Avendaño: Thesaurus Indicus

 Legal

TITVLVS XV. DE VISITATORIBVS EPISCOPORVM.

Preface
1
*DE illis inquam, qui ab Episcopis mittendi sunt, dum per
seipsos nequeunt illi annis singulis suam diœcesim visitare, aut saltem biennio, si aliud non patiatur eius amplitudo, vt decernitur in Concilio Tridentino Sessione 24. Cap. 3. de Reformat. Quod quidem & in Indiis ita faciendum, quia in Regulâ generali non inueniuntur exceptæ; neque sine grauibus stare inconuenientibus potest, vt Parochorum, præsertim Indicorum, visitatio vltra biennium protrahatur. Si tamen Visitatores futuri tales, de quibus confidi meritò possit, Episcoporum non solùm præsentiam, sed & zelum & diligentiam suppleturos, de quo dictum Titulo 13. num. 63. & de quo etiam luculenter Concilium Tridentinum vbi suprà, vbi cùm sic dicatur: Visitationum autem omnium istarum præcipuus sit scopus sanam orthodoxamque doctrinam, expulsis hæresibus, inducere, bonos mores tueri, prauos corrigere, populum cohortationibus & admonitionibus ad religionem, pacem, innocentiamq́ue accendere: cetera prout locus, tempus, & occasio feret, ex visitantium prudentia ad fidelium fructum constituere. Sic Concilium, visitationum scopum sanctè & sapienter executum. Cùm inquam sic dicatur, ab eo quàm longissimè absunt, qui nullo ad illas alio mouentur intuitu, quàm turpis quæstûs, ex quo st vt nihil ex prædictis sperari possit, sed vt, quæ remedio indigent, ad deteriorem statum, ijs conniuentibus, redigantur. Satiùs ergo fuerit visitationem omitti, quàm huiusmodi futuram destinare.
2
*Obscuros & tenebrosos reddit homines cupiditas: vnde & Iudas eiusdem
impulsu ad sacrilegum contractum explendum egrediens, & sic Magistrum, Lumen de Lumine, traditurus, talis ab Euangelista proponitur, dum ait: Cùm ergo accepisset ille buccellam, exiuit continuò: erat autem nox. Ioan. 13. v. 30. Vbi quidem non sine mysterio additum noctem tunc fuisse, cùm Iudas auaritiæ stimulis actus exiuit. Patres & Interpretes multi considerant, ex quictus D. Ambrosius Lib. 2. de
Ioan. 13. v. 30.
Cain & Abel Cap. 4. sic scribit: Non solùm exiuit, sed continuò, & nocte exijt. Nec mirum si noctis tenebras habebat, qui Christum deserebat. D. Cyrillus Alexandrinus
D. Ambr.
Lib. 9. in Ioan. Cap 19. sic etiam ait: Hac de caußâ sestinat, & impellit etiam Iudam, cum post panem omnino separauerit, tum moram tum benedictionis virtutem timens, ne
D. Cyrill, Alexand.
scintillam in animo eius accenderit, ac inde illuminauerit. Sic ille. Vbi & audiendus D. Augustinus Tractat 62. in Ioannem, ita scribens: Erat autem nox. & ipse, qui
D. August.
exiuit, erat nox. Cùm ergo exisset nox, ait IESVS: nunc clarificatus est Filius hominis v. 14. Dies ergo diei eructauit verbum, id est, Christus discipulis fidelibus, vt audirent eum, & amarent sequendo: & nox nocti annuntiauit scientiam; adest Iudas
Psalm. 18. v. 2.
Iudæis infidelibus, vt venirent ad eum, & apprehenderent persequendo. Hæc diei illius clarissimum lumen, cuius & illud paullò ante præmissum: Cogitauit pecuniæ lucrum & inuenit animæ detrimentum. Inde ergo nox, & inde etiam nebulones, qui ad visitationes egressi, nihil nisi lucrum pecuniæ cogitant, ex quo suarum, & multarum etiam aliarum animarum inueniunt detrimentum. Et quorsum hæc, cùm visitationes lumen ad illuminationem gentium afferre debeant, de quo Zacharias Baptistæ parens suo in Eucharistico Cantico sic locutus: Visitauit nos Oriens ex alto. |
p. 193
Illuminare his, qui in tenebris, & in vmbra mortis sedent: ad dirigendos pedes nostros
Lucæ 1. v. 78. & 79.
in viam pacis. Lucæ 1. v. 78. & 79. Ecce visitationum Ecclesiasticarum normam, Pro quo Illustrissimus Barbosa de Potestate Episcopi, Titulo 2. Glossa 10. num. 22. qui audiatur dignissimus, sic locutus: Verus quidem Episcopus, dum exit ad discur
Illustriss. Barbosa.
rendum per omnes Parochias est quasi sol egrediens ad illustrandas terras, vt videlicet tres actus illos hierarchicos exerceat, qui sunt purgare, illuminare, & perficere. Nam quemadmodum matutinus lucis splendor nocturnas tenebras fugat, ita sancti Pontificis
Visitatores futuros soles.
præsentia, veluti spiritualis quidam sol, tenebras flagitiorum, & perditorum hominum virtutis suæ fulgore depellit. Hæc ille & alia, verus & ipse jam Episcopus, qui nouit facere & docere. Quando ergo Episcopi, quia visitare per se ipsos nequeunt, alios sunt missuri, soles profectò oportet inquirant, vnde & à caligine auaritiæ peregrinos. Quòd si non soles inueniant, curent certe per alios, qui videlicet illustrati ab ipsis, soles alij videantur: quales Concilium Limense tertium describit Actio. 4. Cap. 1. De quibus vt dicamus aliquid, quod ad Indicos specialim attinet, sit iam
CAPVT I.

CAPVT I.

De Procuratione Visitatoribus tribuenda.
3
*CIrca illam Concilium Limense
tertium Act. 4. Cap. 2. ita loquitur; id quod Concilium secundum Seßione 2. Cap. 110. circa idem statuerat prorsus amplexus, Procurationis nomine ita vnicuique Visitatori competens salarium aßignetur ab Episcopo, vt neque de pœnis Cameræ Episcopalis, neque de condemnationibus, visitatori ipsi aut Officialibus eius aliquid proueniat. Sic Concilium: cuius statuti transgressio cùm
grauem materiam concernat, & ad iustitiam commutatiuam spectet, non stabit sine lethalis culpæ reatu. Debent ergo Episcopi Peruuiani, ex vi statuti prædicti ita facere (aut illi saltem, ad quos Concilij se extendit auctoritas). Debent etiam & ij, & alij, ex obligatione iustitiæ salarium competens Visitatoribus assignare, quia nemo suis militare stipendijs debet: nisi fortè aliquis tanti inueniatur zeli, & non quæ sua sunt, sed quæ Iesv Christi quærens, vt velit Deo seruire gratis, solâ pro necessariis procuratione contentus. Sed quis erit hîc, & laudabimus eum? fecit enim mirabilia in vitâ suâ. Erunt qui sic spondeant, sed non tandem ex illis, qui iuxta Scripturam excutiunt manus suas ab omni munere. Quòd si salarium soluendum ex dictis pœnis assi
Quid si ex pœnis Cameræ.
gnauerint, in eo grauiter Episcopi peccabunt, quia occasionem præbent eas aggrauandi; quod inconueniens voluit Concilium remouere. Si autem reuerà iustæ illæ fuerint, & stipendium ex iis deductum etiam labori respondeat, non erit obligatio restituendi, quia prohibitio Concilij non reddit actum nullum, vt ex eius tenore constat, iuxta communem doctrinam in hac materiâ, de quâ & nos suprà.
4
*Si verò salarium nullum assignetur, an de
beat stipendium labori reddi, quæstio est, circa quam videndus Dom. Solorzanus Lib. 3. Cap. 8. num. 59. & seqq. & vt aliquid circa illam dicamus, qui visitationes huiusmodi ambiunt, & magni faciunt dum assequuntur, neque de salario quidquam in pactum deducunt, eò quòd emolumentis sint ministerij huiusce contenti, & ex eo spes promoueant suas pro Præbendis honorabilibus obtinendis, dum inter merita ad illas functiones dictæ numerantur. Mortaliter peccant, si mortuo Episcopo salarium ex spoliis petant, & si consecuti fuerint, ad restitutionem obligantur. Ratio est clara, quia ipsi de salario nihil cogitarunt, nec sub pactione illius seruierunt: ergo non debetur. Neque ex famulis argui potest, qui admitti petunt, nullâ constitutâ mercede, sed alimentis contenti; quibus tamen salarium deberi tenent plures, de quo diximus Titulo 8. num. 31. Quia in illis est ratio diuersa, eò quòd necessitate coacti id faciant, quia aliter nequeunt vitæ suæ instituere rationem: licèt minoris pretij futurum stipendium sit, eo quòd merces vltroneæ vilescant. Hi verò, de quibus agimus, inuiti non seruiunt, sed maximè spontanei, vnde nihil prætereà illis debetur. Pro quo est
Pragmatica Matritensis An. 1616. in quâ decernitur vt salaria non conuenta peti nequeant ab iis, qui Magistratibus, Prælatis, aut aliis dominis famulantur, à quibus alias commoditates, vel fauores in temporalibus, vel spiritualibus sperare possunt. Tales enim ij sunt, qui visitationes ob caussas prædictas, non solùm precibus, sed etiam intercessionibus primariorum virorum, aut etiam nobilium feminarum aucupantur. Si autem rogati munus prædictum obeant, & de salario non agant, pudore ingenuo præpediti; certum est deberi illud ab Episcopis, & posse peti post eorum mortem, aut etiam viventibus eisdem, si necessitas aut quiduis aliud cogat pudoris obstacula superare.
5
*Sed quid si emolumenta tanti pretij fue
rint, vt stipendium superent, aut saltem æquent, ab Episcopis conferendum. Respondeo, si emolumenta ex eo accesserint, quod sine obligatione restitutionis obtineri potuit, & est quasi fructus genuinus officij, non deberi salarium aliud, quia meritò salarij nomine id censeri potest: & cùm illud ex donatione Episcopi proueniat, sed ipsum in officij collatione procedere, dum aliud non assignat: cùm enim emolumenta huiusmodi salarium æquent, iis compensare laborem intendit, in quo nihil contra iustitiam agit, quandoquidem labor satis est fructu dicto compensatus, vnde superabundans aliud nequit postulari. Aut emo|
p. 194
lumenta talia fructus tantùm industriæ sunt. Et tunc salarium est prætereà debitum, quia fructus industriæ non est laboris pretium: & ita videmus in officiis aliis salarium deberi, quamuis multoties maiora ex industriâ emolumenta proueniant. Si verò emolumenta inde habeantur, vnde haberi nequeunt, quia vel auctione iurium, vel ex muneribus, subdistinguendum est vlteriùs. Aut enim, iniustitiâ prædictâ non obstante, Visitator in aliis suo officio satisfecit: & tunc ei stipendium debetur, sicut & debet ipse, quæ iniustè accepit restituere. Aut non satisfecit: & tunc stipendium non debetur. Si autem ex parte satisfecit, debebitur aliquid, sicut & ipse Procurationis partem, quæ non debetur nisi Visitatori formaliter tali, & non aliud sub vmbra speciosi nominis agitanti: vnde si ex toto satisfactio defuit, tota erit restituenda Procuratio ob eamdem, de quo & inferiùs. Quòd si illicitè accepta aliqua sint,
sed quæ non sit restituendi obligatio, de illis sicut de fructibus industriæ philosophandum esse potest alicui videri: est enim industria, sed non bona, qualis in laicis Magistratibus, qui contra leges & iuramentum negotiantur. Et hoc videtur probabile. Contrarium tamen est verosimile, quia sub ea conditione videtur ab Episcopo salarium constitui, si Visitatores illud aliunde non eliciant grauando visitatos: ea enim industria dici nequit, quæ tunc accidit, cùm aliquid quæritur per media aliàs licita, & solùm mala est aliquando, quia hic & nunc prohibita: in casu autem nostro etiamsi prohibitio non extaret per Conciliorum leges, grauamen esset iniustum, vel modus procedendi; vnde malitiæ potiùs, quàm industriæ debet fructus reputari, & acceptio salarij per media illicita, non tamen contra iustitiam. Neque credibile est Episcopos aliter circa hoc velle se gerere, & malitiæ ita conniuere, vt ex illâ in ministerio adeò sacro duplicatum commodum reportetur.
6
*Circa Officiales autem idem est cum pro
portione dicendum, in quibus genuini officij fructus, & industriæ, ac malitiæ distinguendi sunt; quibus etiam salarium deberi manifestius est, quia in illis non sunt respectus illi cumulandi merita ad prætensiones alias, sed suo ex labore viuendi, vnde fauet illis apertè Pragmatica, de qua num. 4.
Sequitur in Concilio sic: Tempus autem non
longius in visitatione consumant Visitatores, quàm necessarium esse perspexerint; si secus egerint, ita vt propter sua commoda, aut quouis alio respectu, diutiùs immorentur, excomunicatione feriantur. Sic Concilium. Vbi id prætermissum, quod maximè aduertendum videbatur, teneri scilicet visitationem protendentes ad restitutionem expensarum à Parochis, & Indis propter demorationem auctarum: quod equidem, quia videbatur compertum, fortè prætermissum. Et restitutio à Visitatoribus ex integro facienda, quia Officiales caussa detentionis non sunt, & si quid consumunt, id Visitatorum caussâ faciunt, cuius si imperiis obsisterent, graues inde possent moleftias sibi superuenturas suspicari: neque iuxta eorum arbitrium, sed Visitatorum, tempus est visitationi necessarium regulandum. Si verò de iniustâ demoratione constet, & Visitatores non restituant, Officiales ad restitutionem tenentur portionum ad se pertinentium, si mala quidem fides fuit, absolutè; si autem bona, in quantum facti sunt locupletes: iuxta communem doctrinam. Et pro prædictis facit Glossa in Cap. Exigit, de Censibus &c. verb. Teneantur. Sic dicens: & tenetur etiam familia de eo, quod percepit, & ipse Episcopus tenetur de facto ip
Glossa.
sorum 86. dist. Cap. An putatis. Sic illa. Quòd verò ad excommunicationem attinet, non est illa
lata, sed ferenda. Et videtur difficile quomodo habere locum possit, quia propter peccatum præteritum imponi nequit, vt est Doctorum receptissima sententia. Tantùm ergo habere locum prædicta dispositio potest, si moras faciente Visitatore, id resciat Episcopus: tunc enim pœna talis infligi poterit, nisi à Visitationis loco recedat.
7
*Additur tandem illo in Capite sic: Instructionem verò ab hac sanctâ Synodo factam pro Visitatoribus, sub mortalis peccati reatu, & secum deferre, & fideliter obseruare teneantur. Sic ibi. Id autem quod pro Peruuianis Prouinciis à Conciliis statutum est, ad omnes est Indicas alias prouincias extendendum, si per Prouincialia Concilia, vel aliàs, confectæ instructiones sint: formæ enim sunt in modo procedendi seruandæ, & in re grauissima, & ita omissio non potest non esse, generaliter loquendo, grauiter criminosa. Et ita Synodus Diœcesana Pacensis sub mortali declarat obligare Lib. 1. Tit. 7. Cap. 1. Quia verò esse aliqua in talibus Instructionibus possunt, quæ meram rationem instructionis habeant, in iis deficere non erit mortale; quæ autem talia sint, nequit in speciali decerni, vnde ad iudicium est virorum prudentium prouocandum. Vbi certè res magni momenti apparet, præceptum est: neque ex eo quòd instructionis nomine affectæ sint, ideò sola est in eorum obseruatione conuenientia, & non obligatio recognoscenda: Instructiones siquidem tales vera præcepta sunt, vt de iis, quæ Magistratibus dantur, tradit Dom. Solorzanus Lib. 4. Cap. 9. num. 57. addens ab illis securâ conscientiâ non posse recedi. Instructio, de qua Concilium habetur integra in Synodo Diœcesana Limensi Ann. 1614. Libr. 1. Tit. 7. Cap. 1.
CAPVT II.

CAPVT II.

De obligatione restitutionis eorum, quæ à Visitatoribus illicitè recipiuntur.
Section
8
*IN Concilio Tridentino Seßione 24. Cap.
3. de Reformat. Sic circa ista deciditur: Quòd si quisquam, quod absit, aliquid amplius in supradictis omnibus casibus accipere præsumpserit, is præter dupli restitutionem intra mensem faciendam, alijs etiam pœnis iuxta Constitutionem Concilij generalis Lugdunensis, quæ incipit, Exigit, nec non & alijs pœnis in Synodo Prouinciali arbitrio Synodi, absque vlla spe veniæ, mulctetur. Sic Concilium: quod ea solùm accipienda decreuerat, quæ ad victum spectant, vbi non est consuetudo, quòd neque illa tribuantur. Quibus Concilium Limense tertium insistens Act. 4. Cap. 4. sic statuit: Munera quæ
Consilium Limen. 3.
cumque, aut commodi aliquid præter ea, quæ sunt à iure permissa, neque Visitator ipse recipiat, neque suos |
p. 195
recipere permittat: sed neque emat, neque permutet cum his, qui visitantur, equitatum, aut aliquid aliud: si quid huiusmodi acceperit, sciat se ad dupli restitutionem intra mensem faciendam iuxta Constitutionem Concilij Tridentini in conscientiâ teneri: quòd si non restituerit intra prædictum tempus, ab omni & beneficio, & officio esse suspensum, secundùm Gregorij X. in Concilio generali editam sanctionem. Hæc Concilium. Vbi maior quædam declaratio ex
tat, cùm reuera quidquid additum, in Concilij Tridentini Constitutione comprehensum videatur. Quod enim non solùm munera, sed commodum etiam omne recipi prohibeatur, satis illa Concilij Tridentini verba declarant: Quòd si quisquam aliquid aliud &c. Non solùm autem Visitatorem non posse accipere, sed neque permittere vt sui, eo sciente, accipiant, satis perspectum est, quia quod sui ita accipiunt, etiam ipse videtur accipere: quod enim mei caussa fit, meum quodammodo fit. L. Prætor ait. D. de edendo. cùm aliàs debeat suorum præiudicialem cupidinem cohibere. Præterquam quòd & id expressè à Tridentino prouisum verbis illis: Ne re ipse, aut quisquam suorum &c. & in Lugdunensi Cap. Exigit, de Censibus &c. in Sexto à Tridentino citato. Quod item ad emptionem, & permutationem equitatus cum iis, qui visitantur, in generali est prohibitione contentum, quia numquam ista emuntur iusto pretio, neque permutatio nisi pro melioribus fit, & ita iam aliquid vltra debitum accipitur. Quòd si omnis abesset dolus, & necessitas vrgeret, idque fieret post absolutam visitationem, non est credibile id Consilium vetuisse. Immò Innocentius, Hostiensis, & alij a
pud Glossam in citato Cap. Exigit, asserunt pro vecturis, & ferraturis equorum pecuniam posse Visitatores exigere, si indigeant.
9
*Circa restitutionem autem dupli intra
mensem id adiectum, vt in conscientiâ ad illam teneantur, pœnis, nisi ita fecerint, Generalis Concilij designatis. Vbi non obscurè videtur innui, quod à Concilio generali Lugdunensi, & à Tridentino de restitutione dupli constitutum inuenitur, in conscientia obligare. Concilium siquidem Lugdunense, cuius determinationi Tridentinum inhæret, verbis vtitur obligationem talem indicantibus, dum ait: Duplum eius, quod receperint, intra mensem reddere teneantur. Vbi cùm teneri dicantur, & de compulsione addatur nihil, conscientia sic accipientium conuenitur. Et quidem cùm obligatio dicta Patriarchis, Archiepiscopis, & Episcopis imponatur, vt ex iis, quæ statim subiiciuntur, apparet, dum dicitur: Alio
Cap. Exigit, de Censibus &c.
quin ex tunc Patriarchæ, Archiepiscopi, Episcopi, duplum ipsum vltra prædictum tempus restituere differentes, ingressum sibi Ecclesiæ censeant interdictum. Sic ibi. Fit ex eo obligationem talem ad forum conscientiæ spectare: nam si ita non esset, Constitutio talis respectu dictorum esset inutilis. Quis enim Episcopum compellet vt duplum reddat? Recursum enim ad Archiepiscopum circa hoc nullus audebit. Quòd si ad Archiepiscopum detur recursus, vbi tamen Archiepiscopus est delinquens, ad quem est, vt compellat reddere, recurrendum? & vt recursus etiam ibi admittatur, qui moraliter loquendo videtur impossibilis, Patriarchæ excessus à quo veniet corrigendus? A Pontifice? At quis non videat hoc ineptè dici, quod licet possibile de iure sit, non tamen de facto? Si ergo pœna ante sententiam in foro conscientiæ non obligat, inutilis quoad prædictos est. Circa alios autem idem faciendum, quia eodem modo de omnibus Constitutio Lugdunensis Concilij procedit, sic enim sequitur post adducta: Inferiores verò ab officio & beneficio nouerint
Cap. idem.
se suspensos, quousque de duplo huiusmodi grauatis Ecclesiis plenariam satisfactionem impenderint: nullâ eis in hoc dantium remißione, liberalitate, seu gratiâ valitura. Sic Concilium, & Greg. X. in illo. In quibus nihil de iudiciali cognitione habetur, & suspensio ipso facto apertè videtur indicata verbis illis, Nouerint se suspensos. Si enim sententia
Suspensio ipso facto.
condemnatoria, aut saltem declaratoria criminis expectanda esset, non possent noscere se suspensos, sed suspendendos. Et quidem cùm de Prælatis Superioribus ita decisum præcessisset, & in aliis nihil occurrat, quod diuerfum decisionis modum aut rationem variandæ decisionis ostendat, de omnibus est pariter sentiendum.
10
*Quòd autem remissio circa hoc non ad
mittatur, etiamsi circa illud exerceri liberalitas videatur, ex eo prouenit, quia restitutio Ecclesiæ facienda est, & ita Ecclesia ius habet creditoris, (qualecumque illud sit) in cuius præiudicium nequit remissio aut renuntiatio fieri. L. 3. finali. D. quæ in fraudem Credit. ibi: Omnis prorsus alienatio in fraudem creditorum facta, reuocetur. De obligatione autem restituendi Ecclesiæ manifestè pronuntiat Textus in cit. Cap. Exigit, dum dicitur in illo: Duplum eius, quod receperint, Ecclesiæ, à
Cap. Exigit.
quâ id receptum fuerit, intra mensem reddere teneantur. Non quidem ex eo quòd ab Ecclesia ipsa semper receptum sit, cùm apertissimè procedat Constitutio dicta de acceptis à quocumque ex visitatis, vt ex vltimis eius verbis constat, ibi: Nulla
Nomine Ecclesiæ qui veniũtveniunt.
eis in hoc dantium remißione &c. Et ex aliis antecedentibus, dum dicitur: Debitam exigere pecuniam, vel etiam à volente recipere, vel aliàs Constitutionem ipsam recipiendo munera &c. Vbi Glossa sic habet: & posito quòd dantes munera vellent eis remittere, nihilominùs accipientes tenentur ea restituere in du
Glossa.
plum. Sic illa. Non ergo dantes Ecclesiæ tantùm sunt. Cùm autem dicitur, Duplum eius, quod acceperunt, Ecclesiæ, à qua id receptum fuerit, intra mensem reddere teneantur: ex quo videtur sequi solum id, quod est ab Ecclesia receptum, eidem esse restituendum: nomine Ecclesiæ ij veniunt, qui ad Ecclesiam visitatam pertinent: nam & Ecclesia in primis visitanda est, & ex eius bonis solui procuratio solet, & ij, qui ad eam pertinent, eius nomine designantur, etiam quando non ab Ecclesia, sed à Communitate solet procuratio solui: tunc enim Ecclesia non materialiter, sed formaliter sumitur pro speciali fidelium congregatione. Et ita Indorum populis facienda restitutio, vbi illi ad procurationem contribuunt: quam consuetudinem sustinendam decernit Synodus Diœcesana Limensis Lib. 1. Cap. 10. Tit. 7. Quòd autem Constitutio accipientes à quibuslibet ex visitatis complectatur, præter dicta probat etiam Decretum Concilij Tridentini citatum, dum ad eam se refert; nec tamen nomine Ecclesiæ vtitur; sed dantes & recipientes quoslibet comprehendit: vnde vtriusque mens est eadem, & ita idem |
p. 196
esse debet etiam intellectus. Licet autem in CōstitutioneConstitutione eadem, audacia, temeritas, & præsum
ptio in receptione damnetur, ex eo solùm deduci potest non esse pœnis dictis obnoxios, qui ex ignorantia, aut prætextu aliquo non irrationabili contra eamdem deliquerint, iuxta dicta Tit. 12. num. 286. Qui autem scientes & volentes (vt omnes præsumendi sunt facere, qui transgressores fuerint deprehensi eò quòd primum hoc quasi principium in suo officio nequeant ignorare) tale aliquid fecerint, excusari à directa transgressione nequeunt, vnde neque à pœnis in Constitutione signatis, quia verè audax, temerarius, & præsumptuosus est, qui contra legem adeò grauem & momenti tanti, sciens volensque delinquit: vnde Concilium Tridentinum, cùm prohibitionem cauendi verbo propuisset, dicens: Interimque caueant: posteà verbo præsumendi est vsum verbis illis; Accipere præsumpserint: vt præsumptio tunc intelligatur adesse, quando incautè à scientibus & volentibus quidquam ex prohibitis fuerit attentatum. Propter hæc ergo Concilium Limense meritò potuit obligationem restituendi duplum ad forum conscientiæ spectantem affirmare. Quomodo autem pro victualibus accipi pecunia possit, & ita circa dictam CōstitutionemConstitutionem moderatio quoad hoc fuerit adhibita à Bonifacio Octauo, videndum in Cap. Felicis eodem Titulo.
11
*Et obligationem dictam in foro animæ
videtur apertè fateri Glossa in citatum Cap. Exigit, dum sic ait: Tenentur restituere duplum illius, quod receperunt, sub pœna maledictionis æternæ: à qua absoluendi non sunt, nisi priùs restituerint duplum &c. Pro quo etiam est P. Lessius Lib. 2. Cap. 16. num 38. vbi postquàm Constitutionem dictam præmisisset, ita scribit: Not andum hic est legem pœ
P. Lessius.
nalem de duplo, obligare ante sententiam, quod perrarũperrarum est, nec vnquam præsumitur, nisi ex modo loquendi sit euidens. Sic ille, euidentiam circa huiusmodi obligationem in foro conscientiæ recognoscens ex Constitutionis tenore collectam, licet nihil pro illius ponderatione subiungat. Idem tenet P. Thesaurus Parte secunda suæ Praxis. verb. Mu
P. Thesaurus.
nera, Cap. 8. Bonacina Tomo 3. Disput. 2. Quæst. 7. Puncto 8. num. 8. in simili loquens de pœna dupli à Paulo secundo, & Sixto quarto impo
Bonacina.
sitâ gubernatoribus Status Ecclesiastici munera recipientibus, eâ redditâ ratione, quæ similiter in casum præsentẽpræsentem quadrat, quia videlicet in Bulla dicitur, Reddere teneantur, quod iam in Constitutione citatâ vidimus reperiri. Pro quo & videndus Tomo 2. Tract. de legibus, Disput. 1. Quæst. 1. Puncto 7. §. 2. n. 15. & 19. & Tomo. 1. Tract. de Horis Canonicis Disput. 1. Quæst. 5. Puncto 2. num. 7. quibus in locis plures affert similiter sentientes, dum regulam dictam ad obligationem in conscientia dignoscendam adducunt. Vnde Diana Parte 9. Tract. 8. Resolut. 42. §. Sed difficultas. addu
Diana.
cit P. Thesaurum suprà sic scribentem: Nota quòd hæc pœna dupli obligat in Conscientia, etiam ante declaratoriam, propter particulam illam, Reddere teneantur, vt de eadem particula dicunt communiter Doctores in Cap. 2. de Censibus in 6. Sic ille, communem sensum Doctorum circa intelligentiam pręfatæpræfatæ Constitutionis attestans; illa enim est, quam citat, in quâ, vt vidimus, verba prædicta reperiũturreperiuntur. Citat autem Auctor idem Patrem Sa verb. Suspensio ipso iure num. 13. vbi nihil habet. Numero autem 15. Constitutionis dictæ pœnam pro
P. Sa.
ponit, sed de puncto difficultatis, in quo sumus, nihil addit: Si autem ex eo quòd de sententia nihil addat, pro ea, quam prosequimur, adduci potest, similiter etiam & P. Bauny Tomo 1. Tract.
P. Bauny.
8. Quæst. 11. Dub. 2. eodem modo loquitur.
12
*Quibus non obstantibus, Nauarrus Lib.
3. Consiliorum Titulo 39. Consilio 11. tradit Primò Caput dictum quatenus punit pœnâ dupli, potiùs diminuere, quàm inducere pœnam iuris, quia est quadrupli in eos, qui ratione officij publici aliquid malè accipiunt. Cap. Concußionis 1. quæst.
Nauarri Asserta.
1. & Cap. sequenti & Cap. Quoniam 18. dist. L. Sancimus C. Ad legem iuliam repetund. à Gratiano transcripta in Cap. Sancimus 1. quæst. 7. Secundò præfatum Caput inducere pœnam ipso iure incurrendam, quatenus suspendit ipso iure Visitatorem concussorem. Tertiò, talem posse absolui à peccato, restituto tantùm simplo, per Clement. 2. de hæreticis §. 1. in illis verbis: A quâ scilicet ex
Clement. II. de haret.
communicatione non poßint absolui, donec plenè satisfecerint de pecuniâ sic extortâ. Per quæ clarè significatur sufficere simpli restitutionem. Quartò, à fortiori eum, qui intra mensem restitueret simplum, non incursum iri suspensionem; quia cùm posset absolui à suspensione incursâ si solueret simplum: ergo à fortiori tolleret incurrendam: quia difficilius tollitur quæsitum, quàm impediatur quærendum. L. seruus C. de pactis. Quinto, à suspensione incursa posse absolui restituto simplo, iuxta Glossam Clement. citatæ, in verb. Officij, quatenus habet Officialem Inquisitionis aliquid per concussionem quærentem, incurrere quidem pœnam quadrupli præter excommunicationem, sed absolui posse ab eâ, restituto simplo, & ita pœnâ non solutâ, pro quo adducit Aretinum. Nauarrum sequitur Zerola in Praxi
Zerola.
Parte 2. verb. Visitatio, dub. 1. vbi ait etiam incursa pœna, quod non accidit, nisi dilatâ solutione vltra mensem, non teneri nisi ad simplum. Tenet item P. Palaus Parte 6. Disput. 3. Puncto 28. num.
P. Palaus.
10. locutus in simili de pœnâ impositâ à Paulo secundo, & Sixto quarto in Bulla citata: quod & Diana amplectitur vt probabile Resolut. citata.
Diana.
13
*Fundamentum prædictæ sententiæ communis est doctrina, de qua nos supra Tit. 4. num.
Illius fundamentũfundamentum.
69. & 75. iuxta quam pœna, quæ actionem exigit eius, cui imponitur, non obligat ante sententiam, saltem criminis declaratoriam, pro qua videri potest Diana Parte 1. Tr. 10. Res. 23. & P. Palaus tom. 1. tr. 3. disp. 2. punct. 2. Sed in hoc prędictaprædicta sententia videtur claudicare: admittunt enim illius
Auctores ante omnem sententiāsententiam teneri accipientem reddere quod accepit: in quo tamen eadẽeadem ratio est, quando id quod est acceptũacceptum, à volentibus datum est, vel illius remissio facta; in hoc enim Constitutio dicta pœnalis est, vt docet Nauarrus suprà num. 4. remissio enim debiti, & solutio æquiparantur in Iure L. Si rem. §. Omnis D. de pignor. action: & L. 1. D. Qui satis d. cogant. Et vbi à volente aliquid donatur, concussio non est, vt nomen ipsum concussionis indicat. Aut enim per voluntariam largitionem dominium transfertur, aut non. Si Primum: Iam est quis pœnæ suæ executor, priuans se dominio. Si secundum: |
p. 197
Id non videtur dici posse iuxta illorum Doctorum sententiam, de qua num. 11. dum asserunt ex eo quòd in Constitutione dicatur, Reddere teneantur, colligi obligationem in conscientia: quod & ij, de quibus nunc agimus, non negant, vnde & obligationem talem agnoscunt. Atqui verba dicta de duplo reddendo procedunt, & de distinctione simpli & dupli nihil additur: ergo sicut circa duplum sententia declaratoria requiritur, ita & circa simplum: ex quo fit translatum esse dominium; si enim non esset translatum, ante omnem sententiam vrgeret obligatio. Dicant illi quibusnam verbis dominij translatio vetita inueniatur. Nullis equidem: atqui non illis, vt probatum est: ergo nullis, iuxta eorum philosophandi rationem. Ex quo fiet soluentem simplum, suæ pœnæ esse executorem, quod admittere nequeunt præfati Scriptores. His præiactis, sit iam

Resolutio Assertionibus proposita, & roborata.

14
*DIco primò. Ante omnem sententiam
est obligatio reddendi duplum. Sic citati num. 11. & probatur ex dictis num. 9. quod & tenent num. 11. adducti.
Dico secundò. Assertio præcedens præcipuè locum habet in Indiis, quoad Prouincias illas, in
quibus obligat Limense Consilium. Id constat ex eius declaratione, de qua num. 8. sic enim statuere potuit, etiamsi non esset à iure Canonico constitutum: & declaratio dicta roborata est Apostolicâ confirmatione.
Dico tertiò. Probabile est ob Scriptorum au
ctoritatem non esse in foro conscientiæ obligationem soluendi duplum. Sic ostendunt adducta num. 12. & 13.
Dico quartò. Etiam vbi Concilium Limense
Assertio 4. etiam in Indijs.
obligat, aliquatenus sustineri potest vt non improbabile, non esse prædictam obligationem. Probari id potest, quia Concilium in illo suo Decreto non videtur aliter obligare velle, quàm Concilia duo generalia, quorum citat Sanctiones. Atqui illa explicationem prædictam probabiliter admittunt: ergo & illud: quod quidem dem dum addit in Conscientia teneri; ita exponendum est, ut id sit probabilissimum, & sic meritò amplectendum, non verò vt debeat quasi omnino certum amplecti.
15
*Dico quintò. Non est improbabile o
bligatio reddendi simplum non vrgere in foro conscientiæ, quando id, quod est acceptum, omnino gratis datum est, & ita translatum illius dominium. Hoc probat ratio adducta num. 13. & idem est quando fit remissio; quia totus ille rigor ad forum exterius spectare dicendus est. Et quia vix vllus est futurus, qui de restitutione agat, hac viâ poterunt conscientiæ circa hoc grauatæ subleuari: licet in hoc maximè obseruari debeat vix esse vllũvllum, qui gratis omnino donet caussâ pendente: post absolutam autem visitationem se
Quid circa Indias notandum.
cus contingere potest: quamquam in Indiis non ideò visitatio quoad omnem suum effectuum finita censeri debet, quòd processus sit à Visitatore confectus quoad ea omnia, quæ ad officium eius spectant, iuxta id, quod Act. 4. Cap. 3. decernitur pro Peruuianis Prouinciis, ad quas se LimẽsisLimensis Concilij Sanctiones extendunt, quòd scilicet
Concilium Lim. 3.
processus circa crimina grauiora Parochorum à Visitatoribus fulminentur vsque ad diffinitiuam exclusiuè. Cùm enim diffinitiua restet, circa illam informatio Visitatorum multùm potest habere momenti, propter id quod additur verbis illis: Atque ita obsignati ad Ordinarium transmittantur, adhibito ipsius Visitatoris de vnaquaque caussâ iudicio, vt tandem Episcopus vltimam sententiam ferat. Sic ibi. Cùm ergo iudiciũiudicium VisitatorũVisitatorum in ordine ad diffinitiuādiffinitiuam tantopere conferre possit, multùm etiam valere, vt fauorabile illud sit, munera poterunt: vnde ex finitione processuum, non debet visitatio ita finita censeri, vt illa accipere penitus liceat: nisi adeò verosimilis iustificatio ex parte donantis sit, vel quia ex gratitudine, aut alio honesto respectu, vt accipiendi scrupulus possit rationa
Noua probatio, & vrgens.
biliter consopiri. Et ad hoc probandum fuit quod ex Nauarro adduximus num. 12. qui simplum tantùm reddendum esse ait, quia Clementina illa, de qua ibi, eo videtur esse contenta. Atqui Clementina solùm id reddi iubet, quod iniquè extortum est, ibi: Donec planè satisfecerit de pecunia sic extortâ. Ergo de ea, quæ sic extorta non est, alia debet esse ratio. Et vrgeri potest ex eo quòd Clementinæ post Sextum Decretalium librum editæ sunt, quia & eorum Auctores pariter vnus ante alium floruerunt. Cùm ergo in posteriori Constitutione sic dicatur vt vidimus, illius decisio ad prioris declarationem potest deseruire: cùm aliàs in materiâ vrgentiore procedat, in Officialibus inquam S. Inquisitio nis. Hoc ergo non est penitus improbandum.
16
*Dico sexto. Restitutio iuxta probabilio
rem sententiam facienda, ita disponenda est, vt quod vltra acceptum est reddendum, Ecclesiæ tribuatur. Sic in citata Constitutione habetur, vt vidimus numer. 10. quod intelligitur, quando Procuratio ab ipsa Ecclesia data est, seu eius nomine, vt fieri aliquando solet, & illis temporibus, quibus Constitutio est edita, videtur fieri consueuisse; eò quòd Ecclesia communia bona habeat ad hoc & alia huiusmodi deputata. Verba Concilij: Duplum eius quòd acceperunt, Ecclesiæ, à qua id receptum fuerit, iuxta mensem reddere teneantur. Quod ergo ab Ecclesia receptum non est, non est eidem ex obligatione reddendum. Si autem Ec
clesia formaliter sumatur, pro Congregatione scilicet illâ fidelium speciali, quia à Communitate contributio facta est, vt fieri posse declarat Congregatio Cardinalium apud Barbosam circa citatum Caput 3. Seßion. 24. tunc Ecclesiæ etiam reddendum est: quod conuenienter impletur, si pauperibus tribuatur, aut in aliis piis operibus expendatur. Quod communiter tenent Scriptores, vt videri potest apud Dianam Parte 9. Tractatu 8. Resolut. 42. qui alios adducit: & circa hoc esse dubitatio nequit. Id verò quod acceptum
est, cui sit reddendum, inter Doctores non conuenit: Alij enim dicunt reddendum Ecclesiæ, iuxta decisionem Concilij: alij distinguunt de licitè datis, ad redimendam scilicet vexationem, aut aliter; & de datis illicitè: & priora asserunt illis esse restituenda, qui dederunt; secus alia, quæ |
p. 198
sunt pauperibus eroganda. Sed occurrunt nonnulli, & etiam illicitè data, iis, qui dederunt, restituenda contendunt, quia non est eorum translatum dominium, & vt eo priuentur debet condemnatoria, aut saltem declaratoria sententia pręcederepræcedere. Et hoc vltimum tenent P. Palaus suprà num. 10. & Diana §. Videndum.
17
*Et prædicti quidem dicendi modi pro
babiles sunt: id autem verosimilius apparet, quod ex Constitutione ipsâ videtur non obscurè deduci, dum in ea dicitur reddendum Ecclesiæ, à qua receptum est: pro quo & est illud in eadem: Nouerint se suspensos quousque de duplo huiusmodi grauatis Ecclesiis plenariam satisfactionem impenderint.
Cap. Exigit.
Quomodocumque ergo sumatur Ecclesia, iuxta num. 10. & præced. illi restitutio facienda est, quia in eo est grauata. Si autem Parochus, neque Ecclesiæ nomine neque Communitatis, ad quam
spectet Procuratio, sed suo dederit, & id licitè, valde verosimilis est sententia Alfonsi à Leone de Censuris, Recollect. 4. lit. M. verb. Munera, eidem esse reddendum: quia vbi delictum non interuenit, neque pœna esse debet; immò hoc videtur penitus exploratum. Si autem illicitè, restitutio est Ecclesiæ facienda, quia sic Constitutio determinat, complectens casus omnes eidem adaptabiles, vbi sine innocentis præiudicio id stare potest. Et licet de Ecclesiâ tantùm videatur loqui, inde ad alios argumentum deriuatur: & ita reddendum Communitati quatenus grauata est. Ei ergo, qui est grauatus, restitutio facienda. Atqui Parochus grauatus non est, quia ipse sponte dedit: ergo iuxta Constitutionis mentem non est illi facienda restitutio. Cùm ergo illi facienda non sit, debet equidem Ecclesiæ fieri aut pauperum subuentione, aut piorum aliorum operum effectione. Si dicas, Ecclesiam non esse grauatam, & solùm erga grauatos restitutionem indici. Respondeo, licet grauata Ecclesia non sit, ei tamen
restitutionẽrestitutionem faciendam, quatenus pro grauatis & nōnon grauatis idem restitutionis modus assignatur. Quod ex eo vlteriùs ostẽditurostenditur: Nam, vt n. 10. probauimus in Constitutione prędictaprædicta non solùm agitur de acceptis ab Ecclesiis, sed à quocumq;quocumque alio ex visitatis: ergo cùm pro illis nullus alius assignetur, cui debeat restitutio fieri, nisi Ecclesia, fit eidem faciendam esse: aliàs neque per sententiam eidem facienda erit, quia grauata non est: & tamen faciendam esse per sententiam Auctores illi fatentur, & tantùm declaratoriam criminis exigunt: declaratoria enim criminis ad crimen accipientis refertur, non ad dantem, cui nulla assignatur pœna: ergo non debet dominio rei propriæ priuari. Quod autem dicitur de necessitate sententiæ, sine qua nullus priuari rei suæ dominio potest, ex dictis circa primam Assertionem refellendum est, cùm sit adeò verosimile Constitutionem in conscientiâ obligare, quod præter Citatos tenet etiam Nauarrus Consilio citato num.
5. Et in hoc quidem, præterquam quod mens videtur expressa Pontificum, deficit ratio illa, propter quam dicitur pœnas huiusmodi non obligare in conscientiâ; quòd scilicet iam esset quis pœnæ executor circa se ipsum: id enim non accidit in præsenti, quandoquidem is, qui dedit, solùm habet ratione pœnæ vt non recuperet, quod iam ipse à se abalienauerat, in quo negatiuè se gerit: non ergo ex eo capite quidquam est quod obstet, iuxta veriorem sententiam loquendo, de qua in prima Assertione.
18
*Dico Septimò. Si quis id, quod ab aliquo accepit, eidem restituat, & ille ipsi redonet omnino sponte finito officio, talis redonatio nullius est momenti, quia restitutio est Ecclesiæ facienda. Contrarium sentit Diana suprà in fine. sed id procedit ex eo quòd teneat restitutionem faciendam ei, qui dedit: finito autem officio nullum est obstaculum receptioni. Sed cùm contrarium vt probabilissimum sit propositum, iuxta illud philosophandum est, licet Dianæ sententia non careat probabili aliquo fundamento.

Assertiones aliæ circa absolutionem à pœnis ob illicitam receptionem incursis.

19
*DIco octauò. Habens facultatem ab
soluendi à suspensione dictâ, quando restitutio vltra mensem differtur, probabiliter loquendo, potest tollere pœnam restitutionis, quoad omne id, quod pœnale in illâ est. Est autem pœnalis redditio dupli, & etiam simpli, quādoquando omnino gratis datum est, iuxta dicta. Negat hoc Nauarrus Consilio citato num. 4. & 5. de facultate sacræ Pœnitentiariæ loquens, quia illius facultas, & similes, non sunt nisi pro foro conscientiæ tantùm, pœna autem dicta non pertinet ad illud: & prætereà tantùm est ad absoluendum à pœnis Ecclesiasticis, non autem ad tollenda grauamina in præiudicium tertij, quia id necessarium non est ad Sacramenti Pœnitentiæ administrationem. Sed affirmant alij, ex quibus P. Sa verbo Suspensio ipso iure, num. 15. sic ait: Quòd si
P. Sa.
absoluatur à potente absoluere, non tenetur ad duplum. Quòd autem non obstet, in eo iuri tertij aliquo
modo derogari, ex communi aliâ doctrinâ roborari potest, quam tradunt scribentes in Bullam Cruciatæ, dum aiunt, Confessarium virtute illius posse commutare votum pœnale quoad pœnam pecuniariam ex eius fractione incursam. Sic plures, quos adducit Diana Parte 1. Tract. 11. Resolut. 46. & idem dicendum de aliis similem facultatem habentibus, qualem habent communiter Regulares. Ratio illorum est; quia talis pœna obligauit ex vi voti à principio; quod cùm commutari possit, etiam & pœna. Neque in hoc ius tertij violatur, quia ex pura promissione non acquiritur, quod propriè ad iustitiam spectet, vt communiter Doctores tenent: estque illud in promissionibus pœnalibus certius, quia minùs voluntariæ sunt, propter quod etiam in votis pœnalibus facilior est dispensatio: & quæ reseruata aliàs sunt, cùm pœnalia deprehenduntur, dispensationem more non reseruatorum accipiunt, sic asserentibus plurimis, de quo dictum. Tit. 12. num. 464.
20
*Hoc autem non videtur præsenti casui
accommodari posse, qua in ordine ad ea, quæ restituenda sunt, est ius in illis, quibus facienda est restitutio: per Constitutionem enim Pontificiam ipsis applicantur, iuxta dicta num. 10. vnde cùm integrè redduntur, dicitur plenaria fieri satisfactio, vt vidimus num. 17. Satisfactio autem proprium iustitiæ dicit ius in eo, cui facienda est. |
p. 199
Præterquàm quòd id, quod de commutatione voti dicitur, locum non videtur habere posse; quia ibi obligatio soluendi pœnam oritur à voto: in casu autem nostro obligatio similis non oritur à suspensione, sed suspensio cadit supra obligationem ipsam in conscientiâ vrgentem, iuxta dicta Assert. 1. eo quòd vltra mensem fuerit dilata redditio, & plenaria satisfactio esse debeat. Et idem est de pœnâ Interdicti, quæ Prælatis superioribus imponitur. Et quidem ante elapsum mensem, & incursum Ecclesiasticum vinculum tenentur omnes dicti pœnam soluere, à qua obligatione nullus absoluere potest. Si ergo elapso mense incurratur, & ita pœna prædicta possit illis simul cum absolutione ab Ecclesiasticâ Censurâ remitti, iam ex dilatione solutionis, & incursione pœnæ, commodum reportatur, quod non videtur vllatenus admittendum.
21
*Et prædicta quidem satis vrgentia sunt,
vt non possit cum absolutione pœna prædicta remitti: nihilominùs ad fundandam probabilitatem ita sentientium, illud suffragari potest, quòd licet pœna à lege Ecclesiasticâ applicetur, non est tamen penitus exploratum in Ecclesiâ, verum ex tali applicatione ius iustitiæ resultare, etiamsi in conscientiâ debeatur: tantùm enim imponitur obligatio eam soluendi; quod stare sine rigore iustitiæ potest, sicut stat obligatio soluendi pœnam ex voti violatione incursam in casu dicto. Quando autem obligatio non est certa ex titulo iustitiæ, sine iniuriâ stat priuatio, vnde & absolutio, quam comitari potest, non tollit propriè ius tertij, quia ius propriè dictum illud tantùm est, quod à iustitia vt proprium obiectum respicitur. Licèt autem ex incursione Censuræ commodum huiusmodi reportetur, id videtur esse per accidens, eò quòd qui absoluit, cuius potestas ad oblationem Ecclesiastici vinculi directè tendit, pœnam nondum solutam inuenerit. Cùm enim beneficium Principis sit, latè interpretandum est, iuxta regulam Iuris notissimam: vnde non solùm ad Censuram, sed ad pœnam etiam extendendum.
22
*Dico nonò & vltimò. A pœnâ Interdi
cti, de quâ num. 9. absolui possunt, qui in eam incurrerunt, virtute Bullæ Cruciatæ, & virtute priuilegiorum Regularium. Primum constat ex tenore ipsius Bullæ, & secundum item ex peculiaribus concessionibus, in quibus ferè omnes communicant: neque enim illi peioris debent esse conditionis quàm alij. Et ita quod ad Bullam attinet, communiter tradunt scriptores, ex quibus videri possunt Trullench Lib. 1. §. 7. Cap. 2. Dub. 16. Villalobos Tractat. 27. Clausulâ, 9. §. 2. num. 26. P. Mendus Disput. 25. num. 112. P. Escobar de Mendoza Tomo 1. Problematicarum disquisit. Lib. 7. num. 102. & alij, quoscitant. Quod verò ad priuilegia spectat videndum apud P. Suarium Tomo 4. de Religione, Tractat. 10. Lib. 9. Cap. 2. num. 23. Et hoc procedit, si opinione probabili, de quâ Assert. 8. se velint prædicti tueri; aliàs namque non est refugium illud necessarium. Cùm enim reddere, quòd lege præscribitur, teneantur, absolui nequeunt, nisi post satisfactionem; eâ autem factâ non videtur absolutio necessaria: quia Interdictum impositum, dum aliquid ab Ecclesiâ præceptum non fit, eo facto cessat sine alia absolutione, vt aduertit Glossa circa citatum
Caput. Exigit, verb. Quousque. Et in Cap. Si qui sunt. 81. dist. verb. Emendent. Pro quo & videri possunt Auctores, quos adducit Diana Parte 5. Tractat. 10. Resolut. 74. Quia verò Censura sine absolutione non tollitur, dicendum in prædicto casu à Iure absolui eum, qui tandem præceptum impleuit, vt loquuntur citati: si enim Ius interdicere potest, cur non & absoluere?
CAPVT III.

CAPVT III.

An vsus quorumdam Indicorum Episcoporum probari debeat, qui Visitatores secum ducunt, dum ipsi per diœcesim discurrunt.
23
*ADoctis, & piis sic factum vidi; nescio
autem an semper pietas hæc, iuxta Apostolum, sit ad omnia vtilis, quæ vtilitati præcipuè temporali Visitatorum videtur militare. Vnde aliquos ex iis satis nummatos ex hoc euasisse ministerio certa experimenta de
1. Tim. 4. v. 8.
monstrarunt. Non video autem vnde hæc possint emolumenta procedere. Procuratio enim geminari nequit (si tamen & illa esse lucrosa potest) vt & sua Episcopo, & Visitatori sua etiam tribuatur: cùm vnam tantùm esse reddendam, expressum habeatur in Cap. Felicis, de Censibus, &c. In Sexto. Quòd si Episcopus Confir
mationis tantum Sacramentum administraturus diœcesim obeat, suis id sumptibus debere facere Concilium Tridentinum videtur statuisse Seßione 24. Cap. 3. de Reformat. dum Procurationem tantummodò ex titulo Visitationis concedit: & ita declaratum à sacrâ Congregatione Cardinalium videri potest apud Barbosam ibi, & Allegat. 73. num. 53. de Potestate Episcopi. Vbi alios adducit: quod & notauit ante illos P. Sà. Verb. Episcopus, num. 14. Neque videtur fieri satis, si dicatur Episcopo & Visitatori eadem victualia ministrari, neque inde sumptus eorum, qui visitantur, augeri, quandoquidem Visitatori seorsim visitanti deberentur: cùm certum sit splendidiorem procurationem Episcopis exhiberi. Præterquam quòd ex victualium exhibitione nullus ditescere potest; cùm tamen, vt diximus, Visitatores prædicti non modica ex visitatione pecuniarium emolumenta consequantur. Videtur ergo res ista grauandis conscientiis opportuna.
24
*Dico primò. Vsus prædictus iustificari
potest, si Visitatores timoratæ conscientiæ sint, & vt tales cogniti, & qui ad expediendam breuiùs Visitationem, & minùs grauandum visitatos, sedulam operam conferre possint. Et splendidior quidem Procuratio tunc Episcopis attribui potest, & ab eisdem tutâ conscientiâ admitti: quia & visitare dicuntur, cùm ad ipsos grauiora negotia referantur, & Visitatoribus assistant, vt suo illi muneri meliùs satisfaciant. Circa quod, cùm ex zelo boni communis agitur, & Episcopi non suam, nec suorum, sed Dei caussam spectare penitus comprobantur, non est scrupulus iniiciendus, cùm aliquid hac in parte eorum sit reinquendum arbitrio, nec temporis ita limitanda |
p. 200
momenta, quæ & Pater pro bono communi Ecclesiæ in eorum posuit potestate. In quo & ipsis cùm docti sint, & doctorum regantur consilio, facilè poterunt scrupulis aditum occludere, vel, si subintrauerint, propulsare. Si autem, quod
Vtilis admonitio.
absit, caro & sanguis, quibus regni Dei possessio edictis cœlestibus denegatur, in visitatione se immisceant, iterum iterumque monebo, vt videant ij, qui pro munere oculi esse in Ecclesiâ debent, quomodo ea lucra Visitatoribus obueniant, quæ Episcopis visitantibus neutiquam, seruatis iustitiæ legibus, obuenirent. Leuamen enim laboris in illis non debet in eorum grauamen, qui visitantur, redundare.
25
*Dico secundò. Emolumenta prædicta
possunt ex eo prouenire quòd visitatoribus finitâ visitatione dona aliqua tribuantur. Circa quod id recolendum, quod dictum num. 15. & pretiosiora illa esse possunt eò quòd Visitatores Episcoporum nepotes sint; ille enim respectus non parum confert, vt eo pacto Episcoporum gratia foueatur. Vbi dubitari potest an Episcopi ex eo
Peculiaris difficultas.
capite absurdè procedant, scientes eos, qui visitandi sunt, donationibus huiusmodi grauandos, quas quidem non facerent, si alij essent Visitatores, aut Episcopi ipsi per se visitarent. In quo quidem suus apparet vexationis modus, quia non dantes, vt miseri & illiberales, habentur nihili, & de illis minùs decora opinio propagatur: quod incommodum vt vitent, opportunum remedium donationum assumunt. Nihilominùs cùm vexatio dicta nihil contra iustitiam importet, non est dicendum ex eâ parte illam violari; nisi & Episcopi ægrè se ferre significent donationes tales suis Visitatoribus, consanguineis præsertim, non fieri. Et qui ab illis abstinent, miseriæ & parcitatis possunt à se notam depellere, honesto titulo non donandi ex scrupulo prohibitionis ostenso. Ex quo fit eos, qui donant, non penitus inuitos donare, sed quia haberi volunt liberales, vnde liberalitatis titulus ex necessitate prædicta non tollitur, sicut neque omnis ratio debiti contra illam est, vt docet D. Thomas 2. 2.
quæst. 117. artic. 5. vbi in responsione ad primum ait, quòd licet liberalitas non respiciat debitum legale, attendit tamen debitum quoddam morale ex quadam ipsius decentia, non ex eo quòd sit quis alteri obligatus, vnde & ad iustitiam aliquomodo pertinet.
26
*Dico tertiò. Licèt contra iustitiam non
agant Episcopi, ob rationes dictas, possunt tamen contra charitatem delinquere, dum occasiones non tollunt grauandi visitatos, etiamsi grauamen ab eorum præcipuè voluntate originem trahat. Cùm enim possint Episcopi illud vitare, & vt Patres etiam commodis subditorum attendere, ac damna in omni genere, quantùm est in ipsis, amoliri: contra huiusmodi debitum prædicta occasionum intrasione committunt; sicut generaliter illi, qui occasiones præbent vt alij liberalibus donationibus patrimonium extenuent, quando illæ non ita piæ sunt, vt earum respectus omni alteri humano respectui debeat anteferri. Non videtur autem graue peccatum, quia neque immodicæ donationes ex se graue peccatum
sunt, vt communiter tradunt Doctores, & videri potest apud P. Molinam Disput. 271. §. Quidam exemplum. Et P. Lessium Lib. 2. Cap. 47. num. 61. Quamuis in casu nostro non ex eo solùm capite philosophandum sit quòd in donationibus peccatum admisceatur, potest enim non admisceri, iuxta dicta; sed ex eo quòd damnum visitatis generaliter inferatur; quemadmodum iuxta probabilem sententiam, de quâ Titulo 1. numer. 157. monopolia exercentes non peccant contra iustitiam, sed contra charitatem: & quidem grauiter ob commune detrimentum Reipublicæ; quod tamen ex iustitiâ non tenentur vitare. Et similiter qui sine vi & fraude Nouitium
à Religione extrahit, vt docet Cardinalis Toletus Lib. 5. Cap. 19. num. 4. Vbi tamen peccatum graue sponte exeuntis non interuenit. Sic ergo graui scrupulo non caret modus procedendi Episcoporum, de quo agimus; cùm constet visitatos grauari donationibus, etiamsi absolutè sint spontaneæ, dum illis occasiones, quæ vitari facilè ab Episcopis poterant, obtruduntur. Vnde illud Dauidis ad Absolonem conuiuium valde spontaneum: vt bonus arbitrabatur parens, offerentem: Noli fili mi, noli rogare, vt veniamus omnes, & grauemus te. 2. Reg. 13. v. 26. Nisi
2. Reg. 13. v. 25.
fortè dicatur ex eo respectu condemnationes esse leuiores: quod & ipsum scrupulo non vacat:
vt scilicet Parochorum culpis leues imponantur pœnæ, cùm mereantur grauiores: sic enim per leuia remedia morbi ampliùs ingrauescunt. Et à ratione prorsus alienum est, vt Ecclesiastica censura in nepotum ac familiarium emolumenta conuertatur. De quo hæc satis.
CAPVT IV.

CAPVT IV.

De nonnullis alijs circa Visitatores.
27
*COncilium Limense tertium Act. 4.
Cap. 3. præcipit, vt dum informationes secretæ fiunt, is, qui visitatur, abesse cogatur, vt Indi liberè valeant de suis Parochis querelas proferre, & sibi factas læsiones iniustas denuntiare. In quo quidem manifestum est grauiter Visitatores delinquere, si secus fecerint; aliàs siquidem Visitationis fructus vix erit vllus, & miselli isti suis sub grauaminibus contabescent. Additur à Concilio sic: Interim
Concilium Lim. 3.
dum Parochus absens est, alius, si commodè fieri queat, Pastoris officio fungatur. Sic ibi. Quid ergo si commodè fieri nequeat? Non equidem proptereà Parochus sustinendus; sic enim, vt dixi, non valebunt Indi liberè conqueri, & frustra
Quis eius loco futurus.
nea reddetur visitatio. Visitator ergo ipse munus Pastoris obibit, vt in Diœcesanâ Synodo Limensi Lib. 1. Titulo 7. Cap. 10. decernitur: quod quidem non sine inconuenientibus fortè constabit. Licèt enim paternum erga Indos, quos defensurus pergit, debeat affectum præseferre, vnde & ipsi pro remedio animæ ad eum non verebuntur accurrere; strepitus tamen ille iudicialis minùs opportunus est, & rerum occurrentium instantia, in caussâ erunt, vt Indi ad eos pro remedio dicto, dum occupatos vident, accedere reformident. Præterquàm quòd periculum est ne, vt obuentionum emolumenta reportent, visitationis tem |
p. 201
tempus protrahant. Vbi dubitari potest an om
ni fraude doloque cessante obuentiones integrè reportare possint, si præsertim Parochi fideles tandem suo in officio deprehensi fuerint, neque aliquâ fuerint condemnatione mulctati. Et affirmatiuè videtur respondendum, quia altari ex integro deseruiunt, vnde & integrum debent seruitij sui fructum obtinere. Quod autem Parochi inculpati inueniantur, nihil obstat, quia absentia talis, in quâ altari non seruiunt, est quid consequens eorum officium. Quòd si ratio innocentiæ valeret, fieret ex eâ neque partem emolumentorum illis esse detrahendam. Et id est Diœcesanæ Synodo Limensi conforme Lib. 3. Tit. 2. Cap. 1. Vbi dicitur doctrinarium in diebus absentiæ non lucrari
Synodus Limensis.
stipendium, etiamsi absit cum licentiâ: quod de obuentionibus saltem accipiendum. Et Pacensi etiam Lib. 3. Titul. 4. Cap. 1. statuenti substitutum
Synodus Pacensis.
omnes habiturum obuentiones, neque circa hoc conuentionem admittendam. Ex Synodo autem, seu annuo salario, nihil videtur detrahendum, quando visitatio breui concluditur: si autem diu protrahatur iustis de caussis, secus dicendum est, in quo arbitrium Episcopi requirendum. Sicut enim vacante Parochiali Ecclesiâ ad Episcopum spectat Vicarium designare, congruâ eius arbitrio fructuum portione assignatâ, vt decernitur à Concilio Tridentino Seßione 24. Cap. 18. de Reformat. Ita etiam in casu præsenti, & similibus dicendum: quia omnium eadem ratio est, vnde & eadem debet esse dispositio. Neque contra hoc facit id, quod habet Dom. Solorzanus Tomo 2. Lib. 3. Cap. 15. num. 52. & in Politicâ Pag. 629. §. Cerca de. Vbi adductis Regiis schedulis affirmat talibus esse integrum stipendium reddendum per quatuor menses: id enim tantùm intelligendum quando Parochus est ab officio suspensus; aliàs enim alimentis priuari nequit. Integrum stipendium intelligitur congruum, & labori respondens, attentâ proprietarij necessitate.
28
*Sequitur post prædicta in Concilio con
sultissima cautio verbis illis: Visitatores omnes monet hæc sancta Synodus: quòd si timore Dei postposito processus aliquos occultauerint, aut iniquâ collusione cum visitatis, eorum vitia dißimulauerint, ad Ordinarium prædictas caussas integrè non transmiserint, Visitatores ipso facto excommunicatos esse decernimus. Sic ibi. Vbi satis aperta decisio est. Pro conuenientia autem pœnæ propositæ, quæ reclamante per appellationem Parte, nihilominùs à Sacrâ Congregatione Cardinalium ex auctoritate summi Pontificis, rata habita & confirmata est, sic in Proœmio eiusdem Concilij dicitur. §. In Actio. 4. Cap. 3. Fol. 8. Pag. 2. Et sunt verba doctissimi Patris Iosephi Acostæ: Sciunt ex parte illa
rum regionum, visitatorum sæpè cupiditate & fraudibus visitationes non parum fuisse corruptas, vnde remedij nihil rebus Ecclesiasticis allatum sit; quin potiùs damni plurimum datum. Quam visitationis Canonicæ perniciem amouere cupiens Synodus, statuit à Visitatoribus caussas criminales Parochorum cognosci quidem, sed definitiuam sententiam reseruari. Ne verò aut processus occultarentur, aut corruptè transigerentur, excommunicationis latæ sententiam intentandam censuit, idque Sacræ Congregationi etiam placuit. Hæc ille. Vbi cùm excommunicatio supra iniquam collusionem cadat, & Visitatorum, ac eorum, qui visitantur, commune crimen importet, ab
eâ liber erit, qui suâ tantum peruersitate eo in negotio vtitur, & ob fines prauos iudicium corrumpit, visitatis nihil cooperantibus, etiamsi post confectos processus aliquid ab illis accipiat, de quo pactio nulla præcessit. Id quod verba ipsa Concilij satis insinuant, dum dicitur: Aut iniquâ collusione cum visitatis, eorum vitia dißimulauerint. Non ergo dissimulatio quæuis pœnâ dictâ feritur, sed ea, quæ ex iniqua collusione procedit. Quod quidem iuxta communem doctrinam est, & vulgaria iura de restringendis odiis, & pœnalibus statutis. Vnde multò potiùs idem asserendum,
quando quis ex indiscreto zelo occultari curat Parochorum vitia: aliqui enim tales sunt, qui in eo arbitrantur obsequium se præstare Deo, reipsa Iuris Canonicas dispositiones, & Conciliorum Decreta damnantes, eorumque zelo suum præferentes, vti qui Ecclesiasticorum honori plus sibi consulere videantur. Sed certè intolerabilis est ista præsumptio, & quantùm oporteat vt Ecclesiastici pœnarum fræno in officio contineantur, res ipsa clamat, & notant Doctores in Cap. Ad reprimendam, de officio iudicis Ordinarij. In prædictis ergo graue peccatum est, sed Excommunicationis pœna solùm iuxta propositam Concilij formam limitanda. Et quia reseruata non est, à quolibet poterit Confessorio legitimè exposito, submoueri.
29
*Quia verò processus per testificationes
Indorum confici potest; immò multoties per solas illas: quid tunc præstandum sit, prouidè & sapienter cautum ab eodem Concilio Actio. 4. Cap. 6. in quo sic concluditur: Denique vbi neceßitas exigendi testimonij vrgens fuerit, & ex solo Indorum testimonio respondeat, perpendat quan
Concilium Limense 3.
tum fidei talibus debeat adhibere, quos facilè ad peierandum induci notum est. Sic illud. Quod dum facilitatem ad peierandum in his gentibus notam affirmat, satis declarat non esse eumdem numerum testium sufficientem ad concludendum contra aliquem, qui iuxta receptas Iuris regulas aliàs sufficiens haberetur. Circa quod pro Peruuianis extat Ordinatio DD. Francisci à Toleto Peruuiani Proregis, quam & alibi obser
uari affirmat Dom. Solorzanus Tomo 2. Lib. 1. Cap. 27. n. 57. iuxta quam sex Indi vnum integrum testem conficiunt. Vnde dubitari potest an Visitatores huic se debeant stylo conformare, vel tutâ conscientiâ possint aliter procedere, ac minori testium numero esse contenti. Et videtur equidem asserendum prius: non quidem ex eo quòd Ordinatio dicta Ecclesiasticos iudices liget ex vi directâ, & iurisdictionis alicuius titulo, quod meritò negabunt omnes rectè sentientes: sed ex illius ratione, quæ pro omnibus tribunalibus idem videtur habere momentum. Viri enim experti & docti sic censent, vt non maiorem fidem sex mereantur Indi, quàm vnus testis integer: in iudicio autem Ecclesiastico, cùm non mutentur res, & de fide adhibendâ agatur, eodem est modo sentiendum. QuemadmodũQuemadmodum rerum pretium idem est respectu illorum & laicorum: quia attentâ rerum vendibilium conditione, viri eo in genere experti & sani iudicij, tale pretium iustum arbitrantur.
p. 202
30
*Nihilominùs oppositum magis videtur
Negatiua prafertur.
similius vero: nam Concilium probè nouerat Ordinationem talem non multò antè editam; & tamen illius non meminit, vt iuxta ipsam Ecclesiasticum iudicium formaretur. PręterquàmPræterquam quòd à tempore Ordinationis dictæ anni fluxerunt iam plures, & maior in Indis capacitas deprehenditur, vt meritò plus fidei debeat eorum dictis adhiberi. Et quidem respectu laicalis iudicij semper videtur discrimen aliquod obseruari debuisse. Sex enim Indi vnum integrum testem constituunt, attentâ eorum incapacitate & facilitate ad peierandum: ergo si capacitas supra communem sit, aliter est procul dubio sentiendum, quia dissimilium simile non debet esse iudicium, & à disparatis non fit eadem illatio. L. Papinianus. D. de Minoribus. Et Cap. Ad audientiam, de decimis. Sic cùm matrimonium generaliter loquendo contrahi ante pubertatem nequeat, ea regula fallit, vbi malitia supplet ætatem, iuxta dispositionem Cap. De illis, de dispensatione impuberum. Maior ergo capacitas diuersum ius statuit. Sapienter ergo Concilium Visitatorum arbitriorum istam committendam censuit, vt perpendat quantùm fidei talibus debeat adhibere. Solerti enim inuestigatione falsitas testium detegi poterit, sicut & dictorum sinceritas coniectari. Etenim cir
Cap. Prætereà, de testibus.
cumspectus iudex atque discretus motum animi sui ex argumentis & testimonijs, quæ rei aptiora esse compererit, confirmabit, vt ait Cælestinus Tertius in Cap. Prætereà, de testibus, &c. Pro quo est & Cap. Cùm autem, eodem Titul. in quo
Cap. Cùm autem eod. tit.
Innocentius Tertius sic loquitur: Ac eos diligenter examinare procures: & de singulis circumstantijs prudenter inquirens, de caußis videlicet, personis, loco, tempore, visu, auditu, scientiâ, credulitate, fama, & certitudine, cuncta plenè conscribas. Hæc ille. Quæ si à Visitatoribus strenuè perficiantur, testificantium Indorum poterit depositiones quoad earum qualitatem explorare.
31
*Et hoc modo conuenienter stare po
test Concilij dispositio, dum præfatis verbis, vt perpendat quantum fidei talibus debeat adhibere, additur: Quos facilè ad peierandum induci notum est. Talibus namque nulla adhibenda fides, vt colligitur ex Cap. Testimonium, de testibus, &c. vbi periurus à testificando repellitur, etiamsi videatur emendatus; cùm tamen emendatis in aliorum criminum genere plus CanonicęCanonicæ Sanctiones indulgeant. Hi namque, quos facilè ad peierandum induci notum est, non plus merentur fidei quàm illi, qui aliquando peierarunt. Et videntur emendati: habitus enim, seu naturalis inclinatio, maius motiuum suspicionis generat, quàm vnus actus eius, qui habitualiter affectus non est: cùm vna hirundo non faciat ver, neque vnus actus vitiosum, iuxta doctrinam Philosophi. Si ergo fides non adhibenda talibus,
vt quid ad testificandum admittantur? Rationem reddit Concilium ex necessitate desumptam, verbis illis: Vbi neceßitas exigendi testimonij vrgens fuerit. Ratione enim necessitatis admittuntur testes, aliàs non admittendi, vt constat ex pluribus Canonici iuris decisionibus, & præsertim ex Cap. Tam Litteris, de testibus, &c. vbi sic dicitur: Nos, vt tantæ irregularitatis obiectio non remaneat indiscußa, mandamus quatenus testes, si
ue laicos siue fœminas, &c. Verùm si attendamus quod statim sequitur, ex eo videtur ratio prædicta penitus informari; sic enim ibidem: Dum
Ex decisione illius obiectio.
taxat idoneos, qui ad hoc fuerint probandum inducti, recipiatis legaliter, & examinatis prudenter. Atqui Indi idonei non sunt, ipsius attestatione Concilij, cùm asserat eos facilè ad peierandum induci, & esse id notum. Vnde Dom. Solorzanus suprà, numer. 55. & in Politicâ Lib. 2. Cap. 28. Pag. 233.
D. Solorz.
Col. 1. ait quòd meliùs agi cum Indis videtur, si eis non credatur, quàm si peierandi occasio præbeatur, propter iudicij infirmitatem, falsitatisque suspicionem, prout in simili disposuit Concilium Matisconense Cap. 21. Pro quo & adducit Decretum Limensis Concilij, de quo agimus. Sed cùm Decretum dictum eos à testificando non repellat, id tantùm dicens, quod vidimus, immeritò ad intenti probationem adducitur. Dicendum ergo Concilium ob vrgentem necessitatem Indos ad testificandum esse admittendos decernere, quia ex solerti examinatione verosimile Visitator potest formare iudicium. Licèt autem idonei non sint, si in indiuiduo singuli inspiciantur, eorum tamen numerus idoneitatem supplere potest. Quòd autem eis occasio peierandi præbeatur, malum est, quod propter bonum commune permittitur, ne grauissimæ caussæ maneant indiscussæ, vt sacri Canones loquuntur. Et quidem fœminas idoneos testes non esse habetur in Cap. Forus, de verb.
Significat. Vbi sic dicitur: Natura si vir, non fœmina: nam varium & mutabile testimonium semper fœmina producit. Sic ibi. Cùm ergo ad testificandum accersuntur, occasio illis peccandi ministratur: & tamen admittendas Sacri Canones determinant, eâ quam vidimus, redditâ ratione.
32
*Eadem Act. 4. Cap. 5. agit Concilium de
visitatione fabricæ & ornamentorum. Et quod ad ibi contenta spectat, nullam exigit discussionem. Potuisset autem conuenienter addi, vt circa illa peculiaris ratio haberetur, & Parochorum mulctæ in ornatum cederent Ecclesiarum. Sunt enim plures Indorum ParęciæParæciæ satis pingues, vnde & earũearum opulenti Pastores, quorum mensæ, & alia suppellex, sublimẽsublimem redolent dignitatem. Cùm tamen EcclesięEcclesiæ nihil splendidum, nihil decens, nihil quod sine fastidio spectantium possit conspici, præseferant. Et certè vbi Ecclesiæ paupertas &
indecentia talis est, debere Rectorem de suo tribuere, quando superfluum habet, res ipsa videtur clarissimè persuadere. Si enim debet pauperibus, quomodo non Ecclesiæ quæ & pauper est, & in quâ præter paupertatem tot alij tituli concurrunt, ad religionem, charitatem, pietatem pertinentes? Prætereà id tradunt communiter Scriptores, iuxta id, quod sacri Canones indicant, vt videri potest apud P. Azor Tomo 2. Lib. 9. Cap. 3. §. Nonò quæritur. Dom. Solorzanum Tomo 2. Lib. 3. Cap. 23. num. 10. iunctis iis, quæ ex Doctoribus aliis, quos citat, habet P. Thomas Sancius Lib. 4. Consiliorum, Cap. 2. Dub. 14. quod scilicet nomine fabricæ veniant etiam ornamen|
p. 203
ta. Concilium etiam Tridentinum Seßione 21. Cap. 8. de Reformat. iubet vt ab Episcopis, singulis annis, quæ ad Dei cultum spectant, visitentur,
Concilium Trident.
curentque congruentibus remediis, etiam per sequestrationem fructuum, vt quæ renouatione indigent aut restauratione, refricantur. Est autem satis opportunum iuris remedium, vt Parochi circa diuinum cultum, aut aliàs delinquentes, suis sumptibus, quæ ad illum spectant, cogantur instaurare. Pro quo & extat Decretum Concilij Limensis Tertij Act. 3. Cap. 14. vbi statuitur vt defectus doctrinæ Ecclesiis Indorum debeat cedere: quan
Concil. Limense 3.
do scilicet propter absentiam aliqua de legitimis stipendiis subtrahuntur: quamquàm & ibidem dicatur pauperibus oppidi posse distribui. Sed certè si Ecclesia pauper est, ita vt decenter in eâ nequeant diuina peragi, omnium est prima inter pauperes computanda, quando necessitates tantùm communes sunt. Quòd autem Ecclesiis Indorum sua sit assignata portio, nouena inquam cum dimidiâ, vt videri potest apud Consilium idem Cap. 13. Actionis citatæ, ea, quæ diximus, non debet infirmare. Hic enim & nunc Ecclesia in statu paupertatis est, qualitercumque id obtigerit & ita hic & nunc subueniendum est ipsi, quęquæ sibi nequit ex legitimè debitis subuenire. PręsertimPræsertim quia cùm portio dicta assignata sit, incuriæ Parochi adscribendum est, quòd ea non applicetur cum effectu, vnde ex hac parte non debet impunitus remanere. Et quidem cùm videamus Parochorum plures Ecclesiarum suarum & fabricam & ornatum promouere in eisdem Prouinciis, in quibus Ecclesiæ aliæ squalidæ & indecoræ cernuntur, socordiæ profectò Rectorum incommodum tale venit adscribendum, quibus viles sponsæ sunt, vnde ab illis deberent meritissimò remoueri. Nec plura de Visitatoribus, vt ad visitatos, Parochos inquam, trāseamustranseamus.
Loading...