tonsura. Turrecrema. in cap. cleros. art. 5. 12. dist. Thom. in 4. sentent. distin. 24. quæst. 3. artic. 1. & ideò iustam dubitandi rationem habet ipse Ioannes de Imol. Cuius dubiam opinionem, vt certam asserit Viglius in §. qui alieno. Instit. quibus non est permissum facere testament. numero 18. à quibus non recedimus, vulgò receptam sententiam secuti, ex dict. authentic. presbyteros. & Regia l. 3. Nam primam

4

^† tonsuram ordinem esse, probat text. in c. cùm contingat. de ætat. & qualit. vbi Anto. & alij id concedunt communiter. Barba. in capitul. quanto. de consuetudine. columna 2. & 3. dum |

p. 687

defendit, nouem esse ordines ecclesiasticos. idem Ioan. Maior. dict. distinct. 24. q. 1. Saltem negari non potest, esse primam tonsuram initium quoddam sacri ministerij, & officium ecclesiasticum. His accedit quòd clerici in minoribus degradantur. cap. 2. de pœnis. in 6. & ibi Doct. communiter. Antonius in cap. at si clerici. de iud. Barba. in cap. cùm non ab homine. 2. col. eod. titul. Ioan. Bernar. insignis præsul Callagurritanus in praxi criminali. capit. 132. nec refragatur text. in capit. clericus in 2. de vita & honest. cleri. dicens clericos in minoribus ordinibus constitutos esse sine gradu sacro. glo. communiter recepta ibi, quam sequi. Cors. in singul. verbo, accusatio. vbi addit glo. singul. in summa. 32. distinct. quæ asserit, clericos minoribus ordinibus præditos dici largè constitutos in sacris. notat Abb. in d. capit. clericos. Fateor tamen hanc degradationem actualem minimè moribus receptam esse in his, qui minoribus ordinibus sunt insigniti.

Sacer autem ordo non liberat

5

^† filium à patria potestate. Auth. presbyteros. C. de epis. & cler. Abb. in cap. indecorum. de æta. & qualit. & in c. constitutus. de in integ. rest. idem Abb. in c. cùm desideres. & in cap. cum voluntate. §. fin. de sent. excom. contra glo. ibi. & in d. cap. indecorum. Tametsi Episcopalis dignitas filium eximat à patria potestate. Auth. Episcopalis dignitas. C. de episc. & cler cap. per venerabilem. qui filij sint legit. Franc. in rubric. huius tituli, col. 17. idem operatur religionis professio. gloss. in l. si ex causa. §. Papinianus. ff. de mino. quam dicit sing. Barb. in tract. de præst. Card. 1. part. q. 1. nu. 69. Sic filius familiàs creatus Cardinalis Romanæ ecclesiæ, immunis est à patria potestate. gloss. in extrauag. execrabilis. de præb. inter communes. verb. sublimitatem. Barba. in d. num. 69. quæ quidem locum habent in his tantùm, in quibus vtile est ipsi filio à patria potestate liberum censeri: non in his, in quibus hæc libertas esset ei damnosa, & grauis. Bart. in l. item in potestate. ff. de his qui sunt sui. Alex. in l. sub conditione. ff. de libe. & posthu. Barb. in d. q. 1. col. penult. dicens hanc opinionem communem esse. optimè Catell. Cotta, dictione, Episcopalis.

Probat præterea in dictione,

6

^† liberè, hic tex. clericum testari posse de his bonis, quæ præter ecclesiæ reditus acquisiuit, ita liberè, vt nec ex causa exhæredationis subiaceat querelæ, nec ex præteritione dici possit nullum hoc testamentum. glo. vltim. in d. auth. presbyteros. quam existimat sing. esse præ cæteris Roderic. Suar. in l. quoniam in prioribus. C. de inoffic. testam. fol. 3. colum. 4. idem notat Abb. hîc, deducta argumentatione à milite, qui hoc priuilegium habet. l. vlt. C. inoffic. testamen. l. Papinianus. §. Papinianus. ff. de inoffi. testamen. l. si instituta. §. de inofficioso. ff. eodem titulo. Quin

7

^† etiam iure nouissimo testamentum militis filios prætereuntis, aut sine causa exhæredantis, nec rumpi posse, nec subiacere querelæ, notant Imol. in l. filio præterito. nu. 35. ff. de iniust. rupt. Roma. & Ias. col. pen. in l. sicut. C. de testament. milit. Viglius in §. sed si. Instit. de exhære. liber. non enim est correctio antiqui iuris concedenda, ni expressa ad id decisio noui iuris accedat. Ergo hæc testamenta rata omninò erunt, non irrita ex causa præteritionis, aut exhæredationis, licet portio legitima peti possit à præteritis liberis, aut iniquè exhæredatis. sed quamuis isthæc de testamento militis opinio subtili disputatione à Viglio, & Iasone tractetur, nondum à cæteris recepta est, imò frequentiori consensu diffinitur, testamentum militis, etiam in castrensi peculio, filium prætereuntis, vel iniquè exhæredantis, aut parentes etiam excludentis querelæ subiectum esse, aut rumpi posse. Barb. hîc. colum. pen. gl. in l. vlt. C. de inoffic. testa. Bart. in auth. ex causa. C. de liber. præterit. quem ibi cæteri sequuntur. idem Bart. in dicta l. filio præterito. num. 22. quorum opinio communis est, vt fatentur Alex. in d. auth. ex causa. col. 4. Ias. in dicta l. vlt. colum. penult. & idem in d. l. sicut. numero 8. quæ etiam probatur in authent. vt cùm de appellat. cognosc. §. aliúd quoque. & in §. & hæc quidem. idem notat glo. in l. Papinianus. §. Papinianus. verbo, contra veterani. ff. de inoffic. testamen. & esse hanc sententiam communem asserit Paul. in l. eiusdem titul. Vides igitur qua ratione Abb. argumentatio subsistere nequeat. Alia verò consideratione eadem Abb. sententia potest admitti, nempe ex l. filiam tuam. C. de inoffic. testam. vbi Bald. notat, liberum testamentum dici, quod non admittit querelam: ergo testamentum clerici non potest rescindi ex causa præteritionis, nec iniustum censeri ex ratione exhæredationis iniquæ, cùm in hoc capite liberum esse dicatur: atq;atque ita Abb. opinionem etiam tenuerunt Iacob. Butrig. & ibi Bald. in dicta auth. presbyteros. idem Bald. in dict. l. sacrosanctæ. Angel. Paul & Iacob. in l. 1. colum. 2. ff. de inoffic. testament. Angel. in dicta authent. ex causa. vbi Corne. num. 33. eandem sequitur, & num. 46. dicit eam esse communem sententiam. licet ab ea discedant Barba. hîc, & Salic. in dicta authent. presbyteros. & in dicta authent. ex causa. num. 18. quibus ipse non admodum inuitus accederem. Permissum tamen est, etiam admissa communi opinione, filijs, & parentibus legitimam portionem ex bonis clerici petere, licet rumpere non possint eius testamentum, quod omnes fatentur. Ego equidem eo libentius ab his, quæ creberrima omnium sententia clericis testantibus liberrimè conceduntur, recederem, quòd videam id permitti habentibus primam tonsuram, in tanta eorum multitudine, vt passim iura filiorum ac parentum hac ratione omninò corruant.

CAPVT, CVM ESSES.

AD perfectāperfectam, nec tamẽtamen prolixāprolixam huius capitis interpretationẽinterpretationem, pro præuia istius decisionis ratione dubitandi, præmitto, Testamentum

1

^† quod in scriptis fit, exigere septem testium subscriptionem, & sigilla, testatoris etiam subscriptionem. l. hac consultissima. C. isto titulo. §. sed cùm paulatim. Institutio. eodem. l. ad testium. §. si quis. eodem titulo. Regia l. prima & secunda, titulo primo, parte sexta. Quin & vltra præmissa Taurina l. 3. requirit tabellionem, qui subscribat testamento proprio nomine, & signo: in testibus autem sigilla remittit. Nuncupatiuum verò testamentum fieri debet coram septem testibus. dicta l. hac consultissima. §. per nuncupationem. Iure Regio oportet, vt testamentũtestamentum nuncupatiuum fiat coram tabellione, & tribus testibus, si tabellionis copia adsit, alioqui coram quinque testibus. Quòd si nec tot testes facillimè adesse possint, erit satis coram tribus hunc actum fieri. l. prima. titul. 5. ordin. atque eadem solennitas seruanda est in testamento facto inter liberos, & in codicillis. Regia l. 3. Tauri.

Sed & illud notandum est, condito testamento per nuncupationem, cui præsens fuit tabellio, vt notarius, & publica persona, non oportere fieri testium depositionem iudicialem, seu illam examinationem testium, qui actui interfuerunt. glo. communiter recepta in l. 2. C. quemadmod. testam. aperi. Bart. in l. 2. ff. hoc tit. Ias. latè in l. 2. C. de bonor. posses. secundum tabul. colum. 3. siquidem absque hoc publico examine fidem adhibere testamento iure necessarium est. Si verò tabellio, vti testis actui intersit, iudicialis hæc contestatio & examinatio accedere debet. Bal. in rubr. C. de fide instru. num. 19.

Illud etiam præmissa Regia lege est considerandum, sat esse testamentum nuncupatiuum

2

* fieri coram duobus testibus, & notario publicum munus exercente, si in eo loco plures testes facillimè non possint haberi. Nam tabellio supplere poterit defectum illius testis, qui deest, & præterea publicam authoritatem habebit. Constat enim ex eadem Regia lege tabellionem supplere numerum duorum testium, nimirum ergo si habeat locum vnius, & authoritatem tabellionis, vbi non possunt actui plures testes interesse. Sæpè tamen vidi controuersum, an lege Regia necessaria sit subscriptio ipsius testatoris in codicillis, & in testamẽtotestamento nuncupatiuo. Quidam etenim censent, id necessarium esse in protocollo notarij, quia Regia pragmatica constitutione, contrahentis subscriptio in contractibus requiratur. Alij verò contrarium tenent in hac specie, ex eo quòd in testamentis lex non requirat hanc solennitatem. Et hæc quidem posterior sententia magis probari videtur ex ratione legis tertiæ Tauri, cuius paulò antè meminimus, vbi in codicillis non alia requiritur solennitas, quàm quæ ex l. 1. titul. de testamentis. libr. 5. Regiarum ordinat. in testamento nuncupatiuo erat necessaria. At ex l. Regia nōnon requiritur pro solennitate subscriptio testatoris in testamento nuncupatiuo, nec etiam iure communi, iuxta quod licet testamentũtestamentum in scriptis habere debet subscriptionem testatoris, non tamen testamentum nuncupatiuũnuncupatiuum, quamuis id fiat coram tabellione, & per scripturam, secundum communem omnium adnotationem, in l. hac consultissima. §. per nuncupationem. C. de testam. & in §. sed cùm paulatim. eadem lege. l. 1. & 2. tit. 1. par. 6. Nec obstat Pragmatica cōstitutioconstitutio Regum catholicorum, anni millesimi quingentesimi tertij, qua statutum est, quòd in omnibus scripturis & contractibus ipse qui contrahit, vel scripturam corācoram tabellione conficit, subscribat eiusdẽeiusdem tabellionis protocollo. NāNam etsi iure cōmunicommuni hoc necessariũnecessarium nōnon sit, sicuti colligitur ex Abb. Fel. & alijs, in c. 1. de fid. instr. Regia cōstitutioconstitutio non tractat |

p. 689

de testamentis, quæ peculiarem habent à iure statutam solennitatem, præter quam nihil aliud est necessariò exigendum, adhuc tamen hæc opinio dubia quidem est, & fortassis Regia pragmatica etiam in hoc casu obtinet, atq;atque ideò prior sententia verior videtur Gregorio Lopez in l. 2. tit. 1. par. 6. nec mihi displicet.

Admonitus tamen à viro quodam iuris vtriusq;vtriusque peritissimo, dictam legem primam. tit. 2. lib. 5. ord. vitio scriptorum corruptam fuisse, ea qua potui diligentia, codicem vetustissimum legi, qui in huius maximi Saluatoris collegij Bibliotheca seruatur, atq;atque ex eo sensus Regiæ constitutionis hic est, vt testamentum nuncupatiuum fieri debeat coram notario, & tribus testibus. Si verò coram notario non fiat, adesse debere quinque testes, si in eo loco horum sit copia: alio qui sufficere tres testes ipsi testamento præsentes esse. Hactenus Regia constitutio, ex qua apparet maximè mutatum eius intellectum esse, his verbis, quæ modò in vulgatis codicibus adscripta fuere, ex his etenim non admodum sibi constat distinctio in ea sanctione expressim facta, quod lectoris iudicio discerni poterit.

Quibus omnibus refragatur hæc constitutio, qua cauetur, testamentum factum coram parocho, & duobus testibus, validum esse. Vnde oportet has iuris vtriusque decisiones ad concordiam reducere, aliquot explicitis huius capi. intellectibus.

Primus namque intellectus dictat hunc textum procedere in his testamentis, quæ pietatis causa fiunt. glo. hîc. in §. 1. 2. q. 4. quæ quidem interpretatio manifestè refellitur ex c. sequenti. quod testamentis in pias causas condendis aliam peculiarem solennitatem speciatim aptat.

Secundò text. hic intelligitur adeò piè, vt eius decisio vbique locum sibi vendicet, etiam in foro seculari, & profanis legatis, explosis iuris ciuilis solennitatibus, quasi legi diuinæ aduersis, cùm ex ea cuiusque rei veritas duobus testibus committatur: atque huic interpretationi accedunt Brixiensis in additione ad glo. §. 1. 2. q. 4. Hostien. Vincent. Ant. & Abb. hîc in lectio. relectio. colum. 3. & id vbique seruari scripsit Alciat. in l. 1. C. de sacrosanct. eccle. Hoc tamẽtamen omnium ferè iudicio reijcitur, nec admittendum est ab his, qui veram huius responsi rationem adsequi cupiant. Quis enim ferat, totum ferè ciuile ius de ordinandis testamentis, à tot Cæsaribus, ac viris sapientissimis comprobatum, iniquitatis causa euerti?

Ea verò ratio nobis negotium facessit, quòd lex diuina duorum tantùm testimonium in qualibet re sufficiens

3

^† esse diffinierit: qua in re animaduertendum censeo, legem diuinam duorum testimonium probare, quasi velit iniquum esse regulariter vnius testimonio quenquam damnari: non tamen vetat eadem lex quin quandoq;quandoque ex negotij qualitate plurium fides sit necessaria, aut saltem Reipublicæ conueniens. Quod ex ea constat lege, dum dixit, in ore duorum vel trium testium stat omne verbum: Non enim temerè distinxit duorum vel trium testimonium, sed ad hunc effectum, vt ostenderet omne verbũverbum stare in ore duorum, vel trium, vel plurium: si hoc legum conditoribus ad reipublicæ regimen vtile visum fuerit, perpensa cuiusque negotij qualitate, & hoc ipsum est, quod insigniter docet text. in capit. licet vniuersis. de testib. dicens: Quia licet quædam sint causæ, quæ plures, quàm duos exigant testes, nulla tamen est causa, quæ vnius testimonio, quamuis legitimo, terminetur. vbi Abbas illum text. ad hoc notauit. idem probat text. in cap. nullam damnationem. & capit. præsul. 2. q. 4. optimè Thom. 2. 2. q. 70. art. 2. Alioqui quid (obsecro) diceres, tot legibus, præuia deliberatione statutis, quæ plures quàm duos testes requirunt? auderésne asserere eas omnes diuinæ legi aduersari? siquidem eadem ratione posses mille in discrimina satis anxios conijcere eos, qui hisce legibus obedire coguntur. Rursus apertissimè constaret, cōstitutionemconstitutionem istam, quam modò interpretamur, à lege diuina discessisse: cùm necessariò exigat præter duos testes, parochialis presbyteti fidem & testimonium, sicuti aduertit egregiè Fortun. in tractat. de vltim. fine. illat. 15. hunc secundum intellectum reprobans. Nec oberit his quæ diximus text. hic damnans Hostiensis ecclesiæ consuetudinem, veluti alienam à lege diuina, generali ecclesiæ consuetudine, & Sanctorum institutis, quia non reprobat Romanus Pontifex hîc consuetudinem hanc, ex eo quòd contraria sit legi diuinæ, sed quòd illis diuinæ legis verbis, in ore duorum stat omne verbum, generali totius ecclesię Catholicæ consuetudine ad testamenta deductis, adito presbytero parœciali omninò esse aduersa: cùm tamen tenentur ecclesiæ Catholicæ consuetudinem sequi. capit. cùm non liceat. de præscript. capitul. 1. capit. de his. 12. distinct. ex quibus constat, hunc secundum intellectum falsum esse. quod Fortu. euidenter demonstrat.

Sed est quæstio, & ea nec

4

^† facilis, nec admodum expedita, vtrum legata in minus solenni testamento relicta, in animæ iudicio sint soluenda ab hærede, qui certò scit eam fuisse voluntatem defuncti, vt prædicta legata soluerentur? Et in summa, an iuris Ciuilis solennitas sit in interiori diuino iudicio seruanda? Cuius controuersiæ prima est sententia, vt in prædicto foro minimè consideretur defectus solennitatis ciuilis, sed manifesta testantis voluntas, & ideò legata soluenda esse, ac hæreditatem restituendam ei, qui in minus solenni testamento hæres fuerit nominatus. Cui opinioni primò suffragatur ratio illa, quòd solennitas iuris Ciuilis in testamentis ideò re|

p. 690

quiritur, vt euitẽtureuitentur falsitates, quæ in eis committi solebant. l. fin. C. de fideicom. §. 1. Instit. de testament. sed si constat absque aliqua suspicione voluntas testantis, cessat hæc ratio: igitur & iuris Ciuilis decisio. c. cum cessante. de appellatio. c. etsi Christus. de iureiur. Præterea & secundò lex Ciuilis habet fundamentum à præsumptione falsitatis. Lex verò quæ præsumptionem præ se fert, in animæ iudicio, locum sibi non vendicat, quia in eo constat veritas, & cessat præsumptio. capit. tua nos. cap. is qui fidem. de spons. Bald. in l. cùm quis. 7. col. C. de iuris & fact. ignor. Abb. & alij in c. quæ in ecclesiarum. de constitut. Igitur prædicta lex Ciuilis non erit in foro animæ obseruādaobseruanda. Tertiò, ex

5

^† minus solenni testamento oritur obligatio naturalis. l. vlt. vbi Bald. C. ad l. Falcid. l. in testamento. ff. de fideicom. liber. l. fideicommissum. C. de condict. indeb. glo. Bart. & Doctor. in d. l. cùm quis. gloss. in l. 1. ff. de condict. indeb. Imol. in c. vlt. de solut. Regia l. 31. partic. 5. titul. 14. & est communis opinio secundum Ias. in d. l. cùm quis. num. 13. Id verò, quod naturaliter debetur, in iudicio animæ soluendũsoluendum est necessariò. Bartol. in constit. ad reprimendum. verb. denunciationem. Abb. in cap. quia plerique. de immunit. eccles. colum. penult. Ancha. in reg. possessor. de regul. iur. in 6. q. 1. nec id indiget probatione, cùm sit manifestũmanifestum apud omnes. Postremò extant pulchra verba Plinij, libro 5. epistolarum ad Caluisium: Hoc. inquit, si ius aspicias, irritum, si defuncti voluntatem, ratum & firmum est, mihi autem defuncti voluntas, vereor quam in partem Jurisconsulti quod dicturus sum, accipiant, antiquior iure est. idem Plinius manifestiùs libro secundo, epist. ad Annianum, his equidem verbis: Tu quidem pro certa tua diligẽtiadiligentia admones me, codicillos Attiliani, qui me ex parte instituit hæredem, pro non scriptis habendos, quia non sint confirmati testamento, quod ius nec mihi quidem ignotum est, cùm sit ijs etiam notum, qui nihil aliud sciunt. Sed ego propriam quandam legem mihi dixi, vt defunctorum voluntates, etiam si iura deficerent, quasiperfectas tuerer. Constat enim codicillos istos Attiliani manuscriptos, licet ergo non sint confirmati testamento, à me tamen vt confirmati obseruabuntur. quibus verbis doctissimus ille vir hanc opinionem veram esse profitetur, quam sequuntur Abb. in dicto cap. quia plerique. colum. pen idem in cap. 1. de in integ. restitut. ad finem. idem in huius cap. relectione. num. 10. & 15. Anchar. in dicta regul. possessor. quæst. 1. Anto. in d. capit. quia pleriq;plerique. Innocent. in ca. quod sicut. de electio. Bart. in tract. minori. c. 3. Ias. in l. si non sortem. in princip. ff. de condict. indeb. Hadrian. quodlib. 6 conclusio 2. illatio. 2. Florent. quem refert & sequitur Syluest. verb. hæreditas. 3. §. 7. & verb. testamentum 2. quæst. 5. & verbo, alienatio. §. 13. & Alciat. de quinque pedum præscript fol. 4. Alber. Brunus in tractat. de potentia, & effect. formæ. fol. 57. col. 3. & fol. 60. col. 1. & sequent. Tiraquel. post leges connubiales. glos. 2. num. 21. ex quibus hæc opinio apparet magis communis.

Ego verò his non obstantibus,

6

^† contrariam sententiam veriorem esse arbitror, pluribus rationibus, sed potissimè vtar sequentibus ad comprobationem huius opinionis. Lex enim Ciuilis, quæ testium solennitatem induxit testamentis, iusta est, quod constat ex reprobatione secũdisecundi intellectus: & probatur, quia hic testāditestandi actus grauis est, & mille obnoxius fraudibus: potuit ergo lex, quo tutius & fidelius ageretur, hanc solennitatem statuere ad totius reipublicæ vtilitatem. Quòd si hoc publicum est commodum, iusta erit prædicta lex. Absurdum præterea existimarem has leges iniquas censeri. Lex verò iusta in animæ iudicio est admittenda. gloss. communiter recepta in dicto capit. quæ in ecclesiarum. Abb. Felin. & Deci. numero 8. in capit. 1. de constit. Ias. in l. nemo potest. 2. lectio nume. 106. ff. de leg. 1. Thom. in 1. 2. quæst. 96. artic. 4. Innocent. & Abb. in d. capit. quia plerique. de immunita. eccles. optimus textus in capit. quo iure. 8. distinct. Prouerb. cap. 8. & ad Romanos cap. 13. Igitur & hæc Ciuilis lex in foro interiori, & iudicio diuino locum habet.

Secundò eadem sententia coadiuuatur ex eo, quòd iudicialis definitio veritate comperta lata, nec falsa suspicione iudice

7

^† decepto, vt valet in foro exteriori, ita valet in foro interiori, quia auctoritate diuina iudicat ipse iudex. dicto capit. 8. Prouerb. cap. 13. ad Roman. notatur in cap. omnis anima. de censib. capit. 2. de maiori. & obedient. & in l. Iulianus. ff. de condict. indebit. Fortun. in l veluti. columna quinta. ff. de iustitia & iure. Sed iudex veritate comperta, & certò sciens testatorem minus solenni testamento instituisse hæredem Sempronium, nec vllam fraudem in ea institutione commissam fuisse, ab eo auferet hæreditatem, & lata sententia eam hæredibus intestati adiudicabit, ex eo quòd illud testamentum nullum sit. l. si vnus. l. ex imperfecto. & l. hac consultissima. C. isto tit. gloss. & omnes in l. 2. C. de bonor. posses. secund. tab. ergo hoc iudicium in foro animæ auctoritatem habet. Nec possum mihi persuadere, iudicem exactissimè veritate iuris mei ad rem aliquam comperta, mihi præfatam rem propria sententia tradere posse, & iustissimè, me verò minimè tutum quo ad diuinum iudicium esse, nec posse eandem rem possidere. Sequeretur etenim ex hoc, leges quibus subijcimur, incertas esse quo ad animarum tutelam, nullumq́ue iustitiæ ministrum tutè à Republica nobis exhiberi.

Tertiò his accedit, quòd omnis actus con|

p. 691

sistit in voluntate & potentia. c. cùm super. de off. deleg. l. nemo potest. ff. de leg. 1. adnotauit ex Boëtio, Bal. in repe. l. 1. C. de sacrosanct. eccles. nume. 55. Per leges autem ciuiles non potest quis sine solennitate iuris testari, cùm ab eopotentia auferatur. Colligitur ergo, parum eius voluntatem prodesse, quantumcunq;quantumcunque ea manifesta sit.

Quartò licet propriè substantia à

8

^† solennitate differat, vt docet Alciat. lib. 1. parad. c. 16. & ipsa testamenti substantia sit hæredis institutio, iuxta notata per Areti. in l. 1. ff. isto titul. nos etiam aliquid ad hæc tradidimus in prima parte huius Rubric. tamen assumendo substantialem formam alicuius actus pro ea, sine qua actus ipse non valet, nec effectum habere potest, testium solennitas, & numerus in testamẽtistestamentis erit forma substantialis: non tantùm probatoria. Barto. in l. nemo potest. ff. de legat. 1. vbi Iason 1. lect. numero 17. & 2. lectio. numero 21. Bald. in l. cùm quis. C. de iuris & fact. igno. 2. col. Alexand. in l. 1. ff. de condi. indeb. col. 2. & ibi. Ias. numer. 17. Dec. in l. 2. C. de bono. pos. secundum tab. colum. 3. Aret. in d. l. nemo potest. colum. 2. Alber. Bru. in tract. quotuplex sit forma. folio 13. col. 2. dicens hanc opinionem communem esse: quod etiam fatetur Ripa, in dict. l. nemo potest. nume. 35. licet velit defendere contrariam, quam asserunt Barto. in dict. l. 1. dicens, numerum testium in testamentis de solennitate probatoria esse. idem Crot. in d. l. nemo potest. col. 6. alios auctores allegans eandem opinionem probantes. Si verò hæc solennitas substantialis est, nihil refert voluntatem testatoris ex alio exteriori testimonio probari. Ergo, nec in foro animæ erit ista minus solennis voluntas recipienda. quod expressim asserunt Bal. in repe. l. 1. C. de sacros. eccle. nu. 55. Fortu. in tract. de vlt. fi. illat. 15. & asserit hanc opinionem esse communem Ias. in l. si post diuisionem. 2. col. C. de iur. & fact. igno. quorum opinio eò magis placet, quòd testamentum factum coram duob. testibus iure Pontificio, quod legi diuinæ propius accedit, & animarum saluti diligenter consulit, absque presbytero parochiali non tenet: nec ex eo iustè potest quis hæreditatem aut legatum possidere, vt est hîc egregia & insignis decisio: & tamen Iure diuino & naturali hæc solennitas vltra duorum testium fidem, non est necessaria. Ad eandem opinionem plurimum conducit optima Innoc. decisio in d. c. quia plerique. de imm. eccles.

Non obstat prima ratio, non enim sat est cessare rationem legis in particulari actu, vt cesset ipsa lex, quæ data non est ad aliquam particularem finem: imò eius ratio continua est, non momentanea. Quam ob rem huius legis decisio non cessat, licet eius ratio particulari casu cesset: sed est necessarium cessare rationem

9

^† legis in communi, & vniuersaliter. text. in Clemen. ad nostram. de hæret. c. etsi Christus. de iureiur. Fortuni. in dict. illat. 15. & 16. quod & nos scripsimus in Epitome quarti lib. decretalium. 2. parte, cap. 6. §. 9. numero 8. Cùm ergo ratio legis in præsenti quæstione non cesset vniuersaliter, non perit ipsa legis virtus.

Secunda ratio tollitur ex eo, quòd lex habens fundamentum à præsumptione, in animæ iudicio locum sibi non vendicat, quando lex illa præsumit propter defectum probationis legitimæ: tunc enim in foro interiori datur certitudo legitima ipsius actus: & ideò legi locus non est, sicuti nos diximus in intellectu cap. is, qui fidem. de sponsa. prima Epitomes parte. c. 4. §. 1. numer. 5. & 6. Hæc verò lex ciuilis non præsumit fraudem ex defectu probationum, sed ex defectu solennitatis. Vel dici potest huius legis conditorem habuisse pręsumptionem falsitatis, & fraudis suspicionem in testamentis omnibus, & ea ratione impellente præmissam solennitatem statuisse, vt hic testandi actus in Republica frequentissimus tutius fieret, atque esset à fraudibus & falsitatibus immunis. Vnde prima ratio impulsiua fuit, & ideò ea cessante non perit lex. tex. in l. 1. §. sexum. ff. de postulan. Vltima verò ratio fuit præcipua & principalis, quæ non cessat ex eo, quòd quandoque contingat coram duobus testibus fieri testamentum liberè, & nulla præcedente fraude. Et ita in effectu redimus ad primæ rationis solutionem.

Tertium, quod ad primam opinionem adduximus, minimè obstat, quia id falsum est, nullibi etenim probatur ex minus solenni testamento naturalem oriri obligationem, vt expressè notant Bald. in l. cùm quis. C. de iuris & facti ignor. colum. 4. Cynus, & Fulgos. quos Ias. sequitur in d. l. 1. nu. 16. ff. de condi. indeb. idem Ias. in l. si creditoris. per text. ibi. & in l. si veritas. C. de fideic. quibus constat, non oriri naturalem obligationem ex testamẽtotestamento minus solenni. idem nouissimè probat Petrus Loriotus de iuris arte. tract. 11. c. 22. Fateor tamen oriri ex testamento minus solenni quandam obligationem naturalem, quæ insurgit ex honestate, & debito morali, non tamen eam naturalem obligationem, quæ ex legis vinculo oriatur, auctoritate Bal. in d. l. 1. C. de sacrosan. eccles. nu. 55. & in simili specie sanct. Tho. docet. 2. 2. q. 107. & q. 106. art. 4. Cuius & nos meminimus in cap. cùm in officijs. hoc titu. ad finem. Hæc verò naturalis obligatio ab honestate morali deducta, repetitionem impedit. quod Fortun. tradit in l. 1. §. Ius naturale. ff. de iust. & iure. illat. 10. quamuis non operetur effectum exceptionis, nec retentionis, sicuti operaretur vera naturalis obligatio ex lege naturali producta, qualis est illa, quæ ex pacto nudo deducitur. Constat igitur ex minus solenni testamento, obligationem naturalem, quæ |

p. 692

ad moralem honestatem pertinet, oriri, & hāchanc impedire repetitionem: quod probant iura pro communi sententia inducta: non tamen oriri obligationem naturalem, quæ retentionem aut exceptionem inducat, & sic illam quę legis naturæ vinculo innititur: quo fit, vt tertia ratio ex præmissis refellenda penitus sit.

Ex hac verò disputatione sequuntur plurima: & primùm errasse Panormi. in

10

^† huius c. relectione. notab. 9. dum dicit, agentem contra testamentum ex ea sola ratione, quòd id careat solennitate Iuris ciuilis, mortaliter peccare. Constat enim id falsum esse, nec veniale crimen committi, ipsumq́ue agentem non teneri ad restitutionem eius, quod ex dicta actione fuerit consequutus: quæ omnia Ias. concedit, refragante Panorm. in l. nemo potest. ff. de lega. 1. 2. lectio. num. 102. & consil. 67. volum. 3. penult. col. & esse verissima ego existimo, etiamsi agens certò sciat illam fuisse voluntatem testatoris, aduersus Ripam in dict. l. nemo potest. num. 100. Sic & Domin. Soto lib. 4. de iusti. & iure. q. 5. arti. 3. hanc primam illationem multis rationibus defendit, licet sequentem improbet.

Secundò infertur, eum qui possideat bona testatoris ex titulo minus solennis voluntatis teneri, etiam in diuino animæ iudicio legitimis intestati hæredibus illa restituere, quamuis non dubitet de libera & spontanea testantis voluntate. Qua in re grauissimè errant Alexand. & alij quos Ripa sequitur in dicta l. nemo potest. nume. 97.

Tertiò ex hoc deducitur, possidentem rem legatam sibi in minus solenni testamento, nec in iudicio exteriori, rectissimè vti posse iure retentionis, atque exceptione proposita se aduersus legitimum hæredem defendere. Hæc enim defensio, aut retentio, nulla ratione probari potest, imò improbatur à l. si creditoris. C. de fideicom. tametsi contrarium teneant Alexand. Imol. & Ias. post Bart. in d. l. nemo potest. vbi Ias. in 1. lect. num. 70. & in 2. nu. 94. dicit, eorum sententiam communem esse.

Quartò sequitur, vanam esse, omniq́;omnique ratione destitui Docto. differentiam, quam Alexand. tradit in dict. l. nemo potest. & fatentur communem esse Ias. ibi, in 1. lect. nu. 75. & Rip. nume. 102. dum negant hæredem scriptum in minus solenni voluntate posse in iudicio exteriori vti retentione, quamuis eam legatario permittant. Nam si id legatario permissum esset, non video qua ratione hęredi idem ius negetur.

Quintò, multũmultum placet Ias. sententia, qui in d. l. nemo. 1. lect. num. 75. dixit aduersus communem, hæredem scriptum in minus solenni testamento vti posse retentione. & idem notat Ripa ibi. nume. 102. hi enim Docto. optimè aduertunt, nullum debere cōstituiconstitui discrimen inter hæredem & legatarium: falsò tamen ad hęredem extendunt, quod legatario communis sententia concesserat.

Sextò, non possum non mirari quorundam hallucinationem, qui asserunt, hæredem scriptum in testamento minus solenni tutum esse in foro animæ, si possideat hæreditatem: rursus legitimum hæredem ab intestato non teneri in eodem animæ iudicio restituere hæredibus, nec legatarijs scriptis in testamento minus solenni, legatum, vel hæreditatem. ita Alex. num. 23. Ripa num. 99. dicens, hanc opinionem communi omnium consensu receptam esse. in d. l. nemo potest. idem notat Iason in d. l. si post diuisionem. colum. fin. C. de iuris & fact. ignoran. & Tiraquel. post leges connubiales. glo. 2. num. 24. Hæc enim parum inter se constant, siquidem is, qui verum ius habet, tutè hæreditatem possidet. Is verò, qui nullam causam dominij, aut iuris ex legitima legum sanctione consequitur, restituere omninò tenetur id, quod possidet.

Septimò, ex his manifestè conuincitur Balerrasse in l. 1. col. 2. C. ist. tit. & Ias. in l. cùm quis. C. de iu. & fact. igno. dicentes, legatarium, qui rem legatam in minus solenni testamẽtotestamento consequi non potest, iustè posse eam furto subtrahere: id enim falsissimum est.

Octauò, constat eadem ratione, legatarium minimè posse assequi rem legatam in testamento imperfecto per denunciationem Euangelicam, quod Bald. optimè asserit in dict. l. cùm quis. colum. 5. licet Abb. in huius cap. relect. colum. 4. Ias. in d. l. cùm quis. & Ripa in d. l. nemo potest. numer. 88. contrarium velint: quibus consentire videtur Alciat. in c. nouit. de iudic. num. 47.

Nonò, ex hac opinione, quam

11

^† verissimam esse arbitror, infero intellectum ad text. in l. Papinianus. §. 1. ff. de inoffic. testamen. & in c. si pater. hoc titu. in 6. & denique ad omnia iura, quibus sancitum est, per expressam pupillarem substitutionem matrem excludi etiam à portione legitima in bonis pupilli, vt tandem in foro, quod conscientiæ vulgò appellamus, id locum obtineat. Francisc. in d. c. si pater. fin. colum. Socin. in l. 2. num. 21. ff. de vulga. Corn. 2. colum. Lancel. Dec. & Curt. iunior in l. precibus. nume. 14. C. de impube. & alijs substitut. Crot. in c. 2. de consti. in 6. notab. 1. Galiaula in l. Centurio. col. 70. ff. de vulg. Alciat. in c. nouit. de iud. nume. 41. quorum opinionem sequuntur, dicentes eam communem esse Anton. Rub. consi. 69. Rip. in d. l. 2. num. 45. Zasius in tract. de substit. titu. de pupil. substit. numer. 22. licet contrariam sententiam asserant Archid. & Domi. in d. c. si pater. quibus adhærent Philip. Deci. in l. precibus. colum. 4. & ibi Corasius num. 29. Gomez. in d. c. 2. num. 19. & Alcia. de quinque ped. præscrip. in princi. nec opinor Archidia. opinionem esse magis communem, quamuis id Gomez. crediderit. Imò |

p. 693

nec placet, quod Lancel. Politus notauit tracta. de substit. Rubr. de pupillari. 5. effectu, dicens Archid. opinionem procedere in bonis, quæ pupillus aliundè, quàm à patre habuerit: hoc enim falsum est, & à frequentissima omnium sententia alienum, sicuti aduertit Zasius in d. nu. 22. Verùm, si mater pupilli sit inops, & pauper, poterit alimenta petere à substituto. ex l. si quis à liberis. §. idem rescriptum. ff. de lib. agno. secundum Ripam, & Zasium.

Tertiò, & principaliter

12

^† caput hoc, cùm esses. ita intelligitur, vt procedat Iure Canonico, & in prouincijs ecclesiæ Romanæ subiectis quoad temporalem iurisdictionem: in his etenim casibus testamentum solenne est, si factum fuerit coram duobus testibus, & parœciali presbytero, quamuis ad pias causas factum non sit. glo. Ioan. And. Anch. Card. Henric. & Imol. hîc. Fortu. in d. illat. 15. Corn. cons. 77. volu. 1. Domi. consil. 49. Freder. consil. 217. vbi post Io. Andr. hîc asserit, hanc opinionem moribus receptam esse. & eam esse communem fatentur Nico. Boër. decis. 93. Corn. con. 261. col. fin. volum. 4. & Caro. Ruin. consil. 14. nu. 4. vol. 2. & consi. 51. nu. 11. vol. 1. ex qua communi sentẽtiasententia secundum eos, est necessarium vltra duos testes presbyterum parœcialem testamento adesse. quod fatetur Abb in repet. col. 4. Card. & cęteri DD. communiter: quemadmodum profitentur Imol. colum. 4. & Bar. hîc col. 6. Corn. d. consi. 72. Albert. Bru. de potent. & effec. formæ. 30. fallentia. Domi. idem probant dicto consil. 49. Fortun. in illat. 15. de vlti. fine iur. nec in hoc dubitandum est: siquidem hic est ipse verus, ac proprius huius c. sensus, à quo discedere non licet. Ex quo apparet deceptum fuisse in intellectu huius canonis And. Alciat. virum alioqui & doctissimum, atque eloquentissimum, quin in c. nouit. de iudic. colum. penul. scripsit, hanc decisionem in foro conscientiæ procedere, non in iudiciali, constat etenim in iudiciali Canonico iustissimè seruandam esse.

Cæterùm, hæc interpretatio quam communem esse diximus, ꝓceditprocedit etiamsi hic presbyter, vt notarius huic testamento accesserit, ac præsens fuerit, nam cum duobus testibus valebit hoc testamentum ex ratione huius text. quam in hac specie intellexit Paul. Parisi. consil. 50. volum. 3. Quòd si presbyter huic actui non adsit, loco tamen eius sint præsentes duo testes, validum erit hoc testamentum: quia duo testes satis gerunt vices vnius quantumcunque maximæ auctoritatis. c. licet. cap. cùm à nobis. de testibus. ita Anton. & Abb. hîc in lectio. & relect. numer. 12. Specul. titu. de instrumen. edit. §. compendiosè. numer. 12. Domini. consil. 49. Roman. in Authen. simili. C. ad leg. Falcid. 34. speciali. Corne. consi. 261. volum. 4. sina. colum. Deci. consil. 284. in 2. dub. dicens hanc opinionem communem. post Alex. cons. 103. colum. 4. volum. 4. quam sequitur Boër. decis. 38. colum. 2. & Carol. Ruin. consi. 51. numer. 11. volum. 1. quamuis idem Corn. contrarium probare nitatur consi. 68. colum. 1. volu. 1. post Imol. in l. nemo potest. ff. de legatis 1.

Est tamen dubitatio insignis, vtrum

14

^† fœmina possit esse testis iure Pontificio in hoc testamento? Et Iure ciuili constat fœminam non posse testem esse testamento. l. qui testamento. §. mulier. ff. isto titu. §. testes. Instit. eo. glos. in c. forus. de verbo. signifi. verb. fœmina. etiamsi honestissima sit. Regia l. 17. titul. 16. part. 3. Abb. verò in huius c. lectione. 1. col. & Ancha. asserunt sat esse ad solennitatem huius tex. hos testes, vel viros, vel fœminas esse: quorum opinio communis est, secũdumsecundum Io. Crot. in tract. de testib. par. 1. nu. 10. cùm hæc decisio testamenti solennitatem ad ius gentium reduxerit, quo quidem iure non distinguitur testimonium fœminæ à testimonio viri. Quæ quidem ratio non satis applaudet ex eo, quòd pręter solennitatem iuris gentium exigat hic tex. presbyterum. Vnde nōnon omninò sufficiens est iuris gentium solennitas: nec mulier testis esse poterit. Corne. in Auth. quod sine. 2. col. C. ist. tit. Dec. in c. 3. de testib. col. pen. & in l. 2. ff. de reg. iu. nu. 31. Maximè refragatur communi sententiæ tex. hic requirens, non duos quos cunque testes, sed idoneos, quo fit, vt probabilior sit opinio, quæ etiam Iure Canonico ab his testamentis fœmineum testimonium excludit. cui subscribunt Alex. consi. 70. col. pe. & consi. 77. 2. col. vol. 2. Albert. Brun. in tract. de correct. & relax. solennit. & formæ. fol. pe. q. 8. & Tiraquel. 9. l. connub. nume. 45.

Glos. vltima notat verba huius

15

^† capit. esse comminatoria ferendæ excommunicationis, non latæ, cui similis est in c. sicut tuis. de simo. verb. Anathematis. & in cap. 1. de sagit. & in c. Salonitanæ. 63. distinct. quas vbique Docto. approbant, & Felin. in cap. Rodulphus. de rescript. numer. 24. latiùs Andr. Tiraquel. in l. si vnquam. C. de reuo. donatio. verbo, reuertatur. numer. 16.

CAPVT RELATVM, in primo.

QVAMVIS Iure ciuili, ac Pontificio in testamentis certus testium numerus, & ordinatio maior requiratur regulariter: tamen vltima voluntas, quæ pietatis causa fit, duos tantùm testes exposcit, quod in hac decretali decisum est in fauorem piæ causæ, sicuti plura alia in Iure sunt statuta eadem ratione, quæ Roma. tradidit in repet. Authen. similiter. C. ad leg. Falcid. Catelli. Crot. in memorialib. dictione absenti. & dictione, anima. & dictione, apices. neque libet ea omnia hîc repetere: cùm sit satis pietatis causa legata coram duobus tantùm testibus legitimè deberi. Cui assertioni adstipulatur text. in l. hac consultissima. §. ex imperfecto. C. isto titu.

Hæc verò decretalis diffinitio primò intelligitur, vt non tantùm procedat coram iudice ecclesiastico, sed & coram ciuili & seculari. Nam quoties

1

^† apud secularem iudicem est controuersia de legatis pijs, iudicium ferendum est Iure Canonico ad amussim seruato, non Iure Ciuili, licet is iudex non sit quo ad temporalia Romanæ Ecclesiæ subiectus. Abb. & Doct. hîc Bart. in l. 1. colum. 1. & in repe. col. pen. C. de sacrosanct. eccles. vbi Salyc. & Ias. 1. lectione, num. 36. & in 2. num. 29. Fortu. de vlti. fin. illati. 15. colum. 7. ex tex. & ibi sæpissimè notatis in cap. Ecclesia. de constit.

Secundò, hic tex. procedit, si testamentum principaliter fiat causa pietatis: tunc enim coram duobus testibus factum

2

^† valet, etiam quo ad reliqua legata in eo relicta Laicis, nulla ex causa pietatis: alioqui testamentum principaliter factum alio quàm pietatis respectu minus solenniter, nullum erit, non tantùm quo ad principale, sed etiam quoad legata pia in eo contenta. Ant. in c. quod Clericis. de for. compet. col. 6. Saly. in Authen. cassa & irrita. C. de sacrosanct. eccles. q. 9. Socin. consi. 5. volum. 3. Alex. consi. 177. viso themate mihi diligenter exhibito. col. 3. vol. 2. qui vtranque Anto. decisionem sequuntur. Ego verò eas distinguam, ne confusione quadam obruantur. Prima etenim ex eo procedit, quòd principale trahat ad sese accidentia, vt in hac ipsa specie probat tex. in Authent. quod sine. C. isto titu. quo probatur, in testamento valido speciali iure, & fauore filiorum, legata extraneis relicta etiam valida fore. & ita hanc Antonij opinionẽopinionem sequuntur Corne. consi. 278. vol. 1. Alex. cons. 41. vers. quinto. 1. vol. & consil. 103. vol. 4. col. 4. Carol. Rui. consi. 1. num. 11. vol. 2. & alij paulò antè citati. Nec ab eo dissentientem aliquem se legisse, fatetur Ias. in l. hac consultissima. §. ex imperfecto. num. 10. C. isto titu. Ipse verò ibi, & in l. 1. C. de sacros. eccles. in 1. lectio. nu. 22. & in relect. num. 29. hanc sententiam reprobat, inducens tex. in d. §. ex imperfecto. vbi testamentum minus solenne inter liberos valet: non tamen quoad extraneos in eodem testamento honoratos. Cui inductioni minimè satisfecit Salycetus in d. 9. q. & si maximè id efficere tentauerit. Hanc etiam opinionem, quam Ias. tenet, pręmittit Paul. consil. 97. vol. 1. & dicit veriorem esse Albert. Bru. de potent. & eff. formæ. fallentia 31. addit tamen esse primam opinionem magis communem. Sed nihilominus ipse opinor nihil Antonio obesse decisionem d. §. ex imperfecto. cùm in eo quoad extraneos reprobetur minus solennis voluntas: quoad liberos verò admittatur, quādoquando extranei principaliter cum liberis simul fuerunt hæredes instituti, vel admixti ipsis liberis in principali testantis dispositione, ex l. fin. C. famil. ercis. & Constantino Harmenopulo Epitomes libr. 5. titu. 5. c. 3. Vnde si filij essent hæredes instituti in minus solenni testamento simul cum extraneis, institutio extraneorum esset nulla. In cęteris verò legatis in eodem testamento dimissis, dispositio valeret. Regia & celebris l. 7. titu. 1. part. 6. quæ verum illius §. ex imperfecto. expressit intellectum, quamuis plerique ex præcitatis refragentnr.

Secunda ipsius Ant. decisio

3

^† expedita est, secundum Ias. in d. §. ex imperfecto. nu. 11. vbi ipse eam sequitur, & in d. l. 1. lectione. & repet. idem Alex. consi. 41. volum. 1. cùm caput testamenti conficiat, nec hęreditas ex eo adiri possit. l. si nemo. ff. de reg. iur. Ego puto contrariam sententiam veriorem esse fauore piæ causæ, sequorq́ue in hoc Anani. consil. 28. colum. 3. & Antoni. Rube. consil. 72. col. 2. Imol. in c. quæ in Ecclesiarum. de consti. col. pen. Albert. Bru. de potentia formæ, fallentia 31. quibus adstipulatur Regia l. 21. titu. 1. par. 6. quæ expres|

p. 695

sim probat, legata pia omninò valere, etiamsi testamentum, in quo fuêre relicta, sit inualidum quoad hæredis institutionem. Id verò quod obijcitur hæreditate non adita pia legata non esse soluenda, non est omninò certum, sicuti nos tractabimus in c. Raynaldus. ad fin. isto titu. & maximè iure Regio vltima hæc opinio aduersus Antonium erit probanda. ob. l. 1. tit. 2. lib. 5. ordina. in fine.

Tertiò, hic tex. est intelligendus, etiam

4

^† si hi duo testes non sint rogati: in his enim legatis pijs iurisgentium tantùm solennitas sufficit, quæ non exigit rogari testes. Io. And. Ant. Abb. Imol. & Doct. hîc Bart. in l. 1. c. de sacros. eccles. nu. 76. & Bald. ibi in fine. Paul. consi. 75. & consil. 327. volum. 1. Corne. consi. 278. vol. 1. quorum opinio communis est, secundũsecundum Marcum Ant. in §. sed hæc quidem. nu. 35. Instit. eo. Soci. in reg. ver. testes. Ludo. Rom. in Authen. similiter. C. ad l. Falcid. in 11. speciali. Paul. Paris. consil. 24. col. 2. vol. 3. Cui opinioni accedit gl. communiter recepta in l. fi. §. in omni. verb. excepto. C. de codicil. dicens, testamentum inter liberos coram duobus testibus valere, ex d. §. ex imperfecto. etiamsi illi testes non fuerint rogati. Et quamuis Barbat. hîc colum. 4. Nicol. Boëri. decis. 34. & Roman. in d. speciali 11. probare velint, oportere in casu huius c. testes esse rogatos. per ist. text. ibi requisitos, eorum tamen sententia refellitur, eo quòd testes appellet hic Canon requisitos necessarios ad testamenti probationem.

Quartò, ex eadem ratione

5

^† consequitur, in testamento ad pias causas, posse fœminam esse testem. glos. in Authen. quod sine. C. eod. communiter ibi probata, dicens, in testamento facto inter liberos, fœminam testem legitimum esse, ac sufficere duos testes, etiamsi masculi non sint. & ita hunc intellectum ad istius capi. conclusionem approbant Felin. & Deci. in capitu. 3. de testibus. idem Deci. in l. 2. ff. de regul. iur. numer. 28. Paul. Parisi. consilio 327. volum. 1. incipien. Dubium facit in suprascripto puncto. Alber. Brun. in statutis. verb. testamentum. & esse hanc communem fatentur Barbat. hîc num ero 6. Roma. in d. Authent. similiter. 16. speciali. Crottus in tracta. de testibus. part. 1. numero 8. Marcus Anton. in §. testes autem. numero 12. Instit. eodem. eamq́ue Doctor. asserunt in l. 1. C. de sacrosanct. eccles. etiam si refragentur Frederi. consilio 217. Roman. Barbat. & Crottus, ea ratione, quòd hic text. legitimos testes exigat. Sed tamen legitimi hi sunt censendi, quibus iure gentium fides adhibetur. Nec est admittenda Marci Anton. concordia, dum opinionem Frederi. intelligit, quando vterque testis esset fœmina. communem verò, quando ex his duobus testibus alter saltem masculus esset: nil etenim refert sint duo hi testes fœminæ: quandoquidem earum testimonium integrum censetur. Ius equidem ciuile fœminas exclusit à testimonio testamentario, eo quòd ad solennia veteres nec seruum, nec fœminam, nec peregrinum admittebant. l. qui testamento. §. seruus. & §. mulier. ff. isto titu. l. 2. ff. de regu. iur. l. curent. ff. de testibus. non quòd imbecillis, & inconstans fœmina sit: cùm ex ea ratione in nullis actibus esset admittendum eius testimonium. c. forus. de verb. signifi. Et tamen in contractibus, & alijs actibus admittitur. Hinc ergo fit, vt in testamentis, quæ citra solennitatem fiunt, fœmina testis esse possit, quod Viglius adnotauit in §. testes. nume. 3. Institu. de testam. addens ex Aulo Gell. lib. 6. c. 7 antiquissimo iure nullius testimonij ius mulieribus fuisse. Quæ sanè prohibitio in testamentorum solennibus, paucisq́ue alijs actibus permansit, siquidem & in criminali causa ad testimonium fœmina admittitur. l. 2. ff. de accu. Regia l. 17. tit. 16. par. 3. saltem Iure ciuili gl. in d. c. forus. notant DD. in c. quoniam. de testi. Deci. in d. l. 2. nu. 27. Tiraq. 9. lege connub. nu. 49. Vbi n. 46. cōmunemcommunem huius c. intellectum sequitur. illud autem hîc prætermittendum non est in quibuscunque testamentis monachos legitimos testes censeri, etiam absq;absque licentia prælati: sicuti responderunt Signorol. consi. 157. Areti. consi. 159. Bald. consi. 22. libr. 1. idem Bald. in l. 1. C. de sacro sanct. eccles. in repet. num. 43. Ias. in Authen. ingressi. C. de sacros. eccles. col. 3. Card. consi. 97. Lauren. Sylua. in consi. 16.

Quintò oportet in

6

^† huius capitis interpretatione illud tractare: an qui contendit testamentum ad pias causas factum coram duobus testibus firmum iure esse, probare debeat eos duos testes idoneos ac legitimos, ab omniq́ue suspicione alienos prorsus esse. qua in controuersia Paulus Parisius nouissimè consil. 24. volu. 3. colum. 3. opinatur, probandam esse hanc testium qualitatem, nec eam à iure in casu, & specie huius testamenti præsumi. Nam, vt ipse argumentatur, quando lex requirit testes idoneos esse, per nomen superlatiuum, nōnon præsumitur hæc qualitas testium, nisi probetur. Ang. in l. 2. §. idem. ff. quemadmo. testamen aperi. Imol. in l. 1. §. si quis neget. eo. titu. num. 10. Deci. consil. 321. col. pen. Alexand. consi. 82. col. 2. vol. 1. idem traditur in tract. de testi. Ioan. Crot. nume. 393. quam opinionem sequitur, eam esse communem professus Alci. de præsum. reg. 3. præsum. 2. num. 9. & eam tenet Hippo. sing. 187. & in l. si quis nec quæstio. ff. de quæstionib. num. 153. Hic verò canon requirit duos testes legitimos: igitur necessum erit probare, testamentarios testes idoneos, optimos, & ab omni suspicione alienos esse.

Veruntamen ego ab hoc intellectu planè discedo, quippè qui sciam ex frequentissima omnium traditione, in testamẽtotestamento ad pias causas iurisgentium probationem sufficere, nec aliam qualitatem in testibus exigi, quàm |

p. 696

quæ ex ipso iure gentium insit. Hæc verò præsumitur. c. dudum. de præsum. l. cùm pater. §. rogo. ff. de lega. 2. gl. in c. 1. de scruti. gl. in l. fi. ff. quod met. cau. tex. in l. omnimodò. C. de inoffic. testamen. maximè in testibus, qui legitimi præsumuntur: si aduersus eos nihil obiectum sit. c. præsentium. de testib. c. testimonium. gl. in c. 1. eod. titu. l. si quis testibus. & in Authen. si dicatur. C. eodem titul. Vnde etiam si legitimos testes eos hîc accipiamus, qui ex lege nullum patiantur defectum, præsumptio adhuc locum sibi vendicat, vt donec contrarium probetur, eos legitimos esse censeamus. Non obstat quod Paul. Parisi. assumit ad probandam eius interpretationem, id enim potest pluribus modis tolli. Sunt sanè qui contrariam sententiam sequantur: nèmpe Ioannes de Ligniano, Franciscus à Ramponibus, & Barbat. in c. tertio loco. de probationib. penult. fol. Curt. in tractatu de testibus. conclus. 35. idem Curt. consi. 55. colum. 4. Felin. in c. cùm Ioannes. de fide instrum. nume. 44. quorum opinio ex inferius dicendis quandoque constabit.

Secundò respondeo, communem sententiam intelligendam esse in statutis, non autem in Iure communi, quòd testes requirat optimæ opinionis: nam in statutis prædicta verba sunt accipienda in sensu, quem Angel. & cæteri probant, vt aliquid additum sit legi communi: ita Alciat. dicto numero 9. & est ex mente omnium, qui hanc quæstionem attingunt.

Tertiò, adhuc in statutis opinor non esse communem sententiam seruandam, si vtantur pisa statuta verbis huius cap. quoniam testes legitimi censentur, qui ex l. admittendi sunt ad testimonium. argum. l. legitima. ff. de pact. quilibet autem testis præsumitur à lege idoneus & legitimus, vt dixi: ergo non erit necessarium hanc qualitatem probare.

Quartò, vt veram huius quęstionis definitionem semel constituamus, proculdubio existimo Angeli opinionem non ita temerè esse accipiendam, sed tunc demum, quando lex, canon, vel statutum, ratione illius qualitatis, quam exprimit, illos testes admittit, qui alioqui iure non essent admittendi: atque in hac

7

^† specie ipse Angel. huius assertionis autor loquitur, & plerique alij, qui hactenus eius sententiam defendere sunt conati: nempe Imola, & Hippol. Nec in hoc casu erit satis allegare præsumptionem iuris, nisi qualitas ista probetur, ex mente Angel. & sequacium: cùm ius nōnon præsumat hanc qualitatem: licet contrarium notetur in dict. tract. de testib. nume. 396.

Hæc verò constitutio non

8

^† admittit duos tantùm testes, alioqui non sufficientes, ex eo, quòd habeant hanc qualitatem probatissimæ vitæ, integræ famæ, & opinionis: sed fauore pietatis, cuius causa testamentum factum fuit, ac denique ista qualitas non est præcisè probanda, cùm non fuerit causa inducens Romanum Pontificem ad huius capitis decisionem. Sic cùm Iurisconsultus in l. Lucius. ff. de testam. milit. requirat in vltima militis voluntate probationes legitimas, Accurs. eas interpretatur, quæ ex duobus testibus constent, & actibus humanis communes sint. idem Accursius in l. milites. C. de testament. milit.

Ex quo sextus ad id ist. text. constat intellectus, vt planè legitimos testes in testamento ad pias causas exigamus, omissa Iuris ciuilis solennitate, iurisgentium probationem secuti, adiunctis ei qualitatibus, quas iura Pontificia communi omnium actuum testimonio addiderunt. Hîc etenim colligitur, hos duos testes ita integræ fidei esse oportere, vt communi probationi Iure Canonico sufficiant: quod colligi poterit ex notatis in c. testimonium. de testib. & ex alijs Iuris Canonici locis. quam interpretationem à dict. gloss. l. Lucius. deducere libuit, quia maximè congrua est. quibus addo Corne. consi. 166. volum. 3.

Septimus huius capit. intellectus erit,

9

^† vt pietatis causa valeat testamentum imperfectum respectu solennitatis, non tamen imperfectum respectu voluntatis. Cuius rei exemplum præmitto. Testator graui affectus morbo disposuit plurima circa propriũproprium testamentum, dicens ita velle testari, & cùm esset notarius vocandus, & testes, coram quibus illa omnia testator rata, & firma censeret, vti proprium testamentum: iusserat enim ipse, aut animo destinauerat vt notarius, & testes vocarentur, quò actus ille solenniter ageretur: tādemtandem ante hanc ipsius voluntatis perfectionem, mortem obijt ipse testator. Respondit Oldra. consil. 119. etiam quoad legata pia hanc dispositionem effectum non habere. idem Alber. in l. hac consultissima. §. si quis autem. C. isto tit. Barb. hîc, num. 24. Ancha. in c. 2. nu. 10. & in c. præcedenti. q. 9. Imol. consil. 91. Anani. consil. 57. Paul. Cast. consil. 101. idem consi. 451. vol. 2. Deci. in c. 1. num. 15. de fide instru. Ias. in consil. 196. lib. 2. Guid. Pap. consi. 55. Guliel. Benedi. in c. Raynutius. verb. testamentum. 1. num. 71. Paul. Parisi. consi. 24. volum. 3. num. 11. Roderi. Xuares in l. quoniam in prioribus. C. de inoff. testam. in vltima parte. q. 4. quorum opinionem sequuntur eam dicentes communem esse Aretin. in l. si is, qui. col. 2. ff. isto titu. expressius Ias. consi. 155. colum. 3. volum. 4. Dec. consil. 159. & consil. 488. idem notat Paulus Castr. consi. 307. volum. 1. Thomas Grammati. decis. 62. & Nicolaus Boërius decis. 93. colum. vlti. explicat eandem sententiam Carolus Ruinus consil. 1. 2. volum. numer. 21. & sequenti. idem Paul. Paris. consi. 146. volum. 4. nec ab hac opinione est in praxi recedendum, secundum eundem Carolum Ruinum, consil. 7. numer. 8. volum. 3. & probatur isthæc opinio in l. fideicommissa. §. quoties. ff. de legat. 3. Quoties, inquit Iurisconsultus, quis exemplum testamenti |

p. 697

præparat, & prius decedit, quàm testator, non valent, quasi ex codicillis, quæ in exemplo scripta sunt, licet verba fideicōmissifideicommissi scripta habeant. Item, ad idem est egregia Iurisconsulti decisio. Ex ea, inquit, scriptura, quæ ad testamentum faciendum parabatur, si nullo iure testamentum perfectum esset, nec ea, quæ fideicommissorum verba haberent, peti posse. l. ex ea. ff. isto titu. Accedit præterea Azonis sententia, qui existimat, contractum minimè perfectum esse, quando contrahentes ab initio voluerunt per notarium illam conuentionem ad publicam scripturam redigendam esse: quod Accursius retulit, in l. contractus. C. de fide instrumen. & licet Azonis opinio non sit à Docto. recepta, eam tamen adducimus, quia expressim probatur Regia l. sexta, titulo quinto, parte quinta.

Octauus intellectus dictat,

10

^† hanc constitutionem procedere, quando testamentum esset perfectum ratione voluntatis, quoad legata pia, licet quoad cætera legata voluntas manserit imperfecta: animo siquidem deliberato coram idoneis testibus, non cogitans, nec intendens aliam solennitatem adhibere testator incepit condere testamentum: & cùm pietatis causa aliqua legasset, velletq́;velletque alia disponere, mortuus est: ex hac voluntate deberi pia legata adnotauit Bart. in l. in testameto. ff. de fideicommis. libert. Abb. in capit. 1. notab. 3. & ibi Barba. de succes. ab intest. Alexand. in d. l. hac consultissima. §. ex imperfecto. C. isto tit. Imol. in l. si quis. 2. colum. ff. eod. Ias. in dicto consi. 155. 4. volum. Deci. dicens hanc opinionem communem in dicto consil. 159. colum. 2. quasi hoc ipsum fauore pietatis sit inductũindicutum. Obstat tamen huic opinioni tex. in d. l. si quis. Si quis, inquit, cùm testamentum faceret, hæredibus primis nuncupatis, prius quàm secundos hæredes exprimeret, obmutuisset, magis cœpisse eũeum testamentum facere, quàm fecisse. Varus digestorum libro primo Seruium respondisse scripserit, itaque primos hæredes ex eo testamento non futuros. Labeo tunc hoc verum esse existimat, si constaret voluisse plures eum, qui testamentum fecisset, hæredes pronunciare. Ego nec Seruium puto aliud sensisse. Hactenus d. l. vbi gl. communiter recepta idem esse ait in testamento facto inter liberos. & esse hanc opinionem communem fatetur Corne. consil. 49. vol. 1. 2. colum. & in dicta l. si quis. Areti. dicens idem esse in testamento ad pias causas. Ego à priori sententia non discedo, cùm maioris sit priuilegij pia causa, quàm inter liberos dispositio, extra portionem legitimam eis iure debitam. Bartol. in l. 1. C. de sacrosanct. eccle. numer. 74. Abb. in d. c. 1. Alexand. in l. pactum quod dotali. C. de pact. fi. colum. Vnde quamuis sit vera opinio glos. in dicta l. si quis. quam in d. §. ex imperfecto. sequitur Ias. post alios col 2. non erit confestim falsus hic octauus intellectus. Quinimò eleganter consulendo tractat Paul. Castrens. consil. 307. volum. 1. esse perfectum testamentum ratione solennitatis, si testatore dictante scriptum sit, & ad finem deductum coram sufficienti testium numero, ad id vocatis ipsis testibus, licet totum testamentum simul non sit lectum coram eisdem. & subdit ipse Paul. hoc testamentum

11

^† ita repertum in protocollo notarij, à quo, vt à notario scriptum fuit testatore dictante, posse in publicam formam auctoritate iudicis redigi, vel præsentium testium depositione publicè iudicis etiāetiam autoritate scribi, vt deinde fidem faciat, etiamsi ab initio per nuncupationem absque notario factum fuerit hoc testamentum. Poterat enim absq;absque scriptura vltima hæc voluntas probari ex sola nuncupatione testatoris coram testibus facta. Igitur nihil refert, coram ipsis testibus lectum non fuisse id testamentum. Ea namque lectio requiritur, quando absentibus testibus scriptum fuit testamentum: non autem quando ipsis testibus ad id vocatis scripta fuit vltima voluntas, quod ipse Paulus explicat.

Oportet tamen expendere, an vera sint ea, quæ in præfato responso continentur. Ex eo manifestè apparet, non esse necessarium, testamentum dictante testatore scriptum coram testibus legitimis, iterum ipsi testatori, & testibus legi, quando actus ipse testandi à testatore perfectus ita fuit, vt nihil ei addere tunc proposuerit: nec eiusdem actus probatio scriptura fit, sed ipsorum testium depositione. quod præter Paulum notant Alexand. in dict. §. ex imperfecto. nume. 3. Andreas Pisanus, & Nicolaus Neapol. in dict. l. fideicommissa. §. quoties. Carol. Ruin. consil. 1. num. 22. idem consi. 12. nume. 15. & sequen. vol. 2. sensit Paul. Castren. in consi. 75. volum. 1. in responsione ad d. l. fideicommissa. §. 1. Cuius verba retulimus superiùs in præcedenti intellectu. Nam ille §. procedit eo casu, quem ibi notauimus. Vel aliter potest intelligi, vt procedat, quando testator ipse rogauit notarium, eumq́ue vocari fecit ad scribendum testamentum: tunc enim donec scriptum testamentum lectum fuerit coram testatore, & testibus, imperfecta est eius voluntas, & ideò nec testibus probari poterit, cùm ex lectionis defectu præsumatur voluntatis imperfectio. ex Bald. in Authen. quod sine. C. ist. ti. Paul. in d. l. si quis. quorum sententiam sequitur, dicens communem esse Caro. Rui. cons. 1. vol. 3. nu. 21. tex. optimus in l. hac consultissima. §. at cùm humana fragilitas. C. qui test. face. poss. idem ipse Carol. notat consi. 12. ad fi. 2. vol. Ego tamen fateor illam esse frequentiorem sententiam, qua probatur à Doct. publicum notarij instrumentum vt fidem faciat, legi oportere ipsis testibus, & contrahentibus, postquam scriptum sit, etiam eisdem præsentibus: & ita præter proximè citatos asserunt Ioan. Andre. in Speculo. titul. de instrumen. edit. §. ostenso. versic. illud. nume. |

p. 698

15. in additione incipienti, verior est. Anto. nume. 12. Abb. num. 3. Feli. num. 17. & Dec. num. 14. in cap. 1. de fide instru. idem Abb. in c. cùm P. tabellio. eod. titu. num. 4. Barto. Bald. & alij in d. l. fideicommissa. §. quoties. Bald. in l. statutis. C. de senten. ex breuicul. recit. idem in l. 1. numer. 21. C. de fide instru. & iure hast. fis. lib. 10. Lanfran. Orianus in cap. quoniam contra. §. de interlocutorijs. num. 14. idem cautum est in pragmaticis huius regni sanctionibus, folio 166. & idem statuit Maximilianus Cæsar, apud Germanos, in quadam constitutione, quę continetur Tomo primo artis notariatus, pagin. 116. pro qua opinione à Doct. adducitur text. in d. §. quoties. qui minimè id probat, cùm ibidem actus imperfectus fuit, non ex defectu lectionis, sed quia scriptura ad testamentum parabatur ante eius contestationem, id est, prius quam testes scirent quænam esset voluntas testantis: nec enim ipsis præsentibus testator scripta dictauerat. Sic etiam eodem pacto loquitur Imperator in d. §. at cùm humana fragilitas. atque eadem ratione in d. l. si quis. testamentum fuit imperfectum, nōnon ex eo, quòd semel testibus præsentibus, & intelligentibus scriptum, coram eisdem lectum non fuerit: sed quia nondum eius ordinationem testator perfecerit, vt ex eo textu constat. Nec Accursius in dict. §. quoties. communem opinionem probat: quippè qui sentiat, satis esse testamentum à tabellione scriptum fuisse præsentibus testibus & intelligentibus, quid notarius ex voluntate testantis scriberet, multò minus coadiuuat eandem opinionem tex. vbi Bart. notat in l. contractus. C. de fid. instru. nam paulò pòst dicemus qualiter id intelligatur. Vnde hac in controuersia sequor frequentissimam omnium opinionem, eamq́ue Regia sanctione probatam, non ex eo, quòd ante scripturæ lectionem actus sit imperfectus quoad agentis voluntatem: sed ob defectum huius solennitatis, quæ seruanda est ob publicam vtilitatem, nempe, vt fraudes tabellionum euitentur, vt certior sit eorũeorum publica fides, & ita communem sententiam intelligo quidquid alij pro eius intellectu scripserint. Verùm, ne quæstio ista, quæ obiter se huic examini obtulit, ex autorum perplexo catalogo, obscuram habere apud me decisionem videatur, statim assertiones sequentes subijcio.

Prima equidem asserit, testamentum nequaquam probari per scripturam à notario dictante testatore, & testibus præsentibus ordinatam, si post ordinationem lecta non fuerit testatori, & testibus, quam cōclusionemconclusionem communem esse constat ex his, quos adduximus superiùs: & procedit hæc sententia, etiam in contractibus, cæterisq́;cæterisque actibus, qui geruntur à tabellionibus: quod prædicti Doct. fatentur. Nec quidquam refert, an is actus necessariò ac præcisè scripturam exigat: nam vtcunque sit, vbi fit alicuius actus instrumentum ad eius probationem, oportet id legi testibus, & ipsis eundem actum agentibus, vt postmodum fides instrumento adhibeatur, licet is actus non esset necessariò per scripturam conficiendus, Decio auctore in d. c. 1. de fide instrum. nume. 14. & idem sentiunt ferè omnes, qui communi opinioni adhærent. tametsi Abb. in dict. c. 1. num. 3. & Felin. ibi: num. 17. & idem Abb. in c. cùm P. tabellio. eo. ti. existiment, instrumentum integram fidem habere, quamuis semel coram contrahentibus & testibus scriptum, minimè fuerit eisdem lectum, si is actus pręcisè ad eius valorem scripturam non exigat. Quibus apertissimè præter alia obstat Regia constitutio, cuius paulò antè meminimus. Illud verò non est omittendum, minimè præsumi, à notario lectum fuisse instrumentum testibus, & contrahentibus, vt notat Feli. in d. c. 1. num. 17. Bald. in dict. l. fideicommissa. §. 1. idem in l. si quis. ff. de testam. l. quæcunque. §. vlt. ff. de publi. in rem actio. idem præmittunt omnes, qui communem opinionem sequuntur, nisi in instrumento dictum fuerit à notario. Actum coram me, & testibus infrascriptis: tunc enim ex his, vel similibus verbis, ex quibus perfectio actus colligitur, præsumitur lectũlectum fuisse instrumentum illud, ex eodem Bal. in dictis locis. & in Auth. quod sine. C. isto tit. & ibi Doct. Bart. in l. sciendum. colum. vlti. ff. de verbo. obligat. quem Doct. ibi sequuntur. idem Bart. in d. l. si quis. Ias. in l. si ita scriptum. col. 3. ff. de leg. 1. dicens idem pręsumi ex sigillo tabellionis eidem scripturæ apposito, post Bald. in l. 1. C. de fide instrumen. & iure hast. fisc. libr. 10. numer. 22. Hac ergo prima conclusione pręnotata manifestum est, non esse omninò verum id quod ex Paul. Castrens. adnotauimus. in versicul. quinimò.

Secunda conclusio. Testamentum à notario ex voluntate testatoris coram legitimis testibus scriptum, omninò inter liberos, & eorum fauorem per eam scripturam probatur, licet lectum non fuerit ipsi testatori & testibus. argu. §. ex imperfecto. l. hac consultissima. C. isto titul. vbi Ias. in hac specie 2. col. probat hanc conclusionem. hic enim actus perfectus est, nec testator obijt dum ageretur ante perfectionem: tantùm igitur deficit solennitas illa lectionis, quæ præcisè inter liberos non est exigenda. idem notant Bart. in d. l. fideicommissa. §. 1. Anani. consil. 57. Ias. consil. 61. volum. 1. idem consil. 155. volum. 4. quorum opinio ex eo etiam probatur, quòd prædicta scripturæ lectio ad solennitatem pertinet, vt modò dicebam. Sunt tamen qui contrariam conclusionem potius sequantur, quos Deci. refert, & sequitur consil. 488. nume. 15. versi. præterea. Ipse tamen eodem numer. versicu. non obstat, hanc secundam conclusionem probauerat. In quo est aduertendum, nos id, quod in hac |

p. 699

parte asserimus, intelligere eo casu, quo actus ad finem vsque deductus fuit, nec in futurum à testatore suspensus. Idem id opinamur verum esse in scriptura à notario scripta ipso testatore dictante, vel ex eius voluntate, ipsis etiam testibus præsentibus, quibus rationibus ab alijs Doctorum assertionibus, quæ in contrarium adduci poterunt, nostra hæc omninò distinguitur. Quo fit, vt plerique ex nostris ex confusione hallucinentur.

Nec illud omittendum est, satis esse constare ex ipsa scriptura, & testimonio notarij, id scriptum fuisse ex voluntate testatoris, vt in cæteris contractibus, & actibus similibus præsumitur. Nam quod Ias. in d. consi. 155. ad finem, ex aduerso allegat, nihil obstat. Id enim procedit ad probandam commissionem ipsi notario à iudice factam, vt aliquod officium exerceret: tunc enim nōnon probatur hæc commissio ipsiusmet notarij testimonio. Bald. in l. iurisiurandi. colum. 3. C. de testib. cuius opinio communis est, secundum Ias. in d. consi. 155. Dec. in c. quoniam. num. 45. de proba. & in consi. 160. col. 4. & in praxi seruanda, secundum Guido. Pap. decis. 126. Sed quoad probandum, vel pręsumendum tabellionem contractum ex voluntate contrahentium scripsisse, eius testimonio fides exhibetur. ex glo. & Bald. ibi in d. l. iurisiurandi. tex. in l. si quis decurio. C. de fal. & id passim Doctor. fatentur. Maximè Iasonis obiectio tollitur ex eo, quod Bald. opinio communis in d. l. iurisiurandi locum habet, quoad commissionem generalem alicuius officij, nōnon quoad commissionem actus alicuius particularis: ea etenim probatur eiusdem notarij testimonio, vt scribit Deci. consil. 42. colum. 2. post Areti. consil. 39. colum. vlti. & Bart. in l. ex sententia. ff. de testam. tut.

Tertia conclusio. Nihil refert, non esse lectum testamentum à notario iussu testatoris scriptum coram testibus, si per legitimos testes testantis nuncupata voluntas probetur. Nam si scriptura ad probationem non adducitur, minimèvideo cur sit tractandum de eius solennitate. Et ita hanc opinionem veram esse existimant Paul. Castren. Nicol. Neapo. Andr. Pisa. Alex. & Caro. Ruin. quos expressim nuncupauimus superiùs, versic. quinimò, & versic. oportet. quibus suffragatur glos. in l. hac consultissima. C. qui testa. facere poss. §. sed quia. dicens, testamentum à notario iussu testatoris scriptum coram sex testibus, per eam scripturam non probari, cùm imperfecta & minus solennis sit vnius testis defectu: posse tamen probari per eosdem testes, & notarium, qui integrum testium numerum facit. quam glos. Docto. communiter sequuntur, vt asserunt nouiores ibi, & Caro. Rui. d. consi. 1. volum. 2. nume. 12. ad idem l. Domitius Labeo. ff. isto titu. Nec oberit huic tertiæ conclusioni, quod opinantur quidam eam reprobantes, & maximè ipse Caro. parum sibi constans in d. cons. 1. volum. 2. nu. 21. & in d. consi. 12. volu. 2. nempe testatorem, qui notarium ad scribendum testamentum vocauerit, eum animum, & eam voluntatem habere, vt nolit ipsum actum perficere, nec perfectũperfectum censere, donec tabellio eam scripturāscripturam ipsi testatori & testibus legerit: Hæc enim ratio falsa est ex Cyno, Paul. Castren. & alijs in l. hac consultissima. §. per nuncupationem. C. isto tit. ex quibus vel admittenda non est hæc argumentatio. Testator notarium ad testamentum scribendum vocauit, ergo necessariò scriptura mita exigit, vt aliter testari noluerit, vel procedit, vbi ex certis quibusdam coniecturis, vel expressè constat hanc fuisse voluntatem testatoris, non aliter testari, nec perfectum censere testamentum, quàm per scripturam à notario in forma publica confectam & ordinatam. l. contractus. & ibi Barto. & alij. C. de fide instrument.

Nonò, ex præmissis deducitur, legata pia valida esse, si relicta sint in eo testamẽtotestamento, quod coram duobus testibus dictatum fuit, & scriptum iussu testatoris, qui aliam solennitatem non prædixerat, tametsi lectum coram testibus non fuerit, præmoriente testatore. quod erga liberos notauit Anani. consi. 57. in fin. & Ias. in d. §. ex imperfecto. 2. colum.

Decimò, ex ratione

12

^† huius text. apparet verum esse quod Bar. scribit in l. fideicommissa. §. 1. ff. de lega. 3. & in l. si is qui testamentum. ff. isto tit. dicens vltimam voluntatem propria ipsius disponentis manu scriptam, ita, vt hoc dubium non sit, quoad liberos seruandam esse, etiamsi non sit coram testibus, aut notario nuncupata: atque idem erit in legatis pijs, sicuti existimant secuti Barto. opinionem, Corne. in Authent. quod sine. per text. ibi. C. isto tit. Deci. & Ias. in dictis consilijs. Zasius cons. 6. num. 25. vol. 1. Alex. in d. §. ex imperfecto. idem Alexand. consi. 4. col. 3. volu. 7. Imol. & Areti. dicens hanc opinionem esse communem in d. l. si quis. colum. 2. optimus tex. in l. fin. C. fami. ercisc. qua in re præ cæteris vltimam hanc assertionem à præcedentibus distinxit eleganter Corne. in d. Authent. quod sine. vbi sensit, illam constitutionem habere locum in legatis pijs, vt modò diximus, eum, & alios citantes: tametsi contrarium notauerint Ias. in d. Authen. quod sine. Areti. consi. 64. col. pen. Alex. cons. 76. col. vlti. 3. vol. quorum opinionem sequitur dicens communem esse Socinus iunior consi. 189. num. 74. volu. 2. quibus maximè suffragatur tex. in Authen. de testa. imperfect. §. si autem. quo fit, vt mallem ipse huic opinioni, quàm præcedenti subscribere, ni fauor piæ causæ à præcipiti iudicio auerteret.

Glossa vltima egregiè probat legata

13

^† pia posse etiam coram iudice ecclesiastico peti ab ipso hærede Laico ex verbis huius cap. quod notant Abb. Imol. & Barbat. hîc, 2. colum. ad|

p. 700

uersus Ancha. in qua controuersia non oportet immorari: cùm causa pia sit tractanda, iuxta iuris Pontificij constitutiones, & ideò nimirum si eius cognitio & definitio ecclesiasticis iudicibus iure competat.

CAPVT, RELATVM, in secundo.

PRIMO colligitur ex hoc

1

^† capite, bonorum appellatione mobilia & immobilia comprehendi. l. bonorum. in 1. ff. de verb. signi. Et quamuis iura & actiones non veniant nomine bonorum mobilium, nec immobilium, sed constituant tertiam bonorum speciem ab his distinctādistinctam. l. a diuo Pio. §. in venditione. ff. de re iudic. l. quam Tuberonis. §. vlti. ff. de pecul. Abb. in c. nulli. de reb. eccle. non alienan. Ias. in d. §. in venditione. 2. col. idem in l. stipulatio hoc modo, ad finem. ff. de verbor. obliga. idem in consil. 194. & consil. 65. 1. volu. dubio 4. Deci. consi. 114. & consi. 653. Andre. Tiraq. in l. si vnquam. C. de reuo. dona. verbo, bona, nume. 7. tamen appellatione bonorum simpliciter sine illa adiectione, mobilium, aut immobilium, iura, nomina debitorum, & actiones veniunt. l. nomen. C. quæ res pig. oblig. pos. d. l. bonorum. §. vltimo. l. 1. C. de vsufr. l. princeps bona. ff. de verb. signifi. l. 1. §. vtrum. ff. si quid in frau. patr. l. si legatus. §. si quis bona. ff. ad Trebel. Tiraq. dict. nu. 7. & ideò non tantùm bona mobilia, vel immobilia per Clericum ex reditibus ecclesiæ acquisita, sed & nomina atque actiones ipsi ecclesiæ competunt. Abb. & Doct. hîc cōmunitercommuniter: quod etiam constat ex hoc c. dum dicit, bona quæcunque, adiunctis quæ notat Alcia. in l. mouentium. ff. de verbor. signifi. Roma. in l. ad tempus. §. 1. ff. de vsuca. Hipp. in l. vnius. §. cognitorum. ff. de quæst. nu. 26. Vnde diffiniri poterit quæstio illa quotidie contingens, an obligatis omnibus bonis mobilib. & immobilibus, iure hypothecę, obligata etiam censeantur iura, & actiones. Nam sub generali bonorũbonorum hypotheca, iura & actiones continentur. l. nomen. C. quæ res pig. oblig. poss. attamen appellatione bonorum mobilium, & immobilium, etiam in materia hypothecæ, iura & actiones non comprehenduntur. l. à diuo Pio. §. in venditione. vbi Bar. & Ias. ff. de re iud. latè Ant. Fanem. de pign. 2. memb. 2. par. num. 9. quòd si omnia bona mobilia, & immobilia fuerint iure pignoris obligata, idẽidem respondendum fore videtur ex Bart. in l. Centurio. num. 17. ff. de vulg. & pup. consi. 50. Deci. in d. consi. 414. Corne. consi. 6. libr. 4. Contrarium autem quibusdam placet propter dictionem omnia, quam ferè in præsenti materia Bart. considerat in l. quintus. in 1. §. argento. ff. de auro & argen. leg. atque ita in specie, quam tractamus, respondit Carol. Molin. in Alexan. consil. 45. numer. 8. libr. 1. idem colligitur ex Alcia. in dicta l. mouentium. & Roma. in dict. l. ad tempus. §. 1. de vsucap. expressim ferè hoc ipsum voluit Guliel. Bened. in cap. Raynutius. verbo, cætera bona. numer. 8. isto tit. quorum opinio etiam si minimè placuerit Tiraquello, lib. 1. de retract. §. 1. glos. 7. numer. 20. qui multa hac in quæstione ad vtriusque partis probationem adducit: mihi sanè satis applaudet ob communem vsum loquendi, secundum quem iam ferè receptum est, quòd hæc clausula, omnia bona mea mobilia, & immobilia, ex mente contrahentium ad iura & actiones extendatur: siquidem & Oldrad. consi. 219. ob vsum communem existimat appellatione bonorum mobilium & immobilium, iura & actiones contineri, vbi is vsus hoc obtinuerit.

Item, probat hic tex. secundum

2

^† Abb. & Doct. hîc, acquisita per Canonicum post eius obitum pertinere ad Canonicorum collegium, etiamsi ex bonis communibus illi Canonico defuncto fuerint separatim bona quædam designata, vnde sumeret sibi necessaria ad victum, vestitum, reliquosq́ue vsus: acquisita verò per alium Clericum habentem beneficium extra congregationem, seu collegium, successori dantur, vt ea bona dispenset, ac distribuat, sicuti alia bona Ecclesiæ. Idem probat tex. in c. præsenti. de off. ord. in 6. extrauagans constitutio Ioan. 22. suscepti. tit. de elect. quæ iterum repetitur, tit. ne sede vacant. inter communes: quibus in locis tractatur de consuetudine, quæ alijs, quam successoribus bona, & reditus ecclesiæ vacantis concedit.

Gloss. hac in parte quærit, quid de

3

^† acquisitis per Episcopum? & respōdetrespondet, ea bona cum fructibus vacantis dignitatis futuro successori reseruanda: quod Docto. hîc concedunt: & probatur in c. quia sæpè. de elect. li. 6. & in Clemen. statutum. de elect. qua constitutione etiam cauetur, emolumẽtumemolumentum iurisdictionis, quæ Canonicorum collegio sede vacante competit, nihilominus futuro Episcopo esse seruandũseruandum, deductis tamẽtamen expensis necessarijs ad exercendam illam iurisdictionem: sicuti in eadem cōstitutioneconstitutione expressum est. & ibi tradunt Cardin. Imol. & Bonif. Ex quo infertur, Canoni|

p. 701

corum collegium teneri ad reddendam rationem nouo Episcopo de reditibus Ecclesiæ vacantis, & ob id oportere inuentarium ab ipsis Canonicis fieri. Archid. & Ioan. Andr. in c. generali. de electio. libr. 6. Francis. Pauinus de potest. cap. vacante sede. 2. part. princ. 8. quæst. Anto. Rube. consil. 131. colum. 2. optimus text. in c. charitatem. 12. quæst. 2.

Eadem glos. tractat de bonis Archidiaconi, quæ tamen est ita intelligenda, vt hæc bona Canonicorum collegio competātcompetant, si ex bonis communib. cōgregationiscongregationis fuerit deducta portio illa bonorum, quæ Archidiaconi dignitati diuisim est concessa: alioqui si aliundè quàm à collegio Canonicorum obuenerunt bona huic dignitati, per Archidiaconum quæsita futuro successori sunt reddenda. Abb. & cæteri Doct. hîc per hunc textum.

Præterea est aduertendum

4

^† ad huius canonis decisionem, in versi. licet autem. nam ex ea apparet, posse Clericum titulo vltimæ voluntatis, non tantùm actus inter viuos ex reditibus Ecclesiæ & bonis causa Ecclesiæ acquisitis, moderatam quantitatem in vsus pios erogare, & elargiri his, qui ei seruitia præstiterunt, si hoc sit consuetudine inductum: id igitur, quod Clerico permittitur Iure canonico, titulo & ratione actus inter viuos in c. ad hæc. ist. tit. potest ei consuetudine concedi vltimæ voluntatis titulo, secundum Barb. hîc tametsi Hosti. Card. & Imol. existiment nihil in hoc c. sanciri diuersum ab statutis in d. c. ad hæc.

Cæterùm, de consuetudine quæ Clericis liberè permittit testari, & disponere de reditibus ecclesiæ, hîc dicere supersedemus: cùm latè id tractauerimus in c. cùm in officijs. isto titul. vbi reliqua examinauimus, quæ subseruiunt huius tex. interpretationi.

Gloss. verbo, congruam. est recipienda in parte prima, & intelligenda in dubio: nam si constare possit quid sit cuiusque Ecclesię causa acquisitum, id erit eidem Ecclesiæ adiudicandum, non autem diuidendum, quod Abb. & Doct. hîc fatentur communiter. & probatur in cap. 1. isto titu. & ex his, quæ ibi notauimus.

CAPVT, CVM TIBI.

SOLET hæc Romani Pontificis responsio difficilis admodum videri, non alia ratione, quàm quòd Iuris ciuilis receptissimis principijs aduersetur. Vnde, quo vtilius eam explicemus, ipsam rem ab exordio repetamus. Est sanè captatoria

1

^† voluntas illa, quæ in voluntatem alterius confertur, vt, instituo hæredem Sempronium, si Titius voluerit, aut instituo hæredem eum, quem Titius voluerit. Item, illa dicitur captatoria voluntas, quæ fit sub spe reciprocæ voluntatis: sicuti si quis instituat hæredem Titium, si Titius ipsum hęredem itidem instituerit. glos. in l. captatorias. C. de testam. milit. quem Doct. ibi approbant communiter, maximè Paul. Castren. & Ias. nu. 5. ex eo quòd captare sit, aucupari hæreditatem alterius donis illecebris, aut spe maiorũmaiorum. l. si maiores. C. de transact. l. illæ institutiones. ff. de hæred. insti. verisimile enim est ita testantem, alium captare his illecebris, vt ipsum hæredem instituat, aut legato remuneretur. Hoc verò hominum genus improbissimum existimatum à veteribus fuit, quod constat ex Plinio iuniore, Martiale, & Luciano, maximè in dialogo Cnemonis & Damnippi. quibus citatis hanc vocis huius deductionem adnotauit Alcia. lib. 2. parerg. c. 31. Et hæc quidem deductio conuenit rationi, quam huius prohibitæ captatoriæ voluntatis, tradunt Barto. Paul. Alexand. & Ias. in l. cùm donationis. C. de transactio. idem Ias. in dicta l. captatorias. nu. 9. dicentes à Iure ciuili improbari vltimam voluntatem, quæ fiat, vt alter inducatur ad legandum, vel instituendum, spe præmij: cùm improbum visum fuerit legumlatoribus ita retia parari ad aliorum adipiscendam hæreditatem, aut legatum, nec libera sit præmissa vltima voluntas, sed coacta ex captione ambitiosa prioris testamenti. Ex quo apparet, non esse captatoriam voluntatem vltimam, in qua duo se inuicem hęredes instituant simpliciter affectionis potius, quàm mutuæ nuncupationis |

p. 702

causa, de quo extat Nouella Valentiniani prima. titul. de testam. in Codice Theodosiano. notauit Alcia. dict. c. 31. & idem in l. licet. C. de pac. probat idem elegans tex. in l. captatorias. ff. de hære. insti. vbi inquit Iurisconsultus, Captatorias institutiones non eas esse, quæ mutuis affectionibus iudicia prouocauerunt. Ego verò in nominis significatione ab Alciat. minimè dissentio, ei tamen nec Accursio, & sequacibus in d. l. captatorias. C. de testam. milit. nec Panorm. Barb. & cæteris hîc

2

^† consentio: dum frequentissimè opinantur, captatoriam voluntatem esse eam etiam, quæ præuia conditione in alterius voluntatem & consensum conferatur. Est etenim captatoria voluntas diuersa ab ea, quæ ex alieno & simplici, ac libero iudicio pendet: siquidem propriè captatoria institutio est illa, quæ fit sub institutionis legatiuæ conditione, quæ ex alterius, nempe hæredis instituti, aut legatarij testamento pendet, cuius hæc est formula. Qua ex parte Titius me hæredem instituerit, ex parte mihi hæres esto. dict. l. captatorias. l. 1. ff. de his, quæ pro non script. hab. Constantinus Harmeno. libr. 5. epitomes titul. 8. tendit, siquidem hæc institutio ad captionem alterius, ita vt secuta hæredis institutione ab altero facta, captiosus & fallax testator propriam voluntatem omninò mutet: & ideò idem erit, si conditio tendat ad alicuius extranei institutionem, an legatum: veluti si ita quis captionem direxerit, Titius si Mæuium hæredem instituerit, meus hæres esto. l. illæ. ff. de hęred. insti. & Constant. in dicto titu. 8. Vnde illa non est captatoria voluntas, secundum eum, quæ conditionem in præteritum conceperit: cùm nulla tunc captio proponatur, vt si dixerit, Si Titius me instituit hæredem, meus hæres esto. l. hoc articulo. dict. l. illæ. ff. de hæredi. institu. l. mulier. in fine. ff. de condit. institu. l. Clemens, in fine. ff. de hæredi. instit. Atque ita sunt explicanda verba Papiniani in d. l. captatorias. dicentis, eas esse captatorias institutiones, quarum conditio confertur in secretum alienæ voluntatis, vt intelligamus secretum alienæ voluntatis, non voluntatem liberam, & simplicem alicuius, sed testamentum. hoc enim secretum voluntatis appellatur. in l. 3. C. de codicil. qua in re cauendum est à Carol. Rui. qui consi. 20. volu. 2. col. 4. contendit non esse captatoriam voluntatem istam, cui hanc appellationem propriè conuenire diximus. Quòd si institutio concepta sit, ita vt in alienum simplex arbitrium conferatur, hac quidem forma, Jnstituo Titium hæredem, si Mæ. voluerit, aut, instituo illum hæredem, quem Sempronius voluerit, non est captatoria institutio, tametsi vitiosa sit ex veterum sententia: qua nōnon licet testatorum iura ab alieno arbitrio pendere. l. illa institutio. ff. de hære. insti. Si enim esset hæc institutio captatoria, Senatusconsulto potius, quàm veterum decreto esset reprobata, vt ex dictis Iurisconsultorum locis manifestum est. Est igitur maximum inter hæc discrimen, quod eleganter & diligenter ostendit Ant. Augusti. lib. 4. emendationum. c. 15. nouam esse hanc Iuris ciuilis interpretationem opinatus, quam tamen ante ipsum Raphaël Comens. docuit in d. l. vtrum. §. cùm quidam. col. 4. ff. de reb. dub. idem tradit Coras. lib. Miscella. 5. c. 13. His accedat Regia l. 11. titu. 3. part. 6. quæ has vltimas institutiones ex eo damnat, quòd in alienum arbitrium conferantur.

Porrò, his præmissis, Bernardi Glossema erit explicandum, quippè quod attingat huiusce capitis difficultates satis in specie. Et in parte prima notat nutu testantis

3

^† legari aliquid posse. l. nutu. ff. de lega. 3. quæ hoc intelligit, quādoquando testator loqui posset, nisi superueniens morbus ei fuisset impedimento. Ex quib. verbis falsa apparet declaratio Salyc. qui in l. & in epistola. C. de fideic. intelligit d. l. nutu. quando testator potuisset articulatè loqui tempore quo legatum reliquit. Secùs verò si non posset articulatè loqui, nam tunc legatum non valeret. Hæc enim interpretatio obuiat manifestè IuriscōsultoIurisconsulto, qui legatum factum nutu ab eo, qui morbo impeditur loqui, censet validum esse. Igitur idem erit, si non impediatur omninò à morbo loqui, sed tantùm articulatim. & ita recedunt à Salyc. Alex. col. 2. Rim. & Corn. in l. iubemus. C. isto tit. quib. in sensu consentit Ias. in l. si is, qui pro emptore. ff. de vsuca. nu. 174. licet opinionẽopinionem Saly. perperàm retulerit.

Hæredis verò institutio non potest nutu fieri, etiam ab eo, qui

4

^† cessante morbo posset loqui: debet enim hæres nominari ore testantis. l. iubemus. C. eo. ti. Paul. Cast. per tex. ibi in l. hæredes palàm. ff. isto ti. & est communis opinio Doct. in d. l. iubemus. quæ probatur Regi. l. 6. ti. 3. par. 6. Satis enim erit, si ad interrogationem alicuius nominantis hæredem testator respondeat verbis, se ita velle. gl. in d. l. iubemus. communiter recepta, vt fatentur Cy. Ang. & Ias. ibi. post alios col. penul. Corn. consil. 73. volum. 1. col. pen. & consi. 261. col. 8. vol. 4. & consil. 232. vol. 1. Alber. Brunus de implemen. formę. col. 2. nec libet plures auctores citare, qui hanc opinionem communem esse fateantur, cùm hoc sit expeditum cuilibet hanc dubitationem tractanti, & id omnes frequentissimè concedant. Probatur verò hęc sententia in l. hac cōsultissimaconsultissima. §. at cùm humana fragilitas. C. qui testamen. face. possunt. & l. nemo dubitat. ff. de hæred. insti. Et tamen intelligenda, modò cesset omnis suspicio fraudis, timoris, & importunæ suggestionis, & constet testatorem deliberatè voluisse testari, eademq́ue voluntate animo libentissimo consensisse, vt circa proprij patrimonij dispositionem interrogaretur ab his, qui munus interrogandi assumpserunt. Secùs verò dicendũdicendum est, quando testator grauiter ex morbo laborans, inter|

p. 703

rogatur à notario, quem ipse nōnon vocauit. Paul. Cast. in d. §. at cùm humana fragilitas. Corn. in d. cons. 73. vol. 1. Soc. cons. 20. vol. 3. idem cons. 28. col. fin. eo. vol. Alex. Corne. & Ias. in d. l. iubemus. Bart. Soc. in l. 1. §. si quis ita. col. 1. & ibi Ioan. Crottus. ff. de verb. oblig. Alex. consil. 12. lib. 1. & ibi optimè Carol. Mol. Nicol. Boër. decis. 35. Aymon. consil. 117. Zasius consil. 3. vol. 1. nu 37. Carol. Rui. cons. 8. num. 9. vol. 3. Anto. Imol. 2. col. & Barb. 3. hîc, dicentes hunc intellectum communem esse: idem notant Roma. cons. 106. col. fin. Socin. cons. 229. col. 6. vol. 2. & Suarez in allegat. 1. fol. penult.

Illud præterea non est omittendum, testamentum quo ad legata, validum esse, si testator coram testibus adhibitis

5

^† solennitatib. ad testamentum requisitis, dixerit: Ego testator, sicuti disposui in quadam scriptura mea manu subscripta, quæ est apud Titium, modò constet eas tabulas manu testatoris subscriptas esse. Bart. & ibi Soc. in l. si ita. ff. de condit. & demonst. quorum opinio communis est, secundum Alex. in l. ait Prætor. § fin. colum. 1. ff. de re iudic. idem notat Anto. Rub. consil. 14. qui eandem decisionem locum habere existimat quo ad institutionem hæredis, idq́ue à Bartol. colligit, dum is allegat l. hoc articulo. ff. de hæred. instit. idem Paul. in l. hac consultissima §. per nuncupationem. C. isto tit. dum allegat l. asse toto. ff. de hæred instit. vbi Bald. & Angel. id expressim asserunt. & Paul. in l. hæredes palàm in princ. ff. isto tit. & probatur ea ratione, quòd forma requisita quo ad nominatim aliquid exprimendum, exactè seruatur, si expressio fit per relationem ad certum, & minimè dubium actum. l. quoties. §. si quis nomen. ff. de hæred. instit. Bald. in l. in minoribus. C. de his qui. vt indig. Angel. Aret. in §. si minus. col. 19. Instit. de actio. Franc. in c. consuluit. in 2. de appel. Sed opinionem Bart. procedere in legatis, non in hæredis institutione, dictat illa ratio, quòd forma nominatim requisita est ita in specie seruanda, vt per relationem ad aliud seruari non possit. Bald. in l. 1. ff. de lib. & posthu. Ang. & Alex. in l. vbi autem. §. illud. ff. de verb. oblig. Bald. in d. l. in minoribus. etiam si certa sit relatio, & ad certam aliquam rem directa. Cle. appellanti. de appellat. Dec. in d. c. consuluit. & ideò hanc differentiam inter legata, & institutionem hæredis, ipse Bart. sensit in l. fin. C. de fideicom. ad finem. quem Doct. communiter sequuntur, secundum Iaso. in l. certum. ff. si cert. peta. col. 1. & Albert. Brun. de implemen. formæ. col. 12. versic. ad hæc faciunt. qui eam omninò approbant. Satis tamen crederem esse, etiam quo ad hæredis institutionem, si res illa, ad quam relatio fit, sit indubitata, nec controuertatur eam esse, cuius testator meminit, quod Aret. visum est in d. l. hæred. in princ. col. 2. Cui addo ipse oportere ita testantem dicere: Instituo hæredem illum, quem scripsi in quadam schedula, quæ est apud Titium, moueorq́;moueorque ad id opinandum ex d. l. nemo dubitat. in princip. & l. hoc articulo. & l. asse toto. & l. quoties. §. si quis nomen. ff. de hæred. inst. quibus exactè seruatis opinionum hic conflictus cessabit, eritq́ue satisfactum vtriusque sententiæ rationibus. Nam etsi maximè forma seruanda sit, quod nemo negat, tanta tamen potest esse in actu, ad quem relatio fit, certitudo, vt expressio nominatim facta videri possit, neque iuris vtriusque rationi conuenit superstitiosè nimis eius decisiones seruari.

Subdit præterea glo. hîc singularis, hæredis institutionem pietatis causa factam, etiam nutu, validam esse, & hoc fauore piæ causæ concedendum esso existimant Abb. & Doctor. hîc communiter Bald. dicens hanc glos. singul. in l. 1. C. de sacrosanct. eccles. 1. lect. col. 3. qui in repet. numer. 59. eandem probat. dicit & singul. Ias. in d. l. iubemus. col. 2. vbi eam sequitur post Ang. Alex. Corne. & alios. quibus accedit Albertus Brunus in tractat. de forma. fol. 95. col. 3. & esse hanc opinionem communem fatentur Ias. & Corne. in d. l. iubemus. col. pen. & Barba. hîc col. 4. qui tamen ab ea disputando recedit.

Eadem gloss. dum dicit, testamentum posse in voluntatẽvoluntatem hæredis committi, est intelligenda, vt ipsa hæredis institutio fieri possit sub conditione illa, si ipse hæres voluerit. l. hæc verba. ff. de conditio. & demonstrat. Nam legata non possunt in apertam hæredis voluntatem conferri. l. Senatus. §. legatum. ff. de legat. 1. esset enim elusoria isthæc dispositio, cùm ipse hęres nunquam vellet legata soluere. Sic & legatum alicui deferri potest sub illa conditione, si ipse legatarius volet. l. si ita legatum. §. illi si volet. ff. de legat. 1.

Scribit deinde gloss. legatum expressè in arbitrium alterius committi

7

^† non posse, tacitè verò in arbitriũarbitrium alterius committi posse, quorum vltimum planè procedit, etiam si in voluntatem alterius legatum velamine quodam conferatur, vt lego Titio centum, si Caius capitolium ascẽderitascenderit. l. nonnunquam. ff. de condit. & demonst. Id verò quod glo. dixit, legatum in alterius arbitrium conferri non posse, falsum apparet: Nam legata possunt in alterius arbitriũarbitrium conferri, cùm intelligatur isthæc commissio facta arbitrio boni viri, nempe si testator dixerit, lego Titio centum, si hæres arbitrabitur, si hæredi visum fuerit, si hæres putauerit. l. fideicommissa. §. quanquam. ff. de leg. 3. l. si sic. in princ. ff. de lega. 1. Bartol. per text. ibi in l. 1. ff. de lega. 2. quem cæteri Doctor. sequuntur ibi. & in l. captatoriæ. ff. de legat. 1. & in l. captatorias. ff. de hæred. instit. Abb. cons. 4. vol. 2. nu. 6. dicens hanc opinionem communem esse. cui non obstat l. fideicommissa. in 2. §. quanquam. ff. de fideicommis. libe. dicens in |

p. 704

arbitrium hæredis non posse conferri legatũlegatum, an debeatur. Est enim id intelligendum in arbitrio ita liberi, vt voluntati amplissimæ ac liberrimæ æquipolleat. Quin & in eadem lege sententia communis manifestè probatur §. cæterùm.

Ex quibus deducitur receptissima omnium sententia, legatum non posse conferri in liberam & apertam alterius cuiusq;cuiusque voluntatem. gloss. hîc, & in d. l. 1. communis omnium opinio in l. captatorias. C. de testam. milit. & erit exemplum, Lego Titio decem, si Sempronius voluerit: quod probatur in d. l. nonnunquam. vbi dicit Iuriscons. Nam in alienam voluntatem conferri legatum non potest: optimus textus in l. captatoriæ. ff. de leg. 1. quo etiam in legatis captatoria voluntas reprobatur. Verùm ab hac communi opinione nouissimè discedit Ludo. Lusita. in l. vtrum. §. cùm quidam. ff. de reb. dub. col. 3. 4. & 5, dicens, legatum posse conferri in voluntatem liberāliberam alterius, quàm hæredis, tametsi institutio hæredis non possit in alterius voluntatem ita liberam conferri, ne pendeat testamentum ab alieno arbitrio, aduersus IuriscōsultosIurisconsultos, qui hoc absurdum existimant. Caput verò testamenti est hæredis institutio, quæ totum testamentum ratum reddit, quod non ita in legatis est censendũcensendum, cùm ab eis non pendeat vis testamenti: nimirum ergo, si legata in alterius

8

^† liberam voluntatem conferri possint: cui sententiæ suffragatur Iurisconsultus in l. Senatus. §. legatum. ff. de leg. 1. Legatum, inquit, in aliena voluntate poni potest, in hæredis verò non potest. ad idem l. 1. ff. de legat. 2. In arbitrium alterius conferri legatum veluti conditio potest. Quid enim interest, si Titius in Capitolium ascenderit, mihi legetur, an si voluerit? Quòd si communis opinio vera foret, nulla esset constituenda differentia inter legatum, quod confertur in voluntatem hæredis, & illud, quod ponitur in extranei voluntate, siquidem legati collatio in liberam vtriusque voluntatem non tenet: at in arbitrium vtriusque facta tenet, & tandem l. fideicommissa. §. quanquam. videtur specialis fieri prohibitio, ne in hæredis liberam voluntatem conferantur legata, quibus præmissis facillimè tollitur ratio, quæ pro communi fit ex d. l. captatoriæ. quia ibi captatoria legata reprobantur, propter ambitionem, captionẽcaptionem, atque animum aucupandi bona aliena: non ergo prohibetur ibi legatum in alterius liberam voluntatem conferri. Difficilius euitari potest text. in l nonnunquam. sed Lusita. respondet intelligendum esse Iurisconsultum de aliena voluntate, quæ hæredis est, in cuius voluntate non potest poni legatum, qui quidem intellectus nequaquam placet, corrumpit enim sensum, & verba Iurisconsulti. quo fit, vt faciliùs meo iudicio defendi possit cōmuniscommunis opinio, quàm hæc, quæ nouiter, subtiliter tamen, à viro alio qui doctissimo cōceptaconcepta fuit Non enim obstat l. 1. ff. de legat. 2. quæ loquitur, quando legatum non in liberam voluntatem, sed in arbitrium confertur, de quo Iurisconsultus Vlpianus ibidem loquitur. Item non oberit l. Senatus. §. legatum. quippe quæ possit in hoc sensu accipi, vt legatum in hæredis voluntatem conferri non possit: in alienam verò, id est, legatarij, cōferriconferri possit. quod animaduertit post alios Antoni. August. lib. 4. emendat. capit. 15. & quod alibi in hærede prohibitum fuerat, sicuti & in extraneis, in legatario ibi permittitur. Vnde negamus alicubi à IuriscōsultisIurisconsultis hac in controuersia discrimen constitui inter liberam voluntatem hæredis, & extranei, quo ad legata, aut forsan legatum in voluntatem obliquam alterius conferri potest, vt si Titius Capitolium ascenderit, non tamen in voluntatem nec liberam, nec obliquam hæredis. Potest enim in d. §. legatum. intelligi, vt legatum in voluntatem alienam, obliquam quidẽquidem conferri possit, quam uis non liberam. Oportet tamen

9

^† intelligere, quid si testator dixerit, lego centum Titio, nisi hæres meus noluerit, & Iurisconsultus respondet, quasi conditionale legatum esse, & primam voluntatem exigere. l. fideicommissa. §. sic fideicommissum. ff. de legat. 3. Est enim, vt arbitror, legatum purum, non conditionale ex libera voluntate hæredis, sed ademptum sub conditione, si hæres noluerit: & si hæres semel dixerit se velle. conditio ademptionis cessat, quòd si non declaret se nolle, debetur legatum. Qua in re differt ab illo legato, si hæres voluerit, quia donec hæres velit, non est legatum, nec debetur. In primo etiam legato si hæres decesserit, priusquam declaret se nolle, ius declarandi ad eius hæredem minimè transit, & ideò non timet legatarius ademptionem. Fieri etiam legatum ita potest, cùm hæres voluerit: sic enim substantia legati, nec confertur in liberam hæredis voluntatem sub conditione, nec amittitur legatum eo casu, quo hæres noluerit, sed tātùmtantum tractus temporis solutioni adijcitur, soluendum quidem omninò legatum est, & eius dies cessit, sed ad solutionem expectanda est voluntas hæredis, & eo mortuo, eius hæres statim soluere tenetur. d. §. sic fideicommissum. quem ita interpretari libuit ex Alberi. ibi, tametsi Zas. in d. l. Senatus. §. legatum. scribat, se illius paragraphi rationem nondum intellexisse.

In summa igitur, omnibus casibus, quibus diximus, testamentum in voluntatem, aut arbitrium alterius committi posse, in eisdem verba huius canonis intelligi poterunt, dum dicit Romanus Pontifex: Qui extremam voluntatem in alterius dispositione committit, non videtur decedere intestatus. Minimè verò satis fit huic decisioni, quę loquitur non tantùm quo ad legata, sed & quo ad hæredis institutionem, ideò amplius est hic canon intelligẽdusintelligendus.

p. 705

Primò quidem, si quis bona

10

^† sua omnia committat alterius dispositioni, eum instituere hæredem nudum censendum est, vt in pias causas eadem bona distribuat. Sic enim decedit testatus. Inno. Abb. & Doct. quorum opinio communis est, secundum Abb. Imol. col. 4. & Barb. 5. qui post Card. verba Innoc. alioqui obscura eleganter explicant. Hunc etiam intellectum asserunt communem esse Ias. nu. 12. & Corne. in dicta l. captatorias. col. 3. C. de test. milit. hic tamen intellectus procedit eo casu, quo testator esset vsus verbis significantibus arbitrium boni viri: Secus autem erit dicendum, si in commissione esset vsus testator verbis liberam voluntatem inducentibus. ita Bart. in l. 1. C. de sacros. ecclesi. num. 64. Alex. num. 6. Corne. num. 4. Ias. nu. 12. in d. l. captatorias. Imol. in l. captatorias. ff. de hæred. inst. nu. 4. Paris. consil. 38. volum. 3. num. 21. ex quo apertè non meminit testator piæ causæ, qua ratione prædicti Doct. asserunt hunc tex. non habere locum, si testator fuerit vsus his verbis, Committo omnia mea bona volũtativoluntati Sempronij, quam opinionem communem esse existimo, tametsi Card. hîc nullum in hoc discrimen admittat, & vtrumq;vtrumque casum parem esse opinetur, attẽtaattenta ratione communis assertionis, quæ vtroque casu viget. Vnde post Imol. hîc, num. 13. ipsius Card. sententiam memoriæ commendandam esse opinor, comprobatur etenim ex his, quæ dicentur in 3. intellectu.

Regia verò lex 32. in Taurino conuẽtuconuentu condita expressim statuit, commissa alicui per defunctum testamenti ordinatione & dispositione, posse ac debere hunc, cui commissio facta est, soluto ære alieno, quintam bonorum partem in opera pia expendere, reliqua verò bona dare his, qui defuncto intestato succedunt, qua quidem lege decisio Innoc. recepta communiter tollitur, nisi dixeris aliud esse, quando quis alterius dispositioni committit propria bona, vt communis conclusio præmittit: aliud, quando quis alteri committit, vt eius nomine testetur, tunc enim non potest hic seipsum, nec alium hæredem instituere, nec videtur à committente factus hæres. & in hac specie loquitur Taurina lex. Nec tamen huic interpretationi temerè subscribo, sed candidi lectoris iudicio eam censendam ingenuè committo.

Secundò, potest hic tex. intelligi, quando in alterius voluntatem non confertur principalis testamẽtitestamenti dispositio, sed tantùm alteri committitur electio hęredis incerti ex certis, quod iure optimo fieri potest. l. fideicommissaria. in 2. §. fina. ff. de fideicommis. liber. l. vtrũvtrum. §. cùm quidam. & ibi Doct. ff. de rebus dub. Bart. in l. illa

11

^† institutio. ff. de hæred. instit. idem in l. captatoriæ. ff. de leg. 1. Cyn. Bar. Alex. Dec. & Ias. col. 2. in l. captatorias. ff. de test. milit. Imol. hîc num. 14. Paul. Paris. consil. 38. num. 32. vol. 3. & Roder. Suarez in tractat. de capta. volunt. col. 2. & 3. exemplum enim erit, Instituo hæredem vnum ex seruis meis, quem Titius elegerit. Hoc tamen procedit, nisi genus, ex quo esset eligendum, esset ita amplum, vt si omnes venirent non facta electione, res esset elusoria & vana. ita Paul. in d. l. captatorias. & Paul. Paris. d. consilio 38. nume 33. & 49. Ex hoc intellectu quotidie filiorum, aut nepotum melioratio à parentibus fit, hoc modo, Melioro vnum de filijs meis, quem mea vxor elegerit: nam & his dictionibus vtar, quippe quibus huius regni leges sæpissimè vtantur in hisce quæstionibus, atque hoc ipsum in l. 31. Tauri ad finem probatur. Tertius huius cap. intellectus ex eo constat, quod fauore pietatis testamẽtumtestamentum, saltem quo ad legata, potest in alterius conferri

12

^† voluntatem, quam interpretationẽinterpretationem magis communiter Doctor. hîc approbant, & in dicta l. captatorias, vt constat ex Corne. Alex. & Ias. ibi. qui col. pen. & Deci. dicunt hanc opinionem communem, & idem asserit Ias cons. 110. colum. 3. vol. 1. notat Bart. in l. 1. C. de sacrosan. eccles. 3. q. quintæ. q. princip. num. 64. idem in l. captatoriæ. ff. de lega. 1. idem consil. 5. & 6. & plures alij, quos refert & sequitur Paul. Paris. d. consil. 38. num. 24 idem consil. 83 col. penult. vol. 2. cuius contentionis disputatio est apud Soc. d. l. vtrum. §. cùm quidam. & Lusita. ibi. Rimi. & Ias. in dicta l. captatorias. quo in loco Dec. hanc communem sententiam tutatur. Et licet præfatam opinionem frequẽtiusfrequentius quo ad legata Docto. admiserint, vt constat ex Parisio dicto consil. 83. idem tamen erit dicendum quo ad institutionem hæredis fauore piæ causæ, quæ iuris Ciuilis subtilitatibus minimè subiacet. Ius verò Ciuile, quod vetat, vltimam dispositionem in alterius voluntatem conferri, nimio forsan rigori innititur, & ideò hisce testamentis ad pias causas ordinatis, non est omninò seruandum, vt passim prædicti iuris vtriusq;vtriusque professores asserunt, quorum ratio, cùm hæc sit, etiam in hæredis institutione maximam vim habet, atque ita in hac specie hunc canonem intelligunt Bart. in l. captatorias. ff. de hæred. instit. & ibi expressim Imol. num. 10. Alex. num. 6. & Corne. num. 4. in d. l. captatorias. C. de test. milit. quorum opinio, licet sint qui refragentur, mihi verior videtur, ex qua sic potuit testator dicere: Instituo hæredem ecclesiam sancti Iacobi, si Titius voluerit, ac simili forma potest hęc cōclusioconclusio ad praxim deduci.

Non obstat huic sententiæ l. fideicommissa. num. 2. versic. quod si ita. ff de fideicom. libert. quæ in legato libertatis ita loquitur: Quòd si ita scriptum sit, si hæres voluerit, non valebit, sed ita demum, si totum in voluntate fecit hæredis, si ei libuerit. Quia illa Iurisconsulti sententia procedit, vbi constat, testatorem dispositionem in liberam voluntatem hæredis contulisse: Secùs sanè in dubio, est enim tũctunc inter|

p. 706

pretatio illa assumenda fauore piæ causæ, vt voluntas, in quam confertur dispositio, non libera omnino accipiatur, sed subiecta boni viri iudicio, sicuti idem Iurisconsult. in initio illius l. sensit, scribens, Fideicommissa libertas ita dari potest. Hæres si volueris fidei tuæ committo, vt Stichum manumittas, quamuis nihil aliud in testamento potest valere ex nutu hæredis. Ex quibus verbis planè constat id esse libertatis, & sic piæ causæ priuilegiũpriuilegium. Quicquid alij in intellectu illius legis aliter sentiātsentiant. Constat verò ex his, voluntatem pro arbitrio accipi fauore piæ causæ, quod in eadem Iurisconsulti decisione probatur, dum dixit, legatum libertatis collatum in alterius voluntatem, validum esse: nam si voluntas eo casu libera omninò intelligeretur, non valeret legatum, vt superiùs diximus. Ex proposita siquidem ac subiecta materia, voluntatem pro arbitrio possumus interpretari. l. 1. ff. de legat. 2. quo sanè fit, vt quoties dixerim, ob fauorem piæ causæ, posse vltimam cuiusque dispositionem in voluntatem alterius conferri, intelligam planè, atque assumam voluntatem pro arbitrio boni viri. Hic igitur est verus sensus Iurisconsulti in d. l. fideicommissa, cui plures aptari solent intellectus, quos explicat Ias. & Dec. in d. l. captatorias. & Lusit. in d. §. cùm quidam. è quibus ille ferè omnium consensu recipitur, vt prima pars per vltimam corrigatur, ac tandem legatum libertatis non possit in hæredis voluntatem conferri, qui sensus maximè à Iurisconsulto alienus est. Quòd si communis interpretatio admodum placuerit, poterit distingui legatum pium, quod hoc in canone tractatur, à legato libertatis: hoc enim licet pium censeri possit, non tamen ratione eius pietatis, quæ animarum saluti conducit, sicuti docet Deci. in d. l. captatorias. col. vlt. quod modò latiùs disputare non libet, ne vltra septa transilire videar. Illud tamen ex his consequitur, legatum ad pias causas, posse non tantùm in voluntatem extranei, sed & hæredis conferri, quod Bartolus notat in dicta l. 1. numero 64. C. de sacrosanct. eccles. quem post alios sequitur Corne. in dicta l. captatorias. numero 5. qui legatum profanũprofanum à pio in hoc distinguũtdistunguunt, quod illud non potest in voluntatem hæredis conferri, licet benè in arbitrium: hoc verò potest, cuius assertionis partim meminimus superiùs numero 7. & 8. Nos sanè ita distinguimus, vt legatum nōnon pium in alterius voluntatem non collatum, inualidum sit, propter liberam voluntatem, quam ex his verbis colligimus, legatum autem pium eodem modo factum, validum esse censemus, eo quòd fauore piæ causæ voluntatem pro arbitrio accipiamus. Vnde forsan illud adnotandum erit, vltimam cuiusque dispositionem in alterius, & maximè hæredis, omninò liberāliberam & absolutam volũtatemvoluntatem collatam non valere: & hoc pacto defendi poterit opinio satis controuersa in d. l. captatorias. C. de testam. milit. in cuius examine plures existimarunt vltimam dispositionẽdispositionem testantis in alterius voluntatem conferri non posse, etiam ad pias causas.

Verùm quo ad hanc decretalem, mihi sanè, si licet liberè propriam sententiam promere, primus Innoc. intellectus potius placet, quem & Panor. hîc sequitur, dicens communem esse.

Cæterùm illud omittendum non est,

13

^† passim à iuris vtriusq;vtriusque Doctoribus, ex hoc capite adnotari, captatoriam voluntatem fauore piæ causæ permitti, quod hîc minimè probatur, si consideretur, quæ sit verè captatoria voluntas. Nec omninò id iuris rationi congruit, siquidem militibus non est permissa captatoria dispositio. l. captatorias. C. de testam. quamuis eorum testamenta à iure Ciuili maximis & specialibus priuilegijs sint ornata, & munita. Præterea si captatoria voluntas bonis moribus aduersatur, & ideò nec consuetudine permitti potest, vt existimant Aret. & Ias. in l. 2. in princip. ff. de vulg. & pupil. substit. idem Ias. in d. l. captatorias. cùm & captiosa sit, & dolosa isthęc dispositio. notatur in l. cùm donationis. C. de transactio. non video cur ratione pietatis permitti possit. ca. super eo. de vsur. in hac tamen dubitatione primum ipse opinor nullibi probari, ob piam causam captatoriam voluntatem permitti, licet fatear eam permissam esse, quæ in alterius arbitrium aut voluntatem conferatur. Vnde non omninò communi opinioni accedo. Secundò quidem ab Aret. & Ias. libentissimè dissentio, qui dum confusa doctrina vtuntur, asserunt consuetudine fieri nōnon posse, vt cuiquam permissum sit, vltimam eius voluntatem in alterius liberam dispositionem, aut consensum conferre: hoc enim, vt ipsis placet, contra bonos mores est, falluntur equidem: nam si id contra bonos mores esset, non permitteretur hoc canone, etiam fauore piæ causæ, in quo sequor Ang. in d. l. captatorias. ff. de hæredib. instit. Alex. in l. captatorias. C. de testa. mil. eundem Soc. & Rip. in d. l. 2. de vulg. & pupil. in princ. qui probare conantur consuetudine induci posse, vt extranea cuiusq;cuiusque voluntas alterius dispositioni committi possit, etiam liberè. His etiam Doctoribus placet idem esse in captatoria voluntate, aduersus Aret. & Ias. Ego verò perpendens captatoriæ voluntati captionẽcaptionem, ac dolum quendam inesse, re probamq́;probamque alienæ hæreditatis ambitionem. l. illæ. ff. de hæred. inst. l. si maiores. C. de transact. l. 1. ff. si quis aliq. testari prohib. §. manet. Instit. de societa. author enim captatoriæ voluntatis captionem in id dirigit, vt facta hæredis institutione per alium, ipse propriam voluntatem mutet, nollem admittere, statuto, aut consuetudine induci posse captatorias voluntates, ac subinde potius in hoc Aret. & Ias. accederem, quàm Ang. Soc. Alex. & Ripæ.

p. 707

Ex quibus in discrimen, ac disputationem adducere libet Carol. Ruin. responsum: is inquam, consilio 20. volum. 2. probare conatur, hanc institutionem validam esse, nec captatoriam censeri: instituo Titium hæredem meum, dummodo ipse Titius me hæredem instituat, atq;atque ibidem cẽsetcenset, institutionem istam sub modo conceptam validam esse, modumq́;modumque ipsum reijciendum fore, nec necessariò seruandũseruandum, quippe qui turpis sit, adducit verò ad probationem gloss. à Bart. Alexand. cæterisq́;cæterisque frequentiori calculo receptam, in l. cùm donationis. C. de transact. quæ asserit, liberationem à Titio Sempronio cōcessamconcessam sub modo, vt Sempronius eundem Titium hæredem instituat, validam esse, cùm etiam non secuta institutione, in pari causa turpitudinis potior sit conditio possidentis, & sic debitoris, quamuis liberatio omninò nulla esset, si sub conditione concepta fuisset ex autoritate Accursij, quem Bar. & Doct. communius sequuntur. Addit & ipse Carol. numer. 8. institutionem ita factam, Instituo Sempronium hæredem, si ipse me hæredem instituerit: non esse captatoriam, sed ex eo damnari quòd contra bonos mores hæredi instituto auferat liberam testandi facultatem, & ob id validam esse, reiecta conditione illa de iure impossibili. l. 1. ff. de condit. institut.

Hæc tamen à viro doctissimo vtcunq;vtcunque instructa censura indigent. Et in primis vltima hæc conclusio refellitur ex his, quæ de captatoria voluntate hoc c. diximus: constat etenim, esse hanc captatoriam voluntatem, atq;atque ideò nullo pacto valere, nec seruandam fore. Id verò quod Carol. dicebat, reiecta conditione iure impossibili validam esse hanc institutionem, iuris rationi aduersatur, cùm hæc conditio, si me hæredem instituas, non sit nec impossibilis de iure, nec turpis: nullibi enim, ni fallor, à iure prohibetur hæres hic institutus, testatorem hæredem instituere, nec id turpe censetur, si qua namq;namque captio, aut turpitudo, hac in re dari contingit, ea in priori adest institutione, quo fit, vt dispositio ipsa captatoria turpis sit censenda, non autem conditio in ea dispositione apposita. Et licet ob illam conditionem id, quod disponitur captionem & deceptionem præ se ferat, ipsa tamen etiam si euenerit, secutáue fuerit, nullam deceptionem, aut captionem inducit. Igitur si prædicta institutio captatoria est, & ex eo reprobatur, quòd captionem & deceptionem inducat, non video cur magis reprobanda sit, expressa conditionis, quàm modi forma, cùm vtroque casu idem dolus, eademq́ue captio præsumatur, atque ideò eadem ratione personæ, erit & illa institutio reprobanda, quæ his verbis facta fuerit, Instituo Titium, modò ipse me hæredem instituat, vel vt ipse me hæredem scribat, contra Caroli responsum. Nec oberit glossa illa communiter recepta, quia Accursius ibi in eo contractu sub modo concepto, existimat vtriusque contrahentis turpitudinem adesse, & addit in pari casu turpitudinis, esse potiorem possidentem, quæ quidem ratio manifestè in testamento cessat, in quo vtriusque turpitudo, nec datur, nec possessionis ratio locum habere potest ita facilè, sicuti in contractu, attento exemplo Accursij, imò ex mente gloss. & Doctor. qui eam sequuntur, modus turpis contractum vitiat, quo ad ea, quæ nondum sunt tradita, & sic quo ad actionẽactionem. quod notat in specie Corne. consilio 255. volum. 4. & comprobatur ex his, quæ notaui in Epitome de sponsalib. 2. part. capitul. 3. §. 1. numero 8. & 18. quidquid dicant Angel. & Aretin. in l. impossibilis. ff. de verborum obligationibus.

Nec illud hac in re prætermittendum est, quibusdam placuisse liberationẽliberationem à Titio Sempronio concessam, hac conditione, si Sempronius Titium hæredem fecerit, validam esse, & hi sunt Placent. Iac. But. Pet. à Bellapertica, Cy nus, Bal. Sal. Alber. Fulg. Ias. Alciat. in d. l cùm donationis, ea ratione, quòd non minor libertas in matrimonio exigitur, quàm in testamento, vt constat, & diximus superiùs 2. par. rubr. & tamẽtamen ad coniugium potest quis inuitari spe lucri. l. Titio centũcentum. §. 1. ff. de cond. & demonst. igitur & ad hæredis institutionem. Vnde secuta hæredis institutione valida erit prædicta liberatio. Nec obstat ratio, qua prohibetur captatoria voluntas: nam ea institutione, aut legato, vltimáue voluntate procedit, non in hisce contractibus, in quibus illa deceptio contingere nequit, ex proximè dictis, quæ latiùs explicat Alciat. in d. l. cùm donationis.

Nec item oberit d. l. cùm donationis. quia ibi, & similibus iuris locis prohibetur, ne quis pacto disponente adstringatur ad hæredem certum instituendum: non tamen impedit in conditione id poni, quod in dispositione positum minimè arctaret. l. vxorem. §. hæres. ff. de lega. 3. Et quamuis opinio glo. probetur à Bar. Paul. Angel. Alex. Riminaldo, & alijs, eaq́ue sit magis communis, authore Alc. ibi, & Carol. in dicto consilio 20. 2. volum. Hæc tamen posterior nec rationibus, nec authoritatibus destituitur.

Postremò, glo. asserit, posse

14

^† in genere pauperes hæredes institui, quod expressim probatur in l. si quis ad declinandum. C. de episc. & cler. Regia l. 20. tit. 3. part. 6. quibus constitutionibus exponitur, esse hāchanc institutionem intelligendam in pauperibus illius ciuitatis, vbi conditum est testamentũtestamentum, quod ego intelligerem, si testamentum sit conditum in loco domicilij testātistestantis, alioqui pauperes domicilij testātistestantis sunt admittẽdiadmittendi, ex gl. c. si pater. verb. pauperes. isto tit. in 6. quæ dixit, legatũlegatum relictũrelictum à testatore, vt inter pauperes distribueretur, esse |

p. 708

distribuendum in pauperes loci, quo domicilium habebat testator. & idem probatur ex l. nulli. C. de episc. & cler. l. hæc conditio. §. vlti. ff. de condit. & demonst. & præter Franc. in d. c. si pater. dicit d. glo. singul. Fel. in c. sicut tuis. de simo. 2. col. notat idem Fel. in ca. fin. col. 10. de foro compet. Hoc tamẽtamen nōnon procedit in executore testamẽtariotestamentario, cui testator dedit pauperum electionẽelectionem: is enim nōnon tenetur eligere pauperes domicilij testatoris. Ioan. Andr. Domit. Lapus, & Franc. in d. c. si pater. Capella Tolosana. q. 128. pulchrè Collect in c. Ioannes. isto tit. nu. 10. ea ratione, quòd Episcopus, cui iure deuoluto competit dignitatem ecclesiæ conferre, tenetur eligere aliquem ex clericis eiusdem ecclesiæ, ad quāquam fit electio. c. ne pro defectu. de elect. tamẽtamen compromissarius ad eligendum, liberè potest eligere etiāetiam ex extraneis clericis, qui non sint illius ecclesiæ. c. si compromissarius. de elec. in 6. atq;atque hæc ipsa opinio probatur in l. cùm quidam ita. §. 1. ff. de leg. 2. quibus sanè standum temerè non est, cùm in hac pauperum electione ipsius testantis mens refragari videatur, iuraq́;iuraque ipsa ciuilia pauperibus domicilij testantis patrocinẽturpatrocinentur, quamobrem cautè seruanda est hæc Doct. opinio.

Illud præterea omittendum non est, posse legatum dotis in voluntatem alterius conferri, ita vt fauore dotis, sicuti fauore piæ causæ, in arbitrium illius collatum censeatur. Bart. in l. Theopompus. ff. de dote præleg. Imol. in l. captatorias colum. pen. ff. de hæred. instit. Alex. consil. 54. vol. 2 Roder. Suar. in tract. de captator. volunt. fol. 3. sic & legatum incertum fauore dotis valet. l. si filiæ. ff. de legat. 3. prædicta tamen nōnon probantur in d. l. Theopompus. cùm ibi nihil sit collatum in voluntatem alterius, sed mandatum fuit amico testantis eius mentis conscio, vt cùm opus fuerit, eius mentis fidem faciat. ita Cuma. consil. 117. Alciat. lib. 2. parerg. c. 19. & in l. 1. §. vlt. nu. 18. ff. de verb. obl.

Quibus tamen addendum est, non esse standum assertioni illius, cui testator commisit voluntatis propriæ reuelationẽreuelationem, nisi asserat eam fuisse testantis voluntatem, quæ ex coniecturis apparentibus verosimilis est, alio qui facillimè in alterius liberam voluntatem conferri posset cuiusq;cuiusque testatoris vltima dispositio. sic Bart. in d. l. Theopompus. ibidem explicat, & post eum Paul. & Imol. in l. illa institutio. ff. de hæred. instit. col. 4. Alex. in l. captatorias. col. penult. C. de testament. milit. Matth. Afflict. decis. 371. Carol. Ruin. consil. 21. numero 10. volum. 2.

CAPVT, OFFICII.

VAriæ sunt in canonibus constitutiones de quarta portione, quæ Episcopo solui debet ab ecclesijs, quæ intra eius diœcesim fuerunt constitutæ. Nam

1

^† Episcopo debetur quarta portio legitimarum à parochiali ecclesia. cap. de quarta. de præscrip. ca. conquerente. de offic. ord. vbi Io. And. Abb. & Doctor. contra glo. ibi, quæ hoc non iuri, sed consuetudini tribuendum esse existimauit. Debetur etiam Episcopo quarta pars oblationum. c. concesso. 12. q. 2. c. vobis. ead. q. c. de his. cap. antiquos. 10. q. 1. d. ca. de quarta. notat Soc. de oblatio. lib. 18. art. 5. licet glo. dubitet in d. c. de his. & Troilus in tract. de oblatio. colum. pen. Quarta deinde portio omnium, quæ ecclesijs pietatis causa legantur, episcopo debetur. tex. hîc, & in d. cap. conquerente. & cap. de quarta. & in cap. sequenti. isto tit. vbi Inno. Card. Ant. & Barbat. num. 9. ex his legatis, quartam portionem Episcopo competere, adnotarunt expressè. & Abb. in ca. 2. de sepul. latiùs Bertach. tract. de Episcop. 4. lib. 4. part. num. 40. exceptis legatis, quæ exprimuntur in cap. vlti. isto tit. Ex quo nunquam mihi placuit opinio Fel. qui in d. cap. de quarta. col. 1. scribit, in præscriptione totius quartæ portionis aduersus Episcopum titulum requiri, quia satis constat ex præsumptione iuris Canonici portionem aliquam oblationum, legatorum, & decimarum Episcopo debitam esse: secus tamen, si præscriptio id egerit, vt loco quartæ portionis quinta |

p. 709

aut sexta soluatur: tunc etenim titulus non est necessarius in hac præscriptione, cùm ex iure Pontificio nulla sit circa hanc portionẽportionem quartam certitudo, siquidem quandoque maior, quandoq;quandoque minor Episcopis soluitur. c. certificari. de sepul. Constat equidem à canonibus quartam hanc portionem & canonicam nominari. Vnde cessante consuetudine, cuius meminit Romanus Pontifex in d. cap. certificari. erit de iure ordinario isthæc portio quarta. quod probat Regia l. 5. titul. 13. part. 1. & ideò ad præscriptionem quæ aduersus Episcopum in eius parte, vel in ea tota obijcitur, titulus est necessarius. cap. 1. de præscript. in 6.

Hæc verò quarta portio, quæ Episcopo ex legatis loco pio factis competit, ab ipsa ecclesia, ab ipso loco pio, non ab hærede testantis debetur. Abb. hîc, 2. col. Innoc. & Abb. in cap. de his. de sepult. Bald. in l. si quis ad declinandam. §. in omnibus. col. 1. C. de episc. & cleric. dicens hanc portionem esse ab ecclesijs, non ab hærede exigendam. Solet tamen in plerisq;plerisque diœcesibus ex antiqua consuetudine, ex bonis & rebus à defuncto relictis, dari Episcopo, vel parochiali presbytero, melior vestis, aut vas aliquod argenteum, seu alia res, quam ipse Episcopus vel presbyter elegerit: quam consuetudinem propria sententia, & iudicio comprobauit Rotæ prætorium, teste Cassadoro, decisione vnica, de consuetud.

Porrò ad huius capit.

2

^† intellectum ex iure Ciuili præmitto quantitatem à debitore creditori legatam, minimè compensari cum ipsa debita quantitate. l. creditorem. ff. de legat. 2. pulcher text. in l. vnica. §. sciendum. C. de rei vxor. actio. quibus tamen obstat text. in authent. præterea. C. vnde vir & vxor. ex quo legatum à marito vxori factum, imputatur in illam portionem, quæ vxori ex bonis mariti debetur. Regia l. 17. titulo 13. part. 6. ad idem est l. si cùm dotem. §. si pater. ff. soluto matrimonio. vbi legatum factum filiæ à patre, qui dotem filiæ à genero exegerat, cuiusq́;cuiusque causa debitor filiæ erat, compensatur cum ipsa dote à patre exacta.

Est igitur necessarium hæc iura intelligere, & ob id conducit plurimum distinguere debitorem conuentionalem, eundemq́;eundemque voluntarium ab initio, à debitore legali, eodemq́;eodemque inuito. In primo equidem non est admittenda compensatio, si ipse creditori aliquam quantitatem legauerit. Quod constat ex d. l. creditorem. & d. §. sciendum. adiuncta professorum omnium vtriusque iuris interpretatione, quæ adeò procedit, vt si hæres grauatus per fideicommissum Titio restituere aliquam pecuniæ quantitatem, aut aliquam rem, eidem Titio leget rem diuersam, aut quantitatem aliquam, non censetur animo compensandi legasse. quod notat Aymon consil. 131. colum. final. contra Anani. consil. 3. nam hîc testator non tenetur ex debito legali, sed ex voluntate primi testatoris, vt constat. Quæ quidem communis opinio locum sibi vendicat, quando testator poterat cogi à iudice debitum illud soluere. Quòd si ipse qui legat, in iudicio cōdemnaricondemnari non poterat, attamen tenebatur id soluere pro exoneranda conscientia, & tunc legauerit, in hac dubitatione compensatio admittenda est, sicuti eleganter docet Aretin. consil 92. viso legato. colum. 1. cui subscribunt Ias. col. 8. decis. 6. ac cæteri nouiores in dict. authent. præterea.

In secundo autem debitore, qui quidem inuitus est lege cogente, diuersum censemus: legatum enim ab eo creditori relictum, animo compensandi dimissum videtur, & ob id compensationi locus est. d. authent. præterea. & d. §. si pater qui rationem habet ex legis obligatione, qua pater tenetur filiam iterum dotare, vti explicant Dec. & Curt. Iun. in d. authentic. præterea. vlt. notab. eamq́;eamque rationem differentiæ existimant esse, quòd lex inducens obligationem aliquo inuito, eidem beneficium hoc largiatur, vt legatum ab eo factum in debitam illam quantitatem ex lege imputetur, à simili argumento l. omninò. & l. quoniam nouella. C. de inoffic. testam. quibus in legitimam filiorum portionem legata imputantur, licet ab hac frequentissima. distinctione discedat Coras. lib. miscel. 3. cap. 1. Est igitur iure receptum legatum indebitum legale imputari, quod procedit etiam facta compensatione speciei cum quantitate, vel quantitatis cum specie. Alexan. Dec. & Ias. in d. authent. præterea. Imol. & Alexand. in d. §. si pater. à quibus planè dissentio, ex eo quòd speciei cum quantitate nulla sit compensatio. l. fin. vbi glo. recepta communiter. C. de compensat. l. si conuenerit. ff de pigno. act. optimus ferè in specie tex. in l. 2. §. mulier. ff. de dote præleg. l. planè. §. sed si non corpus. ff. de legat. 1. l. si pater pro filia. ff. de dotis collat. huiusq́ue opinionis, quam aduersus Imol. Alex. & alios sequor, author est Bart. in l. huiusmodi. §. cùm pater. ff. de leg. 1. quem Ias. parum sibi constans sequitur in §. in bonæ fidei. Instit. de actio. num. 67. & omninò Soc. consil. 93. volum. 1. colum. penult. dicens non esse ab hac opinione recedendum in iudicando, nec in consulendo: eandem probat Roderic. Suar. in l. 1. tit. de arris. Foro legum. vers. sed pone quæstionem. idem tenet Bald. in l. quoniam in prioribus. C. de inoffic. testa. vlt. col. Item hæc imputatio legati in id, quod ex legis obligatione debetur, fieri debet, siue legatum fiat ex eo cui onus ex lege incumbit, siue ab illius hærede, qui successit in eadem obligatione legali, ex eadem ratione. Ancharan. consil. 26. col. 2. Paul. Cast. consil. 35. volum. 2. Aymon consil. 131. col. penult. quamuis Philip Corne. in contrariam iuerit sententiam consil. 292. vol. 1.

p. 710

Illud verò prætermittendum non est, etsi maximè compensationi locus non sit, quando aliquid à legante legatario debetur ex spontanea & voluntaria conuentione, vt diximus, tamen eadem compensatio admittenda est, si ex coniecturis aliquot appareat animo & voluntate compensandi relictum fuisse legatũlegatum. Abb. consil. 81. col. 2. vol. 1. Corne. consil. 115. colum. pen. volum. 4. nouiores in d. authen. præterea. Aymon consil. 149. duodecim connumerans coniecturas, ex quibus præfatam voluntatem deprehendere possimus.

His equidem præmissis, apparet

3

^† minimè conuenire inter hunc canonem, & dicta iura Ciuilia, imò maximum discrimen esse, siquidem legatum Episcopo factum, non imputatur in canonicam portionem, quæ ex lege Pontificia ipsi Episcopo debetur, vt in hoc capite sancitum est. Vnde Abbas & Docto. hîc communiter iura Ciuilia intelligunt, quando debitum legale ab ipso testatore legatario debetur, tunc etenim compensatio fit, secùs verò quando debitum legale non debetur à testante, sed ab alio, quamuis ex causa ipsius testatoris, sicuti quarta canonica portio non debetur Episcopo à testatore, sed ab ecclesijs, quibus ipse testator legauit. Eundem intellectum sequuntur Salic. Alex. Ias. num. 20. Dec. num. 13. in d. authent. præterea. & Roder. Suar. in d. l. 1. versic. sed pone quæstionem. dicens hanc opinionem communem contra Barb. hîc.

Ex quibus plura deducuntur, & primũprimum

4

^† intellectus ad Regiam l. 1. tit. de arris, lib. 3. Fori. qua quidem cautum est, soluto matrimonio absque prole, arras integras vxori competere, eo verò soluto susceptis liberis, quartam arrarum partem vxoris esse, reliquas verò tres portiones filijs eiusdem matrimonij deberi. Nam si maritus vxori legauerit certam quantitatem, hoc legatũlegatum imputatur in arras, quas vxori maritus promisit, quia lucrum arrarum à lege vxori defertur, nec maritus est voluntarius debitor, sed necessarius, ex legis Regiæ decisione. ita hanc quæstionem definiuit Roderic. Suar. in d. l. 1. versic. sed pone quæstionem. ad hoc ipsum Barto. citans in l. si cùm dotem. §. si pater. ff. solut. matr. qui dixit, legatum factum ab vxore marito, cui ex lege, aut statuto defertur soluto matrimonio tertia pars dotis, non imputari in illam partem dotis, quæ marito ex lege competit. Ego planè, si marito arras vxori non tantùm promisit, sed & tradidit, ita vt penes vxorem sint, ab hac Roder. opinione dissentio, cùm in hoc casu arræ non debeantur à marito, sed sint apud ipsam vxorem. Vnde non oportet quærere de compensatione, quod expressim notat Ioan. Lupi. in rubric. de donat. §. 27. ad finem. Quòd si arræ promissæ sint, & non traditæ, adhuc opinor, compensationi locum non esse, non enim eas acquirit vxor ex legis dispositione, sed ex donatione facta à viro vxori in præmium pudicitiæ virginalis, aut vidualis, quo fit, vt à voluntaria mariti promissione hæc obligatio procedat, quam tamen promissionem, & Regia lex approbat: minimè verò lex ipsa lucrum defert, quod manifestius constabit ex l. 1. & 2. titulo 2. libro 3. Fori. l. 50. cum sequentib. Tau. & explicat ipse Roderic. Suar. in dict. l. 1. in princip. nec quidquam oberit decisio Bart. in d. §. si pater. quia loquitur in lucro dotis, quod à lege sola defertur: vxor etenim non dat dotem, vt ea marito acquiratur. Maritus verò in his regnis arras donatione quadam lege recepta, & permissa permittit, ea voluntate, vt vxori matrimonio consummato in pudicitiæ præmium quærantur. Igitur compensatio hac in re non est admittenda, autore Alfonso Montaluo in d. l. 1. à quo Rodericus discessit, non satis iustè, ni ego fallor, atque ita existimo Io. Lup. in d. §. 27. hanc opinionem quam ipse elegi, veriorem esse iudicasse.

Secundò, ex his ratio decidendi colligitur ad Regiam l. 15. Tauri, quæ statuit legatum factum à marito vxori, non imputari in illam dimidiam partem, quæ vxori ex l. Regia competit, ex acquisitis matrimonio constante, & tamen ea pars à lege defertur. Cur igitur compensatio locum nōnon habet? nempe ex eo, quòd illa pars ita ipso iure à lege vxori defertur, vt ei statim acquiratur, nec dicitur debita à marito, sed propria ipsius vxoris: nam & acquisita matrimonio constante communia sunt viro & vxori: non ergo tempore, quo maritus legat vxori, est illius dimidiæ partis debitor, & ideò non est tractandum de compensatione.

Tertiò, hinc aperitur illius quæstionis definitio, an legatum

6

^† relictum ecclesiæ parochiali, aut eius presbytero, sit imputandum in quartam portionem legatorum, quæ testator idem reliquerit monasterio, aut ecclesiæ extraneæ, in qua sepulchrum elegit? & præmissa decisione text. in cap. certificari. c. primo. cap. in nostra. de sepult. Cleme. dudum. eodem tit. quibus est expressum, quartam portionem eorum, quæ legantur monasterio, aut ecclesię nōnon parochiali, ab eo, qui ibi elegit sepulchrum, deberi ab ipsis legatarijs ecclesiæ parochiali ipsius testantis, videtur non admitti compensationem, per istum text. ita Cardinal. in Clementi. dudum. de sepult. §. verum. q. 27. & ibi Anchar. quæst. 11. Barb. hîc, num. 12. Regia l. 5. titul. 13. partic. 1. Contrarium tamen sunt qui probare conentur ea ratione, quòd hæc quarta portio debetur non tantùm ab ecclesia legataria, sed etiam ab hęrede defuncti, à quo peti potest, glo. in dicta Clem. dudum. §. verum. verbo, largiri. quam in hoc approbant ibi Cardin. Anchara. & Imola, Abb. in capit. de his. de sepul. columna 2. Et est Salmanticæ Synodica constitutio 26. quæ iniungit hæredibus |

p. 711

huius quartæ portionis retẽtionemretentionem, subdens, hæredes eam non retinentes, cogendos esse eam soluere parœciali ecclesiæ. Igitur si hæc portio ab hærede debetur, compensationi locus est, cùm ex lege portio ista debita sit. Cui opinioni adstipulatur text. in cap. de his. de sepultu. dicens, ecclesiæ parochiali, cui nihil relictum est à testatore, deberi quartam portionem eorum, quæ relinquũturrelinquuntur ecclesiæ, in qua testator sepulturam elegit, ergo à contrario sensu, si aliquid ecclesiæ parochiali relictum est, non debetur quarta eidem, sed est cum ea compensandum legatum, ex quibus compensatio in hac præsenti quæstione locum habet, secundum Abb. col. 2. & 3. Anto. & Imol. hîc. num. 10. Syluest. verbo Canonica. §. 9. col. pen. Freder. consil. 3. Ioan. de Ligni. & Imol. in dict. Clem. dudum. fol. 6. colum. fin. Salic. Alex. & Corne. in d. authent. præterea. eundem Alex. in d. l. si cùm dotem. §. si pater. & hanc opinionem opinor magis communem esse: primam tamen veriorem, quam & Dec. probat in dict. authent. præterea. Nec obstat, quòd hæc quarta debeatur ab hærede testatoris, quia id nullibi probatur, non enim sequitur, hæres tenetur eam apud se retinere, & deducere à legatis soluendis monasterio, vel ecclesiæ, in qua testator sepultus est: igitur & ipse hæres conueniri à parochiali ecclesia potest ad solutionem huius quartæ portionis, ne inter ipsam ecclesiam, & monasteria, aut alias ecclesias oriatur lis, & quia facilius ab hærede exigetur, quàm ab alijs ecclesijs. Quin etsi concedamus quartam hanc portionem ab hærede deberi, non tamen concedemus à testatore debitam fuisse, & sic huius cap. decisio adhuc in ea locum habebit. Item non obstat tex. in dicto capit. de his. siquidem inductio illa à sensu contrario aduersus hanc constitutionem nōnon est recipienda: maximè, quia ille text. loquitur in quęstione differenti, vt ex eo, & cap. 2. eiusdem tituli constat.

Quartò, quoties compensatio legati

7

^† cum debito legali admittenda foret, eadem cessaret, si testator in legando hac esset vsus forma: Lego centum de bonis meis: non enim habet tunc animum compensandi, cum bona deductoære alieno. l. subsignatum. §. bona. ff. de verborum signif. Ergo soluto debito legali, soluendum itidem legatum est ex cæteris bonis, quamobrem compensationi nōnon est locus. Bal. in d. l. si cùm dotem. §. si pater. Alexand. & Ias. numero 26. & Corne. in d. authen. præterea. Felin. in c. quoniam. de præscrip. 4. col. Barb. hîc, num. 11. Hippol. singul. 162. quibus refragatur ratio illa, quòd appellatione bonorum à testatore prolata, ipsius hæreditas comprehenditur. l. mulier. §. fin. & l. sequent. ff. ad Trebell. l. nam quod. & l. cogi. eod. tit. notat Bart. in l. 3. ff. de bonor. posses. hæreditas autem etiam æs alienum continet, vt constat. Igitur ex his verbis non censetur testator recedere à compensatione, quæ à iure conceditur. Qua ratione à Bal. recedunt Cuma. in d. §. si pater. Aretin. & Dec. in d. authen. præterea. num. 13. Ex eadem ratione periclitatur sententia Bart. in l. & iurisiurandi. §. si liberti. ff. de ope. libe. quiscripsit filiam

8

^† posse ab hæredibus patris dotem maternam petere, etiam si pater filiæ vltra portionem legitimam, optimam quantitatem legauerit, & adiecerit se velle, vt filia nihil aliud petat de bonis suis, ipsius inquam patris. Nam si simpliciter dixisset pater, Et volo, vt filia mea nihil amplius petat, censetur voluisse compensationem fieri dotis maternę cum legato: quia verò dixit, vt nihil aliud petat de bonis meis, non censetur voluisse hanc compensationem fieri. idem Bald. in l. liberti libertæq́ue. C. de oper. libe. & Corne. consilio 212. colum. final. vol. 1. sed ex ratione, qua Bald. paulò antè reprobaui. & hæc Bart. opinio non procedit, secundum Ioan. Crot. in l. si constante. 2. lectu. col. 7. ff. sol. matr. & Io. Campe. de dote, partic. 1. q. 33. Posset verò habere locum sentẽtiasententia Bar. etiam si testator dixisset, & volo vt nihil petat, quando dos materna constaret ex rebus mobilibus, aut immobilibus, quarum dominium mortua matre transierat in filiam, licet possessio penes patrem esset: tunc etenim verba illa testantis non sunt referenda ad actionem realem, argument. text. in l. Aurelius. §. Mæuia. ff. de liberat. lega. à quo gloss. & Doct. deducunt, liberationem tutori, curatori, administratori legatam, non comprehendere actionem realem. Bart. in l. & vno. §. eius rei. ff. de acceptilat. Et ad id dicunt prædictam glossam in dicto §. Mæuia. singularem esse. Bal. in l. cum necessitate. C. de fideicom. notabi. Ias. in prin. Instit. de actio. num. 101. idem in l. sub prætextu. in 2. C. de transa. 2. col. notat Bar. in l. non solùm. §. fi. ff. de libera. leg. Alex. consil. 172. circa primum. 2. vol. col. 3. Soc. cons. 190. col penul. & fin. vol. 2. Roma. consil. 201. Balb. de præscript. 2. par. 3. partis principalis. q. 14. col. penult. Felin. in cap. final. de pręscript. col. 3. tradit Alex. cons. 102. vol. 2. incipit, super primo. col. 5. Sic ergo clausula ista, Lego filiæ meæ centum, & volo ipsam nihil amplius petere, nōnon excludit filiam à rei vendicatione, quæ ei competit pro rebus maternis, quas pater possidebat.

Verùm enimuerò, licet legatum

9

^† imputetur in debitum legale, sicuti præmisimus ex authen. præterea. C. vnde vir & vxor. nōnon sic donatio inter viuos. l. etiam. §. si debita. ff. de bonis liber. vers. sed si non mortis. l. si verò. versic. cæterùm. ff. eodem tit. notat Soc. consil. 93. volum. 1. col. penult. quamuis Ias. contrarium teneat in dicta authen. præterea. num. 20. Cuius opinio procederet vbi in certam causam esset legatum directum, & ad eandem causam donatio facta fuisset, cuius rei exemplum est apud Iurisconsultum, & Bart. in l. Lucius. in 1. ff. de |

p. 712

legat. 2. qui illam elegantem quæstionem tractat. Patre legante filiæ mille aureos pro ea maritanda, eodemq́;eodemque patre, post illud testamentũtestamentum tradente marito filiam, constituta dote quingentorum aureorũaureorum, an possit filia mortuo patre reliquos quingẽtosquingentos aureos petere? In quo videtur

10

^† quibusdāquibusdam petitioni locum nōnon esse, ea ratiōeratione, ꝙquod causa ob quāquam mille fuerũtfuerunt legata, per ipsum testantẽtestantem sit minori impẽdioimpendio executioni tradita, & ob id recessum sit à primo legato.

Ex eo etiam, quòd legata ad alimenta certa quantitate in testamentis, ab eo legato recessum censetur, si minor quantitas ad eandem causam in codicillis legata fuerit. l. libertis. in 2. in princ. ff. de aliment. & cibar. legat. atq;atque ita in præmissa quæstione respondit Dinus, quem sequuntur Paul. Cast. Cumanus & Imol. in dicta l. Lucius. idem Imol. in l. huiusmodi. §. cùm pater. ff. de legat. 1. idẽidem in c. filius noster. isto tit. & Campeti. de dote. par. 1. q. 36. Rursus existimant alij opinionem Dyni procedere, quādoquando testator legaret pro filia maritanda: secùs verò si legasset pro filiæ dote: nam constante matrimonio dos augeri potest: igitur quod reliquum est ex legato, ad dotis augmentum peti poterit. Bart. in dicta l. Lucius. quem in hunc sensum referũtreferunt Paul. in d. l. Lucius. Bald. Angelus, Salicet. & Corn. in l. filia. C. de legat. Barb. num. 41. post Anchar. in fine, in dicto capit. filius. Ioan. Lupi. in cap. per vestras. de donatio. 3. notab. §. 12. licet à Bart. discesserint ex his plerique, dum Bartol. tamen scripsit, & hoc puto, verba ista ad Dyni sententiam referunt. Alij verò, quod potius placet, hæc Bartoli verba referunt ad Oldrad. qui asseruit indistinctè, filiam admittendam esse ad petendum reliquos quingẽtosquingentos aureos ex legato. Bartolus etenim cùm Oldradi sententiam retulisset, & eius rationem, nempe quòd legatum certæ quantitatis non minuatur ex adiectione. l. creditor. §. si inter. ff. mand. l. Lucius. ff. de aliment. & ciba. legat. subdit, & hoc puto bene dictum, rationem Oldrad. probans, quando testator dixisset pro filia maritanda, quia ea maritata finita est causa. Quando autem testator dixerat pro dote, non distinguẽsdistinguens, sed eandem assertionem approbans, vtitur Bart. alia ratione, quòd causa legati finita non sit, quia dos augmentũaugmentum recipere potest. Ecce igitur qualiter Bart. absq;absque distinctione Oldra. consentiat. in hunc sanè sensum Bart. verba retulere Imol. in dictis locis. Alex. in d. l. huiusmodi. §. cùm pater. col. pen. Iacob. à sancto Georgio in dicta l. filia. Deci. consil. 81. col. pen. Quin & hæc Oldra. opinio verior est. Nam causam legati contingere potius confirmat legatũlegatum, quàm id extinguat, aut diminuat. l. si iam facta. l. conditionum. ff. de conditio. & demonstra. & ita Oldr. sequuntur Alex. in d. §. cùm pater. Baldus, Paul. Angel. Salicet. Iacob. & Ias. in dicta l. filia. Deci. d. consil. 81. Anchar. & Barb. in d. capit. filius. final. col. Albe. in d. l. Lucius. Socinus consilio 101. col. secunda, volumine tertio, dicens hanc opinionem communem esse, quod etiam fatetur Iac. in d. l. filia. Nec obstat l. libertis. quia ibi secunda dispositio facta fuit in actu vltimæ voluntatis: & ideò tollit primam, & præterea esset superflua secunda dispositio, si primam non tolleret, cùm in secunda minor esset quantitas quoad menstrua alimenta, quàm in prima. qua in re Barto. non exactè sensum illius legis perpendit, dicens, ibi in secundo legato contineri plus, quàm in primo: quod verum est assumendo legatum ex diuersis rationibus in vltima dispositione factũfactum, sed considerando legatum secundum relictum ex ea causa, qua primum, minus est secundum legatum, quàm primum, & ideò à primó recessum eadem lex expressit. Hinc infero, legata quantitate mille aureorum pro construenda ecclesia, ipso testatore consumptis quingentis aureis eandem construente, nihilominus reliquos quingentos aureos peti & exigi ab hærede. Cui illationi non obstant ea quæ notauimus in capitulo 3. huius tit. num. 10. cùm ibi tractetur de quantitate legata ad oratorium, cuius formam testator designauerit.

Gloss. verbo, vendicare, duo adducit iuris Ciuilis capita aduersus istud, quorum primũprimum, nempe l. vlt. ff. de inoffic. testa. procedit speciali quadam ratione ad excludendam querelam inofficio si testamenti, quæ odiosa est, secundũsecundum glo. Bart. & communem opinionem in d. l. vlt. §. vlt. Doct. hîc. glo. & Doct. in l. post legatum. §. sunt qui putant. ff. de his qui. vt indig. Secundum verò, quod est l. si debitor. ff. ad l. Falcid. extollitur, quòd testator ipse petierit debitum imputari in Falcidiam, vt ibi explicant gloss & Doctor.

Ad intellectum versic. si verò. huius cap. est deniq;denique prænotandum, rem legatam à debitore creditori, hoc adiecto moderamine, vt ea sit pro satisfactione debitæ quantitatis contentus, etiam si sit minoris valoris, debitũdebitum ipsum extinguere, si per legatarium legatum ipsum acceptum sit. l. creditorem. iuncta glo. ibi. ff. de lega. 2. Quòd si quantitas legetur creditori, cui species debetur à testatore, eadem satisfaciendi voluntate, idem erit. Si verò testator creditori legauerit certam quantitatem, & addiderit se velle debitæ quantitati ex hoc satisfactum censeri, compensatio tantùm admittitur concurrentis quantitatis, ita vt residuum quod excesserit, à creditore peti poterit, & ei tenentur hæredes soluere. l. Imperator. §. centum. ff. de legat. 2. Sed etsi testator creditori, cui quantitas debetur, speciem legauerit simpliciter pro debito, etiam recepto legato, solùm fit compensatio speciei legatæ cum quantitate concurrente, & residuũresiduum petendum erit. tex. egregius in l. pen. §. qui fratris. ff. de alimen. & ciba. legat. Et idem erit legata |

p. 713

quantitate pro specie debita: non enim sufficit simplex hæc legandi forma, vt locus sit d. l. Imperator. §. centum. Sed oportet testatorem addere, vt omninò sit ex hoc legato debito satisfactum, qua forma canon hic vtitur.

Ex quibus poterunt deduci aliquot assertiones, quæ huic capiti necessariæ aut vtiles sint. Prima, legatum speciei relictum Episcopo à testatore pro quarta portione episcopali, compensari ad æquiualentem quantitatem cum ipsa quarta portione. Et idem erit, si legetur Episcopo quantitas certa pro quarta portione, quæ in specie consistat. Quòd si dictum à testatore fuerit vtroque casu, se legatum Episcopo relinquere, vt nihil petat ratione quartæ Episcopalis, etiam si dispar sit legatũlegatum à quarta portione, fit omninò integra compẽsatiocompensatio, & computatio, nec potest episcopus excessum æstimationis exigere. Secunda conclusio: Legatum certæ quantitatis pro quarta canonica portione Episcopo relictum, vtcunque conceptis verbis, ad concurrentem vsque quantitatem imputatur, ita vt excedens æstimatio ab Episcopo peti iure possit.

Erit denique exemplum ad versic. Si verò. quando testator in fraudẽfraudem, ne Episcopus quartam portionem legatorum, quæ ecclesijs ipse relinquebat, obtineret, concepit legata omnia in forma canonis vltimi huius tituli, præter quoddam modicæ quantitatis legatum, quod ita planè expressit, vt Episcopo ex eo quarta portio debeatur, & in huius quartæ portionis compensationem, Episcopo testator legauit certam quantitatem, qua contentus esset: isthæc quidem fraus non impedit, quin Episcopus possit quartam integram è reliquis legatis petere. Ioan. And. Anto. & Imol. hîc, col. 6.

Vltimò, hîc est inquirendum, an debeatur Episcopo quarta canonica portio ex his, quæ

12

^† legantur fraternitatibus, quæ congregationem quandam prętextu pietatis præ se ferunt. Et quibusdam placet non deberi Episcopo ex his legatis quartam portionem: non enim fiunt hæc legata locis pijs, sed personis, cap. sequenti. & alijs rationibus, quas congerit Abb. hoc approbans, consil. 31. volum. 1. Frederic. consil. 129. Bald. in l. si quis ad declinandam. §. in omnibus. C. de episc. & cler. num. 19. Imol. & Abb. hîc. Lau. Calc. consil. 21. col. 2. quibus refragatur, quòd vt canonica hæc portio debeatur, est satis pia esse legata. c. vlt. & c. seq. isto tit. Hæc verò legata pietatis causa fiunt, vt cōstatconstat, igitur ex eis quarta debebitur: quod Calder. sensit consil. 25. huius tit. Nec etiam negari iure potest, pias has fraternitates, collegium pietatis causa constituere, ex his, quæ notantur in l. 1. C. de sacrosanct. eccles. & in l. 1. ff. de colleg. illicit. Vnde quartam hanc Episcopo deberi, asserunt hîc Ancha. & Barb. num. 7. Petrus Perus. in tract. de quarta canoni. episc. 14. q. principali. latè hanc dubitationem expendens. Eandem opinionem sequitur Barb. consil. 1. vol. 4. vbi num. 8. post diligentem disputationem hanc esse communem profitetur, cui & ipse libenter subscribo. Hîc verò illud obiter adnotandum est, autore Budæo in tit. de officio quæstor. 4. col. has quas vulgò dicimus confratrias, ex eo denominari, quòd Phratriæ apud Aristot. in Politicis, dicantur hominum conuentus, propria sibi sacra, peculiariaq́;peculiariaque habentium. Hi enim homines communi puteo vtebantur, quod Græcè dicitur Phréar: his accedit, quòd Phratría apud Græcos dicitur conspiratio, coniuratioq́;coniuratioque, sicuti tradit text. in ca. coniurationum. 11. q. 1. vtiturq́;vtiturque hac dictione Socrates Græcus autor, libro 6. Histor. eccles. cap. 4. dum meminit coniurationis cuiusdam aduersus Ioannem Chrysostomum. Sed & authore Dionysio Halicarnasseo libr. 2. apud Athenienses Phrátrai dicebantur, quæ à Romanis Curiæ, in quas à Romulo populus fuit diuisus. Ex Homeri autem interprete Iliad. lib. 9. Phratria propriè dicebatur tertia pars tribus. Ego quidem non damno diligentem hāchanc nominis & vocis deductionem, opinor tamen in Christiana religione eos, qui primùm has pias congregationes constituerunt, ad profanam hanc consuetudinem minimè aduertisse, imò potius dici confraternitates existimo ex eo, quod à Cypriano, Hieronymo, Ambrosio, ac Tertulliano, fraternitas pro Christianorum collegio accipiatur, sicuti Rhenanus adnotauit ex Tertulliano, in libro de velandis virginibus. & ex libro ad Martyres. De collegijs autem, quæ illicita quandoque in Republica censentur, & quandoq;quandoque permittuntur, legito Balduinum in legem 6. duodecim tabularum, post Iurisconsultos, in rubric. de collegijs illicitis.

CAPVT, REQVISISTI.

TRactat in hoc capite Innocentius tertius, an legatum relictum Episcopo censeatur relictum prætextu ecclesiæ, & dignitatis: an ratione personæ ipsius Episcopi, vt sub inde constet, cui competat hoc legatum, ecclesiæ, an Episcopi hæredibus. Et quamuis ad cognitionem huius, & similium quæstionum soleat tradi distinctio illa nominis proprij & appellatiui, siquidem actus conceptus expresso nomine proprio, ipsi personæ tribuitur: ille verò qui gestus sit expresso nomine appellatiuo

1

^† dignitatis, ipsi quidem dignitati competit. text. celebris in cap. quoniam Abb. de offi. deleg. & ibi Doct. l. si seruus communis. ff. de stipul. seruo. Alexand. per text. ibi in l. 3. §. filius. 2. col. ff. de liber. & posthu. Bald. in l. 1. q. 2. C. de liber. præter. Paul. in l. si à primo. ff. de liber. & posth. ad finem. Bald. in Proœmio ff. col. 2. Prius tamen quàm hanc regulam attendamus, oportet coniecturas quaslibet perpendere, ex quibus vel erit dispositio iudicanda realis, vel personalis, quod probat elegans tex. adnotante Panormita. Nam etsi in legato expressum sit nomen Episcopalis dignitatis, censetur prætextu personæ relictum, quando testator esset consanguineus Episcopi. notant Abb. Felin. & Dec. in dicto cap. quoniam Abbas, Alciat. expressius reg. 1. de præsumpt. 28. præsumpt. pulchrè Soc. consil. 34. lib. 3. col. 2. ad idem text. singul. & ibi Bartol. in l. penult. ff. de reb. dub. cui conuenit Regia l. 25. tit. 5. partic. 5. dicit illum text. singul. Paul. Castren. ibi & Bald. in d. cap. quoniam Abbas. vnde libet plurima deducere, quo regula ista rectiùs intelligatur.

Primùm hinc constat ratio glos. in c. fin. ad finem, hoc tit. in 6. vbi in nominatione executoris testamentarij, expresso nomine dignitatis facta, sunt attendendæ coniecturæ, ex quibus deprehẽdideprehendi possit, executionem testamenti commissam esse personæ potius quàm dignitati, quam gloss. præter Doctor. ibi dixit sing. Ias. in §. fin. Instit. de stip. seruo. in additionibus ad Portium. & notabi. Abb. in consil. 93. volu. 2. idem Abb. in d. c. quoniam Abbas. col. 3. vbi Felin. & Dec. idem asserunt. idem Decius in c. ex parte. col. 1. de constit.

Secundò apparet, Iuramentum

2

^† præstitum alicui expresso nomine proprio, in re tamen ad dignitatem pertinenti, ad successorem dignitatis transire, quod probatur ex præcedentibus, & ex his quæ statim subijciam, maximè ex c. veritatis. de iureiur. vbi cauetur, iuramentum præstitum in re, quæ ad dignitatem attinet, habenti illam dignitatem, vires etiam habere respectu illius, & successorum in eandem dignitatem: qua in re, ni fallor, errat gloss. ibi communiter recepta, secundum Imol. dicens esse necessarium in iuramento fieri mentionẽmentionem successorum, vt illud iuramentum transeat in successores illius cui præstatur. Eodem pacto errant Ant. Card. Abb. & Doct. in d. c. veritatis. exigentes ipsius saltem dignitatis expressam mentionem, vt iuramentum extendatur, aut potius deducatur ad successores in dignitatem. Quibus ego non assentior, quippe qui ex hoc canone videam frequentissimè colligi, actum aliquèm ex coniecturis deprehendi, ad dignitatem pertinere. At quæ maior huiusce rei coniectura esse poterit, quàm quòd actus ipse fiat prætextu rei ad dignitatem pertinentis? Vnde repetitio iuramenti quo ad successorem necessaria non est, quia adhuc qui iurauit & viuit, iuramenti religione adstringitur, tametsi non inficiet, iurantem ratione feudi teneri renouare inuestituram à nouo domino. & recognoscere se eius feudatarium esse. cap. longinquitate. 12. q. 2. c. 1. §. præterea. de prohi. feu. ali. per Fred. notant Bald. Henr. & Card. in d. c. veritatis. Hinc etiam falsum est, iuramentum ex parte eius cui pręstatur, personale esse, licet id asserātasserant Bal. Fulg. & Rom. in l. sed si hac. ff. de in ius vocan. quibus accedit, etsi dubius, maximè Curtius Iunior in l. si quis maior. nu. 25. C. de transactionib.

Tertiò, ex his probatur, iuramentum ab aliquo præstitum, ipsius præstantis hęredem, aut successorem minimè ad periurium obligare, etiam si contractus, in quo præstatur, ad hæredes vel successores pertineat. Non enim patitur iuramenti religio, quæ animam adstringit. vt iurantem egrediatur ipsius iuramenti vinculum. Abb. & Doct. in d. cap. veritatis. Ioan. And. in c. fin. de sepul. Bald. & Paul. in l. grege legato. ff. de leg. 1. Bald. in l. fin. C. de pact. col. 4. Bart. & Bald. in l. generaliter. C. de reb. cred. Tho. & Caiet. 2. 2. q. 98. art. 2. Alci. in cap. cùm contingat. de iureiur. num. 120. & ibi Imol. nu. 18. licet ipse hæres ex illo contractu teneatur, etiam si contractus is à iuramenti adiectione vires acceperit, quamuis ab hac tertia illatione aliquantulum discesserint Abb. in d. c. cùm contingat. num. 8. & Socin. consil. 38. colum. 1. vol. 3.

Quartò, eadem præmissa regula defenditur optima opinio Bald. in l. fin. col. 3. C. de indic. vid. tol. qui dixit, legatum factum vxori sub nomine tantùm appellatiuo, non deberi secundæ vxori, quam post testamentum

3

^† mortua prima testator accepit: cui sententiæ suffragatur elegans text. in l. si quid earum. §. fin. ff. de le. 3. At quæ prioris, inquit, vxoris causa parata sunt, ita posteriori debẽturdebentur, si ei assignata sint, quia nōnon est ita de posteriori vxore cogitatum, |

p. 715

cùm pararentur. Ecce igitur qualiter coniectura ducitur Iurisconsultus, vt existimet, sub nomine appellatiuo personam tantùm, non dignitatem cōsiderariconsiderari oportere. ad idem text. in l. Seio amico. in princip. ff. de annuis leg. Et Bald. sequitur Deci. in d. c. quoniam Abb. numer. 16. Ias. in l. diuortio. §. quod in anno. pen. col. ff. solut. matri. Andr. Tiraq. in l. si vnquam. C. de reuo. don. in princ. num. 104. facit optimus tex. in l. boues. §. hoc sermone. ff. de verbo. signi. notat Cremens. & in singula. 8. sed si testator nullam haberet tempore testamenti vxorem, legatum vxori relictum non tantùm primæ, sed & secundæ, aut tertiæ vxori debetur, cùm & actus hic sit fauorabilis: & ideò ita erit intelligendus, maximè cessante dicta coniectura affectionis eius vxoris, quam tunc habebat testator. Alexand. consil. 171. vol. 2. Paul. à monte Pico in l. Titia testamento. §. Titia. ff. de lega. 2. colum. 82.

Quintò, hæc conclusio, quam ex hoc Innocentij tertij responso colligimus, comprobatur

4

^† ex Iurisconsulto in l. quod principi. & in l. Augustæ. ff. de legat. 2. vbi, quod Augusto relinquitur, dignitati relictum esse censetur: quod verò Augustæ, non dignitati, sed personæ legatur: nulla sanè alia ratione quàm quod expresso vtrobique nomine dignitatis, alijs argumentis coniectamur discrimen maximum subesse: cùm dignitas eo nomine significata propria sit Augusti, non tamen Augustæ, quæ inde hoc nomen habet, quòd vxor Augusti sit. Et id Bart. animaduertit in d. l. quod Principi.

Sextò, ex his manifesta est ratio eius, quod notauit Abb. per text. ibi in c. dilecti. colum. 2. de foro compe. dicens, in re Ecclesiæ competenti actum censeri gestum nomine Ecclesiæ, siue exprimatur nomen proprium, siue appellatiuum. Et addit hanc esse communem opinionem, quæ insigniter probatur in hoc c. attẽtaattenta regula, quam ex eo post Abb. collegimus. Idem sentit Barto. in l. post mortem. §. 1. vbi ad hoc ipsum est expressus text. ff. quando ex facto tuto. Domi. in cap. si gratiosæ. ff. de rescrip. libro sexto.

Septimò, licet compromissum ad successores non transeat, nec ad hæredes. c. fin. de arbi. l. diem proferre. §. 1. l. sed si

5

^† interpellatum. §. fin. ff. eod. ti. tametsi compromissum factum sit à prælato super re ipsius ecclesiæ, etiam non facta successoris mentione, ad successorem transit. tex. & ibi Abb. in cap. præsentata. de testi. etiamsi factum sit nomine proprio prælati expresso: quod ibi adnotauit Areti. 1. colum. Quin & ipse illius c. conclusionem intelligo, etiamsi compromissum fiat inter Ecclesiam, aut prælatum, super re Ecclesiæ, & priuatum aliquem: nam quamuis hoc compromissum non transeat ad hæredes illius priuati, transit tamen ad successorem prælati: quia nomine Ecclesiæ censetur factum, quæ morte non extinguitur. c. si gratiosæ. de rescript. in 6. 12. q. 2. c. liberti. Nec placet Aretini sententia, quæ in d. c. pręsentata. scripsit illum textum procedere in compromisso facto inter duas Ecclesias, non inter ecclesiam & priuatum, ne cōtractuscontractus ipse sit inæqualis. Mouetur etiam ex d. l. sed si interpellatur. §. fin. vbi Bald. idem in hac quæstione asserit, ex eo text. qui probat, compromissum solui morte cuiusuis ex litigatoribus, quamuis ab altera duntaxat parte mentio hæredis facta sit: non enim conuenit quoad hæredes inæquale esse compromissum. Veruntamen lex illa locum habet, quando exconuentione partium datur inæqualitas: nos verò loquimur, quando ab ipsa lege deducitur hæc in æqualitas. Nec obstat, quòd contractus hic sit inęqualis: id etenim non est absurdum, si speciali ratione contingat, vt in hac specie constat: siquidem Ecclesia morte non extinguitur, & ideò nec compromissum ab ea factum extinguetur: at is, qui cum ea contendit, ac litem agit, morti subiectus est: & ob id si moriatur ante latam ab arbitro sententiam, cessat, & extinguitur compromissum.

Octauò, ab eadem radice infero, verum esse, quod Bald. scribit in c. 1. col. 3. de inuesti. in marit. facta. cui accedit Felin. in d. c. præsentata. colum. 1. ex quibus constat, facto compromisso in Hispaniarum regem dignitatis nomine expresso, eo mortuo minimè id munus successori competere: cùm ex compromittentium voluntate, & consensu electa sit industria, & prudentia ipsius Regis, non dignitatis qualitas. Sic econtrariò, si dignitas consideretur, parum refert nomen proprium exprimi. Bal. in c. 1. §. præterea. numer. 23. de prohibit. feudi alienat. per Frederic.

Nonò, inde rationem habet sententia Barto. qui in l. terminato. C. de fruct. & liti. expen. col. 2. dicebat, iudice reseruante sibi taxationem expensarum siue nomine tantùm proprio, siue appellatiuo, posse ab eius successore in iudicandi munus expensas taxari, ex dicta reseruatione. idem Bart. in l. ab executore. in princip. ff. de appella. notant nouiores in l. inter stipulantem. §. 1. ff. de verbo. oblig. facit ad id l. proponebatur. ff. de iudic. Hæc etenim reseruatio fit respectu muneris iudicādiiudicandi, & non priuatæ causæ, & ob id transit ad futurum iudicem ex successione.

Decimò, ab hac regula & illud procedit, an promittens obedire iudici, vel eius sententiæ stare teneatur successori ipsius iudicis obedire, aut sententię à successore latę

6

^† omninò parere, & stare, & gl. in c. 1. de his, quæ vi metúsue causa fiunt, & in c. ex tenore. de senten. excommu. asserunt, hunc iurantem teneri non tantùm ipsi iudici obedire, sed etiam successori. notat Abbas in cap. ad hæc. in 2. de appella. Alber. Ange. & Doct. in l. cùm apud. ff. iudi. solui. quidquid dixerit Franc. in dict. cap. ad hæc. in |

p. 716

intellectu dictæ gloss. capit. ex tenore. dicens eam esse ordinariam, & notabilem. Imò idem erit, si iuramentum hoc præstitum sit expresso nomine proprio ipsius iudicis. Abb. in d. c. 1. quod ex omnibus, quæ hactenus adduximus, manifestissimum est. NōNon obstat d. l. cùm apud. quam Bald. commendat in Rubri. de appellat. quaq́ue probatur stipulationem à Sempronio iudice iudicatum soluendi, non committi, si non soluatur id, quod iudex appellationis ab ipso Sempronio propositæ iudicaret. Quia non tam agitur de successore iudicis, quàm de iudice alterius audientiæ, & prætorij: & præterea ipse Sempronius absoluit, & licet condemnaret, non tamen esset locus stipulationi, nisi tractaretur de ipsius Sempronij sententia executioni mandanda. Barto. Paul. Castrens. Angel. & Docto. ibidem, quo fit, vt in hac præsenti quæstione nulla subsit ex illa decisione dubitatio.

Vndecimò, ex hoc text. Barto. in l. 2. ff. de reb. dub. infert intellectum ad gloss. ibi, quæ dixerat, legatum sacerdoti parœciali censeri relictum ratione ecclesiæ: est enim id verum, si legatum sit ab extraneo, secùs verò si ab ipsius presbyteri consanguineo, quod ibi cæteri Docto. concedunt.

Duodecimò, eidem rationi accedens glo. hîc, verb. pręsumitur. dixit, legatum

7

^† relictum prælato etiam ab extraneo valdè tamen amico, pręlato ipsi relictum videri, & pręsumi, occasione ipsius Episcopi, non Ecclesiæ. Cui conclusioni consentiunt omnes hîc. Nam & amicitia consanguinitati similis est, atque idem affectionis vinculum habet. l. nemo dubitat. ff. de hære. insti. iuncta l. si pater. C. ist. ti. Abb. in c. fin. col. 2. de postu. Abb. & alij in d. c. quoniam Abbas. Alcia. de præsump. regul. 1. præsump. 28. Hanc etiam opinionem gl. communem esse fatentur eam secuti Socin. col. penul. & Ludo. Lusitan. fol. 4. colum. 4. in l. 2. ff. de reb. dub. quibus addi debet glos. in lege, in testamento. ff. de fideicommis. liber. quæ singul. est secundum Hippol. in l. vnica. C. de rap. virgi. numer. 207. latè Andre. Tiraquel. in l. si vnquam. C. de reuocan. dona. verbo, libertis. numero 75. Catell. Crotta in verbo, Amor licitus. Est tamen necessaria amicitia maxima, vt non sufficiat quęuis glo. hîc. quam valdè commendat Barb. in c. cùm M. de constitu. nu. 14. notat Alcia. in l. latæ. §. amicos. ff. de verb. sign.

Postremò, ex his deducitur intellectus huius c. vt legatum

8

^† relictum Episcopo ab extraneo censeatur gratia ecclesiæ factum omninò, etiamsi expresso tantùm nomine proprio Episcopi conceptum sit. glos. hîc. verbo, nec est. quam Abb. & alij sequuntur magis communiter, tametsi Cardin. eam intelligat, quando vtrunque nomen fuerit expressum: quod non est admittendum. Is etenim, qui cessante affectione amicitiæ, & consanguinitatis legat Petro, quem scit esse Episcopum, censetur Ecclesiam ipsam, cui præest, considerasse. Quibus exactè perpensis, tex. hic probat, donationem factam à consanguineo etiam militi, factam censeri potius ratione sanguinis, quàm militiæ. l. tutor. §. quæ tutoribus. ff. de excusatio. tuto. Nec oberit l. hęreditate. ff. de castren. pecul. cùm in eo casu donatio facta fuerit consanguineo commilitone, post commilitium, id est, post initam militiæ societatem: vnde mirum non est, si militiæ contemplatione facta intelligatur, vt explicat Ioan. Cora. lib. miscel. 2. cap. 4.

Gloss. in verbo, secùs. quærit quare ex legato Ecclesiæ relicto quarta portio Episcopo debetur: at ex legato contemplatione personæ Episcopo relicto non debetur quarta portio Ecclesiæ, qua in re vltima ratio glos. melior est, secundum Abb. colum. penul. & idem sentiunt alij Doct.

Gloss. in verb. nec est, intelligit tex. in

9

^† legato, dicens secùs esse in donatione inter viuos, quasi donatio prædicta etiam ab extraneo facta, non debeat censeri facta contemplatione Ecclesiæ, sed personæ. Et licet hic sit sensus gl. ipse tamen Bern. ineptè mouit quæstionem, quippè qui præmittat magnam amicitiam inter testantem & Episcopum, ac demum dicat aliud esse in legato, quàm in donatione, cùm præmissa amicitia idẽidem sit in legato, quod in donatione, vt animaduertit Abb. col. fin. quinimò nec est vera gl. in principali opinione per text. hîc ibi, donatur: & ideò contrarium probant Hostien. Ioan. And. Ant. Imol. numer. 33. & Barb. num. 21. quibus suffragatur c. sancimus. 12. q. 2. Eadem verò gl. dum opponit contra hunc tex. c. sancimus. & alia iura, est intelligenda, vt dicta iura procedant in dubio, cessantibus argumentis, & coniecturis, ex quibus possit diuersum præsumi, secundum Abb. & communem.

Gloss. in verb. à propinquo, dicit quo ad decisionem huius c. consanguinitatẽconsanguinitatem ad quartum vsque gradum considerandum, cuius opinio communis est, vt asserunt Imol. hîc, nume. 38. & Petrus Perusi. in tracta. de quarta canoni. episco. c. 4. q. 3. idem notat gl. in c. 1. 12. q. 3. & in Authent. licentiam. per text. ibi. C. de epis. & cleri. Quibus autem non videt si res ista ex coniecturis tractanda est, satius esse hoc arbitrio iudicis relinquere? Ant. Barb. hîc, nu. 24. Sed an Ecclesiæ an prælati hæredibus incumbat probatio affectionis consanguinitatis, & contrariæ qualitatis, tractat Alciat. in d. præsump. 28. num. 7. Quæ verò portio ex his legatis quæ Ecclesiæ relinquuntur, aut rursus prælato gratia Ecclesiæ, competat Episcopo & Ecclesiæ, dubium est: sed tamen hæc bona sicuti aliæ res Ecclesiæ diuidenda sunt. dict. c. sancimus. Abb. hîc. colum. fin.

Gloss. verbo, quarta. probat presbyterum |

p. 717

alicuius ecclesię inferioris non dici de gremio ecclesiæ, quamuis sit ecclesia inferior in ea ciuitate, in qua adest ecclesia superior. & ad hoc ipsum commendat istam glos. Felin. in c. sicut. in 2. colum. 2. de simo.

Ex versicu. vltimo colligitur, legatum

10

^† relictum Canonico alicuius Ecclesiæ, etiam ab extraneo, integrè ipsi acquiri, nōnon ecclesiæ. Aliud tamen dicendum erit, si legatum relictum sit Canonicis alicuius ecclesiæ, nam id ecclesię acquiri adnotauit Bart. in l. 2. ff. de reb. dub. ab illo text. sumens rationem ex eo, quòd legatum ciuibus ipsi ciuitati relictũrelictum censetur. idem Pet. Perus. in tract. de quarta canoni. c. 4. versi. Tertiò principaliter. hanc etiam opinionem asserit communem esse Barba. consi. 1. volu. 4. col. 16. quam defendit Lud. Lusita. in d. l. 2. Sed cōtrariamcontrariam sententiam, imò legatum relictum Canonicis alicuius ecclesiæ, ipsis Canonicis acquiri, non ecclesiæ, probat gl. hîc, verbo, nec est. cui similis est in c. Pontifices. 12. q. 3. quam dicit ordinariam Abb. in c. 2. colum. 3. de decimis. idem in c. 3. colum. 4. de probatio. Et probatur in c. per exemptionem. de priuileg. in 6. vbi aliud est eximere ecclesiam, aliud eximere Canonicos ecclesiæ. Vnde in hac quæstione, legatum relictum Canonicis, ipsis competit, non ecclesiæ. atque hoc ipsum notant Anton. Abb. colum. fin. Barbat. num. 23. post alios hîc. Socin. in d. l. 2. qui nu. 12. hanc opinionem asserit communem esse: quod etiam fatetur ibi Lusit. colum. fin. Nec obstat dicta l. 2. quia ibidem ab ipsis ciuibus tota ciuitas repræsentatur: à Canonicis verò nōnon repræsentatur ecclesia, sed simul & à prælato, & ab alijs Clericis.

Hęc tamen opinio communis est ita intelligenda, vt ipsi collegio Canonicorum acquiratur hoc legatum, non Canonicis, vt singulis. idem sensit Barb. hîc, cui adhæret Feli. in c. auditis. de præscri. nu. 24. Abb. Card. hîc, q. 10. licet Soc. in d. l. 2. col. pe. post alios, quos ipse refert, tenere velit hoc legatum censeri relictum Canonicis, vt singulis: quod plurimum refert, nam relictum legatum Canonicis vt singulis, inter Canonicos ex æquo diuiditur, nulla considerata distinctione qualitatum: at legatũlegatum collegio Canonicorum est diuidendũdiuidendum, eo pacto, quo cætera ipsius collegij bona diuidi solẽtsolent, & plus vni Canonico, ꝗ̈quam alteri datur, habito respectu ordinis sacri, antiquitatis, alteriúsue qualitatis, cuiusq;cuiusque ex statutis ipsius ecclesiæ considerandæ. Imol. hîc, nu. 36. Conuenit denique inter Abb. Cardin. & Imol. ex hoc legato deberi quartam canonicam portionem Episcopo.

CAPVT, RAYNVTIVS.

NON diffiteor, candide Lector, huius constitutionis intellectum ita passim apud Iuris Ciuilis interpretes tractari, vt noster hic labor minimè necessarius quibusdam videri possit: & id maximè postquam strenuo conatu, summaq́ue diligentia Gulielmus Benedictus multæ lectionis, ac in praxi peritissimus vir, hoc munus assumpsit. Verùm enimuerò cùm multa sint, quæ adhuc dubia censeantur, vel saltem compendio & summa indigeant, non potuimus huius responsi interpretationem omittere, in qua il|

p. 718

lud conabimur efficere, vt quæ sese obtulerint: ad certum, vel ex aliorum vtriusque iuris Doctorum placitis, iudicium, & examen ducantur: sic sanè fiet omninò inutilis nostra hęc capitis celebratissimi relectio.

Primùm, Raynutij testamento illud opponitur, quòd filias proprias hæredes testamento non instituerit. Iure etenim ciuili legitima portio filijs debetur in bonis parentum, & est eis titulo institutionis relinquenda, vt probat Nouella Iustiniani 115. in Auth. vt cùm de app. cog. §. aliud quoque capitulum. collat. 8. gloss. communiter recepta in Auth. nouissima. C. de inoffic. testam. vbi omnes in hanc sententiam conuenire testatur Ias. col. 4. siquidem filius suus, aut est instituendus, aut exhæredandus, in prin. Instit. de exhæred. liber. l. filius familiâs. ff. de lib. & posthum. l. maximum vitium. C. de libe. præter. Quòd

1

^† si filius suus præteritus sit, habet ius dicendi nullum testamentum patris. l. inter cætera. ff. de libe. & posth. l. 1. & l. filio præterito. ff. de iniust. rup. Regia l. 1. titu. 8. part. 6. etiamsi præteritus sit inserta præteritionis causa. Bart. in Auth. ex causa. nu. 11. C. de liber. præter. glos. in Auth. de hæred. & falcid. §. exhæredatos. collat. 1. verbo, noluit. quæ singu. est, secundum Alex. in Auth. non licet. C. de libe. præter. col. 4. & Ias. in d. Auth. ex causa. nume. 8. & eundem in l. in arenam. col. 2. C. de inof. testa. dicentem vtrobique hanc esse communem opinionem. Idem asserunt Soc. Ioan. Crot. fol. 8. colum. 1. & Galiau. nu. 45. in l. Gallus. §. & quid si tantùm. ff. de libe. & posthu. cui opinioni & plerique alij Doct. accedunt in d. Auth. ex causa. vbi Curt. iunior numer. 36. dicit eam communem, & probatur ea ratione, quòd in prædicto §. aliud quoque capitulum. dum filij institutio, aut exhæredatio requiritur, manifestè discrimen fiat inter præteritionem, & exhæredationem, causa adiecta factas. idem notat Bart. in l. 1. in prin. ff. si à paren. quis fue. manumi. idem in d. l. filio præterito. num. 19. & ibi Imol. nu. 59. quibus omnibus refragatur tex. egregius in l. 3. C. de lib. præt. Si quis, inquit, filium proprium ita exhæredauerit, ille filius meus alienus meæ substantiæ fiat, talis filius ex huiusmodi verborum conceptione non præteritus, sed exhæredatus intelligatur. Cùm enim manifestissimus est sensus testatoris, verborum interpretatio nunquam tantùm valet, vt melior sensu existat. Hactenus verba legis. Nec oberit dicere illa verba, Alienus meæ substantiæ fiat, esse propria exhæredationis: nam cur obsecro, illa magis exhæredationem inducunt, quàm hæc, Filium meum non instituo, aut filium meum Sempronium prætereo, quia me verberauit, nónne & ista manifestè, nisi quis ex professo peruertat intellectum, exhæredationem demonstrant? Quamobrem communis opinio corruit, & potissimùm euertitur ab ipsa Nouella constitutione, quæ vetat patrem filios præterire & exhæredare, nisi causa legitima adiecta sit. Igitur ex causa expressa facta pręteritio admittenda erit. Constat ergo paria esse filium exhæredari, & præteriri inserta causa legitima, quod aduersus communem probant Areti. in dict. §. & quid si tantùm. numer. 20. & Crot. ibi. fol. 8. vbi alias rationes adducunt, ex quibus dubia redditur communis opinio, quæ procedet, quando pater nulla facta mentione institutionis, nec exhære dationis, adiecta causa filium præterijsset per verba exhæredationem minimè significantia, hac forma, Sempronio filio meo lego centum tantùm, quia me verberauit: tunc etenim hæc præteritio, non exhæredatio censetur. text. vbi Barto. post gloss. ibi, in l. qui me volebat. ff. de hæred. institu. Nec oberit ratio, quam pro Aret. adduximus ex dict. §. aliud quoq;quoque. quia ille text. est intelligendus in præteritione, quæ ita cum causa fiat, vt etiam in patre exhæredationem inducat: qualis est illa, Sempronium filium meum nōnon instituo hæredem, aut prætereo, quia me verberauit: quid enim refert, his, an verbis alijs exhæredatio fiat? quod in d. l. 3. ꝓbaturprobatur. & ita communem intelligunt Ioan. Igneus in Auth. ex causa. C. de lib. præte. nu. 74. & Viglius in §. emancipatos. Insti. de exhær. lib. nu. 4. nam & institutio hæredis fieri debet nominatim, & tamen constat æquipollentibus verbis posse quem hæredem institui, nempe his verbis, Titius hæreditatis meæ dominus esto. l. his verbis. ff. de hære. insti. aut Sempronius sit bonorum omnium dominus. §. cæterùm. Instit. de milit. testam. Regia l. 6. titul. 3. part. 6. Sic etiam exhæredatio non est necessariò ita superstitiosis verbis concipienda: quin & valeat hac forma concepta, Non instituo filium meum hæredem, quia me verberauit, aut prętereo filium meum, quo fit, vt communis opinio non sit omninò tuta.

Filius verò emancipatus

3

^† præteritus inserta causa, non dicit nullum patris testamentum, sed agit contra id ex bonorum possessione contra tabulas. gloss. in dict. §. exhæredatos. Bart. & communiter alij Doct. qui præcedenti opinioni cōsensereconsensere. Quòd si præteritio causa inserta facta, vim exhæredationis habet, sicuti conantur Areti. & alij probare, competet huic filio querela inofficiosi testamenti, ex his, quę in præcedenti quęstione diximus, non bonorum possessio contra tabulas.

Filius tamen

4

^† emancipatus pręteritus nulla adiecta causa ius habet dicendi nullum etiam hodie, in quo à suo non differt: cùm pro forma testamenti requiratur expressio causæ. text. in dicto §. aliud quoque capitulum. & licet huius rei sit diligens disputatio apud Ias. in l. final. C. vnde legiti. numer. 8. Ioan. Igneum in dicta Authentic. ex causa. numer. 60. & ibi Curti. nu. 44. hæc denique est communis sententia, secundum Ias. & Curt. idem fatetur Vigli. in d. §. emancipatos. 2. col. & idem in prin|

p. 719

cip. de inoffic. testamen. 2. colum. ab ea tamen dissentiens. sed eam Bart. asserit in d. Authen. ex causa. nume. 12. & in d. l. filio præterito. nu. 19. post gloss. illam celebrem in dicto §. exhæredatos. Ex quibus, si frequentissimo omnium iudicio standum est, constat intellectus ad gloss. in l. si emancipati. C. de collat. & in dicta Authent. ex causa. quas vbique Docto. approbant, & maximè in d. §. & quid si tantùm. dicentes, ex testamento adhuc hodie esse discrimen inter suos, & emancipatos, quoad auxilia & remedia aduersus parentum testamenta, licet ab intestato sublata sit differentia hæc. tex. in §. nullam. in Authen. de hæred. ab intesta. vt hæc opinio procedat, quando fit præteritio inserta causa, nam si ea non fuerit inserta præteritione, nulla est hodie danda differentia inter suos, & emancipatos: siquidem vtrisque competit ius dicendi nullum: ex quo maximè extenditur decisio l. maximum vitium. C. de libe. præte. §. sancimus. ex qua si singula singulis referantur, ius dicendi nullum conuenit suis præteritis, bonorum possessio

5

^† contra tabulas emancipatis, aduersus communem. Si verò vtrunque auxilium ibidem expressum admixtim intelligatur, communi sententiæ suffragatur. Nec parui momenti est existimanda præcedens resolutio, cùm bonorum possessio contra tabulas vno anno expiret. l. 1. §. largius. ff. de succe. edic. ius dicẽdidicendi nullum triginta annis, vt notatur in l. licet. C. de iur. deliber. Querela verò ad quinquennium tantùm extendatur. l. si autem. ff. de inoffic. testam.

Verùm, si filius sit simpliciter

6

^† exhære datus causa ingratitudinis non expressa, quæ legitima sit, posse dicere nullum testamentum, plerique probant ex d. §. aliud quoque capitulum. quo requiritur ad exhæredationem pro forma expressio causæ legitimæ. Vnde si hæc causæ adiectio deficiat, testamentum erit nullum, non tantùm ex pręteritione, sed exhæredatione. idem probatur in Authenti. non licet. C. de libe. præte. vbi duo necessaria sunt, vt testamentum valeat, exhæredatio quidem & expressio causæ. notant Areti. & alij, in d. Authen. non licet. Bart. in d. Auth. ex causa. nu. 12. vbi Curti. num. 42. dicit hanc opinionem esse communem. Bart. in d. l. filio præterito. nume. 19. Areti. dicens hanc communem in l. 1. col. 3. ff. isto titu. ac cæteri Doct. in d. Authen. ex causa. passim idem approbant, & fatentur, idem probantes post Bart. in emancipatis filijs: tametsi in querela differat emancipatus à suo, cùm emācipatoemancipato querela in officiosi testamenti non competat, nisi præuia bonorum possessione causa litis agnoscendæ, etiam iure nouissimo, secundum communem in l. fin. C. vnde legit. & in l. 2. C. de inoffic. testam. vbi fit mentio huius bonorum possessionis. & in l. Papinianus. §. 1. ff. de inoffi. testa. quam præ cęteris nouiter explicat Viglius in §. tam autem. Institu. de inofficioso testamento. meminit & Alciat. libro 8. parerg. capitu. 24. nec mirum hoc discrimen videri debet inter suos, & emancipatos, cùm ex testamento causa expressa maneat adhuc distinctio emancipati à suo, sicuti superiùs ostendimus.

Displicet tamen quibusdam id quod paulò antè diximus, nempe filium exhæredatum nulla causa expressa, habere ius dicendi nullum, non querelam, ea ratione, quod iure antiquo exhæredatis, etiam suis non competebat ius dicendi nullum, sed querela, vt constat: & id ius non corrigitur in Iustiniani Nouella, igitur querela etiam hodie locum habet, non ius dicendi nullum. Nouella etenim constitutio cui communis opinio innititur, id tantùm dictat non posse filios à parentibus exhæredari, nisi ex causa ingratitudinis, intelligi sanè potest, vt non possit filius exhęredari, quin habeat locum aduersus testamentum querela. Vnde ex his verbis, quæ hunc sensum recipere possunt, non est ita facilè admittenda correctio. & ideò maximè quòd in eadem Nouella. §. sin autem. hæc obseruata non fuerint, in Græco & Latino Codice sunt verba, quæ ostendunt, testamentum potius esse rescindendum, quàm ipso iure nullum. Nec Iustinianus eandem constitutionem sanxit, vt nouiter statuerit præteritum filium, vel exhæredatum sine causa, posse ex ea dicere nullum testamentum patris: sed vt causa ingratitudinis speciatim exprimeret, ac cætera contenta in testamento rescisso, aut irrito ex causa exhæredationis, aut præteritionis, præter ipsam hære dis institutionem, firma esse sanciret. Ergo sicuti iure antiquo filius exhæredatus causa non expressa habebat querelam, ita & hodie eam habet, non ius dicendi nullum, quod aduersus communem asserunt Imol. post glo. ibi, in l. 1. col. 2. ff. isto titu. Viglius in princ. Insti. de inoffi. testam. 2. col. & Ioan. Igneus in d. Authent. ex causa. numer. 73. & præcedenti. & nume. 24. Sed communi opinioni plurimum suffragantur Regiæ leges, vna quæ 10 est. titul. 7. altera, 4. titu. 8. part. 6. nisi dixeris in his legibus tantùm id probari, querelæ locum esse omninò facta exhæredatione, & probata causa ingratitudinis, quæ tamen à testatore nominata non fuerit: quod Imol. & sequaces minimè negant.

Cæterùm, querela

7

^† proposita, & ex ea rescisso testamento, eo quòd causa ingratitudinis nominata non fuerit à testatore, poterit filius exhæredatus, agens ex intestati causa ad patris hæreditatem, repelli exceptione ingratitudinis obiecta, & ipsa ingratitudine probata. Angel. in Authen. de nuptijs. §. ingratitudinem. per illum textum, dicens, successores ab intestato repelli ex causa ingratitudinis aduersus testantem, vel defunctum cōmissacommissa. ad idem facit l. 3. §. vltim. ff. de adimend. legat. vbi lega|

p. 720

tum censetur ademptum tacita voluntate testantis, si legatarius post testamentum sit factus inimicus testatori. Angel. opinionem sequuntur Ias. in l. cùm mota. nu. 17. C. de transact. idem in Authen. ex causa. col. 3. & in Authen. non licet. colum. pen. C. de libe. præter. Corse. in singul. verbo, ingratitudo. Hæc tamen opinio Ang. falsa est manifestè, ex d. §. aliud quoque capitulum. qui ad excludendum filium à patris hæreditate exigit duo simul, causam ingratitudinis à patre in exhęredatione nominari, & eam probari. atque idem Regiæ leges paulò antè adductæ expressim statuunt: igitur non erit satis ingratitudinem à filio commissam esse, nisi pater ob eam in testamento ipsum filium exhæredet. id etiam probatur in l. fin. C. de reuocan. donat. & cap. fin. de donatio. quibus conuenit Regia l. penul. titul. 4. part. 5. donatio etenim ob ingratitudinem nōnon reuocatur ab hærede donatoris. Est denique aduersus Angel. insignis text. in l. omnimodò. C. de inoffic. testa. & in l. in arenam. C. eodem titul. vbi Ias. ab illo textu Angel. reprobat in hac assertione, à qua discedunt Areti. in l. 3. §. filius. secunda colum. ff. de libe. & posth. Imol. in l. filio præterito. nume. 31. atque idem sensit Bart. ibi. nume. 18. ff. de iniust. rupt. idem Bart. in dict. Authen. ex causa. numer. 12. expressius Alexand. colum. penult. & Curti. iunior. numer. 17. in dict. Authent. non licet. & Ripa in l. final. quæst. 47. C. de reuoc. donatio. Non obstat l. 2. §. finali. ff. de adimend. legat. quia procedit in ademptione legatorum, quæ tacita voluntate, & præsumpta fit: cùm ab eodem testante legata ex voluntate ad mortem vsque reuocabili, processerint: hîc verò agitur de tollenda hæreditate, quæ à lege defertur: quæ quidem solutio locum habet eo magis, quòd legata nuda quadam voluntate adimi possunt, & facilius quàm hæreditas. Item non probat Angeli opinionem text. in dicto §. ingratitudinem. in Authen. de nupt. ex quo frater ingratitudinis causa excluditur à fratris successione: sed ille text. locum sibi vendicat in successione quadam, quæ fratri iure quodam speciali defertur ab illa constitutione, nempe, quando frater admittitur ad successionem integram bonorum, quæ frater defunctus à patre habuit, matre secundò nupta, exclusa ab eorundem bonorum proprietate: nōnon# autem in successione, quæ iure ordinario competit fratri in bonis intestati fratris: à qua non excluditur ex ingratitudine, vt ipse Areti. aduertit, & notant Bart. & Doct. communiter in l. fratres. C. de inoffic. testam. atque ita hanc opinionem contra Ange. existimant communem esse Ioan. à Garro. in Authentic. ex testamento. C. de secund. nupt. numer. 40. licet sit ipse hac in re dubius. Verùm & hoc ipsum probat text. optimus in l. cognatis. ff. vnde cogna. ipse Angel. parum sibi constans, hoc idem approbat in l. 1. ff. de inoffic. testam. & ibi Iacob. reprobantes glos. in d. §. ingratitudinem. quæ contrarium dixerat. sic Imol. in c. vlti. de postulando. glos. ibi improbat, quæ similis est gl. in d. §. ingratitudinem. quamuis vtraque sit digna commendatione, leges verò Regiæ Partitarum maximè coadiuuant hanc sententiam, quam aduersus Angel. probamus, atque eas quidem leges paulò superiùs induximus.

Sed & si causa ingratitudinis à

8

^† parente expressa probetur vera, querela effectum non habebit, vt communi omnium consensu concessum est in dicta l. filio præterito. & in dicta Authen. ex causa. Imò filio suo præterito causa inserta ipsius ingratitudinis vires assumit testamentum, si causa illa verè probetur. Angel. in dicta Authen. non licet. Bartol. numer. 12. Pau. Salyc. Ias. colum. 3. Curti. iunior. num. 39. in dicta Authenti. ex causa. à qua opinione non est recedendum in praxi, secundum Iacobi. in dicta Auth. non licet, in fine. quam etiam sequitur Galiau. in d. §. & quid si tantùm. nu. 46. Nam quamuis ob præteritionem testamentum sit nullum, tamen nihilominus causa in præteritione expressa si probetur, operabitur hunc effectum, vt testamentum vires accipiat. Sed si vera est illa communis opinio, quæ dictat, testamentum, in quo filius in potestate sit præteritus, etiam in serta causa, esse nullum ipso iure, quod superiùs tractauimus, minimè arbitrabimur posse opinionem Angel. defendi: & ita eam reprobat Alexand. in dict. Authen. non licet, colum. penul. & fin. parum etenim prodest probatio causæ ingratitudinis, si nec præteritio, inserta etiam causa illa, non habet vim exhæredationis, cùm ipse filius nec fuerit institutus, nec vt debuit exhæredatus: & probatio causæ tunc demum operatur, quando exhæredatio præcessit. Sic & Corne. in dicta Authen. ex causa. numer. 28. tenet aduersus Angel. dicens esse opinionem Angeli contra communem: quod etiam sensit Curti. iunior in dicta Authen. non licet. numero 15. quinimò Angelo aduersatur Bartol. in dicta Authentic. ex causa. numer. 12. versicu. ex prædictis. dum dicit text. in dicto §. aliud quoque capitulum. procedere in præteritione materna, aut paterna, filij tamen emancipati, quasi dicat, in præteritione filij sui parum refert, causam exprimi, & probari. Quòd si vera est sententia Areti. dicentis, præteritionem filijfamiliâs expressa causa factam, censeri exhæredationem, absque dubio Angeli opinio admittenda erit.

Causas verò ingratitudinis diligentissimè expressit Iustinianus in d. §. aliud quoq;quoque capitulum. glos. in cap. quintauallis. de iureiur. Regiæ leges 4. 5. 6. & 7. titu. 7. part. 6. Carol. Molin. in consuet. Paris. titu. 1. §. 30. q. 37. quarum aliquot breui quadam adnotatione explicabimus: quandoquidem locus hic exposcit iure |

p. 721

optimo tractatum de filijs instituendis, & exhæredandis, deq́ue eorum legitima successione.

Prima igitur à Iustiniano exprimitur, quando filius manus violentas intulit parentibus. Dignus etenim est, vt à patre exhæredetur. Nam & Exod. ca. 21. scribitur, Qui percusserit patrem suum, aut matrem, morte moriatur. Erit tamen hoc intelligendum, nisi filius patrem percusserit, seipsum defendens, quia percussor non est, qui se defendendo percusserit alium. l. qui percussorem. ff. de sicar. notat in hac specie Ripa in l. fin. C. de reuoc. donat. qu. 19. & Gerar. singul. 2. atque idem erit, si filius

9

^† patrem percusserit, defendens ipsam patriam. l. minimè. ff. de relig. & sumpt. funer. Abb. in cap. peruenit. de immunita. Eccle. Ripa in d. l. fin. quæst. 23. Dec. in c. quę in Ecclesiarum. num. 14. de consti. Fortu. in l. veluti. ff. de iusti. & iur. colum. 9. Siquidem patriæ potiùs subueniendum est, quàm parenti in pari periculo & necessitate, vti Nostrates tradunt in dict. l. veluti. ff. de iusti. & iure. & potissimùm Fortun. ibi col. pen. & fin. idem admonet Plato in Critone, cuius & aliorum in hanc rem pulchra verba congessit Stobæus sermone 37. optimus text. in l. 1. §. & generaliter. ff. de ventre in possess. mitten. dum dixit: Qui, & si non tantùm parenti, cuius esse dicitur, verùm etiam Reipublicæ nascitur. Sic & Cicero libr. 1. Officiorum, inquit: Non nobis solùm nati sumus, ortusq́ue nostri partem patria vendicat. Ex Platone in Epistola ad Archytan. & Demosthenem in oratione de corona. ad idem insignis text. in l. postliminium. §. filius. ff. de capti. & postlim. reuers. & in d. §. aliud quoque. vers. si quis parentibus. idem Cicero Philippica 2. Atrocius, inquit, est patriæ parentem, quàm suum occidere. idem Cicero libro 3. de Officijs, scribit in hunc modum: Ad extremum, si ad perniciem patrię res spectauit, patrię salutem anteponet filius saluti patris. Meminit & Plutarchus in Parallelis, cap. 23. & sequenti, Darij, Bruti, & aliorum, qui ob tutelam patrię filios proprios occiderunt. Non sic opinor, à filio posse patrem bannitũbannitum, vt nunc loquimur, occidi, quod aduersus Bar. Fortu. in dicta l. veluti. probat, & nos tradidimus in Epitome. 2. par. cap. 7. §. 7. num. 5.

Eadem ingratitudinis ratio

10

^† ferè deducitur ex eo, ꝙquod filius nouercam vxorem patris percusserit, aut saltem ratione grauis iniuriæ, quæ patri à filio infertur ex hoc crimine. l. 1. §. item. & §. vsque adeò. ff. de iniur. notat eleganter Ripa in d. l. fi. quęst. 18.

Secunda ingratitudinis causa

11

^† apparet ex eo, quòd filius patrem accusauerit publico iudicio de crimine, quod non sit contra PrincipẽPrincipem vel Rempub. licet pater verè crimen commiserit. text. in dicto §. aliud quoque. quod locum habet, si ex ea accusatione pater esset puniendus pœna mortis, exilij, vel infamiæ. Regia l. 4. titu. 7. part. 6. & idem erit in pœna amissionis membri. l. 2. tit. 9. lib. 3. Fori, atque in alia corporali pœna, argumento deducto à l. 83. Tau. Est igitur hæc causa intelligenda in crimine, quo probato, pater aliqua harum pœnarum dignus esset. Imò, si in his criminibus filius aduersus patrem spontè, non coactus dixerit testimonium, idem erit ex gloss. c. veniens. in 6. de testibus. text. in l. qui cùm maior. §. sed si non accusauerit. ff. de bon. liber. Bar. post glo. ibi. in l. post legatum. §. his verò. ff. de his, quib. vt indig. Rip. in d. l. fi. q. 8. vbi quęst. 9. idem asserit, si filius fuerit aduocatus contra patrem in hisce criminibus. gloss. in c. 1. §. item, si delator. quæ fue. prima cau. benefi. amit. in feudis, aut si filius iudex in eisdem criminibus per imperitiam iniquam sententiam aduersus parentes tulerit, cùm posset peritiores consulere. idem Rip. q. 10.

Tertia causa sufficiens est, si filius

12

^† cum veneficis, vt veneficus conuersetur. ita docet tex. in d. §. aliud quoq;quoque. Regia l. 4. tit. 7. part. 6. intellige verò veneficos non quoscunque, sed eos, qui incantationes, & magicam artem exercent perniciosè. vt docet Carol. Molin. in consuetud. Parisi. tit. 1. §. 30. q. 37. Ego verò ex Græca nouellarum litera, non tantùm incantatores, qui malefici appellantur, intelligo, sed & veneficos, qui veneficia conficiunt, eamq́ue artem exercent. Cui sensui dicta Regia lex adstipulatur, quæ incantatores & veneficos intellexit.

Quarta causa ab eadem Nouella hisce

13

^† verbis exponitur: Si vitę parentum suorum, vel veneficio, vel alio modo insidiari conatus fuerit, quo in loco illud dubium est, an sit satis, vt locus sit exhæredationi, filium venenum parasse ad patrem occidendum, non secuto homicidio. Etsi venenum patri præbuerit filius, & fecerit, quicquid ab eo ad id crimen agendum erat: pater verò deprehenso dolo abstinuerit potione, aut ea secuta medicamento venenum abegerit, opinor, posse exhæredationem procedere. Idem etiam arbitror, si parato veneno insidiæ patefiant parenti, ita, vt patris diligentia, potiùs quàm pœnitentia filij, mors secuta non sit. l. 1. ff. de parricid. vbi Barto. singu. secundum Angel. de maleficijs. §. ex interuallo. Regia l. 7. titu. 8. & l. 2. titu. 31. parti. 7. l. 50. titul. vltim. & l. 2. titu. 13. libro 8. ordi. glo. & Bald. in cap. 1. verb. ad mortem. de pręsump. Abb. in cap. fin. de dona. Ripa in dict. l. fi. q. 27. l. 3. ff. de sicarijs. Si verò filius parato veneno ante deprehensionem libenter pœnituerit, non poterit vt ingratus exhæredari, non enim video hanc pœnitentiam excludi, per dicta iura.

Quinta causa. Si filius cum

14

^† vxore patris, aut eius cōcubinaconcubina rem habuerit, est intelligenda, quando cōcubinaconcubina est vna, & à patre domi retẽ| p. 722taretenta, sicuti leges Ciuiles accipiunt concubinam. Rip. in d. l. vlti. q. 11. Regia l. 4. titu. 7. part. 6. Item hæc causa locum habet, si filius scienter hoc crimen commiserit: Secùs verò si ignoranter, credens illam fœminam, cum qua rem habet, non esse nec vxorem, nec patris concubinam. glos. in cap. 1. quib. mod. feud. ami. per tex. ibi. Gerar. sing. 2. Nam licet in his, quæ de se sunt mala & illicita, non sit necesse delinquẽtemdelinquentem scire, quæ & qualis pœna sit pro delicto imposita, vt eidem pœnæ subijciatur, saltem iure communistatuta pœna, gl. ibi magis communiter recepta in c. à nobis. in 1. de senten. excōexcom. Bart. in l. 1. col. 8. C. de summa trinita. vbi Bal. & Ias. 1. lectio. col. 5. l. vulgaris. §. si æs. ff. de fur. l. eum. §. pe. ff. de iniu. tradit Deci. in c. 2. de constitu. quod alibi tractabimus: tamen ignorantia qualitatis, quæ aggrauat præter ius commune ipsum delictum, à pœna illius qualitatis causa statuta excusat. capit. si verò. in 2. de sententi. excommu. explicat optimè Carol. Molin. d. §. 30. q. 41.

Sextò, Filius iustè exhæres à patre fit, si ex delatione filij pater graue dispendium in patrimonio sustinuerit. Quantum verò hoc dispendium esse debeat, iudicis arbitrio relinquitur. l. 1. §. 1. ff. de iure delib. capit. de causis. de officio deleg. Ripa in dicta l. final. quæstion. 24.

Septima ingratitudinis causa constat, si filius parentem volentem testari omninò impediat, quod in dicto §. aliud quoque. longius exponitur. & Regia l. 4. tit. 7. par. 6. Quòd si filius patre viuente paciscatur de hæreditate patris, eo non consentiente, non poterit exhac causa exhæredari. Purp. in l. fi. C. de pact. nu. 18.

Octauum, quod causam iustam

15

^† exhæredationi præbet, in filia contingit, si ea, patre nondum negligente eam marito tradere, cùm adhuc viginti quinque annorum ætatem non excesserit, luxuriosam vitam elegerit, ita vt meretrix fiat. Regia l. 5. titu. 7. par. 6. quæ sic interpretatur Iustiniani verba. Et quamuis pater viuens luxuriosè possit hac exhæredatione vti, Fulgos. in Authen. sed si post. & Ias. in l. in arenam. C. de inoffi. testam. mater tamen meretrix filiam itidem meretricem exhære dare non poterit. Bart. Bald. & Doct. communiter in dict. l. in arenam. De filia verò, quæ absque parentum consensu nupsit, an exhæredari possit. Item de Regia l. 49. Tau. hîc minimè tractamus: quippe qui in Epito. quarti libri Decretalium id explicuimus.

Alias verò causas

16

^† missas facimus, quòd in ipsa Iustiniani Nouella, & legibus regijs satis expressim tradantur. Potest sanè & exhæredatio permitti ex causis non expressis in dictis constitutionibus, si tamen maiores, & grauiores sint. Ang. in l. lex Cornelia. ff. de iniur. Hippol. sing. 78. Ioan. Lupi. in Rubr. de donatio. §. 16. nu. 10. & in cap. per vestras. 3. notab. §. 20. numer. 15. & hæc est communis opinio in Authen. non licet. C. de libe. præter. Imò & ex similibus causis Guliel. à Cun. in Auth. ex causa. C. de libe. præte. vbi Ias. colum. 3. & Curti. nu. 23. dicunt hanc opinionem communem. idem fatetur Rip. in d. l. fin. q. 41. eam secutus. idem notat Fely. in capit. pastoralis, de rescript. colum. 1. & Guliel. Benedict. hîc, verbo, in eodem testamento. 2. num. 19. Eandem opinionem communem esse profitetur Emman. à Costa Lusita. in §. & quid si tantum. 3. par. num. 175. diligentius cæteris eam defendens.

Illud hîc notandum est, facto testamento, & filio ex iusta

17

^† causa exhæredato, si filius redierit in gratiam patris, & in eius amicitiam fuerit receptus, an sit exhæredatio reuocata? & Bart. per tex. ibi sensit reuocatam esse exhæredationem, in l. 3. §. fina. cum l. seq. ff. de adim. leg. Ias. in d. Authen. non licet. ad finem. quibus obstat l. filio quem pater. ff. de lib. & posthum. vbi Aret. Bart. reprobat. col. 1. Curti. Iunior in d. Auth. non licet. num. 8. Gerar. sing. 3. nam si exhæredatio censeretur extincta, filius maneret præteritus, essetq́ue testamentum nullum, quod minimè conuenit parentis voluntati, vt adnotarunt Paul. Imol. & Alex. in d. l. filio. ex quo cessat ratio Barto. nec potest eius opinio procedere: quod etiāetiam ostendit Rod. Suar. in l. 2. tit. de matrim. lib. Fori versic. vlterius. vbi latè probat, aliud esse, quando ante exhæredationem redisset filius in amicitiam patris: tunc etenim non potuit sequi exhæredatio, quia iam tacitè pater remiserat ingratitudinis culpam. l. in ipsius. C. fami. ercisc. l. Lucius Titius. §. Lucius. iuncta glos. ff. de leg. 2. idẽidem in hac specie asserunt Lancel. & Purpu. in l. fin. C. de pact. nu. 145. licet dissentiat ab hac sententia Curtius in d. Authen. non licet. num. 8. posset tamen opinio Bart. procedere in expressa remissione ingratitudinis facta à patre: sicuti Regia lex probat 2. titu. 9. lib. 3. Fori. Imol. Caro. Molin. in Alexan. consi. 159. lib. 7. conatur Bart. opinionẽopinionem defendere, intelligens d. l. Filio. in exhæredatione, quæ aliâs quàm ex iniuria patri illata facta fuerit, eum legito.

Item, illud est

18

^† animaduertendum, ingratitudinem commissam tolli, nec causam præbere exhæredationi, si filius pœnitentiam illius criminis egerit. ex cap. ferrum. 50. dist. notant in specie Anton Abb. in cap. quintauallis. col. 2. de iureiur. Alex. in l. 1. numer. 33. ff. solut. matrim. Ias. in d. l. in arenāarenam. col. fi. & in d. Auth. non licet. colum. 1. Roder. Suar. in d. l. 2. versic. vlterius. quorũquorum opinio communis est, vt asserit Catel. Cotta, dictione filius familiâs, à qua tandem recedit Felynus in c. Rodulphus. de rescript. colum. 3. & Curt. Iunior in dicta Auth. non licet. col. 1. quibus suffragatur ratio, quòd illa pœnitentia criminis, tantũtantum in foro animæ operatur delicti remissionem, non autem tollit exterioris iudicij pœnam, nec ius accusan|

p. 723

di illud crimen in foro exteriori. glo. communiter & meritò recepta in cap. de his. de accusatio. tẽdunttendunt enim pœnitentia, & criminis pœna, ad diuersos effectus. capitu. vt famę. de senten. excom. l. licitatio. §. quod illicitè. ff. de publica. l. si ita vulneratus. ff. ad legem Aquili. etiamsi pœnitentia interioris iudicij publica sit. Abb. Mari. Aretin. & Felin. in dicto capitulo de his. Anton. Burg. in capit. 2. numero 6. de emptio. contra Anto. & Imol. post Hostiens. in capit. tuæ. de procura. Anani. in dicto capit. de his. vbi glo. videtur hoc sensisse. & Hippol. singul. 639.

Est etiam & alia hac in re consideratio, siquidem pœna in Ecclesiastico foro

19

^† exteriori pro crimine mixti fori imposita, si condigna tanto sceleri non est, minimè impedit, quin ciuilis iudex iterum possit illud crimen punire. text. in capit. 2. de maledi. & in capi. felicis. §. per hoc. de pœnis. in 6. quem dicit singul. Abb. in dicto capit. de his. commendat idem Abb. in dicto capit. tuę. col. penult. Bald. per text. ibi in l. placet. C. de sacrosan. Eccle. Anch. in reg. ea, quæ. fol. penul. de reg. iur. in 6. Aret. & Feli. in dicto c. de his, vlt. col. pulchrè Bald. consilio 260. volum. 3. Are. consilio 58. dubio 2. quorum opinio communis est, & in praxi seruanda, secundum Alciat. in capit. 1. de offic. ordina. in gloss. vltima. vbi Anto. & Abb. idem tenent Ioan. Andr. Domin. Francisc. in dicto §. per hoc. Igitur non tollit iniuriam patri illatam, eiusq́ue satis factionem pœnitentia filij, cùm illa fiat in interiori foro respectu iniuriæ, quæ diuinādiuinam maiestatem lęsit. Posset nihilominùs prior opinio procedere, quando causa exhæredationis non concernit directè iniuriam patris, sicuti vitium arenarij meretricium, & similia. ex distinctione Bar. in l. qui ea mente. ff. de fur. notat in hac specie Rip. in l. fin. C. de reuocan. donatio. quæstione 67. Regia l. 7. titul. 7. partit. 6. quod comprobatur ex his, quæ statim subijciam.

Proximæ quæstioni & illa accedit,

20

^† an causa ingratitudinis per ingressum religionis tollatur, ita, vt filius monachus ante professionem parenti ingratissimus non possit post professionem à patre exhæredari, qua in re Gratianus scripsit: vitium ingratitudinis professione religionis omninò excludi, nec posse filium monachum à patre exhęredari ex causa ingratitudinis commissæ ante professionem. quod probat Nouella constitutione satis ad id expressa. 19. quæstio. 3. ca. vltim. dixit singu. Roman. singul. 476. Campe. de dote. 1. par. quæstione 47. commendat Felin. in capit. Rudolphus. columna tertia. de rescript. glo. in l. Deo nobis. C. de Epis. & Cleri. Chass. consue. Burg. Rubr. 1. §. 5. vers. Archidiaconus. nu. 102. Abb. cons. 27. vol. 2. Sed huic sententiæ manifestissimè obstat tex. in d. l. Deo nobis. §. 1. quo ꝓhibeturprohibetur, patrem exhæredare filium ex ea sola causa, ꝙquod religionem pro iteatur: igitur, si alia adsit causa, poterit pater filium monachum exhæredare. quod Ias. concedit in d. Auth. non licet. nume. 4. & gloss. in Auth. de monachis. in prin. dicens text. in d. c. vlti. Iure Canonico procedere. Bald. verò in d. l. Deo nobis. primam opinionem intelligit, in causa & vitio, quod directè ipsum tantùm filium concernit: si autem patris personam directè causa spectet, aut læserit, non tollitur, secundũsecundum eum, professione religionis. idem Aret. in l. 3. §. 1. col. pen. ff. de lib. & posth. Curt. Iunior in dicta Authen. non licet. colu. 2. atque hæc distinctio eò magis admittenda erit, quod Nouella per Gratianum adducta, non extat, autore Alciato, in libro quarto parerg. capit. 23. ipsiusq́ue Gratiani scripta eatenus sunt recipienda, quatenus apud autores reperiuntur, quos ipse adducit: sicuti Iuniores tradunt in cap. 2. de rescript. CæterũCæterum Gratianus, vir summè doctus, ac diligentissimus, minimeq́ue mendax, ab hac iniuria vindicandus est: siquidem immeritò ab Alciato suspectus in monachorum causa censetur, cùm apud Constantinum Harmenopulum libro 5. Epito. tit. 9. extet Iustiniani Nouella 115. titu. vt, cùm de appellatione cognosc. atque in ea constitutione. §. hæc autem disposuimus. apud Constanti. hæc verba manifesta sunt. monachi, siue patres, siue filij, minimè priuantur hæreditate ob ingratitudinis causam, ante professionem commissam, ex quibus Gratiano fides restituenda est. Tametsi in vulgatis Authenticorum codicibus, & in ipsis Græcis

21

^† Holoandri nouellis prædictus §. omninò desideretur. Si nouellam ipsam centesimam decimam quintam tantùm inspexerimus: extat tamen paragraphus is in Nouella constitutione 123. titu. de Ecclesiasticis diuersis capitulis, qui ex interpretatione Latina Holoandri eam sententiam probat, quam Gratianus Decretorum libro inseruit, licet in Authenticis Latinis, quæ vulgatam editionem habent, idem paragraphus sub titu. de sanctissimis Episcopis. collat. vlti. ita Latinè redditus sit, vt germanũgermanum sensum minimè explicet, ab ea verò constitutione 123. Constantinus Harmenopulus prędictum §. adsumpsit, transtulitq́ue in eum tractatum, quem de exhæredatione liberorum exponit. Et hæc quidem adnotare eò libentiùs duxi, quod & vir diligentissimus Franciscus Balduinus in præfatis de Iure ciuili, pagin. 122. huius erroris Gratianum notauerit. Ex hac verò resolutione deducitur intellectus ad Regiam l. 49. Tau. quæ patri permittit exhæredare filiāfiliam matrimonium contrahentem absque eius cōsensuconsensu, vt habeat locum, etiamsi filia contracto matrimonio ante copulam religionem fuerit professa, hoc ipsum sententia comprobatũcomprobatum fuisse in prætorio Regio, testatur Ioan. Lup. in d. l. 49. ad finem.

Postremò, omittendum non est, parentes |

p. 724

posse à filijs exhæredari ex causis contentis in Auth. vt cùm de appell. cognoscit. §. sancimus. Regia l. 11. tit. 7. part. 6. imò & ex eisdem causis cogendus est pater filium emancipare, vt adnotauit Cuma. cons. 82. & Ias. in l. filijs matrẽmatrem. C. de inof. testam.

Abdicatio verò, vt &

22

^† hoc obiter tradam ab exhæredatione plurimum differt: siquidẽsiquidem, qui filium habebat olim criminibus & scortationibus, alijsq́ue vitijs deditum, probata apud iudices causa, ipsum à se alienare poterat: cuius abdicationis extant frequentissima exempla in declamationibus. & apud Vale. Maxi. lib. 5. c. de indulgentia. eamq́ue Romanis legibus reiecit Imperator in l. abdicatio. C. de patri. potest. cuius meminêre Alcia. libr. 2. disput. c. 28. & Ioan. Ferrar. in reg. iura sanguinis. ff. de regul. iur.

Constat igitur ex his, filium esse instituendum in legitima, ita, vt institutionis titulo filius honoretur à patre, nulllo sexus admisso discrimine. l. maximum vitium. C. de liberis præteri. l. lege duodecim. C. de legit. hæred. §. cæterùm. Institutio. de legi. agna. success. veteres leges aliquot reprobans, ex eo, quòd in successione differentiam constituerint inter mares & fœminas: iniquum enim id visum est, nec ad modum naturæ conueniens. Hinc idem ipse Iustinianus Nouella constitutione 21. vti barbaram corrigit Armeniorum legem, quæ ab hæreditate & dote fœminas excludebat, vt masculis omnia bona obuenirent: atque ibidem primogeniorum bona, γενεαρχικὰ appellat, quòd ea olim Princeps generis, familiæ adscripserit, interprete Holoandro, eadem bona dicta fuisse πρωτοτοκεῖα, ex autoritate septuaginta interpretum probat Tiraquell. de primoge. cap. 1. nu. 2. vbi scribit, eadem apud Gręcos πρεσβε̃ια dici. Etenim à Græcis dicuntur πρεσβεῖα bona, quæ iure legitimo debentur filio primogenito. & apud Demosthenem hoc nomine significatur legatum præcipuè maximo filio à patre relictum, etiamsi Iustinianus in Nouella prima, quæcunque legata πρεσβεῖα dixerit: quæ verò de filiabus instituendis diximus Iure Cęsareo Iustiniani, & aliorum Principum obtinuerunt. Tametsi Voconia lege apud Romanos suadente M. Catone, fœmina hæres

23

^† institui non poterat, etiamsi vnica filia esset, ab eo, qui centum mille sestertios in bonis haberet. quam legem tulit Q. Voconius Saxa tribunus plebis, vt scribitur in Liui. Epito. lib. 41. quo in loco mendosè legitur, Q. Volumnius Saxa. meminit legis Voconiæ Cic. in Verrem, actio. 3. & ibidem Asconius Pedianus Diony. libro 56. August. de ciuitate Dei, libro 3. capi. 21. Aulus Gellius libro decimo, capitu. primo, & alibi sæpissimè. Ea tamen lex obliterata fuit ciuitatis Romanæ opulentia: sicuti Sextus Cæcili. apud Gellium commemorat. Quin & ea lege nihil iniquius cogitari posse, diuus Augustinus fatetur. Est & hîc obiter facta legis Voconiæ mentione, defendendus ab Andre. Alciati censura, Theophilus Græcus Institutionum interpres. Is, inquam, in princip. Institu. de lege Falcid. scribit, Voconia lege prohibitum testatori fuisse, ne cui plus legaret, quàm hæres esset habiturus. A quo Alciat. recedit libro 5. parerg. capit. 23. mihi sanè compertum est, alterũalterum Voconię legis caput prohibuisse, ne quis census, id est, qui centum mille sestertios haberet, plus legaret, quàm esset hæres habiturus: idq́ue deprehendi apud Ciceronem actione 3. in Verrem. Scribis, inquit, si quis hæredem fecit, fecerit. Quod si plus legarit, quàm ad hæredem, hæredésue perueniat, quod per legem Voconiam ei, qui census non sit, licet. Cur hoc, cum in eodem genere sit, non caues? quia non generis, sed hominis causam verbis amplecteris, vt facilè appareat, te precio esse commotum. Hactenus Cicero, ex quo constat cautũcautum fuisse lege Voconia, quod Theophilus retulit. Dubium tamen erit, an id legis Voconiæ caput sit, ad legata fœminis relicta referendum, an in vniuersum in omnibus legatis, & quibuscunque intelligendum, sicuti Theophilus intellexit. Prior tamen sensus potiùs verbis Ciceronis applaudet. Et probari videtur ex eodem Cicerone libro 2. de finib. nec ideò dignus Theophilus est, vt absque vlla distinctione damnetur. Qua in re non omninò assentior his, quæ de lege Voconia scribit Corasius in præludijs ad l. filiũfilium. C. famil. erciscun. num. 10.

Sic apud Gallos lege Salica fœminæ

24

^† à regni successione excluduntur: quam legem pluribus rationibus vtrinque adductis tutatur Pyrrhus post Aurelianenses consuetudines, cuius & plures alij meminêre. Est & plerisque in locis statutum, quòd stantibus masculis fœminas dotatas à parentum successione excludit: quod an æquum sit, traditur ab Alberto Bruno in tract. de statu. exclud. fœmin. artic. 3. præcipueq́ue ea ratione defenditur, quòd Reipublicæ intersit familias conseruari. l. 1. §. denunciare. ff. de ventre inspic. l. super statu. C. de quæst. Perfœminas verò familia extinguitur potiùs, quàm conseruatur. l. pronunciatio. §. familiæ. & §. vltimo. ff. de verbor. significa. l. Iurisconsultus. ff. de gradibus. in principio. & §. 1. Instit. de legit. agna. successio. quib. mirè conueniunt pulchra verba Euripidis.

Mulier egressa paternis ædibus,
Non amplius est parentum, sed coniugis:
Masculum verò genus perpetuò manet in ædibus.
Deorum paternorum, & sepulchrorum limitem honorat.

Et rursus idem Euripides alibi:

Filij masculi columnæ sunt familiarum.

Quæ quidem & alia retulit Ioan. Stobæus sermone 75. qua deniq;denique ratione Respublica admisit primogeniorum vsum: quo mares fœ|

p. 725

minis pręferuntur: sicuti latè tradit Andr. Tiraq. in tract. de primoge. q. 10. & seq. Iure tamẽtamen etiam filia est instituenda. gl. communiter probata in c. si pater. hoc tit. in 6. Doct. in d. Auth. nouissima. & hîc frequentissimo, & vnanimi consensu. Refert ergo scire ad huius c. intellectum, quare testamentum Raynuntij validum hîc fuerit, nōnon institutis filiabus, quam obiectionem sequenti §. dissoluemus.

§. PRIMVS.

PRIMVM hic Canon intelligitur Iure Pontificio, quo satis est, filio quocunq;quocunque titulo portionẽportionem legitimam relinqui, nec est necessarius institutionis honor. Host. hîc, cuius opinio communis est, autore Alex. in l. inter cętera. col. vlt. ff. de libe. & posthu. Nullibi tamen Iure Canonico id

1

^† probatur, nōnon esse filios instituendos necessariò. Et tamen Iure Ciuili passim cautum est, eos debere institui. Igitur cùm in Iure Ciuili sit manifestum, filios esse omninò instituendos, non est constituenda hac in re differentia inter vtrunq;vtrunque ius, nulla Iuris Canonici sanctione refragante Iuris Cæsarei constitutionibus, vnde etiam Iure CanonũCanonum filius honorandus est institutionis titulo. glo. per text. ibi. in c. si pater. hoc tit. in 6. verbo, instituit. quam ibi sequuntur Ioan. Andre. Anchara. & Francisc. post Domini. & esse hanc sententiam communem, fatentur Imol. hîc. num. 31. & Ias. in Authen. nouissima. C. de inoffi. testam. nu. 31. idem Ias. in Rubr. ff. sol. mat, nu. 32. nec est hic titulus inutilis: siquidem inter hæredes institutos est locus iuri accrescendi, non inter legatarios. l. si eam, quam. C. de fideicōfideicom. Quin & glo. in hoc c. verbo, relinquens. communem & vltimam opinionem probat contra Hostien.

Secundò, intelligi

2

^† potest hic textus, quando pater testamentum condidit inter liberos, quo quidem casu non tenetur quenquam eorum titulo institutionis honorare. glo. in Authent. nouissima. C. de inoffi. testa. vbi Ias. eam sequitur. & Philip. Prob. in c. si pater. per text. istum. & Matthes. notab. 104. quibus refragatur ratio illa, quòd pater testamentum faciens inter liberos, non tenetur seruare superstitiosum rigorem Iuris Ciuilis. l. hac consultissima. §. ex imperfecto. C. isto tit. Regia l. 7. titu. 1. parti. 6. ergo non tenetur pater eos instituere hæredes. Imò satis erit, legitimam portionem vnicuique eorum relinquere. Pręterea clausula illa, omni meliori modo, quo possit, operatur, vt filius, cui aliquid relictum fuerit testamento, videatur hæres institutus. Bal. in l. quoties. 2. col. C. de hære. instit. Alex. in l. nam quod. §. non omnis. 2. col. ff. ad Treb. Ias. in dict. Auth. nouissima. 2. col. Dec. cons. 14. col. 2. & Hippo. sing. 36. Hæc verò clausula apposita censetur in testamento inter liberos. glo. in l. cohęredi. §. cùm filiæ. ff. de vulga. & pupillar. substi. verb. non valuit. vbi Imo. Alex. Areti. & Ias. numero 18. dicit eam gloss. singu. Iaso. in l. fin. nume. 15. C. de codici. Idem Ias. in l. hac consultissima. d. §. ex imperfecto. num. 8. idem in d. Auth. nouissima. nu. 21. idẽidem in l. eāeam, quam. col. 6. C. de fideicom. ex l. fi. C. fami. herci, & idem probatur argumento assumpto à testamento militis ad testamentũtestamentum inter liberos. quod admittit Bart. in d. §. ex imperfecto. In testamẽtotestamento autem militis dicta clausula intelligitur l. 3. ff. de testa. milit. Igitur facto testamento inter liberos, non opus est, eos institutionis titulo expressim honorari. Verùm contrariam sententiam maximè probat text. in d. Auth. vt cùm de appel. cogno. §. aliud quoq;quoque capitulum. colla. 8. qui titulum legati, similémue institutionem parentib. iniunxit, non facta distinctione, an testamentũtestamentum esset inter liberos conditum. quam opinionẽopinionem tenent Cyn. & Doct. communiter, secundum Saly. & Iaso. nu. 16. in d. Auth. nouissima. idem notat glo. communiter recepta in d. c. si pater. verbo, instituit. Gul. Bened. hîc, ver. relinquẽsrelinquens. in 1. nu. 136. asserunt, & hanc esse communem Anto. Rub. consil. 72. Philip. Prob. in dicto. c si pater. & Carol. Moli. in Alexan. cons. 168. libr. 5. Nec isthæc decretalis priorem opinionem probat: quippe, quæ præter alios intellectus ita exponi possit, vt filias hîc hęredes institutas fuisse, potiùs præmittamus, quàm incertis cōiecturisconiecturis diuinemus.

Non obstat d. §. ex imperfecto, quia

3

^† locum sibi vendicat, quando pater testatur inter liberos ęqualiter, cùm in id tendat liberorũliberorum fauor, secùs verò si inæqualiter inter liberos etiāetiam te|

p. 726

stetur pater, tunc etenim non valet hæc vltima voluntas minus solennis, propter damnum, quod ex hac inęqualitate quibusdam filijs obueniret, ac discordiæ maxima præberetur occasio. Roma. eleganter consil. 385. cui subscribit Deci. cons. 105. idem Dec. in l. 1. C. vnde liberi. idem Rom. cons. 179. col. 4. nu. 4. & Tiraqu. de primogenijs, q. 4. nu. 4. optimus tex. in l. vlti. C. fami. ercis ibi, pares esse videntur. quam legem ita intellexit Constan. Harmenop. Epito. lib. 5. titul. 1. vt æqualis filijs bonorum diuisio ex ea constitutione contingat. Et licet Paul. & Ias. in l. hac consultissima. colum. 3. C. qui testa. face. poss. idem Paul. Areti. Riminal. & Corne. in dict. §. ex imperfecto. ab hoc intellectu dissentiant planè, quibus communiter cæteri suffragantur in Authentic. quod sine. C. ist. titul. teste Socyno Iuniore consilio 189. volu. 2. num. 87. Iure tamen procedit, vbi esset inter liberos maxima & iniuriosa inæqualitas: qualis est ista, vt vno eorum instituto cæteris ignobili titulo velit pater satisfacere. ex Curtio Iuniore in dicto §. ex imperfecto. numero 2. Anto. Rubeo, consilio 6. 2. col. Socyn. consilio 5. in 3. volumi. vlti. col. & eleganter Carolus Moli. in d. consi. 168. lib. 5. litera A. quibus accedit Regia lex 7. titulo 1. parti. 6. & l. 5. titulo 8. eadem partit. quarum prior. §. ex imperfecto. conuenit: posterior verò hunc secundum intellectum, quẽquem nos impugnamus, approbat, sentiens non esse necessarium institutionis titulum, quando pater testatur inter liberos, diuidendo inter eos propria bona. Ecce, quòd lex illa non permittit ex filijs vnum institui, alterum verò exhæredari, aut alio ignobili titulo legitimam portionem eidem relinqui: vtraq;vtraque verò lex loquitur, quũquum pater inter liberos bona propria partitur. Partitio verò in dubio æqualiter est intelligenda, ob partis mentionẽmentionem. l. nomen filiarum. §. portionis. ff. de verb. significat. l. 9. titu. 33. parti. 7. vnde vel Regia l. ita est intelligenda, vt partitio æqualis sit, vel saltem, vt non probet valde inæqualem, & iniuriosam diuisionem, nempe vnum ex filijs institui, cæteros verò hoc honore priuari. Quin & gloss. in l. quoties. C. famil. erciscun. scribit, diuisionem bonorum à patre inter liberos factam in testamento solenni, etiam rerum adsignatione, institutionem inducere, quod si fiat in testamento minus solenni, non censetur facta institutio, nisi diuisio fiat per vncias, aut partes quotas. ita præfata gloss. quam dicunt singu. Alex. in l. nam quod. §. non omnis. ff. ad Trebell. pen. colum. Iason. in Authen. nouissima. nu. 24. C. de inoffi. testa. Roder. Sua. in l. 9. tit. de legatis. Foro legum. 7. q. ex cuius glo. distinctione dicta lex Regia est intelligenda. vnde apparet, nullibi in præmissis casib. institutionis titulum cuidam ex filijs legitimè concedi, reliquis verò eodem titulo exclusis. Hinc ergo cōstatconstat ex d. §. ex imperfecto. non probari gl. & Iasonis opinionem, nec item dict. lege Regia, nisi fiat prędicta forma diuisio bonorum inter filios.

Item, non obstat argumentatio sumpta à gl. in d. l. cohæredi. §. cùm filiæ. illa etenim gloss. in discrimen adducitur ob decisionem text. in l. si frater. C. de fidei. qua probatur, filium testatoris pupillariter substitutum impuberi fratri, post ætatem pupillarem non admitti ex iure fideicommissi: & tamen si codicillaris clausula censeretur apposita, pupillaris substitutio post ætatem pupillarem expirans, iure fideicommissi valeret. gloss. in §. masculo. Instit. de pupil. substitut. facit l. Scæuola. ff. ad Treb. Angel. Fulgos. & Ias. nume. 11. in l. precibus. C. de impube. & alijs substitut. probat eadem l. si frater. Imol. & Alexand. in l. verbis ciuilibus. ff. de vulgar. 2. colum. Galiau. in l. Centurio. ff. de vulga. colu. 54. Rube. consilio 129. & hæc est communis opinio secundum Alexan. in d. l. verbis ciuilibus. & Curt. Iunior in dicta l. precibus. numer. 54. ipse tamen ibi post Corne. in dicta l. si frater. & Galiau. in dicta l. Centurio. colum. 55. hanc communem opinionem falsam esse existimat, quando substitutio esset ad pupillarem ætatẽætatem restricta expressim: tunc etenim, etiam adiecta clausula codicillari, non esset locus fideicommisso post pubertatem: vnde communis sentẽtiasententia habebit locum, si pupillaris sit reciproca, cōpendiosacompendiosa, aut minimè facta ætatis pupillaris restrictione concepta, secundum eos, & Paulus Castr. in dict. l. si frater. Quinimò indistinctè displicet dicta cōmuniscommunis opinio Viglio, in dicto §. masculo. eò, quòd glo. ibi frequentissimè celebrata, & dict. l. si frater. de clausula codicillari nihil dicunt, sed de verbis apertè fideicommissum inducentibus.

Præterea non congruit, maiorem effectum habere ipsam clausulam codicillarem, quàm si in codicillis facta esset ipsa dispositio, de qua tractatur: quod constat ex verbis clausulæ, hunc sensum manifestè præ se ferentibus. Sed si esset facta in codicillis pupillaris substitutio, vltra paupertatem nullum effectum haberet: sicuti constat ex d. l. Scæuola. quæ inter pubertatem ex benigna interpretatione, ne inutilis esset substitutio, eam vti fideicommissariāfideicommissariam admitti permisit. Igitur clausula codicillaris non operatur esse fideicommissariam, post pubertatem, eam substitutionem, quæ pupillaris sit. Et subinde compendiosa verbis directis concepta, in testamento, ex quo semel, vt directa valere potuit, repetita tandem in codicillis non operabitur plus, quàm si concepta esset in testamento valido: sed ita instituta cùm semel iure directæ substitutionis valere potuerit, nōnon producitur vltra pubertatem etiam iure fideicommissi, ergo nec adiecta clausula codicillari. Ex quibus apparet non euerti gloss. in dicto §. cùm filiæ. ex tex. in dict. l. si frater. Con|

p. 727

cessa tamen eiusce gloss. conclusione, respondeo, in testamento liberorum gratia facto intelligi hanc codicillarẽcodicillarem clausulam in eo, quod ipsis liberis vtile sit, non tamen in damnum alicuius eorum: sicuti damnum esset quenquāquenquam eorum institui expressè, alium verò tacitè: fit etenim quodam modo iniuria ei, qui nominatim non instituitur, aut qui æquali honore simul cum fratribus ad patris bona non vocatur, vel decisio Bald. in dict. l. quoties. est intelligenda, cùm testamento apponitur illa clausula, valeat meliori modo, quo possit, non autem quando simplex codicillaris clausula adijcitur. Sic sanè intellexit hanc Bal. opinionem Alex. in cons. 50. vol. 7. Curtius item Iunior cons. 169. colum. 2. primo siquidem casu, legatum filio relictum ad institutionis titulum refertur: non sic in secunda specie: quo filij, vt his rectè perpensis non admodum conueniat huic decretali hic secundus intellectus.

Tertius intellectus ad

5

^† istum tex. inde sumitur, quòd verbum, relinquo, adiectum rei etiam particulari, institutionem inducit, quādoquando relinquitur ea res ei, qui necessariò est instituendus: id etenim suadet materia subiecta. Carol. colum. 1. & Abb. hîc existimans hunc text. esse ad hoc singul. idem notauit Bald. tametsi subobscurè in l. quoties. C. de hæred. insti. à quo id colligunt Imol. in l. 1. §. si ex fundo. num. 52. & in l. his verbis. col. 1. ff. de hære. insti. Alexan. in l. nam quod. §. non omnis. ff. ad Trebel. 2. colum. Verùm hæc sententia, quę Baldo passim tribuitur, euertitur ex text. in Authen. vt cùm de appel. cog. §. aliud quoque capitulum. col. 8. qua quidem constitutione sancitur, filium esse instituendum, nec sat esse ei aliquid relinqui. Quis igitur adeò obtusæ mentis erit, qui vel transuersim non percipiat ex eo textu, minimè sufficere quidquam filio relinqui à patre, ni hæres instituatur? Regia deinde l. 5. titu. 8. part. 6. dixit, satis esse filium à patre aliquam rem consequi titulo hæredis: ergo non sufficiet legati, aut relicti nomen. Vnde à conclusione Baldi recedunt Imol. in dict. l. his verbis. & in dict. §. si ex fundo. numer. 55. Alexand. in dict. §. non omnis. 2. colum. Barba. hîc, numer. 14. & Guliel. Benedict. verbo, in eodem testamento relinquens. in 1. numer. 57. quorum opinio communis est, secundum Imol. hîc, num. 30. & eundem in dict. l. his verbis. & in dict. §. si ex fundo. & Corne. in dicta l. quoties. numer. 3. & probatur ex eo, quod verbum, relinquo, adiectum rei alicui in specie, non inducit hæredis institutionem. l. cogi. §. generaliter. ff. ad Trebellian. vbi Barto. hoc ipsum adnotauit. Imò verbum hoc, relinquo, adiectum quotæ hæreditatis, non inducit institutionem in filijs, qui formaliter sunt instituendi: sicuti in specie scribit Carol. Molin. in Alexand. consil. 17. libro tertio ad finem.

Quartus his proximè accedit

6

^† intellectus, ex quo deprehenditur, filiam à Raynuntio hæredem institutam fuisse, cùm ei pater reliquerit domum pro sua legitima. in hac etenim specie censetur titulo institutionis domus relicta. Cardin. hîc. Bart. Bald. & Fulgos. in Authen. vnde si parens. C. de inoffic. testa. Bartol. idem cons. 151. & Francis. Tigrinus cons. 152. post illud consilium Barto. Corne. consil. 35. col. 3. volum. 2. Curtius Iunior 3. colum. post Bald. in l. humanitatis. C. de impub. & alijs substitut. vbi textus huic opinioni refragatur: nisi dixeris, tempore illius constitutionis non fuisse necessarium, filios hæredes institui: & ideò suspecta quibusdam videtur Bartol. sententia, quam reprobant Saly. in l. quoties. C. de hæred. instit. vlt. quæstion. Imo. in dict. l his verbis. & in d. §. si ex fundo. & idem ac Barb. hîc nu. 13. Alexand. in dict. §. non omnis. 3. colum. Iason in dicta Authent. nouissima. nume. 28. Mathes. notab. 159. Guliel. Benedict. hîc, verbo, relinquens, in 1. nu. 58. & probat text. in dict. §. aliud quoque capitulum. vbi non sufficit, legitimam portionem relinqui, ni relinquatur illa titulo institutionis. Regia item l. 5. titul. 8. part. 6. sufficere statuit, legitimam filijs titulo hæredis relinqui: ergo non sufficiet legitimam relinqui alio titulo. Eadem etiam opinio alia ratione probatur, quòd legatum à patre filio censetur in dubio pro portione legitima legatum. l. siue libertus. ff. de iure patro. l. etiam. §. si debita. ff. de bonis liber. id verò, quod inest à iure, si exprimatur, nihil operatur: igitur legatum seu relictum filio pro portione legitima, non trahitur ad institutionem: atque ideò hæc vltima opinio verior videtur: quamuis Barto. opinio sit communis, vt testantur Alexand. & Decius in dict. l. humanitatis. col. 2. Iacob. in dict. l. quoties. nec est tutum ab ea recedere in iudicando, sicuti nec in consulendo, secundum Corne. consil. 298. col. 3. vol. 1.

Quintus intellectus aptissimè huic capiti conuenit: nempè, vt præmittamus in

7

^† testamento Raynuntij institutionem: concisè etenim enarrauit hîc Romanus Pontifex testamenti seriem: atque ita intelligunt istum tex. gloss. & Docto. hîc glos. communiter recepta in cap. si pater. isto titu. in 6. Guliel. Benedict. in dict. verbo, relinquens, nume. 65. in primo. Et est hic intellectus communis, secundum Lanfran. hîc col. 1. Alex. consil. 70. columna 3. volu. 2. & Ias. in dict. Authen. nouissima. num. 31. tametsi falsò asserat eum communiter reprobari Guliel. Benedict. in dict. verbo, relinquens. num. 10. Quòd si filius à patre instituatur hæres in ea portione quæ legitima non est, aget ad supplendam legitimam portionem, non tamen dicit nullam patris testamentum. textus in Authentica, vt cùm de appellatione cognosc. §. hæc autem disposuimus. gloss. |

p. 728

communiter recepta in dicta Authent. nouissima. & in dict. cap. si pater. verb. in re certa. Regia l. 5. tit. 8. par. 6. Si verò in vita pater filio legitimam portionem iure debitam tradiderit, attenta quantitate bonorum, quæ eo tempore pater habebat, pacto equidem præmisso inter patrem & filium de non succedendo, ac demum patris bona augeantur ante obitum patris: filius eo mortuo aget ad integritatem portionis legitimæ, vt sibi tradatur id, quod deerit iuxta bona, quæ pater in morte dimiserit. Bal. per tex. ibi in c. cùm M. col. 4. de constit. idem Bald. in l. pactum. C. de collati. vlti. opposi. Roma. & Imol. in l. stipulatio

8

^† hoc modo concepta. ff. de verbor. oblig. Ripa in d. cap. cùm M. numer. 38. Iason. in l. si quando. §. 1. C. de inoffic. testamen. Rodericus Sua. statim citandus. & est communis opinio. secundum Iason. in l. quod seruus. ff. de condi. ob caus. dat. & eundem in dict. Authen. nouissima. col. 4. legitima etenim portio filijs debetur ex bonis, quæ parentes tempore mortis obtinuerint. l. cùm quæritur. C. de inoffic. testament. Regia l. 23. Tauri. licet Curti. Senior consil. vlti. dixerit communem opinionem asserere, filium non posse agere ad supplendam legitimam portionem ob augmentum bonorum paternorum. post Iac. Butri. in d. c. l. pactum. & Ange. in d. l. stipulatio hoc modo concepta. quorum opinionem dixit veriorem, & magis communem esse Carol. Molin. in Alex. consil. 180. libr. 5. qui post alios præmittit in hoc casu validam esse pactionem de non succedendo. Et sanè si ea pactio censetur valida, dubio procul opinio Iacob. But. verior est. & magis à posteris probata, nec id negabunt priorem opinionem secuti. Sic denique etiam absque iuramento eandem opinionem Iacobi sequuntur, dicentes eam communem esse, Roma. in dict. l. stipulatio. Georgius Natan. in c. quamuis pactum. colu. 2. de pact. in 6. Nicol. Boëri. decisio. 62. col. 4. & Guliel. Benedict. in hoc c. Raynuntius. verbo, duas. numero 242. Pro quibus solet induci tex. in l. 1. §. si vel parens. ff. si quis à parent. fuerit manumis. Ego tamen, etiamsi opinio Butrigarij præstito iuramento super pactione præmissa admittenda sit, tamen absque iuramento non censeo eam veram esse: vnde ipsius opinionẽopinionem reprobare videntur idem Guli. Benedict. hîc, verbo, in eodem 1. numer. 220. Ioan. Lupi. in c. per vestras. 3. notabi. §. 23. de donatio. inter virum & vxorem. Tho. Grammat. decis. 57. nu. 30. præter eos, quos paulò antè post Baldum citaui.

Prima verò opinio adhuc locum sibi vendicat, si patri promittat filius absque iuramento se amplius nihil petiturum ratione portionis legitimæ. l. si quādoquando. §. 1. C. de inoffi. testam. Ias. & Ripa in dictis locis. quòd Docto. primam opinionem secuti manifestè probant: imò sunt, qui adserant, tale pactum, etiam iuramento præstito, minimè valere, ex eo quòd decisio d. capit. quamuis pactum. in filia congruè dotata loquatur, vt scribit Carol. Molin. in dict. Alexand. consil. 180. libr. 5. à quo libenter ex communi sententia discedo. Nam in filio idem erit, si congrua portio pacti tempore ei fuerit adsignata eo tempore inspecto quo ad patris bona: quemadmodum præter alios tradunt Alexand. in dict. consil. 180. & in l. in ratione. 2. ff. ad leg. Falcid. idem Alexander. Corne. Iason & Deci. in l. pactum. C. de collationibus. Ripa in dict. cap. cùm M. & libr. 1. resp. cap. 6. colum. vltim. Thom. Grammati. dicta decisione 57. numer. 30. Aymon consil. 114. num. 16. licet idem Ias. in Authentic. nouissima. C. de inoffic. testam. dubitauerit. Igitur quoties prædicta pactio absque iuramento facta fuerit, locum habebit, quod modo ex Baldo & alijs adnotauimus. Et idem erit, si mortuo patre filius hæredibus patris asseruerit, & cauerit, se tot & talia bona à patre accepisse: poterit enim adhuc agere aduersus hæredes, vt legitima portio suppleatur. d. l. si quando. §. 2. vbi Doct. id notant communiter. & Roderic. Suares in l. quoniam in prioribus. amplia. 9. C. de inoffic. testam. qui hoc ipsum latiùs tractat.

Subdit gloss. institutum in

9

^† re certa loco legatarij habendum esse. idem notat gloss. in c. si pater. in gloss. 3. text, vbi latè Ias. in l. quoties. C. de hæredib. institu. quandoque tamen hic institutus in re certa est censendus hæres non legatarius: sicuti Docto. explicant in dict. l. quoties. Francis. in dict. capit. si pater. super glos. 3. Rotæ decisio. 864. in antiquis. Gulielmus Benedict. in verbo, in testamento relinquens. in primo. numero 256. Nam institutus in re certa hæredis nomen, & commodum habet quoad ius accrescendi: hærede etenim vniuersali repudiante, tota hæreditas accrescit huic in re certa instituto. sicut Bartol. Angel. Salyce. & alij existimant in d. l. quoties. & in §. si ex fundo. statim allegando. quorum opinio communis est: quod præter alios Corne. asserit consil. 31. volum. 4. Rursus si hæres vniuersalis non instituatur in tota hæreditate, nec in eius quota portione, hic censetur hæres vniuersalis. l. 1. §. si ex fundo. ff. de hæredib. institu. notatur in dicta l. quoties. Regia l. 14. tit. 3. part. 6. Verùm hic in re certa institutus hæres, & rogatus restituere alteri rem

10

^† ipsam, quartam Trebellianicam non detrahit. Bald. & Ias. colum. 5. in l. filium. C. fami. ercis. Abb. hîc colum. penult. idem Iason in dicta l. quoties. colum. 3. Guido Papæ decisio. 466. etiam si hic institutus sit filius testatoris, quia Trebellianica solùm deducitur ab hærede vniuersali, aut ab hærede alio, qui propriè hæres sit. l. 1. §. inde Neratius. & l. mulier. §. vlti. ff. ad Trebellia. hic verò institutus in re certa non est |

p. 729

propriè hæres. l. quoties. paulò antè citata: igitur non potest Trebellianicam deducere. atque ita in hac specie respondet Aymon Sauillianus consil. 131. numero 13. & cons. 186. colum. 1. aduersus Curti. Iuniorem consil. 160. & glos. quæ contrarium præmittit in dicto cap. si pater. verbo, Trebellianicæ. Illa tamen gloss. defendi potest ex eo, quòd hæredi instituto in re certa datus fuerat ibidem substitutus vniuersalis: quod ipse tradam inferiùs §. 9.

§. SECVNDVS.

COnstat deinde ex præuia huius decisionis enarratione, qualiter Raynutius Alterocham, & eius sobolem, Adiectæ substituerit, mortuáque Adiecta, Alterocha, & eius filius petierunt iure substitutionis bona Adiectæ: quo fit, vt ex hoc probetur, duos substitutos, aut institutos disparis gradus, æqualiter, & simul vocari ad successionem, non ordine gradus. idem asserit l. vltima. C. de impub. & alijs substit, vbi substitutis patre cum filijs, & Sempronio, dimidia pars competit Sempronio, alia dimidia, patri & filijs simul. optimus ad idem text. in l. si mulieri. ff. de vsufruct. accres. & in l. si quis Titio. ff. eo titul. iuxta communem intellectum. Econtrario tamen instat text. in l. Gallus. §. quidam rectè. ff. de libe. & posthu. ex quo colligitur, ordine gradus primò patrem admittendum esse, ac deinde filium. Quamobrem Bart. in d. §. quidam rectè. tres assertiones tradit, quibus hanc quæstionem dissoluere conatur.

Prima conclusio, Institutio, aut

1

^† substitutio patris & filij per copulam, &, concepta, ordine gradus est non simul intelligenda, vbi ratio affectionis dictat, patrem prius admitti debere voluntate testantis: quod in simili probat text. in l. Lucius. ff. de hæredi. insti. & in l. generaliter. C. de institut. & substitut. atque idem erit in quibuscunque, qui simul copulantur in aliqua dispositione, si prælationis ratio ab affectione testantis colligatur. Sic patre recipiente feudum pro se & filijs masculis & fœminis, ordine sexus prius admittuntur masculi, quàm fœminæ. text. in capit. 1. §. filia. de succes. feudi. & in cap. 1. Episco. vel Abbatem. Sed Bartol. conclusioni refragatur text. hic secundum Lanfranc. columna tertia. siquidem aderat in hac specie ordo affectionis, & tamen simul Alterocha & filius admittuntur: & quāuisquamuis Socin. Antoni. Rube. & Fortun. in dicto §. quidam rectè. conentur euertere huius capit. inductionem varijs interpretationibus, nulla tamen earum satis conuenit. Est etiam contrà Bartol. voluntas testantis ex eius oratione, & verbis deprehensa, quæ ordini charitatis præferenda est. Quin & text. in l. codicillis. §. instituto. ff. de legat. 2. palàm probat institutis filio, & nepote, eos simul non successorio ordine vocari: ex quibus tolluntur rationes Barto. nam text. in dicto §. filia. propter naturam feudi procedit: cùm in feudis

2

^† masculi fœminis passim præferantur. Nam & idem Barto. in l. & iurisiurandi. §. si liberi. ff. de ope. lib. scribit, patre accipiente emphyteusim pro se & filijs suis masculis, & fœminis, mortuo patre non præferri masculos fœminis. l. maximum. c. de libe. præte. sequuntur Barto. Saly. in l. 2. C. de iure emphyteu. quæstio. 17. & ibi Iaso. numer. 187. Anchar. consil. 125. Imol. in capit. potuit, de locat. vltim. colum. & est communis opinio, teste Alberto Bruno in tract. de statu. exclud. fœmi. artic. 8. quæstion. 22. qui omnes & Socin. consil. 113. 2. colum. volum. 1. & eius nepos Socin. consilio 133. numer. 25. volum. 1. Anchar. in l. tres fratres. de pact. & alij, quos referam in capit. Rainaldus. numero secundo, id intelligunt, refragantibus Salycet. & Lusitano in l. 5. ff. de reb. dubijs. nisi esset in ea regione, aut prouincia statutum, fœminas excludi extantibus masculis. idem notat Alex. cons. 119. nu. 8. libr. 5. & cons. 15. lib. 4. optimè Carol. Molin. in consuetud. Parisi. §. 22. quæst. 26. numero 86. vbi asserit, hanc opinionem communem esse: dubius tamen an vera sit. sicuti etiam dubitauit in dicto consilio decimoquinto, in additionibus ad Alexand. quibus constat in dicto §. filia. non probari hanc primam conclusionem. igitur Bart. opinio communiter reprobatur. vt asserunt Ias. numero 18. Fortu. colum. 25. Galiaul. numer. 65. & Anton. Rube. fol. 5. column. 4. in dict. §. quidam rectè. Decius consil. 236. column. 2. & |

p. 730

Alexan. consil. 22. colum. 3. volum. 3. Corneus consil. 17. volum. 4. & Cæpola consil. Ciuil. 52. colum. 2. ipse verò Bartol. etiam præmisso ordine charitatis admittendos censuit simul esse eos, qui vocati fuerint per dictionem, vnà, cũcum, & similibus. Cui consensere ferè omnes in dicto §. quidam rectè. & Mathes. notab. 157. Adhuc tamen in hoc nulla procedit differentia: nihil enim refert,

3

^† fiat coniunctio per dictionem, cùm, an per dictionem, vna. tex. insignis in dict l. si quis Titio. ff. de vsufruct. accrescen. Ias. numer. 14. Anton. Rube. fol. 13. colum. 1. & Fortu. in dict. §. quidam rectè. colum. 17. vnde si ex ordine charitatis essent plures coniuncti admittendi, seruatis ipsis gradibus, parum aut nihil referret coniungi eosdem his, aut illis dictionibus.

Secunda conclusio, Institutio filij & nepotis ex eo concepta per

4

^† copulam, &, intelligitur ordine successionis, & non simul. Hæc etenim institutio facta censetur ordine necessitatis, cùm filius sit instituendus in primo gradu l. 3. & l. inter cætera. ff. de liber. & posthum. ergo perpensa subiecta specie, exigit necessitas, vt successorius ordo seruetur. glo. in dicto §. quidam rectè. quam sequuntur Docto. communiter, vti scribunt Iaso. colum. 4. Fortun. Galiaul. numer. 57. & Rube. colum. 12. in dicto §. quidam rectè. Ab hac verò communi sententia recedunt Iaco. Are. Salyc. Imol. & Aret. ratione efficaci quidem, & quæ præcedentis opinionis rationem euertat. Nam ex necessitate filius est in primo gradu instituendus, nōnon tamen abhorret alium simul & eodem gradu cum eo hæredem institui: sat etenim est filium habentem primum suitatis locum institui in primo gradu: nec est necesse ipsum solum institui, quod manifestissimum est. Et ita opinionem Iacobi tutantur in dicto §. quidam rectè ex nouioribus, Rub. colum. 12. & Fortu. colum. 12. nec opinio communis efficacem rationem habet, teste ibidem Galiaula numer. 60. quibus consentit Mari. Salomo. col. penulti. qui etiam à prima Bart. conclusione recedit. Et est aduersus Bart. in hac, & præcedenti sententia optimus textus, à contrario sensu. in l. cùm in testamento. in princip. ff. de hæredib. insti.

Tertia conclusio, Institutio, aut

5

^† substitutio duorum ita facta, vt primum, & eius filium hæredem, quis hæredes instituat, aut substituat, est intelligenda, non simul, sed ordine gradus: hæres enim non admittitur in vita illius, cuius futurus est. l. qui superstitis. ff. de acquiren. hæredi. l. hæreditas. ff. de petit. hære. hanc igitur conclusionem Barto. ipse probat: quem sequuntur omnes in dicto §. quidam rectè. Socin. consil. 12. col. 3. volum. 3. dicens hanc sententiam communiter receptam esse. explicat eandem Iason in consil. 157. vol. 4. Nec obstat l. si quis Titio. ff. de vsufruct. accres. dicens, Si quis Titio, & hæredibus suis vsumfructum legauerit, dimidiam Titius, dimidiam hæredes eius habebunt. Nam intelligitur, Titio & hæredibus suis, id est, testatoris. gloss. communiter ibi recepta, quam subtiliter explicat Zasius libr. 1. sing. resp. cap. 19. & libr. 2. cap. 29. Hæc

6

^† verò tertia conclusio eodem iure procedit, vbi testator Sempronium instituit, & sequentes in gradu, nomine tamen collectiuo. Exempli gratia, Instituo Sempronium, & suos. hoc etenim nomine colliguntur plures, qui simul admitti nequeunt: & ideò successionis ordo seruandus erit. Soci. in dicto §. quidam rectè. col. 5. Deci. cons. 205. col. 1. Galiaul. post alios in dicto §. quidam. num. 69. Aymon Sauilli. consil. 22. col. 2. Deci. consil. 248. idem Deci. cons. 1. Paul. de Castro per text. ibi in l. vlti. C. de verb signifi. text. in l. cùm ita. §. in fideicommisso. ff. de legat. 2. & illic Bart. Imol. Bal. Cuma. & Paul. latè Tiraq. lib. 1. de retract. §. 11. gloss. 4. numer. 2. text. optimus in l. peto. §. fratre. ff. de leg. 2. vbi Bart. & alij. idem Bart. in dicto §. quidam rectè. colum. 2. & illic Doctor. communiter.

Duorum

7

^† autem pluriúmue institutio quoties successionis ordine est intelligenda, ad vulgarem substitutionem refertur: siquidem directis verbis & Ciuilibus facta, cùm semel iure directo valere possit, ad fideicommissum non deducitur. l. verbis Ciuilibus. ff. de vul. & pupillari substit. Igitur vulgaris substitutio in ea specie subintelligitur: & ideò primo adeunte hæreditatem, secundo locus non est. Areti. in d. §. quidam rectè. col. 3. Socin. versic. tertius casus. & post alios Galiaul. ibi nume. 67. Deci. cons. 248. col. penult. dicens opinionem Aret. communem esse: ex quibus idem omnino dicendum est in substitutione, nisi ea facta sit nomine collectiuo. l. cùm ita. §. vlti. ff. de legat. 2. l. peto. §. fratre. ff. eo. aut per verba tractum futuri temporis significantia, vel quæ possint intelligi iure fideicommissi: tunc etenim si fidei commissaria substitutio hîc est intelligenda, secundum eosdem Soci. & Gali. Deci cons. 95. col. 2. & cons. 236. col. 2. Paul. Castren. in d. §. in fideicommisso. Soci. cons. 12. vol. 3. col. 3. Curt. Iuni. cons. 48. col. 3. Aymon consil. 131. & cons. 22. col. 2. quorum distinctio communis est, refragante in prima Aret. conclusione, Paulo Castren. secundũsecundum Galiaul. in d. l. Gallus. §. quidam rectè. num. 67. & Aymon d. cons. 22. & licet Dec. cons. 248. & cons. 228. col. 1. ab hac resolutione discedat, quando fit substitutio nomine collectiuo, vt animaduertit Aymon, tamen receptior est Soc. sententia.

Ex his facillimè soluitur obiectio ex dict. §. quidam rectè, qui procedit, quando institutio posthumi nepotis necessitate cogente fit, iuxta consilium Galli Aquilij.

§. TERTIVS.

PRæter alia, quæ maximè in huius

1

* capitis interpretatione adnotari solent, ad examen adducitur substitutio quædam à Raynutio facta. Is etenim proprio testamento statuit, vt filiæ Adiectæ, si absque liberis moreretur, Alterocha, & soboles, quam gestabat in vtero, eidem impuberi succederent. Cuius substitutionis ratione à iuris vtriusque professoribus quæritur, quænam isthæc fuerit substitutio? atque ideò locus hic substitutionum tractatum exposcit, cui ipse libentissimè supersederem, cùm ob interpretum hac in re indefessam concertationem, tum ob materiæ amplitudinem, quæ vel est omittenda, vel diligentissimè tractanda. quorum primum minimè patitur hæc Raynutij substitutio: vltimum verò latissimos illos, miris ac festituissimis floribus refertos IurisconsultorũIurisconsultorum campos potiùs exigit, quàm hanc, vel alteram iuris Pontificij sanctionem. Primus sanè, vt vel ex minima parte propositæ quæstioni deseruiam, illud inquiram: num his Raynutij verbis liberi Adiectæ fuerint hæredes instituti, aut potiùs substituti? Nec id temerè in controuersiam ducitur: cùm plurimum intersit id scire: quidem filij Adiectæ substituti ex his Raynutij verbis possunt mortua matre, eius hæreditatem repudiare, & capere bona Raynutij, qui eos ex testamento vocauerit: quòd si ab intestato succedunt matri, nec vocati sunt ex substitutione fideicommissaria Raynutij, non poterunt matris hæreditatem repudiare, & primi testatoris bona petere. Prætereà, filij Adiectæ vocati ab ipso Raynutio ad propria bona ex fideicommissaria substitutione reuocabunt bona alienata per matrem, quæ quidem bona fuere relicta in hæreditate Raynutij: alioqui non vocati per hæc verba, non admittuntur ad reuocationem alienationis factæ. l. vltim. §. penult. C. commun. de legat. aliasq́ue vtilitates hæc disputatio habet, quas passim Doctor. tradunt. Est sanè insignis glos. in l. Lucius. in 2. ff. de hæred. instit. quæ dixit, per prædicta verba filios non

2

^† esse vocatos à testante, ex eo quod in conditione adiecta, fiat eorum mentio, non in dispositione: hi verò, qui conditionibus adijciuntur, minimè vocantur in ipsa dispositione per ipsum testatorem. l. si quis sub conditione. ff. si quis omis. caus. testamen. l. si quis ita hæres instituatur, si legitimus. ff. de hæredi. insti. l. ex facto etiam agitatum. ff. eo. l. qui duos. ff. de reb. dub. l. vel singulis. l. qui duos. ff. de vulg. & pupillar. substitut. quam quæstionem latè disputat Anto. Corset. in repeti. ad Abb. dictione, substitutio, ac præ cæteris dictam glos. dixere singul. esse Alexand. in l. ex facto. §. 1. col. 2. & in §. ex facto. col. 2. ff. ad Trebel. idem in l. Gallus. col. 3. ff. de libe. & posthum. dixit eam celebrem & singu. Gali. in l. Centurio. colu. 89. & ibi Ripa numero 159. ff. de vulg. & Curti. Senior cons. 42. columna 7. vbi eam opinionem communem esse fatetur. idem asserunt Imol. in dict. l. Lucius. 3. colum. Alexand. consil. 109. & consil. 202. & 188. vol. 2. Decius cons. 207. Socin. cons. 62. vol. 3. col. 1. Zasius de substi. c. vlti. col. 2. Catelli. Cotta in dictione, filij in conditione. Sunt tamen, qui ab hac opinione recedant, ex verbis Iurisconsulti in dict. l. Lucius. qui ita concepta institutione, Titius frater meus mihi hæres esto, si Titius hæres meus filium, filiamúe ex se natum, natamúe non habuerit, Stichus, & Pamphilus serui mei liberi, & hæredes mihi æquis portionibus sunto. Respondit, Si frater decessisset priusquam hæreditatem adiret liberis relictis, non erunt hæredes Stichus, & Pamphilus: nam prudens consilium testantis animaduertitur. Non enim fratrem solum hæredem prætulit substitutis, sed etiam eius liberos. Hactenus dicta lex, quæ plurimum destruit glos. sententiam, vti tradunt Soci. in l. cùm Auus. ff. de condi. & demon. fol. pen. Chassa. cons. 14. & Fortu. in d. l. Gallus. in princip. col. 38. Corasius libr. 2. miscellane. c. 19. qui & alia pro hac opinione adducunt, sat diligenter. Non tamen obstat communi sententiæ text. in dict. l. Lucius. potest etenim aliquis admitti ad bona ex voluntate testantis, & nihilominus ab intestato. l. conficiuntur. ff. de iure codicil. Quin &

3

^† communis opinio quibusdam adeò placet, vt eam veram esse existiment, etiamsi positi, ac nominati in conditione, expressim |

p. 732

à testatore grauentur, aut post eorum obitum, aliorũaliorum fiat substitutio, cuius rei sit exemplum, Instituo Titium meum hæredem. Et si Titius moriatur sine liberis, aut ipsi Titij liberi moriantur sine filijs, substituo Sempronium. Nec hoc vltimum fideicommissum valet, quippè quòd ab eo, quem testator non honorauerit, relinquatur. l. ab eo. C. de fideicommiss. Albert. in Rub. ff. de vulg. numero 93. Alexan. in dict. l. Centurio. numero 94. idem Alexand. consi. 105. vol. 1. Anchar. consi. 137. quorum opinio communis est, secundum Iaso. in dict. l. Centurio. numero 57. & eundem consilio 35. volum. 3. Deci. cons. 422. colu. 2. & cons. 270. colum. 1. Soci. consil. 62. volum. 3. colum. vlti. Curti. Iuni. consil. 43. numero 6. Alexand. consil. 221. 2. volum. & Socin. Iuni. in cons. 118. volum. 1. nume. 22. qui omnes eandem sequuntur. & Carol. Molin. in Alexand. cons. 64. lib. 5. Nec apud me dubium est, hanc sententiam frequentiori calculo receptam fuisse, sicuti & alij plures fatentur sæpissimè. Sed Bart. in d. l. Centurio. numer. 37. contrariam sententiam probat, ea potissimùm ratione, quòd ipsius testantis voluntas fuerit, liberos instituti ex testamento vocare, cùm ab eis fideicommissum reliquerit: alioqui non relicturus hoc fideicommissum ab eis, quos minimè honorauerit. Nam & coniecturis contrariæ volũtatisvoluntatis, præfatam opinionem communem cessare, frequentissimum est apud Docto. hanc controuersiam tractantes. Igitur opinio Barto. iure procedit, cui subscribunt Alexand. cons. 64. vol. 5. Anchar. cons. 74. Curti. consil. 45. col. 3. Socin. in dict. l. cùm Auus. col. pen. idem in l. cum filiofamiliâs. col. 3. ff. de legat. 1. Curti. Iunior consil. 16. colum. 3. Galiaul. in dict. l. Centurio. col. 92. & ibi Ripa numero 167. Politus in tracta. de substit. titu. de compendiosa. num. 30. & eodem tit. Zasius col. penult. Chassa. cons. 14. col. 2. quorum opinio facilius defendi potest quàm præcedens, inspecta præsumpta testatoris voluntate, quæ in testamentis primum locum obtinet.

Cæterùm, vtcunque sit, etiam admissa Alberi. opinione, fideicommissum valere

4

^† poterit, si ita fuerit relictum, vt nominatim à liberis instituti non detur, sed simpliciter, hac quidem forma: Si Titius hæres meus decesserit sine liberis, vel eius liberi sine filijs moriantur, bona mea deueniant ad Sempronium: in hac etenim specie fideicommissum à liberis instituti minimè relinquitur, sed rogatur institutus hæres hæreditatem Sempronio restituere, si eius liberi sine filijs decesserint. Alex. in dict. l. Centurio. numer 95. Bald. & Salice. in l. precibus. colum. penult. C. de impube. idem Ale. cons. 198. vol. 2. numero 13. argumento sumpto à l. quoties. ff. de reb. dub. nam & grauamen iniunctum institutis transit in eius hæredes, secundum eosdem.

Secundò, dicta communis Docto. adnotatio ex glos. in dict. l. Lucius. procedit, etiamsi

5

^† testator masculorum in conditione mentionem fecerit, ita sanè: Si institutus sine liberis masculis decesserit, substituo Sempronium. Adhuc equidẽequidem liberi nōnon censentur substituti. Alexand. consil. 24. col. 4. consil. 32. volum. 2. Socin. cons. 62. vlti. col. & cons. 116. col. 6. vol. 3. quorum opinio communis est, vt fatentur Ripa in d. l. Centurio. num. 162. & Paul. Parisien. consil. 14. vol. 3. atque mota lite ita pronunciatum fuisse, testatur Guido Papæ decisi. 600. & decis. 184. fatentur etiam hanc opinionem communem esse Ripa in l. 1. C. de pact. nu. 9. & Soci. Iunior cons. 177. vol. 2. idem con. 118. volum. 1. numer. 16. Paul. Paris. consil. 86. numer. 15. & consil. 87. num. 32. vol. 2. Ipse verò Guido Pap. contrariam opinionem veriorem esse existimat, dicens liberos masculos cẽsericenseri omninò substitutos, tametsi in conditione fuerint nominati. Idem Deci. consil. 270. Curti. Iunior consil. 43. num. 7. Aymon Sauillianus consi. 130. colum. 2. ab exemplo statutorum, quæ à successione excludunt fœminas extantibus masculis: qui si ab intestato succederent, minimè excluderent fœminas, sed cũcum eis simul admitterentur. Sic in hac specie, si masculi ab intestato succederent, simul cum fœminis essent admittendi: & ita substitutis præferrentur fœminæ, quod est contra testantis mentem, & ideò est dicendum, masculos à testatore ex testamento vocari, sicuti Decius existimat.

Hac tamen ratione ego non cogor à priori sententia discedere: atque, vt arbitror, in præsenti quæstione, masculi ex voluntate testantis succedunt ab intestato ipsi instituto, & eadem voluntate fœminis præferuntur, sicuti in statutis, quorum Dec. meminit, masculi per legitimam ab intestato successionem vocantur, & fœminas excludunt, quod latissimè constat ex traditis ab Alberto Bru. in tract. de statut. exclud. fœmi. artic. 8. & artic. 13. Posset sanè opinio Guidonis locum obtinere, si testator fœminas, eo casu, quo nascerentur, peculiari titulo honorauerit. Corne. consi. 207. volum. 2. col. 3. Curti. Iunior consil. 87. col. 2. Ripa in dicta l. Centurio. nume. 163. Aymon consil. 130. col. 3. Similiter & Hierony. Grat. consil. 3. num. 19. volum. 1. aliquot alijs modis opinionem Guidonis defendit.

Tertiò, præmissa gloss. communis opinio etiam in legatis locum habet eadem

6

^† ratione. Soci. in d. l. cùm Auus. fol. vl. col. 1. cui subscribunt Lance. Galiau. in d. l. Centurio. col. 91. & Catel. Cott. dictione, filij in conditione. optimus tex. in l. si quis sub conditione. ff. si quis omis. caus. testa. quo probatur, etiam in legatis positum in conditione, non censeri in dispositione decretum. ad idem l. filiusfamiliâs. §. cùm quis. ff. de lega. 1. cuius ratio generalis |

p. 733

est: nam & in l. generaliter. C. de institut. & sub stitut. §. cùm autem. sensit adiectos conditioni non vocari ad fideicommissum ex testamento: & subdit procedere eam constitutionem in legatis, & fideicommissis: quo fit, vt prædicta opinio sit recipienda aduersus Ang. in l. in legatis. C. de lega. & Ias. ibi dicentes, in legatis adiectum conditioni vocari per fideicōmissumfideicommissum ex testamento: nec id mirum esse: cùm legata nutu relinqui possint. l. nutu. ff. de leg. 3. non sic hæreditas: & ideò quamuis glos. in hæreditatibus loquatur, erit aliud dicendum in legatis: idem Corn. consil. 146. columna 5. volum. 2. quorum ratio ex præcedentibus tollitur, & ex eo, quòd dicta glos. etiam in fideicommissis loquatur, quæ legatis exequantur. Vnde non immeritò Ias. in l. 1. col. 4. C. de pac. Angeli sententiam dubiam esse fatetur.

Quartò, eadem opinio gl. adhuc vera est, etiam si positi in conditione non sint successuri

7

^† ipsi instituto intestato: nihilominus etenim hi non censentur testamento vocati ad fideicommissum. Filius siquidem naturalis substitutum excludit, licet intestato parenti successor legitimus non sit. l. ex facto. §. si quis rogatus. ff. ad Trebe. Auth. licet. C. de natu. libe. Hanc verò extensionem probat insignis text. in dicta l. filius familiâs. §. cùm quis. vbi nominati in conditione excludunt substitutũsubstitutum, etiam si non sint hæredes instituto. eandem opinionem probat gl. in d. l. ex facto. §. vlt. vbi Vincent. Hercul. & Alex. in dict. §. si quis rogatus. 2. col. & ibi Ripa nume. 27. fatentur eam communem esse. Et in hac specie idem concedit Paul. Castren. in dicto §. cùm quis. & in dicto §. si quis rogatus. ab ea tamen opinione & extensione discedens.

Porrò, si quando à præfata

8

^† communi opinione recedendum erit, id nōnon temerè, sed cautè agendum est, perpensis coniecturis, quibus deprehendi possit eam fuisse testatoris voluntatem, vt nominatos in conditione ad substitutionem ex testamento vocauerit, quod iudex attentè admodum arbitrabitur. Socin. in dicta l. cùm Auus. ad fin. Curt. iunior cons. 43. nume. 7. Paul. Paris. consil. 42. volum. 3. Hieronym. Grat. cons. 48. volum. 1. Socin. consil. 116. colum. 2. volum. 3. Vnde si quis derogans futuris testamentis disponat, & dicat velle ipsum habere successores eos, qui ab intestato à iure vocantur, & addiderit id sibi placere, vt ea dispositio valeat eo, quo meliori modo possit, censetur hære des instituere eos, qui ei intestato sunt successuri: est enim hæc institutio necessaria ad tollenda futura testamenta, & ex clausula adiecta colligitur intentio testantis, sicuti in hac ipsa specie respondet Curti. Iuni. cons. 169. colum. 2.

Ex quo defendi potest id, quod nouiores quidam opinantur: Filium institutum

9

^† hæredem censeri in illa celebratissima forma Galli Aquilij, Si filius meus me viuo morietur, tunc si quis mihi ex eo nepos, neptisúe, natus, nataúe erit, hæredes sunto. id enim necessarium est præmittere, ne testamentum rumpatur. Igitur testantis illa cautissima formula intentio est proculdubio, vt eius dispositio valeat, & ob id iudicandum est sub illa conditione voluisse filium instituere hæredem: cùm id necessariũnecessarium sit, ne testamentum rumpatur: quod in dicta l. Gallus. in principio. animaduertunt Fortun. col. 28. Galiau. num. 24. & Mari. Salomo. num. 25. ex l. denique. §. interdum. ff. de pecul. lega. Idem adnotauit Stephanus in Necyomantia, dialogo 46. & 47. Nam fauore liberorum verba enunciatiua disponunt. l. pater. §. Auus. ff. de doli except. idem probatur in l. si mater. §. vlt. ff. de vulg. vbi Iurisconsultus Africanus sensit sub Galli forma filium fuisse institutum. Item Vlpianus in l. cùm in testamento. ff. de hæred. instit. scribit duos gradus hæredum esse ibi: Si filius meus me viuo moriatur, tunc nepos ex eo hęres esto. Nec obstat §. idem credendum. eiusdem legis, Gallus. vbi nominatus nepos in conditione, non censetur institutus: quia id negandum est: cùm in eo casu, & in ea formula etiam nepos sit institutus. Et dum subdit Iurisconsultus, Ne successione testamentum rumperetur, ad pronepotis institutionem est referendum, quia ea non facta, nec concepta, rumperetur testamentum mortuis filio, & nepote, viuo testatore. Nec ibi quidquam interest, prius mori nepotem, an filium, vt explicat Fortun. in dicta l. Gallus. columna trigesima septima. Tametsi frequentius illius legis, Gallus. interpretes præmittant filium in forma Galli Aquilij expressè institutum fuisse, & ita institui oportere ab his, qui eadem forma vtantur. gloss. Bald. Angel. Imol. & alij communiter, dict. l. Gallus. in princ. vt ibi fatentur Alex. num. 6. Ias. nume. 48. & Galiaul. nume. 21. ac cæteri Doctor. quibus consensit Guliel. Benedict. hîc, verb. adijciens. reprobantes Barto, qui in ea. l. Gallus. existimat, satis esse filium ad legitimam successionem ab intestato vocari, & ideò adnotauit, non esse necessariam in forma Galli Aquilij institutionem filij: quod à verò intellectu illius legis plurimum abest.

§. QVARTVS DE VVLGARI SVBSTITVTIONE.

QVisquis hactenus de substitutionibus tractauit, illud in primis aperuit, quidnāquidnam sit substitutio? Et Accursius non aliud arbitratur

1

^† esse substitutionem, quàm secundam institutionem. in Rubr. ff. de vulga. & pupillar. substit. quæ diffinitio tantùm conuenit, quando sola vnica substitutio fit, & institutio. Quid ergo dicemus, cùm constet substitutionem secundo, & tertio gradu dici. l. 1. ff. de vulga. atque etiam filio non instituto fieri possit substitutio: quod in eadem l. 1. ad finem, probatur. Quinetiam in legatis, & in donationibus causa mortis substitutioni locus est. l. vt hæredibus. l. Titia Seio. §. Seia libertis. ff. de leg. 2. l. ei cui. ff. de dona. causa mortis. Et, si est secunda institutio, cur fideicommissariam substitutionem dicimus. l. Scæuola. ff. ad Trebelli. cur item substitutiones in directas & obliquas partimur? quibus rationibus non admodum placet, substitutionem dici, sequentem institutionem: tametsi id placuerit Lanc. Polito in tracta. de substitu. num. 23. & Zasio colum. 1. Vt igitur substitutionis vis intelligatur secutus Petrum Loriotum de substit. capit. 5. existimo, substitutionem esse cuiusque rei in posterioris personam collationem, ex d. l. vt hæredibus. Posterior verò persona illa intelligitur, quæ priorem aliquem, cui ius ad eādemeandem rem competebat, præmittit. l. in duobus in princip. ff. de duobus reis. aut si mauis, in genere substitutio est vnius, vel plurium ad aliquam rem in locum alterius facta vocatio: in specie autem est vnius, vel plurium in locum alterius ad aliquam rem in testamento, codicillis, aliáue vltima voluntate facta vocatio.

Substitutionum quædam directæ sunt, quę dam obliquæ. Directa est illa, quæ substituto

2

^† hæreditatem defert, sine alterius ministerio, & restitutione. Obliqua est, quæ substituto hæreditatem defert ex alterius restitutione, vt fideicōmissariafideicommissaria. Abb. hîc, Ias. post alios in Rub. ff. de vulg. Politus in princ. de subst. nu. 28. & ibidem Zasius. Huius verò distinctionis vtilitates tradũttradunt præ cęteris Guli. hîc, verb. absq;absque liberis. tit. de cōpendiosacompendiosa. nu. 12. & Lancel. Galiau. in rep. l. Centurio. col. 3. ff. de vulg. & pupillar.

Est in hoc c. Glossema quoddam de his substitutionibus agens, quod compendiosam substitutionẽsubstitutionem directam esse asserit: & tamen quandoq;quandoque obliqua esse potest. Obliquis autem substitutionibus reciprocam adnumerat, cùm ea frequentissimè directa sit. Sed hæc omnia statim latùs tractabuntur. Nunc ad vulgarẽvulgarem substitutionem, in qua primùm eius definitionẽdefinitionem tradam. Secundò, formulam, qua concipi soleat. Tertium eius effectum, quem ordinem, & in reliquis substitutionibus seruare conabor.

Vulgaris substitutio, est

3

^† sequens institutio directa, quæ omnibus, & ab omnibus fieri potest. Bart. in l. 1. num. 5. ff. de vul. vbi Ias. col. 3. apertius ita diffiniuit, & Gul. hîc, verb. absq;absque liberis. numer. 7. ideò autem dicitur vulgaris, quòd ab omnibus, & omnibus fieri possit. Bartol. in dicta l. 1. Regia l. prima, titu. 5. part. 6. apta etenim est vt tam liberis, quàm extraneis fiat. Theophil. in princip. Institut. tit. de pupilla. substit.

Secundum, quod hîc agendum est, ad formulam huius substitutionis spectat. Ea verò

4

^† verbis generalibus, specialibus, & singularibus, aut si mauis, indiuiduis. Generalibus fit ita, Titium instituo, & ei Sempronium substituo: aut Titium & Sempronium hæredes instituo, & eos inuicem substituo. Est autem concepta vulgaris expressa, quoad verba generalia, & tacita quoad specialia. Bartol. communiter receptus in d. l. 1. colu. 3. & 5. glos. & Bart. in l. Lucius. ff. de vulg. Specialia verba sunt hæc: Caium instituo, & si is hæres nōnon erit, substituo Titium. Quia verò potest quis institutus nōnon esse hæres, eo, quòd nolit, & eò, quòd non possit, fit isthæc substitutio verbis singularibus, Instituo Titium, & si is noluerit esse hæres, substituo Caium, vel instituo SemproniũSempronium, & si is non potuerit hæres esse, substituo TitiũTitium. l. cùm proponas. C. de hære. insti. l. si paterfamiliàs. ff. de hære. insti. Alex. & Ias. in l. cùm proponas. Bar. in d. l. 1. nu. 13. & hęc est substitutio vulgaris expressa omninò, quod Bar. & Doctores apertiùs explicant.

Tertiò, pręcipua illum effectum operatur substitutio vulgaris, quòd

5

^† verbis singularib. in vnum casum concepta, ad alterum extenditur. Si quis enim instituat Sempronium, & si Sempronius noluerit esse hæres, substituat Titium, erit substitutioni locus, si Sempronius morte, aut alio impedimento, hæres esse non potuerit. l. Gallus. §. & quid si tantùm. ff. de lib. & posthu. Bar. in l. Titius. §. Lucius. per tex. ibi. ff. eo. ti. l. vlt. C. de post. hære. insti. Bar. in l. 1. ff. de vulg. nu. 14. & post alios Ias. col. 4. Ripa. nu. 89. Soc. fol. 3. col. 3. Polit. in tract. de substi. tit. de vulg. Zas. in ea. Rubr. col. 3. & hęc est communis opinio, vt fatetur Guliel. Bened. verb. absque liberis. num. 25.

Item, substitutio vulgaris expressa continet tacitam pupillarem, si fiat minori

6

^† decem & quatuor annorum. l. iam hoc iure. ff. de vulg. l. quāuisquanuis. C. de impuber. & alijs substitu. Bartol. in l. 1. nume. 34. quem ibi cæteri Doct. sequuntur. Hæc verò pupillaris tacita matrem pupilli |

p. 735

non excludit. l. vlt. C. de insti. & substi. glo. in l. precibus. C. de impub. & alijs substit. Bart. in l. Centurio. col. 2. ff. de vulga. quorum opinio communis est, secundum Alex. nu. 58. Ias. nu. 22. & Galiaul. col. 35. in d. l. Centurio. Zasi. tit. de vulg. nu. 20. & Politum nu. 14. Ias. in d. l. precibus. nu. 6. & Curti. Iunior. ibi nu. 20.

Qua in re illud omittendum non est, tacitam pupillarem matrem pupilli excludere, quando substitutio est facta in piam causam: quod notant Angel. 2. col. & Paul. in d. l. precibus. Alexan. consi. 12. volum. 3. num. 25. & consil. 38. 1. volum. idem & Ias. in dict. l. precibus. colum. 5. argumento glo. ibi, quæ præcedentem conclusionem veram esse probat, nisi ex volũtatevoluntate testantis aliud appareat expressè, vel tacitè. Intelligo tamen Ang. opinionem quando pia est substitutio pro exoneratione conscientiæ, & malè ablatorum. sic enim Ange. loquitur, & Deci. in d. l. precibus. num. 14. Areti. consi. 155. incip. Periculosum. Guliel. Bene. in hoc ca. Raynutius. verb. si absque liberis. in 2. nu. 98. quos sequitur Caro. Moli. in additionibus ad Alex. d. cons. 38. vol. 1. existimans aliâs falsam esse opinionem Angeli, & sequacium.

Est autem expressa vulgaris, quę tacitam pupillarem includit, quoties fit verbis specialibus, aut singularibus, quorum paulò antè mẽtionemmentionem egimus. l. vlt. C. de inst. & substi. quam ad hoc ipsum Barto. allegat. in d. l. 1. nu. 36. apud quem loco pupillaris substitutionis, corruptè legitur vulgaris. ex Alexan. ibi nu. 36. & Guliel. Bened. hîc verb. absque liberis. nu. 105. qui Bart. opinionem probant. Illa verò, quæ comprehenditur sub verbis generalibus. expressa pupillaris est, non tacita, & effectus expressæ pupillaris habet. Cuius exemplum est, Instituo Titium, & Sempronium, atque eos inuicem substituo. Si enim vterque institutus impubes sit, & eis conueniat pupillaris substitutio, ibidem continetur expressim. l. precibus. & ibi Doct. C. de impub. d. l. iam hoc iure. §. 1. Bar. nu. 7. & alij in l. Lucius. ff. de vulga. vbi Ias col. 4. dicit hanc opinionem communem esse. Idem erit, si substitutio ita concepta sit, Instituo Titium filium meum, & ei substituo Sempronium. Nam si Titius impubes sit, hæc censetur pupillaris expressa. Bar. in d. l. Centurio. nu. 32. Ias. nu. 55. vbi Gali. col. 87. dicit hanc opinionem communem esse, quem Alexand. probat in l. Gallus. §. 1. col. 2. ff. de libe. & posthum. optim. text. in l. iam hoc iure. ff. de vulg. §. 1. vbi pupillaris substitutio non continetur in reciproca, quando non fit talis substitutio duobus pariter impuberibus. Igitur si esset facta substitutio vni tantùm, qui impubes esset, contineret expressam pupillarem saltem verbis generalibus.

Tacita autem vulgaris minimè excludit matrem testatoris, si omnino tacita sit, sicuti nec omninò tacita pupillaris matrem pupilli. Bar. eleganter in d. l. 1. nume. 40. Alexañd. num. 38. & ibi Ripa numero 175. dicens hanc opinionem communem esse, quam & Zas. sequitur in titul. de vulga. numer. 21. Nisi substitutus esset aliquis ex descendentibus ab ipso testatore, tunc etenim mater testantis excluditur. Alexander dicto numero 38. non alia ratione, quàm quòd voluntas testantis id dictare videatur.

§. 5. DE PVPIL. SVBSTIT.

HVius substitutionis

1

^† definitionem ita colligendam esse arbitror, vt sit sequens substitutio directa, quæ liberis impuberibus in potestate testantis constitutis, nec eius morte in alterius potestatem recasuris intra pubertatem fit. l. 2. ff. de vulga. Regia l. 5. titu. 5. part. 6. Est enim necessarium eum, cui substitutio fit, impuberem esse, & in potestate testatoris constitutum. Quòd si mortuo testatore pupillus eius nepos in patris potestatem incidat, substitutio non potest effectum habere. Illud tamen est in controuersia, sitne satis pupillum, cui substitutio fit, tempore mortis testatoris esse in eius potestate, an sit necessarium etiam eidem potestati subditum esse

2

^† tempore testamenti, in quo substitutio fuerit facta. Qua in re glos. Barto. Alexan. & Docto. per textum ibi in dicta l. 2. §. sed si extraneum. asserunt, satis esse pupillum tempore mortis testatoris esse in eiusdem potestate, quod & alij rationibus probare nituntur, ea maximè, quòd pupillaris substitutio facta extraneo, continet tacitam vulgarem. l. vltim. c. de hæredib. institu. & hæc vulgaris posteà mutatur in pupillarem, quæ valida est. Et qualitates huiusmodi facilè mutantur. l. 3. §. vltim. ff. de hæredi. insti. Nam si quis instituat hæredem eum qui extraneus est, eiq́ue pupillariter substituat, ac posteà arrogauerit, substitutio ab initio nulla valida fit. per text. in dict. §. sed si extraneum. cui opinioni, & si cōmuniscommunis sit, refragantur plurima: & primùm Catoniana regula: ex qua quod inutile foret, si testamẽtitestamenti facti tempore decessisset testator, |

p. 736

id legatum quandocunque decesserit, non valet. Quæ quidem regula recepta videtur, etiam in actibus conditionalibus. l. si alienum. §. in extraneis. ff. de hæredib. insti. §. in extraneis. Insti. de hæred. quali. & diff. & licet in Institutionibus locus non sit Catonianæ regulæ, cùm ea in legatis loquatur, tamen ex alijs Iurisconsultorum responsis in institutionibus admittitur, quod in legatis Catoniana regula diffiniuit Barto l. in l. Catoniana. ff. de Caton. regul. ita intelligens ibi Iurisconsultum dicentem, Catonianam regulam non procedere in conditionalibus institutionibus. Potest & obiter dici Catonianam regulam, quæ in legatis puris constituta fuit, quasi aliud in conditionalibus sentiens, minimè sibi locum vendicare in institutionibus conditionalibus: nam in his cessat ille sensus à contrario Catonianæ regulæ expressus in l. 1. ff. de regu. Catoni. Item pupillaris substitutio cessat, & extinguitur, si institutus, cui sit facta, exierit à potestate testatoris. l. cohæredi. §. cùm filiæ. ff. de vulga. Igitur & fortiori ratione ab initio fieri non poterit ei qui non est tempore testamenti in potestate testatoris. Prætereà extraneo à patria potestate non potest fieri pupillaris substitutio. §. extraneo. Institut. de pupillar. subst. ergo si fieri non potest, admittenda non est.

Quibus & alijs rationibus à receptissima opinione recedunt Salyce. Paul. Imol. Cuma. & Ias. nume. 16. in dict. l. 2. Angel. Aretin. in princip. Instit. de pupil. substitu. Zasius in libro secundo singul. intellect. capitul. 8. idem Zasius de substitu. tit. de pupil. substi. in 3. requisito. Lance. Politus de substitu. pupil. nu. 21. Vigli. in princip. Inst. de pupil. substit. Stephan. in Necyomantia, dialogo 18. quos nuncupatim citare libuit, vt appareat ab illa veterũveterum sentẽtiasententia ferè omnes Iuniores discessisse. NōNon obstat ratio illa, quæ à Docto. pro communi opinione adducitur ex mutatione qualitatis. Quia in hac quæstione non mutatur qualitas, sed ipsa substantia: siquidem substitutio pupillaris à vulgari in ipsa substantia differt, quod nemo, opinor, negabit, qui rem ipsam attentè perpendere velit. Maximè verò cessat prædicta ratio ex eo, quòd hæc pupillaris ab initio nullo iure valida, minimè parit vulgarem omninò tacitam, quæ valida sit: missos etenim faciamus codicillos, in quibus pupillaris substitutio iure codicillorum producit fideicommissariam. l. Scæuola. ff. ad Trebell. Cùm verba directa in codicillis apposita obliquè accipienda sint. glos. communiter recepta in princ. Insti. de vulg. substi. tex. in l. vlt. C. de codici. quod alibi tractabimus. Attamen pupillaris omnino expressa, quæ ex sola mente testatoris, non ex verbis vulgarem tacitam includit. l. iam hoc iure. ff. de vulg. hunc effectũeffectum habet, cùm valida est: non autem eo casu, quo nullo iure subsistit: vitiato etenim expresso & principali, tacitum & accedens non æquè principaliter omnino vitiatur. l. 3. §. qui habet. ff. de seruit. rustic. præd. nec l. vlt. C. de hæred. insti. quidquam facit. cùm per illa verba, Sempronius Plotij hæres esto, ex verborum serie deducatur vulgaris substitutio, quæ

3

^† omninò tacita non est, vt Imperator illa verba interpretatur, aut saltem non est pupillaris expressa ibi substitutio. Superest modò respondere tex. in d. §. sed si extraneum. cuius hæc sunt verba. Sed & si extraneum quis impuberem hæredem scripserit, potuit ei substituere, s imodò eum in locum neptis adoptauerit, vel arrogauerit, filio præcedente: Nam is text. ita intelligendus est, vt extraneo substitui possit, si adoptatus fuerit modò, id est, eo tempore, quo fit substitutio: dictio etenim, modò, in præterito accipitur, authore Donato in Eunucho. Sic Cicer. libro 2. de Officijs. Modò enim hoc malum in hanc rempub. inuasit. idem 6. actione in Verrem. Quid dico nuper? imò verò modò, ac planè paulò ante vidimus. Vnde extraneum appellat ille tex. eũeum, qui à sanguine testatoris alienus erat: non tamen à patria potestate: quippe qui adoptatus fuisset ante testamentum. Ioan. Cora. in l. quamuis. 2. colu. C. de impuberib. & alijs substi. quo in loco nullum authorem citat huius intellectus, quem prius scripserat Lancel. Politus, tit. de pupil. substitut. num. 25. qui existimant, illum nepotem in casu & specie d. §. sed & si extraneum. in potestate testatoris fuisse tempore institutionis, & substitutionis. idẽidem fatetur Stephan. in Necyomantia, capit. 18. intelligens extraneum dici in d. §. sed si extraneũextraneum. eum, qui quondam extraneus fuerat, modò tamen sit in patris potestate constitutus per adoptionem, quod & Politus notauerat. Aliter etiam explicari nodus hic potest, si præmittatur illum nepotem tempore institutionis extraneum fuisse, & postmodum sequuta fuerit adoptio, ac demum post adoptionem substitutio, atque ita illum tex. interpretatur Ias. in d. l. 2. num. 16. Zasius in dicto cap. 8. libro secundo singula. intellect. & in d. tract. de substit. titu. de pupillari. 3. requisito. & Viglius in dicto princip. Instit. de pupil. substit. ex quibus constat eam rationem potuisse Iurisconsultum dubium reddere, quòd substitutio pendens à testamento paterno, debeat referri ad tempus institutionis, quo tempore nepos non erat in potestate. Item quòd nepos ille, cui fuit facta substitutio, non fuit institutus tanquam suus, sed tanquam extraneus: & ob id dubiũdubium erat, an patre mortuo posset rumpere testamentum, & subinde pupillarem substitutionem.

Secundò, circa hanc substitutionem

4

^† est agendum, quibus verbis fiat. Qua in re dicendum est, fieri quandoque verbis generalibus, his quidem, Instituo filium meum Semproni|

p. 737

um, & ei substituo Titium: nam si Sempronius sit impubes, hæc substitutio pupillaris est verbis generalibus: idem, si ita concipiatur, Instituo Titium & Sempronium filios meos, & eos inuicem substituo. Est enim & hîc pupillaris substitutio, si vterque institutus impubes sit, expressa quidem quo ad verba generalia, & tacita quo ad specialia: quo fit, vt substitutio pupillaris esse possit, partim tacita, partim expressa. Bart. in d. l. 2. numero 16. Fit item verbis specialibus, quando testator meminit pupillaris ætatis: Instituo Sempronium, & filio meo Sempronio impuberi substituo Titium. l. qui liberis. §. hæc verba. ff. de vulga. & pupill. l. facto. ff. eod. vbi si quis dixerit, substituo filio meo furioso, est exemplaris: Igitur idem erit, si dixerit, Substituo filio meo impuberi. Alex. in l. precibus. nu. 8. C. de impu. Ripa in d. l. 2. nu. 38. Politus de pup. subst. nu. 8. & Zasi. eo. tit. 2. col. & idem est, quod Bar. explicat in l. 1. ff. de vulga. nu. 17. ex quo Reg. l. 5. tit. 5. par. 6. quæ illam substitutionem, cuius meminit Iurisconsultus in d. §. hæc verba. tacitam appellat, est intelligenda quoad verba singularia, nam quoad specialia expressa censeri debet, quicquid Bal. scripserit in d. l. precibus. Erit & aliud exemplum, quod num. 5. exponam. Fit deinde pupillaris substitutio verbis singularibus, & ita cōcipiturconcipitur, Instituo filium meum, & si filius meus hæres erit, & intra pupillarem ætatem decesserit, substituo Caium. l. 2. ff. de vulg. & pupill. & ibi communis.

Est autem & hęc substitutio expressa quoad istum casum, & tacita quo ad alium, nempe, quando non erit hęres, & tamen in ætate pupillari decesserit. l. Iulianus. incipit aliàs, si pupillus. ff. de acqui. hæredi. Barto. in d. l. 2. numero 28. Imol. & Alexand. ibi. numero 25. qui asserunt, prædictam substitutionem ad istum secundum casum extendi: quæ quidem opinio communis est, vt fatentur Iaso. numero 28. & Ripa numer. 41. in dict. l. 2. Zasius in huius substitu. tract. col. 2. & Boêr. deci. 38. num. 14. & licet Curtio in dicta l. precibus. num. 34. visa fuerit dubia hæc sententia, atque omninò Polito displicuerit. 5. & 6. quæst. tamen admittenda est, vel ex eo, quòd substitutiones sæpissimè extenduntur, magno earum fauore. l. vlt. C. de in sti. & substit. l. Gallus. §. & quid si tantùm. ff. de liber. & posthu. Consultiùs sanè erit testatori, si semota ambiguitate in vtrunque casum concipiat substitutionem.

Illud verò adnotandum est, vulgarem substitutionem

5

^† tunc omninò tacitam esse, cùm sub pupillari verbis singularibus concepta, comprehendatur, vel quando in vnum casum concepta, ad alterum extenditur, ex his, quæ in præcedenti §. diximus. Ex quo deducitur in illa substitutione, Si filius meus in ætate pupillari decesserit, substituo Caium, quę pupillaris est. Bar. in d. l. 2. num. 27. communiter receptus, secundum Ripam ibi nu. 4. quod ipse repetam. §. 9. num. 1. contineri vulgarem substitutionem expressam sanè verbis generalibus, non omninò tacitam. Alex. in d. l. 2. nu. 25. idem Alex. num. 7. & Doct. in d. l. precibus. vbi Curtius nume. 39. hanc opinionem tutatur aduersus Deci. & est Alexan. sententia communis teste Ripa in d. l. 1. ff. de vulga. nume. 83. quo in loco planè asserit frequentiori calculo receptum esse, sub pupillari expressa verbis specialibus, non tamen singularibus, comprehendi vulgarem expressam verbis generalibus. Solùm etenim omninò tacita vulgaris est illa, quę colligitur ex autoritate legis à pupillari verbis singularibus concepta. Curt. in d. l. precibus. num. 38.

Porrò, substitutio, quę facta fuerit sub mentione pupillaris ętatis, & ad ætatem pupillarẽpupillarem restricta, etiam quoad vulgarem expressam expirat & finitur pubertate. l. in pupillari. ff. de vulgar. Bar. in d. l. 1. col. vlti. Alexan. in d. l. 2. colum. 9. adiunctis his, quę notat Bart. in l. Centurio. ff. de vulgar. num. 31. Curti. Iunior in d. l. precibus. nu. 36. quibus accedit Regia l. 10. tit. 5. part. 6. non tamen opinor dici quo ad istum effectum pupillarem restrictam ad ætatem illam pupilli, si ita fiat, Substituo filio meo impuberi Titium. ex Alexand. in dicta col. 9. & Barto. in d. l. Centurio. nu. 31. Erit igitur forma substitutionis ad ætatem pupillarem restrictæ in hunc modum, Si intra pupillarem ætatem decesserit, substituo Titium.

Illud sanè prętermittendum non est, vt planiùs hæc quæstio intelligatur ex l. in pupillari. & d. l. Regia tantùm probari, substitutionem pupillarem finiri, & extingui per pubertatem: nihil tamen inibi dicitur de vulgari sub ea cōprehensacomprehensa. Idcircò quid de vulgari omninò dicendum sit, oportet examinare. Et sanè Bar. in d. l. 1. col. vlt. communiter receptus, multis conatur probare, vulgarem omninò tacitam, nẽpenempe comprehensam sub ea pupillari. Si hæres erit, & in ætate pupillari decesserit omninò extingui pubertate. Quæ quidem opinio nōnon probatur in locis à Bar. & alijs adductis. Nam tex. in l. qui habebat. ff. de vulga. aliorsum tendit, cùm inibi filius impubes hęreditatem patris adierit, atque ideò vulgaris expirauerit per aditionem, non per pubertatem. secundũsecundum gl. Bar. Aret. & alios. in ea. l. qui habebat. Et præterea illa Iurisconsulti responsio rationem habet ex eo, quòd spes substitutionis non transit ad hæredem substitut. Sunt & alia loca IurisconsultorũIurisconsultorum pro Bar. adducta, quæ facillimè tolluntur à contrariæ partis autoribus, præsertim ea, quę de voluntate testatoris citantur, eò quidem, ꝙquod testator voluerit, restringẽsrestringens ad certam ætatem substitutionem pupillarem, vltra eam minimè dare pupillo substitutum, nec substitutum admitti. l. si ita quis. & l. qui plures. in 2. ff. de vulg. etenim hæc ratio parum conuincit, quia est |

p. 738

intelligenda quoad pupillarem substitutionẽsubstitutionem, nam quoad vulgarem coniectura maxima est, ne testator absque hærede decedat, minimè voluisse illam ad nominatam ætatem restringere. Sed tamen opinionem Barto. communem esse testantur Alexand. & Aret. in dicta l. qui habebat. idem Alexan. & Ripa in d. l. 1. nu. 225. Alberi. in l. precibus. nu. 12. C. de impub. & alijs. Guliel. Bened. in hoc cap. Raynutius. in tract. vulg. substitu. nu. 138. Zasius in tracta. substi. cap. de vulgari. ad finem. Cui opinioni suffragatur, quòd illa conditio, Si in pupillari ætate decesserit, adiuncta pupillari substitutioni, repetita censetur in vulgari: cùm vtraque substitutio ab eadem oratione procedat, ideoq́ue debeat pariter intelligi. l. iam hoc iure. ff. de vulga. In summa quidem Bartol. sententia communis in hoc tendit, vt quoties pupillaris expressa restricta fuerit ad tempus intra pubertatem, tunc sanè vulgaris inibi contenta pubertatem expiret, quasi & illam eam conditionem habeat, Si pupillus hæres non erit, & intra pupillarem ætatem decesserit: vnde conclusio paulò antè ex Alexand. & Curtio adnotata de vulgari expressa, contenta tamen sub pupillari verbis specialibus concepta, quòd ea expiret per pubertatem, ex communi omnium sententia procedere videtur.

Cæterùm, hæc opinio communis ambigua est multisq́ue rationibus euerti potest. Nec tamen omnino improbatur authoritate gl. in l. lex Cornelia. ff. de vulga. quia illa non tractat in specie de pupillari restricta ad tempus pubertatis, idcirco aduersus hanc communem rationibus agendum erit.

Et primò, quòd tacita vulgaris comprehensa sub pupillari restricta ad ætatem pupillarem non expiret pubertate, probatur ab eadem ratione, quæ legem Ciuilem induxit: vt ex mente testatoris, authoritate legis, quandoque verbis non omninò refragantibus, sub pupillari vtcunque, etiam verbis singularibus concepta, vulgarem tacitam inesse statuerit. dict. l. iam hoc iure. Ea etenim est: Nam cùm testator, casu quo filius sibi hæres esset, & impubes decederet, voluerit tam bona sua, quàm pupilli ad substitutum pertinere. l. sed si plures. §. ad substitutos. ff. de vulga. & pupill. verisimile est, si pupillus sibi hæres non esset, voluisse quòd saltem bona sua ad eundem deferrentur substitutum, quem omnibus excepto pupillo prætulit. l. hæredes mei. § cum ita. ff ad Trebel. quod Doctor. adnotârunt, maximè Soc. in d. l. 1. numer. 13. ad fin. & Imol. hîc in tracta. vulgar. substit. Hæc verò ratio, quod nemo negare poterit, ita obtinet, si pupillus moriatur post pubertatem hæreditate repudiata, ac obtineret, si intra pubertatem eadem repudiatione præmissa mortuus fuerit. Nec video posse controuerti in hac coniectura mentis testatoris.

Secundò, quamuis sub pupillari expressa tacita vulgaris contineatur, & alioqui cùm vitiatur expressum, etiam tacitum vitiari debeat. l. 3. §. & habet. ff. de seruit. rust. præd. l. qui ad certum. ff. locat. tamen hæc omninò cessant, cùm tacitum est æquè principale & distinctum ab expresso. l. si fideiussor. ff. de lega. 1. At in hac quæstione manifesti iuris est, ita principalem esse tacitam vulgarem, vt est ipsa expressa pupillaris, & quamlibet diuersis casibus obtinere, tametsi altera sit potentior. Sic sanè in l. 2. §. vltim. ff. de vulg. extincta vulgari expressa per aditionem, manet salua tacita pupillaris. idem constat ex l. quamuis. C. de impub. & alijs substitut.

Tertiò, etiamsi præmittamus, expressam pupillarem, & tacitam vulgarem, ab vna & eadem oratione procedere: possunt tamen diuersis modis intelligi, quia ratio diuersa cogit quidem ad diuersam interpretationem. Nam natura pupillaris est admodum distincta à natura vulgaris: idcircò mirum nōnon est, si dispari modo intelligatur vulgaris, quàm fuerit intellecta vel exposita pupillaris. Imò necessaria est hęc diuersa interpretatio propter diuersam vtriusq;vtriusque actus proprietatem. Nec oberit d. l. iam hoc iure, quæ procedit ab ipsa mẽtemente testatoris reciprocè duobus filijs substituentis: eas etenim cōtinericontineri substitutiones voluit propter æqualitatem, quævtrique filio possint conuenire. Jncongruum enim videbitur, inquit Iurisconsultus, vt in altero duplex esset substitutio, in altero sola vulgaris.

Quartò, expressio eius, quod tacitè actui iure inest, nihil operatur, nec mutat ipsius actus propriam vim & naturam. l. non rectè. C. de fideiussor. l. conditiones. ff. de condi. & demonstra. sed in quacunque pupillari substitutione, nempe ea, quæ ita concepta fuerit, Filio meo impuberi substituo Titium, intelligitur illa conditio, Si in ætate pupillari decesserit. l. qui liberis. §. hæc verba. ff. de vulgar. & est communis opinio. In hac verò specie vulgaris tacita non extinguitur per pubertatem, vt Bart. & alij fatentur. Ergo nec in ea, vbi expressa fuerit conditio ista, Si intra pupillarem ætatem decesserit. Nec controuerti potest, esse necessariam pupillari substitutioni hanc conditionem, quòd pupillus moriatur intra ætatem pupillarem, & non fiat pubes, nec decedat post pubertatem, licet possit tempus pupillaris ætatis restringi.

Quintò, vtar Saly. argumẽtationeargumentatione à diuisione inquam. Aut enim hæc restrictio ætatis pupillaris non restringit vulgarem, aut eam restringit. Priori casu probatur opinio communi contraria: at in posteriori, si mentio pupillaris ætatis vulgarem tacitam restringit, vt limitetur vulgaris ad tempus quatuordecim annorum, profectò negatiuè limitatur in hunc sensum, si hæres nōnon erit intra tempus pu|

p. 739

bertatis, vnde lapso eo tẽporetempore, substitutus quocunque tempore & ætate, ille, cui fuit substitutus, obierit, & non fuerit hæres, admittendus est, quia verum est, institutum non fuisse hæredem intra pupillarem ætatem, quòd si ex aduerso dixeris, tempus pubertatis restringit vulgarem, non negatiuè, quo ad actionem vel repudiationem hæreditatis, sed quo ad mortem pupilli in hunc sensum: Si hæres non erit, & intra pupillarem ætatem decesserit. Respondeo, hanc restrictionem esse impropriam & extraneam à vulgari substitutione, cuius propria conditio & natura est, quòd institutus non sit hæres, nec ad eius obitum vnquam refertur: id enim pertinet ad pupillarem, vel fideicommissariam, eisq́ue similes substitutiones.

Sextò, huic sententię accedit, quòd nihil refert ad effectum substitutionẽsubstantionem pupillarem ita factam esse, vt simul vnica substitutione & vulgarem contineat, vel quòd vtraque substitutio separatim fiat. l. iam hoc iure. §. si autem. ff. de vulga. & §. vlti. Nam vtroq;vtroque casu vulgaris proprium habet effectũeffectum, & itidem pupillaris. Sed vulgaris separatim facta, nullo tẽporetempore restringitur, vt constat. Igitur nec est restringenda, si simul cũcum pupillari fiat speciali, ac singulari pupillaris substitutionis formula: quę quidem ratio satis vrget pro hac parte.

Septimò, eandem sententiam cōfirmatconfirmat tex. in d. l. iam hoc iure. vbi probatur, pupillarem expressam in vtrunque casum factam censeri: in vulgarem quidem si hæres non erit, & in pupillarem, si in ætate pupillari decesserit: vnde colligitur, quocunque modo concepta sit pupillaris expressa, quoad pupillarem habere cōditionemconditionem illam, si in pupillari ætate decesserit: quo ad vulgarem verò illam, si hæres non erit, licet non decedat in pupillari ætate. Alioqui vulgaris tacita sub pupillari contenta, non esset verèvulgaris. imò magis accederet ad pupillarem, quæ propriè ea ætate restringitur, tametsi alios effectus distinctos habeat.

Octauò, erit hæc pars non admodum iniqua, si consideremus, non esse hanc interpretationem alienam à mente testatoris adiuncta simul legis interpretatione. Nam & si ad tempus ætatis pupillaris restrinxerit testator pupillarem expressam, mirum non erit, quòd vulgaris tacita post istud tempus addatur: siquidem vulgaris concepta in expressum casum & euentum, quo filius hæres non sit: nihilominus si hęres sit, qui contrarius euentus constituitur, & in pupillari ætate decesserit, admittitur substitutus ex pupillari tacita. l. quamuis. C. de impu. & ali. subst.

Nonò, eandem Saly. sentẽtiamsententiam aduersus cōmunemcommunem comprobat, quòd ex mente testantis illa clausula, Si intra pupillarem ætatem decesserit, aut in alia minori tantùm pertinet ad pupilli hæreditatem, cùm eius mors sit ad eam obtinẽdamobtinendam necessaria, & sic ad pupillarem substitutionem, non autem pertinet propriè ad vulgarem, cuius propria conditio est, quòd institutus non sit hæres. Eadem autem ratio subest, siue nolit esse hæres post pubertatem, siue intra eam ætatem, quæ pupillaris sit, cùm in vtroq;vtroque tempore sit eadem ratio substituendi. Igitur, nisi contrariũcontrarium euidenter à testatore scriptum fuerit, præsumendum est, voluisse sibi hęredem substituere, quocunque tempore institutus noluerit hæres esse.

Decimò, his accedit elegans Albe. sententia in d. l. precibus. C. de impube. & alijs. num. 82. quo in loco scribit substitutionem pupillarẽpupillarem, quæ & exemplarem tacitātacitam induxerit, eo, quòd pupillus in furorem pòst inciderit, minimè quo ad tacitam exemplarem extingui per pubertatem, si filius post eam obierit furiosus, nōnon obstante, quòd fuerit pupillaris ad ætatem pupillarem limitata. Huius cōclusionisconclusionis ratio est, quia hæc tacita constituitur à lege ex mente testantis, potiùs quàm ex rigore significationis verborũverborum, quæ quidem ratio manifestè probat Salyc. opinionem.

Vndecimò, sunt, qui pro hac Salyc. conclusione contra vulgò receptam sententiam ita argumententur: Tacita vulgaris perpetuò valet, & sustinetur etiam eo casu, quo pupillaris ab initio nulla fuit. Igitur fortiori ratione sustinebitur vulgaris tacita, quando semel pupillaris valida omninò fuit ab initio. Collectio argumentationis fit ex ratione tex. in l. patre furioso. ff. de his, qui sunt sui vel alien. iur. & similibus. Antecedens probatur autoritate Bar. in d. l. 1. vlt. qu. ff. de vulg. qui eleganter asserit substitutionem pupillarem factam maiori, extranco, vel à matre, statim ab ipso initio vulgarem tacitam continere: quòd si dixeris cum Alexan. in d. l. 1. post Guliel. de Cune. in dict. l. precibus. q. vlti. vulgaris substi hanc opinionẽopinionem Bar. intelligendam fore eo casu, quo pupillaris fit absque temporis limitatione. Quæram libenter, vbi ea facta fuerit cum temporis certi præfinitione, quo tempore finietur vulgaris tacita? Nam per pubertatem eam finiri cum pupillari, dici verè non poterit, quia pupillaris ab initio nulla fuit, nec per pubertatem extinguitur. Ab initio autẽautem & tacitam vulgarem finiri, repugnat Bar. conclusioni, ꝙquod autẽautem ea tacita vulgaris per se subsistens absque pupillari pubertate finiatur, impropriũimproprium est, & cōtrariumcontrarium naturæ vulgaris substitutionis. vnde Bar. opinio etiam admittenda est eo casu, quo facta fuerit pupillaris cum certi temporis præfinitione. Hæc verò vndecima argumentatio colligitur ex supràdictis, vtiturq́ue Barto. Socy. in dicta l. 1. nume. 36. Igitur ad eius ampliorem cognitionem videamus, sitne vera sententia Barto. Nam Soc. in dict. l. 1. in fine. & Cora. in dict. l. post aditam. C. de impube. nume. 28. defendunt Bar. opinionem, etiam in ea specie, qua facta fuerit substitutio cum certi tẽporistemporis |

p. 740

limitatione. Probatur opinio Bar. secundum eum in l. vlti. C. de hæredi. insti. quæ tamen tractat de vulgari expressa. atque ideò Barto. sententia congruentiùs defenditur ex præsumpta testatoris voluntate, item ex eo, quòd licet expressum vitietur, non tamen vitiabitur tacitum æquè principale, quod iam in hac disputatione admonuimus. Sic denique Barto. opinio communis est, vt fatentur Socy. numero 36. & Ripa colum. vlti. in dicta l. 1. & eam sequuntur Imola, Alexander, & idem Socynus ibi. Saly. in l. si testamento. 4. colum. C. de impube. & alijs substitut. Faber in l. precibus. C. eod. tit. Bal. consi. 272. lib. 2. Signorol. consilio 235. numero 7. & Guliel. Benedi. hîc in tracta. vulgaris substitu. nume. 139. Sed contra Barto. adducitur passim Accursij autoritas in l. verbis ciuilibus. ff. de vulgar. & in §. extraneo. Instit. eod. tit. qui communiter receptus asserit, substitutionem, quæ ab initio non potuit valere iure directo, valet iure obliquo, & sic, vt fideicommissaria. Cui conclusioni aptatur exemplum in substitutione pupillari facta extraneo, aut à matre, vel maiori. & est text. in l. Scęuola. ff. ad Trebell. glo. & Bar. in l. 1. quęst. 16. ff. de iure codic. Paul. consi. 12. lib. 1. Docto. in d. l. verbis ciuilibus. & est communis opinio secundum Ripam in dicta l. 1. colu. vlti. ff. de vulgari. Angel. in §. vltim. Institu. de pupill. substitut. 2. col. & Roderi. Suares in l. quoniam in prioribus. C. de inoffi. testamen. 1. Fallent. fol. 5. & totius rep. fol. 50. col. 2. vers. & per prædicta aliàs consului. quo in loco eam conclusionem maximè inducit ad substitutionem pupillarem factam à matre. Est etenim maximus effectus, quòd sit fideicommissaria, vulgaris vel pupillaris. Sed si substitutio ista potuisset ab initio valere, vt vulgaris iure directo, profectò non valuisset posteà vt fideicommissaria, secundum communem in dicta l. verbis ciuilibus. per eũeum textum. valet autem vt fideicommissaria: ergo signum est, ab initio non potuisse valere, vt vulgarem. Quamobrem Ioannes de Imola, & Socin. in dict. l. 1. ff. de vulg. ad finem. idem Imol. in hoc cap. Raynutius. nu. 52. in materia pupillaris, ne istæ contrariæ opiniones sibi obstent, opinantur, substitutionem verbis directis, vel communibus conceptam posse ante aditam hæreditatem valere vt directam: post aditam verò, vt fideicommissariam, nec hoc repugnare his conclusionibus, quæ traduntur in d. l. verbis Ciuilibus. Nam substitutio, quæ post aditam hæreditatem valuit, aut valere potuit iure directo, nusquam obliqua fit. dicta l. verbis Ciuilibus. At ea, quæ ante aditam hæreditatem potuit valere: aut valuit iure directo, bene potest post aditam obliqua fieri, & obliqua valere, nulla est enim hîc repugnantia. Et licet Imolæ distinctio displiceat Ripæ in d. l. 1. nihilominus tenenda est ad conciliandas has duas opiniones, præsertim in substitutione directa dubia, quæ potiùs in aliam directam intelligitur, & adsumitur. gloss. communiter recepta in d. l. verbis Ciuilibus. in fine. qualis potest censeri ea, cuius mentionem faciemus statim. vers. ex quibus infero.

Est tamen aduertendum, hanc substitutionem fideicommissariam subintellectam in pupillari expressa facta extraneo, aut à matre, post aditam hæreditatem subrogatam pupillari directæ, extingui quidem post pubertatẽpubertatem, vt verè sapiat naturam pupillaris, cui subrogatur, text. in l. si Titio. §. sicuti. & in l. sequ. incipienti. quòd fideicommissum. ff. de legat. 1. vbi Bar. Paul. & Ias. in 6. notab. Bar. & Paulus in d. l. Scæuola. notat latè Rode: Suar. in dict. 1. Fallent. & Ripa in l. Centurio. ff. de vulg. num. 126. & sequen. quorum opinio communis est, teste Guliel. Bened. hîc in tracta. pupi. substit. num. 36. & 59. Et quamuis hæc Doct. sententia procedat, vt loquitur Iurisconsultus in d. §. sicuti. in fideicommisso iniuncto à patre hæredibus ab intestato successoris filio, cui pater ipse testator poterat substituere pupillariter: hos enim etiam quoad legitimam filij potuit grauare onere fideicommissi. d. §. sicuti. nos verò tractamus de fideicommisso, quod in legitima debita filio non potest constitui, quia testator non poterat pupillarem ei dare substitutum. l. ex tribus. C. de inoffic. testam. tamen idem esse censeo in hac specie, quam tractamus, quia ex mente testatoris fideicommissaria: quæ adita hæreditate per pupillum, aut hæredem filium subrogatur pupillari, eandem qualitatem habet, quam pupillaris, quod secùs est in vulgari, quæ hæreditate non adita per se subsistit, nec subrogatur alteri: ea siquidem est testatoris mens, vt si filius institutus, cui inutiliter pupillarem dedit substitutum, adierit hæreditatem, & obierit mortem post pubertatem, nullus sit substitutioni locus. Et sanè pupillari & fideicommissariæ conuenit limitatio temporis, quo mortem obierit institutus, cùm habeant locũlocum hæ substitutiones hæreditate adita, vulgari verò, quæ negatiuam habet conditionem propriè non conuenit limitatio temporis, quoad istam negatiuam conditionem: quocunque enim tempore moriatur substitutus hæreditate non adita, erit verum dicere, quòd omni ætate, & quacunque eius parte hæreditas non fuerit adita. Hęc igitur dicta sint de sententia Bartol. in d. l. 1. ad fin. ff. de vulg. & pupill. substit.

Ex omnibus his, ni fallor, apparet quid responderi possit ad ea, quæ pro communi sententia tradi solent, & denique veriorem esse posteriorem opinionem communi contrariam, quam aduersus vulgò receptam assertionem defendunt, & iure veram esse censent Salycet. in dict. l. si testamento. col. 4. ver. reuoco in dubium an tacita vulgaris. C. de imp. & alijs subst. Ripa in l. 1. col. pen. & ibi Alci. col. vlt. ff. |

p. 741

de vulg. Io. Coras. in l. post aditam. C. de impu. num. 28. Lance. Poli. de substi. tit. de pupillari. nu. 39. qui quidem in specie tenent, vulgarem tacitam comprehensam sub pupillari ad certācertam ætatem restricta, non finiri per pubertatem, nec per eam ætatem, quæ nominatim adscripta fuerit, & in genere, quòd tacita vulgaris non expiret per pubertatem, tenet glo. in l. lex Cornelia. verb. duodecim. ff. de vulg. quam sequuntur ibi Imol. & Cuma. & Signo. consil. 7. numero 4. quorum autoritas etiam referri poterit ad pupillarem restrictam intra certum tempus. Nam ea est propriè pupillaris expressa, quæ tacitam vulgarem propriè contineat, cùm aliter concepta pupillaris, vulgarem satis expressam, non tacitam contineat. Nec quidquam oberit, quod de testatoris voluntate adduximus. Qui quidem restringens substitutionem ad certum tempus, videtur voluisse, quòd vltra id ea substitutio minimè extendatur. Nam hoc verum est, quo ad substitutionem expressam, nempe quo ad pupillarem, non autem quo ad tacitam vulgarem.

Sed in eo casu, quo pupillaris fuit restricta ad tempus pupillaris ætatis, nempe ad ipsam vsque pubertatem, quod à iure tacitè subintelligitur in eadem substitutione. aduersus Bart. & communem tenet expressim Imol. & Soc. in dict. l. 1. num. 57. ad fi. idem Imol. in d. l. in pupillari. ff. eo. tit. dum approbat ea, quæ in l. 1. dixerat. idem notat Cuma. in d. l. lex Cornelia. col. vlti.

Et sanè in hac controuersia, cùm Bar. & alij planè tractauerint de vulgari tacita, fortassis & si communis foret admittenda, posset dici, eam non habere locum in vulgari expressa, cōtentacontenta tamen sub pupillari concepta verbis specialibus. Etenim cùm hæc vulgaris sit quodammodò expressa, mirum non erit in tanta huius quæstionis dubitatione, quod existimamus aduersus Alexand. Curt. & plerosque alios, vulgarem minimè finiri, nec extingui pubertate instituti. Quod est maximè considerandum, vt tandem in vulgari omninò tacita procedat communis conclusio, quæ adhuc hoc casu certam probationem non habet. Et quòd communis opinio nequaquam procedat in ea substitutione, quæ vulgaris expressa sit, sub pupillari tamen speciali contenta, probatur autoritate Baldi, cuius statim mentionem faciemus in quæstione, an mortuo pupillo viuente testatore expiret tacita vulgaris, nānam & istam quęstionem hoc in loco breui quadam resolutione explicare libuit.

Ex quibus infero, quænam sit dicenda substitutio ea, quam semel in lite satis controuersa vidi ad examen adduci, his quidem verbis à matre concepta, instituto hærede filio impubere. Et si meus filius intra ætatem pupillarem decesserit, substituo & volo, quòd habeat mea bona, eaq́ue hæreditet ac succedat in illis Titius. Ex prænotatis equidem videtur, hanc substitutionem esse pupillarem expressam, inutilem tamen, quia facta sit à matre: atque ideò in vulgarem tacitam esse interpretandam. Ego verò fateor esse pupillarem expressam, verbis tamen specialibus, non singularibus conceptam: & ea ratione, quia inutilis est, sub ea continetur vulgaris, non omninò tacita: sed tacita quidem simpliciter quo ad verba specialia, cùm non fuerit expressa vulgaris verbis specialibus, si non erit hęres, concepta. Igitur erit saltem expressa verbis generalibus: Nam vt omninò sit tacita vulgaris, concipienda foret pupillaris in eum casum, Si filius hæres erit, & in ætate pupillari decesserit. His accedunt pulchra verba Socyni in dict. l. 1. ff. de vulga. numero 36. ad finem. vnde, inquit Socy. licet talia verba mihi, & in bonis meis, non sint tantæ potentiæ, quòd tollant pupillarem substitutionem, tamen sufficiunt ad inducendam aliquam qualitatem in ipsam substitutionem, videlicet, vt comprehendatur vulgaris expressa. Hactenus Socyn. qui loquitur de pupillari expressa omninò, atque etiam concepta verbis specialibus. Præsertim hæc sententia tenenda est, quia licet illa verba, sit meus hæres, habeat mea bona, non sint omninò propria solius pupillaris substitutionis, imò & vulgari cōueniantconueniant. l. 1. ff. de vulg. & tamen quoties fit substitutio impuberi, aut sub mentione pupillaris ætatis propter mentẽmentem testatoris, qui pupillarem constituere vult substitutionem, censeantur congruè ad pupillarem pertinere. glo. Bart. & Doct. in d. l. 1. ff. de vulg. text. in l. si ita. §. cum filio. ff. de bon. poss. secund. tab. l. si quis à filio. & ibi Areti. ff. de lega. 1. verè inspecta materia subiecta, quia pupillaris ei non cōuenitconuenit, nec verbis singularibus, si hæres erit, & in ætate pupillari decesserit, concepta fuerit, dicere possimus à ratione cessante, hanc esse vulgarem, non omninò tacitam, imò quodammodò ita expressam, vt magis expressa sit, quàm ea, quæ continetur sub pupillari, verbis specialibus concepta, vnde in hac substitutione poterit minori cum dubitatione admitti opinio Salycet. & sequacium aduersus Barto. & communem: siquidem hæc substitutio multis nominibus expressa vulgaris est, nempe, quia contenta sub pupillari verbis specialibus, non singularibus ordinata, deinde propter illa verba, succedat in bonis meis, & mea bona hęreditet, maximè apposita in ea pupillari substitutione, quę ab initio nullo modo valet vt pupillaris, imò necessariò vt vulgaris est interpretanda.

Ex proximè adnotatis quidam probare conantur, & contendunt in hac substitutione vulgari tacita comprehensa sub pupillari ab initio nulla, non esse admittendam Bartol. distinctionem in dicta lege prima. Digest. de vulga. in ea quæstione, |

p. 742

qua quæritur, an à tacita vulgari possit adsumere vires testamentum: & in specie, an mortuo pupillo in vita testatoris expirauerit vulgaris tacita simul cum pupillari expressa, nam quòd testamentum possit incipere ab expressa vulgari, probatur in l. 1. §. pro secundo. C. de caduc. toll. & id est omnium consensu receptũreceptum, sicuti & aduersus gloss. itidem obtinuit, quòd possit incipere à tacita vulgari, quæ post mortẽmortem testatoris apparet pupillo repudiante, quod Bar. explicat in d. l. 1. nu. 30. & seq. Sunt tamen in hac quęstione, quādoquando pupillus mortuus est viuo testatore, an à tacita vulgari possit incipere testamentum, tres opiniones minimè omittendæ.

Prima est opinio Dyni in d. l. 1. asseuerantis, non posse testamentum ab hac tacita vulgari incipere: cuius opinionem sequuntur Rayne. in tract. substi. titu. de vulga. Bald. & Pau. in l. si pater filium. ff. eod. titu. Ioan. Andr. in Specu. Rub. de testa. versi. ex quo superiùs. Angel. in d. §. pro secundo. idem in l. lex Cornelia. & in l. si pater captus. ff. de vulga. Areti. in dict. l. 1. & alij relati per Iaso. ibi, qui nume. 58. & Socyn. nu. 36. testantur, hanc opinionem cōmunemcommunem esse. Ipse verò Soc. & Ripa latè disputant, nec videntur in hoc certam sententiam elegisse, tametsi in eam partem inclinent, quæ Dyno contraria est. Præcipuè pro Dyno adducitur text. in l. quòd si filius. ff. de capt. & postlim. reuer. qui tamen non probat necessariò eius sententiam. Nam tractat de secundis tabulis, quæ in pupillarem pertinent, nōnon de vulgari adhuc tacita. Etenim licet hæc contineatur in pupillari, deducitur tamen ex mente testātistestantis, & ad primas tabulas pertinet, ac per se subsistit: cùm & si expiret pupillaris, frequenter vulgaris tacita salua manet, quippe quæ ad primũprimum casum spectet. l. precibus. C. de impub. rationes autem pro Dyni opinione adductę facillimè tolli poterunt, & tolluntur per autores partis contrariæ.

Secunda hac in dubitatione sententia Bart. est, distinctionem quandam proponentis in d. l. 1. Cui apertissimè refragatur text. in dict. l. quòd si filius. Et præterea rationes ipsę pro Dyno adductæ, idcircò hæc Bart. distinctio à posteris recepta non est, vt constat. Et ab omnibus ferè reprobatur, vt inquit Alciat. in dict. l. 1. nume. 17. Imò huic opinioni Bartoli manifestè cōtrariacontraria est testatoris mens. Cùm enim ex tacita vulgari substitutus admittatur, credendũdum est, testatorem non mutasse testamentum, quia eum velit admitti, non autem excludi: siquidem decedit non mutato testamento, in quo ad eius & filij hæreditatem substitutum omnibus alijs successoribus post filium prætulerit.

Tertia est sententia gloss. in d. l. lex Cornelia. verb. non existimo. Imo. & Cuma. ibi. gloss. in dict. §. pro secundo. & ibi Bal. ac Iacob. num. 8. glo. in d. l. si pater captus. ff. de vulg. Imol. in l. 1. ff. eod. num. 8. & ibi Claudi. numero 38. Ias. num. 58. Alcia. num. 74. & Alex. num. 32. Guliel. Benedict. hîc in tract. vulgaris. nu. 99. Zasius in tracta. substit. titu. de vulgar. 5. effectu. Idem Zasius interpretatione dict. l. quòd si filius. in tract. glossarum ad aliquot leges post varios & singulares intellectus, quorum opinio communis est, vt testantur Ripa in d. l. 1. num. 167. & Alci. in d. nu. 74. nec Bar. ab hac opinione abhorret: quippe, qui omninò discesserit in eius distinctione à rationibus Dyni. Huius vltimæ opinionis ea est ratio, quòd vulgaris tacita, & si sub pupillari contineatur, per se tamen subsistit, & æquè principalis est, tametsi sit tacita. Quod manifestè constat, quia licet expiret pupillaris, manet tamen vulgaris. QuẽadmodumQuemadmodum & pupillaris tacita nōnon extinguitur, quamuis expiret per aditionem vulgaris expressa. l. post aditam. C. de imp. & alijs subst. Et ex Bar. in d. l. 1. atque alijs satis colligitur non extingui vulgarem tacitam, extincta pupillari expressa. Nam quòd à tacita vulgari possit incipere testamentum extincta expressa, siue ea pupillaris sit, siue alia, probat l. nec enim. §. vlt. ff. de test. mil. l. Antonius Pius. ff. de fideico. lib. Et de expressa vulgari, quòd ea non extinguatur mortuo instituto viuente testatore. tex. est in l. 3. §. vlt. ff. de lib. & posth. cum multis similibus, quæ passim ad id citantur. Atque ita ipse opinor, hanc tertiam opinionem iure veriorem esse. Imò & hæc vltima opinio etiam obtinet in vulgari tacita cōtentacontenta sub pupillari ab initio inutili. Nam & in hac specie non minor est, sed eadem præsumptio mentis testatoris à lege deducta. Et præterea, quia ab initio hæc vulgaris per se subsistit, ac valida est pupillari exclusa, cui nusquam fuit accessoria. Sic denique in hac specie adnotârunt Petr. de Ripa inter consilia Baldi, consilio 156. lib. 4. Ripa in d. l. 1. nume. 67. & ibi Alci. nume. 74. ff. de vulg. & pup. substit.

Verùm etiam si admittamus primam Dyni opinionem, ea obtinebit in vulg. omninò tacita, nempe comprehensa sub ea pupillari, quæ habuerit illam conditionem: Si hæres erit, & in ætate pupillari decesserit. In ea verò vulgari, quæ saltem generalibus verbis expressa sit, minimè procedit. Nam hæc locum habet, quamuis pupillus mortuus sit viuo testatore, qualis est illa, si filius meus in ætate pupillari decesserit, cuius paulò antè mentionem fecimus: sicuti expressim & eleganter tenet Bald. in dicta l. precibus. C. de impuberibus, & alijs substitut. numero 42. quem sequuntur ibi Pau. numero 11. Alexan. num. 7. & Cardi. hîc, quæstion. 39. Alex. in l. 2. ff. de vulga. nume. 25. Areti. in d. l. 1. & ibi Socy. latè nume. 36. vbi hanc asseuerat communem opinionem esse, quam & Ripa ibid. nu. 167. probare videtur. Est enim hæc vulgaris expressa, vt fatentur |

p. 743

omnes, igitur ad rationem vulgaris omninò tacitæ interpretanda non est.

Ex quo & idem dicendum foret adhuc admissa opinione Dyni, in ea substitutione, cuius exemplum modò exposuimus in ver. Ex quibus infero, cùm hæc non sit vulgaris omninò tacita, imò expressa saltem verbis generalibus, sicuti in eo. vers. probauimus.

Effectus autem

6

^† huius substitutionis is est præcipuus, quòd ex ea directè impuberi succedit substitutus. in princip. Insti. de pupil. substi. Bar. & alij in d. l. 2. Regia l. 9. tit. 5. part. 6. matrem pupilli etiam excludit à legitima portione, si ipsa substitutio expressa sit. l. Papinianus. §. sed nec impuberis. ff. de inoff. test. c. si pater. de testa. in 6. Bar. & communiter Docto. in d. l. 2. nu. 31. quod in iudicio interiori animę admittendum est: sicuti nos probauimus in c. cùm esses. ist. titu. num. 11. tametsi ab hac communi opinione Bar. discedat Coras. in l. precibus. C. de impub. nu. 29. quo loco audacius quàm par est, asserit iniquissimam esse. c. si pater constitutionem. Cæterùm plurima, quæ huic substitutioni conueniunt, consultò omisimus, quòd in d. l. 2. latiùs tractentur. neque enim omnia in hisce commentarijs libuit explicare, cùm huius decisionis Pontificiæ non sit hæc principalis materia.

§. 6. DE EXEMPLARI.

EST igitur substitutio exemplaris Testamentum, quod à parentibus fit pro liberis minimè testari valentibus, furoris, vel

1

^† similis morbi causa. Politus in tract. de substitu. tit. de exemplari. ex l. ex facto. ff. de vulga. l. humanitatis. C. de impube. Regia l. 11. tit. 5. par. 6. Et quia ad exemplum pupillaris substitutionis fit, exemplaris appellatur: atque sicut pupillaris dicitur testamentum pupilli, ita & hæc exemplaris dicitur testamentum furiosi. l. patris & filij. ff. de vulga. Potest hæc substitutio fieri etiam à matre, vt ex dictis legibus constat, nec tantùm fit furioso, sed & mente capto. dict. l. humanitatis. iuncta l. vlti. §. vlt. C. de cura. furio. Theophilus in §. qua ratione. Insti. de pupill. subst. & idem concedunt Doct. communiter, quibus mirè conuenit tex. in l. generali. §. duas. ff. de vsufruct. lega. l. Licinius. §. vltim. ff. de legat. 2. §. furiosi. Institu. de curat. l. consilio. §. primo. ff. de cura. furi. Item fit eadem ratione his, qui testari non possunt: mutis inquam, surdis. dict. l. ex facto. atque etiam prodigis, quibus testari non liceat ex interdicto, in quo conueniunt omnes in d. l. ex facto.

Illud verò maximè dubium

2

^† est, an filio exhæredato fieri possit exemplaris substitutio? Sunt etenim, qui existiment, filio exhæredato non posse substitutionem hanc fieri, per text. in dict. l. humanitatis. quæ exigit, legitimam portionem filio à patre substituente relinqui. ita Bartol. ibi idem in dict. lege, ex facto. numero 18. Alexand. colu. 8. & vtrobique Docto. communiter Guliel. Benedict. titu. de exemplari. numero 20. quibus obstat, primũprimum, quòd pupillaris substitutio, quam hæc ipsa imitatur, ritè exhæredatis fit. l. 1. ff. de vulga. Item furiosus exhæredari rectè potest, commissa ante furorem ingratitudinis causa. l. nonnunquam. §. si vi, aut clàm. ff. de vsucapio. l. vltima. §. sed cùm antiquitas. C. de curat. furi. Bart. in dict. l. ex facto. numero 19. vbi Iaso. numero 29. dicit, hanc opinionem communem esse. Quin & verba d. l. humanitatis. potiùs hanc sententiāsententiam, quàm communem probant. Legitima, inquit Imperator, portione, ei, vel eis relicta, quos voluerint, his substituere parentibus liceat, vt occasione huiusmodi substitutionis, ad exemplum pupillaris, querela nulla contra testamentum eorum oriatur. Ecce, quàm euidenter Ius æquale constituitur respectu querelæ, & exhæredationis in pupillari & exemplari, vt quiuis ab eadem constitutione, ni ceruicosus esse velit, colligere possit pupillarem substitutionem, ritè exhæredatis fieri posse, atque eodem iure exemplarem. Ex quibus constat, probabilius multò esse, exemplarem substitutionem posse fieri filijs ritè exhæredatis, aduersus communem opinionem, quæ dubia visa fuit Polito, de exemp. subst. numero 11. & Curtio Iuniori in dict. l. humanitatis. columna tertia. Dices forsan, optime lector, hanc quęstionem non admodum vtilem esse. Nam sicuti pupillaris substitutio

3

^† iniustè exhæredatis facta, rupto testamento conseruatur. Authentic. ex causa. C. de liber. præter. quod expressim notant Bartol. Alexand. Iaso. in l. 1. §. vltim. ff. de vulga. Ripa in dicta l. 2. numero 32. Zasi. de substitu. pupil. numero 21. & eodem titu. Politus numer. 34. qui quidem ac ipso Iasone hanc profitentur communem esse, quam Curti. Iunior sequitur in dict. Authen. ex causa. numero 53. Sic & exemplaris |

p. 744

substitutio valida erit, licet testamentum patris rumpatur. His etenim respondeo, nec pupillarem substitutionem conseruari rupto testamento, ex eo, quòd testamentum patris est necessarium ad hoc, vt filij testamentum hoc procedat, & valeat. §. liberis. Institu. de pupill. substi. l. 2. §. prius. ff. de vulga. & si testamentum patris euanescat, tollitur & pupillaris substitutio. dicta lege secunda. §. planè. l. Papinianus. §. sed nec impuberis. ff. de inoffi. testam. & in dict. §. liberis. Nec obest decisio Auth. quia ex causa. ex illa Nouella ea tantùm conseruantur rupto testamento, quæ absque hæredis institutione consistere possunt: at illa, quę necessariò & præcisè exigunt præuiam hæredis institutionem, minimè rupto testamento effectum habere possunt: vnde verius est, pupillarem substitutionem rupto testamento nequaquam cōseruariconseruari ex dicta Nouella. quod asserunt Dynus, Petr. à bella Pertica, & nouissimè Ioan. Igne. in dict. Authenti. ex causa. numero 127. quam opinionem probat Regia l. 10. tit. 5. part. 6. atque

4

^† ei minimè refragatur Regia l. 24. Taur. quippe quæ loquatur in melioratione, quæ fieri potest absque hæredis institutione, in codicillis, & in alia quacunque dispositione. lex deinde prima. titu. de testa. libr. 5. in ordi. Regijs. quæ non adita hæreditate ab hærede scripto legata, & cætera scripta in testamento seruanda esse, æquissimè sanxit. adhuc non obstat: eam etenim intelligo in his, quæ præcisè institutionem hæredis non requirunt: secus verò in his, quę absque hęredis institutione minimè subsistunt. His etiam accedit, quod Iaso. in dicta lege prima. §. vltim. in fine, dixit, posse opinionem contra Barto. & communem defendi. Nec quidquam confirmat communem opinionem, quod fideicommissa, legata, & dationes tutelarum sustineantur rupto testamento ex causa præteritionis, vel exhæredationis, quia hæc non adeò requirunt hæredis institutionem, imò absque ea quandoque consistunt. l. 3. ff. de confirmand. tut. sic etiam parum refert, quòd dictio, Cætera, contineat inter alia & substitutionem. l. qui plures liberos. §. vltimo. ff. de vulgar. l. nam quod. in §. vltimo. ff. ad Trebellia. Nam id procederet, nisi ratio diuersa planè dictaret, non esse capitula expressim à Nouella Iustiniani confirmata, ad substitutionem trahenda: maximè, cùm substitutio verè dici possit institutio, quia per eam hæres instituitur. Et tamen ipsa Nouella institutionem hæredis in specie rumpi, & improbari velit. Deinde verba illa, Cætera namque. in dict. Authentic. ex causa. non sunt Iustiniani, sed Irnerij, siquidem Authenticæ Codici insertæ, non fuêre eidem operi per Iustinianum, nec eo tempore, nec eius autoritate adscriptæ, sed multò pòst ab eodem Irnerio, Alberto, Bulgaro, & alijs. Quod & Gregorius Haloander in præfatione Codicis Iustiniani, & plerique alij adnotârunt, idq́ue ex eo constat, quòd non semper fidelis redditur sententia, nec eadem litera: imò admodum diuersa Iustiniani Codici apposita fuit ex Nouellis, deinde Codici Iustiniani insertæ fuêre Authenticę constitu. Frederici primi, qui multò post Iustinianum Imperium obtinuit. In ea autem Nouella Iustiniani, vt, cùm de appellatione cognoscitur. §. aliud. expressim nominatur, quæ rupto testamento firma manent, inter quæ nulla mentio fit pupillaris substitutionis. tametsi inibi expressa non restringat dispositionem, ac potiùs eam declarent. Et verè ibidem cæterorum nulla mentio fit. Pręter hęc licet pupillaris substitutio fauorem respiciat pupilli. l. si pupillus. ff. de acquir. hęredita. non est hæc ratio sufficiens, vt eadem substitutio sustineatur rupto testamẽtotestamento. quod patet in dict. §. sed nec impuberis. & in dicta lege secunda. §. planè. ff. de vulga. maximè quia non potest iusta ratione dici substitutionẽsubstitutionem pupillarem esse omninò filio pupillo fauorabilẽfauorabilem, cùm ea facta fuerit in dispositione ipsi, vel fratribus iniuriosa: item cùm ex ea pupilli mater excludenda sit, alijq́ue hæredes legitimi, iure sanguinis dilecti, & sibi coniuncti. Ex quibus constat, opinionem Dyni veriorem esse, quam etiam defendunt Bald. in dict. Authentic. ex causa. numero 30. & Ioan. Corasi. in l. si testamento. numero 22. C. de impuber. & alijs. Qua ratione adhuc Iure Communi, cùm opinio cōmuniscommunis dubia sit, meritò foret restringenda, vt ea nequaquam admitteretur, vbi extraneus esset substitutus pupillo, omissis pupilli fratribus. quod tenent Paul. in d. Authent. ex causa. licet ei refragentur Corneus ibi, & Alexan. in dicta l. 1. §. vlti. ff. de vulgar. Item nec in eo casu, quo ipsimet præterito esset facta pupillaris substitutio, propter iniuriam ei à patre illatam, sicuti notat idem Paul. Castren. in l. ex duobus. §. vltimo. ff. de vulga. Guido Papę consilio nonagesimoseptimo, quāuisquamuis & in hoc Alex. & Areti. in dict. l. 1. §. vlti. adhuc contrariũcontrarium teneant, opinionem communem ad hunc casum extendentes.

Quod verò attinet Regiam partitarũpartitarum constitutionem, & si errare, ac falli possim, mihi certissimum est, opinionem communi contrariam ea constitutione & lege probari. Scio etenim, non esse præsumendam, nec facilè constituendam correctionem decisionum Iuris cōmuniscommunis per eas constitutiones, quas leges partitarum appellamus. Contendam tamen, quandoque per leges istas eas opiniones probari, quæ interpretationem dubiam Iuris Cæsarei attingunt, & à posteris communi omnium iudicio fuêre improbatæ. Qua in re falli potuerunt viri illi prudentissimi, qui opus illud partitarum, in ordinem, & Hispanum sermonem deduxerunt. In hac autem quæstione planum est, quid lex Regia volue|

p. 745

rit, eo enim tempore nulla erat constitutio Iuris Cæsarei de pupillari substitutione conseruando rupto testamento, aperta quidem, præter text. in d. l. 2. §. planè. Et in d. §. Sed nec impuberis: nec erat certa ea interpretatio, quam Nouellæ Iustiniani, Accursius, Barto. & alij conantur aptare: imò forsan vsque ad Bartol. ætatem plurium auctoritate comprobata erat contraria opinio. idcircò Regia lex in sermonem Castellanum traduxit manifestè responsa Iurisconsultorum in dicto §. Sed nec impuberis. & in dicta l. 2. §. planè. Satis tamen erit, vt locus sit pupillari substitutioni, impuberem, cui facta fuerit, in re certa institutum fuisse. tex. & ibi glos. in capit. si pater. isto titulo. in 6. verbo, eidem.

Fit autem exemplaris substitutio verbis generalibus in hunc modum, Instituo Titium & Sempronium filios meos hęredes, & eos inuicem substituo: nam si vterque furiosus sit, inest sub his verbis exemplaris substitutio expressa verbis generalibus. Barto. in l. Lucius. numer. 16. ff. de vulga. Alexand. col. pen. Ias. 11. Ripa num. 34. in ea. l. Lucius. Zasi. tit. de exemplari. colum. 2. Imola hic, dum tractat de substitutione breuiloqua. idem erit, si filio furioso pater ita substituat, Filio meo substituo Titium. quamuis enim nulla fiat furoris mentio: attamen ex eo, quòd ipse, cui substitutio fit, est furiosus, iudicanda est exemplaris hæc substitutio. hoc ipsum est, quod voluit Bart. in dict. l. ex facto. nume. 25. à quo Ripa ibi. numer. 28. discedit, dum Barto l. hanc substitutionem tacitam appellauit. in quo ipse Bartolus sensit, esse tacitam quoad specialia verba, non tamen quo ad generalia: quod non aduertit Ripa.

Item, exemplaris substitutio verbis specialibus concipitur, quoties mentio furoris fit. Quid enim si pater ita substituerit? Filio meo furioso substituo Titium: est quidem hæc exemplaris substitutio, quæ etiam complectitur vulgarem, si filius, restituta sibi sana mente, noluerit esse hæres, vel adhuc furore præualido, fuerit eius nomine hæreditas repudiata. Et deinde pupillarem itidem expressam generalibus verbis, si ipse filius liber à furore decesserit intra pubertatem, & idem si decesserit ante pubertatem in furore. Quòd si post pubertatem decesserit, & furiosus, erit verè exemplaris. Bart. in dict. l. ex facto. colum. 3. cuius opinionem dicunt esse communem Iaso. nume. 22. & Ripa. nume. 60. Idq́ue plurimum interest ob varios cuiusque substitutionis effectus. Sed & si pater filio furioso & impuberi substituerit expressim, si in furore decesserit: erit vulgaris, repudiata paterna hęreditate: atque etiam pupillaris, si intra pubertatem in furore mortẽmortem obierit, si verò post pubertatẽpubertatem, erit exemplaris: ante pubertatem autem cessante furore, & impubere in sana mente defuncto nullius effectus censetur isthæc substitutio, Alex. in d. l. ex facto. nume. 31.

Tertiò, fit exemplaris substitutio verbis singularibus, cuius exemplum sit: Si filius meus hæres erit, & in furore decesserit, substituo Caium. Erit fortassis & his verbis saltem in genere expressa pupillaris substitutio, si filius intra pupillarem ætatem decesserit: in quo sunt notanda verba Barto. in dicta l. ex facto. 3. colum. modò pupillus in furore decedat. ex Alexand. quem paulò antè citauimus. ex his etenim quæ hac in materia traduntur, in summa potest colligi hæc formula, quæ tamẽtamen in vnum concepta casum, furoris inquam, ad alium trahitur, nempe, si prodigus, si mutus & surdus, filius testantis decesserit, Bartolus in dicta lege, ex facto. numero 28. & ibi Alexander num. quadragesimo secundo.

Hęc verò substitutio non ita liberè fit,

6

^† tenetur siquidem pater substituere filio furioso eas personas, quæ exprimuntur in dicta lege, humanitatis. & in lege 11. titul. 5. part. 6. Habet sanè ritè facta exemplaris substitutio eum effectum, vt substitutus directò bona furiosi capiat, atque matrem furiosi omninò excludat. Bartol. in dicta lege, ex facto. numero 30. vbi Alexander, Ias. numero 43. Ripa numero 85. dicunt hanc opinionem communem esse. idem fatentur Gulielm. Benedict. hîc, verb. absque liberis. titulo de exemplari. numer. 33. Deci. & Curti. iunior numer. 15. in d. l. humanitatis. eam defendentes aduersus Ias. ibi. & in dict. l. ex facto.

Extinguitur hæc substitutio cessante morbo, vel impedimento. dicta lege, ex facto. & lege, humanitatis. Scribit tamen

7

^† Bart. in dicta lege, ex facto. numero 40. cessante furore, vel impedimento non extingui penitus hanc substitutionem, sed suspendi, & cessare, ita vt redeunte furore, rursus hæc substitutio recipiat vires, cessat etenim, non omninò extinguitur. lege, inter stipulantem. §. sacram. ff. de verbor. obligatio. lege, qui res. §. aream. ff. de solutio. eandem Barto. opinionem defendit Alexander in dicta leg. ex facto. columna penultima. vbi Ias. nume. 49. & Ripa numero 102. dicunt eam communem esse, quem etiam sequitur Gulielm. hîc titu. de exemplari. numero 47. Ab ea tamen discedunt Decius in dicta l. humanitatis. & Politus titulo de exemplari. ad finem. Zasius verò eodem titul. Barto. opinionem approbat, vbi furor rediret post breue tempus: tunc etenim non videtur extinctum esse furorem, qui priùs aderat in eo, qui furiosus erat inumbratæ quietis. l. quod meo. ff. de acquir. poss. Sic cùm eadem mulier ad eundem virum reuertitur, matrimonium idem esse, putat Martianus, si non multo post tempore interposito reconciliati fuerint. l. plerique. ff. de ritu nupt. Vnde in hac specie, quam tractamus, si furor recidiuus est, & non multo |

p. 746

tempore postea redit, erit locus sententiæ Barto. & Doct. At si idem furor postea multo tempore, iudicis arbitrio diffiniendo, redierit, non erit opinio communis admittẽdaadmittenda, secundum Zasi. Et nouissimè idem probat Stephanus in Necyomantia. cap. 17. tametsi concors illa Doctorum sententia maximum fomentum capiat à l. cùm filijs. ff. de cura. furio. vbi curator furiosi, qui conualescentia mentis cessauerat, furore repetito, idem dicetur autoritate contigua. ad idem l. qui tertiana. ff. de ædi. edict. qui tertiana, inquit, aut quartana febri vexarentur, quíue comitialem morbum haberent, ne quidem ijs diebus, quibus morbus vacaret, rectè sani dicentur. Sed & hæc eum sensum habere iure optimo possunt, quẽquem præfata distinctione probauit Zasius: & ideò eius concordiæ accedo libenter, & eò magis, quòd videam rem esse admodum controuersam: atque eidem distinctioni etiam Ang. subscripsisse in §. qua ratione. Insti. de pupil. substi. post Bald. in dict. l. humanitatis. in fine. Regiam verò legem 11. titu. 5. part. 6. sanxisse hanc substitutionem extingui resipiscentia.

§. VII. DE RECIPROCA substitutione.

RECIPROCA substitutio est, pluribus hæredibus institutis, aut exhæredatis, alterum in alterius defectum substituere.

1

^† leg. iam hoc iure. & l. Lucius. ff. de vulgar. Regia lex penult. titu. 5. part. 6. notant Barto. in dicta l. Lucius. numero 4. Lancel. & Zasi. titul. de breuiloqua. in princip. id verò, quod de exhæredatis diximus, ad duos impuberes refertur, quos pater exhæredauit, & tamen inuicem eos substituit. l. 1. ad fin. ff. de vulgar. Et quamuis isthæc substitutio in forma eam concipiendi ab alijs differat, non tamen est propriè distincta species ab alijs, sed quæ alias substitutiones comprehendit, aut complecti valeat. sensit Bart. in d. l. Lucius. colum. 1. sicuti ex eo colligunt Ias. & Ripa ibi, num. 11. & Zasi. de reciproca substit. col. 1. non potest hæc substitutio non incidere in aliquam aliarum substitutionum. Verùm quia hoc peculiare habet, vt alias plures possit inducere substitutiones, absque temporum distinctione, & reciprocè, quod alicui substitutioni non conuenit, non temerè ab alijs distinguitur in d. l. iam hoc iure. ff. de vulga. & pupil. substit.

Fit autem reciproca verbis

2

^† generalibus, illis sanè, quorum meminit Iurisconsultus in l. si fundum sub conditione. §. his verbis. ff. de legat. 1. His inquit verbis, Lucio & Titio eorúmue cui fundum do, lego, vtiliter legatur, & si vterque vixerit, vtrique, si alter alteri totum debebitur. Illis etiam verbis, quorum mentio est apud Iurisconsultum in l. Titius. ff. de hæred. insti. Titius, inquit, & Seius, vtérue eorum viuet, hæres mihi esto. Existimo si vterque viuat, ambos hæredes esse: alteroq́ue mortuo, eum qui supererit, ex asse hæredem fore. His enim verbis reciproca substitutio comprehenditur, teste Bart. in d. l. Lucius. 1. col. Cui suffragantur Doctores communiter, secundum Ripam num. 13. atque sub hac reciproca hisce verbis concepta contineri vulgarem substitutionem, expressam verbis generalibus sensit Barto. in d. l. 1. ff. de vulgar. num. 17. & ibi Ripa, num. 106. post Bal. & Imo. in d. l. Titius. Imò etiam pupillaris expressa in genere præfata formula comprehenditur, si personarum qualitas hoc patiatur, quod Bar. in d. l. Lucius. concedit, dum hanc substitutionem sensit reciprocam esse: illa siquidem verba: Hæres mihi esto, non impediunt pupillarem substitutionem. l. 1. ff. de vulg. ita communiter intellecta. & notat Politus titu. de vulga. numer. 21. ex quo cessat ratio Alberi. in Rubri. ff. de vulga. num. 78. dicentis in d. l. Titius. esse tantùm vulgarem substitutionem, non reciprocam, ex eo, quòd verba vulgari substitutioni conueniant. Et licet in l. quia. ff. de hæred. instit. scriptum sit, dictæ institutioni inesse tacitam substitutionem, & idem Regia l. 2. titul. 5. part. 6. est tamen id intelligendum, quo ad verba specialia: nam quoad generalia est expressa. Nec inficior frequentissimè vulgarem substitutionem sub præmissa formula intelligi: quod præter Bart. Alberi. Imol. Baldum, & Ripa, dicta Regia l. 2. probat. Non autem est confestim dicendum, data institutorum capacitate minimè posse ex eadem formula deduci pupillarem substitutionem. Hinc potest intelligi id, quod ex dicta l. si fundum. §. his verbis. adnotauerunt Roma. singu. 400. & Alex. in l. hæredes mei. §. vltim. col. 1. ff. ad Trebellia. dicentes in eadem specie illius §. eum, qui viuus erit, admitti ad integrum legatum iure nōnon decrescendi. Fit item reciproca verbis specialibus in hunc modum, Titium, & Sempronium instituo, & eos inuicem substituo. dicta leg. Lucius. Præterea fit verbis singularibus, Titium, & Sempronium instituo, & Titio substituo Sempronium, & Sempronio substituo |

p. 747

Titium. dicta l. iam hoc iure. ad finem. Alberi. in Rubri. ff. de vulgari. nume. 82.

Ea verò est huius substitutionis

3

^† vis, ac potestas, vt omnes illas substitutiones complectatur, quæ pariter conueniunt, & æquabiliter vtrique substituto: quod receptum omnium consensu est, & sequentibus assertionibus constat. Primùm etenim si fiat duobus extraneis hęredibus institutis, duas vulgares continet. Exempli gratia. Instituo TitiũTitium & Sempronium, & eos inuicem substituo. Nam vtrique substitutio alterius fit eo casu, quo hæres non fuerit. Item potest inducere reciproca substitutio duas fideicommissarias: siquidẽsiquidem facta in testamento verbis obliquis eas manifestè præ se fert, his verbis, Instituo Titium & Sempronium hæredes, atque rogo eosdem, vt inuicem alter alteri hæreditatem restituat. Facta verò verbis directis in codicillis eundem effectum operatur. l. Scæuola. ff. ad Trebel. etiamsi fiat filijs. Barto. in d. l. Lucius. col. 2. In testamento tamen constituta hæc ipsa substitutio verbis directis non includit fideicommissarias. l. 2. C. de impub. vbi Deci. & Curt. num. 7. & 8. post alios hoc notant, dicentes hanc communem. Bart. in d. l. Lucius. pen. q. vbi Ias. col. 14. eam dicit communem: & Soci. consi. 6. col. 2. vol. 3. Sed dum Bart. in d. l. Lucius. col. 2. voluit, hanc substitutionem verbis directis factam in codicillis, etiam inter filios fideicommissarias tantùm, non directas comprehendere, quibusdam displicet, ex eo, ꝙquod pater inter liberos testari possit solennitate minore, ꝗ̈quam sit in codicillis necessaria. l. hac cōsultissimaconsultissima. §. ex imperfecto. C. isto titu. & quòd in codicillis possit pater fauore liberorum directè substituere, vt ipse Bart. fatetur in l. militis. in princ. ff. de testamen. milit. Et ideò aduersus Bart. in d. l. Lucius. insurgunt Areti. & Iason colum. 3. Gulielm. hîc in materia reciprocæ. numer. 18. Zas. in tracta. de breuiloqua. 2. col. quorum opinio æquior est, licet Politus Bart. defendere conetur in tracta. de reciproca, num. 4. Potest deinde hæc substitutio continere quatuor substitutiones, duas pupillares, ac duas vulgares, si facta sit duobus filijs impuberibus. d. l. iam hoc iure. & d. l. Lucius. vbi Bart. & Doct. passim hoc fatentur. Quòd si hi filij impuberes & furiosi essent, sex substitutiones ex hac colligi poterunt, duæ pupillares, duæ vulgares, item duæ exemplares, secundum communem. Poterit & octo substitutiones complecti, si fiat verbis compendiosæ substitutionis, & duobus impuberibus simul ac furiosis, cùm possit præter duas pupillares, vulgares, & exemplares, duas item fideicommissarias continere, ratione compendiosæ, quod sequenti Rubrica dicemus.

Cæterùm, si hæc reciproca substitutio facta fuerit duobus inæqualibus, illam tantùm substitutionem

4

^† continet, quæ vtrique conuenit. d. l. iam hoc iure. sic frequentissimo consensu intellecta. ff. de vulga. explicat præ cæteris Ripa in dict. l. Lucius. num. 16. & nouissimè Stephanus in Necyomantia. cap. 13. id disputatione præuia professus, huic communi opinioni locum non esse, quum voluntas testatoris eidem refragetur expressim, vel tacitè. Sed & si reciproca substitutio diuersis orationibus constituatur, inerunt omissa inæqualitate omnes, quæ tacitè, vel expressè cuilibet instituto conueniunt. d. l. iam hoc iure. adiuncta glo. verbo, intelligatur. quam Docto. ibi recipiunt communiter. Quo fit, vt substitutio ista, Instituo hæredes Titium impuberem & Sempronium puberem filios meos, & si pubes hæres non erit, substituo ei impuberem: & si impubes hæres erit, & in ætate pupillari decesserit, substituo ei puberem. Hæc expressa pupillaris comprehendet tacitam vulgarem. Hæc denique substitutio, Instituo Titium & Sempronium filios meos hæredes, & Sempronio substituo Titium, & Titio substituo Sempronium, complectitur vulgarem, & pupillarem expressas, tametsi vtrique instituto non aptetur pupillaris, quia alter erat pubes.

Extinguitur sanè reciproca eo modo, quo quælibet substitutio in specie ab ea deducta solet extingui. Quòd si semel

5

^† in altero ex institutis quædam substitutio cessauerit, quæ tamen ab initio locum obtinuerat, non expirat in altero eadem substitutionis species. Nam licet modò inæqualitas detur, ex tempore contingit, cùm ab initio actus esset ęqualitas. Barto. in dict. l. Lucius. num. 9. cuius opinio communis est, secundum Iaso. columna quinta. & Ripam ibi numero vigesimo quinto. idem notant Politus in tractatu reciprocæ, vltima columna. & Zasi. colum. 3.

§. OCTAVVS.

PORRO sunt qui opinentur, reciprocam substitutionem aliter etiam constitutam censeri. Nempe, si pluribus hæredibus institutis, quis vltimò morienti, aut ei, ꝗquod vltimò decesserit, substituatur: asserũtasserunt etenim reciprocam substitutionem inter eosdem institutos, ab ipso testatore censeri constitutam fuisse. text. celebris in l. Titia Seio. §. Seia. ff. de legat. 2. quem esse singul. profitentur Barto. & Paul. ibi. Alexand. in l. hæredes mei. §. cùm ita. 2. colum. ff. ad Trebellia. & plerique alij. Nam

1

^† ex eo apparet, fideicommissum relictum ab eo, qui vltimus ex pluribus hæredibus institutis decesserit, operari hunc effectum, vt inuicem ipsi hęredes censeantur substituti. Rursus huic assertioni obstat Florentini responsum in l. vel singulis. ff. de vulgar. & in §. vel singulis. Institut. de pupil. substitut. vbi pluribus hæredibus institutis, si substitutio fiat ei, qui vltimò decesserit, inter ipsos hæredes non censetur facta reciproca substitutio, sed ius legitimæ successionis illæsum seruatur. Nec parum interest hanc quæstionem diligenter diffinire: siquidem reciproca substitutione hac in specie concessa, & ea fideicommissaria, non poterit quisquam illorum hæredum alienare aliquam rem ex illis bonis, cùm sint subiecta restitutioni. Si verò non censetur facta substitutio fideicommissaria, inter institutos locum habet legitima successio ipsis de iure conueniens. Et tantùm portio vltimi morientis debetur substituto, non cæteræ portiones, quamuis & illæ sint penes vltimò morientem, quia ei obuenerunt aliâs, quàm ex testamento.

Qua in re gl. in d. §. Seia. ideò credidit substitutionem fideicommissariam in illis verbis intelligi reciprocè factam, quia testator prohibuerat alienationem illorum bonorũbonorum, qua ratione visus est velle integram rem, aut integra bona substituto restitui, & ad hoc factam censeri reciprocam fideicommissariam substitutionem inter institutos. Hic tamen intellectus communi omnium cōsensuconsensu reprobatur, ex eo, quòd Iurisconsultus in d. §. Seia. ad eius decisionem non considerauit prohibitionem alienationis, sed illam substitutionem vltimò morienti factam. vnde Dyn. Bart. Albe. & Castren. in d. §. Seia. illum text. intelligunt in substitutione fideicommissaria, non in directa, in qua procedere existimant dict. l. vel singulis. idem notat Alexan. in l. penul. C. de impub. & alijs substit. cùm directa substitutio ex coniecturis non inducatur. l. iubemus. C. de testament. quæ quidem ratio non omninò sufficiens est, siquidem directa substitutio quandoque ex coniecturis colligitur. l. iam hoc iure. ff. de vulgari. sicuti & fideicommissaria coniecturis deducitur à testantis intentione. l. fideicommissa. §. hæc verba. ff. de legat. 3. l. vnum ex familia. §. vltim. ff. de legat. 2. ex quibus constat difficilem esse quæstionem istam, quam ideò sequentibus conclusionibus expediendam esse decreui.

Prima conclusio. Substitutio

2

^† vltimò morienti facta in toto fundo, vel hæreditate, reciprocam omninò præmittit, & inducit fideicommissariam substitutionem inter ipsos hęredes, vel legatarios. tex. in d. §. Seia. quem ita interpretantur Bart. & Docto. ibi. dicit singu. esse Curti. iuni. consil. 16. colum. 2. & est communis intellectus, secundum Ias. in l. potest. ff. de vulga. & pupil. substi. & eundem in l. vlt. C. de impub. numer. 7. & Socin. in d. §. cùm ita. 2. col. dicentem singular. text. in d. §. Seia. atque eundem intellectum sequuntur Alexan. consil. 11. colum. 3. volu. 3. Ias. consi. 41. numer. 2. & consil. 33. volu. 1. & plures alij, quos expressim Ripa citat in dict. l. hęredes mei. §. cùm ita. nume. 17. & esse hanc sententiam magis communem fatetur Vigli. in dict. §. vel singulis. Nam si non esset præmissa, nec intelligeretur reciproca substitutio inter hæredes, vel legatarios: nequaquam posset ad vltimum morientem tota hæreditas, nec totus ille fundus pertinere, nec substitutioni locus esse posset, quod esset aduersus testatoris voluntatem, sicuti idem Iurisconsult. sensit in d. §. Seia. ad finem.

Secunda conclusio. Substitutio

3

^† facta vltimò moriẽtimorienti indefinitè in hęreditate, vel fundo, tametsi vniuersaliter facta non sit, inducit inter hæredes vel legatarios reciprocam substitutionem, quod probatur in d. §. Seia. quo in loco Iurisconsultus in definitè verba refert, & ex eo solùm rationem decisionis colligit, quod vltimò morienti sit facta substitutio. Quorsum, obsecro, à testatore fieret substitutio vltimò morienti, in fundo aut hæreditate, si in eius tantùm parte testator voluisset substitutum admitti? Vnde verosimilius est etiam in aliorum hæredum, aut legatariorum partibus factam videri reciprocam substitutionem, & eam fideicommissariam, vt tota hęreditas, vel fundus ad nouissimum perueniat, & ab eo ad substitutum. Hoc etiam probatur ex alia ratione, nempe quòd in vltimis voluntarib. indefinita æquipollet vniuersali. l. si pluribus. ff. de lega. 2. l. si plures. ff. de legat. 3. Eandem secundam conclusionẽconclusionem asserit Alex. consi. 11. vol. 3. in responsione ad quintum argumentum, dum dixit tex. in d. §. Seia. esse intelligendum, quando substitutio fit vltimò morienti vniuersaliter aut indefinitè. Curti. iuni. in d. l. pen. num. 15. idem consil. 43. col. 2. & consil. 11. |

p. 749

colum. 3. sensit Bart. in d. l. vel singulis. & in d. §. Seia. dum seipsum retulit ad eundem §. Seia. qui de indefinita substitutione loquitur. idem adnotauit Viglius in d. §. vel singulis. Nec oberunt huic assertioni auctores, quos Ripa adducit in d. §. cùm ita. num. 18. quia loquuntur quando substitutio fit simpliciter: non autem quando fit indefinitè, vt constat ex Socin. consil. 249. colum. 6. volum. 2. & in dict. §. cùm ita. 2. colum. aut loquuntur, quādoquando fit substitutio post mortem plurium, quod statim tractabimus. Dicitur verò simpliciter facta substitutio vltimo morienti, si his verbis pronuncietur: Vltimo morienti, aut ei qui vltimus decesserit, substituo Titium: multò minus obstant quæ Socin. notauit in l. Marcellus. §. vlti. ff. ad Trebel. in fine. Sed si illi, quorum vltimo morienti est facta substitutio, sint positi in conditione, non in dispositione, non est locus huic reciprocę substitutioni fideicommissariæ. Socin. in d. §. cùm ita. colum. 1. Curti. iunior consil. 33. nume. 8. quorum opinio ab his pendet, quę in hoc c. diximus. §. 3.

Tertia conclusio. Substitutio

4

^† fideicommissaria postmortem plurium constituta etiam in toto fundo, vel hæreditate, non producit fideicommissariam reciprocam substitutionem. l. vlti. §. filium. ff. de lega. 2. l. Lucius. §. Caio. ff. ad Trebelli. text. optimus in d. §. cùm ita. vbi vsus est testator reciproca substitutione, & ea cessante, nec præexistente persona dilecta magis testatori, locus est substituto, non expectata omnium morte, nec cōtingentecontingente in omnibus conditione, quæ adiecta fuit substitutioni. Hoc etenim casu substitutus admittitur post mortem cuiuslibet ad illius partem, cùm hæc plurium dinumeratio, in singularem quandam distributionem dirigatur. l. falsa. §. vlti. ff. de cond. & demon. l. 2. ad fin. ff. de cond. instit. ex quibus hanc tertiam assertionem approbant, & recipiunt Imol. & Alex. in d. §. cùm ita. & alij, quos referunt, hanc opinionem dicentes communem esse, Socin col. 2. & 3. Rip. nu. 25. in d. §. cùm ita. Socin. consi. 69. volu. 3. col. pen. Decius in d. l. penul colum. penul. Ias. in l. quidam testamento. ff. de vulg. Alex. consi. 92. volum. 3. col. 1. Soci. consil. 94. colum. pen. volum. 1. & Alexan. in d. l. penul. eandem opinionem etiam in contractibus approbat Alexand. in consil. 204. lib. 2. & ibi Carol. Molin. quem omninò legito. Et licet in contrarium disputet Socin. in d. §. cum ita. nume. 27. post Bart. in d. l. quidam testamento. & Aret. ibi, prima opinio, quæ communis est, verior videtur, ni adsit persona, quę ex verisimili mente testatoris fit substituto præferenda: tunc etenim omnium mors erit expectanda, atque inter institutos censebitur substitutio reciproca facta ex ratione l. pen. C. de impub. vbi Alexand. & Deci. colum. pen. Bart. & Imol. in d. §. cùm ita. Aymon consi. 11. quorum opinio communis est, sicuti asserit Curti. iuni. in d. l. pen. nu. 17. qui eam approbat, eandem fatetur communem esse Socin. in d. §. cùm ita. num. 26.

Et procedit isthæc limitatio non tantùm in liberis testatoris, sed & in alijs extraneis, in quibus præsumpta affectio testantis dari possit, vt substituto præferantur. Quinimò idem erit perpensa hac præsumptione, etiamsi illi, post quorum mortem fit substitutio, nominati fuerint in conditione: quod expressim notat Curti. iuni. consi. 43. nu. 9. Tametsi ab hac limitatione conentur discedere Socin. in d. §. cùm ita. num. 26. & 29. ac Ripa num. 27.

Cæterùm, hæc tertia & principalis conclusio minimè procedit in fideicommisso vsusfructus: nam si in eo sit substitutio concepta post omnium, vel plurium obitum, censetur reciproca substitutio facta inter legatarios, vltimo tamen morienti extraneus substitutus iudicabitur. l. codicillis. in prin. ff. de vsufruct. leg. quam ad hoc Bart. notauit in d. §. cùm ita. cui subscribit Ias. in l. potest. numer. 12. ff. de vulga. idem in dicta l. penult. numero 9. & ibi Curti. iunior nume. 18. ex ea ratione, quòd in legato vsusfructus etiam post portionem acquisitam pluribus, si portio deficiat in persona vnius, accrescit alteri. l. 1. ad finem. ff. de vsufruct. accre. Vnde tunc semper, mortuo vno ex legatarijs, superest alter, qui ex mente testantis excludat substitutionem. quamuis de hac Barto. opinione dubitet Imol. in d. §. cùm ita. & expressim ab ea discedant Alexan. num. 23. Socin. & Ripa ibidem.

Verùm enimuerò præfata conclusio tertia, locum sibi vẽdicatvendicat, etiamsi per nomen collectiuum fiat substitutio. dicta l. hæredes mei. §. cùm ita. vbi dum specialiter contrarium facta reciproca substitutione, vel secundum Barto. & communem in filio testatoris respondetur: in extraneis hoc, quod asserimus, conceditur, aduersus propriam dictionis significationem, ex præsumpta testantium voluntate, ab ipsa lege perpensa, vt ibi explicat Socin. nu. 28. & Curti. iunior in dicta l. pen. C. de impub. col. 1. & numer. 10. vbi Alexan. hanc extensionem admittit, dicens eam esse communem. col. penul. quod Socin. etiam fatetur dict. numer. 28. & in specie probant eandem sententiam Bart. & alij Doct. in dict. §. cùm ita.

Ex quibus primò infero, non esse satis tutum, quod Ias. scripsit in dict. l. pen. dum dixit, decisionem Pauli Castrens. qui ibidem asseruit, substitutionẽsubstitutionem factam pluribus post mortem omnium, inducere inter eos reciprocam substitutionem, posse procedere si dicta substitutio fuerit facta in tota hæreditate, vel legato: hoc enim existimo huic tertiæ assertioni palàm refragari.

Secundò, hinc deducitur vulgò reprobari Bart. qui in dicta l. quidam testamento. dixerit, substitutionem simpliciter pluribus fa|

p. 750

ctam in tota hæreditate, vel fundo, inducere inter ipsos reciprocam, & fideicommissariam substitutionem. Est etenim ea sententia Bart. falsa, etiam si prædicta substitutio nomine collectiuo sit concepta, quod ex præmissis constat.

Tertiò, ex his apparet, non esse admittendam hac in quæstione distinctionem Pau. Castrens. in l. qui duos. ff. de vulgar. Angel. in d. §. cùm ita. quos ibi Socin. numero 28. conatur defendere. Hi siquidem dicunt tertiam hanc, & communem assertionem probari posse facta substitutione post mortem plurium simpliciter: contrariam verò, quando substitutio fit vniuersaliter, aut per nomen collectiuum. Primo etenim casu post cuiuslibet mortem admittitur substitutus. Exempli gratia, Si hæredes mei decesserint, substituo Titium: aut post mortem hæredũhæredum meorum substituo Sempronium. Secundo autem casu, non admittitur substitutus, nisi omnibus omninò extinctis. Huic distinctioni consentit Vincen. Hercu. in l. pater filiam. §. vlti. ff. ad legem Falcid. Sed tamen minimè hactenus recepta isthęc opinionum conciliatio.

Quarta conclusio. Substitutio

5

^† pupillaris facta pluribus pupillis hæredibus institutis, non operatur reciprocam inter eos substitutionem, sed adhuc eis competit legitima, & hæreditaria successio ab intestato. l. vel singulis. ff. de vulg. §. vel singulis. Insti. de pupil. substit. quas decisiones Bart. & alij communiter ita interpretantur: & Vincen. Herc. in d. l. pater filiam. §. vlt. 1. casu. & ibi Alexan. ex quibus apparet, hanc conclusionem procedere, etiam si sit facta hæc pupillaris substitutio nomine collectiuo, vel in tota hæreditate. Hoc etenim nihil ad hunc effectum conducit. Verùm si in persona vnius pupilli eueniat substitutio, excluditur substitutus ab altero pupillo eius fratre, non tamen à matre, eo casu, quo mater, excluso fratre, succedit filio intestato. Bald. vlti. colum. Paul. Alex. Ias. num. 6. Curt. iunior col. penul. in d. l. pen. C. de impube. quorum sententia crebriori calculo recepta quidem est, tametsi dubia sit, ex his, quæ Socin. adducit in d. §. cùm ita. num. 20. ex quibus etiam deducitur d. l. pen. procedere, etiamsi pupillaris substitutio non sit facta nomine collectiuo. gl. recepta communiter in l. si pater impuberes. ff. de vulgar. & pupil. substi.

Quinta conclusio. Substitutio

6

^† etiam directa, & pupillaris facta vltimo morienti, in tota hæreditate, operatur ipsos institutos reciprocè substitutos censeri. tex. in d. §. Seia. Bar. Imol. Areti. & communiter alij in d. l. vel singulis. aliâs in l. potest. Ias. in d. l. pen. numero 7. Alexan. & Vincen. Hercu. in d. l. pater filiam. §. vlt. colum. 7. quorum opinio communis est, auctore Ripa in dict. §. cùm ita. numer. 21. qui eam sequitur. Et idem erit, si fiat hæc substitutio indefinitè, sicuti paulò antè diximus in fideicommissaria: nec enim diuersum hîc dicendum est. Erit autem facilimum exemplum huic conclusioni aptare, pupillari substitutione concepta verbis expressis. Quid ergo, si fiat compendiosa in hunc modum: instituo filios meos impuberes, & vltimò decedenti quandocunque substituo Sempronium? & sanè non videtur posse colligi ex tacita pupillari his verbis comprehensa, aliam tacitam pupillarem inter ipsos impuberes, cùm ex tacita dari non possit. l. seruum filij. §. vltim. ff. de legat. 1. quod in hac specie asserit Ripa in dict. §. cùm ita. num. 22. Cui ipse non assentior, quippè qui videam hanc pupillarem substitutionem non esse tacitam omninò, sed verbis generalibus expressam, & ideò matrem pupilli excludit. cap. si pater. hoc tit. in 6. Bar. & communis in l. Centurio. & in l. 2. & l. 1. ff. de vulga. & pupilla. substitut.

Sexta conclusio. Substitutio

7

^† pupillaris facta vltimo morienti in tota hareditate, vel in definitè, producit etiam fidei commissariam substitutionem inter institutos eo casu, quo primò moriens, iam pubes decedat. ita eleganter Areti. in dict. l. potest. ff. de vulg. in fin. Non enim voluntas testantis exactè seruaretur, nisi esset locus huic fideicommissariæ substitutioni, cùm is voluerit ad substitutum vltimò morienti totam hæreditatem pertinere.

§. IX. DE COMPENDIOSA substitutione.

EST in hoc tractatu controuersia, an compendiosa substitutio sit species ab alijs substitutionibus distincta? Nam esse potius modum quendam inducendi alias substitutiones, asserit Aretin. in rubr. ff. de vulg. & pupil. substit. quem Ias. sequitur in l. Centurio. numer. 24. ff. eod. Tametsi verè dici possit quo ad formam, & modum inducendi, esse distinctam speciem, vt idem Aret. concedit in l. in testamento. pen. col. C. de testamen. mil. & Galiau. in d. l. Centurio. col. 40. Imò & Politus contendit, compendiosam esse distinctam speciem, & id propriè. idem Curt. iun. in l. precibus. nu. 44. C. de impub. & alijs substit.

Diffinitur autem in hunc

1

^† modum: Compendiosa est substitutio plures sub verborum compendio continẽscontinens substitutiones, propter plura tempora differentes, quāquam diffinitionem colligere libuit à Bart. in d. l. Centurio. col. 3. Gali. col. 39. Ripa nume. 60. & Polito titul. de compendiosa. ex qua diffinitione, quo rectius intelligatur, & vt tota hæc materia, alioqui difficilis, ad vnguem tractetur, sequentia corollaria deducemus.

Primùm non esse compendiosam illam substitutionem, quæ maiori fuerit facta his verbis, Instituo Titium hæredem, & quandocunque Titius hæres meus decesserit, substituo Caium. Nam licet hæc substitutio plura tempora contineat: nempe, ante aditam hæreditatem, & post eius aditionem, & sic vulgarem, ac fideicommissariam substitutiones, eas tamen non inducit temporis diuersitas, sed aditio, aut non aditio hæreditatis, quamobrem compendiosa non est, quod expressim notat Ripa in d. l. Centurio. nu. 60. & idem ego ex intentione, & mente Docto. deduco. tametsi Ias. in d. l. Centurio. nu. 23. dicat eam esse compendiosam, atq;atque Franc. Curt. scribat in d. l. precibus. hanc esse magis communem sententiam, quam & Aret. asseruit in d. l. Centurio. opinor, etenim eam substitutionem vulgarem esse aptamq́ue, vt fideicommissaria sit, ex verbis generalibus, quibus præfata substitutio constituitur. Veritas autem huius conclusionis aptior erit perpensa sequenti assertione.

Secundum hinc deducitur, plura tempora, quæ compendiosam substitutionem efficiunt, non alia esse, quàm pupillaris ætatis & pubertatis. glo. in d. l. precibus. & in ca. si pater. hoc tit. in 6. verbo, absque deductione. vbi Franc. in tract. compendiosæ, col. 1. hoc expressim tenet. & Politus in principio huius substit. quod probatur in d. l. precibus. & in Regia l. 12. titu. 5. part. 6. sensit Bartol. in d. l. Centurio. nume. 9. dicens compendiosam plura tempora exigere, scilicet, pubertatis, & pupillaris ætatis, atque ita eius verba intelligunt Galiaul col. 38. & Ripa ibi. num. 60. Nam quod Bart. dixit hanc substitutionem plura tempora exigere, nempe tempus pubertatis, & pupillaris ætatis, vel aliud, tendit ad id, vt constet, hanc substitutionem ad certum tempus posse restringi, modò id ætatem pupillarem excedat. d. l. Centurio. gl. in l. verbis ciuilibus. ff. eod. quod ex frequentissima omnium sententia Zas. adnotauit, titul. de compendiosa. col. 5. licet ipse Galiau. quò Bal. in sequenti opinione defenderet, aliter hanc rem intellexerit, exponens plura tempora, id est, ante aditam, & post aditam hæreditatem.

Tertiò ex hoc deducitur, non esse compendiosam substitutionem illam, Si filius meus in ætate pupillari decesserit, substituo Sempronium, non enim continet plures substitutiones, quæ ex diuersis temporibus sint variæ, ea quidem differentia, quæ ex pupillari ætate & pubertate oritur. Imò esse hanc substitutionem pupillarem, probat Bart. in l. 2. nume. 27. ff. de vulg. & pupill. Polit. in tractat. pupillaris substit. num. 8. quamuis Bald. in d. l. precibus. existimet eam compendiosam esse, & eius opinionem dicat communem Ias. in dict. l 2. ad finem. Nam & à Bal. dissentiunt. idem Ias. in d. l. Centurio. num. 23. Dec. in d. l. precibus. nu. 15. & Franc. in d. c. si pater. in tract. compendiosę col. 1. & esse hanc communem opinionem contra Bald. asserit Zas. tit. compendiosa. versi. requiruntur. & Ripa numero 4. in d. l. secunda.

Quartò, constat ex his, quæ modò notauimus non esse compendiosam substitutionem illam, quæ verbis generalibus concepta, includat vulgarem expressam, ac pupillarem expressam itidẽitidem, quia aditio vel repudiatio ipsas substitutiones distinguit, non diuersa tempora. Eadem etiam ratione pupillaris expressa singularibus verbis, non ex eo compendiosa erit, quòd vulgarẽvulgarem tacitam contineat, cùm id ex mente testantis à lege deducatur, non ex verborum compendio, sicuti docet Francis. à Ripa in d. l. Centurio. nu. 60. & idem omninò dicendum est in vulgari verbis singularibus |

p. 752

expressa, quæ etsi complectatur pupillarem tacitam ex mente testantis, non tamen ob id erit compendiosa.

Quintò, inde fit, vt minimè sit cẽsendacensenda compendiosa substitutio illa, quam hisce verbis testator expresserit, quandocunq;quandocunque filius meus decesserit, eum rogo, vt restituat hæreditatem Titio: non enim continet plura tempora actu vel habitu distinguentia substitutiones, cùm semper fuerit fideicommissaria. l. cohæredi. §. cùm filiæ. ff. de vulgar. in hac ipsa specie Socin. & Galiau. in d. l. Centurio. col. 38. & ibi Ripa. num. 61. Politus titul. de compendiosa. nume. 4. Curt. iunior in d. l. precibus. numer. 46. Et quamuis Bart. in d. l. 2. Centurio. nume. 20. di

2

*cat hanc substitutionem esse compendiosam, & eius opinionem asserat communem esse Ias. ibi. numer. 38. est tamen intelligendum in eo, quid Bart. dixerit eam esse omni tempore fideicommissariam, non in eo, quùd eam esse compendiosam putauerit, vt optimè explicat Curtius in dicta l. precibus. nume. 48. contra Dec. ibi, qui voluit ante aditionem hæreditatis eam posse esse vulgarem.

Sextò, apparet directam substitutionem à milite, maiori, & puberi constitutam his verbis, quandocunque decesserit, non esse compendiosam, cùm semper directa sit, nec censeatur apta pluribus substitutionibus, sub temporum compendio diuersis. Vnde erit species substitutionis distincta ab alijs, & directa militaris nuncupabitur. Aret. Ias. num. 26. & Ripa, num. 64. in d. l. Centurio. Miles etenim potest directè post aditam hæreditatem maiori substituere. l. in testamento. C. de test. milit.

Septimò, subinde aperitur, quonam pacto compendiosa à reciproca distet. Nam reciproca plures substitutiones complectitur, respectu plurium personarum: at compendiosa respectu vnius. Deinde reciproca plures substitutiones similes continere potest. Compendiosa verò necessariò inducit dissimiles. notat præter alios Ripa in d. l. Centurio. numer. 61. Item reciproca non continet fideicommissariam, nisi fiat in codicillis, sicuti tradidimus superiùs, titul. de reciproca. At in compendiosa frequentissimè fideicommissaria comprehenditur. Curt. in d. l. precibus. nu. 47. hanc differentiam constituens.

Octauò, libet ex his sensum Bart. perpendere, qui in d. l. Centurio. col. 3. scripsit, compendiosam fieri posse sub alia conditione, quàm mortis, quẽquem ibi reprobat Aret. col. 5. Est enim Bart. intelligendus ita, vt nōnon exclusa, imò subintellecta conditione mortis, possit & alia addi substitutioni, in hunc modum: Filio meo substituo Titium, quandocunq;quandocunque Sempronius fuerit factus consul. In hoc enim exemplum, si hic filius impubes sit, conueniunt Ias. in dict. l. Centurio. num. 22. & ibi Galiau. col. 39. Dec. in d. l. precibus. num. 16. Soc. in d. l. Centurio. num. 18. & Curt. in d. l. precibus. num. 45. qui tamen variè exemplum istud & Barto. sensum intelligunt. Siquidem Socin. Dec. & Curtius, ita interpretantur hanc opinionem, vt si tempore quo Sempronius factus fuerit consul, nolit filius esse hęres, fit vulgaris substitutio. Item pupillaris, si ante pubertatem filius decesserit, & Sempronius fuerit factus consul. Fideicommissaria verò, si post aditam hæreditatem Sempronius sit factus consul, & esse hanc declarationem communem, testatur Curt. iunior. d. num. 45. At Ias. & Galiau. expressius existimātexistimant, mortuo filio ante pubertatem, ex pupillari, repudiante verò quandocunq;quandocunque, ex vulgari, mortuo autem post pubertatem, ex fideicommissaria, vocari substitutum sub illa conditione, si Sempronius fuerit factus consul. Nec satis est, vt substitutus admittatur, Sempronium consulem esse factum, sed oportet ad præmissa aduertere, quando fuit institutus filius testatoris, vt notat ipse Galiaul.

Nonò, colligere ex supradictis licet, compendiosam propriè filio pupillo conuenire. gloss. communiter recepta in dict. l. precibus. cui similis in d. cap. si pater. verbo, absque deductione.

Decimò, opinor ex his compendiosam propriè fieri filio impuberi, & in potestate hæredi instituto, quod communi consensu receptum est.

Vndecimò, illam esse verè compendiosam substitutionem, arbitramur, quæ ita concepta sit: Quandocunq;Quandocunque filius meus sine liberis decesserit, substituo Titium, vel absq;absque dictione, quandocunque. Si filius meus sine liberis decesserit, substituo Titium. glo. in d. c. si pater. verb. absque deductione. quam Doct. ibi approbant communiter. & in d. l. precibus. vbi hoc fatetur Curt. num. 66. Alex. in d. l. Centurio. num. 27. Ias. num. 33. & Ripa ibi. nume. 89. quo in loco Bart. per illum text. idem adnotauit. num. 17. optimus ad id text. in Regia l. 12. tit. 5. part. 6. contra glos. in d. l. precibus. dicentem esse omni tempore fideicommissariam, cuius opinio vanissima est, teste Polito in tractat. compendiosæ. num. 24. Bar. verò opinionem magis receptam esse tradit Alciat. lib. 10. Parerg. c. 2.

Duodecimò, ex his colligitur, esse compendiosam substitutionem illam hisce verbis conceptam, Si filius meus in ætate pupillari decesserit sine liberis, substituo Sempronium: nam etiam si factus pubes filius decesserit sine liberis, erit locus fideicommissariæ substitutioni, sicuti censet Paul. Castrens. consil. 43. vol. 2. cui subscribunt Dec. in l. generaliter. num. 1. C. de instit. & substit. Anton. Rub. consil. 129. Arnoldus Ferronus in consuet. Burdigalensibus. lib. 2. col. 3. & Curt. iunior in d. l. precibus. num. 67. & licet contrariam sententiam probauerint Corne. consil. 61. vol. 2. Cuman. |

p. 753

consil. 125. prima tamen opinio verior videtur ex verbis testatoris, quæ si intelligantur, vt intelligenda sunt, iuxta solitam & communẽcommunem naturam generandi, ad adultam ætatem trahi debent, neque enim adiectio illa, sine liberis, ita conuenit pupillari ætati, vt adultæ: & ideò ea fuit testantis intẽtiointentio, vt substitutus admitteretur, siue filius in ætate pupillari, siue in adulta decessisset. Esset tamen minus dubia isthæc opinio, si substitutio his verbis fieret, Si filius meus impubes decesserit sine liberis, substituo Sempronium: tunc enim dubio procul esset hæc substitutio intra pupillarem ętatem pupillaris, postea verò fideicommissaria, quod notant Guliel. Bened. hîc tit. de compendiosa. nu. 51. & Ferra. in practica tit. de forma libelli substitutionis compendiosæ. nu. 18. Nec quidquam refert, dictum sit à testatore, Si in ætate pupillari, & sine liberis decesserit, vel si in ætate pupillari sine liberis decesserit, ex rationibus, quas Paul. Castr. adducit, in cuius sententiam aduersus Corneum inclinat Galiaul. in d. l. Centurio. col. 57. dubius tamen propter communem sensum prædictorum verborum.

Fit verò compendiosa substitutio verbis generalibus, his quidẽquidem, si decesserit filius

3

^† meus, substituo Sempronium: hæc etenim indefinita æquipollet vniuersali l. si pluribus. ff. de leg. 2. atq;atque idem significat, ac si diceret testator, si filius meus sine liberis decesserit. l. cùm acutissimi. C. de fideicommis. Et esse hanc compendiosam probat glo. magna, in l. in testamento. C. de mil. testa. in 1. quam ad hoc allegat, & sequitur Curt. iun. in d. l. precibus. nu. 47. & Socin. cons. 113. vol. 1. col. 4.

Verbis autem specialibus fit in hunc modum, Quandocunq;Quandocunque filius meus decesserit, substituo Caium. Aut sine dictione, quandocunque, Si sine liberis filius meus decesserit. glo. in d. c. si pater. cuius paulò antè mentionem fecimus.

Item fit verbis singularibus his formulis, Si filius meus decesserit intra pupillarem ætatẽætatem, vel pòst, substituo Titium. Si filius meus decesserit intra vicesimumquintum annum, substituo Sempronium. Bart. in d. l. Centurio. num. 9. quem vbique Doct. hanc rem tractantes sequuntur.

Effectus huius compendiosæ substitutionis maximus quidem est, & in eo inquirendo iuris vtriusque professores hactenus insudarũtinsidarunt. Nos verò quæstionem istam, omissis pluribus interpretum concertationibus, tractabimus quantum poterimus breuissimè. Cuius rei cognitioni præmittere oportet, quænam sint verba directa, & quæ obliqua: ac deinde quæ sint communia. Directa sanè,

4

^† illa censentur, ex quibus quis propria manu, nulla alterius restitutione requisita testatoris, aut pupilli, hæreditatem capit. gl. in l. eam quam. verb. directis. C. de fideicommiss. Exempli gratia, Titius hæres esto. Instituo Titium, & pleraque alia, quæ Doctores passim congerunt.

Verba obliqua sunt illa, quorum ratione de manu alterius quis capit hæreditatem, quæ & verba p̃cariaprecaria dicũturdicuntur & indirecta, ex eo quòd requiritur alterius restitutio, sicuti cùm testator iubet, rogat, mandat hæredi, vt restituat hæreditatem, aut bona, qualia sunt verbum, reddat, verbum, restituat, & similia. l. cohæredi. §. cùm filiæ. ff. de vulg.

Communia verò sunt verba illa, quæ vtriq;vtrique aptantur significationi, potest enim quis aliquando ex his verbis propria manu capere hæreditatem. Potest quandoque ex eisdem à manu hæredis, vel alterius capere. glo. communiter recepta in d. l. precibus. & in d. l. Centurio. vbi Barto. hæc tria adnotauit, quem cæteri sequuntur, quos adducit Tiraq. in l. si vnquam. verb. reuertatur. num. 5. C. de reuoc. donat. & latiùs num. 157.

Horum verborum

5

^† communium primas obtinet, substituo, secundum Accursium in dictis locis. Nam vtcunque quis in alterius locum constituatur, dicitur substitutus, etiam in legatis. l. Lucius. & l. sequenti. ff. de hæredibus instituendis. Et in specie verbum hoc, substituo, commune esse probat. l. iam hoc iure. ff. de vulg. & pupill. substit. l. generaliter. §. cùm autem. C. de instit. & substit. Bart. in d. l. Centurio. nu. 47. & esse hanc communem opinionem fatentur præter alios Ripa in d. l. Centurio. nume. 187. Soc. consil. 144. col. 2. vol. 1. Zasius in tractat. compendiosæ. vers. super secundo. à qua diuertit non ineleganter Stepha. in Necyomantia iuris dialogo 11. & 12. & Viglius in §. qua ratione. Instit. de pupill. substit. numero 15.

Item verbum, succedat, commune est, text. hic secundum communem intellectum, quem expressim ad hoc citat Bart. in d. l. Centurio. col. vlt. cui cæteri frequenti consensu accessere, vt ibi fatentur Ias. col penult. & Ripa num. 192. & Galiau. col. 108. post Aret. ibi, etiam si verbum, succedat, referatur ad personas honoratas. tex. hic dum dicit, eidem impuberi succederent, atque hoc ipsum communiter Doctor. concedunt aduersus Bald. cui consentiunt Galiau. dict. col. 118. & Francis. in dict. cap. si pater.

Hoc autem verbum, Hæres meus moriatur Titio, esse cōmunecommune ex eo deduci potest, quod eum sensum habeat, id est, moriatur hæres ad vtilitatem Titij. Nam & Græci ea phrasi passim vtuntur, vti constat ex Luciano dialogo Xenophonte, & Callidemidæ. Hæc verò vtilitas poterit directè & obliquè contingere, & ideò Angel. in dicta l. Centurio. hoc verbum commune esse existimat: nec temerè secundum Ias. ibi, col. vlt. idem Abb. nu. 5. & nu. 20. & Card. hîc, in prin. col. pen. atq;atque etiam Imol. |

p. 754

num. 166. Franc. in d. c. si pater. super glos. filiæ. 2. col. Politus in tractat. compendiosæ. nu. 27. & Zasi. col. 2. Tametsi Bar. in d. l. Centurio. vlt. col. dixerit esse hoc verbum directum, per textum, iuncta gloss. in verbo, moriatur. in d. capit. si pater. Cuius opinio communis est, teste Ripa. num. 196. in d. l. Centurio. vbi idem notauit Galiau. col. 115. Ego verò, vt modò dicebam, contrarium verius esse existimo, nec arbitror Bart. opinionem ita receptam esse, vti existimauerit Ripa: Nam in d. c. si pater. non excluditur mater ex prima substitutione, sed ex secunda, quæ dubio procul facta fuit verbis directis. Imò etiam ex prima verbis communibus facta excluderetur, vt statim probabo. Quin etiam Imol. in d. l. Centurio. nume. 16. & 18. hanc sentẽtiamsententiam, quam ego sequor, ex Bart. deducere conatur, dum ipse num. 16. scripsit, verbum hoc, moriatur, esse directum, non ciuile. & idem col. vlt. repetit esse magis commune iure gẽtiumgentium. Nam Imol. verba illa, qua Bar. appellat directa, nōnon ciuilia, opinatur esse communia ex intentione eiusdem Bart. Qua in re Bart. ipse considerat, verba directa quædam esse directa ciuilia, ex lege duodecim tabularũtabularum, illa sanè, hæres esto. quædam directa, non ciuilia, sed moribus introducta & inuenta, & inter hæc maximum discrimen esse. Cuius distinctio autorem habet Nicol. Materellum, quem & Bart. sequuntur Anto. Ancha. Abb. num. 21. & Guliel. hîc, verbo, eidem impuberi. num. 11. Aret. consil. 255. col. 7. Angelus in dicta l. Centurio. vbi Ripa num. 71. inquit, hanc opinionem communem esse, quæ tamen omninò reijcienda est, quippe quæ ratione careat, nec vllo iure probetur, & commentitia sit. Vnde eam improbant Card. hîc q. 35. Franc. in dicto cap. si pater. super gloss. filiæ. col. 2. Alex. num. 65. Imol. num. 16. & 18. in d. l. Centurio. Politus num. 19. & 22. & Zasi. col. 1. in tractat. compendiosæ. Salic. in d. l. precibus. & Ias. ibi, num. 9. dicens frequentissimo nouiorum consensu Bartol. distinctionem reprobari. ea igitur omissa effectum compendiosæ substitutionis tractemus propositis conclusionibus quibusdam, quæ amplissimam hanc quæstionem dissoluant, & intellectum huius c. & d. c. si pater. & d. l. precibus. atq;atque l. Centurio. breuissimè aperiant.

Prima conclusio, compendiosa

6

^† facta à milite verbis directis, intra pupillarem ætatem valet, vt pupillaris: post pubertatem verò valida est, vt directa militaris, ex qua substitutus capit tantùm bona patris, cum fructibus in hæreditate inuentis. dicta l. Centurio. vbi hoc Doctor. communiter notant. & præ cæteris Bart. num. 7. Galiau. col. 11. & Ripa num. 38. ex quibus erit intelligenda gloss. hîc verb. substitutionis.

Est tamen in maxima controuersia, procedátne isthæc conclusio viuente matre ipsius pupilli? in quo Azo in summa. C. de impub. glo. in d. l. Centurio. & in d. l. precibus. & in d. cap. si pater. verb. absq;absque deductione. asserunt, hanc substitutionem fauore matris post pubertatem esse fideicommissariam, non directam militarem. idq́ue probant ex dicta l. precibus. Verùm cùm directa militaris solùm vendicet sibi locum in hæreditate patris, non in hæreditate pupilli, minimè est attendendus fauor matris, quod sensit d. l. Centurio. & præmittit l. in testamento. in 1. C. de testa. milit. & ideò Azonis sententiam Bart. damnauit in d. l. Centurio. Cui accedunt omnes Doctores ibi & hîc, atque in dict. l. precibus. & esse hanc opinionem communem asserunt Alex. num. 52. Ias. num. 16. Ripa 66. Galiau. col. 41. in d. l. Centurio. idem Ias. num. 9. Dec. nu. 15. Curt. num. 39. in d. l. precibus. Politus in tract. compendiosæ. numer. 20. Zasius columna quarta, eandem opinionem sequitur Gulielmus Benedict. hîc, tit. de compendiosa. num. 10. Non obstat d. l. precibus. vbi probatur, præmissa substitutione à milite constituta, decedente filio post pubertatem, peti à substituto bona velut ex fideicommisso. Nam ex his verbis non omninò colligitur esse hanc substitutionem post pubertatem fideicommissariam: sed ex directa militari posse substitutum petere bona testatoris ab ipsa matre instituti, eadem bona possidente, quippe quæ essent mixta cum bonis filij: & addit hanc petitionem fieri velut ex fideicommisso, ex eo quòd directa militaris sit similis fideicommissariæ substitutioni, quia sicuti fideicōmissariafideicommissaria admittitur post aditam hæreditatem in bonis testatoris, ita directa militaris non autem in bonis hæredis: sic etenim dict. l. intellexere Christophor. Castellioneius, Fulgos. Ias. & Curt. ibi, num. 41. Cuma. Alexand. & Socin. Ias. num. 20. Ripa num. 66. in dict. l. Centurio. & plerique alij omisso Bart. intellectu.

Cæterùm est hîc tractandum,

7

^† an Regia l. 12. tit. 5. par. 9. sit isthæc opinio communis abrogata. Ea siquidem lege videtur probari, matre existente, compendiosam factam à milite, etiam verbis directis, post pubertatem est fideicommissaria fauore matris, quod ita ex d. l. deducitur. dum matri eadem lex defert tertiam partem hæreditatis, & omnium bonorum, quæ filius à patre titulo hæredis habuit, ea ratione, quòd ista tertia pars illo tempore erat legitima filij in bonis parentum. authent. nouissima. C. de inoffic. testam. Regia l. 17. tit. 1. part. 6. & fideicommissaria substitutio non comprehendit legitimam portionem instituti. l. quoniam. C. de inoffic. testam. Illa autem bona, quæ filius aliunde quàm à patre habuit, non debentur substituto, sed matri. Aliter etiam d. l. intelligi potest, vt sit locus fideicommissariæ, & ideò matri competat tertia pars, id est, legitima portio hæreditatis, |

p. 755

quam filius à patre obtinuit, & cætera omnia bona, quæ filius alio titulo, quàm hæreditatis à patre, vel aliunde fuerit adsequutus: quādoquidemquandoquidem isthæc bona minimè pertinent ad fideicommissarium, sicuti nec iura sepulchrorum paternorum, nec

8

^† ius patronatus ecclesiasticum ipsius patris. Iura etenim sepulchrorum paternorum, & gentilia non transeunt in fideicommissarium. Doct. in l. quia perinde. ff. ad Trebel. glo. in d. l. precibus. verb. possunt peti. Nouiores in d. l. Centurio. opt. text. in l. vel quæ. ff. de relig. & sumpt. fune. versic. liberis. Ius verò patronatus ecclesiastici, non transit ad fideicommissarium, cui hæreditas restituitur, sed remanet apud directum hæredẽhæredem. Bart. in d. l. quia perinde. & ibi Alex. Barb. in c. quanto. de iudic. ad finem. Decius d. l. precibus. nu. 22. Carol. Moli. in consuetud. Paris. tit. 1. §. 37. in glo. 10. quorũquorum opinio communis est, secundum Alexand. in l. si patroni. ff. ad Trebell. in princ. & Rochum de iure patronat. verbo, ipse vel is. quæstio. 9. Igitur hoc ius multo magis apud hæredem directum manebit, quando his hæres filius testantis est, & ratione generis paterni competit ipsi filio instituto. Vnde iustissimè d. Regia l. denegat substituto ea iura, quæ ratione generis, aut sanguinis paterni filio obuenere, siquidem comperti iuris est, ea ad fideicommissariũfideicommissarium minimè pertinere. Subdit ergo Regia l. in hac specie substitutionis compendiosæ factæ à milite verbis directis, hæc ipsa verba: Si filius decesserit post pubertatem, mater accipiet tertiam partem hæreditatis, & aliorum omnium bonorum, quæ filius à patre iure hæreditario habuit, & quidquid filius aliunde, quàm à patre acquisiuit: item bona filio competentia iure generis paterni. Et cætera bona defuncti parentis, habebit substitutus. In hunc sanè sensum latinitati donauimus præfatæ legis Hispanam orationem, quam & alio sensu possumus interpretari. Si filius decesserit post pubertatem, tunc mater capiat tertiam partem hæreditatis, & alia omnia bona, quæ filius à patre habuit, & quidquid filius aliunde, quàm à patre quocunque titulo quæsierit: item bona iure sanguinis paterni ipsi filio debita. Et cætera bona defuncti parentis accipiat substitutus. Hactenus verba legis Regiæ, quæ solent difficillimè intelligi. Nec tamen inficior potuisse textum dictæ legis vitio scriptorum corrumpi, quod mihi nondum compertum est, quippe cui ad manus non sit Codex aliquis ex vetustioribus, cuius auxilio possim locum illustrem sanè restituere. Author tamen peregrinæ præfatæ legis verba in hunc modum Latina fecit: Si post impubertatem filius decesserit, habebit mater tertiam partem bonorum patris, & omnia eius bona aliunde obuenientia, & iura sepulchrorum patris, sed alia bona habebit substitutus. Ex quibus sanè verbis planior est legis sensus, & præterea argumentum deducitur ipsam legem deprauatam vulgò circunferri. Quod apertius constat ex diligentissima legum partit. editione, quæ post huius operis secundam recognitionem prodijt in publicum, opera eruditis. viri Greg. Lop. Regij Consiliarij. Ita enim ex ea castigatione legitur: E si el moco, o la moca muriere despues de la edad sobredicha, estonces auro la madre la tercera parte de la heredad de todos los bienes que el moco heredo de supadre, y todo lo al que gano de otra parte, onde quier que lo ganasse: otrosi las sepulturas que le pertenesciessen de linage de supadre, mas todos los otros bienes del finado deue auer el substituto. Quæ quidem lectio potissimùm conuenit his, quæ nos hac in parte circa legis Regiæ intellectum adnotauimus.

Colligo tamen ex Regia lege matrem Trebellianicam non

9

^† deducere, & id fauore militaris testamenti. glo. in d l. precibus. verb. possunt. quam dicit singular. Alex. in d. l. Centurio. num. 48. gloss. in l. in testamento. C. ad leg. Falcid. Angel. Soc. & Ripa in l. 1. §. in filij. num. 7. ff. ad Trebel. quam opinionem esse communem asserit Alex. in l. Marcellus. ff. ad Trebel. col. 2. ex quibus apparet, ex testamento militis, etiam iure nouissimo non deduci Trebellianicam, quod probatur alia ratione: nam ex testamento militis non detrahitur Falcidia iure Regio. l. 4. tit. 11. part. 6. ergo nec Trebellianica: quo fit, vt iure Regio diligenter inspecto, extinguatur ingens illa concertatio Doctor. Sunt etenim qui opinentur, etiam in testamento militis esse locum Trebellianicæ, sicuti Falcidiæ. auth. de hæred. & Falcid. §. pen. Bart. Imol. & Doct. in d. §. in filij. quorum sententiam asserunt esse communem Socin. & Ripa in d. §. in filij. idem asserunt eam secuti Iason in l. in testamento. in 2. C. de testam milit. Galiau. in d. l. Centurio. col. 15 Dec. num. 20. & Curt. iunior nu. 70. in d. l. precibus. Politus de compendiosa. nu. 21. Hæc verò opinio deficit prorsus, & maximè iure Regio, per dict. l. 12. cùm & eo iure Falcidiæ locus non sit in testamẽtotestamento militis. d. l. 4. Vnde fit vt duæ receptissimæ vtriusque iuris professorum sententiæ iure Regio sint abrogatæ.

Porrò si velimus tenere iure Regio minimè corrigi, neq;neque mutari illam conclusionẽconclusionem, quam professi fuimus, compendiosam factam à milite verbis directis post pubertatem valere iure directo, quo ad patris hæreditatem, etiam viuente instituti matre, erit amplius quæ rendum de intellectu legis Regiæ. Quæ planè non obstat huic assertioni, dum ipsa lex tertiam partem hæreditatis paternæ matri defert. Id etenim ideò

10

^† procedit, quòd miles nec ex directa militari potest grauare filium in legitima, nec militaris directa ad legitimam extenditur. optimus text. in Auth. vt cùm de appell. cognos. §. & hæc quidem de parentum. Paul. Cast. col. pe. Alex. col. ea. Ias. nu. 17. in d. l. precibus. Cuma. Alex. num. 51. Ias. nu. 18. Ripa nu. 43. in dicta l. Centurio. & Guliel. Benedict. hic |

p. 756

tit. de compendiosa. nu. 20. quibus d. Regia l. plurimùm suffragatur. Tametsi nōnon desint qui expressim contẽdantcontendant, militarem directam ad portionem legitimam filij etiam extendi. glo. Bar. & Doct. in d. l. precibus. tex. ibi. quo in loco Iacob. à S. Georgio asserit hanc opinionem communem esse. & idem fatentur Galiau. col. 13. & Ripa num. 43. in d. l. Centurio. Nam hoc locum habuit iure veteri: non tamen est admittendum iure nouissimo, vt existimant Alexan. & sequaces. Adhuc verò Regia lex maximè obstat, cùm Alex. & alij, qui eius opinionem recipiunt, in ea sint sententia, vt opinentur directam militarem ad legitimam non extendi, nōnon tantùm in pręiudicium matris, sed nec in damnum cuiusuis alterius successoris. At Regia lex id tantùm statuerit, matre viuente, quasi permittat, directam militarem etiam legitimam filij comprehendere, dato alio filij successore, mortua matre. Ego verò his respondeo, Regiam legem esse valdè insignem, atque singularem, ex eo, quòd nec omninò Bar. opinionem improbet, nec rursus aliorum ex aduerso sententiam probet. Sed medium eligens apertissimè sanxerit, directam militarẽmilitarem fauore matris instituti non admitti quo ad legitimam filij, matre verò deficiente optimo iure ad legitimam filij deduci. Partim ergo dicta Regia lex tutatur illam opinionem, quæ militarem directam à legitima excludit: partim illāillam quæ ad legitimam eam admittit, quod eleganter notauit Imol. in d. l. Centurio, col. 3. dicens, priuilegium militis nōnon esse ita amplè intelligendũintelligendum, vt filium, seu eius successorem legitimum matrẽmatrem à legitima excludat. Pupillaris etenim potest expressis verbis concepta matrem legitima filij priuare, cùm ea substitutio fiat iure communi filio, qui testari non potest. Directa verò militaris, quæ effectum sortitur eo tempore, quo filius testari poterat, & ex priuilegio fit, nōnon debet hoc incommodũincommodum, aut potius iniuriāiniuriam inferre matri instituti, argumẽtoargumento assumpto à l. eius militis. §. militia missus. ff. de testam. milit.

Sed si in dicta Regia

11

^† lege conceditur post pubertatem directa militaris, cur iura gentilia manent penes matrem, nec transeunt ad substitutum directum militarem hæredem? Nam quamuis ad fideicommissarium nōnon pertineātpertineant iura sepulchrorum, pertinent tamen ad directum militarẽmilitarem substitutum. gl. communiter recepta in d. l. precib. & in d. l. Centurio. Huic tamen obiectioni respondeo, quædāquædam esse iura filio competentia iure sanguinis, quæ ad extraneos hæredes non transeũttranseunt, vt familiaria sepulchra, quæ quidem in hoc ab hæreditarijs sepulchris distinguuntur. l. familiaria. & l. sequent. ff. de religio. & sumpt. fun. & hæc familiaria sepulchra potius ad matrem, quàm ad extraneum hæredem pertinebunt. Rectius deniq;denique existimo eandem Regiam legem intelligendam esse, siquidem eam in hæreditarijs etiam sepulchris intelligo, & subinde licet hæc transeant ad quoscunque hæredes, etiam extraneos, matre tamẽtamen viuente ex directa militari, nōnon transibunt ad substitutũsubstitutum directum militarem, cùm ea substitutio valdè similis fideicommissariæ substitutioni appareat ex dicta l. precibus. Et interpretor hæreditaria sepulchra ea, quæ pater instituti ab eius auo habuerat, & sic ex genere ea fuerat consecutus. Quòd si essent sepulchra ab ipso patre testante, sibi suisq́ue hæredibus constructa, ad directum substitutũsubstitutum spectarent. l. siue. ff. de relig. & sump. fune. Intelligo igitur hæreditaria sepulchra, quæ auus, aut proauus instituti sibi, hæredibusq́ue suis ædificauerat. Familiaria verò dicũturdicuntur ea, quæ quis sibi & familiæ parauit. d. l. familiaria. Ex quibus infero intellectum ad ea, quæ notant omnes in dicta l. Centurio. & in d. l. precibus. dicentes ex militari directa ius patronatus

12

^† ecclesiastici, ad substitutum militarem transire, cùm is sit hæres directus, & ad hæredem directum hoc ius patronatus transeat, etiam si extraneus sit. glo. in cap. considerandum. 16. q. 7. Abb. in c. 1. de iure patro. Ias. in l. 1. nume. 71. ff. de lega. 1. text. in cap. significauit. de testib. vbi Aret. col. 1. dicit hanc opinionem communem esse. idem asserunt Abb. in dict. capit. 1. Card. consil. 122. & Rochus in tract. iuris patronat. verb. ipse vel is. q. 8. quod procedit ita latè, vt nec ad filium ius pertineat, nisi hæres sit. Abb. in dict. cap. 1. Vnde si quis instituat filium in re certa, & extraneum vniuersalem hæredem, ius patronatus spectat ad vniuersalem hæredem, non ad filium, secundum eundem Abb. cuius opinio communis est, teste Gulielm. Bened. hic, verbo, in eodem testamento relinquens. in 1. num. 16. Nec filius hæres à patre institutus ius patronatus acquirit, si patris hæreditatem repudiauerit. Cardinal. in Clement. 2. q. 7. de iure patron. quo fit, vt gloss. in dict. cap. considerandum contrarium probans, minimè sit admittẽdaadmittenda. & ita eam reprobat Rochus in dicto loco, quæst. 6. notat Abb. consil. 54. volum. 1. Is etiam, qui sibi, & suis filijs ius patronatus reseruat, censetur intellexisse de filijs, vt hæredibus. Dec. consil. 149. col. prima. nam in re quæ ad extraneos hæredes transmitti potest, reseruatio filijs facta, est intelligenda de filijs hæredibus. Bart. & Alexand. in l. si tibi. §. pactus. ff. de pactis. Quæ quidem omnia, etsi planè locum habeant, si tamen ius patronatus ecclesiastici descendat ab auo instituti, ad directum militarem minimè pertinet fauore matris, quod d. l. Regia probat. Potest forsan dici in dicta lege Regia sub illis bonis, quæ ex genere patris competebant filio instituto, includi tantùm bona illa, quæ habuit filius à consanguineis patris, & ea ad matrem pertinere disposuit lex, non ad substitutum ex directa etiam militari, licet hic intellectus non reddat illam decisionẽdecisionem admodum dubiam. Qua |

p. 757

in re est considerandum, non temerè prædictam legem Regiam matris mentionem fecisse, nempe vt directam militarem potius admitteret, quàm fideicommissariam, quæ non tantùm matri, sed & cuicunque hæredi ipsius filij locum in legitima, & cæteris bonis filij omninò fecisset.

Secunda principalis

13

^† conclusio compẽdiosacompendiosa à milite verbis communibus concepta, ante pubertatẽpubertatem valet iure directo, postea verò præmortua vel viuente matre obliqua fit, quod probatur in dicta l. Centurio. vbi post pubertatem iure directo illa substitutio valet, quia fuit constituta à milite verbis directis. Igitur si communibus facta fuisset, erit post pubertatem obliqua. sic & l. verbis ciuilibus. ff. de vulg. dum expressit substitutionem factam verbis directis, quæ directè valere potuit ante pubertatem, post eam extingui omninò, exclusit eam, quæ communibus verbis facta fuerit, & ideò hanc secundam conclusionem profitentur Iacob. Aretin. Cynus, Salic. Paul. Ias. col. 8. & Curt. iunior. nume. 49. in d. l. precibus. Pau. Alexand. numer. 56. Ias. num. 28. & Ripa num. 67. in dicta l. Centurio. contrarium, imò compendiosam à milite factam verbis communibus ante pubertatem pupillarem esse, postea verò directam militarem, matre instituti iam mortua, ea viuente fideicommissariam, Bart. asserit in dicta l. Centurio. 2. colum. & numer. 12. per dictam l. precibus. quæ hoc non probat. Sed ratione communis opinio consistit: nam in dubio substitutio potius est accipienda in sensu directo, quàm in obliquo. capit. si pater. hoc titul. in 6. qua ratione Bart. opinionem sequuntur, eam dicentes communem esse Socin. in dicta l. Centurio. numer. 21. & ibi Galiaul. colum. 44. defendit eam Politus in tractat. compendiosæ. num. 22. quam fatetur communem Ripa in dicta l. Centurio. numer. 67. à qua libentissimè discederem ipse, ex ea ratione, quod substitutio, quæ iure cōmunicommuni potest valere directè & obliquè, in dubio est directè intelligenda. d. capit. si pater. Illa verò, quæ iure communi non potest valere directè, sed ex speciali priuilegio militis, non erit valida, vt directa, sed vt obliqua. ex l. in testamento. in 1. C. de testam. milit. nec obstat l. 3. ff. de testam. milit. vbi Iurisconsultus existimat, militem in dubio ex iure militari testari voluisse, quia ibidem non valebat iure communi illa dispositio.

Tertia conclusio, compendiosa facta à milite verbis obliquis omni tempore est

14

^† fideicommissaria, siue mater instituti viuat, siue mortua sit. Bart. in dicta l. Centurio. colum. 3. & probatur argumento à speciali in l. neque enim. §. vltim. ff. de testam. milit. quæ quidem opinio omnium consensu, hactenus recepta fuit, sicuti testantur Socin. nume. 21. in dicta l. Centurio. Politus in tracta. compendiosæ. nu. 22. Guliel. Bened. hîc in materia compendiosæ. num. 42. eandem sententiam Ias. post alios sequitur in d. l. Centurio. num. 28.

Quarta conclusio, compendiosa

15

^† constituta à Pagano verbis directis ante pubertatem valet vt pupillaris, postea verò nullo modo. Substitutio enim à Pagano facta verbis directis, quæ ab initio valere potest iure directo, postea nunquam habet effectum obliquæ substitutionis. l. verbis ciuilibus. ff. de vulg. vbi hanc opinionem tenet gloss. communiter recepta. idem glo. in d. l. Centurio. & in dicto c. si pater. verbo, absque deductione. Regia lex 12. titul. 5. part. 6. gloss. in d. l. precibus. glos. hîc verbo, substitutionis. quam opinionem existimat veram esse Alexand. in dicta l. Centurio. nume. 64. vbi Ias. num. 29. dicit hanc esse communem, idem asserunt Galiaul. colum. 47. & Ripa ibi num. 69. Guliel. hîc tractat. de compendiosa. num. 32. Zasi. numero 27. Ias. Dec. & Curtius in dicta l. precibus. numero 50. disputant de eius veritate præter eos Ioan. Baptista in dicta l. precibus. fol. 3. & Lanfranc. in dicta l. Centurio. colum. 6. ac tandem Politus titulo de compendiosa. numero 22. & Galiaul. d. colum. 47. ab hac communi opinione diuertunt pluribus rationibus. Sed communi opinioni mirè adstipulatur text. in dicto capitul. si pater. ex quo substitutio compendiosa verbis facta directis, ob causam trahitur ad fideicommissum, ergo regulariter non poterit esse fideicommissaria. Intelligo ipse ob causam, id est, ex pluribus causis, & casibus, in quibus Doctor. passim hanc vulgò receptam sententiam non admittunt, quos Baptista, Ripa & Curtius congessere.

Porrò lex

16

^† Regia 12. titul. 5. part. 6. probat, substitutionem conceptam his verbis, quandocunque filius meus decesserit, volo, vt ei sit hæres Sempronius, aut substituo ei Sempronium, post pubertatem valere vti fideicommissariam, quod mirum est, cùm in hac specie etiam hi, qui communi sententiæ refragantur, concedant post pubertatem substitutionem hanc omninò extingui, nec iure obliquæ substitutionis valere, propter illam formulam. Et sit hæres, ne duo verba impropriè assumantur. Ita Lanfranc. in dicta l. Centurio. colum. 8. versic. secunda conclusio. Imò dicebat Bald. in dicta l. precibus. cui accedit Paul. Castrens. ibi, compendiosam illis verbis conceptam, sit mihi hæres, esse post pubertatem fideicommissariam, ea ratione, quòd testator ad seipsum retulerit effectum substitutionis. Hæc tamen Baldi opinio minimè recipitur, sicuti post alios animaduertit Curti. in dicta l. precibus. numero 57. Nam dictio mihi, non mutat naturam substitutionis. l. si ita scriptũscriptum. §. qui filio. ff. de bonorum possess. secund. tab. notatur in l. 1. ff. de vulga. Quamobrem sensum legis Regiæ illum esse verè arbitror, vt |

p. 758

compendiosa siue verbis communibus, siue directis constituta, post pubertatem fideicommissaria sit, si in ea isthæc verba exprimantur, Quandocunque filius meus sine liberis decesserit. Ex his etenim verbis lex præsumit, testatorem voluisse omninò etiam post pubertatem obliquè substituere, quod iure communi, & Cæsareo verum esse probat Bapt. à sancto Seuerino in dicta l. precibus. fol. 4. colum. 3. vers. quarta conclusio.

Quinta principalis

17

^† cōclusioconclusio, compendiosa facta à Pagano verbis communibus, ante pubertatem erit directa, postea verò fideicommissaria. Cuius assertionis illa est optima ratio, quòd verba communia conueniunt directæ, & obliquæ substitutioni, & tempora, vnde nimirum si mutatis temporibus, mutetur ipsa substitutio. Sed in specie, hanc substitutionem esse post pubertatem obliquam, probat text. hic, qui loquitur in compendiosa verbis communibus à Pagano concepta, licet glossa existimet, eam fuisse fideicommissariam substitutionem. Esse verò ante pubertatem directam, probat rectè intellecta decisio. capit. si pater. hoc titul. in 6. quo in loco mentio fit compendiosæ substitutionis, quæ primò fuit facta verbis communibus, nempe per verbum, moriatur, & tamen inquit Canon ante pubertatem esse directè intelligendam illam substitutionem. Nam de pubertate ibi nullum verbum, sicuti nec in hoc capit. fit mentio pupillaris ætatis. ita sanè inducendus est text. in dicto capit. si pater. quem ad hoc ipsum citauit Bartol. in dicta l. Centurio. numero 26. nec refert sit mater viua, an mortua. Ioan. Andre. in dicto capit. si pater. gloss. in §. qua ratione. Instit. de pupill. substit. Imol. Paul. Alexand. & Aret. in dicta l. Centurio. Sali. Fulg. Paul. & Iaso. in dicta l. precibus. quorum opinio communis est, secundum Ias. numero 15. & Iaco. nu. 15. in d. l. precibus. eundem Ias. numero 45. & Ripa nume. 118. in dicta l. Centurio. Alexand. consil. 12. vol. 3. colum. 5. Corne. consil. 28. vol. 4. & consil. 114. volum. 3. & Soc. iuniorem consil. 94. num. 28. 1. volum. Guliel. Benedict. hîc, tit. de compend. numer. 27. Zas. num. 33. Alciat. libro 10. parerg. capit. 9. qui eandem sententiam veriorem esse existimat post Cardin. q. 36. & Imol. hîc, numero 152. col. 4. qui dixit esse singul. gloss. in dict. §. qua ratione. quam Vigli. ibi receptam esse communiter asserit, quæ in dicta Regia l. 12. titulo 5. part. 6. probatur, illius vltima parte diligenter perpensa. Atque in dicto cap. si pater. prima substitutio facta fuit verbis communibus, secunda verbis directis, & tamen vtraque ante pubertatem censetur directa, etiam matre viuente, quæ per eandem substitutionem excluditur.

Contrarium tamen probare nititur glo. in dicto capit. si pater. & in dicta l. Centurio. & in dicta l. precibus. vbique dicens præfatam substitutionem omni tempore fideicommissariam esse, quam sententiam, si mater viuat, probat Bart. in d. l. Centurio. nu. 27. cuius opinionem ante eum scripserat Oldra. cons. 99. & eam sequuntur dicentes communem esse Bal. in l. iam hoc iure. ff. de vulg. & in d. l. precibus. num. 38. Anani. cons. 79. Aret. consil. 155. col. vlt. Galiau. in d. l. Centurio. col. 73. Matthæ. ab afflictis decisione 367. quibusdam rationibus, quas omittimus, ne Lectorem nimis fatigemus. Dec. sanè num. 19. & Curt. in dict. l. precibus. num. 62. fatentur opinionem Bart. probabilem esse, quæ verò ex his opinionibus receptior sit, minimè audent attestari. Nam & Corne. consil. 93. vol. 3. col. 2. dicebat primam opinionem receptam fuisse à Canonistis, vltimam verò à iuris Ciuilis professoribus, qua in re dubitat Baptist. de sancto Seuerino, in d. l. precibus. fol. 6. Sic & Bal. consil. 175. volum. 5. maximè dubius cui opinioni accedat, adserit communem esse hanc vltimam. Verùm nos priori sententiæ accedimus, eo quòd magis communis sit, & Regia lege apertiùs quàm contraria probetur.

Ex his ergo constat quid in præsenti controuersia agendum sit, omissis aliorum perplexis traditionibus.

Sexta conclusio, compendiosa

18

^† à Pagano verbis obliquis concepta, erit omni tempore fideicommissaria. l. cohæredi. §. cùm filiæ. ff. de vulgar. Bart. in d. l. Centurio. numer. 20. quem frequentissimo consensu cæteri sequuntur, secundum Ias. nu. 38. in dicta l. Centurio. quamuis Decius in dict. l. precibus. dixerit, hanc substitutionem esse vulgarem. quem reprobant Curt. ibi, num. 48. Galiau. col. 91. & Ripa in d. l. Centurio. num. 101. His

19

^† igitur ad hoc breuissimum examen deductis expeditum erit qualiter substitutio, cuius hic tex. meminit, sit intelligenda, siquidem hæc fuit compendiosa à Pagano constituta verbis communibus, & ideò post pubertatem vim obliquæ substitutionis assumit, cùm antea posset valere iure directæ substitutionis. Eodem pacto adnotandum est, secundam substitutionem, cuius meminit Romanus Pontifex in d. c. si pater. esse compendiosam à Pagano verbis directis factāfactam, nec iure ordinario post pubertatem valere, imò omninò extingui, nisi ex causa, præsumpta intentione testantis, nempe pauperibus substitutis, sicuti loquitur ille tex. qua ratione defendi potest id, quod Panor. hîc, nu. 20. opinatur, dicens, substitutionem illāillam post pubertatem posse vti fideicommissariam valere: id enim procedet ex mente testatoris, non aliâs. Imò in prædicta decisione c. si pater. probatur compendiosam substitutionem factam verbis cōmunibuscommunibus instituto in re certa admitti iure directę, & pupillaris substitutiōissubstitutionis ante pubertatẽpubertatem, si simpliciter facta fuerit, quod est singulare |

p. 759

secundum Franc. in d. c. si pater. col. 48. idem adserunt Imol. in hoc c. fol. 24. col. 1. Alex. in l. Lucius. col. vlt. ff. de vulga. idem Alex. num. 59. Ias. num. 36. Ripa num. 154. & Galiau. in dict. l. Centurio. col. 59. secus esse dicentes, si in substitutione esset repetita eadem certa res, quo quidem casu facta substitutio verbo communi non erit pupillaris, nec directa, sed obliqua. Bald. consil. 296. vol. 4. Bart. in dicta l. Centurio. nu. 33. vbi num. 18. scripsit, compen diosam verbis directis expressim in certa re factam intra pupillarem ætatẽætatem directam pupillarẽpupillarem esse, & idem præfati Doct. fatentur passim recipientes Bart. per tex. in l. cohæredi. §. vltim. ff. de vulg. exemptis Galiau. & quibusdāquibusdam alijs, quorum sententiam in disputatione probat Soc. iunior. cons. 121. nu. 18. vol. 1. vbi Bart. opinionem communem esse asserit: & ideò ab ea in eo responso non discedit.

§. DECIMVS.

GLossa in verb. vsucapio: notat, legatario

1

^† competere actionem personalem ad persecutionem legati: qua in re, vt rem ipsam à radice deducamus, scire oportet antiquitus quasdam legandi formulas inductas fuisse, & ex qualibet earum certas actiones constitutas esse, constat: nam legato relicto per vendicationem, in hũchunc scilicet modum, do illi solidos centum, actio in rem legatario dabatur. Per damnationem verò relicto, damno te hæres dare illi centum, aduersus hæredem personalis actio proponi poterat. Per præceptionem illis verbis, Præcipuam Titius ex parte hæres rem illam percipito, iudicio familiæ herciscundæ agebatur. Ex sinẽdisinendi autem formula actio itidem ex testamento oriebatur, his sanè verbis propositis, Damno te hæres, vt illi permittas rem illam accipere. quæ omnia explicuit Theoph. in princ. Instit. de leg. & præmittit ibi Iustinianus. & in l. 1. C. comm. de leg. Vnde licet verbum, lego, in duodecim tabularum legibus, pro qualibet voluntate vltima deficientium accipiatur. l. verbis. ff. de verborum significat. à verbo Græco λέγειν, id est, desinere, quòd hæreditas ab vno in alterum desinat, authore Alciat. lib. 10. parerg. c. 1. ab hac tamẽtamen vltima, & apud veteres frequentissima legandi formula, peculiare est verbum istud particularibus legatis. Sed noua constitutio Iustiniani exæquauit legata fideicommissis, atq;atque

2

^† sublata harum formularum differentia, pro quibuscunque legatis easdem actiones concessit, ita sanè vt legata aliqua re mobili vel immobili ipsius testatoris, aduersus hæredem competat personalis actio. Item realis, eo quòd dominium rei legatæ transierit in legatarium. l. à Titio. ff. de furt. & præterea hypothecaria cōtracontra quamlibet aliam rem ipsius testantis. l. 1. C. comm. de legat. vbi post alios Iason, Doct. & præ cæteris Ripa in l. 1. ff. de lega. 1. nu. 38. l. 26. tit. 13. partita. 5. Vbi verò rei legatæ dominium ad legatarium ipso iure, mortuo testatore minimè transiret, solùm personalis & hypothecaria legatario conceditur, secundum communem, quam latiùs prosequuntur Doctor. maximè Alexand. Iason, & Iacob. de Nigris, in d. l. 1. Barb. hîc, nu. 53. & Guliel. Benedict. de legat. num. 146. mirum tamen est, cur legata fideicommissis dicantur exæquata cōstitutioneconstitutione Iustiniani, cùm ante Iustinianum idem statutum esset iure Ciuili. l. 1 ff. de legat. 1. nisi dixeris, ante Iustinianum id receptum esse à Iurisconsultis, non tamen Cæsarea constitutione diffinitum, quod Accursio, & Doctor. in dicta l. 1. omninò

3

^† placet, aut forsan d. l. 1. habuit authorem Iustinia num ipsum, sicuti ex codice Pandectarum vetustissimo deprehendit Francis. Duarenus, in l. iurisgentium. §. & ideò. ff. de pact. quamobrem illius primi capitis. ff. de legat. 1. nullum authorem ex Iurisconsultis nuncupauit Haloander. Sed & hoc ipsum reprobat Antoni. Augusti. libro 3. emendat. ad finem. dicens ex Pandectis Florentinis illius authorem esse Vlpianum lib. 67. ad edictum.

Quid in fideicommisso vniuersali? Et sanè officium iudicis fideicommissario

4

^† competit, vt hæres cogatur adire hæreditatem. gloss. recepta communiter in l. non est cogendus. ff. ad Trebell. adita autem hæreditate, vt hæres restituat, competit actio personalis ex testamento, & hypothecaria etiam conceditur. Bal. in d. l. 1. C. com. de leg. rei vendicatio verò |

p. 760

non datur, cùm ipse fideicommissarius nōnon sit, donec fiat restitutio. l. facta. & l. restituta. ff. ad Trebel. Quòd si fiat realis restitutio, deinde agere poterit rei vendicatione fideicommissarius, aut Publiciana. glo. in d. l. facta. & ibi Doctor. communiter. Actio verò ista realis, erit vtilis ex vtili dominio, non directa ex directo. Alexand. & Ias. per text. ibi in l. 1. ff. ad Trebell. 1. lectione. num. 10. & 2. num. 20. contra Paul. Castr. ibi ea ratione, quod directũdirectum dominium penes hæredem manserit, adhuc facta cuiusq;cuiusque rei restitutione reali. Nec tamen Pauli sententia ratione destituitur, cùm dominium directum traditione transferatur. l. traditionibus. C. de pactis. Quinimò verbali tantùm restitutione facta, competere fideicōmissariofideicommissario actionem realem, sensit glo. in d. l. facta. qua actione poterit is agere contra quoslibet possessores, & detentores rerum, quæ sub fideicommisso comprehendebantur. idem Paul. Cast. in d. l. 1. in princ. ff. ad Trebel. & Carol. Mol. in consue. Paris. tit. 1. §. 22. quæst. 37.

Verùm, isthæc

5

^† omnia oportet diligentiùs distinguere, siquidem facta reali restitutione fideicommissario, actio realis vera, & directa competit, ac dominium directum in eum translatum esse constat ex dicta l. traditionibus. nec hoc negant Alexand. Ias. seu quisquam alius ex his, qui à Paul. Castrens. discessere. & concedit expressim Cor. in l. 1. C. vnde legit. Verbali verò tantùm facta restitutione dominium transferri in fideicommissarium, & actionem in rem probat glo. in dicta l. facta. Vtile tamen hoc dominium, & vtilem hanc actionem intelligunt Alexand. & Ias. in d. l. 1. in principio. quin & ipse Paul. in ea lectura, quæ communior est nobis, idem asserit, & esse hāchanc opinionem communem fatentur Soc. & Ripa in d. l. 1. in princ. Quæ quidem opinio ab eius assertoribus comprobatur authoritate gloss. in l. 1. ff. de bonor. possess. titulo generali, quæ de dominio vtili intellexit Iurisconsultum ibi dicentem, ad bonorum possessorem dominium pertinere, ipsa bonorum possessione admissa. Secundò, ea ratione, quòd penes duos dominium directum esse non possit eodem tempore. l. si vt certo. §. si duobus. ff. commodat. sed hæres etiam facta restitutione, est directus hæres. l. etsi sine. §. sed quòd Papinianus. ff. de mino. l. his verbis. l. ei qui soluendo. ff. de hæred. institu. Igitur fideicommissarius nondum habet dominium directum. Deinde & tertiò, quia directæ actiones non transeunt in fideicommissarium, etiam verbali restitutione facta, quod nemo negabit, ergo nec dominium directum. Quartò idem probatur à Iurisconsulto in dicta l. 1. ff. ad Trebel. in princ. referente verba Senatusconsulti, ex quo constat in fideicommissarium vsumfructum transire, quæ verba in eo sensu Ias. accepit, vt vtile dominium fideicommissario competat, sicuti vsufructuario. His tandem responderi potest, nec difficillimè: Nam opinio gloss. primo loco adducta non habet præcisam autoritatem, potissimum quòd aduersus ipsa Iurisconsulti verba loquatur: imò in bonorũbonorum possessorem transferri dominium directum, decreuit communis opinio in d. l. 1. C. vnde legi. quam ibi Alex. Dec. & alij defendunt. Secunda ratio deficit manifestè. Aliud enim est, hæredem scriptum esse directum hæredem: nam id refertur ad ius illud vniuersale, quod hæreditas repræsentat, non tamen ex hoc sequitur, ergo dominus est directus. l. si minor. ff. de acquir. hæred. Potest etiam contingere, quem esse dominum directum, vt vniuersalem, aliũalium verò directum itidem dominum alicuius rei particularis. l. 1. §. vltim. ff. de rei vend. Non obstat tertia ratio, quia actiones difficilius transmittũturtransmittuntur, quàm dominium. l. quis ergo casus. iuncta gloss. ff. de pecul. l vlt. §. sin autem sub conditione. C. commu. de legat. ergo non sequitur, actiones directæ minimè transeunt in fideicommissariũfideicommissarium, igitur nec dominium directum. Sed & quarta ratio penitus cessat, quia text. in dicta l. 1. non confert fideicommissarium cum vsufructuario: imò dictat in fideicommissarium transferri ius, & vsumfructum, in eo quidem sensu, vt sicuti dominium transfertur, ita & cum eo translatus sit vsusfructus. Et quòd communis sententiæ rationes cessent, constat ex alio, quòd facta per hæredem restitutione reali alicuius rei efficitur fideicommissarius illius rei verus, & directus dominus, quod negari non potest, & tamen adhuc actiones directæ, & nomen directi hæredis manent penes hæredem ipsum, proprijs denique rationibus destituta hæc opinio communis contrariam probari postulat, cui equidem suffragatur text. in §. sed quia. Instit. de fideicom. hæred. vbi nihil remanet penes hæredem restituta hæreditate, ergo nec directum dominium. Præterea non minus iuris habet fideicommissarius vniuersalis facta verbali restitutione, quàm particularis legatarius, absq;absque vlla restitutione. l. 1. C. comm. de leg. Sed legatarius efficitur dominus directus. l. à Titio. ff. de furtis. Igitur fideicommissarius vniuersalis erit directus dominus, atque ita à communi sententia dissentiunt Paul. Castrens. in lect. Bononiensi. Socin. col. 3. & Ripa num. 17. in d. l. 1. in prin. ff. ad Trebel. & Carol. in d. q. 37.

Cæterùm sicuti hæres

6

^† dominium ex solo hæredis titulo habens ipsarum rerum hæreditariarum, etiam ante acquisitam realem possessionem. l. cùm hæredes. ff. de acquir. posses. non agit hæredis iure rei vendicatione, sed petitione hæreditatis. Barto. in l. hæreditatis. C. de petit. hæred. nisi agat hæres ex titulo dominij, quem defunctus habuit, & in eundem hæredem transtulit, tunc etenim potest agere, etiam contra titulo possidentẽpossidentem, notatur in l. 2. |

p. 761

C. de petit. hæred. Iason in §. actionum. Instit. de actio. nume. 218. Sic & fideicommissarius vniuersalis, tametsi dominus sit post verbalem restitutionem non agit rei vendicatione, sed fideicommissaria hæreditatis petitione. l. vltim. ff. de fideicom. hæred. pet. vbi Bartol. & optimè Ias. in l. 1. columna 3. C. commun. de legat.

Eadem glo. dum subdit, actionem personalem tolli præscriptione triginta annorum, est intelligenda, attento iure Cæsarum: Secùs verò Regio iure, quo personalis actio tollitur viginti annis, hypothecaria triginta, & idem in alia qualibet actione reali, vel mista. Regia & Taurina lex 63.

Præter hæc ad perfectum huius glo. intellectum oportet tractare, an testatore constituente

7

^† fundum aliquem in pignus pro soluendo certo legato, per hoc sit recessum à generali hypotheca omnium bonorum testatoris. ex l. 1. C. comm. de leg. Et quibusdam placet hac speciali pignoris constitutione, non cessare hypothecam legis. Bal. in l. 1. C. com. de leg. 3. col. vers. quæro quid si testator. opt. text. in l. fundus quem. ff. de an. legat. quem ad hoc dixere sing. Rom. sing. 592. & Gul. Bene. hîc tit. de leg. & fideicom. nu. 152. quorum sententiam probat Ant. à Fano. in tract. de pig. 2. par. 4. membro. num. 157. Nam etsi locator domus specialem sibi hypothecam acquisierit ex cōtractucontractu, non cẽseturcensetur renũciarerenunciare legali hypothecę, quæ à iure cōstituiturconstituitur in rebus inuectis, & illatis. Faber, Ang. & Ias. in §. item Seruiana. Instit. de actio. nu. 67. Bal. in l. certi iuris. C. locati. pen. q. quibus communis aliorum cōsensusconsensus accessit, autore Anto. in d. tract. de pig. 4. membro. nu. 91. qui tamen falsò ad hanc sententiam allegat Dynum in d. §. item Seruiana. Cynum, & Sali. in d. l. certi. qui potius contrariam in hoc sententiam asserunt. Sed videamus an tex. in d. l. fundus quem. Bald. Rom. & aliorum opinionem rectè probet. Eius

8

^† hæc sunt verba: Fundus, quem paterfamiliàs libertis legatorum nomine, quæ in annos singulos reliquit, pignori esse voluit, ex causa fideicommissi rei seruandæ gratia petetur. Paulus notat hoc admittendum, & in alijs rebus hæreditarijs, vt & in eas legatarius mittatur. Hactenus Iurisconsultus, qui loquitur in vlt. par. tex. de missione causa rei seruandæ, quæ legatarijs datur ex tit. vt in possessionem legatorum, vt ibi adnotauit gl. non de iure pignoris, aut hypothecæ à testatore constitutæ. Præterea legalis hypotheca pro legatis à Iustiniano fuit inducta. l. 1. C. communi. de leg. nec de iure pandectarũpandectarum erat constituta. Igitur non potest d. l. fundus. hanc opinionem rectè probare, cui obiectioni tacitè respondet Rom. ex pandectarum iure fuisse etiam inductam tacitam hypothecāhypothecam pro legatis. l. creditorib. vbi Bart. ff. de separat. sed illa decisio loquitur de hypotheca iure prętorio competenti ex titulo, vt in posse. leg. tex. & ibi gl. in l. si postquam. C. vt in poss. leg. gl. in l. is cui. §. postquam. ff. vt in poss. leg. Paul. Cast. in d. l. 1. C. com. de leg. tametsi Cyn. ibi. 4. oppos. scripserit idem quod Bart. in d. l. creditoribus. Potest sanè nihilominus ex Iurisconsulto in d. l. fundus. colligi opinio Bald. & Roma. quandoquidem constat, per specialem hypothecam testantis, non tolli illam missionem, quæ iure fieri potest in possessionem aliorum bonorum. Est tamen dubiũdubium, an legans vel promittens centum aureos, aliamúe quantitatem super fundo Semproniano, videatur pignus illius fundi constituere pro solutione legati? qua in re Bart. in d. l. fundus. respondit, pignus censeri constitutum. Ias. in l. 2. num. 45. C. de iure emphyt. Curt. iunior in l. vltim. §. vlt. ff. de contra. emptio. Ioan. Faber in d. §. item Seruiana. col. vlt. de action. idem Bartol. in l. codicillis. §. instituto. ff. de legat. 2. quamuis hæc promissio temporalis sit, nōnon perpetua, cōtracontra Guidonem Papę, decisio. 432. qui in perpetua pensione, non in temporali, præmissam opinionem admittit, sed tamen in vtraque idem procedit, quod probatur ex verbis ipsius contrahentis, aut legantis, quæ hypothecam apertissimè demonstrant. Secùs tamen erit, si promittens, aut legans diuersa oratione vtatur in hũchunc modum, Lego aut promitto centum ex fundo Semproniano: non enim videtur pignus ex hoc constitutum, licet ad solutionem illius quantitatis fuerit designatus ille fundus. glos. & Bartol. in l. Caius. ff. de annu. lega. per illum text. idem Bart. in l. Lucius. ff. de alimen. lega. vbi est speciale in alimentorum legato, vt eius fauore pignus censeatur constitutum. idem Ias. in d. l. 2. num. 45. Faber in d. §. item Seruiana. col. vltim. à quibus in hoc dissentit Curtius in dicto §. vltimo. maximè dubius in eo discrimine, quod fit, an dictum fuerit super tali fundo, an tali fundo. Item in eo, quod diximus speciali quodam alimentorum fauore ex his verbis, Promitto decem annua pro alimentis ex fundo Semproniano soluenda, hypothecam induci. Sed sanè in primo dubio propria sermonis interpretatio videtur differentiam probare, & constituere, præsertim considerata Iurisconsulti decisione in dicta l. fin. §. vltim. vbi manifestum est, hypothecam non constitui, si quis promittat alteri centum annua ex tali fundo. In altero autem dubio ex glo. Bart. & alijs apparet specialiter id priuilegium alimentis concessum esse. idem Roma. notat in consil. 338. Fel. in cap. ad audientiam. in 2. nu. 6. de rescript. Bapti. de sancto Seuerino in tractat. de pensionibus. q. 9. Paul. de Castr. consil. 338. col. penult. libro 1. Guid. Pap. q. 576. Gigas de pensionibus. q. 44. tametsi Ant. Fanensis dict. membro 4. num, 164. versic. vicesimus tertius casus. & idem Hier. Gig. de pensionib. q. 51. num. 17. nihil esse speciale in alimentis asseuerent, sed regulare esse id hypothecæ ius |

p. 762

quibuscunq;quibuscunque annuis pẽsionibuspensionibus, pro quarum solutione certus fundus, certáue res designata fuerit. Et cùm hi Doctores præcipuè eorum opinionem probent, non facta verborum distinctione authoritate Bart. in d. l. fundus. & is loquatur eo casu, quo super certo fundo, certáue re fit promissio, & constitutio pensionis, non temerè eorum sententiam ad Bartoli verba referemus.

Glossa verb. deducendas, tractat,

9

^† an alienatio facta per parentes in fraudem portionis legitimæ, quæ filijs debetur, reuocari possit, in quo constat alienata per libertum in fraudem legitimæ patrono debitæ reuocari. lege vltim. ff. si quid in fraud. patro. quam ad portionem legitimam filijs debitam induxit Roma. sing. 610. sensit & idem Bart. in l. non vsq;vsque. ff. si quis à paren. fue. man. Sed text. in d. l. vlt. locum sibi vẽdicatvendicat principaliter in filio arrogato, cùm non fiat arrogatio nisi contracta fiducia, & legitima arrogati, quasi ex contractu debita sit, vt inquit Baldus in l. 2. C. si quid in fraud. patron. Vnde nulla querela, nulla reuocatoria competit filio in bonis patris, oneroso titulo alienatis. Bart. in l. hæreditarium. ff. de bonis auct. iud. poss. gloss. Bart. Bald. Salic. Angel. & Paul. in d. l. 2. Henric. hîc. 3. colum. & alij, quos Barb. hîc refert num. 36. Suarez in l. quoniam in prioribus. 16. ampliat. C. de inoffic. testam. Ioan. Andr. Cardin. Calde. & Abb. in cap. cùm contingat. de iureiuran. quorum opinio communis est, sicuti asserit Carol. Mol. in consuetud. Parisien. titul. 1. §. 8. glo. 3. q. 3. optimus tex. in l. Papinianus. §. quarta. & ibi Bald. ff. de inoffic. testam. à qua sententia non admodum licet discedere, & ideò eam intelligo veram esse, nisi emptor esset particeps fraudis, tunc etenim rescindi posset isthæc venditio. Bart. in d. l. non vsque. Alex. in additionibus ad Bald. in d. l. 2. Carol. Molin. in d. q. 3. Ioann. Lupi. in c. per vestras. de donat. §. 17. ad finem. Secundò potest ita intelligi opinio communis, vt etiam cessante emptoris fraude venditio reuocetur, quando facta fuit minori, quàm iusto precio: est enim donatio quædam ex ea parte, quæ iusto precio deest, & ideò ad illam vsque quantitatem reuocabitur tanquam donatio inofficiosa. sensit Bartol. in dicta l. non vsque. Bald. in l. 1. col. antepen. C. de inoffic. donat. Tiraq. in l. si vnquam. C. de reuocand. donat. verbo, donatione largitus. num. 9. Alex. in specie consil. 55. col. 2. vol. 1. dicens hoc ipsum omnes asserere. Tertiò, eadem venditio à filijs reuocari eodem iure poterit, quando solutio precij conuenti non constat aliter, quàm per confessionem patris. l. si fortè. ff. de castr. pecu. & in hac specie Platea in §. item si quis. Instit. de inutil. stipulat. Iason in l. si arrogator. ff. de adop. num. 24. senserat Bar. in l. cùm quis decedens. §. codicillis. ff. de legat. 3. Alexan. in l. sæpe. ff. de re iudic. col. penult. Carolus Molin. in d. q. 3. Cæpola cautel. 36. Quartò eadem venditio reuocabitur, si præter fraudem probata fuerit eius simulatio, & fictio aliquot quidem coniecturis. gloss. hîc, & Barb. num. 37. quid enim si in morte fiat venditio hæc suspectis personis? certè simulatio præsumetur. glo. insignis in c. de his. de sepult. quam Barb. hîc existimat singularem esse. Vnde fortassis in hac controuersia iure probari poterit, non esse filium ex iustis nuptijs natum peioris conditionis, quàm arrogatum, nec minus iuris habere quàm patronum. Siquidem in his casibus, in quibus ipse dixit, filium agere posse ad reuocationem alienationis, patronus, & arrogatus erunt ad eandẽeandem admittendi, nōnon in alijs, nec secùs quàm filius legitimus, & naturalis admittatur. quod post huius operis secundam editionem video placuisse quibusdam, qui quæstionem istam diligentissimè tractauerunt. Nec nos alia ratione quatuor casus distinximus, quàm vt ferè idem probaremus, non temerè sequuti, quæ veteres authores hac in re scripsere. Quinto, licet in Epitome de matrimonijs. 2. part. cap. 8. §. 6. 14. num. dixerim, bona parentum non esse subiecta titulo, seu iuri hypothecæ pro filiorum alimentis: Si tamen parentes totum patrimonium alienauerint, ita vt nulla supersint bona, ex quibus alimenta percipere possint filij, non iniquum erit, quoad alimenta præfatam alienationem reuocari, non iure hypothecæ, sed veluti facta in fraudem alimentorum, quo quidem casu oportet animum fraudandi probari. l. qui autem. ff. quæ in frau. credit. l. patronus. ff. de probat. aut aliam causam, quæ ipsam alienationem suspectam reddat, nempe si à matre sit dotis alienatio facta, etiam cum iuramento, erit etenim reuocanda vsque ad alimenta filijs præstanda, quæ aliunde exhiberi non possint. Imol. col. 6. & Alciat. num. 22. in d. c. cùm contingat. Faber in princip. Instit. quibus ali. licet, vel non. Ioan. Igneus in l. 1. §. si vir aut vxor. ff. ad Sillani. num. 150. atque hoc pacto est intelligenda gloss. vltima. in d. cap. cùm contingat. quæ illum tex. dicentem alienationem rei dotalis iuramento firmatam validam esse omninò, nisi in præiudicium alterius, quàm alienantis facta sit, præiudicium istud in creditoribus, & filijs considerans apertissimè intellexit. Nam aliter filij non possunt rescindere alienationem à matre factāfactam, ex eo solùm, quòd ei essent successuri ab intestato, cùm hoc præiudicium non sit principale, & ideò non est sufficiens ad hoc, vt contractus retractetur. glo. in c. quamuis pactum. de pact. in 6. in fine. quam commendant Doctor. ibi, & maximè Georgius nu. 54. dixit auream esse Felin. in c. si diligenti. numero 32. de foro compet. eandem idem Felin. allegat in capit. cùm M. de constitu. numero 29. facit ad idem text. in l si quis nec causam. ff. si cert. petat. vbi Ias. & insigniter Martin. ab Azpilcueta, in c. si |

p. 763

quando. colum. 77. de rescript. Nec tamen illud prætermittam, posse non incongruè gloss. intellectum in d. c. cùm contingat. procedere, quando res illa dotalis ex aui substitutione, aut alia quauis dispositione deberet ad filios alienantis peruenire: sat enim constat, nec eo casu alienationem validam esse in præiudicium filiorum. Ita Ioan. Andr. Imol. col. 5. & Alcia. num. 27. in d. c. cùm contingat.

Sunt & in hoc capite aliquot Bernardi glossemata, quæ non indigent diligentiori examine, quàm vt ad verbum relegantur: qua ratione ea omittere libuit, ne lectorem grauemus expositionum, & conclusionum repetitione.

§. VNDECIMVS.

EX hoc capit. §. cùm autem. primùm apparet, Cardinalem plurima addidisse sententiæ

1

^† latæ per iudicem inferiorem, cùm tamen iudicis officium in appellationis iudicio sit, pronunciare, malè aut bene appellatum fuisse. l. eos. C. de app. Sic etenim inquit Imperator, Cùm super omni causa interpositam prouocationem, vel iniustam tantùm liceat pronunciare, vel iustam. Quamobrem videri potest, hanc sententiam Cardinalis aduersus illam decisionem latam fuisse. Id tamen receptissimum est, dictionem illam, tantùm, non excludere ea, quæ sunt propria ipsius actus. Clemen. exiui. §. cùm autem. de verbo. signifi. quem text. dicit esse peregrinum Ioan. Anani. consi. 36. idq́ue passim Docto. notant. Ille igitur iudex, qui causam appellationis tractat, id potissimùm curare debet, vt malè, vel bene appellatum fuisse pronunciet: & præterea poterit condemnare non condemnatum, si natura litis, & causæ hoc ipsum exposcat, atq;atque eadem ratione addere primæ sententiæ ea quæ à iudice omissa fuêre. cap. cùm Ioannes. vbi Antoni. Abb. & alij, de fide instrumen. l. cùm apud. ff. iudi. solui. glos. in l. in summa. ff. de re iudic. text. hic in quo & amplius probatur, iudicem appellationis posse primam sententiam reformare in his, quæ illa sententia vel omiserit, aut perperàm diffinierit, etiam nemine petente. Hic siquidem tutor non petierat deduci quartam bonorum portionem Iure naturæ debitam Adiectæ, sed tantùm quartam Trebellianicam ex fideicommisso: & tamen Cardinalis propria sententia iussit legitimam portionem Adiectæ debitam deduci: quod præ cæteris notant Abbas hîc, & Felin. in d. c. cùm Ioannes. nume. 13. procedit tamen, quando ex actis in iudicio constat hoc ius litigantis. Poterit namque iudex, nemine petente, in his quę sibi vt iudici manifesta sunt, propriam sententiam dicere, id est, ius reddere litigantibus. text. hîc adnotante Innoc. glos. in cap. peruenit. vbi Antoni. Abb. & Burgens. col. 2. de empt. & vendi. Felin. in c. de quarta. colum. pen. de præscript. dicens esse ad hoc singularem & vnicum tex. in d. c. peruenit. idẽidem Feli. latè in c. cùm ordinem. de rescrip. nu. 11. probat c. cùm olim. de verbo. signifi. gl. celebris, & ibi præ cæteris Ias. in l. vbi pactum. C. de transact. Deci. in c. si duobus. de appella. col. pen. & in cap. ad hæc. in 3. eod. tit. Balb. de præscrip. 1. part. q. 8. notant alij Doct. quos citat Ripa in l. 4. §. hoc autem iudicium. ff. de dam. infect. nu. 28. optimus text. in c. bonæ. in 1. de post. præla. modò ex iuris communis sanctionib. id ius litigātilitiganti competat, secùs si expriuilegio: id enim allegandũallegandum omninò est, & ex eo petendum. Anto. Burg. in c. cùm dilecti. col. 4. de emp. Quæ omnia sunt ad praxim deducenda eo casu, quo saltem generaliter ipsius libelli verbis comprehenduntur. Vnde valdè vtilis est illa clausula, Peto mihi iustitiam reddi & exhiberi. Ex his tamẽtamen infero intellectum ad text. in dict. c. cùm dilecti. nec enim ibi iudex superior potuit iure supplere omissa ab inferiori iudice, ꝗaquia precij iusti defectus qui in eo facto resarciri ab emptore poterat, aduersabatur petitioni venditoris, qui restitui rẽrem præcisè |

p. 764

petierat, vt ibi animaduertit Burgen. num. 34. Cuius intellectus licet planè procedat, non tamen excludit sententiam Abb. ibi, qui in hoc cap. notat non posse iudicem, apud quem tractatur, nullam fuisse sententiam ab inferiori iudice latam, eandẽeandem reformare ex actis, quando simul & processus fuit nullus, atque eas esse partes iudicis asserit. vt eam sentẽtiamsententiam nullam fuisse pronunciet. idem notauit Barb. in c. in literis. nu. 16. de offi. delega. dicens ad hoc esse tex. vnicum & singularem in d. c. cùm dilecti.

Illud verò, quod diximus, iudicem posse sententiam ferre ex his, quæ sibi, vt iudici manifesta sunt, etiamsi eorum allegatio omissa fuerit, procedit, quando ea sunt comperta iudici ex veris actis instrumentis, aut testibus. Secùs autem si ex pręsumptione, quæ deducitur à facto, vel animo ipsius tantùm, pro quo præsumitur, ius litigantis sit iudici manifestum: tunc etenim oportet illam pręsumptionem allegari. tex. in l. si adulterium cum incestu. §. idem Pollioni. ff. de adul. quem ita intelligunt Bart. nu. 14. in l. cùm quid. ff. si cert. peta. Abb. dicens esse singula. in c. afferte. de pręsump. 2. col. & ibi Felin. & idem in c. scribam. eo. titu. Alex. Ias. & Deci. in l. non hoc. C. vnde legit. col. 1. eandem Iurisconsulti decisionem dixit notab. Bald. in l. 2. C. de in ius vocand. Alexan. in l. qui bona. §. de illo. ff. de dam. infect. & singu. Cæpola de serui. titu. de seruitu. vrb. pręd. c. 20. col. 1. quam opinionẽopinionem asserunt communem esse Ias. 1. & 2. lect. nume. 25. Curti. iunior nu. 20. & Purpu. nu. 140. in d. l. cùm quid. vbi ipsam latè explicat post Felin. in c. cùm ordinem. de rescri. col. pen. & Alex. in l. 1. ff. de edendo. num. 29. eaq́ue ratione communis opinio probatur, quòd omissa allegatione præsumptionis, falsitas eius, quod præsumitur, vel simulatio potius præsumi iustè poterit, & ideò cessare debet iuris præsumptio: nam si animus litigantis, pro quo præsumitur, is esset, quem ipsa lex coniectatur, non esset à litigante allegatio hæc omissa.

Hinc sanè fit, vt quamuis bona fides plerunque præsumatur, est tamen hæc alleganda, Bald. & Ang. in l. super longi. C. de præscr. longi tempo. idem Ange. in l. eum qui. §. vlti. ff. de publi. Felin. in c. fin. num. 8. de præscrip. Balb. in l. Celsus. ff. de vsucap. 3. part. 2. col. Ias. col. fi. & Deci. col. 2. in d. l. non hoc. Eadem ratione is, qui ignorantiæ prætextu seipsum excusat, eam allegare debet, quod probat Alexan. in d. §. de illo. per tex. in d. §. idem Pollioni.

Sed quoties præsumptio non ex facto, vel animo proprio tantùm, sed alterius oritur, nōnon erit necessaria allegatio: sed erit satisfactum ipsum deducere: iuxta Bart. opinionem in d. l. cùm quid. quem pręfati Doct. passim sequuntur: & id probatur in l. omnes. §. Lucius. ff. de his, quæ in fraud. cred. Cy. idem notat in l. nec exemplo. C. de falsis. & Alexan. in l. qui iurasse. ff. de iureiuran. Ex quo infertur intellectus ad tex. in d. c. afferte. vbi nulla fuit necessaria allegatio. quia præsumptio deducta fuit non tantùm à facto illius veræ matris, sed & simul à facto alterius: quod considerant Felin. ibi numer. 4. & Socin. in dict. l. cùm quid. colum. penulti. Ego verò existimo in dicto cap. afferte. non esse necessariam hanc subtilitatem: siquidem vera illa mater sæpissimè allegauerat, illum infantem esse proprium filium, & hæc allegatio sufficiens est. Nec requiritur hac in re allegatio præsumptionis ipsius, sed erit satis allegare id, ad quod præsumptio tendit: quod manifestum fit sequenti exemplo: si quis etenim contendat in iudicio seipsum excusare ignorantia, sat erit allegare ignorātiamignorantiam, & eam probare casu, quo ipsa non præsumatur: si verò ipsa ignorantia in eo facto à iure præsumatur, non est necessarium dicere, ignorantiam illam præsumi, quia sufficit eandem ignorantiam allegasse. Sic etiam qui ex bona fide proprium ius defendit, eandem bonam fidem allegabit, nec oportebit ipsum asserere, bonam fidem in eo à iure præsumi. Maximè verò in d. c. afferte. nulla erat necessaria allegatio præsumptionis ex eo, quòd iudex ibi ꝓprioproprio motu & officio ad veritatem inquirendam illa industria vsus fuit, vt ipsa veritatem indagaret: quo quidem casu non video esse aliquam allegationem necessariam, cùm in his, quæ ex proprio officio iudex inquirit, allegatione penitus omissa ipse supplere possit, sicuti notatur à DD. in l. 1. C. vt quæ desunt aduocat. iudex supple. atq;atque hoc pacto intelligendum est illud Solomonis iudicium, quod in d. c. afferte. maximè commendatur. Cui similimum est, quod Suetonius scribit in Claudio Cæsare, cap. 15. Is inquam Cæsar negantẽnegantem matrem, iuuenem quendam proprium filium esse, coëgit ad confessionem indicto iuuenis matrimonio.

Ex præmissis omnibus

2

^† deducitur veritas illius communis sententiæ, quæ asserit, olim possessorem, præsumi & hodie possidere. glos. Barto. & alij in l. siue possidetis. C. de probat. Anton. Abb. & Docto. in c. cùm ad sedem. de restitut. spolia. Est enim id intelligendum, si præsens possessio allegetur. Bart. in dict. l. siue possidetis. Areti. in l. Pomponius. §. vlti. fin. de acq. posses. Barto. & ibi copiosè Francis. Balb. in l. Celsus. ff. de vsuca. 4. par. q. 1. quorum opinio communis est, secundum Ripam in c. cùm Ecclesia. num. 23. de caus. posses. & propriet. & Alciat. in tract. de præsumpt. reg. 2. præsump. 21. nam hęc præsumptio ex facto, & animo proprio descendit, igitur alleganda omninò est. idem ipse Alciat. probat eadem regul. 2. præsump. 12. ab hac tamen opinione discedit Anton. Burg. quamuis eam communem esse concedat in c. peruenit. de emptio. & vendi. col. 2. adducens tex. in capit. præterea. in 2. de transact. quo in loco probatur, non esse necessa|

p. 765

riam hanc allegationem, vt hæc præsumptio locum habeat. senserat prius idem Feli. in cap. scribam. de præsump. & expressim notauerat Alexan. consi. 133. colum. 2. volum. 1. sed nihilominus à communi opinione non est recedendum. Nec enim obstat tex. in dict. c. præterea. cùm ibi præsens ius, & sic subiectio præsens fuerit ab actoribus allegata. Sed quia opinionem Barto. in d. l. cùm quid. in ea ratione quæ hanc communem sentẽtiamsententiam fouet, conantur reprobare Deci. & Curti. iunior ibi, dici forsan poterit sufficere allegationem tacitam, & sic eam, quæ ex verbis, & intentione possit rectè colligi, licet expressa, omninoq́ue specialis non fiat. quod constat ex Panor. in c. vltim. de præscript. vbi nume. 34. scribit satis allegatam esse bonam fidem ab eo, qui allegauit præscriptionem. cùm præscriptio bonam fidem includat, secundũsecundum eum, quem sequuntur Francisc. Balb. in d. l. Celsus. 3. part. colum. 3. & licet Felin. dubitet in d. c. vlt. nume. 8. tamen Deci. idem notat in d. l. non hoc. colum. 2. Alcia. in d. l. cùm quid. vbi Alexan. & Iuniores hoc ipsum concedunt dicentes, sufficere tacitam allegationem. Quòd si hæc, & quæ paulò antè diximus, ad strictum, & exquisitum examen deducas, forsan dices nihil referre, an ius litigantis sit ex præsumptione, an ex veritate ipsi iudici compertum: siquidem vbique & sufficit, & exigitur tacita quædam allegatio.

Prius tamen quàm huic disputationi finem faciam, libenter inquiram non admodum facilem intellectum Regiæ legis decimæ, titul. 14. parte tertia. Ea enim probare videtur agentem rei vendicatione, & allegantem modò Reum conuentum possidere, omninò præsentem possessionem ex præsumptione probare, si probauerit olim rem illam, ipsum Reum possedisse. quibus sanè verbis duo Regia lege probantur. Primùm, præsumptionem, quæ ex facto, & animo alterius oritur, allegandam esse, quod est contra Barto. & communem in d. l. cùm quid. Secundùm, olim possessorem & hodie pręsumi possidere, non tantùm in propriam vtilitatem, sed etiam in proprium dispendium: ita, vt olim possessor præsumatur hodie possessor, vt conueniri actione reali possit ratione possessionis, quod priori parti ipsius legis non admodum conuenit, dum in ea sancitum est, olim possessorem non posse actione reali conueniri ex præsumptione præsentis possessionis. Imò Iure communi olim possessor non præsumitur hodie possidere, quando præsens possessio in ipsius damnum ab aduersario allegatur. glos. Bart. & alij. d. l. siue possidetis. Abb. in cap. cùm ad sedem. nu. 5. de restit. spolia. Balb. in d. l. Celsus. 4. par. q. 1. ad finem. quorum opinio communis est, secundum Ripam in d. c. cùm ecclesia Sutrina. nu. 27. & Alci. reg. 2. de pręsumpt præsump. 21. nu. 6. Ex quibus apparet hanc opinionem ab omnibus receptam Regia constitutione reprobari eo casu, quo præsens possessio ab aduersario allegatur, quod adhuc obstat Doctorum opinioni. Sed forsan Regia decisio est intelligenda in re mobili, tunc enim olim possessor præsumitur hodie possessor, etiāetiam in eius pręiudicium, auctore Panor. in d. c. cùm ad sedem. num. 16. vel quando quis paulò ante motam litem arbitrio iudicis, rem petitam possidebat. nam quamuis neget se hodie possidere, præsumitur hodie possessor, aut saltem dolo desijsse possidere. idem Abb. in dicto capitu. cùm ad sedem. numer. 15. l. si rem. ff. de except. rei iudi. l. non ignorabit. C. ad exhiben. vbi Salycetus post alios. & Ripa in dicto capit. cùm Ecclesia. nume. 28. optimè Io. Arelat. in additionibus ad Alciat. dict. præsumpt. 21. nume. 6. Pau. Cast. in dict. l. siue possidetis. His quidem casibus Regia lex poterit sanè intelligi, ne communem opinionem tollat: fateor tamen primum intellectum non omninò congruum esse: cùm illa decisio Regia in parte prima loquatur in re mobili, & immobili. Secundus verò intellectus maximè restringit illius legis verba, quę valdè generalia sunt. Nec me latet pręfatam Regiam legem ita à quibusdam intelligi, vt ea illius legis pars, quæ à nobis difficilis censetur, loquatur in eo, qui propriam possessionem allegat ad eius vtilitatem, in quo sensu plana est, & facilis ea decisio, ac mirum in modum, omniq́ue ex parte probat opinionem communem, quæ asserit, olim possessorem, hodie præsumi possidere, si præsens possessio ab eo allegetur.

Illud sanè prætermittendum nōnon est quod Balb. scribit in l. si certis annis. C. de pact. dicẽsdicens ex præstatione diutina causam à iure præsumi, modò allegetur ab eo in cuius fauorem præsumptio inducta fuit, quod probat ex dicto §. idem Pollioni. & sequuntur eum cæteri Doctores ibi, maximè Ias. colum. vlt. idq́ue defenditur ea ratione, quòd quamuis causa à iure præsumatur, in genere tamen hæc præsumptio à iure colligitur. Vnde necessaria est allegatio ad certitudinem causæ, siquidem causa certa deducenda est in iudicium: atq;atque ita ipse defendo Baldi sententiam, in cuius intellectu planè defecit Felin. in cap. de quarta. de præscriptio. num. 41. prædicta etenim ratione allegatio necessaria est: licet isthæc præsumptio iuris ex alterius facto oriatur.

Ex pręmissis omnibus in summa

3

^† constat notorium, quod ex actis constat, necessariò allegandum non esse, quod probat Iason in l. ait prætor. §. si damnetur. ff. de iureiur. 1. colum. latè Felin. in dicto cap. cùm ordinem. numer. 11. ex hoc intelligens gloss. in Clemen. appellanti. de appellatio. quæ dixit, notorium allegandum esse, quamuis nōnon probandum. quam gloss. dicit singul. Abbas ibi, Francis. in c. 1. de appellatio. in 6. Barbat. in capitu. 1. colum. 22. |

p. 765

de offi. ordin. commendat Rochus Curtius in cap. vltim. de consuetud. quæst. 3. ad finem relectionis. & sequuntur eam Doctor. communiter, vt asserit Hippo. in l. 1. §. si quis dicatur. numer. 24. de quæstio. Regia l. 8. in Madricio conuentu statuta. est enim ea glos. intelligenda, nisi notorium aliquid sit ex actis, id enim allegandum necessariò non est, vt Felin. post alios existimat: idem dicens quando quis est absens, nam pro absente iudex supplet etiam in notorijs aliter quàm ex actis. Prima tamen declaratio est admittenda ita generaliter, vt in casu Cle. appellanti. locum non habeat, etiam refragante Fel. Nam in appellatione ab interloquutoria sententia requiritur expressio causæ nominatim pro forma, & ideò nec satis esset appellantem in genere causas proponere facta relatione ad acta processus, argumento sumpto ab his, quæ notantur in l. 1. ff. de liber. & posthum. maximè per Alexand. & in hac specie sic intelligunt dictæ gloss. interpretationem Angel. in l. vbi autem. §. illud. & ibi Alexand. ff. de verbor. obligatio. Thomas Fastol. dubio Rotæ 43. Franc. & Deci. in c. consuluit. in 2. de appellat. idem Deci. in c. vt debitus. eod. titu. colum. 3. Alber. Brunus, in tract. ne formæ implemento. fol. 25. colum. 2. Rota 7. in nouis. tametsi in ipsius additione probetur opinio Felin.

Gloss. in verbo,

4

^† Contestatæ. dum allegat l. iubemus. C. ad Trebell. probat, à liberis primi gradus fructus perceptos ante restitutionem faciendam, eueniente eius conditione non esse computandos in quartam Trebellianicam, etiam si testator hoc voluerit. text. in d. l. iubemus. quæ expressim loquitur, quando filius rogatus restituere hæreditatem fratri, aut alteri ex liberis testantis, & fortiori ratione idem erit, si rogatus fuerit extraneo restituere. Salyc. Paul. in dict. l. iubemus. Imol. in l. quod de bonis. §. cùm auus. ff. ad leg. Falci. quibus refragatur ratio illa, quòd dicta decisio l. iubemus. correctoria sit, & antiquiori contraria. nam ex l. in fideicommissariam. ff. ad Trebellia. fructus percepti ab hærede ante restitutionis euentum, imputantur in quartam Trebellianicam. Imò ex alio præmissa opinio falsa apparet, quia dict. l. iubemus. in fine. dictat illam decisionem seruandam esse in personis ibi contentis: & tamen in ea lege mentio tantùm fit liberorum primi gradus ex parte hæredum, & ex parte illorum, quibus institutio fieri debet, connumerantur liberi descendentes ab ipso testatore, quo fit, vt fructus in quartam TrebellianicāTrebellianicam cōputandicomputandi sint, quando restitutio iniungitur liberis primi gradus, vt extraneis fiat. Cyn. Albe. Fulg. & Corn. in d. l. iubemus. Alex. colum. 3. & Vincen. col. 4. & Claud. in d. l. in fideicommissariam. Abb. consi. 79. vol. 1. Anto. Rub. cons. 40. ad finem. Ego verò potius priori sententiæ assentior, quippè qui iniquum existimem in restitutione facienda liberis testatoris fructus in quartam non computari: at non itidem, si restitutio fieri debeat à liberis primi gradus extraneis: & ita hanc opinionem, quam ipse elegi, Ripa approbat in d. l. fideicommissariam. num. 29. nec obstat d. l. iubemus. non posse extendi ad alios, quàm ibi nominatim expressos: id enim intelligendum est respectu illius, qui rogatur restituere: nam oportet esse filiũfilium testatoris, vel obtinere primum liberorum gradum, quem sensum probat Regia l. vlt. tit. 11. part. 6.

Eadem glo. dum soluit obiectionem, concedit liberos primi etiam gradus computare in quartam Trebellianicam fructus perceptos post moram ex hæreditate restituenda: quod approbant Docto. hîc communiter, secundum Alexan. & Ripam in dict. l. fideicommissariam. nume. 28. Scribit tamen Claud. ibi colum. 2. dicẽsdicens hanc opinionem communem, eam procedere ad hunc effectum, vt filius non lucretur hos fructus, sed teneatur eos restituere, non tamen præcisè imputare in quartam Trebellianicam: quod verum est.

Glossa magna

5

^† elegantem quæstionem discutit, cuius decisionem hanc proponit. Filius rogatus sub conditione hæreditatem restituere, ita, vt diuersis temporibus deducenda sit portio legitima, item quarta Trebellianica, poterit vtramque portionem retinere, quòd si purè sit rogatus restituere: tunc alteram tantùm portionem deducet. gl. huic simi. in l. quanquam. C. ad leg. Falc. quarum opinio in c. & in cap. Rainaldus. infrà eod. tit. euidenter probatur, & vbique seruatur, atque communis est. Bart. in l. Papinianus. §. meminisse. ff. de inoffic. testa. Alex. in l. in ratione. §. quod vulgò. ff. ad leg. Falcid. col. 4. Ias. in Authen. res quæ. colum. 3. C. commun. de legat. & in Authent. nouissima. C. de inoffic. testam. numer. 39. & in l. filium. num. 8. C. famil. erciscund. & ibi optimè Ioan. Corasius num. 45. Socin. iunior consi. 131. volum. 1. num. 59. Dec. consi. 55. nume. 8. & consi. 228. colum. vltim. & consilio 416. colum. 1. Catel. Cotta in memorialibus, dictione, filius. quam opinionem & plures alij sequuntur, quos referunt Pau. Parisi. consi. 1. volum. 3. nume. 78. idem consi. 25. lib. 2. nu. 56. & Aymon consi. 50. Nec oberit huic sententiæ text. in d. l. iubemus. quæ loquitur in eo casu, quo diuersis temporibus portiones prædictæ deduci possent, & tamen, inquit, dodrans restituatur: quia dodrans ibi restituitur ex bonis, quæ deducta portione legitima penes hæredem remanserunt. Alexand. post alios in l. quod de bonis. §. quod auus. ff. ad legem Falcid. Item non obstat dicta Authen. res quæ. vbi tantùm fit mentio deductionis legitimæ portionis ex bonis, quæ rogati fuerunt liberi restituere. Nam portio legitima in ea constitutione solùm detrahenda proponitur, |

p. 767

quando purè iniuncta fuit restitutio. Si tamen & hæc interpretatio dura videbitur, negabimus sensum illum à contrario, qui nobis negocium facessit: multò minus oberit Regia l. vltim. titu. 11. part. 6. qui in specie disserit, Filium rogatum restituere hæreditatem post diem, vel sub conditione, non imputare fructus in portionem legitimam. ecce enim ex illa lege legitima tantùm deducitur, neq;neque vlla mentio fit Trebellianicæ. Quamobrem sciendum est illam legem, legitimam appellare eam portionem, quam Trebellianicam nos dicimus, quod ex eadem l. constat, & maximè adiuncta l. 4. titu. 11. part. 6. quæ Falcidiam legitimam nuncupauit. Imò communis opinio

6

^† vendicat sibi locum in ascendentibus, qui rogati ab eorum liberis hæreditatem restituere sub conditione, vel post diem, duas portiones detrahunt, legitimam scilicet, & Trebellianicam. Angel. & Cuman. dubitante Baldo in l. si à milite. §. vltim. ff. de testament. milit. quorum oꝓinionemopinionem dicentes eam esse communem, sequuntur Ioan. Crot. in l. qui Romæ. §. duo fratres. colum. 22. ff. de verb. oblig. & Aym. Sauill. consi. 110. quamuis Alexan. contrarium tenuerit in d. §. quod vulgò. col. 7. Ias. in dict. l. filium quem habentem. num. 90. & Catel. Cotta. dictione, filius. quo in loco Iasonem citat alibi eandem opinionem comprobantem. Est tamen hac in re notandum, præfatam opinionem de duabus portionibus deducendis, quæ communis est, minimè procedere, vbi legitima portio semis esset, ne plus ex hæreditate capiat grauatus, quàm honoratus. Bal. in consil. 94. libr. 2. cui subscribit Carolus Molinæ. consilio 3. lib. 7.

Verùm, ad huius rei cognitionem

7

^† scire oportet, num pater possit prohibere detractionem Trebellianicæ ipsis liberis primi gradus? Et Bald. ac Saly. in d. l. iubemus. opinantur detractionem Trebellianicæ etiam eo casu, quo duæ portiones sunt deducendæ, non posse prohibere institutis, & rogatis liberis primi gradus, per textum in dicta l. iubemus. quæ in specie loquitur in liberis primi gradus, post mortem restituere hæreditatem rogatis, eis concedens, vt non obstante contraria parentum voluntate, Trebellianicam deducant, non imputatis in eam fructibus ex fideicommisso ante diem restitutionis perceptis: esset profectò vana isthæc constitutio, nisi locus esset huic opinioni Bald. cui subscribit Corne. ibi. & Deci. consi. 228. idem Deci. consi. 81. col. 2. asserens hanc opinionem esse communem. & idem asserunt eam secuti Ias. in l. Marcellus. nu. 55. ff. ad Trebel. idem consil. 99. volum. 4. Rip. in l. nemo potest. ff. de lega. 1. num. 52. Catel. Cotta dictione, Trebellianica. & Soci. iun. consil. 131. num. 58. volum. 1. diligenter describentes huius opinionis auctores: quos repetit consil. 137. num. 7. eo. vol. Eandem sequitur Crot. in d. l. nemo potest. Nec in hoc d. l. iubemus. correcta censetur, vt scribit latè Paul. à monte Pico, in l. in quartam. ff. ad l. Falcid. col. 111. & Carol. Ruin. consi. 21. nu. 8. vol. 3. & idem consi. 163. vol. 2. nu. 14. Sed contrarium pluribus potius placet ex tex. in Authen. de hære. & falci. §. si verò expressim. quo probari videtur etiam filijs rogatis restituere hæreditatem posse prohiberi detractionem Trebellianicæ: qua ratione posteriorem sententiam tenet Roma. sing. 192. cuius opinio communis est aduersus Bal. sicuti profitentur Paul. à monte Pico in d. l. in quartam. col. 117. Anto. Corset. in tract. de excel. regis. q. 73. col. 4. Corne. consi. 22. vol. 2. colum. 9. Paul. Parisi. consil. 1. nu. 83. volum. 3. Cassad. decis. 4. de testamen. & Anton. Rube. consil. 2. num. 16. qui excepto Paulo Pico eam sequuntur, vt vel hinc mirari liceat Interpretum Iuris ciuilis inconstantiam, quam Aymon Sauil. considerat consi. 16. col. vlt. Nam Cyn. in d. l. iubemus. & plerique alij in ea sunt sententia, vt opinentur Trebellianicam prohiberi posse in liberis, etiam primi gradus. per Authen. sed cùm testator. C. ad l. Falcid. & text. in d. §. si verò. quibus non possum in hoc dubio accedere ob filiorum fauorem, & ideò opinor veriorem, ac magis receptam esse Baldi sententiam: nec enim eius opinio omninò conuincitur aliqua Iuris ciuilis auctoritate: cùm in d. Authent. sed cùm testator. & in d. §. si verò. non tractetur de liberis primi gradus: tametsi Falcidia prohiberi possit, etiam in liberis primi gradus. Imò Falcidia non potest deduci simul deducta iam legitima. Bart. per tex. ibi in l. Papinian. §. 4. ff. de inoffic. testamen. l. 1. §. vltim. ff. si cui plus quàm per l. Falcid. Polit. dicens hanc communem in l. filium. colum. 12. C. famil. erciscun. & in specie Socin. iunior consil. 136. volum. 1. numer. 9. Nec opinor Ias. consil. 84. num. 9. & consil. 86. colum. 3. volu. 1. opinionem contra Bal. communem esse profiteri: quia licet loquatur in eisdem responsis in liberis primi gradus, tamen dum asserit, communiter teneri Trebellianicam prohiberi posse, de ea opinione intelligit, quæ tractat quæstionem, & eam diffinit in his hæredibus, qui liberi primi gradus non sunt: quod nos inferiùs tractabimus in capitu. Rainaldus. §. 3. numer. 7. Ex his tamen aliquot tractanda sunt, & inferenda.

Primùm,

8

^† fructus perceptos à liberis primi gradus, non esse computandos in quartam Trebellianicam, etiam eo casu, quo duæ portiones sunt deducendæ. Bart. & Alex. in l. quod de bonis. §. quod auus. ff. ad Treb. Paul. à monte Pico, in d. l. in quartam. col. 117. & sequent. Carol. Ruin. consi. 21. num. 11. volu. 3. & hæc est communis opinio secundum Alexand. in d. §. quod auus. Ripam in d. l. in fideicommissariam. num. 30. Paul. Parisi. dicto consil. 1. nu. 98. consil. 25. lib. 2. nume. 55. Socin. iunior consil. |

p. 768

131. numer. 62. volum. 1. & eundem consi. 132. nume. 2. eod. vol. quibus adstipulatur text. in hoc cap. Raynutius. & in cap. Raynaldus. sicuti visum est Claudio in l. mulier. §. cùm proponeretur. ff. ad Trebel. quamuis in hac illatione contrarium asserant Pau. Castren. & Alexand. in d. §. cùm proponeretur. idem Paul. in l. scimus. §. repletionem. C. de inoffic. testamen. & in d. l. iubemus. 3. limi. Deci. consi. 481. numero 13.

Secundò infertur,

9

^† non posse nec indirectè prohibere detractionem Trebellianicæ liberis primi gradus à iure concessam: nempe si pater iusserit fructus ex fideicommisso ante moram perceptos, in quartam Trebellianicam computari: quod probatur ex eo, quòd nec pater directè poterat Trebellianicæ portionis deductionem prohibere. Igitur nec poterit mandare, vt fructus, quos iure optimo sibi pręcipuos percipiunt liberi, in eam portionem computentur: nam esset in effectu prohibere Trebellianicam. dict. l. iubemus. & latè hanc illationem tutatur Pau. à monte Pico in d. l. in quartam. col. 113. & Socin. iunior in dict. consi. 131. num. 54. volum. 1. licet Bald. in l. quoniam in prioribus. C. de inoffic. testam. ad fin. contrarium notauerit, per text. in l. si debitor. ff. ad legem Falcid. quod decisum est, ex voluntate testatoris eam quantitatem, quæ ab eo hęredi instituto debebatur, in quartam posse imputari. Qua ratione & Alexand. ibi videtur Baldi opinionem probare: quam concludunt omnes qui in eam iuere sententiam, vt existiment, quartam Trebellianicam posse prohiberi à patre filijs institutis, & rogatis hæreditatem restituere. Sed minimè obstat priori sententiæ text. in dict. l. si debitor. quippè qui locum manifestè sibi vendicet, extraneo hęrede instituto: non in liberis primi gradus, vt animaduertit Picus, & suaderi potest hoc discrimen alia ratione. Nam pater instituens filium hæredem, non potest ei iniungere, vt in legitimam portionem imputet quantitatem à patre sibi debitam: posset tamen instituens extraneum iubere hæredi, vt cōpensetcompenset cum ipsa hæreditate quancunque quantitatem à testatore ei debitam. Cynus in l. 2. C. de iure dot. Roderic. Suares in d. l. quoniam in prioribus. C. de inofficioso testamen. 7. ampliatione. Ex quibus multò probabilior est prior opinio, quæ quidem consequenter deducitur ab his, quæ paulò antè probauimus.

Fructus verò tempore mortis testatoris pendentes, & stantes in quartam Trebellianicam omninò computantur, atque in portionem legitimam filijs debitam, aut saltem non recipiunt eos præcipuos hæredes, etiam liberi primi gradus rogati hæreditatem restituere. Alexand. & Claud. in d. l. in fideicommissariam. tradit Pau. Parisius consi. 27. ad finem. vol. 3. & consi. 20. colum. vlt. eiusdem volum.

Cæterùm non erit alienum ab hoc tractatu inquirere, an filius

10

^† non conficiens inuentarium, perdat Trebellianicæ deductionem? Et Cyn. Bald. Saly. in d. Authen. sed cùm testator. in specie respondent Trebellianicam admitti. Soci. in l. Marcellus. §. quod autem. colum. vlt. ff. ad Trebel. Oldrad. consi. 134. loquens in liberis primi gradus. idem Corne. cons. 303. colum. 4. vol. 1. idem Corne. consi. 22. volu. 2. col. antepen. vtrobique dicens hanc opinionem magis communem esse: quod expressim Deci. fatetur eam secutus consi. 481. numer. 16. & Paul. Parisi. consi. 1. nu. 88. volu. 3. idem Parisi. consi. 18. nu. 107. lib. 2. & consi. 16. num. 65. eo. libro. idem notat ipse Deci. consi. 236. num. 5. Sed liberis primi gradus ob omissionem inuentarij non amitti Trebellianicam, eleganter asserit Guido Pap. q. 53. cuius opinionem sequitur, dicens communem esse Aymon Sauilli. consilio 17. Eandem præmittit Corne. consi. 180. col. 7. vol. 4. Anto. Rube. consi. 43. num. 9. dicens eam communem. Huius tamen controuersiæ decisio ab ea disceptatione pendet, an Trebellianica locum habeat omisso inuentario: sicuti Falcidia eo non confecto excluditur omninò. Sunt enim, qui differentiam constituant inter Trebellianicam & Falcidiam, dicentes, Trebellianicam non amitti inuentario non facto etiam ab extraneo hærede, cùm nullibi id in iure sit statutum: & quamuis in Authen. de hæred. & falcid. §. si verò non fecerit. sit expressum in Falcidia, non tamen illa constitutio iura vetera corrigens est extendenda ad Trebellianicam: maximè cùm non sit eadem vtrobique ratio, imò diuersa, vt notat Alexand. hanc opinionem secutus in l. Marcellus. in princip. ff. ad Trebellian. post Bart. Angel. & Paul. Castren. vbi Ias. idem probat, dicens ab hac opinione non recedendum in iudicio. quam etiam Claud. ibi fatetur communem esse. idem concedit Alexand. in consilio 29. colum. 3. volumi. 5. Aymon consilio 17. colum. vltim. & Socin. iunior consi. 137. numero 9. dubius an hæc sit communis sententia, asserit eam seruandam fore, ex eo quòd consuetudine recepta sit. idem scribit Cornedicto consil. 180. cuius opinionis auctor est idem Barto. in dict. Authen. sed cùm testator. His verò non obstantibus verior est illa sententia, quæ censuit, Trebellianicam amitti non confecto inuentario & ea probatur non coniecturis, sed iuris Cæsarei auctoritate: siquidem in Authen. de hæred. & falcid. §. sancimus. cautum est, ad confectionem inuentarij citandos esse legatarios, & fideicommissarios, si hæres velit non tantùm damnum effugere, sed & lucrum non amittere. Igitur non cōfectoconfecto solenniter inuẽtarioinuentario perdit hęres Falcidiam ex legatis, & Trebellianicam ex fideicommissis. Deinde in eadem constitutione. §. si verò non fecerit. scripsit Iustinianus: si verò |

p. 769

non fecerit inuentarium secundum hanc figuram, sicut prædiximus, non retinebit Falcidiam, sed complebit legatarios & fideicommissarios. quem text. ad hanc opinionem mirè exaltat Rom. in Authen. similiter. C. ad l. Falcid. fol. pen. col. 1. ex quibus cessant rationes primę opinionis, quibus respondet Corne. in d. consil. 303. volum. 1. vltimam hanc sententiam recipiens, quam communem esse eam secutus asserit Socyn. Iunior consilio 132. volu. 1. numer. 3. qui in filijs testatoris speciatim loquitur. sicuti Oldrad. Corn. Deci. Paris. & ferè omnes, qui priorem sententiam approbant. Quo fit, vt nōnon ita recepta sit cōtrariacontraria opinio: sicuti eius assertores opinantur. Nam & Carol. Moli. in Alex. consil. 67. libro 4. opinionem hanc, quam sequimur, veriorem, & magis communem esse existimat. Quinimò à liberis primi gradus iustius est, ob inuentarij omissionem amitti Trebellianicam, quippe quibus duæ portiones, legitima & Trebellianica, iure competātcompetant, etiāsietiamsi hæreditatem restituere rogentur.

Nec mihi placet, quod Paul. notat in l. cùm tale. §. cùm Titius. ff. de cond. & demonstra. dicens, sat esse fieri quandam bonorum descriptionem, etiam non seruata solennitate l. vltimæ. C. de iure deliberan. & Authen. de hæred. & Falci. ad euitandam Trebellianicæ portionis amissionem. Hoc enim contrarium est his rationibus, ex quibus opinionem primāprimam probauimus, tametsi Paulo subscribat Soc. Iunior d. consi. 132. nume. 5.

Ex eadem glo. adnotauit hîc Panorm. filium hæredem institutum non posse retẽtaretenta sibi portione legitima,

11

^† hæreditatem patris repudiare, quia legitima tunc defertur filio iure hæreditario, vt in quit hæc gloss. Hæreditas verò nōnon potest partim adiri, partim repudiari, ne quis decedat pro parte testatus, & pro parte intestatus. l. 1. & 2. ff. de acquir. hæredita. notat in hac specie Bar. in l. gerit. num. 22. ff. de acq. hæred. & ibi Aret. nume. 5. Bar. in l. quia poterat. ff. ad Trebellia. quorum opinio communis est, secundum Alexand. ibi, colum. penult. & Socyn. numero 157. in l. 1. ff. de vulga. Deci. & Curt. in l. 3. C. de impube. & alijs substitut. & procedit, nisi filius hæres institutus haberet vulgarem substitutum, atque esset ita legatis grauatus, vt eis solutis legitima portio integra non esset: tunc etenim poterit filius repudiare hæreditatem, legitima portione retenta. l. si libertus patrono. ff. de bonis liber. quam ita frequentiori consensu pręfati Docto. interpretantur. Quin imò mortuo patre intestato, non potest filius repudiare hæreditatem, & legitimam retinere. Abb. hîc col. pen. Soc. in d. l. 1. nu. 31. Ripa ibi nu. 159. Alex. cons. 75. col. 3. vol. 1. & Gul. Bene. hîc tit. de vulgar. num. 48. tradit Iaso. in Auth. vnde, si parens. num. 5. C. de inoffi. testam. qui præcedentes conclusiones refert & approbat. quibus adde l. 21. Tauri.

CAPVT, TVA.

DE executoribus vltimarũvltimarum voluntatum diximus aliqua in c. 3. & in c. si hæredes. ist. tit. præter quæ & illud considerandum est, non oportere

1

^† cuiuis negociũnegocium hoc cōmitticommitti, tametsi Canon hic religiosos, Clericos seculares, & Laicos, ad hoc munus absque vlla distinctione admittat. Nam & Monachi executores vltimarum voluntatum esse nequeunt, nisi impetrata superioris licentia. c. 2. hoc titu. in 6. & Clem. 1. tit. eod. ex qua cōstitutioneconstitutione monachi suscipientes hanc exequendi prouinciam coram ordinarijs iudicibus conueniri possunt de fraude & culpa, atque vt rationem reddant administrationis. Hi verò monachi, qui sunt ex ordine minorum, ab hoc arcentur officio. Cle. exiui. §. verum. de ver. sign. quāuisquamuis designari possint in testamẽtistestamentis ad consiliũconsilium exhibẽdumexhibendum executoribus vltimarum voluntatum, ex eadem Clem. constitutione. Quo in loco asserit Cardina. præfatis monachis nec ius eligendi pauperes committi posse, cùm isthæc electio sit executionis pars. idem Anchara. ibi. numer. 23. Domin. & Francisc. in dicto capit. 2. in princip. quibus Bartol. refragatur in tract. minor. lib. 3. c. 4. dicens, hanc electionem cōmitticommitti posse his religiosis, cùm ea sit facti potiùs quàm iuris, & quæ fieri possit per eum, qui huius muneris capax nōnon sit. l. cùm pater. §. hæreditatem. ff. de lega. 2. l. ex facto. §. si quis rogatus. ff. ad Trebel. idem notat expressè Rom. consi. 409. colum. 2. sensit Bald. in Authen. ingressi. 2. col. C. de sacros. Eccles. idem in l. quod pauperibus. colum. 3. C. de Episcop. & Cleri. quo|

p. 770

rum opinio mihi magis arridet ex eo, quòd ratio d. §. verum. cesset in hac electione facienda. Imò arbitror, posse eadem ratione committi huic monacho electionem exequutorũexequutorum, quāuisquamuis Domi. & Franc. in d. c. 2. contrarium teneant, ex eo, quòd exequutor debet esse certus. Ioan. And. & Docto. in c. 1. ad finem. de proc. in 6. quorum ratio friuola est, quia certitudo in alterius voluntatem confertur. Paul. Cast. in l. 1. col. pen. ff. de procur. Bal. in d. l. id, quod pauperibus. numer. 15.

Quid autem erit dicendum, si religiosus ex alio, quàm Minorum ordine, non obtenta superioris licentia exequutoris munus assumat, valebit ne id, quod ipse gesserit?

Et Freder. consilio 293. ad finem respondet, exequutionem

2

^† factam per monachum, non impetrata superioris licentia validam esse, modò non præcesserit superioris contradictio. idem Roma. consilio 49. 2. colu. & in sing. 242. nam & miles procurator esse non potest, & tamen si à iudicio non repellatur, tenent actus per eum gesti. l. filiusfamiliàs. §. veterani. ff. de procurat. Eandem Frederici sententiam sequitur Deci. in l. in ambiguis. §. non est. ff. de regu. iur. & Feli. in c. 2. columna 1. de iudic. atque eadem decisio passim intelligitur etiam in exequutione testamenti, facta per religiosum ordinis Minorum, ex quibus hęc opinio magis communis est, secundum Deci. consilio 494. columna vltima. & eundem consilio 499. numero 12. vtrobique tamen ab ea recedit ea ratione, quòd actus regulariter factus contra iuris prohibitionem est nullus. l. non dubium. C. de legib. nec procedit argumentatio à milite, exercente officium procuratoris, quia in monachis est prohibitio magis stricta. quod constat ex Panormit. in capit. in nostra. colum. vltim. de procurat. optimus text. in ca. sed nec. ne Cler. vel monachi. quem Dec. commendat in c. 2. de iudic. numer. 8. vnde opinio Frederici non potest recto iure procedere, à qua etiam discedit Franc. in d. c. 2. in princi. ist. tit. in 6. illum tex. ad hoc inducens, cùm ibi dixerit illa decisio: Religiosus exequutor esse nōnon potest. Hæc verò verba actum in contrariũcontrarium gestum, nullum esse, manifestè ostendunt glo. in reg. 1. de reg. iur. in 6. communiter ibi recepta. & in l. Gallus. in princ. ff. de lib. & postu. Igitur non probatur iure prima opinio, etiamsi communis sit.

Fœmina verò non excluditur

3

^† ab hoc munere exequendi vltimas voluntates. l. à filio. in princip. vbi Barto. ff. de alimen. & cibar. lega. text. in argumentum in c. nos quidem. ist. tit. gloss. in cap. 2. in princ. hoc tit. in 6. Ioan. Oldendor. de exequut. vltim. volunt. tit. 5. Bart. & ibi Deci. num. 21. in l. 2. ff. de reg. iur. Bal. in l. id quod pauperibus. 2. colum. C. de Epis. & Cler. Ioan. Andr. & Docto. in d. c. 2. quorum opinio cōmuniscommunis est. & eam seruari cōsuetudineconsuetudine notat Speculat. tit. de instrum. edit. §. nunc verò. nu. 76. Imò vxor relicta exequutrix à marito in testamento, non amittit ius executionis, etiamsi contrahat secundas nuptias. Bart. in d. l. à filio. Dec. in dict. l. nume. 21. idem consil. 91. Bald. in Authen. eisdem pœnis. C. de secun. nupt. ad finem. Oldendorp. d. c. 5. licet tutelam amittat. not. in Authen. matri & auiæ. C. quand. muli. tut. offi. fungi potest. Scribit tamen Bal. in c. ad audientiam. in 1. de rescript. relicta, aut commissa à testatore executione testamenti proprijs fratribus, non cẽsericenseri sororibus delegata, ob imperfectum fœminarum consilium. l. vlt. C. de leg. tuto. idem asserit Ias. in l. ex facto. columna penultima. ff. de vulgari & pupilla. substitutio.

Minor verò vigintiquin que

4

^† annis, maior verò decem & septem, poterit esse executor testamenti, ex ratione text. in c. qui generaliter. §. vlt. de procur. in 6. vbi statuitur, minorem habentem decem & septem annos, posse constitui procuratorem ad negotia. Regia l. 19. titu. 5. part. 3. quæ insigniter probat opinionẽopinionem Pauli Castrens. in l. 1. §. pupillus. ff. de acquir. possess. dicentes, minorem decem septem annis, non posse nec ad negocia procuratorem cōstituiconstitui. quamuis Franc. in dict. §. vltim. dixerit, minorem etiam decem & septem annis, procuratorem posse legitimè cōstituiconstitui extra iudicium. l. sed si quis. §. vltim. ff. de instit. & idem communiter est receptum, secundum Alexan. in l. exigendi. C. de procura. & Ias. in dict. §. item acquirimus. num. 36. Vnde fit, vt text. in d. §. vlti. dicens, maior decem & septem annis, procurator ita sit intelligendus, vt non excludat minorẽminorem doli capacem. Verùm huic opinioni Regia lex aduersatur manifestè, nec probatur in dict. l. sed & si quis. cōmuniscommunis assertio. id etenim tantùm ibi deciditur, pupillum institorem obligare eum, qui ipsum pręposuit: quoniam sibi imputare debet, qui eum præposuerit. Nec obstat Paulo Castrensi d. §. pupillus. quia loquitur in seruo impubere, acquirente possessionẽpossessionem domino. Ex quibus mallem ipse intelligere textum in d. ca. qui generaliter. eo pacto, quo Regia lex intellexit. At in hac specie, minorem vigintiquinque annis, posse designari executorem, si maior sit decem & septem, sensit glo. ibi recepta communiter in dicto c. 2. in princi. ist. titulo. in 6. Nec enim alicubi prohibitũprohibitum est minoribus hoc executionis officium. Licet dubitet Speculator dict. §. nunc verò. num. 75. & contrarium potiùs probauerit Oldendorpi. in dicto tractatu de execution. vltim. volunta. cap. 4.

Colligitur præterea

5

^† ex hoc Canone, executores debere omninò diligenter sequi testatoris voluntatem, & id adeò verum est, vt executor nequaquam possit præuenire diem ab ipso testatore designatam ad executionem vltimæ voluntatis. Bar. per textum ibi in l. cùm pa|

p. 771

ter. §. à filia. ff. de lega. 2. Nam si restituenda sunt ex iussione defuncti centum post quatuor menses pauperibus, restitutio ante illud tempus facta præiudicium infert pauperibus post illum diem futuris. idem Angel. & Alexan. in l. stipulatio ista. §. si quis dolum. ff. de verbo. obliga. col. 2. Iaso. dicens, hanc sententiam communem esse in l. post mortem. C. de fideicom. idem fatetur Deci. in lege, cùm tempus. ff. de reg. iur. ab ea tamen diuertens his rationibus. Prima, quòd testator ita disponens potiùs salutem animæ respexit, quàm tempus executionis, quod fortè adiecit, existimans, ante illud non posse absque detrimento rei familiaris hanc distributionem fieri. Item, quòd non magis futuros pauperes, quàm præsentes dilexerit, aut considerauerit: siquidẽsiquidem & in pręsentes pro animæ salute censetur pia isthæc distributio. Et præterea, diem à testatore constitutum præueniri, conducibilius est, ipsi animę testatoris, quàm eādemeandem diem expectari. Idem asserit Anchar. consilio 202. Abba. consilio 11. 1. dubio. volum. 2. quibus accedit decisio text. in l. vxorẽvxorem. §. Scæuola. ff. de leg. 3. vbi post mortem rogatus, restituere hæreditatem, poterit viuens, cùm voluerit, eam restituere. idem probat text. in dict. l. post mortem. Vnde nisi aliud ex coniecturis possem à voluntate testantis colligere, libentissimè vltimæ opinioni accederẽaccederem. atque ita effugio Iurisconsulti verba in dicto §. à filia.

Hæc verò conclusio,

6

^† quam ex hoc c. collegimus, procedit, quando voluntas testantis licita est, quòd si illicita sit, seruanda non est. gl. hîc, quæ secundum Abb. in hoc text. probatur, dum dicit, executores testamentarios esse cogendos, exequi vltimam defuncti voluntatem per Episcopum, etiamsi testator interdixerit Episcopo hanc coactionem. Ea etenim prohibitio illicita est, & ideò non est seruanda. ex quo Bald. scripsit in l. Lucius. in 2. §. vltim. ff. de legat. 2. minimè derogari potestati Episcopi, ad quem ex negligentia erat deuoluta executio testamenti paterni, etiamsi filius patris hæres in proprio testamento mandauerit, vltimam patris voluntatem per quosdam certos executores ad effectum deduci. quod Bald. probat ex §. Damæ. eiusdem l. Lucius. imò nec potest testator prohibere, Episcopum exequi vltimam voluntatem, negligentibus executoribus, & elapsa dilatione iuris, ea eadem ratione per istum text. quem in hac specie notat Barb. hîc. numero 4. contra Anchar. quamuis Abb. in legatis, quæ pia non sunt, idem asserat, quod Anchar. posset tamen testator euitare Episcopi iurisdictionem in executione vltimæ voluntatis, si in casum negligentiæ alios executores prioribus & negligentibus substituerit, sicuti ipse notaui in capitulo 3. huius titu. idem erit, quando testator expressim voluit tẽpustempus datũdatum executoribus à iure, eis minimè obesse, nec currere, sed liberam eis executionem relinquat, vt cùm voluerint, exequantur eius vltimam voluntatem. Bald. in l. 1. ff. de legat. 1. idem Bald. in l. nulli. C. de Episcop. & Cleric. Abb. in c. nos quidem. ist. tit. 2. colum. Barb. in c. Ioannes. ist. tit. colu. vltim. Gualdens. de arte testandi. tit. de execu. caut. 6. facit in argumentum, leg. sed si ante. ff. ad Trebell. Sic etiam testator poterit executoribus dilationem datam à iure prorogare. Bal. consilio 301. volum. 2. & Franc. à Rip. in l. nemo potest. vlt. col. ff. de lega. 1. sed & si testator. in specie designauerit, ꝗdquid sit agendum de pecunia, aut re legata, eo casu, quo prima eius iussio non fuerit ob negligentiam executorum ad effectum deducta, nec possit modò in eandem causam expendi, minimè poterit Episcopus illam voluntatem mutare. Barto. in l. liberto. §. Lucius. ff. de annu. lega. non enim ita temerè mutanda est testantis voluntas, cùm à solo Romano Pontifice, aut supremo Principe,

7

^† possit derogari vltimis voluntatibus. Clem. quia contingit. de religio. domi. l. legatam. ff. de administr. rer. ad ciuita. pertinen. Imò à Tyberio non potuit im petrari, vt legata pecunia Trebianis in opus noui Theatri, ad munitionem viæ transferretur, vt scribit Suetonius in Tyberio capit. 31. tradunt ad hæc plurima Felin. numero 17. & Deci. numero 11. in c. cùm accessissent. de consti. Rochus de iure patro. verbo, construxit. qu. 11. & verbo, honorificum. numero 7. & 8. Nec sufficiet consensus hęredis, vt mutetur in totum vltima testatoris voluntas per Episcopum, etiam in alicuius Ecclesiæ constructione, aut erectione constituta. Card. quæst. 5. Imo. colu. 4. in di. Cle. quia contingit. Feli. in dict. c. cùm accessissent. numero 19. Rochus dicto verbo, cōstruxitconstruxit. q. 14. optimus tex. in l. si ego. ff. de iure doti. Sunt sanè qui opinentur, autoritate Episcopi posse vltimāvltimam voluntatem testatoris mutari, si nondum est executioni mandata: plura enim licent ante executionem actus, quæ post eam minimè permittentur. lege, patre furioso. ff. de his, qui sunt sui vel alien. in c. quemadmodum. de iureiuran. qua ratione in hac specie asserunt hanc conclusionem Imo. in l. 1. colum. 3. ff. de condi. instit. Hippo. singul. 194. Felin. in c. super his. col. 2. de accusat. Ioan. Lupi. in repeti. Rubr. de donatio. §. 47. colum. 4. quibus hic Canon obstat, quo iniunctum est Episcopis munus compellendi executores testamentarios ad seruandam exactissimè defuncti voluntatem. Ecce igitur, qualiter ante eius executionem ad Præsulis curam spectat obseruare testantium voluntates, non mutare. & idem colligo ex his, quæ adnotauit Guido Papæ decision. 556. Nec tamen inficior, decreto & autoritate Episcopi posse pecuniam à testatore in certum vsum pium, non ita necessarium destinatam expendi in alium itidem pium vsum, magis Reipublicę Christia|

p. 772

næ, ac religioni necessarium, cui necessitati aliunde subueniri nequeat, absque maxima difficultate. text. in l. penultim. ff. de oper. public. quem ad hoc ipsum eleganter induxit Ioannes ab Imola in dict. colum. 3. quo pacto possunt intelligi plura, quæ congessit Bertachi. in tracta. de Episco. 4. parte. 4. lib. numero 52. & sequen. & plerique alij eandem tractantes controuersiam.

His verò, quæ paulò antè notauimus

8

^† ex huius c. decisione, concinit & illud, quod in Ecclesia aut oratorio autoritate Pręsulis constructo, ac deinde dotato, Episcopus institutionẽinstitutionem ministrorum, curam & regimen habet. c. præterea. cap. relatum. & alibi sæpissimè. de iure patro. text. in cap. 1. 16. quæstione 5. quem dicit vnicum esse Feli. in ca. cùm venerabilis. de except. numero 32. tex. in c. vno. de iure pat. in 6. c. nullus. 16. q. 7. Abb. in c. cùm Ecclesia Vulterana. de elect. colu. 3. Abb. in c. cùm ex iniuncto. de hæret. etiamsi testator, aut oratorium constituens prohibeat Episcopi curam, aut institutionem prædictam. quod in hoc text. optimè probatur. & expressim adnotârunt Innoc. in c. in Lateranensi. de præb. Abb. in c. requisisti. hoc titu. colum. pen. idem in capi. nobis. de iure patro. Barto. in l. quoties. §. vltim. ff. de ad mi. tuto. Felin. in dict. c. cùm venerabilis. numero 33. optimus text. in c. sic quidam. 10. q. 1. nec quicquam oberit, si testator ipse velit, bona illa, aut dotem oratorij in alium pium vsum expendi, eo casu, quo Episcopus eius prohibitioni renitatur. Rota Antiq. 868. Felin. d. numero 33. Rochus de iure patro. verbo, pro eo, quod. quæst. 12. Cuius quidem quæstionis nos meminimus in Epito. de sponsal. 2. par. capi. 3. §. 1. numero 20.

Glossa, in verbo, pijs voluntatibus. duo tractat, quorum primum in c. 3. alterum in c. si hæredes. ist. tit. explicuimus.

Dum gloss. vltima dicit, infrà titulo proximo. voluit citare text. in cap. proximo.

CAPVT, RAINALDVS.

PRIMVM hîc considerandũconsiderandum est, Rainaldum institutum fuisse à Pepone patre hæredem purè, ac demum rogatum fuisse, hæreditatẽhæreditatem restituere sub illa cōditioneconditione, si sine liberis masculis decesserit. Nec refert quòd hîc scriptum sit, Rainaldum institutum hæredem hoc modo, nam id est

1

^† referendum ad ipsius institutionis & testamenti seriem, non ad modum aliquem institutioni adiectum, quasi dixerit conditor huius Canonis, Rainaldum hæredem hoc pacto hac serie institutum fuisse. sicuti gloss. sensit, & Barba. hîc folio 21. col. 3. explicat, vel expone hoc modo, id est, hac conditione. gloss. hîc, ex qua adnotauit Lanfranc. 2. columna. modum quandoque conditionem significare, si sequentia verba conditionem præ se ferant, ac rursus conditionem pro modo assumi, si ex sequentibus verbis id appareat, quod ipse non negauerim. tamen ad huius textus intellectum nihil id conducit, cùm possit hic Canon intelligi, vt priùs dixi, vel institutionem dicere possumus factam adiecto modo, fideicommissum autem sub conditione.

Colligo

2

^† deinde ex hoc text. verba illa: Si sine liberis decesserit, non excludere fœminas, nisi expressim à testatore ita concepta fuerit conditio, si sine liberis masculis decesserit. tex. insignis in l. cùm acutissimi. C. de fideicom. vbi Docto. Cardi. & Ancha. hîc, & id passim receptum est. Sed si esset statutum in ea prouincia, fœminas excludi à successione extantibus masculis, alium intellectum haberet testatoris conditio, siquidem esset de masculis, non de fœminis intelligenda. ex mente Barto. & aliorum. 2. colum. in l. hęredes mei. §. cùm ita. ff. |

p. 773

ad Trebellia. Feli. in c. Ius generale. 1. distinct. col. 3. Alcia. lib. 1. de verb. signif. col. 10. Soc. Iunior cons. 1. num. 113. vol. 1. & alij autores, quorum ipse memini in c. Raynutius. §. 2. nu. 2. explicat Tiraq. in l. si vnquam. C. de reuocan. donat. ver. susceperit. nume. 112. & sequentibus. atque numero 86. & 102. idem sanè respondendum erit, quando testator vniuersalem hæredem filium masculum instituerit, & fœmināfœminam in re certa, ac demum filio substituerit, præmissa apposita conditione alterum filium masculũmasculum, aut agnatum quendam. Ex hoc enim coniectura sumi potest, velle testatorẽtestatorem illa bona ad masculos, fœminis exclusis, pertinere, conseruandæ familiæ gratia. Fulg. & Pau. in l. 1. C. de condi. inser. Socy. consilio 6. vol. 3. Deci. cons. 15. & consilio 370. latiùs Socyn. in l. cùm auus. ff. de condi. & demonstra. numero 80. qui alios ad hanc conclusionem allegant, à quibus non oportet discedere, autore Curtio Iuniore, consilio 35. colum. 2. Ex quo ipse infero, non substitutis agnatis, etiam filiam testatoris substitutam fratri, si sine liberis decesserit, excludi à nepote testantis filia instituti. Et quamuis id possit disputari, hæc tamen decisio æquior est, verior, atque colligitur ex his, quæ pręfati Doctores tradunt, & in specie Deci. dicto consil. 370. colum. pen. & Paris. cons. 89. col. penult. lib. 2. licet contrarium responderit Curti. dicto consilio 35.

Imò dicta conditio, si sine liberis decesserit, quāuisquamuis stante dicto statuto ita intelligenda sit, vt masculi fœminis præferantur, tamen si institutus decesserit absque liberis masculis, filia superstite, excluditur substitutus: nec eo casu oberit filię municipalis constitutio, vt explicat Carol. Moli. in Alex. consilio 15. lib. 4. ex mente Docto. aduersus Andre. Alci. in d. colu. 10. & in reg. 3. præsump. 32. numer. 4. Sic etiam si testator esset extraneus, nequaquam essent mares fœminis eiusdem gradus præferendi ex ratione statuti, secundum Alexan. in d. cons. 15. & ibi Carol. Molinę.

Item, quando in hisce

3

^† dubitationibus explicandis tutissimum est, ipsam testatorum voluntatem aucupari, ex ea præsumpta deducitur, piam causam substitutam filio masculo, si sine liberis decesserit, excludere filias ipsius instituti, neptes testatoris. Anto. consilio 25. Curti. Iunior dict. consil. 35. colum. pen. mihi sanè non placet hæc vltimarum voluntatum interpretatio: opinor enim ex paterna dilectione, potiùs testantem diligere neptes, quàm piam causam: nec vrget ratio aliqua vt substituta Ecclesia, aut substitutis pauperib. alicui mortuo absque filijs, de solis masculis, ac non itidem de fœminis eam conditionem intelligendāintelligendam esse. Vnde accedo libenter Socy. consilio 23. vol. 1. versic. decimo octauo. & eius filio Socy. in d. l. cùm auus. numero 42. & Parisio cons. 86. colu. pen. lib. 2. quos habeo huius opinionis autores aduersus Curti. cuius sententia procederet forsan, si testator filias habens, eas ab vniuersali hæreditate exclusisset, & Ecclesiam, vel pauperes substituisset. Sed & illud hac in re notandum est, conditionem hanc, si Titius sine liberis decesserit, omninò deficere Titio decedente liberis relictis, tametsi ipsi liberi postea mortem obierint, nullis relictis liberis. Non enim censetur repetita hæc conditio in liberis instituti: quemadmodum eleganter asserit Oldra. consilio 21. & consilio 141. ex l. si quis hęredem. vbi Iaso. idem notat. C. de insti. & substit. l. cùm vxori. C. quando dies leg. ced. l. ex facto. §. si quis autem. ff. ad Trebellia. vbi Paul. columna vlti. & Ripa colum. 1. idem Ripa in l. Centurio. numero 168. ff. de vulgari. & ibi Galiaul. colu. 93. latissimè omnium Andr. Tiraq. in l. si vnquam. C. de reuocan. dona. verbo, susceperit. numer. 153. Parisi. consilio 18. libr. 2. Abb. consilio 40. lib. 1. Alexan. consilio 53. numero 11. & consilio 139. lib. 6. num. 3. & ibi Caro. Molin. idem Alexan. consilio 31. lib. 3. vbi idem Carol. aliquot autores allegat. Paul. Castrens. consilio 97. libro 2. Deci. consilio 218. & 287. atque alibi frequentissimè. optim. text. in l. filius familiàs. §. cùm quis. ff. de legat. 1. tradit Socyn. Iunior consilio 111. numero 20. libr. 1. Corne. consilio 146. lib. 2. quo in loco addit, hanc opinionem procedere, nisi ex aliquot coniecturis contrarium à mente testatoris deduci possit. quod Socyn. Iunior etiam explicat consilio 1. numero 70. lib. 1. pulchrè Aymon consilio 98. nume. 1. & sequentibus. Hieronymus Gratus consilio 5. columna 2. libro 2. Parisi. consilio 86. libro secundo, num. 24. & duobus sequentibus responsis.

Glo. in vers. quibusdam bonis. quærit, quænam bona essent hæc, quæ deducta fuerunt in cōpromissumcompromissum. Et id constat ex intentione tex. glo. & Docto. bona isthæc fuisse partem illorũillorum, in quib. Raynaldus fuit hæres institutus: quin vt rectiùs huic capi. aptetur intellectus, præmittendum erit, totam hæreditatem Peponis ex sexaginta quatuor aureis constare: & deinde est fingendum, quæstionem, quæ fuit arbitris commissa, ad triginta duos aureos pertinere.

Glossa in verbo, Neutra pars, probat, prohibitionem alienationis alicuius rei, factam ab arbitro, non impedire translationem

4

^† dominij, secuta alienatione. idem Innocen. & communiter Doct. hîc Bart. in l. filiusfamiliàs. §. diui. colum. penult. ff. de legat. 1. & ibi Ias. 2. lect. num. 127. Crot. fol. 7. colum. 4. & Ferdinandus Loazes Præsul Illerdensis. nu. 467. Nam licet iudicis prohibitio ita alienationem impediat, vt ea nihilominùs facta, dominiũdominium non transferatur. l. si sciens. ff. de cont. emp. causa prohibitionis expressa. Barto. quem cæteri sequuntur in dicto §. diui. tamen in prohibitione facta ab arbitro, etiam causa expressa, non erit idem, |

p. 774

cùm potestas arbitri dependeat, & oriatur à contractu. l. non distinguemus. §. nunc de officio. ff. de arbitr. In contractu autem nōnon potest prohiberi alienatio ita fortiter, vt si fiat, translatio dominij impediatur regulariter. gloss. communiter recepta in l. ea lege. C. de condi. ob causam. Vnde erit idem in prohibitione, quæ facta fuerit per sententiam arbitri. quod adeò verum est, vt locum sibi vendicet, etiam in arbitris, qui eliguntur autoritate & mandato legis. Ferdinandus Loazes in dicto nu. 467. contra Ioan. Crott. & Ripam nu. 94. in dicto §. diui. Idem erit etiam in casu, quo ex sententia arbitri oritur actio, secundum Ferdin. & RipāRipam, refragante Croto, cuius opinio in his duabus extensionibus refelli poterit ex his, quæ Decius adnotauit consi. 11. col. 3. ac potissimùm ex ratione adducta paulò antè pro communi & principali opinione.

Eadem gloss. asserit, prohibitũprohibitum alienare simpliciter, minimè prohiberi in eadem re hæredem aliquem etiam extraneum instituere, aut eam in testamento, aliáue vltima voluntate legare. notat Barto. in l. peto. §. fratre. ff. de legat. 2. optimus text. in leg. prima. ff. de fundo dota. Bald. in l. ea lege. C. de condictio. ob causicolum. 3. Ange. consilio 57. colum. 3. vbi pulchrè loquitur Alexan. consi. 155. visis. col. 1. vol. 4. Iaso. consili. 69. volu. 4. colum. 5. facit tex. in l. ex hoc edicto. §. alienare. ff. de alien. iudic. mut. caus. fact. Cæterùm hanc sententiam Ange. tribuentes Ioan. Crot. & Frederic. Illerdensis in d. §. diui. in 7. q. Bar. ad examen adducunt, eam penitus improbantes per tex. in d. l. peto. §. fratre. & §. prædium. vbi res prohibita alienari nōnon potest ad hæredem extraneum peruenire. ad idem aduersus Ange. adducunt l. pater filium. §. fundum. ff. de leg. 3. qua probatur, prohibitum in vita alienare aliquam rem, posse eandẽeandem testamento, cui voluerit relinquere. Igitur, si perpetua vel simplex esset prohibitio, nequaquam posset hæredem extraneum eiusdem rei facere, nec alicui extero eam legare. Item, rem adeò perplexam reddunt, vt Bart. aduersus Angelum citent, atq;atque asserant frequenti interpretum consensu damnari Ang. opinionem. Ego verò hac in re distinctiùs procedam, ne confusione quadam singularis & egregia quæstio obruatur.

Prima conclusio. Prohibitus

5

^† simpliciter alienare aliquam rem, etiam contractus, vel legis prohibitione, minimè prohibetur, hęredẽhęredem extraneum instituere, aut eam rem extero legare. Barto. in d. §. fratre. & alij, quos paulò antè citaui. Hęc enim prohibitio refertur ad alienationem, quæ inter viuos fit, non ad alienationem in vltima voluntate factam. Et dum Ang. Alexan. ac cæteri ita intelligunt eorum sententiam, nullum patiuntur discrimen, nec Bartolo refragantur, nec communi opinione reprobantur.

Secunda conclusio. Prohibitio

6

^† alienationis, facta fauore familiæ, aliarúmue personarum, impedit in eisdem bonis extraneum hæredem institui. d. l. peto. §. prædium. & §. fratre. tex. etiam in argumentum in dict. l. pater. §. fundum. Bart. in d. §. fratre. & in l. si ita quis ꝓmiseritpromiserit. §. ea lege. ff. de verbo. obligat. cuius opinio communis est. sicuti fatentur Iaso. Crot. & Præsul Illerdensis in d. §. diui. 7. quęst. Bar. & Chassa. consil. 19. col. 2. nec iure potest quisquāquisquam ab hac opinione dissentire, cùm in prædictis locis apud Iuriscons. satis sit expressa. notat Dec. cons. 86.

Tertia conclusio. Prohibitus

7

^† alienare aliquam rem, etiam hæredem extraneum instituendo, aut eam extraneis legando, minimè potest hæredem extraneum in ea re instituere, aut extero legare, quod ratione probatur. NāNam potest testator hæredi in his bonis, quę ei relinquit, libertatem testandi tollere. l. qui filium. in princip. ff. ad Trebellianum. Potuit enim illa bona hæredi non relinquere, ergo poterit eiusdem hæredis potestatem limitare. l. videamus. §. penultim. ff. de in litem iura. hanc igitur conclusionem in specie defendunt Iaso. in 2. lectio. numero 139. Ioan. Crot. & Loazes in 7. quæstio. Bart. in dict. §. diui. & est ferè expressa apud Bar. in d. §. fratre. Tametsi Angel. & Alexan. quos primo loco adduximus, contrarium probauerint, à quibus non est ausus recedere Ias. in d. §. diui. 1. lectio. numero 105. nec Catel. Cott. in memorialibus, dictione, alienatione prohibita. Prima tamen opinio verior ex eo apparet, quòd isthæc prohibitio facta fuerit in vtilitatem successorum ab intestato: quo quidem casu est locus secundæ conclusioni. His verò obstat fortiter text. hic dicens, iudicium arbitrorum non potuisse impedire, ne legatum valeret, & tamen per eos fuit prohibita alienatio fauore liberorum masculorum, qui geniti forent à Raynaldo, vel patruis, ex quo videbatur quidem legatum relictum à Raynaldo auunculis non valere, perpensa secunda conclusione, atque etiam tertia, nisi dixerimus, arbitros præter compromissum sententiam dixisse in prohibitione alienationis, & excessisse potestatis propriæ limites, aut legatum valuisse ex eo, quòd alienatio facta aduersus prohibitionem arbitrorum omninò valeat, licet pœnæ locus sit, quod glossa in principio notauit, vel est intelligenda arbitrorum sententia extantibus Raynaldi liberis masculis, quibus ipse destitutus, & carens, mortem obijt.

Quarta cōclusioconclusio.

8

^† Prohibitus alienare aliqua bona extra familiam, potest in eisdẽeisdem bonis instituere hæredem eum, qui ei futurus erat legitimus successor ab intestato. glo. secundum Bart. in d. l. peto. §. fratre. cui est similis in lege pater. §. Iulius Agrippa. ff. de leg. 3. quam dixit singu. Ias. in dict. l. si ita quis promiserit. §. ea le|

p. 775

ge. colum. 4. & Aret. in l. ventrem. nu. 6. ff. de acq. hære. tex. secundum Bar. & Paul. in l. cùm pater. §. cùm inter. ff. de leg. 2. quem ad hoc existimat sing. esse Imo. ibi, dicens eam opinionem esse communiter receptam. idem fatentur Ias. 1. lect. num. 102. & 2. lecti. nume. 135. Ferdi. Loazes. num. 155. in d. §. diui. & Alexan. consil. 56. volum. 1. & plerique alij, qui passim hanc quæstionem tractant, quos Andr. Tiraq. congerit lib. 1. de retract. §. 26. nu. 4.

Quæ quidem opinio locum habet, etiamsi testator prohibens illa bona alienari extra familiam, speciatim addiderit, seipsum velle, bona illa penes familiam manere. tex. in d. §. cùm inter. sic etiam omnes approbantes d. gloss. in d. §. Iulius Agrippa. præmissam conclusionem intelligunt, secundum Alexan. in d. consil. 56. col. vltim. Ias. in l. voluntas. colum. 2. C. de fideicom. Alex. cons. 59. vol. 3. quorum opinionem & intellectum defendit Ferdin. Loazes. in d. §. diui. nume. 158. inducens verba Iurisconsulti in d. §. fratre. quæ argumenta à contrario sensu præmissa prohibitione facta extraneum hæredem excludentia, legitimum hæredem admittere videntur, idem Deci. consilio 422. Sed ipse Deci. parum sibi constans cons. 481. consilio vigesimotertio. Socin. in l. qui Romæ. §. cohæredes. ff. de ver. obli. 4. casu. à glos. & communi opinione recedunt eo casu, quo testator non tantùm prohibuit alienationem extra familiam, sed addidit, Et volo prædicta bona penes meam familiam manere: ex quibus sententia communis intelligenda erit, vbi simpliciter vetuit testator alienationem

9

^† extra familiam. Quibus insigniter adstipulatur ratio illa, quòd facta prohibitione alienationis, adiectis hisce verbis, Quia volo ea bona in familia manere, inducitur à testatore fideicommissum inter eos, qui sunt de familia. tex. in dict. §. fratre. Areti. & Soci. post alios communiter in d. l. qui Romæ. §. cohæredes. Deci. d. consil. 23. Curti. Iunior consilio 22. num. 18. eleganter Ferdi. Loazes in dict. §. diui. numero 532. plures assertiones hac in re diligentissimè distinguens. & ita Bar. verba intelligens in dicto §. cohęredes, quæ ad hunc sensum induci possunt Ergo non poterunt dicta bona exire familiam, etiam ad hæredem legitimum vltimi possessoris intestati.

Nec huic limitationi obstat sensus ille à contrario deductus ex dict. §. fratre. quia dum extraneum successorem excludit, legitimum admittit, qui tamen sit de familia. Vnde non possum non recipere Socin. & Deci. interpretationem: maximè, quia principalis ipsa conclusio glo. in dict. §. Iulius Agrippa. indistinctè à pluribus refellitur, præcipuè à Bald. & Imol. in d. §. fratre. Soci. consil. 43. vol. 3. Deci. consil. 481. Ioan. Crot. in dict. §. diui. fol. 8. Fulgos. in consilio centesimo decimoseptimo. Salycetus in l. ea lege. numero decimo quarto. C. de cond. ob caus. post Petr. à Bella per. à Bal. relatum, quorum sententia mirè conuenit testatoris voluntati, quæ cura, ac diligentia exactissima inquirenda est, non alia sanè ratione, quàm ne quid aduersum eius consensui ex eius dispositione opinemur. Quòd si hæc controuersia libero ac ingenuo iudicio diffinienda est, ego communem assertionem opinor testatoris iudicio refragari. Nec obstat elegans decisio in d. §. cùm inter. nam ea procedit in hærede legitimo, qui tamen filius est vltimi possessoris. Pium etenim est, nec à mente testantis alienum, prohibitum rem aliquam extra familiam alienare, posse eam rem expressè, vel tacitè transferre in eum, qui in naturali quadam lege hæres legitimus necessarius existit, secundum Fulg. & Sal. Secundò, poterit & eadem Iuriscons. responsio aliter intelligi, vt res prohibita alienari extra familiam libertorum, iure possit transmitti in libertæ filium, quasi is sit de familia libertorum: quod Accurs. scribit in dict. §. cùm inter. NāNam quod quidam obijciunt, nomen familiæ ad fęminarum liberos non extendi, verum est, cùm de familia ratione sanguinis agitur, nempè de agnatione: secùs verò vbi nulla habetur sanguinis, sed conditionis, & status ratio: argu. text. in l. pronunciatio. §. vltim. ff. de verbor. signific. Et præsertim hoc ipsum coadiuuatur ex eo, quòd testator prohibẽsprohibens rem aliquam alienari extra familiāfamiliam libertorum, ipsis libertis consulere vult: & ideò mirum non est, si libertarum filij admittantur, cùm eorum matri consultum fuerit à testatore, atque matris conditionem sequantur libertæ filij. Vnde præfata Iurisconsulti decisio minimè esset admittenda, quando prohibitio facta fuisset vt agnationi, aut generi consuleretur.

Est & aliter

10

^† intelligenda gloss. in dict. §. Iulius Agrippa. vt procedat, nisi ille, qui intestato succedit, fuerit prohibitus bona præfata acquirere. tex. in l. codicillis. §. matre. ff. de lega. 2. gloss. in dict. §. Iulius. gloss. in dict. l. si ita quis promiserit. §. ea lege. quam dixit alibi non reperiri Bald. in cap. 3. de pact. dixit singul. idem Bal. in l. quoties. in 1. C. de fideicom. quorum opinio communis est: & eam sequuntur Ias. 2. lecti. nume. 138. & Ferdi. Ilerdens. ibi, num. 157. in dict. §. diui. Bart. in l. ventre. col. 3. versic. Tertius casus. & ibi Paul. Castrens. col. vltim. ff. de acquir. hæredi. & idem Bart. in d. §. ea lege. column. penult. cui illud addendum est, nihil referre, an statutum prohibeat rerum alienationem extraneis, peregrinis, & aduenis fieri, an ipsos peregrinos, seu extraneos acquirere, vtroque etenim casu idẽidem erit ex Aret. in dict. l. gerit. nu. 7. & Tiraq. li. 1. de retract. §. 1. gloss. 9. numer. 169. non enim poterit extraneus ex successione ab intestato illa bona obtinere: Secùs verò si statutum prohiberet alienationem rerũrerum extra ciuitatem: nānam posset |

p. 776

exterus iure successionis legitimæ illa bona habere: quam distinctionem ipse colligo ex Barto. in dict. §. ea lege. & in dicta l. ventre. vbi Aretin. numero 7. non exactè hanc difficultatem expendit.

Tertiò, prima & communis

11

^† sententia erit intelligenda, nisi verba prohibitionis essent ita vniuersalia, atque ampla, vt videantur etiam excludere alienationem in legitimum hæredem, extraneum tamen à familia testatoris prohibentis alienationem: quod colligitur ex intentione disponentis. tex. in Authent. de resti. fideicomm. Aret. in l. Pantonius. §. 1. col. 2. ff. de acquir. hæred. & in d. l. ventre. num. 7. Deci. consil. 23. col. 3. Curt. Senior. cons. 40. colum. 8. Anton. Rube. consil. 1. Ias. in dict. §. diui. 2. lectio. numero 137. & ibi Ferdinand. Ilerdens. numero 136. Cardinal. consil. 135.

Quartò, adeò vera quibusdam apparet opinio cōmuniscommunis, vt concedant rem prohibitam alienari extra familiam, posse ab illius rei possessore inuita tradi extraneo, qui tamẽtamen erat eidem intestato successurus. argum. l. 1. & l. cum quo. §. vltim. ff. ad Trebellia. quod duodecim rationibus nititur probare Præsul Ilerdens. in d. §. diui. num. 164.

Quintò, sunt qui

12

^† arbitrentur prædictam communem sententiam procedere, etiam si successor legitimus ab intestato, non fuerit hæres institutus: nam ad eum, alio non instituto hærede, nihilominus transit res prohibita alienari extra familiam, tametsi extraneus sit. l. milites. §. vlt. ff. de re milita. Milites, inquit, si hæredes extiterint, possidere ibi prædia nōnon prohibentur. l. 1. §. penul. ff. de falsi. Cicero in oratione pro L. Flacco. Andre. Tiraquell. libr. 1. de retract. §. 1. in gloss. 9. nu. 166. quæ tamen ex ratione iuris prohibentis etiam locum sibi vendicant in hærede extraneo, non tantùm in legitimo. Sed probat in hac specie tex. in d. l. cùm pater. §. cùm inter. vbi Bart. Roma. cons. 457. col. 2. Alexand. cons. 55. vol. 3. Socin. consil. 292. volum. 2. Ias. in dict. §. diui. 1. lect. num. 101. Et fatentur hanc opinionem communem esse Socin. cons. 251. colum. 3. volum. 2. & Tiraquel. libr. 1. de retract. §. 26. num 5. omniúmque diligentissimè Laurenti. Syluanus cons. 6. numer. 26. Quòd si passim conceditur prima, & principalis communis assertio, quando ipse legitimus successor ab intestato, hæres instituitur, non video cur nullo alio hærede instituto, sed ipso legitimo successore iure capiente hæreditatem, non sit idem dicendum, licet non defuerint, qui huic vltimæ conclusioni aduersentur.

Glossa in verbo, legitimè, duo probat. Primum, naturalem filium excludere substitutum sub illa conditione, si substitutus sine liberis decesserit. l. ex facto. §. si quis rogatus. ff. ad Trebellia. vbi Alex. & Ripa id latè tractant. Fel. & Dec. in c. in præsentia, de probat. nu. 25.

Secundum probatur ex glo. filium naturalem non excludere substitutum sub præfata conditione ita expressa, si sine liberis legitimis decesserit: quod passim Doctor. concedunt.

Cæterùm, Barb. hîc col. 32. colligit

13

^† ex hoc capite, dicens text. istum singul. esse, sub mentione prolis masculos contineri, quod minimè dubium est. Ipse verò sensit eodem nomine expresso fœminas excludi: sed hoc non rectè probatur in hoc tex. cùm Rainaldus decesserit absque liberis masculis, & fœminis. Erit tamen operæprecium perpendere, sitne verum quod Barb. adnotauerit. In quo illud primò est considerandum, hæc nomina, Proles, generatio, soboles, posteritas, synonyma esse. l. cùm quis. C. de natur. lib. l. ne diutius. C. de agri. & censit. lib. 11. quo quidem præmisso, gl. in l. 1. C. de cond. insert. scribit, quemlibet sequi generationem patris, non matris. Vnde appellatione posteritatis, generationis, aut primogeniei, non comprehenditur descendens à fœmina, quo item fit, vt nec masculus natus ex fœmina, dici verè possit de generatione alicuius. Bar. in l. quia tale. ff. solut. matri. idem Barto. in l. 1. ff. de probat. text. opti. in c. vbicunq;vbicunque, de pœnis. in 6. & in l. 1. ff. de iure immunit. Laurus à Palatijs in tract. de statu. exclud. fœmi. col. 33. Nico. de Vbal. de succes. ab intest. fol. 11. col. 1. Contrarium tamen probatur in l. officiales. C. de Epis. & Cleri. imò natum ex fœmina dici verè potest sub progenie, posteritate, & generatione comprehendi. probat l. cùm acutissimi. C. de fideicommis. vbi Corn. col. 1. l. Iurisconsultus. §. parentes. ff. de gradi. c. 1. de schismat. in 6. latè And. Tira. lib. 1. de retract. §. 1. in gl. 9. num. 239. ad idem tex. in c. nouit, de iudi. vbi Host. Anto. & Deci. nu. 3. Paul. Cast. in d. l. 1. C. de condi. insert. Domi. in cap. statutum. in 2. de hære. in 6. Deci. in cons. 223. colu. 2. quorum opinio communis est, vt testatur Nicol. de Vbal. in d. fol. 11. col. 1. Nec obstat text. in d. c. vbicunque. quia locum habet in pœnis, quæ debent intelligi strictè. glo. ibi, quam in hac responsione post alios sequitur Deci. in d. ca. nouit. Item l. 1. ff. de iure immunit. tractat de priuilegio immunitatis, quod conceditur aduersus publicam vtilitatem, & ideò non est intelligendum de masculis, qui à fœminis descendunt, vti sentit gl. in d. c. vbicunque. & glos. in l. si ita scriptum. ff. de leg. 2. Dec. in d. cons. 223. idem in l. 2. ff. de regu. iur. nume. 68. Ex quibus illa l. 1. in alijs priuilegijs, quæ non sunt ita odiosa reipublicæ, non procederet. tametsi Curti. Iunior cons. 5. nu. 40. eam intellexerit, in quacunque dispositione, quæ contra ius commune facta fuerit. Neptis verò ex filio masculo dicitur descendere per sexum virilem. glo. singul. in l. Gallus. §. nunc de lege. ff. de liber. & posthum. quam Bartol. & Doctor. ibi approbant, & Hippol. singula. 33. & probatur in l. lege duodecim. ver |

p. 777

sic. huiusmodi. C. de legit. hæred. verùm an appellatione liberorum masculorum veniant mares ex fœminis descendentes, explicant Paul. Corn. & alij in l. 1. C. de condit. insert. optimè Carol. Moli. in consuet. Paris. titul. 1. §. 16. in princip. Socin. consil. 14. lib. 3. Cæpola cons. Ciuili. 7. & Catelli. Cotta dictione, Agnati. & omnium latissimè And. Tiraq. in tract. de primogenijs. q. 12. & 13.

§. PRIMVS.

GLossa in verbo, medietatem, dum adserit, dominium

1

^† rei legatæ transire in legatarium à die aditæ hæreditatis, est ita intelligenda, vt vera sit acquisitio dominij. Nam fictè dominium rei legatæ transit in legatarium à die mortis. l. à Titio. ff. de furt. Regia l. 34. tit. 9. part. 6. ab adita autem hæreditate verè fit translatio dominij. l. si tibi homo. §. cùm seruus. ff. de legat. 1. vbi gl. & Doct. gl. in dict. l. à Titio. atque hoc pacto communis omnium consensus hanc quæstionem dissoluit, vt fatetur Ioan. Crottus in l. si is, qui pro emptore. 5. q. Bart. concl. 2. ff. de vsucapio. quo in loco conatur defendere etiam ab adita hæreditate esse fictāfictam hanc dominij translationem. Quòd si res legata sit aliena, non equidẽequidem ipsius testatoris, etiam si sit hæredis, non transit dominium in legatarium absque traditione. l. magis puto. §. si fundus. ff. de reb. eor. glos. in l. Papinianus. ff. de seruituti. cuius opinio communis est secundũsecundum Alex. & Aret. in l. si hæredis seruus. ff. de legatis 1. idem probat gloss. hîc, etiam si consentiat hæres, aut dominus in legatum. Bal. & Ang. in l. 1. C. comm. de leg. Iason in l. 1. nu. 121. ff. de leg. 1. vbi Ripa nu. 57.

Eadem gloss. dum dicit, & illud locum habet, refertur ad conclusionem illam: legatæ rei dominium transit in legatarium ab adita hæreditate. Item dum scribitur in ea, legare intendit: addendum erit, aliâs non.

Porro hîc quæritur, cur vnius tantùm patrui fit in hac lite, & controuersia mentio: cùm pluribus patruis fuerit à Pepone relictum fideicommissum: Et glo. in vers. vni ex patruis. respondet, ex duobus patruis Raynaldi alterum obijsse mortẽmortem viuente Raynaldo, & ideò fideicommissum extinctum fuisse, nec ad eius hæredes quidquam ex eo pertinebat. Vnde ex glos. constat. legatum

2

^† relictum sub mentione mortis hæredis, censeri conditionale. l. hæres meus. ff. de cond. & demonst. gloss. in l. post mortem. C. de fideicom. & ad hanc conclusionem dixit Lanfranc. hîc col. penult. esse huius cap. gloss. singularem. à qua consequenter deducitur fideicommissum conditionale mortuo fideicommissario ante conditionis euentum, non transmitti ad hæredes etiāetiam suos, etiam à testatore descendentes. gloss. hic relata ad iura, quæ allegat glos. in dict. l. hæres meus. & in l. vnica. C. de his, qui ante apert. tab. communiter recepta, quod apparet ex his, quæ latè tradunt Ias. cons. 29. volu. 3. Corne. consil. 180. column. 2. vol. 4. Ex quo patet hæredem ante euentum conditionis scienter fideicommissum restituentem, posse idem repetere, deficiente posteà conditione. gloss. in l. qui se debere. verb. condicere. ff. de cond. cau. dat. iuncta l. sub conditione. ff. de condit. indebit. quo in loco Iurisconsultus inquit. Solutum pendente conditione scienter non repetitur. Id etenim intelligitur, non repetitur, pendente conditione, secùs verò ea omnino deficiente. Alexand. post alios ibi, Angel. Alexand. in l. stipulatio. §. si quis dolum. 2. columna. ff. de verbor. obligat.

Sed si

3

^† fideicommissum purum sit, moriente fideicommissario ante restitutionem fideicommissi, imò ante aditionem hæreditatis, transmittitur ius illud fideicommissi ad proprios hæredes fideicommissarij: sicuti contra glos. notant Bart. & Doct. in l. cùm filiofamiliâs. ff. de leg. 1. text. in l. vnica. §. in nouissimo. C. de cadu. tollen. & §. cùm igitur. vbi dies legatorum & fideicommissorum quo ad transmissionem cedit à morte testatoris, & opinionem Bart. profitentur esse communem Ias. in d. l. cum filiofamiliâs. nu. 118. & ibi Ripa colu. vltim. & Guido Pap. consil. 132. Alexand. in d. l. cum filiofamil. col. 11. Dec. consil. 490. num. 10. & sequen.

Ex his potest optimè tolli discrimen, quod tractari in hac re solet. Nam glo. per tex ibi. in l. in causæ. §. Pomponius. ff. de mino. probat, legatum alicui relictum ipso legatario rogato |

p. 778

illud hæredi post mortem restituere. non deberi hæredi hæredis, si ante legatarium hæres mortuus fuerit. Contrarium tamen Barto. respondit in l. Titia. in princip. §. vlt. ff. de legat. 2. Est enim Bartol. opinio intelligenda, quando testator legatum reliquit legatario ad tempus, vel ad vitam eius, vt vtar verbis Bartoli. Opinio verò glos. erit recipienda, quando legatum simpliciter factum fuit legatario, sed rogauit eum testator, vt post mortem illud hæredi restitueret. Paulus Castrens. in l. penul. C. de leg. & in l. si à me tibi. ff. ad l. Falcid. Anton. Rube. cons. 23. tradit Paul. à monte Pico in d. l. Titia. §. vlti. col. 9.

Eadem gloss. probat

4

^† inter fideicommissarios vniuersales esse locum iuri accrescendi, si sint coniuncti. l. vnica. §. hæc autem omnia. C. de cadu. toll. Barto. eleganter consil. 53. Ias. in l. re coniuncti. ff. de legat. 3. num. 206. & ibi Ripa. num. 170. optimè Paul. Parisi. cons. 131. lib. 4. numer. 28. etiam si fideicommissum sit conditionale: quod in hac glos. iuncto text. probatur. Planum igitur fit, qua ratione fideicommissi restitutio à Pepone Raynaldo iniuncta, ad alterum ex patruis deuenerit, eiq́ue fuerit facienda.

Oportet prætereà ad interpretationem huius ca. tractare, fueritne quisquam à Raynaldo hæres institutus? Et ne à probatissimis veterum placitis diuertamus, à Raynaldo patruum hæredem institutum fuisse opinamur. Verbum

5

^† etenim, lego adiectum vniuersitati bonorum, nullo hærede instituto, inducit hæredis institutionem. tex. hic. sing. secundum Cardi. hîc, & eundem, & Imol. col. 7. in c. Raynutius. ist. tit. Franc. in c. si pater. col. 20. hoc tit. in 6. Bald. in l. inter omnes. vlti. col. C. fami. ercis. Nam Raynaldus patruo & eius filijs medietatem quorundam bonorum, & reliqua bona paterna legauit. Hoc verò legatum appellat hic text. institutionem in vltima parte. Idem notant Alex. in l. 1. col. 2. ff. de lega. 1. & Guliel. Benedict. in dict. cap. Raynutius. verbo, relinquit, col. 2. dicens hanc opinionem communem esse: quam sequitur Politus de substitu. titu. de compendiosa. numer. 26. & Alcia. in l. verbis legis. ff. de verbo. signifi. quibus accedit id, quod nos adnotauimus in dict. ca. Raynutius. §. decimo. in principio.

Verùm Barto. in l. Centurio. numer. 19. ff. de vulgari. expressim contrariam elegit opinionem, dicens verbum, lego, etiam adiectum vniuersitati bonorum nullo alio hærede instituto, nullam præ se ferre hæredis institutionem. l. verbis legis. præallega. & l. mulier. §. vlt. ff. ad Trebel. quibus non probatur Bartoli opinio, quæ tamen receptior est, vt testantur Ias. in d. l. Centurio. nume. 37. Galiaul. ibi, col. 60. & Iacob. de Nigris in Rub. ff. de legat. 1. fo. 6. col. 3. apud quem & Crottum ibi, ac Ripam in d. l. Centurio. numero. 97. est longa huius quæstionis disputatio. Et licet Alex. in l. 1. ff. de lega. 1. dixerit, ad opinionẽopinionem Bart. non esse recedendum: non video congruam responsionem ad istum text. tametsi variè ab vtriusque iuris professoribus intelligatur.

Quam ob rem vlterius est considerandum, quod gloss. hîc dixerit in hoc cap. verbum, lego, assumi propriè, & impropriè. Propriè quidem respectu Auunculorum: Impropiè, respectu patrui, ne corruat vltima Raynaldi voluntas, ex quo Abb. & Barb. hîc fol. 27. colligunt, verba testamentorum etiam impropriè assumi, ne dispositio pereat, aut euertatur: quòd & in alijs actibus regulare est. tex. iuncta gloss. in ca. constitutus, de relig. domi. Sed & illud gloss. huius c. sensit, quod mihi admodum placet: nempè, verbum, lego, additum vniuersitati bonorum inducere, alio non instituto hærede, institutionem hæredis, quando si eam non induceret, testamentũtestamtentum minimè posset valere: alioqui sensit Bernardus, verbum, lego, adiectum vniuersitati bonorum, non operari hæredis institutionem. Atque ita potest Bartol. decisio intelligi: nam in substitutione verbum, lego, adiectum vniuersitati bonorum, potest omissa hæredis institutione operari effectum, quoad fideicommissariam substitutionem. Vnde nulla cogit necessitas, prædictum verbum ad directam substitutionem deflectere. Nec erit isthæc absurda opinionum conciliatio, quam Lancelo. Galiau. in d. l. Centurio. col. 60. comminiscitur, cui gl. hæc mihi insignis suffragatur. Ex his infero, verbum, lego, additum etiam vniuersitati bonorum in codicillis, aut apposita codicillari clausula, nequaquam significare institutionem hæredis, sed fideicommissum, cùm actus hic validus sit absque institutione hæredis. Deinde ex eadem concordia libet Regiam l. 1.

6

^† intelligere. titu. de testament. lib. 5. ord. qua sanè præmissa, si in testamento nihil contineretur, quod præcisè exigeret institutionem hæredis, verbum, lego, additum etiam vniuersitati bonorum, minimè induceret hæredis institutionem, quia ea ad illum actum necessaria non esset. Tertiò, inde apparet, concepta in hunc modum substitutione, Quandocunque filius meus decesserit, lego omnia bona sua Titio, verbum istud directam substitutionem inducere, & eam pupillarem: alioqui fideicommissaria admitti nōnon potest, quoad bona pupilli: quod asserit Politus de subst. tractat. compendiosæ. numer. 25. Non me latet Iacob. à Nigris in d. Rubr. ff. de lega. 1. hanc concordiam improbasse ex eo, quòd etiam in substitutionibus sit maximus fauor, eas directo iure potiùs, quàm obliquo valere, cùm testamentum possit assumere vires à substitutione. l. 3. §. vlt. ff. de liberis & post humis. Hoc tamen ipse concedo in substitutione vulgari, non in pupillari. l. 2. ff. de vulgari. & in vulgari substitutione, quoties ne|

p. 779

cessaria sit directa hæredis institutio ad effectũeffectum actus, erit adhuc locus huic interpretationi, qua verbum, lego, ad hæredis institutionem inducimus.

Gloss. in verbo, adijciens, colligit ex text. posse à testatore pœnam statui contra hæredẽhæredem, aut legatarium, eius voluntatem non seruantem, vt vel omnia bona, vel eorum partem amittat. Et idem notant omnes Doctor. hîc, quibus addit Abb. hanc pœnam omninò deberi in foro animæ. Cuius decisionis ipse memini in Epitome de sponsal. 2. part. cap. 6. §. 8. numero 10.

Addit eadem gloss. oportere

7

^† vt pœna locum obtineat, præceptum testatoris iustum esse: alioqui si id illicitum sit, adiectio pœnæ non valet. dixit gl. hanc notandam fore. Corset. in sing. verbo, pactum. & probatur in l. 1. ff. de his, quæ pœ. nomi. quo in loco gloss. communiter recepta eandem opinionem explicat Imò & idem erit, si id, quod adiecta pœna præcipitur, sit ignominiosum, aut impossibile de iure, vel de facto. Barto. Paulus & Doctores in dicta l. 1. Faber in §. pœnæ quoque. Institu. de legat. text. in dicta l. 1. Præter hæc tamen ex hoc capitul. animaduerto, hæredem institutum nomine pœnæ non priuari hæreditate directò, quia semel fuit hæres, sed per fideicommissum, vt in pœnam hæreditatem teneatur restituere, retenta quarta, vel Falcidia, vel Trebellianica. quod Bart. notauit in l. paterfamiliâs testamento. numero 6. ff. de hæred. insti. quo in loco addit semel factum hæredem purè, non posse in pœnam priuari hæreditate, nisi ob propriam culpam. l. vxorem §. si hæres. ff. de leg. 3. d. l. paterfamiliâs. quem tex. dicit singul. ad hoc Roma. singul. 111. Corset. in sing. verb. testator. Paul. Castrens. in l. Seius & Augerius. ff. ad leg. Falcid. vltra Bald. Imol. & Angel. in d. l. si. paterfamil. illam decisionem valde extollentes. Imò hæreditas semel purè data, non potest adimi sub conditione, absque culpa primi instituti. Bartol. Angel & Imol. in d. l. paterfamiliâs. Socin. consil. 21. columna 2. volum. 3. & probatur in l. si te solum. ff. de hæred. institu. Vnde istæ ademptiones, cùm vel fiant, aut præsumantur fieri nomine pœnæ, minimè probantur à iure, nisi hæredis culpa præuia sit ad earum effectum. Quòd si hæreditatis ademptio fiat in tempore, quo nondum est acquisita, vtputa in eodem testamento, aut alio solenniter, & purè, sine aliqua causa rectè fieri potest. l. si ita scriptum. §. regula. ff. de libe. & posthum. l. si mihi & tibi. §. in legatis. ff. de legat. 1. Bal. Paul. & Alexand. in l. hæreditas. vlt. colum. C. de his qui. vt indig. Paul. in d. l. Seius & Augerius. & Socin. d. consil. 21. colum. 2. contra Bart. in d. l. paterfamiliâs. nu. 5. & in l. si cæterum. §. si eodem. ff. de testam. milit.

Probat prætereà tex. hic

8

^† authore Abb. pœnam à testatore legatario, aut hæredi iniunctam, si voluntati testantis contradixerint, aut alicui legatario molestiam intulerint, locum habere, & committi ex sola molestia facti, licet iure effectum non sortita: quod in hoc c. probatur euidenter, si sententiam Cardinalis recta ratione pensitemus. Ea etenim est voluntas testantis, & prohibentis molestiam inferre alicui, vt expensas, damna & inquietudines ab eo velit auertere. Quin in dubio quoties molestiæ mentio fit, molestiam facti, non iuris intelligimus. text. in l. vnica. C. de nundi. l. Aurelius. §. Caius. ff. de libe. lega. si quis enim proprio testamento ita cauerit, Quæstionem meis curatoribus nemo faciat. est id intelligendum, nisi curatores testatoris res aliquas detineant. Hinc & Bald. dixit in l. 1. C. de his quæ pœn. nomin. colu. 5. hæredem posse actionem iustam mouere, aut iuris exceptionem proponere aduersus testantis vxorem, licet testator iusserit hæredi, ne vxorem iniuria, aut aliqua molestia vllo pacto afficeret. Vnde poterit ex legato vxori relicto Falcidiam detrahere. Imo. in l. paterfamiliâs testamento ff. de hæred. instit. Sic ècontrario promissa defensio, ad iustam, non ad iniquam referunt. Bart. in l. damni. ff. de damno infect. ex quibus comprobatur idem, quod ex hoc c. adnotauit Abb. hîc & idem Corset. in singu. verb. pœna. Quandoque tamen ex qualitate actus, & subiecta materia, vel præsumpta contrahentium, aut testantium voluntate prohibitio inferendæ molestiæ, aut mouendæ quæstionis, etiam de iusta molestia, aut licita quæstione intelligetur. gloss. in l. Lucius. §. tres hæredes. ff. ad Trebellia. Bal. in l. vltim. C. de action. emptio. columna vltima. Alexand. in l. clam. in princ. columna tertia, post gloss. ibi. ff. de acquiren. possession. qui fatentur, legato relicto alicui monacho, ita vt Abbas ei non moueat quæstionem, adiecta pœna, quæ in eum casum rem legatam ad alium transferat, posse ex quadam æquitate monachum rem legatam retinere, nec eam ab Abbate ei auferendam esse: quæquidem opinio difficilimè defenditur ex quadam æquitate, & quo ad rei legatæ vsum, vt explicant Paul. Castrens. in dicto §. tres hæredes. & Bald. in capit. Cleric. de iudic. ad finem. Alioqui falsa est, secundum Angel. in l. seruus vxori. ff. de hæredib. insti. & Ias. in Authentic. ingressi. C. de sacrosanct. eccles. numero 39. Nam hæc pœna adiecta fuit præcepto impossibili de iure, vt constat.

Glossa in verbo, venirent, proponit

9

^† quandam actionis formulam ad petendam aliquāaliquam rem, quæ sub pœnæ commissione fuerit promissa, aut legata. Potest enim petitio ita concipi, Peto rem, & si eam nolueris dare, aut contradixeris petitioni, pœnam peto. notant idem Doctores hîc, & Corset. hunc tex. allegans in singul. verbo, libellus. idem asserit |

p. 780

glo. in l. 2. §. item si in facto. ff. de verb. oblig. ibi recepta communiter. & est melior iuris, autore Baldo in l. si pacto. quo pœnam. vltima col. C. de pact. vbi cæteri Doct. idem communiter concedunt. & Deci. in l. quatenus. ff. de regul. iur. libellus siquidem iudicialis potest offerri disiunctiuè, aut alternatim. l. vbi autem non apparet. §. illud. ff. de verbo. obliga. notatur in l. si rem. in 1. ff. de rei vendi. Ias. in §. curare. Instit. de action. num. 10. & Mari. Soci. in capit. 2. de libel. obla. num. 20.

§. SECVNDVS.

GLossa in verb. contestata. colligit litis contestationem esse

1

^† necessariam in causa appellationis, nōnon obstante primi iudicij contestatione: quia prima contestatio fuit facta propter principale negotium, & propter ipsam petitionem primam. Hæc verò contestatio quæ fit in causa, & iudicio appellationis ad illam pertinet controuersiam, quæ tractat de iniquitate, & iustitia sententiæ, à qua fuit appellatum. Verùm, hac in re duo sunt præcipuè consideranda. Primum in appellatione ab interlocutione iudicis, non esse litis contestationem necessariam. text. in capit. interposita. §. vltimo. de appellati. vbi Doctores vnanimi consensu hoc ipsum tradunt: nam in exceptionis quæstione litis contestatio necessaria non est. gloss. Abb. Cardi. Imol. & communiter Docto. in c. prudentiam. §. sexta. de offi. deleg. Franc. in dict. §. vltimo. contra gloss. ibi. Deci. dicens hanc opinionem esse communem in c. per tuas, de appellat. 2. colu. Igitur nec in appellatione ab interlocutione litis contestatio requiritur: idq́ue est ab omnibus receptum. Secundum, licet in iudicio appellationis, præmissa in primo litis examine contestatione, altero litigantium absente non sit necessaria contestatio. l. vltim. §. illud. C. de temp. appel. d. c. per tuas. vtroque tamen litigante præsente non est procedendum ad diffinitionem causæ, nisi præuia litis contestatione: nec sufficit primi iudicij contestatio. tex. hîc, ex quo id notant Abb. & Docto in dict. c. per tuas. à contrario sensu. vbi Docto. id asserunt communiter. Barto. in d. §. illud. Bal. in l. 1. ad finem. C. ne liceat tertiò prouocare. Potest tamen non temerè dici non esse hanc contestationem præcisè necessariam, si à nullo ex litigantibus petatur: videntur etenim eam remittere, quod eis licet in appellationis iudicio: atque ita communem sententiam interpretāturinterpretantur FrāFran. in 8. casu. & Dec. in d. c. per tuas.

Colligitur prætereà ex hoc tex. iuncta glos. legitimam portionem, quæ filio debetur, nullum grauamẽgrauamen pati. celebris est decisio in l. quoniam in prioribus. C. de inofficioso testamen. in cuius interpretatione non omittam discutere, an pater ex consensu

2

^† filij possit grauamen aliquod portioni legitimæ apponere? NāNam quibusdāquibusdam videbitur hoc fieri posse, ratione deducta à l. vltim. C. de pact. qua licet pactum inire super futura successione ex consensu illius, cui est succedendum. tex. ad idem l. non putauit. §. si quis sua manu. ff. de bono. posse. contra tab. quo probatur, filium posse vel tacitè consentire proprię exhæredationi. vnde gloss. in lege, si quando. §. & generaliter. C. de inoffi. testament. scripsit consentiente filio, valere omninò eius exhæredationem. Quam sententiam approbant ibi Cynus, Fulgosi. Salycet. & Paul. idem notat Alexand. in l. si quis posthumos. §. 1. ff. de liber. & posthum. imò idem erit in præteritione, vt eadem gloss. fatetur, & vtrumque probat Imol. in l. filio præterito. numer. 58. ff. de iniust. rup. Alex. Deci. numero 8. & Curti. Iunior numero 49. inuito ibidem Ias. in l. posthumo. C. de bono. poss. contra tab. Et licet non desint qui ab opinione gloss. discedant, tamen Bart. ibi eam approbat, & hæc est communis opinio, secundum Nicol. Boêri. decis. 14. colum. 3. & Rodericum Suares in d. l. quoniam in prioribus. 10. extensione. quam præter alios sequitur Alex. in Authentic. non licet. 2. col. C. de liber. præ. Nec erit necessarium in exhæredatione hanc causam exprimere, quòd filius consenserit, si pòst iste consensus probetur: vt animaduertunt Salyc. & Ias. in d. §. generaliter. nu. 8. Imol. in d. l. filio pręterito. num. 58. Alex. in d. Authen. non licet. & Suares in d. limita. 10. cōtracontra Bar. Raph. & Paul. in dict. §. & generaliter. quorum opinio facillimè euertitur ex eo, quòd Iustiniani Nouella, vt cùm de appe. cogno. §. causas. exigens exprimi causam exhęredationis, minimè procedat, quādoquando filius exhęredationi cōsensitconsensit, sed quando inuitus exhæredatur. Ex quibus |

p. 781

apparet, hanc opinionem communem probari in d. §. si quis sua manu.

Porrò tunc erit huic sententiæ communi locus, quando filij consensus in ipso actu exhæredationis fuit præstitus: nam secùs esset, si ante ipsum actum esset pactum ad effectum non succedendi, quod non valet. l. pactum. C. de pact. l. pactum. C. de collationibus. Sicuti parum prodest post testamentum idem consensus præstitus iam orta querela inofficiosi testamenti, cuius exercitium non impeditur per pactum inter patrem & filium. tex. in d. l. si quando. §. illud. secùs verò, si ipsi exhæredationi consensus pręstetur tempore quo fit, impedit enim tunc querelam oriri. Sic sanè Ioan. ab Imol. communem opinionem tutatur in d. l. filio. num. 58. ipse etiam exigerem consensum filij expressim, vel ex aliquo actu approbante exhæredationem omnino deductum. per tex. in d. §. si quis sua manu.

Verùm, vt id

3

^† quod quæstio principalis requirit, expediamus, ex his colligere licet, grauamen addi posse legitimæ portioni consentiente filio, quam assertionem non est ausus fateri Ioan. Lupi. in repet. Rubr. de donat. inter vir. & vxor. §. 47. colum. 2. nec itidem Roder. Suar. latiùs eius disputationem tractans in d. ampli. 10. Ego verò aliquot proponam, quæ huius controuersiæ partim diffinitionem attingant, partem eius cognitionem aperiant.

Primum, pactum initum inter fratres consentiente patre, iuxta ipsius testamenti dispositionem, validam efficit grauaminis adiectionem in fauorem filiorum, aut liberorum ipsius testantis constitutum, non reuocato consensu patris ante eius obitum. l. vlt. C. de pact. ex qua hoc optimè probatur.

Secundum, grauamen legitimæ portioni additum, validũvalidum est filio, etiam viuente patre, consentiente ac paciscente, iuramento præstito, etiamsi hic consensus sit præstitus post testamentũtestamentum. arg. capit. quamuis pactũpactum. de pactis. in 6.

Tertium, filius post mortem patris liberrimè potest grauamini consentire. l. si quando. §. illud. C. de inoffic. testam. l. 6. titu. 8. par. 6. & hęc sanè tria axiomata, quæ proposuimus, concessit Rodericus Suar. d. 10. extensione.

Quartum, ego libenter concederem posse à parente grauamen portioni legitimę apponi consentiente filio, etiam viuente patre, quādoquando id grauamen tendit in fauorem descendentium ab ipso testante, vel alicuius eorum, nec tamen excludit ipsius filij consentientis liberos: quo fit, vt in legitima consentiente filio, possit absque Regia licentia primogenium cōstituiconstitui: quod Ioann. Lupi. d. §. 47. tetigit, nec tamen id ausus fuit diffinire.

Quintum, inde

4

^† infertur fortiori ratione, posse grauamen adijci legitimæ portioni ex consensu filij, cui pater compensationem grauaminis in his regnis tertiam & quintam bonorum partem prælegauerit: non enim gratis consensit filius grauamini, & ideò nimirum si eius consensus actum efficiat validum. vnde Regia l. 27. in Taurino conuentu condita, quę permisit patri tertiæ & quintæ bonorum partibus, quas vni ex filijs prælegauerit, grauamẽgrauamen aliquod constituere in fauorem descendentium ab ipso testante, erit extendenda, vt procedat id grauamen non tantùm in tertia & quinta partibus, sed & in legitima portione, si consensus filij accesserit.

Sextum, non verebor candidi lectoris iudicio committere propriam sententiam in dictæ Regiæ legis interpretationem. Arbitror sanè filium honoratum à patre præ cęteris fratribus tertia & quinta partibus, non posse consentire grauamini eisdem partibus addito in fauorem extranei alicuius, qui non sit ex descendentibus à testatore, in præiudicium etenim id fit aliorum fratrum, à quorum portione legitima hæ partes, saltem tertia deducitur, atque ex hoc mille fraudibus patet via, siquidem pater cupiens auferre hanc tertiam partem à filijs, & eam extraneo cuidam concedere, facillimè extorquebit ab vno ex filijs consensum, desiderio & cupiditate consequendi à patre portionem illam, quam liberè potest pater cui libuerit, relinquere. Ergo ne huic fraudi locus sit, minimè censeo hunc actum licitum esse, neque consistere posse.

Septimum, erit principalis quæstionis decisio: nam in ancipiti disputatione audeo equidem asserere, filium non posse consentire grauamini apposito legitimæ portioni in præiudicium liberorum: quinimò hic consensus ab eius filijs reuocabitur, vel ex titu. inofficiosæ donationis, vel ex ratione. l. si vnquam. C. de reuoc. dona. siquidem inofficiosa renunciatio aut remissio reuocatur, tanquam inofficiosa donatio. Baldus consil. 183. volum. 4. & tradit Andre. Tiraq. in d. l. si vnquam. verbo, donatione largitus. numer. 142. & quamuis iste consensus respiciat ius quęrendum, quod minimè est dignum consideratione. ex Bald. in l. illud. col. 4. C. de sacrosan. eccles. & Tiraq. nu. 147. attenta tamen Doctorum dubitatione, an filius possit grauamini adiecto legitimæ cōsentireconsentire, non temerè prædicto modo temperabitur opinio eorum, qui hunc consensum valere existimârunt, eādemq́ueeandemque moderationem adhiberi placet sententiæ iam communiter receptæ, quæ asserit, filium posse exhæredationi sine iusta causa consentire.

Octauum erit animaduertendum, semoto præiudicio filiorum consentientis, grauamen legitimæ addi posse ex consensu filij, cui legitima debetur etiam in fauorem extranei. Neque enim video cur non liceat consensum præstari à filio ipsi grauamini, si exhæredationi fa|

p. 782

ctæ sine causa idem consensus præstari potest.

Gloss. in verbo, portiones, refert

5

^† quibusdam placere, legitimam portionem quæ filio debetur, posse deduci in vna tantùm re, quam filius eligere potest. idem Barb. hîc folio 36. Bald. in l. suus quoque. ff. de hæredi. institu. Cyn. in Authenti. res quæ. C. commu. de leg. quorum opinio minimè recepta est. Ideò glos. asserit, legitimam esse deducendam ex omnibus rebus hæreditarijs: quod ita apertius est intelligendum, vt arbitrio boni viri, id est, iudicis, legitima deducatur in vna vel pluribus rebus. & id probatur ex ratione text. in l. non amplius. §. vlt. ff. de legat. 1. & l. 2. C. quan. & qui. quart. pars deb. lib. 10. Abb. hîc col. pen. Bar. & Imol. in dict. l. suus quoque. in princ. Alex. in l. in quartam. ff. ad l. Falcid. numer. 15. vbi Paul. à monte Pico colu. 50. asserit hanc communem opinionem esse. Idem fatentur Ripa ibi num. 112. Areti. cons. 156. col. pen. Curti. Iunior cons. 21. col. 4. & Roderi. Suares in d. l. quoniam in prioribus. 11. amplia. fol. 3. Ex quo apparet, hæredem non posse eligere ex rebus hæreditarijs aliquam rem, quam filio tradat in suam legitimam portionem: hæc enim electio hæredi non datur. Eandem sententiam Bart. sequitur, dicens communem esse. Ias. in dict. l. filium quem habentem. C. famil. erciscund. numero 7. quo in loco addit filium non posse petere legitimam portionem sibi adsignari in re, quam pater proprio testamento legauerit: nec est in ea re danda legitima: quod Bal. ante alios asseruit in Rub. ff. de rer. diuisi. 2. colum. Alexand. in l. in ratione. in 2. in prin. ad l. Falcid. idem in l. Marcellus. §. res quæ. ff. ad Trebel. col. vlt. idem & Ripa in d. l. in quartam. num. 101. Ias. in l. scimus. num. 7. C. de inoffi. testa. Roder. Suares in d. l. quoniam in prioribus. limi. 5. modò hæc res legata non sit multò melior cæteris rebus hæreditarijs, ita vt filius ex hoc fraudem patiatur in legitima portione. Paulus à monte Pico in dicta lege in quartam. columna 46. Ex quo ipse infero patrem posse portionem legitimam filio adsignare in re certa, modò res illa non sit admodum deterior cæteris rebus hæreditarijs, & ex hoc fiat fraus legitimæ portioni, sicuti ex mente aliorum deducit Ripa in d. l. in quartam. numero 128. Hinc etiam erit intelligenda Regia & Tauri lex 19. ex qua pater potest meliorationem filio constituere in re, quam ipse pater voluerit eligere: huic enim decisioni locus erit, nisi res illa ita sit cæteris præstantior, vt ex ea adsignatione fraus fieret legitimæ portioni aliorum. Est & illud hîc adnotandum, meliorationem non debere solui in pecunia, sed in rebus ipsis hæreditarijs, ex quibus iure optimo legitima portio esset deducenda. Regia lex 20. inter Taurinas sanctiones.

Cæterùm, hîc est considerandum ex communi Doctorum interpretatione, receptam esse donationem à patre factam filio simpliciter, quæ tamen ab initio valuit, nec indiget, vt morte confirmetur, non imputari filio in legitimam portionem, nisi hoc à patre donante fuerit dictum. tex. in l. si quando. §. & generaliter. C. de inoffic. testam. melior iuris secundum Ias. ibi. & hæc est opinio Bar. cui & cæteri consentiunt in d. l. in quartam. & in Auth. ex testam. C. de coll. Quòd si donatio morte confirmetur, habet vim legati, & ideò in quartam, & portionem legitimam imputatur. l. etiam. §. si debita. ff. de bonis libert. l. filium quem habentẽhabentem. C. fam. ercis. tradit Bar. in d. l. in quartāquartam.

His tamen obstat Regia lex 4. tit. 15. part. 6. dicens donationem simplicem factam à patre filiofamiliâs, non imputari in legitimam portionem, si eam pater non reuocauerit: ergo loquitur dicta lex in donatione, quæ indiget confirmatione per mortem patris, vnde confestim sequitur donationem simplicem, quæ morte parentis confirmatur, minimè imputari in legitimam. Sed ego existimo Regiam decisionem intelligendam esse in donatione, quæ ab initio valuit, nec ad eius confirmationem indiget morte donantis: & quod sequitur in eadem Regia lege, si eam pater nōnon reuocauerit, intelligo quando reuocatio fieret ex illis causis, quæ permittunt donationem ab initio omnino validam reuocari: ita tandem communis Doct. sententia nequaquānequaquam Regia sanctione tolletur.

Item, & illud est animaduertendum, donationem factam à patre filiofamiliâs, quæ ab initio non valuit, sed morte confirmatur, in legitimam portionem imputandam esse, non tamen conferendam. l. illud. ad finem. ita communiter ibi intellecta. C. de colla. quem intellectum communem esse fatentur Alexand. & nouiores in dicta Authentica ex testamento. quo in loco Philippus Deci. post Roma. aduersus receptam vulgò sententiam scribit, hanc donationem conferendam esse, per tex. in l. si donatione. C. collatio. & in Authentic. de triente & semi. §. illud. cui opinioni suffragatur Regia lex 3. titulo quarto, parte 5. dicens, donationem simpliciter filiofamiliâs factam à patre, non valere, sed tamẽtamen post mortem patris conferri, & imputari in legitimam portionem.

Præfata verò conclusio, quæ asserit, donationem filio simpliciter factam ab initio validam, non esse in portionem legitimam imputandam, procedit quando titulus donationis expressim patet. Quòd si absque donationis titulo traditio aliquorum bonorum fiat à patre filio, bona sic tradita imputantur in portionem legitimam. Bartol. in l. 1. §. si parens. ff. si quis à par. fuer. manumis. Ias. in l. si quando. §. & generaliter. C. de inoffic. testament. columna 1. Alex. in l. illud. C. de collat. 3. colum. |

p. 783

quorum opinio est intelligenda, quando dicta bona non excludunt legitimam: nam si eāeam excederent, vel minoris æstimationis essent, titulus donationis esset omnino pręsumendus. Corne. in dicta l. illud. columna 3. Ripa in dicta l. in quartam. numero 145. pulchrè Socin. consil. 18. volum. 4. colum. penult. nec esset isthæc traditio liberalitas, ni hoc modo foret intelligenda. idem Ripa hoc ipsum explicat in ea. l. in quartam. numer. 39. & Imol. in l. cum quo. §. vltimo. ff. ad l. Falcid. & ibi Alexand. ita intelligentes Iurisconsultum ibi. à quo Bartol. propriam accepit opinionem: ex quibus intelligi diligenter potest text. in dict. §. & generaliter.

Est tamen

7

^† hoc in tractatu egregia dubitatio, an donatio facta à patre filiofamiliâs ad effectum, vt sacerdotij ordinem adsequi valeat. cap. Episcopus, de præben. imputetur in portionem legitimam. Et Ioannes Faber in §. vltim. Instit de inoffic testament. in ea est sententia, vt existimet, non esse hanc donationem imputandam filio in legitimam portionem: cùm hæc bona ad hunc effectum donata vendi non possint, igitur non imputantur. l. omni modo. §. imputari. C. de inoffic. testam. atque multò minus militia spiritualis à filio acquisita, vt constat: quod vlterius apparet ex eo, quòd hæc donatio non est, non potest dici ob causam facta, sed simplex, quippè quæ necessariam non præ se ferat causam, ex qua pater donare teneatur, vel vtilitatem aliquam nanciscatur: vt tradit Aymon Sauill. consilio 136. ex his omnino respondens, non adducta Fabri decisione, prædictam donationem non esse imputandāimputandam filio in legitimam. Quin & illud sensit idem Aymon, oportere hanc donationem ab initio fieri præstito iuramento vt valeat, nec indigeat confirmatione ex obitu donatoris, cùm sit simplex donatio. Ipse tamen opinor hanc donationem posse dici ob causam factam fuisse, & ad similitudinem donationis, quæ fit propter nuptias filiofamiliàs: siquidem hæc donatio fit vt matrimonium spirituale contrahatur ab ipso filio, sicuti donatio propter nuptias fit ad matrimoniũmatrimonium carnale. Nec quidquam refert quòd illa dicatur donatio ob causam in tractatu collationis. quæ habet necessariam causam. Paulus & Decius columna vltima in l. vt liberis. C. de collat. quia hæc donatio fit ad alimenta, quæ pater ipsi filio præstare tenebatur, tempore, quo filius sacrum ordinem assumpsit, ex his, quæ Deci. notat in dicto capitulo, Episcopus. quo fit, vt isthæc donatio valida ab initio sit, nec indigeat morte patris ad eius confirmationem: quod est aduersus Aymo. qui dicit, hanc donationem simplicem esse, & sensit absque iuramento donatoris ab initio non valere. Et prætereà existimo eandem donationem in legitimam portionem imputari: quemadmodum & donatio propter nuptias imputatur, ex cōmunicommuni opinione Doctor. in dicto Authentic. ex testamento. Et ideò in præmissa quæstione à Fabro, & sequacibus discedo. Quin æquissimum esse arbitror hanc opinionem seruari, vt donatio præfata in legitimam imputetur. Nec est verum prædicta bona non posse alienari. Glossa, Abbas, & Imola, in capitul. tuis. de præbend. Felinus numer. 10. & Decius 18. in capitulo, ecclesia sanctæ Mariæ. de constitutio.

Iure autem Regio, quo Pater potest quintam & tertiam bonorum partem vni ex filijs donare, aut legare, donatio causa dotis, vel donationis propter nuptias, quatenus legitimālegitimam portionem non excedit, in legitimam imputatur: excessus verò in tertiam & quintam bonorum partem. Regia l. 29. Tauri. Hæ quidem donationes, quæ simpliciter fiunt, & quæ iure Cæsareo in legitimam non imputarentur, in tertiam & quintam partem iure Regio imputantur, non in legitimam portionem. Regia l. 26. Tauri. qua sancitum est, donationem simpliciter factam à patre filio, non in legitimam, sed in tertiam & quintam partem imputari, & ideò censeri constitutam filio meliorationem: etiamsi hoc expressim à patre donante non dicatur. Nec obstat dicta l. 29. quæ probat, donationem factam à patre filio propter nuptias, aut causa dotis, cæterasq́ue donationes esse conferendas, & tamen melioratio tertiæ & quintæ partis non confertur, cùm ea præcipua sit ipsius filij, cui est facta, & ex eo, quòd sit prælegatum, quod non est conferendum. Bald. communiter receptus in dicto Authentico ex testamento, colum. 1. igitur non quælibet donatio simpliciter facta in tertia & quinta partibus intelligitur: quod refragatur legi Taurinæ 26. Quamobrem id, quod prius dixeram, oportet hîc præmittere, donationem propter nuptias, aut causa dotis, non in tertiam & quintam partem, sed in legitimam imputari: alioqui non essent conferendæ istæ donationes, quod repugnat Regiæ & Taurinæ legi 29. Quòd si donatio causa dotis, aut propter nuptias, facta fuerit titulo meliorationis expressæ, non erit conferenda: siquidem tertia & quinta partes non conferuntur, vt constat. Sit igitur id expeditum, has donationes quæ fiunt ob causam dotis, vel donationis propter nuptias, & similes, non censeri tacitè factas fuisse respectu meliorationis: quod adhuc in l. 25. Tauri probatur: quamuis contrarium adserere conetur Ioan. Lupi. in c. per vestras, 3. notab. §. 22. numer. 12. Lex ergo Regia 29. in eisdem sanctionibus Taurinis, quæ iubet, conferri donationes causa dotis, & donationes propter nuptias, cæterasq́ue donationes, in his vltimis verbis est intelligenda de his donationibus, quæ ob causam fiunt, & in legitimam iure imputantur, |

p. 784

aut de his, quæ ab initio minimè valuerunt. Nam de donationibus simplicibus intelligi recto sensu non potest, cùm in tertiam, & quintam partes imputentur, quæ conferendæ non sunt. Vel sanè intelligetur in his donationibus, quæ in legitimam portionem imputantur. Sic etenim præfatas Regias constitutiones ad concordiam deduxit Rodericus Suares in l. quoniam in prioribus. C. de inoffic. testamen. 5. quæst. post limitationes.

Ex quibus deducitur iure Regio donationes simplices factas à patre filiofamiliâs, nec in legitimam regulariter imputari, nec conferendas esse: tametsi Cæsarum legibus donatio simplex conferenda sit, licet nōnon imputetur in legitimam, quando ab initio valuit, ex ea resolutione, quam fatentur communem esse Alexand. & nouiores in dict. Authentic. ex testamento. Deinde etiam apparet Regio iure, meliorationem tertiæ & quintæ partium, minimè esse conferendam: in quo video plerosque Taurinarum legum interpretes hæsitasse, à quibus Cifontanum excipio, qui præ cæteris rectiùs dictam Regiam constitutionem intellexit. Quibus omnibus addenda est celebratissima Caroli Cæsaris, ac Regis inuictissimi, Pragmatica sanctio anno 1534. in conuentu Madritio decreta, quæ vetuit dotis titulo filias à parentibus meliorationem accipere.

§. TERTIVS.

GLossa in verbo, licet ipsas, tractat qualiter sint deducendæ

1

^† legitima portio, & quarta Trebellianica: & eleganter adserit, priùs esse deducendam portionem legitimam, & demum ex reliquis bonis Trebellianicam, ita vt ex duodecim vncijs ratione legitimæ portionis deducantur quatuor: ratione Trebellianicæ deducantur ex octo duæ, quam deductionem sequuntur Doct. hîc magis communiter, & inquit Lanfranc. hîc vlti. col. ipsum nōnon legisse alibi ita pulchram gloss. Iure autem Regio diuisio hæreditatis paternæ fit in hunc modum. Nam hæreditas soluto ære alieno diuiditur in quindecim æquales vncias, quarum tres in quintam bonorum partem deducuntur, deinde in tertiātertiam partẽpartem quatuor, reliquæ octo pro portione legitima supersunt ipsis filijs. Regia etenim lege, aut si mauis huius regni moribus est inductum, vt quinta pars deducatur ante omnia ære alieno soluto. l. 214. styli.

Quid autem

2

^† dicendum de impensa funeris: hæc etenim deducenda est priùs quàm æs alienum. l. impensa, de religi. & sumpti. fune. Regia l. 12. titul. 13. parti. 1. Et tamen inquit lex. 30. Tauri. impensam funeris esse soluendam ex quinta bonorum parte, cur igitur si impensa funeris deducitur ante æs alienum, quinta verò pars post ipsum æs alienum? Qua ratione existimo, impensam funeris esse deducendam ante æs alienũalienum, quando isthæc impensa facta fuit circa ipsum sepulchrum, & necessaria ad sepeliendum corpus defuncti. d. Regia lege 12. pulcher tex. in l. at si impediat. vers. funeris. & in l. funeris sumptus. ff. de religio. & sump. fune. quo in loco vestiaria dicuntur vestes illæ, quibus induti mortui sepeliuntur, vel quæ sternuntur super sepulchra, quas Homerus libro secundo Odysseæ appellat Taphia, vt mirer cur Accursius conetur in d. l. literam & sensum euertere. De hac autem impensa leges præfatæ loquuntur: hæc enim impensa æri alieno præfertur. Huic distinctioni & illa similima est, quòd impensa funeris facta in sepeliendo ecclesiæ rectore circa ipsum corpus, simplicem sepulturam: & funalia eidem necessaria spectat ad successorem in ipsa Ecclesia. Impensa verò facta circa vestes lugubres, & magnificum sepulchrum ad patrimonij hæredes, secundum Abb. in disput. Sempronius. 1. dubio. eundẽeundem in capitul. vt præteritæ. columna penultim. de electio. Deci. consil. 157. Sed & eadem impensa deducitur ex quinta bonorum parte, si defunctus liberos reliquerit: si verò parentes, ex tertia parte ratione legis 6. Taurin. Quod verum est, quando quinta pars vel tertia deducta post æs alienum, huic impensæ sufficeret. Quòd si ita deducta non |

p. 785

sufficeret, deducetur impensa funeris ante æs alienum: & si contigerit adhuc sic deductam præiudicium inferre creditoribus, & filijs, quoad legitimam, incumbit onus istud, & præiudicium potiùs filijs, quàm creditoribus. Verùm, si impensa funeris deduci non possit, quin præiudicet creditoribus, propter fauorem funeralis impensæ, patientur creditores hoc præiudicium: & hoc pacto dicemus impensam

3

^† funeris deduci ante æs alienum. In cuius comprobationem accedat gloss. in capitul. ex parte. in 1. de sepultu. vbi Abbas idem & Franc. in cap. qua fronte, de appellat. post dictam gloss. scribunt, non posse impediri funus alicuius, ex eo, quòd eius creditores petant corpus detineri insepultum, donec soluatur æs alienum, vel detur cautio de soluendo: quod adeò verum est, vt nec ex publico instrumento, vel eo contractu, qui paratam defert executionem, hæc sequestratio humani corporis possit fieri. Roderic. Suar. in repetitione legis Regiæ post legem, post rem. ff. de re iudicata. 6. ampliatio. Hippo. singular. 199. sensit Feli. in cap. quàm sit, de Iudæ. optimus est textus in l. vltima, titul. 13. parti. 1. tametsi Angel. in Authen. vt defuncti seu funera eorum. & Didacus à Segura in l. si ex legati causa. fol. 6. colum. 4. ff. de verbo. obliga. contrarium notauerint. Nec est recipienda gloss. in §. sunt quorum. versic. si quis etiam ausus. 2. quæst. 6. dicens, posse creditores petere à iudice, vt impediatur funus debitoris, donec sit æs alienum solutum. Hoc etenim iniquum est: & maximè in Christiana republica. Igitur si à creditoribus non potest impediri, quin defunctus sepeliatur, iure optimo impensa ad ipsum funus necessaria, erit præferenda æri alieno.

Gloss. in verbo, cùm nihil de petitis. explicat, cui obstat, quòd licet filij nōnon possiderent, susceperunt tamen litem: & ideò poterant condemnari. l. is qui se obtulit. ff. de rei vend. l. si à te. §. si fundum. ff. de except. rei iudi. Sed id intelligendum est, quando reus suscipit litem, dicens seipsum possidere, secùs si simpliciter susceperit reus litem, nam si non possideat, absoluendus erit. Bart. in d. l. is qui se obtulit. post glo. ibi. Regia l. 2. tit. 3. part. 3. gloss. in dict. l. si à te. §. 1. vbi Socin. dicit hanc opinionem communem esse. idem notant Abb. & Felin. in c. penult. de except. Mathes. notabi. 138. atque hoc modo potest hæc sententia, cuius meminit text. hic, intelligi. Actor verò qui agit actione reali contra reum nōnon

4

^† possidentem, reo simpliciter accipiente litem, nec asserente seipsum possidere, declaratur dominus per sententiam, & ad hunc effectum tendit lis, quamuis reus absoluatur ex eo, quòd non possideat. dict. l. si à te. §. 1. ex qua & ille effectus oritur, quòd si ex noua causa possessio rei petitæ deueniat ad reum, fiet exequutio contra eum primæ sententiæ. l. sed & si possessori. in princ. ff. de iureiu. Bal. in l. cogi. C. de petit. hæred. Abb. & Felin. 1. & 2. colum. in c. examinata. de iudic. Abb. Imol. & Felin. in d. c. pen. de excep. quorum opinio communis est, secundum Soci. in d. l. si à te. §. 1. col. 2. & 4. Nec obstat text. in dict. ca. examinata. vbi reus non possidens absoluitur à iudicio reali, non tamen declaratio dominij actoris fit, quia ibi prius quàm doceret actor, se esse dominum rei petitæ, constitit reum non possidere, & ideò ipse reus fuit absolutus absque declaratione dominij: sicuti Cardinal. Abb. Felin. & cæteri magis communiter eum text. interpretantur. Ex quibus sequitur, in actione reali, actore probante dominium, ipso autem reo non possidente, ferendam esse sententiam, quæ licet absoluat reum, declarabit tamen actorem rei petitæ dominũdominum esse, imò & si pendente lite rei petitæ possessio ad actorem peruenerit, durat adhuc lis ad effectum, vt ipse actor declaretur dominus rei petitæ. gloss. Bart. & Paul. in dict. l. si à te. §. 1. Alex. numer. 46. & Ias. num. 85. in l. naturaliter. §. nihil commune. ff. de acquir. poss. Quòd si reus non tantùm litem susceperit, sed asseruerit se possidere, si actor probet dominium, damnatur reus in effectu, ac si possideret, quanti actoris intersit. l. qui se liti. ff. de pet. hæred. id est, in æstimatione rei petitæ fiet exequutio ipso reo non possidente, sed tamen condemnato ad rei restitutionem, & actori defertur iuramentum in litem, prætaxata à iudice æstimatione, quam iurabit actor veram esse. Regia l. 2. titul. 3. part. 3. l. qui restituere. ff. de rei vend. l. in actionibus. §. 1. ff. de in lit. iu. Sed an sit satis reum extra iudicium adseruisse seipsum rem petitam possidere, modò hæc adsertio in iudicio probata fuerit? Et Bart. fatetur id satis esse, in dict. l. is qui se obtulit. à quo contrarium Ias. colligit in §. omnium. num. 99. & num. 23. Instit de acti. deceptus forsan corrupto Barto. codice. Nam & Abb. in d. c. pen. colu. 2. idem quod ipse ex Bart. collegi, notat. cuius & Bart. magna est authoritas, licet ipse mallem probare id, quod Ias. notauit. non enim est tanti facienda extraiudicialis assertio, ex his, quæ notantur in c. at si Clerici. in princip. de iudi. & in l. vnica. C. de confes.

Reus tamen absolutus, in dubio censetur absolutus ex eo quòd non possidebat, si ex actis potest constare, dominium ab actore probatum fuisse, vel præsumitur absolutus ex defectu dominij actoris, si actor probauit reum possidere. gloss. Bart. & Doctor. in l. si quis ad exhibendum. ff. de except. rei iud. dicit eandem gloss. sing. Lanfranc. in c. quoniam contra, de prob. §. interlocutoriæ. nu. 43. commendant Abb. & Felin. col. 3. in d. c. pen. de except. Quòd si ex actis hoc dubium tolli nōnon poterit, absolutio ab instantia censetur procedere ex |

p. 786

eo, quòd non fuit probata possessio rei. Abb. 3. & Felin. 4. col. in d. c. pen. post Bal. ibi & glo. in l. 1. §. si fideiussor. ff. quarum rer. actio non det. ex quibus si simpliciter absoluatur reus, censetur absolutus ex eo, quòd actor non probauit dominium, quando, vt dixi, ex actis non potest aliud constare: nam dict. gloss. voluit eum, qui iurauit se non esse obligatum, in dubio videri iurasse de tota obligatione. quam dicit ordi. Paul. in l. si duo patroni. §. idem Iulianus. ff. de iureiu. & inquiunt sing. esse Bal. & Felin. in dict. c. pen. & esse communiter receptam Alex. in dicto §. idem Iulianus. colum. 2. Sic ergo sententia absoluens simpliciter, à toto iure ab actore prętenso, absoluisse videtur.

Glossa in verbo, in quibus. colligit ex textu posse quem instituere hæredem eum, cui instituens fuerat rogatus restituere certācertam hæreditatem, atq;atque in eadem hæreditate tenet institutio, tametsi grauamen adiectum rei comprehensæ sub primo fideicommisso, non valeat. sequuntur eam Doc. hîc. tex. idem probat in l. irritum. C. ad l. Falc. vbi Bar. & Doct. commu.

Glossa in verb. beneficio, indiget

5

^† censura, dum dicit, hæredem non deducere Falcidiam ex legatis, quæ in pœnam fiunt, nam id falsum est: cùm pœna illa legara fuerit, & ideò ex eo legato Falcidia detrahitur. Ioan. Andr. Cardi. Abb. & Doct. hîc, quos sequitur Alex. in l. cùm pater. §. vlti. & idem in l. 1. §. item si ita. ff. ad l. Falcid. num. 10. quamuis hæres ex his, qui soluit legatario in pœnam procedentem à condemnatione iudicis, deducere possit Falcidiam. d. l. cùm pater. §. vlti. & l. seq. quæ quidem decisiones Bernardum in pręmissum errorem induxerunt.

Glossa vltima ad intellectum tex. notat posse hodie Falcidiam prohiberi à testatore, si eam prohibuerit testator sciens quantitatem patrimonij, quæ scientia in dubio præsumitur. Bartol. in Authent. sed cùm testator. C. ad l. Falcidi. cuius opinionem Ias. commendat in §. item si quis in fraudem. Instit. de actionib. num. 48.

Sed an Trebellianica à

6

^† testatore prohiberi possit, consistit in ancipiti controuersia. Nam glos. in d. Authenti. sed cùm testator. adserit prohiberi non posse. idem Bart. in l. nemo potest. col. 2. ff. de leg. 1. Alex. in l. Marcellus. in prin. in 3. quæst. ff. ad Trebell. ea ratione, quòd Falcidia est inducta in fauorem testatoris, vt qui in testamento ab eo scriptus hæres sit, faciliùs ipsam hæreditatem adire velit, Trebellianica verò non ideò statuta est, vt hæres adeat, cùm possit cogi, sed ne hæredis institutio vana sit, & ne solo nomine ipse hæres directis actionibus gaudeat, & sic principaliter in fauorem hæredis. Vnde non potest testator Trebellianicam prohibere. Huic opinioni suffragatur hîc Romanus Pontifex, dicens, Falcidiam contra voluntatem testatoris deduci, quibus verbis quarta Trebellianica necessariò subintelligitur: cùm Falcidia intelligi non possit, quippe quæ contra testatoris voluntatem deducatur. d. Authent. sed cùm testator. & in Authent. de hære. & Falcid. §. si verò expressim. Et prætereà iure antiquo Trebellianica prohiberi non poterat. l. si vt allegas. C. ad l. Falcid. l. Titia. ff. ad l. Falci. hoc autem ius non reperitur hactenus correctum, ergo non est dicendum Trebellianicam posse à testatore prohiberi. quam sententiam probant Alci. lib. 5. parad. c. 19. Ioan. Crott. in d. l. nemo potest. fol. 3. col. 2. post gloss. in d. l. si vt allegas. & alios, quos Alex. retulit. Verùm contrariam opinionem sibi parum constans adserit Bar. in dict. l. Marcellus. glo. in dict. §. si verò expressim. quæ magis communiter hactenus fuit recepta, vt fatentur Ioan. Crott. & Alcia. in locis præmissis. Ias. in dict. l. Marcellus. numero 45. Ripa. in d. l. nemo potest. nu. 44. Alex. consi. 67. volu. 1. & Socin. Iunior consil. 137. nume. 6. volu. 1. Ias. cons. 84. nu. 9. vol. 1. & consi. 89. columa 3. eod. volum. cuius opinionis prima ratio est, quòd Falcidia Trebellianicæ, iure veteri, æquiparatur, & ècontrario Trebellianica Falcidiæ. d. l. Marcellus. igitur noua lex in Falcidia statuta erit seruanda in Trebellianica. gloss. in l. si quis seruo persuaserit. C. de furtis. & in l. quod verò contra. ff. de legibus. Barto. in l. vt tantum. in princip. ff. de seruo corr. latè Stephanus à Fredericis. parte 1. de interpreta. iur. 14. argument. & id locum habet etiam in correctorijs. Ias. in l. transigere. C. de transactio. numero 15. Ioan. Crot. in l. si constante. ff. solut. matrimo. in 2. lectu. super 7. quæstion. Bart. Fortun. in l. Gallus. §. & quid si tantùm. ff. de liber. & posthum. colum. 87. nec obstat, quòd sit æquiparatio Falcidiæ, & Trebellianicæ in vno casu, non vniuersalis: nam & si concedam quandoque differre Trebellianicam à Falcidia, tamen contendam libenter regularem esse earundem similitudinem, & id satis erit. l. Titia. ff. ad legẽlegem Falcidiam. lege iubemus. C. ad Trebellian. l. cohæredi. §. cùm filiæ. ff. de vulg. tex. insignis in §. sed quia hæredes. Institu. de fideicommis. hære. ex quo cessat omninò vltima ratio prioris opinionis. Secundò vltima hæc opinio probatur ab eadem ratione, siquidem eadem ratio inducendi, & prohibendi Trebellianicam est illa, quæ hæc duo in Falcidia statui persuasit, quod ita ostendo. Lex enim Falcidia statuta fuit principaliter ad imponendum modum legatis: sicuti lex Voconia, & aliæ leges in hunc finem fuere latæ: vt constat ex Iustiniano in prin. Inst. d. l. Falcid. & ibi explicat Theophilus legem Furiam, qua cautum erat, ne cui vltra mille aureos legare liceret. eadem ratio constat ex l. 1. ff. ad legem Falcid. in princip. Sic etiam, vt modus adhiberetur fideicommissis, Senatusconsultum PegasianũPegasianum permisit |

p. 787

hæredi rogato hæreditatem restituere quartam, quę Trebellianica nuncupatur, retinere ad exemplum legis Falcidiæ. d. §. sed quia. & ibi Theophilus. Igitur cùm eadem sit omninò ratio, & expressa in ipsis Senatusconsultorum interpretationibus, non est absurdum, nouam constitutionem circa Falcidiam, intelligi etiam in Trebellianica. Ex quo prima cessat ratio, quam pro priori opinione adduximus: quæ minimè conuenit, cùm non fuerit illa principalis decidendi ratio, sed fuit quædam causa, præbens occasionem constituendi legem Falcidiam, & Trebellianicam. & hoc manifestè ostendam ex eo quidem, quod idem Senatusconsultum, quod permisit Trebellianicam quartam deduci, addit illam rationem, ne contingat hęredes repudiare hæreditates, & extingui fideicommissa. §. sed quia hæredes. Institut. de fideicommiss. hæredi. & idem statuit, cogendum esse, hæredem adire, omni periculo hæreditatis, in fideicommissarium delato. §. ergo siquidem. Institut. de fideicommiss. hæred. Igitur constat, hanc eandem rationem timoris, repudiandæ hæreditatis expressam esse in Falcidia, & in Trebellianica: & tamen in Trebellianica manifestè apparet, non esse eam rationem principalem, ergo nec fuit in Falcidia constituenda. Item non oberit communi assertioni huius capitis vltima pars, quæ dixit Falcidiam, id est, Trebellianicam deduci contra voluntatem testatoris. Nam ego vix mihi possum persuadere verba huius capit. posse intelligi in Trebellianica, secus quàm in Falcidia, cùm Romanus Pontifex hîc planè de vera Falcidia loquatur, & de quarta portione ex eadem lege à legatis deducenda. Sed si de vera Falcidia loquitur hic textus, & eius deductio à testatore prohiberi potest, cur contra voluntatem testatoris deducitur? nempe ex eo, quod non prohibita deductione Falcidiæ expressim adhuc verum est, Falcidiam detrahi contra voluntatem testatoris, atque item Trebellianicam: siquidem ipse testator hæreditatem iussit restituere, aut totum assem hęreditarium legauit. Vnde deductio quartæ aduersus eius voluntatem fit, qui hæreditatem voluerat restitui ab hærede fideicommissario, aut totum assem legauerat. quod in hac specie Theophilus adnotauit in §. ergo. Institu. de fideicommiss. hæred. glossa hîc, quam commendat Alexand. in l. cogi. §. si pater. ff. ad Trebellian. in fin. notant Salycet. & Iaso. in l. filium, quem habentem. C. fami. erciscun. numero 23. Nam licet testator possit prohibere Falcidiam, si tamen eam expressè non prohibuerit, fiet eius deductio contra voluntatem testatoris, saltem tacitam. optimus text. in l. Titia. ff. ad l. Falcidi. quicquid dixerint Paul. à monte Pico. in l. in quartam. ff. ad l. Falcid. columna 28. & Deci. consili. 257. colum. vltim. & Alciatus in dicto capit. 19. qui conantur probare non præmissa prohibitione expressa Falcidiæ, eam deduci ex voluntate testatoris, non contra eius voluntatem, quod falsum est, & aduersus Barto. in dict. l. in quartam. qui dixit, etiam hodie deduci Falcidiam præter voluntatem testatoris, qui eam non prohibuerit. Qua in re plurimum interest, an Falcidia deducatur ex voluntate testatoris, an contra eius voluntatem, ex his, quę notantur in dict. l. in quartam. In summa igitur Trebellianica prohiberi poterit à testatore, sicuti Falcidia, etiam in codicillis: vt sensit Aretin. consilio 12. vlti. colu. & expressè fatetur Gualdensis de arte testan. titu. de mutat. test. cap. 8. aduersus Bald. consilio 474. volumi. 2. qui respondit, Trebellianicam non posse prohiberi in codicillis, etiamsi in testamento prohiberi posset, ea ratione, quòd codicilli non possunt omninò tollere testamenti vim, nec adimere hæreditatem. l. 2. C. de codicil. quæ quidem hęreditas adimeretur omninò, si in codicillis hæreditatis Trebellianica prohiberi posset. atque ita Baldo suffragatur gloss. in dict. l. 2. verbo, falso. & Alci. in l. licet. C. de pact. à quibus ipse dissentio, quippe qui videam, hæreditatem posse adimi in codicillis verbis obliquis. l. Scęuola. ff. ad Trebellia. dict. l. 2. in parte vltima. Nec refert quicquam, quòd in effectu tota hęreditas adimatur in codicillis, cùm id licitè fieri possit, & adhuc hæres verus hæres est nomine, licet non re. Ex quibus opinio Baldi falsa redditur.

Cæterùm, ex æquiparatione Falcidiæ

7

^† & Trebellianicę infertur, à fideicommissis pijs non esse deducendam Trebellianicam, sicut nec Falcidia deducitur à legatis pijs. Authent. similiter. C. ad l. Falcid. Barto. in dict. l. Marcellus. quo in loco Angel. Socy. Alex. numer. 4. & Ias. num. 20. dicunt, hanc opinionem communem esse. idem fatentur Abb. consilio 59. volu. 1. Euerardus in Topicis, cap. 16. Abb. num. 18. & Lanfranc. hîc col. vltim. Bald. consil. 8. in 4. vol. Ioan. ab Amicis cons. 58. col. vlti. & Corasius in prælu. ad l. filium. C. fami. ercisc. nume. 44. text. est ad hanc assertionem nōnon inelegans. in l. si quis ad declinandam. in fin. C. de Episco. & Cleri. Eandem opinionem probat Cynus in d. Authent. sed cùm testator. Salyc. in dict. Authentic. similiter. dicens, hanc sententiam seruandam esse in praxi, quam Anton. & Cardin. hîc sequuntur, & pleriq;plerique alij, quos præfati Doctores referunt, licet contraria opinio placuerit gloss. Archidiaco. & Ioan. Andr. in dict. cap. si pater. verbo, Trebellianicæ. & pluribus, quorum Alexander & Iaso. meminêre. Nam & si Iason concedat, hanc opinionem gloss. esse veriorem, non tamen video, cur sit in Trebellianica recedendum à decisione text. in d. Authen. similiter. vbi Ludou. Romanus rep. priuilegio 40. vltimarum voluntatũvoluntatum, quo ad pias causas, approbat omninò gloss. conclusionem. cuius |

p. 788

disputationem præmissa veritate communis opinionis, omittimus.

Postremò superest

8

^† animaduertere verba quædam Bernardi, in verbo, legauit, & in verbo, adeunte. ex quibus colligitur effectus clausulę codicillaris, & is potissimus est, vt non adita hæreditate legata debeantur à successoribus ab intestato. qua in re glo. hæc est insignis, & forsan alibi in Iure Canonico similem non habet, secundum Lanfranc. hîc col. penulti. & eam notauit Abb. hîc nume. 24. glo. opti. & ibi Bart. in l. 1. num. 3. ff. de iure codicillo. text. in l. ex testamento. C. de fideicommiss. & ibi gloss. in l. eam, quam. C. eod. titu. verbo, traditur. Vitalis in tracta. Clausul. fol. 2. oportet tamen hæreditatem adiri ab ipsis hæredibus legitimis, qui intestato succedunt. gloss. in l. qui filio. §. 1. ff. de hæredibus instituen. melior iuris secundum Baldum ibi. & singu. secundum Iasonem. in l. eam, quam. C. de fideicommiss. column. 6. Alexand. num. 13. Iaso. col. vltim. in Authen. ex causa. C. de lib. præte. Alexan. in l. 3. col. 1. ff. de legat. 1. qui eam commendat in l. nemo potest. ff. eodem titu. numero 10. vbi Iason 1. lectu. nume. 23. & 2. num. 35. eam dicit esse singul. quod procedit, etiam extante Regia l. 1. titul. 2. libro 5. ordina. quæ non adeunte hærede instituto statuit legata relicta in testamento valere. Est enim necessarium, hæreditatem adiri ab his, qui legitimè succedunt intestato. Secundò, hæc Bernardi conclusio locum habet in successore legitimo, cui tempore testamenti competebat ius legitimę successionis ex primo gradu, non autem in alijs, qui ex vlteriori gradu habent idem ius. Hi enim non censentur rogati per clausulam codicillarem. glo. in l. non iustam. C. ad Trebell. & in l. si Titio. §. Iulianus. ff. de legat. 2. Iason colu. vlt. in d. Auth. ex causa. Angel. in d. l. non iustam. Angel. Areti. in prin. Insti. de codicil. per tex. in l. 1. §. vlti. ff. de lega. 3. qui tamen loquitur, quando nominatim fuit grauatus proximior. Vnde, si simpliciter sit adiecta clausula codicillaris, versus erit, omnes successores legitimos grauatos censeri. tex. insignis in l. ab intestato. ff. de iure codic. ex quo omninò falsum est, quod Ange. & Iaso. notant. atque ita Curtius Iunior in dict. Authentic. ex causa. numer. 73. hanc vltimam opinionem probat.

Est tamen dubium, an legata

9

^† debeantur ab his, qui succedunt intestato, ex eo, quòd testator voluit legata deberi etiam hæreditate non adita, in quo distinguendum est. Nam si testator dixit, Volo legata deberi hæreditate non adita: legata minimè debentur non adita hæreditate, quia hæc clausula est contra ius, & ideò non operatur effectum aliquem. l. nemo potest. ff. de legat. primo. ita in hac specie Imo. in l. qui filio. §. 1. ff. de hæred. institu. Oldrad. consilio 108. in 2. qu. Alex. in l. extraneum. col. penul. C. de hæred. institu. Bald. in l. 1. C. si quis omi. caus. test. col. vlt. Quòd, si testator dixerit, volo legata deberi, etiam hæreditate non adita ex testamento, legata debentur à successoribus legitimis, hæreditate non adita ab hærede scripto, quia hæc verba habent vim clausulę codicillaris. l. codicillis. §. vlti. ff. de legat. 2. Alexander in dict. l. nemo potest. col. 3. sic intelligens Bartol. ibi, qui indistinctè dixerat legata in præsenti quæstione deberi à successoribus intestati. Is tamen loquitur, quando testator prohibuit Falcidiæ detractionem, quo casu legata debentur, etiam non adita hęreditate per hæredem scriptum. textus in Authentica de hæredi. & Falcid. §. si verò expressim. modò fiat aditio à successoribus legitimis. vt Ias. Crot. & alij explicant. in d. l. nemo potest. hic verò casus non debet extendi ad eum, in quo testator voluit legata deberi hæreditate non adita. ex Imol. & Alex. relatis in parte prima huius distinction. licet Ias. in d. l. eam, quam. in 10. casu, nitatur extendere d. §. si verò expressim. vt locum habeat, quando testator non prohibuit Falcidiam, sed voluit legata deberi hæreditate non adita: ex quibus omnibus apparet, legata deberi non adita hæreditate ab scripto hærede, adita tamen à successoribus legitimis, & id maximè ex vi clausulæ codicillaris.

Idem planè dicendum erit, si

10

^† in testamento iuramentum præstitum fuerit. Habet enim vim clausulæ codicillaris. Ias. hac specie in dict. l. eam, quam. numero 17. sed est text. celebris in l. cùm pater. §. filius matrem. ff. de legatis 2. dicens, Iuramentum hunc effectum habere, vt actus, qui eo modo, quo fit, non valet, valeat meliori modo, quo possit. Barto. ibi. idem Bar. in l. si quis pro eo. numero 13. ff. de fideiusso. idem in l. 1. §. si quis ita. ff. de verbor. obligatio. dicit illum text. notabi. Alex. in l. 4. in princip. ff. de dam. infect. mirabilem Matthes. notabil. 56. commendat Iason in §. item, si quis. in 2. numero 14. Instit. de actio. & plerique alij passim eandem opinionem recipiunt: quæ tamen primò intelligitur, dummodò actus ille habeat solennitatem, quæ est necessaria ad effectum illum, quem ex iuramento deducere volumus. Nam si testamentum iuramento præstito ordinatum volumus valere iure Codicillorum, oportet habere codicillorum solennitatem: siquidem iuramentum operatur actum eo modo, quo fit inualidum, transfundi in alium actum, qui valere possit. Igitur est necessarium, adhibitam fuisse illam solennitatem, quæ huic actui sit sufficiens. Imol. in cap. cùm contingat. numero 70. de iureiurand. sic intelligens Iurisconsultum in d. §. filius matrem. ex quo textu plura infert Iaso. in dicto §. item si quis. numero 14. & Chassane. consilio 39. colu. 4. disputat etiam illius decisionis rationem Alcia. in l. 1. §. si quis ita. ff. de verborũverborum obligatio. numero 44. idem in dicto c. cùm con|

p. 789

tingat. num. 159. idem probat Pontificia respōsioresponsio. in c. quanto. de iureiuran.

Secundò, non leuis est disceptatio, cuius iuramentum exigat Iurisconsultus, testatoris, an hæredis? Et Ioan. Crott. in dict. §. si quis ita. conclus. 9. illum text. intelligit in iuramento hæredis, quòd si id verum est, non est tanti facienda illa decisio, quia ex promissione iurata ab ipso hærede agitur ad legata. l. vltim. C. de fideicom. §. vltim. Institu. de fideicommiss. hæredi. iunctis his, quæ notat Bart. in l. nemo potest. colum. 1. ff. de legat. 1. Ex eo tamen text. non omninò constat, iuramentum præstitum fuisse ab hærede. Filius, inquit, matrem hæredem scripserat, & fideicommissa tabulis data, cum iuramenti religione præstari rogauerat. Cùm testamentum nullo iure factum esset, nihilominùs matrem legitimam hæredem cogendam fideicommissa præstare respondi, nam enixæ voluntatis preces ad omnem successionis speciem porrectæ videbantur. Hactenus Iurisconsultus, ex quo nondum apparet, iuramentum ab hęrede præstitum fuisse, quāuisquamuis testator rogauerit, hæredem præstare legata, & ab eo iuramentum fieri de eis soluendis, postulauerit. Et si hæc testatoris petitio effectum clausulæ codicillaris habet, quantò fortiùs ac iustius erit, eundem effectum tribuere iuramento ipsius testatoris? Vnde communis opinio ex ratione illius text. probabitur, autore Alciat. in dicto capitulo, cùm contingat. numero 163. Sed ex his colligitur paragraphum illum, etiam in iuramento hæredis habere locum, quod ibi notant glo. Bar. & Bald. gloss. in l. 2. C. comm. de leg. verbo, iuramentum. Didacus à Segura. in l. filiusfamiliàs. ff. de verb. obliga. colum. 9. Guliel. Bened. in c. Rainutius. verbo, testamentum. in 3. nume. 20. Quibus refragantur Bart. & Paul. in d. l. 2. dicentes, iuramentum hęredis non reddere legata magis efficacia, quàm ipsa sint ex testamento, nec habere effectum clausulæ codicillaris, cùm effectus procedat à iuramento testatoris. qua in re dubius est Iaso. in dict. l. eam, quam. col. 8. Ego verò arbitror, iuramentum præstitum ab hęrede, de soluendis legatis hũchunc effectum operari, vt ratione promissionis iuratæ, hęres ipse, qui promisit, teneatur legata soluere, ex ratione l. vltimæ. C. ad l. Falcidiam. Item licet possit dubium esse, à quo fuerit iuramentum præstitum in dict. §. filius. & verisimilius sit, ab hærede præstitum esse. Et in eodẽeodem paragrapho tractetur de obligatione ipsius hæredis iurantis ad soluenda legata: existimo tamen iuramentum præstitum à testatore, vel ab hærede ex iussione testatoris, effectum clausulæ codicillaris omninò operari, vt legata non tantùm ab hærede iurante, sed etiam à quocunque successore legitimo repetita censeantur, quod ex voluntate testatoris planè coniector: & verba Iurisconsulti adstipulantur, dum is dixit: Nam enixæ voluntatis preces ad omnem successionis speciem porrectæ videbantur.

Tertiò, est intelligenda frequẽtissimafrequentissima Doctor. adnotatio, vt procedat, nisi actus deficiat in substantia, nempe, si consensus desit, nam tunc iuramentum illum defectũdefectum minimè supplet. l. vltim. C. de non numer. pecun. capi. penultim. de iureiur. in specie Ias. in l. sancimus. C. ist. titul. 2. colum. Deci. in capit. cùm super. de offici. delegat. numero 11. sic & idem erit in defectu personæ agentis, qui vel furiosus, vel infans sit. Rom. consi. 517. col. pen. Bar. in d. l. si quis pro eo. ad finem. Alci. in d. c. cùm contingat. num. 166.

Quartò, iuramenti religio inducit, vt actus valeat eo modo, quo possit valere, non tamen meliori modo. Sat enim est, actum inualidum eo modo, quo gestus fuit, ob virtutem iuramenti valere eo modo, quo possit, ne pereat: nec pręcisè est ei tribuenda maior ipsius actus potestas. ita Socyn. & Alciat. in dicto §. si quis ita. numero 44. sensit Alexan. consil. 12. colum. penult. volum. 1. quibus ego non assentio. imò arbitror, actum iuramẽtoiuramento pręstito gestum, etiamsi non valeat eo pacto, quo gestus sit, valere tamen meliori modo, quo possit, nam si alijs pluribus modis idem actus valere poterat, & ad eam potestatem & effectum habeat congruam solennitatem, quid obstat, quin ex iuramenti religione ex effectibus, quos habere actus ille poterat, vberiorem assequatur? quod ex d. §. filius matrem. probari mihi videtur. & id probant Abb. in d. c. cùm contingat. colum. pen. vers. septimus casus. & Lancel. Galiau. in d. §. si quis ita. col. 15. ex quibus constat, stipulationem inutilem & nullam, iuratam tamen, valere vt pactum nudum, producens actionẽactionem, & meliori modo, quo possit, siquidem pactum nudum, cui accedit iuramentum, actionem producit, etiam Iure Ciuili. Anto. & Abb. numero 31. in dicto cap. cùm contingat. Matthesil. notab. 36. Cuma. & Rom. in l. 1. in princi. ff. de verb. oblig. Ias. in l. iurisgentium. §. sed cùm nulla. 11. fallent. ff. de pact. Galiau. in Rub. ff. de verbor. obligat. fol. 6. colu. 3. Fortu. in cap. 1. de pact. numero 28. & Felin. ibi, col. 2. Alexand. in Rub. ff. de verb. obligat. colum. vlt. & quamuis Bart. in l. si quis pro eo. penult. col. ff. de fideiu. tenuerit hoc procedere Iure Canonico, non tamen ciuili. idem Salycetus in Authen. Sacramenta puberum. vbi Corne. quæst. 13. & Alcia. in d. c. cùm contingat. nume. 242. idem notant dicentes Bar. opinionem communem esse. verior est prima opinio ex l. si quis maior. C. de transactionibus.

Quintò, eadem decisio locum sibi vendicat, nōnon tantùm in vltimis voluntatibus, sed & in cōtractibuscontractibus, quod ex præcedenti exemplo constat: & notauit Barto. in d. §. si quis ita. vbi Iaso. num. 24. & Galiau. col. 14. idem post alios asserunt, vnde constat, esse hanc communem sen|

p. 790

tentiam, & ex allegatis per Ias. in dict. §. item, si quis. numero 14. & Chassa. dicto consil. 39. colum. 4.

Sextò, hinc manifestum est, idem esse in transactionibus, nam si transactio fiat iuramẽtoiuramento præstito, & non valeat vt transactio, valebit tamen vt pactum nudum. Barto. communiter receptus in d. l. si quis maior. Iaso. & Galiau. in dicto §. si quis ita. aduersus Roma. & Areti. ibi. Imò esse Bartol. opinionem communem asserit Lancelo. Galiau. in dicto §. si quis ita. columna 14. Ex quo infertur intellectus ad tex. in l. si causa cognita. C. de transactio. vbi Bartol. dixit, transactionem factam super his, quæ per sententiam, & rem iudicatam finita sunt, minimè valere, nec vt transactionem, nec vt pactum nudum. Hoc enim est verum, nisi transactio sit iurata, nam erit valida vt pactum nudum. Quinimò hoc pactum nudum iure etiam Ciuili actionem producit, sicuti paulò antè dicebam, secutus Abbatem & Galiau.

Septimò, potest communis sententia etiam ad actus iudiciales extendi. Confessio namq;namque facta in iudicio à litigante, eius aduersario nōnon petente, nec acceptante illam, minimè infert præiudicium confitenti, nec alteri. Tamen, si iuramentum huic confessioni accesserit, saltẽsaltem ipsi confitenti nocet, tametsi non noceat alteri leganti. optimus text. in l. de ætate. §. qui interrogatus. ff. de interroga. actio. Ioan. Faber. in §. item, si quis postulante. numero 13. Instit. de actio. vbi Ludouic. Gome. num. 13. idem approbat, dicens, hanc sententiam communiter esse receptam.

Illud sanè passim in hoc tract. quæritur,

11

^† vtrum legata pia debeantur hæreditate non adita. Et quidam respondent, legata pia deberi, etiamsi ex testamento non adeatur hęreditas fauore piæ causæ. Abb. in c. relatum. 1. colum. vltima. ist. titu. Barto. in l. 1. in repet. numero 66. C. de sacrosanct. Eccles. Anani. consilio 28. columna 3. Roma. consilio 493. & Ioan. Lup. in Rub. de donat. §. 65. numero 18. Matthe. notab. 163. quorum opinio dubia est, ex eo, quòd libertas non debetur hęreditate non adita perscriptum hæredem, aut per eum, cui bona adijciuntur, vt hæredi fauore libertarum. l. 2. C. si quis omi. caus. testamen. gloss. in l. qui filio. §. 1. ff. de hæred. institu. l. 4. ff. de fideicommis. libe. l. vltim. C. de manumi. testa. in princip. Institu. de eo, cui bona liber. cau. addi. Libertas autem dicitur causa pia. l. 1. §. sin autem. C. de com. ser. manu. quem text. dicit meliorem iuris. Iaso. in l. 1. §. si quis ita. numero 15. ff. de verb. obli. notat post alios Euerard. in Topicis, capit. 23. optimus tex. in l. primo gradu. ff. quæ in fraud. credito. quem adnotauit Tiraqu. in l. si vnquāvnquam. C. de reuoc. donat. verbo, donatione largitus. numero 269. Igitur non aliter legata pia debentur hęreditate nōnon adita, quàm legata libertatis: atque ex his dicendum erit, legata pia nōnon deberi hęreditate non adita. quod notātnotant Bald. Salyc. q. 3. Fulgos. & Ias. 1. lect. numero 29. & in 2. vlti. col. in d. l. 1. C. de sacrosan. Eccles. vbi Ias. 1. lect. dicit, hanc opinionem esse cōmunemcommunem. idem Ias. in d. l. eam, quam. nu. 19. & Alex. consil. 209. colu. pen. 2. volum. & Imo. in dict. l. qui filio. §. primo.

Verum in hac perplexa ac difficillima quæstione attingam peculiares aliquot casus, ex quibus quid in hac re sit dicendum, diligenter conabor explicare.

Primus casus. Testatore nullum instituente hæredem, & volente omnia bona sua in pauperes aut pias causas distribui datis executoribus, ipsi pauperes censentur vtiliter hæredes instituti, aut pia causa, atque nulla expectata aditione hæreditatis, executores, aut eis non designatis, Episcopi poterunt illam distributionem ad effectum ducere. cap. cùm tibi. isto titu. idem erit, si testator relinquat omnia bona sua pauperibus. l. his verbis. ff. de hære. insti. Barto. in d. l. 1. C. de sacrosanct. Eccles. nu. 65. Barb. in hac specie. consilio 8. volum. 1. numero 14. Anchara. in cap. cùm esses. isto tit. numero 15. sensit Innocent. in capit. Ioannes. isto titulo.

Secundus casus, Testatore hæredem instituente, qui post mortem testantis non vult adire hæreditatem, nec alius successor legitimus, ne bona à creditoribus capiantur, & legata pereant, possunt bona illa addici alicui ex his, quibus legata pia fuêre relicta, vt conseruentur legata pia, datis fideiussoribus de ære alieno soluendo. Et hoc ad exemplum fit illius constitutionis diui Marci, quæ idem statuit in legatis libertatum. dicta l. 4. ff. de fideicommiss. libe. in princ. Institu. de eo, cui bona libert. caus. addi. Bart. & Ias. in d. l. eam, quam. nu. 19. C. de fideicommiss. Rom. in Auth. similiter. C. ad l. Falci. in 20. speciali. Et licet Salycet. in dict. l. 1. quęst. 13. ab hac conclusione recedat, tamen ibi asserit, eam plures habere autores, & eam esse cōmunemcommunem fatetur Iason in dict. l. eam, quam. numero 9.

Tertius casus. Legata pia debentur non adita hæreditate, quando quis decessit, habens suum hæredem, licet abstinentem. l. cùm quasi. §. sed & si suus. ff. de fideicommiss. liber. qui text. loquitur in legato libertatis, & ad legata pia inducitur. per Iasonem in dicta l. eam, quam. numero 29. post Baldum in Authentic. hoc amplius. C. de fideicommiss. secunda columna. Angelus & Imola in l. filius, qui patri. in princ. ff. de vulg. text. secundum gl. ibi in d. l. cùm quasi. §. sed & si quis.

Quartus casus. Legata pia debentur non adita hæreditate ab hærede scripto, ex eo, quòd vel ante mortem testatoris, eo ignorante, vel pòst repentina morte hæres extinctus nōnon potuit hæreditatem adire. l. Antonius. ff. de fidei|

p. 791

commiss. lib. quāquam ad hoc ipsum adnotauit Roma. in d. Auth. similiter. 20. speciali.

Quintus casus. Instituto hærede extraneo, & eo spontè repudiante hæreditatẽhæreditatem, legata pia censentur repetita à successoribus legitimis, qui intestato succedant, & ab eis adita hæreditate debentur. quod video Iasonem concedere in dicta l. eam, quam. nu. 20. argumento assumpto à glo. ibi, quę in verbo, traditur, dixit, legata censeri repetita ab intestati successoribus ob affectionem & libertatem. l. testamento. ff. de fideicommiss. liber. cuius ratio in legato pio locum habet.

Sextus casus. QuādoQuando testator legata pia reliquit ad sepeliendum eius corpus, & alia, quæ statim oportet velociter fieri, hęc legata debẽturdebentur hæreditate non adita. Bal. col. 4. & Iaso. nu. 20. in dict. l. eam, quam.

Septimus casus. Quando testator iussit hæredi, vt verbo tantùm adiret hęreditatem, nec ei realiter se immisceret, donec ab executoribus legata pia sint soluta, executores possunt non expectata immixtione reali, aut aditione itidem reali, ipsius hęredis legata pia soluere. Albericus in l. precibus. C. de impuberibus, & alijs substitut. colum. 9. Nicol. Boër. decisione 41. Iason in dicta l. eam, quam. num. 20. ex quibus idem erit, si simpliciter testator voluerit legata deberi hæreditate non adita, quorum opinio quo ad legata pia posset optimè defendi: quo ad alia verò legata non est admodum tuta ex his, quæ in hoc paragrapho paulò antè diximus. Ex quibus opinio eorum, qui dicunt, posse testatorem in quibuscunque legatis prohibere aditionem hæreditatis, donec executioni tradantur legata, est intelligenda in hunc modum, vt hæres possit prohiberi apprehendere possessionem hæreditatis, non tamen adire, saltem verbo. Et ita sensit Ias. in l. debitori tuo colum. prima. C. de pactis. Anchar. consilio 47. Boërius dicta decisione 41. Oldradus consilio 108.

Octauus casus est, in quem tendit tota controuersia, quando testator hæredem extraneum instituit, isq́ue hæreditatem repudiat, aut non vult adire, etiam ante aditionem legata pia deberi asserunt Doctores, quos in initio huius quæstionis nominatim citaui, & id fauore piæ causæ. idem concedunt Anchara. in capitulo, cùm esses. numero decimoquinto. isto titulo. & idem consilio 144. Barbat. cons. 8. volum. 1. numero 14. dicens, hanc opinionem esse communem. Idem expressim fatetur Baldus, eam secutus in l. 1. ff. de legat. 1. in quo refragantur Imola, Alexand. & Ias. qui contrariam communem esse opinantur, quibus ipse non omninò accesserim, quippe, qui videam, viros vndequaq;vndequaque doctos Bart. subscripsisse. & maximè Bald. consilio 287. volumine quarto, quorum sententiam probat Lapus, allegat. 91. numero quarto. & Capella Tolosana 89. & probatur, quia testatore prohibente Falcidiæ deductionem hæreditate non adita, legata debentur. in Authent. de hæred. & Falcid. §. si verò expressim. collat. 1. ergo etiam prohibente ipsa lege Falcidiam, non erit necessaria hæreditatis aditio, sicuti fit isthæc prohibitio in legatis pijs. Authent. similiter. C. ad l. Falcid. Fateor sanè, huic rationi respondisse Salycet. in dicta l. 1. quæstio. 13. sed dum considero esse nimiānimiam hanc subtilitatem aditionis hæreditatis, quo ad legata pia, quę non tantùm actione, sed vel officio iudicis possunt exigi. l. hæreditas. ff. de petit. hæred. non recuso sententiāsententiam Bar. probare, quę cōmunitercommuniter seruatur, teste Caro. Moli. in additionibus ad consil. Alex. 209. volu. 2. num. 16.

Regia verò l. 1. titu. 2. libro 5. in ordi. statuit, hæreditate non adita ab hærede scripto, legata non tantùm pia, sed & alia quæcunque valere. Forsan tamen ea lex inducit legatorum repetitionem à successoribus legitimis, & ideò erit necessaria eorum aditio, tametsi hæredis scripti aditio non requiratur. ex glo. in l. qui filio. §. primo. ff. de hæred. instit. cuius nos mentionem fecimus in hoc §.

Addit præterea eadem l. Regia, hærede aut legatario repudiante legatum aut hæreditatem, quæ alteri ex testatoris voluntate erant restituenda ab ipso hærede vel legatario, debetur legatum vel hæreditas substituto, atque ita fit, vt ex Regia constitutione cesset illa dubitatio, an

12

^† legatarius rogatus legatum, aut aliquam eius partem alteri restituere, possit legatum repudiare: quæ tamen quæstio examinanda est ad perfectiorem Regiæ sanctionis intellectum. Videtur etenim, hanc repudiationem fieri posse, nam & debitor potest hęreditatem vel legatum, etiam postquam sibi cessit dies, repudiare, nec ex hoc dicitur creditores fraudare. Tunc etenim creditoribus fraus fit, quando ex facto vel omissione debitoris desinit ipse aliquid habere, ita, vt sibi incipiat, aliquid de nouo abesse, quod alteri acquiratur, & incipiat illi de nouo adesse, vt eleganter explicat Bart. per text. ibi in l. qui autem. in princ. ff. quæ in fraud. cred. optimè Caro. Molin. in consuet. Paris. tit. 1. §. 1. gloss. 3. numero 10. ita intelligens text. in d. l. qui autem. quem notant Angel. & Iaso. in §. item, si quis in fraudem. Instit. de actionibus. num. 121. & nos eiusdem meminimus 2. part. Epitomes cap. 7. §. 1. numero 12. Igitur poterit & fortiori ratione legatarius legatum repudiare, etiamsi dies iam cesserit, quamuis fiat ex hoc præiudicium illi, cui legatum illud erat ex voluntate testatoris restituendum, quantò magis id licebit, attenta Regia lege, quæ ab illo præiudicium tollit.

Illud tamen hac in re omittendum non est, hæredem non posse repudiare legatum defuncto relictum in præiudicium alterius. text. sin|

p. 792

gul. in l. liberto octuaginta. ff. de bonis libert. & in l. si fundum sub conditione. §. si Titius. ff. de leg. 1. quibus ex aduerso obijcitur textus in l. si mihi. ff. de leg. 1. in princ. vbi Iurisconsultus expressim asserit, permissum esse, hæredi repudiare legatum, defuncto relictum.

Quamobrem Bartol. in d. l. si mihi. ita nodum hunc dissoluit, vt existimet d. §. si Titius. intelligendum esse eo casu, quo ex aliquot coniecturis apparet, defunctum voluisse illud legatum ab eius hærede admitti & acquiri, non repudiari, nempe quia de eo disposuit. Cui interpretationi cæteri Doctores magis communiter accedunt.

Ad aliam verò obiectionem, quæ fit ex l. liberto. sic Barto. respondet, dicens, illius l. decisionem esse intelligendam, quando hæres repudiando alteri præiudicium infert, sibi verò nullum commodum acquirit, nec damnum euitat: quo quidem casu minimè ei liceret repudiare legatum, sicuti posset, quando ex repudiatione sibijpsi commodum aliquod accederet, aut proprium damnum ipse hæres effugeret. quod gloss. in dicta l. si mihi. expressè notat. & idem post Bartol. Doctores ibi magis communiter defendunt, & maximè Alexand. & Socyn. contra Paul. Cuma. & Ias. qui à Bart. recedunt, ex eo, quòd in dicta l. liberto. hæres ex repudiatione commodum consequitur: quippe, quum facta repudiatione hæreditas defuncti liberti non accedit ad illam æstimationem & quantitatem, ex qua legitima sit patrono debita: acquisita verò legato liberti, hæreditas eius efficitur quantitatis, quæ patrono ex iuris dispositione legitimālegitimam omninò defert: ex hoc enim legato centenarius decessit in bonis ipse libertus. l. si libertus. ff. de iure patro. Igitur non licet hæredi legatum defuncto relictum, repudiare in alterius præiudicium, etiamsi ea repudiatio in vtilitatem hæredis cedat. Rursus aduersus Bartol. obijciunt tex. in dicto §. si Titius. Cuius verba sunt: Si Titius, cui Stichus legatus fuerat, antequam sciret, ad se legatum pertinere decesserit, & eundem Seio legauerit, & hæres Titij legatum non repudiauerit, Stichum Seius vendicabit. Ecce, qualiter hæres liberè potest legatum illud repudiare, & tamẽtamen acquisitione nullum ei damnum imminet.

Ego sanè Bartol. distinctionem ab his obiectionibus ita defendam, vt existimem ex dicto §. si Titius. necessariam esse hæredis acceptationem, vt Seius Stichum possit vendicare iure dominij, atque huc tendunt verba illa, Et hæres Titij non repudiauerit. Non tamen ex hoc negatur, posse hæredem compelli legatario petente, Stichum legatum acceptare, cùm nullum ei ex hoc immineat præiudicium. Et ita Accursius & Doctores ibi illum textum interpretantur. Id verò, quod adducitur ex Africano in dicta lege, liberto. opinioni Barto. nequaquam obstat, si animaduertamus verum Iurisconsulti sensum. Nam illud pręiudicium non est considerandum, item neque commodum, quod in eo casu ex repudiatione sequeretur, cùm nulla alia vtilitas, nullum aliud damnum, extrinsecus ex repudiatione vel acceptatione legati hæredi contingat, quàm quòd ex maiori vel minori hęreditatis æstimatione ad hæredem peruenire possit. Friuolum tamẽtamen est, nullam aliam causam repudiationis hæredem proponere, quàm maiorem hæreditatis æstimationem. Et hunc opinor esse proprium intellectum Iurisconsulti in dict. l. liberto. nec aliud arbitror Bart. sensisse. ex quibus plura inferuntur.

Primum, hæredem non esse cogendum, acceptare legatum defuncto factũfactum, etiam ad augendam hæreditatis æstimationem, vt locus sit legitimæ portioni, quando repudians legatum tanquam hæres, illud posset consequi tanquam legatarius, absque aliquo onere. ex dict. l. si mihi. vbi Bartolus, & alij frequentiori calculo hanc sententiam probant. quod fatentur Ias. ibi. & Alexander consil. 113. volumine tertio, columna vltima, ex hac opinione respondens, quid iuris esset in pulchro casu, qui ibidem ab eo proponitur, & sequitur Ias. in dicta l. si mihi. numero 20. licet Carolus Molinæus in additionibus ad Alexan. omninò dissentiat ab Alexandro, & à frequentissima omnium sententia.

Secundò, hinc deducitur,

13

^† grauiter errasse Alexand. in dicta l. si mihi. & in dicto consilio 113. columna vltima, qui defendens opinionem Barto. & communem existimat in dicta l. liberto. repudiationem nullum commodum afferre hęredi repudianti, ex eo, quòd iure nouissimo tertia pars bonorum liberti & centenarij sit patroni legitima non dimidia. §. sed nostra. Institut. de success. liber. eam verò tertiam partem ex solo legato quadraginta hæres soluere poterat, & consequi integram liberti hæreditatem, in qua erant octuaginta, etiamsi legatum acceptasset. Igitur mirum non est, si acceptare cogatur hæres, qui ex ea acceptatione nec damnum patitur, nec lucrum amittit. Hic enim Alexand. intellectus verè commentitius est, & omninò reijciendus, cùm sit à vero sensu, & integro iudicio alienum, Africani responsa, iuxta constitutiones Iustiniani intelligere, seclusis decisionibus, quæ Africani ætate vigebant, ex quibus dimidia bonorum liberti pars patrono competebat pro portione legitima, si is centenarius decessisset. §. postea. Institu. de success. libert. Quòd si Alexand. commentum esset admittendum, sequeretur, non esse locum dictę l. liberto. quando liberto habenti octuaginta, legarentur triginta, aut vigintiquinque, quod falsum est, & ita ex hac posteriori ratione reprobat Alexandri intellectum Carol. Molinæ. in dictis additionibus.

p. 793

Tertiò, ex his apparet, non rectè Bald. locutum fuisse in l. fin. §. tali. C. de curato. furio. dũdum tex. in dicta l. liberto. dixit singul. eum intelligens procedere, quando in fraudem patroni esset facta repudiatio: non enim ad verum illius legis sensum requiritur fraudem aliquam adesse, nec probari.

Quartum, eadem ferè radice corruit ratio Iaso. in dicta l. si mihi. qui scripsit in dicta l. liberto. non admitti repudiationem: quia fuit facta in fraudem legis, id est, legitimæ portionis patrono debitæ ex legis dispositione. l. si libertus minorem. ff. de iure patronat. cuius decisionem solennem esse existimat: quia ex ea probatur alienationem in fraudem huius legitimæ portionis factam, esse nullius momenti, cùm cæteræ validæ sint, quamuis reuocari debeant. Hæc enim ratio Iasonis ad l. liberto. non est admittenda: nam repudiatio legati, vel hæreditatis, non dicitur fieri in fraudem patroni. l. prima. §. vtrum. ff. si quid in fraudem patro. Nec oberit l. si libertus. quippè quæ loquatur in alienatione rei propriæ iam perfectè acquisitæ ipsi liberto, non in repudiatione legati: quod licet post acceptationem fingatur retrò legatarij fuisse, tametsi repudietur retrò eius non fuisse, palàm est, vti probatur in d. §. vtrum.

Quintum, multò minus placet, quod Socinus asserit in dicta lege, si mihi. dicens rationem dictæ legis, liberto. eam esse, vt fauore patroni nullo pacto hæredi liberti sit permissa repudiatio. Id enim falsum est, cùm eadem decisio sit seruanda, etiam quo ad æstimationem hæreditatis, respectu legatorum, vt in vltima illius legis parte probatur.

Sextò, vt ad propositam

14

^† quæstionem redeam, infero ex pręmissis, debitoris hęredem non posse repudiare legatum defuncto relictum in fraudem, aut in præiudicium creditorum: licet ipse debitor in vita posset. quod notant Nico. de Nea. & Ias. in §. itẽitem si quis in fraudem. Instit. de actioni. numero 22. Alexan. in d. l. si mihi & tibi. quod manifesta ratione probatur: quia ipse legatarius repudians non diminuit proprium patrimonium: ipsius verò hæres diminuit hæreditatem debitoris, cuius bona, iura, & actiones tenetur diligenter custodire. Hanc tamen illationem ex principali distinctione Bar. intelligunt quidam esse veram, quando ex repudiatione nullum commodum hæredi debitoris obueniret, nec ex acceptatione damnum ei immineret: quòd si ex acceptatione damnum, aut ex repudiatione commodum hæredi contingere posset, existimant cogi non debere hæredem ipsum legatum acceptare: ita notant Alexand. dict. consilio 113. col. vlt. & Ias. in d. l. si mihi. numer. 20. dicentes, posse hæredem debitoris repudiare rem legatam debitori, & eam accipere ex alio iure, quo creditoribus eius rei ratione minimè sit obligatus ipse hęres. Sed si res legata primo loco debitori defertur, & ex eius legati acquisitione nullum aliud incommodum hæredi contingit, quàm quod creditoribus defuncti tenetur creditam pecuniam soluere titulo hæredis, non opinor ei licitum esse præfatum legatum repudiare. Hæc enim repudiatio manifestè repugnat voluntati debitoris, quam eius hæres sequi tenetur: siquidem præsumendum est, debitorem ipsum velle suis creditoribus omninò satisfieri, cui satisfactioni est necessarium legatum istud. Igitur nulla ratione iustè poterit in præiudicium creditorum repudiari: & ideò quo ad hanc opinionem libenter Carolo Moli. consentio, qui ab Alexan. recessit: malè tamen ipse allegauit. d. l. liberto. ad conclusionem in hac sexta illatione deductādeductam. cùm prædicta lex minimè locum sibi vendicet eo casu, quo hæredi extrinseca vtilitas ex repudiatione accederet, vt dixi illatione prima.

Septimò, ex Bart. distinctione comprobatur, quod Salice. & Iason in d. l. si mihi. col. pe. notant dicentes, monachos quibus legatum aliquod relictum est, cogendos esse illud acceptare ad effectum, vt Clericus ecclesiæ rector, cui Canonica portio ex eo legato competit, eandem quartam, & Canonicam portionem adsequatur, si ex hac acceptatione nullum damnum monachis accedit, lucrumúe ab eisdem aufertur.

Cæterùm, & si plurima ex

15

^† hac decisione adnotantur ex Panor. cæterisq́ue Pontificij iuris interpretibus, illud præmaximè probat hæc decretalis responsio: Hæredem rogatum restituere hæreditatem, etiamsi fideicommissarium vniuersalem hæredem instituerit, non posse eum grauare respectu bonorum contentorum sub fideicommisso, secùs quàm posset in bonis, & rebus, quæ verè sint ipsius fideicōmissarijfideicommissarij hęredis instituti, quinimò potest fideicommissarius Falcidiam, & Trebellianicam deducere ex illis bonis, quæ consequitur ex institutione vltra fideicommissum. Ex his sanè apparet, discrimen maximum constitui inter hanc decisionen, & c. Raynutius. saltem in sequentibus.

Primum, constat hîc substitutionem fuisse fideicommissariam, ibi, compendiosam.

Secundum ibi, quòd filius fuit rogatus restituere descendentibus ab ipso testatore, hîc verò agnatis ex linea trāsuersatransuersa ipsius testātistestantis.

Tertium, hic Raynaldus instituit hæredes alterum ex substitutis, & eius filios, ibi nullum instituit hæredem.

CAPVT, IOANNES.

CIrca executores vltimarum voluntatum diximus, atque explicuimus aliquot assertiones in capit. 3. & in cap. tua. & in c. si hæredes. huius titu. quibus addendũaddendum est, non tantùm ad

1

^† Episcopum pertinere curam, vt vltimæ voluntates mandentur executioni, sed & ad diœcesanum, id est, ad illum, qui iurisdictionem Episcopalem habet excluso Episcopo, tametsi Episcopus non sit. Contingit enim frequentissimè Abbates, Archidiaconos, iurisdictionẽiurisdictionem Episcopalem habere, vel ex priuilegio, vel ex præscriptione. ca. auditis. de præscriptio. capit. accedentibus, de exces. prælat. Hi sanè appellatione diœcesanorum continentur. gloss. in Clementi. vnica. de for. compet. verbo, diœcesanis. vbi Imol. & Cardina. Ioann. Andre. Abb. & Barba. hîc colum. 7. Felin. in capitu. cum olim. colum. 1. de præscript. cum ibi per eum adductis. text. optimus in capit. Abbates. de priuilegi. in 6. gloss. in Clem. 1. verbo, proprij, de reb. Eccles. dicens Abbatis consensum sufficere in alienatione rerum Ecclesiasticarum, si is habeat iurisdictionem quasi Episcopalem. dicit eam ordinariāordinariam Abb. in capitu. 2. de transactio. commendat idem Abb. in capitu. 1. de voto. colum. 3. & hîc. idem in cap. quæsitum. 3. notab. de rer. permut. Dec. in c. auaritiæ. de præb. vlti. col. Et licet gloss. in Cle. 1. de vita & honest. Cler. & in Clem. 1. de iure patro. velint expressè, appellatione diœcesani Episcopum tantùm comprehendi, non alium inferiorem, etiamsi is habeat iurisdictionem Episcopalem. Imol. in capit. de monachis. 2. colum. de pręben. tamen id procedit in his, quæ potiùs exigunt officium Episcopi, quàm eius iurisdictionem: nam in his quæ iurisdictionem potiùs requirunt, appellatione diœcesani continetur inferior habens iurisdictionem Episcopalem. Abba. & Barba. hîc, Feli. in d. c. cum olim. col. 1. in quo oportet mentem, & rationem dispositionis cuiusque perpendere diligenter.

Imò Canonicorum

2

^† collegium, quod Capitulum vulgò dicitur, poterit vacante sede Episcopali compellere excutores, vt vltimam voluntatem exequantur, & eis negligentibus eandẽeandem executioni mādaremandare, cùm hoc ad iurisdictionem Episcopalem spectet. Abbas 3. colum. post Cardi Ioannem Andre. & Anch. hîc: & idem probat Calderi. consilio 12. huius titul. Cardi. in Clem.. vnica. colum. 3. eo tit. dicens hanc opinionem communem esse. idem asserit eam secutus Francis. Pau. de potest. c. sede vacan. 2. part. q. 7. & Barbat. hîc, numero 15. licet ab ea recesserit. Hinc etiam arbitror, prælatum Episcopo inferiorem, habentem iurisdictionem Episcopalem, excluso Episcopo, non tantùm posse compellere executores ad executionem, sed etiam eis negligentibus exequi vltimam voluntatem: quod minimè dubium est, quando is prælatus non est subiectus Episcopo, sed ab eo exemptus simul cum his, qui illius sunt iurisdictionis. Prælatus verò non Episcopus, habens tamen Episcopalem iurisdictionem, à quo ad EpiscopũEpiscopum appellatur, licet possit cogere executores ad exequendum: quod Docto. hîc concorditer asserunt, & potest probari ex c. quanquāquanquam. de vsur. in 6. iuncta gloss. verbo, loci. & Franc. ac Domi. ibi. forsan tamen nōnon poterit exequi ipsam vltimam voluntatem negligentibus executoribus, sed id officium Episcopo deferetur, sicuti sensit Cardin. in Clemen. 1. ist. tit. 8. q. Fatetur tamen posse hunc prælatum inferiorem exigere rationem ab ipsis executoribus: iuxta illius Clementinæ constitutionis sanctionem. in quo glo. ibi, verb. locorum ordinarij. dubitauit, quo fit, vt ex præmissis sensus huius capitul. apertissimus sit.

Colligitur deinde ex hoc c.

3

^† executorem designatum in testamento, etiam ad legata pia soluenda, non posse cogi id munus accipere, saltem præcisè. Ioan. Andre. Abb. & Doct. hîc communiter, quamuis si id recusauerit, amittat legatum à testatore relictum. Authent. de hæred. & Falcid. §. si quis autem. collatio. 1. Authen. de Eccles. tit. §. si autem. collatio. 9. Cardinal. in Clemen. vnica. ist. titu. q. 4. l. si quis sepulchrum. §. funus. ff. de relig. & sumpti. fune. l. vltima. ff. de confi. tut. l. post legatum. §. amittere. ff. de his qui. vt indig. Bal. in repetitio. l. 1. ff. de legat. 2. colu. 6. coniunctus tamen ipsi testatori in dubio, non amittit ex hoc legatum. l. tutor. §. quæ tutoribus. ff. de excusat. tut. Barbat. hîc, nu. 17. Roma. singula. 646.

Quòd si semel designatus executor expressè vel tacitè hoc officium receperit, omninò cogendus est id exequi. tex. hic satis celebris, ex quo frequentissimè iuris vtriusque interpretes id notant: maximè Abb. hîc, numero 3. & Cardinal. dict. q. 4. Quorum primus addit Episcopum posse hoc officium exequendi vltimam voluntatem delegare alicui, qui ei subiectus sit, & eum compellere, vt exequatur: sicuti in qualibet alia delegatione, quando Episcopo competit executio, ex notatis in capitu. pastoralis. de offic. delega. & in l. 1. C. qui pro sua iurisdict. idem Barba. hîc numero 11. & |

p. 795

idem in c. tua. numer. 20. huius titu. Bal. in dicta l. 1. col. 6. Alter verò notat, religiosum posse cogi, ab eius Prælato accipere hoc onus exequendi vltimam voluntatem: oportet enim monachos obtemperare eorum Prælatis. c. nōnon dicatis. 12. q. 1. atque ita est intelligenda vltima pars huius capitis, iuncta gl. & idem approbat Barba. hîc, numero 17.

Quinimò, etiamsi quisquam præsens designetur executor, & tacuerit,

4

^† non censetur ex hoc id munus acceptare. Abb. & communiter Doct. hîc. teste Barba. numero 11. & probatur in l. filius familiàs. §. inuitus. ff. de procurat. l. si de meis. §. recepisse. ff. de arbitr. nam & is, in quem præsentem fit compromissum, etiamsi tacuerit, non videtur recepisse arbitrium. Imol. in cap. quintauallis. de iureiuran. 19. dist. Roma. Alexand. & Iaso. numero 98. in l. quæ dotis. ff. solut. matrim. & Marcus Anto. in tracta. de compromissis. par. 1. & q. 1. numero 36. quorum opinio communis est, quę locum habet in extraneis, nam coniunctus, qui præsens fuit executor designatus, & tacuerit, cogitur ex hoc officium istud exequi, quia videtur onus hoc accepisse. Bald. qui & in amico loquitur in l. inuitus. C. de procurat. ad fin. quem ibi cæteri sequuntur. Iaso. in d. l. quæ dotis. numero 72. Marcus Anto. in d. num. 36. Lanfran. in tract. de arbitr. col. 5. Roma. in d. l. quæ dotis. ex l. si seruus communis. ff. de donat. inter virum & vxo. Et idem erit, si præter pręsentiam ipse designatus executor aliquem actum fecerit, ex quo possit pręsumi, aut colligi, mandatum accepisse: nec libet hîc recensere omnes, vel singulos actus, qui hanc acceptationem inducunt. nam & hi colligi possunt ex præfatis autoribus, & maximè est in hac re tex. insignis. in l. filiusfamiliâs absentis. ff. ad Macedonia. & in Clement. 1. de procurator. Matthesil. notab. 22. Felin. in capit. nónne. de præsumpt. Imol. Feli. nu. 36. Decius nu. 23. Ripa nu. 131. in l. cùm M. de const. Bar. in l. quo enim. ff. rem rat. habe. & ibi Paul. Castren. Anto. Rube. in l. non solùm. §. morte. ff. de noui oper. nunciat. num. 327. post Alex. ibi Abb. hîc Hippo. in Rub. C. de proba. num. 246. à quibus latè traditur intellectus d. l. filiusfamiliàs absentis. & ex ea deducitur, executorem nominatũnominatum à testatore recipientem instrumentum, in quo executor fuit designatus, legentem id, & tacentem, ex hoc munus istud recepisse, quod & Socyn. sensit consil. 63. in 4. vol. Vnde in fero intellectum ad l. Regiam 1. tit. 10. part. 6. quæ statuit, posse testatorẽtestatorem designare executorem vltimæ voluntatis, non tantùm præsentem aliquem, sed & absentem.

Vltimò, est non inutilis quæstio, an

5

^† possit executor agere. Et si executor sit ad legata pia nominatus, agere poterit aduersus hæredes, & alios quoscunq;quoscunque. l. alio. ff. de ali. & cib. leg. l. nulli. & l. si quis ad declinandādeclinandam. C. de Epis. & Cle. & est ab omnibus recepta isthæc opi. quòd si legata non fuerint causa pietatis relicta, executor merus non agit nec aduersus hæredem, nec alium quẽlibetquemlibet possessorem. l. Lucius. §. Mæuia. ff. ad Trebell. quamuis officium iudicis possit implorare, vt hæres cogatur, aut quilibet alius bonorum possessor, ea bona tradere ad executionem faciendam, ex l. hæreditas. ff. de pet. hære. l. quintus. ff. de annu. legatis. Mixtus verò executor, cui vel pars ipsius legati cōpetitcompetit, vel ipsum legatum, licet cum onere restitutionis agere potest aduersus quẽcunquequemcunque. l. si quis Titio. vbi Barto. ff. de legat. 2. atque ita hanc quęstionem expediunt Abb. & Docto. hîc. Regia l. 4. tit. 10. par. 6. Oldendor. de executoribus testa. tit. 6. Bal. in l. id, quod pauperibus. q. 5. & 6. C. de Episco. & Cler. Cardi. in Clem. vnica. ist. titu. q. 13. & Imo. colum. vlt. qui vnanimi consensu fatentur indistinctè executorem agere posse, si hæc potestas à testatore eidem concedatur. l. si à pluribus. & l. quidam. §. si scriptus. de legat. 1.

Sic exequutor vniuersalis

6

^† poterit vendere res hæreditarias ad effectum exequutionis. l. nulli. C. de Episco. & Cleric. Particularis verò non potest vendere, nisi à testatore venditio ei permittatur. l. alio hærede. ff. de alim. & ciba. lega. vbi Bartol. 3. colu. explicat, executorem vniuersalem esse illum, qui nullo hærede instituto nominatim eligitur à testatore ad distribuenda omnia sua bona, & legata soluenda. Præmissam etiam distinctionem Abb. hîc vlti. col. sequitur, & eam arbitror communem esse. Expensas autem, quas exequutor fecerit in exigendo res & fructus hæreditarios ad peragendam exequutionem, potest ex bonis defuncti iustissimè petere. Archi. Ioan. Andre. Domi. colum. 3. & Franc. colum. penul. in c. vlti. ist. titu. in 6. & notat Paul. Parisi. consil. 26. numero 18. volum. 4.

CAPVT VLTIMVM.

VETERIBVS solenne quidem erat mortuorum exequias pia deuotione celebrare, vel tribus, vel septem, triginta aut quadraginta

1

^† diebus post obitũobitum ipsum, autore Ambro. in lib. de obitu Theod. quẽquem Gratianus retulit. 13. q. 2. c. quia alij. sic scribens: Quia alij tertium diem, alij tricesimum, alij septimum, alij quadragesimum obseruare consueuerunt, quid doceat lectio consideremus. Defuncto, inquit Iacob. præcepit Ioseph pueris sepultoribus, vt sepelirent eum, & sepelierunt sepultores Jsrael, & completi sunt quadraginta dies, sic enim dinumerabāturdinumerabantur dies sepulturæ, & luxit eum Aegyptus septuaginta diebus. Hæc ergo sequenda solennitas, quam præscribit lectio. quæ quidem verba ex dicto Canone referre libuit, quòd nec apud Gratianum, quin nec apud diuum Ambrosium integra, & absque vitio legantur. Est & in hac quæstione optimus text. in capit. nullus. 44. distinctio. quo in loco prohibentur inhonesta & lasciua conuiuia Clericis, quæ parantur & exhibentur in hisce solennitatibus defunctorum. Tametsi conuiuia honesta, & quæ gratia charitatis & dilectionis fiunt, etiam Clericis permittantur, modò non fiant intra Ecclesiam. cap. conuiuia communia. 44. distinctio. capit. non oportet. in 2. 42. distinctio. qui Canon, & in cap. non oportet. in 1. & in capit. si quis. eadem distinctio. conuiuia Christianorum, & quæ pauperibus exhibentur, Agapen, quasi dilectionem ap

2

*pellat, eo nempe, quòd dilectionis & charitatis causa fiant. text. in dicto capit. conuiuia communia. qua dictione vtitur diuus Hieronymus ad Eustochium de custodia virginitatis. 1. Epistola. Tomo. cùm ad Agapen, inquit, vocauerint, præco conducitur, vbi Erasmus in scholijs huius vocis significationem adnotauit. Nam & Iudas in Epistola Agapen charitatem appellat in Græcis codicibus. Cyprianus libro 3. ad Quirinum, capit. 3. Agapen, inquit, & dilectionem fraternam religiosè & firmiter exercendam. Tertullianus in lib. ad Martyres. Per curam, inquit, Ecclesiæ & Agapen fratrum. idem in Apologetico cap. 39. Cœna, inquit, nostra de nomine rationem suam ostendit, vocatur Agape id, quòd dilectio penes Græcos est. Docet sanè is autor Christianos frequenter cœnitare simul consueuisse, hancq́ue cœnam Agapen appellari, quòd ibi ditiorum epulis pauperes reficerentur. Cuius moris meminit Plinius ad Traianum. Scribit & ad hæc Paulinus in libello de Gazophylacio, mensam in Ecclesia poni solitam pro pauperibus reficiendis, quam Domini mensam vocat, & à Domino positam, adhortans ditiores, vt egentibus de suo libenter impertiant, quæ & Beatus Rhenanus adnotauit in librum Tertulliani, de corona militis. Ex his sanè constat, nihil in dictis Canonibus immutandum esse, & si Alcia. lib. 1. præter id efficere tentauerit. Hinc & apud Hispanos plerisque in locis moris est, in funeribus ipsi plebi, defuncti hæredes leue quoddam conuiuium exhibere, quod vulgus charitatem appellat. Sic & conuiuium istud Agapen, id est, charitatem dictum fuisse constat ex testimonio Clementis Alexandrini, libro 2. Pędagogi. cap. 1.

Est etiam vsu & moribus apud nos receptũreceptum, vt pro mortuis nouendiale

3

^† sacrificium celebremus. quod & apud Ethnicos moris erat, sicuti ex Horatio apparet, dum dixit in Epodo:

Nouendiales dissipare pulueres.

& adnotauerunt Virgilius Polidorus lib. 6. de inuento. rerum. c. 10. & Ludou. Cæli. lib. lectio. antiquar. 9. c. 45.

Septimi etiam diei fit mentio apud EcclesiasticũEcclesiasticum, c. 22. Luctus mortui septẽseptem dies. Luctus autem fatui omne tẽpustempus vitæ eius. Quin & Strabus inquit, Dei cultores septem diebus exequias celebrant. meminit & Tertullianus in libro de Monogamia Anniuersariorum, quæ pro defunctis fieri ac celebrari solent.

Probat deinde textus hic ex legatis,

4

^† quæ relinquuntur ab aliquo Ecclesiæ, in qua iussit ipsum sepeliri, omissa parœciali Ecclesia, deberi quartam partem ipsi Ecclesiæ parœciali. idem asserit text. in cap. 1. & 2. de sepultu. à qua regula excipiuntur legata quædam, & inter alia legatum pro fabrica Ecclesiæ, id est, pro instaurandis aut reficiendis ædificijs ipsius Ecclesiæ.

Fabrica enim ipsum ædificium Ecclesiæ dicitur. cap. de fabrica. de consecra. distin. 1. Significat pręterea artificium aliquod, quod manu fit, à fabris deducta dictione. Apud Cæsarum constitutiones dicitur fabrica armorum factio, quæ publicè ab Imperatore quibusdam committebatur, qui Fabricenses dicti sunt. quorum meminit titulus C. de fabricen. lib. 11. & text. in c. si iudex. de senten. excommuni. in 6. atque hæc commissio autorem habuit Constantinum, qui in municipio Cremonensi prope Mediolanum, hanc publicam armorum factionem constituit, autore Ammiano Marce. libro 15. & Alciato libro 1. prætermiss. Fabrica verò à Canonistis, & ex communi vsu loquendi dicitur ius illud, quod Ecclesia habet, ad percipiendum reditus aliquot ex bonis pro ornamentis, pro ædificijs, proq́ue alijs rebus necessarijs diuino cultui. Verùm Abbas hîc notauit ex legato relicto pro fabrica alicuius Ecclesię, non posse emi vestes, nec alia ornamenta, quod in hoc cap. probatur, cùm hîc pateat differre legatum relictum pro fabrica à legato relicto pro ornamentis, sed nihilominùs, si pręfatam communem fabricæ signi|

p. 797

ficationem attendamus, nequaquam poterit procedere Abbatis opinio.

Est tamen hic textus intelligendus in principali decisione, quando ecclesia, cui legatum pro fabrica fit, indiget ædificijs, aut refectione parietum: secus enim, si non indigeat hisce subsidijs, aut ædificijs, nam tunc ex legato pro fabrica detrahitur quarta, ne fiat fraus Ecclesiæ parœciali, aut Episcopo. capit. ex parte. in 3. de verbor. significat. Hostiens. Ioannes Andr. & Anchar. hîc, quibus accedit Syluester, verbo, Canonica. §. 9. colum. penulti. Tametsi contrarium probare nitantur Gofredus, Cardinalis, & Barba. hîc, col. 3. per text. in c. nobis. 12. q. 2. siquidem Ecclesia non indigente, legatum hoc est seruandum in futuram parietum Ecclesiæ refectionem quandoq;quandoque necessariam. Qua ratione defendi posset Gofredi sententia, etiamsi existimem priorem magis communem esse.

Secundò potest hæc

5

^† decisio intelligi, vt ꝓcedatprocedat etiam quo ad quartam portionem, debitam parœciali Ecclesiæ, ex c. 2. de sepult. cuius superiùs mentionem fecimus. quod sensit in hoc c. Romanus Pontifex, & præmittit Abb. colu. vlti. glo. ordinaria. & ibi Doctores in d. c. Syluester. verbo, Canonica. §. 9. col. 2. Angelus eodem verbo. §. 1. versic. tertius casus. qua in re non rectè Angelum reprobat Neapolitana decisio in nouis 23.

Tertiò, hæc constitutio

6

^† locum nōnon obtinet in his, quæ legāturlegantur monachis Prędicatoribus, aut mendicantibus, ab eo, qui apud eos elegit sepulturam. Nam ex his legatis deducenda est quarta parœcialis, quamuis legata fiant expressis causis huius capitis. text. in Clem. dudum. de sepultur. §. verum. Abb. hîc colum. fin. Alberi. in l. seruo alieno. §. ineptas. numero 20. ff. de lega. 1. Nec mirum id est, cùm monachis plura priuilegia concessa fuerint, quæ præiudicium inferunt Ecclesijs parœcialibus. Vnde ne omninò iura Ecclesiarum parœcialium extinguantur, hoc fuit statutum. Scribit tamen Cardinalis in d. §. verùm. moribus obtentũobtentum esse, vt Ecclesiæ parœciali quarta portio à monachis soluatur, ex his tantùm, quæ offerũturofferuntur eo tempore, quo funus, aut exequiæ defuncti celebrantur, quod est maximè notādumnotandum: & in ea quęstione potissimùm est consuetudo ipsa cōsiderandaconsideranda, & omninò ad controuersias inter monachos & presbyteros parœciales legẽduslegendus Alberi. in dict. §. ineptas.

Quartò, adeò vera & iusta est

7

^† huius Canonis constitutio, vt, si testator iusserit mille aureos distribui per Titium eius executorem, in pios vsus, & is eos distribuerit in fabricam, ornamenta Ecclesiæ, aut in aliam causam ex hîc nominatis, nihilominùs non debetur quarta portio Episcopo, nec parœciali Ecclesiæ: ab ipso enim testatore censetur facta hæc distributio. l. vnum ex familia. §. 1. ff. de legat. 1. vbi Dynus, Barto. & Doct. ita intelligunt huius Canonis decisionem. Abb. in c. in causis. de elect. colu. 3. idem cons. 110. col. vlt. vol. 2. Corset. in singul. ver. compromissarius. quorum opinionẽopinionem fatetur Barbatias hîc col. 4. communiter receptam esse.

Ex his constat, posse

8

^† contingere, ab vno & eodem legato deduci duas quartas portiones, nempe si id legatum relictum fuerit Ecclesiæ, in qua testator elegit sepulturam, omissa parœciali Ecclesia, nam debetur ex eo quarta Episcopo, cui Ecclesia subdita est, item quarta parœciali Ecclesiæ. Abbas & Doctores hîc communiter, & præ cæteris Barbat. numer. 8. Priùs tamen erit deducenda quarta portio, parœciali Ecclesiæ debita, vt probat eleganter Abbas in c. certificari. colu. vlti. de sepultu. quicquid scripserit Bal. consi. vlti. lib. 4. numero 2.

FINIS.

Covarrubias ...: Opera Omnia

p. 650 HACTENVS TRACTAVIMVS EA, QVAE AD HVIVS TITVLI QVALEM QVALEM COGNITIONEM PERTINERE VIdebantur. Nunc verò, Deo duce, ipsas Constitutiones interpretabimur.

Ex Cap. primo.

SVMMARIVM.

Ex capite secundo.

SVMMARIVM.

Ex capite Tertio.

SVMMARIVM.

Ex Cap. Indicante.

Ex Cap. Filius noster.

SVMMARIVM.

Ex cap. Si Hæredes.

SVMMARIVM.

Ex capite cùm in officijs.

SVMMARIVM.

Ex capite, Ad hæc.

SVMMARIVM.

Ex capite, Quia nos.

SVMMARIVM.

p. 688 Ex capite, Cùm esses.

SVMMARIVM.

EX CAPITE RELATVM, IN PRIMO.

SVMMARIVM.

EX CAPITE RELATVM, IN SECVNDO.

SVMMARIVM.

Ex capite, Cùm tibi.

SVMMARIVM.

Ex capite, Officij.

SVMMARIVM.

Ex capite, Requisisti.

SVMMARIVM.

Ex cap. Raynutius.

SVMMARIVM.

Ex §. primo.

SVMMARIVM.

Ex §. secundo.

SVMMARIVM.

p. 731 Ex §. Tertio.

SVMMARIVM.

Ex §. Quarto.

SVMMARIVM.

Ex §. quinto.

SVMMARIVM.

Ex §. sexto.

SVMMARIVM.

Ex §. Septimo.

SVMMARIVM.

Ex §. Octauo.

SVMMARIVM.

Ex §. Nono.

SVMMARIVM.

Ex §. Decimo.

SVMMARIVM.

Ex §. Vndecimo.

SVMMARIVM.

Ex Cap. Tua.

SVMMARIVM.

Ex Cap. Raynaldus.

SVMMARIVM.

Ex §. Primo.

SVMMARIVM.

Ex §. secundo.

SVMMARIVM.

Ex §. Tertio.

SVMMARIVM.

Ex cap. Ioannes.

SVMMARIVM.

Ex Cap. vltimo.

SVMMARIVM.

Embeddings Experiment

p. 650
HACTENVS TRACTAVIMVS EA, QVAE AD HVIVS TITVLI QVALEM QVALEM COGNITIONEM PERTINERE VIdebantur. Nunc verò, Deo duce, ipsas Constitutiones interpretabimur.

p. 688
Ex capite, Cùm esses.

p. 731
Ex §. Tertio.