Avendaño: Thesaurus Indicus

 Legal

p. 67
TITVLVS III. DE PROREGIBVS INDIARVM EORVMQVE

Obligationibus ad negotium animæ pertinentibus.
Post Regem, Regiumque Consilium, Proregum videtur dignitas & auctoritas eminere: vnde circa illos præsenti hoc Titulo, quæ commoda esse possunt expediemus. Sit ergo pro illis,
CAPVT I.

CAPVT I.

Qualiter Proreges Indici ad exemplum vitæ teneantur.
1
*QVæ circa Gubernatores
Indiarum à Rege destinandos dicta à nobis Titulo 1. Cap. 9. ad Proreges maximè constat pertinere; quibus suppositis præsens quęstioquæstio parùm erit necessaria: cùm enim viri probitatis eximiæ sint ad munus tantum deligendi, quid opus est circa vitæ exemplum inquirere vbi illud non potest in sic delectis defecisse. Iudicij nostri culmen excelsum est, cùm qui à nobis prouehitur, præcipuus, & plenus meritis æstimatur. Nam si æquabilis credẽduscredendus
Cassiodorus.
est, quem iustus elegerit, si temperantiâ præditus, quem moderatus asciuit: omnium profectò capax potest esse meritorum, qui iudicem cunctarum meruit habere virtutum. Sic Theodoricus apud Cassiodorum Lib. 1. 3. vbi de supremæ elatione dignitatis agebatur. Licèt autem parùm necessaria videri possit, ea suppositione firmata, vtilis tamen non potest non haberi: & nos non solùm necessaria, sed etiam vtilia consectamur.
2
*Oportet equidem Proregem Indicum vi
tæ exemplo prælucere: Moribus enim debet esse conspicuus, qui datur imitandus. Idem qui suprà apud eumdem Lib. 4. 3. De conuersione Indorum agitur, & promotione fidei, ac de primitiuâ quadam Ecclesiâ prioris imitatione fundanda. Quo in negotio Prorex præcipuus est motor, & promotor vnde omni debet florere virtute, vt ex eo fonte in alios Christianæ professionis dignissimæ deriuẽturderiuentur. Ioseph in Ægypto Prorex constitutus à Pharaone, omniũomnium se virtutum exemplar exhibuit veri Dei inter Ægyptios Religionem, quam profitebatur ipse, promoturus. Et Iosephum eumdem esse, qui Osiris, pro Deo Ægyptiis habitus, censent multi. Quod nomen exponens
Plutarchus Lib. 1. de Iside, & Osiri ait idem esse ac Multi-oculus. Quod P. Cornelius in Genesis Cap. 41. circa finem ita adaptat An non multi-oculus, id est, multiscius Ioseph per sapientiam sibi cœli
P. Cornel.
tus inditam, quâ Ægyptios prudentißimè gubernauit. eosque docuit non tantùm Astrologiam, sed & fidem ac Dei cultum, iuxta illud Psal. 104. v. 19. & 20. Constituit eum dominum domûs suæ, & principem
Psal. 104. v. 19. & 20.
omnis posseßionis suæ. Vt erudiret principes eius sicut semetipsum, & senes eius prudentiam doceret? Sic ille. Verba autem illa, Sicut semetipsum, aliter iuxta Hebræam originem nonnullis sonant sic legentibus, Secundùm animam suam. Quod Car
Card. Bellarminus.
dinalis Bellarminus ita exponit: Id est, ad similitudinem sapientiæ, quæ erat in animâ suâ. Docuit ergo eos verum Dei numen, & quibus deberet moribus honorari. Ideò & se perfectum eorum præbuit exemplar: multis-oculus sanè; vt circumspectione attentâ se gereret, ne quid in se, quod aliorum posset offendere oculos, resideret. Et tales oportet sint Proreges.
3
*Et verò ad circumspiciendos Proregis
mores, omnes sunt multi-oculi, vt ipsi benè opus sit multi-oculum se præbere, Argum quemdam centenis luminibus intuentem. Non patitur claritas illa committere, quod poßit mobilis turba nescire. Locatus in medium, cunctorum ad se trahit aspectum: & totius vitæ iudicium promulgat fama populorum. Sic Theodoricus apud Cassiodorum Lib. 3. 11. Vnde illud apud eumdem: Quidquid feceris, nos videmus Lib. 7. 18. Sciat Prorex Indicus & turbæ posse congruere quidquid ille egerit peruidenti. Et ita ille, qui sic est visurus alios, vt quidquid egerint videat, se ipsum circumspiciat priùs, & ea, quæ est acturus: ne quidquam, quod carpere possit, turbæ oculus deprehendat. Et Indicorum populorum oculi magis sunt aliis curiosi, vt maiorem proptereà debeant curam circumspiciendi se ipsos in supremis gubernatoribus prouocare: præpostera Dei imitatione, qui vocat ea, quæ non sunt, tamquàm ea, quæ sunt. Rom. 4. v. 17. quæ neque in mentem venêre Proregum, neque etiam somniarunt, tamquàm si essent, vocant, & censuris adiectis reprehendunt. Sint ergo & illi multi-oculi, sic enim oculos oculum feliciter superabit.
4
*Pœnitentiæ, & Eucharistiæ Sacramenta
sint illis frequentia. Eorum vsus semel in anno fideles vrget sub lethalis culpæ reatu. Si tamen Prorex eâ esset raritate contentus, & hoc esset aliis notum, graue in eo videtur scandalum, vnde ratione illius etiam grauis culpa & quidem semel tantùm in anno Sacramentis præfatis vti, iuxta communem existimationem eorum est, qui salutis animæ curam habent exiguam, & conscientiam grauibus oneribus prægrauatam, quod experientiæ magisterio persuasum. Hoc autem de Prorege sentiri, quis non videat ad non leue scā| p. 68dalumscandalum permouere? P. Suarez Tomo 4. in 3. p. Disputat. 35. Sect. 3. num. 11. sic ait: Vix vllus est,
qui moraliter poßit vitare per totum annum omnia peccata mortalia, omittendo hoc Sacramentum. Sic ille de Sacramento Confessionis. Ergo qui non vsum cognouerit, sic iudicare poterit, aut saltem magno cum fundamento suspicari. Posse autem aliquem per accidens obligari ad frequentiorem Confessionem multi Scriptores tradunt, ex
quibus videri possunt P. Suarez suprà num. 10. & Disput. 15. num. 5. & seqq. P. Palaus Tomo 4. Tract. 23. Disputat. Vnicâ Puncto 3. num. 5. apud quem P. Coninck, P. Laymam, & Bonacina. Et licèt de pœnitentiæ virtute loquantur, eadem est in Sacramentali ratio; quia is, qui iudicat se nōnon posse facilè contritionem habere, benè tamen attritionem, vti Sacramento debet ad effectus illos, quos citati Scriptores, & alij ab eisdem adducti commemorant. Magis in speciali loquitur P. Bauny Tomo 1. Tract. 4. Quæst. 4. Assert. 3. P. Sà V. Confeßio num. 5. alios suppressis nominibus allegans. Ioannes de Medina Codice de Confeßione Quæst. 14. §. 2. Ergo similiter ratione scandali, quæ est obligatio per accidens, poterit Prorex ad Confessionem obligari. Et eadem ratio est de Communione, quæ numquàm differri solet, nisi ob horrorem Confessionis.
5
*Multum autem ad dignam in omnibus existimationem suo de Principe concipiendam, Confessarij delectio conferet; valdè enim conscientiæ suæ videtur consulere, qui moderatorem illi adhibet probitatis & sapientiæ dotibus commendatum: inde præsertim, quòd nec sibi nec suis, temporalialia sit commoda quæsiturus. Pessimum veri affectus venenum, sua cuique vtilitas. Sic Tacitus Lib. 1. Annal. Vbi benè additum à Lip
Tacitus.
sio, & iudicij. Iudicium enim vtilitatis pessimo veneno in proprium & alienum exitium deprauatur. Id autem non erit difficile attento Principi comperisse. Quo euentu, cùm animæ negotium agatur, omnibus est humanis affectibus præferendum. Pulchra illa est Diui Valeriani sententia homiliâ 20. Periculosè illis conscientiæ fides
D. Valerianus.
creditur, quibus cupiditas dominatur. Sic ille. Amoueatur, honoris habitâ ratione, & quæratur idoneus: isque talis existimetur, quem fama pronuntiat. Singuli namq́ue decipere, & decipi pos
Plinius.
sunt: nemo omnes, neminem omnes fefellerunt, vt Traiano dictum à Plinio in eius Panegyrico.
Quòd si falli contingat, alius itidem conquirendus: sic enim & cum medicis agitur pro salute corporis; cùm sit animæ salus incomparabiliùs æstimanda: sic cum omnibus aliis, quorum nobis est industria necessaria: vt si minùs habentes deprehensi fuerint, alii satisfacturi & officio suo & voto nostro conquirantur. Excellentissimus Comes de Fuentes Mediolani delectus Gubernator P. Claudium Aquauiuam Societatis nostræ Generalem, in memoriâ Dei & hominum æternâ futurum, rogauit enixè vt sibi
Confessarium designaret, quem ad id muneris idoneum se meliùs poterat agnouisse. Quod cùm ex eius ore P. Didacus de Torres, qui ex Prouinciâ Peruuiana Romam ibat Procurator, quem & Heros ille, sui sæculi gloria, ad hoc sibi operam præstare, Romam postquàm appulsum, postulauit: assurgens, assidebat enim ad lectuli caput, Permittat, dixit, ExcellẽtiaExcellentia vestra, vt eius peculiari & affectu & reuerentiâ manus exosculer. Si enim omnes Principes in deligẽdisdeligendis Confessariis ita se gererent; res animarum, & consequenter boni publici meliùs agerentur. Ad quæ ille: Ecquid hic magni? An ego, nisi stultè, ex ignotis eligam ad rem tantam, quando is, qui probè suos nouit, potest à me facilè erroris periculum amouere? Sic ex magni illius viri narratione
hausi, in magno semper pretio apud viros principes habiti ob zelum eximium, magnanimum pectus, & odorem agri pleni exploratissimæ fructibus probitatis.
6
*Ad opinionis etiam stabilimentum sciant
Proreges Indici Religionis studium magnoperè profuturum: si videlicet eos videant in templis assiduos, & quæ diuina sunt peculiari quadam affectione versare: Deo proximi per affectum & cultum quodammodo efficiuntur diuini: quâ prærogatiuâ maior nulla: sicut neque existimatio propter illam in hominum cordibus excitata, Religio munda & immaculata apud Deum, &
Iacobi 1. v. 27.
Patrem hæc est; visitare pupillos & viduas in tribulatione eorum, & immaculatum se custodire ab hoc sæculo. Sic Iacobi 1. v. 27. Vbi mirum est quomodo Diuus Iacobus visitationem pupillorum, & viduarum Religioni tribuat, cùm actus isti non
Actus illius quinam.
versentur circa Dei cultum, quod est genuinum Religioni. Sed Diuus Thomas 2. 2. quæst. 81. artic. 1. ad 1. id facilè exponit, dicens, actiones
D. Thomas.
illas ad Religionem spectare, quia ab eâdem imperantur, ordinante eas ad diuinam reuerentiam. Quo pacto id stat, quod Diuus Augustinus admonet Libro de vera Religione circa finem,
D. Augustinus.
dum ait: Religet nos Religio vni Omnipotenti Deo. Sed quid iam erit immaculatum se custodire ab hoc speculo? Id equidem, non solùm vitæ gau
dere munditiâ, sed eam ab aliis habere commendationem, vt non sit, qui audeat vitam maculare sic religiosè agentis: vel si audeat, ad Dei spectet curam eum mendacem demonstrare. Pro quo est expositio P. Cornelij in eum locum sic dicentis: Tertio, quia Religio Christiana, ac consequenter Deus, quem illa profitetur & colit, primo illo
P. Cornelius.
Ecclesiæ æuo valdè honorabatur & celebrabatur apud Gentiles, & Iudæos toto orbe. Dicebant enim: quàm Sanctus est Deus, qui tam piè & sanctè à Christianis colitur: immò qui eos facit tam puros & sanctos! Id etiamnum sit. Sic ille. Iuuat autem indicatus locus ex Sap. 10. v. 14. & mendaces ostendit, qui ma
Sap. 10. v. 14.
culauerunt illum. Vbi de Iosepho est sermo Proregum speculo præclarissimo, vt religiosè illi eiusdem imitatione formati, indubij sperent Deum eos, qui maculare ipsos attentauerint,
ExperimẽtoExperimento firmatum.
mendacissimos ostensurum. Vidimus religiosos Principes malignitate quorumdam turbulentorũturbulentorum hominum apud Regium Consilium, Regemque ipsum maculatos; sed Deum etiam mendaces ostendisse illos, qui maculauerunt ipsos; & adeò mendaces, vt non solùm dedecoris nihil adhæserit, sed præmiis sint cumulatissimis munerati.
7
*Ostendit autem præfata Diui Iacobi
sententia id, quod est hac in parte nimis quantùm Proregibus accurandum, vt scilicet procedentes ad sacra, & populum suâ lætificantes præsentiâ, omnem præseferant puritatem. Et immaculatum se custodire ab hoc sæculo. Hæc enim præcautio conuenienter adiecta, vt obseruat citatus |
p. 69
Interpres ita dicens: Quin & visitando pupillos & viduas, periculum esse à vanitate, auaritiâ, luxuriâ.
P. Cornelius.
Ergo sapienter monet, vt inter eos, ceterosque omnes, ita versentur, vt immaculatos se seruent. Hæc ille. Sint ergo in Ecclesiis, & Supplicationibus publicis, ad omnem modestiam compositi, vt nihil non mundum in illis adspectantium possint oculi suspicari: hoc certè Religio, quæ illos Deo religat, & diuinos proptereà reddit, suo iure exigit, & ita vt mundi sint eorum oculi, diuinorum ad instar, de quibus Habacuc: Mundi sunt oculi tui,
Habacuc. 1. v. 13.
ne videant malum Cap. 1. v. 13. Ne si secus accidat, oculi ne peccent lubrici, vt in hymno habetur sacro, omnis participatio diuina dispereat. Pepigi fœdus cum oculis meis, vt ne cogitarem quidem de virgine. Sic Iob. 31. vers. 1. mundissimos siqui
Iob. 31. v. 1.
dem curabat oculos, vt esse etiam possent mundissimæ cogitationes. Et addit statim: Quam enim partem haberet in me Deus desuper & hereditatem Omnipotens de excelsis? Q.Quod d.dicitur, Nihil in me diuinum iam esse possit, nec ritè potero de participatione Diuinitatis aliquâ gloriari. Religionis abscessit decor & decus: cùm iam me immaculatum ab hoc sæculo custodisse, sordidatis nequeam oculis profiteri. Hæc ergo obligatio Proreges debet præstare sollicitos, est enim grauissima, de quâ debent Confessarij ipsos seriò & cōstanterconstanter admonere. Quòd si ipsi suo muneri aduigilent, quidquid in hoc admonitionum fasciculo desiderari potest, suo studio supplendum reseruamus. Pro quo & legendus P. Lessius in Resolutionibus posthumis verb. Missa, Casu 1. vbi piè & eruditè ostendit quantâ cum decentiâ debeant Principes sacris adesse.
CAPVT II.

CAPVT II.

Erga familiam qualis futurus Prorex Indicus vt conscientiæ stare jura possint.
8
*FVturus profectò oculatissimus, sicut
erga se ipsum, iuxta dicta num. 8. sciens quidquid peccatum in eâ fuerit, sibi non vitanti tribuendum. Qui non vitat peccare, cùm poßit, iubet. Sic in Medæâ Seneca. Et cùm existimationis suæ curam debeat habere præci
Seneca.
puam, iuxta nuper dicta, hoc ad illam magni constat esse momenti. Pro quo Cassiodorus
Illius mores pandunt dominos.
Lib. 12. 1. ita scribit: Sicut discipuli magistri scientiam produnt: sic nos obsequentium mores aperiunt. Præceps non putatur obsecundasse moderato: auarus paruisse non videtur continenti: stultus prudentibus seruisse non creditur. Periclitamur, fateor, in actioni
Cassiodorus.
bus vestris, si vos malâ intentione tractetis: & quod nulli accidit, vestrum alienum vitium nostrum celebratur opprobrium. Et inferiùs. Sed habemus iterùm ex alia parte solatium, quòd vestra bona, nostra creduntur esse mandata, & nobis otiosis acquiritur, quidquid gloriæ vestris laboribus expeditur. Sic ille. Quomodò ergo non debeat circa hoc Proregis oculus vigilare? Oculi mei ad fideles terræ, vt sedeant mecum: ambulant in via immaculata, hic mihi ministrabat.
Psal. 100. v. 6.
Sic Vates Rex Psalm. 100. v. 6. Ille inquam, qui Psalm. 27. v. 4. dixerat: & ero immaculatus cum eo: & obseruabo me ab iniquitate meâ. Pares ergo
Psal. 27. v. 4.
curæ esse debent immaculatæ vitæ & immaculatæ familiæ, illa religiosum ostendit, vt dictum n. 6. & seqq. ostendit & ista. Quòd si hîc maculæ, in illam pariter redundabunt. Debet ergo multioculus esse Prorex, iuxta dicta num. 2. vt & se circumspiciat ipsum, & suorum etiam actiones attentissimus conspicetur. Oculi mei ad fideles terræ, vt sedeant mecum. Vbi sedere idem quod versari est: & modus loquendi attentionem, & solicitudinem specialissimam manifestat Vnde Ioannes Campensis ita vertit: Ocu
Ioannes Campensis.
lus meus in hoc mundo ad veri studiosos intentus sit, vt mecum versentur: & qui in viâ innocentiæ ambulat, ministrat mihi. Id quod in Indiis peculiari animaduersione tractandum, vbi maioris exempli ea est ratio, quam num. 1. adduximus, & occasiones ebulliunt, in aulam præsertim aditum auidissimè & frequentissime moliente.
9
*Circa vxorem, si illam habeat, id strenuè
curet, ne se gubernationi immisceat, quod vidimus multos accuratissimè peregisse. Si secus aliquando accidit, non parùm opinioni Principis ea est conniuentia detractum. Non est bonum esse
Gen. 2. v. 18. & 22.
hominem solum: saciamus ei adiutorium simile sibi. Genes. 2. v. 18. & ædificauit Dominus Deus costam, quam tulerat de Adam, in mulierem v. 22. Ne quis autem existimaret mulierem sic in adiutorium data, vt etiam in mundi moderatione partem esset habitura, obseruatione dignissimum occur
rit id quod ad moderationem spectat, ante formationem mulieris extitisse. Formatis igitur Dominus Deus, de humo cunctis animantibus terræ, & vniuersis volatilibus cœli, adduxit ea ad Adam, vt videret quid vocaret ea: omne enim quod vocauit Adam animæ viuentis, ipsum est nomen eius v. 19. Post hæc ad mulieris Deus formationem venit: postquam scilicet Adam moderationis mundi præclarum specimen præbuisset. Si ergo mulier
in adiutorium data, ad negotium propagationis, ad socialis vitæ commoda, non ad gubernationis est consortium referendum. Ad moderationem equidem mundi impositionem nominum pertinuisse, præter Interpretum sensum ita significantium, id probat, quod habet Plato in Cratylo, vbi ita scribit: Non certè omnis hominis est, ô
Plato.
Hermogenes, nomen imponere, sed alicuius fabricatoris nominis: hic verò est, vt videtur, legislator, qui quidem est opifex inter omnes homines rarißimus. HęcHæc ille. Sit ergo mulier quamlibet prudens, id certè ad domûs gubernationem inflectat: quam si fuerit conuenienter assecuta, credat se numeri suo fecisse satis, neque extra domum illius iurisdictionem protrahendam. Quod vt significarent Græci, eo vsi versiculo: Mulier frugi est gubernaculum domus. Hinc etiam Salomon in mulieris fortis elogio, domesticam tantùm solici
Inde gloriosus vir.
tudinem commendauit, ex quo factum vt vir eius gubernaculo Reipublicæ admotus, gloriosus inter sibi assidentes appareret. Nobilis in por
Prou. 31. v. 23.
tis vir eius, quando sederit cum Senatoribus terræ. Prouerb 31. v. 23 Quod equidem secùs esset, si mulier externæ se vellet gubernationi, iuxta multorum phantasiam, immiscere.
10
*Et in partibus Indiarum inde hoc peri
culosius malum, quòd Beneficia Ecclesiastica ad Regium spectant patronatum, suntq́ue illa quamplurima, & præsentationes ad ipsa à Pro|
p. 70
regibus, & Præsidibus fiunt, vices Patroni summi juxta formam ab eodem præscriptam obeuntibus. Si ergo illorum vxores gubernationis partes assumant, & suæ velint omnia voluntati seruire, magna circa hoc incommoda Ecclesiæ Indicæ sustinebunt. Minùs enim digni plus negotiationis impendent, & potentes fœminæ quid non efficacitatis, vt quod libet obtingat, adhibebunt? Fœminæ illa vox est apud Iuuenalem Satyra 6.
Iuuenalis.
Nil fecerit, esto, Hoc volo, sic jubeo, sit pro ratione voluntas. Apud quem & illud loco eôdem:
Intolerabilius nihil est, quàm fœmina diues. Iezabel ab impio marito gubernationi permissa, veri Dei cultum sacrilegiis atrocissimis profligauit. Quod expendens Venerabilis P. Gaspar San
P. Gaspar Sancius.
cius in Commentarijs ad Libros Regum lib. 3. cap. 16. v. 31. sic concludit: Quid enim non faceret fœmina potens, superba, quæ in virum plussatis vxorium plus habuit potestatis, quàm amantem viri vxorem, & modestam fœminam deceret? Sic ille. In hoc ergo & vir & vxor grauiter peccare possunt: pro quo illorum Confessarii, vt oportet, vigilabunt.
11
*Circa filios, quos non adduci, si grandio
res sunt, satius fuerit, cura peruigil necessaria. Pro honestate inprimis, sed quæ tanta vt sufficiat liberam iuuentutem infrænare? vrgenda tamen, honestis occupationibus assignatis, quibus scimus nonnullos à cœptis morum præcipitiis reuocatos. Iuuenum siquidem virtus præsumptione laboris animatur; sola senum vita est, quietis inuenisse remedia. Verba sunt Theodorici regis apud Cassiodorum lib. 5. 25. Animatur equidem juuenum
Cassiodor.
virtus occupatione decenti, sine quâ mortuæ similis est futura, & hæc est laboris honesti vis, vt virtutem mortuam vitæ miraculoso quodam imperio restituat.
12
*Aleatorum concursum illis permittere,
ex quo grandis quæstus accrescat, sine graui conscientiæ reatu parentes nequeunt. Sciunt meliùs, qui talibus intersunt, quanta in iis apertè damnanda concurrant. Siue chartarum pretium pro ludo seruientium, siue ingentium censuum jactura, vxorum ac filiorum facultatibus dissipatis, siue gratiæ aucupatio largitionibus iteratis, vt sic officia meliora, nec tamen melioribus deferantur. Siue validius scandalum, vt nequeant proptereà alia eiusdem generis prohiberi. Vbi friuola sanè
est parentum excusatio, se insciis hæc fieri: quod, præter incredibilitatem, quam præsefert, contra se habet obligationem illam, de qua num. 8. circumspiciendi suos, sicut & seipsum. De muliere forti Prouerb. 31. v. 27. à Salomone dictum: Considerauit semitas domûs suæ, & panem otiosa non comedit. Si ergo semitas domus suæ considerare debet mater-familias, quid virum facere oporteat, ad
Prou. 31. v. 27.
quem familiæ curācuram præcipuam constat pertinere? Ergo & semitas domûs suæ ille cōsideretconsideret: semitas inquāinquam, per quas & ingressus & egressus externorum vel ipsis cæcis occurrunt. Quamuis nomen semitæ quidpiam designare minutiùs videatur; vt etiam illud oculis debeat patris-familias perlustrari. Vnde lectiones aliæ id exprimunt, Septuaginta enim, & Complutensis sic vertunt: Angustæ
sunt viæ domûs eius. Vaticana, Constrictæ mansiones domûs eius. Has ergo fortis illa consideret mulier. Vbi Hebræa vox eam habet vim, vt hæc omnia simul possimus pronuntiare: Speculata est, prospexit, discooperuit, apertis oculis circumlustrauit. Videatur P. Cornelius, & videat Paterfamilias, ille præsertim, de quo agimus, maiorem sibi circa hoc obligationem imminere; si occulta aliqua in filiis discooperiat, illis vt remedium apponat, sibiq́ue pariter consulat, redd iturus rationem ei, cuius oculi multò plus lucidiores sunt super solem, circumspicientes omnes vias hominum. Eccli. 23. v. 28.
Eccli. 23. v. 28.
Aspiciunt oculis superi mortalia justis.
Ouidius 13. Metamorph.
Ouidius.
13
*Ex quibus quid circa familiares alios dicendum sit, satis videtur esse perspicuum. Valdè
indecorum est, vt aula, quæ virtutis esse schola debuerat, fiat receptaculum vitiorum, & vt Cassiodorus loquitur lib. 8. 14. habere speciem agri videatur inculti: cùm tamen deberet esse cultissima, & de regno quidem locutus ille, quod decet inter
Cassiodor.
initia pacis amænitate componi. Quomodò autem sperari possit horti adinstar, vt ille loquitur, regnum excolendum, si aula speciem agri habere videatur inculti? Si erga proxima friget cura, erga exteriùs posita qualiter incalescet? Tales ergo
Aulici quales futuri.
esse decet aulicos viros, vt naturæ bona indicio frontis aperiant: & poßint agnosci de moribus, cùm videntur: sic ille. D. Pauli plena maiestatis vox. 1. Tim. 5. v. 8. Si quis autem suorum, & maximè domesticorum curam
1. Tim. 5. v. 8.
non habet, fidem negauit, & est infideli deterior. Quod quidem in casu nostro specialem videtur habere efficaciam, vbi de aulâ loquimur, in quâ de bono odore Christiani nominis pro conuersione Gentilium, & conuersorum in fide progressu, cura debet haberi præcipua; quæ tamen penitus videtur abiecta, si domesticorum inprimis non peruigil habeatur. Qui enim suos negligit, videtur fidem,
P. Cornel.
& Christianismi famam negligere, esseq́ue causa cur infideles blasphement Christum & Christianos. Verba sunt magni Interpretis in eum locum, Et est infideli deterior. Quomodò ergo pro infidelium conuersione operam possit vtilem adhibere?
14
*Post hæc auaritiæ scopulus attentissimè
declinandus, in quem plures infeliciter impegerunt: Regina illa procacium vitiorum, vt Cassiodorus loquitur lib. 12. 1. quam opulentia Indica vehementiùs exstimulat, vt insatiabiliter dominetur. Præclarum illi testimonium exhibuit Apostolus Timotheo scribens, dum ait: Radix omnium malorum est cupiditas, quam quidam appetentes, errauerunt à fide. 1. Tim. 6. v. 10. Circa quod Diuus
1. Tim. 6. v. 10.
Valerianus Homiliâ 20. ita scribit: Et verò, dilectißimi, si respiciamus ad singula, quibus ab initio vitam suam habendi studio conditio humana prostituit: nihil
P. Valerianus. Eiusdem damna.
est malorum, quod non cupiditas aut concipiat, aut pariat, aut pascat, aut nutriat. Sic ille eleganter exornans positionem. Nec prætermittenda aurea D. Petri Chrysologi pro eôdem sententia: Sermone 126. ita loquitur: Quisquis est ab huius mam
D. Chrysologus.
monæ captiuitate liber, & pecuniæ jam crudeli pondere non grauatur, consistat in speculâ cælesti, & inde despectet mammonam mundo & mundanis tyrannico furore dominari. Imperat gentibus, jubet regnis, bellæ mandat, comparat bellatores, sanguinem vendit, agit mortes, prodit patrias, vrbes destruit, subdit populos, arcas vrget, versat ciues, foro præsidet, jus delet, fas nefasq́ue confundit, & ad mortes vsque tendendo, fidem tentat, violat veritatem, famam carpit, honestatem |
p. 71
dißipat, soluit affectus, innocentiam tollit, pietatem sepelit, neceßitudinem scindit, amicitiam subruit. Et quid pluræ? Hoc est in mammona dominus iniquitatis, qui iniquè humanis & corporibus dominatur, & mentibus. Hæc ille. Iuxta quæ, cùm fidem in talibus satis juxta Apostolum Patres fateantur infirmam; ex eo pariter habetur, quàm dedeceat illos qui pro amplificandâ fide vt motores præcipui ad regiones Indicas destinantur. Videndum ergo jam quibus contingat modis in hoc pelago naufragari.
CAPVT III.

CAPVT III.

An liceat Indicis Proregibus quæstuosos contractus exercere.
AN inquam liceat emere vt vendant ea, quæ aliis licent, vt sint honorabiles mercatores. Circa quod
15
*Dico primò. Publicum hoc exercitium
non licet, estq́ue graue peccatum. Id constat; quia legibus prohibentur, & ita quæ fuerint nundinationi exposita, si deprehendantur, amittuntur. Neque vllus erit qui mutire audeat, & defensioni se præferat, ne maiora inde sint incommoda subituri. Est ergo grauis, & obligationem consentaneam secum afferens prohibitio: ac proptereà eam apertè violare eum, qui ante omnes alios est custodiendis legibus constitutus, non stat sine lethalis culpæ reatu. Videantur dicta
Titulo præced. cap. 9. & 10. Id quod etiam de Auditoribus Regiis dictum sit, qui de eo juramentum emittunt, sed implicitum, vt ex illius formâ probat Illustrissimus Villaroel Parte 2. quæst. 15. art. 1. num. 17. licèt reuera non ita appareat ex illius tenore.
16
*Dico secundò. Si Prorex pecuniam fido
mercatori tradat, vt cum eâ propriæ junctâ negotietur, & partem lucri retineat, non videtur in eo mortale crimen intercedere. Id probo ex communi sententiâ de negotiatione Clericorum per alios, quando dicto modo fit: esse enim à culpâ mortali immunem tenent quamplures, quos adducit & sequitur Diana Parte 1. tract. 8. Resol. 72. & magis ex professo Parte 9. tractat. 7. Resol.
Vide Tit. 9. n. 147. & 148.
69. quibus addandusaddendus Eligius Bassæus v. Clericus num. 14. §. Prætereà. Est autem prædicta obligatio strictior, vtpotè à sacris Canonibus profecta, & quia ratio prohibitionis eorum statui magis contraria deprehẽditurdeprehenditur, quia à sacrorum curâ & deuotione in ipsis auertuntur; & tamen per alios licet: ergo multò id potiùs in laicalis muneris Magistratu. Et quidem Franciscus Syluius in 2. 2. D. Thomæ quæst. 77. art. 4. præfatam sen
Franciscus Syluius,
tentiam probans, sic ait: Rationes prohibitionis non pariter locum habent quando aliquis negotiatur per alium, nullam ipse præstans operam, sed solùm communicans pecuniam: tum denique quia sic pecuniam subministrare non est propriè negotiari: nam & viri nobiles, & matronæ honestæ ita subinde lucrum quærunt, nec proptereà censentur negotiari. Hæc ille. Iuxta quæ id sequitur quod intendimus, & ita Proreges sic agentes non esse mortalis criminis reos.
17
*Dico tertiò. Assertio præfata non habet
Assertio 3.
locum, quando negotiatio fit interuentu filiorum, aut famulorum. Id probo. Quia tunc Pro
rex ipse est causa principalis, & eo modo negotiantur magni quique mercatores, vnde occulta esse negotiatio nequit, & id est juxta distinctionem, quam loquentes de Clericis adhibent Renatus & Syluius à Dianâ adducti. Licèt in Clericis alia sit specialis ratio, de quâ nuper: scilicet à cura diuinorum eâ solicitudine diuelli: quæ ratio vrget, etiamsi ponamus occultam esse negotiationem, dummodò in eâ ipsi sint causa principalis. Quod secùs accideret in Proregibus, si stare posset, vt per filios & famulos negotiantes, occulta esse posset negotiatio; tunc enim id sine mortali peccato contingeret. Non posse autent ita contingere manifestum est, quia omnibus cōstatconstat filiis & famulis non esse adeò ingentes pecuniæ quantitates, quibus emere possint id, quod posteà exponunt venditioni.
18
*Dico quartò. Negotiatio in mercibus
prohibitis, si illa regno præiudicialis sit, non potest à Prorege vllatenus exerceri, neque etiam ob interesse aliquod indulgeri. Ratio est clara; quia ex officio debet communi regni bono consulere: ergo non licet illi quod bono tali contrarium inuenitur. Euidens est discursus: ex quo vlteriùs sequitur ad restitutionem teneri. Est communis Doctorum sententia, qui vno id videntur ore fa
teri. Pro quo videndus P. Lessius lib. 2. cap. 13. num. 70. P. Dicastillus lib. 2. tractat. 2. disputat. 3. num. 88. Pharaonius pag. 245. & Bonacina Tomo 2. disputat. 1. de restitutione quæst. 3. Puncto 8. num. 4. Iuxta quos Principes, Magistratus, Prætores, & Duces belli tenentur ad restitutionem, si omittant impedire furta, latrocinia, iniusta monopolia, & similia damna, cùm possint sine suo notabili detrimento. Quod est ad Prælatos Religiosos extendendum, vt cum aliis probat P. Sancius lib. 6. Operis moral. cap. 14. num. 33. Est autem restitutio facienda iis, quibus damnum illatum fuerit: quod in particulari casu, viri prudentis consilio adhibito dispiciendum.
19
*Dico quintò. Si non sit negotiatio præ
judicialis, in foro conscientiæ licebit eo modo, quo aliæ, de quibus dictum: non verò publicè; sicut nec licentia concedi; quia cùm sit manifestè contra legem, cuius obseruantia, sicut & aliarum, ad Proregem præsertim spectat, id stare sine graui conscientiæ grauamine nequit. Videantur dicta Titulo præced. num. 100. & 101. circa Regii Consilii Præsidem.
20
*Dico sextò. In casu dicto non potest
Prorex nauigia, quæ de permiso dicuntur, concedere. Id probo; quia permissiones istæ sunt reuerà licentiæ, vnde & petuntur, & non exiguo sumptu comparantur: licèt nec scripto, nec viuâ voce, per modum positiuæ concessionis proueniant, pœnæ periculum præuidendo. Quòd si tale beneplacitum non extaret, minimè nauigatio assumeretur: Atqui hoc licentiam inuoluit
nomine variato: ergo non licet, sicut neque expressa. Maior est clara, & Minor ostenditur ex Cap. Si seruus 2. §. 4. dist. in quo sic dicitur: Si seruus sciente, & non contradicente domino suo, in
Cap. Si seruus.
Clero fuerit ordinatus, ex hoc ipso liber & ingenuus erit. Sed si ignorante domino, licet ei &c. Vbi taciturnitas domini videntis licentia computatur, cùm id permiserit, quod poterat impedire. In casu au|
p. 72
tem nostro plus est aliquid, quia beneplacitum exquiritur, & dissimulanter exploratur.
21
*Dico septimò. Oppositum non vide
tur improbabile, quia voluntas Regis non est ita amarè interpretanda in re non penitus præiudiciali, & quæ pro parte aduersa suas etiam habet congruentias, estq́ue populo plausibilis & jucunda, tum propter abundantiam mercium, tum ob varietatem, ex quâ homines conditionis mediocris commodum non leue reportant, viliore pretio quæ sibi sunt necessaria comparantes: & Ecclesiæ ornamentis etiam necessariis abundantiùs & commodiùs instruuntur. Hoc certè si quandoque accidat, quomodò potest Regi piissimo ingratum penitus accidisse?
CAPVT IV.

CAPVT IV.

An Proreges Jndici munera possint accipere.
§. I.

§. I.

Tribus Assertis obligationis qualitas stabilitur.
COmmunis est pro cunctis Proregibus difficultas: sed specialis pro Indicis ex eo redditur, quòd amplior in illis esse copia potest & munerum pretium superius: & ita videndum quid circa hoc leges conscientiæ patiantur.
22
*Dico primò. Proreges Indici non pos
sunt munera accipere ab iis, qui coram ipsis causam agunt, aut verosimiliter creduntur acturi. Constat ex L. 56 tit. 5. nouæ Recopilat. In quâ Audientiarum Præsidibus id specialiter imperatur, sicut & vxoribus, & filiis. Sunt autem Proreges Audientiarum Præsides; vnde manifestè in lege dictâ videntur comprehensi: quæ munera quidem cuiuscumque valoris excludit verbis illis: Presente, ni dadiua alguna, de qualquier valor que sea,
Legis verbæ.
ni cosas de comer, ni beber. Est autem illud juri Cæsareo conforme: sic enim habetur L. Plebis scito. D. de officio Præsidis, & L. Solet. D. de officio Proconsulis.
23
*Dico secundò. Lex præfata obligat sub
mortali, nisi obstet materiæ paruitas. Ita Nauarra lib. 3. de restitut. c. 3. n. 14. P. Tho. Sancius lib. 3. Consiliorum, c. vnico dub. 1. n. 25. & alii. Constatque ex eo quòd lex circa materiam versatur grauissimam, & nisi legislatoris voluntas grauem obligationem induceret, non esset sufficienter communi bono prouisum, de quo diximus Titulo præcedenti numer. 3.
Paruitas autem materiæ non est regulanda ju
xta ea, quæ circa materiam peccati in furto à Doctoribus traduntur: nam licèt talis quantitas sit vt ablata peccati mortalis reum faceret, potest parua censeri in munere oblato Proregi, vt nouorum pomorum canistrum, aut vini pretiosi lagena. Et sic alia. Attentâ enim dignitate personæ, parua hæc sunt, quæ aliorum comparatione
non talia censerentur. Pro quo est Cap. Etsi quæstiones, de simonia. Cùm enim quæstio proposita esset Pontifici de equo, quem Cardinalis Legatus acceperat à fratre Archiepiscopi, eo inscio, qui ex eius manu Pallium erat accepturus, scru
Cap. Etsi quæstiones.
pulum exemit, dicens: Si ergo prædictorum Cardinalis, & fratris tui personam, & qualitatem pensamus, non fuit magnum ab eôdem fratre tuo Cardinali equum vnum transmitti, quem etiam ioculatori non petenti, vir tantus & tam abundans fortè donaret. Sic Pontifex; & tamen constat equum tanti valoris esse, vt eius furtum multorum grauium furtorum materiam & malitiam adæquaret. Licèt autem plures scriptores apud P. Sancium suprà num. 16. receptionem munerum in paruâ etiam quantitate vti lethalem damnent, ob præfatæ legis rigorem; quod & ipse Pater tenet num. 17. alii tamen apud eumdem contrarium censent, num. 15. & mirum est illum cum prioribus censuisse, qui posteà num. 26. citato manifestè asserit à culpâ graui materiæ paruitatem excusare. Pro quo est ratio à Pontifice adducta citato in Capite, vbi ita subdit: Quod autem scriptum est (Isaiæ 33. v. 15.) Beatus
Isaiæ 33. v. 15.
qui excutit manus suas ab omni munere, de illis donis dictum est, quæ accipientis animum allicere, & peruer
tere solent, &c. Quis autem credat Principem virum, & in summo potest Regem dignitatis fastigio locatum, muneribus huiusmodi ita alliciendum, vt justitiam violet, & ad patranda indecora atque indigna peruertendum? Lex ergo non est ita rigidè accipienda; vel si respectu aliorum id debeat admitti, non tamen Proregum, quorum honori à legislatore consultum, vt cùm Præsides expresserit, Proreges tamen, licèt Præsides sint, noluerit expressè nominare.
24
*Dico tertiò. Quòd Proreges, sicut &
alii in citatâ lege contenti (Audientiarum inquam Senatores, Auditores criminis, Fiscales &c. pro quibus & extant leges Indicæ apud Dom. Solorzanum lib. 4. cap. 4. num. 17. & 18. & in Politicâ pag. 778. & Dom. Villaroel Parte 2. quæst. 15. Artic. 2. num. 12. & seqq. Circa quas & inferiùs inquirendum Titulo sequenti Cap. 2.) contra eamdem legem recipiunt, tenentur restituere. Sic quamplurimi, quos adducit, & sequitur P. Sancius suprà num. 26. Qui id fundant in verbis ipsius legis, ait enim: No puedan recebir
Verba Legis.
por si, ni por interposita persona, &c. Tollit ergo accipiendi potestatem, & ita dominii translationem.
Non possit,
Sed fundamentum hoc non est adeò solidum: quia quod licitè fieri non potest, rectè dicitur
non posse fieri ob solam rationem prohibitionis. Sic Genes. 39. v. 9. Quomodo ergo possum hoc malum facere? Verba sunt Ioseph adulterium detestan
Gen. 39. v. 9.
tis. Lucæ 11. v. 7. Non possum surgere, & dare tibi. Iob 9. v. 12. Quis dicere (Deo) potest: Cur ita
Lucæ 11. v 7.
facis? & alibi frequenter in Scripturâ. Quod et
Iob 9. v. 12.
iam est juris loquendi modo conforme. Cap. Exposuistis, de corpore vitiatis, sic dicitur de haben
Cap. Exposuistis.
te manum vnam, & alterâ mutilato: Cùm pro tam enormi defectu ad sacros non poßit Ordines promoueri. Cap. Ex tenore, de temporibus Ordinatio
Cap. Ex tenore.
num, sic etiam habetur: Clericus adeò deliquit, quòd si peccatum eius esset publicum, ampliùs non posset ad superiores Ordines promoueri. Cap. Si quis, de
Cap. Si quis.
eo, qui cognouit consanguineam vxoris suæ: Nec vllo vnquàm tempore alijs se poterunt matrimonijs copulare. Cap. Oues. 2. Quæst. 5. Sic ex Di
Cap. Oues
uo Anacleto Epist. 2. Oues, quæ suo Pastori commissæ |
p. 73
sunt, eam nec reprehendere, nisi à fide exorbitauerit: nec vllatenus accusare possunt. Quòd autem valida accusatio sit, constat ex Cap. Si quis eadem QuęstQuæst. Sic etiam alibi. Videatur Diana Parte 10. Tract. 12. Resolut. 7. à me post hæc scripta visus, apud quem & alij.
25
*Vbi mirabilis est quorumdam distinctio
dicentium, cùm in lege dicitur Non potest, non semper actum esse nullum, benè autem cùm dicitur Non poßit: quod ex Bartholo ponit P. Sancius num. 26. citato, & ex aliis P. Henriquez Lib. 13. Cap. 28. num. 8. Quis enim non videat hoc esse futile, & contra leges Grammaticæ, à quâ petendæ vocum significationes: & ex qua etiam constat non esse aliam significationem verbi in subiunctiuo ab eâ, quæ Indicatiuo competit. Et quidem si aliqua esset differentia in casu nostro, maior videtur ratio, vt cùm de præsenti est sermo in modo Indicatiuo, actus annulletur, & non ita cùm per subiunctiuum; quia illius perfectior significatio est, vimq́ue suam verbum penitus exprimit; non sit cùm per alium. Quod prætereà ex adductis Textibus falsum deprehenditur, in quibus per subiunctiuum prohibitio statuitur, & tamen non annullantur actus, vbi talis est loquendi modus, in nonnullis scilicet eorum.
26
*Probo ergo illam ex dictis num. 22. &
Assertionis genuina probatio.
in alio ibidem citato. Nam si lex ista non annullaret actum, non esset sufficienter consultum bono publico in re momenti summi: sublatâ enim obligatione restitutionis sola conscientiæ obligatio facilè deuorabitur, cùm illius violatio remedium obuium pœnitentiæ habeat. Vermis autem conscientiæ, quando obligatio restituendi vrget, est durum valde tormentum: cuius horrore scimus multos ab iniquâ acquisitione diuelli, qui eo sublato non dubitarent peccatum lethiferum deuorare.
27
*Deinde argui potest. Quia accipientes
non habent titulum validæ acquisitionis: si enim aliquis, ille esset gratuitæ donationis: Atqui ille talis non est, eò quòd sit inuoluntaria: nemo enim nisi inuitus dat, vel vt vexationem redimat; vel quia, quod obtinere nititur, putat se aliter non assecuturum: quod si sciret, neutiquam daret, vt experientiâ constat: nullus enim erga prædictos ita piè afficitur, vt ad donandum beneuolentiâ moueatur; cùm potiùs odiosos habeant illos, à quibus sola iustitia, aut pietas, non valent profuturum quidquam deriuare. Quod potest vsurarum exemplo fulciri, vbi gratuita donatio non est, & ideò obligatio restitutionis interuenit. Videatur P. Sancius suprà num. 24. cum Soto, Sandoual, & Mercado, inuoluntarietatem largitionum huiusmodi contestatus.
§. II.

§. II.

Tres aliæ pro eodem Assertiones.
28
*DIco quartò. Oppositum non caret
probabilitate. Probatur Primò, quia sic tenent plures, quos adducit P. Sancius suprà nu. 28. qui præter citatos ait sic tenere P. Henriquez, & alios viros doctos à se consultos: pro quo & alios adducit Cardinalis Lugo Disput. 37. de Iustitia num. 134. dicens esse satis probabile. Prætereà est ratio pro eodem, quia dicta lex non exprimit obligationem restitutionis, & ita non debet ad illam extendi, iuxta communem doctrinam de legibus, quam benè expendit præter alios Bonacina Tomo 2. Tractatu de legibus Disput. 1. Quæst. 1. Puncto 7. §. 5. num. 8. Versamur enim in materiâ odiosa, in qua legislatoris intentio iuxta verba est regulanda, qui potuit irritantem addidisse formulam, & cùm non addiderit, non videtur eam voluisse. Nam si voluisset, expreßisset. Cap. Ad audientiam, de decimis.
29
*Dices, Assertione istâ robur præcedentis
infringi: si enim prædicti probabiliter possunt accepta retinere, id certè illis satis, vt quidquid de peccato in acceptione sit non multùm hæreant circa illam. Fateor instātiaminstantiam esse robustam, & proptereà expediens fore, vt in præfatâ lege & aliis, restitutionis obligatio, sublatâ translatione dominij, exprimeretur. Nihilominus sententia seuerior, quæ & verior, si non omnes, plures tamen poterit in officio continere magis de conscientiæ securitate solicitos. Et quidem de omnibus loquendo, valde dissonum rationi esset, viros sapientes, & sapientium præcipuos, qui in iudicando aliorum caussas, probabiliores debent & receptiores amplecti sententias (quidquid de gradu obligationis sit) in negotio salutis æternæ, & propriæ suæ damnationis periculo, minùs securas, & plenas inconuenientibus consectari.
30
*Dico quintò. Proreges (& idem dici
potest, licet non ita certò, de aliis in lege propositis) munera possunt ab Episcopis accipere: quod & verosimiliter potest de aliis affirmari Clericis, de iis, quæ ad liberam penitus eorum dispositionem spectant. Id probo. Nam Episcopi non sunt ex subditorum numero, nec lites habituri, quæ ad eos spectent. Si quæ autem pro Ecclesiâ, id nocere Ecclesiæ nequit, sed potiùs seruire profectui. Nec dici potest eorum
cognatos lites habere posse: id enim non obstat, cùm lex de cognatis eorum nihil disponat, qui non sunt lites habituri. Et quidem expressio illa circa litigantes, aut verosimiliter litigaturos, videretur impertinens: qui cùm vir aliquis sit, qui cognatum aliquem non habeat, omnes remanent comprehensi, & ita est inutilis prorsus expressio. Ex quo non venit prorsus probanda quorumdam doctrina, qui dicunt legem ad omnes subditos extendi, quia omnes possunt litigare, quos adducit & sequitur P. Sancius n. 18.
Propter quod & idem num. 30. existimat dictâ lege comprehensos peccare quidem munera à quibuslibet accipientes; sed quæ acceperint ab iis, qui neque habuêre litem, neque habent, nec sunt imposterùm habituri, non teneri restituere. Quod quidem, si de graui peccato loquatur, non videtur admittendum; quia ideò ad restitutionem non obligat lex, quòd talis acceptio non videatur grauibus inconuenientibus violandæ iustitiæ obnoxia: Atqui iis cessantibus non est fundamentum, ex quo inferri possit obligatio sub mortali, quia illud ipsum solum esse potest, violandæ inquam iustitiæ: ergo non est obligatio talis |
p. 74
asserenda. Propter quam rationem videtur etiam
dicendum Regios Auditores, & Togatos alios, ac minores Officiales non prohiberi quò minus munera possint Proregibus exhibere; quia ij apud illos rarò litigant. Et licèt debeant circa eorum agendi rationem valde esse soliciti, & si neglexerint admonere, immo & mulctare id non est propè litigare.
31
*Dico sextò. Munera data à consangui
neis, vel ab aliis, ex respectu amicitiæ, quæ staret etiamsi ij, quibus conserantur, non essent in tali dignitate constituti, mortalis peccati labe non inficiuntur. Vtrumque tenent graues Scriptores, quos adducit & sequitur P. Sancius suprà num. 20. & 21. Quod etiam tenet Cardinalis Lugo supra num 132. §. quinta limitatio.
§. III.

§. III.

Pro Religiosis Resolutio postrema.
32
*DIco septimò. Proreges nequeunt tutâ
conscientiâ à Religiosis munera accipere pretiosa, ex auro scilicet, argento, lapidibus pretiosis, & sic alia. Hoc videtur certissimum, nisi vsus aliquando reddere illud incertum conaretur. Sed ille potiùs dicendus abusus, eliminandus penitus, vti qui Religioso statui nimis quantùm aduersetur. Vbi non iam ex Bulla Clementis Octaui de largitione munerum arguendum iuxta præscriptam in eâ formam, quam in Hispaniâ non receptam boni testantur Auctores, ex quibus P. Suarez Tomo 4. de Religione Tract.
8. Lib. 2. Cap. 26. n. 15. qui generalius etiam videtur loqui P. Thomas Sancius Lib. 7. Operis moralis Cap. 19. n. 42. & 100. & Bonacina Tract. de largitione munerum Puncto 5. n. 3. & ab Vrbano Octauo moderatam aduertit Cardinalis Lugo Disput. 3. de Iustitia num. 169. Circa quod in Prouinciis aliis multi loquuntur Auctores videndi apud Dianam Parte 1. Tract. 6. Resolut. 1. apud quem aliqui affirmant non esse vsu receptam, quibuscum ipse videtur sentire; sicut & Thomas Hurtadus Tract. 8. num. 880. quod tamen non esse ita ostendit P. Filliucius Tract. 34. num. 80. & Diana ipse Parte 8. Tract. 6. Resol. 12. retractat quod dixerat, eò quòd sit ab Vrbano Octauo renouata. Quamuis & de ista renouatione, an sit generaliter admissa, possit etiam dubitari. Et certè in his Prouinciis non videtur esse in vsu.
33
*Arguo igitur ex eo quòd Religiosus ne
quit huiusmodi facere donationes. Et quidem sine Prælati licentiâ indubitatum est, non solùm ob paupertatis votum, per quod omnis actus proprietatis excluditur, qualis est dictus; non enim aliter de re datâ disponeret, si esset illius absolutus dominus: sed etiam quia furtum committitur, dum res aliena tribuitur; est enim illa non sua, sed Monasterij, Conuentus, aut Collegij. Quæ est communissima omnium de hac materiâ scribentium sententia, & inconcussa doctrina. Cum licentiâ autem pariter repugnat, quia nullus illam dare Prælatus potest cùm
talis donatio sit statui paupertatis contraria: vnde Doctores omnes de hoc agentes dicunt donationes debere esse moderatas, & Religioso statui congruentes, quales non sunt, quæ diuitibus videntur propriæ, vt sunt istæ, de quibus agimus. Videantur P. Suarez suprà Card. Lugo num. 186. P. Molina Disput. 276. P. Sancius suprà, P. Lessius Libro 2. Cap. 32. num. 26. Malderus in 2. 2. pag. 315. §. An autem, & seq. P. Turrianus in Selectis Par. 2. Disp. 31. Dub. 66. improbabile censet oppositum, & alij. Qui prætereà addunt licentiam futuram pro caussa pia. Pro quo videndi alij apud Dianam, valoris quantitatem limitantes Resolut. 4. etiam cùm caussa pia
Prælatis prohibitio eadem.
est, & alij id arbitrio Prælati prudentis relinquentes. Ex quibus aptissimè discurrit P. Lessius V. Paupertas Religiosa Casu 5. in Resolut. posthumi. Donationes autem, de quibus loquimur, à priuatis factæ, non sunt in prædicamento pietatis. Ex quo habetur neque Prælatum ipsum sic donare posse, vt citati & alij aduertunt; quia non est bonorum dominus; sed administrator; ad hunc autem non spectat exorbitantes facere donationes.
34
*Deinde argumentor. Nam Prælatus su
premus Religionum est Summus Pontifex; ergo non licet Religiosis, quod illi constat manifestè displicere, renuẽterenuente voluntate & licentiam penitus denegante. Tunc sic. Donationes tales sunt contra voluntatem Pontificis, & qui eas sciret, abominandas reputaret: id quod in Motu proprio Clementis Octaui constat, etiam cum Vrbani Octaui moderatione. Licèt enim dicamus non fuisse receptum; benè tamen ex eo colligimus quantitatem munerum non posse talem esse, vt taxatam ab ipso incomparabili excessu præcedat. Quod aliunde robustissimè comprobatur. Nam
Pontifex in præfato Motu proprio non condidit nouum ius circa largitiones munerum in Religiosis, sed nouam tantùm formam, circa caussæ approbationem tradidit, & pœnarum adiectione firmauit. Vnde etiam admisso illo, & in viridi obseruantiâ stante, quidquid ante illum licebat, etiam posteà licet; & quidquid non licebat, est illicitum. Sic tenent Sosa, Ortiz, Valerus, Ioannes de la Cruz, Paulinus Berti, quos adducit & sequitur Diana suprà Resolut. 2. Iuxta quam doctrinam euidenter sequitur dictam largitionem non esse licitam, & accipientem ad restitutionem teneri. Nam ex eâ constat munera debere esse valoris exigui, cùm eam Pontifex non de nouo statuat, sed supponat, & ampliùs explicet. Cumq́ue ad munera valoris non exigui largienda non sit in Religiosis facultas, planè dispicitur per eam non tranferri dominium, & ita obligationem restitutionis superesse. De qua obligatione in satis moderatâ quantitate videndus Villalobos Tomo 2. Tract. 35. Difficult. 32. n. 5.
35
*Dici potest ex P. Suario suprà num. 14.
Prælatum Religiosum habere potestatem ad remuneranda obsequia, & prætereà ad præueniendum aliquid gratis erogando, vt se vrbanum & beneuolum ostendat, respiciendo ad Monasterij vtilitatem. Addunt aliqui obligationem gratitudinis eam esse, vt plus debeat retribui, quàm sit acceptum: vnde ad quartam partem excessûs illud nonnulli extendunt: vt si merita valeant duodecim, & à Religioso retribuantur sexdecim, non debeat indignum iudicari, etiam stante rigore Bullæ Clementis Octaui, si illa nouum |
p. 75
ius statuit. Cùm ergo oporteat beneuolos habere Proreges, & alios viros principes, quia id potest in magnam Religionis vtilitatem cedere; iuxta id poterunt munera tribuenda disponi, vt scilicet pretiosa sint: vilia enim nec digna eorum personis sunt, nec ad effectum dictum possunt conferre. Quòd si merita in illis iam præcesserint, & vtilitatis fructus sit reipsa perceptus, maior apparet ratio vberioris largitionis.
36
*Sed hæc in caussa præsenti non vrgent.
Et qui P. Suarium adduxerit, obseruare debet quòd apud eumdem citato loco dignum consideratione succurrat, dum illa verba subiungit: Respiciendo semper ad maiorem proximorum ædificationem, vel ad Monasterij vtilitatem. Sic ille. Quod ergo cum proximorum ædificatione stare nequit, non est gratitudinis respectu conferendum, etiamsi ad vtilitatem Monasterij conferre possit. Atqui munera, de quibus loquimur, cum ædificatione stare non possunt, quæ scandalo potiùs sunt, eorum etiam, qui accipiunt, si velint vera nuntiare: ergo ex respectu gratitudinis, aut quocumque alio nequit illorum iusta largitio constare.
37
*Doctrina ergo illa de superabundanti re
tributione, in Religiosis non debet ita accipi, vt esse debeat in rebus eiusdem generis; aliàs beneficia illis collata, valde ipsis onerosa redderentur. Nam si tribuenti duodecim aureos debeat reddere sexdecim, & sic proportionaliter, quænam esse domus Religiosa poterit, cui beneficia non obsint, ampliora, quàm acceperit, reddituræ? Ex quo apparet non esse admittendum modum dicendi Thomæ à Iesv in Cap. Non dicatis Parte 3. Cap. 2. Dub. 1. §. Dixi fas esse. vbi ait Beneficiarium Regularem posse compensare 14. aut 15. aureis id, quod ad æqualitatem arbitrio boni viri compensaretur 12. Dubio autem 4. in principio, de Prælatis generaliter loquens ad doctrinam præfatam se remittit. Debent ergo esse retributiones pauperum, quos gratitudo non obligat ad superabundantem largitionem, sed ad officia illorum statui propria, quæ ad orationes, & sacrificia frequentiùs reduci solent, & alia spiritualis ordinis, quæ temporalibus beneficiis acceptis sunt incomparabiliter pretiosiora. Et de temporalibus accedere aliquid poterit, quod possit cum ædificatione componi. His addo, cùm Proreges, aut viri principes gubernationi præfecti, aliquid in vtilitatem Religiosorum præstant, non donare de suis metipsorum bonis, sed gratiam aliquam eorum facere, quæ administrant, & cum bona Regis venia possunt illis, exclusis aliis, applicari. Vel fauore aliquo eos prosequendo, ex quo emolumentum sequi possit. Cùm ergo de suis non tribuant, non resultat ex tali beneficio obligatio, vt Religiosi de suis debeant pretiosas largitiones cumulare. Præterquam quod qui illas communiter faciunt, non Religionis vtilitatem, aut honestum aliquem, ac Religioso statu dignũdignum respectum præseferunt, sed quem ipsi sciunt, & Deus, qui non irridetur, iuxta Apostoli monitionem.
38
*Dici vlteriùs potest sic largientem esse Beneficiarium, habentem scilicet animarum cu
ram, seu Doctrinam, quam vocant, & ita habere liberam emolumentorum Beneficialium administrationem; tales autem posse cumulatiùs donare, nec posse illis vllam fieri restrictionem, vt loquitur P. Molina Disput. citata §. Religiosus, in fine iuxta doctrinam Nauarri in Cap. Non dicatis num. 9. & seqq. & poterat etiam citare illum in Commentario 2. de Regularibus num. 10. & 11. Tractatu de Redditibus Ecclesiasticis Quæst. 3. Monito 25. & in Consilio 70. de Regularibus. Fauetq́ue Clement. 2. de Regularibus. §. Sed & valet, de vita & honest. Clericor. vbi statuitur differentia inter Regularem simplicem, & Beneficiarum, quòd hic absque facultate Superioris possit immediatè in opera pia impendere, non tamen ille.
39
*Verùm ex hoc ipso, quod in Clemen
tinâ dicitur, facilè intelligi potest non esse exactam responsionem. Nam talis Beneficiarius in opera pia debet impendere: Atqui ea, de quibus agimus, talia non sunt, neque quoad substantiam, neque quoad modum, cùm in eis ædificationis vmbra non appareat, neque in bonum aliquod Beneficialis Ecclesiæ, aut Religionis dirigatur. Et opera debere esse pia omnes Doctores tradunt, ex quibus plures adducit P. Sancius Lib. 2. Consiliorum Cap. 38. ex quo Cardinalis Lugo Disput. 4. de Iustitia num. 9. alios accumulans & P. Molina superiùs adductus idem affirmat. Pro quo & videndus P. Lessius Lib. 2. Cap. 4. num. 47. & quia Religiosus non habet dominium eorum, quæ largitur, cùm non acquirat sibi, sed Ecclesiæ aut monasterio, iuxta receptissimam
sententiam: inde habetur obligari eum, qui recipit, ad restitutionem: quòd si ille non restituat, tenetur ipse restituere de iis, quæ ad congruam potest sustentationem assumere. Quæ omnia sunt explorata iuxta communes regulas de restitutionis obligatione. Quamuis P. Wadingus Tractatu de Contractibus Disput. 2. Dub. 3. §. 2. n. 11. affirmet probabile esse donationes esse validas,
non obstante defectu dominij: quia eiecti à Religione dominio carent; & tamen validè, licet illicitè, donant, iuxta satis probabilem sententiam. Quod fundamentum est satis debile, quia Religio de eiectis non curat, sed velut extraneos reputat: vnde omne ius circa eorum frequentes donationes videtur abdicasse. Pro quo videndus P. Molina suprà §. Quoad ceteros & P. Lessius
Lib. 2. Cap. 41. num. 113. Non ita in Beneficiariis, quos oportet esse lectissimos: vnde sententia P. Wadingi non videtur admittenda, stante in contrarium agmine Theologorum ac Iurisperitorum: & quod de eiectis dicitur, negant plures, vt videri potest apud P. Palaum sic tenentem Disput. 2. de Iust. commutat. P. 22. §. 3. & Thomam à Iesv in Cap. Non dicatis Parte 2. Cap. 7. Dub. 7. & Parte 3. Cap. 2.
40
*Quòd si in casu aliquo expedire contingat bono Ecclesiæ aut Religionis, donum aliquod pretiosum dilargiri, quod diuino cultui aptè deseruire nequeat, & saluâ ædificatione donetur, non erit in eo lethale peccatum, neque restitutionis obligatio. Quod probatur ex communi doctrina, de qua diximus num. 33. quantitatem scilicet donationis arbitrio prudentis Prælati relinqui. Cùm ergo in casu, de quo loquimur, possit, qui dispositionem habet bonorum, de conuenientiâ talis muneris prudenter iu|
p. 76
dicare; non videtur in largitione eius lethale crimen admisceri.
41
*Dico octauò. Etiamsi ponamus acci
pientem donum Religiosi, non esse obligatum ad restitutionem, peccat tamen mortaliter, illud recipiendo. Sic Corduba, Siluester, & Nauarrus, quos adducit & sequitur P. Sancius dub. 38. citato n. 14. Ratio est clara; quia cooperatur peccato mortali alterius, quod juxta irrefragabilem fidei doctrinam peccatum etiam mortale est.
42
*Sed oppositum videtur tenere Cardinalis
Lugo Disput. 4. de Iustitia, num. 49. & 50. dum probat ex eo quòd actio sit mala in donante, non sequi acceptationem etiam talem esse in accipiente, cùm non sit cooperatio ad illam, sed effectus ex eâ secutus, dum quis vtitur jure suo; neque enim charitas vel iustitia postulat, vt quis negligat suum commodum, etiamsi inde sequatur tantumdem damni respectu alterius, ad quem res, quæ datur, debebat peruenire. Pro quo ingeniosè discurrit. Non videtur autem assertiuè procedere, quia tantùm ait non videri facilè damnandos, qui oblata accipiunt: pro quorum defensione subdit rationes, quæ tamen non videntur vrgere: eò enim tendunt, vt ostendant ibi non esse cooperationem: quia quidquid ad donationem spectat, & voluntatem, à quâ procedit, ex parte donantis se habet, & omnino præcedit. Non esse autem hoc, vt ille existimat, ex eo pro
Contra quem insurgitur.
bo: Nam quando aliquis donat, non perficitur donatio, donec alius voluntatem accipiendi manifestet; vnde si renuat, nulla est: positâ autem tali manifestatione, tunc in donante est actus, quo velit donationem perficere, qui est malus, sicut præcedens: Atqui ad hunc actum cooperatur accipiens, quia illum præcedit voluntas accipiendi, & ad ipsum mouet: ergo est cooperatio manifesta in ordine ad illum. Licèt ergo sententia dicta videatur speculatiuè probabilis, seu pro raro aliquo casu, quam & absolutè probabilem affirmat Diana Tract. 6. citato Resolut. 134. re tamen verâ quoad communem praxim talis non est, cùm modus donandi vsitatus is sit, quem assignauimus. Videantur dicta Titulo 1. n. 146.
CAPVT V.

CAPVT V.

An Proreges Indici vendere officia sine lethali culpâ possint.
43
*NOn agimus in casu, quo Regis nomine venditio fiat; de hoc enim jam dictum Titulo 1. Cap. 16. Sed de eâ, cuius emolumentum ad Proregem ipsum spectat, qui sine speciali adhoc licentiâ procedit. Circa quod
Dico primò. Proreges nequeunt officia ven
dere. Sic P. Thomas Sancius lib. 2. Consiliorum, cap. 1. dub. 38. num. 18. & dub. 56. apud quem Paulus de Castro, Segura, Sotus, Molina Iurisconsultus, Corduba, Padilla, qui generaliter loquuntur quando alicui committitur facultas eligendi aliquem ex multis ad officium, seu beneficium. In speciali autem de officiis publicis loquens idem tradit Capite illo 38. num. 3. quatenùs id negat Dominis Titularibus, seu Vasallorum, si officia habeant jurisdictionem, seu justitiæ administrationem, vt Prætorum, Tabellionum, Alguacellorum, Decurionum, seu Senatorum Vrbanorum qui vulgò dicuntur Rectores, quorum munus Decurionatui veteri correspondet. Admittit autem de iis, quæ administrationem justitiæ non concernunt, vt officia præconis, janitoris, custodis carcerum, Præfecti cursorum, &c. quia illorum domini non sunt, benè tamen istorum: vnde quia Prætores non sunt eorum domini, nequeunt illa vendere. Pro quo quamplures alios accumulat. Et ex eo manifestè sequitur Proreges nulla vendere officia posse, quia illorum domini non sunt. Magis in specie id tenet Salon 2. 2. quæst. 62. art. 2. Controu. 8. in responsione ad secundum argumentum. P. Ferdinandus de Mendoza in particulari Tractatu de hac quæstione ad Comitem de Lemos Neapolitanum Proregem, cuius erat Confessarius, & postea Cuscensis Episcopus in Peruuio, Dub. 1. Diana Parte 6. Tractat. 6. Resolut. 3. & alii. Affirmat au
Illius certitudo.
tem Illustrissimus Mendoza doctrinam hanc adeò esse certam & exploratam, vt nullus illam Doctorum neget, vel de ipsa addubitet. Idem expressè tenet Cardinalis Lugo Disput. 34. de Iustitia, num. 31. vbi licèt Proreges non exprimat, loquitur tamen de Ministro publico, qui dispensator est officiorum loco Principis constitutus, quales constat esse Proreges. Vnde immeritò pro contraria sententia allegabitur ex doctrina quadam, quam habet, num. 37. & de quâ inferiùs. Probatur
44
*Primò. Quia Proreges, vt nomen eo
rum præ se fert, & vsus ipse confirmat ac titulus assignationis, loco Regis ad gubernandum assumuntur, vt scilicet id faciant, & eo modo, quo ipse faceret, si per seipsum gubernaret; iis exceptis, quæ Regi apertè, aut verosimiliter reseruantur, vt est manifestum: Atqui Rex ipse officia non vendit, de quibus agimus, neque venderet, si per se gubernaret, vt constat ex eo quòd illa in Hispaniâ non vendat, neque de eorum venditione in Indiis vnquam cogitauit, ob propriæ vtilitatis respectum: sed liberalem esse voluerit designationem: ergo euidens est non esse suæ intentionis vt ea Proreges vendant intuitu suæ propriæ commoditatis. Et quidem si Proreges ita
Notanda instantia.
venderent vt lucrum Regi vellent applicari, venditio esset illicita ob defectum potestatis; ergo multò magis quando in illa solus auaritiæ respectus intercedit.
45
*Secundò. In venditione officii nihil ha
bet Prorex, quod sit suum: ergo licita nequit esse venditio. Consequentia est clara; quia cùm vendat nomine suo, & non Regis, vt vidimus, aliquid debet esse quod sit suum, cùm vendere nequeat alienum, nisi ex beneplacito domini, quod non extare jam constat: præter beneplacitum enim Regis, nullius alterius fingi potest: ad beneplacitum enim Reipublicæ nequit, nisi insanè, recurri: cùm præsertim liqueat Reipublicæ valdè hoc perniciosum accidere, nec sit credibile illam in sui perniciem consentire. Antecedens autem est etiam manifestum: nam officium non est de Proregis dominio, quia nullius rei dominus constituitur ex iis, quæ ad eius munus spectant, nisi salarii pro labore circa illud, & solas |
p. 77
Regis habet vices: præter officium autem nihil est, quod vendi possit titulo Suitatis. Vnde qui emit, pro officio & non pro re alia pretium soluit. Quemadmodùm cùm à Rege officium emitur, illud, & non aliud, emi dicitur, neque alia est ementis intentio.
46
*Dices ex Cardinali Lugo, licèt officium
non sit de dominio, & ita illud vendi nequeat, posse tamen vendi actionem eligendi, cuius sunt domini ii, ad quos electio spectat, & est vtilis ementi, vnde & pretio æstimabilis.
Sed in primis doctrina ista non proponitur à
citato Scriptore, vt ex eâ debeat licita venditio censeri. Sed vt non inducas obligationem restitutionis: esse enim illicitam jam vidimus illum affirmare. Deinde, illa non est penitus admittenda: nam actio eligendi non est pretio æstimabilis in genere justitiæ, licèt ad illam non teneatur eligens in particulari respectu huius, & sic dici dominus illius possit: quod sic ostendo; quia si esset pretio æstimabilis, cùm res venditur, deberet valor illius cum valore rei ipsius computari, & ita pluris vendi, vt est manifestum: nam valor valori additus valorem auget: Atqui non computatur, vt constat ex communi vsu: nam res determinatum habent pretium independenter penitus ab hoc respectu: vnde etiam qui ea, quæ sua sunt, vendit, nequit pluris vendere ex eo quòd vni potiùs, quàm alteri vendat; sola enim attenditur rei vtilitas, juxta communem æstimationem. Pone quempiam habere rem aliquam venditioni expositam valoris vt decem; si duo accedant empturi, ex eo quòd vni potiùs quàm alteri eam vendat, non potest pretium augere; aliàs si offerente vno ex iis plusquàm decem, accedat alius, & plus eo offerat, poterit eam sic vendere, etsi ante perfectum contractum alius adueniat plus item offerens, poterit similiter pluris vendi, & sic de aliis; ex quo fiet determinatum pretium à lege vel consuetudine non habere, attentâ illius vtilitate. Actio ergo electionis etsi liberalis sit, & respectu illius sit dominus is, qui eligit, in materiâ est amicitiæ aut liberalitatis, vnde debitum alterius generis illi respondet. Sicut modico propter pretium curanti, sed cum speciali beneuolentiâ erga infirmum, & merces debetur & gratitudo, & sic aliis. Quæ ratio, sicut & præcedens, videtur euidens, vt nequeat quis sanè sentiens in hac luce cespitare.
47
*Tertiò. Quando aliquis relinquit bona
distribuenda ab alio, cui electionem eorum, quibus sunt distribuenda, committit, propter actionem electionis nequit pretium aliquod accipere: ergo similiter in officiis.
Dices ex Cardinali Lugo num. 35. volunta
Card. Lugo responsio.
tem testatoris esse vt det gratis, quia bona illa in eorum gratiam & non distribuentis, relinquuntur; vnde si non dat, non satisfacit debito justitiæ, cùm non det assignatam valoris quantitatem, id enim, quod pro electione accipit, minus habet electus, & ita non impletur voluntas testatoris vel aliter disponentis.
48
*Sed contrà. Nam ibidem doctus Ma
Non satisfacit.
gister admittit venditionem esse illicitam. Prætereà, non fit satis argumento; nam etiamsi testator dicat vt detur talis valoris quantitas, non tollitur quin actio eligendi sit pretio æstimabilis, cùm sit valde vtilis electo, juxta doctrinam eiusdem, de quâ nuper: ergo designatio non obstat quo minùs aliquid pro electione accipi possit; vnde & si minùs aliquid sit habiturus, id erit consequens ad talem modum dispositionis, in quâ si voluerit eligens suo jure vti, nihil faciet contrarium disponentis voluntati: si autem liberalitate vti, vt communiter sperant testatores, integra quantitas tribuetur. Aliunde ergo deduci debet talis iniustitia distributionis, ex eo scilicet quòd pro electione nihil accipi potest, quod est statutum in L. vnum ex familia D. de legatis 2. §. Si de Falcidia, & §. Sed etsi fundum, & ita omnes ibidem Repetentes affirmant. Item, Rex etiam vult vt
Iuxta eandem vrgetur.
officia gratis ad eos deueniant, pro quorum electione constituit dispensatorem: ergo est eadem ratio. Antecedens ostendo tum ex dictis, num. 44. & 45. tum etiam quia si constiterit Proregem aliquem tale quidpiam perpetrasse, grauissimum crimen habetur, vnde & pœna competens irrogatur: voluntas autem legislatoris ex pœnæ irrogatione cognoscitur, & inde est nundinationes istas occultè fieri: licèt nihil occultum, quod non reueletur: pro quo id certissimum, quod scribit illustrissimus Mendoza suprà dub. 3. & videri potest apud Dianam Resolut. 1. tum circa Regis voluntatem, tum circa secretum, quod rebus in istis accuratur. Quæ ratio etiam est euidens, sicut præcedentes.
49
*Dico secundò. Acceptum ex vendi
tione dictâ debet in foro conscientiæ restitui. Sic citati. Quod & rationes adductæ conuincunt.
Dico tertiò. In officiis Indicis specialissima
est ratio, vt nequeant vendi quæ ad gubernationem Indorum spectant, propter dicta Titulo 1. num. 169. Vt autem appareat non esse alicuius ponderis id, quod dicitur de actione eligendi, quæ sola vendatur, & non ipsum officium, expendendum est: quòd si illa sola venderetur, officium ipsum daretur gratis, & ita pro actione eligendi moderatum tantùm aliquid, quod cum eâ gratuitâ donatione posset consistere, tribueretur: Atqui non ita se res habet: nam pro adeptione officii dantur ingentes quantitates, vt loco citato dictum; nec minores quàm si officium publicæ exponeretur venditioni: ergo ridiculum est asserere officium gratis dari, & solam vendi actionem electionis.
50
*Dico quartò. Prædicta procedunt,
etiamsi officia non dentur titulo venditionis, sed quasi liberalis cuiusdam oblationis, aut respectu gratitudinis, ab iis factæ, qui ea consequi desiderant: nam id tantùm est velle iniustitiam, & nundinationem turpem, quæ reipsa extat, honestis vmbraculis palliare. Datur pretium pro re aliter non tradendâ, quod is, qui dat, neutiquam aliàs largiretur, & plus præ aliis danti, quod efficaciter extorquetur. Et quid aliud vendere est, quid emere? Venditio quidem est pactio mercis pro pretio, & emptio est pactio pretii pro merce, juxta L. 1. π. de contrahendâ emptione. Vbi mercis
Emptio & venditio quid.
nomine quidquid est pecuniâ æstimabile designatur, vt omnes explicant. Quod totum in casu nostro cernitur: nam & pactio præcedit, & officium est pecuniâ æstimabile, & pretium pro eo datur: ergo venditur, & emitur; quidquid |
p. 78
auaritia pro honestando quæstu turpissimo honestis nominibus moliatur. Demus autem non esse venditionem: at officia non dantur gratis, sed pretio accepto, & id pro re, quæ non est de dominio dantis, cuius nec actio eligendi est pretio æstimabilis, contra officii proprii rationem, juxta quod Regis personam sine pretio tradentis officia, repræsentat, pro quo & est illius voluntas penitus explorata: ergo non licet huiusmodi contrahendi ratio, & onus restitutionis importat, quocumque nomine vestiatur. Hinc sequi
MalũMalum frequens in hoc genere.
tur nec posse officia suis familiaribus vel aulicis dare, vt ea ipsi vendant: in quo & dantes & accipientes grauissimè peccant, & supra se onus restitutionis assumunt, & est hoc malum vsu frequentissimum.
CAPVT VI.

CAPVT VI.

Proreges an peccent ab aliis statuta mutantes.
51
*DIco primò. Frequenter in hoc gra
ue peccatum admitti, dum ex æmulatione durâ antecessorum, dura inquam sicut infernus, juxta illud Cant. 8. vers. 6. Dura sicut infernus æmulatio, multa euertunt benè ab illis constituta pro publicâ vtilitate. In hoc enim sicut graue esse detrimentum potest, ita & graue delictum. Pro quo videnda, quæ adducit Dom. Solorzanus Tomo 2. lib. 1. cap. 4. num. 69. & seqq. Lib. 2. cap. 27. numer. 76. & seqq. Cap. 30. num. 99. & seqq. Lib. 4. cap. 9. num. 33. & seqq. & locis correspondentibus in Politicâ, præsertim Pag. 866. Col. 1. in quibus eruditionis multùm, si velint, qui terram iudicant, erudiri, juxta Regii vatis monitum, Psalm. 2. v. 10. Vbi allegari nequit parem in illis esse potestatem, nec antecessores eorum manus ligare potuisse. Contra hoc enim stat, etiam cùm par est potestas, in eorum mutatione, quæ sunt pro communi vtilitate statuta, peccari. Vnde Pontifices summi, qui omnium supremâ auctoritate præcellunt, & nullis prædecessorum statutis ligantur, ea mutare nequeunt, quando Christianæ Reipublicæ com
moda comprobantur, sine graui conscientiæ reatu, quidquid de validitate mutationis fuerit. Pro quo ita loquitur S. Hilarus Pontifex (al. Hilarius) in Cap. Nulli, 25. Quæst. 1. Nulli fas sit sine status sui periculo, vel diuinas Constitutiones, vel Apostolicæ Sedis decreta temerare; quia Nos, qui potentißimi Sacerdotis administramus officia, talis transgreßionis
S. Hilarus Papa.
culpa respiciet. Et Diuus Gregorius Magnus Lib. 12. Registri Epistol. 31. & habetur in Cap. Si ea,
D. Gregor. Magnus.
Quæst. 2. Causâ citatâ, ita scribit: Si ea destruerem, quæ Antecessores nostri statuerunt, non constructor, sed euersor esse, justè comprobarer, testante Veritatis voce (Lucæ 11.) quæ ait: Omne regnum in se ipso diuisum, non stabit; & omnis scientia & lex aduersum se diuisa destruetur. Sic ille. Nec prætereunda alia eiusdem sententia citatis Causâ & Quæst. adducta, in Cap. Institutionis, & sic habet post alia: Nimis est asperum, & præcipuè bonis Sacerdotum moribus inimicum: nisi quempiam, quantacumque rationis excusatione, quæ benè sunt ordinata, rescindere, & exemplo docere cæteros, sua quandoque posse instituta dissoluere. Hæc ille: qui dum præcipuè Sacerdotum moribus inimicam pronuntiat mutationem, ad alios etiam significat mutationem talium incommoda pertinere: vt & Proreges caueant, nec leuitate, aut præsumptione, siue æmulationis imperio, ad euertenda, quæ benè sunt instituta, procedant.
52
*Dico secundò. Proreges Indici ad præ
fata specialiùs obligantur. Id ostenditur: nam in conuersione huius noui mundi adhuc sumus, ad quam omnia alia, quæ in illo aguntur, debent sicut ad finem præcipuum destinari: Atqui ad hoc satis incommoda est variatio dicta: ergo nequit sine peccati labe perpetrari. Maior est certissima, & Minor ostenditur: nam ædificando passim, & destruendo, nihil firmum relinquitur, supra quod spirituale possit ædificium assurgere; & qui gubernationi spirituali juxta curam ab Apostolicâ Sede commissam, inprimis debent attendere, huiusmodi mutationibus superuacuis distinentur. Pro quo est Diui Pauli doctrina, 1. Cor. 3. vers 3. sic scribentis. Cùm enim sit inter vos
1. Cor. 3. v. 3.
zelus & contentio, nónne carnales estis, & secundùm hominem ambulatis? Vbi ergo ob zelum & contentionem benè disposita reiiciuntur, & sic agentes carnales sunt, spirituale nequit negotium promoueri. Et de eo quidem loquebatur Apostolus, Corinthios admonens eo pacto negotium fidei nimiùm quantùm impediri. Vnde & v. 1.
v. 1. Ibid.
sic præmiserat. Et ego fratres, non potui vobis loqui quasi spiritualibus, sed quasi carnalibus; subdit posteà vers. 9. Dei enim sumus adiutores: Dei agricultura
v. 9.
estis, Dei ædificatio estis. Vbi terra crebris mutationibus quatitur, nequeunt semina cum spe fructûs aliquali committi. Cùm in ædificio factis infecta succedunt, id accidit, quod à Siracide dictum, Eccli. 34. vers. 28. Vnus ædificans, & vnus
Eccli. 34. v. 28.
destruens, quid prodest illis nisi labor? Fatendum ergo est mutationes dictas nimis incommodare causæ conuersionis: & zelum carnalem, de quo Apostolus, zelo fidei & Religionis valde esse con
trarium: ille durus, sicut infernus damnationis & perditionis regioni infelicissimæ destinatus: hic sicut cœlum, Dei gloriæ propagandæ semper intentum, vt Dauid Clamat: Cæli enarrant gloriam Dei, & opera manuum eius annuntiat firmamentum, Psalm. 18. Circa hoc autem nequit ad particularia descendi, in quibus est juxta occurrentes circumstantias judicandum; eas prouidi Confessarii dispiciant, & pœnitẽtespœnitentes suos ne vereantur seriò & intelligibiliter admonere.
CAPVT VII.

CAPVT VII.

Vt debeant Jndici Proreges Regiorum Auditorum consilium adhibere.
53
*DIco primò. Debere quoties res exi
git, eò quòd momenti magni sit, nec sine consilio possit conuenienter expediri. Et de consilio adhibendo res est clara: quòd autem Auditorum, ex eo ostenditur, quia tales à Rege sunt eidem Consiliarii designati, vnde & de Consilio Regis esse dicuntur: pro quo & extant Regia mandata in eorum instru|
p. 79
ctionibus, de quibus Dom. Solorzanus Tomo 2. Lib. 4. Cap. 3. num. 38. & Cap. 9. num. 37. & in Politicâ pag. 767. & 866. Vnde & ipse Lib. 2. Cap. 7. num. 50. & in Politicâ pag. 302. Col. 2. cum Matienzo in l. 5. Recopilat. Titulo 10. Leg. 5. Glossa 1. præceptum circa hoc agnoscit, de quo non videtur esse posse dubitatio.
54
*Dicò secundò. Peccatum in casu dicto
mortale est ex genere suo. Probatur, quia se exponere errandi periculo in negotio graui ad bonum commune spectante, aut etiam priuati alicuius, ad curam eius, qui deliberat, pertinentis, graue peccatum est: periculi enim & damni, cuius est periculum, eadem ratio est; vnde communiter Theologi eum peccare mortaliter affirmant, qui aliquid agit, aut omittit, dubitans an mortale peccatum sit, eò quòd se periculo exponat mortaliter peccandi. Pro quo videri potest Diuus Thomas Quodlibeto 8. Artic. 13. P. Thomas Sancius in Opere morali Lib. 1. Cap. 10. num. 6. Sayrus Libr. 1. Cap. 13. num. 3. & alij passim, qui rationem dictam reddunt, quòd scilicet se quis periculo exponat faciendi id, quod est mortale peccatum. Præterquam quod peccatum
ipsum mortale reipsa vult, qui operatur dubius: nam sic velle operari, idem est ac velle tale quid facere, etiamsi mortale peccatum sit; quod non potest non esse grauis Dei offensa. Quemadmodum si quis dubitans aliquem esse regem, iniuriam inferret ipsi, absque dubio Regis esset iniuria: vult enim iniuriam irrogare illi, etiamsi rex sit: quod quidem si rex sciret, meritò grauis inflictione supplicij vindicaret. Pariter ergo in casu nostro, se periculo errandi exponere in re momenti magni, grauis damni voluntas est, dum amatur periculum: perinde enim est ac si dicat, qui consilium adhibere detrectat: Sic volo ettiamsi graue damnum ex consilij repulsione sequatur; vnde & damni ipsius voluntas intercedit.
55
*Quòd si dicat se sibi ad deliberandum suf
ficere; id profectò magna præsumptio est. Et prætereà contra suppositionem, sub quâ procedit Assertio; quòd scilicet res sine consilio nequeat conuenienter expediri. Et quidem eo ipso quòd magni momenti sit, ita debet iudicari, nisi quis temerè agere ac pręcipitanterpræcipitanter velit: quod sine graui stare peccato nequit, nisi ignorantia excuset, quæ in Gubernatore supremo, & post experientiam sufficientiæ ad tale munus electo, nequit accidere, & ita nullatenus admittenda. Alios autem præter Regios Auditores, iis reiectis, consulere, nequit sine graui stare eorumdem iniuriâ, qui in re maximè propriâ officij, quòd à Rege est ipsis attributum, parui penduntur, & minùs idonei ad illud iudicantur. Immò & Rex ipse videtur parui pendi, qui illos ad tale munus cooptauit. Ex quo etiam fiet, vt illi in contemptum populi veniant: quod præter ipsorum dedecus, grauia alia adducit incommoda, præsertim in Indiis, vbi valde expediteos in veneratione haberi: circa quæ est facilè discursisse.
56
*Dico tertiò. Prorex in negotiis iustitiæ
tenetur maiorem suffragiorum partem amplecti, quando ad illum etiam cognitio caussæ spectat, & non sunt tantùm suffragia consultiua. Id constat: quia est iuxta stylum lege firmatum in Regiis Cancellariis, vt iuxta maiorem suffragiorum partem iudicetur, non attentâ suffragantium qualitate: quamuis contingere possit, vt minor pars præferenda aliàs videatur, eò quòd in illa viri sint prudentiâ & doctrinâ præstantes, atque exploratissimæ probitatis.
57
*Dico quartò. In negotiis statûs non te
netur Prorex cum maiore suffragiorum numero consentire. Probatur. Quia in eo non videtur ita stylus præualuisse. Et prætereà negotia ista non tam ex iurisprudentiæ peritiâ, & forensi praxi, quàm ex prudentiâ, experientiâ, & boni publici zelo dependent: ergo cùm in minori suffragantium parte possit hoc cum excessu ad maiorem reperiri; meritò poterit Prorex eidem suum assensum applicare.
58
*Dico quintò. Idem dicendum est in ne
Assertio 5. Neque belli.
gotiis belli, ob similem rationem.
Sed obiicies Regium Rescriptum Anni 1593. in quo Proregi mandatur, vt si negotium non
patiatur dilationem, teneatur Maiestati Regis reddere rationem, cur non expediat maiori suffragiorum parti conformari, quam regulariter sequi debet in negotiis statûs, belli, & iustitiæ. Ad quod respondeo, quoad iustitiam ita esse in casibus dictis: quoad alia item ceteris paribus; si videlicet Auditores tantæ sufficientiæ sint, vt inter eos vix possit excessus deprehendi; quod regulariter debet contingere, si tales eligantur à Rege, quales pro huiusmodi muneribus exiguntur; & ita regulariter, etiam ad plura suffragia decerni; quod quando secùs acciderit, ea est ratio reddenda, quæ non potest non Regi, & Regiis Consiliariis satis conueniens, immò & vrgens iudicari.
CAPVT VIII.

CAPVT VIII.

Proreges Indici quomodò debeant Regios Ministros honorare.
59
*QVòd debeant, & ad id obligatione
conscientiæ teneantur, nequit in dubium reuocari. Primarium enim & honorabilius eorum gremium est, in quo & Proreges ipsi præsident, & sic honoris consortio potiuntur. Vnde Athelaricus rex Romano Senatui ita scribit Cassiodori manu & verbis Lib. 8. 11. Retinetis, me Senatûs semper fouisse cœtum sed
Cassiodorus.
nunc maximè, cùm vestrum videor intrare Collegium. Sic ille: qui tandem ita rescriptum claudit. Interest nostræ gloriæ, vt quorum numerum auximus, eos propitiâ diuinitate tueamur. Hæc ille. Pro quo & extat Regium rescriptum, de quo Dom. Solorzanus Lib. 4. Cap. 9. num. 42. & in Politicâ pag. 867. §. Y tambien. Circa gradum autem obligationis esse quæstio potest, pro quo
60
*Dico primò. Proreges sic debent Re
gios Ministros, & Togatos præ aliis honorare, vt ex honoris defectu possint lethalibus piaculis innodari. Indubitata est doctrina ex obligatione iustitiæ, quæ se ad honoris materiam extendit, vt omnes Theologi contestantur. Pro quo præsertim Societatis Scriptores, plurimi sanè, qui rem exactè discutiunt, & ex iis videri possunt, qui |
p. 80
præcesserunt præclari duces P. Molina Tomo 5. Disput. 1. & sequenti. & Disput. 19. vbi specialiter lethalem culpam in hoc genere occurrentem exponit: sicut & Disput. 26. vbi contumeliam, quæ generaliter actionem significat honori contrariam, grauius peccatum esse ait detractione à tergo factâ. Et præterea P. Lessius Libr. 2. Cap. 11. Dubit. 27. Quibus accensendus, inter primarios quidem numerandus Cardinalis Lugo Disp. 1. de Iustitia num. 25. Disput. 14. Sect. 11. Ex quibus & aliis constat Superiores etiam inhonorantes eos qui inferiores sunt, grauiter peccare posse: vnde & de modo restitutionis inquirunt, & varios pro eôdem assignant.
61
*Dico secundò. Circa hoc ea esse regula potest, vt tunc graue peccatum reputari debeat,
quando attentis circumstantiis contemptus est notabilis, & qui potest in dehonorato grauem dolorem excitare, ad amicitiæ dissolutionem sufficientem. Et potest vlteriùs declarari ex doctrina P. Molinæ Disput. 19. citatâ numer. 1. vbi obseruat contumeliam grauius peccatum esse furto, quia damnum infert in bonis maioris apud homines æstimationis. Sicut ergo in materia furti grauiter peccatur ablatione eius quantitatis, quāquam Doctores diuersimodè assignant, vt non sit necessarium esse excessiuam, sed quæ damnum non leue, dum aufertur, inducat: ita cum proportione de inhonoratione philosophandum; in quo tamen nequit determinatum aliquid designari; vnde ad prudentium est arbitrium in casibus particularibus reuocandum. Illud addendo, ex qualitate personarum inhonorationem augeri, & minui; vnde cùm Ministri Regij, Togati præsertim, viri primores sint, eorum inhonoratio grauis esse poterit ex actione, quæ erga alios leuis posset iudicari.
62
*Iuxta quæ id potest in quæstionem ve
nire, quod in hac Regum Ciuitate ante annos non multos accidit. In publicâ enim supplicatione procedens Prorex Regij Senatûs comitatu, cùm vidisset duos ex Auditoribus, quorum alter ex equestri erat Diui Iacobi Ordine, communi galero vtentes, & non honorario, serico inquam, plicis, & circumligamine curiosiùs concinnato, eos in ipso maiori foro, spectante multitudine, recedere iussit, & comminatione coëgit, cùm rubore pariter & dolore: In quo, quidquid de facto fuerit, & agentis intentione, sed reipsa secundùm se spectatâ, non videtur de grauitate iniuriæ posse dubitari, circumstantiis euentûs ponderatis: cùm præsertim illi reuerenter abnuerent, & occultationem galeri proponerent, aperto capite processuri. Sic enim id, quod minoris reuerentiæ videbatur, vitari poterat: quando & addi etiam posset, vsu non esse legem illam de singulari capitis operimento penitus confirmatam. Sed confirmatam demus, non debuit certè defectus ille tali inhonoratione mulctari, quam neque attendebant circumstantes, & ex cuius tolerantiâ non poterant scandalum incurrisse. Sic illud Cassiodori accipio Lib. 10. 13. Non debet Se
Cassiodorus.
natus corrigi, qui debet alios paternâ exhortatione moderari. Non inquam debet corrigi publicè, & cum dedecoris adiectione: de quo specialiter
Vt corrigendi Senatores.
loquitur rescriptum Regium citatum numer. 59. Moneri cautiùs poterant, & id satis vt in posterùm se viri præstantes emendarent. Vnde & apud eumdem Scriptorem sequitur: Sufficiunt hæc nobilibus, sufficiunt ista verecundis. Verba sunt
Idem.
Theodahadi regis: vt inde Proreges nouerint, quâ debeant honoris significatione Regios prosequi Senatores. Quod & de aliis dictum sit consimilis dignitatis.
CAPVT IX.

CAPVT IX.

Pro iustitia quomodo teneantur Proreges Indici militare.
§. I.

§. I.

De obligationibus circa commutatiuam.
QVæ ad illam spectant, ab Auditoribus Regiis expedienda frequentiùs sunt, ad quos lites circa ciuilia spectant. Pro quo tamen
63
*Dico primò: Proreges Indici (sicut & alij) ex obligatione iustitiæ commutatiuæ tenentur curare solicitè vt ab Auditoribus Regiis commutatiuæ item iustitiæ stabiliatur integritas, partium iuribus obseruatis. Id constat: quia ex officio ad huiusmodi curam adstringuntur, & proptereà salarium recipiunt, omnium, quæ Rex in toto Coronæ ambitu Ministris soluit, pinguissimum, vt instar operariorum laborem pretio accipiendo studeant exæquare. Pro quo est communis doctrina, vt hærere hîc debeat nullus. Neque enim dici potest ad curam hoc Auditorum spectare, quorum est conscientiæ relinquendum. Nam licèt verum sit ad eorum curam præcipuè pertinere, pro hac tamen curâ acuendâ, in eorum Præside cura debet superior excubare. Tum tem
In quibus adhibenda, cura.
pestiuum eorum aduentum ad tribunal vrgendo, ne de horis ad ius dicendum destinatis id desit spatij, quod expeditioni possit negotiorum obstare. Tum faciendo vt lites iam pridem inchoatæ, & cum incommodo litigantium interruptæ, ante alias terminentur. Tum secretiori Auditorum consessui frequenter assistendo, aut etiam in publicis tribunalibus modum agendi eorum obseruando; vt nullus neque in substantiâ, neque in modo, obligationi desit suæ: aliquos enim in huiusmodi functionibus committi defectus, frequentes solent litigantium querimoniæ comprobare. Neque est cur Iurium ignorantiam obtendant, cùm obligationis suæ nequeant ignorantiam allegare. Præterquam quod id verum, quod à Cassiodoro dictum Lib. 7. 26. verbis illis: La
Cassiodorus.
boriosum quidem, sed non est impoßibile iustitiam suadere mortalibus: quam ita cunctorum sensibus beneficium Diuinitatis attribuit, vt & qui nesciunt Iura, rationem tamen veritatis agnoscant. Sic ille. Quod in Proregibus specialiùs, viris magni frequenter ingenij, & rerum experientiâ, atque vsu sapientium illustrati..
64
*Dico secundò. Violatio iustitiæ in casi
bus prædictis graue peccatum esse potest, quando scilicet damnum est non exiguum & potest etiam contingere, si, dum Auditoribus suffragia proferentibus, libertatem suffragandi impediant, voluntatis suæ signum verbis aut nutibus exhibentes: pro quo Dom. Solorzanus Lib. 4. Cap. 10. |
p. 81
num. 25. & in Politicâ Libr. 5. Cap. 8. pag. 817. §. La Sexta, & seqq. id fortè cauens, quod in Indiis expertus, in quibus Proreges liberiùs dominantur. Vnde obligatio restitutionis oritur, iuxta Doctores omnes, quod attentis circumstantiis iudicio prudentium liquidandum. Et quod ad salarium attinet, ex quo id deducendum, quod ob laboris defectum non debetur, facilè potest donatiuo aliquo, vt de more est, Regi facto, sine honoris iacturâ componi. Quoad partes verò læsas ob multiplicatas impensas, & damna ex priuatione possessionis rei adiudicandæ prouenientia, Auditorum conscientiæ plus grauatæ: & intricatum nimis negotium erit quid singulis respondeat vestigare. Scire tamen debent hac difficultate non esse penitus ab onere prædicto liberatos; sed, vt dixi, docti Confessarij iudicio
Quomodo illa facienda.
ab eo se poterunt, circumstantiis perpensis, expedire. Quòd si nimia difficultas rem reddat moraliter impossibilem, aut in opera pia conferant, aut Bullis Compositionis vtantur, vel etiam donatiuum Regi faciant in ordine ad bellorum expensas quas cum hæreticis & infidelibus gerit: Sic enim pium dici potest; cùm videamus hac de caussa Bullam Cruciatæ concedi. Pro obligatione autem prædictâ videri possunt Auctores, quos adducit Bassæus V. Restitutio 3. num. 16. In quo & Nauarra non esse immorandum ait Lib. 3. Capite 3. num. 476.
65
*Poterit autem in prædicta caussa illud
esse leuamini, si Proregis peccatum non sit apertè mortale: sic enim iuuari eorum sententia potest, qui dicunt solùm ex culpa lata, quæ Theologicè talis est, mortalis scilicet, obligationem restituendi consurgere: quam vt probabilem amplectitur Cardinalis Lugo cum aliis Disput. 8. de Iustitia num. 93. & plures apud Bassæum V. Restitutio 1. quos & ille sequitur, probabiliorem affirmans. Quam & amplectitur P. Amicus Disp. 20. de Iustitia num. 93. Poterit autem hoc frequenter accidere: quia Principes isti non ita rigidè ad actiones huiusmodi se adstrictos arbitrantur, & ingenitâ animi latitudine procedunt: vel non aduertunt, aut certè non recordantur se plenâ cum aduertentiâ processisse: vnde licet grauiter reipsa peccauerint, quia tamen non exacta est talis peccatis recordatio, non debent ad restitutionis durissimum tormentum condemnari. Et pro
casu extorti ab Auditoribus suffragij, addi potest, vix in eo obligationem restituendi futuram, quia lites esse tales solent, vt iudices probabiliter possint pro alterutrâ parte iudicare, etiam probabiliore relictâ opinione, juxta id quod tenent plures apud Dianam Parte 1. Tract. 13. Resolut. 3. Sicut ergo illi sic iudicando, ad restitutionem non tenentur, ita neque inducens. Vbi & dubitari etiam potest an metus talis sit cadens in constantem virum, cùm Senatores eâ debeant auctoritate pollere, vt propter Proregis beneplacitum non debeant à recto deuiare. Hoc ergo sibi Prorex persuadere potest, & ita ostensionem voluntatis suæ nihil injustum à suffragantibus extorsisse. Quòd si dubitet, etiam illi probabilis sententia suffragatur, de qua Dianâ suprà Resolut. 28. pro ea Doctores adducens, & in fine affirmans esse probabilem.
§. II.

§. II.

De iustitia distributiua. Quomodo erga Benemeritos exercenda, & in Beneficiorum prouisione.
66
*DIctum de hoc Titulo 1. Cap. 5. & proprius
distributiuæ iustitiæ conceptus explicatus n. 50. vt sit virtus in Superiore residens, eum ad communium bonorum distributionem inclinans, iuxta merita singulorum, ad quos illa possunt pertinere. Vt enim citato loco dicebam, negari nequitquin respectu talis distributionis aliqua sit constituenda virtus, cùm sit ad actus honestos, & ad ordinatam vitæ rationem maximè necessarius. Hanc ergo virtutem ex ipso actu nomine desumpto distributiuam vocamus; reddit enim ius distribuendo: ergo distributiua iustitia est, sicut commutatiua dicitur, quæ circa commutationes exercetur. Quòd si dicatur honestum quidem esse actum illum, & ad iustitiam spectare, non tamen esse distributiuæ proprium, prout contra commutatiuam ab Aristotele & aliis diuisa reperitur: id equidem nequit verosimiliter sustineri: tum quia sic dicens cōuenientiamconuenientiam nominis iuxta propriam significationẽsignificationem ad alia distrahit, de quibus nequit propriè affirmari: distributionem enuntiat de eo, in quo distributio non est: tum etiam quia actus dictus propriæ iustitiæ est, & non commutatiuæ vt patet: neque distributiuæ, vt asseritur: neque vindicatiuæ, vt est euidens: neque legalis; quia quomodocumq;quomodocumque explicetur (est enim multiplex eam explicandi modus) non versatur circa communium bonorum distributionem, meritis singulorum attentis; ergo altera debet species iustitiæ constitui, quam Philosophi & Theologi huc vsque penitus ignorarunt. Et id quidem sine caussa, cùm explicari conuenientissimè possit iuxta propositam rationem.
67
*Neque obstat, si quis dicat gubernato
rem, cùm communia bona distribuit, iustitiam commutatiuam exercere, quia ex pacto cum Republicâ, aut Principe, à quibus salarium accipit, tenetur communia bona inter ciues cum proportione ad merita dispertiri: sicut tenetur operarius iuxta præscriptum domini, supposito pacto, in eius vineâ laborare. Dici enim potest vtramque locum habere, sed respectu diuersorum: ratione enim officij ex commutatiua obligatur ei, cum quo pactio præcessit; respectu verò ciuium ex distributiuâ: vnde si eam violet, tenebitur quidem restituere salarij partem ei, cum quo pactum celebrauit; & si supremus sit, nulli; non autem ciuibus eo emolumento defraudatis, iuxta communem: sententiam, pro quâ videri potest P. Lessius. Lib. 2. Cap. 1. num. vlt. Cardinalis Lugo Disput. 3. de Iustitia num. 51. & alij apud ipsos. Neque enim cùm officium assumit, majus ciuibus ius acquiritur; sed ille iuxta virtutum debet operari motiua, ad quarum exercitium obligatur. Et ita ad actus religionis, gratitudinis, fortitudinis, & sic de aliis, tenetur: & cùm eos exercet, si ad pactionem attendat, iuxta quam obligatio ad illos consurgit, iustitiam com|
p. 82
mutatiuam pariter exercet: sic ergo etiam possunt vtriusque iustitiæ actus copulari: & distributiuæ proprius imperari à commutatiuâ, aut etiam èex conuerso, juxta communem doctrinam Diui Thomæ de virtutum imperio, quam Theologi frequentiùs amplectuntur.
68
*Dico primò. Proreges Indici tenentur
in conscientia distributiuam justitiam exercere, in officiorum præsertim distributione. Ita Regio Rescripto stabilitum, quod extat Tomo 1. pag. 313. vbi sic dicitur: Lo mismo que os encargo en los dichos repartimientos de Indios, os encargo en lo de la prouision de los officios, salarios, y aprovechimientosaprouechamientos de la tierra,
Rescriptum Regium.
y que tengais muy particular quenta y cuydado en justificar la distribucion de ellos, prefiriendo, &c. Ex quibus inprimis habemus officia dicta non posse
vendi, vt Cap. 5. ostendimus: sic enim iustitia distributiua exerceri nequit, nec distributio iustificari; non enim vbi venditio interuenit, attenduntur merita, sed in pretio tota est meriti substantia constituta; si enim attenderentur, etiam operarentur; cùm tamen secus accidat, quandoquidem nihil valent pecuniæ adminiculo destituta. Vbi dici nequit eamdem distributionem posse, iuxta dicta, ad commutatiuam & distributiuam iustitiam pertinere, & ita etiam posse duos coniungi respectus, meritorum & pecuniæ. Sed euasio est nulla; nam in priori causâ duæ virtutes concurrunt, quæ sibi imperare mutuò possunt; in posteriori autem respectus pecuniæ vitiosus est, vnde imperari virtuti nequit, neque ab eadem imperari; nisi fortè addatur remitti partem pretii intuitu meritorum. In quo quidem etiam iustitiæ propria ratio deficit, iuxta quam sola debet accipientis dignitas attendi, quod aliter euenit, absolutè enim iudicatur indignus, qui nisi pecuniæ adiumento nequit officium obtinere.
69
*Deinde sequitur in violatione distribu
tiuæ iustitiæ posse mortaliter peccari, & id Proregibus inculcandum; non solùm quando officia venduntur, sed quando, vt Regia lex loquitur, non iustificatur distributio, quia personarum dignitas non attenditur, sed tumultuariè, & pro libitu omnia dispensantur. In quo quidem Doctores conueniunt, & ratio est clara; nam ex tali procedendi modo grauia in Republica sequuntur incommoda, & sic agens exponit se manifesto indignos eligendi periculo, in quo non solùm
contra iustitiam distributiuam, sed etiam contra commutatiuam delinquitur, quia est causa damnorum plurium, qui ex officio ea debuerat euitare; vnde & obligatur ad restitutionem, vt benè cum aliis docet P. Thomas Sancius lib. 2. Consiliorum, cap. 1. dub. 36. num. 2. vbi addit peccare contra charitatem ex qua tenetur bonum commune diligere, & etiam contra iustitiam legalem, quâ debet etiam bono publico prouidere. Sed quod
ad iustitiam legalem spectat, eam in gubernatore non omnes agnoscunt, sed potiùs in subditis, qui debent bonum commune suo proprio præhabere; ad hoc enim virtus aliqua constituenda est, quia talis actus est honestus, & cùm sit proprii debiti, quod ad nullam ex aliis speciebus iustitiæ spectat, ad Legalem meritò dicitur pertinere. De quo ego alibi.
70
*Contra charitatem autem materialiter &
generaliter tantùm videtur peccari, non formaliter & specialiter, quia non intenditur malum ex odio aut displicentiâ personarum; si enim intendatur, de violatâ nequit esse dubium charitate. Dicitur autem contra charitatem, quia sicut quodlibet beneficentiæ genus ad illam reducitur, & quodlibet damnum ex illius defectu videtur descendere; vnde mandata omnia ad charitatem Dei & proximi reduci, & in illis claudi, iuxta Scripturæ, & Patrum doctrinam, asseruntur; ideò & violatio justitiæ eidem dicitur aduersari. Videndus citatus Auctor Libr. 1. Operis moralis cap. 6. num. 3. vbi docet cum P. Vasquez, & aliis, inducentem aliquem ad peccandum non peccare peccato scandali contra charitatem, nisi cùm peccatum, quà tale est, intendit, non verò quando alio fine: vnde peccatum reducitur ad speciem peccati, ad quod inducit, vt furti, si ad furtum, &c. Non debuit ergo iuxta hæc electio indigni contra charitatem dici, & tamquàm distincta malitia ab iniustitiâ constitui; cùm possit stare, & ita communiter accidat, vt sic eligens damna ex electione secuta directè non velit; sicut enim damnum spirituale non intenditur, ita neque illud, quod est alterius generis, licèt ex facto subsequatur. Et quemadmodum in scandalo ea ratio redditur, quòd scilicet speciale peccatum speciali fine indiget, & oppositione speciali virtuti: at quando ruina proximi non intenditur, non est specialis finis, nec speciali virtuti opponitur, sed diuersi sunt fines, diuersæq́ue virtutes, iuxta vitiorum diuersitatem, ad quæ est inductio: Ita etiam de damnis alterius generis dici potest vt contra charitatem specialiter non sint, nisi quando ex displicentia eorum proueniunt, quibus euentura præuidentur, occasione peruersæ alicuius electionis.
71
*Parùm autem refert quoad imputatio
nem damnorum, quòd hoc aut illo modo obligatio ea euitandi consurgat, cùm sit certum imputari illa, quæ ex neglectâ conuenienti electione proueniunt. Vnde P. Arriaga Tomo 5. disput. 49. Sect. 6. acutè Philosophatur contendens sententiam prædictam solis vocibus ab oppositâ differre, quæ est communior, & verior, defenditur
q́ue inter alios à P. Suario Disput. 10. de Charitate sect. 2. Vtriusque enim fautores in eo conueniunt, vt putent sic operantem esse causam damni, & eidem imputari, habereq́ue actum specialem malitiam in Confessione aperiendam; & esse insuper contra charitatem. Sed alii volunt id tantùm esse genericè, quatenùs omne peccatum contra charitatem est; alii specialiter, quia specialis damni spiritualis causa est: quod & priores non negant in eo sensu; est enim manifestum eum, qui est causa vt alius peccet peccato furti, esse causam ruinæ spiritualis, quam furtum inducit: nolunt tamen vocari specialem, quia non intenditur, & sic deest motiuum contrarium speciali virtuti, vnde videtur tantùm generalis ratio relinqui, quæ non potest speciali aliquo nomine designari. Quod ergo ad imputationem damni attinet, discriminis ratio non apparet, quæ momenti alicuius sit; neque enim ex eo quòd refugiant Doctores illi scandalum specialiter dictum admittere, imputationem damni negant, & damni quidem spiritualis, quod lege charitatis debemus auertere: |
p. 83
ergo quidquid de subtili illâ differentiâ sit, quoad rem moralem vix remanet vlla. Quod quidem casui, de quo loquimur, applicandum: in quo non solùm damna temporalia, sed & spiritualia plurima subsequentur; peccata inquam ex inconsideratis electionibus: vnde meritò dicere potuit P. Sancius contra charitatem peccari, licèt non consequenter ad suam doctrinam.
72
*Quod licèt sic generaliter dictum omni
nò iuxta veritatem sit, in casibus tamen particularibus aliter pro eorum diuersa qualitate iudicandum; possunt enim esse aliqua, in quibus damnum nullum aliis ex ineptâ electione sequatur; vt si honorarii tantùm gradus sint, vbi & fortè alicuius non penitus digni electio à mortali possit excusari. Si tamen salarium sit habiturus, talis esse excusatio nequit; quia non potest ita seruire, vt illud mereatur, & ita, si non restituat, ab electore facienda restitutio.
73
*Dico secundò. Proreges Indici non
solùm peccant grauiter, si indignos eligant, iuxta dicta, sed etiamsi non eligant digniores. Sic quamplures, quos adducit, & sequitur Diana Parte 6. Tractat. 6. Resolut. 2. Qui & Parte 1. tract. 1. Miscellaneo. Resolut. vltimâ, alios pro eodem adduxerat. Ratio est clara ex dictis: nam ex obligatione justitiæ commutatiuæ officio annexa tenetur: hoc enim pacto illud ipsi munus attributum, vt seruet legem ita statuentem, de qua num. 68. & vt non esset lex, id est consequens officium ipsum: nam justitia distributiua est propria superiorum: Atqui illa debet attendere dignitatem personarum, & cum proportione ad illam communia bona conferre, quod stare nequit nisi digniores minùs dignis præferantur.
74
*Sed quia quis sit dignior internoscere
admodùm difficilè sæpiùs est, videantur circa hoc dicta Titulo præcedenti cap. 3. Licèt enim Proreges non ita distent, vt distat Rex, & Indiarum Consilium; in hac terræ propinquitate, suâ etiam pro notitiâ possunt esse, & sunt reuerà diuortia, dum informantium fides non ea est, quæ possit electoris animum tranquillare. Id quod passim in iis ipsis, quæ coram nobis geruntur, deprehendimus: ad aures enim gubernantium interpolata perueniunt, & quæ statim manifestæ possunt conuinci falsitatis; si tamen audiendi fiat copia quod non semper licet, dum quis ignorat calumniam, & propter eam id patitur, cui non potest ignarus obuiare, Diuus Ioannes Baptista, sic Herodem alloquens inducitur apud Georgium Scotum in Tragædia de eodem, titulo Baptistes.
Tenenda populi frena cui credit Deus,
Audire oportet multa: cuncta credere
Necessè non est. Quæstus inuidiæ, sanor,
Gregorius Scotus.
Timor, dolorque, sæpè vera supprimunt.
Sit ergo in Proregibus sincerus justitiæ zelus, & desiderium nihil ab æquitate alienum perpetrandi: adderit Deus vt electiones non absurdæ prodeant: quòd si aliqua minùs probanda eruperit post diligentiam congruam; nihil in eo mirum si errent homines, quibus est errare natiuum, sed error pro magistro adhibendus, vt deinceps sine erroris offendiculo procedatur.
75
*Dico tertiò. Proreges in electione ad
officia debent benemeritos in conquisitione Indiarum, & inter eos magis benemeritos anteferre. Sic expresse deciditur in Regio rescripto, dum ita additur: Prefiriendo en lo vno, y en lo otro, à los Descubridores, y sus descendientes y Pobladores, mas benemeritos, que mesormejor vbieren seruido: de manera que todos tengan satisfacion, y no aya descontento en la tierra. Sic ibi. Quod quidem facillimè poterunt Proreges adimplere; sunt enim non multi jam ex illis, & quæ dare possunt multa: vt non possint ad operiendum, pallii breuitatem incusare: non enim ita breue est, iuxta Prophetæ sententiam, vt non possint eo plures sufficienter operiri. Mul
ta sunt officia, pensiones, Commendæ emolumenta, quibus fieri satis potest benemeritis ex Conquisitorum sanguine, & aliis, qui pro regni amplificatione aut conseruatione, fidelem operam præstiterunt. Videantur dicta Titulo 1. num. 56. Quòd autem circa hoc peccari grauiter possit, constat ex dictis, num. 69. & damna ex violatione justitiæ in hoc genere satis Regium rescriptum indicauit illis verbis: De manera que todos tengan satisfacion, y no aya descontento en la tierra. Si enim malè contenti sint, quorum querelis ex negatâ satisfactione laborum occasio præbeatur, timeri inde abortus aliqui turbulenti possunt, quibus exitialius nihil valet cogitari. Pro quo historiæ Indicæ exempla non pauca, & satis quidem infausta ministrabunt.
76
*Dico quartò. Ex dictis apertè deduci
tur, quid sit de præsentatione ad Ecclesiastica Beneficia dicendum, si enim ad officia temporalia digniores eligendi sunt sub reatu æternæ damnationis; satis ex eo dispicitur erga Beneficia obligationem esse non posse minorem, cùm maiorem esse constet. Et quod ad Regem attinet, dictum à nobis Titulo 1. Cap. 7. 9. & 10. Circa prouisionem autem præsentatione Proregum
Prouisionis forma.
fieri solitam, forma est specialis ex concessione Sedis Apostolicæ. Prælatus enim ex concurrentibus ad examen tres post illud eligit, & eos Proregi exhibet cum meritorum attestatione: ex quibus ille vnum eligit, qui ad Prælatum cum præsentatione recurrens, ab eo Canonicam accipit institutionem. Solent autem Prælati aliqui post meritorum attestationem addere, cuiuscumque ex tribus electione posse Patronum suam exonerare conscientiam, nominationis ordine non seruato. Quod cùm additur, & de Prælati diligentiâ, zelo, & sapientiâ, plena habetur satisfactio, oculis, vt dici solet, clausis, potest quilibet præsentari. Erit autem regulariter conue
nientius vt præsentetur priore nominatus loco: aliquid namque in illo eminet ob quod prænominatus debet judicari: licèt non tale illud sit, vt iniustam reddere alterius valeat electionem. Et quidem satis indicat maiorem beneuolentiam Prælati erga ipsum. Primò enim vocatus magis est dilectus: iuxta ea, quæ adducit Marius Antoninus Libr. 1. Resolut. 7. num. 5. & Dom. Solorzanus Libr. 2. cap. 8. numer. 19. & in Politicâ pag. 308. §. Y otra. Non potest autem illi non iniucundum accidere, si videat magis à se dilectum reprobari. Ex quo beneuolentia inter ipsos & Gubernatores solet non solùm frigescere, verùm etiam quandoque, non sine grauibus inconuenientibus, expirare.
77
*Sed certè generaliter lequendo, non sunt
|
p. 84
ligandæ Proregum, & aliorum Gubernatorum manus, quin possint quem libuerit, magis dignum repertum, præsentare: præsentatio enim illis absolutè competit; & quemadmodùm si nominatio Prælati non præcederet, possent quem vellent, magis idoneum repertum præsentare; ita & nominatione ad tres redactâ, jus habet ad idoneitatem ampliùs explorandam. Si enim ad specialiter nominatum à Prælato deberet adstringi, res de solo nomine esset præsentatio, cùm vix vllum in eâ esset exercitium potestatis: contra id, quod jus patronatus specialis excellentiæ continet ab Ecclesia in argumentum eximiæ gratitudinis attributæ. Et potest quidem Patronus nouum aliquid in approbatis à Prælato deprehendere, quod ad variandam electionem possit non immeritò permouere. Nisi in ipsâ nominatorum graduatione adeò merita vnius meritis aliorum antestent, vt euidens iniuria ipsi fiat, si scripturæ ordinem non sequatur: prout ex Illustrissimo Zapata tradit Dom. Solorzanus Lib. 3. cap. 15. num. 87. Videndus ille Parte 2. de Iustitia distributiua, Cap. 6. num. 26. Nescio autem cur Dom. Solorzanus præfatam limitationem omiserit in Politicâ pag. 632. §. En quanto, qui Latino correspondet.
78
*Iuuat autem ad hoc ampliùs comproban
dum, verba Philippi Tertii Regis nostri in quodam rescripto circa formam in præsentatione seruandam, expendisse, cuius tenorem adducit Dom. Solorzanus suprà num. 14. sic enim ait: Y de los asi examinados escojan los Arzobispos, y Obispos, tres los mas dignos, para cada vno de los dichos Beneficios, teniendo consideracion à la suficientia de la lengua para dotrinar, y predicar, &c. Y estos, que asi escogieren y nombraren, los propongan à los Virreyes, Presidentes de las Audiencias, y Gobernadores de su distrito, para que ellos escojan vno, el que les pareciere mas à proposito, y le presenten en nuestro nombre, para que con esta presentacion le de la colacion el ArzobisposArzobispo, ô Obispo, à quien tocare, &c. Est enim animaduersione dignissimum, quòd cùm de proponendis à Prælatis agit, digniores futuros affirmat; cùm verò de præsentandis ab eis, qui eius nomine hoc præstare debent, non ait præsentandos eos, qui à Prælatis digniores fuerint judicati, sed qui ab ipsis magis apti fuerint reputati. Vno, el que les pareciere mas à proposito. Non ergo tenentur iudicio Prælatorum stare, sed jure suo vti possunt: non quidem eligendo pro libitu, sed consideratione adhibitâ, aptiorem à se deprehensum præferendo. Cùm enim à Prælatis exigat vt illi eligant digniores, à ratione videbatur alienum, vt minùs dignos à suis vice-gerentibus eligi pateretur. Quamquàm non deerunt, qui dicant in hoc Regem juxta formam à Concilio Tridentino traditam processisse, dum Seßione 24. Cap. 18. ali
ter de Patronis Ecclesiasticis, ac de laicis loquitur: illos enim debere digniores præsentare apertè decernit, non sic istos, cùm tantùm dicat idoneos esse debere. Et non nisi idoneus repertus fuerit, admitti. Pro quo videnda, quæ diximus Titulo 1. num. 76. & 97. Sed certè prædicta non vrgent: quia Concilium Cap. 1. Seßionis eiusdem, satis circa hoc suam mentem aperuit, vt ostendimus citato Titulo num. 69. & seqq. neque hoc præceptum positiuum humanum sit, sed naturale, suppositâ Beneficiorum institutione, vt ibidem dictum num. 71. Cur autem non eodem modo locutum fuerit, respondet P. Thomas Sancius Lib. 2. Consiliorum, cap. 1. dub. 6. num. 6. ideò fuisse, quia hoc est sub dubio (scilicet Patronum laicum ad digniorum electionem teneri) & ideò Consilium definire illud noluisse. Quòd autem ad dignitatem pertineat & genus, & patria, dictum & probatum Titulo eodem Cap. 7. vt nihil circa hoc requiri ampliùs videatur.
§. III.

§. III.

De iustitia vindicatiua, & quæ pro illa vrgeat Proreges Indicos obligatio.
79
*VRget equidem, vt juxta Regii vatis
exemplum, in matutino interficiant omnes peccatores terræ, Psalm. 100. vers. 8. In matutino, inquit, interficiebam omnes peccatores terræ. Vbi Ioannes Campensis ita legit: Tempesti
Psal. 100. v. 8.
uè eliminem omnes scelestos à terrâ. Tempestiuè inquam, priusquam damna permissione sceleratorum excrescant, & vix remedium, vel valdè profectò operosum & quæstuosum patiantur.
Aliter D. Isidorus Pelusiota Lib. 1. Epistol. 321. in qua sic scribit: In matutino Iustitiæ sinceritatem, & integritatem, ac prudentiam declarat: nempè quòd nec iracundia, nec temulentia eum ad cædem impellebat. Nam illa, etsi hesterno die illius animum concita
D. Isidorus Pelus.
bat, at per noctis longitudinem mitigabatur. Hæc rursus, etsi vespere ingens accesserat, per somnum tamen satis minorabatur, ac discutiebatur. Purâ itaque, inquit, ac integra, tum manu, tum mente, aduersus eos, qui Deum sceleribus suis lacessebant, arma induebam. Sic ille. Vbi & aliud opportunè occurrit Indicis
Proregibus obseruandum, vt scilicet tempestiuè, summo manè, vt Campensis habet lectio, sceleratorum punitionem exerceant, non illam diutiùs differendo, sed sub ipsum delicti calorem: cùm sit experimento satis superq́ue perspectum, huiusmodi supplicii dilationibus multa impunita relinqui, aut intercessionum instantiâ, aut falsarum probationum occasione, aut reorum fugâ, in judicibus etiam indignatione justâ aduersus illos frigescente.
80
*Est autem quod apud Vatem sequitur,
attentiùs inspiciendum: Vt disperderem de ciuitate Domini omnes operantes iniquitatem. Indignum siquidem erat vt in ciuitate Domini operarius quispiam iniquitatis versaretur. Omnes, inquit; & qui omnes, nullum excludit. Nam vel vnus aliquis ciuitatem Domini sanctam & electam dedeceret. Quid ergo iam Christianos Gubernatores decet in Republica item Christiana perficere, antiquiore illa, sine comparatione aliqua, sanctiore? Cui Diuus Petrus sic alloquitur: Vos autem genus electum, regale sacerdotium, gens sancta, populus acquisitionis, vt virtutes annuntiatis eius, qui de tenebris vos vocauit in admirabile lumen suum. 1. Petri 2. v. 9. Admirabile sanè lumen fidei Chri
1. Pet. 2. v. 9.
stianæ est, vt homines reddere possit & debeat admirabiles: hoc enim est quod verbis adductis exponitur: Vt virtutes annuntietis, &c. Vt sitis inquam, homines magni virtute, vt loquitur Siracides Eccli. 44. v. 3. adeoq́ue magni, vt alios possitis |
p. 85
ad consimilem virtutum cultum prouocare. In hoc ergo lumine, in hac sanctitatis schola, in hoc virtutum emporio, scelera impunè grassari, dominari lasciuiam, impudentiam effrenari, & more Gentilium tenebris improbitatum inuolui, quomodò non sit horrendum dictu, factuq́ue horrendũhorrendum magis, & ad hæc Gubernatorum prouidentiam oscitare? Non sic, ô viri præstantes, non sic, & præ aliis, qui excellentiam muneris
Ad Gubernatores adhortatio.
Excellentiæ titulo designatis. Zelus in vobis vlciscendi diuinas iniurias exæstuet, & mundandi Dei populum, acceptabilem, Sectatorem bonorum operum. Mundate, mundate, immunditiæ auctores expungite, impuritatis artifices, & irritamenta libidinum, errorum, raptorumque cohortes, & dum nihil agunt, mala omnia perpetrantes, expellite, exterminate, disperdite cum vate Rege, &, vt vno verbo dicam, iuxta merita, iustitiæ seruato moderamine, castigate. Circa quod, vt specialius aliquid proferam,
81
*Dico primò. Proreges tenentur sub gra
ui conscientiæ reatu turbulentos homines cohibere. Id clarum. Pro quo & Regium rescriptum adducit Dom. Solorzanus Lib. 3. Cap. 27. num. 2. & in Politicâ Lib. 4. Cap. 27. in principio, ex Antonio de Herrerâ Decade 2. pag. 91. in quo sic dicitur: Y siendo sobre todo muy necessaria la quietadquietud para la Republica, se da facultad à los Virreyes, Presi
Rescripti verba.
dentes, y Gouernadores, y otras Iusticias, para que puedan echar de las Indias, y desterrasdesterrar las personas, que les parecieren inquietas, y embiarlas à estos reynos &c. Vbi meritò inquirat quispiam cur in rescripto dicto non mandatum, sed sola licentia proponatur, cùm res hæc mandati rigorem postulare videatur? Ad quod quidem id dicendum occurrit, inquietos quidem homines iuxta delicti
Dubium circa illa.
qualitatem puniendos Reges nostros iudicare. Cur enim Proreges, & Gubernatores alij id præstare circa huius generis crimina nequeant, quod erga alia possunt & debent Regiâ auctoritate præstare? Hanc ergo obligationem cùm sciant illi, id sibi gratum fore dubitari nequit. Quia verò aliquando timere Gubernatores possunt, ne in executione iustitiæ turbidum aliquid oriatur, minùs forsitan in eâ deliberatione constantes, facultas iis conceditur, vt tales homines possint in Hispaniam ablegare. Quomodo autem circa Ecclesiasticos se gerere debeant, dictum à nobis. Titulo præced. Cap. 11. & 12.
82
*Dico secundò. Proreges graui conscien
tiæ obligatione premuntur, vt Togatos criminum Auditores, iudicetque alios, in suo faciant puniendorum criminum officio vigilare. Constat ex dictis §. 1.
Dico Tertiò. Grauiter etiam peccant execu
tionem sententiæ à præfatis, ordine iuris seruato prolatæ pro libitu impedientes, etiamsi misericordiæ affectu ducti id fecerint, vel intercessionibus, quæ sunt in regionibus istis vrgentissimæ. Quod equidem ratio manifesta conuincit: nam sententia talis iusta est, & communi bono conueniens: ergo illam impediens contra justitiam in graui delinquit, & ita grauiter peccat absolutè: quia sicut contra justitiam facere est absolutè peccare, ita & grauiter facere, grauiter delinquere est. Neque fit satis ex suprema illius potestate licet: enim suprema post Regiam sit, suis tamen limitibus coarctata, & circa hoc præsertim per ea quæ adduducuntadducunt Dom. Solorzanus Lib. 4. Cap. 10. num. 45. & seqq. & in Politicâ pag. 878. §. Pero aunque, & seqq. & Dom. Felicianus à Vega in Cap. 4. de Indiciis. §. De Adulter. num. 76. & seqq. Sublatâ ergo potestate, perinde se habent, ac si personæ priuatæ essent, quæ sine graui peccato non possent sententiam legitimè pronuntiatam impedire.
83
*Dico quartò. Similiter peccant Prore
ges, si ante caussæ conclusionem & sententiæ prolationem, incarceratos iubeant liberos èex carceribus auolare. Id planum: quia grauia delicta sic manent impunita, & ex impunitate damna ingentia progrediuntur. Pro quo est præclara D. Leonis Magni sententia Epist. 53. inquâ ita scribit: Impunitarum transgreßionum augentur excessus, & crebrescunt culpæ, quæ toleratæ sunt studio
D. Leo.
fidei reparandæ, & amore concordiæ. Hæc ille. Si ergo impunitas criminum ob respectus illos adeò nobiles, ita exitiosa est: quid jam fuerit, vbi ex leui quodam ostentandæ potestatis impetu, aut alio simili, stabilitur? Quod vrgeri potest ex eo quod in nostris Indijs vsu firmatum inuenimus, & de quo Dom Solorzanus Cap. 10. citato num. 26. Proreges scilicet, cùm ante Paschales ferias visitationibus carcerum cum Regijs Auditoribus intersunt, circa eorum dimissionem aut retentionem suffragium non habere, nisi cùm discordant Auditores. Est ergo illis interdicta prorsus carceratorum dimissio: & cùm res non leuis momenti sit, plusquàm leue erit peccatum in tali dimissione commissum.
84
*Dico quintò. Ad Proreges maximè per
tinet Indorum injurias vindicare, ad quod grauissimo conscientiæ periculo constringuntur. Id constans; quia imbelles, infirmi, pauperes, de quorum fide præsertim agitur toto Indicorum moliminum apparatu: miserabiles personæ, suis in terris exterorum imperio, nihil tale merentes, subjugati: circa quorum commoda Regum Catholicorum cura peruigilat, & ita eam vices-gerentibus suas pergunt frequentissimè commendare. Sed quot illi sunt, quibus voces istæ ita resonent, vt ad earum instantiam misericordiæ viscera suscitentur? Omnia ossa mea dicent: Domine,
quis similis tibi? Eripiens inopem de manu fortiorum eius: egenum, & pauperem à diripientibus eum. Sic Vates Rex. Psalm. 34. v. 10. Mirabilis profectò laudationis modus, quam non lingua, sed ossa omnia pronuntiant. Ita sanè. Singulare genus laudis est, quia singulare & insolitum beneficij genus prædicatur inuentum: Quòd scilicet sit, qui pauperum & oppressorum patrocinium
amplectatur. Quis in hoc similis Deo? Si fortè aliquis, insolito laudis genere celebretur, & ea, quæ sensu carent, vt ossa, sensu ad illam mirabiliter adepto consurgant. Si ergo velint Proreges Deo similes reddi, si laudibus insolitis, & ex intimo prodeuntibus affectu sustolli, eripiant inopes Indos de manu fortiorum, egenos & pauperes à diripientibus ipsos. Vbi præsertim indicati illi, qui eorum gubernationi, protectioni, & defensioni, justis stipendiorum commodis præficiuntur. Hi enim gubernationem in crudelem soliti conuertere direptionem. Quod malum om|
p. 86
nium videtur esse maximum, cui & à Proregibus præ ceteris obuiandum. Pro quo sic apud Cassiodorum Lib. 7. 42. quisquis ille est, qui scribit Princeps: Frequenter Saiones, quos à nobis credidimus pia voluntate concedi, querelis maximis cognouimus
Cassiodorus.
ingratos extitisse. Corruptum est (proh dolor) beneficium nostrum, creuitque potiùs de medicinâ calamitas, dum ad alios vsus, potentium malignitate, translati sunt, quàm eos nostra remedia transtulerunt. Vnde nobis necessè fuit remedio salubri votis pestiferis obuiare: ne, dum pietatis studium ad æqualia beneficia trahitur, surreptionum iniquißima patiamur. Sic ille. Pro quo hîc non plura.
CAPVT X.

CAPVT X.

Ordinationes Regias quomodo debeant Indici Proreges obseruare.
85
*SVnt quidem illæ non paucæ, & ma
gnâ consideratione dispositæ: vnde generaliter negari nequit grauem inducere obligationem; aliàs officium omnium maximum, & à quo tot rerum momenta dependent, nullis legum specialium vinculis teneretur. Quod quidem quàm sit absurdum statim apparet, vt non sit opus circa hoc longiores discursus cumulare. Et ita Dom. Solorzanus Lib. 4. Cap. 9. num. 57. & in Politicâ pag. 869. §. Y todo, & seqq. ait instructiones Proregibus tradi solitas esse Regia mandata, quas legere & obseruare debent, & à quibus non licet saluâ consciẽtiâconscientia recedere. Pro quo & Cap. 10. num. 39. vbi & Auctores obligationem eamdem firmantes adducit. Circa illud tamen
86
*Dico Primò. Aliquæ instructiones sunt,
aut etiam ordinationes, quæ neque ad veniale peccatum videntur obligare. Id probo. Quia in omni ordinatâ gubernatione ita obseruari debet, vt aliqua sint pro commodiori tantùm procedendi modo disposita, & instruant potiùs quàm premant. Videantur dicta Titulo præced. num. 96. In Societate quidem Iesv, in qua optimi regiminis forma prælucet, ita se res habet, vt videri potest in Libro Ordinationum, vbi & Instructiones appositæ, earum discrimine declarato.
87
*Dicò secundò Non omnes Ordinatio
nes, quæ vim legis habere videntur, sub mortali Proreges obligant. Probatur ex dictis circa Regios Consiliarios Titulo præced. Cap. 9.
Dico tertiò. Obligant sub mortali illæ, quæ si non obligarent, non satis videretur bono com
Assertio 3. Quæ sub mortali.
muni consultum. Est juxta ibidem dicta n. 99. Quæ autem sint illæ, non est facilè judicare. Vnde cùm materia grauis est, timendum valde, & à recto tramite minimè deuiandum.
88
*Dico quartò. Proreges Indici vt Audien
tiarum Præsides eo modo obligantur, quo Regij Consilij Dominos diximus obligari Titulo præcedenti num. 100. quod & eisdem rationibus comprobatur.
Dico quintò. In iis, quæ justitiam concer
nunt. Proregum obligatio grauis est. Talia sunt, caussas ad eos spectantes ex abrupto, & non seruato juris ordine, ac secundùm causæ merita, judicare. Sic Dom. Solorzanus Lib. 4. Cap. 10. num. 43. vbi ait debere secundùm suam judicare conscientiam: quod obligationis genus non humanum, sed diuinum ac naturale est; vt scilicet nemo contra id, quod conscientia faciendum esse dictauerit, operetur. Item. Quod præsentes non sint, cùm de appellationibus ab ipsis interpositis terminandis volunt agere Auditores. De quo Dom. Solorzanus suprà Cap. 3. n. 41. & in Politicâ pag. 768. §. De todo. Cùm enim eos ille tangat articulus, timere profectò Auditores possunt, ne eorum animos contraria decernentes exasperent, ex quo justitiæ violatio venit etiam formidanda. Quæ præsumptio, cùm sit juris, & de jure, non est ex earum genere, quæ obligationem legum videntur auertere, quando in solâ juris præsumptione fundantur. Prætereà. Omnia illa, de quibus dictum Capite præcedenti, & alia, quæ, cùm occurrunt, non erit difficile deprehendere ad justitiam pertinere, quorum judicialis cognitio Proregibus est prohibita, & sola gubernatio demandata, in qua etiam sunt certi denique fines, vt videri potest apud Dom. Solorzanum citato Cap. 3. num. 39. & seqq. & in Politicâ pag. 767. §. Lo vndecimo.
CAPVT XI.

CAPVT XI.

De obligatione in negotiorum expeditione, ac in nonnullis aliis.
89
*DIco primò Proreges Indici peccant
grauiter. Si eorum negligentia, tædio, aut aliquo alio humano respectu, negotia, quæ ad eos spectant, retardentur. Pro hoc est optima animaduersio Dom. Solorzani Libr. 4. Cap. 9. numer. 63. & in Politicâ pag. 869. in fine. Videantur dicta Cap. 9. §. 1. Si enim grauiter peccent dum expeditionem negotiorum, quæ ad Auditores Regios spectant, non vrgent, manifestum inde est in ijs, quæ suæ ipsorum curæ sunt, etiam grauiter delinquere, si cum litigantium, aut caussam agentium propriam, incommodo prorogantur. Semper autem interueniunt incommoda, multiplicatis sumptibus, & imminutione bonorum, quæ ex absentiâ à propriis domibus, & alijs non leuibus occasionibus oriuntur. Vnde & obligatio restitutionis planè consequitur, ni velint ipsi, & qui eorum moderantur conscientias, in aperto lumine caligare. Et vt obligatio restitutionis non sit, ipsa cessatio ab operatione damnabilis est in operario conducto ad laborem magno pretio compensandum.
90
*Dico secundò. In ijs, quæ Assessor vti
obligatoria proponit, & jus tertij concernunt, atque aliquam juris notitiam exigunt, tenentur Proreges Indici consentire, nisi fortè alium consulant aliter sentientem, qui ordinarius Assessor non sit, vel Ordinarius vt probabile proponat id, circa quod vertitur controuersia. Ratio est: quia licet Assessor non sit judex, sed consultor specialis, vnde laicus potest esse Assessor Episco
Assessor non est iudex.
pi in caussis spiritualibus, vt tradunt Doctores, quos affert P. Thomas Sancius Lib. 7. de Matrimonio Disput. 46. num. 14. ex l. 1. D. de officio Assessoris: sine illius tamen sententiâ periculum errandi in re grauis momenti incurritur: quod |
p. 87
quidem stare nequit sine graui conscientiæ grauamine. Nisi fortè alia ejusdem generis ex Assessoris sententiâ jam fuissent decreta, & in eâ, de quâ agitur, nihil occurreret, ex quo lapsus considerabilis timeretur.
91
*Dico tertiò. Proreges peccant grauiter
suam ampliantes potestatem. Id constat. Quia si priuatus potestatem ad aliquid vsurparet, peccaret grauiter, vti rei alienæ vsurpator, quæ magnæ est æstimationis: vnde & grauissima in legibus pro hujusmodi crimine pœna inuenitur constituta: Atqui Proreges in ijs, quæ ipsis concessa non sunt, vt priuati habentur, cùm non plus juris ad illa habeant, quàm ijdem: ergo illos est grauiter delinquere manifestum. Videatur Dom. Solorzanus suprà Cap. 10. num. 9. & in Politicâ pag. 874. §. Pero yo vbi hunc Indicorum Proregum carpit abusum; vix enim reperietur aliquid ab eisdem non tentatum, vltra limites, inquam, legitimæ potestatis: crescente semper abusu; nam successores plus aliquid semper moliuntur, facilè addentes inuentis, vt posteriores pleniorem afferre potestatem videantur. Erit autem damnabilior, si eò deueniat, vt ea, quæ ardua sunt, & Regiæ amplitudini reseruata, sibi velint Proreges arrogare. Pro quo idem Cap. 10. num. 11.
92
*Hinc mihi semper displicuit stylus nimis
in his, quæ placent Proregibus, obseruatus, per exemplaria inquam iudicandi. Cùm enim illa ex abusu multoties sint explicato profecta, quî fieri potest, vt cæco debeant more, quasi Delphica oracula venerari. Si præsertim Ecclesiasticam immunitatem concernant, in quo video non satis cautè quandoque procedi. Hinc est doctrina complurium, quos adducit, & pro eâ laudat Dom. Solorzanus lib. 2. Cap. 28. num. 49. & in Politicâ pag. 386. §. y non hacen, dicentium exemplaribus in judicando parùm esse fidendum, cùm caussæ non sint semper omnino similes. Et in terminis caussæ, de quâ agimus, idem obseruat, etiam cùm de consuetudine agitur, ob rationem dictam perperàm extensæ potestatis; vnde illa debet rationabilis comprobari. Pro ijs
autem, quæ ad Ecclesiasticas caussas spectant, addo nihil fidendum exemplaribus, vt nec legibus sæcularium Principum deferri debeat; prout Rota obseruat in vnâ Oscensis Canonicatus apud Dianam Parte 5. §. Ad istas & §. Sed respondebatur. Vbi multa de consuetudine circa hujusmodi reprobanda. Quod ergo affirmat Menochius Consilio 52. num. 50. adductus à Barbosa in Collectaneis ad Decretales Lib. 2. Tit. 27. Cap. 29. num. 4. exemplo optimi Principis firmiter judicandum esse, hic non potest applicari: quia nec
Proreges absolutè nomine Principum veniunt, licèt communiter ita vocentur; cùm id nomen eum specialiter designet, qui supremâ gaudet potestate, cujus & sententia sacit jus, juxta Auctores quamplures ab eôdem adductos Collectore: quod & pro Papâ citatum Cap. In caußis, apertè
Princeps Pontifex.
determinat. Tum etiam quia licèt plures ex Proregibus se laudabiliter gesserint; ad optimi excellentiam, numeris omnibus absolutâ ex bonitate consurgentem, rarus probabitur peruenisse. Tum etiam, quia licèt optimi illi, de Assessorum tamen non potest omnimodâ sapientiâ, experientiâ, & integritate, plena haberi certitudo.
93
*Dico quartò. Proreges Indici grauiter
peccant, si à suis sententijs recursum ad Regales Audientias per viam appellationis impediunt. Constat ex Regiis rescriptis, quæ pro eo habentur, de quibus Dom. Solorzanus Lib. 4. Cap. 3. num. 39. & seqq. & Cap. 10. num. 54. & seqq. qui n. 56. ait illos sic impedientes malè facere, vt est compertum, cùm rescripta talia justam & lege statutāstatutam conferant defensionem. Videndus item in Politicâ pag. 768. §. De todo & pag. 881. §. De mas. Et quidem percuntari eos juuat, quid sit, cur appellationis beneficium sic impedire conentur? Si enim ex eo quòd superiores se in iis, quæ ad eos spectant, haberi volunt, neque in eorum executione ab inferioribus hominibus dependere: est illud sanè ingenuitate virorum tantorum indignum. Rex, qui eos honore isto condecorat, sic jubet, & est hoc honoris talis appendix. A quo ergo honorem tantum accipiunt, & emolumenta pariter plura & eximia, cur ingrati honoris appendicem renuant, & Regiam voluntatem amplecti sibi reputent indecorum? Item, illius sententiæ ab vnius litterati hominis, qui sæpiùs ex Togatis non est, consultatione dependent: ergo dependentia indecens non est. Ex quo fit neque indecentem futuram, si caussæ cōclusioconclusio à multis, & sapientiâ & dignitate præcellentioribus viris debeat expectari. Si autem timere se dicant, ne quod ab eis est dispositum, ab appellationis judicibus dirimatur: argumento id planè est rem non esse justitiæ omnino conformem: quæ enim conformia sunt, quis dubitet à dictis judicibus confirmanda? Ad quod præter caussæ merita, eorum adigit reuerentia. Quis enim gratis velit infensum habere Proregem? Deferant ergo appellationi: hoc enim est Regi ipsi deferre, sic jubenti: & gloriosum ducant hoc esse quod sunt; minores inquam Principe, à cujus tantùm sententiâ non est licitum appellare. In ijs autem, circa quæ opiniones sunt, sequantur ipsi quod volent, vnde superuacaneum est quid nobis videatur verosimilius in talibus propalare. Ergo ad alia.
CAPVT XII.

CAPVT XII.

Quomodo Proreges possint in iudicum ordinariorum annuâ electione, & aliorum Officialium Capitulis ciuitatum indulta, peccare.
94
*DIco primò, posse grauiter peccare:
& vtinam reipsa non peccent, quod grauissimæ multoties querelæ videntur indicare. Libera esse illa debet: vnde si libertas ostensione beneplaciti cum efficacitate propositi stare nequeat, satis inde constat, quantùm iustitiæ iura ex hac parte violentur. Vbi non obstat, si dicatur secreta esse suffragia, quæ in vrnam mittuntur (quæ & ante missionem in manus Proregis quandôque veniunt, à quo & adstantibus propalantur) experientiâ enim constat, nihil huiusmodi manere secretum. Quid si eum reeligere faciat, qui jam annum admini|
p. 88
strationis exegit, contrà nitentibus Ciuitatis Rectoribus, & pluribus ex nobilibus occurrentibus, qui eo possint, & gaudeant officio decorari? Hæc iustificare velle est nigrum velle facere ex albo, seu potiùs album ex nigro, & curuum velle rectissimum apparere.
95
*Dico secundò. Si electio talis sit, vt ele
cti à Capitulo Proregi videantur inepti, peccabit grauiter, si eos confirmarit. Id planum; quia mala electio nequit saluâ conscientiâ confirmari; id enim est malo robur addere, quod pessimum malorum est, confirmatio enim auctoritatem tribuit, qui est vnus eiusdem effectus, inter alios, de quibus Glossa in Cap. Quia diuersitatem, de concessione Præbendæ. Et res est manifesta. Potest
autem hoc prudenti animaduersione caueri. Ante electionem siquidem spargi in vulgus solet de aliquorũaliquorum electione tractari: quæ vox ad Proregis aures nequit non deferri, ad quas minutissima alia deferuntur. Rectores ergo ciuitatis admoneat ne talẽtalem vel talẽtalem eligant: quo pacto ad durũdurum illũillum reprobandæ electionis non deuenietur articulum. Neque hoc est libertati electionis obstare, sed eam dirigere, quod Proregalis est muneris, sicut contrarium ipsi id, quod Assertione præcedenti dicebamus.
96
*Pro quo juuat casum apponere, qui eo ipso, quo hæc scribebam, die accidit. Cùm enim Prorex duos equites sibi benè visos eligendos vellet, idq́ue diu ante electionis diem fecisset Capitularibus manifestum; annuerunt illi, cùm esset periculo expositum repugnare. Die ergo electionis accedente Prorege, assurrexerunt omnes & dixerunt suæ voluntatis esse vt duo dicti equites ordinarii judices crearentur, quando sic Excellentiæ suæ placitum agnoscebant. Cumq́ue Prorex eâ videretur acclamatione contentus, secretè est admonitus ne talem electionis modum admitteret, sed vsitatum per suffragia omnino secreta obseruandum imperaret. Eo, vt videtur, intuitu, ne aliquando Proregi ablatæ libertatis in electione capitulum posset opponi. Tunc ergo ille se in talem electionem non consentire respondit, & vt per suffragia in vrnam missa celebraretur iniunxit, testatus se liberāliberam velle penitus electionẽelectionem. FactũFactum sic quantùm ad suffragationẽsuffragationem & omnium suffragiis illi ipsi, qui acclamati fuerant, sunt iudices designati. Quis iam hîc simulatāsimulatam illam liberęliberæ electionis voluntatẽvoluntatem non rideat? Si alios eligerent, qualem Principis indignationem incurrerent? Prior quidem electio libertati eligentium contraria visa est: Atqui & quæ secuta statim alia esse non potuit, neque quod erat ab omnibus dictum retractari; aliàs mendaces & viles ita sibi contrarii homines haberentur: ergo libertas in eâ labefactata deprehenditur. Vbi, si bona non adfuit fides (vti est adfuisse credibile) quis possit violatæ iustitiæ piaculum manifestissimum excusare? & bonam quidem fidem generaliter loquendo, desiderare magis possumus, quàm firmare in iis, qui circa hæc se, vt debent, instructissimos profitentur. Quamuis sciam aliam quandoque in aulis Theologiam ab eâ diuersam, quāquam in scholis didicimus, & probatis Auctoribus legimus, practicari.
97
*Dico tertiò. Peccatum est graue eos eligi, & confirmari, qui administrati officii rationem, quæ in syndicatu reddi solet, minimè reddiderunt. Id constat; quia pro eo est lex, & materia est grauis, in cuius obseruatione magnũmagnum est boni publici momentum constitutum. Quod generaliter loquendo verum est: potest tamen
Exceptiones aliquot.
exceptiones aliquas habere. 1. Si per electum non steterit, sed aliunde sit redditio retardata. 2. Si iam diu administratio præcessit, neque est arte aut dolo circa impeditionem actum. 3. Si nihil rumor sparserit de moribus eiusdem minùs in officii administratione probatis. Tunc enim videtur finis & ratio legis cessare, & ita illius obligatio; iuxta dicta Titulo præced. num. 95.
CAPVT XIII.

CAPVT XIII.

De Proregum Indicorum obligationibus circa grauamina impositionum, siue exactionum.
§. I.

§. I.

Non licere illis. Pro quo Assertiones tres.
98
*DIuersis solent illæ nominibus explicari, de quibus Auctores commu
Diuersa nomina exactionum.
niter, & videri specialiter possunt P. Molina Disput. 661. & duabus seqq. P. Thomas Sancius Lib. 2. Consiliorum, Cap. 4. dub. 1. & P. Fragosus Tomo 2. lib. 1. Disput. 3. §. 5. num. 110. & 111. & solent omnes gabellæ nomine designari, in quibus vna est specialis, de qua hîc agendum, & vocatur Assisium, Hispanè Sisa, quæ datur de rebus emptis ad cibum & potum pertinentibus. Parum autem curandam nominum diuersitatem obseruat Cardinalis Lugo Disp. 36. de Iustitia, Sect. 1. num. 1. qui tamen illa explicat, num. 2. Circa quæ
99
*Dico Primò. Proreges sine Regis licentiâ nequeunt genus vllum publicarum exactio
num imponere: & aliter facientes grauiter peccant. Est iuxta omnes Doctores, qui potestatem imponendi gabellas in solis supremis Principibus recognoscunt, non recognoscentibus superiorem in ordinariâ gubernatione, si vnum Angelum excipiamus. v. Pedagium, qui solum Regem Romanorum eâ prærogatiuâ gaudere contendit, non solùm contra omnes, sed contra Textum locutus apertum, vt statim patebit. De Proregibus autem id specialiter tradit P. Lessius Lib. 2. ic. 33. n. 13. Bonacina Tomo 2. disp. 2. de Restitutione Quæst. 9. Puncto 1. in. 1. Pharaonius in Appendicetr. 2. Seß. 10. Casu 6. Cardinalis Lugo suprà n. 6. secutus P. Sancium etiam suprà Dub. 3. alios referentem. Pro quo est manifesta decisio in Cap. Innouamus, de
Cap. Innouamus.
censibus, vbi ita loquitur Alexander Tertius: Nec quisquam alicui nouas pedagiorum exactiones sine aucto
Pro quo Pontificia decisio.
ritate & consensu Regum & Principum statuere aliquomodo præsumat. Si quis autem contra hoc fecerit, & commonitus non destiterit: donec satisfaciat communione careat Christianâ. Hæc Pontifex. Ex quibus in primis contra Angelum constat Reges & Principes posse gabellas imponere. Deinde impositiones ad eos solummodò pertinere. Vbi
Ad Pedagium non arctanda.
nequit dici Pedagii nomine speciale debere genus impositionis intelligi, & est pensio pro rebus, quæ negotiationis causâ asportantur, ad defen|
p. 89
sionem & reparationem viarum destinata. Explicatio enim talis omnino est Pontificis menti contraria, qui de reparatione aut defensione viarum non erat solicitus magis quàm de aliis, neque erat cur de illis specialiùs cogitaret, cùm speciale inde grauamen non ampliùs immineret, prætermittendo alia frequentiora, quibus fideles duriùs possent aggrauari. De gabellarum ergo impositione generaliter locutus, pro quibus erat ratio eadem, & ita Doctores mentem eius intellexerunt, & vnanimiter declararunt.
100
*Neque est simile quod in Bullâ Cœnæ
habetur in Excommunicat. 5. contra eos, qui pedagia & gabellas imponunt, & augent &c. Ex quibus colligunt Hugolinus, Caietanus, Sayrus, Duardus, Bonacina, & alii, quos sequitur P. Palaus Parte 6. Disput. 3. Puncto 6. num. 3. & videtur etiam placere Patri Suario Tomo 5. in 3. p. Disput. 21. Sect. 2. num. 42. non excommunicari eos, qui imponunt tallias, collectas, seu præstantias, in quibus non rerum, sed personarum habetur ratio, quia per capita imponuntur: cùm enim lex pœnalis sit, non debet, nisi iuxta verborum accipi proprietatem. Non est inquam simile, quia diuersa est ratio, cùm de personis, aut cum de rebus agitur; & ita quod de quibusdam dictum, ad alias non debet extendi. At in vectigalibus eadem est omnino ratio, vt vidimus, & ita intelligendum Doctores censuerunt. Vbi & adden
dum legem illam esse fauorabilem: Regibus quidem, quorum supremæ auctoritati consulitur, sicut & aliorum supremorum Principum. Tum etiam bono publico, ne fideles exactionum multiplicatione grauentur: neque impropriantur verba, sed in minùs vsitatâ acceptione sumuntur: vel potiùs non juxta primæuam nominis impositionem, sed iuxta vsum posteà subsecutum; vt in nomine gabellæ videre licet, cuius primæua impositio à vectione deducta, eò quòd merces conuehantur; & tamen ad alia solet extendi, quæ non aliunde conuehuntur, vt in assisio constat, & in guidagio, quod pro ducatu per viam soluitur ratione securitatis, vt ait Glossa in Cap. Super quibusdam, de verborum significat. Et idem est de pedagio, quod ad omnem exactionem extenditur in Cap. Quamquàm, de Censibus in Sexto: Præterquàm quòd excommunicationem ad collectas imponentes extendi tenent aliqui, quos adducit, & sequitur P. Filliucius tr. 16. n. 108.
101
*Dico secundò. Proreges in casu dicto
non incurrunt in excommunicationem Bullæ Cœnæ, constat ex illius tenore: anathematizantur enim omnes, qui in terris suis noua pedagia seu gabellas imponunt, &c. Tantùm ergo excommunicantur terrarum domini non agnoscentes superiorem. Et ita explicant communiter Doctores, verba prędictaprædicta perpendentes, ex quibus P. Suarez suprà n. 40. & P. Palaus etiam suprà n. 4. id quod est mihi certissimũcertissimum: & probabile etiam, non recognoscentes superiorẽsuperiorem præfatâ minimè excōmunicationeexcommunicatione ligari, si tributa imponant iniusta suāsuam excedentia potestatem: quod tenet P. Suarez suprà num. 38. Potest autem congrua reddi ratio: nam Proreges, cùm temporarii sint, & syndicatui subiecti, cauebunt huiusmodi excessum, qui facilè poterit aut in gubernationis fine, aut querelis ad Regem delatis submoueri. Domini autem terrarum non ita se habent: & licèt grauati conqueri apud eos possint, idipsum periculo plenum est, indignationem Dominorum eâ de causâ subituris. Non est autem hoc ita certum, vt contrarium sentientes desint, ex quibus P. Gaspar Hurtadus de Iustitia & Iure Disp. 14. diffic. 2. & Pharaonius suprà.
102
*Dico tertiò. Proreges sine expressa li
centiâ Regis nequeunt publica grauamina exactionum imponere, & aliter facientes peccant mortaliter. Sic P. Sancius citato Dub. 3. & Cardinalis Lugo suprà num. 6. post Bonacinam in expositione Bullæ Cœnæ Quæst. 6. Puncto 3. num. 11. Licèt ergo Rex illis Regalia concedat; circa oneris dicti impositionem non est generalis concessio vllatenus extendenda. De peccati autem grauitate dubitari nequit, cùm sit onus Reipublicæ grauissimum, & ampliatio exitiosissima potestatis. Videantur dicta num. 91.
§. II.

§. II.

Circa Sisam notanda quædam, Assertiones aliæ.
103
*DIco quartò. Onus Assisii, seu Sisæ ex
Regis facultate ad vnum effectum impositum, non potest ex Proregis libitu ad alium applicari; nec tempus concessionis extendi, sine graui piaculo conscientiæ. Sic colligitur ex communi doctrinâ scriptorum asserentium cessare tributi justitiam, quando Princeps non præstat ea, pro quibus illud imposuit, & consequenter esse iniustam exactionem, neque esse obliga
tionem ad soluendum. Sic plures, quos adducit & sequitur P. Sancius suprà dub. 8. num. 5. P. Vasquez opusculo de Restitutione Cap. 6. Dub. 2. num. 25. & Dub. 4. num. 54. Cardinalis Lugo suprà num. 20. 61. & seqq. P. Lessius Lib. 2. Cap. 33. num. 41. P. Sà v. Gabella n. 5. P. Gaspar Hurtadus Disput. 14. citatâ Difficult. 8. P. Dicastillus lib. 2. de Iustitia Tractat. 20. Disput. 3. num. 179. & seqq. Bassæus v. Gabella numer. 7. & alii: qui de supremis loquuntur Principibus, vt de Proregibus nulla possit dubitatio superesse. Et in illis quidem cita
ti Auctores, & alii, quod ad tempus attinet justum esse tributum affirmant, licèt vltra determinatum tempus protrahatur, si causa eadem perseueret; vel si cessauerit, alia succedat, pro qua meritò possit imponi: secus si penitus cessauit, & alia non extet æquiualens. Videantur præsertim Cardinalis Lugo num. 51. P. Vasquez numer. 66. P. Sancius num. 7. & Nauarra Lib. 3. Cap. 1. Parte 3. Dub. 11. num. 251. & 260. Vbi quod ad prius attinet, quando scilicet id, pro quo est tributum impositum, imperfectum est, quia non obstante contributione, & conuenienti diligentiâ adhibita, perfici non potuit; idem prorsus videtur admittendum, nam voluntas Regis debet talis æstimari. Licèt enim sine expressâ illius facultate nequeat onus exactionis imponi, juxta dicta Assertione præced. hoc tamen diuersum valdè est, vbi facultas supponitur, & de perfectione operis rationabiliter præsumitur; fuit enim ad illud petita facultas, ad inchoandum scilicet & perficiendum, pro quo & concessa: & quia tanti temporis contributio sufficiens visa est; |
p. 90
tanti, & non longioris est facta concessio: vnde si illud sufficiens non fuit, omne, quod necessarium fuerit, videtur concessisse.
104
*Quando verò ideò non est absolutum
opus, aut satisfactum obligationi, quia Prorex collectam pecuniam in alia conuertit opera, diuersa prorsus ratio est. Si illa sint vtilia Reipublicæ: licèt enim talia sint, supra facultatem illius est, Regibus quidem id conceditur, quia pro talibus possent exactionem imponere, & ita parùm interest, quod iam impositâ vtantur, pro suæ amplitudine potestatis. Prorex autem non ita est potens; quia etiam pro vtilibus nequit præstationes imponere: vnde cùm vnius concessionem ad aliud transfert, & legis & justitiæ præuaricator existit. Et multò id potiùs quando opera talia sunt, vt Respublica non possit ad ea efficienda
compelli, quia inutilia, vel etiam aliquo modo vtilia, quia ad aliquem splendorem conferunt, sine eo tamen viui conuenienter & decenter posset: neque enim pulchra omnia ornamenta, quæ alibi magnificentiâ Principum elaborata visuntur, cuilibet sunt Reipublicæ conquirenda: pro quo est quamplurimum scriptorum doctrina apud P. Sancium suprà Cap. 55. num. 15. Exemplo sit Limani fori quæstuosissimus fons, qualem nec Regis Curia, nec vlla habet Hispaniæ ciuitas, vel si vmquàm habitura, Assisii onere pro obligatione aliâ iustitiæ concesso, perfectus: de quo tamen dici cum Poëta possit: Sed nunc non erat his opus, & sic de aliis. Quo euentu cum satisfactum obligationi justitiæ non sit, videtur posse dicta exactio continuari, ob rationem dictam: quod tamen ægrè peragitur, ad varios effectus exactionis huius superabundante copiâ pro gubernantium arbitrio distractâ. Sed si peccati grauitas (quæ vtinam non talis in contingentia facti) eos non reddit in re tantâ peruigiles, quod sequitur audiatur.
105
*Dico quintò. Proreges tenentur ad re
stitutionem eorum, quæ ex actionibus aut sine licentiâ impositis, aut non seruato licentiæ tenore iuxta superiorem explicationem, insumpserint. Id constat. Primò ex communi doctrinâ Theologorum, qui Reges, ex quibus ad Proreges est illatio irrefragabilis, ad restitutionem teneri asserunt in casibus num. 103. declaratis. Sunt autem omnes citati, quibus addendi P. Turrianus de Iustitia Disput. 46. Dub. 4. & Bonacina suprà num. 9. & licèt aliqui apud P. Hurtadum tantùm obligent ad restitutionem damnorum, eorum hîc locum sententia non habet: tum quia sine fundamento loquuntur, vt citati aduertunt, & ratio est manifesta, quia pro auertendis damnis pretium illud acceperunt: ergo sicut ad damna tenentur, quia non impleuerunt pactum, ita & ad pretium restituendum: consequentia patet; quia auersio damnorum est vnicus titulus acceptionis, qui cessat, & ita iniqua est retentio. Tum etiāetiam quia de exactionibus agunt pro damnis auertendis impositis: in nostro autem casu damna alia non sunt, quàm illa, quæ ex ipsa iniquâ pecuniæ extorsione proueniunt; cùm detur ad opera, ex quorum defectu nullum considerabile damnum Respublica pateretur. Præterquàm quòd in casu dicto aut damna sunt, aut non. Si primum: ergo saltem ex eo titulo restituenda pecunia, quia illâ æquiualens est auersioni damnorum, quæ tamen reipsa auersa non sunt. Si secundum: ergo nullus est titulus ad illam retinendam, & ita absque dubio redhibenda.
106
*Deinde probatur de Proregibus spe
cialiter; quia omni iure ad exactiones carent: ergo sine licentiâ exigentes contra dominorum rei acceptæ voluntatem extorquent, qui inuiti præstant, & meritò inuiti. Ex quo sequitur restituendi obligatio; quia est furtum; contrectatio scilicet rei alienæ inuito domino. Vel si ex eo
quòd domino non sit occulta surreptio, velis esse rapinam, id certè peius, quia rapina maius peccatum est, vt docet Diuus Thomas 2. 2. quæst. 66. artic. 9. pro quo & videri potest P. Lessius Lib. 2. Cap. 12. num. 8. Si autem licentiæ limites fuerint violati, eadem est ratio; quia pro eo, quod sine licentiâ fit, valdè per accidens se habet, quòd pro alio illa præcesserit, aut fuerit comitata. Quemadmodùm si quis licentiam tribunt alicui vt ex arcâ eius decem sibi regales extrahat; si viginti extraxerit, quoad illum excessum licentia pro decem data nihil iuuat, vnde est obligatio restitutionis penitus innegabilis.
107
*Dices, saltem cùm pecunia in eum vsum
est conuersa, pro quo imponi iustè exactio posset, non videri obligationem restitutionis vrgere, sicut de Regibus dictum, num. 103. Sed certè neque in hoc casu videtur obligatio cessare ob rationem præcedentem: quia pecunia illa etiam per rapinam extorta, inuitis inquam dominis, ad quos de opere tali notitia nulla peruenit, & de quo forsitan neque ipse imponens tunc temporis cogitabat, si autem posteà & cogitauit, & alios cogitare fecit; adhuc etiam iustè illi habentur inuiti; quia nullus vult se contra id, quod leges præcipiunt, onerari. Nihilominùs probabiliter dici
potest teneri quidem ad restitutionem, quod videtur certum: sed restitutionem ipso opere subrogato fieri posse: valdè enim esset difficilè singulis restitutionem fieri, & ita opere illo in communem vtilitatem exhibito conuenienter illam fieri. Sic enim censent multi obligatum ad restituendum communitati, si restitutio commodè fieri nequeat singularibus, debere in vsus eiusdem fieri ad Rectoris arbitrium. Pro quo Nauarra Lib. 4. Cap. 2. num. 66. alios adducens, de quo & nos inferiùs Titulo 6. num. 18. Quando ergo Rector ipse est qui debet, suo potest id arbitrio facere, ratione & consilio regulato. Et talis est Prorex in nostro casu, in quo præter rationem dictam est alia adducta ex eo quòd exactio eadem pro opere subrogato præsumi poterat facienda.
§. III.

§. III.

Quoad Ecclesiasticos quid in permissa exactione cauendum. Vbi de speciali quadam penitus reprobandâ.
108
*ID cauendum certè, ne eâdem compre
hendantur: aliàs contra immunitatem peccabitur, & in excommunicationem Bullæ Cœnæ, & quidem duplicem, incurretur: in 15. scilicet, & 18. In illa enim prohibet Pontifex |
p. 91
statuta, pragmaticas, & quælibet alia decreta contra libertatem Ecclesiasticam: in istâ magis in speciali de gabellarum impositione disponit. Pro quo & multa alia Pontificia decreta in Iure extant, & extra illud, vt hac nihil testatius esse possit veritate. Quâ suppositâ, semper in regnis
Id semper in Indiis cautum.
Indiarum, vtpotè Catholico Regi subiectis sicut vero Domino, id caueri curæ fuit, ne quidquam prædictæ immunitati aduersum statueretur. Sed non equidem sic feliciter semper cautela processit, vt ex consulentium minore aut pietate, aut
peritiâ, lapsus aliquis non fuerit deprehensus. Et talis fuit ille, cùm pro muro Cullaico extruendo, qui magni esse ad securitatem totius Peruuiani regni momenti videbatur, (licet in hoc contrariæ non defuerint opiniones) supra sacharum est Sisa constituta: cuius prouentus ad Ecclesiasticos præsertim pertinebat. Et ne illi viderentur grauari, res ita disposita est, vt supra ordinarium pretium arrobæ viginti quinque libras habentis taxa quatuor regalium adderetur. Cùmque exactor non posset omnibus emptoribus adesse, statutum est, vt apud Ecclesiasticos auctarium illud pretij seruaretur, & ipsi collectam quantitatem tunc redderent, cùm à ministris ad hoc deputatis peteretur: vel certè si ipsi vellent laborem minutioris istius numerationis euitare, ad certam summam soluendam partibus benè visam tenerentur.
109
*In quo quidem, vt dixi, lapsus est com
missus in Christianâ Republicâ minimè tolerandus. Nam in primis venditio talis non esset Ecclesiasticis libera sicut anteà, cùm onus illi satis fastidiosum adderetur; recipiendi scilicet pretij auctarium, seruandi, rationem reddendi dati & accepti, cum bonæ existimationis periculo, ob non seruatæ fidelitatis suspicionem: numerandi deinde, quod soluendum erat, exactore petente, cum testimonijs receptionis. Est autem regula receptissima in hac materiâ, tunc lædi li
bertatem, quando Ecclesiasticæ personæ non licet id, quod anteà licebat, vel naturæ jure, vel ex prærogatiuâ immunitatis. Quod benè inter alios obseruant Riccius in Praxi Tomo 3. Resol. 207. num. 8. Laderehius Consilio 103. à num. 8 vsque ad 15. Mandellus Lib. 1. Consilio 8. num. 3. & P. Filliucius Tomo 1. Tract. 16. num. 271. Ex quo multæ decidi solent quæstiones.
110
*Deinde. Ex tali grauamine valde læ
derentur Ecclesiastici: aucto enim pretio pauciores essent, qui ad emendum accederent; cùm constet homines ab emendo retrahi aucto rerum pretio: & vel ab emptione abstinere, aut minori multò esse cōtentoscontentos. Item, austeriores paterentur emptores, auaros illos, & crudeles existimantes, qui, cùm videant Rempublicam tali onere grauari, nihil tamen de ordinario pretio remittunt. Prætereà. Grauamen hoc Ecclesiasticos præsertim attingeret, cùm illi, vt dixi, eo prouentûs genere alijs antecellant. Quæ omnia satis indicant ex impositione prædictâ Ecclesiasticam lædi libertatem. Neque enim priuilegium hoc tantùm est, vt non impediantur Ecclesiastici tale aliquid facere, quòd aliàs erat jure licitum, sed etiam ne impediantur quoad faciendi modum: si enim circa modum impediuntur, non plena jam & totalis libertas est. Quælibet ergo molestia illis illata priuilegio est immunitatis contraria. Et quemadmodum qui alterius jurisdictionis est in ciuili foro, nullam potest molestiam per judicem aut dominum diuersum pati: ita, & multò magis in Ecclesiasticis, qui per superius jus à laicali sunt penitus exempti potestate. Hinc est doctrina communis, de quâ P. Filliucius suprà num. 270. §. quartò sunt, juxta quam contra libertatem Ecclesiasticam est id, per quod Eccle
siastici redduntur timidiores, & sæculares audaciores: vt quòd percutientes Clericos puniantur in decem aureis; qui verò laicos, in viginti. Nulla enim illis actio tali statuto præcipitur, nulla prohibetur: quia tamen grauis irrogatur molelestia, eo quòd majori curâ se tueri debeant, ex eo libertatis est violatio manifesta. Eo enim secluso statuto, ea illis sufficiebat cura, quæ reliquis. Et tamen poterat statuti talis prætextus aliquis inueniri; quòd scilicet Ecclesiastici arma habeant spiritualia potentiora, quibus se defendant; Censuras inquam: & quòd ex eorum percussione non possint damna timeri, quæ ex aliorum; quia maiorem debent habere patientiam. Et sic alia cumulari possent: quibus tamen sibi iniquitas mentiretur. Videndus etiam Decius in Cap. Ecclesia sanctæ MARIÆ.
111
*Nec in præfatæ dispositionis patroci
nium afferri potest quorumdam sententia, qui apud Dianam Parte 1. Tract. 2. Resolut. 49. affirmant talem gabellæ modum esse licitum: quod ex Societatis Auctoribus etiam tenent apud eũdemeundem P. Molina Disputat. 663. num. 5. in fine. P. Henriquez Lib. 10. Cap. 25. num. 6. in Glossa. Et probabile censet Cardinalis Lugo Disput. 36. de Iustitia num. 144. non inquam afferri potest: quia in primis P. Molina tantùm ait juxta leges Hispaniæ ex iis, quæ Clericis venduntur, deberi alcabolamalcabalam: quod est alterius quæstionis. P. Henriquez nihil habet loco citato & quamuis n. 5. de Sisâ loquatur, casum præsentem, vt cōmunitercommuniter à Doctoribus tractatur, non tangit. Probabilitas
autem quam Cardinalis Lugo sic generaliter agnoscit, non videtur eius consonare doctrinæ: cum ipse num. 140. vt certum statuat contra libertatem Ecclesiasticam esse, quando aucto rerum pretio, tale augmentum non manet apud venditorem, sed per modum gabellæ soluitur. Dicere enim augmentum tale in ipsà venditione solutum non esse partem pretij, sed aliquid pretio superadditum, fallacia est manifesta, & verba legis amplectendo, contra legis niti voluntatẽvoluntatem. Si enim Clerici eodem grauantur modo, sic aut aliter tribuendo, quod interest nominum discrimen, in re præsertim adeò scrupulis obnoxiâ, & pro qua diligentissimè Ecclesiæ auctoritas excubat, sciens in Dei populum ex eius violatione infandam malorum colluuiem irrupisse? Pretium quidem currens talis rei venialis sisæ suppositæ, vt quatuor argenteorum est: & eadem est rerum copia, ac ementium frequentia. Non potest equidem rebus sic se habentibus augeri pretium: quod si augeatur vsque ad sex, & duo additi ab Ecclesiastico venditore petantur, libertas dicitur Ecclesiastica violari, quia iniustè exigitur, quod manere apud venditorem debet. Quod tamen non sic videtur: quia cùm augmentum illud supra pretij iustitiam sit, non habet Ecclesiasticus |
p. 92
ius ad illud, nec Respublica habere vult, cùm illud contributioni designet, vtpotè supra iustum pretium acquisitum. Si ergo eo non obstante libertas Ecclesiastica violatur, ex alio id capite proueniet, quia scilicet Ecclesiastici ad modum specialem vendendi adiguntur iuxta dicta num. præced. Atqui eadem est ratio, cùm augmentum pretij non manet apud venditorem, vt constat, quia etiam ad modum specialem vendendi adstringitur: ergo similiter Ecclesiastica libertas minuetur.
112
*Prætereà. Vt demus sententiam illam
generaliter propositam esse probabilem, in casum nostrum non cadit, qui est valde specialis. Nam, vt diximus, grauantur præcipuè Ecclesiastici: quo euentu Doctores manifestam violationem libertatis agnoscunt. Tunc enim grauamen aliquod tolerabile iudicant, quando contributio laicis imposita, dum extenditur ad Clericos, parùm & paucis noceret per accidens, vt ex illorum mente loquitur P. Henriquez suprà num. 5. vel, vt loquitur iuxta eosdem P. Sancius Lib. 2. Consiliorum Cap. 4. Dub. 55. num. 40. Non imponunt magis su
P. Henriq.
per his, quæ sæpiùs emuntur à Clericis. Item. Non
P, Sancius.
loquuntur in casu, quo grauamina aliqua specialia venditoribus imponuntur, qualia iam vidimus in casu nostro reperta. Et quidem sine illis & solùm ob generales rationes, affirmat Diana suprà, in fine, rem visam esse difficilem ac periculosam Senatui Panormitano, & ita prædictam gabellam non impotuisse. Quid ergo facerent, si eam viderent tot oneribus prægrauandam? Ea certè non diu perstitit, sed re meliùs trutinatâ, ipse qui & imposuerat, & conatus exequi, pius aliàs & iustus Gubernator, abrogauit. Non tamen hoc loco omitti illius commemoratio potuit, vt in posterùm dispositiones similes caueantur.
§. IV.

§. IV.

De exactione aliâ, & quomodo toleranda: ac de obligatione restitutionis
113
*SEd successit alia eôdem auctore, quæ
potest iuxta opinionem probabilem sustineri eorum, quos sequitur Cardinalis Lugo suprà num. 141. & Diana Resolut. 45. dicentes licitè exigi gabellas ab Ecclesiasticis cum animo restituendi eas in fine anni: quod ita fit ad vitandam confusionem. Cùm enim Ecclesiastici non per se, sed per famulos emant, nec scire possint vendentes an verè tales famuli eorum sint, vel fideliter se gerant, idem pretium accipiunt, & in fine anni redditur iurantibus sibi deberi. Sic factum apud nos exemplo Panormitanæ vrbis, vbi idem in vsu, Dianâ teste; & ex singulis arietibus in macello venditis sine pelle, extremitatibus, & extis duo argentei siue regales exiguntur. Quod quidem, non factâ etiam Ecclesiasticis re
stitutione modo dicto posse sine Ecclesiasticæ libertatis violatione fieri affirmat P. Henriquez citato n. 5. exemplum apponens, vt si Respublica in necessitate habeat ius imponendi collectam siue Sisam in vini designatis tabernis: nec fieri posset expedita collectio, nisi omnes sine discrimine etiam nobiles ac Clerici sponte contribuātcontribuant, qui eius tabernæ vino sponte vti volunt. Addit autem in Glossa, vt Prætor curet quòd sit alia taberna vini, in quam absque tributo confluere possint Clerici, vel vt à vicinis oppidis sibi afferre possint in vrbem: sic enim planius fit non cogi ad hanc tabernam tributis oneratam. Pro quo plures adducit Lit. O. & Q. addens sic etiam Doctores Salmanticæ consultos censuisse. Pro quo & Diana Parte 1. Tract. 2. Resolut. 83. alios adducit. Quibus non obstantibus, aliter apud nos dispositum, vt securiùs & pacatiùs apud DeũDeum & homines procedatur.
114
*Et restitutione etiam dicto modo sta
tutâ, sunt qui iniustam censeant exactionem, vt videri potest apud Dianam suprà, quia totum hoc agitur ex concordatis factis cum Episcopis, consentientibus & volentibus ipsis Clericis: non autem renuntiantibus priuilegio, sed sustinentibus eius effectum differri in tempus quod proximè sit magis opportunum sine vllo onere aut interesse. Ex quibus manifestè sequitur quòd si concordata huiusmodi non fuerint, exactio sit illicita vel si Clerici effectum illum priuilegij ita differri inuiti sustineant. Et quidem negari nequit quin molestum nimis sit singulis diebus, aut ferè singulis, in pugillari quantitatem vini, aut carnis, ab eisdem emptam adnotare, sicut in simili num. 109. dicebamus. Est etiam valde difficile quòd Clerici, etiamsi non renuntient priuilegio, in modum illum, illicitum aliàs, consentiant: quia licet non renuntient priuilegio quoad habitum, seu ius radicale; quoad illius executionem renuntiant: quod tamen facere licitè nequeunt, sicut in priuilegio Canonis & Fori. Et ita Leo X. in Concilio Lateranensi Sessione 9. sub finem §. & cùm à iure, pariter prohi
bet exactionem & contributionem, etiam cùm sponte videtur fieri Ne imponant exigantque; neúe à sponte etiam dantibus, & consentientibus recipiant. Quæ sunt illius verba. Licet autem in casu, de quo loquimur, contributio in fine anni redhibeatur, aliquale tamen est onus, dum pecunia traditur diu pòst restituenda, & Ecclesiastici adiguntur ad id, à quo per suum priuilegium sunt prorsus immunes: quod voluit cauere Concilium, sicut in Bullâ Cœnæ cauetur, Excommunicat. 18. in quâ etiam sponte data & concessa recipi prohibentur. Pro quo faciunt quæ adducit P. Fragosus Tomo 2. Disput. 3. num. 318. §. Quoad alia.
115
*Sunt autem qui vt sustineri modus
exactionis dictus possit, & excommunicatio vitari, plus aliquid restituendum affirment in fine anni in recompensationem dicti incommodi & interesse. Quod tamen Cardinali Lugo num. 141. citato non placet: quia accipere plus pro incommodo pecuniæ anteà datæ, esset vsura, nisi propter lucrum cessans, aut aliud damnum emergens, accipiatur. Neque etiam hoc modo euitaretur censura; quia si id fieret inuitis Clericis, iam imponeretur illis aliquod onus, cogendo eos ad mutuandum sub vsuris: si vero consentientibus, neque grauamen vllum ex hoc sentientibus; non est necesse plus aliquid dare, cùm non sit contra immunitatem; quia non coguntur ad contributionem, vel aliquod grauamen, sed ipsi voluntariè volunt ad vitandas publicano|
p. 93
rum fraudes suam exemptionem executioni mādarimandari modo illo faciliori & securiori.
116
*Quæ quidem licet sapienter excogita
ta sint, possunt tamen efficaci ratione redargui. Nam licet ob puram carentiam pecuniæ nihil possit peti, propter onus tamen eidem adiunctum, & pretio æstimabile, iustè potest peti, & iustè debet exolui. Atqui, vt fatetur citatus Auctor, cùm inuiti sunt Clerici, onus illis imponitur, quod ipse ait esse innegabile, & consequenter pecuniâ æstimabile: quod etiam innegabile est: ergo sine vsuræ labe peti potest, & debet exolui. Item Clerici semper sunt inuiti: nam licet sponte videantur offerre, quatenus corporalis violentia non infertur, suam tamen redimunt vexationem; sicut in vsuris contingit. Si tamen aliquando omnino sponte consentiant, licet malè faciant, iuxta dicta num. 114. nulla erit restitutionis obligatio, quia de re suâ disponere validè possunt, quamuis non licitè, sicut de Beneficiariis receptissima tenet opinio, cùm Ecclesiastica bona, ex Beneficij inquam fructibus, in vsus profanos expendunt.
117
*De restitutione autem generaliùs lo
quendo, quando libertas Ecclesiastica exactione iniustâ læditur: aut directè, quia Ecclesiastici, aut in speciali, aut simul cum aliis ad contribuendum adiguntur: aut indirectè, quando attentis circumstantiis, licet de illis non fiat mentio, idem reipsa coguntur per ambages quasdam soluere quod alij, ad quos exactio manifestè dirigitur. Tunc quidem obligatio ad restitutionem non videtur posse negari. Quod cum Richardo Quodlib. 2. Quæst. 30. benè Cardinalis Lugo confirmat. Et ratio est. Quia ibi interuenit rei alienæ contrectatio inuito domino, & ita rapina honesto exactionis titulo palliata.
118
*Addit autem ciratus Cardinalis P. San
cium videri prædictam doctrinam reijcere suprà num. 41. quatenus ait peccari contra immunitatem, non tamen esse obligationem restituendi: quia malus animus non facit quòd res, quæ aliàs non erat contra iustitiam, sit contra illam, & afferat obligationem restituendi. Sed certè Pater Sancius contrarius non est: loquitur enim in casu, quo exactio licitè Ecclesiasticis possit imponi; & tamen malo animo imponitur, ex intentione scilicet deprauatâ eos grauandi. Et hoc in casu locutum ait Richardum, quem impugnat adductâ nuper ratione, & exemplis demonstrat, Auctorumque suffragio vt non appareat vnde certam doctrinam reiicere videatur. Addit autem positâ iustitiâ exactionis, malum animum tantùm esse contra charitatem, quod omnino certum apparet: vnde & impugnatio Cardinalis Lugo non videtur ad intentũintentum; dum ait non solùm esse contra charitatẽcharitatem, sed etiam contra immunitatem, quando exactio indirectè est contra Ecclesiasticos, quia per circuitum quemdam, id, quod directè disponi non poterat, obtinetur. Illud namque P. Sancius non negat, sed in casu alio loquitur, vt vidimus, & ampliùs ipsum consulenti patebit.
119
*Fuit etiam Regius Fiscalis, qui ex cal
ce & lateribus coctis, quæ Religiosi vendunt, quia eorum habent officinas, alcaualam esse soluendam contenderet. Cuius conatus irritus extitit, nec pietati, nec rationi conformis. Tum quia hoc non erat in vsu, qui maximè attendendus in hoc genere, etiam contra iuris regulas, vt Textibus, & Doctoribus probat Dom. Solorzanus Tomo 2. Lib. 2. Cap. 3. num. 53. & in Politicâ pag. 269. §. Y esta costumbre. Tum quia eo in genere Religiosi præsertim grauabantur, quod esse contra immunitatem jam vidimus num. 112. Tum etiam quia alcauala non debetur ex omnibus, quæ venduntur, vt patet ex multis, quæ iuxta leges Hispaniæ adducit P. Molina Disput. 664. Ergo ex generali dispositione immeritò censentur comprehensa illa, de quibus agimus, cùm in illis sit ratio specialis ob vendentium immunitatem. Tum denique quia Ecclesiastici alcaualam
non debent, vt est certum: & in Hispaniâ soli venditores alcaualam debent, non emptores, quidquid de Portugalliâ sit, in qua & venditor & emptor pro dimidio soluunt. Est ergo euidens illam non debere, nec posse nisi per summam iniuriam, & immunitatis temerationem exigi. Quòd si gabella ementibus imponatur, alia est quæstio, de quâ iam dictum §. præced. & cùm imposita non sit in prædictis, nullus relinquitur titulus exigendi.
§. V.

§. V.

Circa licentiam Pontificis doctrina multiplex, variis necessitatum generibus explicatis.
120
*TEneri aliquando Ecclesiasticos ad con
tribuendum, est verum: pro quo in primis stat communissima Doctorum sententia, quando vtilitas proximè & directè illos concernit; vt si inundatione, aut hostium irruptione domus aut prædia eorum damnificata sint, aut periculum proximum & manifestum immineat. Quibus pro Indiis addere possumus id, quod est frequentissimum, emundationem scilicet fossarum, per quas aqua èex fluuiis ad irrigationem deducitur prædiorum; quorum magna pars ad Religiosos spectat. Pro quibus videri potest Bonacina in explicatione Bullæ Cœnæ Quæst. 19. §. 3. num. 17. Deinde sunt necessitates & vtilitates aliæ communes omnibus, quæ & Ecclesiasticos vti Reipublicæ membra pertingunt, quales sunt in reparatione murorum, pontium, viarum &c. Circa quæ grauissimum extat Lateranensis Concilij sub Innocentio Tertio decretum, & habetur in Cap. Non minùs, de immunitate Ecclesia
rum. Vbi cùm præmisisset sic: Siue quidem fossata siue expeditiones (militum inquam) seu alia quædam sibi arbitrentur agenda, de bonis Ecclesiarum, & Clericorum & pauperum Christi vsibus deputatis, volunt ferè cuncta compleri. Addit statim. Quocirca sub anathematis districtione fieri de cetero talia prohibemus: nisi Episcopus & Clerus tantam neceßitatem vel vtilitatem aspexerint, vt absque vllâ exactione ad releuandas communes vtilitates vel neceßitates, vbi laicorum non suppetunt facultates, subsidia per Ecclesias existiment conferenda. &c. Vbi quidem ad Apostolicam Sedem recursus nullus indicitur, sed iudicio Episcopi & Cleri remittitur vtilitatum & necessitatum examen: & benè illis inspectis, ac talibus deprehensis, obligatio sub mortali subest eisdem succurrendi.
p. 94
121
*Vbi & credo, si non ita fiat, restitutio
nis onus incumbere, quia iniustitia manifesta committitur. Si enim illi essent laici, ex justitiâ tenerentur; non quidem legali tantùm, quâ debet quis commune bonum priuato suo præferre: ex illa enim non consurgere obligationem restitutionis non immeritò affirmari potest; sed ex commutatiuâ. Sicut enim debet quis mercedem soluere in domo aut villâ suâ laboranti, ita & laborantibus in Republicâ, cuius est ciuis, quando illius labor in eius cedit vtilitatem. Iam quòd laici non sint, sed Ecclesiastici & sic soluere non debeant, ratione priuilegii habetur: Atqui illud in casu, de quo loquimur, cessat, sic disponente Pontifice, aut potiùs declarante, cùm ius naturale id exigere videatur; vt scilicet partes omnes bono communi prospiciant: ergo ex iustitiâ tenentur sicut laici, & ita eâ violatâ ad restitutionem obligantur. Quod colligo ex P. Suario lib. 4. Defensionis fidei cap. 26. num. 6. vbi in Episcopo justitiæ obligationem agnoscit, quod de aliis consequenter asserendum.
122
*Sunt autem vtilitates aliæ, quæ non ita
proximè videntur ad Ecclesiasticos spectare; quia non ad propria bona, neque Reipublicæ, cuius sunt ciues, sed totius regni pertinent: vt cùm de expeditionibus agitur, juxta Cap. Non minùs citatum, aut de aliis, ratione quarum non oriri obligationem in Ecclesiasticis ad contributionem, communiter docent scriptores; sicut neque ratione necessitatum aliquarum Reipublicæ, quæ possent non vrgentes judicari. Si enim ratione illarum obligandi essent, immunitas nullius esset momenti: semper enim ob necessitates, aut vtilitates gabellæ imponuntur; aliàs essent prorsus iniustæ. Pro quo videri possunt P. Sancius Cap. 55. citato num. 3. & qui ab eodem adducuntur. Non videtur autem benè explicari tertius
necessitatis modus, ex eo quòd sit communis regno: nam talis esse sic communis regno potest, vt grauissimè vrgeat, qualem in Hispaniâ annis proximioribus vidimus tot cinctâ rebellibus, & externorum incursionibus impetitâ. Et quidem mutante regno omnia nutant, & maius inde damnum Clericis timeri potest, quàm si in ciuitatibus, quas incolunt, pontes, aut viæ non sint conuenienter instructæ. Rege ergo tunc onus aliquod imponente, iudicare rationabiliter Prælati & Clerus poterunt, ad illud se subeundum teneri. Et ita tandem fatetur P. Sancius num. 35. quoad obligationem contributionis. Quo euen
tu grauis insurgit difficultas an debeat Sedes Apostolica consuli. Nam licèt Concilium Lateranense eam citato in Capite non imponat obligationem, habetur tamen Cap. Aduersus, eodem Titulo, verbis illis ex eodem Concilio: Propter im
Cap. Aduersus.
prudentiam tamen quorumdam, Romanus Pontifex priùs consulatur, cuius interest communibus vtilitatibus prouidere. Sic ibi: vrget item Lateranensis alterius sub Leone X. decretum, de quo num. 114. ver
Leo X.
bis illis: Prælati etiam præmißis absque expressa Romani Pontificis licentiâ vltro consentientes, excommunicationis, & depositionis pœnas ipso facto incurrant. &c. Pro eodem est Extrauagant. 1. Eodem Titulo, & sic Pharaonius cum aliis Tractat. 2. Seßione 10. Casu 3.
123
*Quibus tamen non obstantibus, sunt qui censeant recursum ad Pontificem non esse
necessarium: ex quibus aliquos adducit P. Sancius citato Capite 55. num. 26. propter quorum auctoritatem id censet probabile; sic enim accipiendum quod in fine ait verbis illis: & hæc sententia probabilis est ijs Doctoribus. Neque enim sensus est, aut esse potest, eam videri probabilem Doctoribus citatis, cùm illi eam absolutè proferant, & non tantùm probabilem esse dicunt, quod dici sæpiùs de sententiâ illi oppositâ solet, quam Auctores amplectuntur. Sensus ergo est probabilem esse iis Doctoribus, id est, auctoritate eorum, vt verba dicta in auferendi casu proferantur. Et illi quidem generaliter loquuntur, & non tantùm quando necessitates proximè tangunt Ecclesiasticos. Quando autem huius generis sunt, multi alii idem tuentur Auctores, quos adducit & sequitur Diana Parte 1. Tractat. 2. Resolut. 41. & 133. Quibus addendi P. Sancius Cap. 55. citato num. 7. & Cardinalis Lugo Disput. 36. citatâ num. 129. Licèt num. 130. aliter censeat, cùm per modum tributi contributio imponeretur. Sic etiam
Bonacina suprà. Sed neque in hoc casu posse sine licentiâ Sedis Apostolicæ procedi, sunt qui teneant, quos adducit & sequitur Diana Parte 5. Tract. 1. Resolut. 11. Sic declarans mentem suam circa dicta in contrarium citatis locis: vbi tamen manifestè oppositam est sententiam amplexus, vt cōsulenticonsulenti cōstabitconstabit. Excipitur autẽautem casus periculi in mora, pro quo ipse in speciali adducit plures Resol. 133. citatâ; quibus adde P. Sancium suprà n. 28. vbi alios refert. P. Fragosum Tomo 1. Parte 1. disp. 4. n. 333. P. Dicastillum suprà n. 106. & D. Villaroel Parte 2. Quæst. 18. art. 5. n. 87.
124
*Quamuis & in hoc diuersimodè philo
sophandum sit iuxta scriptorum obseruationes. Aliqui enim ita absolutè asserunt; alii tamen cum distinctione. Necessitas enim obligans ad gabellæ impositionem potest contingere in exactione quæ ad vnum actum, vel ad breue tempus fit; vel longiori est tempore duratura. Si priori modo contingat, inconsulto Pontifice totum negotium absoluitur: si posteriori, consulendus vtique, non pro inchoatione, sed pro continuatione. Sic cum Patribus Suario, & Palao Diana citatâ Resol. 11. Quando videlicet consuli etiam tunc potest; stare enim potest, vt neque pro continuatione valeat consuli, vt in remotissimis regionibus, aut impedimentis aliquibus interiectis. Et pro necessitate, quando ad inchoandam impositionem non occurrit notabilis difficultas, varia adducuntur exempla Florentiæ, Panormi, Mediolani, & aliarum ciuitatum, in quibus ex Pontificiâ tantùm concessione gabellæ impositæ sunt, habito pro eâ recursu; cùm tamen necessitates Ecclesiasticos proximè attingerent, ob inundationem & pestem. Quod & sic Romana Rota declarauit in vna Leodiensi die 19. Martij 1604. vt de praxi non videatur posse dubitari.
125
*Et quidem qui recursum non iudicant
necessarium in quocumque casu, non ideò censent inconsulto Episcopo & Clero id fieri posse, quamuis aliqui eorum neque hoc necessarium videantur iudicare, vt videri potest per adductos à P. Suario Lib. 4. Defensionis Cap. 26. num. 7. Sed communior sententia adeundum affirmat Episcopum & re inter vtriusque fori Capita benè per|
p. 95
pensâ, id, quod commodum visum fuerit, statuendum: Pro quo videndi P. Molina Disputat. 672. num. 4. P. Sancius num. 10. & Cardinalis Lugo num. 129. Cùm enim grauamen hoc tum laicos tum Clericos tangat, ab omnibus debet approbari: iuxta Regulam iuris in Sexto satis notam: Quod omnes tangit, debet ab omnibus approbari. Est. 29. Pro quo & est ratio satis vrgens:
Ratio pro eo concludens.
nam libertas Ecclesiastica debet omnino seruari in omnibus, per quorum obseruantiam non incipit Reipublicæ esse damnosa: Atqui ex eo quòd vrgente necessitate contributionis adeatur Episcopus, & Clerus consulatur, non incipit libertas esse damnosa, quia non impeditur subsidium, sed reuerentia personis Ecclesiasticis exhibetur, per quod meliùs id, quod intenditur, potest obtineri: sic enim Ecclesiastici non adeò grauiter ferunt impositiones, quæ illis sunt semper admodùm odiosæ. Ergo adiri debent, & cum eorum beneplacito res ista disponi.
126
*Vbi & quæstio alia succurrit, an Ec
clesiastici nolentes contribuere, possint à laicâ potestate compelli, & in eorum bonis fieri executio. Circa quod affirmant plures apud Dianam Parte 1. Tract. 2. Resolut. 42. & P. Sancium Dub. 55. num. 30. qui contrarium cum multis aliis statuunt, ex quibus P. Dicastillus suprà num. 101. Et id quidem robustè confirmat P. Sancius num. 31. & P. Fragosus num. 332. & est lege Hispaniæ apertè decisum, quæ est. 54. Titul. 6. part. 1. in quâ post declaratam Clericorum obligationem ad contribuendum, ita dicitur: Pero para esto facer,
no los deben apremiar los legos, mas decir los que lo fagan, y si ellos no lo quisieren facer, han de mostrar lo à los Prelados, que se lo hagan facer. Sic Rex Alfonsus. Quod & jure Canonico satis clarè insinuatum Cap. Non minùs, & Cap. Aduersus, citatis. Pro quo & est ratio nuper adducta; quia scilicet immunitas debet obseruari quantùm potest sine Reipublicæ nocumento: quod hîc etiam accidit: vbi non solùm abest damnum, sed & vtilitas accrescit; quia Prælati mandatum expeditiorem reddit contributionem. Videatur Cardin. Lugo in Responsis moral. lib. 5. dub. 3. num. 6.
127
*Si autem Prælati ipsi, aut renuant aper
tè, aut executionem differant, deberi ad superiorem appellari docent plures, quos adducit & sequitur P. Sancius suprà num. 32. In periculo autem ob moram possent auctoritate laicâ bona Clericorum pro rata onerum occupari: quod cum multis tenet citatus Auctor num. 33. eâ ratione; quia Rex jus habet ad protegendum regnum, etiam contra Ecclesiasticos, vbi iudex Ecclesiasticus id detrectat, & est periculum in mora. Quæ quidem ad particulares necessitates ita applicanda, vt Rex per suos magistratus etiam habeat jus defendendi & conseruandi omnes ciuitates, ex quibus regnum coalescit; neque enim regnum aliquod est vniuersale Platonicum.
§. VI.

§. VI.

Obligatio recursûs ad Pontificem ampliùs declaratur. Et quando non censeantur laicorum sufficere facultates.
128
*IAm quod à Concilio Lateranensi dispo
situm, vt vidimus num. 120. tunc contributionem faciendam vbi laicorum non suppetunt facultates, non leui quæstioni materiam præstat; an scilicet hoc semper faciendum, & quæ debeant facultates intelligi, priuatorumnè, an communitatis, quæ dici Propria ciuitatis solent? Circa quod diuersi sunt opinandi modi. Quidam enim dicunt tunc tantùm teneri Ecclesiasticos ad contributionem pro communibus necessitatibus, quando laicorum bona non suppetunt, quod satis videtur adductus Textus indicare. Sic Angelus, Azeuedus, & Stephanus apud P. Sancium Dub. 55. citat. n. 19. P. Suarez Lib. 4. De fœminis Lib. 4. c. 26. n. 14. alios adducens P. Palaus Tomo 2. Tractat. 12. Disput. vnicâ de reuerentia debitâ Ecclesiasticis Puncto 9. num. 6. Cardinalis Lugo suprà num. 125. P. Fragosus Tomo 2. Disput. 3. §. 18. num. 324 Vers. Quòd si exigantur. Bonacina suprà num. 16. Diana Parte 5. Tract. 1. Resolut. 11. §. Sed notandum, apud quem alii. Contrarium tamen videtur tenere P. Sancius suprà num. 19. dicens limitationem illam, Modò laicorum bona non sint, quam tres Doctores ab eodem citati apponunt, ceteros non ponere, neque eam vsum obseruare; sed cùm hæc sint in commune bonum Clericorum & laicorum, omnes debere contribuere. In quo quidem minùs cautè locutum affirmat Cardinalis Lugo suprà. Admissà autem limitatione, quam jus apponit, sufficere ad obligationem Clericorum, si bona ciuitatis propria non sint, etiamsi aliàs priuatorum suppetant facultates, docet P. Suares suprà n. 15. & P. Palaus n. 9. Quod tamen negant Diana Resol. citatâ, & alii apud ipsum.
129
*Mihi indubitatum videtur standum ju
ris Canonici dispositioni, quidquid nonnulli contendant citata Capita strictam non imponere obligationem, quando communes Clericis & laicis necessitates sunt, sicut & videtur P. Suario nu. 14. citato, qui id asserit sine dubitatione dicendum: & constat ex adductis num. 120. Textus enim illi de communibus necessitatibus procedunt: cumq́ue limitatio non sit inutilis existimanda, in quâ tantum momenti residet, neque id dici sine egregia temeritate possit, sicut neque in eo Pontificem excessisse, & Concilium generale deceptum; eiusdem necessariò decisioni iuxta Christianam obligationem adhærendum. Et licèt ius naturæ contributionem videatur exigere, quia communes necessitates communibus sunt expensis subleuandæ: ipsum etiam naturæ ius exigit, vt qui ad diuersum gremium spectant, neque habent eam, quam alii, respectu magistratuum subiectionem, sed alteri parent superiori; non debeant aliorum dispositioni stare, nisi iuxta modum, quem status eorum postulat, & superioris dispositio præscribit. Tenentur ergo Ecclesiastici contribuere, sed iuxta Pontificis directionem, quando communes vtrisque necessitates sunt: dispositio itaque, quæ in citatis extat Capitibus, omnino seruanda.
p. 96
130
*Neque P. Sancius hoc negauit, vt eum
minùs cautè locutum Cardinalis Lugo debuerit pronuntiare: nam reuerà id non tenet, sed potiùs oppositum: quod poterat citatus Auctor in eodem obseruasse. Citato enim Cap. num. 38. de gabella quadam loquens Granatæ impositâ, & eam iniustam fuisse determinans, sic rationem reddit: Primò, quia licèt vtilitas sit communis totius regni, & sic Clericorum; at non constat facultates laicorum non sat esse ad prædictam contributionem: immò ipsi fatentur quotannis superesse sibi plusquam Clerici contribuunt. &c. Sentit ergo clarè oppositum ei, quod ipsi citatus Auctor imponit. Quando igitur aliud videtur docuisse, congruâ debet explicatione molliri, vt tantùm velit id, quod citatis dudum verbis videtur expressisse. Cùm enim dicat iniustam fuisse gabellam illam Granatensem, quia facultates laicorum ad necessitatum subleuationem erant sufficientes, quandoquidem quotannis supererat plusquàm Clerici contribuebant: si non sufficerent, ad contributionem Clerici tenerentur. In prædictâ autem excussione facultatum, non ad priuatorum bona respectus habitus, vt vnusquisque pro sua maiori copiâ abundantiùs conferret; sed omnium vna est ratio habita, vt moderatum quid omnes tribuerent, vnde exactio parùm onerosa omnibus reddebatur. Quia ergo sic contribuentibus solis laicis, satis erat vnde communis subleuari necessitas poterat, non debuerunt Clerici ad contributionem sine licentiâ Pontificis obligari. In hoc ergo sensu locutus P. Sancius; & alium non esse in vsu asseruit, vnde à communi sententiâ non recessit, nec debuit minùs cautæ locutionis à prædicto Auctore notari.
131
*Deinde, Mihi etiam apparet certum,
etiamsi bona priuatorum talia sint, vt ab ipsis iuxta copiam contribuentibus extrahi possit quidquid est ad vrgentis necessitatis subleuationem necessarium, Clericos ad contributionem teneri, si illa modo nuper dicto per minutas partes quotidianas communes omnibus, vt in Sisâ fieri solet, non possit subleuari. Itaque grauare paucos diuites excessiuis oneribus, inhumanum est, quia & diuites valde vtiles sunt Reipublicæ: ipsi enim pauperibus subueniunt, opera pia promouent, maiores faciunt expensas, vnde & vtilitates maiores ad Regem, & bonum commune redundant. Et quidem si pro necessitatibus communibus grauandi essent; cùm illæ sint frequentes, citò diuites esse desinerent. Præterquam quòd molestissimum est patrimonia singulorum excutere, & quid quisque habeat impossibile penitùs explorare. Cùm ergo contributio communis illis & aliis esse debeat, valdè moderata sit oportet. Quâ moderatione perspectâ, an sufficiat laicorum tantùm dispiciendum est; quòd si sufficiat, non poterunt Ecclesiastici grauari: si autem insufficiens sit, ad contribuendum obligandi. Et hoc, & non aliud videntur Pontificiæ Sanctiones superiùs adductæ statuisse.
132
*Non ergo ad obligandos Clericos sa
tis est si propria communitatis non suppetant, aliàs parùm ipsis faueret immunitas: rarò enim propria in eâ quantitate sunt, vt ad communes necessitates, pro quibus vectigalia imponi solent, sufficere possint. Quod & prætereà vsus quotidianus confirmat: sic enim videmus Ecclesiasticos à contributionibus eximi, & vel in ipsa emptione nihil reddere; aut si tribuant, in fine anni restitui: cùm tamẽtamen necessitates & vtilitates communes illis & laicis sint. Pontifices etiam contributionem aliquoties concedentes, conditionem in Iure expressam addunt, & de propriis ciuitatum nullam habent rationem; quòd scilicet non sufficiant: sed laicorum facultates non sufficientes, pro concessionis executione requirunt. Pro quo videri potest Diana citatâ Resolut. 11. Vbi præsertim Vrbani Octaui pro Ducatu Mediolanensi specialia verba subjungit, hæc scilicet: Cùm autem sicut eadem expositio subiungebat,
in muniendis ciuitatibus & locis prædictis, ingenti pecuniarum vi opus, ærariumque ipsius Philippi Regis valde exhaustum & attritum sit; ex munitione quo huiusmodi totius status, ac tam Cleri, quàm populi securitati prospiciatur: communitatum verò ac vniuersitatum, & hominum eiusdem Status propter eorum inopiam ad totam impensam necessariam supportandam facultates non suppetant, nisi Clerus & Ecclesiastici quoque eò aliquid conferant &c. Et posteà sub eâ conditione concedit, vt narrata constent.
133
*Contendit autem Diana ex præfatis ver
bis colligi non solùm facultates communes, sed etiam particulares attendendas esse; & cum Megala sic explicat, vt Clerici tantùm in subsidium ad collectas teneantur, quando laici per gabellam imponendam cogerentur se eis priuare, quæ quotannis ipsis necessaria essent ad viuendum secundùm conuenientiam sui statûs. Sed hoc certè ex præfatis verbis non sequitur, quia explicari possunt iuxta modum à nobis assignatum: vt priuatorum quidem bona non sufficiant secundùm conuenientem moderationem collecta, quæ copiosis, & tenuibus tribuenda designetur. Et aliud equidem nimis odiosam redderet Ecclesiasticorum exemptionem: homines enim laici præter ea, quæ opus habent ad viuendum secundùm conuenientiam sui statûs, multis indigent ad prouidendum necessitatibus, quæ possunt occurrere, ad dotandas filias: & velle eos ad præcisos terminos necessitatis quotidianæ reducere, nimis periculosum negotium esset: cùm præsertim de necessitatis remedio agatur, quæ Clericos & laicos pariter tangit: qui aut patrimonialia tantùm bona habent, aut Beneficialia. Si Primum; non est quòd doleant aliquantulùm se grauari, quando in laicali statu similiter grauatur. Si secundum; cùm præter sustentationem congruam, quod reliquum est, debeat pauperibus erogari; minùs aliquid erogent, iam piè impensum, & sic non erit cur doleant de grauaminis Societate.
134
*Videtur autem pro sententiâ illorum,
qui defectum sufficere Propriorum existimant, lex Hispaniæ vrgere, quæ est. 11. Tit. 13. Lib. 1. in qua sic dicitur: En estas cosas tales (quæ scilicet ad communes necessitates spectant Clericorum & laicorum, de quibus ibi in speciali) à fallecimiento de propios del Consejo, deben contribuir los Clerigos por quanto es pro comencomun de todos, y obra de piedad. Ad quod aliqui facilè responderint legem esse ciuilem, quæ incommodare Pontificiæ nequit, vt Sacra Rota sæpiùs in hac materiâ con
Fit illi satis.
clusit. Sed vlteriùs respondeo eam legem iuxta |
p. 97
plurium Doctorum sententiam fuisse latam, qui ita sentiunt, vt vidimus num. 123. quæ tamen vix iam probabilis reputatur, cùm Pontificum mens sit manifestiùs declarata. Dari etiam potest Clericos teneri contribuere, sed seruatis seruandis, cum debito inquam ad Pontificem recursu, aut ad inferiores Prælatos, si mora sit in periculo, iuxta dicta.
§. VII.

§. VII.

Circa Indias, & Religiosos quid speciale, cum vtili animaduersione.
135
*POtest autem ex dictis id, quod ad re
cursum præfatum spectat, in Indiis facili negotio deduci. Propter distantiam enim nequit Pontifex in casibus occurrentibus adiri, vnde inferiores Prælati consulendi. Quod quidem tunc accidet, cùm Proreges licentiam specialem ad hujusmodi dispositiones habebunt, juxta dicta. §. 1. Si enim non habeant, & à Rege postulanda sit, difficile ipsi non erit Apostolicam Sedem per suum Oratorem adire: in casu inquam, in quo necessarius videatur esse recursus, qui frequens, vt credo, non erit: tot enim sunt opiniones Doctorum Regiæ potestati fauentium,
quæ & probabiles reputantur, vt juxta eas procedere omnino tutum censeatur. Quòd cùm accidet, non arbitror expediens fore vt Ecclesiastici turbas excitent, & suæ immunitatis zelo, aut commodi potiùs temporalis intuitu, damna majora congeminent, Regibus Catholicis dedecus in honoratæ Ecclesiæ obiicientes, cùm ipsi nihil gloriosius habeant, quàm vt se obsequentissimos illius filios possint singulariter profiteri. Numquàm equidem illi sine consilio doctissimorum hominum res tales attentant: & quando sic res agitur, non sunt facilè dispositiones eorum incusandæ. Vt etiam admonet P. Villaroel post hæc scripta visus Parte 2. Quæst. 18. Artic. 5. num. 83. Pro quo & P. Henriquez Lib. 10. Cap. 15. num. 5. ita scribit Doctores prudenti ratione & ex
perimento deducunt varios casus pro rerum, temporum, & locorum exigentiâ, ob vitandum periculum, aut magnum inconueniens. Qui casus prudentum, expertorumque virorum arbitrio diiudicandi relinquuntur. Quòd si iudex laicus, sapientium auctoritate, aut Senatûs Regij mandato ductus, proceßit bona fide contra Clericum non contribuentem, & moderatè exegit sine vi, & sine personæ Ecclesiasticæ contactu, hic, vt excusatur à culpa mortali, ita & ab excommunicatione. Nec huic iudici imputatur damnum, quod per accidens, & præter eius intentionem, præiudicat Clerico. Sic ille post appositum casum, de quo num. 113.
136
*Quibus addi potest, cùm Pontifices
exactiones pro communibus necessitatibus indulgent, quæ pariter Clericos & laicos attingunt, sub explicatâ conditione, nihil ad fidem spectans èex Cathedra decernere, aut opinionum probabilia fundamenta conuellere; sed id, quod immunitati magis fauet, relictâ opinionum diuersitate, complecti. Vnde licet annuant Christianorum Principum petitionibus, & iuxta narrationem in petitione expressam procedi concedant, quod illi piè & laudabiliter faciunt, vt seriùs procedatur, & turbæ vitentur: numquàm tamen contra aliter facientes, nec recurrentes in necessitatibus prædictis, Pœnale quidquam est à Pontificibus fulminatum. Et ita Diana suprà §. Sed notandum, cùm eorum opinionem posuisset, qui in necessitatibus prædictis, (quæ scilicet tangunt principaliter laicos & remotè tantùm, ac per consequentiam Clericos, sed æquè principaliter ac proximè omnes) non esse faciendam excussionem bonorum censent. Sed in alijs, vt sunt Arrachinus, Menochius, Zeuallos, & alij, ita subdit: Non desunt tamen Doctores contrarium
Diana.
sentientes, (citat Sousam, Gratianum, & Martham) & ego, vt verum fatear, video Summos Pontifices huic sententiæ adhærere. Nam Vrbanus Octauus &c. Vbi cùm priori sententia, & illius patronis propositis, ita loquatur, vt vidimus, scilicet non deesse Doctores contrarium sentientes, satis prioris sententiæ probabilitatem ostendit. Addens verò, & cum quadam formidinis specie, Pontifices cōtrariæcontrariæ sententiæ adhærere, id iudicat, quod adjecimus, Pontifices inquam non definire, neque opinionum diuersitatem expungere, sed sententiam illam, quæ Ecclesiæ immunitati plus fauet, amplecti. Tuentur ergo illi jurisdictionem suam, tuentur & Principes quam se habere bonis fun
Notanda obseruatio.
damentis intelligunt, & si bellum est, certè non injustum; sicut & in aliis contingit, dum de temporali agitur potestate.
137
*Quæri tandem circa præsentem mate
riam potest, quid nomine Cleri intelligatur, cùm jus præcipit Episcopi & Cleri consensum requirendum. Circa quod P. Suarez Cap. 26. citato num. 10. Satis probabile esse ait Capitulum intelligi, quia illud in Iure solet nomine Cleri censeri. Addit tamen in hoc multùm posse valere consuetudinem. Nam vbi ex mero præscripto Episcopus habuerit Consilium suorum Officialium vel Clericorum ad hoc munus deputatorum, & cum eis grauiora Ecclesiæ negotia expedire solet, illud videri potest sufficiens ad id, de quo agimus, conditionem scilicet à iure requisitam adimplendam. Ex quibus patet non benè Dianam citatâ Resolut. 11. §. Quæro secundo. P. Suario absolutam sententiam de Capitulo adscribere, cùm ipse eo modo, quam vidimus, opinetur. Et quod ad probabilitatem attinet à P. Suario assertam, eum sequitur P. Palaus Puncto 9. citato num. 8. Sed non sufficere Capitulum affirmant alij, quos adducit & sequitur Diana suprà, & sacra Rota declarauit apud Farinacium Tomo 2. Decis. 42. n. 7. Cùm autem Clerus varios contineat sacrorum hominũhominum status, & personas, vocari omnes non semper esset possibile, neque etiam expediret. Vnde saltem alia Vrbis vocanda Capitula, si qua sint, & Vicarios foraneos, ex aliquorum mente affirmat Diana, & inter eos adducit Barbosam in Collectaneis ad ius Canonicum Lib. 3. Tit. 49. numer. 7. omisso Capite. Est autem 4. & satis celebre Non minùs nec n. 7. sed 6. vbi tamen absolutè pronuntiat totum Clerum vocandum, pro quo alios Doctores allegat. Et ratio id probat: nam, vt ille aut, quod omnes tangit, particulariter ab omnibus approbari debet. Cap. Cùm omnes, de Constitut. & Cap. Quod omnes, de regulis iuris in Sexto.
138
*In quo sentiarum dissidio negari ne|
p. 98
quit quin sententia, quæ Capitulum sufficere as
serit, sit valde probabilis, & secura in praxi: licet aliquoties aliter fuerit practicatum. Quia etiam cùm consensus totius Cleri requiritur, sufficit consensus Capituli, vt in Cap. Cùm Apostolica, de iis, quæ fiunt à Prælato sine consensu Capituli, in quo sic dicitur, D. Leonis Magni verbis
Cap. Cùm Apostolicâ.
adductis: & cum totius Cleri consensu, atque tractatu id eligat, quod non sit dubium Ecclesiæ profuturum. Sic ibi. De Capitulo autem esse sermonem manifestum est ex allatis illius Tituli verbis, & ita sine controuersiâ affirmat Glossa. §. Cleri. Videatur etiam Cap. Irrita, eodem Titulo. Deinde. Multa alia ad spirituales caussas spectantia potest Episcopus cum solius Capituli consensu disponere: ergo & hoc, de quo agimus, in quo de grauamine tantùm agitur temporali. Antecedens constat ex Titulo citato, & Consequentia à maioritate rationis.
139
*Deinde, si contrariæ sententiæ standum sit, omnes debent Ecclesiastici vocari, ad
quos potest grauamen, de quo agimus, peruenire. Hoc videtur certum ex ratione adductâ, Textibus roboratâ, quæ vel hoc probat, vel nihil. Quia verò impossibile multoties erit, vt omnes conueniant; etsi etiam possibile, magna ex tot concurrentium vocibus posset timeri confusio, vnus aut plures ab illis, qui de Capitulo non sunt, aut in ciuitate præcellens officium non habent, Procurator, aut Procuratores eligendi: quod & ratio satis ostendit expediens, & vsus videtur comprobare. Quidquid aliter dispositum fuerit, arbitrarium poterit æstimari, & sine fundamento in Iure: vnde non vocati legitimè conqueri poterunt, & Rempublicam, non sine grauibus incommodis perturbare. Præcellens autem officium Parochiale est, aut Vicariatus eidem æqualis, vel ferè; siue quod aliud, pro quibus præcedat consultatio, in hoc enim Episcopus cum Capitulo poterit, quod opportunum visum fuerit, prouidere.
140
*De Religiosis autem Ius non loquitur,
quia non debent ad contributionem aliquam obligari, cùm paupertatem profiteantur. Et quidem nomine Clericorum in odiosis non veniunt, vt ex Angelo, Siluestro, & Tabiena obseruat P. Thomas Sancius in Opere morali Lib. 6. Cap. 15. num. 74. quia in illis speciales qualitates concurrunt, quæ in communibus Clericis non inueniuntur. Et quoad præsentem casum id est manifestum: cùm enim, vt diximus, profiteantur pau
Quia pauperes.
pertatem, immeritò ad contributiones traherentur. Et quidem pauperes ad solutionem gabellarum non teneri plures Doctores affirmant, quos adducit & sequitur idem P. Sancius Lib. 2. Consiliorum. Cap. 4. Dub. 15. Ergo multò potiùs id de voluntariis Christi pauperibus asserendum. Accedunt Pontificia priuilegia, quæ illos ab exactionibus immunes præstant, & pro Societate Iesv habentur specialissima, præsertim Pauli Ter
tij, Pij Quarti, & Gregorij XIII. priorum facientis mentionem in Bullâ, quæ incipit, Pastoralis officij, & sic loquentis iuxta tenorem Bullæ Pij Quarti: Ac pro potiori cautelâ vniuersam Societatem prædictam, omniaque, & singula illius, Do
Greg. 13.
mos etiam Probationis, & Collegia vbilibet consistentia, præsentia, & futura, eorumque personas, fructus, redditus, & prouentus etiam bonorum Ecclesiasticorum, sæcularium, & Regularium quorumcumque illis pro tempore vnitorum, aliasque res, & bona quæcumque, à quibusuis decimis, etiam Papalibus, prædialibus, personalibus, quartis, medietatibus, & aliis fructuum partibus, subsidiis etiam caritatiuis, & aliis ordinariis oneribus, etiam pro expeditione contra infideles, defensione patriæ, ac aliàs quomodolibet, etiam ad Imperatorum, Regum, Ducum, & aliorum Principum instantiam pro tempore impositis, etiam si in illorum impositione caueretur, quòd nulla prorsus exemptio cuiquam aduersus illa suffragaretur. Ita quod Socetatis, eiusque Domus, etiam Probationis, Collegia, fructus, res, & bona præfata, semper ab illis absque declaratione desuper faciendâ, excepta essent, & esse censerentur, perpetuò liberauerit, & exemerit, &c. Quæ omnia statim confirmat, ita subdens: Nos igitur, qui votiuum ipsius Societatis profectum sincero paternæ charitatis affectu libenter amplectimur. Eâdem auctoritate conedimusconcedimus, quòd singulæ Litteræ prædictæ, cum exemptionibus, ceterisque omnibus, & singulis, in eis contentis clausulis, & decretis. &c. Quæ omnia
Quid illis non prohibitum.
ita intelligenda sunt, vt non procedant in necessitatibus illis, de quibus dictum n. 102. tunc enim perinde est ac si Religiosi opifices conducerent, quorum opera damnis illis aut periculis remedium præstaretur.
141
*Quia verò vocari Clericos in casibus
dictis fauorabile est, & in fauorabilibus Cleri nomine veniunt Religiosi: dubitari meritò potest an debeant etiam vocari. Et quidem cùm necessitates sunt, de quibus nuper, dubitari nequit, ex adductis num. 136. Nam quod omnes tangit, ab omnibus debet approbari. Quando autem tales non sunt, non videtur esse talis obligatio: fauores enim tunc exhibendi, quando vtilitatem aliquam secum afferunt, quæ ab iis, quibus fauor fit, debeat aliquantulùm æstimari. Quod tamen in præsenti non accidit: quia vocatio hæc valde periculosa esse Religiosis potest: qui si pro Rege, aut Republica statuerint, Clericorum offensionem incurrent: si autem pro Clericis, alterius partis indignationi obnoxij remanebunt. Quod tamen non ita euenit quando quis ius defendit suum; & grauamen proprium conatur amoliri. Vocati ergo, se vrbanè excusent: si autem instantia perseueret, nec eam possint de
clinare, accurrant, & Deo iudice coram oculis mentis habito, quod conuenientius duxerint modestè, & sine contentionis turbine proloquantur. Deus autem veritatis vindex, & zeli Christiani promotor, quidquid eis auctoribus actum fuerit, bono exitu coronabit. Et de his satis.
CAPVT XIV.

CAPVT XIV.

An Proreges Indici ex Regiis bonis possint facere donationes.
142
*DIco primò. Sine Regis beneplacito
nequeunt Proreges ex illius bonis facere donationes. Sic Ioannes Lopez in Repetitione Rubricæ de donationibus inter virum & vxorem §. 66. n. 30. Ioannes Matienzus in Lib. 5. Recopilat. l. 3. Tit. 3. Glossa 2. num. 3. Dom. Solorzanus Tomo 2. Lib. 4. Cap. 10. num. 31. & |
p. 99
in Politica. pag. 878. Col. 1. Et alij. Quod probatur ex generali Doctorum consensu, qui affirmant ei, cui libera administratio commissa est, non posse facere donationes: quod de Procuratore Cæsaris specialiter statutum l. 1. §. 1. D. de officio illius & generaliùs alibi: pro quo MartienzusMatienzus plures Textus iuris ciuilis adducit. Videatur P. Lessius Lib. 2. Cap. 18. num. 77. & etiam Dom. Solorzanus Lib. 4. Cap. 4. num. 27.
Ratio pro illa.
& ratione videtur manifestâ conuinci. Quia nullus vult patrimonium suum minui, sed augeri: neque illius administrationem alteri præbet, nisi vt tueatur & augeat: quod iuxta naturalem est hominum institutionem, iuxta quam etiam iudicandum. Quâ ratione furtum non licet, quia inuito domino res aufertur: ergo neque donatio, in quâ militat eadem ratio.
143
*Dico secundò. Non possunt etiam
Proreges debita Regi, remittere. Id constat: quia debitum remittere est donare. l. Si quis delegauerit. D. de donationibus. Et notat MartienzusMatienzus suprà.
Dico tertiò. Non possunt item Regia emo
lumenta negligere, liberalitatis intuitu, nisi quando eo pacto negotium Regis vtiliùs peragitur. E.Exempli g.gratia, Vectigal, quod ex argento in Hispaniam transmittendo soluendum lege præcipitur, & est valde moderatum, remittere nequeunt, simulantes se illius quantitatem ignorare. Et sic in aliis. Vnde sicut & in casibus prædictis ad restitutionem tenentur, iuxta generalem doctrinam de Officialibus Regiis pro rebus huiusmodi salarium accipientibus. Cùm enim ex iustitia ad curam & custodiam teneantur, ex illius violatione obligatio resultat damni integrè reparandi. Videndi P. Lessius Lib. 2. Cap. 32. num. 26. Pater Gaspar Hurtadus de Iustitia & Iure Disput. 5. Difficultate 10. & alij apud ipsos. De quo & nos a
libi. Tunc autem vtiliter negotium Regis ageretur, si nolentibus mercatoribus aliquando argentum transmittere ob timorem non leui suspicione conceptum, vel registro exponere; eisdem significetur de rigore aliquid remittendum. TũcTunc namque plus habebit Rex, quàm si iuxta rigorem legis ista versarentur. Donationes autem esse licitas quando ab administratore fiunt, & in domini commodum cadunt, communis sententia est, pro qua videri potest P. Lessius citato n. 77. & ea, quæ Dom. Solorzanus congerit Libr. 2. Cap. 4. num. 59. & nos etiam aliquid Titulo 1. num. 8. Cauendum tamen ne Proreges commodo potiùs suo quàm Regio prospiciant, indulgenitæindulgentiæ suæ pretium non leue recepturi. Quo euentu fraudata Regi emolumenta restitui debent.
Obligatio inde restitutionis.
Indulgentia enim talis non suo, sed Regis nomine exhibetur, qui non vult semper vassallos suos nimiùm grauari. Et ita Proreges ad id ratione officij tenentur, pro quo & salarium satis copiosum accipiunt, vnde non possunt vlteriùs aliquid extorquere.
144
*Dicò quartò. Ad donationes faciendas
satis est præsumpta Regis voluntas. Colligitur ex iis, quæ adducit Matienzus suprà bonis Textibus & Auctoribus contestata. In aliis certè præsumpta, seu tacita voluntas Superioris est sufficiens, etiam in iis, qui voto ad non donandum adiguntur: quales sunt Religiosi. Pro quo videndi P. Lessius Lib. & Cap. 18. citatis num. 85. & P. Fragosus Tomo 2. Disput. 24. §. 12. num. 7. vbi alios adducit. In quo si bonâ procedatur fide,
& adhibito Auditorum consilio, timendum nihil. Quòd si Rex fortè non annuat, donationis factæ conscius, & restitutionem iniungat; restituat Prorex, & Auditores pariter, qui consilio suo donandi auctores extiterunt: immò illi soli. At in foro conscientiæ neutri, cùm bonâ fide processerint, neque ex eo sint locupletiores redditi, vt suppono: nam si tales facti, aliter iudicandum. Donatarius autem retinere rem donatam potest, cùm Rex eam redhibendam nolit: sin autem velit, obsequendum ipsi, & restitutio ex obligatione graui conscientiæ facienda. Res enim illius erat, & possessio alteri contra eius est tradita voluntatem.
145
*Dico quintò. Quod apprehenditur ex
auro, argento, & aliis in pœnam commissi, nequit prioribus dominis reddi, neque in eo Proreges gratiam facere possunt, cùm nequeant rem ad Regium iam fiscum pertinentem ab eo tollere, & alteri condonare. Hoc videtur certum: & qui damnum passi, id sibi imputent, qui ob immoderatam cupiditatem, quod multis congessêre sudoribus, certo periculo non sunt veriti deuouere. Si naufragio amisissent, sibi certè imputarint, qui maris non sunt periculis à lucri cupidine reuocati. Si latronum incursu: dolendum equidem, sed remedio nullo; cùm tamen sibi consulere auaritiæ moderamine potuissent. Non ergo iam mirum si registrum detrectantes, quo salua esse omnia possent, irremediabili amissione multentur, & amantes periculum, pereant in illo.
146
*Quia tamen cùm res ita accidunt, non
ita esse aperta transgressio solet, vt locus penitus reo ad recuperationem nullus relinquatur, vnde & lis solet super talibus excitari. Tunc licebit Proregi rem ita peragere, vt neque Rex suis iuribus, nec miser inter angustias deprehensus omnino spolietur. Cùm enim in delictis probationes esse debeant luce solis clariores, & in dubio sit reo potiùs fauendum quàm actori, etiamsi actor Fiscus sit, iuxta hæc poterit benigna sententia pronuntiari. Cauendum tamen ne manibus adhæreat macula, de quo Sanctus Job sanctissimè gloriabatur. Iob. 31. v. 1. Si enim adhæreat, adhærebit etiam restituendi obligatio, & vsque ad æternæ damnationis pœnam, si eidem satis non fuerit factum, adhærebit.
147
*Dicò sextò. Proreges Indici nequeunt
tutâ conscientiâ stipendia pro libitu augere: in augmento enim illo donatio interuenit, cùm id, quod non est debitum, tribuatur. Nequeunt etiam militiæ stipendia famulis assignare, qui minimè in militiâ seruiunt, & dicuntur Plazas muertas. Non seruientibus enim stipendia non debentur, & ita donationes tantùm sunt ex Regio patrimonio infideliter & iniustè in rebus talibus dissipato. Quis autem hîc de obligatione restitutionis dubiter, vbi adeò est iniustitia manifesta? Sic circa similia poterit discursus efformari. Pro sumptibus extraordinariis videatur Dom. Solorzanus Lib. 4. Cap. 3. num. 45. & in Politicâ pag. 769. §. Lo duodecimo.
CAPVT XV.

p. 100
CAPVT XV.

Proreges Indici quomodo Excommunicationi deferre teneantur.
148
*DIco primò. Proreges Indici pos
sunt, sicut & alij, ab Ordinariis excommunicari. Pro hoc videndus Dom. Solorzanus Lib. 4. Cap. 10. n. 66. & seqq. & in Politicâ pag. 883. §. Lo que mas. Vbi ex pluribus Auctoribus ostendit solis Regibus priuilegium istud competere, vt à solo Pontifice excommunicari possint. Et ab eo adductis addendi P. Gaspar Hurtadus Tractatu de Excommunicatione Disput. 12. Difficult. 2. §. Subditus. P. Palaus Tomo 6. Disput. 1. Puncto 6. num. 3. P. Bauny Tomo 1. Disput. 2. Quæst. 6. Dub. 9. P. Layman Lib. 4. Tract. 6. Cap. 1. num. 4. quamuis non desint, qui hoc etiam Regibus negent: sic enim tenent Marius Alterius Tom. 1. de Censuris pag. 37. Col. 2. & P. Fagundez Præcepto 2. Lib. 1. Cap. 3. num. 21. Proreges autem non gaudent priuilegus ab Apostolicâ Sede concessis dubitari nequit: Tum quia quæ à iure communi exorbitant, nequaquam ad consequentiam sunt trahenda. Quæ est iuris regula. 28. in Sexto. Tum etiam quia cùm hoc ipsum priuilegij rationem habeat, quòd scilicet Regum priuilegio gaudere possint, illud debent ostendere: quod statutum in Cap. Cùm personæ, de Priuile
Cap. Cùm personæ.
giis, in Sexto: Atqui tale priuilegium non ostenditur: ergo nihil est, quod Ordinariorum possit sententiam prohibere. Item. Ex repræsentatione Regiæ personæ argui nequit, quia hoc ipsum est, quod contendimus; priuilegium scilicet Apostolicum non posse ad repræsentantem personam eius, cui est concessum, extendi, & quidem repræsentatio hæc non tollit inæqualitatem Regiæ, & Proregiæ personæ, & ita est in illis diuersa ratio: & Rex quidem poterit Proregi suo repræsentationem sui conferre, non tamen in eum priuilegium Apostolicum transferre, quia neque ex generali concessione, neque ex particulari aliquâ, hoc habetur. Habet Rex priuilegium comedendi carnes in diebus vetitis: poteritne illud suo conferre Proregi? Quis hoc nisi per summam inscitiam affirmarit?
149
*Quod vrgeri potest ex Cap. Ne aliqui, vbi suprà. Cùm enim ibi Clemens Quartus de
priuilegiis eorum agat, qui excommunicari, aut interdici nequeunt; addit tamen priuilegia talia non extendenda, cuiuscumque præeminentiæ, dignitatis, & conditionis sint, Regibus, Reginis, & eorum filiis, ac Religiosis cœtibus exceptis, sic decernens: Ad Ordinariorum sententias & processus edicto perpetuo prohibemus extendi. Sic ille. Priuilegium ergo Regium in materia censurarum, non est ad Proreges, etiamsi præeminentiam singularem habeant, extendendum. Et multò minùs ad Regios alios Ministros, vt nonnulli contendunt, contra quos benè disputat Diana. Parte 2. Tract. 1. Resolut. 9. Probat autem idem Textus ineptè fieri extensionem de personâ ad personam; cùm neque in persona eâdem extensio locum habeat in ordine ad id, quod licet verba videantur exprimere, ratio tamen non patitur ampliari: Ne aliqui de indultis Apostolicis confidentes,
Clementis 4. verba.
alios confidentes in suo iure molestent, & Ordinariorum iurisdictionem contemnant pariter & eludant, vt loquitur Pontifex: quod tamen de Regiis personis, & Religiosis non est cœtibus præsumendum: cùm de Proregibus aliter existimandum multi
plici experimento doceamur. Et ex præfati Capitis determinatione fit satis obiectioni, quæ ex Inquisitorum iurisdictione instrui potest: illi enim, vt ex Concordatis constat, nequeunt Proreges Indicos excommunicare. Ex hoc enim priuilegio ad Ordinarios fieri Consequentia nequit, propter rationem & decisionem Pontificis. Neque ex eo fiet vt Inquisitorum iurisdictionem contemnant aut eludant; id enim est Regiis cautionibus abundè prouisum: & dummodò illi intra suos se contineant terminos, semper illos Proreges veneratione eximiâ prosequuntur.
150
*Dico secundò. Quod Assertione præceden
ti est dictum, de excommunicatione intelligendum est quantùm ad valorem: quæ tamen nisi in casu specialissimo licita non erit. Probatur ratione, quam pro Regibus adducit P. Bauny suprà ita scribens: E re tamen est communi eos hoc tempore quoad hanc pœnam non subesse Ordinariis ob turbarum motum certum, si publicè, deque loco superiore excommunicati renuntientur ab Episcopis. Sic ille. Atqui turbarum motus ob excommunicationem Proregum etiam vrget, & præsertim in Indiis, in quibus à supremis Principibus non potest statim commodum remedium adhiberi: ergo illorum excommunicatio generaliter loquendo libitalicita non est. Id quod de publicâ denuntiatione dicendum pariter ob simile fundamentum. Casus autem specialis non potest assignari, cùm ex circumstantiis pendeat, quas quidem Prælati, adhibito sapientium, prudentium, expertorumq́ue virorum consilio & pri
uatis semotis affectibus, ponderabunt: illud præ oculis habentes, quod Innocentius Quartus in Concilio Lugdunensi obseruandum præscribit verbis illis: Cùm medicinalis sit excommuni
Cap. Cùm medicinalis.
catio, non mortalis; disciplinans, non eradicans: dum tamen is, in quem lata fuerit, non contemnat; cautè prouideat Iudex Ecclesiasticus, vt in ea ferenda ostendat se prosequi, quòd corrigentis fuerit & medentis. Sic ille. Et habetur in Cap. Cum medicinalis, de sententia excommunicationis in sexto.
151
*Vbi non est sensus, vt aliquis sinistrè
Quomodo sit medicinalis.
interpretari posset, quando quis contemneret, seuerè cum illo per excommunicationem agendum, etiamsi medicina in tormentum animæ & corporis suo vitio conuertatur: sed excommunicationem esse medicinalem ex naturâ suâ, nisi quis contempserit medicinam, & ita illi non prosit, sicut Ecclesia prodesse desiderat. Sed talis esse contemptus potest, vt de medicinâ sperari nequeat, & ita satiùs fuerit ab illa penitus abstinere. Sic enim & in medicinis corporalibus accidit, vt quando non iudicantur profuræ ob pessimam ægri dispositionem, ab iis debeat adhibendis temperari. Pro quo videri potest P. Suarez Tomo 5. in 3. p. Disputat. 4. Sect. 5. num. 10. vbi præfatum Caput doctè explicat, ostendens quomodo excommunicatio medicina sit, & id specialiùs ei conueniat comparatione aliarum pœ|
p. 101
narum, quas Ecclesia infligere potest: Nam per
se intendit (verba illius sunt) non solùm præcauere futura peccata, sed potiùs per se primò curare peccatum à peccato commisso, & liberare illum ab statu, in quo permanet ratione talis peccati. &c. Quando ergo de tali bono effectu spes nulla est, aut satis infirma, contra charitatem est, & videtur etiam contra iustitiam, quæ rectam iurisdictionis administrationem præscribit, illam applicare.
CAPVT XVI.

CAPVT XVI.

Circa nonnulla alia ad Indicos Proreges spectantia postremæ, & breues resolutiones.
152
*PRima sit, non posse illos tollere ius
quæsitum priuatis, pro suo libitu. Et certè pro libitu erit, etiamsi Assessoris consilium accedat, si illud manifestata voluntas, cui tutò contradici non possit, extorserit. Et quod ad ius attinet, benè obseruat Dom. Solorzanus Lib. 4. cap. 10. num. 72. & in Politicâ pag. 883. §. En quanto. Et ratio est clara; quia hoc nec illis concessum est, nec concedi licitè potuit. De consilio autem etiam constat: quia coactum iudicium non potest vocari consilium, quod omnino liberam exigit voluntatem. Et ad hoc iniustitiæ genus pertinet, quando factâ alicuius officii prouisione, & titulo tradito, dispositio reuocato titulo reuocatur. Iam enim ius quæsitum fuerat, & nisi noua aliqua superueniat causa, quæ indignitatem prouisi constituat, manifesta illi irrogatur iniuria. Si enim talis esset in donatione gratuitâ; multò id certius habetur in prouisione secundùm justitiæ leges consummatâ.
153
*Secunda, sine justis causis non posse
Neque dilationes debitoribus.
debitoribus dilationes, seu litteras moratorias, vulgo Esperas, concedere. Quod patet ex eo quòd tales dilationes sunt in præiudicium tertii, circa quod Proregibus potestas nulla conceditur, vt patet ex eorum titulis, & legibus, quæ de eisdem loquuntur: nec dari conuenienter posset, cùm in eo iniustitia appareat manifesta. Videndus Dom. Solorzanus suprà num. 73. & 74. qui alios adducit. Quando autem justæ causæ sunt, dila
tiones concedere possunt, vt testantur adducti à citato scriptore num. 73. & in Politicâ §. citato: quod & ipse tenet. Sunt autem justæ causæ, quas iniquis hisce temporibus experimur, retardationem inquam Classium ob bellorum incursiones, pro quibus eligans èex Societate scriptor sic cecinit:
Temporibus bello infectis, & Marte inimico
P. Millieu in Moyse viatore.
Mercurij, queis cũctacuncta palàm cōmerciacommercia cessant. Fortuitum etiam aliquid, propter quod bonâ agentes fide soluendo esse minimè potuerunt. Homines prætereà esse in commercio principes, & de Republica benemeritos: circa quos si executio vrgeatur, status cum honore pariter vacillabit. Et generaliter dilationem debitori valde esse vtilem, & creditori parùm nocumenti afferre. In quo quidem Proreges non gratuitum aliquid præstant, sed justitiæ actum exercent, ad quem tenentur; cùm id ad bonum Reipublicæ spectat, cui ex officio debent prouidere.
154
*Tertia, Peccare concedentes licentiam
ædificandi Monasteria aut Conuentus, quod Regiis rescriptis serio prohibetur. Et quidem non desunt, qui censeant leges huiusmodi contra immunitatem Ecclesiasticam militare, & ita non esse obligatorias, pro quo multos adducit Diana Parte 1. Tractat. 2. Resolut. 62. & 129. quos & ille sequitur. Contrarium tamen alii tenent, quos congerit & sequitur D. Solorzan. Tomo 1. Lib. 2.
Cap. 20. & Tomo 2. Lib. 3. Cap. 23. n. 31. & seqq. & in Politicâ pag. 695. Col. 2. habetq́ue in ipso naturæ iure magnum fundamentum. In solo siquidem priuati hominis nullus eo inuito ædificare potest, etiamsi illud, quod ædificari contenditur, maximè sacrum sit: ergo neque inuito Rege in eius terris: quarum licèt dominus dominio basso non sit, est tamen dominio alto & præcellenti, vnde terræ eius vocantur: sicq́ue in Bullâ Cœnæ, vt vidimus num. 99. qui præter supremos Principes in terris suis noua pedagia imponunt, excommunicantur: cùm tamen constet maiorem terrarum partem ad priuatorum dominium pertinere. Quidquid autem de hoc sit alibi, in Indiis
certè alia est ratio, in quibus concessione Sedis Apostolicæ jus habent Reges Catholici, vt sine eorum licentiâ nequeant Ecclesiæ, aut Monasteria ædificari. Sic enim concessit Iulius secundus in Bullâ, quæ incipit, Vniuersalis Ecclesiæ, die 28. Augusti An. 1508. quam adducit Dom. Solorzanus Tomo 2. Lib. 3. Cap. 2. num. 10. in cuius fine mendosè scriptum datam Anno 1580. non numeris, sed verbis expressis: qui lapsus in Politicâ correctus pag. 506. in principio. In illâ ergo sic
Concessio Iulij 2.
postulant Ferdinandus Rex Catholicus, & Serenissima Ioanna eius filia, & Hispaniæ Regina; Quòd nulla Ecclesia, Monasteria, aut locus pius, tam in prædictis jam acquisitis, quàm alijs acquirendis Insulis & locis, absque eorumdem Ferdinandi Regis, & Ioannæ Reginæ, ac Regum Castellæ & Legionis pro tempore existentium consensu erigi aut fundari poßint. Postulatis autẽautem annuens PōtifexPontifex, sic indulget: Nos præfati &c. eisdẽeidsdem Ferdinando Regi, ac Ioannæ Reginæ Castellæ & Legionis pro tempore existenti, quòd nullus in prædictis acquisitis, & aliis acquirendis Insulis, & locis maris huiusmodi, Ecclesias magnas, & locis statui præfati Regis importantes, alias quàm Ferdinandi Regis, & Ioannæ Reginæ, ac Regis Castellæ, & Legionis pro tempore existentis expreßo consensu, construi, ædificari, & erigi facere poßit, &c.
155
*Circa quæ Dom. Solorzanus Tomo 2.
Lib. 3. Cap. 23. num. 40. & in Politicâ pag. 696. §. Y eumque, ait Pontificem de solis Ecclesiis Cathedralibus videri concludere. Sed quidem immeritò: nam concessio postulationi respondet, cùm profiteatur Pontifex se ad magnam instantiam, quam super hoc fecerunt Ferdinandus Rex, & Ioanna Regìna, debitum habere respectum: & illorum profectò instantia pro Cathedralibus non tantùm erat Ecclesiis, de quibus minùs esse difficultatis poterat, cùm juxta Bullam Alexandri Sexti, earum dotatio, vnde & erectionis cura, ad eos pertineret. Deinde, Ecclesia magna per comparationem ad paruam dicitur, & Pontifex iuxta mentem postulantium statuit, qui de magnis Ecclesiis loquebantur: neque enim pro quauis Capellâ, Oratorio, Hospitio, aut Residentiâ, Regis est licentia requirenda. Quod & sequen|
p. 102
tia verba declarant: & locis statui præfati Regis im
portantes. Quorum est sensus, Ecclesias tales debere esse, quæ locis aut statui præfati Regis importent, seu momenti considerabilis sint; quod nos dicimus, Cosa de importancia, quales Ecclesiæ paruæ non sunt, & loca alia dicta. Quamquàm textus videatur obscurus, neque eodem modo semper legatur apud citatum Auctorem. Capite enim secundo citato, in quo Bulla integrè exstat, sic legitur vt à nobis propositum. Capite autem 23. num. illo 40. sic: Et locis præfati Regis importantibus: vbi & vox statui omittitur, & in participio casus variatur, ac sensus parùm redditur expeditus: qui tamen expeditior videtur, si legamus; & locos statui Præfati Regis importantes: vt postulationi de locis piis sine licentiâ Regum non erigendis respondere videatur. Monasteria autem nomine magnarum Ecclesiarum possunt conuenienter intelligi, aut etiam piorum locorum: vtrumque enim habent, & res, vt more loquamur nostro, importantiæ est magnæ; vnde sine Regis licentiâ nequeunt ædificari. Et ita praxis obtinuit, vt idem Auctor affirmat.
156
*Iuxta hæc ergo sufficienter intelligitur
peccare Proreges, & quidem in re graui, licentiam ædificandi contra prohibitiones Regias concedentes. Vnde iam non habet locum, quod tradit Fr. Ioannes Baptista in Animaduersionibus Hispano-Latinis pro Confessarijs Indorum fol. 307. §. Dari etiam, posse scilicet cum solâ Proregis licen
tiâ Religiosos Cœnobia construere, etiam reluctantibus Episcopis, & quidem cùm scribebat hic Auctor, iam prohibitiones extabant, vt patebit conferenti Libri publicationem, & rescripta, quæ adducit Dom. Solorzanus Cap. 23. citato n. 26. & seqq. Sed quidquid ille dixerit, jam non licet circa rem istam dubitare. Est insuper ratio alia, ex quâ constat peccare Proreges in huiusmodi concessionibus: nam Rex solet ædificia, quæ sine illius sunt licentia constructa, destrui penitus imperare: ex quo damna Religiosis, aut Fundatoribus, non leuia proueniunt, expensarum ingentium frustratione. Et licèt Reges nostri, quæ illorum est eximia pietas, contra ipsorum voluntatem erecta ædificia ob precum instantiam non semel sustinenda censuerint: non tamen semper ita factum; sed neque faciendum potest quis sibi prudenter persuadere.
157
*Quarta, peccare item grauiter, juxta
materiæ grauitatem, si ante assumptam officii possessionem, quod ostensis titulis in loco à Rege destinato fieri debet, jurisdictionem exerceant. Licèt enim circa hoc opinio probabilis fuerit, juxta quam post ingressum in Prouinciam possunt Magistratus iurisdictionem exercere, pro quâ plures & Doctores & rationes adducit D. Solorzanus Lib. 4. Cap. 11. num. 2. & seqq. & in Politicâ Lib. 5. Cap. 14. Non tamen potest illa subsistere, quando Principis circa hoc est expressa decisio: in claris enim & manifestis non est locus disputationi, neque est necessitas inuestigandi mentem per coniecturas, L. Continuus & ibi Glossa, cum aliis Textibus & Auctoribus, quos adducit Petrus de Luna Consilio 37. num. 4. Pro quo & faciunt adducta à Dom. Solorzano suprà Cæp. 3. num. 49. sunt autem aliqua Regia rescripta circa præsentem casum, quæ videri possunt apud D. Solorzanum citato Cap. 11. num. 25. & 36. quod & praxis receptissima comprobauit: vt de hoc non videatur posse dubitari. Dubitauit autem Doctor Saz Carrascus, laudatus aliàs
Iurisconsultus, Principis Squillacensis Assessor, & Senator posteà Panamensis: nec solùm dubitauit, sed intrepidè oppositum asseruit, & scripto vulgauit ad II. Recopilat. Cap. 9. à num. 9. ad 15. Et quidem si ad Textus, qui adduci pro Indiis possunt, verosimilis responsio sit, res in terminis iuris communis relinquitur, & opinio ista satis probabilis est; cùm & Textus & Auctores habeat minimè contemnendos.
158
*Ad schedulam ergo Anni 1555. in quâ
statuitur Sexennium, quod Proregnatui assignatur, computandum à die aduentus in ciuitatem Regum, & captam muneris possessionem: dici potest computandum quidem ab illo die possessionis solemniter captæ, & citra omne dubium & opinionem: quod quidem Rex ita disponere potuit, cùm posset & aliter, vt in officiis aliis fieri solet, in quibus sumptæ possessionis tempus non solet in Indiis obseruari. Praxis autem iuxta opinionem securiorem procedit, & vt bellum iustum ex vtraque parte videtur, inter successorem inquam & decessorem, si vterque velit probabili se opinione tueri.
159
*Quinta, & vltima. Peccabunt etiam
grauiter Proreges Indici si contra Regiam prohibitionem, quæ extat, per terram iter agant, vt ad ciuitatem Curiæ Sedem perueniant, cùm agere per mare debeant, ne grauent populos, & Indos præsertim, in quos semper talium conductionum onera congeruntur. Pro quo videndus Dom. Solorzanus citato Cap. 11. num. 31. & 32. & in Politicâ pag. 889. §. Y para que. Dubitari
In quo & graue peccatum.
enim nequit quin materia grauis sit, nec de intentione grauandi eorum conscientias, quando ex non facto dicta grauamina subsequuntur. Quod tamen regulariter intelligendum est: si enim aut fortium periculum, aut grauis infirmitas aliud faciendum cogat, id nequit non voluntati Regis esse conforme. Tunc autem nullius labor sine mercede relinquendus, aut datum quidquam sine pretio: nullus enim tenetur Proregi suis stipendiis militari. Et quidem satis inauspicatum interpretari poterunt suæ gubernationis exordium, si eam miserorum grauaminibus auspicentur. Neque ego de illis plura, satis contentus, si quæ de ipsis disserui, ab eisdem diligenter obseruentur. Iam ad alios, sed proximiores illis, stylum nostrum traducamus, de quibus agentes, quæ pro syndicatu desiderari poterant, tribuemus.
Loading...