Solórzano Pereira: De Indiarum Iure - The School of Salamanca

preceding text ...

back | | continue

D. IOANNIS DE SOLORZANO PEREIRA DE INDIARVM OCCIDENTALIVM Ivre, et Gvbernatione LIBER PRIMVS: In quo de personis, & servitijs Indorum.

p. 1
D. IOANNIS DE SOLORZANO PEREIRA DE INDIARVM OCCIDENTALIVM Ivre, et Gvbernatione LIBER PRIMVS: In quo de perſsonis, & ſservitijs Indorum.

CAPVT PRIMVM. De statu & libertate Indorum in communi; & de origine & damnatione servitij personalis eorum, quod sub tributorum colore iniuste ab aliquibus usurpatur.

CAPVT PRIMVM. De ſstatu & libertate Indorum in communi; & de origine & damnatione ſservitij perſsonalis eorum, quod ſsub tributorum colore iniuſste ab aliquibus uſsurpatur.

SVMMARIVM CAPITIS PRIMI.

1 LIBRI huius inſstitutum proponitur.
2 Perſsonarum inſspectio, & tractatus prior eſsſse debet.
3 Indi, omni iure inſspecto, liberi ſsunt.
4 Reipub. Hiſspanorum, & Indorum commixtio aliqua ſservitia ipſsorum Indorum requirit.
5 Servitij perſsonalis nomine, quid in provincijs Indiarum genericè, & quid ſspecialiter intelligatur?
6 Servitium perſsonale Indorum, quod aliqui Commendatarij ob privatum ſsui commodũcommodum introduxerunt, unde originẽoriginem habuerit?
7 Servitij perſsonale Indorum damna qui tangant & doleant?
8 Servitium perſsonale Indorum, quod Commendatariorum cupiditas introduxit, ſsemper à Noſstris Pijſsſsimis Regibus prohibitum fuit.
9 Schedulæ plures referuntur, quæ ſservitium perſsonale Indorum Commendatarijs graviter prohibuerunt.
10 Caput inſstructionis Dom. Proregis D. Franc. à Toleto de tollendo ſservitio perſsonali Commendatariorum, per penditur.
11 Servitiũ perſsonale in aliquibus Provincijs remanſsit, etiam poſst tributorum taxationem ſsed adhuc ceſsſsare iuſsſsum fuit.
12 Schedula anni 1601. perpenditur, quæ vulgò vocatur, la del ſservicio perſsonal.
13 Schedula anni 1609. qualiter prohibeat ſservitium perſsonale à Cõmendatarijs exigi ſsolitum, & Indos omnes taxari iubeat?
14 Excellentiſsſs. Dom D. Petrus Fernandez à Caſstro laudatur, & qualiter de Auctoris promotione curaverit?
15 Chilenſsi in Regno ſservitium perſsonale exercent Commendatarij Indorum, licèt illud pluries reformari iuſsſsum fuerit.
16 Servitium perſsonale, quod Commendatarij in Indos exercent, omni iuri & rationi repugnant.
17 Libertas quid ſsit, & in quo conſsiſstat?
18 Liberis hominibus libertas infringenda, aut oneranda non eſst.
19 Commendatarij Indorum moderatis tributis, vel ſservitijs contenti eſsſse debent.
20 Operæ libertorum quod ius præſstent Patronis eorum?
21 Exactiones nove, illicitæ, & violentæ ſsemper reprobatæ, & punitæ.
22 Domini, qui novis, vel duris impoſsitioni|
p. 2
bus vaſsſsallos gravant, in Bulla Cœnæ excommunicantur.
23 Commendatarij Indorum iuſstè prohibentur ſservitia perſsonalia ab eis exigere.
24 Vaſsſsalli non poſsſsunt compelli ad ſservitia, vel tributa inconſsueta, aut immoderata, & num. 26. L. unica. C. ne operæ à collat. exigantur, lib. 10. & ſsimiles, illustrantur, ibid.
25 Provinciales duplici onere, vel collecta non ſsunt gravandi.
27 Coloni, & adſscriptitij novis & violentis ſservitijs onerari non poſsſsunt.
28 Domini, qui ſsuis vaſsſsallis ſservitium imponunt, & ſsalarium iuſstum non ſsolvunt, furtum committunt, & ad reſstitutionem tenentur.
29 Commendatarij Indorum in ſservitio perſsonali exigendo, præſscriptione tueri non poſsſsunt.
30 Iudicis interventio & auctoritas ſsolet excludere præſsumtionem fraudis, & violentiæ.
31 Præſscriptio ex annuis præſstationibus ſsolet induci etiam contra ruſsticos & mulieres.
32 Præſscriptio ſservitij perſsonalis cõtracontra Indos dicitur corruptela, & eſst prohibita per Regias ſschedulas.
33 Vſsucapionem ubi lex impedit, bona fides non prodeſst.
34 Libertati ſsemper favendam eſst in præſsumendo & iudicando.
35 Malæ fidei poſsſseſsſsores cenſsentur, qui aliquid habent, vel faciunt contra legis prohibitionem.
36 Præſstationes illicit & violentæ non recipiunt præſscriptionem, etiam immemorabilem.
37 Divi Gregorij locus expenditur pro tollendis iniuſstis & violentis vaſſallorũvaſſallorum præſstationibus.
38 Ioan. Matiençi opinio ſservitium perſsonale approbantis, refertur, & damnatur.
39 Tributum benè poteſst, & ſsæpè ſsolet conſsiſstere & taxari in aliquarum operarum præſstatione.
40 Novo in Regno Granatenſsi tributa Indorum vocant Demoras, & quare?
41 Servitia perſsonalia, que Commendatarijs præſstantur, in totum abolere, tutius eſst, & quare?
42 Delictis via aperienda non eſst.
43 Acoſstæ ſsententia circa hoc genus ſservitij perſsonalis refertur.

QVÆ prioribus

^† illis libris ſscripſsimus, quos nuper circa iuſstam harum Indiarum Occidentalium inquiſsitionem, acquiſsitionem, & retentionem luce donavimus, ea, ut ibîdẽibidem advertimus, præſstolantur, quæ ad earundem gubernationem ſspectant. In quibus proponendis & exponendis, ut recto ordine procedatur, ab Indorum perſsonis, earumq́ue ſstatu, & conditione initium capeſsſsemus;

^† quarum in omnibus iuris quæſstionibus priorem, potioremq́; inſspectionem eſsſse debere, optimè docuit I. C. in l. 2. D. de ſstat. hom. l. ſsi quæramus 6. D. de teſstam. l. quidam referunt 14. D. de iure codicil. §. ult. Inſstit. de iur. natur. l. 2. §. poſst originem, de orig. iur.

Et planè

^† ipſsos Indos Naturali, ac Civili Iure inſspecto, & ſserijs, ac repetitis Regum noſstrorum iuſsſsionibus & ſschedulis liberos eſsſse, & ut liberos tractari debere, ſsatis luculenter probatum reliquimus in lib. 3. prioris voluminis, c. 7. per tot. & optimè ſsupponit elegãtiſsſsimus P. Ioſseph. Acoſsta lib. 2. de procur. Ind. ſsalut. c. 7. pag. 235. quem ibîdem n. 53. retulimus, & iterum graviter repetit lib. 3. cap. 17. ſsic inquiens: Atque inprimis Indos non eſsſse ſservitute mulctatos, ſsed liberos prorſsus, & ſsui iuris, ex ijs, quæ in lib. 2. diſsputata ſsunt, & ſsumimus. Etenim & publicæ leges ita statuunt, & conſsuetudo diuturna, & ratio conſstans ac certa, quòd qui nulla iniuria laceſsſsunt, non poſsſsint reddi belli iure captivi.

Sed cùm rerum uſsus, &

^† mixtæ iam, ac communis eorundum Indorum, & Hiſspanorum Reipublicæ utilitas, & neceſsſsitas, aliqua munia, ſsive ſservitia induxiſsſse, aut etiãetiam extorſsiſsſse videatur, quibus illi addici, & diſstribui cœperunt, quæ iſsthæc, & qualia ſsint, & quatenus iuxta iuris regulas ſsubſsiſstere, poſsſsint? hoc libro ſsigillatim percurrere, & diſstinctus capitibus trutinare conabimur.

Et ut à ſservitio

^† perſsonali incipiamus, hoc quidem nomine in his provincijs generaliter intelligere ſsolemus, quicquid utilitatis ex ipſsorum Indorum labore, operaq́ue percipitur, ſsive agrum tuũtuum excolant, ſsive gre|

p. 3

gem paſscant, ſsive domũdomum ædificent, ſsive pabulum, ac ligna comportent, ſsive onuſsti eant, ſsive curſsores litteras deferant, ſsive textrinis, aut fodinis inſserviant, ut egregiè adverit Acoſsta ubi ſsup. Sed in ſspecie tamen, & magis cõtracto vocabulo, propriè hoc ſservitij perſsonalis nomen ad eos applicari ſsolet, qui ſsemotâ publicarum cauſsarum, & functionum contemplatione, ob ſsuum dumtaxat privatum commodum, & utilitatem IndorũIndorum perſsonas gravare, & eos, atque eorum liberos, ſsine ulla ſsexus, vel ætatis differentia, perpetuæ ſservituti mancipare videntur; legibus, quę contrarium ſanxerũtſanxerunt, ſsubdolis quibuſsdã cavillationibus, & ſsraudulẽto colore deluſsis.

Hoc autem ſservitium

^† inde (ut apparet) originem habuit, quòd cùm principio detectionis harum regionum, Indi Hiſspanis commendari cœpiſsſsent, ut illos protegerent, & in Fide Catholica diligenter inſstruerent, & huius curæ ratione Indi ipſsi certum illis penſsum, ſsive tributũtributum præſstare iuberentur (de quo inferiũs ſsecundo Libro pleniùs agemus) eiuſsmodi Hiſspani, qui ita Indos in commendam acceperant, tribute loco, plenam in eos, & eorum bona dominationem uſsurparunt, nullum opus, quantumvis durum, & laborioſsum prætermittentes, quod illis, tanquam ſservis de lapide emtis, non imperarent; maximè quando prædicta tributi præſstatio non in pecunia numerata, aut alijs ſspeciebus, & terræ fructibus deſsignata fuit, ſsed in certis quibuſsdam operis, & famulitijs, quæ interdum Indi, aliquot anni temporibus, patronis ſsuis præſstare iuſssi fuerunt. Sub hoc enim velamine eos vexare, & detinere ſsolebant cauſsantes iniunctum ſsibi munus, vel penſsum nõnon abſsolviſsſse, vel minus rectè feciſsſse.

De quo perſsonali

^† ſservitio, & de damnis illius occaſsione Indis in varijs provincijs illatis, latè agit, & graviter dolet, ac queritur Epiſscopus Chiapenſsis in ſsuo tractatu triginta propoſsitionum, propoſsit. 28. & ſseqq. Ioſseph. Acoſsta d. cap. 17. Fr. Michael ab Agia Franciſscanus in tribus reſsponſsis de ſservitio perſsonali, Limæ typis excuſssis, ann. 1604. pag. 8. cum ſseqq. & pag. 42. & ſseqq. ubi ſse peculiarem tractatũtractatum de eodem argumento ſscribere memorat, qui nec dum in lucè prodijſsſse videtur, Ioan. Matienzus in tract. manuſscripto de moderat. Regni PerũPerum, lib. 1. c. 13. Fr. Ioan. à Torquemada in Monarch. Ind. lib. 5. cap. 14. pag. 678. & cap. 24. pag. 709. & cap. 59. pag. 796. & Ant. de Herrera in ſsua Hiſst. gener. Indiar. decad. 1. lib. 7. cap. 8. pag. 237. lib. 9. cap. 10. pag. 322. & ſseqq. & decad. 4. lib. 6. cap. 2. pag. 128. cap. 11. pag. 150. & lib. 10. c. 6. pag. 269. & ſseqq. & alibi paſssim.

Vbi eximiam,

^† & indefeſsſsam Regum noſstrorum curam, & ſsolicitudinem, iam inde ab antiquis temporibus, memorant, in curãdo, ut hoc ſservitium perſsonale omnino ceſsſsaret, & tãtam Indi, quos in Nova-Hiſspania, Naborios vocant, quàm alij Regni Peruani, & aliarum provinciarum, qui eo premebantur, in libertatem deducerentur, & certâ, ac levi tributi taxâ, formâq́ue præſscriptâ, nihil prætereà aliud, neque Regio Fiſsco, neque patronis, quibus commendati erant, ſsolvere cogerentur.

Sed hoc manifeſstiùs

^† conſstabit ex innumeris legibus, ſschedulis, & inſstructionibus, quæ ad hoc diverſsis tẽporibustemporibus expeditæ reperiuntur. Quarum, ut aliquas memorẽ, notabilis admodum eſst illa quæ inter novas leges (quas vocãtvocant) anni 1542. edita fuit, & plures turbas, & ſseditiones excitavit, dum generaliter ſsanxit: Que ninguna perſsona ſse pudieſsſse ſservir de los Indios por via de Naboria, ni Tapia, ni otro modo alguno contra ſsu voluntad, quę extat in 4. to impreſsſs. pag. 292. Alia quoque expedita eſst Valliſsoleti 22. Februarij ann. 1563. quæ habetur eodem tom. pag. 294. & in Ordinat. Mexic. fol. 173. quibus longè diſsſsertiùs damna, & inconveniẽtia referbantur, quæ ex his ſservitijs perſsonalibus ſsequebantur, ſsive Indi in illorum præſstatione taxati eſsſsent, ſsive à Commendatarijs pro tributorũtributorum ſsolutione, & cõmutatione ad ea præbenda compellerentur, & ne id in poſsterum fiat, præcipitur, etiam cum Indis, qui Regiæ Coronæ aſssignati fuerint, ſsed taxæ ſsoliusmoderatâ quãtitatequantitate ſsolutâ, in reliquis liberi eſsſse, & liberè degree permittantur. Eodè anno 1549. ſschedula alia Guatemalèſsi Cancellarię miſsſsa videtur, d. 4. tom. pag. 297. quâ patronorũpatronorum durities, & exceſsſsus prohibetur, qui mulieres populorũpopulorum ſsibi commendatorũcommendatorum, privatis careeribus detinebant, ut ſsibi lanificia, & alia ſservilia, & laborioſsa opera nomine tributorũ præſstarent. Et anno 1555. Regijs epiſstolis, quarum verba habẽturhabentur d. 4. to pag. 296. Mexicanis Auditoribus iniunctũiniunctum eſst, ne ullo modo hæc ſservitia perſsonalia permitterent, neq;neque eorũ præſstationi, etiãetiam Indos delinquentes, in perpetuũ manciparẽt: Si no q̃que en todo ſse guarden, i cumplan las proviſsiones i cedulas q̃que eſstan dadas, para que no aya los dichos ſservicios perſsonales, ni ſse taſsſsen ningunos Indios en eſsto, ſsino en los frutos de la tierra, conforme à las proviſsiones que eſstan dadas.

Poſstmodum verò

^† anno 1568. cũcum Excellentiſssimus ille, & nunquãnunquam pro meritis laudatus Prorox Dom. D. Franciſsc. à Toleto ad Regnũ PeruanũPeruanum gubernandum mitteretur, qui illud, ut Numa alter, multis, & præclaris |

p. 4

legibus & ordinationibus ſstabilivit, inter reliqua, hoc in mandatis accepit, ut habetur eod. tom. pag. 294. I los repartimientos que vacaren, quando los huvieredes de proveer, darlosheis ſsin ſservicio perſsonal, pues las perſsonas à quien proveyeredes los tales Indios vacos, holgaràn de tomarlos ſsin el dicho ſservicio, i de eſsta manera ſse podrà ir cumpliẽdo lo que por Nos eſstà mandado cerca de ello. I en los titulos de las Encomiendas q̃que hizieredes, vaya expreſsſsado, que no han de tener ſservicios perſsonales.

Et licèt hic

^† vigilantiſssimus, ac præſstãtiſsſsimus Prorex in huius ſservitij formis, dãniſsq́ue tollendis, mirum in modũmodum laboraverit, & totum ferè Peruanum Regnum perſsonaliter luſstrãs, Indos ab hac, & alijs oppreſssionibus liberare ſstuduerit, & certis fixiſq́;fixiſque tributorũtributorum, ſsive capitationum præſstationibus in pecunia, & alijs ſspeciebus, pro regionũregionum varietate taxaverit, adhuc tamen in Caraquenſsi, Quitenſsi, Popayanenſsi, Arequipenſsi, Tucumanẽſsi, Paraguayenſsi, Argentina & Chilenſsi provincia, & in Guatemalenſsi, & alijs Novæ-Hiſspaniæ, & Novi Regni Granatenſsis, eius veſstigia remanſserunt, prout latiùs refert Agia ubi ſsuprà reſsp. 1. pag. 8. & 42. Vnde cùm ad eiuſsdẽ Peruani Regni guernationẽ Dom. D. Ludovicus à Velaſsco aliquibus poſtmodũpoſtmodum annis mãdaretur, idẽidem caput in Inſstructionibus ſsibi datis, accepit, ann. 1595. ut patet ex 1. tom. impreſs. pag. 320. Et in 4. pag. 301. extat ſschedula alia ann. 1581. miſsſsa ad Licentiat. Monzonium Novi Regni Quæſstorem (quem Viſsitatorem appellant) qua cavetur, ut perſsonalia ſservitia, quæ ibi ab Indis Regiæ Coronæ adſscriptis, exgebantur, omninò aboleri faciat, & ad certam tributorum taxam reducat. Et deinde apud D. Laurent. 19. Octobr. ann. 1591. alia Quitenſsi Cancellariæ expedita fuit, quæ illud idem ſervitiũſervitium, eiuſsq́ue dutitiẽ, & inveteratam corruptelãcorruptelam prolixe narrat, & damnat, atque in poſsterum emendari iubet.

Et anno 1601. die. 24. Novẽbr. Valliſsoleti

* altera illa famigerata ſschedula prodijt, ad dictũ Dom. Proregẽ D. Lud. à Velaſsco directa, quæ vulgò, La del ſservicio perſsonal appellatur, & in ea, diſstinctis capitibus, omnes eius ſspecies recenſsentur, & quid in unaquaq;unaquaque cavendum, quid tolerandum ſsummo ſstudio diſscutitur. Et cùm in ſsecundo, IndorũIndorum libertatem generaliter aſsſseruiſsſset, & ut volũtariè, quibus velint, & quo pretio velint, ſsuas operas locent; in tertio CommendatariorũCommendatariorum hac in parte exceſssibus enarratis, hæc verba ſsubiecit: Para cuyo remedio ordeno i mãdomando, q̃que de aqui adelante no aya, ni ſse conſsienta en eſsſsas provincias, ni en ninguna parte de ellas los ſservicios perſsonales, q̃que ſse reparten porvia de tributos à los Indios delas Encomiendas, i q̃ los juezes, ò perſsonas q̃que hizieren las taſsſsas de los tributes, no los taſsſsen por ningun caſso en ſservicio perſsonal, ni le aya en eſstas coſsas, ſsin embargo de qualquiera introduccion, costũbre, ò coſsa que cerca de ello ſse aya permitido; ſsope na q̃que el Encomendero que usàre de ellos, i contraviniere à eſsto, por el miſsmo caſso aya perdido, i pierda ſsu Encomienda, lo qual es mi voluntad que aſsſsi ſse cumpla i execute, i q̃ el tributo de los dichos ſservicios perſsonales ſse commute i pague como ſse taſsſsare en frutos de lo que los miſsmos Indios tuvieren, i cogieren en ſsus tierras, ò en dinero, lo q̃que deſsto fuere para los Indios mas commodo, i de mayor alivio, i menos vexacion.

Deniqve (ut alia omittãomittam) cùm ſsuperioris ſschedulę impiemẽtũ ob aliquas difficultates, quæ ſsele obtulerũtobtulerunt in eius executione, cõperendinatũ fuiſsſset, alia

^† non minus nobilis, & certè magis provida, promulgata fuit Aranjuecij 26. Maij an. 1609. Dom. Peruano Proregi Marchioni Montiſsclario directa, cuius ordinationem & expeditionẽ pro ſsummo ſsuo ingenio, & ardẽti in Indos propẽſsione

^† curavit Excellẽtiſsſs. ille, & nunquãnunquam pro meritis ſsatis laudatus Princeps Dom. D. Petrus Ferdinandez à Caſstro, Lemenſsius Comes, & in ſsupremo Indiarum CõſilioConſilio eâ tempeſstate meritiſssimus & vigilantiſsſsimus Præſses, qui me ad Senatoris Peruani munus, Regi noſstro Philippo III. propoſsuit, & de profectione tractantẽ, magnis, & enixis votis cõmonuit, ut prædictæ ſschedulę omnimodãomnimodam obſservationẽ pro viril curarem, in cuius 27. cap. apertè deciditur: Que no puedã los Indios porſsus delitos ſser cõdenadoscondenados à ningũ ſservicio perſsonal de particulares, & in cap. ſseq. illud anni 1601. ſsub gravioribus pœnis cõtracontra iudices negligẽtes repetitur, & quòd tributa IndorũIndorum omninò in fructibus, quos eorũeorum provinciæ produxerint, taxentur, & perſsolvantur, aut in pecunia, prout ipſsis magis cõducereconducere viſsum fuerit.

Porrò

^† cùm ad Regias aures perveniſsſset, eiuſsmodi ſservitij genus cum magna Indorum iactura adhuc in Chilẽſsi Regno durare, peculiaris alia ſschedula expedita fuit 8. Decemb. ann. 1610. & eidem Marchioni Montiſsclario directâ, quâ ut illud reformaret, ſstrictè præcipiebatur. Cuius executionẽexecutionem curans Excellẽtiſsſs. Princeps Eſsquillacenſsis, ipſsius Marchionis in Proregali dignitate ſsucceſsſsor, ex anno 1617. uſq;usque ad anuũanuum 1620. lectiſssimos aliquos viros, & me unũunum inter illos, ac minimũminimum quidẽ elegit, & plures ſseſsſsiones indixit, à quibus, & in quibus hac re cõponenda ſsedulòtractaretur. Et cũcum ea quæ opportune viſsa ſsunt, ordi|

p. 5

nata fuiſsſsent, neſscio an adhuc omnino uſsu recepta fuerint, illius Regni incolis validè reclamantibus, qui magnũmagnum ſsibi, & præcipuè rei ruſsticæ & pecuariæ, ex hac reformatione pręiudiciũ generari cauſsantur, quorũquorum cõſservationi ſsudendum, eadem ipſsa ſschedula cavet.

Sed ne exiſstimet aliquis, nos Regijs dũtaxat iuſssionibus, & ſschedulis adverſsus prædictũprædictum perſsonale ſservitium inſsurgere, operæpretium erit, aliquas rationes

^† in mediũmedium adducere, quibus eius iniquitas, & durities magis, ac magis, ex iuris etiãetiam cõmuniscommunis regulis, detegatur. Et in primis cõſideroconſidero, quòd cùm Indi (ut ſsæpè diximus) liberi ſsint, & libertas

^† ſsit natur alis facultas eius, quod de ſse, ac rebus fuis quiſq;quisque facere velit, l. libertas 4. D. de ſstat. hom. §. &. libertas, Inſst. de iur. perſson. l. 1. tit. 22. p. 4. cum alijs, quæ ultra Scribentes, ibidẽ erudiè notat Conan. lib. 2. cõmen. c. 1. ex. n. 3. Corraſs. in Rubr. de ſservit. n. 13. Alex. lib. 4. Genial. c. 10. & Bellarmin. 1. tom. cõtrverſs. lib. 3. de laic c. 7. ferendi non fuerunt iſsti Patroni, ſsive Cõmendaterij, qui Indis, & Indorũ bonis tanquãtanquam ſservis abutebãturabutebantur, d. l. libertas 4. §. ſservitus, D. de ſstat. hom. l. 1. §. nam apud, D. de his qui ſsunt ſsui, §. in poteſstare, Inſst. eod. §. ſservitus, & §. ſservi autẽautem, Inſst. de iur. perſson. Cùm iniquũiniquum ſsit,

^† liberorũliberorum hominum libertatẽ infringere, aut nimis onerare, vel eis liberãrerum ſsuarum adminiſstrationẽ auferre, l. Titio centum 70. §. Titio centum 2. D. de cõd. & lemõſstr. l. 2. D. ſsi à parẽt. quis fuer. manum. l. 1. §. quæ onerandæ, & l. 2. in fin. D. quar. rer. act nõnon detur. l. 2. D. de liber. hom. exhib. quæ iniuriarum actionẽactionem ei, qui hoc uſsu impeditur, concedit, cum alijs, quæ plenè congerit Bart. & eius Addit. in §. Titio centum, Alex. conſs. 102. vol. 2. & Nos infr. cap. 3. m. 48. & ſseqq.

Debueruntq́; prædicti Patroni

^† moderatâ triburi, ſsive ſservitij exactione contenti, quod Indi ſsibi propter tutionẽ, vel adminiſstrationẽ præſstare unbentur, ab illorum vexatione ſsuperſstare, & non tà operas ſservorum, quàm libertorũlibertorum exigere,

^† quæ nullum ius in perſsonã, imò neq;neque in rem præſstare videntur, iuxta fl. & DD. in Rubr. D. de oper. ſservor. & de oper. libert. gl. 1. in. l. 2. D. de uſsufr. leg. & in l. 2. verb. Diminutione, D. de oper. ſserv. §. 1. Inſst. de acquiſsit. per adrogat. l. 1. tit. 31. p. 3. cum alijs, quæ tradit Ant. Gom. lib. 2. var. c. 15. n. 1. ZaſsiꝰZaſsius lib. 1. ſsingul. intell. c. 3. n. 7. & Goveanus lib. 1. lect. c. 7. licèt Alex. in. l. 1. §. ſsi uſsusfructus, n. 3. D. ad leg. Falc. & Cepola intract. de ſservit. 1. p.c.n. 7. in libertorum quoq; operis ius in re concedendũconcedendum exiſstimẽt.

Secvndo perpendo,

^† nihil magis in iure curari, quàm utillictę & violenter, ac tyrannice impoſsitę exactions, & pręſstationes prohibeãtur & reprimãturreprimantur, l. illicitas 6. in princ. D. de off. Præſsid. c. quia cognovimus 10. q. 3. tot. tit. 11. lib. 6. Recop. l. 15. & 16. tit. 27. lib. 9. l. 19. tit. 6. lib. 3. Recop. cũcum pluribus alijs, quæ de novis, aut iniuſstis impoſsitionibus vitãdis, ultra alios. tradit Covat. in Reg. poſsſseſs. 2. p. §. 4. n. 1. & 5. Avẽdañ. de exeq. mand. 2. p. c. 4. n. 9. Ioan. Oroſscius in l. ſsoleñt, n. 18. D. de off. Proconſs. Mẽchac. lib. 2. contr. illuſst. c. 83. n 27. Ioan. Gutier. lib. 1. pract. q. 92. n. 2. Vilialob. lib. 4. cõmun. opin. pag. 84. col. 1. Gail. lib. 1. pract. obſserv. 17. Myſsing. cẽt. 5. obſser. 8. ubi quòd ſsine licentia Principis nemo poteſst ſsubditis, aut colonis novas collectas imponere, & Bobadilla, plurimos referens, in Polit. lib. 2. cap. 16. num. 82. & ſseqq. & num. 117.

Quamobrem

^† ſseveriſssimè ſsimul, atq;atque ſsanctiſssime Romani PõtificesPontifices inter artociſssimos caſsus ſsedi Apoſstolicæ reſservatos, illu ſsemper numeran lũlum putarunt, cùm Domini Chriſstiani populorũpopulorum ſsibi ſsubditorum cervices, vel novis penſionũpenſionum oneribus premunt, vel auctioribus cumuland, ut conſstat ex Bulla Cœnæ ann. 1568. caſsu. 4. Sylveſst. verb Excommunicatio 7. §. 54. verb. Gabella 3. §. 7. Navarr. in manual. cap. 27. n. 53. & in noſstris terminis ex Acoſsta d. lib. 3. cap. 15. in fine.

Vnde rectiſssimè

^† Reges noſstri Patronis, ſsive Commendatarijs inhibere potuerunt, ne inſsolitis illis, & violentis ſservitijs perſsonalibus Indos ſsibi cõmendatos gravarent, ut in ead. l. illicitas, §. ne potentiores, c. RegũRegum officium 23. q. 5. cum alijs; & ut nihil a eiſsdem, præter cõueta, & à Regibus ipſsis taxata, aut moderata ſservitia exigere poſsẽtpoſsent, ut expreſssè diſspoſstũ

^† eſst in l. unica, C. ne operæ à collator. exig. lib. 10. ibi: Operarum præbitionem, quæ illicite à provincialibus hactenus expetita eſst, ſsinceritas tua ceſsſsare præcipiat, l. 1. & 2. C. ne ruſsticani ad ull. obſseq. devocẽt. lib. 12. l. 1. & per tot. C. ne quis lib. invitus act. reip. gerere cogatur, lib. 11. Auth. de mãdat. Princ. §. illud. Auth. de collatorib. §. ad hoc iubemus, optim. tex. in Autn. ut iudices ſsine quoquo ſsuffrag. in princip. ibi: Illa agere quærentes, quæ utilitatem noſstris ſsubiectis introducendo, omni eos onere liberent, & omni dãno extrinſsecùs illato, citra publicum cenſsum, & iuſstam, legitimamq́ue collationem.

Quibus conveniũtconveniunt alia iura,

^† quæ provinciales duplici onere prægravare, vel duas eodẽ tempore collectas ſsolvere vetant, l. navis, §. cùm autẽautem, D. ad leg. Rhod. de iact. l. Titia, §. qui invita, D. de leg. 2. gl. & DD. in. l. 1. C. de mulierib. & in quo loco lib. 10. gl. in l. honorẽ, D. de mun. & hon. Bart. & Platea in d. l. 1. C. ne operæ à collat. exig. Vbi

^† multũmultum in terminis illũillum textum expendunt, ad probandũprobandum Ba|

p. 6

rones & Dominos vaſsſsallorum non poſsſse ſsuis ſsubditis operas imponere ultra conventionẽ, vel conſsetudinem antiquã. Quod & ſsequitur Alex. cõſs. 148. n. 10. lib. 6. Greg. Lop. in. l. fin. tit. 7. p. 5. verb. NuevamẽteNuevamente, Baeça de decim. tut. & curat. c. 30. n. 4. Aloiſs. Ricc. in prax. for. Eccl. deciſs. 628. n. 3. & Tuſsch. lit. A. cõcl. 240.

Et idem

^† in colonis, & adſscriptitijs, quòd novis ſservitijs violenter onerandi nõnon ſsint, ſsed in priſstina ſsua conditione relinquendi, & cõſervandiconſervandi, probat opt. text. in l. cũcum ſsatis 22. verſs. Caveant, C. de agric. & cenſsit. lib. 11. c. dilecto, de offic. Archid. ubi quòd terminata ſservitia ſsuos terminos excedere non debent, Angel. qui alia plura adducit, conſs. 9. Franc. Marc. deciſs. 72. p. 1. Vvaremund. in veroſsim. iur. fol. 79. n. 33. Menoch. cõ. 671. n. 9. & 10. vol. 7. Roſsental. de feud. 1. par. cap. 8. concl. 4. fol. 616. Huſsan. in tract. de hominib. propr. fol. 171. n. 68. Gail. lib. 1. obſserv. c. 17. ex n. 1. & lib. 2. c. 62. & Myſsing. cẽt. 5. obſs. pract. c. 8.

Quare

^† ſsi domini ſsuisvaſsſsallis, vel colonis, præciperent, quòd facerent eis aliquod ſervitiũſervitium in vineis, ſsive olivis, vel alijs poſsſseſssionibus, eiſq́;eiſque iuſstum ſsalarium, ſseu mercedemnon ſsolverent, furtũfurtum utiq;utique vel repinãrepinam committerẽtcommitterent, & ad reſstitutionem tenerentur, ut tradit Archid. Florent, quẽquem refert & ſsequitur Avileſs. in d.c. 24. Præ. verb. Titulo, & aljis pœnis puniri poſsſsent, quibus novas exactions, ſsive vectigalia ſsine Principis licentia imponentes, ſsubijci ſolẽtſolent, iuxta text. in l. ſsi publicanus, D. de publican. l. ult. C. nova vectig. inſst. nõnon poſsſs. cap. innovamus, de cenſsib. cum traditis à Covar. Bobadilla, & alijs ſsuprà relatis, Salicet. Schard. & Card. Albano in notis ad Bart. d. l. ult. & Dec. conſs. 358. incip. Placet.

Tertiò

^† facit, quia non poſsſsunt dicti Patroni, ſsive Cõmendatarij ſse, ullâ iuris ratione, in poſsſseſssione huiuſsmodi ſservitij perſsonalis ab Indis exigẽdiexigendi, eo titulo, & colore defendere, quòd pluribus annis eo uſsi ſsint, locorũlocorum iudicibus videntibus, & patiẽbuspatiembus, imò & eorũ auctoritate interveniente, à quorũquorum manibus Indos ipſsos ad dictũdictum ſervitiũſervitium accipere ſsolẽt. Quod plerũq́;

^† fraudis, & violentiæ præſsumtionẽ excludit. l. nõnon eſst veroſsimile 23. D. de eo quod met. cauſsa, l. ſsi Præſses, D. de trãſsact. l. ſsi ſservus, in fi. C. quod cum eo, l. 1. C. de his qui propt. met. iud. non appell. cũcum latè traditis à Corn. cõ. 214. n. 6. lib. 3. Ant. Gom. 2. var. c. 14. n. 28. Menoc. de pręſsumt. lib. 3. pręſs. 126. ex n. 1. Maſscard. de probat. cõcl. 1054. vol. 2. Gail. lib. 2. obſserv. 93. n. 17. & Meneſs. in l. trãſsactionẽ quæ dominij, n. 2. C. de tranſsact. Nã etſsi in alijs

^† annuis præſstationibus, quæ diũdium, & uniformiter continuator, induci ſsoleat pręſscriptio, etiãetiam contra ruſsticos, & mulieres, l. cũ de in rẽ verſso, D. de uſsur. l. ſsi certis annis, C. de pact. l. litibus, C. de de agric. & cẽſsit ubi late DD. Balb. de præſscrip. in 1. p. 3. part. princ. q. 10. n. 5. & 31. Covarr. d. §. 4. n. 2. & Horoſs. & Menchac. in locis ſsup. citatis, & Nos in alio latius dicemus. Hoc tamẽtamen in caſsu,

^† ad excuſandũexcuſandum ſervitiũſervitium, de quo agimus, talis conſsuetudo, ſseu præſscriptio allegari non poteſst, nãnam potiùs corruptela dicenda eſst, ut in c. fin. de cõſuetconſuet. quæ paſssim in dictis Regijs ſschedulis, & præcipuè in illa anni 1601. c. 2. expreſssè dãnatur, & prohibetur in verbis, quæ ſsup. n. 12. retulimus, quæ ſsumta videntur ex Auth. ut nulli iud. §, cuius, & aliorum iuriũiurium ad eandẽeandem rẽ mentionem faciemus infr. c. 4. n. 60. & ſseqq.

Et ubi lex

^† inhibet uſsucapionẽ, bona fides poſssidenti nihil prodeſst, l. ubi lex 24. D. de uſsucap. ubi Bart. & Pariſs. & Alban. in addit. ad eundẽ, Barth. Socin. reg. 17. verb. Alienari & conſs. 86. n. 8. vol. 1. Præſsertim cùm hîc bona fides intervenire nõnon poſssit, quia

^† ſsemperpro libertate præſumendũpræſumendum, & in dubio iudicandũ eſst, l. leg. Iuliâ, D. de manumiſssionib. l. inter pares, D. de re iud. Et abſq;absque dubio malæ fidei poſsſseſsſspres Cõmendatarij cenſseri debẽtdebent,

^† qui contra tot Regia præcepta, Indos perſsonalibus ſservitijs affligunt, l. quemadmodũquemadmodum, C. de agric & cenſsit. lib. 11. ibi: Malæ fidei namq́; poſsſseſsſsorem eſsſse nemo ambigit, qui contra legũ interdicta mercatur, l. cùm lex 47. D. de fideiuſsſs. l. ſsi. ſsponſsus 5. §. ſsi uxor viri, D. de donat. inter, cap. vigilanti, & cap. fin. de præſscript. cap. poſsſseſsſsor, de reg. iur. in 6.

Vnde in his præſstationibus

^† nõnon cadit præſscriptio, ut notat Luc. de Pen. in l. hac lege, col. 1. C. de aquæductu lib. 11. Gram. vot. 12. n. 17. Covar. d. §. 4. n. 1. nec ſsufficiet probatio immemorabilis cõſuetudinisconſuetudinis, noſsi ſsimul probetur ſsubditos ſsuâ ſsponte, non per vim, talia onera ſsubijſsſse, quia alias lex muſsitatas, & indebitas exactiones per tyrannidẽ, violentiãviolentiam, aut cõcuſssionẽ factas eſsſse pręſsumit, ut expreſssè docẽtdocent IoãIoan. Andr. Henric. Abb. & reliqui in c. quod latenter, dereg. iur. in 6. Innoc. in c. bonæ, de poſstul. Prlat. Guid. Pap. conſs. 1. in. 12. & conſs. 65. n. 4. Covarr. qui de cõmunicommuni teſstatur, d.n. 1. Menchac. lib. 2. controverſs. cap. 83. Ioan. Garcia de expenſs. cap. 9. n. 3. & alij relati à Bobadilla d. lib. 2. cap. 16. n. 118.

Et huic ſsimile eſst,

^† quod tantopere dolet, & emẽdari ſsuadet D. Greg. lib. 9. Regiſst. epiſst. c. 1. ubi Victoris Feuſsanienſsis Epiſscopi plenã doloribus querelãquerelam ſse proponere inquit, Innocentio Aſsricæ Præfecto, ut & malos ab actionne propera corrigat, & ab iniuſstitia, quãquam ſsuſstinent, bonos eruere curet: & ſsic ſscribit: Queritur ſsiquidẽ ſsupradictus frater noſster, multas in illis locis violentias, multaq́;multaque alia contra |

p. 7

Dei timorem Africanos Iudices exercere Deniq;Denique ut duplicia illic tribute (quod auditu intolerandũintolerandum eſst) exigantur. Et quia huius mali emendatio veſstræ ſspecialiter auctoritatẽauctoritatem dignitatis ſspectat, petimus & ſsubtili indagatione perquirere, & ita hoc (Deo vobis imperãte) debeatis corrigere, quatenus affictis ſsuccurratis, & huius emendationis exemplo, alios in futuro pravis actionibus arceatis.

Ex quibus notãda, & reijciẽdareijcienda venit opinio Ioã. Matiẽz.

^† d. lib. M.S. de moderat. Regn. Perù p. 1. c. 1. 3. dũdum exiſstimat, melius cũcum Indis act fuiſsſse, ſsi tributũtributum in ſservitio perſsonali ſsolvere cogerẽturcogerentur, quàm in pecunia, & alijs rebus, in quibus poſteãpoſteam ex dictis legibus & ſsche dulis taxari, & æſstimari cœperũt. NãNam etſsi non inficier, inter varia tributorũtributorum genera,

^† illud ſsatis cognitũcognitum, & inter dũdum inſtiſsimũinſtiſsimum eſsſse, quod ex operis ſsubditorum cũflatur, ut latiũlatium alio loco dicemus, & egregiè explicat Dom. Sot. li. 2. de iuſst. & iur. q. 6. art. ult. verſs. Hæc omnia pẽſsionũ genera, & hoc etiãetiam inter Indos practicari poſssit, & ſsoleat in aliquibus provincijs, quę nihil aliud habẽthabent, quod cõmdè quærere, & porrigere poſssint, certis dũtaxatdumtaxat anni diebus, & dierũdierum horis deſsignatis, in quibus Indi ſsuis Patronis ruri, aut domi inſservire debeãtdebeant, & tributũtributum in mercede operarũoperarum ſsolvant, atque compenſsent. Prout

^† in Novo Regno Granatenſsi hodieq́;hodieque uſsitatur, ubi has operas, vel hoc genus tribute vocant Demoras, quaſsi per hoc tẽpus Indi apud Cõmendatarios morẽturmorentur, & degant. Cùm tamẽtamen ob ipſsorum IndorũIndorum

^† imbecillitatẽ, & PatronorũPatronorum ſsuperbiam & avaritiãavaritiam, ſsemper in exigendis dictis operis excedatur, & quãvis valdè moderatæ ſsint, plurimas fraudes, ac colores inveniant, ut Indos plus debito, & ſsolito gravẽtgravent, & ſsemel ſsiſsum eſst, illãillam taxarum formãformam ubiq;ubique ſservari, &

^† viãviam delictis pact. dotal. l. ſsi unus 28. §. illud, & §. pacta quæ turpẽ, D. de pact. (ubi cũcum Cuiac. legendũ eſst, à Republica, nõnon ut in vulgatis, à re privata) cũcum traditis ab Alphan. in reportat. collect. 757. Rom. cõſs. 466. & Covar. lib. 2. var. c. 14. 11. 4. & ita in noſstris terminis advertit Agia ubi ſsup. pag. 4. & ſseqq. & pag. 22. & 23. & Ioſseph. Acoſst. d. c. 7. pag. 342. docens,

^† iniquũ ſsanè per ſse nõnon eſsſse, ut ſervitiũſervitium perſsonale tributi loco accipiatur, dũmodò perverſsitas illa ca veatur, ne huiuſsmodi onera inæquabiliter Indos premant, ſsed per ſsortes viceſq́;viceſque ſsuas; tùm ut huic detra natur de illius tribute, quod ipſse ſservivir, ac nõnon huius ſsudoribus alius lucrũlucrum faciat. Itemq́;Itemque illud providendũprovidendum, ne ob eas ſserviẽdi vices ſsibi, rebuſq́;rebuſque ſsuis in neceſsſsarijs deſsint; Quæ quidẽquidem omnia (ſsubdit) dictare, facile eſst perficereverò, aut infecta emẽdare, perquã difficile. Et reddit rationẽrationem in eod. lib. c. 15. inquiẽs: Quãvis enim rectè, & ſsapiẽter cõſstituta Reſspublica, quamvis æquis legibus temperata; facilè improborũimproborum temeritate violatur, cùm ſsit nihil, quod non humana perverſsitas, ſsi relinquatur ſsibi, convertat in peius.

CAPVT II. De alterius personalis Indorum servitij usurpatione, & reprobatione, quatenus in privatum, ac domesticum Hispanorum famulitium inviti distribuuntur.

CAPVT II. De alterius perſsonalis Indorum ſservitij uſsurpatione, & reprobatione, quatenus in privatum, ac domeſsticum Hiſspanorum famulitium inviti diſstribuuntur.

SVMMARIVM CAPITIS Secvndi.

1 SERVITII privati Indorum ſspecies alia proponitur.
2 Servitium Indorum, dum ad famul andum & inſserviendum in domibus Hiſspanorum diſstribuuntur, Matienz. & Acoſsta probare videntur, & huius verba referuntur.
3 Schedulæ plures recenſsentur, ſervitiũſervitium Indorum in privatorum domibus inhibentes.
4 Indos, quo vocãt Mitayos, accipere, Proregibus, Auditoribus, & alijs Regijs miniſstris prohibitum eſst.
5 Officiales Regij Indos R. Coronæ tributarios, ad ſsibi famulãdũ addicere, prohibẽtur.
6 Patroni, ſsive Commendatarij Indorum, non poſsſsunt Indos commendatos ad privatum domus ſsuæ ſservitium compellere.
7 Prætores, ſsive Correctores Indorum, itẽq́ue eorum Parochi, coacto illorum ſservitio uti prohibentur.
8 Servitia privata, & coacta IndorũIndorum omninò tolli iubentur ſschedula anni 1601. & quòd voluntarij conducantur.
9 Schedula anni 1609. idem expreſsſsiùs, & generaliùs iubens, refertur.
10 Servitia domeſstica Indorum anteà præſstari ſsolita, qualiter Prorex, & Senatus Limanus à ſse abdicaverit?
11 Iudex, vel Magiſstratus, qui corrigere alios deſsiderat, àſse inchoare debet diſsciplinã.
12 Officiales & Miniſstri Regij in ſservitijs Indorum ſsoluto congruo & taxato pretio, privatis præferri debent.
13 Hiſspani non poſsſsunt Indis coactis ad privatum ſsui ſservitium uti, etiam ſsi ſservitio carere ſse dicant.
14 Vtilitas, quæ reſsultat Hiſspanis ex privatorum coacto Indorum ſservitio, non præponderat damnis, quæ Indi patiuntur.
15 Nemo cum alterius iactura ditandus, vel accommodandus eſst.
16 Ciceronis elegans locus expenditur, cõtra eos, qui ex alieno damno lucrum parant.
17 Hiſspani notantur, quòd in Indijs alij alijs ſservire recuſsant.
18 Hiſspani, ut ad ſerviendũſerviendum, & laborandũlaborandum in Indijs adducantur, Regiæ ſschedulæ iubent.
19 Adriani Imperatoris feſstivum factum, |
p. 8
& dictum refertur.
20 Manꝰ manũmanum lavat, adagiũadagium, & alia ſsimilia.
21 Prodicus ſsapiẽs gratis nullum erudijt, & quibus adagijs uteretur?

ILlvd etiãetiam ſservitium

^† perſsonale ad private utilitatẽ ſspectare videtur, quod Hiſspani multis in locis iam dudum introduxerunt, & hodie etiãetiam, Regijs licèt iuſssionibus refragnatibus, non minus frequẽter, quàm periniciosè conſervãtconſervant, dum ad ſuarũſuarum perſonarũperſonarum ac domorũdomorum ſervitiũſervitium, & famulitium Indos ſsibi per vices à locorum Prætoribus diſstribui petumt, & facile conſsequũtur, quos Mitayos de ſservicio in hoc Regno Peruano vocamus. Quibus exiguâ mercede, ſsive ſsalario per menſses, aut hebdomadas perſsoluto, nihil nõnon grave, & laboriosũlaboriosum iniungunt, & invitos, & reluctãtes in obſsequio ſstare cõpellunt contra rubrum & nigrum, C. ne operę à collatorib. exig. & ne ruſstic. ad obſseq. deven. & alia quæ in c. præcedẽti notavimus.

Quod quidem

^† ſservitij genus non omninò damnat IoãIoan. Matienz. d. tract. M.S. de moderat. Regn. Perù 1. par. c. 11. dunmodò Indi viciſssim mutentur, illiſq́;illiſque abeũtibus perſsolvatur. Acoſsta etiãetiam ilb. 3. de procur. Ind. ſsalut. c. 16. pag. 346. ſsub eiſsdẽ legibus hanc cõſsuetudinẽ admittere non veretur, cùm harũharum regionum incredibilis incõmoditas, & ſervientiũſervientium penuria id, veluti ſsuo iuro, depoſscat, atque ita concludit: Neque illud vituperandũvituperandum, quòd peculiares ob cauſsas ad domeſstica miniſsteria quibuſsdã locis Indi attribuuntur, ut in Xenodochijs, in religio ſsis domibus, tum etiãetiam publicorum, nobiliumvè hominũhominum, aut contra graviter affectorũaffectorum, & indigentium ſservitijs ſsuo ordine, & ratione aßignãtur. Abuſsio tamẽtamen illa amputanda eſst, & pro iniqua ducenda, cùm in eiuſsmodi Mitayos (ſsic enim vocant, ſsive mercenarios) iuſstum pretium imminutum eſst, vel maiora, quàm vires ferant, imperantur, vel diutius retinentur, quàm pro ratione præſscripta, quæ iniurio ſsa ſsunt omnia, & ex improbitate hominũhominum potiꝰpotius, quãquam ex ullo vero iure profecta. Neq;Neque bona unquãunquam fide iſsta uſsurpata sũtsunt, ſsed magnavel tẽporistemporis, vel hominũhominum corruptione

Sed nihil minus

^† contrarum ſsemper expreſssis, & per varia tẽporatempora repetitis, noſstrorũ Regum legibus, & ſschedulis, cautũcautum invenitur. Nã, ut omittãomittam illam anni 1543. quæ extat in 4. vol. impr. paf. 263. & Indos in omnibꝰomnibus benè tractari iubet, & ut vaſsſsallos liberos de ſse, & ſsuis oper is liberè diſsponere poſsſse, quodite rum expreſssiùs adhuc cavetur in alia ſsched. anni 1566. ad Quitẽſsem CancellariãCancellariam directa, eod. to. pag. 284. & 351. PoſteãPoſteam

^† lata fuit alia Tauri 21. Septẽbr. ann. 1551. ad Prorecẽ Novũ-Hiſspaniæ reperitur in Ordin. Mexic. pag. 144. ubi diſsertè prohibit, ne Proreges, & Audiotores IndiarũIndiarum hoc perſsonali IndorũIndorum ſservitio, quovis colore, aut prętextu in dominus ſsuis utãtur. Et idẽidem anteãanteam ſancitũſancitum fuerat in alia Valliſsolet. 29. April. an 1549. quæ inſse ritur in alijs, quæ habẽturhabentur 1. to pag. 345. Et cũ omnes AuditorũAuditorum negotiations interdixiſsſset, inter alia ſsic habet: Ni os ſsirvais de los Indios de agua, ni yerva, ni leña, ni otros aprovechamientos, ni ſservicios, directa, ni indirectamẽte, ſsopena de la nueſstra merced, i de perdimiẽto de vueſstros oficios. Alijs quoc; ſschedulis anni 1548. & 1573. 2. tom. pag. 241. diſstrictè præcipitur

^† Regijs Officialibus Sanctæ-Marthæ, & Argentinæ provinciæ, ne ullo modo Indos Regiæ Coronæ tributaries, in ſuũſuum privatum ſervitiũſervitium, vel uſsum addicant.

Et cùm per aliam ſchedulãſchedulam Valliſs. 22. Febr. ann. 1549. in Regno Peruano hoc ſservitijgenus ceſsſsare iuſsſsum fuiſsſset, & nihilominus Regijs auribus delatum eſsſset, Patronos,

^† ſsive Commẽdatarios IndorũIndorum eo, cũcum magno exceſsſsu, uti ſsolere, ſschedula altera edita ſsuit Mõzonij Aragonis 2. Decẽ. an. 1563. cuius copia extat d. 4. to. pag. 294. & ſseqq. quæ iubet: Que no ſse cõſsienta q̃que los Encomenderos tẽgã en ſsus caſsas Indios de q̃que ſse ſsirvã perſonalmẽteperſonalmente, ocupados en traer yervas para ſsus cavallos, açua, leña, i en la labor de ſsus huertas, i viñas, i heredades, i guardas de ganados. &c. Iq̃ ſse provea, como los Indios q̃que ſirvierẽſirvieren à los Eſspañoles, los ſsirvã de ſsu propria volũtadvoluntad, i no de otra manera alguna; i ſse dè ordẽorden como à los Indios que aſsſsi ſirvierẽſirvieren à Eſspañoles, ò à otra perſsona, ſse les pague ſsu ſsalario i ſsoldada enteramẽteenteramente, &c.

Et idem generaliter reſeriptũreſeriptum fuit Quitenſsi Cãcellariæ, pro tollẽdistollendis omibus his ſservitijs perſsonalibus privatorũprivatorum, apud D. Laurent. 19. Octob. an. 1591. J. 4. to. pag. 299. & ſseqq. Et ad Dom. D. Lud. à Velaſsco Proregẽ Peruanũ an. 1594. Et multis alijs ſschedulis paſssim pro hibetur,

^† ne ipſsi Prætores, ſsive Correct ores, quos dicunt, IndorũIndorum, aut eorum Parochi, hos Mitayos accipiant, in quo ij plurimũplurimum ſsemper excedunt, qui alijs exmplo eſsſse debuiſsſsent.

Porrò cũcum iſsthæc omnia ſsatis profeciſsſse non viderẽtur, ut prædictũprædictum ſervitiũſervitium ceſsſsaret

^† rur|

p. 9

ſsus Valliſsolet. 24. Novẽbr. an. 1601. in generali illa ſschedula, quę vocatur, del ſservicio per ſsonal, idẽidem multò enixiùs, & ſsub pœnis gravioribus imperator, &c. 2. cavetur: Que no ſse dẽ Indios à nadie en particular, ſsino q̃que ſsi pareciere cõvenir, cõpelã à los Indios à q̃que trabajẽtrabajen, i ſse ſsalgã à alquilar àlas placas, i lugares publicos i acoſtũbradosacoſtumbrados, para q̃que los q̃que los huvierẽ meneſster, aßi Eſspañoles, como otros Indios, ora ſseã miniſstros Reales, ò Prelados, Religiones, Sacerdotes, Dotrineros, Hoſspitales, i otras qualeſsquiera congregaciones, i perſsonas de qualquier eſstado que ſsean, los concierten, è cojan alli por dias, ò por ſsemanas, i ellos vayã con quien quiſierẽquiſieren, i por el tiẽpotiempo q̃que les pareciere, de ſsu volũtadvoluntad, i ſsin q̃que nadie los pueda tener cõtra ella, taſsſsandoles los jornales, &c.

Et deniq;denique in provida illa ſschedula

^† an. 1609 quæ de eodẽeodem ſservitio perſsonaliagit, cuiusmeminimus ſsup. c. 1. n. 12. poſtquãpoſtquam plura alia, ad favore, & ſsublevationẽ IndorũIndorum cõcernẽtia, ſstatuta ſsunt, c. 20. & 30. deciditur, ut nullo caſsu, nulliuſsve privatę perſsonę contẽplationecontemplatione, ſsive Eccleſsiaſst. ſsit, ſsive ſsecularis, etiãetiam ProregũProregum, AuditorũAuditorum, & InquiſitorũInquiſitorum, coacta IndorũIndorum ſservitia diſstribuãtur: En miniſsterios domeſsticos de caſsas, huertas, edificios, leña, yerva, i otros ſsemejantes. Et ſsubdit: Porque aunq̃aunque eſsto ſsea de alguna deſscomodidad para los Eſspañoles, peſsa mas la libertad i cõſservaciõ de los Indios.

Quod RegiũRegium mandatũmandatum

^† cùm directum fuiſsſset D. Proregi Marchioni de Mõreſsclaros, illudq́; in hoc Regno Peruano exequi, & impleri enixè curaſsſset, primùm à ſse ipſso incipiẽs, nullos deinceps Indos Mytayos ad ſervitiũſervitium domus ſsuæ adnittere voluit, idẽq́; ut faceremꝰ Regij huius Lumani Convẽtus Senatores cõmonefecit. Quod facile, ut par erat, ab omnibus impetravit, ut vel ſsic cæteris

^† idẽidem liberiùs, & efficaciùs imperare poſsſsemus, arg. tex. in l. ſsi uxor, §. iudex adulterij, D. ad leg. Iul. de adult. cap. iudicet 3. 9. 8. & iuxta illud Theodoſsij ad Honorium filium documentum apud Claudian. in 4. ipſsius Honor. Conſsulatu:

In commune iubes ſsi quid, cenſseſsvè tenendũtenendum,
Primus iuſsſsa ſsubi; tunc obſservantior æqui
Eſst populus, nec ferre negat, cũcum viderit, ipsũ
Auctorem parere ſsibi. Et Ovid. Faſstor. 6.

Sic agitur cenſsura, & ſsic exempla parantur, Cùm index, alios, quod monet, ipſse facit.

Quibus ſsimilis Tertul. lib. 1. de patict. Oportet (inquit) cõmẽdationẽ alicuius rei adortos, ipſsos priùs in adminiſstratione eius rei deprebendi, ne dicta factis deficientibus erubeſscãt. Quintil. declam. 3. Miles Marianus pag. mihi 37. Hæs enim cõditioconditio ſsuperiorum eſst, ut quicquid faciũtfaciunt, præcipere videãturvideantur, & pernicioſsiſsſsimum eſst malæ rei maximus quiſq;quisque Auctor. Caſssiod. li. 6. epiſs. 21. pag. 154. Eſstovitæ cõtinõs, ut poßis in alios eſsſse iudex. Prima æquitas eſst, à ſse Præſsules inchoare, ut debeãtdebeant crimi noſsi metuere, quẽquem nequeũtnequeunt ſsimilem reperire. Et lib. 10. epiſst. 5. ſsub perſsona Theodadi Regis: A domeſsticis inchoare volumꝰvolumus diſciplinãdiſciplinam, ut reliquos pudeat errare, quando noſstris cognoſscimur excedendi licentiũlicentium non præbere. Et plurima alia, quæ in eandẽeandem ſsententiam congeſssit Ioã. Britian. omninò vidẽdusvidendus, in notis ſsive cõment. ad Suet. Tranq. in Neron. c. 19. pag mi hi 223. Tiraq. de pœn. tẽp. cauſs. 31. n. 38. & 39. & Nos infr. hoc eod. lib. cap. 16. ex n. 39.

Et in eandẽeandem prohibitionẽprohibitionem tendit

^† quod de officialibus Regijs, qui ruſsticanorũ. operis & obſsequijs utũturutuntur, cõtracontra l. 2. C. ne ruſstic. ad ulla obſsequia devocentur, lib. 10. tradit Caſsſsan. in conſsuet. Burgund. tit. de confiſscat. §. 1. n. 31. quẽ refert & ſsequitur eruditiſs. D. Frãc. Alfar. in tract. de off. Fiſscal. gl. 20. n. 373. Vbi hinc ortũ habuiſsſse putat Regias ordinationes, quę idẽ IndiarũIndiarum Auditoribus prohibent. Quas tamẽ ita poſsteà iuſstè tẽperatastemperatas fuiſsſse inquit, ut eodem modo, & eâdem mercede, quâ alijs civibus communiter, poſssint quoque, imò & teneantur Indi Auditoribus inſservire.

Neq; his

^† officere poteſst, quôd Hiſspani famulorũfamulorum miniſsterio carebunt. Nam ut in dictis ſschedulis dicitur, id evitari poteſst, ſsi Indos vo lũtatios cõducãt, quorũquorum ſservitio utãturutantur, ut in Hiſspania cõtingitcontingit, quosproculdubio inveniẽr, ſsi eos benignè tractaverint, & iuſtãiuſtam mercedẽ opportunè perſsolverint, vel alios Hiſspanos, aut Æthiopes, aut Hybridas IndorũIndorum, vel Æthiopũ (quos Meſstizos & Mulatos vocãtvocant) in ſsuum ſservitium adſsciverint, quorum ſsemper, & hodiernis præcupuè temporibus, magna, & quidem otioſsa, imò & pernicioſsa propago in his regionibus reperitur.

^† ut maximè aliquâ cõmoditate, aut utilitate Hiſspani ob prædicti ſservitij interdictionẽ privarẽturprivarentur, id tamẽtamen dãnis, quæ Indi eius ratione patiuntur, nequaquãnequaquam præponderat, ut pręclarè dicitur in d. ſsched. an. 1609. Neq;Neque naturalis, & civilis iuris regulas infringere debet, quibus neminẽ

^† ſsuâ libertate privandũ monemur, vel cũcum alterius iactura accõmodãdũ, vel locupletandũlocupletandum, l. libertas, D. de reg. iur. l. 2. D. ſsi à parent. quis fuer. manumiſs. l. uxorẽ, in fin. D. de manumiſs. teſst. l. nãnam hoc natura, D. de cond. indeb. l. iure naturæ, D. de reg. iur. c. locupletari, eod. tit. lib. 6. ubi Perr. Fab. Rævard. Pechius, & alij plura notarunt, & Petr. Rebuff. in l. unica, C. de eo quod intereſst, n. 180. & conducit elegãs Cicer.

^† locus lib. 2. offic. dum inquit: Detrahere aliquid alteri, & hominem cum alterius incommodo ſsua augere cõmoda, non minus contra naturãnaturam vide|

p. 10

tur, quàm mors, quàm dolor & reliqua, quæ poßũt aut corpori accidere, aut rebꝰrebus externis.

Et cùm Hiſspani in propria patria cõmorãtes,

^† alij alijs famulẽturfamulentur, & quibuſscunq; miniſsterijs, quantũvis ſsordidis, & laborioſsis inſserviãt, ferendi nõnon ſsunt, ſsi ad Indicas regiones adventãtes, ſstatim ſsuperbiant, velintq́;velintque abſsolutè miſseris incolis dominari. Quem faſtũfaſtum val dè ridet Hier. Benzonus in ſsua Hiſst. Indiar. ſsive Novi Orb. lib. 2. c. 8. ubi ſsic habet: Præter hæc pleriq́ue eorũeorum ex Hiſspania trãſsgreſsſsi, non modò in has Indiæ oras, ſsed & in alias provincias, quaſscunq; ſsub imperio tenent, vẽto tumidi, iactant ſse ex ſstirpe Gothorum, GuzmannorũGuzmannorum, & Manricorum originem ducere; mox verò, ut patuit veritas, deprehenduntur in Hiſspania, aut ſsubulci, aut opiliones fuiſsſse. Et Bernard. Paludan. eius Addition. ſsubiũgit: Poſstquàm enim deguſstatis IndiarũIndiarum delicijs, & veſstiti ſserico, repentè velunt Circæo poculo in alios mutati, ſse ſsubulcos, aut opiliones fuiſsſse obliti ſsunt, quæſsitis titulis, don Diego & dõ Fernando vocari ſse iubent. Et dãnant plures Regiæ ſschedulæ, quas inferiùs adducemus, & præcipuè illa d. ann. 1609. §. 2. Quæ

^† Proregibus, & Gubernatoribus iubet, ut Hiſspanos ad ſserviendum, & proprijs manibus laborandum, præmijs, pœniſsq́ue propoſsitis, in his provincijs inducant. Quod nullo modo meliùs conſsequetur, quam ſsi domeſstico, & coacto Indorum ſservitio priventur.

Poſsſsumuſsq́ue eis

^† ob oculos ponere illud, quod de Adriano Rom. Imp. Ælius Spartian. & alij hiſstorici in eius vita ſcripſerũtſcripſerunt, & Aldꝰ Manutius poſst EraſmũEraſmum in Adag. Senes mutuũ fricant, pag. 329. Is enim in balneo veteranũ quempiam, ſservuli penuriâ, ſseſse marmoribus affricantẽ conſspicatus, eũeum & ſservulis aliquot, & ſsumtibus donavit. Quod reliqui veterani feliciter ceſsiſsſse videntes, cœperunt & ipſsi cõplures ſsub oculis Imperatoris ſseſse marmoribus affricare, ut hoc modo Principis elicerẽt benignitatem. At ille evocatis ſsenibus, iuſsſsit, ut alius aliũalium viciſssim defricarẽtdefricarent, atq;atque ita pueris nihil opus fore. Qui iocus poſsteà in vulgi fabulã, & Adagij uſsum ceſssit: Fricãtẽ refrica. Eiq́;

^† ſsimilia ſsunt illa: Mutuũ muli ſcabũtſcabunt, Tradunt operas mutuas, & Manus manũmanum lavat, de quibus idẽidem Eraſsm. meminit, & de ultimo Seneca in libello de morte Claudij, & Diſstichon inter Græcanicas ſsententias, quod ita ipſse Adagiographus latinitate donavit.

Vrbs ſservat urbẽ, ſservat itidem vir virum,
Manus manum, digitumq́ue digitus abluit.

Et Xenocrates Philoſsophus Platonic. in lib. de morte, quẽquem ex noſstris refert Pet. Greg. lib. 27. ſsyntagm. c. 2. n. 5. ubi ait,

^† quòd Prodicus ſsapiens gratis nullum erudijt, & ſsemper habebat in ore Epicarmi illud: Manus manum lavat; dans aliquid, aliquid accipe.

CAPVT III. An illud servitij genus magis permittendum videatur, quod quidam ab Indis extorquent, quos vulgo Yanaconas vocant, & velut adscriptitios, agrorum, villarumque suarum culturae inservire debere contendunt?

CAPVT III. An illud ſservitij genus magis permittendũpermittendum videatur, quod quidam ab Indis extorquent, quos vulgò Yanaconas vocant, & velut adſscriptitios, agrorum, villarumq́ue ſsuarum culturæ inſservire debere contendunt?

SVMMARIVM CAPITIS Tertij.

1 SErvitium Yanaconarum an iuſstum fit?
2 Yanaconæ qui Indi dicantur in Regno Perù, & Naborij in Nova Hiſspania? & ex quibus cauſsis illorũillorum ſervitiũſervitium iuſstificetur?
3 Indivagi, & errãtes qualiter Hiſspanis, ſsub Yanaconarũ titulo, in ſervitiũſervitium dari ſolerẽtſolerent?
4 Yanaconarum uſsus maximè percrebuit in Argentina provincia, & quare?
5 Indi in provincijs Perù, qui dicantur Atũrunæ? & qui Yanaconæ?
6 YanaconarũYanaconarum ſservitiũ in Argẽtina provincia, quomodo in R. CõſilioConſilio tẽperatũ fuerit?
7 Prorex D. Franciſsc. à Toleto, quid circa Yanaconas Argẽtinæ provinciæ ſstatuerit?
8 Yanaconæ tranſseunt cum prædijs.
9 Yanacoanrum uſsum, & ſservitium qui Auctores probent.
10 L. 12. tit. 10. lib. 5. Rec. quæ IndorũIndorum donationes prohibet, ad Yanaconas nõnon pertinent.
11 Indi, cùm poſsſsint ad agrorum culturam mitti, multò faciliùs qui in eiſsdem fundis ſsunt, poterunt retineri.
12 Nihil refert, quid ex aquipollẽtibus fiat.
13 Æquipollentis admißio ſsemper debet permitti, ubi intentio legis per eam non violatur, ſsed melioratur.
14 Yanaconæ liberi manent, & liberam teſstandi ſsacultatem habent.
15 Yanaconæ ſsunt veluti coloni partiarij in fundis, quibus adſscripti ſsunt.
16 Coloni partiarij qui ſsint, & Auctores qui de illis agunt?
17 Vaſsſsalli Hiſspaniæ, qui dicuntur Solariegos, quio iure cenſseantur?
18 Servorum una eſst condition, licèt in miniſsterijs differant.
19 Hominum liberorũliberorum plures ſsunt differẽtiæ.
20 Adſscriptitij qui eſsſsent, & quo pacto fierẽtfierent? & qui de eis agant?
21 Colonos adſscriptitios qualiter definit D. Auguft?
22 Adſscriptitij vocabantur aliquando cenſsiti, & tributarij, & quare?
23 Adſscriptitij inde dicebantur, quòd fundo, quem colebant, adſscriberentur: & quo pacto id fieret?
24 Adſscriptitij etiam per abſsentiam, vel militiam 30. ann liberari non poterant à cultura terræ, cui adſscripti eſsſsent.
25 Lex cùm ſsatis, C. de agric. & cenſsit. & l. eum qui, C. de fund. rei privat. lib. 11. illuſstrantur & conciliantur.
p. 11
26 Adſscriptitij ſsi fugiãtfugiant à fundo, cui adſscripti ſsunt, ſsui furtum facere dicuntur.
27 Adſscriptitij dicuntur pars fundi, & glebæ adhærere.
28 Lex ſsed etſsi 15. §. 1. D. de eviction. explicatur, & à Cuiac. emendatione vindicator.
29 Adſscriptitij habebant libertatem conditionatam, aut conductionatam.
30 Parabolani non errant Medici hoſpitaliũhoſpitalium, ſsed homines eis adſscripti, ad curãcuram infirmorũ.
31 Metallarij, Curiales, Cohortales, Fabricenſses, Murilequli, & alij ſsimiles cõditionatam libertatem habebant.
32 Galli Celtæ Hæduos velut ſservos, ſseu adſscriptitios habebant.
33 Homines manus mortuæ, mortuæ, ſsive vaſsſsalli T aliabiles sũtsunt apud Gallos veluti adſscriptitij.
34 Vaſsſsalli de Remenſsa qui dicintur in Cathalonia?
35 Manſsarij vaſsſsalli in Italia qui, & unde dicantur?
36 Vaſsſsalli ſservitutis qui dicantur in Aragonia, & alibi?
37 Coloni adſscriptitij quibus modis fieri, & acquire poſsſsint?
38 Yanaconarum uſsus, & ſservitium exemplo aliarum nationum defendi poteſst.
39 Leges de ſsimilibus ad ſsimilia porrigi ſsolent, & tempori, ac loco, publiciſsque neceſsſsitatibus accommodari.
40 Yanaconarum ſservitium Regijs ſschedulis approbatum videtur.
41 Ordinationes D. Proregis D. Franciſsci à Toleto de ſservitio Yanaconarum, Regijs ſschedulis approbatæ ſsunt.
42 Leges, etiam ſsi aliquot reſspectu duræ, aut iniuſstæ videantur, non facilè mutandæ ſsunt, & quare?
43 Schedul a Regia, quæ tractat de ſservitio Yanaconarum, explicatur.
44 Yanaconæ non poſsſsunt recedere à fundis, quibus adſscripti ſsunt, niſsi priùs in eis neceſsſsarias operas fecerint.
45 YanaconarũYanaconarum uſsus ubi fieri poſsſsit, reſstringendus est.
46 Prohibita ne in usũusum tranſeãttranſeant, eavẽdũ eſst.
47 Error, cui ab initio non reſsiſstitur, maiores vires aſsſsumit.
48 Indi in plena, & integra libertate cõſservari iuſssi ſsunt.
49 Libertas infringitur, cogendo aliquem, ut in certo loco moretur. Lex Titio centum 70. §. Titio centum, de condit. & demonſstr. & aliæ ſsimiles explicantur & illuſstrantur, ibid.
50 Manumißionis in actu dabatur ſservis facultas Vivendi ubi vellent, & abeundi quò vellent.
51 Conditio ſstandi in certo loco, non niſsi ſservis, vel liberties imponi ſsolebat.
52 Carceris pœna eſst ſservitutis ſspecies.
53 Yanaconarum ſservitiũ, & detention aliquibus legibus IndiarũIndiarum interdicta reperitur.
54 YanaconarũYanaconarum ſservitiũ præſscriptione defendi non poteſst, cùm ſsit libertati contrarium.
55 Indi non ſsunt domini libertatis ſsuæ, ut nec membrorum.
56 Libertatem ſsuam nemo recuſsare poteſst.
57 Liber qui ſsua natura eſst, nõnon poteſst perpactũ ſse adſcriptitiũadſcriptitium, vel alterius hominẽhominem facere. Pactum inducens perpetuam ſservitut; vel operarum præſstationem, an valeat? ibid.
58 Lex ult. C de tranſsact. explicatur.
59 Mala non ſsunt facienda, quamvis inde provenire poſsſsint bona.
60 Yanaconę plures iniurias ſsub duris, & ininſstis dominis patiuntur.
61 Voluntatem contra meam quod fit, ſsatis dicitur in perniciem meam fieri.
62 Noluntatis intereſsſse dutur.
63 Adſscriptitiorum exemplũexemplum, ad Yanaconas applicari non poſsſse, oſstenditur.
64 Adſscriptitij quo iure induci, & defendi cæperint?
65 Adſscriptitiorum uſsus in Hiſspania non eſst receptus.
66 Indiarũ provinciæ debẽtdebent indicari legibus & conſsuetudine Hiſspaniæ, cui ſsunt unitæ.
67 Yanaconarum uſsus hodie tolli deberet, ceſsſsante cauſsa eius dißimulationis.
68 Belli cauſsa inductũinductum, ceſsſsante bello, ceſsſsare debet.
69 Libertatis tutela ad ius publicum ſspectat.
70 Indos profugos, aut vagantes qui cepit, & reduxit, an eos ſsibi applicari, petere poſsſsit?
71 Indos, qui ſse vendunt propter famem, aut aliam neceßitatem, quatenus emtor ut ſservos detinere poßit?
72 Vagabundos qualiter capi, & in ſservitio detineri permiſserit Rex Ioannes I.
73 Yanaconæ duris & inſsolitis ſservitijs onerandi non ſsunt.
74 Yanaconæ bonis ſpoliãdiſpoliandi, ſsalarijs defraudandi, aut iniurijs afficiendi non ſsunt.
75 Domini, qui ſservos, vel parentes, qui filios crudeliter vexant, eos manumitter, aut emancipare coguntur.
76 Barones & Domini, qui vaſsſsallos malè tractant, eis privandi ſsunt.
77 Yanaconæ non poſsſsunt ſsine prædijs, quibus adſscripti ſsunt, aut prædio vendito, retineri, & in aliud transferri.
78 Adſscriptitios ſsi quis ſsimpliciter donet, fundum quoque, cui ſserviunt, donaſsſse cenſsetur.
79 Acceſsſsorium, quando eſst inſseparabile, & dignius principali, ipſsum ſsecum trahit.
p. 12
80 Vaſsſsalligium ignorantiæ quod dicatur? & eſst reprobatum.
81 Indi licèt regulariter directè, vel indirectè vendi non poßint; hoc fallit in Yanaconis, ſsive adſscriptitijs.
82 Yanaconæ ubicunque reperiantur, tributa Regi, vel ſsuis Commendatarijs debita, ſsolverè cogendi ſsunt.
83 Schedulæ aliquæ referuntur de Yanaconarum tributis agentes.
84 Adſscriptitij, vel colonarij ab exactoribus tributorium graviter inquietandi nõnon ſsunt, & quare?

EX his paulatim in illam aliã quæſstionem, nobiliorẽ certè, & difficiliorẽ deveniſsſse videmur, utrũm

^† ſscilicèt magis iuſsta, & legitima ſsit aliorum Indorum poſsſseſssio & occupation, quos Hiſspani aliqui private utilitatem tantummodò reſspicientes, in ſsuis domibus, prædijs, metallorũmetallorum fodinis, & alijs quæſstuoſsis negotiationibus retinẽtretinent, eo titulo & colore, quòd tales Indi, iãiam ab antique, proprias & naturals fedes reliquerint, & ſse prædictis Hiſspanis ſsociãtes, atq, aggregantes, poſsteàq́; in eorũeorum domibus, & poſsſseſssionibus aſsſsuefacietes, ibi uxores duxerint, & proprijs laribus veluti trãslatis, ac cõſstitutis, liberos procreaverint, antiquiq́ue, & originarij ſsoli memoriãmemoriam amiſserint? Prætexunt quippè Hiſspani

^† ex hoc capite ſsibi in 2 eiuſsmodi Indos, eorũq́; liberos, & deſscendẽtes Ius quoddãquoddam ſservitij & famulitij, veluti in advcriptitios, aut colonarios cõpetere, neque eos (quãvis maximè velint) à ſsuis prædijs abire patiũtur. Eò magis, quòd plurimi iudices, ad quos IndorũIndorum querimoniæ perveniebãtperveniebant, eoſsdẽ, causâ cognitâ, ſervitiũſervitium, ſsive famulatũfamulatum, quẽ præſstare cœperant, continuare iubebant, nec novos dominos mutare ſinebãtſinebant, niſsi ab antiquis nimis aſsperè tractari cõſtaretconſtaret, vel debitis falarijs, & vitæ ſsubſsidijs temerè defraudari. Quinimo

^† interdũinterdum etiam, quãvis nulla poſsſseſssio ab Hiſspanis prætexeretur, ſsolebant tamẽ iudices, illis petentibus, & ſservitio egere dicẽtibus, Indos, quos vagos, & incertæ ſsedis, ſsive ſsoli comperiebant, ſsub certis legibus, & conditionibus in perpetuũperpetuum cõcedereconcedere, & aſssignare. Quos Indos cõmunicommuni nomine in hoc Reg no Peruano Yanaconas vocãtvocant, & in Mexicano Naborios, proprio gentis vocabulo, quaſsi ſserviẽtes hominess dicas. Et in Argẽtina provincia

^† maximè hoc ſservitium frequẽtatur, in qua antequam Dom. Prorex D. Franciſsc. à Toleto gùbernationis habenas ſsuſscepiſsſser, Indi duas in claſsſses diſstributi reperiebantur. Alij namq́;namque

^† quos Aiunrunas dicunt, in ſsuis oppidis, & reductionibus permanſserunt, proprios Caciques, ſsive Curacas agnoſscẽtes, ibidẽq́; iniuncta ſsibi ſservitia, & tributa regulariter exhibentes. Alij verò cùm ad Hiſspanorũ domus, & fundos divertiſsſsent, ibiq́;ibique per annos aliquot eonſstitiſsſsent, eis in urbanis, & ruſsticis operibus inſerviebãtinſerviebant, & ab illis fidei doctrinã accipiebant, & veſstẽ prætereâ annuãannuam, certaq́; terræ iugera, quæ Indi tanquàm propria poſsſsidebant, & dominorum inftrumentis colebant. Quo pacto, ab alijs ſsertijs & tributis, quibus Atunrunæ ſsubiecti erant, liberabãtur.

Cùm autẽautem ſsuper hoc in Regio CõſilioConſilio

^† diſsceptatũ fuiſsſset tandẽtandem placuit, ut Regia Cãcellaria, quæ in dicta provincia fundata ſsuit anno 1561. nihil novi diſsponeret, ſsed rebus eo, in quo erãterant, ſstatu relictis, nullos deinceps Indos à ſsuis oppidis abire permitteret, neq;neque Hiſspanos, quæſsitis anteà Yanaconis, exueret. Miſsſsoq́ue paulò pòſst

^† ad hoc RegnũRegnum prędicto Prorege, ei inter alia huius rei cognoſscẽdæ, & providendæ cura cõmiſsſsa fuit. Qui cùm illãillam provinciãprovinciam perſsonaliter perluſstraſsſset, & omnia, quę utrinq; allegabantur, exactè cognoviſsſset, dictos Yanaconas, qui prædijs ruſsticis inſserviebant, Hiſspanis, ſsub legibus ſsuprà relatis, & alijs, quas oportere iudicavit, adiſscripſsit, ratus ſsic cõmodius omnibus ſsubvenir1, & nihil refer re, quò Indi ad Propria municipia revocarẽturrevocarentur, vel in domibus, & prædijs HiſpanorũHiſpanorum ſsub publica regiſstri, ſsive matriculæ fide, & profeſsſsione relicti, eis esſsdẽ operas exhiberent, ad quas præſstãdas ex ſsuis oppidis evocari, & diftribui ſsolebãt. Vnde

^† ſsi dicti fundi, & prędia vendũtur, aut quovis modo per contractũcontractum, vel ultimam voluntatẽvoluntatem ex alijs perſsonis ad alias tranſsire contingit, Indi quoq;quoque illis aſssignati, cum eiſsdẽ poſsſseſssionibus tranſseunt, quia quẽadmodum eas deſserere nequeũtnequeunt, ita nec novi poſsſseſsſsores illos mutare, vel expellere poſssũt.

Quam Indos gubernandi, & diſtribuẽdidiſtribuendi rationem

^† nimis probat IoãIoan. Matiẽz. qui cõſsilijs, & viſsitationi dicti Proregis interſsuit, in tract. M.S. de moderat. Reg. Perù, 1. p. c. 8. ubi refert ſse idẽidem tractaſsſse in alio libro de ſstylo Cancellariæ, tit. I. præminent. 17. caſs. 20. declarat. 9. gloſsſs. 4. & repetit in l. 12. tit. 10. |

p. 13

gloſs. 1. n. 5. lib. 5. Recop. Et hoc ipsũipsum nõnon obſscurè ſsentit Acoſsta d. lib. 3. de procur. Indor. ſsalut. c. 17. Agia in ſsuis reſspõſs. de ſservit. perſsonali. Indor. pag. 52. & eruditiſss. Licent. Petrus Ruizius Bejaran. qui fuit quoadãquoadam magnus in Regijs Conſsilijs Advocatus, & poſsteà obijt dictæ Argentinæ Cãcellariæ meritus, & emeritus Senator, in peculiari ſsyntagmate, quod ad deſendendũdeſendendum prædictum Yanaconarũ ſservitium, ſscripſsit. Ipſse quoq;quoque idem Matienz. cùm poſsteà typis edidiſsſser commentaries nõ male dolatos circa lib. 5. noæ Recop. incidens in l. 12. tit. 10. quæ Indorum donations fiery prohibit, ſsic num. 5. concludit. Ad Indos verò Yanacondas dictos,

^† lex iſsta adaptari non poteſst. Nam licèt legibus Indiarum hi prohibeãtur ſservire inviti, ut in l. 22. Indiar. multis tamẽtamen iuſstis rationibus bac in provincia permittitur, ut ſservire poſsſsint in fundis, & prædijs, & poſsſseſsſsionibus HiſpanorũHiſpanorum, ubi ipſssi, libenter habitant, & fundos colunt, ſsibi ipſsis & dominis prædiorum, irſsta mercede eis deſsignata. De quibus latè egimus in lib. moderationis Perù par. 1. cap. 8. & 24.

Pro cuius opinionis confrimatione ſequẽtiaſequentia argument expẽdiexpendi poſsſse videntur. Primũ quòd cùm receptum ſsit,

^† propter communẽ Regni utilitatem, & ubertatẽ Indos operibus ruſsticis, & alijs neceſsſsarijs laboribus, etiãetiam inviots, mancipari poſsſse, & ad eos ſsubeũdos viciſssim ex ſsuis municipijs deduci, ut in capitib. ſseqq. latiſssimè diſsputabimus; multò ficilius admittendum videtur, ſsi in eiſsdẽ prædijs, quæ colere tenebantur, reſsideant, maximè, cũ ibidem commorantes, à plurimis alijs vexationibus liberentur, quas in ſsuis oppidis frequenter patiũtur; & Hiſspani, quibus addicti ſsunt, eos dedendant, in Fide, Religione, & moribus politics, officijſq́;officijſque mœchanicis inſtruãtinſtruant, & quæ opus habenrad vitæ ſsuſstentationẽ, hilariter ſsubminiſstrent. Nihil enim

^† referre ſsolet, ſsi quid per æquipollens fiat, l. fideicommiſsſsa 11. §. ſsi cui, D. de leg. 3. l. ſsi mater 3. C. de mſstit. & ſsubſstit. Iaſs. n. 20. & reliqui DD. communiter in l. Gallus, §. & quid ſsi tantùm, D. de liber. & poſsth. Ant. Gom. 1. to. var. c. 2. n. 6. & 7. latè Everard. in locis legalib. loco 101. Ab æquipollentibus, Ioan. Gratian. reg. 82. num. 4. & Cardin. Tuſsch. pract. concluſs. iur. verb. Forma, concluſs. 417.

Maximè quando legis, vel hominis intentio per eiuſsmodi implentum nõnon violator, ſsed melioratur. Quo

^† caſsu, etiam in prohibitorijs, & ubi præciſsa formæ obſservatio requiritur, æquipollentis admiſssio concedi ſsolet, l. diligenter 5. iuncta l. ult. §. fin. D. mandat. l. iã tamen, §. in hac, D. iudic. ſsolvi, l. ſsi quis mihi bona 6. §. ſsed etſsi mandavi, D. de acq. hæred. c. licèt, el 2. §. teſstes autem, de teſsib. Clem exivi, §. ut autem, de verb. ſsign. cum alijs traditis à Bart. n. 3. Iaſs. 23. Galiaula 24. nd. §. & quid ſsi tantùm, eod. Iaſs. in l. 1. §. ſsi ftipulanti, circa fin. D. de verb. obligat. Tiraq. in l. ſsi unquam, verb. Labertatis, n. 48. C. de revoc. donat. Cald. Pereira de nominat. emphyt. q. 15. n. 19. col. 4. & Gratian. reg. 305. & Gail. de pignoration. c. 9. num. 2. & lib. 1. obſserv. 2. num. 3. & lib. 2. obſserv. 13. nutri 13.

Secvndò facit, quód licèt plurimis legibus, & ſschedulis libertati, & bonæ, ac ſsuavi tractationi Indorum valdè conſultũconſultum ſsit, & ut invite in nullis locis, vel operis detineantur, ut ſsup. c.I. & 2. tradidimus. In propoſsta

^† tamen quævtione, libertate privati non vidẽturvidentur, cùm liberi maneant, & rerum, ac filiorũfiliorum ſsuorum dominium, & poteſstatem habeant, & teſstandi liberam facultatem, & ſsolùm cogantur in terries, ſsive poſsſseſssionibus HiſpanorũHiſpanorum manêre, quibus ſse ipſsi voluntariè ab antique aggregarunt, & addixerunt. Eaſsq́ue

^† non tam ſservili more, quàm colonorum iure, ac modo colere, qui olim pattiarij dicebãturdicebantur, quia frucuts cũcum domino fundi pro dimidia, vel tertia, aut alia quota eorũeorum parte, culturæ causä, partiebantur. De quibus

^† agit text. in l. ſsi merces 28. §. vis maior, D. locati, Plin. lib. 9. epiſstol. 37. & alij, quos refert Briſsſson. & reliqui, qui de verbis iuris ſscripſserunt, verb. Partiærius colonus, Ant. Vſsillus in §. item Serviana, ex n. 30. Inſst. de act. Cuiac. In notis poſsth. ad d. §. vis maior, & Carrotius in tract. de locat. tit. de remiſsſsione merced. q. 4. n. 3. Quod non eſst illorum libertatem inſsringere, ſsed ad propriam ſsui, & ſsimul communem Reipublicæ utilitatem illos dirigere, ut in cap. ſseq. dicemus. Et in Hiſspania ſsæpè cõtingerecontingere videmus in

^† vaſsſsallis, qui vocantur Solariegos, qui paſssim à dominis venduntur, æſstimantur, & taxantur, & tamen non ideò ſservorum nomine, vel appellation cenventur, ut conſstat ex 1. 3. tit. 25. par. 4 ubi Greg. Lup. & ex l. 2. tit. 11. lib. 4. Ordin. ubi Didac. Perez col. 1518. & ſseqq. & ex traditis ab Speculatore in tit. de feudis, §. quoniam, verſs. Sed numquid bomo emens, num. 37. & Hugone de Celſso inrepert. verb. Solariegos.

Tertiò conſsiderari

^† poteſst, quòd licèt in ſservorum conditione nulla ſsit differentia, quoad hoc ut unus ſsit magis ſservus, quàm alius, quamvis in officijs, & miniſsterijs plurimum differre ſsoleant, iuxta text. in. 1. & fervorum, D. de ſstatu hom. & §. ult. Inſstit. de iurc perſsonar. iunctis his, quæ ultra Scribentes ibidem notat Alex. lib. 3. Genial. c. 25. ubi latè Tiraq. in notis, MerceriꝰMercerius lib. 1. opin. c. 9. Ant. Auguſst. in. 1. ſsed etſsi milites, §. planè ig|

p. 14

nominia, D. de excuſsat. tut. Pancirol. in theſsaur. var. antig. lib. 1. cap. 55. petr. Popma in tract. de peris ſservor. & Petr. Ricard. in notis ad Petron. Arbit. pag. 125. In liberis autẽ hominibus

^† plures differentiæ conſsiderari Doſsſsunt; quarum quatuor cnumerat gloſs. in d. . ult. & octo gloſsſsa alia elegas, & magiſstralis in Rubr. C. de. agric. & cenſsit. Vbi multum in noſstris terminis de colonis,

^† & adſscriptijs hominibus loquitur, qui in varijs provincijs Populo Romano ſsubiectis, licèt re, & nomine liberi eſsſsent, ita tamen conditionatam, & reſstrictam libertatem habebant, ut â fundis, quibus vel legis, aur Magiſstratus alicuius auctoritate, vel triginta annorũannorum præſscriptione, vel ratione originis ſsemel addicti fuerant, recedere non valerent, eorũq́ue culturæ inſservire compellerentur, ad aliud officium, militiam, vel miniſsterium adſspirare nõnon poſsſsent, ut conſstat ex l. quemadmodũquemadmodum 7. 1omnes profugi 8. 1. colonos 11. l. litibus 20. 1. ne diutius 21. l. cũm ſscimus 22. C. illo tit. de agric. cẽſsit. l.I.C. de colon. Palæſstin. l.C. de colon. Thracenſsib. l. 1. C. de colon. Illirican. I. 1. c. de fugit. colon. l. ſsuper patrimoniali 4. C. de mãcip. & colon. patrim. lib. 11. l. curâ pervigili, C. qui militare poſsſs. lib. 12. d.c. 3. de immunit Eccleſs. text. & ibi gl. in. c. 2. de Iudæis, text. opt. in l. 89. tit. 18. p. 3. ubi Greg. lub. cum multis alijs, quæ de iſtorũiſtorum colonorum, & adſscriptitiorum natura, oneribus, & differentijs doctè & copiose ultra Scribentes, præcipuè Cuiac. in dict. iuribus, & in l. licèt, C. de locato, pag. 422. & Abb. in d.c. 3. tradit Roman. conſs. 355. per tot. Bald. conſs. 328. lib. 3. Benedict. in c. Rainutius, verb Et uxorem, n. 395. & ſseqq. Caſsſsan in cõſsuet. Burgũd. Rubr. 9. n. 4. Matth. dc Afflict. ad. cõſsuet. Neapol. pag. 89. & 90. Navar. lib. 1. conſs. I.q. 44. Covar in c. quamvis pactũpactum, 2. p. & 1. Conan. lib. 2. cõment C. 10. Alv. Valaſsc. do iur. emphyt. q. 37. per tot. Briſsſson. Peætenus, Hottom. & noviſssimè Ioan. Callin. de verb. iur. verb. Coloni. & verb. Adſscriptitius, For catul. in Rubr. D. de ſservit. n. 10. Duaren. in. l. 1. cod tit. Huſsanus in tract. de homin. proprijs, Borrell. de præſst. Reg. Cathol. c. 64. n. 39. & ſseqq. Azor. inſstit. moral. p. 2. lib. 2. c. 31. verſs. Secũdõ quæritur, Toletan. in lucerna Rubr. iur. add. tit. C. de agric. & cenſsit. ubi Sebaſst. Nævius in ſsiſstemat. & Ximen. in Concord. alios adducunt, & noviſss. illuſstriſss. Archiep. Bracharenſs. D.D. Roder. Acuña in motis ad c. 7. diſst. 94. pag. 434. Vlricus Hunius lib. 1. quæſst. tract. 2. q. 5. Calliſst. Remirez in tractat. de lege Regia Regni Arag. §. 34. in princ. Cardin. Tuſsch. practic. concl. iur. litt. A. concl. 217. & Vincent. Carroc. in tract. de locato & conducto, l. p. q. 5. quæſst. 2. princip. fol. 4. Guido Pãcirol, in theſsaurovar. antiq. lib. 1. c. 77. p. 105. noſster D. Franc. Amaya Pincianus Senator meritiſssimus lib. 1. obſserv. c. 6. n. 27. pag. 67. & noviſsſsimè D. Franc. Merlinus quæſst. ſsor. cap. 83. Vnde

^† D. Auguſst. lib. 10. de Civit. Dei C. 1. Coloni (inquit) appellantur. qui conditionẽ debent genital ſsolo propter agriculturãagriculturam ſsub dominio poſsſseſsſsorum, id eſst, prædia, in quibus ſsunt nati, dominis colere tenẽtur. Qui

^† cenſsiti etiam, & tributarij, & adſscriptij aliquãdo dicebantur, quia non tantũm privatũprivatum dominis cenſsum perſsolvebant, ſsed etiam pro agris, quos proprio nomine colebant, publico cenſsui obnoxij erant, & ob id libris cenſsualibus adſscribebantur, l. 1. C. de tyron. lib. 12. 1. 2. C. in quib. cauſs. colon cenſsit. dom. lib. 11. l. 2. C. ſsi vagum mancip. pet. in C. Theodoſs. 4. l. colonos, l. cũm ſscimus, C. de agric. & cenſsit. l. quicunque, C. de re milit. lib. 12. Niſsi mavis

^† adſscriptos, vocari, quaſsi terræ, quã colebant, ad & ſscriptos, ut inſsinut Feſstus Pompeius lib. 1. de verb. ſsign. dum ait: Adſscripti dicebantur, qui in colonias nomina dediſsſsent, ut eſsſsent coloni

Ad quod, ut advertũtadvertunt Abb. Caſsſsan. & alij ex ſsup. relatis, duplex ſscriptura pubilca requiri ſsolebat: prior, quâ adſscriptitius expreſssim domino ſsoli promitteret, quòd numquãnumquam ab eo recedet; altera, in qua ſse adſcriptitiũadſcriptitium eſsſse profiteatur, quæ ſsine omni neceſssitate, vel cõpulſsione fieri debet, d. l. cũm ſscimus, §. 1. & 1. colonus nunquãnunquam, C. de agric. & cenſsit. 1. 84. tit. 18. p. 3. quæ harum ſscripturarum tenorè appoint Et hoc facto,

^† adeò culturę terrę cuiſse adſscribebant, obligati erant, ut ab ea liberari nõnon poſsſsent, etiam ſsi per triginta annos in aliqua militia ſstetiſsſsent, iuxta l. cũm ſsatis 22. C. de agric. & cenſsit. lib. 11. Quam

^† de adſscriptijs, non de alijs liberioribus colonis loqui, notare debemus, ne alias implacabili ter pugnet cum 1 eum qui, C. de fund. rei privatæ, eod. lib. ut advertit Accurſs. ibid. & in l omnes, C. de præſscript. trigint Conanus d. cap. 10. n. 5. & Cuiac in d. l. cũm ſsatis.

Et hac propter

^† ſsui furtũfurtum fa cere dicuntur, in ead. l. cũm ſsatis, & in 1. præſsenti, & cũm autem, verſs. Sanè ſsi ſservus, aut colonus, C. de his qui ad Eccleſs. cõfug. Et glebæ

^† adhærere, ſsive partes fundi eſsſse, quæ cum eo tranſseunt, d. l. quemadmodum, & d. l cũm ſsatis C. de agric. & Cenſsit. lib. 11. l. ſsi quis 20. C. de Epiſscop. & Cler. 1. PoſſeſsionũPoſſeſsionum, C cõmun. utriuſsq; iudicij, 1. 3. (quã ita interpretatur Forcatul. ubi ſsup.) D. de diverſs. & tẽp. præſscript. Melior tex.

^† in l. ſsed etſsi 15. §. 1. D. de evict. ibi: Sed et ſsi ſservꝰ evincatur. QuãQuam ego olim Salmãticæ, dũdum tract. de evictionib. legerẽ, de his ſservis ad ſscriptitijs |

p. 15

omnino accipiẽdã docui, vel de alijs proprijs ſservis, qui veluti partes, & inſstrumenta fundi errant, iuxta l. inſstrumento, D. de fund. inſstructo, l. ſsi quis inquilinos, de leg. 1. & vincti, ac compediti ibidem opera ruſstica facere compellebantur, iuxta ea, quæ ex Ovidio, Tibullo, Columela, Plinio, Seneca, & alijs latè, & diligenter obſservat Briſsſson. lib. 1. ſselectar. cap. 9. Vt ſsic ceſsſsaret vanus labor Cuiacij lib. 2. obſservat. cap. 20. & in tract. 6. ad African. ad. l. 24. eod. tit. & noviſssimè in notis poſsthumis ad illum textum, qui contra omnium Codicum fidem, legendum contendit: Sed etſsi ſservitus evincatur, quem probat Gothofred. ibid. & Balduin. in Scævol. pag. 240.

Quartò facit,

^† quia non ſsolùm in prædictis colonis, & adſscriptijs reſstricta, & conditionata, ſsive (ut Cuiacius dicendum monet in dict. l. licèt, C. de locat. col. 422.) Conductionata libertas, apud Romanos reperiebatur; ſsed etiãetiam in Parabolanis,

^† de quibus agitur in l. Parabolani, & l. placet, C. de Epiſscop. & Cleric. Quos licèt Accurſsius ibidem, Medicos eſsſse interpretetur, quem defendit Tiraq. de Nobil. c. 31. n. 438. & Greg. Lop. per tex. ibi in l. 3. tit. 17. 9. 6. verb. phyſsica. Verius eſst, fuiſsſse quoſsdam deputatos ſservitio hoſspitalium, Eccleſsiarum, vel Xenodochiroum, qui ut adſscriptitij à cultura agrorum recedere non poterant, ita nec iſsti à ſservitio ægrorum, qui in noſsocomijs reſidebãtreſidebant, ut docet Alciat. lib. 4. diſspũct. c. 9. Cæl. Rhodig. lib. 19. lect. antiq. cap. 11. Corraſs. in. l. in ſsumma, n. 7. D. de ſstat. hom. Baeza de inope debitore c. 2. n. 17. Gomez de Meſscua de poteſstate in ſse ipſsum lib. 2. c. 17. n. 26. Remirez in. d. tract. de lege Regia, §. 34. n. 2. Thadæus Soacius in princ. Inſstit. de iure perſson. & Caſsauvonus in notis ad Hiſst. Auguſst. pag. 151.

Et idem invaluit

^† in metallarijs, curialibus, cohortalibus, fabricenſsibus, murilegulis, & alijs, de quibus in peculiatibus titulis voluminis agitur, ut poſst Accurſs. PlateãPlateam, & Luc. de Pena in d. Rubr. C. de agric. & cenſsit. proſsequntur Covarr. Baeza, & alij in locis ſsup. citatis, Cæ. Rhodig. lib. 4. lect. antiq. cap. fin. Camill. Borrell. de præſstan. Reg. Cathol. cap. 18. num. 44. & ſseqq. & Gomez de Meſscua d. cap. 17. num. 23.

Et aliæ nationes, in caſsibus ſsimilibis, eandem gubernationis formam frequentarunt. Nam

^† apud Gallos Celticos, ut refert Iul. Cæſsar de bello Gallico lib. 6. Summa auctorit. is antiquitùs erat in Hæduis, magnæq́ue eorum erant cliẽtelæ. Pleriq;Plerique ubi aut ære alieno, aut multitudine tributorum, aut iniuria. premuntur, ſseſse in ſservitutem dicant Nobilibus, in hos eadem ferè ſsunt iura, quæ dominis in ſservos, nam plebs penè ſservorum loco habetur, neque ijs petentibus ius redditur, neque honos ullus communicatur. Cuius loci mentionem facientes, hodiernam

^† Galliæ conſsuetudinem in hominibus, quos vocant Manus mortuæ, ide eſst, vaſsſsallis taliabilibus, & adſscriptitijs, referent, & defendant Guido. papæ deciſs. 36. 312. 314. & 361. Guillelm. Benedict. in. d.c. Rainutius, verb. Et uxorem, à n. 956. Caſsſsanæ. in conſsuetud. Burgund. Rubric. 9. de Mains mortes, per tot. Rhenat. Choppin. ad leg. Andegavenſs. lib. 1. c. 37. n. 9. & 10. & de deman. Franc. lib. 3. tit. 13. n. 6. & 7. & de privil. ruſstic. lib. p. 2. c. 1. n. 2. Petr. Greg. lib. 20. ſsyntagm. c. 11. n. 4. Baeza d. cap. 2. n. 23. Cuiac. ubi ſsup. Ant. Mornac. in notis ad leg. 3. C. de defenſsor. civit. pag. 175. & alij relati à Remirez d. §. 34. n. 2.

Vbi

^† aliorum ſimiliũſimilium vaſsſsalorum meminit, qui in Principatu Cathaloniæ dicuntur de Remenza, de quibus etiam agit Hieron. Zurita in Annal. lib. 1. c. 6. pag. 11. & lib. 20. cap. 52. Iacob. Cancer. 1. p. var. c. 15. n. 82. & Anton. Olivan. de iure Fiſsci cap. 9. n. 17. & & 18. Qui

^† in Ducatu Mediolanenſsi, & alibi in Italia Manſsarij dicuntur, eò quòd in loco, & villis domini manere, & ei certa ſservitia præſstare deberent. vel à Manſso, hoc eſst, parvo fundo, quem à domino ad ſsu victum accipiebant, ut ei inſservirent, nec niſsi finito ſservitio à Manſsaria, vel Maſsſsaria recedere poſsſsent, ut docet Speculat. in tit. de feud. §. quoniam, n. 38. Alvarot. in prælud. feud. verſs. Sunt prætereà col. 8. Bald. conſs. 327. lib. 3. Rofred. Benevent. de libellis p. 5. in Rubr. de villains, & in Rubr. de manentibus, Cuiac. per text. ibi in cap. 1. §. ſsi quis de Manſso, ſsi de inveſstit. feud. fuer it controverſs. poſst Bald. ibidem qui inquit: Manſsus eſst prædium, in quo manent hominess, Hottoman. de verb. feudalib. verb. Manſsus, Card. Tuſsch. pract. concl. iur. verb. Adſscriptitij, concl. 217. n. 4. Camil. Borrel. de Magiſst. edict. lib. 4. cap. 9. n. 33. & ſseqq. & D. Ioan. a Pareja Primarius Salmãticenſsis rude donates, nunc Pinciani Convẽtus Senator mertiſssimus, in repetit. typis excuſsſsa fup. c. 1. de cenſsib. num. 2.

In Aragonia quoque

^† hodie uſsitantur vaſsſsali quidam, qui ſservitutis dicuntur: nam licèt reverâ ſservi non ſsint, tamen de omnibus generibus ſservorum aliquid participant, & ita Dominis, & Baronibus ſsubſsunt, u tab eorum villis, aut oppidis abire non poſssint, prædiaq́ue illorum colere teneantur, & abſsolutam, ſsive deſspoticam poteſstatem, abſsque appellationis remedio ſsubire. Quod item paſssim adhuc obſservari legimus in Dania, ſsuperiori Germania, Palatinatu, Ductu Megapolita|

p. 16

no, & Sabaudiæ, Vveſsphalia, & in Comitatu Oldemburgico. Quorum uſsum, & ſservitium latiùs recenſsent, & iuris regulis ſsubſsiſstere tradunt Freder. Huſsannus in d. tract. de homin. proprijs, per tot. Gail. in tract. de pignerat. obſserv. 8. Herinigius in tract de fideiuſsſs. c. 7. n. 317. & ſseqq. Bartholom. Blarerus in repet. legis diffamari, C. de ingen. manum. cp. 2. n. 23. Maſsuerius in praxi, Rubr, de ſsucceſs. n. 15. Navarr. d. conſs. 1. tit. de cũſstitut. q. 44. n. 83. Marta de iuriſsdict. 1. par. cap. 27. & 4. p. cap. 43. n. 2. Camill. Borrell. d.c. 18. n. 2. 3. & in addition. ad Specul. Bellugæ, Rubr. 46. §. donum, verb. Parangaria, Calliſstus Remirez d. §. 32. 33. & ſseqq. & Nos infrà cap. 8. ex num. 42.

Quintò facit, quòd cùm hæc ita ſsc habeãthabeant, & prædictorum

^† colonorum, & adſscriptitiorum condition Regis, aut legis auctoritate, vel pacto & conventione, vel præſscriptione, aut origine, & nativitate induci poſssit, l. unica, C. de mendicant. valid. lib. 11. unica, ubi gloſsſs. C. de colonis Thracenſs. l. ult. C. de metallarijs, d. l. cùm ſscimus, in princip. & in §. illud quoque, d. l. cùm ſsatis, §. cùm autem Anaſsthaſsiana, l. originarios, l. definimus, l. mulier, l. ne diutiùs, cum alijs, C. de agric. & cẽſs. lib. 11. d. l. 89. tit. 18. p. 3. Mirum non eſst,

^† ſsi eorum exemplum in his Indiarum partibus, eiſsdem circumſstantijs concurrentibus, uſsurpetur, & Indi in agris, ac fundis, ubi ſse ab antiquo voluntariè adſscripſserunt, vel ubi nati, aut ProregũProregum auctoritate aſssignati ſsunt, manêre cogantur, argum. text. opt. in d. l. unic. C. de colon. Palæſstin. ibi. Sed exemolo aliarũ provinciarum, & de colon. Thracenſs. ibi: Ipſsi quidem orginario iure, &c. Leges

^† enim de ſsimilibus ad ſsimilia porrigi ſsolent, l. neque leges, l. non poſsſsunt, l. nam ut ait Pędius, D. de legib. l. 1. tit. 38. p. 7. ubi gloſsſs. fin. l. quemadmodum 7. C. de agric. & cenſsit. lib. 11. ubi etiam in edictis prohibitorijs, ratione favoris publici, hanc extenſsionem licitam eſsſse docemur; & tẽpori. loco, ac rationi accommodari debent, & quæ neceſsſsaria ſsunt, ſsedulò providere, cap. erit autem lex, 4. diſst. l. humanum. C. de legib. ibi. Si quid de cætero in puhilca, privativè cauſsa emerſserit neceſſariũneceſſarium, cum alijs, quæ circa earum ornatum tradit Panor mit. in cap. translato, n. 4. de conſstit. Villaguta in tract. de extenſs. leg. 1. par. per tot. Menoch. de arbitr. cauſsu 84. Mercer. lib. 1. opin. cap5. Didac. Perez in addit. ad Segurã in l. unum ex familia, §. ſsed ſsi fundum, n. 98. D. de leg. 2. Andr. ab Exea in Rubr. de conſstit. num. 41. & ſseqq. Mendoça de pact. lib. 1. cap. 3. num. 5. & 33. Salas de legib. q. 65. diſsp. 6. ſsect. 5. Suar lib. 1. cap. 4. & ſseqq. & Chriſstophor. Anguianus in eod. tract. lib. 1. controverſs. 1. num. 9.

Præſsertim

^† cùm videamus, prædictum Yanaconarum ſservitium ad Regni conſservationem, & ipſsorum Indorum bonum conducere, iudicatum fuiſsſse, & iuſstis, atque æqualibus legibus temperatum à dict. D. Prorege D. Franc. à Toleto, poſstquàm de hac re (ut diximus) exactiſssimam cognitionem habuit. Quod non ſsolùm tacitâ Regum noſstrorum permiſsſsione, ſsive diſsſsimulatione approbatum conſspicitur, ſsed etiam expreſssis aliquibus Schedulis, & inſstructionibus, & præcipuè in illa ſservitij perſsonalis anni 1601. de qua ſsæpè loquat ſsumus, cap. 5. ubi refert, quòd dicuts D. Prorex, convenientiſsſsimas circa hos Indos Yanaconas, i los de la Coca, ordinationes promulgavit, quæ in Regio Indiarum Senatu confirmatæ fuerunt, eaſsq́ue obſservari præcisè iubet, dùmodo prædictæ novæ ſschedulæ non adverſsentur, & Indorum ſsuavi tractationi, doctrinæ, & ſsalarij ſsolutioni ſsub ſseveris animadverſsionibus conſsulatur: Con que vayan de ſsu volũtad à las Chacaras que quiſsieren, y no ſsean detenidos en ellas por fuerça, con paga, ni ſsin ella.

Quibus verbis, ur aparet, vim legis accepiſsſse videntur dictæ

^† ordinations, non ſsecus ac ſsi ab ipſso Rege factæ fuiſsſsent, l. 2. §. omnia, C. de veter. iur. enuleand. cap. ſsi Apoſstolicæ, de præb. in 6. Etenim cùm hoc in Regno prædicta conſsuetudo invaluiſsſset, non niſsi cum gravi damno, & rerum turbatione tolli potuiſsſset, ut tradunt Bejaran. & Agia in locis ſsup. num. 9. relatis. Et

^† ſsecundùm ſsententiam Ariſstot. lib. 2. Polit. cap. de Politia Hippodam. Non debet lex mutari, quandocunque reperiatur iniuſsta, & inveniatur alia melior, niſsi ſsit magnum gravamen, quia maius erit damnũdamnum, quod incurretur propter mutationem frequentem legum, quàm id, quod patientur, tolerando legem aliqualiter iniuſstam. Cui affine eſsr, quod decet. 1. C. in l. minimè, & in l. quod non ratione, D. de legibus, & in l. in rebus, D. de cõſstit. Princip. ubi plura notant DD. & Nos latis oſstendemus infrà cap. ſseq. n. 69. & ſseqq. & lib. 2. cap. 30.

In eo tamen

^† dictæ ſschedulæ verba notari, ſsive texari poſsſsunt, quòd hos Yanaconas, quos adſscriptitijs, ex ordinationibus D. Proregis, ſsimiles facimus, cum alijs Indis adventitijs, ſsive conductitijs confundit, & eis abeundi quo velint, & cum quo domino velint, liberam faculatem tribuit. Quodquidem ita intelligendum, ſsive ſalvandũſalvandum putat Agia ubi ſsup. Si priùs

^† in fundis, quibus ſse adſscripſserunt, voluntarias, & neceſsſsarias operas fecerint, ad quod compelli poſsſsunt, ut dicitur in |

p. 17

cap. 9 ciudem ſschedulæ, aliter enim adſscriptitij proprios agros deſserere, & dominos mutare non poſsſsunt, & fugientes revo cari iubentur, l. omnes omnino 6. l. omnes proſsugi 8. l. originarios 11. l. cũm ſsatis 22. cum ſsimilib. ſsup. notatis.

Sed licèt ſsuperiora omnia, ad dicti Yanaconarum ſservitij defenſsionem, non ineptè conſsiderari videantur: Ego

^† tamen ſsi hic articulus hodie in diſsceptationem adduci permitteretur, indubitanter conſsulerem, ut ubi ſsine magno incõmodo Reipub. fieri poſsſsit, ceſsſsare iubeatur, & ut nullo modo in poſsterum extendi, & augeri ſsinatur. Etenim ſsecundũm

^† ſsententiam Caſssiodori lib. 2. var. epiſst. 36. Cavendum eſst, ne tranſseat in vſsum, quod conſstat eſsſse prohibitum. Et

^† error, cui ab initio non reſsiſstitur, vires maiores aſsſsumit, & pro veritate reputatur, cap. error, 86. diſst. cap. ſsi ea 50. 23. quæſst. 4. cap. 2. de hæret. cap. loci noſstri 35. q. 9. cum alijs, quæ congerit Card. Iacobat. de Concil. lib. 4. art. 4. numer. 175. & lib. 9. art. 12. num. 136. Ioann. Nevizan. in ſsilva nupt. lib. 4. n. 125. & eruditiſss. Dom. Valençuela in monitor. cõtracontra Venet. 5. par. num. 137. & ſseqq.

Pro qua opinion

^† in primis conſsidero eximiam illam curam. piamq́ue diligentiam, quam Reges noſstri ſsemper habuerunt, ut Indi ad Fidem converſsi, ſsuâ libertate integrè fruerentur, & nullis coactis & ſservitijs manciparentur, ut plane conſstat ex his, quæ in præcedentibus capitibus exaravimus. Quæ libertas, ut ibi etiam diximus, cũm nihil aliud ſsit, quam naturalis facultas eius, quod cuique facere libet, l. 4. §. libertas, D. de ſstat. homin. §. & libertas, Inſst. de iure perſsonar. l. 1. tit. 22. p. 4. & repetimus infr. cap. ſseq. num. 5. Dubium non eſst,

^† quin vel ex eo ſsolo graviter infringatur, quod quis certo in loco ſsemper, vel aſssiduè morari cogatur, l. 2. D. de liber. homin. exhib. l. Titio centum 70. §. Titio centum D. de cond. & demonſstr. cap. dilecto, de maiorit. & obed. l. pen. C. de oper. libert. l. ſsi quis fugitivus, §. idem rectè, D. de ædilit. edict. l. qui neque, §. ſsolutum, D. de verb. ſsign. Auth. quomod. oport. Epiſscop. ordin. §. ſsi verò, collat. 1. Et conducit

^† Cic. Paradoxa 5. ubi libertatem appellat facultatem vivendi ut velis, & ubi velis. Quod in ipſso actu manumiſssionis & ſsignificari, & ſscribi moris erat, ut cõſtatconſtat ex vetuſsto quodam exemplari relato à Cuiac. lib. 14. obſserv. c. 27. Perſsio ſsatyr. 3. & 5. Plauto in Menæchm. dum ait:

Mea quidẽquidem Herclè cauſsa liber eſsto, atque ito quò voles.

Atq;

^† ideò talis condition, vel gravamẽ rarò olim imponebatur alijs, quam ſservis, aut Libertis, quibus alimenta relinquerentur, ut in dict. §. Titio centum, 1. Mævia 44. D. de manumiſss. teſstam. 1. liberties 18. §. ult. 1. ſservos D. de alim legat. 1. annua 20. §. Attia, D. de annu legat. quas in optimis quæſstionib. expendunt, & illuſtrãtilluſtrant Alex. conſs. 102. vol. I Roman. ſsingul. 689. Palac. Rub. in Rubr. de donat. inter. §. 2. n. 3. Capic. deciſs. 135. Ant. Gom. 2. tom. var. cap. 10. n. 24. & I. tom cap. 12. num. 79. Forcat. in Rubr. de ſservit. n. 10 Morla in ead Rubr. num. 33. Navarr. in Manual. cap. 14. num. 20. & in cap. ſstatuimus, num. fin. 19. quæſst. 3. Covarr. in 2. par. cap. 7. in princip. num. 5. Gregor. Lop. in1. 89. tit. 18. par. 3. verb. para ſsiempre Jamæs, Eman. Coſsta lib. 2. ſselectar. cap. 19. num. 5. Anton. Queſsada lib. ſsingul. diverſs. quæſst. iur. cap. 8. num. 2. Gail. lib. 2. de pace publica cap. 2. num. 20. Gallift. Remirez in tract. de leg. Regia, §. 32. n. 34. Gomez de Meſscua in d. tract. de poteſst. in ſse ipſs. lib. 2. cap. 18. & late & optimè Thom. Sanch. de matrim. lib. 1. diſsp. 40. per tot. Et de pœna

^† carceris loquens, & quòd ſsit ſservitutis ſspecies, maximè ubiperpetuus eſst, idem Alexand. conſs. 133. n. 5. lib. 2. Roland. conf. 2. num. 48. vol. 1. & conſs. 57. num. 4. lib. 3. Marc Anton Eugen. conſs. 76. num. 160. lib. 1 & alij relæti à Menoch. de arbirr. lib. 1. q. 89. n. 4. & Valèçuelad. monit. 3. par. num. 216.

Vnde

^† noſstris terminis lege 22. Indiatum ann 1542. expreſssè hæc detention Yanaconarum, & Naboriorum prohibita fuit: & in alia proviſsione 11. Martij ann. 1550. quæ inſseritur in alia Matrit. 23. Novẽb. an. 1566. & extat in 4. tom. impreſsſs. pag. 392. expreſssè iubetur: Que no ſse encomiendan ni conſsientan Yanasonæ an el peris hi ſse pueda ſservir minguno de Indios per via de Naboria, ni Tequso, ni otro modo alguno contra ſsuvo luntad, i ſsin les pagar ſsu trabajo. Forque cl encomendar ſse los dichos Yanaconas, ſse tiene por coſsa per jusdicial i que no conviene, &c. Idemque præcipit alia Ichedula data Tauri 21. Septẽb ann. 1551 & expreſssiũs alia Matrit. 19. Novemb. ann. 1539. quæ habetut in d. 4. tom. p. 323. ubi mentionem facit de his Indis, qui ſse HiſpanorũHiſpanorum prædijs, vel ſservitijs voluntariè, & ab antiquo aggregaverant, & nihilominus iubet. Que ſse les dè a entender à los dichos Indios Yanaconas, ò Naborios que & ſson libres, para poder hazer de ſsi loq̃ quiſsierẽ, tomãdotomando el amo q̃que mas les contentare, i meior los tratàre, ſsin q̃que en ello aya inducimiẽto, cautela ni engaño alguno, ni ſseã atraidos ni a premiados àir, ni eſstar en otra parte, ni con otras per ſsonas algunas & ſsino con quien cellos quiſsieren eſstar de ſsu voluntad, & e.

p. 18

Secvndò conſsidero his iuris principijs, & ſschedularum iuſssionibus non obſstare, quòd Indi ſse volũtatevoluntate ſsuâ Hiſspanorum prædijs adſscripſsiſsſse, & in eis longo tempore degiſsſse, dicantur. Nam

^† eiſsdem ſschedulis, & præcipuè illâ anni 1601. cap. 2. quælibet præſscriptio, vel conſseutdo libertati Indorum contraria, damnatur. Quod tetigi ſsup. c. 1. n. 33. & Ius commuue diſsponit, dum generaliter docet, in liberis hominibus uſsucapionem nõ dari, neque naturali libertari ullam præſscriptionem, etiam longiſssimi temporis officere, l. uſsucapionem. 9. D. de uſsucap. §. ſsed aliquando, Inſstit. eod. l. fin. C. de præſscirpt. long. temp. quæ pro libert. 1. o. tit. 29. par. 6. ubi Greg. Lup.

Et voluntas

^† Indorum, qui minorum, & ruſsticorum iure, & privilegijs utũturutuntur, ut infrà trademus, in perniciem libercatis ipſsorum trahi non debet, neque impedire u team revocent, & à dictis fundis, & dominis quando voluerint, recedere poſssint; cùm nemo etiam maior, & volens, ſsit dominus membrorum ſsuorum, l. liber homo, D. ad leg. Aqui. qum late exornant plures, quos refert Covarr. lib. 2. variar. cap. 1. & 8. Gomez de Mezcua ubi ſsup. lib. 1. cap. 1. cum ſseqq. & lib. 2. cap. 17. num. 29. Nec

^† libertatem ſsuam recuſsare poſssit, l. nec ſsi volens, l. interrogatam. l. liberos, C. de liber. cauſs. l. conventio, D. eod. cum alijs, quæ adducit Baeza in d. tract. de inope debitore, cap. 1. ex num. 5. ad 17.

Ex quibus

^† receptiſssima opinion eſst apud plures, & valdè graves utriuſsque iuris Interpretes, neminem, qui naturâ ſsuâ liber ſsit, & ſstatus controverſsiam non patiatur, poſsſse per pactum, vel tranſsactionem ſse adſscriptitium, & hominem alterius facere. Quam probant Accurſs. & Bart. per text.

^† ibi in l. fin. C. de tranſsact. & ſsequuntur Bald. num. 2. Odofred. Paul. Fulgoſs. Salicet. Alberic. & Alex. ibîd. & Alciat. num. 18. Padilla num. 3. idem Bald. in l. ſsi quâ percuniâ, C. de oper. liertor. Boer. in conſsuetud. Bituricenſs. tit. Des constumes, è uſsages, §. 1. verb. Suitè, col. 2. Fortun. Garcia in l. manumiſssiones, D. de iuſstit. & iure, Afflict. in conſstit. Neapolit. Quia frequenter, num. 8. verſs. Sed in contrariũcontrarium, Vaconius lib. 1. declar. iur. cap. 15. Borrell. de præſstant. Reg. Cathol. d. cap. 18. num. 9. & ſseq. Conan. lib. 1. commentar. cap. 5. num. 7. Herneſstus Coſstmanus diſsp. 1. theſsi 6. & Cuiac. lib. 12. obſserv. cap. 35. Quia licè aliquandp tolerari ſsoleat pactum perpetuum de operis præſstandis, iuxta notate per Matth. Coler. de proceſs. executivis, lib. 1. c. 5. num. 73. & 74. pactum tamen inducens perpetuam libertatis privationem, invalidum eſst, ut in dict. §. Titio centum, Capic. deciſs. 135. num. 4. Hopingk. de iure protect. teſsſs. 35. litt. B. & Magerus de advocatia armata, cap. 6. num. 32. ubi quòd imò etiam libertarem onerari leges abhorrent, l. 1. §. 1. D. quarũquarum rerum actio non datur, 1. 4. C. de oper. libert. l. 6. C. de ingen. manum. l. 6. C. de liberali cauſsa, Natta conſs. 500. num. 13. & Surd. de alim. tit. 8. privil. 65. num. 4.

Et eodem modo reſpõderereſpondere poſsſsumus ad id, quod aſsſsertores contrariæ ſsententiæ conſsiderant, de cõmoditatibus & utilitatibus, quas Indi ex prædicito ſservitio conſsequuntur. Nã ſsi

^† id prohibitum eſst, non ſsunt faciẽdafacienda mala, quãvis ex eis bona aliqua provenire poſssint, cap. fortè 24. q. 1. cum alijs, quæ adduxi 1. t0. lib. 2. c. 8. n. 127. Præterquàm

^† quòd negari non poteſst, plurima eſsſse damna, plurimoſsq́ue labores, quos Indi, ita ſsemel addictim ſsub aliquibus iniſstis, duris, & avaris dominis patiũturpatiuntur, qui cũcum ruri degant, Dei timore polthabito, nullam legem obſservant, nullumq́ue iudicem, aut cenſsorem verentur.

Et maximè Indis per hoc ſservitij genus conſsuleretur, ubi tamen ipſsi illud exoſsum habentes, ab eo cuperent liberari, valdè iniquũ videtur, eos invitos, & reluctantes detinere, aut fugientes reducere & revovare: cùm ſsatis

^† dicatur in perinciem meam fieri, quod ſsit contra meam voluntatem, quamvis ex eo lucrum, & commodum conſsequturus ſsim, l. ult. D. de uſsu, & habit. l. quamvis melius, D. de uſsufruct. Ex quibus ita notant DD. ſsin gulariter collgentes, dari

^† intereſsſse noluntatis, de quo per gloſsſs. in l. cùm ſservus, verb. Furti, D. de cõdict. cauſsa dat. Alex, in. l. cùm quid, o. 1. D. ſsi cert. pet. & conſs. 55. in fin. vol. 2. Iaſs. in. l. 2. n. 99. C. de iure emphyt. Cagnol. in l. invito, b. 3. D. de reg. iur. Tiraq. latiſssimè lib. 1. de retract. in præfat. n. 25. Dueñas reg. 171. & Pinel. in Ruber. C. de reſscind. vendit. 1. par. c. 2. n. 24. in fin. Vnde Caſssiodor. lib. 1. var. epiſst. 38. inquit: Nõ est beneficium, quod præſstatur invitis, nex cuiquam videtur utile, quod adverſsa voluntate conceditur, & dixi alia in 1. tom. lib. 2. cap. 13. num. 90. & ſseqq.

Tertiò facit, qua exempla,

^† quæ de adſscriptitijs colonis, & alijs vaſsſsallis adduximus, qui olim vigente Romano Imperio, & hodie in aliquibus provincijs cõditionatà & reſstrictam libertatem habent, neque à fundis & villis, quibus adſscripti ſsunt, abire ſsinuntrur, ad Indos noſstros propriè applicari non poſsſsunt. Adſscriptij

^† namque illam conditonẽ ſsubire cogebãturcogebantur, quia olim bello forte capti fuerant, vel ex antique iure, & cõſuetudineconſuetudine illarum provinciarũprovinciarum, illis ſse legibus, & ſservitijs |

p. 19

voluntariè mancipare potuerunt, earum Regibus, ac Principibus id conſsentientibus, ut oſstendũt omnes Auctores, qui de eis agunt, in locis ſsup. relatis, & Calliſstus Remirez, omninò videndus, d. tract. de lege Regia Arag. §. 32. & ſseqq. Atverò in Indis, ut ſsæpè probavimus, nullum captivitatis, & ſservitutis ius exercere permiſsſsum eſst. Neque

^† in Hiſspania tale uſsquam adſscriptitiorum hominũhominum genus receptum videmus, ut obſservat Navarr. dict. conſs. 1. tit. de conſstit. n. 83. Cuius

^† legibus, & moribus Indiarum provinciæ iudicari debẽt, cùm eius dominio acceſsſserint, iuxta tex. & quæ ibi Bart. & cæteri notant, in l. ſsi cõvenerit, §. 1. D. de pignorat. act. & alia, quæ latè congeſssimus in 1. tom. lib. 3. c. 1. n. 47. & infrà hoc tomo lib. 4. dicemus.

Neque his obſstat, quod de ordinationibus Proregis D. Frãciſsc. à Toleto retulimus, quę aliquibus Regijs ſsanctionibus approbatæ videntur: nam alijs pluribus, ut diximus, reprobatæ ſsunt, & omnimodæ Indorum libertati conſsultum. Et permiſssio

^† illa, ſsive tolerantia dictorum Yanaconarum Argentinæ provinciæ, magis ratione vitandi ſscandali, quàm iuſstitiæ, vel æquitatis contemplatione proceſssit. Vnde

^† pacis lenitas ſsopire debet, quod belli calamitas introduxit, ut aliàs dicitur in l. unica, in princip. C. de cad. toll. c. 1. §. privilegia, & §. ſsententiæ quoque, de pace Conſstãtiæ, ubi Odofred. & Bald. Barbatia conſs. 1. lib. 3. & plures referens Tiraq. in tract. de ceſsſsante cauſsa, verſs. Bello ceſsſsante, n. 44, quibus favet Tit. Livius lib. 34. ubi cũ de legis Oppiæ derogatione ageret, quæ lata fuerat in medio ardore belli Punici, inter alia ſsic ait: Quias tempora aliqua deſsiderant leges, mortales, & temporibus ipſsis mutatas video. Quæ in pace latæ ſsunt, plerumq́ue bellũ abrogat, que in bello, pax. Et Iudices, ac Magiſstratus, tam ſsupremi, quàm inferiores, plenæ libertatis Indorum ſse, quantum poſssibile fuerit, vindices, atque aſsſsertores præſstare debent; cùm eius

^† tutela ad ius publicũpublicum ſspectet, l. fin. §. ſsin verò, C. de teſstam. manumiſs. l. ſsi quis rogatus 53. D. de fid. commiſs, libert. cum alijs notatis à Bart. in l. 1. n. 2. ubi Deci. n. 2. C. de inſstit. & ſsubſstit. & Ant. Queſsada diverſs, quæſst. iur. q. 16. n. 9.

Ex quibus ego in facti contingentia contra aliorum opinionem reſspondi, audiendum non

^† eſsſse quendam Commendatarium, qui ſsibi perpetuo, ac veluti adſscriptitio, & colonario iure, Indos quoſsdam applicari petebat, quos ipſse, longè a ſsuis oppidis, & reductionibus profugos, & in montibus, & cryptis deliteſscentes, ſsub ea lege, ſsive præmio, ſse ſsuis ſsumtibus, & laboribus quæſsiturum, & ad ſsedes proprias revocaturum, pollicebatur. Hæc enim conventio libertati Indorum præiudicabat; licèt ſsecus fortè dicendum eſsſset, ſsi non perpetuum ſservitum deſsideraret, ſsed temporale, eatenus duratum, quatenus expenſsis, laboribus remunerandis, & Indis propter fugæ delictum puniendis, cauto, & prudenti iudici ſsufficere videreter, argument. eorum,

^† quæ in ſsimili de Iapponijs, qui ſse, aut filios ſsuos vendunt propter famis neceſssitatem, notat Molina de iuſstit. & iur. tract. 2. diſsp. 35. & Ego 1. tom. lib. 3. cap. 7. num. 116. Rebellus de obligat iuſst. lib. 1. quæſst. 10. n. 22. & ſseqq. Et legis Regis Ioannis I. factæ Brivieſscæ, quam refert Montalv. in Repert. verb. Vagabundi, quæ

^† diſsponebat, ut vagabũdi, aui de labore manuũmanuum ſsuarum vivere nollent, per quemcunque Regnicolam capi poſsſsent, ut eo per menſsem ſsine ſsalario, vel præmio, ſsolis victualibus præſstitis, inſservirent.

Interim verò, dum prædictum Yanaconarum nomen, & ſservitium in his provincijs penitus exulare iubetur, illud breviter, & utiliter moneo, eos

^† non eſsſse à dominis, quibus inſserviunt, inſsolitis laboribus, & ſservitijs onerandos, ſsed conſsuetis dumtaxat, dict. l. cùm ſsatis 22. verſs. Caveant, C. de agricol. & cenſs. lib. 11. cum notatis à Barulo, Platea, & alijs ibidem, Angelo conſs. 9. Franc. Marc. deciſs. Delphin. 1. part. deciſs. 72. Iacob. Menoch. conſs. 671. n. 9. & 10. Symphorema ſsupplicat. Cam. Imper. in voto reconvent, fol. 102. col. 1. & Vvaremũd. veroſsimil. iur. n. 33. fol. 79. Et longè minùs

^† ſsuis bonis ſspoliari, ſsalarijs defraudari, aut iniurijs, & ſsævitijs affligi debere: nam id ſstrictè in D. Proregis ordinationibus ſstatuitur, & ex iuris communis regulis ſsumtum videtur, quæ ſsicut

^† dominos, aut parentes. ſsi in ſservos, vel filios ſsæviant, & eos malè, & crudeliter tractent, ad eoſsdem manumittendos, vel emancipandos compellunt, l. 2. §. dominorum, l. ſsi dominus, D. de his qui ſsunt ſsui, §. ſsed & maior, Inſst. eod. l. ſsi lenones, C. de Epiſscop. aud. Ita pariter

^† Barones & dominos vaſſallorũvaſſallorum, aut adſscriptitiorum, qui homines ſsibi ſsubditos vexant, & crudeliter tractant, eorum ſservitio, & iuriſsdictione, ac poteſstate, quâ ſservitio, & iuriſsdictione, ac poteſstate, quâ abutuntur, per dominum ſsuperiorem privandos decernunt, ut egregie docuit Bartol. & Platea in l. 2. C. in quib. cauſs. coloni dominos accuſs. poſsſs. lib. 11. Bald. per text. ibi in dict. §. dominorum, num. 1. 1 & in cap. 1. §. publici latrones, de pace tenend. IoãIoan. Fab. in d. §. ſsed & maior, Luc. de Pen. in l. ſsi coloni, q. 12. C. de agric. & cenſsit. Roman. & Alex. in l. |

p. 20

divortio. §. ſsi fundum, D. ſsolut. matrim Iaſs. in Authentica qui rem num. 5. C. de ſsacroſsanct. Eccleſs. & in prælud. feudal. num. 6. & 9. idem Roman. Conſs. 37. n. 1. Guido Pap. deciſs 62. Boer. deciſs. 132. & 304. n. 7. Grammat. deciſs. 104. & innumeri alij, quos refert & ſsequitur Roland. conſs. 18. ex n. 16. lib. 3. Menchac. lib. 1. controverſs. illuſstr. c. 8. n. 17. Menoch. de arbitur. lib. 2. caſsu 138. Gail. lib. 1. obſserv. 17. n. 7. Ant. Faber in Cod. Fabrian. lib. 3. tit. 18. definit. 2. D. Valẽçuela in d. monit. contr. Venet. 4. par. n. 274. & ſseqq. Calliſst. Remirez d. tract de lege Reg. Arag. §. 33. n. 8. & Nævius in ſsiſstem. ad d. l. 1. C. in quib. cauſs. coloni. lib. 11. & dicenmus inferiùs lib. 2. c. 24. n. 55. & ſseqq. ubi de commendis Indorum tractabimus.

Quibus illud conſsequens eſst, ut prædicti domini prædiorum intelligant, illis potius, quàm ſsibi, & propter publicam magis, quàm propter privatam utilitatem, dictos Yanaconas permitti, ac concedi. Quâ

^† propter eos per ſse, & ab agris ſseparatos vendere, permutare, aut alienare non poſsſsunt, neque prædio vendito, illos ſsibi ex pacto refervare: cũ tamen è contrario rectè poſssint cum eiſsdem fundis venditis, veluti in acceſssionem tranſsire, ſsive venditio ſsimpliciter fiat, ſsive cum iuribus ſsuis, ut expreſssè docet Imperat. in l. 2. ubi gloſsſs. verb. Colonos, & in l. quemadmodũ 7. 1. cùm ſscimus, & in l. cùm ſsatis, C. de agric. & cenſsit. lib. 11. ubi Bart. & Platea, Roman. conſs. 355. n. 2. Tiraq. de retract. lignagier, §. 26. gloſsſs. 1. num. 18. & alijs relatis Covarr. in dict. cap. quamvis pactum, 2. part. relect. §. 1. fol. 134. Carrotius dict. tract. de locato fol. 4. Card. Tuſsch. d. concl. 217. latè Calliſst. Remirez d. tract. de lege Reg. §. 34. n. 2. & 6. & §. 36. n. 8. & alij DD. ſsup. citati

Quibus addo

^† adeò hoc certum eſsſse, ut ſsi dictorum adſscriptitiorum, ſsive Yanaconarum donatio ſsimpliciter fiat, quia ſsine fundo eſsſse nequeunt, ipſsius quoque fundi donatio fieri cenſseatur, ex text. optim. in l. quiſsquis 3. d. tit. C. de agric. & cenſsit. per quam ibi hoc ita notanter advertit Ioann. Platea num. 3. & Bart. in l. 3. §. fin. & in l. ult. D. de ſservit. ruſstic. Quia

^† conceſssio acceſsſsorij inſseparabilis à principali, ipſsum principale vincere, & ſsecum trahere ſsolet, maximè quando potentius, & dignius eſsſse conſspicitur, l. alenatio, D. de contrah. emt. l. 2. C. de præd. navicular. lib. 11. l. 1. in fine, C. de ann. & trib. lib. 10. c. debitories, &c. mulieres, de iur. iur. cum alijs, quæ ultra Scribentes ibid. eruditè notat Hippolyt. de Marſsil. in tract. de fideiuſsſs. n. 63. Petr. Pechus in reg, acceſſoriũacceſſorium, de reg. iur. in 6. & Petr. Fab. in. l. cùm principalis, D. cod. Et hoc regulariter in alijs etiam vaſsſsallis dominorum procedere ſsolet.

^† quorum vaſsſsalligium, ubi ſsine terra conceditur, dicitur, Vaſsſsalligium ignorantiæ, quod reprobatur cap. pervenit, de cenſsib. Luc. de Pen. in d. l. cùm ſscimus, col. 2. & Gregor. Lop. in l. 2. gloſsſs. 1. tit. 25. par. 7.

Rurſsus & illud adijcio,

^† ſstante nimirum hac Yanaconarum, ſsive adſsvriptitiorum Indorum Novarum, quas vocant, legum capitulum, quod iubet, ne ullo titulo, vel causâ, Indi vendi, donari, aut ex alijs perfonis in alias tranferri, vel directè, aut indirectè incontractum deduci poſssint, quod multis alijs ſschedulis poſsteà etiam prohibitum reperitur, & in mandatis, ſsive inſstructionibus Proregum enixè cavetur, ut conſstat ex c. 54. eius, quæ data fuit Don. D. Ludovico à Velaſsco Proregi Peruano ann. 1595. in d. 4. to. pag. 321. & in alio latiùs dicemus. Etenim (ut ſsuprà vidimus) natura huius ſservitij talis eſst, ut ſsundi poſsſseſsſsores ſsequatur, & ſsub hac ſspeciali lege concedi ſsolitum eſst, ut etiã advertimus ſsup. num. 77.

Denique notandum eſst,

^† quòd cùm hi Indi ex ſsuis oppidis, & reductionibnus profugi, & Hiſspanorum prædijs addicti, tributa, quæ Regi, vel Commendatarijs præſstare ſsolebant, hoc modo defraudare cœpiſsſsent, providè illud poſsteà ſstatutum fuit, ut meliori, quo fieri poſsſset modo, in æſstimum, ſsive cataſstrum reducerentur, & competentem tributi quantitatem pro virili ſsolvere cogerentur. Ad quod

^† in d. 4. tom. pag. 292. duo capita Inſstructionum eâdem ferè verborum ferie, ann. 1563. ad Præſsidem Quitenſsem, & ann. 1568. ad Proregem Peruanum data rereriuntur, quæ ſsic habent. Haſseme hecho relacion, que en las Provincias del Perù ſse ha acoſstumbrado dar à unos repartimientos de Indios, i à otros Indios de ſservicio, q̃que ſse llamã Yanaconas: i que como deſspues por Nos fue mandado, que no buvieſsſse ſservicio perſsonal de Indios, unos de los dichos Yanaconas ſse quedraron en ſsoldada con ſsus amos, i otros viven en eſstancias de Eſspañoles, i otros ſse han juntadom i hecho ſsus poblaciones en loslugares i partes que les ha parecido, de los quales ninguno paga tributo à Nos, ni a otro ninguno, por no eſstar debaxo de Encomiendas, i q̃ ſseria bien que à los tales mandaſsſse pagar lo que buenamente parecieſsſse, conforme à la calidad i grangerias de las tierras dõdedonde vivẽviven, como hazian los demas Indios, i ſse mandaſsſse aßi cumplir. Informarosbeis de lo que en eſsto paſsſsa, i proveereis en ello lo queviredes q̃que cõviene, i de juſsticia pudieredes, i ſse debiere ha|

p. 21

zer. Iſsios pareciere que tributen los dichos Indios, el tributo que ſse les impuſsiere, ha de ſser para Nos, i daries ordem como ſse cobre por nueſstros Oficiales, i embiarnosbeis relacion de lo que en ello hizieredes. Ad Præſsidẽ quoque Audientiæ Novæ-Gallæciæ alia ſschedula expedita fuit, eod. tom. pag. 293. ann. 1565. quæ iubet, ut Indos, qui in metallis, prædijs, vel alijs Hiſspanorum poſsſseſssionibus detinentur, ſsolita tributa Regi dependant. Et cùm Dom. D. Franciſsc. à Toleto ſse hoc in Regno Peruano curaſsſse ſscripſsiſsſset, tale reſsponſsum accepit ann. 1571. Tambien referis aver en eſsſse Reino mas de cincuẽtacincuenta mil Indios Yanaconas, i que iuſstificadamente podrian tributar, como los demas, i que los vais haziendo reducir a pueblos particulares, eſspecialmente a las ciudades, i que deſsde luego contribuyan para la doctrina, i hecho eſsto, tratariades de lo demas; lo qual ha parecido bien, i aſsſsi lo hareis.

In quo tamen admonẽdiadmonendi ſsumus,

^† exactores non debere hos Indos adſscriptitios, vel colonarios propter tributa non ſsoluta graviter inquietare, ne proptereà cogantur culturam deſserere, ut diſsponit text. in l. colonos 11. ubi Bart. & Platea, C. de agric. & cenſsit. lib. 11. l. omnes, C. de Epiſscop. & Cler. & latiùs diducit Frid. Huſsanus in d. tract. de homin. propr. c. 23. & Symphorema ſsupplicat. Cameræ Imper. tom. 2. par. 3. ſsupplic. 13. fol. 18. & aurea Bulla Caroli IV. Imp. de immunit. Princip. Elector. c. 11. quam refert Sebaſstian. Nævius in ſsiſstem. iur. ad l. 1. C. de colonis Illyric. lib. 11.

CAPVT IV. In quo in communi discutitur, an iustum, vel iniustum censeri debeat, Indos invitos, & reluctates ad urbana & rustica servitia personalia, Reipublicae necessaria, vel utilia compellere?

CAPVT IV. In quo in communi diſscutitur, an iuſstum, vel iniuſstum cenſseri debeat, Indos invitos, & reluctãtes ad urbana & ruſstica ſservitia perſsonalia, Reipublicæ neceſsſsaria, vel utilia compellere?

SVMMARIVM CAPITIS Qvarti.

1 QVotidiana quæ ſsunt, pleniùs tractari debent.
2 Indi an inviti ad ſservitia Reipublicæ utilia compelli poſsſsint?
3 Indos ad nullum omninò ſservitium invitos adigi debere, plures docti & pij viri opinantur.
4 Indorum libertas infringitur, ſsi inviti ſservire eogantur.
5 Lex 4. de ſstatu homin. & §. libertas, Inſst. de iur. perſson. illuſstrantur.
6 Lex 1. & 2. C. ne quis liber invitus actum Reip. exercere cogatur, lib. 11. expẽdũtur.
7 Miniſsterijs duris, & laborioſsis ſservi tantùm compelli ſsolent.
8 Argumentum de rebus ad perſsonas validiſsſsimum eſst in iure.
9 Perſsonæ rebus, quantumvis pretioſsis, præferuntur.
10 Invitus nemo cogitur vendere, vel locare res ſsuas.
11 Rei ſsu quilibet eſst moderator, & arbiter.
12 Indi ut vaſsſsalli liberi Hiſspaniæ haberi, & tractari debent, & plures ſschedulæ de hoc agentes.
13 Vaſsſsalli Hiſspaniæ liberi ſsunt, & Regibus, vel dominis inferioribus ratione tantùm turiſsdictionis ſsubſsunt.
14 Adæquantum habet omnia iura, & privilegia illius, cui adæquatur.
15 Indi null am, vel parvam utilitatem conſsequuntur ex operibus, & miniſsterijs publicis, ad quæ compeluntur.
16 Hiſspani & Hybridæ cõpellicompelli debebt, ut Indos in laboribus, & operibus ruſsticis invẽt.
17 Hiſspani ſsi ipſsi (ut faciunt) otioſsi, totũtotum põduspondus laborum Indis iniungant, parum Indiæ durabant.
18 Schedulæ plures referuntur, quibus cavetur, ut Hiſspani, & omne genus Hybridarũ ad ministeria publica compellantur.
19 Schedula inſsignis refertur, pro Hiſspanis ad laborẽ in IndiarũIndiarum partibus ſsuadendis.
20 Matthæi locus c. 23. contra Hiſspanos expenditur, qui totũtotum pondus Indis reliquũt.
21 Leonina ſsocietas quæ dicatur?
22 Lex ſsi nõnon fuerit, §. Ariſsto, D. pro ſsocio, illuſstratur.
23 Auctor refert qualiter expẽderit Salmãticæ Adagium Societatis Leoninæ, contra D. Ioannẽ Legionem ſsem, qui duas Primarias Cathedras habere intendebat.
24 Officia, vel ſstipendia plura in unum coadunanda non ſsunt.
25 Doct. Ioan. à Leone Salmanticenſsis Primarius laudatur.
26 Locupletari non debent Hiſspani cũcum damno, & iactura Indorum. Lex nãnam hoc natura, D. de cond. indeb. cũcum ſsimilib. perpenditur & illuſstratur, ibid.
27 Hiſspani & Ætiopes multum aucti ſsunt in provincijs Indiarum.
28 Indi reperientur, qui voluntariè ſsuas operas locent, ſsi bona fide cum illis agatur.
29 Poto ſsienſses argenti fodinæ Indis cõductitijs abundant.
30 Compedes aureas invenit, qui beneficia invenit.
31 Plauti elegans locus expenditur.
32 Voluntariè qui ſservit, aut laborat, magis præſstat, quàm qui coatus.
33 Principẽ magis tuetur benevolẽtiabenevolentia, quàm ferrum.
34 Terentij loca expenduntur.
35 Nulla res eſst facilis, quam invitus facias.
p. 22
36 Indos plus obligabimus ſsuavitate, quàm crudelitate.
37 Indi valdè oppreſsſsi, & diminuti reperiũturreperiuntur, ob ſservitia perſsonalia, quæ Hiſspanis præſstant.
38 Melius eſst in tempore occurrere ſsaluti, & conſservationi Indorum, quàm poſst vul neratam cauſsam remedium quærere.
39 Indorũ maiorvaſstatio hodie timeri poteſst, cùm Hiſspani plures, ipſsi pauciores ſsint.
40 Indi nõnon poßũt benè tractari, nec in libertate cõſervariconſervari, ſsi ſservitijs perſonalibꝰperſonalibus onerẽtur.
41 Indi comparari poſsſsunt Iudæis in Ægypto ſservientibus.
42 Iudæos in Ægypto ſservientes pleno ore ſservos vocat ſsacra Scriptura.
43 Indi poſsſsunt dicere ſse eſsſse peioris conditionis, quàm captivi, & quare?
44 Schedulæ plures perpenduntur, quæ Indosomninò à ſservitijs perſsonalibus liberari iubent.
45 Marchiones Cannetij & Salinarum in mandatis habuerunt, ut omninò tollerent ſservitium per ſsonale.
46 Schedula ann. 1601. & 1609. quid diſspoſsuerit ſsuper tollendo ſservitio perſsonali?
47 Rex noſster Philippus IV. Opt. Max. quãtum ſservitia per ſsonalia Indorum tolli, vel minui deſsideraverit?
48 Servitium perſsonale Indorum, quod ad publicam neceßitatem, vel utilitatem dirigitur, tolli non poſsſse, multi opinantur.
49 Ioan. Matienzus & Acoſsta quid ſsentiãt de ſservitio perſsonali?
50 Reſspublica unaquæque plura offica, & miniſsteria deſsiderat, & ut cives ſse mutuis officijs adiuvent.
51 Reſspublica ex pluribus hominibus, & officijs facit unum corpus.
52 Politici corporis membra ex quibus hominum ſstatibus componatur?
53 D. Pauli locus 1. Corint. 12. expenditur.
54 Onera Reipub. neceſsſsaria nemo recuſsare poteſst.
55 Nemo ſsibi ſsoli naſscitur, ſsed Patriæ & Reipublicæ.
56 Civita ſsecundùm D. Thom. tunc eſst perfecta, cùm ſsinguli cives mutuò ſse invant.
57 Argumentum de corpore humano ad myſsticum Reipublicæ, validum & frequẽs eſst.
58 Lex 4. tit. 20. par. 2. expenditur, & illuſstratur.
59 Indi natura ſsua magis apti vidẽturvidentur, quàm Hiſspani, ad o pera ruſstica & laborioſsa.
60 Homines ij ſsecundùm Ariſstot. ad ſserviendum aptiores ſsunt, qui habent plus ro boris, & minus intellectus.
61 Natura voluit, ut inter corpora liberorum & ſservorum aliquid inteſsit.
62 Homines hebetes & ignorantes inter pecora, & animalia computat Seneca.
63 Conſsuetudo iniuſsta & erronea, etiam ſsi diuturna ſsit, attendi non debet.
64 Factum quod fuit, non tam ſpectandũſpectandum eſst, quàm quod fieri debuit.
65 Conſsuetudine iniuſsta qui utitur, iniuriarũ actione tenetur.
66 Servitia perſsonalia Indorum, communem utilitatem reſspicientia, cùm per tot annos uſsitata fuerint, non videntur iniuſsta, nec illegitimè præſscripta.
67 Conſsuetudo vetus quæ comprobant, tolerabilia ſsunt.
68 Servitia ex tempore acquiri poſsſsunt, & conſsueta præſstari debent.
69 Conſsuetum fieri caret reprehenſsione, & dicitur neceſsſsarium, non arbitrarium.
70 Conſsuetudo multoties facit licitum, quod aliàs eſst illicitum.
71 Conſsuetudo antiqua non facilè ſpernẽdaſpernenda, aut mutanda eſst.
72 Servitium perſsonale Indorum ſsi tollatur, multa damna timeri poſsſsunt.
73 Legum & morum antiquorum mutatio ſsemper periculoſsa, & vitanda, & quare?
74 Perſsæ nullam legem mutare patiebantur.
75 Vſsus eſst graviſsſsimus iuris cenſsor, & explorator.
76 Novitas ſsæpè damnoſsa eſsſse ſsolet, & ſsemper ſsuſspecta eſsſse debet.
77 Plebs Romana qualiter à Patribus propter ſservitia diſsceſsſserit?
78 Menenius Agrippa qualiter plebem Romanam cum Patribus recõciliaritreconciliarit? & eius apologus.
79 Homines hominibus egent ad vitam tranſsigendam & ſsublevandam, & embelmata & carmina de hoc agentia.
80 Homines varij varijs ſse operibus applieant, & mutuò in Reip iuvant.
81 Indorum ſservitia non videntur tollenda, ex eo, quòd aliqua eis damna contingant.
82 Malis ex duobus minus eſst eligendum.
83 Malum neceſsſsarium quod dicatur?
84 Reipublicæ clavum qui tenent, naviũnavium gubernatoribus ſsimiles eſsſse debent.
85 Malum ſsæpè permittitur propter bonum, quod ex illo oritur.
86 Leges antiquas qui propter aliquod damnum, vel inconveniens mutant, in maiora incidunt.
87 Servitia perſsonalia non ipſsa, ſsed eorum exceſsſsus, & abuſsus tollendi ſsunt.
88 Abuſsus, ſsive exceſsſsus rerum iuſstarum, & utilium, adeas tollendas, vel damnandas non ſsufficit.
p. 23
89 Mercatorum propter abuſsus, mercatura ignobilis, aut iniuſsta non eſst iu dicanda.
90 Sanctum nihil adeò eſst, vel utile, quo mali abuti non poſsſsint, ex D. Chryſsoſst. Quintil. Senec. & alijs.
91 Provincia unaquæque abundat in ſsenſsu ſsuo, & diverſsis legibus, ac moribus gubernatur.
92 Leges locis, & populis, quibus feruntur, accommodandæ ſsunt.
93 Cap. erit autem 4. diſst. explicatur.
94 lex eſst ipſsa regio, Adagium, quid ſsignificet?
95 Nationes plures referuntur, quæ aliarũ ſservitijs operãoperam navarunt, & hodie navãt.
96 Germani quàm durè ſse habeant cum rusticis & hominibus, quos vocant proprijs.
97 Indi ſsi quæ damna ex ſservitijs perſsonalibus accipiunt, alijs bonis compenſsantur.
98 Invare ſse invicem debent ſsapientes, & ignorates.
99 D. Thomæ elegans doctrina perpẽditur.
100 D. Pauli locus 1. Corint. 9. expenditur.
101 Indorum in mera voluntate reliqui nõ poteſst, utrum velint ſservire, necne.
102 Indi omnes ſsuaptè natura ſsocordes ſsunt, & ignavi, & quare?
103 Indorum mores, & ignaviam qui reprebendant.
104 Indi quodãmodoquodammodo à diabolo perſsuaſsi videntur, ut nullum Hiſspanis officium impendant.
105 Indi ut nunquam otioſsi ſsint, curandum eſst, prout & olim Inga curavit.
106 Incarum Proceres qualiter ſsemper laborioſsis operibus, etiam inutilibus, Indos Peruanos exercuerint.
107 Trajani Bocalini verba expenduntur cõtra eos, qui ſsuæ ignaviæ pœnaspatiũtur.
108 Indi metallarij conductitij cur in Potoſsienſsibus fodinis reperiantur?
109 Paria ſsunt, aliquid haberi non poſsſse, vel cum difficultate, aut inaniter repriri.
110 Hiſspani & Hybridæ non poſsſsunt omnia opera Reipublicæ neceſsſsaria in Indijs obire, & quare?
111 Indis damno ſsum valdè eſst, ſicũſicum Hiſspanis, Hybridis, vel Ætiopibus in laboribus & operibus miſsceantur.
112 Servis Ætiopibus omnia opera publica Indiarum expleri non poſsſsunt, & quare?
113 Servos plures is Ætiopes, aut altarum nationum in Indias transfretare, periculoſsum, & ſsæpè prohibitum: licèt aliquando etiam permiſsſsum.
114 Ætiopũ tot milliamilliũmilliamillium in provincijs Indiarum permittere, ita ut longè plures ſsint quàm Hiſspani, Athenienſsium exemplo reprehenditur.
115 Servis pluribus Rempublicam non onerare, tutius eſst.
116 Spartacus ſservus, & eius historia.
117 Servi apud Scytas, qualiter defecerint, & dominis bellum moverint, & loris ſsuperatifuerint.
118 Claudiani carmina de bello Scythico ſservorum.
119 Servi metallarij fugitivi Athenis, & alibi magnas clades cauſsarunt.
120 Libertas non tollitur ex eo, quòd quis publicis miniſsterys ſservire cogatur.
121 Demoſsihenis locus de cogendis civibus ad laborandum pro Repub. expenditur.
122 Libertas inſsipientium reſstringenda eſst, quia libertas libertate perit.
123 Liberum quem ad malè faciendum relinqui, non eſst libertas, ſsed imperfectio.
124 Aliud eſst ſservum eſsſse, aliud ſservire, ex Quintiliano.
125 Subiectio Politica non repugnat libertati Chriſstianæ.
126 Principẽ, vel Rempub. poſsſse cogere ſsubditos ad laborandum pro communi utilitate, certiſsſsimum eſst.
127 Indi nec totam libertatem, nec totam ſservitutem pati poſsſsunt.
128 Homines vagantes, & otioſsi, & mendicãtes validi ad laborandũlaborandum cõpellicompelli poſsſsunt.
129 Lex 1. C. de mẽdicantib. validis, & Authent. de Quæſstore. §. ſsi verò expenduntur & illuſstrantur.
130 Lex 4. tit. 20. par. 2. & l. 2. tit. 11. lib. 8. Recop. exornantur.
131 Otioſsos, & ignavos puniri debere.
132 Otioſsos homines habere, Reipublicævaldè noctvam eſst, & plura de damnis, & deteſstatione otioſsitatis, remiſsſsivè.
133 Alciati Emblema contra otioſsos & ignavos.
134 Natura humana per otium fatuatur.
135 Indorum ignavia pluribus Regijs ſschedulis notata reperitur, & ut à ſservitijs perſsonalibus Reipublicæ neceſsſsarijs nõnon releventur.
136 Schedula Quitenſsis expenditur, ſservitiũ perſsonale permittens, quod publicam utilitatem concernit.
137 Capita in ſstructionis expenduntur, Proregibus publica ſservitia perſsonalia Indorum iniungentia.
138 Schedulæ ann. 1601. & 1609. circa ſservitium perſsonale in quibuſsdam rebus conſservandum, expenduntur.
139 Servitia perſsonalia cùm tolli iuſsſsa fuiſsſsent, graves difficultates obortæ ſsunt, & quid ſsuper eis noviſssimè cautum.

p. 24

SVperioribvs quæſstionibus explicatis, nunc illa altera ſsuboritur, quę non minorẽminorem difficultatem, quàm utilitatem continet, & in forenſsi uſsu quotidie verſsatur; ac proptereà

^† pleniùs tractari debet, argum. text. in l. legavi 26 D. de libert. legat. ibi: Et pleniùs rogo, quæ ad hæc ſspectant, attingas, quotidiana enim ſsunt, l. iuſsto 44. D. de uſsu cap. ibi: Propter aßiduam, & quotidianam comparationẽ ſservorum, l. iam dubitari, D. de hæred. inſstit. l. certi iuris 17. C. de iudic, Novella 94. c. 2. in medio, Bart. in l. 1. de ſsuſspect. tutor. iũctis alijs, quæ tradit Rodulph. Forner. lib. 1. rer. quotid. c. 1. Pinel. in Rubr. C. de bonis mat. 2. part. n. 45. verſs. Sũthæc, Collãt. in proœm. ad pragm. de los labradores, fol. 4. & Bobad. in Polit. lib. 1. c. 1. pag. 4.

An ſscilicet, dato quòd Indi, proprio, & privato iure, vel commodo, à nemine in ſservitute, vel famulatu inviti retineri debeant; poſssint tamen

^† publicâ legum, & Magiſstratuum auctoritate, etiam nolentes, & reluctãtes, alternis vicibus, & temporibus, congruâq́ue mercede taxatâ, inter Hiſspanos diſstribui, ut eis ſsaltem in operibus ruſsticis, alijſsq́; urbanis officijs, & miniſsterijs inſserviant, quę ad communem Reipublicæ utilitatem, atq;atque ubertatem, totiuſsq́ue Regni conſservationẽ, & incrementum conducere videbuntur?

In qua quæſstione

^† plures paſssim doctos pariter ac pios, & religioſsos viros agnovi, qui Indorum cauſsam agentes, & miſseram, atque abiectam conditionem dolentes, & iniurias, & oppreſssiones, quas ſsæpè horum ſservitiorum occaſsione patiuntur, hanc coactionem abſsolutè, & generaliter damnant, & Regias aures aſssiduis litteris, & querelis, ſsuper ea tollenda, implere non deſsinunt. Pro quibus hæc, quæ ſsequuntur argumenta, validè pugnare, videntur.

Primvm,

^† quia ſsi Indi (ut ſsępè diximus, & probavimus) liberi ſsunt, & in hoc naturali ſstatu libertatis tot ita enixis, & repetitis noſstrorum Regum proviſsionibus, inſstructionibus, & ſschedulis tueri, & conſservari iubẽturiubentur, conſsequens eſst, ut ad nullum ſservitium privatis impendedum, compelli poſssint, cũ libertas (cuius definitionem, atque effectus expoſsui in cap. præcedenti, n. 47. & ſseqq.) ſsicuti ex eo infringi videtur, quòd quis in loco aliquo ſsemper ſstare cogatur, ur ibi retulimus, ita & in eo, quòd invitus ad ſserviendum alteri mancipetur. Eſst

^† enim libertas naturalis ſsacultas eius, quod cuique facere liber, hoc eſst, facultas vivẽdiut velis, & ubi velis, l. 4. de ſstat. hom. §. libertas, Inſst. de iur. perſsonar. cũcum ſsimilibus. Quæ verba veluti exponens Ariſstot. lib. 6. Politicor. c. 2. cùm Primũ libertatis ſsignum propoſsuiſsſset: Alterism autẽ eſst (inquit) ſsic vivere, ut velis. Hoc enim libertatis aiunt eſsſse propriũproprium ſsiquidem ſservi eſst, vivere non ut velit. Et Perſsius ſsatyr. 5.

Vindicta poſstquàm meus à Prætore receſsſsi,
Cur mihi non liceat, iuſsſsit quodcunque voluntas?

Et eleganter Balduin. in d. §. libertas, n. 12. libertatem eſsſse liberam quandam, & plenã poteſstatem, rerumq́ue pro arbitrio gerendarum facilitatem, nullis aliunde impedimentis interturbatam. Nam & Feſstus facultatem interpretatur facilitatem.

Atque, hoc eſst,

^† quod in eiſsdem ferè noſstræ quæſstionis terminis ex eâdem ratione deduxerunt Impp. in rubr. & nigro, C. ne quis liber invitus actum Reip. exercere cogatur, lib. 11. nam in l. 1. ſsic aiunt: Si, ut proponis, decreto ordinis ad libertatem ductus es, non deberete invitum, actum Reipublicæ adminiſstrare, curator Reipublicæ non ignorat: præſsertim cùm ſservi huiuſsmodi officia adminiſstrare debeant, & in l. 2. Si cùm ingenuus eſsſses, ad actum gerendum à Republica compelleris; auxilium Præſsidis, & iuris præſsidia (prout uſsus exigebat) implorare potuiſsti. Quibus in locis Accurſsius actum, de quo loquuntur, de ſservilibus, & laborioſsis operibus, & miniſsterijs rectiſssimè interpretatur. Ad quæ ſservi

^† tantùm compelli ſolebãtſolebant, ut in l. 1. & fin. C. de ſservis Reip. eod. lib. & idem ſsequuntur Bart. Odofred. Angel. Platea, Iacob. Areti. Iacob. Rebuff. Lucas de Pen. & cæteri Scribentes ibidem.

Quibus non incongruè adijcere poſsſsumus, quòd

^† cũcum de rebus ad perſsonas argumentũ in iure & uſsitatiſssimum, & validiſssimum ſsit, l. qui furere, ubi notavit Bald. & Alberic. D. de ſstat. homin. l. ſsi quis inquilinos, §. ſsi ita legatum, D. de legat. 1. cum alijs, quæ congerit Everard. in topicis legal. loco 38. per totum. Quinimò

^† & perſsonæ rebus quibuslibet, quantumvis pretioſsiſssimis, præponãturpræponantur, l. ſsancimus, C. de ſsacro ſsanct. Eccleſs. l. iuſstiſsſsimè, D. de ædil. edict. §. in pecudum, Inſst. de rer. diviſs. cum alijs. Mirum nomeſst. ſsi Indo|

p. 25

rum perſsonas ab his coactis, duriſsque ſservitijs præſstamdos. exo, o denere docamus, cùm nemo

^† invitus ad res ſsuas locandas regulariter compelli poſssit, l. legem 16. l. ne cui 32. C. de locato, l. 18. tit. 8. par. 5. cum alijs, quæ latè congerit Ant. Gom. 2. tom. var. c. 3. n. 5. Myſsinger. centur. 4. obſserv. 23. & Carrotius de locato, tit. de libert. per tot. quod idem in venditionibus, & emtionibus dicitur in l. invitus, C. de cõtrah. emt. l. nec emere, C. de iure deliber.

Et generaliter

^† in quibuslibet rebus, quarum dominos (ratione naturalis libertatis) eſsſse liberos arbitros, & moderatores docemur in l. in re mandata, C. mandati, l. 3. tit. 5. par. 5. quam benè illuſstrat d. Covar. lib. 3. var. cap. 14. Gomez d. 2. to. cap. 2. num. 51. Didac. Perez in l. 2. tit. 23. lib. 3. ordinam. Corraſsius lib. 7. miſscell. cap. 20. & ante omnes Cic. in Orat. pro Balbo, ubi inquit: Hæc ſsunt fundamenta firmiſsſsima Romanæ libertatis, ſsui quẽque iuris & retinendi, & omittendi dominum eſsſse.

Secvndò conſsidero, quôd ultra plures alias ſschedulas, & proviſsiones Regias, quæ ſseriò, & enixè iubent, ut Indorum bonæ, ac uavi tractationi in ſspiritualibus, & temporalibus, modis omnibus conſsulatur, de quibus latè diximus in 1. to. lib. 3. c. 6. ex n. 28. Aliæ quoque

^† reperiuntur, quæ non minus piè & generaliter præcipiunt, Indos eodem iure, & modo haberi, & cenſseri debere, quo reliqui Hiſspani Regum noſstrorum vaſsſsalli, prout etiam tetigimus d. lib. 3. c. 7. ex n. 56. & patot vel ex antiqua illa inſstructione Regum Cathol. dat. Nicol. de Ovand. ann. 1501. ibi: Que procuraſsſse con vigilancia i cuidado, que todos los Indios de la Eſspañola fueſsſsen libres de ſservidumbre, i que no fueſsſsen moleſstados de alguno, ſsino que vivieſsſsen como vaſsſsallos libres. Et ex c. novarũnovarum legũlegum ann. 1543. 4. tom. pag. 263. ibi: Iten, teniendo, como tenemos, à los naturales de las dichas nueſstras Indias por nueſstros vaſsſsallos libres, como lo ſson los de eſstos nueſstros Reinos, an ſsi nos tenemos por obligados à mandar, que ſsean bien tratados en ſsus perſsonas i bienes, &c. Et idẽ expreſssè cavetur in ſschedula Valliſsolet. 2. Febr. ann. 1551. & alijs, quæ habentur in 4. tom. impreſs. pag. 307. & ſseqq. Et in Ordinat. huius Limenſsis Prætorij, c. 70. ibi: Procurãdo que los Indios ſsean mui bien tratados, è inſstruidos en nueſstra ſsanta Fè Catolica, i como vaſsſsallos neuſstros libres, que eſste ha de ſser ſsu principal cuidado. Extat quoque alia graviſssima ſschedula Philippi II. Vlyſssip. 27. Maij ann. 1582. ubi exceſsſsus hac in re factosſseverè reprehẽdit, iubetq́;: Que los Indios ſseã biẽbien dotrinados enlas coſsas de nueſstra ſsan ta Fè Catolica, mantenidos en juſsticia, i amparados en ſsu libertad, como ſsubditos i vaſsſsallos nueſstros. Et ponderari poſsſsunt verba poœmij nobilis illius ſschedulæ ann. 1601. quæ vocatur, Del ſservicio perſsonal, cuius ſsæpè meminimus, ibi: I deſseando yo acudir al remedio de ello, para que los Indios vivã con entera libertad de vaſsſsallos, ſsegun, i de la forma que los demas que tengo en eſsſsos, i en eſstos Reinos, i otros, ſsin nota de eſsclavitud, no de otra ſsugecion, mas de la que como naturales vaſsſsallos deben, &c.

Quæ cùm ita ſse habeant,

^† & in Hiſspania noſstra, & multò magis in his Indiarum porvincijs, Hiſspani, Regum noſstrorum vaſsſsalli, ratione dumtaxat iuriſsdictionis, eis ſsubſsint, & in reliquis omninò liberi ſsint, ut docet text. in l. 1. & 2. tit. 25. De los vaſsſsallos, par. 4. & ibi Greg. Lop. omninò videndus, l. 1. & ſseqq. tit. 3. lib. 4. Ordin. & tit. 4. lib. 6. Recop. ubi perezius & Azeved. Hugo Celſsus in repert. verb. Vaſsſsallus, Peregrina eod. verb. & latè Bobodilla in Politica lib. 2. c. 15. & cap. 18. atque ita ad nullum ſservitium, vel famulitium perſsonale inviti compelli ſsoleant, etiã quovis ſsalario ſsibi oblato, ut quotidiana praxis oſstendit. Idem pari ratione in Indis obſservandum, & practicandum videtur, qui eiſsdem Hiſspanis vaſsſsallis æquiparãturæquiparantur,

^† argum. text. in l. 1. ubi DD. D. de legat. 1. & eorum, quæ latè congerit Alex. in l. 1. §. lex Falcidia, n. 9. D. ad leg. Falcid. Iaſs. in §. ex maleficijs, n. 39. Inſst. de action & Roman. & eius Addit. conſs. 147. ubi concludit, generale eſsſse in omni adæquato, ut habeat eadem privilegia, quæhabet id. cui fit adæquatio, & Alex. conſs. 58. In cauſsa mota, n. 7. lib. 7. ubi notanter reſsolvit, quòd adæquatio unius rei ad alteram, operatur, ut quidquid pluris privilegij habet res, cui fit adæquatio, cenſseatur communicatum rei adæquatæ. Quod etiam in ſstatutis, & alijs ſstrictis, & odioſsis diſspoſsitionibus procedere, ſsi æquiparatio eſst regularis, & univerſsaliis, pluribus probat Cardin. Tuſsch. in pract. concluſs. iur. verb. Adæquatio, concl. 174. & verb. Æquiparatorum, cõcluſs. 308. Everard. in loco, à ſsimili, & in loco, à pari, Tiber. Decian. reſsp. 6. n. 27. reſsponſs. 42. n. 32. & reſsponſs. 45. n. 35. vol. 1. & noviſsſsimè plures alios congerẽs noſster Alvarez de Velaſsco nuper pro meritis, pro litteris, in Senatorum Audientiæ Sanctæ-Fidei NoviRegni Granatenſsis evectus, in axiomat. iur. litt. A.n. 180. & 301. cum ſseq.

Tertiò facit,

^† quia ratio poblici boni, quæ prætexitur, ut Indi ad hæc ſservitia inviti diſstribuantur, Indos ipſsos magis, quàm |

p. 26

Hiſspanos, Hybridas, aut Ætiopes liberos gravare non debet, ſsed longè quidem minus, ſsi res æquabili, ut par eſst, trutinâ ponderetur. Nam indi, cùm naturâ ſsuâ modico ſsnt contenti, & parvis, atque anguſstis laribus habitent, parum commodi, & utilitatis reportant ex domorum ædificijs, metallorum operatione, agrorum, vinearumvè cultura, pecorum paſstu & cuſstodia, lanificijs, atque textrinis, & ex reliquis operibus, ac miniſsterijs, quibus frequenter addici ſsolent. Hiſspani verò ex huiuſsmodi occupationibus, tum publicè, tum privatim, ingens lucrum cõſsequuntur, & quæſstuoſsas ubiq́ue negotiationes exercent. Atque adeò

^† ferendi non vidẽturvidentur, ſsi ſstatim atque in has regiones delati ſsunt, nimio faſstu ſsuperbiant, & tumeant, & nullis ſse laborioſsis operibus aptos reddentes, natoſsvè credentes omnia Indorum laboribus, & ſsudoribus facere velint, quos vel hac de cauſsa oportebat his oneribus liberare, ut tãdem Hiſspani diſscant ſse illis ſsocios adiungere, & aliquid proprijs manibus operari, ut tetigimus ſsup. c. 2. n. 16.

Quod

^† niſsi inhis provincijs introducatur, parum ſstabilem, & diuturnam earũearum conſservationem fore futuram, multi prudentes, & cordati viri quotidie vaticinantur, exiſstimantes plurimum oportere, ut Hiſspani nõ Indorum ſsudoribus parta cõmoditate fruãturfruantur, ſsed iuxta divinam ſsententiam Geneſs. c. 3. in ſsudore vultus ui, ſsuo paneveſscantur, & Apoſstoli obtemperantes monitioni ad Epheſs. 4. verſs. 28. Qui furabatur, iam non furetur, magis la boret operando manibus ſsuis, quod bonum eſst: & ad Theſsalon. verſs. 11. Rogamus autem vos, fratres, ut abundetis magis, & operam detis, ut quieti ſsitis, & ut veſstrum negotium agatis, & operemini manibus veſstris, ſsicut præcepimus vobis O: & ut honeſstè ambuletis ad eos, qui foris ſsunt, & nullius aliquid deſsideretis. ut tandem illud Pſsalm. 27. mereantur audire: Labores manuum tuarum quia manducabis, beatus es, & benè tibi erit.

Et ita iam dudum

^† plurimis ſschedulis Regijs caveri cœpit, ut harum provinciarum Proreges & Gubernatores diligentiãdiligentiam, quam poſssint, maximam circa hoc adhibeant, & Hiſspanos, Hiſspanorumq́ue ex Indis, & Æthiopibus Hybridas, ad eadem miniſsteria, quibus Indi compelli ſsolent, dirigant, & impellant, ut conſstat ex quadeam ad Novi Regni Granatenſsis Cancellariam directa, Matrit. 15. Ianuar. ann. 1569. 4. tom. impreſsſs. pag. 343. ibi: Os informeis, i ſsepais que Meſstizos ai en eſsſsa tierra, i à los que aßi huviere en ella, los hagais ſservir à ſseñores, ò aprender oficios, ò cultivar la tierra, &c. Et ex illa ann. 1601. c. 2. ibi: I que de la miſsma manera ſsean compelidos los Eſspañoles de condicion ſservil i ocioſsa que huviere; i los Meſstizos, Negros, i Mulatos, i Zãbahigos libres, i que no tengan otra ocupacion, ni oficio, para que todos trabajen, i ſse ocupen en el ſservicio de la Republica, &c. & c. 16. ubi idem quoad metalla præcitur, & ne gens otioſsa in his partibus permittatur.

Sed inter omnes caut effert, & peculiari commentatione digna videtur, illa Arãjuetij 26. Maij ann. 1609. quæ ſsummâ curâ, de his Indorum ſservitijs perſsonalibus agens, in 2. cap. monet, ut ea, ſsi poſssibile ſsit, per ſservos in poſsterum in hoc Peruano Regno pręſstentur & exequantur, & ſstatim ſsubdit: Cuyos vezinos i moradores, aßi eſstraños, como naturales de condicion ſservil, i reis reduciendo al trabajo i ocupacion de las minas, i las otras labores, ſsin hazer diſstincion de los Indios, Eſspañoles, Negrosi Meſstizos, i las demas naciones, porque todas conviene que ſse vayan introduciendo en eſstos exercicios, como ſse ha hecho n las demas Republicas del mundo, à que tienen tanta averſiõaverſion, unos por floxedad, i otros porque deſsdeñan el trabajo, como ſsi fueſsſse coſsa vil, no advirtiendo, que la ocioſsidad en la gente vagabunda es digna de ſser reutada por infamia.

Nec contentus Rex noſster Pijſssimus & Prudentiſssimus Philippvs III. hæc ibi ita iuſstè & providè diſspoſsuiſsſse, eâdem die aliam ſspecialem & magis luculentam ſschedulam ad id idem expediri mandavit Peruano Proregi Dom. Marchioni de Monteſsclaros, quæ

^† eandem Hiſspanorum in Indias colluvionem, & quantumvis vilium, & humilium elationem, ac laborum averſsionem & ignaviam præfatur. Iubetq́;Iubetque ut maximâ, quâ poſsſsit, dexteritate curet, ut alicui agrorum, metallorum, aliorumq́ue publicorum operum laboribus aſsſsueſscant, ut ſsic alijs exemplo eſsſse poſssint, & peſssima præſsumtio & conſsuetudo vilipendendi eiuſsmodi fun ctiones, & vitam otioſsam degendi, penitus aboleatur, ne ſsuper Indorum humeros totum pondus recumbat.

Poſsſsumuſsq́ue in dictarum ſchedularũſchedularum confirmationem, & contra Hiſsopanos, qui lucra, & commoda ua inepti, & otioſsi, Indorum ſsudoribus cõparare volunt, illud

^† expendere, quod Chriſstus Dominus Matth. 23. in ſsimili caſsu contra Scribas & Phariſsæos oiecit: Alligant enim onera gravia, & importabilia, & imponunt in bumeros hominum: digito antem ſsuo nolunt ea movere, de quo memini 1. tom. lib. 3. cap. ultim. num. 19. |

p. 27

Necnõ etiam

^† leoninæ ſsocietatis adagium, quod, ut Eraſsmus ibîdem obſservat ex Æſsopi fabella ſsumtum, in eos iactari conſsuevit, qui omne commodum ſsibi deſsumunt, reliquis vi ſsuo labore fraudatis. Adquod rectè putat reſspexiſsſse

^† Vlpian. 1. C. in l. ſsi non fuerit 29. §. Ariſsto, D. pro ſsocio, dũdum inquit: Aristo refert Caſsſsium reſspondiſsſse, ſsocietatem talem coiri non poſsſse, ut alter lucrum tantùm, alter dãnum ſsentiret: & hanc ſsocietatem leoninam ſsolitum appellare, &c. circa cuius explicationem, & illuſstrationem plura adducit Cota in memorab. verb. Societas, Zoanet. rer. quotid. c. 39. Covarr. lib. 3. var. c. 2. verſs. Secunda concluſsio, Decian. reſsponſs. 97. num. 53. lib. 2. Gail. lib. 2. pract. obſserv. c. 24. & D. Pichard. in §. de illa, Inſst. de ſsocietate, in fin. Egoq́ue olim

^† hunc textum Salmanticæ, non ſsine aliquo audientium plauſsu, perpendi, cõtracontra celebrem illum Doctorem Ioannem Legionẽſsem, qui, cùm alij in eâdem ſschola pro captu noſstro legeremus, & laboraremus, duas ſsibi Primarias Cathedras conferri deſsiderabat, & in unam perſsonam plurimorum ſstipendia coadunari,

^† contra text. in c. quia nonnulli, de clericis non reſsident. l. nemo 5. l. fin. C. de aſsſseſsſsorib. l. quiſsquis 6. C. de poſstul. l. his quidem 5. C. qui milit. poſsſs. vel non, lib. 12. l. hac parte 10. C. de proxim. ſsacr. ſscrin. l. quiſsquis 14. C. de cohartalib. l. 1. C. de præpoſsit. agẽt. in reb. eod. lib. 12. l. 28. tit. 4. lib. 2. l. 4. tit. 3. lib. 7. Recop. ubi alia adducit Azevedus, & in Curia Piſsana lib. 2. c. 22. Bernard. Diaz, & eius Additionator in praxi Canon. c. 58. Bobad. in Polit. lib. 2. cap. 21. n. 68. & lib. 3. c. 8. n. 68. & noviſssimè Dom. Valençuela conſsil. 135. n. 85. vol. 2. Quibus tamen non refragãtibusrefragantibus,

^† ille voti compos evaſsit, ſsupremo Senatu cenſsente, unius Cathedræ retentionem, in qua ſse rude donatum contendebat, alterius petitioni, & relectioni non obſstare, ſstrictis etiam Academiæ, & iuris utriuſsque legibus, quæ contrarium præcipere videbantur, propter eminentem, & iam pridem expertã tanti Præceptoris peritiam, aliquantulum tẽperatistemperatis.

Qvartò conſsidero,

^† quòd etiamſsi Hiſspani prædictis Indorum ſservitijs ad ſsua publica, & privata commoda indigere dicãturdicantur, adhuc videtur, eis, cum adeò gravi, & ingenti ipſsorum Indorum labore & coactione, ſsubveniendum non eſsſse, ex vulgata reg. l. nam hoc natura, D. de condict. indeb. iunctis alijs, quæ ad eam ornandam collegi ſsup. hoc lib. cap. 2. n. 15. & in 1. tom. lib. 2. cap. 8. n. 126. Queis addere poſsſsumus elegantiſssima verba Caſssiodori lib. 12. var. epiſst. 13. ubi inquit: Vltra omnes crudelitates eſst, divitẽ fierivelle de exiguitate mendici. Amentur boneſsta lucra horreantur damnoſsa compendia: nullus audeat inde tollere, quod poßit collecta diſspergere. Addendo perdidit, qui retinendo collegerit. & paupertatem potius ad ſse trahit, ſsi exigentium pecunias non repellit. Et lib. 9. epiſst. 3. ibi: Honesta ſsunt lucra, per quæ nemo læditur, & benè adquiritur, quod à nullis adhuc dominis abrogatur. Neque iuſstum eſst, augeri patrimonia locupletum, per damna miſserorum.

Maximè

^† cùm iam Hiſspanorum numerus, & ſservorum Æthiopum in his provincijs augeri cœperit, qui poſsſsunt dictis operis, & miniſsterijs incumbere, & alij alijs inſservire, prout in Hiſspania, & cæteris nationibus cõtingerecontingere videmus, ut dicitur in ſschedulis ſsuprà relatis. Necnon,

^† cùm citra ullam coactionis, & iudicialis diſstributionis neceſssitatẽ, Indos cõducereconducere poſssint, qui voluntarijs pactionibus & convẽtionibus, ſsuas operas locent (quos in hoc Regno Peruano Mingas vocamus) dũmodò cũcum eis bonâ fide (ut oportet) agatur, & competẽs labori merces præſstetur. Sic enim audio in Nova-Hiſspania quàmplurimos reperiri. Et

^† in laborioſsis iuxtà ac periculoſsis Potoſsienſsis montis argẽtifodinis plures duplo, vel triplo eſsſse, qui ſse voluntariè effoſssionibus, & operationibus metallorum addicant, quam qui ex præſscripto, inviti, & obtorto collo, ex diverſsis provincijs ad eundem laborem Magiſstratuum Imperio diſstribuantur. Aureos

^† enim, ut ille inquit, compedes invenit, qui beneficia invenit. Neque ſsegnities, aut ingratitudo, quæ Indis obijci ſsolet, hæc vincula diſsrumpet, cùm ea vel ad retinendos in officio nequiſssimos ſservos potentiſsſsima, & validiſsſsma ſsint, ut ſscitè, & argutè oſstendit Peniculus Paraſsitus

^† apud Plautum in Menæchm. his verbis:

Homines captivos qui catenis vinciunt,
Et qui fugitivis ſservis indunt compedes,
Nimis ſstultè faciunt, mea quidẽquidem ſsententia.
Namq́ue homini miſsero, ſsi ad malum accidit malum,
Maior libidoeſst fugere, & facere nequiter.
Nam ſse ex catenis eximunt aliquo modo,
Tum compediti ianuam lima proterunt,
Aut lapide excutiunt clavũclavum, nugæ ſsunt eæ.
Quẽ tu aſsſservare rectè, ne aufugiat, voles,
Eſsca, atque potione vinciri decet.
Apud menſsam plenam homini roſtrũroſtrum deliges.
Dũ tu illi quod edet, & quodpotet præbeas
Suo arbitratu, & affatim quotidie,
Nunquam ædepol fugiet, tametſsi capital fecerit.

p. 28

Facilè aſsſservabis, dum eo vincto vincies.
Ita iſsthæc nimis lenta vincla ſsunt eſscaria:
Quàm magis intendas, tanto adstringunt arctiùs.

Et ſsatis conſstat,

^† eos ad res gerendas, & quoslibet labores patiendos meliores, & aptiores eſsſse, quos nulla vis, aut neceſssitas ſservire coëgit, ſsed obtemperare ſsua quæ que voluntas adegit: nunquam q́ue Imperia detrectare, niſsi qui violenter, cõtumeliosè q́ue ſsint habiti, ut præclarè, de Principibus, & ſsubditis loquens, ſscripſsit Herodian. lib. 1. Et non minus eleganter Marc. Anton. Verus, relatus a Maiolo in diebus Canicul. tom. 4. colloq. 4. pag. mihi 296. dum dixit,

^† neque pecuniæ vim tyrannidis luxuriam explere poſsſse: aut ſstipantia ſsatellitum agmina tueri Principem, niſsi ipſsi, quos regit, animum imperanti, benevolentiamq́ue accommod nt. Quod noverat ſsatis Theodoſsius, dum Honorio dicebat, teſste Claudiano in 4. eius Conſsulatu:

Non ſsic excubiæ, non circunſstantia pila
Quàm tutatur amor; non extorquebis amari:
Hoc alterna fides, hoc ſsimplex gratia donat.

Quippè ij demum diũdium, tutòq́ue imperant, qui non metum ex crudelitate, ſsed amorem ex bonitate civium ſsuorum animis inſstillant. Quibus congruunt alia, quæ ſsolitâ eruditione ex Græcis & Latinis Auctoribus congerit Petr. Faber lib. 2. Semeſstr. cap. 2. pag. 17. & ſseq. Et magis ad rem noſtrãnoſtram

^† illud Terẽt. in Adelphis:

Errat longè, mea quidem ſsententia,
Qui Imperium credat gravius eſsſse, aut ſstabilius,
Vt quod fit, quàm illud, quod amicitia adiungitur.
Mea eſst ſsic ratio, & ſsic animũanimum iuduco meũmeum,
Malo coactus qui ſsuum officium facit,
Dum id reſseitum iri credit, tãtiſsper cavet.
Si ſsperat fore clam, rurſsum ad ingenium redit.
Ille, quem beneficio adiungas, ex animo facit.
Studet par referre, præſsens, abſsenſsq́ue idẽ erit.

Etenim, ut non minus rectè idem Comicus docuit in Heautontim. Act. 4. Scen. 5.

Nulla

^† est tam facilis res, quin difficilis ſsiet,
Quam invitus facias. —

Et hoc eſst, quod latiori calamo proſsequitur Ariſstot. lib. 5. Ethic. c. 3. dum permultum intereſsſse oſstendit, utrum ſsponte noſstrâ quid faciamus, an inviti, vel per metum, aut terrorem: & Scipio Amiratus in diſsſsert. Politicis ſsup. Tacit. lib. 15. diſscurſs. 7. Et de

^† noſstris Indis nominatim agens, & quòd tam ad cõverſsionem, quàm ad ſservitium eorum, plus cum illis ſsuavitare & blanditie, quàm crudelitare, vel coactione proficiemus, Hieronym. Benzo, & eius Additionator lib. 1. ſsuæ Hiſst. Ind. c. 17. qui habetur in 4. tom. Hiſst. Amer. pag. 78. & ſseqq. & dicam alia infr. lib. 4. c. 2. ad finem.

Qvintò

^† ſsuperior ſentẽtiaſententia ex eo magis, ac magis fulciri, & corroborati poteſst, quòd cùm nimia Hiſspanorum cupiditas, quæ omnium malorum radix eſst, eos, volentes brevi tempore divites fieri, in tentationem inducat, & deſsideria multa, & inutilia, & nociva, quæ mergunt homines in interitũinteritum, iuxta ſententiãſententiam Apoſstoli 1. ad Timot. 6. Indi eis valdè circumſspectè auctoritate publicâ ad hęc ſservitia perſsonalia diſspertiendi ſsunt, ne ſsub eorum prætextu ipſsis abutantur, alia duriora & graviora onera illis iniungentes, & imperantes, & longiùs à ſsuis domibus, uxoribus, & liberis abducentes, ita ut veluti exules facti, ſsemetipſsos, ut alijs proſsint, exinaniant, & ab Æthiopibus, alijſsq́ue viliſsimus ſsæpè hominibus contumeliam, & iniurias patiantor, ut alià de Scholaſsticis dicitur in Auth. habita, C. ne filius pro patre, & latiùs notavi, & reprehendi in 1. tom. lib. 3. cap. ult. Quibus dãnis nunquam ſsatis obviãobviam iri potuit plurimis, & ſsanctiſssimis Regijs ſschedulis, & mandatis circa hæc, & alia, quę bonam Indorum tractationem, & plenam libertatem concernũtconcernunt, diverſsis temporibus expeditis, de quibus etiam egimus eod. lib. 3. cap. 6. & 7.

Vnde

^† meliùs & congruentius eſsſse videtur, prædicta coacta ſservitia in totũtotum adimere, & ex præteritis damnis futura cavere, quàm poſst graviùs vulneratas, vel omninò conſsumtas Indorum reliquias, remediũremedium quærere, l. unica, C. quando liceat unicuique, l. ult. C. in quib. cauſs. in integ. reſstit. l. 2. C. unde vi, in C. Theodoſs. ibi: Reparationem negotij ſsemel interfecti poſstulare, cum alijs traditis a Franc. Iureto in notis ad lib. 2. epiſst. Symmachi pag. 90. & Rebuff. ad leges Gallicas, tract. de ſsententijs proviſsionalib. n. 98. pag. 146. ubi allegat l. 2. C. de iur. & fact. ignor. ibi: Sera prece tibi ſsubveniri deſsideras, & l. 2. C. de hæred. vel act. vend. ibi: Nam ut ſsatis tibi detur ſsero deſsideras, &c. quæ iura notat etiam, & illuſstrat Annæ. Rob. lib. 4. rer. iudic. cap. 6. & Ego lib. 3. cap. 1. n. 9. quibus nunc addo verba Naziãzeni in Orat. ad Sancta lumina: Miſserum est ſserum conſsilium capere, ac tum damni ſsenſsu affici, cùm nulla ratione acceptum incommodum ſsar ciri poteſst: quia ut inquit Tacitus in vita Agricolæ: Natura in |

p. 29

firmitatis humanæ tardiora ſsunt remedia, quàm mala. Et ut optimè etiam Nazarius in Panegyr. ad Cæſsar. Conſstantin. Facilior, & multo proclivior lædendi, quàm commodandi ſsemper eſst via, vulnerare integrum, quàm ſsauciato mederi; dißipare rapta, quàm divulſsa componere.

Præſsertim

^† cùm ſsatis evidenter appareat, quòd ſsi huiuſsmodi ſservitia tot Indos delere, & vaſstare potuerunt, cùm ipſsi plurimi, ac ferè innumeri erant, & Hiſspani pauci, & tot prædijs, metallis, alijſsq́ue negotiationibus non intenti: multò faciliùs hodie vaſstabuntur, & abſsumentur, quando Indi ita diminuti, ac diſssipati, & Hiſspani ex adverſso, Hiſspanorumq́ue facultates, ita ſsupra modum adaucti conſspiciuntur. Hæc

^† enim onera continuare, non eſst eos diligere, & benè tractare, ut Regiæ ſschedulæ iubent, ſsed potiùs odio proſsequi, & ad internecionem deducere, cùm teſste Cornel. Tacit. in Agirc. cap. 8. Proprium humani ingenij ſsit, odiſsſse quẽquem læſseris. Et multò minùs dici poterunt in libertate conſservari, quæ verbis potiùs, quam rebus conſstare videbitur, ſsi tot officijs, & oneribus prægraventur, contra text. in l. 2. in fin. C. comm. de legat. c. ult. iuncta gloſsſs. 2. de offic. deleg. Et eorum,

^† quæ de captivitate filiorum Iſsraẽl in Ægypto, tradit noviſssimè elegantiſssimus Marquez in Gubernat. Chriſstian. lib. 1. c. 2. pag. 7. & 8. Qui licèt verè, & propriè in ea ſservi non fuerint, ſsed potiùs velut hoſspites, & advenæ, ita tamen durè, & avperè ab Ægyptijs opprimebantur. & tot laborioſsis ſservitijs, & operibus inſsudare compellebantur; ut

^† eos multis in locis pleno ore Servos ſsacra Pagina vocet, Exod. 1. & ſseqq. & Philo Iudæus lib. 1. de vita Moyſsis, Tertull. lib. 2. contra Marcion. c. 20. & D. Garcias à Loaiſsa in notis ad Chronic. D. Iſsid. ætate 3. n. 7. & tetigi lib. 3. cap. ult. n. 11. & ſseqq. Et meritò

^† dicere poterunt Indi illud Salviani lib. 6. Omnes captivi cùm ſsemel redẽptiredempti fuerint, libertate potiuntur; nos ſsemper redimimur, & nunquam liberi ſsumus.

Sextò tandem, & ultimò, ne per mendicata (quod aiunt) ſsuffragia ambulare videamur,

^† plures etiam ſschedulas, & peculiares proviſsiones Regum noſstrorum in favorem eiuſsdem opinionis reperire, & expendere poſsſsumus, quæ ſsupra dicta damna, & oppreſssiones Indorum latè, & graviter recenſsentes, & exprobrantes, hæc ſservitia, & alios labores, & moleſstias, quibus ſsubduntur, in totum ceſsſsare, & tranſsgreſsſsores ſseverè puniri, iubẽtiubent, ut conſstare poterit ex pijs ilis, & antiquis proviſsionibus ann. 1526. & 1528. & 1551. quæ habentur in 4. tom. impreſsſs. pag. 222. & 259. & 277. ibi: Por quanto nueſstra voluntades, que los dichos Indios no ſsean moleſstados con tributos, ni otros ſservicios reales, ni perſsonales, ni miſstos, mas de como lo ſson los Eſspañoles, que en eſsſsa provincia reſsiden, iſse dexen holgar, para que mejor puedan multiplicar, iſser inſstruidos en las coſsas de nueſstra ſsanta Fè Catolica, & alijs, quæ ſsubijciuntur pag. 294. cum multis ſseqq. ubi in una ann. 1563. concluditur: Proveais como los Indios que ſsirvieren a los Eſspañoles, que allà reſsiden, los ſsirvan de ſsu propria voluntad, i no de otra manera alguna, &c. Et in alia 19. Octob. ann. 1591. ad Quitenſsem Cancellariam directa, idem multò expreſssiùs deciditur, & iterum, ac ſseorſsum Licent. Marañonio, eiuſsdem Cancellariæ Viſsitatori, illius implementum iniungitur in alia eiuſsdem datæ, ubi ſsemper Regiæ intentionis eſsſse, & fuiſsſse dicitur, ne his ſservitijs Indi manciparentur, quia inter alia damna, multum eorum converſsionem impediebant.

Quod etiam

^† graviùs adhuc, & piùs ordinatum reperies dominis Peruanis & Mexicanis Proregibus Marchioni de Cañete, D. Lud. à Velaſsco, & Comiti de Monterei in ſschedulis & inſstructionibus ann. 1593. & ſsequentium annorum, quas reperies 1. to. pag. 319. & 4. tom. pag. 263. in quibus eorũeorum fides, & pietas requiritur, ut eiuſsmodi ſservitia toties ceſsſsare iuſsſsa, tandem ab humeris miſserorum Indorum excutiant, ne aliàs ipſsos penitus, ut cœperunt, perimant & conſsumant.

Et denique

^† cùm ſsuper hoc diu ac multũ diſsceptatum, & deliberatum fuiſsſset, tandem ſschedula illa ſservitij perſsonalis ann. 1601. cuius ſsæpè mentionem fecimus, edita fuit, in cuius præfatione, ſseria, & multoties repetita dictorum ſservitiorum prohibitio refertur, & damna, quæ ex eorum diſssimulatione orta ſsunt, & modus in illis deinceps obſservandus præfigitur: Porque ſson cauſsa de que los Indios ſse vayan conſsumiendo i accabando, con las opreſsſsiones, i malos tratamientos que recibẽreciben, ilas auſsencias que de ſsus caſsas i haziendas hazen, ſsin quedarles tiempo deſsocupado para ſser in ſstruidos enlas coſsas de nueſstra ſsanta Fè Catolica, ni para atender à ſsus grangerias, ni al ſsuſstento de ſsus mugeres, ni hijos, de donde pende ſsu conſservacion i aumento, &c. Et idẽ notatur in altera illa nobiliſssima ſschedula ann. 1609. quæ licèt aliqua ſservitia ſsub certa moderatione permittat, plurima tamen prohibet, & illa præſstari iubet: Demanera, que no vivan oprimidos, con nota i ocupacion de eſsclavos.

Quod item

^† cùm ſsæpè iniunctum fuiſsſset Mexicanis Proregibus, & nihilominus parũ |

p. 30

Regias iuſssiones proficere compertum eſsſset, Pijſssimus, ac Præſstantiſssimus Rex noſster Philippvs IV. quẽquem pia Numina nobis incolumem ſservent, anno 1628. ſstrictiùs idem, expreſssiùſsq́ue mandavit, & ad ſschedulæ calcẽ propriâ manu ſsubiũxit: Que miraſsſse el Virrei como procedia en executar eſsto, porque ſsele avia de pedir estrecha cuenta dello, i hazer grave cargo de la omiſsſsion en la reſsidencia.

Vervmavtemverò

^† licèt ſsuperior opinio pia, & laudabilis ſsit, & tot argumentis defendi poſsſse videatur, adhuc tamen & ſsunt, & fuerunt in his Regnis plures alij non minus pij, docti, ac prudentes Theologiæ, & Iuriſsprudentiæ Profeſsſsores, & in gubernatione Politica præſstantiſssimi, ac verſsariſssimi viri, qui attentè, & diligenter inſspectâ & conſsideratâ Indorum naturâ, atque harum provinciarum ſstatu, & diſspoſsitione, & mutuis nexibus, quibus iam Indorum, & Hiſspanorũ Reſspublica in ſspiritualibus & temporalibus uniri, & coagmentari cœpit, contrariam ſsententiam ſsecurè defendunt, affirmantes, prædicta perſsonalia Indorum ſservitia, quæ in utilitatem publicam diriguntur, ſsine earundem provinciarum notabili iactura tolli, & aboleri non poſsſse. Neque prorſsus à iuris regulis diſsſsentanea videri, dummodò competens labori merces ſservientibus tribuatur, & cum minimo ſsalutis, fortunarumq́ue ſsuarum incõmodo, mutuaque & congruenti viciſssitudine ad eiuſsmodi onera compellantur, & alia requiſsita ſserventur, de quibus in cap. ſsequenti latiorem ſsermonem habebo.

Pro qua ſsententia

^† apertè pugnat Ioann. Matienzus in tract. manuſscript. de moder. Reg. PerũPerum 1. par. c. 5. & ſseqq. & apertiùs & elegantiùs Ioſseph. Acoſsta lib. 3. de procurãd. Indor. ſsalut. cap. 17. ubi pag. 344. reſsolvit, quòd opinio contraria etſsi dictu appareat liberalis, atque honeſsta, tamen ſsactu tam eſst difficilis, & abſsurda, ut nihil præterea. Et idẽ latiùs proſsequitur, & defendit fr. Michael ab Agia in trib. reſsponſs. quæ de hoc ſservitio perſsonali Limæ (ut ſsuprà dixi) typis excuſssit, & à plurimis eiuſsdẽ civitatis Lectoribus & Doctoribus approbata ſsunt, ubi conſsuluit Dom. Proregem D. Ludovicum à Velaſsco, hac de cauſsa ſsuperſsedere poſsſse implementum, & executionem illius ſschedulæ ann. 1601. cuius ſsæpè meminimus, quæ dicta ſservitia omnino tollere videbatur. Ego q́ue cum illis, & præter illos hæc, quæ ſsequuntur, argumenta conſsidero.

Primvm,

^† quia in qualibet Repub. rectè & politicè conſstituta, quemadmodum diverſsa officia, & miniſsteria neceſsſsaria ſsunt, atque adeò alij agrorum culturæ, alij Foro, alij negotiationibus, & mercaturæ, & alij alijs artibus ſsive liberalibus, ſsive mœchanicis applicantur: ita etiam illud præcipuè deſsideratur, & cum primis neceſsſsarium eſsſse cenſsetur, ut ſsecundùm naturam, quidam ſserviant, qui labori idonei ſsunt, quidam imperent, qui ratione potius præſstant, dummodó alij alijs adiumento ſsint, & citra omnem æmultaionẽ, & excuſsationem unuſsquiſso; pro ſsorte, ac cõditioneconditione ſsua, functiones Reipublicæ ſsubeat, præcipuè eas, quæ generaliter omnibus proſsunt, & ſsine quibus vita hominum conſstare nõ poteſst. Ex his

^† enim officijs facit Reſspub. unum corpus, collectum ex pluribus hominibus, tanquam ex membris ſse mutuò invantibus, ut latè, & eleganter Plato & Ariſstotel. in ſsuis lib. de Rep. ſsive Politicis, ſscriptum reliquêre, Demoſsthen. in orat. de Republic. ordin. Heraclides in lib. de Rebus publicis, Cicer. in orat. pro Roſsc. Amer. Plin. lib. 18. de nat. hiſst. cap. 5. Vlpian. I.C. in l. 1. D. quod cuiuſsque univerſsit. Boniſsac. Pontiſs. in epiſst. 1. ad Eualium, relatus in cap. ad hoc 89. diſst. & plurimi alij, quos refert Petr. Gregor. lib. 4. de Rep. c. 2. & ſseqq. & lib. 6. c. 1. Anton. à Gnevara in horolog. Princip. lib. 1. c. 36. ubi cum Plutarcho in lib. de doctrin. Princip. plebeios, & agricolas facit pedes Reipub. & aliorum hominum ſstatum connumerat: & noviſssimè, ac latiſssimè Calliſstus Remirez in tract. de lege Reg. Arag. ex §. 5. uſsq. ad §. 16. Vbi

^† ſsigillatim omnia membra corporis Politici ponit, & in §. 14. agricolas, paſstores, ac mercatores iecur repræſsentare oſstendit, & in §. 16. artifices & opifices eiuſsdem corporis digitos eſsſse. Quod etiam optimè proſsequitur P. Ioan. Pineda in Eccleſsiaſst. c. 9. verſs. 16. n. 10. pag. 916.

Et conducit

^† exemplum D. Pauli 1. Cor. 12. ibi: Sicut corpus unum eſst, & membra habet multa, omnia autem membra corporis, cùm ſsint multa, unum tamen corpus ſsunt: ita & Chriſstus. Nec poteſst oculus dicere manui: Opera tua non indigeo, aut iterum caput pedibus: Non eſstis mihi neceſsſsarij. Hoc enim idem in Repub. accidit. Et ut idem D. Paul. ſsubiungit, omnia invicem membra ſsolicita eſsſse debent, ut non ſsit ſschiſsma in corpore, & quæ videntur membra corporis infirmiora eſsſse, neceſsſsaria ſsunt. Atque ideò

^† nemo poteſst ſse excufare, ubi ad agriculturam, vel alia officia, vel onera Reipublicæ neceſsſsaria devovetur, ut pluribus probant Platea, Lucas de Pen. & alij per text. ibi in l. 1. & 2. C. ne ruſstic. ad ull. obſseq. devocentur, lib. 11. & in l. mœchanicos, C. de excuſsat. artif. lib. 10. Gregor. Lop. in. l. 6. tit. 21. par. 2. Did. Perez in l. 2. tit. 14. lib. 8. Ordin. Quia ſsecundùm

^† Pla|

p. 31

to. lib. 36. epiſst. 9. ad Archit. Tarentin. nemo ſsibi ipſsi tantùm natus eſst, ſsed Patriæ, & Reipub. cui conſsentit Cic. 1. offic. Senec. lib. de vita beata cap. 30. Vlapian. in 1. 1. §. 15. D. de ventr. in poſsſs. mittend. & in l. poſstliminium, §. filius, D. de captiv. & D. Thom. lib. 1. de Regimine Princip.

^† ubi inquit, tunc civitatem eſsſse perfectam, quando ſsinguli cives ſse invicem iuvant, & ſsuo munere rectè funguntur. Argumento ſsimiliter utens corporis humani, de

^† quo ad Myſsticum ſsive Politicum frequẽs eſst illatio, cap. ita Dominus 19. diſst. Ioan. de Lignan. de cenſsur. Eccleſs. §. 4. Alban. de poteſst. Papæ, 2. par. n. 176 card Iacob de concil lib. 9. art. 2. n. 62. & alij quos referam infr. num. 78. & ſseqq.

Sed præſstat ut de hac re Alphonſsum Regẽ noſstrum loquentem audiamus

^† in l. 4. tit. 20. par. 2. quæ ita ait: Criar debe el pueblo cõ mui gran femencia los fructos de la tierra, labrandola, è enderecandola para averlos de ella. E porende todos ſse deben trabajar, que la tierra onde moran, ſsea bien labranda. E ninuguno de eſsto con derecho non ſse puede eſscuſsar, nin debe. Ca los unos lo han de fazer por ſsus manos, è los otros, que non ſsupieren, ò no les conviene, deben mandar como ſse faga. E à todos comunalmente debe placer, è cobdiciar, que la tierra ſsea bien labrada, ca deſsde que lo fuere, ſserà abondada de todas las coſsas que le fuere meneſster. Porque bien aßi como a todos place con ſsu vida, aßi les debe placer con aquellas coſsas que la han de mantener. E non tan ſsolamente dezimos eſsto por las beredades, de que han los frutos, mas aun de las caſsas en que moran, ò tienen lo ſsuyo, è de los otros edificios, de que ſse ayudan para mantenereſse. Catodo eſsto deben labrar en manera, que la tierra ſsea por ello mas apueſsta, è ellos ayan ende ſsabor, è pro.

Ex quibus fit,

^† iniuſstum non videri, quòd Indi, qui naturâ ſsuâ magis apti ſsunt, quàm Hiſspani, ad prædicta munia ſsuis manibus peragenda, iuſstis ad id conditionibus cõpellantur, Hiſspanis ſsimul eos in eiſsdem miniſsterijs induſstriâ, & ingenio ſsuo pro virili dirigentibus, & iuvantibus, ut in d. l. Polit. cap. 3. & Soto de iuſst. & iur. lib. 4. q. 1. art. 2. col. 1. in fin. Hi

^† videntur nati ad ſserviendum, quibus natura dedit corpora robuſstiora, & plus vigoris ad laborandum; minus autem in intellectu, & ſstannum dumtaxat infudit, nihil autem auri, vel argenti, ut inquit idem Ariſst. eod. lib. cap. 2. poſst Platon. lib. 3. de Repub. col. pen. quos refert Matienz. in dialog. Relator. 5. par. cap. 4. n. 10. & Ego 1. tom. lib. 3. cap. 7. n. 22. Naturæ

^† quippè hæc voluntas eſst, iuxta eundem Philoſsoph. d. cap. 3. in fin. Vt inter liberorum corpora, & ſservorum aliquid interſsit. Horum quidem firma fecit, & robuſsta, ad uſsus vitæ neceſsſsarios: illorum erecta, inutiliaq́ue ad eiuſsmodi munera, & opportunitates, utilia autem ad vitam civilem, &c. Et teſste

^† Seneca de vita beata cap. 5. homines hebetis naturæ in numerum pecudum, & animalium ab ipſsa natura redacti videntur, quoniã his nulla ratio eſst, illis parva.

Secvndò facit, quia

^† etſsi fateamur (ut certè fatendum eſst) nullam legem, aut morẽ prava, & iniuſsta continentem, quantumvis longo tẽporetempore muniatur, tolerandũtolerandum eſsſse, quia ut ſscribit Iuſstinian. novell. 134. Quæ improbè excogitata ſsunt, ea ne longa quidem cõſsuetudine confirmari volumus; quia veritas rerum geſstarum erroribus non vitiatur, l. illicitas, §. veritas, D. de offic. Præſsid. Neque tã ſspectandum eſst,

^† quod Romæ diu, & ſsæpè factum eſst, quàm quod fieri debuit, ut ait I. C. in. l. ſsed licèt, D. de offic. Præſsid. & Demoſsth. in Orat. contra Androtion: Ne dicas, quòd factum ſsit hoc ſsæpè, ſsed quòd ſsic oportuerit fier: facit text. in cap. fin. de conſsuet. cum innumeris alijs, quæ noviſssimè congerit Borrell. de Magiſstrat. lib. 2. cap. 2. & notabilis doctrina Lucæ de Pen. in d. l. 1. C. ne ruſstici ad ull. obſseq. devoc. lib. 11. ubi inquit,

^† quòd qui ſsciens utitur iniuſstâ conſsuetudine, iniuriarũ actione tenerur. Pro quo facit celebris text. in eiſsdem terminis ſservitij perſsonlis loquẽs, in Auth. ut nulli iud. §. 1. ibi: Neque verò angarijs, aut ijs, quæ vocantur epidemiticis, aut alia quavis diſspoſsitione gravare noſstros ſsubditos, neque conſsuetudinem nominare, aut quæere, quod forſsitan aliqui prædictorum in proprium lucrum iniuſstè adinvenerunt. Malè enim adinventa, malæq́ue conſsuetudines, neque ex longo tempore, neque ex longa conſsuetudine confirmantur.

Cùm tamen hæc

^† perſsonalia ſservitia, quæ ad communem Reip. utilitatem conducunt, ſsi iuſstè, ut oportet, & moderatè exerceantur, iniqua non ſsint, ſsed potiùs tanquàm iuſsta & omninò neceſsſsaria, in plurimis Indiarum partibus iam inde centum, vel octoginta ab hinc annis, ſsive ab earundem conquiſsitione introducta fuerint, & ipſsis Regibus, Regijſsq́ue Minitris, & Gubernatoribus ſscientibus, ac patientibus, imò & iubentibus, ac iuvantibus, uſsu recepta: proculdubio affirmare debemus, magni ponderis, & momenti hac in re eſsſse tot annorum obſservantiam, & conſsuetudinẽ; & ſservitia illa legitimè præſscripta videri, quamvis exceſsſsus & abuſsus, ſsi qui in eis fiunt, præſscribi, & defendi non poſssint, in quibus fraus, corruptela, iniquitas adſsit, argum |

p. 32

eorum, quæ de vi antiquæ conſsuetudinis, & obſservantiæ latè tradidimus d. 1. tom. lib. 2. cap. 24. num. 88. & text. optimi

^† in l. Imperatores, in fin. D. de pollicitationib. ibi: Eſsſse enim tolerabilia, quæ vetus conſsuetudo comprobat, & magis in noſstris terminis in l. cùm ſsatis, §. caveant, C. de agric. & cenſsit. lib. 11. & Ioan. de Platea in l. 1. ad fin. C. ne operæ à collator. exig. Vbi ex eo text.

^† notat, quòd Barones non poſsſsunt imponere operas ſsubditis ſsuis, argument. l. 2. C. ut ruſsticani ad null. obſseq. advoc. hoc tamen limitandum eſsſse inquit, niſsi conventio, vel conſsuetudo aliud inducat, ut in d. §. caveant, & gloſsſs. celebris in cap. 2. verb. Diutius, de Iudæis, quæ ex eodem text. deducit, quòd ex tempore ſservitus acquiritur; & ſservitia conſsueta præſstari debent, cap. ſservitium 18. q. 2. l. 1. §. ſsicut, D. de aqua pluv. arcend. l. ſsi quis di uturno, D. ſsi ſservit. vindicetur, l. 1. & 2. C. de fervit. & aqua, cum alijs, quæ noviſssimè adducit Magerus de Advocatia armata cap. 1. n. 241. ubi inquit,

^† quòd illa quæ approbantibus Imperatoribus introducta, uſsuq́ue laudabili multo tempore frequentata ſsunt, ab omni reprehenſsione aliena, utilitati autem publicæ maximè proficua eſsſse præſsumuntur, per text. notabilem in l. ſsu quis donaturus, & ibi gloſs. de uſsufr. & cap. ex parte, de cẽſsib. per quom notat bald. in l. quicunque, notabil. 4. C. de ſservis ſsugit. id quod conſsuetum eſst fieri, non dici arbitrarium, ſsed neceſsſsarium.

Præſsertim

^† cùm conſsuetudo multoties faciat licitum, quod aliàs illicitũillicitum effet, Auth. de defenſsor. civit. §. quia verò, & notãter Oldrad. conſs. 207. Bart. Abb. Iaſs. Decius, & alij, quos plenè congerit Tiraq. de pœn. temper. cauſs. 42. Covarr. de ſsponſsalib. 2. par. c. 7. p. 3. num. 5. Salazar de uſsu & conſsuet. cap. 2. n. 1. Bobadilla in Politica lib. 2. cap. 10. num. 36. & Ego latiùs d. 1. tom. lib. 2. cap. 14. num. 72. & cap. 24. num. 81. Et

^† ab ea recedere tutũtutum, & ſsanum non ſsit, ubi in Repub. illius immutatio maius fortè nocumentum affere poſsſset, quàm ſsi in antiquo robore permaneret, ut cum Ariſst. & alijs diximus ſsup. c. prox. n. 42. Et in

^† his provincijs forte contingeret, in quibus Hiſspani hoc ab initio lacte nutriti, & cum Indis iam commixti, & veluti coagmẽtati, ſsi eorum operis, perſsonalibuſsq́ue ſservitijs penitus privarentur, plurima rei familiaris incommoda neceſsſsariò ſsubirent, & alia forſsitan molirentur, quæ & ipſsis Indis, & toti Reipub. Maius nocumentum adducerent.

Quapropter

^† periculoſsam in Repub. eſsſse, & quoad fieri poſssit, vitandam legum, & morum antioquorum mutationem, cùm eam repentina etiam vitæ, ſstatuſsq́ue mutatio ſsequatur, & triſstiſssimi interdum eventus, pluribus exemplis oſstendic Plato lib. 6. de legib. lex noſstra 18. tit. 1. par. 1. cap. quis neſsciat 11. diſst. cap. conſsuetudines, de cõſsuetud. cap. fin ubi gloſs. de religoſs. domib. cap. unico, eod. tit. lib. 6. l. teſstamenta 18. C. de teſstament. Ariſstot. omnir ò legendus, lib. 6. Polit. cap. 6. Diodor. Sicul. lib. 12. pag. 281. Cornel, Tacit. lib. 15. Annal. Paliargus in annotat. ad cũ obſservat. 121. Cochier in aphor. pol. lib. 2. cap. 4. pag. 83. Simancas de Repub. lib. 4. c. 10. Lælius Zechus de Principe lib. 1. cap. 6. n. 10. Pineda ſsup. Eccleſsiaſst. pag. 985. Salas de legib. diſsp. 18. ſsect. 1. Petr. Andreas Canonherius inn quæſst. ad Tacit. pag. 254. Scipio Amiratus in diſsertat. Polit. ad eundam Tacit. lib. 1. diſscr. 8. pag. 21. Marcus Mantua in Enchrid. rer. ſsingular. lib. 1. cap. 5. & Thucydid. relatus à Menchaca de ſsucceſsſs. creat. lib. 2. §. 20. num. 194. & §. 30. num. 312. ubi Cleonis orationem commemorat, qui longè melius cum Repub. agi dicebat, quæ malis moribus, & legibus conſstanter utitur, quàm cum ea, quæ bonis, ſsed inconſstanter; & Ego plura alia adducens in allegatione de Præcedentia; & infr. lib. 2. cap. 30. n. 100. & ſseqq. & noviſssimè poſst hæc ſscripta, D. Valençuela conſs. 114. n. 28. & conſs. 146. n. 47. & cõſs. 184. num. 6. vol. 2.

Et hac fortè

^† de cauſsa apud Perſsas lege vetuſstiſssimâ cavebatur, ne mutari ullum edictum, aut lex ullo modo poſsſset, quam Rex Perſsarum condidiſsſset, ut habetur in Hiſst. Daniel. c. 6. & Eſsther 8. & proſsequitur Briſsſson. de Imper. Perſsar. lib. 1. pag. 24. & ſseqq. Eſst enim

^† uſsus graviſssimus iuris cenſsor & explorator, ut ſscribit quodam loco Livius, relatus à Balduino in §. ex non ſscripto, Inſst. de iur. natur. ut non poſssit non æquum eſsſse, & utile, quod is probavit ſsæpiùs facto periculo.

Et ut Mecænas ad AuguſtũAuguſtum dixit apud Dionem lib. 51. Hiſstor.

^† Optimum eſst ambitio ſsa certamina prorſsus ſscindere, atque adeò nec nomina nova, aut aliud quid ex quo diſsſsidia oriri poſsſsunt, permittere: Et meliùs Thucyd. lib. 3. Neque cognoverimus quòd multo melior ſsit ſstatus civitatis, quæ licèt deterioribus firmis tamem legibus utitur, quàm illius, quæ bonis quidem, ſsed irritis: & lib. 52. Poſsitas ſsemel leges conſstantes ſservate; nec ullam earum immutate: nam quæ in ſsuo ſstatuendem manent, et ſsi deteriora ſsint, tamẽtamen utiliora ſsunt Reipublicæ his, quæ per innovationem, vel meliora inducuntur.

Vnde multum ad rem, de qua agimus, legimus,

^† quòd cùm Romæ ſsumilis viguiſsſser conſsuetudo, ut Plebeij Patribus & Nobilibus in prædictis miniſsterijs inſservire, & ope|

p. 33

rari ſsolerent, Plebijq́ue tentaſsſsent, hunc antiquum morem invertere, & ſse ab onere, quo gravari dicebant, eximere, eaq́ue de cauſsa in Aventinum, ſsive, ut alij putant, in Sacrum montem ſseceſssiſsſsent, parum abfuit, qum prorſsus Reſspub. Romana collaberetur. Quouſsque

^† Mennenius Agrippa ad plebem miſsſsus Orator, eleganti illa humani corporis fabella, ac ſsimilitudine Plebeiorum mentes lenivit, oſstendens, quòd quemadmodum humani artus, ſsi ventrem tanquàm otioſsum deſserant, & ſsuum illi miniſsterium negent, eopacto, & ipſsi quoque deficient, cùm ille acceptos cibos per omnia membra diſstribuat: ſsic Senatus & Populus, Nobiles & Plebeij quaſsi unum corpus effecti; diſscordiâ peribũtperibunt, concordiâ verò, & mutuo auxilio vigebunt, & quòd Plebs pro Nobilibus operata fuerit, ab eiſsdem, alijs in rebus cumulatè diſstributum præſsentiet. Cuius hiſstoriæ meminit Tit. Livius lib. 2. eleganter Seneca lib. 2. de ira, cap. 31. Dionyſs. Halicarnaſs. lib. 6. Volaterran. & Carol. Stephan. in Dictionar. verb. Agrippa Mennenius, Valles de ſsacra Philoſsoph. cap. 74. verſs. Tria mihi, Petr. Greg. lib. 1. de Repub. cap. 1. Corraſs. Everlin. & alij noſstri iuris DD. per text. ibi in l. 2. §. deinde cũ eſsſset in civitate, D. de orig. iur. Gaſspar Dornaus in Mennenio Agrippa, qui totam Politicam ad eius apologum refert, Paul. Riccius, Paulus Paruta, & plurimi alij, quos noviſssimè congerit Ioan. Andr. Canonher. in Aphoriſsm. Hippocr. Polit. 1. par. pag. 181. & ſseqq. & Martin. Delr. in Adag. ſsacr. 2. tom. adag. 308. pag. 397.

Eſst enim exploratiſssimum,

^† ad ſsuſstentandam, ſsublevandamq́ue humanæ vitæ inopiãinopiam, homines hominibus indigere, & cùm non omnes apti ſsint ad omnia, quod alijs deeſst, ab alijs mutuâ vice ſsuppleri debere, ut præclarè oſstendit Eraſsm. in Adagijs: Manus manum fricat, Multæ manus reddunt, onus levius, & ſsimilibus, & eleganter Alciat. Embl. 160. ubi ſsic ait:

Loripedem ſublatũſublatum humeris fert lumine captus: Et ſsocij hæc oculis munera retribuit.
Quo caret alteruter, cõcorsconcors ſsic præſstat uterque: Mutuat hic oculos, mutuat ille pedes.

Vbi Brocenſsis, & Claudius Minoẽs in commentarijs plura notarunt: cui Emblemmati ſsimile eſst illud aliud Batillij 81. quod ſsumere potuit ex Pierio Valeriano in Hieroglyph. lib. 49. fol. 365.

Vt Cereris, pariter ſseſse ipſsa rotantia præſsſsas Bina ſsimul fruges aſspera ſsaxa terunt:
Sic niſsi iuncti alijs, non omnia poſsſsumus omnes Alterius ſsic res altera poſscit opem.

Et aureo carmine cõplexus eſst Cyrus Theodoricus in amicitia exulante, loquens de neceſsſsaria artium tam liberalium, quàm illiberalium comunctione, & harmonia, ſsic inquiens:

Homines ſsociantur per me artibus ſsuis;
Nam quærit ecce fullo calcearium.
Equitum magiſstro gratus eſst fræni faber,
Agrum colenti, mœchanicus coniungitur,
Breviter habeto: quælibet ars cuilibet,
Piſscator omnis indiget re ruſstica,
Eget piſscatore rura qui colit,
Ille panes dans, ipſse piſsces accipit.
Sic omnis opifex quærit alterius opem,
Hic denique modus civitatem promovet.

Et preſsenſsit

^† Cicer. lib. 1. Offic. inquiens: Homines hominum cauſsa ſsunt generati, ut ipſse inter ſse alij alijs prodeſsſse poſsſsint: & in hoc naturam debemus Ducem ſsequi, & communeis utilitates in medium afferre, mutatione officiorum, dando, accipiendo: tum artibus, tum opera, tum facultatibus devincire hominum inter homines ſsocietatem. Et rurſsus in Lælio: Sic nos nati videmur, ut inter nos eſsſset ſsocietas quædam. Et Anonymus quidam, qui hanc ſsententiam, & totam illam Menenij fabellam, hoc eleganti carmine comprehendit:

Incuſsant avidi pedes, & manus otia ventris, Omnia ſsolus habes lucra labore carens.
Nos labor edomuit, te fovit inertia ſsorbes Omnia, quæ noſstri cura laboris emit,
Diſsce pati famis acre iugum, vel diſsce labori Credere, teq́ue mei cura laboris alat.
Sic ventri ſservire negant. Se venter inanem Comperit, orat opẽ, nil dat avara manus.
Ille preces iterat, iterum fugit illa precantem In ſstomachi fundo torpet, obitq́ue calor.
Victa fame natura fugit, vis arida fauces Obſservat, & ſsolitum non ſsinit eſsſse cibum,
Vnde epulas dat ſsera manus ſsed corporis ægri Perdita non reparans machina tota perit.
Nemo ſsibi ſsatis eſst, eget omnis amicus amico; Si non vis alijs parcere, parce tibi.

Tertiò,

^† quia cùm eiuſsmodi opera, ac Miniſsteria, quibus in his provincijs Indos applicari retulimus, ita neceſsſsaria Reipublicæ ſsint, ut nullo modo, vel certè cum magno incommodo, aliter gubernari & conſservari poſssint. Non ideò tolli, & ceſsſsare debent, quòd Indis aliqua damna ex eorũeorum præſstatione contingant. Nam certum eſst, ac tritum iuris utriuſsque proloquium,

^† Ex duobus malis minimum eſsſse eligendum, cap. quod David, cap. ſsi aliquid, cum ſseq. 22. |

p. 34

quæſst. 4. c. ſsi quod verius 33. quæſst. 2. & DD in cap. inter opera, de ſsponſsalib. l. quoties nihil ſsine captione, ubi Philip. Dec. Mainer. Cagnol. Petr. Faber. Rævard. & alij, D. de regul. iuris, l. ſsi procurator rei, ubi gloſsſs. D. de dol. except. cum alijs, quæ in pulchris caſsibus notant Paul. Caſstrenſs. in l. 1. D. ſsi quis caution. Alexand. in l. ſsi conſstante, §. fin. col. penult. D. ſsolut. matrim. Menchaca lib. 1. cõtroverſs. illuſstr. cap. 48. num. 2. Thom. Sanch. de matrim. lib. 2. diſsp. 39. num. 12. & meliùs diſsp. 41. num. 45. Camill. Borrel. de Magiſstr. lib. 2. cap. 2. num. 104.

Et hoc eſst,

^† quod veteres appellabant, Malum neceſsſsarium, Adagij loco hanc dicendi formam uſsurpantes, quoties aliquid ſsuſstinetur, & toleratur, quòd Reipub. in communi utile ſsit, quamvis aliqua inde damna ſsequantur, ut explicat, & optimis exemplis illuſstrat Eraſsmus in Adag. Neceſsſsarium malum, & de uxoribus loquens Aul Gell. lib. 1. noct. Attic. cap. 7. & magis in noſstris terminis Ariſstot. dict. lib. 2. Polit. cap. de Polit. Hippodam. cuius ſsup. meminimus, & Xenophon. relatus à P. Ioan. Pineda in comment. ſsup. Eccleſsiaſst. cap. 10. verſs. 8. pag. 985. Vbi

^† eos, qui clavum Reipub. tenent, navium gubernatoribus ſsimiles facit, qui in diverſsam partem non navigant, ſstatim atque aliquod impedimentum occurrit, ſsed illud, prout commoditas poſstulat, temperando, enitendoq́ue, donec ventus ſsecundus adſspiret, eò tandem, quò volunt, perveniunt. Et Plautus in Sticho, ibi: E malis multis, malum quod minimum eſst, id minimum eſst malum. Nam etſsi aliquando,

^† propter malum cohærens, bonum prohiberi ſsoleat, ut in cap. denique, diſstinct. 21. ubi benè notat Dom. D. Roder. ab Acuña num. 5. pag. 150. Sæpius tamen videmus malum permitti, propter bonum quod ex malo orîtur, ut latè probat Petr. Gregor. de cenſsibus q. 3. num. 5.

Nam

^† qui ſsemper leges corrigant, aut mutent, ut novis, quę ſsubinde pullulant, ſsceleribus corrigendis occurrant, ij certè in nova quotidie, & maiora incommoda incidunt, ut ſsi Hydram reſsecarent, ut Plato lib. 4. de Repub. dicebat. Et idem facient, qui leges alioqui iuſstas, ac utiles, propter earum abuſsum, aut pravorum hominum exceſsſsus abrogari ſsuadent, prout in his Indorum ſservitijs contrariæ partis aſsſsertores fieri debere contendunt: eò quòd acerbè (ut inquiunt) ab Hiſspanis tractentur, debito ſsalario fraudentur, inſsolitis, & gravibus laboribus, etiam in diebus feſstivis, premantur, & alijs iniurijs afficiantur. Hæc

^† enim omnia operabuntur quidem, ut maiori curâ leges & iudices ad punienda, & cohibenda huiuſsmodi delicta convurgant; non tamen efficere debent, ut ſservitium ipſsum omninò adimatur, ſsi moderatè impenſsum, non prorſsus iniuſstum eſsſse conſstiterit, & eius duritiem (ſsi quam habeat) cõmuni totius Regni utilitate penſsari. Abuſsus

^† quippè, & exceſsſsus, qui occaſsione rerum, aut legum iuſstarum, & utilium à malis hominibus perpetrari ſsolent, ad eas tollendas, vel damnandas neutiquam ſsufficit; alioqui & elementa ipſsa, & Religionem, Religioniſsq́ue actus auferre oporteret, cùm circa hæc, quæ bonis æquè neceſsſsaria, ac ſsalubria eſsſse conſstat, multa quotidie mala, & abuſsus à malis exerceri, & committi videamus, ut optimè in ſsimili caſsu advertit, & pluribus exemplis illuſstrat Ovidius lib. 2. de triſstibus, ibi:

Nil prodeſst, quod non lædere poßit idem.

Petr. Gregorius lib. 6. de Repubica cap. 2. num. 11. & lib. 13. ferè per tot. & præcipuè cap. 19. Tiraq. de Nobilit. quæſst. 33. ubi reſsolvit,

^† propter mercatorum abuſsus, mercaturam ipſsam iniuſstam, inutilem, aut ignobilem iudicandam non eſsſse, Ioſspeh. Acoſsta lib. 3. de procur. Indor. ſsalut. cap. 22. pag. 369. ubi ita eleganter concludit cum D. Chryſsoſst. homil. 3. in 1. ad Corinth: Neque enim (ut ſscitè dixit Chryſsoſstomus) vino, ſsed vinol entiæ fræna adhibenda ſsunt. Eadem certè cauſsa, & pecunias nullas eſsſse iubebunt, ut avaritiæ occurrant, & pretioſsos pannos, ut faſstus retundatur, & fõminas ipſsas ſsepelire oportebit, ne libidine concitentur viri. Quin potiùs oculos eruent, & linguam adiment, ne tanta peccemus. Omninò

^† nihil eſst adeò ſsanctum, adeò benè proviſsum divinitùs, quo nõ in perniciem ſsuam abuti poßit humana malitia. Et idem anteà docuit Seneca lib. 5. nat. quæſst. in fin. quem, & alia citavimus 1. tom. lib. 3. cap. 6. num. 105. & ſseqq. & elegantiſssimè Quintilian. lib. 2. inſst. orat. cap. 16. his verbis: Quo quidem modo nec Duces erunt utiles, nec Magiſstratus, nec medicina, nec ipſsa denique ſsapientia. Nam & Dux Flaminius, & Gracchi, Saturnini, Glauciæ, Magiſstratus, & in medicis venena, & in ijs, qui Philoſsophorum nomine malè utuntur, graviſsſsima nonnunquam flagitia deprehenſsa ſsunt. Cibos aſspernemur, attulerunt ſsæpè valetudinis cauſsas. Nunquam tecta ſsubeamus, ſsuperhabitantes aliquando procumbunt. Non ſsabricetur militi gladius, poteſst uti eodem ferro latro. Quis neſscit ignes, aquas, ſsine quibus nulla ſsit vita: & (ne terrenis immorer,) Solem, Lunamq́ue præcipua ſsiderum, aliquando etiam nocere. Et vide |

p. 35

alia infra lib. 2. cap. 24. num. 81. & apud Magerum de Advocatia armata cap. 1. n. 328. pag. 34. ubi etiam num. 225. pag. 27. oſstendit peſssimum ac frequentem eſsſse abuſsum rerum bonarum.

Neque his oberit, quòd in alijs provincijs ſsimilia ſservitia non uſsitentur;

^† nam unaquæuqe, ut ſsuo ſsenſsu, ita & proprijs ſsuis legibus & moribus abundat, cap. ius Quiritum, 1. diſstinct. cap. utinam 76. diſstinct. l. obſservare, D. de offic. Proconſsul. l. 1. §. ult. D. de ventr. inſspic. l. 1. D. de uſsur. ibi: Vſsurarum modus ex more regionis, ubi contractum est, conſstituitur, l. ſsemper in ſstipulationibus 34. D. de regul. iur. l. licèt 8. C. de locato, ibi: Mos regionis, l. tutor 7. §. quæ autem, D. de adminiſstr. tutor. ibi: Secundùm morem provinciæ, l. ſsunt quædum 9. D. de extraordin. crimin. ibi: Sunt quædam, quæ more provinciarum coërcitionem ſsolent admittere, &c. cum alijs, quæ adduxi dict. 1. tom. lib. 2. cap. 25. num. 57. & ſseqq. Neque ſsufficit leges facere,

^† niſsi locis, & provincijs, quibus fiunt, aptæ, & utiles ſsint, & ſsine earum interitu, aut turbatione ſservari poſssint, Quia leges Reipubl. cui feruntur, non Reſspub. legibus accommodanda eſst, ut præclarè ſscripſsit Ariſstot. lib. 7. Polit. cap. 7. & in Rhetor. ad Alexand. D. Iſsidor.

^† in cap. erit autem lex, 4. diſstinct. ibi: Secundùm patriæ conſsuetudinem, loco, temporiq́ue conveniens, D. Auguſstin. lib. 3. de confeſs. cap. 3. l. 1. tit. 1. lib. 2. Recop. ibi: E que ſsea conveniente à la tierra, Suarez de legib. lib. 1. cap. 9. num. 19. Soto de iuſstit. & iur. lib. 4. quæſst. 5. art. 3. Simanc. de Repub. lib. 4. cap. 14. Maſstrill. de magiſstrat. lib. 3. cap. 3. nu. 74. Boëtius Epon Friſsius lib. 1. Heroric. quæſst. de iure ſsacro qui. 4. pag. 7. Claud Cãticula. lib. 1. de offic. iud. cap. 4. & 6. noviſssimè Camill. Borrell. de Magiſstr. edict. lib. 2. cap. 7. num. 13. idemq́;idemque docuit Athenæus lib. 12. Dypnoſsoph. cap. 22. ubi hac de cauſsa leges Platonis irridet, quippè quarum obſservatio homines novos, & novam civitatum formam deſsideraret. Et huc pertinet illud Pyndari apud Eraſsm. in Adagio: Polypi mentem obtine:

Proq́ue loco nunc hunc fieri, nunc expedit illum.

Vbi & alterius

^† Adagij meminit: Lex eſst ipſsa regio, quo ſsignificari inquit, unicuique regioni quæda m peculiaria eſsſse inſstituta, quæ hoſspites non damnare, ſsed pro virili noſstra imitari, atque exprimere debeamus. Neque enim facilè lex aliqua per omnia uniformis, in univerſso genere humano conſstitui poteſst, ut poſst alios copiosè oſstendit Auctor tractatus de maiorat. Electorum Imperij lib. 3. cap. 1.

Præterquàm quòd

^† ſsi antiqua & præſsentia aliarum gentium & nationum monumenta revolvimus, non deficient aliquarum exempla, quæ alijs ita ſsubiacebant, & hodie ſsubiacent, ut licè unaquæque earum perſsona in peculiari huius vel illius domini mancipio non ſsit (ut noſstris Indis contingit) tota tamen ipſsa gens, vel natio alij in communi ſsubdatur, & invita detineatur, atque inæquali Imperio cum victoribus, vel valentioribus civibus mixta, non Politico, ſsed Deſspotico, & fierili iure gubernetur, & in miniſsterijs ſservilibus, quæ ſsibi iniunguntur, laborare cogatur. Tales enim Hebræos apud Ægypcios fuiſsſse ſsuprà hoc capite n. 40. & 41. probatum reliquimus. Et eodem ſservitutis genere Lacedæmonis in Helotas Theſsſsali in Pæneſstas, Thraces in Clarotas, Cares in Leleges, Thebani in Meſsſsenios, Perſsæ in Megarenſses uſsi reperiuntur, ut conſstat ex Athenæo lib. 6. cap. 7. ad fin. ubi Caſsaubonus, Plutarch. in libell. de Herodot. malignit. Dione Chryſsoſst. Orat. 15. & alijs, quos refert Biſsciola lib. 8. ſsubciſsivar. lect. cap. 7. & meliùs ex Dionyſs. Halicarnaſs. lib. 2. Rom. antiq. §. cæterum, ubi tradit, priſsco Theſsſsalos, & Athenienſses, clientibus ſsuperbè abuſsos fuiſsſse, operaſsq́ue liberis, & ingenuis hominibus minimè convenientes, illis impoſsuiſsſse, & ſsi quando imperata non feciſsſsent, verbera intentaſsſse. Et ut Gallorum in Hæduos dominationem omittam, & aliorum adſscriptitiorum, Manſsariorum, & Manus mortuæ hominum conditionem, de quibus dixi capite præcedenti numer. 26. & ſseqq.

Idem etiam hodie

^† in Germania obſservari, apertè oſstendit Ioann. Aubanus lib. 3. de morib. omnium gent. cap. 12. in fine, inquiens, nobiles in plebeios, & ruſsticanos nullum ius ſsibi non uſsurpare, his verbis: Dominis crebro per annum ſserviunt, rus colunt, & ſsemine conſspergunt, fructus metunt, & horreis important, ligna ſsecant, domos ædificant, foſsſsas effodiunt. Nihil eſst, quod ſservilis, & miſsera gens ipſsis debere non dicatur: nihil etiam quod iuſsſsa facere abſsque periculo recuſsare audeat, delinquens graviter mulctatur. Quod item refert, & proſsequitur Heringius in tractatu de moledinis, quæſst. 6. num. 3. ſsic inter alia inquiens: Ruſsticos pauperes cogunt, ut in molendina eorum oleum perducant, ac torcularia trahant, & tamen ſsitiant. Et meliùs, ac latiùs Martin. Magerus de Advocat. armata cap. 6. n. 729. & ſseq. & cap. 9. n. 693. pag. 404. ubi occaſsionem |

p. 36

huius vaſsſsalligij ex hiſstorijs petitãpetitam adducit, & cum Zaſsio tradit hos homines in omnibus, & per omnia neque ſservos, neque adſscriptitios, neque colonos, neque capite cenſsos. neque libertos, neq;neque ſstaru liberos eſsſse, ſsed novam quandam ſspeciem facere, de omnium ſsilorum natura & conditione aliquid participantem.

Qvartò facit,

^† quia ſsi res benè & ut opor tet conſsideretur, ſsi ſservitij perſsonalis iuſsta, & debita forma cuſstodiatur, inveniemus proculdubio, de eo dici poſsſse, quod veteri etiam Adagio circumfertur, Malum bono penſsatum. Etenim quamvis eius occaſsione Indis aliqua damna, & vexationes contingant, negari tamen non poteſst, quin plura quoque commoda, & utilitates recipiant. Nam Indi, qui cum Hiſspanis huius ſservitij ratione converſsantur, meliores, & ſsapientiores evadunt, multiſsque officijs, & artificijs exercentur, & inſstruuntur, quorum alioqui expertes manerent. Ditiores etiam efficiuntur, accepto ſsalario, quod ſsibi ob operas, quas præſstant, impenditur, eoq́ue ſsua tributa perſsolvunt: & quod magis conſsiderandum eſst, meliùs, ac firmiùs in Fide Catholica imbuuntur, & confirmantur, & à ſsuis vitijs, & idololatrijs avocantur. Vnde non eſst mirum, aut multum, ut prædictis operis, & miniſsterijs Hiſspanos invent, à quibus ipſsi viciſssim talia bona recipiunt. Imò generaliter

^† quemadmodum ſsapiens, eò quòd ſsapiens ſsit, tenetur ignorantem docere & dirigere, & ſsapientiâ & diligentiâ ſsuâ meliorem efficere, ut alias dicitur in l. Attilius Regulus, D. de donat. ita ignorans, & hebes, pro captu ſsuo, ſsapientem iuvare tenetur, non quòd eius ſsit ſservus (hoc enim iam alibi latè impugnavimus) ſsed quòd uſsu rerum ita exigente, aliter, ut diximus, Politicus ſstatus conſstare non poſssit.

Et hoc eſst,

^† quod præſsenſsit D. Thom. 2. 2. quæſst. 57. art. 3. dum inquit, non habere naturalem rationem, quòd ignorans ſsit ſservus magis, quàm alius, abſsolutè conſsiderando, ſsed ſsolùm ſsecundùm aliquam utilitatem conſsequentem, in quantum utile eſst huic, quòd regatur à ſsapientiori, & illi, quòd hoc invetur. A quibus non longè abſsunt, quæ in ſsimi i notavimus dict. 1. tom. lib. 2. cap. 7. n. 56. & ſseqq. & cap. 9. num. 29. & lib. 3. cap. 5. num. 7. Et D. Pau. 1. ad Corinth. 9.

100

^† ubi docet, iuſstum non eſsſse, ut temporale ſservitium neget, qui ſspiritualia beneficia accipit: Scriptum eſst enim in lege Moyſsi: Non alligabis os bovi trituranti. Numquid de bobus cura eſst Deo? An propter nos utique dicit? Nam propter nos ſscripta ſsunt: quoniãquoniam debet in ſspe qui arat, arare, & qui triturat, in ſspe fructus percipiendi. Si nos vobis ſspiritualia ſseminavimus, magnum eſst ſsi nos carnalia veſstra metamus? Si alij poteſstatis veſstræ participes ſsunt, quare non potiùs nos?

Qvintò

101

^† conſsidero, quòd etſsi meliùs & ſsatiùs eſsſset, coacta hæc Indorum ſservitia ceſsſsare, & illos dumtaxat prædictis miniſsterijs incumbere, qui mercede pactâ, ſsponte ſsuâ vellent operas ſsuas Hiſspanis locare, ut Auctores, & aliquæ ſschedulæ pro contraria opinione perpenſsæ, inſsinuare, & probare videntur: certiùs tamen eſst, & omnibus, qui Indorum naturam, & conditionem norunt, valdè exploratum, non poſsſse hæc in mera, & abſsoluta eorum voluntate relinqui. Nam nulli

102

^† vel pauci intra breve tempus reperirentur, qui ſse dictis ſservitijs locarent, & proprijs tugurijs, ac municipijs relictis, itinera ardua, & laborioſsas operationes appeterent, quas ipſsi magnopere fugiunt, cùm ſsint ſsupra modum hebetes, & ignavi, & hodierno, ec q́ue tenuiſssimo victu contenti, ſsocordes, more pecudum, vitam turpiter tranſsigant, nullam fermè de craſstino curam habentes, neque rem familiarem augentes, neque inſstructas domus, vel pretioſsas veſstes, aliaſsvè divitias deſsiderantes, quibus pro more, & ſstatu ſsuo minimum egent; nihil aliud, ut plurimùm, quàm deſsidiam, latebraſsq́ue quærentes, quibus Hiſspanos fugrant, & dies, ac noctes ebrietati, luxuri, alijſsq́ue vitijs, & interdum idololatriæ, vacare poſssint. Vt conſstat

103

^† ex his, quæ de Indorum ingenio, & moribus latè tradidimus 1. tom. lib. 2. cap. 7. num. 27. & ſseqq. & in noſstris terminis benè obſservat Matienzus in tract. M.S. de moderat. Reg. Perù 1. part. cap. 4. & 5. Ioſseph. Acoſsta de procus. Indor. ſsalu. lib. 3. cap. 9. ubi egregiè prædictam ignaviam exaggerat, & cap. 17. pag. 343. ubi inquit: Quòd ſsi Barbarorum ingenio & voluntati indulgendum eſst, nihill operis unquam fiet, nihil negotij conficietur: quippè qui otio deſsideant, ac ſsibi etiam ipſsis vix neceſsſsaria laborent: alios verò niſsi vi, aut metu perculſsi, nihil faciant: & pag. 347. perſsuaſsum quodammodo

104

^† Indis â ſsuo Zupaio (id eſst diabolo) videri, nihil ut Chriſstianis ſspontè impertiant, etiam ſsi eos cernant in maximis periculis conſstitutos, ſsed per vim omninò & iniuriam. Et idem probat & oſstendit fr. Michael ab Agia in d. reſsponſs. de ſservit. perſson. pag. 24. 25. 41. & 68. & fr. Alfonſs. Ramos in hiſst. Virg. de Copacavana lib. 1. cap. 10.

Vnde

105

^† ſsemper ſsalutare iudicatum eſst, imò verò iſstorum Barbarorum Reipublicæ, |

p. 37

utcunque conſstituendæ, omninò neceſsſsarium, eoslaborare, negotiari, curis, & occupationibus diſstineri.

Et hac de re (ut benè advertit idem Acoſsta d. cap. 9.) Ingarum Proceres ingenio ſsine dubio peracri, iudicioq́ue præſstantes, in eo præcipuè rectam iſstorum, ac diuturnam adminiſstrationem eſsſse conſsuerunt, ut quammaximè exercerentur, minimèq́ue vacare ſsinerentur. Ita q́ue ubi

106

^† necevaria, aut utilia deerant, etiam rebus ſsupervacaneis diſstinebantur, ut qui eorum diſsciplinam cognoverit, meritò miretur, quod veteres narrant, etiam vermiculorum colligendorum certam menſsuram quibuſsdam imperatam, alios ſsaxis ultiò citròq́ue volvendis, aut laborioſsis, inutilibuſsq́ue aggeribus, & ædificijs conſstruendis ſseriò occupatos, ut tetigimus 1. tom. lib. 2. cap. 12. num. 6. & 7.

Et nunc addimus

107

^† notanda verba Trajani Bocalini Ragguaglio 8. qui cùm Aſsinos apud Apollinem miſseram ſsuam conditionem querentes inducat, ob id quòd ab omnibus onerentur, & malè tractentur, Apollinem reſspondiſsſse refert, id ipſsos pigritiæ, & ſstoliditati ſsuæ potius: quàm Patronorum ſsævitiæ imputare debere: Per li quali brutiſsſsimi mancamenti, i Padroni erano forzati à furia di baſstonate ſspingerli à far quel lavoro, che eſssi non habeano ſspirto di far da loro ſsteßi conla propria vivacità del' ingegno. E che quei, che de le crudeltadi, che vedevano uſsar contra qualſsivoglia, volevano far eſsato judicio, facea biſsogno, che non tanto baveſsvero riguardo al genio di colvi, che uſsava la ſseverità, quanto à la qualita de coſstami di chi ſsi doleva di eſsſsere maltractato.

Et quamvis fateamur,

108

^† in oppido de potoſsi Indos aliquos inveniri, qui ſsuas operas loborioſsis, & periculoſsis metallorum effoſsſsionibus locent: id tamen ex eo contingit, quòd cùm ob notiſssimas illas, & ditiſssimas argentifodinas ex varijs provincijs iam inde ab antiquo plures Indi ad illum locũlocum mitti ſsoliti fuerint, & multi ibi etiam poſst finitum coactum laborem remanſserint, hi ſse ſstatim voluntariè locare ſsolent, cùm iam ſse extra proprias ſsedes, & patrias conſstitutos conſspiciant. Cæterùm in alijs urbibus, hac ratione ceſsante, nulli, vel pauci, ut diximus, reperientur, qui quavis, etiam ingenti, mercede oblatâ, functiones iſstas publicas obire velint: & ut aliquos reperiri daremus, adeò exceſssivum pretium exigerent, ut non conveniret Hiſspanis eos conducere, neque fundorum, aut metallorum fructus his expenſsis perſsolvendis ſsufficerent. Et paria

109

^† ſsunt, aliquem non adeſsſse, vel cum difficultate adii, aut reperiri poſsſse, l. in contractibus, in fin. ubi Bart. & DD. C. de non numer. pecun. & aliquid eſsſse impoſssibile, vel multum difficile, l. apud Iulianum, §. conſstat, D. de legat. 1. l. 4. §. non eſst ſstatu liber. D. de ſstat. liber. Et rem non habere, vel habere inutilem, aut inanem,1 nam is, D de dolo, cap. inter corporalia, §. ſsicut, de translat. Epiſscop. gloſsſs. ini l. fin. C. de plagiar.

Quâ ratione obviam etiam iri poteſst alter objectioni,

110

^† de Hiſspanis vagis, Hybridiſsq́ue ex Indis, aut Æthiopibus, eiſsdem perſsonalibus ſservitijs addicendis & mancipandis, Nã licèt hoc plurimis & ſsanctiſssimis ſschedulis iuſsſsum ſsit, quia unuſsquiſsque debet operam ſsuam publicis utilitatibus exhibere, ut alias dicitur in l. ſsemper, §. quibuſsdam, D. de iur. immunit. & ſsup. num. 540probavimus: adhuc tamen, ut benè advertunt Auctores ſsuprà relati, & præcipuè Acoſsta d. cap. 17. pag. 343. & ſseq. multa ſsunt, quę nullo modo Hiſspani in his locis per ſse facere queant, proptereà quòd vel laboricſsa, vel ſsoridida ducunt, & naturæ; ac complexioni eorum in his regionibus omninò contraria. Et ut quàmmaximè velint, non poſsſsunt tamen tãtatanta per ficere, quale eſst humum effodere, rudera egerere, lateres cogere, onera baiulare, iumenta agere, cæteraq́ue ſservilia, quæ ſsi deſsint, brevì omnis civitas deleeatur, neceſsſse eſst. Quota enim iſsta portio eſst hominum præ multitudine neceſsſsaria?

Vnde

111

^† cùm nõnon poſssint Indi in totũtotum à prædictis oneribus excufari, ſsatius aliquando viſsum eſst, ſsi ſsoli agere ſsinantur, quàm ut Hiſspanis, & Hybridis mixti, varia damna, & miurias experiantur, quas inæqualium ſsocietas adducere ſsolet, ut egregio Emblemmate oſstendit Alciat. Embl. 165. ſsic inquiens:

Raptabat torrens ollas, quarũquarum una metallo, Altera erat figuli terrea facta manu.
Hanc igitur rogat illa, velit ſsibi proxima ferri, Iuncta ut præcipites utraque ſsiſstat aquas.
Cui lutea: haud nobis tua ſsunt, cõmercia curæ, Ne mihi proximitas hæc mrla multa ferat.
Nam ſseu te nobis, ſseu nos tibi conferat unda, Ipſsa ego te fragilis ſsoſspite ſsola terar.

Et multis ſschedulis Regijs cautum eſst, quæ diſstrictè prohibent Hiſspanos, Hybridas, aut Æthiopes inter Indos commorari, de quibus alio in loco dicemus.

Idemq́ue efficit,

112

^† ut non ſsatis ſsupradictis periculis ſsubveniatur per emtionem ſservorum Æthiopum, quos multi, Indorum loco, his oneribus, ſsivelaboribus, dequibus tractamus, ſsubſstitui poſsſser opinantur. Nam etſsi id etiam aliquibus ſschedulis proponatur, multæ |

p. 38

tamen regiones ſsunt, & plura ſservitia, quibus Æthiopes nullo modo citra imminens vitæ periculum applicari poſsſsunt. Neque omnibus Hiſspanis ad eos emendos facultas ſsuppetir. Et quamvis in hac Regum urbe, & in Mexicana ingens iſstorum ſservorum numerus quotidie vænire ſsoleat, qui per alias etiam Regni provincias copiosè diffunditur; multos tamen citò mori contingit, quorum pretia vix, aut ne vix quidem, agrorum, vel fodinarum quæſstus æquare poteſst. Et ut plures ſsuperſsint, nuſsquam tamen ſsufficiunt ad omnia neceſsſsaria Reipub. muneraſsubeunda, niſsi etiam ſservorum dominis aliqui Indi diſstriuantur, quos Æthiopibus ſsociare non convenit, ut advertunt Matienzus & bejaranus in locis ſsupr. relatis, & Agia in dict. reſsponſs. pag. 30. Dicente Moyſse Deuter. 22. Non arabis in bove, & aſsino ſsimul, quod interpretatur text. in cap. in nova 16. quæſst. 7. id eſst: Homines diverſsæ profeßionis, nationis, aut conditionis in uno officio non ſsociabis, quia in uno, eodemq́ue officio non debet diſspar eſsſse profeſsſsio. Ad quod etiam reſspicit text. in cap. cùm cauſsam 27. de elect. cap. cùm ad noſstram, cap. cùm d magiſstrum, eodem tit. cap. presbyteros 16. quæſst. 1.

Quibus addere poſsſsumus, quòd quamvis ſsupra dictæ rationes deficerent, adhuc tamẽ iuſstè

113

^† in dubium vocari poſsſset, utrum conveniens, & opportunum ſsit, ita liberam & abſsolutam facultatem concedere, tot ſservos Æthiopes in has adeò remotas, & diſsperſsas regiones adſsportandi, & introducendi. Certè enim hoc, non ſsine cauſsa, multoties in ſsupremo conſsilio prohibitum eſsſse videtur, ut conſstat ex hiſstorijs, quas refert Ant. de Herrera in hiſstor. gener. Ind. decad. lib. 1. cap. 16. pag. 33. & lib. 5. cap. 8. pag. 207. & lib. 6. cap. 1. pag. 223. & decad. 4. lib. 10. cap. 7. pag. 272. Et idem colligitur ex plurimis ſschedulis, quæ reperiuntur in 4. tom. impreſs. pag. 381. & ſseqq. Licèt nonignorem ibidem, & alibi, apud eundem Herrer. decad. 1. lib. 8. cap. 9. pag. 274. decad. 2. lib. 2. cap. 20. pag. 67. lib. 5. cap. 3. pag. 146. & decad. 4. lib. 2. cap. 5. pag. 37. plures alias ſschedulas & ordinationes reperiri, quæ eorundem ſservorum commercia in his provincijs non ſsolùm non inhibere, ſsed deſsiderare, aut etiam iubere videntur. Vt ſsic magna

114

^† noſstr orum hac in parte incuria, ſsive væcordia notari poſsſsit, quòd in his regionibus plures longè ſservos Æthiopes quam Hiſspanos liberos morari permittant, quam ſsimiliter in Athenienſsibus gaviter increpavit Athenæus lib. 6. dipnoſsopa. cap. 7. inquiens, deſscripcionem factam fuiſsſse Athenis à Demetrio Phalereo quot eſsſsent illi, qui regionem Atticam habitarent? ac Athenienſsium viginti & unum millia fuiſsve reperta. inquilinorum decẽdecem millia, ſservorum quadraginta millia.

Sed verò

115

^† tutius ſsemper iudicatum eſst, his domeſsticis hoſstibus Rempub. ſsupra modum non onerare. Quinimò eos nec in magna, nec in parva quantitate permittit Bodin. lib. 1. de Repub. cap. 5. quem licèt noviſsſsimè & elegãtiſssimè improbet P. Mag. Marquez in Gubernat. Chriſst. lib. 1. cap. 2. pag. 13. & 14. ibidem tamen ingentem, & ſsuſspectum numerum damnat, & hanc inquit fuiſsſse cauſsam, cur Pharao timuerit filios iſsraël, quia multiplicabantur. Romæ

116

^† quoque legimus ſservili quodam bello, spartaco ductore, urbẽ periclitatam. Cuius hiſstoriæ mentionem facit I. C. in l. 3. §. ſsi ſservus, D. de acquir. poſsſseſsſs. Horatius lib. 3. Od. 14. ibi:

Spartacum ſsi qua potuit vagantem Fallere teſsta. —

Athenæus lib. 6. dymnoſsoph. cap. 7. & 8. Sabellicus Ænead. 3. lib. 4. Baptiſsta Pius annotat. poſster. c, 52. Cota in memorab. iur. verb. Spartacus, Connan. lib. 3. cmment. cap. 9. num. 10. & Marquez ubi ſsup.

Et eſst ſsimile,

117

^† quòd de alio bello ſservili apud Scythas ſscribit Iuſstinus lib. 2. & tangit Claudian. lib. 1. in Eutrop. quem refert Martin. Delrius in Adag. ſsacr. 2. tom. adag. 266. pag. 303. inquiens, quòd cùm Scythæ longinquo diſstenti bello, domi defuiſsvent, coniuges, viduitatis pertæſsæ, ſse ſservis domeſsticis miſscuerunt. inde nata iuvẽtus, redeuntes dominos arcere à finibus. Prælia nonnulla cõmiſsſsa: cùm nihil reduces armis proficerent, conſsilio inito, placuit alia experiri: rebelles invadunt, non arcubus, aut contis, ſsed loris, & flagris armati: naturâ ſservis inſsitus pavor flagrorum: itaq́ue fugêre conſspectum, & ſsonum ſserviles animi. Claudiani verò

118

^† carmina ſsic habent:

— Quid Martia ſsigna
Sollicitas? non eſst iaculis, haſstiſsve petẽdus:
Conſscia ſsuccumbent: audito verbere terga
Vt Scytha poſst multos rediens exercitus annos,
Cùm ſsibi ſservilis pro finibus obvia pubes
Iret, & arceret dominos tellure reverſsos,
Armatam oſstenſsis aciem fudere flagellis.
Notus ab inceptis ignobile repulit horror
Vulgus, & addictus ſsub verbere torpuit enſsis.

Et Athenæus lib. 6. dypnoſsoph. cap. 7. circa finẽ narrat,

119

^† Athicos etiãetiam ſservos, per quos vinctos metalla exercehant, à dominis defeciſsſse, ac cuſstodes interemiſsſse, & diu AtticãAtticam re|

p. 39

gionẽ devaſstaſsſse. Servi enim quot, tot hoſste, ut præter alios tradit Laurent. Beyerlinch in Chronog. pag. 206. ubi memorabilem hiſstoriam narrat ex Pontano lib. 3. de obed. c. 25. & aliam Pineda in Salom. pag. 529. & in ipſsis noſstris Indijs Herrera decad. 3. pag. 158. & decad. 4. pag. 123. & 272.

Sextò

120

^† facit, quòd his, quæ diximus, ſsuppoſsitis & ſstantibus, verè affirmari non poteſst, libertatem IndorũIndorum infringi, hac ſservitij perſsonalis coactione mediante. Nam multoties ex iuſsta cauſsa etiam in liberis hominibus, in qualibet Repub. legum auctoritate, & ob cõmune bonum, ſsimila onera, & gravamina apponi conſsueverunt, quæ tamen non efficiunt, ut illi liberi eſsſse deſsinant, cùm & libertas ipſsa definiatur, facultas eius, quod cuique facere libet, niſsi quid iure prohibeatur, §. libertas, Inſst. de iur. perſs. & Perſsius d. ſsatyr. 5.

Cur mihi non liceat iuſsſsit quodcunque voluntas,
Excepto: ſsi quid Maſsuri Rubrica vetavit.

Quò reſspiciens

121

^† Demoſsthenes relatus à Balduin. ibid. n. 17. rectiſssimè inquit: Si leges abrogentur, & cuivis licentia faciendi quidquid voluerit, data ſsit, non ſsolùm Reſspub. peſsſsum ibit, ſsed necquicquam intererit inter noſstram, & ferarum vitam. Et D. Ambroſs. lib. 2. epiſst. 7.

122

^† reſscindendam inſsipiẽtibus poteſstatem eſsſse, non adijciendam libertatẽ. Quia iuxta tritum illud Libertas libertate perit. Et liberum

123

^† quem ad malè faciẽdum relinqui, potiùs quædam imperfectio eiuſsdem libertatis eſsſse videtur, ut benè notavit Martin. Delrius in Adag. ſsacr. d. 2. tom. adag. 246. pag. 279. & Ferdin. Rebell. de obligat. iuſst. lib. 2. q. 14. ſsect. 1. n. 9. & dixi in 1. tom. lib. 2. cap. 9. n. 67. & ſseqq. Vnde Archilocus dixit: Legum ſservi omnes eſsſse debemus, ut liberi eſsſse poßimus. Aliudq́ue eſst

124

^† ſservum eſsſse, aliud ſservire, qualis eſsſse in addictis quæſstio ſsolet, ut rectè oſstendit Quintil. lib. 5. c. 10. & lib. 7. cap. 3. & colligitur ex l. ei quoque 11. D. ex quib. cauſs. maior. & l. quod autem 10. & ſseq. D. de liber. cauſsa.

Et ſsubiectionem

125

^† Politicam non repugnare, neque contrariam eſsſse Chriſstianæ libertati, rectè cum multis docet Bellarimin. 1. to. cõtroverſs. lib. 3. de laicis, c. 10. poſst D. Thom. 1. p.q. 96. art. 4. ubi inquit: Tunc ergo aliquis dominatur alicui ut ſservo, quando eum, cui dominatur, ad propriam utilitatem ſsui, ſscilicet dominantis, refert: tunc verò dominatur aliquis alteri ut libero, quando dirigit illum ad proprium bonum eius, qui dirigitur, vel ad bonum commune.

Et magis in noſstris terminis,

126

^† apud Principem & Rempub. poteſstatem eſsſse, ſsubditos, & vaſsſsallos ad ſsimilia opera cõpellendi, abſsque eo, quòd iniuriæ, violentiæ, vel iniuſstitiæ notam incurrant, concors eſst omnium Theologorum doctrina, quam latè proſsequitur Sotus lib. 4. de iuſst. & iur. q. 4. art. 1. & lib. 5. q. 2. art. 5. concl. 2. Victoria de poteſst. civil. n. 6. Molina de iuſst. & iur. tract. 2. diſsp. 22. & 23. Rebellus ubi ſsup. 1. par. lib. 2. 0. 9. num. 5. verſs. Ad primum, pag. 100. ubi quòd cives aliquando ad multa per Magiſstratum compelli poſsſsunt, ad quæ non tenentur ex charitate, neque ex iuſstitia, & Agia d. reſsponſs. pag. 56. & ſseqq. ubi in ſspecie de ſsubiectione ſservitij perſsonalis Indorum loquitur, & eam neq;neque divino, neque naturali iuri contrariam eſsſse demonſstrat. Cùm

127

^† eius naturæ ſsint, ut nec totã libertatem, nec totam ſservitutẽ pati poſssint, ut alias de Romanis dixit Galba apud Tacit, lib. 1. hiſst.

Idemq́ue generaliùs

128

^† de quibusliber hominibus, & præcipuè pauperibus, otioſsis, atque vagantibus, ſsub iuſsta mercede ad ſserviendum & laborandum in operibus publicis, & alijs Reip. munijs, cogendis, & compellendis, optimè docent

129

^† Impp. in. 1. 1. C. de mendic. valid. lib. 11. ubi Bart. & Platea. Idem Bartol. Angel. & Balduin. per text. ibi in Authent. de Quæſstore, §. ſsi verò, cuius verba ſsunt: Si verò huius terræ fuerint, & corporibus quidẽquidem validis utantur, vitæ autem eis decens nõnon eſst occaſsio; hos nõnon fruſstra eſsſse terræ onus permittere: ſsed tradere citiùs eos, ut operum public orum attinet artibus, ad miniſsterium, & præpoſsitis panificantium, ſstationum, & hortos operantibus, alijſsq́ue diverſsis artibus, aut operibus, in quibus valent ſsimul quidem laborare, ſsimul autem ali, & ſsegnem ita ad meliorem vitam traducere.

Ad quod etiam ſspectat

130

^† inſsignis illa l. noſstra 4. tit. 20. par. 2. cuius ſsup. num. 58. meminimus, l. 1. & 2. tit. 4. lib. 2. & tit. 14. lib. 8. Ordinam. l. 11. tit. 12. lib. 1. & l. 2. tit. 11. lib. 8. Recop. quæ ita notabiliter mquit: Todo hõbre, ò muger que fuere ſsano, ò tal que pueda afanar, ſsean apremiados por los Alcaldes de las ciudades, i villas i lugares de nueſstros Reinos, quæ afanen, i vayan à trabajar i labrar, i que vivan con ſseñores, ò que aprendan oficios en que ſse mantengan, i no los conſsientan que eſsten valdios, i lo hagan anſsi pregonar, &c. quibus arridet illud Matth. cap. 20. Quid ſstatis hìc tot die otioſsi? Ite & vos in vineam meam.

Et plurima alia, quæ ad

131

^† dictam coactionem, & otioſsorum punitionem confirmandam, & illuſstrandam adducunt Athenæus lib. 6. dypnoſsophiſst. cap. 7. Plutarch. quæſst. 7. fol. 7. ante finem, Montalvus, Hugo Cel|

p. 40

ſsus & Avendañus in ſsuis repertor. verb. Vagabundi, & verb. Mendicantes. Idem Avend. de exequend. mandat. 2. par. c. 6. n. 2. Ripa de peſste tit. de remed. ubert. n. 166. Petr. Gerard. ſsingul. 66. n. 9. Peguera in quæſst. crimin. q. 3. & 4. Bobadilla in Polit. lib. 2. cap. 13. & plures alij relati à Camill. Borrello in tract. de Magiſstr. edict. lib. 3. c. 16. & lib. 4. c. 14. & Petro Petra in tract. de poteſst. Princip. cap. 15. n. 4. Nihil enim

132

^† poteſst Reipublicæ nocentius eſsſse, quàm ſsi homines otio, & ignaviâ marceſscere permittantur, in cuius deteſstationem plurima quidem facilè cõgerere poſsſsem, niſsi otioſsum eſsſset, cùm de otio agamus, ea velle tranſscribere, quæ abudè legi poſssũt apud D. Gregor. in Regiſstr. c. 1. relatum inc. nonnunquam, de conſsecr. diſst. 1. Polyantheã verb. Otium, Balduin. & Bodadill. ubi ſsupr. Cæl. Rhodigin. lib. 11. lect. antiq. cap. 1. & 3. Petr. Greg. de Repub. lib. 23. c. 7. Matienz. in dialogo relat. 1. par. c. 1. n. 5. Rutil. Benzoniũ de anno Iubilæi pag. 509. & ſseqq. Simon Maiol. in dieb. Canicul. to. 4. colloq. pag. 242. Martin. Delrium d. 2. tom. adag. ſsacr. adag. 222. & 297. & Agiam, de otio noſstr orum IndorũIndorum agentẽ, ubi ſsup. pag. 49. & 50. & noviſssimè plures congerentem Calliſst. Remirez in tract. de lege Regia Arag. in initio num. 75. Camill. Borrell. d. cap. 16. per tot. & in tract. Hiſspano ſsermone ſscriptio, Del honeſsto trabajo, i daños de la ocioſsidad, & Ritershuſsium ad Novell. 80. part. 12. cap. 15. pag. 697. & ſseqq.

Quibus addo

133

^† Alciat. & Brocenſs. ac Minoëm, eius Commentatores Embl. 81. ubi otiũotium damnans, eorumdẽ Indorum mores veluti exprimere videtur, qui hodierno, ut diximus, cibo contenti, nullam de craſstino curam habent, contra illud præceptum Pythagoræ, quod ibidem ipſse Alciat. pungit, & latiùs exponit lib. 1. Pareg. cap. 17.

Quiſsquis iners, abeat, nam in chænice figere ſsedem Nos prohibent Samij dogmata ſsancta ſsenis.
Surge igitur, duroq́ue manus aſsſsueſsce labori: Det tibi dimenſsos crastina ut hora cibos.

Etenim

134

^† ut præclarè etiam ſscribit Caſssiod. lib. 1. epiſst. 39: Natura humana ſsicut duris laboribus inſstruitur; ita per otia torpentia fatuatur.

Septimò & ultimò facit,

135

^† quòd non ſsolùm iuris communis regulis, verùm peculiaribus etiam harum Indiarum legibus, ſschedulis, & ordinationibus eadem hæc Indorum ignavia iam pridem notata reperitur, & dictis ſservitijs ad Reipub. uſsum, & conſservationem neceſsſsarijs, ſsub iuſstis formis, & temperamentis, diſstribui iubentur, quidquid aliasaliter ob varias temporum, & relationem cauſsas diſspoſsitum fuerit. Ita enim videmus in antiquis Mexicanis ordinationibus ann. 1530. caveri, ne Indi otioſsi, & vagabundi eſsſse permittãtur Sino que trabajen en ſsus haziendas i labranças, ò en oficios, ſsi los tuviern, en los dias que fueren de trabajo, i ſsean induſstriados como ganen ſsoldada, i ſse aprovechen de la tierra labrandola. Anno quoque 1152. epiſstola quędam Guatemalenſsi Cancellariæ expedita reperitur, 2. tom. impreſsſs. pag. 137. quæ iubet, ut Auditores, quibus terræ viſsitatio committitur, inter alia curent, ut Indi rem familiarẽ, & ruſsticam curent, & ab ignovia revo centur, eâ ratione redditâ: Porq̃ ſse dize, que ſson holgazanes, i ſsi no ſse provee que trabajen para ſsu provecho, no tendran ningun genero de policia, ni aprovechamiẽtoaprovechamiento, lo qual ſseria en daño ſsuyo. Et eodem anno, & ſsequentibus aliæ ſschedulæ eidem Cancellariæ, & Peruanæ miſsſsæ videntur, quæ extant in 4. tom. pag. 301. & ſseqq. & pag. 352. quæ idem enixè prohibent, & ut Indi, qui otioſsi & vitioſsi eſsſse dicuntur: Sean compelidos à uſsar los oficios que tuvieren, i à trabajar en labores de campo, i obras de ciudad, &c. Et in capite epiſstolæ miſstæ ad Audientiam Mexicanam ann. 155. 4. tom. pag. 311. dicitur: Que ſse tiene entendido por notorio, que los Indios de ſsu condicion ſson inclinados à holgar, i que ai neceſsſsidad que ſsean compelidos i apremiados a trabajar, porque de ſsu voluntad no lo haran. i que aſsſsimiſsmo ſse tiene entendido, que la Republica de los Eſspañoles en ninguna manera ſse podria ſsuſstentar ſsin ſser ayudados de los Indios, i que aßi era iuſsto mandar, que los Indios trabajaſsſsen, è ſsembraſsſsen, i ſse ocupaſsſsen, i hizieſsſsen ſsus oficios.

Ex alia

136

^† item ſschedula Quitenſsi Prætorio miſsſsa 19. Octobr. ann. 1591. apparet, multa quidem relata fuiſsſse, quæ ad tollenda, vel moderanda hæc ſservitia perſsonalia ſspectabant: ſsed tamen Rex noſster Philipp. II. decidit, ſservitium, quod omnir ò tolli, & ceſsſsare iubetur, illud eſsſse, quod Indi ſsuis Commendatarijs abſsque ulla mercede præſstare compellebantur, de quo ſsup. cap. 1. latè loquuti ſsumus: Pero el que hazen por ſsus jornales, es forzoſso, i para ellos tolerable, ſsi ſse les baze el tratamiento i paga que conviene.

Mandatis quoque,

137

^† ſsive inſstructionibus Dom. D. Ludovici à Velaſsco, electi Peruani Proregis 22. Iulij ann. 1595. 1. tom. pag. 319. & ſseq. duo capita extant, quorum unum. 47. in ordine, Indorum quidem laboribus, & gravaminibus obviam iri ſseriò admodum iubet, ſsed ſstatim tamen addit: Eſsto con tanta moderacion i prudencia, que los dichos naturales |

p. 41

no dexen de ſservir en todo lo neceſsſsario,como lo es para ellos miſsmos, &c. Alterum quod eſst 51. (relatâ IndorũIndorum ignaviâ) iubet, ut unuſsquiſsque in officio, quod didicerit, laborare compellatur. Et qui officia non habent, agriculturæ & ædificijs, alijſsque operibus publicis deducantur & conducantur: quoniãquoniam otioſsitas multorum vitiorum mater exiſstit. Cui ſschedulæ mirè convenit Hadriani Imp. epiſstola ad Servianum Conſsulem, quam refert Flavius Vopiſsc. in Saturnino & Alban. Spinaſsat. in politiſsmo fol. 20. ubi primores Chriſstianos Alexandriam habitantes per D. Petrum inſstitutos, ita civilem rationẽrationem ordinaſsſse memorat, ut nemo viveret otioſsus: Quin potius (inquit) alij vitrũvitrum conflent, ab alijs charta conficiatur, habeantq́ue podagroſsi, quod agant: cæcis detur negotiũnegotium quod procurent, exciſsi quod faciant, habeant: ne chiragrici quidẽ apud eos otioſsi vivant, &c. uſsque adeò viſsa (ut Horatius ait) vitanda improba Syren deſsidia.

Et poſsſsem quidem ſsexcentas alias ſschedulas, ad hunc ſscopum tendentes, facili negotio cõgerere; ſsed ut ad noviores, & nobiliores accedam, in illa Valliſsoleti

138

^† 24. Novembr. ann. 1601. quęvocatur, Del ſservitio perſsonal, etſsi id cordi Regi noſstro Pijſssimo Philip. III. fuiſsſse videatur, ut coactiones, & gravamina, quæ Indis occaſsione horum ſservitiorum inferebantur, in poſsterum tollerentur, & ad id ſsummâ curâ, multa providerit; benè tamen adſspexit, aliqua munia eſsſse, quæ ſsi Indi ſsubire non cogerentur, ipſsorum Indorum, & ſsimul Hiſspanorum Reſspub. magnum detrimentum acciperet, & ita in metallorum fodmis eos excuſsari noluit, ut patet ex cap. 13. & in alijs operibus eam cautionem adhibuit, ut Indi, quamvis à coactis diſstributionibus relevarẽturrelevarentur, non ideò tamen otioſsi manentes, in neceſsſsarijs laborare deſsinerent, ut apertè conſstat ex cap. 11. cuius verba, quæ etiam iterũ epilogantur in cap. 28. hîc libens inſsererem, niſsi prolixitatem vererer.

Et denique,

139

^† cùm in huius ſschedulæ implemento, quatenus in plurimum Indos ad ſservitia perſsonalia cõpellicompelli, prohibebat, multæ, ac graves difficultates ſseſse obtuliſsſsent, quæ ab eius executione ſsuperſsedere fecerunt Peruanum Proregem D. Ludovic. à Velaſsco, cui præcipuè directa fuerat; idem Rex noſster Philipp. III. maturiori conſsilio habito, & naturali Indorum ignaviâ conſsideratâ, aliam expediri mandavit, Arãjuecij 26. Maij ann. 1609. quæ tandem ſstatuit, ut pro rebus utilibus, & Reipub. neceſsſsarijs, Indi, ut anteà, diſstribui, & ad operas ſsuas ſsub moderata mercede præſstandas, per vices compelli poſsſsent, atliquibus tamen cautionibus additis, ut exceſsſsus, & iniuriæ ceſsſsarent, quæ antea hac occaſsione illis irrogari ſsolebant, de quibus in cap. ſseq. latiorem ſsermonem inibimus. Cuius ſschedulæ priora tantùm verba hîc inſserere contentus ero, quibus hoc, quod diximus, ſsatis luculenter exprimitur. Ea autem præmiſssâ præfatione ingentis deſsiderij ſsublevationis Indorum, ſsic habent.

Primeramente ordeno i mando, que ſse hagan los repartimientos de Indios neceſsſsarios para labrar los campos, criar los ganados, beneficiar las minas de oro, plata i azogue, i los obrajes de lana i algodon, pues de ſsu labor reſsulta la comun utilidad de todos eſsſsos Reinos, que arriba queda referida, i preſsupueſsta la repugnancia que mueſstran los Indios al trabajo, no ſse puede eſscuſsar el compelerlos.

CAPVT V. De cautionibus, sivi conditionibus, quae in dictis servitij personalibus requiruntur, ut eorum iniustitia tollatur, & durities, ac pernicies temperetur.

CAPVT V. De cautionibus, ſsivi conditionibus, quæ in dictis ſservitij perſsonalibus requiruntur, ut eorum iniuſstitia tollatur, & durities, ac pernicies temperetur.

SVMMARIVM CAPITIS qvinti.

1 AVctor ſsententiam ſsuam proponit, circa materiam tollendi ſservitij perſsonalis.
2 Indi, quo caſũcaſum ad ſservitia perſsonalia ob publicam utilitatem compellendi ſsint, per vices mutari debent.
3 Lex placuit 8. C. de Palatinis ſsacrar. largition. lib. 12. explicatur.
4 Mittendarij qui dicantur in aliquibus legibus Volumints?
5 Mitayos vocant Peruani Indos, qui per vices ad ſservitia mittuntur, & cur?
6 Lex ab honoribus, C. de muner. & honor. l. actores 4. C. de exact. tribut. l. univerſsi, C. de legationib. lib. 10. explicantur.
7 Levius id portatur, quod à pluribus portatur.
8 Lex & qui originẽoriginem 3. §. Præſses, D. de muner. & honor. explicatur.
9 Munera perſsonalia non ſsemper eiſsdem debent iniungi.
10 Indorum Mitayorum mutationes qualiter faciendæ ex ſsententia Matiẽzi & Acoſstæ?
11 Viciſsſsitudo, & mutatio rerum in omnibus eſst iucunda.
12 Schedulæ Regiæ expenduntur, quæ Indos ſservitiales per vices mutari iubent.
13 Vtopienſsium ordo in mutandis agricolis.
14 Servitia perſsonalia, quæ Indis, vel alijs quibuslibet publicæ utilitatis cauſsa iungũturiunguntur, conſsueta & moderata eſsſse debent.
15 L. cùm patronus 22. §. ult. & l. medicos 26. D. de oper. libertor: exponuntur.
16 L. locum 17. §. ex eo, D. de uſsufruct. & l. cõ|
p. 42
tinuus, §. cùm ita D. de verb. oblig. expenduntur.
17 Operæ moderate à libertis Patronis præſstari debent.
18 Servitia indefinitè debita, qualiter dominus feudi à vaſsſsallis exigere poſsſsit?
19 Vaſsſsallus, quæ remedia intentare poſsſsit cõtracontra dominum, inſsolita, vel immoderata ſservitia exigentem?
20 Villæ obligatæ ad operas, quas præſstare debeant?
21 Servitium domino tempore belli à vaſsſsallo promiſsſsum, qualiter accipiendum?
22 Operæ graviores, & inconſsuetæ, num urgente neceßitate, exigi poſssint?
23 Servis etiam moderatæ operæ, & cum aliqua vacatione iniungendæ ſsunt.
24 Vtopienſsium mos in deſsignãdis horis operariorum.
25 Indorum coacta ſservitia cum magna moderatione, & ſsine gravi eorum incommodo exigenda, ex Acoſsta, & alijs.
26 Schedulæ Regiæ referuntur, quæ ſservitijs Indorum modum præfigunt.
27 Indi non ſsunt cogendi nocturnis horis laborare.
28 Operæ ſsunt diurnum officium.
29 Operis per colonum debitis, nocturnæ non veniunt regulariter.
30 Auctor Indos Huancavelicenſses noctu in fodinas adigi non permiſsit.
31 Noctem ad requiem laboris diurni natura hominibus dedit.
32 Indi, ita demum alienis ſservitijs addicendi ſsunt, ut priùs operibus ſsibi ipſsis neceſsſsarijs conſsulatur.
33 Charitas ubi non eſst, non eſst iuſstitia: & benè ordinata incipit à ſse ipſso.
34 Ius non patitur, ut quis ſsibi, & ſsuis deficiat ut alijs proſsit.
35 L. ſsuo victu, & l. aut certè, D. de oper. lihert. cum alijs expenduntur & illuſstrãtur.
36 Neceßitas providendi ſsuper proprijs rebus, excuſsat à cura de alienis.
37 L. ult. D. de muner. & honor. explicatur.
38 Munus perſsonale nullum eſst, quod nõnon habeat aliquod detrimentum ſservientis.
39 Actione nulla tenetur, qui ſsibi proſspicit, etiam cum damno alterius.
40 Indos ita ad ſservitia publica adigi debere, ut priùs ſsuis neceſssitatibus conſsulant, pluribus Auctoribus & ſschedulis comprobatur.
41 Indi ad ſservitia ſsolùm intra ſeptimãſeptimam partem dari iubentur.
42 Leges, quæ Indorum ſservitia moderata eſsſse iubent, non ſsolùm piæ, ſsed etiam Reip. utiliſsſsimæ ſsunt.
43 Indos benè tractari expedit, ut conſservẽtur & augeantur.
44 Gillas Agrigentinus qualiter ſservos ſsuos tractaret?
45 Liberorum procretio in relevatione vaſsſsallorum conſsiſstit, ex Nazario.
46 Schedulæ duæ expenduntur, quæ Indos ſsibi, vel filijs ſsuis aliquando necem inferre ſsolitos, tradunt, ut fugiant ſservitia perſsonalia.
47 Indi invalidi, aut qui plenam pubertatẽ non habent, ad ſservitia perſsonalia mittendi non ſsunt.
48 Pubertas plena poſst annum. 18. cõtingit.
49 Minores à præcepto ieiunandi uſsque ad 21. annum liberantur.
50 Minores ſsi deliquerint, mitiùs puniendi ſsunt.
51 Schedulæ expenduntur, quæ Indos ætate minores ab oneribus relevant.
52 Indi olim antequàm matrimonium cõtraherent, à tributis, & ſservitijs liberari ſsolebant, & qualiter hoc emendatum?
53 Fœminæ à ſservitijs perſsonalibus liberæ eſsſse debent.
54 Collecta ſsi imponatur in locum ſservitij perſsonalis, fœminæ eam præſstare non debent.
55 Fœminarũ à ſservitijs excuſandarũexcuſandarum, quæſsit ratio?
57 Senes & infirmi à ſservitijs, & muneribus perſsonalibus liberi ſsunt.
58 Feudum non amittit vaſsſsallus, qui ob ſsenectutem, vel ægritudinem ſservitium præſstare non potest.
59 Schedula anni 1583. expenditur, quæ Indos impeditos, vel uxores, aut filios infirmos habentes, à ſservitijs perſsonalibus liberat.
60 Senectuti debetur quies, & relevatio à iclunijs.
61 Indi, qui publicis ſservitijs, & miniſsterijs diſstribuuntur, longè à ſsuis municipijs abducendi non ſsunt.
62 L. 1. l. pro locis, l. nemo, C. de annon. & tribut. & ſsimiles expenduntur.
63 Ratio temporis, & viarũviarum in omnibus habenda eſst. Iudicis arbitrio relinquitur, quis locus remotus dicatur; ibidem.
64 L. ſsed & hæ, §. non ſsolùm, D. de procurat. illuſstratur.
65 Itineris longi vitandi cauſsa multa in iure ſstatuta ſsunt.
66 Indi non ſsolùm ad loca remota ad ſserviẽdum deduci non debent, verùm neque ad intemperata, & ſsuæ ſsaluti contraria.
67 Intẽperies aẽris, vel loci multa operatur.
p. 43
68 Cap. 2. de iudæis, verſs. Quod ſsi quiſsquam expenditur.
69 Cœli, & ſsoli patrij mutatio, maximè ad loca intemperata, nocentißima eſst, & è cõtrariocontrario repetitio ſsaluberrima.
70 Patria propria cuique ſsuavis, & amabilis eſst.
71 Iudex etſsi habeat arbitrium ubi pupillus educari debeat, intelligitur intra patriam pupilli.
72 Ioſseph Acoſstæ verba expenduntur, pro Indis ad intemperatas regiones non deducendis.
73 Indos faciliùs ad longinquas, quàm ad cõtrariascontrarias ſsuæ temperiei regiones deduci poſsſse, benè obſservat Ioan. Matienzus.
74 Schedulæ expenduntur, quæ Indos ad loca remota, vel intemperata deduci prohibent.
75 Salarium, ſsive merces competens Indis, qui ſserviunt, in propria manu præſstari debet.
76 Merces operarij, ſseu mercenarij ſsingulis diebus præſstari debet, & quare? licèt in alijs rebus contrà obſservetur.
77 Indis ſsalarium præbendum eſst, etiam pro diebus in eundo, & redeundo conſsumtis.
78 Abſsentiæ neceſsſsariæ tempus pro ſservitio computatur.
79 Medicus debet habere ſsumtus in eundo & redeundo.
80 Operæ ſsi in loco ubi Patronus moratur, præſstandæ ſsint, vecturæ ſsumptus ipſse præſstare debet.
81 Iter qui facit ob alterius utilitatem, eius ſsumptus ab eo petere poteſst.
82 Operarius dignus eſst mercede ſsua, quæ retardari non debet, plura loca Scripturæ ad hoc.
83 Iſsaiæ locus cap. 21. verſs 9. Agens de anno mercenarij, expenditur & illuſstratur.
84 Ioſseph. Acoſsta, & alij qualiter mercedem Indorum Mitayorum ſstatuant?
85 Schedulæ Regiæ referuntur, quæ de ſsalario, ſsive mercede Indorum ſserviẽtium pertractant.
86 Indorum ſservientium ſsalarium qualiter taxart iubeatur?
87 Schedulæ ſservitij perſsonalisann. 1601. & 1609. de ſsalarijs Indorum agentes, expenduntur.
88 Indis, publicis miniſsterijs inſservientibus, victui, & veſstitui neceſsvaria moderatis pretijs exhibenda ſsunt.
89 Indi ſservientes ſsi ægrotent, qualiter, & quomodo curari, & refici debeant?
90 Indos ſsibi ob miniſsterium publicum diſstributos, nemo vendere, vel in alios uſsus trãſsferre potet.
91 Indi occaſsioni ſservitiorum à Religione Chriſstiana abducendi non ſsunt.
92 Religionis conſsideratio in omni re debet eße præcipua.
93 Indorum doctrina & Religio præcipuè, & ſsuper omnibus noſstris Regibus iniuncta eſst.
94 Caput inſstructionis Peruani Proregis circa inſstructionem Irdorum, expenditur.
95 Indi ſservitiales in Fide inſtruẽdiinſtruendi ſsunt, & feſsta obſservare debent.
96 Schedulæ expendũturexpenduntur, quæ ſervientiũſervientium Indorum ſsaluti conſsulunt: & præcipuè illa ann. 1546.
97 Servitijs perſsonalibus, quanturm fieri poteſst, abſstinere debemus, quia ferè impoßibile eſst, ut leges pro eorum iuſstificatione latæ præcisè ſserventur.
98 Hiſspani admonentur, ut cum Indis, ſsibi ad ſserviendum deſsignatis, blandè ſse habeant.
99 Indos qui durè habent, aut afficiunt, qualiter à Deo puniantur.
100 Indorum vexationibus quæita, citò amittuntur, & rarò ad nepotes pervenient.
101 Divitiæ malè quæſsitæ nunquam proficuæ, neque tutæ ſsunt, ex D. Gregor. & alijs.
102 Deuter. 14. & Proverb. 28. loca ponderantur & explicantur.
103 Indi Hiſspanis ad ſserviendum deſsignati, aliqua vi, ut munera ſsua expleant, adigi, & corrigi poſsſsunt.
104 Servis nullum otium relinqui debet.
105 Eccleſsiaſst. locus cap. 37. verſs. 25. exponitur.
106 Adagium: Phryx verberatus melior, & alia ſsimilia exponuntur.
107 Indi paternali potiùs, quàm berili more tractandi, & corrigendi ſsunt.
108 Indos qui crudeliter vexant, aut caſstigant, eorum ſservitio privandi ſsunt.

HÆC quidem ſsunt, quæ pro tellẽdistellendis, vel conſservandis perſsona ibus Indorum ſservitijs, de quibus tractamus, ad utramque partem expendi poſsſse vi|

p. 44

dentur. In quo

^† lubrico, & difficili iuris articulo Ego, ut meam ſsententiam proponam, negantem planè, ut tutiorem, & æquiorem amplecterer, ſsi ipſsorum Indoum ignavia, & communis huius Indici Imperij neceſssitas, & utilitas omnimodam in eorum ſservitijs libertatem & ſsublevationem permitteret. Sed quoniam ita experientiâ comparatũ eſst, ut neque cum illis ſsatis commodè, nec ſsine illis ullo modo, iuxta præſsentem rerum ſstatum, vivere poſssîmus, non verebor ex cõſiderationibusconſiderationibus, & argumentis in cap. præcedenti relatis, affirmantem opinionem tueri, quæ eiuſsmodi coacta ſservitia defendit, dummodo in illis exigendis, & exhibendis ſsequẽtes leges, ſsive cautiones obſservari curentur, quibus neglectis, vix erit, ut à tyrannidis, & iniuſstitiæ nota excuſsari poſsſse videantur.

Primò igitur

^† diligenter curandum, & cavendum eſst, ne in prædictis perſsonalibus ſservitijs totum pondus in aliquibus Indisreclinet, alijs quietè & otiosè viventibus; ſsed ita potius diſstribuatur, ut labor æqualiter ad omnes perveniat, & alternis vicibus illum ſsubire cogantur, per annum, ſsemeſstrem, bimeſstrem, aut etiam per mẽſses, vel hebdomadas, prout operæ qualitas poſstulaverit, ut in ſsimili notat Platea per text. ibi

^† in l. placuit 8. C. de Palatin. ſsacr. largit. lib. 12. ubi Palationos ſsacrarum, vel privatarum largitionum, qui ad Provincias mitti iubentur, ſsingulis annis mutari Impp. ſstatuunt, & ex certo numero eligi, eoſsq́ue Mittendarios appellant. Quâ voce

^† etiam utuntur in l. 3. & 7. eod. tit. & in l. 2. C. de canone largitional. tit. lib. 10. & Caſssiodor. lib. 11. var. epiſst. 47. Cum alijs traditis à Conano lib. 4. commentar. cap. 15. n. 4. & Briſsſson. & Kalìno de verb. iur. verb. Mittendarij, Bullẽger. de Imp. Roman. lib. 6. c. 52. pag. 601. & Pancirol. in Theſsaur. var. lect. pag. 276. Eſstq́ue ei quodammodo ſsimilis, quâ

^† in hoc Regno Peruano hos ſservientes Indos, proprio ipſsorum idiomate, vocare ſsolemus, ſscilicet, Mitayos, quæ tamẽ non miſsſsos, vel mittendos, ſsignificat, ſsed homines, qui per vices ad ſserviendum mutantur, ex hac nimirum viciſssitudinis neceſssitate, de qua loquimur, tractâ nuncupatione.

Idem probat text.

^† in l. ab honoribus, C. de muner. & honor. in l. univerſsi, C. de legationib. & in l. actores 4. C. de exactor. tribut. lib. 10. ubi gloſsſs. verb. Immanitas (malo legere, immunitas ut habetur in C. Theodoſs.) id portari

^† leviùs rectiſssimè docet, quod à pluribus portatur; argum. text. in Auth. de nat. in cur. ded. in princip. l. omnium, C. de omn. agro deſsert. & l. 2. de privileg. dom. Auguſstæ lib. 11. & facit Adagium Multæ manus reddunt onus leve, de quo diximus ſsup. cap. 4. n. 79. & text. in l. legato, D. de vacat. mun. l. Paulus 8. D. de legationib. & meliùs, & ad no ſstrum propo ſsitum aptiùs, atque apertiùs, in

^† l. & qui originem 3. §. Præſses provinciæ, D. de muner. & honor. ubi ita Vlpian. ſscribit: Præſses provinciæ provideat, munera, & honores in civitatius æqualiter per vices ſsecũdùm ætates & dignitates, aut gradus munerum, honorumq́ue, qui antiquitùs ſstatuti ſsunt, iniungi: ne ſsine diſscrimine, & frequenter his oppreßis, ſsimul viris, & viribus Reſspublicæ destituantur.

Ex quibus

^† meritò poſst Plateam ubi ſsup. concludit Avendañ. in c. Prætor. 2. par. c. 14. n. 11. in muneribus perſsonalibus talem ordinem ſservandum eſsſse, ut qui ſsemel laboravit, ſserviendo Reipub. cum perſsonali labore ſsuæ perſsonæ, non debeat ſsemper in tali labore durare, ſsed dividatur labor, ponendo alios in eodem officio. Et idem

^† in noſstris terminis notat Matienzus in d. tract. M. S. de moder. Reg. Perù 1. par. c. 4. 5. & 9. ubi de his ſservitijs perſsonalibus agit, & qualiter Indi, ad ea mittendi ſsint: & Acoſsta de procur. Ind. ſsalut. lib. 3. c. 17. pag. 342. in illis verbis: Vbi perverſsitas illa cavenda eſst, ne huiuſsmodi onera inæqualiter Indos premant, ſsed per ſsortes, viceſsq́ue ſsuas, &c. & pag. 344. ibi: Tum etiam inter ipſsos iuſsta oneris vicißitudo ſservetur, ne aliorum remißio aliorum ſsit tribulatio, ſsed ex æqualitate, ut dixit Apoſstolus, & cap. 18. pag. 354. loquens de ijs, qui ad metalla operanda mittuntur: Ad ultimum, ut labor ipſse diſstribuatur commodè per vices ſsuas, ne diutiùs contra voluntatem ſsuam à patria abeſsſse cogantur. Neque una provincia ſsemper oneretur, altera ſsemper in otio degat. Eſst enim in rebus

^† omnibus, & præcipuè in laboribus, non tantùm iucunda, verùm & proſsus neceſsſsaria mutatio, & viciſssitudo, ut conſstat ex illo proverbiali carmine Ovidiano in epiſst. Phædræ:

Quod caret alterna requie, durabile non eſst, Hæc reparat vires, feſsſsaq́ue mẽbramembra levat.

Quod etiam notavit Fab. Quintilian. Orat. Inſstitur. lib. 1. cap. 3. dum inquit: Danda eſst omnibus aliqua remißio: non ſsolùm quia nulla res est, quæ perferre poßit continuum laborem; atque ea quoque, quæ ſsenſsu, & anima carent, ut ſservare vim ſsuam poſssint, velut alterna quiete retenduntur, &c. & docuit Ariſstor. lib. 2. Rhotor. & lib. 7. Moral. Eudem. & Virgil. Ecloga 3:

Alternis dicetis, amant alterna Camænæ.

Quos, & alios refert Eraſsm. in Adag: Iucunda viciſsſsitudo rerum.

Et ita

^† in ſspecie plurimis Regijs ſschedu|

p. 45

lis & proviſsionibus hæc Indorum mutatio, ſsive alternatio ſstrictè præcipitur, quæ habentur in tom. 4. impreſsſs. pag. 280. cum multis ſseqq. Et ut alias antiquiores omittam, in illa ann. 1601. cap. 15. in fin. & cap. 18. concluditur: Quo no ſse repartan à cada pueblo mas Indios de los que le cupieren, conforme à ſsu poblacion, i que ſse tenga mucho cuidado con que los Indios que huvieren cumplido ſsus mitas, no ſsean obligados à blover à ellas, ni al ſservicio de las minas, haſsta que aya llegado ſsu tanda, i que los hagan bolver luego a ſsus caſsas. Et cap. 24. loquens de fodinis argenti vivi, quas vocant, de Huancavelica: idem ſstrictiùs diſsponit, & miniſsteria laborioſsæ illius operationis etiam inter ipſsos Indos, actualiter ei inſsundantes, mutari: Para que aſsſsi ſsu mayor trabajo, como lo que fuere alivio, ſse reparta igualmente entre todos. Et idem diſsponitur in altera ann. 1609. cap. 5. ibi: Que la mita i repartimiento ordinario no pueda ſsacar de cada pueblo ſsino la ſseptima parte de los vezinos que haviere à la ſsazon i tiempo del repartimiento. Conſsiderando, q̃que no ſse debe tãto atender à la mas, ò menos ſsaca dela plata i oro, como à la conſservacion de los Indios, ſsin cuyo trabajo i diligencia ceſsſsaria la labor i beneficio de las minas, &c. & cap. 12. 13. & 16. hoc idem repetit, & ut nullo modo in eiſsdem Indis laboris aſssiduitas permittatur: atque etiam ut ſsuâ vice functi, ſstatim ad ſsua municipia revertantur, & nullo prætextu violenter detineantur: Porque de eſstas detenciones violentas, ſse les ſsiguen innumerables daños, i es de los abuſsos que con mayor cuidado aveis de impedir i castigar, favoreciendo i cautelando ſsu libertad, de tal manera, que no padezcan violencia, ò compulſsion alguna.

A quibus non longè abeſst

^† Vtopienſsis inſsulæ inſstitutum, quod in ſsua Vtopia refert Thom. Morus lib. 2. pag. mihi 51. & ex eo, nimis laudans, Rhenat. Choppin. de privil. ruſstic. lib. 2. 1. par. c. 8. inquiens, quòd in ea Repub. nullæ extant ruſsticę familiæ, quę in viris, mulieribuſsq́ue pauciores habeãthabeant, quam quadraginta præter duos adſscriptitios ſservos, quibus pater, materq́ue familias graves, ac maturi præficiuntur, & ſsingulis tricenis familijs Phylarcus unus. E quaque familia viginti quot annis in urbẽ remigrant, hi, qui bienniũ ruri complevêre. In horum locum totidem recentes ex urbe ſsubrogantur. Vt ab his, qui annum ibi fuêre, atque ideò ruſsticarum peritiores rerum, inſstituantur, alios anno ſsequenti docturi: ne ſsi pariter omnes ibi novi & agriculturæ rudes eſsſsent, aliquid in annona per imperitiam peccaretur.

Secvndò caveri oportet, ut prædicta per

*ſsonalia ſservitia, quæ Indorum humeris imponuntur, non ſsolùm neceſsſsaria, vel utilia eſsſse Reipub. comperiantur, ut ſsuprà retulimus, verùm & conſsueta ſsint, & moderata, quoniã regulariter omnes, qui ſserviunt, nimis onerãdionerandi non ſsunt, neque gravi, aut inſsueto labore vexandi, l. cùm ſsatis, §. caveant, C. de agricol. & cenſsit. l. 1. C. in quib. cauſs. colon. dom. accuſs. poſsſs. lib. 11. ubi Platea & Iacob. Rebuff. & Tiraq. de nobilit. privil. 37. n. 37. ſsed illud otium, & ſspatium eis concedi debet, quod eorum quieti, & ſsaluti conveniat: ut probat elegans

^† text. in l. cùm Patronus 22. §. ult. D. de oper. libert. ibi: In omnibus operis præcipuè obſservandum eſst, ut temporis ſspatia, quæ ad curam corporis neceſsſsaria ſsunt, liberto relinquantur: & in l. medicos 26. D. eod. ibi: Dummodò liberas operas ab eis exigeret, hoc eſst, ut acquieſscere eos meridiano tempore, & valetudinis, & honestatis ſsuæ rationem habere ſsineret.

Et facit

^† text. in. l. locum 17. §. ex eo, D. de uſsufr. ibi: Quamvis uſsusfructuarius, nec cõtrarijscontrarijs quidem ministerijs, aut inuſsitatis, artificium eius corrumpere poſsſsit, nec ſservum cicatricibus deformare; & in cap. non mediccriter 24. de conſsecrat. diſst. 5. ubi etiãetiam in ſspiritualibus immoderatam ciborum egeſstarẽ, ſsomni penuriam, vel corporis afficitionem D. Hieronym. reprehendit, & m l. cõntinuus 137. §. cùm ita, D. de verb. obligat. ubi Vlpian. reſsovit, ei qui ſse a iquo loco dare promiſsit, tempus commodum boni viri arbitrio concedi debere, quò illuc pervenire poſssit: Vt neque duplomate, id eſst, diebus, ac noctibus, & omni tempeſstate contemta, iter continuare cogatur; ſsed habita ratione temporis, ætatis, ſsexus, valetudinis id agat, ut maturè perveniat, &c.

Quod idem

^† materia operarum præſstãdarum, docuit etiam, & ad æquum arbitrium remiſsit Celſsus 1. C. in l. ſsi libertus ita 30. D. de oper. libertor. per quem in materia feudorum tenẽttenent communiter DD.

^† ſservitia indefinitè debita, moderate per dominos a vaſsſsallis exigenda eſsſse, conſsideratâ ex æquo, & bono feudi, & vaſsſsalli conditione, ut conſstat ex Bald. n. 1. &. 2. Præpoſsit. n. 1. Afflict. n. 29. Alvarot. n. 3. Laudenſs. n. 14. in. c. 1. in quib. cauſs. feud. amitt. Ardizzon. in tract. de feud. c. 67. Borcholt. c. 1. n. 28. & ex alijs relatis per Roſsenthal. in epitom. feudal. 1. par. c. 8. cõcl. 22. n. 4. pag. 459. & Gail. lib. 1. obſservat. 17. n. 3. & lib. 2. obſserv. 62. n. 12. Vbi addunt,

^† poſsſse vaſsſsalium contra dominum inſsolitas, vel immoderatas operas, ſservitiavè exigentẽ, actione iniuriarum agere, & implorare officium |

p. 46

ſsuperioris, ut domini ſsuppreſssionem reprimat, prout & ante eos tradiderat Speculat. in tit. de ſseud. §. quoniam, Pileus q. 61. Iaſs. in prælud. feudal. n. 69. Roman. conſs. 37. n. 1. Grammat. deciſs. 104. & Menchaca lib. 1. cõtroverſs. illuſst. cap. 8. num. 17.

Quibus adijcio text. in d. l. placuit 8. C. de Palatin. ſsacr. largit. lib. 11. per quem ibi notat Ioan. de Platea,

^† villas obligatas, ad operas non continuas, ſsed ſsucceſssivas, & præſstitu poſssibiles, adſstringi. Et Iſsern. in cap. 1. §. ſsimiliter, n. 5. de Capitan. qui curiam vendid. Vbi

^† inquit, ſservitium tempore belli promiſsſsum à vaſsſsallo, pro feudo ſsibi conceſsſso, intelligi debere, de ſservitio parvo aliquo tẽporetempore præſstando, non autem pro toto ipſso belli tempore, cum magno ſsui detrimẽto. Quod dictum referunt, & extollunt Afflict. ubi ſsup. n. 38. Marin. Frecc. in tract. de ſsubfeud. lib. 2. §. quinta auctoritas, n. 14. & Iacob. Menoch. conſs. 671. n. 9. & 10. vol. 7. Vbi hinc generaliter colligit, ſsemper ſservitia moderatè, & iuxta rationem exigẽdaexigenda eſsſse, & cum minimo detrimento eorum, qui illa præſstare debent. Et idem noviſssimè proſsequitur Borrell. de Magiſstrat. lib. 4. c. 9. ex n. 44. &c. 14. per totum.

Et num

^† ob urgentem aliquam neceſssitatem operæ graviores conſsuetis, & tolerabilibus exigi poſssint? optimè diſsputat Guido Papæ conſs. 1. n. 12. Craveta conſs. 702. n. 25. Menchaca lib. 2. controverſs. illuſstr. c. 83. & Ioan. Garcia in tract. de expenſsis c. 9. n. 3. Et eſst videndus Simon Maiol. in dieb. Canicul. 2. tom. colloq. 5. de aula & caula. Vbi

^† rectè advertit, non ſsolùm homines liberos, qui nobis famulantur, verùm proprios quoque ſservos nimijs laboribus onerandos non eſsſse, ne illis ſsuccumbant; ſsed & ut lætum quãdoq́ue, atque feſstivum diem tranſsigant, ipſsis committendum, hiſsce enim vacationibus vires recolligunt, atque impenſsiùs poſsteà laboribus inſsiſstunt. Et ſstatim docet, & probat, ad hunc etiam modum ruſsticos (ſsub quibus agricolas & paſstores comprehendit) ſsuas habuiſsſse ab antiquo per certa vices à laboribus vacationes, quin etiam certa quædam, & feſstiva convivia, quæ ab illis, poſst operum præſsertim, atque laborum præfunctionem, animi recreãdirecreandi, reficiendiq́;reficiendique causâ agitantur. Quod

^† etiam mirè iuvat mos Vtopienſsium relatus à Thoma Moro in eorum Rep. lib. 2. pag. 65. & ſseq. Vbi de opificibus agens, & qualiter hi in aliquibus provincijs à ſsummo mane, ad multam uſsque noctem perpetuo labore fatigentur, apud Vtopienſses inquit cõtrariumcontrarium per eorum Magiſstratus curari, quos Syphogrãtos vocat: Qui cùm in horas viginti quatuor æquales diem connumerata nocte dividant, ſsex dumtaxat operi deputant, tres ante meridiem, à quibus prandium ineunt, atque à prandio duas pomeridianas horas cùm interquieverint, tres deinde rurſsus labori datas cœna claudunt, quum primam horam ab meridie numerent, ſsub octavam cubitum eunt. Horas octo ſsomnus vindicat: quidquid inter operis horas ac ſsomni, cibiq́ue medium eſsſset, id ſsuo cuiuſsque arbitrio permittitur, &c.

Sed ne longiùs abeamus, hoc ipſsum,

^† de perſsonali Indorum ſservitio loquentes, optimè animadvertunt Matienzus & Agia in locis ſsup. relatis, & eleganter, ut ſsolet reliqua, Ioſseph. Acoſsta d. lib. 3. de procur. Ind. ſsalut. c. 17. pag. 344. ibi: Et cum minimo ſsalutis, fortunarumq́ue ſsuarum incommodo ab Indis iſsta exigantur: & pag. 346. Abuſsio tamen illa amputanda eſst, & pro iniqua ducenda, cùm in eiuſsmodi Mitayos (ſsic enim vocitant) ſsive mercenarios iuſstum pretium imminutum eſst, vel maiora, quàm vires ferant, imperantur, vel diutiùs retinẽturretinentur, quàm pro ratione præſscripta, quæ iniurioſsa ſsunt omnia, & ex improbitate hominum potiùs, quàm ex ullo iure profecta. Neque bona unquam fide iſsta uſsurpata ſsunt, ſsed magna vel temporis, vel hominum corruptione. Et c. 18. pag. 354. ibi: Ne laboribus immodicis opprimantur, ad hæc, ut & valentibus opportuna alimenta ſsuppeditentur, & ægrotantibus opportuna ſsolatia nõ deſsint.

Extantq́ue

^† innumeræ Regiæ iuſssiones, & ſschedulæ, hoc ipſsum ſsingulis propè verbis caventes, quæ reperiuntur in 4. tom. impreſsſs. ex pag. 294. Et in 1. tom. pag. 321. c. 51. ponitur inſstructio Peruani Proregis, quæ eiuſsmodi ſservitia moderata eſsſse iubet, ibi: I que el trabajo ſsea moderado, i que ſsepan los que excedieren en eſsto, que han de ſser gravemente caſstigados, In alia quoque ſschedula miſsſsa Quitẽſsi Cancellariæ 19. Octob. ann. 1591. ſseriò præcipitur: Que los dichos Indios ſsean bien tratados i pagados. Et in illa nn. 1601. etiam de Indis loquente, qui non coacti, ſsed voluntarij ad culturam agrorum ſsuas operas locant, hæc verba ſsubnectuntur: Con que eſsto ſsea con la limitacion de tiempo, moderacion de trabajo, juſstificacion de jornales, i certificacion de la paga en ſsus manos, que vos declararedes, i ordenaredes, como eſstà dicho, &c. Et c. 26. I anſsimiſsmo vereis lo que eſst à ordenado acerca de las horas del dia que han de trabajar los Indios, aſsſsi en las minas, como en las demas labores. i ſsi aquellas fueren contra ſsu ſsalud, i de mucha incomodidad, i vexacion ſsuya, ſseñalareis las horas i tiempo de cada dia, que huvieren de trabajar, ſsin que el tra|

p. 47

bajo ſsea exceßivo, ni mayor de lo que permite ſsu complexion i fuercas, i de manera que no reciban daño en ſsu ſsalud, &c. Et denique illa ann. 1609. quæ, ut ſsæpè diximus, prædicta ſservitia perſsonalia ſsub pluribus cautionibus tolerat, in hac bona, & ſsuavi Mitayorum tractatione, eorumdemq́ue ſservitiorum moderatione, ſsingulis propè verbis inſsiſstit, & in cap. 11. id Proregis curæ committens, ita piè & graviter loquitur: Que ſseñaleis las horas que huvieren de ocuparſse cada dia, con atencion à ſsus pocas fuerças, ruin complexion, i à la coſstumbre que generalmente ſse guarda en todas las Republicas bien ordenadas. I porque de la ocupacion exceßiva en eſstos miniſsterios, les reſsulta injuria i peligro à ſsu ſsalud, mando, que no puedan trabajar mas tiẽpotiempo, ni los Indios de mita, ò repartimiento, ni los que fueren de ſsu voluntad à eſstas labores del que vos ordenaredes, ſso las penas que parecieren convenientes. Et tandem in cap. 33. & 34. huius rei curam & executionem Proregibus & Auditoribus ſstrictis, & enixis verbis, & ſsub gravibus pœnis iniungit, ita ut nullo modo patiantur, Que los Indios voluntarios, ò repartidos, padezcan violencias, vexaciones, injusticias, ni genero de ſservidumbre.

Quæ omnia nos monent

^† valdè curandũ eſsſse, ut in prædictis miniſsterijs, atque adeò etiam in ipſsis metalli fodinis, Indi nocturno tempore laborare non compellantur: ubi id commodè exequi poteſst. Nam

^† operas eſsſse diurnum officium, & luce explicari conſstat, ut in l. 1. D. de oper. libert. Nox verò ad quietẽ data eſst naturæ beneficio mortalibus, ut inquit Tit. Livius decad. 4. lib. 10. Quò fit,

^† ut etiam operis per colonum domino debitis, nocturnæ non veniant, ni ſsi fortè tempore neceſssitatis, & ingruente hoſstium incurſsu, aut inveteratâ conſsuetudine debeantur, ut docet Bart. in l. ſsi non ſsortem, §. libertus, D. de condict. indeb. n. 11. Iacob. de Homag. n. 34. & ſseqq. & alij, quos refert & ſsequitur Fred. Huſsanus in tract. de homin. prop. cap. 7. num. 97. & 98.

Quâ ratione

^† ego dum Huancavelicæ eſsſsem, Indos, quos ibi Tutarunas, vocabant, id eſst, noctu laborantes, tollendos curavi. Nam etſsi hi cum alijs mutari dicerentur, qui interdiu laborabant, quod Punchaorunas appellãtappellant, nuſsquam tamen ſsuaderi potui, quin hæc nocturna defatigatio illis durior & nocentior exiſsteret, & naturæ privilegiũprivilegium adimeret, quæ noctem

^† indulſsit veluti in diurni laboris cõpenſsationem, ut egregiè cecinit Valer. Flacc. lib. 5. Argonaut.

Nox hominũhominum genꝰgenus, & duros miſserata labores
Retulerat feſsſsis optata ſsilentia rebus.

Auſson. in Monoſsyllab.

Longa dies operoſsa viro: ſsed temperies nox.

Et meliùs Baſsil. Seleuc. in Transfig. Dom. 1. Quòd hominum vita & laborioſsa ſsit, & laboribus obſstructa, mundi Opifex diem labori aptavit: nox autem irruens, & delaſsſsatum nacta hominem, quò quietem indulgeat, lecto tradit; membra quidem illa ſsomno reſsolvit, naturæ verò concedit ſsolemne tempus, quo vires paulatim colligat.

Tertiò curandum eſst,

^† ut Indi, qui in prædictis miniſsterijs publicæ utilitatis intuitu, ſservire coguntur, eâ cautione diſstribuantur, & alienis laboribus mancipẽturmancipentur, ut priùs proprijs ipſsorum commodis, & neceſssitatibus conſsulatur, ita ut ſsibi, ſsuiſsq́ue familijs, ac municipijs, ſsive (quas vocant) communitatibus ſsupereſsſse, & proſspicere poſssint. Nam ubi

^† non eſst charitas, non poteſst eſsſse iuſstitia, cap. ubi 24. q. 1. Charitas autem benè ordinata à nobis ipſsis incipere debet, l. Præſses, ubi gloſsſs. & DD. C. de ſservitut. & aqua, ibi: Cùm ſsit durum, & crudelitati proximum, ex tuis prædijs aquæ agmen ortum, ſsitientibus agris tuis, ad aliorum uſsum, vicinorum iniuria, propagari; l. fin. tit. 23. p. 1. Caſssiodor. lib. 1. var. epiſst. 34. ad Fauſst. ibi. Copia frumẽtorum provinciæ debet primùm prodeſsſse, cui naſscitur: quia iustius est, ut incolis propria fœcunditas ſserviat, quàm peregrinis cõmercijs ſstudioſsæ cupiditatis exhauriat. Alienis ſsiquidem partibus debet impẽdiimpendi, quod ſsupereſst: & tunc de exteris cogitandum, cùm ſse ratio propriæ neceßitatis expleverit: cum alijs, quæ congerit M. Mantua in Enchirid. rer. ſsingul. cap. 267. & Claud. Prat. Gnoſsecon. general. iur. lib. 5. tit. 3. c. 1. Craveta conſs. 112. n. 14. Franc. Perſsonat. miſscell. q. 7. Dueñas regul. 33. Menoc. de præſsumpt. lib. 3. præſsumpt. 89. & 91. Alphanus in reportat. n. 184. ſsol. 59. Fuſscus ſsing. 60. litter. C. & Afflict. deciſs. 290. n. 8. Neque

^† ullo iure, aut ratione præcipi poteſst, ut quis omninò ſsibi, & ſsuis neceſsſsaria, ac profutura relinquat, ut aliorum utilitatibus ſserviat, ut probat text. optim. iunctâ gloſsſs. in cap. medicamentum, de pœnit. diſst. 1. cap. qui vult ordinatè, de pœnit. diſst. 3. cap. quieſscamus 42. diſst. cap. ſsinonlecet 23. q. 5. l. ſsi quis à liberis, §. ſsolent, verſs. De alimentis, iunctâ gloſs. verb. Liberto, D. de liber. agnoſsc.

^† l. ſsuo victu, l. aut certè, D. de oper. libert. ibi: Satis tempus ad quæſstum faciendum, ut ali poßit, habeat, ubi multum interminis docent I. C. quod priùs quis pro ſsuo victu agere, & ſsatagere debet, quàm pro eius, cui miniſsterium præſstare tenetur.

Ac proinde

^† alijs iuribus admonemur, ne|

p. 48

ceſssitatem providendi ſsuper proprijs rebus, excuſsare ab opera ſsuper alienis imponenda, l. ſsi longiùs, ibi: Vel rei ſsuæ familiaris periculo, D. de iudic. l. licèt autem, ibi: Aut occupatio negotiorum propriorum, D. de recept. arbitr. l. ſsed ſsi quis ex conſsignatoribus, D. quẽad. teſstam. aper. l. apparitores, C. de exact. tribut. lib. 10. l. non ſsolum, §. fin. D. de excuſsat. & temp. ear. ibi: Scilicet ea, quæ impedimento eſst, quominùs quis ſsuis rebus ſsupereſsſse poſsſsit. Optim. text.

^† & valdè notandus, inl. ult. in princip. D. de muner. & honor. ubi Arcad. I. C. generaliter definit: Munera perſsonalia ſsunt, quæ animi proviſsione, & corporalis laboris intentione, ſsine aliquo gerentis detrimento perpetrantur. Quod tamen ego, eâ mente dictum exiſstimo,

^† non quòd ullum perſsonale munus, ſservitiumvè ſsit, in quo aliquod detrimentur, vel incommoditas ſservientis non interveniat, ſsed quia aliter Reſspub. maius damnum pateretur, quod ipſsum quoque ſservientem graviùs incommodaret, iuxta ea, quæ circa eiuſsdem legis expoſsitionem notant Bart. & DD. ibid. Petr. Gregor. lib. 18. ſsyntagm. cap. 20. Andr. Gail. lib. 2. obſservat. 52. & Bertazol. in tract. clauſsul. clauſs. 21. gloſs. 5. & ſseqq.

Et hinc etiamdeſscendit,

^† nullâ actione tenêri, qui propter ſsuas merces conſservãdas, alienas proiecerit, l. qui ſservandarum 14. D. de præſseript. verb. Neque eum, qui ſsibi, etiã cum damno alterius proſspexerit, l. ſsi quis fumo, D. ad leg. Aquil. l. 1. §. denique, D. de aqua pluvia, gloſsſs. in d.c. ſsi non licèt 23. q. 5. gloſsſs. verb. Cum alterius, in cap. primum 22. q. 2. quibus convenit Terent. illud in Andria:

Heus proximus ſsum egomet mihi.

Et alibi, dum inquit:

Verũ illud verbum eſst, vulgò quod dici ſsolet:
Omnes ſsibi malle melius eſsſse, quàm alteri.

Quod ſsumere potuit à Platone lib. 5. de legib. ubi Græcum illum verſsiculum citat:

Nemo ſse ipſso diligit quemquam magis.

Cui ſsimilis eſst alter relatus à gloſsſs. in dict. l. Præſses:

Alpibus ille perit, qui ſse plus diligit ullum.

Et adducam alia infrà lib. 2. cap. 16. n. 78. & cap. 24. num. 109.

Et in ſspecia

^† quæſstionis, de qua loquimur, idem tradit Acoſsta d. lib. 3. c. 17. ibi: Itemq́; illud providendum, ne ob ſserviendi vices ſsibi, rebuſsq́ue ſsuis in neceſsſsarijs deſsint: & cap. 13. pag. 354. ibi: Mox ut fortunis quoque ſsuis nõ peſsſsimè conſsuli ſsentiam, &c. Ea q́ue propter in antiquis ordinationibus Mexicanæ Cangellariæ ann. 1528. quæ habentur in tom. impreſsſs. per Pugam, fol. 35. cavetur. Que no ſseã eſstorvados los Indios de hazer ſsus ſsementeras i labranzas por ocuparlos en las haziendas, i grangerias de los Eſspañoles, i que ſse provea como en los tiempos de las ſsementeras ſsean mas relevados, i ſse les dè lugar, para que las hagan, como mas buenamente ſse pudiere hazer. Et in alijs ſschedulis ann. 1551. ſstatuitur: Que de tal ſsuerte ſse repartan los Indios à los dichos ſservicios, que hagan poca falta enſsus caſsas i haziendas. Et in alia 30. Maij ann. 2583. ſsuper memoriali gravaminum, diſsponitur: Que los Indios labren ſsus tierras i haziendas, i le ocupen en eſsto. Idemq́ue præcipitur in c. 51. inſstruction. Proreg. Peruani, 1. tom. impreſsſs. pag. 320. dum dicit: Que los Indios que fueren oficiales, ſse ocupen en ſsus oficios, i que los labradores cultiven i labren la tierra, i hagan ſsementeras de maiz, i de trigo, dandoles tierras en que labren, ſsin perjuizio de tercero; i los mercaderes, que entiẽdan en ſsus tratos i mercaderias, &c. Et ideò in

^† ſschedula ann. 1609. cap. 5. & 12. quorũ mentionem fecimus ſsup. n. 12. expreſssè deciditur: Que no ſse puedan ſsacar de cada pueblo mas Indios de los que cupieren en la ſseptima parte, porque les quede lugar baſstante para acudir al beneficio de ſsus haziendas, i à la labranza i grangeria de ſsus comunidades, &c. Et in alia antiquiori, miſsſsa ad Dom. D. Antonium à Mendoça Proregem Peruanum. 25. Decemb. ann. 1551. 4. tom. pag. 313. ita Indi ad fodinas mitti poſsſse proponuntur: Con que los tres meſses de las ſsementeras les dexen eſstar en ſsus tierras, para que puedan ſsembrar.

Quæ quidem leges,

^† non minorem prudẽtiamprudentiam, quàm pietatem, velk humanitatem Regum noſstrorum oſstendunt. Sunt enim intolerabilia ea onera, per quæ alimenta ſsubditis ſsubtrahuntur, ut notant DD. per text. ibi in l. cùm Patronus 22. §. ult. D. de oper. libert. Et

^† vel ad ipſsorum Indorum procreationẽ, & conſservationem hæc circumſspectio, ſsuaviſsq́ue laborum, & ſservitiorum moderatio, ac viciſssitudo maximè expediens, & neceſsvaria ſsemper exiſstimatur, ut præclaro exemplo docuit Stobæus ſserm. 60. relatus in Theatr. vitæ human. vol. 14. lib. 1. pag. 2897. inquiens. Quòd

^† Gillas Agrigentinus, hoſspitio exceptus apud hominem durum, & undecunque facientem quæſstum, quine dormire quidem famulis permittebat, ſsed alius aliud operabatur noctu: eundem & ipſse poſsteà, cùm in Agrigentum veniſsvet, ſsuſscepit, & convocatis famulorum pueris, qui permulti erant, nuces, & carycas diſstribuit. Interrogãte autem hoſspite, unde tot pueri? à famulis meis, dixit, mihi generantur. Volens oſstendere, ita tractandos eſsſse ſservos, ut ad procreandos etiam liberos legitimè ſsint apti.

p. 49

Idemq́ue

^† inſsinuavit Nazarius Conſstãtint Imperatoris Panægyriſsta, qui ad hoc, ut parẽtes liberorum procreationi, & educationi libentiùs indulgeant, hanc onerum allevationẽ vehementer cõducereconducere, his elegãtiſssimis verbis teſstatur: Septem millia capitum remiſsiſsti, quartam amplius partem noſstrorum cenſuũcenſuum, remiſsſsione iſsta vigintiquinque millibus dediſsti vires, dediſsti opes, dediſsti ſsalutem. Nam & tũ liberi parentes ſsuos cariores habent, & mariti coniuges non gravatè tuentur, & parentes adultorũ non pœnitet filiorum, quorum onera ſsibi remiſsſsa lætantur. Et extant

^† duæ ſschedulæ in 4. tom. impreſs. pag. 267. & ſseq. Vlyſssiponæ expeditæ 27. Maij, ann. 1582. una ad Cancellariã Novi-Regni Granatẽſsis directa, & altera ad ArchiepiſcopũArchiepiſcopum Mexicanum, quæ Regijs auribus intimatum fuiſsſse narrãtnarrant, & dolent: Que por huir de las vexaciones q̃que cõcon ocaſsion de eſstos ſservicios ſse ſuelẽſuelen hazer à los Indios, muchos ſse ahorcã, i otros ſse dexã morir, ſsin comer, i otros tomã yervas venenoſsas, i q̃ ai madres q̃que matan à ſsus hijos en pariẽdolos, diziendo, que lo hazẽhazen por librarlos delos trabajos que ellos padecen, i que han concebido mui grande odio al nombre Christiano, i tienen à los Eſspañoles por engañadores, &c.

Qvartò,

^† erga perſsonas quoque IndorũIndorum, qui ad prædicta ſservitia mittendi ſsunt, eâdem diligentiâ caveri oportet, ut ij tantùm ſeligãturſeligantur, qui viribus, & robore præſtẽtpræſtent, & laboribꝰlaboribus, quibus addicũturaddicuntur, ſsufficere poſssint. Quàpropter pueris, & adoleſscentibus uſsque ad plenæ pubertatis annos, meritò ſsimilia onera irrogari nõnon debêre, tradunt Conſsulti in l. 2. §. impuberes, D. de iur. immunit. l. 2. D. de vacat. muner. l. ætatẽætatem, D. de cẽſsib. l. 2. ubi Platea, Re buff. & alij, C. de his qui ſsponte mun. ſsub. lib. 10. Plena

^† autẽautem pubertas impletis demũdemum decem & octo annis cõtingitcontingit, ut pluribus docet Accurſs. verb. Plena, in l. arrogato, D. de adoption. & in l. Mela, in princ. D. de aliment. legat. IoãIoan. Igneus in l. 1. §. impubes, n. 36. & in l. excipiũtur, n. 3. D. ad Syllanian. Guillel. Mainer. in l. pupillũpupillum qui, n. 14. D. de reg. iur. Ant. Gom. lib. 3. var. cap. 1. n. 63. Eman. Acoſsta in repet. cap. ſsi pater, 1. par. verb. Impuberes, in princ. Cuiac. in l. 1. & in l. minor, D. de minor. Ioã. Gutier. in Auth. Sacramenta puberũpuberum, C. ſsi adverſs. venditio. in princ. & alios referẽs Farinac. in praxi crimin. q. 92. n. 20. Non enim oporter teneros annos duritijs, oppreſssionibuſsq́; concutere, & veluti obicem naturæ ponere, ne in hominũhominum corpus virilem vigorẽ immittat. Vnde

^† & ieiunandi præcepto ab Eccleſsia, uſsque ad viceſsimumprimum annum, liberantur, teſste Sylveſstr. in ſsumma, verb. Ieiunium, num. 18. Menoch. de arbitr. cent. 6. caſs. 599. num. 1. Et

^† ſsi deliquerint, mitiùs, & benigniùs puniuntur, ut latiſssimè tradit Tiraq. de pœn. temp. causâ 7. & Farin. in praxi crimin. q. 92. per totam.

Indeq́ue fluxiſsſse vidẽturvidentur

^† plures ſschedulæ Regiæ, quæ in ſspecie ſervitiorũſervitiorum, de quibus agimus, hanc ætatis definitionem ſstatuunt, inter quas, una data Pintiæ 26. Febr. an. 1538. quæ extat in 4. tom. impreſsſs. pag. 322. Indos minors quatuordecim annorum nullo modo onerari permittit. Quinimò & id uſsus receperat,

^† ut Indi ſsub parentum poteſstate conſstituti, ante quàm matrimomũmatrimomum contraherent, tributis, & ſservitijs liberi eſsſsent, quouſsq; hoc ſsublatum fuit in capite cuiuſdãcuiuſdam epiſstolæ Regiæ 5. Iulij, ann. 1578. ad Novæ-Hiſspaniæ Proregẽ directæ, d. 4. tom. pag. 322. eò quòd per fraudẽ multi matrimoniũmatrimonium cõtraherecontrahere differebant, iuſsſsumq́ue: Que no fueſsſsen los tales relevados de los ſservicios publicos, à que acuden los demas, ſsino que como gente valdia i vagabunda los cargaſsſsen algo mas, para que ayuden à relevar à los otros.

Eadẽ ratio, quæ in minoribus militat, facit etiã,

^† ut fœminis in iſstis ſservitijs, & muneribus perſsonalibus parcere debeamus, ut probat tex. in l. 3. §. corporalia, D. de mun. & hon. ibi: Corporalia munera ſexꝰſexus fœminis denegat, l. nullius 44. C. de Decurion. lib. 10. ibi: Quia Mulierum infirmitas munquãmunquam huiuſsmodi functionibus reddit obnoxios, à quibus ipſsa habetur immunis, & notat Platea in l. apparitores, C. de exact. tribut. lib. 10. Decius, Mainer. Pet. Fab. & alij in l. 2. D. de reg. iur. Frider. Bruckaman. in tract. de differ, utriuſsq. ſsexus, par. 1. memb. 3. art. 8. n. 1. & ſseqq. & Avẽdañ. de exequend. mand. 2. par. cap. 14. n. 12. Vbi hoc adeò verum eſsſse addit,

^† ut etiam ſsi in locum iſstius ſservitij ſsubrogetur alia collecta, fœminæ ad eam non teneanur, ex doctrina Baldi in l. etiam, in fine, C. de execu. rei iud. quam ſsequitur Platea in l. indictiones, C. de annon. & tribut. lib. 10. & Ripa in tract. de peſste, 2. par. verſs. Sed quæritur, num. 435. & verſs. Diſscuſsſsa, num. 150.

Cuius rei

^† ratio in infirmitate & mollicie fœminarum conſsiſstit, ut dicitur in d. l. nullius, quæ etiam operatur, ut in pluribus alijs à iure releventur, ut latè oſstendit, & proſsequitur Tiraquel. de pœn. temper. cauſs. 7. numer. 3. & cauſsa 9. per totam, & facit illud Columell. lib. 12. de re ruſstic. in proœm. ubi inquit: Iure à natura comparata est, mulier ad domesticam diligentiam; viri autem ad exercitationem forenſsem, & extraneam. Itaq́ue viro calores, & frigora perpetienda, tum etiamitinera, & labores pacis ac belli: mulieri deinceps, quòd |

p. 50

omnibus his rebus fecerat inhabilem, domeſstica negotia curanda tradidit. Et eſst videndus Petr. Gregor. lib. 7. de Republ. cap. 11. ubi alia tradit, &

^† meritò Platonem, & alios reprehendit, qui in Reipublicæ oneribus & functionibus, tam in pace, quàm in bello æqualia onera fœminis ac viris imponenda eſsſse cenſsuerunt. De quo etiam agit Magerus de Advocatia armata cap. 7. numer. 223.

In ſsenibus

^† quoque, quinquagintaquinque annis, vel ſsexaginta maioribus, eadem excuſsatio admittenda eſst, tum propter ſsenectutis honores, & privilegia, de quibus in capite de tributis Indorum latiùs agemus, cùm etiam quia in horum munerum perſonaliũperſonalium materia ita expreſssè diſspoſsitum eſst, in l. maiores 3. & in l. ſsemper 5. D. de iur. immunit. l. 2. §. ult. D. de Decurion. l. 2. §. quem ita, & §. corporis, D. de vacat. muner. l. poſstliminium, §. fin. D. de captiv. l. 1. & 2. C. qui morb. ſse excuſs. ubi DD. l. 1. ubi Cynus & Salicet, C. qui ætat. ſse excuſs. lib. 10. in quibus idem diſsponitur de valetudinarijs, reliquiſsq́ue, qui corpore infirmi, & debilitati ſsunt, de quibus, & de ſsenibus, & quãdo eorum immunitas arbitrio iudicis, relinquatur, plura eleganter cumulavit Menoc. lib. 2. de arbitr. cent. 1. caſs. 59. & 60. Everard. in loco de liberto ad vaſsſsallum, num. 6. & Caſsſsanæus in Catal. glor. mund. par. 12. conſsid. 47. ubi de ſspatio ad valetudinẽ concedendo, & de valetudinis commodis tractat. Et generaliter,

^† quòd feudum non amittat vaſsſsallus, qui ob ætatem, puta minorẽminorem, vel extremæ ſsenectutis, ſervitiũſervitium præſstare non valet, pluribus iuribus comprobat Ardizzon. in ſsumm. de feud. cap. 69. Andr. de Iſsern. & Alvarot. in c. 1. §. pręterea, in fin. quid ſsit invenſstit. Guido Pap. deciſs. 435. n. 4. Borrinius de ſservit. vaſsſsall. p. 3. cap. 3. §. 2. & Camill. Borrell. de Magiſst. edict. lib. 4. cap. 9. n. 50. Et ita expreſsse cautũ invenimus

^† in illa ſschedula, ſsuper memoriali gravaminum expedita, apud D. Laurẽt. 31. Maij, ann. 1583. Que los impedidos i reſservados, ò los que tuvieren las mugeres, ò los hijos enfermos, no vayan a eſstos ſservicios. Et huc referri poteſst,

^† quod de ſsenibus Quintil. ſsenior declam. 306. his verbis ſscribit. Eſst præcipuum ius ſsenectutis: quoniam non omnia ſsubit omnis ætas. Non perpetuò Senatorem citat Conſsul: est ſsua legislationibus quies, cũ hos habueris annos, iam non militabis, &c. Et nõnon minus elegãter Properr. lib. 2. eleg. 25.

Miles depoſsitis annoſsus ſsecubat armis.
Grandæviq́ue negant ducere aratra boves
Putris & in rauca requieſscit navis arena,
Et vetus in templo bellica parma vacat.

Vnde ſsexagenarios etiam à ieiunio excuſsari, ob virtutis vigoriſsq́ue defectum, carloriſsq́ue frigefactionem, docet Ricard. in 4. ſsentent. diſst. 15. dicit q́ue communem Navar. in Man. cap. 21. n. 16. Azor inſst. moral. lib. 7. cap. 28. verſs. Quartò quæritur, & alios referens Gratian. diſscept. 805. n. 22. Et quod ad muneris excuſsationem æquiparentur infirmis, idem Azor d. lib. 7. cap. 7. q. 12. & Gratian. d. cap. 805. num. 4. cum ſseqq.

Qvintò

^† non minori ſstudio cavendũcavendum eſst, ne Indi, occaſsione dictorum ſservitiorum, lõgè à ſsuis provincijs, & reductionibus extrahantur, ſsed in vicinioribus, prout magis fieri poſsſsit, locis diſstributi, miniſsteria publica ſubeãtſubeant, niſsi aliqua urgens, public q́ue neceſssitas cõtrariũ expoſscat. Hoc enim ratio ipſsa deſsiderat, & ſsimilibus caſsibus ita ſsæpè iure ſstatutũ invenimus

^† in l. 1. l. pro locis, l. nemo, C. de an non. & tribut. lib. 10. l. 2. C. de privil. dom. Auguſst. lib. 11. & in Auth. de collator. §. nullus au tẽ, cũcum pluribꝰalijs, quæ in eiſsdẽ iuribus notant Bart. & Platea in l. forma, D. de cenſsib. Gail. lib. 2. obſserv. 52. num. 11. & 12. & de ſservitijs feudorũ extra diſstrictum nõnon præſstandis, Roſsenthal. in tract. de feud. 1. par. c. 5. concl. 50. num. 2. Frideric. Huſsanus de hominib. propr. cap. 2. 4. & 56. Camill. Borrell. de præſst. Reg. Cathol. c. 18. & de Magiſstr. edict. lib. 4. c. 14. n. 3. Quibus conveniens gloſsſs. in c. fin. 80. diſst. meritò ſscriptum reliquit,

^† in omnibus, tẽporis, & viarum rationem haberi oportere, & ex iudicis arbitrio pendere, quis locus remotus dicatur, ubi id ſspecialiter per legẽlegem, vel ſstatutum cautum non fuerit. Cui gloſsſs. ſsimilis eſst alia in c. 3. verb. In remotis, de tempor. ordin. lib. 6. quam refert & ſsequitur Bart. in l. 4. §. ſsi tam vicinum, D. de damn. infect. & ibidem Alex. in fin. Bald. in l. ſsi vicinis, C. de nupt. Luc. de Pena in l. quicunque 1. C. de omni agro deſserto lib. 11. Valençuela Piſscator. in comment. ad d. l. pro locis, & ad d. l. quicunque, & latè Menoch. de arbitr. cent. 3. caſs. 222. & cẽt. 6. caſs. 550. & caſs. 565.

Et conducit

^† elegãs text. in l. ſsed & hæ, §. nõ ſsolùm, D. de procurat. & in l. ſsancimus, C. de Advocat. diverſsor. iudic. ubi ſscribitur, durú eſsſse, quòd Procurator, vel Advocatus, qui mercede, ſsalarioq́ue præſstituto, pro cliente poſstulare, & patrocinari promiſsit, huius promiſssionis causâ, provinciam exire debeat. Et in l. quod niſsi, D. de oper. liber. l. Męvia, §. uxore, D. de annuis legat. Vbi

^† ex cauſsa longi itineris, non tenetur libertus ſsequi Patronum vagantem. QuemadmodũQuemadmodum nec partes tenentur corãcoram arbitro comparere, ſsi eas extra provinciãprovinciam vocet, l. ſsi cùm dies, §. ſsi arbiter, D. de recept. arbitr. nec corãcoram iudice Apoſstolico, qui virtute reſscripti, reũreum in iudicium |

p. 51

ulta duas diætas, extra ſuãſuam diœceſsim tranere nititur, cap. nonnulli, de reſscript. Imò & ultra propriam diœceſsim, ſsi actor, & reus in ea domicilium habeant, cap. ſstatutum, §. 1. eod. tit. lib. 6. Nec teſstis ad teſstimonium dicendum, per longinqua itinera trahi debet, 1. 3. §. fin. D. de teſstib. Ioann. Garc. de Nobilit. gloſsſs. 4S. §. 6. Quibus addi poſsſsunt plurima alia, quæ locorum diſstantia, & viarum, atque itinerum pericula præſstare ſsolent, de quibus latè agunt DD. in d. l. pro locis, & in d. l. quicunque, & Nos alibi pleniùs proſsequemur.

^† ſsuprà dicta quidem tunc præcipuè obſservari debebunt, ubi Indi exportantur non ſsolùm in loca remota, verùmetiam diverſsam temperiem ab oppodis ipſsorum habentia, quæ eorum ſsaluti damnoſsa, & contraria eſsſse cognoſscatur, hoc enim vehementer fugiendum eſst, ut docent gloſsſs. & DD. in d. l. nemo, & ſsimilibus, & gloſsſs. in cap. tribus, de conſsect. diſst. 1. cap. quorundam 74. diſst. Vbi aëris

^† intemperiẽ ſsummè fugiendãfugiendam eſsſse proclamant. Eòq́ue ſspectat illud Ovidij lib. 2. de arte amandi:

Cùm modò frigoribus premimur, modò ſsolvimur æſstu, Aëre non certo corpora languor habet.

Et latè Menoch. de arbitr. cent. 5. caſs. 432. num. 12. & Thom. Actius de infirmitat. par. 1. cap. 41. num. 11. & eos references Borrell. de Magiſstrat. lib. 3. cap. 12. n. ult. ubi docet, ob aẽris, lociq́ue intemperiem poſsſse Epiſscopum de una civitate in aliam transferri. Melior text.

^† in cap. 2. de Iudæis, verſs. Quod ſsi quiſsquam, ubi licèt Iudæis permittatur habere in ſsuis fundis Chriſstianos colonos adſscriptitios, ſsive originarios, qui eis hoc ſservitium debeant, eo tamen ipſso, quòd illos ad alium locum transferunt, vel in alio onſsequio retinere volunt, ius colonarium amittunt, prout etiam diſsponitur in l. definimus, C. de agric. & cenſsit. lib. 11.

Experientiâ quippè, quæ eſst optima rerum magiſstra, cap. quàm ſsit, de elect. lib. 6. ſsæpè compertum

^† eſst, graviſssimis morbis ſsubiacêre eos, qui patrium ſsolum, & cœli, aẽriſsq́ue temperiem mutare coguntur, ſsub quo nati, & educati ſsunt: quemadmodum ex adverſso nullum remedium prõptius eſsſse ſsolet, ad depellendas infirmitates in alienis provincijs acquiſsitas, quàm ad proprias, & nativas redire, etiam ſsi fortè (ut multoties accidit) peiorem, ac terriorem temperationem habeãthabeant, ut oſstendit, & multis exemplis comprobat Gomez de Miedes in tract. de ſsale lib. 3. n. 24. Et. eò tẽdit I.C. in l. 1. D. ſsi quid in fraud. Patron. ibi: Vel cœli, vel quod illic educatus ſsit, &c. & in l. qui habebat 99. D. de legat. 3. Vbi

^† propria patria cuiq́ue maior, ſsuavior, & præſstantior quâ vis aliâ eſsſse dicitur. Quod etiam docuit Accurſs. in l. fin C. ſsi ſservus exportand. ven. & latè ex omni litteratura illuſstrat Tiraq. in l. 6. connub. num. 65. & Caſsſsanæ. in Cata;. glor. mund. part. 12. conſsid. 17. Ego in 1 tom. lib. 1. cap. 16. num. 1. & 2. & alios adducens D. Valençuela conſsil. 36. num. 56. & ſseqq. ubi inter alia, illud Senecæ citat lib. 9. epiſst. 67: Vlyſsſses ad Ithacæ ſsuæ ſsaxa ſsic properat, quemadmodum Agamemnon ad Mycænarum hoiles muros: nemo patriam, quia magna eſst, amat, ſsed quia ſsua. Cui mirè convenit Ovid. lib. 1. de Ponta, Eleg. 4.

Nõ dubia eſst Ithaci prudentia, ſsed tamẽtamen optat Fumum de patrijs poſsſse videre focis.
Neſscio quo natale ſsolum dulcedine cunctos, Ducit, & immemores non ſsinit eſsſse ſsuit?
Quid melius Roma? Scythico quid frigore peiꝰ: Huc tamem ex illa Barbarus urbe fugit.

Et uterque ſsumſsit ex Homero odyſsſs. 1. Cæterùm Vlyſsſses cupidus, vel fumum exeuntem videre patriæ ſsuæ, ſsic mori optat. Iuſst. Lipſs. de conſstantia cap. 10. ubi inquit: Vis magna eſst iaciendi & attrahendi in natali ſsolo, quod primum corpore isto preßimus, pedibus inſstitimus, cuius aerem hauſsimus, in quo infantia nostra vagijt, pueritia luſsit, iuvẽtus exercita, & educata eſst, ubi familiare oculis cœlum, flumina, agri, ubi longa ſserie cognati, amici, ſsodales, & tot gaudij illecebræ, quos fruſstra terrarum alibi quæras.

Atque

^† ita arbitrium, quod ius cõceditconcedit iudicibus, circa deſsignandum locum, ubi pupillus educari debeat, de quo per Menoch. de arbitr. caſs. 186. & Vincent. de Franch. deciſs. 350. & eundem Valençuel. d. conſs. 36. n. 30. debet reſstringi intra patriam, ut probatur in l. 1. D. ubi pupill. educ. deb. & in l. 4. 9. & 14. tit. 16. & 1. 2. tit. 17. par. 6. & docet idem D. Valençuel. ubi ſsub. num. 66.

Et in terminis

^† noſstrorum Indorum loquens Acoſst. d. lib. 3. de procur. Ind. ſsalut. cap. 18. pag. 354. in illis verbis: Deinde ut valentudini conſsulatur, ne aut contrario valdè cœlo utentes traducantur, aut è longo valdè tractu evocentur, aut laboribus immodicis opprimantur: Martienz. d. tract. de moderat. Regn. Perù 1. par. cap. 9. Vbi

^† tamen non valdè inſsiſstendum eſsſse dicit in eo, quòd Indi in provincias longinquas deferantur, dummodò diverſsæ, eiſsq́ue contrariæ temperiei non ſsint.

Pluribuſsq́ue

^† Regum noſstrorum ſschedulis, & ordinationibus utrumque paſssim comprehenſsum, & quantum fieri poteſst, cautum, |

p. 52

ac prohibitum eſsſse videtur. NãNam ſschedulâ datâ Pintiæ 28. Febr. ann. 1551. poſsteà renovata, & ſstrictiùs ſservari iuſssâ per alias, datas apud D. Laurent. 6. April. ann. 1574. & 31. Maij ann. 1583. apertè deciditur: Que los Indios por razon de los dichos ſservicios no ſsean llevados donde mueran, ò enfermẽenfermen por los caminos, ò por el temple. Et per aliam 2. Decemb. ann. 1563. quæ extat 4. to. impreſsſs. pag. 302. iubetur: Que las Audiencias del Perù no cõſientanconſientan que vengã Indios alquilados à ſservir à las ciudades de Eſspañoles de mas de ocho, ò diez leguas. Et in alia ibidẽibidem inferta pag. 303. ann. 1558. diſsponebatur, ne Indi, niſsi ignavi, & otioſsi eſsſsent, ad locandas ſsuas operas inviti compellerentur, & ſstatim ſsubijcitur: I a eſstos q̃ aßi vivieren ocioſsos, que no entendieren en lo ſsuſsodicho, no les complereis à ſsalir de ſsus lugares, ſsalvo para que vengan à pueblos de Eſspañoles, dõdedonde no aya Indios para trabajar: i à los q̃que aßi huvierẽhuvieren de venir para trabajar, no los ſsacareis, ni conſsentireis q̃que ſsean ſsacados de mas lexos q̃que de dos leguas, ò tres, aviendo neceßidad, &c. Rurſuſq́;Rurſuſque in alia ſschedula an. 1575. quæ loquitur cum Dom. D. Franciſsc. à Toleto Prorege peruano, eod. to. pag. 314. deciditur, ut ita fodinis de Indis provideat: Que no ſse lleven de tierras frias à calientes, ni de calientes à frias: quod iterũiterum repetitur in quodã cap. epiſstolæ ann. 1589. miſsſsæ ad Proregem Peruanum Dom. Comitem del Villar d. 4. tom. pag. 316.

Et generaliter, Que no ſse conſsienta, que ſseã ſsacados de ſsus temples i naturales, por las muertes, i graves daños q̃que de eſsto ſse les ſiguẽſiguen, diſspoſsitũ eſst per ſschedulas & proviſsiones ann. 1528. d. 4. to. pag. 262. & ann. 1541. & 1543. eod. tom. pag. 280. & ſseqq. inter quas illa ad Marchionem. D. Franciſsc. Pizarrum, gravia damna recenſset ex mutatione IndorũIndorum ad Provincias ſsuæ temperationi contrarias. Et tandẽ illa ſsæpè allegata ſschedula ann. 1601. cap. 23. Indos tãtùmtantum viciniores diſstribui permittit: Sin que la mudanca ſsea de tierra caliente à fria, ni por el cõtrario. Et ila alia an. 1609. c. 8. idem, quoad fieri poſssit, obſservari iubet. Adijciens tamen, I ſsi eſsto abſolutamẽteabſolutamente no ſse pudiere eſscuſsar, hareis en eſsta parte lo que ſsufriere la capacidad i eſstado de las coſsas, echãdo ſsiempre mano de los mas cercanos: pero cõ tal reſspeto, q̃que el alivio i benficio de los unos no recambie en agravio de los otros.

Sextò requiritur,

^† ut quibus caſsibus Indi in prædictis operis, & ſservitijs laborare cogũturcoguntur, cõpetens eis merces, ſsive ſsalarium, iuxta terræ cõſuetudinemconſuetudinem, & ſservitij meritũmeritum in manu propria, & abſsque ulla retardatione ſsolvatur. Hoc enim ita ſsimilibus caſsibus iure communi cautũcautum reperitur in l. curſsum, C. de curſsu pub. lib. 12. l. nullus, verſs. De publico, C. de fabrincenſs. lib. 11. cum alijs traditis à Platea in l. 1. C. ne ruſstican. ad ull. obſseq. eod. lib. & Rhenato Chopp. de privil. ruſstic. lib. 2. 1. par. c. 8. Vbi

^† hoc adeò verum eſsſse docet, ut quamvis aliàs iuris regula ſsit, in locatione rerum, penſsionem inciviliter peti, niſsi omnibus partibus eius temporis præteritis, de quo inter partes convenerat, ut poſst Accurſs. in l. æde, C. de locato, & in l. 1. §. ſsi penſsio, D. de migrando, docet bart. in l. 1. §. Divus, D. de var. & extraord. cogn. In operarum tamẽtamen locatione, pręſsertum ruſticarũruſticarum, pecunia dietim operarijs ſsolvenda eſst, quia magis in ſsumtus diurnos, quàm ſsalarij nomine erogati videtur, argumento eorum, quæ docent I.C. in l. legatus antequâm, D. de legation. 1. ſsi verò non remunerandi, §. ultim. D. mandat. l. 1. §. Divus, & ibi Bart. D. de var. & extraordin. cognit. idem Bart. in l. adverſsus, C. de locato, & Geoponicon Græcus Auctor, lib. 2. de re ruſstica, cap. 76. ubi inquit, quòd villicus operum ephemerida, ſsive diarium habere debet.

Quod

^† etiam ad dies in itinere eundo, & redeundo cõſumtosconſumtos, meritò extendunt Bald. in l. liberti libertæq́ue, num. 15. C. de oper. libert. Bart. in l. ſsuo victu, D. eod. & plures ſschedulæ Regiæ, de quibus infrà hoc cap. n. 78. Quia dum ſsunt extra propriam domum, abſsentes ſsunt,

^† & tẽpustempus abſsentiæ pro ſservitio computatur, l. abeſsſse, & l. qui mittuntur, verſs. Similiter, D. ex quib. cauſs. maior. ibi: Et dum eat in castra, ac redeat miles, Reipublicæ cauſsa abest: quòd & eundem ſsit in caſstra militaturo, & redeundum. Facit etiam text. in l. quod niſsi, §. exprovincia, D. de oper. libertor. quem ibi notat Bart. & dixit

^† ſsingularem Ludovic. Roman. ſsingul. 386. pro Advocato & Medico, cui conſstitutum eſst diurnum honorarium, ut illud habere debeat etiam pro diebus, quibus ſsteterit in itinere eundo & redeundo. Quod & voluit gloſsſs. in l. deſsertorem, §. ſsi ad diem, D. de re milit. Bald. in l. 1. C. de ſsuffragio, Felin. in cap. 1. ad fin. de libell. oblat. & Ripa in l. quominus, num. 19. & ſseqq. D. de fluminib. ubi utiliter tangit illam quæſstionem, quando diſspoſsita in termino, cenſseantur diſspoſsita in via, per quam pervenitur ad terminum? Quod etiam pluribus probat Bobadilla in Politica lib. 2. cap. 21. num. 240. pag. 954. Carroc. in cap. cùm quid, de reg. iur. in 6. 1. par. ad ſsup. num. 8. cum ſseqq. Flores de Mena in pract. quæſst. q. 8. & Parlad. differ. 130. per tot.

Et generale eſsſse, ut operæ,

^† ſsi in loco, ubi moratur Patronus, præſstæ ſsint, eiꝰvecturâ, |

p. 53

ac ſsumtu fiant, oſstendit I.C. in l. operæ 21. D. de oper. libert. Colerus in tract. de aliment. lib. 1. cap. 13. n. 91. & ſseq. & Daniel Moller. ad conſstit. elect. Saxon. par. 2. conſstit. 52.

Et idem eſst in quovis caſsu,

^† in quo aliquis in alterius commodum iter fecerit, quia eius ſsumtus ab eo petere poteſst, l. 2. D. de annuis legat. cũcum alijs traditis a Bald. in d. l. liberti, C. de oper. libert. Dignus quippè eſst

^† operariꝰ cibo, & mercede ſsuâ, ut habetur Matt. & Luc. 10. & in lege Domini Levit. 19. iuſstè præcipitur: Nõ morabitur opus mercenarij tui apud te uſsque mane; & Deut. 24: Eadẽ die reddes ei pretium laboris ſsui ante Solis occaſsum, quia pauper eſst, & ex eo ſsustentat animam ſsuã: ne clamet cõtracontra te ad DominũDominum, & reputetur tibi in peccatũ; & Tobiæ 4. verſs. 15: Quicunq; tibi aliquid operatus fuerit, ſstatim ei mercedẽ reſstitue, & merces mercenarij tui apud te omninò nõnon remaneat. Et qui cãcam iniuſstè morantur, aut fraudant, EccleſiaſticũEccleſiaſticum attendãtattendant c. 34. dicentem: Qui aufert in ſsudore panẽ, quaſsi qui occidit proximum ſsuũ. Qui effundit ſsanguinẽ, & fraudem facit mercenario, fratres ſsunt: & Malachiã Prophetam c. 3. per quẽquem Dominus ſse pollicetur teſstem velocem in eos, qui calũniantur mercedem mercenariorum ſsuorum. Nec minora promittit Iacobus Apoſst. cap. 5. dicens. Ecce merces operariorũoperariorum veſtrorũveſtrorum, qui meſsſsuerunt regiones veſstras, quæ fraudata eſst à vobis, clamat: & clamor eorũeorum in aures Domini Sabbaoth introivit. Circa quod alia in optimis quævtionibus notant IoãIoan. de Annan. in c. naviganti, n. 35. de uſsur. Boniſs. de Vitalin. in Clemẽt. dudum, §. verùm, de ſsepultur. & in Clem. 1. de magiſst. n. 49. Baeza de decima tutor. c. 2. n. 25. & Martin. Delr. in Adag. ſsacr. 1. to. adag. 729. pag. 325. Vbi explicãs

^† illud Iſsai. c. 21. verſs. 16. In anno mercenarij, cum Cyrillo & Procopio notat, pro integro, & perfecto dici: cui nihil deeſst, neq, ſsupereſst, quem neq; recipientis mercedẽ inopia, neq;neque ſsolvẽtis religio proferri, aut procraſstinari ſsinit. Qui enim in ſserviture ſsudorẽ tolerat, & ſse mercede addixit alteri, ſsubtiliter, & accuratè ſsemper init rationem tẽporistemporis ſsuæ cõductionis; & anxiè illud diebus ſsingulis cõputat, ut diurno penſso abſsoluto, mercedem recipiat.

Sed ut propiùs ad Indos

^† noſstros, Mitayos, accedamus, idem in eorum ſsalarijs, ſsive mercedibus perſsolvendis, meritò deſsiderant Matienz. d. 1. par. de gubern. Reg. Perù c. 4. 5. & 9. Agia in reſsponſs. de ſservit. perſson. pag. 41. & meliùs omnibus Acoſsta d. lib. 3. de procur. Ind. ſsalut. c. 18. pag. 354. ubi ad iuſstificãdã compulſsionem eorum, qui metallorũmetallorum operationi ſubdũturſubduntur, inter alia requirit: Vt fortunis quoque ſsuis nõnon peßimè cõſuliconſuli ſsentiant, ſsed pretio iuſsto tãtam moleſstus eorum labor compẽſsetur, ſsinãturq́ue lucella ſsua interim quærere; & car. 17. pag. 341. ubi terribilẽ ſsanè clamorẽ eſsſse, inquit, qui pro ſsubtracta mercede aures Dei adverſsus potentes, & divites, interpellat, imò & qui vel morãturmorantur, vel imminuũtimminuunt, vel quovis modo defraudant pretium ſsudoris alieni. Et ſstatim ita notanter & elegãter proſsequitur: Ne mihi igitur obſsoletum à te cibũ porrectũ commemores, ne veſstem annuãannuam, aut agelli portiunculam illius uſsibus relictãrelictam referas. Adeſst iustus arbiter Deus, qui ſse etiãetiam teſstem pro paupere, & quidem velocem pollicetur. Quæ res, quænam æſstimatio iuſsta ſsit, ut ſscrupulus omnis tibi eximatur? Si lege præſscriptum eſst pretium, ut in rebus pleriſq́;pleriſque eſst, ne alium quæras interpretẽ, quicquid de legitimo detrahis, rapina eſst. Si nulla lex eſst, cõmunis æſstimatio bonorum, atque prudentium ponet modũmodum, aut etiam utriuſsque, locantis, inquãinquam, & conducẽtis mutua pactio, dũmodò dolus omnis, & vis abſsit. Quo toto genere multũmultum, ac ſsæpè peccant & Patroni Indorum, & Prætores, & ipſsi paßim Parochi, dũdum ſsubditis, pro rerũrerum occaſsionibus, multa imperãtimperant, nulla, aut pauca perſolvũtperſolvunt, qui neque à culpa eximi, neque à ſsatisfactione excuſsari ullo modo poſsſsunt, quamvis obſsequẽ difacilitatem, & prõtamprontam operam Indorum prætexant. Igitur cuivis operæ, cuivis labori Indorum mercedem ſsuam reddendam eſsſse, perſspicuum eſst.

Quæ omnia præ oculis habentes Reges noſstri Pijſssimi,

^† plurimas ſschedulas & proviſsiones varijs temporibus expediri fecerunt, quæ hanc congruãcongruam taxationem & veram, atq;atque præſsentem ſsolutionem mercedis IndorũIndorum, qui vel compulſsi, vel voluntarij prædictis ſservitijs incumbunt, ſsummo ſstudio curari mandarunt, quæ reperiuntur in 4. to. impreſsſs. pag. 296. cũ multís ſseqq. Inter quas admodum notabilis eſst illa, Guatemalenſsi Cãcellariæ directa, Pintiæ 21. Ianuar. an. 1559. quæ ita enixè hoc deſsiderare videtur ut licèt peralias ſschedulas ſsalarij moderatio MagiſtracuũMagiſtracuum arbitrio iuxta laboris, & regionis modũmodum, ac morẽ, relinqueretur, hęc tamẽtamen eius pactionẽ volũtativoluntati Indorum reſservat, ſsic inquiens. Con tanto que el jornal que ſse les huviere de dar, ſsea aquel que ellos ſse cõcertaren; ſsin q̃que en el precio de ello ſse les põga taſsſsa, pues ſiẽdoſiendo libres, como lo sõson, hã de gozar de toda libertad, como la gozã nueſstros vaſsſsallos de eſstos Reinos. Quod tamẽtamen quia in cauſsa eſsſse poſsſset,

^† ut Indi exceſsivãexceſsivam mercedẽ petentcs, neceſsſsarijs operis, laboribuſsq́; deficerent, per aliãaliam ſschedulam eâdem die latam, & per aliam 2. Decemb. ann. 1563. d. 4. tom. pag. 301. Magiſstratibus, & Regijs Audientijs taxari præcipitur, habitâ temporum, |

p. 54

provinciarum & itineris, ac laboris ratione, & ita ut in omnibus ſsemper Indis, quoad fieri poſssit, cõſsulatur. Et in inſstructionibus Proregum, quæ habentur 1. tom. pag. 319. & 329. hoc idem eos ſsummopere commẽdatur: Demanera, q̃que ſse crezcan los jornales todo quanto ſsufriere la tierra, i que las pagas ſse hagan à los miſsmos Indios, que trabajaren, i no à ſsus Principales, ni a otra perſsona alguna. Sed nullibi meliùs & pleniùs hæc omnia diſspoſsita & expoſsita ſsunt,

^† quàm in ſschedulis ſservitij perſsonalis ſsępè à me allegatis ann. 1601. cap. 17. & 26. & ann. 1609. cap. 9. NãNam & taxationem mercedis ita faciendam conſstituunt, ne metallarij, vel agricolæ damnum ſsentiant, dũ Indis favêre curamus, & itineris pretiũpretium, quia minor eſst labor, minus eſsſse debêre aperiunt, quinque vel ſsex leucis pro quolibet die computatis, & ut ſsolutio realis fiat, & in propria ipſsorum Indorum manu, ut fraudibus, quas aliter patiuntur, obviam eatur.

Septimò curandum eſst,

^† ut Indi, qui his operis & ſservitijs diſstribuuntur, & præſsertim qui metallicijs laboribus aſssignantur, moderatiori, quo fieri poſssit, pretio ea omnia ibidẽ rep eriant, quæ ad ſsui ſsuſstentationem neceſsſsaria eſsſse videbuntur. Ne alioqui plus expendere, quàm poſssint lucrari, cogantur, & ob alicnas utilitates famis, & nuditatis iniurias ſsuſstineant. Quod ita primùm cautum invenio in quadam ſschedula data Matriti 5. Martij ann. 1571. 4. tom. impreſsſs. pag. 312. Et poſsteà latiùs pleniùſsq́ue proviſsum in d. ſschedula ann. 1601. cap. 27. ibi: Otro ſsi encargo a vos el mi Virrei, i à mis Audiencias i Governadores, i otras qualeſsquiera juſsticias, q̃que pues los Indios es gente natural en la tierra, i tãtan neceſsſsitada, tengais particular cuidado de que ſseã acomodados en los precios de los baſstimentos, i q̃que los que ſse les vendierẽvendieren en los aſsſsientos de minas, i en otras partes i labores donde trabajaren, ſsean à precios juſstos, i moderados, i que antes los hallẽhallen mas baratos q̃que la otra gente, por ſser pobres, i vivir de ſsu trabajo, caſstigando con rigor i demostraction qualquier exceſsſso que en eſsto huviere.

Et eſst omninò notãda illa alia ſschedula anni 1609. c. 3. ubi cùm prudẽtiſssimus legislator nullũnullum non lapidem moverit, quo hæc coacta ſservitia, quæ neceſssitas extorquet, ſsuaviora reddantur, ſsic inquit: Como quiera q̃que ſsea, tratareis luego de aliviar los Indios por los medios mas eficaces q̃que ſsufriere la materia, ordenando, q̃que à los Mitayos, è Indios de repartimiento ſse les den los mantenimientos, i ropa de ſsus perſsonas a precios moderados, i caſstigãdo riguroſsamente à los q̃que hizieren lo cõtrario. Para parte de cuyo efecto, ſserà medio de importancia. q̃que en los aſsſsiẽtos de minas, eſspecialmente en Potoſsi, hagais albondigas, donde ſse reduzgan i recojan todas las rẽtas de eſspecies q̃ ſse benefician i entrã en mis Reales caxas de las EncomiẽdasEncomiendas, incorporadas en la Corona, para q̃que eſstas eſspecies ſse diſstribuyã en la forma dicha, i à moderados precios entre los Indios ſsolamẽte q̃que eſsiuvieren ocupados en las minas i labores dõdedonde fuerẽfueren repartidos, &c. Quibus conſsequenter

^† eædemmet ſschedulæ ſsanctiſsſsimè providẽtprovident, ut IndorũIndorum curtioni ſsubveniatur, quos in eiſsdẽ laboribus infirmari cõtigerit: ſsic enim habet illa an. 1601. c. 17. Que ſsobre todo ſse tẽga mui particular cuidado de ſsu ſsalud, i buẽbuen tratamiẽtotratamiento en lo eſspiritual i tẽporal, i q̃que los enfermos ſseã mui bien curados. Et in illa an. 1609. c. 32. Eſspecialmẽte os encargo la buena i cuidadoſsa cura de los enfermos que adolecieren en la ocupacion de las labores referidas, ora ſsean de mitas, ò repartimiento, ò volũtarios, para que tengan el ſsocorro de medicinas, i regalos neceſsſsarios.

Octavò

^† caveri etiãetiam debet, ne quod ob publicas & urgẽtes totius Regni neceſssitates permittitur, privati ad peculiare ſsui cõmodũ vertãt, & hos Indos operarios alijs uſsibus applicẽt, eoſsvè recipere audeãtaudeant, ſsi proprios ſsundos, aut fodinas nõnon poſsideãtpoſsideant, quibus illi inſservire poſssint. Et multò magis, ne eos ullo modo vẽdere, vel cũcum prædijs, aut ſsine prædijs in alios ullo modo transferre poſssint. Quod Peruano Proregi Marchioni de Cañete iniũctũ fuit per ſsched. Matr. 29. Decẽb. an. 1593. 4. to. impreſs. pag. 300. & poſsteà datũdatum in mãdatis, ſsive inſstructione Dom. D. Ludov. à Velaſsco ann. 1593. c. 53. to. 1. pag. 320. & pleniùs, graviùſsq́ue prohibitũprohibitum, & punitũpunitum per ſschedulã ann. 1601. verſs. 7. 19. & 21. & ann. 1609. verſs. 15. Circa quas, quia infr. hoc lib. cap. 17. latiorẽ diſsputationem inimus, hîc ampliùs immorari ſsuperſsedemus.

Nonò & ultimò,

^† quod planè primũprimum eſsſse debet, curãdũ eſst, ne Indi occaſsione horũhorum ſervitiorũſervitiorum, in Fide, ac Religione Chriſstiana, quã ſsemel ſuſceperũtſuſceperunt, grave aliquod detrimentũdetrimentum, aut impedimẽtũ a accipiãtaccipiant, nevè in diebus feſstivis laborioſsis iſstis operationibus opprimãturopprimantur. In omnibus quippè rebus

^† pręcipua ſsem per eſsſse debet Fidei, & Religionis conſsideratio, quâ neglectâ, reliqua ubi promoveri credũtur, peſsſsum eũteunt, l. ſsunt perſsonæ, D. de relig. & ſsumt. funer. l. ſsancimus, C. de ſsacroſs. Eccleſs. Conſstant. Imp. in Novell. tit. 2. ibi: Præcipuã Imperatoriæ Maiestatis curam eſsſse perſspicimus, veræ Religionis indaginem, cuius ſsi cultũcultum tenere potuerimus, iter proſsperitatis humanæ aperimus inceptis. Iunctis alijs, quæ latè congeſssimus 1. tom. lib. 1. cap. ult. num. 89. |

p. 55

& ſseqq. & lib. 2. cap. 11. n. 33. cap. 13. n. 60. cap. 16. ex n. 59. & lib. 3. cap. 4. ex n. 37.

Id quod

^†in hac, de qua agimus, Indorum Oeconomia multò magis ſservari debet, quorum dominationem & gubernationem Reges noſstri Pijſssimi ſsub hac ſse cõditioneconditione ſsuſscepiſsſse ſsæpiſssimè proteſstantur, ut diximus dict. 1. tom. lib. 2. c. 24. & præter alia ſsatis oſstendit caput 1. inſstructionis Proregis Dom. D. Frãciſsc. à Toleto ann. 1568. quod extat 4. tom. impreſsſs. pag. 263. Vbi

^† hæc cura illi primo loco notabiliter commendatur. Et in noſstris terminis

^† ita advertit Matiẽz. d. 1. par. cap. 34. & Acoſsta d. lib. 3. de procurand. Ind. ſsalut. c. 18. pag. 354. ibi: Primum igitur doctrinæ ſspiritualis ministri in his, qui metalla operantur, ne deſsint, ut ſsint qui Miſsſsas celebrent, qui in Fidei rudimentis erudiant, qui morituros confeßione excipiant, cæteraq́;cæteraque neceſsſsaria adminiſstrent, ne commercio finito, cura quoque Evangelij concidat.

Diſspoſsitumq́ue

^† in plurimis ſschedulis reperitur, & præcipuè in illa de Fuenſsalida 26. Octobr. ann. 1546. 4. tom. pag. 271. ubi cùm damna, & conſscientiæ pericula, quæ ex contrario abuſsu ſsequebantur, recenſsuiſsſset, ſsubiungit: Porque vos mando, que veais lo ſsuſsodicho, i proveais como los domingos, i fieſstas de guardar no trabajen los Indios de eſsſsa provincia en edificios, ni coſsas publicas, en ninguna de las ciudades, villas, ò lugares que en ella oviere pobladas de Eſspañoles, i ſsobre ello les pongais à los tales Indios, i à las perſsonas que ſse lo mandarẽmandaren, las penas que os pareciere. idẽidem deciditur in alia 10. Octob. ann. 1575. ad Proreg. D. Franciſsc. à Toleto eod. 4. tom. pag. 314. quæ iubet: Que à los Indios que ſse embiaren, i echarẽecharen à trabajar à las minas, la juſsticia los viſsite à menudo, i haga que ſsean dotrinados en las coſsas de nueſstra ſsanta Fè Catolica, i provea lo que mas convenga para ſsu converſsion, i conſservacion de ſsalud i vida, &c. Et aliud caput epiſstolæ ann. 1589. ad alium Proregem Peruanum pag. 316. ita Indos fodinis addici permittit: Como no ſsea mudando temple de que ſse les ſsiga daño en ſsu ſsalud, è teniendo doctrina, è juſsticia q̃que los ampare, i comida con que ſse ſuſtentẽſuſtenten, è buena paga de ſsus jornales, i hoſspital donde ſse curen, i ſsean bien tratados, i regalados los que enfermaren. I que eſsto ſsea à coſsta de los mineros, pues reſsulta enſsu beneficio el repartirſse los dichos Indios. In illa quoq;quoque ſschedula ſsæpè repetita ann. 1601. c. 6. & 9. declaratur: Que los Indios que ſse dieren para las chacaras i labores del campo, no ayan de trabajar las fieſstas, i que para que vivan Chriſstianamente, i puedan ſser dotrinados, ſse procure, que eſsten todos empadronados. I que en las dichas chacaras i heredades ſse eſscojan ſsitios para la vivienda de los Indios que ſsirvieren en ellas, que ſseã ſsaludables, i à propoſsito, para que pudan ſser dotrinados, i induſstriados en las coſsas de nueſstra ſsanta Fè Catolica; i los que enfermarẽenfermaren, viſsitados, i curados, i ſse les adminiſstren los ſsantos Sacramentos. Et cap. 17. loquens de Indis metallarijs, iubet: Que ſsobre todo ſse tẽga mui particular cuidado de ſsu ſsalud, i buen tratamiento en lo eſspiritual, i temporal, i que los enfermos ſsean mui bien curados, &c. Et in alia non minus nobil ſschedula d. ann. 1609. cap. 32. ſsic habetur: Sobre todo lo qual atendereis con mucha vigilãciavigilancia à que los jornaleros oyan Miſsſsa, i no trabajen el dia de fieſsta en beneficio de los Eſspañoles, aunque tengan Bulas Apoſstolicas, i privilegios de ſsu Santidad, i los mineros digan que lo hazen volũtariamente, pues esto no ſse verifica jamas i comoquiera que ſsea, tiene inconvenientes mui grandes. I hareis q̃que vivan Chriſstianamente, ſsin los vicios i borracheras, de q̃que nueſstro Señor ſse ofende tanto, &c. Quâ de re, & de alijs dubijs, quæl circa obſservationem feſstorum erga Indos oriri ſsolent, infr. hoc eod. lib. c. 26. ex n. 79. Deo dante, latiorem, ac prolixiorem ſsermonem habebimus.

Nvnc verò,

^† ut huic tandem finẽfinem imponamus, quoniãquoniam omnes ſsuperiores leges & cautiones ad unguẽ ſservare in tanta hominũhominum, rerum, provinciarumq́ue diverſsitate & perverſsitate, Magiſtratuumq́;Magiſtratuumque diſstantia difficile eſst: illis autẽautem non ſservatis, Indorum ad prædicta ſservitia coactio, nõnon iniuſstitiam tantùm, verũ tyrannidem quoque, aut rapinam redolere videtur, meritòvideo plures doctos, pios & graves viros in ea conſsulenda, aut approbanda hærere pariter & horrere; ipſsumq́ue ſsupremũ Indiarum Conſsilium (quod non minori prudentiâ, quàm pietate refulget) ita variè, & ſsemper quidem parcè, & ſstrictè ſsuper hoc articulo reſscripſsiſsſse.

Quapropter

^† Hiſsparos noſstros, qui Indorumlaboribus, & ſsudoribus in dictis ſservitijs, vel in alijs quomodolibet abutuntur, & acerbiùs cum Indis, quàm cum mancipijs agere ſsolent, cum Ioſsepho Acoſsta d. lib. 3. c. 9. & 18. moneo, atque obteſstor, ut videant, quas patri pauperum, & iudici orphanorum rationes reddituri ſsint. Deſsinantq́ue iam tandem ignavi ipſsi, avri, & inhumani, ignaviæ ſseſse Indorum iactare, ſsalutiq́ue, & fortunis conſsulere; & ſsub falſso publicæ doſsciplinæ, ac providentiæ nomine, privatis ſsuis commodis, inſsatiabiliq́ue cupiditati, cum tanto Barbarorum diſspendio inſsiſstere & inhiare. Ne ſsi duri

^† eſsſse pergamus in miſseros, neque noſstrę |

p. 56

cupiditatisardorem eorum lacrymæ extinguant, multus, ac creber Indorum clamor cœlos omnes penetrans, ad ipſsum æquiſssimi iudicis tribunal irrumpat, variaſsq́ue clades, & calamitates experiamur, quæ ijs, qui pauperes opprimunt, & calumniantur, ut augeãt divitias ſsuas, Eccleſs. 10. Proverb. 22. & Iob 27. Dominu comminatur. De quibus etiam plura, hanc eandem admonitionem facientes, ſsup. 1. tom. lib. 3. cap. ult. ex num. 5. retulimus.

Inter alia notantes,

100

^† ob has fortè pauperum oppreſssiones, violentaſsq́ue alieni ſsudoris exactiones, pler ſsq́ue noſstrarum Indiarum hominibus divitias ita comparatas, no ſsolùm adiumentro non fuiſsſse, verùm, ut Iob ubi ſsup. prænuntiat, Deo iuſstiſssimè vindicante, certi exitij, & ruinæ cauſsam potiſssimam extitiſsſse. Quod in ſsimili graviter notaſsſse reperitur

101

^† D. Greg. lib. 4. Regiſst. epiſst. 33. ubi ad Conſstantiam Auguſstam ſscribens, multa ſseverè loquutus, adiungit: Idcircò fortaßè tantæ expenſsæ in hac terra minus ad utilitatẽ proficiunt, quia cum peccati aliqua admixtione colliguntur. Præcipiant ergo, Sereniſsſsimi Domini, nihil cum peccato colligi. NãNam ſscio, quia et ſsi parum Reipub. attribuitur utilitatibus, ex eo multum Reſspub. adiuvatur: cui addo Alciatum Emblem. 28. ubi Claud. Minoës, & Brocenſs. alia congeſserunt, Ovid. lib. 1. Amor. Eleg. 10.

Non habet eventus ſsordida præda bonos.

Euripid. in Erictheo:

Opes legitimas magis quàm rapinas
Colere decet: neque enim divitiæ inuſstæ
Vnquam conſstantes ſsunt.

Democrit. apud Stobæum Serum. 90. Divitiæ malis artibus comparatæ, infamiæ nota inter homines inſsigniuntur. Solon. apud Cæl. Rhodig. lib. 20. cap. 25. Divitias habere quidẽquidem cupio, per iniuriam verò conſsequinolim, ſsubſsequitur enim mox ſsupplicium. Et aptiũaptium ad rẽ, de qua gimus,

102

^† Deut. 14. Omnis anima, quæ comederit ſsanguinem alterius, peribit de populis ſsuis; & Proverb. 28. Qui coacervat divitias uſsuris, & fœnore, liberali in pauperes congregat eas: qui locus explanatur inillo Iob 20: Divitias, quas devoravit, evomet: & de ventre eius extrahet eas Deus: & meliùs cap. 27: Si comportaverit quaſsi terram argentum, & ſsicut lutum præparaverit veſstimenta, præparabit quidem, ſsed iuſstus vestietur illis, & argentuminnocens dividet.

Sed licèt hæc vera ſsint, & ita ſse habeant, nõ tamen negamus,

103

^† caſsu quo Indi Hiſspanis iuſstis conditionibus ſserviunt, aut famulãturfamulantur, aliquam honeſstam, & moderatam vim, atque compulſsionem, vel terroris ſsigniſsicationem illis inferri poſsſse, ut iniunctis ſsibi miniſsterijs ſsedulam operam navent. Etenim,

104

^† ut inquit Acoſsta d. cap. 9. pag. 308. Barbari omnes ingenio ſsunt ſservili, fervis vero nullum otium eſsſse debere, etiam in proverbium abijſsſse, docet Ariſstot. lib. 7. Politic. c. 15. quod otium petulantes faciat. Id quod noſster Sapiẽs præclarè monuit

105

^† Eccle. 3: Mitte(inquit) ſervũſervum in operationem, ne vacet: multãmultam enim malitiam docuit otioſsitas. Quem locũlocum exponens Martin. Delrius in Adag. ſsacr. 2. tom. adag. 452. pag. 571. ita cum Cardinali Hugone enodandum iudicat: Debentur aſsino cibaria, ne deficiat; virga, ne laſsciviat; onus, ut proficiat: ſsic ſservo panis, ne ſsuccumbat; diſsciplina, ne erret; opus, ne inſsoleſscat. Cui ſsimile eſst aliud

106

^† Adagium proſsanum: Aſsino gramen, & baculus: & Phryx verberatus melior, & Hiſspaum: Del pan, i del palo, in quibus plura notavit Eraſsmus. Verùm, ut idem noſster Acoſsta rectiſssimè ſsubijcit d. lib. 3. c. 17. pag. 348.

107

^† paternali potius, quàm herili more, ac amore Indos hac in parte tractre debemus. Qua in re multum plerumq́ue iuſsti, & æqui limites tranſsiliũtur: quorſsum enim verbera, ſsi verba ſsunt ſsatis? quorſsum plagæ, ſsi vel metus incuſsſsus hominem ſsubigit? Quod qui ſservare neglexerint,

108

^† & crudeles, ac nimis auſsteri in Indos fuerint, eorum ſservitio ſse indignos reddunt, neque fugientium revocandorum ius habent, argumento eorum, quæ in vaſsſsallis feudalibus, vel cenſsitis notat Luc. de Pena in tit. ſsi coloni, C. de agricol. & cenſsit. lib. 11. Capicius in inveſstit. feud. verb. feuda amittuntur, verſs. 52. Borrell. conſs. 30. & 31. cent. 2. & de Magiſstr. lib. 4. c. 9. n. 52.

CAPVT VI. De eisdem servitijs personalibus in specie, ac primum de eo, quod publicis, vel privatis aedificijs, Ecclesijs, atque alijs operibus exhibetur.

CAPVT VI. De eiſsdem ſservitijs perſsonalibus in ſspecie, ac primùm de eo, quod publicis, vel privatis ædificijs, Eccleſsijs, atque alijs operibus exhibetur.

SVMMARIVM CAPITIS Sexti.

1 D. Michaël Gomez de Luna & Arellano, Hiſspanlenſsis Senator meritißimus, landatur, & eius opinio circa operas, & ſservitia Indorum.
2 Indi ad opera, & ædificia publica compoelli poſsſsunt.
3 Ædificiorum viarum, pontium, & ſsimiliũ publicorum operum copnſstructio, & reparatio maximè curari debet.
4 L. ad inſstructionem, C. de ſsacroſsanct. Eccl. cum ſsimilib. illuſstratur.
5 L. 4. tit. 20. par. 2. expenditur.
6 Romani maximè ſsoliciti fuerunt de operibus publicis, & urbis ornatu.
7 L. 2. §. ſsi quis, & l. ult. D. ne quid in loco pub. cum alijs plurimis, quæ agunt de uti|
p. 57
litate, & neceſsſsitate operũoperum publicorum, illuſstramtur.
8 Ædificia qui cõſtruitconſtruit, animoſsus vel magnanimus dicitur.
9 Ædificia apum exemplo commendantur, & qualiter Cyrum & DariũDarium extulerint?
10 Indos ad ædificia, & alia publica opera compelli poſsſse, qui tradant?
11 Schedulæ aliquæ referuntur, quæ Indos ad ædificia diſstribui prohibent, & plures quæ iubent.
12 Indi tunc debent ædificijs, & alijs operibus publicis, vel privatis inviti mancipari, ubi Hiſspani, vel Indi deficiũtdeficiunt, qui voluntariè ſsuas operas locent.
13 Indi quo caſsu publicis, vel privatis ædificijs distribuuntur, nihil aliud præter laborem præſstare debent.
14 Indi qualiter teneantur ad Templorum & Monaſsteriorum constructionem & reparationem.
15 Habitatio ſsub alimentorum appellatione continetur.

HIS ita circa difficilem hãchanc ſservitij perſsonalis Indorum tractationem generaliter conſstitutis, operæpretiũoperæpretium me facturũ exiſstimo, ſsi ſspecialiter modò ſsingulas functiones, quibus in his Regnis adigi ſsolent, ad incudem revocaverim, earumq́ue inſstitam, vel iniuſtitiãiniuſtitiam Critolai, quod aiunt, librâ perpenderim, quamvis noviſssimè poſst hæc ſscripta, ex rationibus ſsuprà relatis, in communi probari videam à docto

^† pariter, ac nobili viro, D. Mich. de Luna & Arellano, nunc Hiſspalenſsi Senatore meritiſssimo, & mihi ob ingnenuos mores & artes valdè probato, in terſso illo tractatu de iuris ratione lib. 3. c. 12. n. fin. Vbi poſstquam mentionem fecit, concludit: Indos omnes Occidentales naturali quodam iure, & pudore teneri Hiſspanico & Americo noſstro Regi Philippo operas præstare pro tanto beneficio accepto, quo eos à fœdiſssima ſservitute, ſsive ſstultitia redemit, & meliores uſsu rationis, eloquentia ac ingenti diligẽtiadiligentia reddidit, quã do honesta, & ſsine pericula vita præſstare iubentur, & ſsecundùm differentiãdifferentiam ingenij, naturæ, doctrinæ, & inſstitutionis Indorum huiuſsmodi Barbarorum, arg. l. eius 16. in Princ. l. 38. D. de oper libert. l. 12. D. de leg. 3. l. 31. D. de ſsolution. & hoc ab alijs invaſsoribus, veluti Batavis, poſsſse defendi interdicto quod fructuario proponitur, ſscilicet unde vi, l. Aquilius, in fine, D. de donat. iuncta l. 3. §. unde vi, D. de vi & vi armata.

Et in primis,

^† cùm neque vita humana, neque publicus, & neceſsſsarius urbium, atque oppidorum uſsus, & ornatus abſsque ædicficiorum contructione, pontium, fontium, & viarum fabricatione, & reparatione tranſsigi poſsſsit, ut præclarè docuit Ariſstot. in ſsuis Polit. inquiens:

^† Secunda & huic proxima eſst urbanarum rerum cura, tam communium, quàm privatarum; ut cum decenti ornatu ædificia, & viæ conſserventur, & collapſsa reficiantur. Et Iuſstinian. in Auth. de mandat. Princip. §. deinde, coll. 3. ibi: Sed etiam proibertate neceſsſsariorum, & portuum, & operum civitatũ diligentiã habebis: meritò his laboribus ſsubeundis Indi obligari ſsolent, quotieſscunque id Reipub. neceſssitas, vel utilitas exigit. Idẽq́ue eiſsdem de cauſsis

^† ad quoſscunque alios cives productum videmus in l. ad inſstructionem, C. de ſsacroſs. Eccelſs. l. ad portus, l. omnes, la 2 C. de oper. publ. cum ſsimilib. quibus conveninens de iure noſstro l. 1. & 3. tit. 11. par. 2. & meliùs l. 4. tit. 20. par. 2. æquè providam, ac communem omnium curam in hoc, atque in agrorum cultura deſsiderat, ut conſstat ex illis

^† verbis: E non tan ſsolamete dezimos eſsto por las heredades, de que han los fructos, mas aun de las caſsas en que moran, ò tienen lo ſsuyo, è de los otros edificios de que ſse ayudan paramantenerſse. Ca todo eſsto deben labrar en manera que la tierra ſsea por ello mas apueſsta, è ellos ayan ende ſsabor i pro.

Et ad eundem finem ob eandem rationem ſspectant innumera alia privilegia,

^† & edicta, quibus Romani olim ſsuam ſsemper curãcuram, & ſsolicitudinem in ædificijs conſstituendis, & conſservandis maniufeſstarunt, quorum veſstigia extant apud Cicer. in 6. Verrina, Plin. lib. 10. epiſst. ad Trajan. Caſssiodor. lib. 4. epiſst. 30. & 31. Et apud I.C.

^† in l. 2. §. ſsi quis nemine, & l. ult. D. ne quid in loco pub. ubi ne urbis aſspectus ruinis deformetur, ſsuſstineri iubetur ædificium, quod nemine prohibente, in publico factum eſst, l. Prætor 20. §. hoc interdictum, D. de novi oper. nuntiat. ubi interdictũ illius tituli prohibitorium eſsſse dicitur: Ne quis prohibeat facere volentem eum, qui ſsatis dedit. Pertinet enim ad decus urbium ædificia |

p. 58

non derelinqui, l. 1. & per tot. D. de damn. infecto, ubi ex hac cauſsa agitur beneficio illius tituli, ad damna reficienda & prævienda, quæ ex ruinis ædificiorum timeri poſsſsent, l. cætera 43. D. de leg. 1. l. Senatus 52. D. de contrah. emtion. ubi ea, qua ædicus iuncta ſsunt, legari, vel vendi ſseparata ab ædificijs non poſsſsunt, ne ea hoc pacto demoliantur, l. 1. D. in quib. cauſs. pign. l. interdum 5. cum l. ſseq. D. qui potiores, l. ſsi ventri 6. §. 1. D. de privileg. creditor. ubi eâdem ratione creditor antefertur, qui ad domus reparationem pecuniam mutuavit, l. quod ſsi vir 15. D. de donat. inter vir. ubi licèt donatio inter coniuges prohibita ſsit, valet tamen, ſsi ad refectionem domus combuſstæ facta fuerit, l. 1. D. de tign. iniunct. l. adeò 7. §. cùm in ſsuo, D. de acquir. rer. domin. §. cùm in ſsuo, verſs. Quod ideò, Inſst. de rer. diviſs. ubi alienum tignum, vel materies ædificijs iniuncta, ſsepararo ab eis non permittitur, ne domus diruatur, l. 2. C. de ædificijs privatis. Vbi ædificiorum dominis prohibetur, ea ita demoliri, ut publicus deformetur aſspectus, l. præſscriptio 6. C. de oper. publ. ubi nullâ præſscriptione obſstante, tolli iubentur quæcunque in foro, vel in publico loco contra ornatum, & commodũcommodum, ac decoram faciem civitatis extructa noſscũtur, l. 2. C. de prædijs navicular. lib. 10. ubi quòd ex domibus decus urbiũurbium augetur.

^† ex amplis earũearum ędificijs, quis animoſsus, ſsive magnanim iudicatur, ut per Bart. PlateãPlateam, & Penam, ibid. Boer. in tract. de ſseditioſsis, §. 1. n. 25. & Redinum de maieſst. Princip. verb. Magnanimus, n. 2. & 3. fol. 107. Tradit alia Balduin. in d. §. cùm in ſsuo, ubi hunc articulũ diligenter examinat; & ultra eum latè illuſstrant, & proſsequuntur Guido Papæ conſs. 1. n. 7. Simancas lib. 8. de Repub. c. 13. & 14. Conan. lib. 3. commentar. cap. 6. n. 7. Petr. Vellei. in l. 1. D. de iuſst. & iur. lib. 4. n. 12. idẽ Velleius, & Ioan. Corraſs. in l. Præſses 7. D. de off. Præſsid. idem Corraſs. in l. 1. D. de ſservitut. n. 34. Meneſs. in l. altiùs, n. 21. C. eod. Donell. in tract. de pignor. c. 4. Rævard. ad ll. 12. Tabu. cap. 22. Balduin. ad eaſsdem ll. c. 12. Pinel. in l. 1. C. de bon. matern. 3. par. n. 66. Mantua ſsingul. 555. Petr. Greg. lib. 2. de Repub. c. 9. & 10. & Bobadilla, omninò videndus, in Polit. lib. 3. cap. 5. per tot. & Donell. & Oſsuald. lib. 2. comment. iur. civil. cap. 5. & de varijs ædiſsiciorum formis apud diverſsas nationes agens Alex. ab Alex. lib. 5. genial. c. 24. ante fin. & Ælian. de hiſst. animal. lib. 1. cap. 59. & lib. 5. c. 13. Vbi

^† vel ex apum exemplo deducit inſsitum à natura ipſsa brutis animantibus ædificandi ſstudium. Et ſsubdit utrumque Cyrum & DariũDarium ex ædificijs ſseu hortis, quæ propriâ manu conſstruxerant, magnam gloriã adeptos, tam apud Perſsas, quàm apud Græcos & Lacedæmonios.

In noſstræ autẽautem

^† quæſstionis terminis eiuſsdem coactionis in prædictis operibus iuſstitiam, & neceſssitatem agnoſscunt Matienz. in tract. M.S. de moderat. Regn. Perù, 1. par. c. 9. Agia in reſsponſs. 1. de ſservit. perſsonali, & Ioſseph. Acoſsta de procur. Indor. ſsalut. lib. 3. cap. 17. pag. 340. ibi: Sive domum ædificet, & pag. 343. ubi hoc multò planiùs, & ſsecuriùs procedere inquit: Vbi agimus de ea coactione, quæ affertur, cùm ipſsorum intereſst, ut cùm ſsibi ipſsis oppidum, ædeſsvè ædificare iubentur, aut templa extruere, aut fundos colere, cæter aq́ue rei, vel publicæ, vel familiaris officia, eſst enim in aperto res, cùm etiam ingenui omnes ad iſsta compellantur, cùm militiæ, paciſsvè negotia ita fieri exigunt. Magiſstrati ſsq́ue cùm iſsta & indicit, & urget, pro officij ſsui, munere facere, non dubitatur. Et pag. 346. ibi: Neqye verò improdandum, quòd mercenarij conductitij certo die, & loco adeſsſse Magiſstratuum decreto ſsolent, quòd q́ue publicis operibus, ut pontibus reficiẽdisreficiendis, vijs expediendis, alijſsq́ue id genus deſstinentur.

Et quamvis

^† in ſschedula quadam 11. Martij ann. 1550. prohibitum ſsit: Que no ſse echẽ peonadas de Indios, para hazer Igleſsias, ni Monaſsterios, aunque los Encomenderos ſse obliguen à lo tomar en cuenta, ò parte de paga de ſsus tributos: & per aliam Metimnæ Cãpenſsis, 20. Martij ann. 1532. quæ reperitur in 4. tom. impreſsſs. pag. 298. & in ordinat. Mexican. fol. 72. & 75. præſsupponi videatur, pariter interdictum eſsſse: El dar Indios para labrar caſsas de Eſspanõles, i ſse manda, que no ſse les den, ſsino los que quiſsieren trabajar de ſsu voluntad, i pagandoles mui bien ſsus jornales: in quadam tamen epiſstola Mexicano Proregi directa ann. 1574. d. vol. 4. pag. 315. & in ſsched. ad Quitenſsem Cancellariam 9. Octob. ann. 1591. apertè hæc ſservitia Indorum permitti videntur: Que ſse den de repartimiento para edificar, i reparar las cafas de los Eſspañoles, i otras obras publicas, como ſsea con moderacion, i buena paga en mano propria.

Eademq́ue compulſsio approbatur per alias ſschedulas Valliſsolet. 1558. & Monzonij 1563. eod. tom. pag. 302. & ſseq. Quæ

^† tamẽ inſsinuant: Que eſsto ha de ſser donde no huviere Eſspañoles, ni Indios, que voluntariamente ſse alquilen para las labores, i edificios publicos, i particulares. Extat quoque alia habetur in ordinat. Mexican. fol. 186. I manda, que para los edificios que hazen Virrei, i Oidores en las |

p. 59

caſsas Reales, tomen Indios, i les paguen. i en caſso que ſsean obligados los Indios à hazer las obras de las caſsas Reales, ſse entienda de las neceſsſsarias. In eiſsdem Mexicanis ordinationib. fol. 125. reperitur altera ann. 1551. quæ ita

^† demùm his publicis operibus Indos adigi iubet, ut nihil aliud præter laborem perſsonalem præſstare cogantur, & hic pro rata tributa compenſset. Verba ſsic habent: A ſsimiſsmo ſsomos informados, que los pueblos que hazen las obras publicas en eſsſsa ciudad de Mexico, que ſson muchos, ſson compelidos i apremiados a poner los materiales de ſsu caſsa, i el trabajo de ſsus perſsonas, ſsin que por razon de ello ſse les deſscuente en ſsus tributos, i que ſsobre ello ſson mui molestados: i q̃que por otra parte pagan los tributos enteramente, i reciben notable agravio, i daño en esto. Por ẽde Nos vos mãdamos, que veais lo ſsuſsodicho, è informados de lo que en ello paſsſsa, proveais en ello como los dichos pueblos no reciban agravio. Et in quodãquodam capite epiſstolæ Regiæ an. 1575. 4. tom. pag. 315. ſscribitur Proregi Mexicano. Que ſsiendo neceſsſsario ſse apremien los Indios à trabajar en las minas, ſsacandolos por repartimientos de ſsus pueblos, como ſse haze para las obras publicas, è ſsementeras.

In Templis quoque, ſsive

^† Eccleſsijs Cathedralibus, & in Parochialibus, & Monaſsterijs ædificandis, maximè ubi in municipijs ipſsorum tales Eccleſsiæ exigendæ ſsunt, Indi ad certam expenſsarum partem, & ad perſsonalem laborem præſstandum compelliſsolent; idq́ue pluribus Regijs ſschedulis cautum eſst, & quotidiè à dominis Proregibus proviſsiones ad idem expediuntur. De hoc tamen articulo infr. lib. 3. cap. 23. ubi de Eccleſsiaſsticis tractamus, latiùs à nobis agendum eſst, ideõq́ue in præſsentiarum plura adijcere non oportet.

Sed

^† illud dũtaxatdumtaxat pro huius capitis colophone ſsubnectere, ædificiorum neceſssitatẽ & utilitatem, vel ex eo commendari, quòd habitation ſsub appellatione alimentorum cõprehenditur, l. legatis, D. de alim. legat. gloſsſs. in l. cùm hi, §. tranſsigit, D. de tranſsaction. Angel. conſs. 28. Alexand. conſs. 178. lib. 1. Anan. conſs. 37. Bertrand. conſs. 180. vol. 1. Pract. Papien. in forma libelli pro legato rei ſsingul. verſs. Condeſscendo ad decimum art. Bonifac. Rugerus in conſs. 19. n. 20. lib. 1. & alij apud Martin. Colerum in tract. de aliment. lib. 2. cap. 1. num. 3. & Petr. Surd. eod. tract. tit. 2. q. 3. n. 5. Vnde eadem ratio hoc ſservitium iuſstificabit, quæ agriculturæ & rei pecuariæ, de quibus ſstatim dicemus.

CAPVT VII. De agricultura, aliorumque rusticorum operum necessitate, & utilitate: & an, & quatenus Indi licite eis inservire cogantur?

CAPVT VII. De agricultura, aliorum́aliorumque ruſsticorum operum neceßitate, & utilitate: & an, & quatenus Indi licitè eis inſservire cogantur?

SVMMARIVM CAPITIS Septimi.

1 INDI ut agriculturæ inſerviãtinſerviant, compelli poſsſsunt.
2 Schedulis plurimis iubetur, ut Indi ad agrorum culturam diſstribuantur, quæ referuntur.
3 Schedula ann. 1601. licèt neque ad agrorũ culturam coactum Indorum ſervitiũſervitium permiſserit, eos tamen otioſsos eſsſse non patitur.
4 Schedula ſservitij perſsonalis ann. 1609. Indos etiam invitos agriculturæ, & alijs miniſsterijs publicis deſstinari poſsſse, ſsub certis legibus ſsanxit.
5 Homines quilibet neceſsſsitate urgent, agriculturam exercere debent.
6 L. 4. tit. 20. par. 2. expenditur, & exornatur.
7 Agriculturam per Indos exerceri oportere, & quare? ex doctrina Aristot.
8 Indicæ Regiones ut plurimum irriguæ ſsunt.
9 Indi experientißimi ſsunt in aquis irriguis per canales ducendis.
10 Regiones aliquæ Indiarum (ut & in Arabia) abſsque aquis pluvialibus, vel irriguis uberrimos fructus producunt.
11 Agriculturæ laus, & commendatio ex Cicer. & alijs.
12 Agricultura magni habita à priſscis, & nobiliſsſsimis Romanis.
13 Locupletes cur dicantur, qui divites ſsunt?
14 Adoriæ nomen cur pro laude, ſsive gloria uſsrpatum?
15 Fundus quid ſsit, & unde dicatur?
16 Agriculturæ neceſsſsitatem & dignitatem, qui extollant, & illustrent?
17 Agricolæ ſsunt Iecur Reipublicæ, ſseu Pedes ſsecundùm Plutarch. & quare?
18 Agricolæ magnis favoribus, & privilegijs proſsequendi ſsunt.
19 Invecta & illata in prædium ruſticũruſticum, non ſsunt pignori obnoxia ob privilegium agriculturæ.
20 Fortunij ratio defenditur ab impugnationibus Mendozæ.
21 Agricolarũ boves, aratra, & alia inſstrumenta pignorari non poſsſsunt, ob favorem agriculturæ.
22 Phryges qualiter punirent furantes inſstrumẽta, vel occidentes boves agricolarũagricolarum?
23 Boves mactari qualiter prohibuerint Athenienſses?
24 Vitulorum carnibus veſsci Valentiniani lege prohibitum, & Regijs pragmaticis renovatum, & quare?
25 Boves aratorij etiam ad curſsum publicum |
p. 60
transferri non poterant.
26 L. 1. C. de agricol. & cenſsit. lib. 11. exornatur.
27 Feriæ meßium, & vindemiarum.
28 Agricolæ etiam ſsemota pragmatica Regia, feriarum tempore executari non poterant.
29 Agricolationi inſservientes à fundis exire non poterant.
30 Agricolæ nec regna, nec Reges curare debent ſsecundùm Ariſstot.
31 Servitus ruſstica olim durior fuit, quàm urbana, & quare?
32 Agricultura ferè omnis per ſservos vinctos Romæ exerceri cœpit.
33 Gabella non debetur ex fructibus rei ruſsticæ, aut pecuariæ.
34 Annonæ cura ſsemper maxima eſsſse debet. L. 1. §. cura carnis, D. de off. Præf. urb. illuſstratur, ibid.
35 Caritas cibariorum civitates habitatoribus viduat.
36 Apuleij locus expenditur.
37 Agriculturæ, & rei pecuariæ in Indijs faveri iuſsſsum eſst.
38 Vinea & vindemia frugum nomine continetur.
39 Glandis appellation omnis fructus venireſsolet.
40 Vinearum plantationem, & culturam in Indijs permittendam & favendam aliqui tradunt.
41 Vineis Indorum ſservitium dari, quinimò & vineæ plantari in provincijs Indiarũ prohibentur, & quare?
42 Linum & ſsericum plantari, & operari in Indijs prohibetur.
43 Vineis & olivetis, & alijs rebus ſsimilibus Indos distribui prohibent ſschedulæ ultimæ ſservitij perſsonalis, quæ referuntur.
44 Schedula ann. 1610. quæ vinearum plantationibus in Peruanis provincijs obviam iri iubet, refertur.
45 Sachari plantagini, & opificio Indi dari prohibentur, & quare?
46 Annirij folijs tinctorijs Indi ſservitiales dari prohibentur.
47 Vinearum plantation in provincijs Indiarum an iuſstè prohiberi potuerit?
48 Princeps licitè poteſst aliquarum rerum venditionem, & exportationem prohibere.
49 L. 1. & 2. C. quæ res vendi non poſsſs &c. quæres exportari non debeant, exornantur.
50 Vinearum novas plantationes in Italia, & alibi prohibuit Domitianus.
51 Domitianus cur nõnon perſseveraverit in edicto de ſuccidẽdisſuccidendis vineis? & de acuto libello contra eum huius rei cauſsa vulgato.
52 Domitiani edictũedictum de ſsuccidendis vineis eſstrato, & alijs.
53 Euſsebij Cæſsarienſsis locus expenditur, & emendatur.
54 Probus Imperator ubi, & qualiter permiſserit vineas plantari?
55 Flavij Vopiſsci locus expenditur, & emendatur.
56 Arnaldus Ferronus, & Rhenatus Choppinus quid ſsentiant de multitudine vinearũ in Gallia?
57 Peruano in Regno vineas ſsuccidi debere, vel penſsione gravari, ob earum multitudinem, & de ſschedulis novißimè ſsuper hoc promulgatis.
58 Fr. Benedictus Peñaloſsa plura ſscripſsit de damnis vinearum Peruanarum, & quòd ſsaltem quinta earum pars Fiſsco addici deberet.
59 Vinearum plantationem in Granatenſsi pago prohibuerunt Reges Catholici.
60 Lycurgus legem tulit de extirpandis vitibus, & ob id à Baccho punitum, Poëtæ fabulantur.
61 Vinum, ſsacharum, & ſsimilia, non ſsunt humanæ vitæ ominiò neceſsſsaria.
62 Privilegia agricolis de non pignorandis rebus agriculturæ neceſsſsarijs conceſsſsa, ad vinitores non extenduntur.
63 Vineæ & oliveta non comprehenduntur appellatione ſsatorum, nec novalium.
64 Agricolæ magis indigent frumento, quàm alijs fructibus liquidis.
65 Ferijs vindemiarum etiam hodie vinitores gaudent.
66 Matthæi Lupecij Bravi ſsententiam laudatur, de vino, & vinitoribus non favendis.
67 Vinum an ſsit connumerandum inter bona, vel inter mala? & Auctores qui de hoc diſsſserunt.
68 Accurſsij ſsententia damnatur, dum vini uſsum probat, & bonum appellat.
69 Vini & vitis laudes & utilitates, qui tractent & extollant?
70 D. Sebaſstianus à Sandoval, Senator Panamenſsis, laudatur, & eius libellus pro defenſsione vinearum Peruanarum.

p. 61

EADEM quoque publicæ utilitatis, ac ſsalutis ratio operator, ut

^† ad culturam agororum ijdẽ ipſsi Indi ſsub prædicitis legibus, & temperationibus adigantur. Quod abſsque dubio procedit, ubi de communibus ipſsorum fundis colendis diſsſseritur, ut optimè obſservat Acoſsta d. lib. 3. cap. 17. In fundis autem Hiſspanorum, præcipuè ex quibus frumenta omnis generis, & aliæ Indicæ, & Hiſspanæ fruges humanæ vitæ neceſsſsariæ colligi ſsolent (quos in hoc Regno Peruano, Chacaras, & in Mexicano, & alijs, Eſstancias, vocitamus) eandem Indorum diſstributionem licitam, & inexcuſsabilem eſsſse, pluribus oſstendit idem Acoſsta ubi ſsup. Matienz. de moderat. Regn. Perù 2. per. cap. 13. & Agia d. reſsponſs. pro ſservitio perſson. pag. 6. Idq́ue

^† ita plurimis tum antiquis, tũtum novioribus Regum noſstrorum ſschedulis & ordinationibus cautum videtur, quæ reperiuntur in 4. to. impreſsſs. ex. pag. 290. Et licèt

^† in illa anni 1601. Indorum coactio in his quoq;quoque operis ceſsſsare iuſsſsare iuſsſsa fuerit, eadem tamen præcipit, ut Indi ad plateas exire, & ibi quibus voluerint, operas ſsuas locare, compelli poſsfint. Et ſsæpè repetit, nullatenus permittendum, ut ob Indorum ignaviam totius Reip. annona, & ſsuſstentatio periclietur; & præcipuè in proœmio, & in §. 10. 8. 24. ubi additur Regiæ intentionis eſsſse, ut in omnibus rebus Reip. neceſsſsarijs occupentur: Porque de eſsto pende la conſservacion de eſsſsas provincias, i porque lo contrario ſseria en deſstruicion de ellas, i de los miſsmos Indios, i no poder ſse ſsuſstentar à ſsi, i à ſsus mugeres.

Hoc quoque

^† longè expreſssiùs deciditur in illa alia ſschedula ſservitij perſsonalis ann. 1609. tam in prœmio, quàm in capitibus ſsequentibus, quæ tandem ſstatuit: Que no ſse hizieſsſse novedad en quitar los repartimientos de Indios, para el ſservicio de Chacaras, Eſstancias, i otras labores, i miniſsterios publicos, por los inconvenientes que de lo contrario reſsultarian, i ſse avian començado à experimentar, i por ſser tan intereſsſsados los meſsmos Indios enel beneficio de las dichas baziẽdas, como en coſsa en que conſsiſste la conſservacion destas provincias: i que anſsi ſsolo ſse procure, que no los opriman con nota i ocupacion de eſsclavos, i ſse prohiban los demas repartimientos, que no miran tanto al bien comuncomo à las grangerias, i comodidades particulares de los Eſspañoles, i ſse guarden las demas condiciones i advertencias, de quibus ſsub. hoc. lib. cap. 5.

Neque iniuſstum

^† videri poteſst, quòd Indi ad hæc munia, quæ naturæ eorum propria, & conformia eſsſse vidẽturvidentur, etiam invite diſstribuantur, cùm & reliqui hominess eidem labori, ubi opus eſst, in cumbere debeant, iuxta illud Eccleſs. c. 7: Non oderis laborioſsa opera, & ruſsticationem creatãcreatam ab Altiſsſsimo, & textum ſsæpè citatum

^† in d. l. 4. tit. 20. par. 2. ibi: Todos ſse deben trabajar, que la tierra onde moran ſsea bien labrada, è ninguno con derecho de eſsto ſse puede eſscuſsar, nin debe, l. 1. tit. 11. eâd. part. ibi: E labrarla, porque ayãayan los omes los frutos de ella mas abundantemente. Cui convenient alia, quæ de ruſsticis & otioſsis ad hæc opera compellendis, tradit Lucas de Pena in l. 1. C. ne ruſsticani ad civil. mun. & in 1. mœchanicos, C. de excuſsat. artif. lib. 10. Greg. Lop. in l. 6. tit. 21. par. 2. Matienz. in tract. M.S. de moder. Regn. Perù 1. p. c. 40. & Nos latiùs ſsup. cap. 4. ex n. 126. Præſsertim cùm

^† hæc munia per Hiſspanos, aut Æthiopes ad id conductos, vel emtos, facile expediri non poſssint, ut idem Matienzus animadvertit, ſsintq́ue propria Barbarorum, aut ſservorum, qui non omnes unius generis ſsint, neque animo elati: ut ita & ad fa ciendum opus utiles ſsint, & nihil novi ab his metuatur, iuxta doctrmam Ariſst. lib. 7. Polit. c. 10. in fine. Et, ut plurimum,

^† in his regionibus agricultura non tam aquis de cœlo pluvijs, quàm irriguis fieri ſsoleat, ut alias de terra Ægypti teſstatur ſsacra Pagina Deut. 11. ibi: Non eſst ſsicut terra Ægypti, de qua existi, ubi in hortorum morem aquæ duoũturduountur irriguæ, &c. In quo

^† labore, & canalibus ducendis Indi iam ab antiquo experientiſssimi ſsunt, ut late obſservat. fr. Ioan. à Torquem. in Monarch. Ind. lib. 13. c. 31. & ſseqq. Licèt

^† non ignorẽ alicubi nullam aquam cœli, vel terræ reperiri, & tamen omnia ad ſsaturitatẽ adoleſscere, ut in Arabia, & alibi contingere, narrat Simõ Maiol. in dieb. Canicul. tom. 1. colloq. 17. de proprietate locor. pag. 542. Quæ omnia

^† in agriculturæ, ut diximus, neceſssitate & utilitate fundantur, de qua loquens M. Tull. lib. 1. Rhetor. ad. Heren. inquit, nihil meliùs, aut utiliùs Reipub. eſsſse, propter fructus aridos, qui ſsine colonorum labore naſsci non ſsolent. Et. lib. 1. de offijs: Omnium rerum, ex quibus aliquid acquiritur, nihil eſst agricultura melius, nihil uberius, nihil dulcius, nihil ho|

p. 62

mine libero dignius. Vnde multis laudibus commendatur ab eod. Cicer. tùm alibi, tùm in lib. de ſsenecture, & ab Ariſstophane in Pace, ubi ait:

O cunctis hominibus gratæ pacis
Fida nutrix, prona, opifera, procuratrix
Filia, & ſsoror. Hæc omnia me nominabat.
Sed quidnam tibi nomen eſst? Agricultura

^† à priſscis illis Romanist tanti habita fuit, ut nobiliſssimi quique ei, nõnon ctra ſsummũ honorem, & delectationem operam darent, laureatoq́ue vomere, ac triumphali aratore, hoc eſst, ipſsorum Imperatorum manibus agri colerentur, ut plurerè ſscribit Plin. lib. 1. nat. hiſst. cap. 3. & lib. 18. cap. 3. Vbi

^† viros probos, & divites hinc locupletes dictos ſsubiungit, quaſsi loci, id eſst, agri plenos, Valer. Maxim, qui plucrè loquitur, & optima exempla adducit, lib. 4. cap. Et eandem etymologiã reperio obſservatam apud Agellium lib. 10. noct. Attic. cap. 5. & apud veteres Grãmat. in libello de propr. & differ. lat. Serm. ibi: Locuples à copia locorum. Dives quia dividendi facultatem habet.: idem etiãetiam ſsentit D. Iſsidor. lib. 10. etymolog. Locuples quaſsi locis plenus, & poſsſseſsſsionum plurimarum poſsſseſsſsor; quod probat ex Tullio lib. 2. de Repub. ubi ſsic ait: Multaq́ue ditione ovium & boum, quod tunc res erat in pecoribus, & in locorum poſsſseßionibus: ex quo pecunioſsi locupletes vocabantur. Et Feſst. Pempei. lib. 1. de verb. ſsign. Vbi

^† Adorem (inquit) olim laudem, ſsive golriam appellatem, quia glorio ſsum eũ putabant, qui farri, quod, ADOR, vocabant, copia abundaret. Vnde Horat. lib. 1. epiſst. 15. in fine:

Vos ſsapere, & ſsolos aio bene vivere, quorum
Conſspicitur nitidis fundata pecunia villis.

Et Servius ad lib. 2. Georg. ait

^† fundum dici ab eo, quòd ſsit rerum omnium fundamentum, ſsive ut inquit D. Iſsidor. orgin. lib. 14. cap. 13. quòd in eo fundetur, & ſstabiliatur patrimonium. Quãvis M. Varr. lib. 4. de ling. Lat. inde dictum tradat, quò plurima quantumvis fundat. Et Brechæus in l. quæſstio eſst 115. de verb. ſsignif. quòd ſsit quaſsi fundamentum eius rei, quæ ſsolo fundatur.

Quibus adijci poſsſsunt

^† plurima alia, quæ de eiuſsdem agriculturæ neceſssitate, & digni tate latisſssimè congerit Guillerum. Benedict. in cap. Reinutius. verb. Et uxorem, deciſs. 5. ex n. 356. Matth. de Affict. ad conſst. Neapolit. pag. 221. n. 8. & ſseqq. ubi inquit, agriculturâ nihil melius, nihil uberius, nihil dulcius, nihilq́ue homine libero dignius; Tiraq. de Nobil. cap. 2. per tot. Boer. deciſs. 321. Turnebus lib. 27. adverſsarior. cap. 16. Petr. Greg. lib. 4. de Repub. cap. 8. & lib. 18. ſsyntagm. c. 22. Menoch. de arbitrar. Lib. 2. cent. 4. caſs. 278. Bobadilla in Politica lib. 3. cap. 3. n. 61. & ſseq. Scipio Amiratus lib. 3. difſsert. Polit. cap. 3. ubi refert Leonem Imperatorem dicentem, duas artes ad ſsuſstinendam, ac ſservandam RẽpubRempub. utiliſssimas eſsſse; agriculturam, propter militum alimenta; & militam, propter agricolarum tutelam, & has duas artes cunctis præferendas eſsſse, quia cæteræ aliquando ſsupervancaneæ ſsunt, hæ nunquam non neceſsſsariæ. Collantes in pragmat. de los labradores, lib. 1. c. 1. Mornacius in notis ad 1. idẽidem Labeo 22. §. filius, D. famil. erciſscund. pag. 505. Pineda de reb. geſst. Salomon. lib. 3. cap. 22. §. I. pag. 138. & lib. 6. cap. 22. §. I. pag. 471. & in Eccleſs. Cap. 2. verſs. 5. pag. 262. & cap. 5. verſs. 8. pag. 557. Matth. Lopez Bravo de Rege & regend. ratio. lib. 3. pag. 3. & ſseqqq. Navarrete diſscurſs. polit. 39. per tot. omninò videndus, Aphabet. curioſsitatis I. par. fol. 27. Proſsper. Rendell. in tract. de vinea, vindemia, & vino, cap. 5. pag. 15. ubi plura agriculturæ ſsingularia congeſssit, Dom. Epiſscopus de la Paz in lect. ſsup. Dectet. pag. 387. & ſseqq. Torquem in Monarch. Ind. lib. 13. cap. 31. & ſseqq. Ubi de noſstrorum Indorum agricultura, & noviſsſsimus Calliſstus Remirez, qui plurimos congerit. Et agricolas

^† Iecor Reipub. eſsſse oſstẽdit, in tract. de lege Reg. Aragonię, §. 14. Quos Plutarch. ad Trajan. Imp. ſscribens, pedibus etiam æquiparat, & in eis totius corporis Reipub. molem ſsuſstineri, ac promoveri demonſstrat, inde q́ue multis privelegijs, & favoribus adiuvandos eſsſse concludit. Prout & facit,

^† ipſsum referens, & ſsequens Lucas de Pena in 1. I. & in 1. nunquam, circa fin. C. de agricol. & cenſsit. lib. II. Benedict. Ubi ſsupr. num, 338. 434. Mantua obfervat. 10. Tiraq. d. tract. de Nobilit. Cap. 32. Collantes, & alij ex ſsup. relatis, & latè & eleganter Choppin. in integro tract. cui titulum fecit de privileg. ruſsticorum, Mornacius in notis ad Cod. ſsup. l. 4. C. de de defenſs. civit. & Auth. agricultores, C. quæ res pignor. Carrocius in tract. de locato, I. par. tit. I. ſsol. 4. & de noſstris Indis agens, Agia d. reſsp. de ſseruit. perſson. pag. 16. Et extat Motus proprius Pij V. Plura privilegia concedens in favorem agricolarum, & rei frumentariæ, editus die XI. Octobr. ann. 1576. in vol. Motu propr. Pag. mihi 70. quæ etiam ut plurimum continentur in d. pragm. de los labradores, ann. 1594. quæ hodie eſst l. 5. tit. 17. lib. 5. Recop.

Inter quæ

^† illud notabile refert Fortun. Garcia in 1. item quia, D. de pact. nẽpè quòd licèt invecta & illata in prædium urbanum, ipſso iure tacitæ hypothecæ ſsubiaceant, ut deciditur in ead. l. item quia, & in l. eo iure, |

p. 63

cum alijs, in quib. cauſs. pignor. In prædijs tamen ruſsticis colonorum bona nõnon debeant tacito pignoris iure tenêri, ut in l. in prædijs, eod. tit. & in l. certi iuris, cum ſsimilib. C. de locato, quia cùm plerumq́ue ad agriculturam ſspectent, ne generali quidem obligatione, quantumvis expreſssâ, venirent. Quam

^† rationem licèt impugnare conetur Ferdinand. à Mendoça d. l. item quia, cap. 4. n. 11. ſsuſstineri tamen non immeritò poteſst, cùm hoc ſsemper à prudentiſssimis legumlatoribus ob favorem agriculturæ cautum inveniamus;

^† ne agricolarum boves, aratra, ligones, vomeres, & di genus reliqua pignoris iure à quopiam temerarijs auſsibus caperentur, d. Auth. agricultores, cũcum alijs, & d. pragmat. verſs. 1. late & doctè, poſst alios, Magerus de advoc. armata, cap. 9. n. 421. pag. 376. Quippè quia ne agriculturę utilitas impediatur, non ſsolùm ipſsis agricultoribus, verùm & inftrumentorum ruſticorũruſticorum liberati caviſsſse veteres Græcos, narrat Diodor. Sicul. lib. 2. Et apud

^† Phryges, ut refert Stobæus ſserm. 42. & Ælianus de hiſst. animal. lib. 12. cap. 34. ſsi quis inſstrumentum agricolationi aptum furto ſsuſstuliſsſset, vel bovem aratorem cæcidiſsſset, is morte mulctabatur. Cui legi

^† aliam Athenienſsium ſsimilẽ refert idem Aelianus lib. 5. de var. hiſstor. cap. 14. quæ bovem mactari porhibebat, quoniam ille quoque Agricola eſsſset, & humano generi laborum ſsocius, cuius ultima verba agnoſscit, imò repetit Plin. lib. 2. nat. hiſst. cap. 45. ibi: Socium enim laboris agriq́ue culturæ habemus hoc animal: qui idem lib. 8. c. 45. & Valer. Maxim. lib. 8. c. 1. ſscribunt, à Pop. Rom. damnatum fuiſsſse patremfamilias, quòd bovẽ aratorium pueruli ſsui deſsiderio mactaſsſset. Et Div. Chryſsoſst. in orat. 64. Auctor eſst, legem latam fuiſsſse à Demonaſsſsa Cypriorum Regina, ne liceret occidere bovem aratorẽ. Quã cùm filius eiuſsdem violaſsſset, à Regina matre interfectus eſst. Et conveniũtconveniunt alia, quæ recolit Balduin. de pignor. c. 12. circa fin. AlexãdAlexand. ab Alex. lib. 3. gen. cap. 12. Ovid. lib. 15. Metamorph. & meliùs lib. 4. Faſstor. ibi:

A bove ſsuccincti cultros removete miniſstri. Bos aret, ignaram ſsacrificate ſsuem.
Apta iugo cervix non eſst ferienda ſsecuri, Vivat, & in dura ſsæpè laboret humo.

Collantes d. lib. 1. cap. 3. & ſseqq. & Rhenat. Choppin. d. tract. de privil. ruſstic. lib. 1. cap. 7. Et apud

^† D. Hier. lib. 2. contra Iovinian. legimus à Valente Imper. legem per Orientem latam, ne quis vitulorum carnibus veſsceretur, propter agriculturæ favorem. Quæ omnia hodie etiam apud nos Regijs ſsanctionibus in uſsu, & praxi eſsſse videmus. Imperator quoque Conſstantius, teſste Cuiac. lib. 4. obſserv. c. 20. edicto ſsanxit:

^† ne boves aratorij, etiam deficientibus ijs, qui curſsui public deſstinati erant, ab his, qui iter faciunt, abſstraherentur, l. 1. de angar. & perangar. in C. Theodoſs. de quo pluribus agit Radulph. Forner. lib. 1. quotid. cap. 13. Quandoquidem hæc ſsunt:

— Duris agreſstibus arma,
Queis ſsine nec potuere ſseri, nec ſsurgere meſsſses.
Vomis, & inflexi primũprimum grave robur aratri.
Tardaq́; Eleuſsinæ matris volvẽtiavolventia plauſstra,
Tribulaq́;, traheæq́;traheæque, & iniquo põderepondere raſstri;
Virgea præterea Celei, viliſsq́ue ſsupellex,
Arbuteæ crates, & myſstica vannus Iacchi.

Vt ſscitè canit Virgil. 1. Georgic.

Idem quoque

^† Imp. Conſstantinus ſstatuit, in l. 1. C. de agricol. & cenſsit. lib. II. ne unquã ſsationibus, vel colligendis frugibus inſsiſstentes agricolæ, ad extraordinaria munera vocarentur, cùm providentia ſsit, his neceſssitatibus opportune tëpore providere. Vnde manarunt,

^† & originem habuerunt feriæ, quæ eiſsdem agricolis meſssium, & vindemiarum temporibus olim concedebantur, de quib. Plin. lib. 18. cap. 26. & Vlpian. in l. 1. D. de ſserijs, l. 37. tit. 2. par. 3. cum alijs, quæ erudite tradit Albanus Spinaſsatus lib. 2. Politicor. c. 4. Rævard. lib. 2. coniectaneor. c. 2. Briſsſson. omnio legendus, in repet. ad leg. Dominico, C. de ſspectacul. Pag. 217. Cuiac. lib. 4. obſservat. c. 20. Choppin. d. tract. lib. 1. 2. par. c. 7. Didac. Perez in l unic. tit. 7. lib. 3. Ordinam. col. 987. & noſstra pragmat. ſsup. relata, ubi Collantes lib. 2 per tot. Parlador. differ. 79. c. 1. cum ſseqq. & Felician. à Vega ubi ſsup. Quâ pragmaticâ extante,

^† ceſsſsare hodie videtur quæſstio illa, an eiuſsmodi feriarum tempore, executio adverſsus agricolas fieri poſsſset ? quã eâ ſsemotâ, affirmativê reſsolviſsſse vidẽturvidentur Speculat. in tit. de ferijs, ad fin. Maran. de ordin. iud. 4. p. diſst. 16. n. 6. Greg. Lop. in l. 36. tit. 2. par. 3. & Parlad. lib. 2. quotid. Cap. fin. 5. par. §. 4. num. 10.

^† quod ſsemper valdè curatum ſsuerit, ne ruſstici, ſsive liberi, ſsive adſscriptitij, aut ſservi agricolationibus inſservientes, à proprijs fundis exirent, vel litium, aut aliarum curarum ratione urbes frequentarent, optimè oſstendit Ariſstot. lib. 6. Polit. cap. 4. Vbi ait, agricolas,

^† nec regna, nec Reges curare debere, & Polybius lib. 4. quos refert Mornacius in notis ad lib. 1. Cod. ſsup. l. 4. C. de defenſsor. civit. pag. 176. & meliùs ac latiùs cum Columella, & alijs Briſsſson. lib. 2. ſselectar. c. 9. à quo habuit noſster Pineda in Eccleſs. Cap. 10. verſs. 15. pag. 1011. & Pet. Faber lib. 2. ſsemeſst. cap. 5. pag. 59.

Qui

^† hinc deducit ſservitutem ruſsticam olim duriorem fuiſsſse, quàm urbanam, nempe |

p. 64

quia

^† illam (ut plurimun) ſservi vincti, & compediti exercebant, ut oftendit Columella lib 1. de re ruſst. cap. ult. & lib. 11. c. 1. Seneca lib. 7. de benef. cap. 10: O Imiſserum, ſsi quẽquem delectat ſsui patrimonij liber magnus, & vaſsta ſspatia terrarũterrarum colenda per vinctos! Ovid. lib. 1. de PõtoPonto, eleg. 7. ad GræcinũGræcinum, de ſspe loquès:

Hæc facit ut vivat foſsſsor quoque compede vinctus, Liberaq́ue à ferro crura future putet.

Cui ſsimilis eſst idẽidem lib. 4. Triſst. eleg. I. Tibull. lib. 2. eleg. 7. Iuvenal. ſsatyr. 11. & Martial. lib. 9. epigram. 23. ubi ita ait:

Vt Setina meos conſsumat gleba ligones, Et ſsonet innumer a compede Tuſscus ager.

Ex quo illa apud Plin. lib. 18. cap. 3 de imminuta agriculturæ dignitate querela: At nunc (ait) eadẽeadem illa vincti pedes, damnatæ manus, inſscripti vultus exercent.

Et ex eodem etiam fonte dimanat aliud non minus nobile, quàm utile privilegium, ne

^† ſscilicet ex fructibus agriculturæ, aut pecorum, vulgò: Labranca i criança, vectigal perſsolvatur, de quo pluribus agit Azeved. per text. ibi in l. 10. & 11. tit. 18. lib. 9. Recop. & in conſs. 17. per tot. Gutierr. lib. 3. pract. q. 78. & Gironda de gabellis. Quia ut inquit Dion Caſssius lib. 1. hiſst. Rom. c. 3. & 8. Atheniẽſses à nonnullis reprehẽſsi ſsunt, quòd cùm agricolarum inſstrumenta violari vetuiſsſsent, de ipſsiſsmet agricolis non gravandis, aut detinendis, nihil ſsanxerũt. Multòq́ue nobiliorem eſsſse dicit Indorum legem, qui conſsiderantes quantũ agricolarum ordo afferat in Republica momenti, & ipſsorum ſstudia, ac benevolentiam multi facientes, ſsanxerunt, nullas agricolis moleſstias à quoquam inferri quia propter communem utilitatem nati, ut amicis, ſsic hoſstibus maximo adiumento eſsſse poſsſsunt. Hisenim modis, & privilegijs anonæ, & ubertati public conſsulitur, ac providetur.

Cuius cura

^† ſsemper maxima eſsſse debet. ut latè proſsequitur Ripa in tract. de peſste, tit. de remed. ad procur. ubertatem, petr. Greg. lib. 19. ſsyntgam. cap. 6. latiſssimè Bobadilla, qui alios plurimos refert in Polit. lib. 3. cap. 3. & 4. per totum, & elegantiſssimus noſster Matth. Lopez Bravo in aureo libello de Rege, & regendi ratione lib. 3. Et inſsinuat Vlpian. in. l. 1 §. cura carnis, D. de off. præſs. urb. Circa quam benè notat Mornac. in omiſssis pag. 1072.

^† caritatem cibariorum, ſseu edulium, efficere tandem, ut vel florentiſssimæ civitates deſsſsolatæ, videatæ q́ue & ſsint habitatoribus, nec tanto numero frequentari ſsoleant. Ad quod probandum

^† adducit Apulei. lib. 1. Metamorphoſs. ſsive de Aſsino aureo, ubi ædilẽ quondam ſsic loquentem inducit: Quid tam magnis pretijs piſsces frivolos indicates, & florem Theſsſsaliæ regionis, inſstar ſsolitudinis, & ſscopuli, edulium caritate deducitis?

Et ita

^† Reges noſstri prudẽtiſssimi & providentiſssimi, ab initio detectionis, ſsive conquiſsitionis huius Novi-Orbis, enixè ſstuduerunt, ut in eius provincijs agricultura, & res pecuaria introduceretur, ut narrar Ant. de Herrera in Hiſstor. gener. Ind. decad. 4. lib. 6. cap. 11. pag. 150. & lib. 10. cap. 5. pag. 269. ubi tradit, qualiter plures ruſsticorum, ſsive laboratorum coloniæ ex Hiſspania deductæ, & in has regions miſsſsæ ſsuerint. ut rei ruſsticæ operam darent.

Sed ut à diverticulo in viam, quod dicitur, redeamus, hæc plane, quæ de agriculturæ favore, & Indis ad eam diſstribuendis retulimus,

^† ad vinearum quoque ſsationem, & vindemiæ operationem non ineptè, iure cõmuni inſspecto, extendi poſsſse videntur, cùm largo modo, vindemia frugum nomine comprehendatur, ut in l. frugem 77. D. de verb. ſsignif. l 1. D. de ferijs, & gloſsſs. verb Frugibus, in d. l. 1. C. de agricol. & cenſsit. lib. 11. Sicut

^† appellatione glandis omnis fructus venire ſsolet, qui naſscitur, & renaſscitur, l.I.D. de glãde leg. l. qui venenũvenenum, §. glandis, & l ſsilva, §. glãs, D. de verb. ſsignif. cum traditis à glcſsſs. & Abbate in cap. ſsalubriter, de uſsur. Corſseto in ſsingul. verb. Fructus, & Cardin. Tuſsch. eodem verb. concluſs. 484. Et ita in noſstris

^† terminis concludit Ioan Matienz. d. tract. de moder. Reg. perũperum 2. par. c. 13. ubi defendit plurimum oportere, ut in his Indianum provincijs vincarum plantation, & cultura admittatur: quod & inſsinuat Agia d. reſsponſs. pro ſservit. perſs. pag. 53.

Sed iuxta

^† Regias & peculiars, quæ de hac re agunt, ordinations, contrarium ſstatutum reperitur, vineis ſscilicet Indos dandos nõ eſsſse, quia carum plantation in his provincijs ſsemper inhibita ſsuit, cũm ex alijs cauſsis, tũm manimè ne commercium cum Hiſspania hac in parte ceſsſsaret, ut præter alias antiquiores cavetur in cap. 40. Inſstruct. proregis peruani Dom. D. Ludovicis à Velaſsco ann. 1595. tom 1. imprcſsſs. pag. 218. ubi ſsic exorditut: En las inſstrucciones i deſspachos ſsecretos q̃que ſse dieron à don Franciſsco de Toledo, quando fue à governar aquellos Reinos, ſse le ordenò, q̃que tuviſsſse mucho cuidado de no conſsentir, q̃que en ellos ſse labraſsſsen paños, ni puſsieſsſsen viñas, por muchas cauſsas de gran conſideraciõconſideracion, i principalmente, porque aviendo all à proviſsion baſstãte de eſstas coſsas, no ſse enflaquecieſsſse el trato i comercio cõcon eſstos Reinos, &c. Et in eod. to pag. 330. extat

^† aliud cap. 19. Inſstruct. Proregis Mexicani, quo ei eâdẽ ratione iniungitur, ne |

p. 65

linum, & ſericũſericum ea in provincia ſsemmetur. & operetur, Que ſse informe ſsi han plantado en aquella tierra morales i linares, i no conſsiẽta paßẽ adelãte en eſsto, haſsta q̃que otra coſsa ſse provea. Idem etiãetiam cavetur, & ad oliveta producitur in d. ſsched. ſservitij perſsonalis ann. 1601. §. 8. quæ ſsic hæbet: I como quiera

^† q̃que en diferẽtes ocaſsiones ſse ha ordenado à los Virreyes, vueſstros anteceſsſsores, que no permitan, ni den lugar à q̃que ſse plantẽplanten viñas ni olivares en eſsſsas provincias, i deſspues que no ſse acrecienten las plãtadas, de entendido, q̃que ſson muchas las que eſstan plantades, i para el beneficio i labor de ellas, es mi voluntad, i mando, q̃que tampoco ſse dẽ Indios de repartimiẽtorepartimiento, i que en el tomar Indios de ſsu voluntad para ello, i en la venta de las viñas i olivares, i en todo lo demas q̃que à eſsto toca, ſse tenga la miſsma orden q̃que en lo delas Chacaras, ſso las miſsmas penas, i q̃que las hagais excutar con grãdiſsſsimo rigor. Et in illa altera ann. 1609. c. 24. ibi: Que para la coſsecha, ſsemẽteras, i demas beneficios de la Coca cultura de las viñas i olivares, no repartais ningunos Indios, por los inconveniẽtado en los repartimientos de eſsta calidad. Et extat

^† ſschedula 14. Auguſst. an. 1610. ad Peruanum Proregem Dom. March. Montiſsclarium directa, quæ ſsuprà dictam prohibitionẽprohibitionem plantationis vinearum & olivarum recenſsens. eãeam ſspretam fuiſsſse graviter queritur; iubetq́ue, ut mandata exequantur, eâ ratione redditâ, quia hoc ſsupra modum expediat: Para la dependencia que conviene tengan eßos Reinos de eſstos, i para la contratacion i comercio.

Idemq́ue

^† eâdem ratione de ciditur in cãnarum dulcium plantagine & cultura, ex quibus mel & ſsacharum cõſiciturconſicitur, illâ ſsuperadditâ, quòd cũm huius arbores natura cælidãcælidam terram deſsideret, Indi in ca operantes, facilè ægrotare ſsolent, ut expreſssè proponitur in d. ſsched. an. 1601. §. 4. quæ nullo modo Indos ad hoc opus cõpellicompelli, vel etiam voluntariè locari permittit, quamvis cum Hiſspanis aliquãaliquam ſsuper his laboribus ſsocietatem inijſsſse dicãtur. Idẽq́ue, & enixius, adhuc cavetur in d. ſsched. ann. 1609. §. 21. ubi ſsolum arbitriũarbitrium relinquitur ad Indos voluntaries permittendos, En la corta I acarreo de las cañas, ſsi pareciere que en eſstas dos ocupaciones ceſsan las cauſsas referidas.

Et partier

^† in Nova Hiſspania ex ciſsdẽ cau ſsis prohibitum reperio Indorum ſservitium, quod ad tinctoria illa folia colenda, & colligenda ditigitur, quæ vulgò vocantur, Añir, ut conſstat ex ſsched. quadãquadam ann. 1579. quæ cum Mexicanis Auditoribus loquitur: & meliùs ex quodãquodam capite cpiſstolæ ann. 158. ad Guatemalentum AudientiãAudientiam in 4. tom. impreſsi. pag. 317. & ſseq. ubi relatis damnis, quæ Indi ex hoc ſservitio recipient, ne voluntaries quidè ad illud conduci permittit, câ piâ ratione additâ, quòd ſsalus & conſservatio ipſsorum, qui buſscunque lucris præponi debeat.

Qvod autem

^† vincarum plantation in his provincijs prohibita ſsit, ne commerciũcommercium HiſsPanicum hac in parte inter cideret, mirũmirum, aut novum videri non poteſst, cùm multoties alia ſsimilia exempla apud Auctores reperiantur. Quibus admonemur,

^† licitè Principes poſsſse, Publicæ utilitutis causâ, aliquarum rerum uſsum, vel exportationẽ, non ſsolùm ad provincias hoſtiũhoſtium, vel BarbarorũBarbarorum, ſsed etiam ad regna amica, vel ſsibi ſsubiecta prohibere, ut conſstat

^† ex l. 1. & 2. C. quæ res vend. non poſsſs. & C. quæ res exportari non debeãtdebeant, ubi de vino & Oleo ſspecialiter loquũturloquuntur Impp. l. 22. & 23. tit. 5. p. 5. ubi Greg. Lop. Alex. cõſs. 130. lib. 7. Roder. Suar. alleg. 18. n. 3. Boer. deciſs. 178. Cepol. cõſs. 131. lib. 2. Capic. deciſs 150. Briſsſson. lib. 4. ſselect. c. 4. Borrel. de. præſstant. Reg. Cathol. c. 6. n. 7. &c. 9. n. 48. & ſseq. Aviles in c. 52. Prætor. Trẽtacinq. var reſsol. lib. 3. reſsol. 3. de verb. oblig. Cabed. decif. Luſsitan. 115. & par. 2. Tho. Valaſsc. alleg. 62. Stracha de mercat. 2. par. n. 4. & p. 4. C. 1. ſsub Rub. Mercatura in quibꝰquibus rebus poſssit exer ceri, Navar. in cap. ita quorundãquorundam, notab. 1. n. 4. de Iudæis, Hier. Laurent. deciſs. Avenionen. 40 Afflict in proœm. conſstit. Regn. Sicil. q. 3. n. 5. Camill. Gallin. de verb. ſsign. lib. 7. c. 23. n. 9. Iul Clar. lib. 5. ſsententiar. §. fin. q. 77. n. 25. Fachin. lib. 1. cõtroverſs. c. 1. verſs. Sunt antẽ. ubi loquitur de prohibition venationis & piſscationis, & ex alijs, quæ noviſssimè cõgerit Ægid. Bened. in cõmẽt. ad leg ex hoc iure, D. de iuſst. & iur. 1. pae. c. 7. n. 20. & ex pluribus ſschedulis, quæ ſserica, vel bombycina Regni Sinârum in his Indiarum Provincijs vænalia haberi, aut quovis modo portari ſstrictiſssimè prohibent, de quibus alio in loco latiùs agemus.

Et in ipſsis

^† vinearũvinearum terminis de Domitiano Imp. narrat Sueton. in eius vita c. 7. edicto publico vetuiſsſse, Re quis in Italia novellaret, ut q̃; in provincijs vineta ſucciderẽturſucciderentur, relictâ ubi plurimùm, dimidiâ parte: nimirùm quòd cùm ſummãſummam ubertatẽ vini, frumẽti verò inopiam conſspiceret, exiſstimavit, nimio vinearũ ſstudio negligi arva. In quo

^† edicto exequendo licèt non perſseveraverit, ut idem Sueton. ſsubdit C. 14. compulſsus propter libellous Græcos hac de cauſsa, contra cum à eveno, ut putatur, Philoſsopho ſsparſsos, quos Latinos reddidit Beroald. in cõment. ad eund. Suet. & Angel. Politian. in Miſscell. c. 26. in hunc ſsenſsum, ſsic enium loquitur vitis: Vel ſsi me ad radicem |

p. 66

comederis, tantùm tamen vini producãproducam, quãtùm immolando ando Cæſsari poßit inſsundi, ad eos alluſsiſsſse pulant Ovid. 1. Faſstor.

Rode Caper vitẽ: tamẽtamen hinc cũcum ſstabis ad ArãAram, In tua quod ſspargi cornua poßit, erit.

Adhuc tamen

^† ſservatum videtur ſsub Imperatoribus inſsequentibus, ut promiſscui non eſsſset iuris vitem inſstituere, ſsed eorum tantũtantum, qui à Principe veniam impetraſsſsent, ut obſservat Caſsaub. ad Sueton. d. cap. 7. & conſstat ex Philoſstr. in vita Apollon. lib. 6. & uberius in vita Scopeliani Sophiſstæ, quam dicit totius Aſsiæ nomine legationem obijſsſse ad Domitianum, deprecaturum edicti huius executionem. Sed addit Philoſstratus cauſsam aliam latæ legis, quoad Aſsiam provinciam attinet, nempe: Seditiones ſsæpè ortas ex temulentia. Et idem tradit

^† Euſseb. Cæſsarienſs. in Chron. ann. 94. ubi loquens de eodem Domititano, ſsic inquit: Domitianus probibuit vites in urbibus ſseri, quem notat Lævin. Torrent. ad Suet. d. cap. 7. & loco illius: In urbibus, reponendum putat: In Italia. Sed excuſsat. Arnold. Bontacus in notis ad Euſseb. conijciẽs, pro, In urbibus, legendum forſsan, In orbe, niſsi intelligas dictu pro In arvis vicinis urbibus, vineta enium non niſsi urbibus, & locis habitatis plerumq́ue adiacent. Et ad idem Domitiani edictum de excidendis vineis, reſspiciẽs Statius lib. 4. ſsilvar. in via Domitiana ſsic ait de eodem Imp. loquens:

Qui caſstæ Cereri diù negata
Reddidit iugera, ſsobriaſsq́ue terras.

Et eiuſsdẽ meminit Sabellicus Ænead. 7. lib. 4. & Ænead. 7. lib. 7. & Cæl. Rhodig. lib. 11. lect. antiq. c. 11. & de peculiari prohibitione vincarum in Hiſspania noſster ſsr. Ioan. à Põte in cõveniẽt utriuſsq. Monarc. lib. 2. c. 23. pag. 249. & noviſssimè fr. Bened. à Peñalo ſsa in excellẽt. Hiſsp. excel. 5. c. 7. Illudq́ue in Gallijs, & Pannonijs, & Moèſsijs obſervatũobſervatum,

^† quouſsq; Probus Imp. vineas eos habere permiſsit, apertè indicat Eutrop. lib. 9. hiſst. Rom. loquẽs de codẽ Prob. Imp. ibi: Vineas Gallos & Pãnonios habere permiſsit: ubi Henric. Glarean. in annor. ita arguit: Ergo ante probũprobum in Gallia & Pannonia non fuere vites, & ad idẽidem tẽdit Aurel. Vict. 2. par. hiſst. c. 37. & eius epitome c. 52. ibi: Eodẽ modo hic, ſscilicet Probus, Galliã, Pannoniaſq́;Pannoniaſque & MoeſorũMoeſorum colles vinetis replevit; ubi Andr. Scot. in not. ita ait: Ne quis autẽautem in Italia novellaret, cavit Domitia55 nus, Suet. c. 7. Et

^† Flav. Vopiſsc. in probo, ubi etiã Hiſspanis addit, ſsic inquiens: Gallis omnibus, & Hiſspanis, ac Britannis bic permiſsit, ut vites haberent, vinumq́ue conficerent. Ipſse Almam montẽ in Illirico lecta vite conſsecuit. Vbi Caſsaubon. ſsubiungit: Vites inſtituẽdiinſtituendi, aut colendi quantum quis vellet, neque in Italia, neq; in provincijs ius fuit; coẽrcebatur enim eius rei libertas lege Domitiani., quam refert Suet. cap. 7. Et ſstatim tradit, cur Vopoſscus de Britannis meminerit? quorum terram vinetis non eſsſse aptãaptam, omnes ſsciunt: & reponendũreponendum putat, Pannonijs, ut cumi alijs hiſstoricis conveniat. Licèt eũeum excuſsare, & ab hac nota, & emẽdatione deſsendere tẽtet Theodor. Marcil. in not. ad Suet. d.c. 7. & ProbũProbum non tam vineta in his provincijs permiſsiſsſse, quàm iuſssiſsſse cõtendatcontendat. pro quorũquorum Concordia videri poſsſsunt, quæ erudite obſservat Ant. Clarus Silvius lib. ſsingul. ad leges XII. Tabul. Pag. 164. Sed Arnald. Ferron.

^† lib. 2. cõment. ad. cõſsuet. Burdigal. tit. 8. §. 20. in fin. Domitiani & Probi edicta ut iacent, intelligit; & cùm ſsuis tẽporibus in Gallia vinearũvinearum numerum excreviſsſse dicat, quia earũearum cultura tia quęſstuoſsiſssima eſsa, ut quovis fœnore maiora reddat emolumẽta, iuxta Columell. lib. 4. de re ruſst. c. 3. Domitiano Cæſsare opus eſsſse inquit, qui vincas iubcat excindi, quas Probus, ut Galli reficerẽtreficerent, apud veteres permiſsit. Quod idẽidem obſservat Rhenat. Choppin de privil. ruſstic. lib. 2. c. 7. n. 4. conqueriturq́ue, quòd nimio vinearum ſstudio in Gallia negligantur arva, & minatur aliquem venturum Domitianum Cæſsarem, qui prohibeat earum plantationem. Additq́ue Probũ Cæſsarẽ Gallis vineta reficere permiſsiſsſse, quæ Domitianus Imp. præceperat amputari, & refert noviſssimam legem Francicam, quâ modus ſstatutus eſst vinearum, ſsationi, mandatũq́ue Præfectis provinciatum, vetare cavêre, ne quis novellaret in Gallia, ac vites immodicas conſsereret, poſsthabito agri frumentarij cultu, ſsed duas ſsaltem ut fundorum partes exarandas curaret, ſsparſsiſsq́ue frumenti ſseminibus exercendas.

Quam legem in his Peruanis

^† provincijs ſstrictè exequendam, vel vineas in totum ſsuccidendas, ego cõſuleremconſulerem, niſsi iam in eis multorum reditus, & petrimonia conſsiſsterent. Quibus tamen ob huius pœnæ diſssimulationẽ, aliquam pecuniariam multam Fiſsco-Re gio pendendam imponi poſsſse, his diebus tractatum videtur, expeditâ ad id Regiâ ſschedulâ datâ Matr. 20. Maij ann. 1631. in cuius cõfirmationemconfirmationem & defenſsionem videri poſsſsunt, quæ lato calamo

^† de damnis vinearum Peruanarum, & eis cradicandis, vel ſsaltem proquinta parte Fiſsco addicendis, ſscripſsit, ſsr. Bened. Peñalofa ubi ſsup. ex c. 7. ad 20 Quod tamẽ executioni adhuc mandatũmandatum nõnon ſsuit, ob aliquas vinitorum contradictions, quæ ad Regium Senatum remiſsſsæ ſsunt, & in eo pendẽt.

Et eſst videndus Dom. præſses Covarrub. in pract. cap. 37. n. 4. ubi relatis Domitiani, & |

p. 67

Probi conſstitutionibus, addit aliam

^† prohitionem, quãquam Reges noſstri Catholici fecerunt, ne vineæ in Granatenſsis urbis pago, qui vulgò, Vega, nuncupatur, ex eiſsdem rationibus plantarentur, & ex ca, ut facilior eſsſsot, ac uberior paſstus animalibus quæ ad eandem urbèducerentur. Et refert Platonem lib. 2. de legib. in fin. dicentẽ, urbem pluribus vineis non indigere. Quod etiam noviſssimẽ proſsequitur Proſsp. Rendella in tract. de vinea vindemia, & vino, par. 2. c. 2. Vbi addit, ante Domitiani tempora,

^† Lycurgum Thraciæ Regem legẽ tuliſsſse de extirpandis vitibus, atque exinde dediſsſse locum Poëtarum fabulis, qui eum à Baccho ob cam legem punitum ſscribunt, ut patet ex Homer. Illiad. 6. Ovid. 4. Metamor. Horat. lib. 2. Od. 19. ibi:

Thracis & exitum Lycurgi.

Fracaſst. lib. 1. de intellect.

Senſsit Lycurgus vitibus impiam
Auſsus ſsecurim mittere. —

Et notat Plutarch. in comment. quomodo adoleſscens Poëtas audire debeat, & Cabotius in Horat. ſsup. Vbi exiſstimat ab eius decretũ repetijſsſse, ac Turcis ſsanxiſsſse.

Quod verò

^† vineis, olivetis, & ſsachari operationibus, alijſsq́ue ſsimilibus rebus Indi dari prohibeantur, inde natum videtur, quòd hi labores ſsint eorum ſsaluti contratij, ut ſsuprà dictæ ſschedulæ exprimunt, & præcipuè quòd eiuſsmodi fructus non ſsint humanæ vitæ omnimodo neceſsſsatij, magiſq́;magiſque ad voluptatẽ, quàm ad Reipub. ſsuſstentationem, & conſservationẽ pertineant. Quæ ratio efficit,

^† ut privilegiũ agricolis iam olim conceſsſsum, & per Regiam noſstram pragmaticam deſstinatis, de quo ſsup. num. 21. loquuti ſsumus, ad ea non pertineat, quæ vinearũvinearum Culturæ deſstinata ſsunt, ut ex more, & uſsu forẽſsi, ad interpretationem d. pragmaticæ tradit Parlador. in ſseſsquicent. differ. 79. cap. 1. n. 1. & idem, eo non relato, pluribus argumentis probat Collant. in comment. ad d. pragm. lib. 1. cap. 4. n. 4. & lib. 2. cap. 3. n. 6. Vbi idem in ipſsis vineis & olivetis conciudit, quia

^† nec ſsatorum, nec novalium appellatione comprehenduntur, ex ſsentrentia Iaſson. in l. ſst quis legaverit, n. 3. D. de legat. 1. Et quia agricolæ

^† magis indigent ſsrumento; quàm alijs fructibus liquidis, ut notat Bart. in Auth. ad hæc, C, de uſsur. & frumentum pro ſsui bonitate, & neceſssitate cætera excellit, ut dixit gloſsſs. fin. l. ſsrugem, D. de verb. ſsignif. Quãvis

^† in ferijs vindemiarũvindemiarum, hoc eſst, ne vinitores vindemiarum tempore pro debitis civilibus capi poſssint, de quib. egimus ſsup. n. 26. contrarium teneat. ipſse. Parlad. lib. 2. quotid. cap. fin. 5. par. §. 7. n. 25. & Collantes d. cap. 4. n. 4. & ſseqq. & lib. 2. c. 7. n. 5. Ft

^† conducunt, quæ graviter, & eleganter diſsſserit Matth. Lopez Bravo d. lib. 3. de Rege & regẽdiregendi ratione pag. 7. ubi licèt. agricolis multum favendũfavendum eſsſse ſsuadeat, in vinitoribus tamen oppoſitãoppoſitam ſsententiam tenet, quoniam plures homines, regioneſsq́ue hunc hodie ignorant potum, olimq́ue omnis à mundi ortu, uſsque ad eius interitum prima ignoravit ætas, pluſsq́ue delicijs, quàm neceſssitatibus indulget, & plures tùm animi, tùm corporis morbos parturit, quàm repellit. De qua quæſstione,

^† & an vinum inter bona, vel inter mala ſsit connumerandum? & quòd nocumenta utilitates vincant, pluribus ex Medicorum, & Philoſsophorum Schola adductis latè agit Plin. lib. 14. per totum, & lib. 23. cap. 1. Cæl. Rhodig. lib. 28. antiq. lect. cap. 28. & ſseqq. Maiol. 1. tom. dier. Canicul. colloq. 21. deplantis pag. 658. & ſseqq. Hier. Cardan. de variet. lib. 6. c. 24. Adrianus Turneb. omnino legendus, in integro libello, quẽ de vino, & vini damnis ſscripſsit. Eruditiſss. P. Ioan. Pineda in Eccleſsiaſst. cap. 2. verſs. 3. n. 2. pag. 242. & n. 8. pag. 248. & Ioan. Funger. qui doctè ad utramque partè plurima cõgerit in etymolog. verb. Vinũ. Et hùc tendit ipſsius etymologia, nam multi, ſsic dictum putãtputant, quòd vim inferat menti, ut per Kalinum de verb. iur. verb. Vinum, & PropertiꝰPropertius lib. 3. eleg. 33. de eo canens, ſsic inquit:

Vino forma perit, vino corrũpitur ætas, &c.

Vt ſsic appareat

^† perperam, vel ridiculè dixiſsſse Accurſs. in l. minor 35. verb Litis, D. de minor. minorem locupletiorem factũfactum videri ex mutua pecunia ab altero minore ei tradita, ſsi minor, qui mutuo accepit, eãeam conſsumſserit in bonos uſsus, ut ſsi biberit vinũ. Licèt noviſssimè

^† de admirãdis vini virtutibus, & excellentijs librum ſscripſserit Andr. Canonher. & ante eum aliqua tradiderit Caſsſsanæ. in Catal. glor. mund. par. 12. conſsid. 84. Matth. de Afftict. ad conſst. Necap. lib. 1. Rubr. 42. n. 15. fol. 140. ubi ad id põderatponderat l. 3. §. qui arbores, ibi: Maximè qui vites, D. arbor. furt. cæſarũcæſarum, & l. 1. §. arbores, D. de arbour. cædẽd. & appellat digniſssimum liquorem, quem producit vitis, videlicet vinum, de quo Sacerdos cõficit ſsanguinem Iesv Christi in Miſsſsa, Mãtua in lib. Paralip. §. 25. ubi agit de intellectu l. milites, §. qui vitem, D. de re milit. Avendañ. de exeq. mand. 1. par. c. 1. poſst. 28. & noviſss. Proſsper. Rẽdella in tract. de vinea, vindemia, & vino, ferè per totũtotum, ubi inter alia explicat cur apud Horat. lib. 1. ad. Varum vitis ſsacra appelletur:

Nullã Vare, ſsacra vite prius ſseveris arborẽ.

p. 68

Et in terminis vinearum PeruanarũPeruanarum

^† D. Sebaſstianus Sandoval, qui nuper in Senatorem Panamenſsem meritò adlectus fuit, in ſsatis docto libello, ſsive iuris allegatione, quãquam pro eiſsdem defendendis ſsupremo IndiarũIndiarum Conſsilio dicavit, in qua plura de agricultura & vineis eruditè congeſssit, & ſsigillatim expendit omnia argumẽta, quę Bened. Peñaloſsa in cõtrariũ adduxerat, & eis reſspondere conatur.

CAPVT IIX. De cultura arboris in provincijs Peruanis admodum nobilis, & Indis usque ad superstitionem amabilis, cui nome est Coca: & an fundis, quibus nascitur, iuste Indi distribuantur? & obiter aliqua de eiusdem arboris folioru usu & comercio, atque etiam de Peto, vel ut alij dicunt Nicosio, sive Tabaco.

CAPVT IIX. De cultura arboris in provincijs Peruanis admodum nobilis, & Indis uſsque ad ſsuperſstitionem amabilis, cui nomẽ eſst Coca: & an fundis, quibus naſscitur, iuſstè Indi diſstribuantur? & obiter aliqua de eiuſsdem arboris foliorũ uſsu & cõmercio, atque etiãetiam de Peto, vel ut alij dicũtdicunt Nicoſsio, ſsive Tabaco.

SVMMARIVM CAPITIS Octavi.

1 COCA, herba quails?
2 Indi non ſolũſolum amant & comedũtcomedunt herba Cocã, ſsed eãeam ſsuperſstitiosè venerãtur.
3 Indi, Coca in os demiſsſsa, putant ſse ad laborem effici vegetiores.
4 Cocam herbam magni olim ad plura fecerũt PeruanorũPeruanorum Reges, & qui de illa ſscribãt.
5 Coca quòd famem adimat, ſsuperſstitio ſsum putat Martin. Delrius.
6 P. Ioann. Norembergius è Societate Ieſsu landatur, & eius verba a de herba Coca ad litteram referuntur.
7 Herbarum quarundam vis refertur, quæ famem, & ſsitim ſsedant.
8 Lotum herbam qui comedunt, nunquãnunquam bibunt, & de Lotho arbore.
9 Herbarum & lapidum quorundãquorundam proprietates miraculoſsæ, remiſsſsivè.
10 Coca Indis vendita, ingentem olim quæſstum Hiſspanis reddebat.
11 Culturæ fundorum, ubi Coca naſscitur, Indi nunquam aßignati ſsunt, & quare?
12 Schedulæ referuntur, quæ fundis Cocalibus Indos diſstribui vetant.
13 Cocę uſsum, & mercimonium adimere, aliquæ Regiæ ſschedulæ iuſsſserunt.
14 Ordinationes plures circa uſsum herbæ Coca, & culturam fundorum, in quibus naſscitur, referuntur.
15 Culturã, uſsum, & negotiationẽ herbæ Coca Indis tolli non oportere, tenet Matienz.
16 Aurum & argentum Barbaris non præbendum, ſsed ſsubtili ingenio auferendũauferendum eſst. L. 2. C. de comm. & mercat. exornatur, ibid.
17 Cocam qui Indis vendunt, an peccent?
18 Vendens quod in ſse bonum eſst, vel indifferens, non peccat, etiam ſsi emens illo ad malum uti poſsſsit.
19 Iudæis an licent vendere ramos ad celebranda ſsua Scenopegia?
20 Scenopegia Iudæorum quæ eſsſsent?
21 Indos ſservire faciens in prædijs ubi Coca plantatur, an & quando peccet?
22 Iura & leges nihil proficiunt, ſsi executores deſsunt.
23 Tabaci culturæ & beneficio Indi dari nõ debent, & quare?
24 Tabacus quibus alijs nominibus appelletur, & ubi naſscatur.
25 Tabaci infinit is propè virtutes, proprietates, ſsive utilitates tribuũttribuunt Auctores, qui referuntur.
26 Tabaco qui nimis & cum exceſsſsu in pulvere, vel fumo utuntur, & præſsertim Monachi, reprehenduntur.
27 Tabacũ graviter deteſstatur quidãquidam Modernus Poëta, cuius carmina referuntur.

HIS opportunè peculiarem quæſstionem ſsubiũgere poſsſsumus, de fundorum, ſsive prædiorũprædiorum quorundãquorundam cultura, quæ in aliquibus humidis, & valdè calidis huius peruani Regni cõvallibus, vulgò Andes, dictis, reperiũtur. Vbi

^† arbuſsculæ naſscuntur, erecti viri proceritatem habẽtes, quæ ſsingulis quaterni menſsibus revireſscunt, quarumq́, folia ab indigenis Coca appellanttur, & plurimi haberi ac æſstimari ſsolẽt. Ita ut non

^† ſsolùm ea comedãtcomedant, ſsed etiãetiam ſsuperſstitiosè colant, ac venerentur, divinũdivinum aliquid, ac ſsupernaturale illis ineſsſse credẽtes. Vnde ad plurima eis abutuntur, &

^† ſsi vel tantillum intra buccas demiſserint, putant ſse ad laborandum effici vegetiores. Et ſsive quia vis hæc verè ipſsis folijs inſsit; ſsivequia imaginatio, ut dicitur, facit caſsum; experientiâ compertũcompertum eſst, quantum roboris, eis intra os retentis, conſsequantur, inediãinediam, & ſsitim non ſsentientes, & quantũ è contrario deficient, ubi illis carêre cõtigerit. Quapropter olim ipſorũipſorum

^† IndorũIndorum PeruanorũPeruanorum Reges, quibus IngarũIngarum nomen fuit, hanc Cocam magno in pretio, & in delicijs habuerũt, eius uſsum plebi inhibentes, & magnãmagnam copiãcopiam in ſsacrificijs IdolorũIdolorum ad eorũeorum honorẽ adolentes, & concremãtes ut late & elegãter recèſset Pet. Cieza in hiſst. Peruana 1. par. c. 96. |

p. 69

Auguſst. de Zarate in eadem hiſst. lib. 1. cap. 8. Ioſseph. Acoſsta in lib. Hiſspano de hiſstor. nat. & morali Indiar. Occidental. lib. 4. c. 22. ubi formam, naturam, ac proprietates huius arboris egregiè depingit. Et ab eo deſsumens Ioan. Boter. in ſsuis relat. univerſs. 4. par. lib. 3. pag. 102. Ubi agunt, an expediens ſsit huius herbæ uſsum Indis interdicere? Franc. Hernand. Medic. in tract. de herb. Indiar. ubi eius effigiem, naturam, & uſsus exponit, & addit, Eſsſse etiam Indis pro nummo, buiuſsq́ue plãtæ commerico emporia fervere, & doctiſss. Mart. Delr. in diſsquiſsit. Magic. lib. 2. q. 21. circa fin. verſs. Vltimum erat, pag. 103. ubi reſsolvit

^† ſsu5 perſstitioſsum eſsſse, putare quòd ea famem adimat: & noviſssimè plura alia tradens, quæ à ſsuis maioribus accepit, & ex relationibus Patris Blaſsij de Valera deſsumſsit, Garcias Laſsſsus Inca in ſsua Incarum hiſstoria lib. 8. c. 15. Dictionarium trium linguarum, verb. Coca, pag. 130. ubi eius definitionẽdefinitionem, & effectus adducit, Ant. de Herrera in hiſst. gener. Indiar. decad. 7. pag. 78. & noviſssimè, & latiſssimè Ant. Cornejo, inſsignis Medicus & Philoſsophus, de ſsimplicibus Indiar. cap. de la Coca, & D. Franc. Torreblanca de iure ſspirit. lib. 3. cap. 15. ubi tamen illam vocat Cacaore, per librarij fortè mendacium, quibus ille liber ſscatet, & pleniùs cæteris de eadem herba agens eruditiſss.

^† P. Ioann. Noriemberg. de hiſst. nat. lib. 14. c. 25. per tot. cuius verba ob eorum elegantiam hìc inſserenda cenſsui: Hayo dicitur frons Cocæ arbuſsti, ab Indis Cuca dicti, quam ferè continuè mandũtmandunt, proptereà ex nimio uſsu nõnon levis ex ea quæſstus inter Hiſspanos. DicũtDicunt Barbari ſspiritus, & vires bauriri ex illa cum calce præmanſsa. Credunt id nonnulli ſsuperstitioſsum. Credo immeritò, licèt alioqui in ſsumma ſsuperstitione ſsit Barbaris. Valera noſster ſsimilem dicit eſsſse viti, raro ramo, multo delicatoq́ue folio, optima odoris, ſsed baud nimium ſsuavis. Hanc plantam auro, argento & gemmis anteponunt Barbari; ſsumma diligentia plantant, colunt, decerpunt folia ſsingillatim, exſsiccant ad Solis æſstum, ſsicca mandunt, non glutiunt, contenti odore & ſsucco. Diurnant cum illis ſsolis, fortes & conſstantes in operis, & laboribus, licèt reiuni. Maximæ & plurimæ eſst operæ pulvis in arte Medica. Stabilut oſsſsà conſsracta, vulnera tumentia componit, frigefactiones, & frigiditates pellit, aut obstat, putrefacta & verminoſsa mũdat, & recreat. Cùm plantasur, ſsi radix duplicetur, areſscit ſsurculus. Folia ter aut quater in anno poßũt colligi, tanta plãtæ utilitas religioni, ſsive ſsuperſstitioni mancipavit; cerebrum inde ſscarificium dæmonis; eo tempore quo colliguntur folia, maximè interdicta licentia ſscelerum. Ipſse dæmon punit peccantes: torque plures ad tempus. In nonnullis regionibus virginibus ſsolũ licet legere, eximio ornatas cultu. ſsummaq́ue reverential, alijs neque accedere. Verebantur, ne audaciam, lucret ſsubitus languor, aut turbo. Multiparalyſsim, aut membrorũmembrorum contractionem, aut æſstum febres comparabant. Arbuſsia pro numinibus habita, vocant Mama Cocæ, hoc est, matres Cocæ, ſseu Deæ Cocæ.

Quibus ego addo,

^† non uſsquequaque mirandũmirandum, aut novum cenſseri debere, quòd Coca in ore retentâ, famẽ, & ſsitim temperet, cùm apud Plin. lib. 11. c. 54. & lib. 25. c. 8. & Nũcupatorẽ Dioſscoridis legamus, Scythas Scythicam herbãherbam inveniſsſse, guſstu quidem perdulcem, cuius magna commendatio, quòd in ore eam habentes, famem, ſsitimq́ue non ſsentiant. Idem præſstat apud eos Hippice dicta, quod equis quoque eundem effecũeffecum præbeat. Traduntq́; his herbis Scythas duodenos dies durare in fame, & ſsiti. Ex eodẽeodem etiam Plin. lib. 18. c. 14. conſstat, Oryzam, & Lupulum famis tædia valdè lenire, qui calidâ maceratus, non inſsuaviter ſservit palato: quẽquem refert Scipio Amirat. lib. 12. diſsſsert. Polit. diſscurſs. 3. pag. 173 Briſsſson. lib. 2. ſsacetia. c. 41. noſster Bobadill. in Polit. lib. 3. c. 4. n. 2. Et Strabo tradit lib. 3. & lib. 17. apud

^† Æthiopes Sole peruſstos, ne gẽs ſsiti forte deficiat, LotũLotum herbam compertam fuiſsſse, cuius radicẽ qui in cibũcibum ſsumſserint, nunquãnunquam bibunt, Lotophagiq́ue dicuntur. De qua meminit etiãetiam simon Maiol. in dieb. Canicul. 1. to. colloq. 4. de contingent. pag. 117. & colloq. 20. de herb. pag. 643. & ante eũeum Theophr. de canſs. plant. lib. 4. c. 7. & Polybius lib. 12. qui idẽidem tradunt de frutice, qui naſscitur ex arbore, etiam Loton, ſseu Lotum dicta, olivæ ut hic inquit, ſsive ut ille pyri magnitudinem habente. Cuius meminit idẽidem Strab. ſsup. fol. 791. ibi: Nam Lotos arbour multa in ea eſst, fructu ſsuavißimo: & exprcſssiùs Theophr. arborẽ & herbam ita complectens, Quod Loto evenit arbori, fructũfructum Loto herbæ proximũproximum pariẽti.

Et de alijs

^† herbis, arboribus, & lapidibus miraculoſsas virtutes & proprietates habẽtibus, & an id ad Magiam naturalẽnaturalem pertineat, latiſsſsimè & noviſss. ſscribit D. Frãc. de Torrebl. Villalpãdo in tract. omnigenâ eruditione referto, de iure ſspirit. lib. 11. c. 2. per tot. licèt ibi de hac noſstra Coca non meminerit.

His ergo de cauſsis,

^† cũcum Hiſspani IndorũIndorum ad hæc folia de la Coca, propenionẽ agnocerẽtagnocerent, atque ex eorum venditione ingentẽ quætum conficerẽt, cũcum in ſsolo Potoſsiẽſsi colle dimidiũ millionẽ quotãnis ex hac negotiatione corro garent, ut obſservat Acoſsta ubi ſsup. imò & integrum millionem, ſsi credimus IoãIoan. Matienz. |

p. 70

in tract. M.S. de moder. Reg. Perù 1. p. c. 44. & ſseqq. plures agros colere cœperunt, in quibus prædicta arbuſscula producerẽturproducerentur, vulgò, Chacaras de Coca. Et cùm ad eos colendos, Indos ſsibi diſstribui poſstulaſsſsent, in quæſstionẽ deductum eſst, an id licitè fieri poſsſset?

Sed plane

^† ſsemper ã viris prudẽtibus receptũreceptum eſst, & à noſstris Regibus multis ſschedulis & proviſsionibus cautum, ne in eiuſsmodi fundis indi inviti laborare cogantur, & vix permiſsſsum videtur, ut voluntariè operas ſsuas ad hov locare ſinãturſinantur, eò quòd valliũvallium, ubi Coca producitur, tẽperiestemperies calidiſssima. ſsit, & IndorũIndorum ſsaluti, præcipuè eorum, qui ex mõtanis regionibus advehuntur, omninò cõtrariacontraria, unde plurimi, qui in eis laborant, citiſssimè pereunt. Et cùm ratio cõpellendi Indos ad opera ruſstica, ex cõmunicommuni, & neceſsſsaria totius regni cõſervationeconſervatione, vel utilitate ſsumatur, ut ſsuprà probavimus; in Coca illa nequaquãnequaquam procedit, cuius beneficiũbeneficium Hiſspanis ad vitæ ſsuſstẽ tationem, neceſsſsarium non eſst, ſsolùmq́ue ad quæſstum, merum lucrũlucrum adſspirant, quod ex Indorum labore, & calamitate conſsequi non debent, l. nam hoc natura, D. de condict. Indeb. l. de ſsubmerſsis, C. de naufrag. lib. 10. cum ſsimilib. Et dato, quòd Indi eâ opus habeant, ipſsis eius ſseminatio, & collectio relinqui deberet, quos ſscimus olim parciſssimè eâ uſsos fuiſsſse, cùm ad Reges tantùm, & Regni Proceres pertineret, ut Acoſsta & Garcias Laſsſsus ubi ſsup. teſstantur.

Quæ omnia

^† prævidens, & providẽs Regia quædam ſschedula Tolet. 22. Decemb. 1560. quæ poſsteà repetitur per alias ann. 1563. & 1567. & reperiuntur in 4. to. impreſs. pag. 318. refert gravia damna, & mortes IndorũIndorum, quæ ex calida & laborioſsa huius herbæ cultura ſsequebantur, & quòd magis dura cẽſsetur, quàm operatio metallorum, ac proptereà iubet, ne deinceps Indi inviti ullo modo ad eam diſstribuantur, & ut graves pœnæ contrarium facientibus irrogentur. Idem quoque cautum fuit in ordinationibus, quas ad beneficiũbeneficium de la Coca, edidit Dom. Peruanus Prorex Comes de Nieva cap. 2. & 3. quas refert Matiẽz. d. 1. par. cap. 51. Et alijs omiſssis, noviſssimè in illa ſsæpè allegata ſschedula ſservitij perſsonalis an1609. cap. 24. ubi ita cavetur: Que para la coſsecha, ſsementera, i los demas beneficios de la Coca, cultura de las viñas, i Olivares, no repartais ningunos Indios, por los inconveniẽtes grandes que haſsta aqui ſse han experimentado, en los repartimentos de eſsta calidad.

Quinimò,

^† cùm ſsæpèſsæpiùs actũactum fuerit de huius arboris, ſsive herbæ uſsu, & commerico omnino tollendo & extirpando, ita ut neque Indi voluntarij ei incũbere ſsinerentur, altera Regia ſschedula, edita fuit Matriti18. Octob. 1569. quæ extat 4. to. pag. 319. & refert qualiter Indi ad ſsuas idoloatrias, & alia maleficia ſsuperſstitiose, & à dæmone illuſsi abutãturabutantur, & quòd in eius cultura plurimi pereunt, quia in terra valdè calida & humida naſscitur. Iubetq́ue ut deinceps, vel in totum hæc cultura tollatur, vel ſsaltim ita conſsulatur Indis, qui voulntariè ad eam operas ſsuas locare voluerint, ut minus, quàm fieri poſssit, periclitẽtur. Quod ipſsum non minus piè & providè dictũdictum, & cautum invenio in Concilio Limẽſsi 2. ann. 1567. par. 1. Canone 124. pag. 33. his verbis: Que la Coca es coſsa ſsin provecho, i mui aparejada para el abuſso i ſsuperſsticion de los Indios, i de comerla los Indios, tienẽtienen poco fruto, i de beneficialla muchos trabajos, i por ſsu ocaſsiõ han perecido i percen muchos: i aßi ſse deſsea q̃ los Governadores quitẽquiten à los Indios el trabajo de beneficiar la Coca, ò a lo menos no los fuercen contra ſsu voluntad.

Sed quoniam in hac cultura in totũtotum tollenda, aliquæ difficultates oblatæ fuerunt,

^† de eius ſsaltem damnis temperandis ſseriò actum fuit in Reijs ordinationibus ann. 1573. d. 4. tom. pag. 319. & ſseqq. quæ omnes in favorem Indorũ tendunt, qui huic beneficio, ſseu labori de la Coca, deſserviunt, eiuſsq́ue culturam moderãtur, ita ut, Ninguna perſsona pueda tener Chacara de Coca, de mas de quiniẽtos ceſstos de coſsecha de Coca, en cada mita, &c. Et poſsteà edita fuit alia ſschedula ann. 1574. eod. tom. pag. 322. Que manda, que no ſse cõtrate la Coca por revendedores, ſsino fuere en los aſsſsiẽtos de minas. Quibus ordinationibus alias plures adiecit Dom. Prorex D. Franciſscus à Toleto, & alias ſsuo modo confinxit Matienz. d. tract. M.S. 1. par. c. 51. Qui tandem cõcluditconcludit, ceſsſsante

^† Indorum coacto labore, nec iuſtũiuſtum, nec expediens eſsſse, ut Hiſspanis hæc cultura, & negotiatio interdicatur, tùm quia Indi, ſsi eâ priventur, maximum dolorem accipient; tùm etiam quia occaſsio ceſsſsabit auri, & argẽti à Barbaris eruendi, quæ, mediante hoc cõmerico, utiliter, & ſsuaviter exercetur,

^† iuxta conſsilium Impp. in. l. 2. C. de comer. & mercat. ibi: Non ſsolùm Barbaris aurum minimè præbeatur, ſsed etiãetiam ſsi apud eos inventũinventum fuerit, ſsubtili auferatur ingenio. Quò etiãetiam ſspectãt verba Ciceronis in orat. pro Lucio Flacco, poſst medium, & alia, quæ tradit Ant. Guibert. Coſstanus lib. ſsingul. quæſst. iur. cap. 3. num. 3.

Neque obſstat, quòd Indi, non ſolũſolum infideles, verùmetiam iam baptizati, Coca iſstâ ſsuperſstitiosè, ut dicitur, uti ſoleãtſoleant, & aliquãdoaliquando eãeam ſsuis ſsacrifcijs & idololatrijs immiſsccant. Nam licèt

^† hoc argumẽtoargumento aliqui tollendãtollendam eſsſse cẽſsue|

p. 71

rint, & peccare Hiſspanos, qui eam Indis divendunt, manimè ſsi ſstatum & conditionẽ emtorum diligenter nõnon quærant, & an tales ſsint, ut de eis prædicta peccata timer nõnon poſssint, arg. text. in c. 15. Act. Apoſstol. ubi ſsimili ratione Neophitis prohibiũprohibium fuit, ne comederent ex iodolitis; & eorũeorum, quæ de his, qui mulieribus fucos, & aleatoribus aleas, & inebriari ſsolitis vinũvinum vendũtvendunt, tradit D. Anton. in ſsum. 2. p. tit. 1. c. 23. §. 13. Angel. & Tabiena, verb. Ars, Roſsella, verb. Negotiatio, Gabr. in. 4. diſst. 15. q. 3. dub. 4. Maior. ibid. q. 15. fr. Eman. Roder. in ſsum. 2. par. cap. 76. n. 15. &. fr. Ioan. Baptiſsta in ſsuis advert. 1 par. in tabula verb. Afeites, & verb. Vino, & verb. Vender naipes i dados. Contrarium tamen in ſspecie noſstra reſsolvẽdum eſst: nãnam cùm hic frutex naturalis ſsit, nihilq́ue in ſse mali, vel incommode habeat, eius plantatio & venditio inhiberi nõnon debet, vel venditores in peccati periculũpericulum ducere, ob id, quòd aliqui Indi eo abutantur, arg. eorum, quæ de abuſsu rerum in ſse utilium, & bonarum non cutãdo, tradit Petr. Greg. lib. 5. ſsyntagm. c. 4. n. 10. & Nos latiùs ſsup. hoc eod. lib. c. 4. n. 82. alioqui nec auri, argenti, piperis, & tritici Indici, vulgò Agi, i Maiz, venditio permittenda eſsſset, cùm his quoque rebus Indi interdum in ſsuis ſsacrificijs, & idololatrijs utantur. Et quoties

^† id, quod venditur, bonũ in ſse, vel indifferens eſst, nullatenùs vendens peccatum admittit, niſsi delicti inde patrandi aliquam notitiam. vel ſsuſspicionem habuerit; tunc enim, ſsi reperta nõnon excuſsat, aut vindicat, tergere ut conſscius criminoſsa feſstinat, ut aliàs dicitur in d. l. 2. C. de cõmerc. in fine. Et in ſsimilib. quæſstionibus ſsecurè probat Abulenſs. in c. 6. Matth. q. 51. Sylveſst. verb. Aris. q. 4. ubi refert Atchidiac. idem tenentem, & Petr. de Aragon in 2. 2. q. 10. art. 4. dub. 1. circa ſsecũdam cõcluſs. verſs. Tertiò dico, Bañez ibid. art. 11. Caiet. art. 4. Mag. Lorca art. 9. q. 10. n. 5. Alcocer in tract. de ludo. c. 60. & communis omnium Theologorum recentiorum in d. 2. 2. q. 10. art. 4. ubi tractant, qunado infidelibus vendi poſssint aliqua, quæ ipſsi in ſsua peccata convertẽt: & P. Ferdin. Rebell. de oblig. iuſst. lib. 9. q. 18. lect. 3. ex n. 25. pag. 671. & 672. ubi tractat, quando & quomodo liceat vẽdere venena, & alia prohibita, ex quibus malus uſsus ſsequatur, & Iudæis Agnum Paſschalem. Quibus adijcio

^† inſsigne conſsilium Navarri, primum in ordine ſsub tit. de Iudæis, uib multũmultum in noſstris terminis diſsputat, an liceat Chriſstianis colere prędia, in quibus naſscuntur plãtæ Myrti, ut earũearum ramos poſsteà vendãtvendant Iudęis, qui eos emunt ad celebranda ſsua Scenopegia: id eſst,

^† feſsta quædam, quibus, agentes ſsub tabernaculis, ex ramis, frondibuſsq́ue mumbrationis causâ compoſsitis, memoriam renovahant eius temporis, quo Ægyptiorum ſservitute liberati, in ſsolitudine ſsub tẽtorijs agitaverant. Et reſsolvit, tales venditiones licitas eſsſse, nullumq́;nullumque peccatum continere, ſsi vendẽs delicto non cooperetur, & ſsolùm ad aliquem ſsinem bonum id faciat, puta, ad quærendam ſsibi pecuniam, quâ ſse ſsuſstentet, vel aliàs eâ honeſstè utatur. Et in ipſsus noſstris terminis de la Coca, idem expreſssè ſsentit Ferdin. Zurita quæſst. Indicis, q. 30. per totãtotam, & fr. Thom. à Ieſsu in tract. de procur. omn. gent. ſsalute, pag. 228. & pag. 323.

Et partier non peccabit,

^† qui Indos volũtarios in prædictis prædijs, de la Coca, retineat, quamvis eorum aliquos ob calorem, vel laborem ęgrotare, vel mori contingat, quia volenti non fit fraus, neque dolus, & damnũdamnum, quod quis ſsuâ culpa ſsentit, ſsibi, non alijs imputare debet, ut in regulis iuris cavetur. Si verò eos nimis gravet, aut vexet, vel coactis utatur, etiam ſsi ipſse vim immediatam non intulerit, ſsed Provinciæ Rectores, aut ipſsorum Indorum Gubernatores, quos, Caciques, vocamus, cũcum quibus nundinatio hæc frequentiſssima eſsſse ſsolet; tunc abſsque dubio damnorum inde provenientium reatum incurret, cùm is, qui cauſsam damni dat, damnum dediſsſse videatur, cap. qui cauſsam, de reg. iur. in 6. ubi Petr. Pechius plura notavit. A quibus peccatis, & ab alijs murijs, quę in hac negotiatione erga miſseros Indos committuntur, vix eſst, ut quiſsquam ei intendẽs, liberetur, nullæq́ue leges, aut pœnæ ſsufficiunt, ut illæ vatis vitari poſssint, ut rectè advertit Matienz. d.c. 51. Quamobrem plurimũplurimum expedit, ut Gubernatures, ac Prætores Indorum in his inquiredis, ac tollendis invilgilent:

^† cùm parum ſsit iura condere, niſsi ſsint, qui ea exequantur, l. 2. §. poſst originem, D. de origin. iur. Magiſstratus quipped exequentes, robur, & effectum dant legibus, & ſsententijs, ut optimè tradit lſsern. ad conſstit. Sicil. fol. 154. col. 1. & alia congerens Marcus Mantua in gloſsſsario cap. 51. pag. 41. & Nos latiùs alio in loco dicemus.

Nvnc illud adijcientes, quòd hæc omnia, quæ de Indis involuntarijs Cocæ, operationi non diſstribuendis, retulimus, longè maiori ratione obſservari, & practicari debebunt

^† in cultura & beneficio alterius herbę quæ in his noſstris Indijs Occidentalibus, & præcipuè in Inſsulis, quas vocant, de Barlovento, primum reperta fuit, & iãiam totum ferè orbë implevit, & ad omnes morbos depellendos proficere exiſstimatur, cui nomen eſst Tabaco, licèt alij illam

^† Petum, vel Nicoſsiam, alij Herbam Regiam appellant. Nam & hæc quoq;quoque in terris valdè calidis & humidis, atque intẽpera|

p. 72

tis (ut plurimum) naſscitur, & licèt ingens quæſstus ex ea colligi ſsoleat, adhuc tamen neque ipſsis Indis, neque Hiſspanorum Reipublicæ ita utilis & neceſsſsaria mihi videtur, ut pro ea hominum ſsalus prodigi debeat. Semper q́ue ſsuſspectas, vel incertas habui tot

^† ac tantas virtutes & proprietates, quas ei attribunt plurimi Auctores, qui Latino & Hiſspano ſsermone de eis integros libros ediderunt. Et præcipuè Monardes part. 2. & Frãc. Hernandez, & Ant. Cornejus in cap. de Tabaco, P. euſseb. Noriemberg. de Hiſst. naturæ, lib. 15. c. 65. pag. 358. & ſseq. & noviſssimè D. Franc. Torreblanca de iure ſspirit. lib. 8. cap. 1. ex n. 13. Et ut aliquatenus veræ ſsint, illorum exceſsſsum excuſsare non poſsſsum, qui

^† paſssim ſsingulis propè horis, imò & momentis pulverem, vel fumum ex ea naribus, aut ore recipient. Nam hoc nihil aliud eſst, quàm medicamentũ in vitium convertere, cũm ab aſsſsuetis paſssio non fiat, aut ſsi quæ fiat, in grave cerebri & ſstomachi damnum redundet, ut pluribus noviſssimè probat Eduard. Veſstonus, omninò videndus, in Theatr. vitæ civil. lib. 3. cap. 29. pag. 314. & ſseqq. qui præſsertim Monachos, huic vitio nimis indulgentes, reprehendit. In cuius quoque

^† deteſstationem, & huius plantę nocivam in Europam iutroductionem, quidam modernus Satyricus, & elegans (utinã ita pius) Poëta, ita graviter invehit:

Planta nocẽs, ò lethifero plãta horrida fumo
Quam bona diverſsis natura dimoverat oris:
Quis te planta nocens triſsti vectare carina
Inſstituit demens, nostriſsq́ue oſstendere terries?
Scilicet infelix raperet cùm ſsæcula Mavors
Deformiſsq́ue fames, morbiq́ue, cadenſsq́ue ſsenectus
Proh dolor! & ſsævæ legerẽtlegerent aconita novercæ,
Heu etiam in noſstras deerãtdeerant hæc fata ruinas?
Quis ſsordes facinuſsq́ue tuũtuum diroſsq́ue vapores
Explicet, & fœdo ſsurgentia nubila fumo?
Talis avernali corrumpit ſspiritus auras
Miſsſsus in astra lacu, morituraq́ue germina ſsolvit;
Vicinũq́ue pecus, volucrũq́ue intercipit alas.
Talis & inferni ſsubter mala limina mundi,
Vrget odor manes, cùm lampada tirſstis Erynnis
Solvit, & extinctæ fumant poſst prælia tædæ.
Plãta nocẽs, ò lethifero plãta horrida fumo.
Te ſsi ſsemifero iactaſsſset Cacus ab ore,
Alcidem viciſsſset odor. Te ſsæcula priſsca,
Si noſsſsent, poterant vacuis præferre cicutis,
Et de Cerberea natam te dicere ſspuma.
Tum ſsi quis patriam violaſsſset cæde ſsenectam,
Huic mites nimium flammas, huic lenta putaſsſsent
Flumina, fumiferi potaſsſset nubila Peti.

CAPVT IX. De re pecuaria, sive de iustitia, vel iniustitia eiusdem personalis Indorum servitij, dum inviti pascendis, & custodiendis pecudum, & armentorum gregibus assignantur.

CAPVT IX. De re pecuaria, ſsive de iuſstitia, vel iniuſstitia eiuſsdem perſsonalis Indorum ſservitij, dum inviti paſscendis, & cuſstodiendis pecudum, & armentorum gregibus aßignantur.

SVMMARIVM CAPITIS Noni.

1 PEcorum procreation & cõſervatioconſervatio, maximè neceſsſsaria eſst vitæ humanæ.
2 Paſscua interdum veniunt appellatione fundi. Et res pecuaria eſst viva agricultura, ſsecundùm Ariſstot.
3 Paſscuorum ſstatus etiam pro agrorum cultur a mutari non debet.
4 Adam fuit Agricola, & Abel, filius eius, paſstor ovium.
5 Ægyptij populi in tres ſstatus dividebantur.
6 Pecuariæ rei multi ex Patriarchis, & Romanis Ducibus inſsudarunt.
7 Divitiæ antiquorum in quo conſsiſsterent?
8 Pecuniæ verbum a pecudibus nomen accepit.
9 Verba multa antiquorum à pecoribus originem trahunt, & quare?
10 Mulctæ olim cur inbobus, & ovibus fierẽtfierent?
11 Pecuariæ rei utilitatem qui commendent, & proſsequantur?
12 Indi pro paſscendis, & cuſstodiendis gregibus dari debent.
13 Grex quid propriè ſsignificet? & quòd interdum hoc nomen ad homines extẽdatur, & num. 15.
14 Armentum ab arando, quaſsi aramentum, putat M. Varro.
15 Pecuaria in re, grẽges anſserum, gallinarum, & ſsimilium collocare videtur Martialis, cuius epigram. refertur.
16 Pulli gallinarum qualiter apud Vtopienſses, Memphitas, Ægyptios, & alios, ſsine incubatione educantur, & inde Flavio Vopiſsco lux allata, in epiſstola Hadriani Imp. quam refert.
17 Indorum diſstributionem ad pecora paſscẽda, & custodienda, qui probent?
18 Indi olim, & hodie qualiter paſstoriciam artem exercuerint, & exerceant?
19 Schedulæ plures recenſsentur, quæ Indos paſstores diſstribui iubent.
20 Schedula ann. 1541. quæ mõtesmontes & paſscua in Indis communia eſsſse iubet, exponitur.
21 Stabula Hiſspanorum circa agros, & ſsata Indorum ædificari prohibentur.
22 Paſscere animalia ſsua in alieno agro nemo potest.
23 Ordinationibus D. Proregis D. Franciſsc. à Toleto, qualiter cautum fuerit ſservitiũ Indorum pro paſscendis gregibus ? Et quid in illis deſsideretur?
24 Salarium Indorum paſstorum cur minuerit Prorex D. Franciſsc. à Toleto? & quòd |
p. 73
eius opinatio falſsa fuerit.
25 Labor durus eſst, qui laboranti victum nõ ministrant.
26 Salarium Indis paſstoribus augeri debet, & quare?
27 Paſstorum officium durißimum, & laborioſsißimum eſst, & militiæ ſsimile, ex Virgil.
28 Paſstor Indus non niſsi octingentis ovibus præficiendus eſst, & amiſsſsas ſsolvere debet.
29 Salarium maius debetur, ubi quis periculum rei ſsibi commiſsſsæ in ſse ſsuſscipit.
30 Paſstoribus Indis plures oves paſscendæ, & cuſstodiendæ iniunguntur, quàm Regijs ordinationibus conſstitutum eſst.
31 Grægis appellation decem oves, vel quinque porci continentur.
32 Indus paſstor plus ſsolvit pro ovibus amiſsſsis, quàm pro ſsalario lucratur.
33 Paſstor de amiſsſsis ovibus tenetur, & quid probare debeat, ut excuſsetur?
34 Pastores Indi faciliùs excuſsandi ſsunt de ovibus amißis, & quare?
35 Dolus tantùm præstatur in cõtractibuscontractibus, qui gratia unius ex contrahentibus dumtaxat celebrantur.
36 Paſstor ſsi probet ovium peſstem, vel mortalitatem in eadm provincial, liberator.
37 Indos paſstores in cuſstodia ovium à dolo, & culpa in totum excuſsare, non convenit, & quare?
38 Pastor ſsi fiat lupus, meritò tenetur actione furti.
39 Indi qualiter excuſsentur de ovibus amiſsſsis per quoddãquoddam caput ſschedulæ ſservitij perſsonalis ann. 1609. quod expenditure.
40 Remedia dictare in materijs Indorum facile eſst, difficile verò perficere, aut infecta emendare.
41 Morbos ſsentire, & demere non eſst eadem ratio, ex Ovid.

AGricvltvrae tùm neceſssitate, tùm antiquiate, proxima eſst pecorũ procreation, & conſservatio,

^† cùm ſsine his humana vita tranſsigi nequeat, niſsi quis fortè Pythagoricum inſstitutum ſsequatur, qui ab omnibus carnibus abſstinuit, ut Iuvenalis ſscribit ſsatyr. ult. & ventri indulſsit non omne legumen. Vnde paſscua,

^† fundi etiã appellation, aliquando veniunt, & eius partes eſsſse cenſsentur, ut ait Scævola in l. Seiæ 20. §. tyrannæ, D. de fundo inſstructo, & poſst alios proſsequitur Menoch. de arbitr. lib. 2. cent. 3. caſsu 245. & conſsonat Ariſstot. lib. 6. Politic. cap. 4. ubi inquit, ſstudium rei pecuariæ, magnum habere commercium cum agricultura; & lib. 1.c. 5. paulò ante med. ubi greges paſscere, vocat vivam agriculturam. Pacſsuorumq́ue

^† ſstatus regulariter mutari non poteſst, etiam pro cultura agrorum augenda, ut benè, & practice obſservat Covarr. in pract. c. 37. n. 4. à quo habuit Tuſsch. verb. Paſscendi, cõcl. III. n. 7. Et Geneſs. 3. & 4. legimus,

^† Adamũ à Deo agricolam conſstitutum, ut operaretur terram, de qua ſsurqus eſst: eius verò filium Abel ovium paſstorem effectum. Et Diodor. Sicul. lib. 2. inquit,

^† Ægyptium populum in tria quondam hominum genera diſtributũdiſtributum, Agricolas, Paſstores, & Opifices; quod etiam memorat Ariſstot. lib. 7. Polit. c. 10. ubi addit Italos priùs fuiſsſse paſstores, deindeq́ue ad aagriculturam deveniſsſse.

Et alibi paſssimi reperimus,

^† plurimos ex antiquis Patriarchis, & Romanæ Reip. Ducibus, eiſsdem miniſsterijs gnaviter inſsudaſsſse, ut præter alios oſstendit Valer. Max. lib. 3. c. 4. ſsic inquiens: Incunabula Tullij Hoſstilij agreſste tugurium cœpit. Eiuſsdem adoleſscentia in pecore paſscendo fuit occupata: validior ætas Imperium RomanũRomanum rexit, & duplicavit. Nemeſsianus Ecloga 2. verſs. 72.

Dij pecorum pavere greges, formoſsus Apollo
Pan doctus, Fauni Vates, & pulcher Adonis.

Virgil. 3. Georg. in princip.

Te quoque magna Pales, & te memorande canemus
Pastor ab Amphriſso. —

Tibul. lib. 2. eleg. 2. & lib. 3. eleg. 4 & alij paſsſsim, ex Græcis & Latinis Poëtis.

Eòq́ue reſspiciens D. Iſsidor. lib. 17. etymologiar. c. 2.

^† Divitiæ (inquit) antiquorum in his duobus erant: benè paſscere, & benè arare: quod latiùs diducit Triaq. ad Alex. lib. 4. Genial. c. 15. & Lælius Biſsciola lib. 3. horar. ſsubſsecivar. c. 6. Et M. Varro lib. 3. de ling. Lat. Pecunioſsus

^† (inquit) à pecunia magna dictus eſst, pecunia autem à pecu, à paſstoribus enim horum vocabulorum origo. Feſstus quoq;quoque Põpeius lib. 15. de verb. ſsignif. verb. Aggregare, & verb. Pecunia, idem eleganter oſstendit; nã cùm docuiſsſset verbum illud ab ovium gregibus derivatum, quæ invicem ſsibi iũctæ quieſscunt, ſsubiungit,

^† non eſsſse mirum, ſsi quorundam verborum, frequens uſsus ex pecoribus |

p. 74

pendeat, cũm apud antiques opes, & patrimonia ex his præcipuè conſstiterint, unde adhuc pecunias, & peculiar dicimus. Columella etiam idem apertè ſsignificat lib. 6. de re ruſst. dicens. In ruſsticatione vel antiquißima eſst ratio paſscendi, eademq́ue quæſstuoſsiſsſsima, propter quod nomina quoque & pecuniæ, & peculij tracta videntur à pecore, quoniam id ſsolùm veteres poßederant, & adhuc apud quaſsdam gentes unum hoc uſsurpatur divitiarum genus. Quibus verbis alia ſsimilia D. Auguſst. refert Gratian. in cap. torum quidquid 1. q. 3. & conſsentit Ovid. lib. 5. Faſst. ſsic canens:

Cætera luxuriæ nondũnondum inſstrumenta vigebãtvigebant, Aut pecus, aut latam dives habebat humũ.
Hinc etiãetiam locuples, hinc ipſsa pecunia dicta eſst.

Et Plin. lib. 18. c. 3. ubi ſsimul declarat,

^† cur mulctæ olim in bobus & ovibus fierent, & cur multa nobelium familium RomanarũRomanarum cognomina ab agrorum fructibus, & pecudum differentijs profecta fuerint, ut Fabij, Piſsones, Lentuli, Cicerones, Bubulici, Bupecij, Iuvenci, Porci, Tauri, Vituli, Vitellij, Suilli, Ca priani, Ovini, Caprini, Equini. Quod etiam obſservat Plutarch. in Publicaola, & plurima alia

^† de hac ſspecie ruſsticationis, & eius ut ilitate, & dignitate tradentes, Tiraquel. qui innumneros refert, in tract. de nobility. cap. 32. Choppin. de privil. ruſsticor. lib. 2. par. 2. c. 1 & ſseqq. Petr. Greg. lib. 18. ſsyntagm. c. 22. & ſseqq. Pineda de reb. geſst. Salom. lib. 3. c. 12. n. 5. pag. 141. & in Eccleſsiaſst. cap. 2. verſs. 7. pag. 273. Mature de Proſsapia Chriſsti Pag. & noviſssimus Calliſstus Remirez, plura de paſstoribus cumlans, in tract. de lege Reg. Arag. §. 14. Petrus Gillius ad Æliani hiſstoriam, ubi etiam noviſssimos Reges habitos fuiſsſse diligetiſssimos pecuariosſscribit. Thom. Garzaonus in Platea univerſs. & Vincent. Burgund. in Speculo tom. 1. lib. 18. Guido pancarol. in Theſsaur. var. lect. pag. 365. & pag. 374. ubi quòd in paſscuis opes antiquorum conſsiſsterent, nondum invento tritico, & de paſscuorum vectigalibus, Torquem. in Monarch. Indiana lib. 13. c. 33. ubi de antiquorũ Indorum paſscendi ratione plura commemorat, & noviſssimè, poſst hæc ſscripta à me viſsus, Anton. Ferdin. Oterus in tract. de paſscuis, & iure paſscendi, in proœm. per tot. ubi plura alia erudite congeſssit.

Ex quibus

^† deſscendit, quòd cùm operibus Reipub. neceſsſsarijs, aut etiam in communi utilibus, Indi deſservire tencantur, ut ſsup. c. 4. & ſseqq. probavimus, meritò huic paſscendorum, cuſstodiendo rumq́ue gregum, & armentorum oneri ſsubiugẽtur. Dicitur autẽautem

^† grex propriè (ut hoc obiter advertamus) minorũ pecudum, ut ovium, caaprarum, ſsuum, proindeq́ue ab armento, aut equitio ſseparatur, quod pro maioribus animalibus ſsumitur, puta vaccis, equis, mulis, & ſsimilibus, l.I. §. ult. D. de rer. Vindicate. l. Vetus 68. 1. quid ergo 70. §. ſsed quod, D. de uſsuſsr. Et

^† M. Varro lib. 4. de ling. Latin. ubi armenti vocem ab arando deducit, quaſsi aramentum: quod & probari video à D. Iſsid. lib. 12. etyma. c.I. ibi: Alij armenta tantùm boves intelligũtintelligunt, quaſsi Aramenta. Diſscretio autem est inter armenta & greges: nam armenta equorum, & boũboum ſsunt; greges verò caprarum & ovium, & ſsequitur Laurent. Valla lib. 4. elegan. c. 42. ex Ovid. lib. 4. Metamorph.

Mille greges illi, totidẽq́; armenta per herbas
Paſscebant. —

Et Virgil. lib. 3. Georgic. ibi:

Hoc ſsatis armentis: ſsuperat pars altera curæ
Lanigeros agitare greges, hirtaſsq́ue capellas.

Quanquam non ignorem, equarum queque, & armentorum greges dixiſsſse Cicer. in Verrin. & Philipp. 3. ac bovem in grege videri ponere Pomponium in 1. ſsi grege 22. D. de legat. I. cum alijs, quæ obſservant Briſsſson. Berrutius, Hottoman. Prateius, & noviſssimus Calmus de verb. iur. verb. Grex.

Quinimò

^† in re pecuaria, etiam greges anſserum, gallinarum, columbarum, gruum, pavonum, piſscium, aprorum, & ſsimilium animalium, quæ induſstriâ hominum cicurari ſsolent, ponere videtur Choppin. d. cap. I. refertq́ue Martial. lib. 3. epigr. 57. lepidè deſscribentem Villam Fauſstini, ubi

Truces in alta valle mugiunt tauri,
Vituluſsq́ue inermi fronte prurit in pugnam.
Vagatur omnis turba ſsordidæ cohortis,
Argutus anſser, gemmeiq́ue pavones,
Nomenq́ue debet, quæ rubentibus pennis,
Et picta perdix, Numidicæq́ue guttatæ,
Et imptorum phaſsiana Colchorum.
Rhodies ſsuperbi fœminas premunt galli,
Gemit hinc palumbus, inde cereus turtur.
Avidi ſsequuntur Villicæ ſsinum porci,
Matremq́ue plenam mollis agnes expectat.

Et conducit illud Horatij lib. 1. epiſst. 3. de avibus loquens:

Ne ſsi forte ſsuas repetitum venerit olim
Grex avium, &c. —

Et per translationem hominum quoque, militum, & puerorum gregem dici reperio à Plauto in Prologo Aſsinar. & in Aulularia act. 3. ſscen. 3. Terent. in Eunucho, Livio lib. 8. & Sucton. in Caligula cap. 18.

Et qualiter Vtopienſses

^† pullorum infinitum gregem, vel multitudinem educant, narrat Thom. Morus in ſsua Eutopia, lib. 2. pag. 57. Inquiens, quòd non incubant ova gallinæ, ſsed magnum eorum numerum calore quodã |

p. 75

æquabili foventes, animant, educantq́ue: hi ſsimul, atque è trſsta codiere, hominess vice matrum comitãturcomitantur, & agnoſscunt. Quod quãquam iſste Auctor inficta illa ſsua Repub. per fictionem comminiſscatur, Memphi tamen præciariſssimâ Africæ urbe verè contingere narrat Leonius p. 8. & ex eo Maiol. in colloq. 6. de avibus pag. 198. tradens, pullos ibi, abſsque incubation gallinarum ptocreari: Excluduntur enim arte quidam. Nam plus mille nis: post ſseptimum autem diem in lucem animantia prodeunt: venundãturq́ue nec numero aut pondere, ſsed menſsura. Et ſstatim addit in inſsula vulgò, del Moro, ſsub Rege Ternate ſsolo Solis calore, ova gallinarum, arenä, vel pulvere infra quatuor ulnarum menſurãmenſuram condita, fœtificari, excluſsoſsq́ue pullos, abſq;absque matirs cura nutriri: quod & ante ipſsos docuit Ariſstot. de hiſst. animal. liv. 6. c. 2. inquiens; In Ægypto, ovis fimo terræ obrutis, pullos excludi. Et Syacuſsis compertum eſsſse, ova ſsub storia interra poſsuiſsſse aliquem, atque ita editod fuiſsſse fœtus. Iam verò & in vaſsis quibuſsdam tepidis iniecta ova, ſspontè pullos deprõſeredepronſere. Quæ notare volui, tũtum quia ſsuſspicor nullibi melius hanc fœtificationem provenire poſsſse, quàm in noſstris Inſsulis & Indijs Occidentalibus. Tum etiam quia mihi uſsui fuerũt ad intelligendam epiſstolam Hadriani ad Servianum, quam refert Flavius Vopiſscus in Saturnino. Vbi de Ægyptijs loquens, inquit: Nihil illis opto, niſsi ut ſsuis pullis alantur, quos quemadmodum fœcundant, pudet dicere. Nimirum porpter fimũfimum vel ſstercus, unde talis fœcunditas provenit.

Eamqve Indorum

^† ad prædictum munus diſstributionem agnoſscit, & probat Acoſsta lib. 3. de procur. Indor. ſsalut. c. 17. ibi: Sive gregem paſscat, & Matienz. de moder. Reg. Perù 1. par. c. 11. & 2. par. c. 13. in fine, ubi multa conſsiderat pro utilitate & neceſssitatez conſservandi in his provincijs pecudum caulas, ſsive ſstabula, quæ alicubi Eſstancias, alibi Hatos, & alijs nominibus nuncupamus. Et idẽ facit Agia in ſsuis reſspõ. de ſservit. perſs. pag. 6. & Torquem. in Monarc. Indilib. 13. c. 31. & ſseqq. Vbi ſsimul recenſset,

^† qualiter Indi olim, & hodie artem paſtoriciãpaſtoriciam execuerint, & exerceant, Et Garcias Laſsſsus Inca in ſsuis cõmentarijs Regijs de Incarum hiſstoria lib. 8. &. 9. c. 16. & ſseqq. ubi refert, quando, & qualiter Hiſspani ad has provincias Peruabas varia maiorum, & minorum pecorum genera adſsportare cœperunt, & quàm citò in magnos greges excreverint, Indis ſsemper ad eos paſscendos, ac cuſstodiendos utentes, qui commodiùs huic labori intendere poſsſsunt, cùm paſscua & ſstabula in frigidis, & montanis locis, ut plurimùm, reperiantur.

Quibus arrident

^† plures, varijs temporibus editæ, Regum noſstrorum Proviſsiones, Schedulæ, & Ordinationes, quæ hanc Indorũ ad prædictum ſservitij genus diſstributionem, non probare tantùm, verùm & imperare videnture, quæ reperiuntur in 4. tom. impreſsſs. pag. 301. cum multris ſseqq. Et licèt in illa ann. 1601. omnia coacta Indorum ſservitia tolli videantur, hoc tamen ex proœmialibus, & ſsæpè repetitis eiuſsdem ſschedulæ verbis exceptum videtur, ut advertit Agia d. pag. 6. Ita enim inquiunt libertati Indorum proſspiciendum eſsſse, ut ijs, quæ ad provinciarum conſservationem, & ſsuſstentationem, ipſsorumq́ue Indorum partier, atque Hiſspanorum bonum ſsunt neceſsſsaria, ullum præiudicium non generetur, ut latiùs dixi ſsup. c. 4. ex n. 48. Et evidentiùs demonſstrat altera chedula an. 1609. ſsuperioris declaratoria, quæ ſsæpè repetit Indos ad paſscendos, & cuſstodiendos greges diſstribui debêre, & vel in primo cap. ſsic exorditur: Primeramente ordeno, i mando, queſse bagan los repartimientos de Indios neceſsſsarios para labrar los campos, criar los ganados, &c. In alia quoque ſsched. ann. 1618. quæ perſsonale ſservitium Regni Chilenſsis aboleri iubet, ita id temperandum eſsſse monetur: Que no ſse falte à la labrança i criança: & in alia data Vlyſssipone 24. Auguſsti ann. 1619. hunc Regiæ Limanæ Audientiæ directa, eadem Indorum diſstributio probatur, eâ tamen lege: Que ſse mire mucho por el bien dellos de manera que no ſsean gravados, ni ſse les reparta mas numero del que les toca, i deben dar, ſsin admitir en eſsta parte pretenſsiones, ni diligencias de los que los pidieren para ſsus comodidades, i fines particulares, pues lo contrario es exceſsſso en perjuizio de partes, i contra todo buẽ govierno.

Et hunc

^† etiam procreandi, ac propagãdi pecudes finem, ſsive ſscopum reſspicit illa alia nobilis proviſsio D. Caroli V. Imp. data en Fuenſsalida 28. Octobr. ann. 1541. quæ extat in 1. tom. impreſsſs. pag. 61. & 62. ubi cavetur: Que todos los motes, paſstos, terminos, i aguas de las provinicias de las Indias ſsean comunes, para que todos los vezinos dellas puedan gozar de ellos libremente; i aſsſsi miſsmo puedan hazer, i hagan cabe qualeſsquier bohios que oviere en las dichas provincias, cavañas, i traer ſsus ganados iunto a ellos, ò apartados, como quiſsieren, &c. Quod tamen

^† (ut alibi latiùs trademus) ita accipiendum eſst, dummodò ſstabula, & paſscua circa Indorum populos, & ſsata, vel aquas non exerceantur, neque in alijs locis, ubi vel etiam aliorũaliorum Hiſspa|

p. 76

norum fundis damno eſsſse poſssint. Hoc enim graviter prohibitum eſst ſschedulis ann. 1550. & 1555. quæ reperiuntur in lib. impreſsſs. Ordiant. Mexican. fol. 173 Et. iuris communis regulis adiuvatur,

^† quæ ſstatuunt, neminem poſsſse in alieno agro animalia ſsua paſscere, 1. quintus ad leg. Aquil. Alex. cõſs. 35. Viſso proceſsſsu, n. 7. lib. 4. Craveta conſs. 353. in princip. 1. fin. &c. de paſscuis publ. lib. 11. l. iniuriarum, §. fin & 1. ſseq. D. de iniur. 1. per agrum, C. de ſservit. cum ſsimilib. Covar. c. 37. pract. Tuſsch. litt. S. concl. I 11. ubi tamen hoc limitant, niſsi adſsit præſscriptio, vel ius paſscendi in alieno agro, iunctis pluribus alijs, quæ de damno in alieno paſsturagio à pecudibus dato, & de eius ſsatisfactione, oppidorum q́ue circa hæc varijs ordinationibus, tradit noviſssimè Ant. Oterus in d. tract. de paſscuis, c. 12. 13. & ſseqq.

Extant quoque diverſsorum proregum ordinationes, & præciquè illius Indiani Numæ, ſsive Nomotheræ Dom. D. Franciſsc à Toleto, quibus præfigitur modus,

^† quo Indi paſstoricio huic miniſsterio, de quo agimus, diſstribuendi ſsunt, & ſsalarium, quod huius Iaboris ratione conſsequi debent. In quibus tame plures docti, & graves Viri aliquam emendationem defiderant, quatenus iubent, ut Indi, qui huic oneri deſstinantur, ſsex continuos menſses in co ſsine mutatione deſserviant, cùm tamen in alijs ſservitijs breviora tempora deſsignentur. Necnonetiam, dum eiſsdem Indis paſstoribus, quos Aguatyres vocant, viginti duos argenteos numinous, & dimidium in ſsingulos menſses pro ſsalario, & victu præſstituunt, quod in ſsingulos dies ſsex dumtaxat aſsſses reddit, vulgò Tres quartillos, cùm tamen Indis qui in alijs miniſsterijs non magis gravibus, & oneroſsis occupantur, duos argenteos nummos, ultra victum ſsalarij nomine pendi, idẽidem Protex ſstatuerit. Neq;Neque

^† placet diſscriminis cauſsa, quâ motus fuiſsſse videtur, nempè quòd Indi Paſstores, cùm vagi, & otioſsi per capos obambulant, poſsſsunt oculis ad gregis ſsibi commiſssi curam attendere, ſsimul minibus aliquid operari, ex quo amplius ſsibi lucrentur. Nam in hoc eventus, & experiential contrarium Oſstendit, cùm pecudum domini Indos paſstores otioſsos eſsſse non ſsinant, & quicquid præter id operator, ſsibi quo que, & ſsuis utilitatibus cedere putantes, ab illis extorqueãt.

Et prætereà impoſssibile eſsſse videtur, ut ſsex illi aſsſses ſsuſsſsiciant ad laborem Indorum compenſsandũ qui vel in ſsola cuſstodia gregis impenditur, cùm vix ad victum illius diei quantumvis tenuem, comparandum in hid provincijs ſsufficiat. Duruſsq́ue. &

^† iniuſstus ſsemper ille labor reputari ſsoleat, qui laboranti miſserabilem ſaltimalimoniãſaltimalimoniam, præmij, aut mercedis vice, non peæbet, cap. Eccleſsias verſs item Apoſstolus 13. q. 1. c. Epiſscopos, de offic. Ordin. lib. 6. cũcum alijs, quæ tradit Roman. Conf. 25. per tot. & conſs. 344. ubi apoſstillæ plures concordantes adducunt.

Vnde

^† ſsemper iuri, & rationi magis conſsentaneum eſsſse putavi, ur his Indis opilionibus, ſsive paſstoribus ſsalarium augeatur, idemq́ue aſssignetur, quod cæteris præſstari ſsolet, qui in alijs miniſsterijs deſserviunt, prout diſsponi videtur in quadam ſschedula ann. 1591. ad Quitenſsem Cancellariam directa, 4. tom. pag. 299. ibi I moderar el numero de los que ſse reparten para la guarda de ganados, i acrecentarles los ſsalarios proveyendo como ſse les dè lugar para oìr Miſsſsa, i acudir à la doctrina &c. Nam ut verum eſsſse concederemus, minus illos, quàm alios laborare, hoc levamen, alijs gravioribus incommodes repenſsatur. Etenim cùm per ſsex continuos menſses inſserviant, diutiùs à ſsuis municipijs, & domũculis, ſsive tugurijs abeſsſse compelluntur, & vel uxores ac liberos, frivolaq́ue, q́ue habent, deferere, vel ſsecum, Biantis inſstar, omnia hæc adſsportare. Vtrumque autem quàm ſsit durũdurum, & aſperũaſperum, nemo non videt. Vt omittãomittam

^† alios huius officij labores, quos optimè expreſssit Virg. 3. Georg. Baptiſst. Mantuan. Eclog. 6. & 9. & efficient ut paſstores militibus quoad vitæ genus affinitate quadam coniungantur, ut colligitur ex Ariſstot lib. 6. Polit. c. 4. & Virgil. d. lib. 3. Georg, ibi:

— Omnia ſsecum
Armentarius Afer agit, tectumq́ue laremq́ue
Armaq́ue Amycleumq́ue canem, Creſsſsamq́ue pharetram
Non ſsecus ac patrijs acer Romanus in armis.

Et prætereà

^† cùm eiſsdem ordinationibus præfinitum ſsit, ut octingentis ovibus paſscendis ac cuſstodiendis unus dùtaxat Indus paftor invigilet, & ut carum, quæ eius culpâ perierint, vel amiſsſsę ſsuerint, pretium ſsolvere debeat, quod incommodum, & periculũpericulum in alijs ſservitijs neutiquam imminent, planum eſst, eiuſsmodi

^† gravaminũgravaminum occaſsione, augeri quoque ſsalarium debêre, argum. text. in c. naviganti, de uſsuris, ibi: Pro eo, quòd periculum in ſse ſsuſscepit, l. fundi partem 80. D. de contrah. emt. l. ſsi ſsterilis 22. §. ſsi tibi fundum, D. de act emt. cũcum late adductis à Tiraq. de retract. lignag. §. 1. gloſsſs. 18. n. 38. Pinel. in Rubr. C. de reſscind. vendit. c. 2. n. 29. & in l. 2. C. eod. 3. p. cap. fin. n. 23. Maximè quia

^† nuſsquam numerus ille octingentarum pecudum ſservatur, ſsed plures multo paſstori Indo quamvis invito, & reluctanti, committi ſolẽtſolent, & ſsingulos greges, quos vulgò Manadas appellamus, mille capitum vel mille & ducentorum efficiunt. |

p. 77

Cùm

^† de iure communi gregis nomen decë ovibus, aut quinque porcis contineatur, ut docet I.C. in l. oves, D. de Abigeis, ubi Bart. num. 2. idem Bart. & Angel. in l. ſsicut, §. I.D. quod cuiuſsque univerſsit. & obſservat Conan. lib. 4. commentar. c. 6. n. 10. Rebuff. in l Neratius 85. D. de verb. ſsignif. Forcat. in Cupid. Iuriſsp. cap. 13. Cuiac. lib. 6. obſservat. c. 8. & Petr. Pitthæus in not. Ad fragm. I. C. pag. 93. Quò fit,

^† ut ferè ſsemper plures amitti, vel perire contingat, quàm ut à paſstore, ſservitij tẽpore expleto, nedum integro ſsalario, quod lucratus eſst, verùm neque reliquis ſsuis fortunis, exſsolvi poſssint, quod quidẽquidem omniiure re probatum exiſstit, l. illicitas, §. ne tenuis, D. de offic. Præſsid. ubi Bald. & DD. & alij relati ab Alphano collectan. 524. l. 1. & 2. C. de exactor. tributor. &c. de ſsuperexaction. lib. 10. & l. 1. & per tot. C. de execut. & exact. lib. 12. cum alijs.

Et planè,

^† quamvis non ignorem, iuxta iuris communis regulas, paſstorem de ovibus amiſssis tenêri, neque bonãbonam eius excuſsationẽ eſste, quòd iupus eas comederit, ut latè tradit Speculat. in tit. de act. ſseu petit §. 3. verſs. Itẽ nota quòd ſsi, in fin. & Abb. in cap. innotuit, de elect. quapropter ei probatio mortis incumbit, l. ſsi fundum 10. §. Imperator, D. locati, l. ſsi creditor 4. ubi docet Cyn. D. de pignorat. act. Accurſs. & poſst eũeum Bald. Paul. & Petr. Peralta in l. cùm ita 33. §. 1. D. de leg. 2. Iaſs. in l. ſsi paſscenda, C. de pact. vel ſsaltium pellem domino oſstendere debet, addito iuramento, quòd ſsine dolo, aut culpa ſsua mors intervenerit, cui ſstandum eſst, niſsi dominus contrarium docere potuerit, ut probat text. optim. de iure noſstro Regio in l. 15. tit. 8. par. 5. & in l. 2. tit. 21. lib. 9. Ordinam. quarum argumento ita contra Bald. ubi ſsup. & Alex. conf. 158. lib. 2. qui tra ditionem pellis, etiam cum iuramento ſsufficere negant, rectè docet Palac. Rub. in repet. cap. per veſstras, notab. 6. §. 11. n. 12. Didac. Perez in l. 12. tit. 14. lib. 2. Ordin. Caſsſsanæus in conſsuet. Burgũd. Rubr. 1. §. 5. n. 176. in fin. Avendañ. de exequend. mandat. 1. par. cap. 2. n. 18. Ant. Gom. lib. 2. var. c. 3. col. penul. Cardin. Tuſsch. litt. C. concl. 111. 8. & Bobadill. in Polit. lib. 3. c. 15. n. 15. n. 125. pag. 394. & lib. 5. c. 1. n. 155. pag. 588. In his tamẽtamen

^† miſseris Indis, aut miſserandis, ſsupradicta omnia nimis limitari debêre putarem, cùm inviti prorſsus ad cuſstodiendos eiuſsmodi Hiſspanorum greges accedant, nec tam ex contractu ſsuo obligentur, quàm ex præſscripto legis, vel ordinationis, aur Magiſstratus ita iubentis: nec dicta cuſstodia directo ad aliquam eorum utilitarẽ inducatur, vel indicatur, ſsed pręcipuè, & prin cipaliter in bonum, & augmentum Hiſspanorum, qui gregum domini ſsunt. Atque ita ſsub levi quavis occaſsione, vel culpa capitũcapitum mortuorum, vel amiſsſsorum puniri, aut eorum luitione mulctari non debeant, quemadmodum in

^† cæteris cõtractibuscontractibus obſservatur, qui gratiâ unius ex contrahentibus fiunt, ſscilicet depoſsito, commodato, & ſsimilibus, l. contracuts 22. D. de regulis iur. l. ſsi ur certo, §. nunc videndum, el primero, & §. interdum, D, cõmod. ibi: Nam quia nulla utilitas eius verſsatur, apud quẽquem deponitur, meritò dolus præſstatur ſsolus, & ibi: Vel ſsi ſsua dumtaxat cauſsa commodavit.

Quamobrẽ non iuſstè in hoc caſsu practicari poſsſset

^† illa notabilis doctrina, quam point Bart. & poſst eum Ioan. de Platea in l. qui ad præſsens 4. C. de murilegul. lib. 11. per text. ibi, nempè quòd ſsi paſstor, vel cuſstos probaverit, ſsub illud ipſsum tempus in illa regione, aut provincia, morbo, vel peſste graſsſsante, fublates fuiſsſse mortalitate aliorum provincialiũ oves, nihil amplius probare teneatur. Quod licèt textus ille nullatenus probet, arbitrio tamen iudicis relinquendũrelinquendum mihi videtur, qui ex varijs cauſsis æſstimabit, an id admittendũ ſsit, & in iſstis Indis, ut diximus, facilè ad eorũ favorem propendebit.

Quos tamen à dolo,

^† & lata culpa, quæ dolo ſsimilis eſst. l. quod Nerva, D. depoſsiti, excuſsare non convenit: nam experientiâ conſstat, eos naturâ ſsuâ admodum furaces eſsſse, & aliquando traditas ſsibi pecudes abegiſsſse. Vnde via delictis aperienda non eſst, l. convenir, D. de pact. dotal. d. l. contractus, D. de reg. iuris, ibi: Excepto ſsi cõvenerit, ne dolus præſstetur, nam hoc bonæ fidei iudicijs contrarium eſst. Et

^† paſstor, ſsi fiat lupus, meritòtenetur actione furti, ut probat text. & ibi Bald. & alij, in l. ſsi ſservus, C. de furt. exornat Colerus deciſs. 207.

Atque hæc quidem, quæ pro Indorum paſsotrum

^† favour cõſideravimusconſideravimus, reſspexiſsſse videtur d. Regia ſschedula ann. 1609. c. 20. quod ego, his iam calamo traditis, inſspexi, ita enim notabiliter inquit: Que los Indios quie guardã ganados, no eſsten obligados à pagar al ganadero las cabeças que ſse perdieren en ſsu tiempo, ſsi pro este rieſsgo que toman ſso bre ſsi, no ſse les diere algun precio equivalente, ieſste ſserà el que vos ſseñalaredes, con condicion que lo taſsſseis, ſsegun el merito i valor del peligro à que ſse ponen los paſstores, i à las otras circunstancias de cada provincial. Quod tamen licèt iuſstiſssimè cautum, nunquam tamen praxi obſservatum conſspexi, ut & in reliquis ferè contingit, quæ Indorum favorem concernũtconcernunt, in quibus, ut rectè ſscribit Acoſsta. d. c. 17. Remedia

^† dictare facile eſst, perficere verò, aut |

p. 78

infecta emendare, perquam difficile. Sicut & facile eſst (ut Ego dicere ſsoleo) cognoſscere damna & inconvenientia, quæ in multis rebus, quæ in his provincijs Indiarum uſitãturuſitantur, contingunt, & experimur, meliorem autem formam invenire utique difficilimum. Nam ut aliàs inquit Ovidius:

Non

^† eadem ratio ſsentire & demere morbos Senſsus ineſst cunctis, tollitur arte malum.

CAPVT X. De gynaeciss, sive textrinis, & lanificiss, bulgo, Obrages; & an illis iuste Ind deserbire cogantur?

CAPVT X. De gynæciſss, ſsive textrinis, & lanificiſss, bulgò, Obrages; & an illis iuſstè Ind deſserbire cogantur?

SVMMARIVM CAPITIS Decimi.

1 INDI an iuſstè textrinis diſstribuantur?
2 Indi hodie in pannis conficiẽdisconficiendis, & alijs lanificijs, utiliſsſsimi ſsunt.
3 Victus verbo vestis etiam continetur, & num. 25.
4 L. quos nos 234. §. fin & l. verbo victus, de verb. ſsignif explicantur.
5 Legatum alimentorum extenditur ad vestem, & ad lectum, ſsive ſstragulum.
6 Laurent. Valla malè reprehendit. I. C. quòd dixerint, verbo victus veſstes contineri, & eius argutijs plenè reſspondetur.
7 Homines ſsine veſste vivere non poſsſsunt, niſsi belluas imitentur.
8 Furari quis potest ob tegendam nuditatẽ, ac propter famem.
9 Gynæcia apud Romanos, maximè in uſsu fuiſsſse, & homines eis ad ſscripti.
10 Gynæciarij & Murileguli, & alij ab his officijs abeſsſse non poterant, & ideò mancipia vocabantur.
11 L. qui textrini 6. C. de Murilegul. & aliæ de mancipijs Gynæciarum, & textrinorũ agentes, explicantur.
12 Gynæciũ unde dicatur, notato errore Accurſsij? qui Gynæciarij & textrini?
13 Bona Dea cur apud Romanos appellaretur Gynæcia?
14 Gynæconitis est domus mulierum, & Gyne mulier, quæ iam peperit.
15 Narſsetem Eunuchum, licèt magnum Ducem, in Gynæcium mulierum Sophia mandavit.
16 Indos ex textrinis plus lucri, quàmdamni accipere, multi opinantur.
17 Gynæcia, ſsive Obrages de comunidad, Indis multum proficua eſsſse dicuntur.
18 Gynæciorum ſservitio dari ſsolent pueri decennio maiores, & de alijs eorum utilitatibus.
19 Dom. Prorex D. Franciſsc. à Toleto, qualiter, & quàm prudenter ordinations Gynæciorum diſspoſsuerit?
20 Gynæcijs Indos diſstribui licitè poſsſse, qui Auctores tradiderint?
21 Leges inſstæ naſsci ſsolent ex malis moribus, & quando recipi, & exequi debeant?
22 Legislator ultra finem, quem vult, ligare non prætendit.
23 Gynæcijs Indos diſstribui, iam pridem uſsitatum eſst.
24 Schedulæ plures referũturreferuntur, quæ Indos Gynæcijs diſstribui, probare videntur.
25 Indi Gynæciari non niſsi ex locis, duabus tantùm leucis diſstantibus à Gynæcijs, extrabi debent.
26 Gynæcia cum Indis coactis minimè toleranda, ſsed potiùs tollenda, & diruenda eſsſse, Auctor opinatur, & quare?
27 Veſstes verbo victus propriè non comprehendi, plurimi tradunt.
28 Panni, & alia stamina, quæ ex Hiſspania adducuntur, Hiſspanorum uſsui ſsufficiunt.
29 Gynæcia. ut permittenda effent, libera & aperta eſsſse deberent, & cum Indis volumtarijs, ut ſsunt aliqua in Nova Hiſspania.
30 Schedula Guatimalenſsis refertur, quæ ſstrictè prohibet Commendatarijs, muliers claudere, & cogere ad lanificia.
31 Caput elegans ſschedulæ ann. 1601. pro tollendo ſservitio perſsonali Gynæciorum, expenditur.
32 Schedula ann. 1603. & cap. instructionis ann. 1595. Indi Gynæcijs diſstribui probibentur.
33 Gynæcia quibus rationibus non fuerint ſsublata, tot ſschedulis eorum demolitionem iniungentibus.
34 Schedula ann. 1609 cap. I. & ſseqq. Gynæcia conſservari, & Indos illorum ſservitio diſstribui permittit, ſsub multis legibus, & conditionibus, quæ referuntur.
35 Fr. Ioan. à Torquemada cenſset ſsanctißimam eſsſse legẽlegem quæ Gynæcia aperiri, & Indos eorum voluntarios eſsſse iubet.
36 Gynæciorum conſservationi, & ſservitio licèt aliquæ ſschedulæ conniveant. ſsemper tamen Regiæ voluntatis eſsſse videtur, ut ſsi fieri poſsſsit, tollantur, & ad hoc plures ſschedulæ expenduntur.
37 Patronis ſsive Commendatarijs Indorum Gynæcia in ſsuis commendis habere, prohibitum eſst ſschedul. ann. 1621. licèt non ſservetur.
38 Æthiopes cum Indis in Gynæcijs miſsceri, prohibitum eſst per ſsched. ann. 1612.
39 Schedulæ quæ Gynæcin locari vetant, referuntur, & explicantur.
40 Gynæcia locari, quæ prohibẽtprohibent ſschedulæ, de Gynæcijs privatorũprivatorum accipi debẽtdebent, nõnon de ijs, quæ ſsunt de Communitatibus Indorum.
p. 79
41 pueros decennio muiores gynæcys aiſsirbui non convenit, licèt aliter uſsiterur.
42 Pueritia duris laboribus oneranda non eſst: ſsed ſstudijs & ludis relinquenda, ex Ariſst. & alijs.

CVM iuſstitiam Indos ad labores & functiones publicas compellendi, ex eorundem operũoperum neceſssitate, aut communi ſsaltem totius Regni utilitate metiamur, meritò nunc in quæſstionẽ vocari poteſst. An

^† iuſstè panorum, aliorumq́ue ſstaminum textrunis, ſsive officinis diſsribuantur, quæ in hoc Regno Peruano, & in Mexicano frequentiſssimæ ſsunt, & vulgò, Obrages, appellari ſsolent. In quibus Indi

^† omne lanificij genus exercent, & licèt initio nihil niſsi rudum, & impolitum operarentur, hodie tamen optimos pannos conficiunt, qui cum iſss ferè comparari poſsſsunt, qui ex Hiſspania magnis ſsumtibus, & itineribus adſsportãtur. Et planè cùm pro ijs, quæ ad victum pertinent, Indi, etiam inviti, & reiuctantes ad laborandum compelli poſssint, ut in præcedentibus demonſstravimus, æquâlance dicendum videtur,

^† pro his quoque laborare tenêri, quæ ad veſstiendos & operiendos homines diriguntur. Nam verbo victus veſstem etiam, & reliqua cultul corporis neceſsſsaria contineri conſstat, ut docuit Labeo relatus ab Vlpiano in 1. verbo victus 43. D. deverbor. ſsignifio melior text. in. 1. quos nos 234 §. final. D. d verb. ſsignif. ubi ita ſscribit I. C.

^† Verbum vi vere auidam putant ad cibum pertinere. Sed Offlius ad atticum ait, his verbis & vestimenta contineri, ſsine his enim vivere neminẽ paſsſse; & idem tradit in d. l. verbo victus. Vnde rectè docuit Accurſs. in 1. fin. D. de aliment. & cibar. legat.

^† eum, cui alimenta legata ſsunt, pro veſste quoque, & lecto, ſsive ſstragulo agere poſsſse; cuius doctrinam ſsequuntur, & pluribus ornant Bald. in 1. 1. C. de Epiſsc. aud. Roman. conſs. 143. col. 1. Bertrand. conſs. 159. in fin. vol. 1. Aviles in c. 17. Prætor. verb. A razonables, n. 5. & DD. per text. ibi in 1. 1. §. mulier, D. de vertre in prſsſseſsſs. mitt. ubi I.C. cibum, potum, veſstirum, & lectum in victu connumerat. Idemq́ue verbo ſsuſstentaionis comprehend probat opt. texe. in cap. omniò, & ibi Card in. Alex. 31. diſst. & in 1. ſsicùm dotem, §. ſsin auteminſsæviſssimo, D. ſsolut. matrim. & alia congerens Tiraq. omnir ò vidend. in tractat. de Nobil. c. 21. n. 352. Myſsing. obſser. 12. cent. 3. & in§. itẽitem ſsi de dote, n. 4. Inſst. de act. noviſssimè Mager. de Advocat. armat. c. 10. num. 312. & ſseqq. Petr. Surd. de aliment. titul. 4. quaſst. 2. ex numero 1. ubi poſst Bart. & alios hoc extendũtextendunt ad cætera omnia, ſsine quibus corpus humanum ſsuſstineri non poteſst, & quæ hominum natura demonſstrat. Et conducit Cic. de amicit. dum inquit: multi diviti is deſspiciunt, quo parvo contentos, tenuis victus, cultuſsque delectat; & lib. 1. offic. Vita, victuſsq́ue communis in amicis vigent maximè, veſstimentum, & habitation continentur.

Et licèt

^† Laurentius Valla lib. 6. elegant. c. 56. 1. Conſsultos nimis Grammaticè reprehendat, quia dicunt, victus appellatione veſstes quoque venire, eò quòd victus, inquit, venit à vivendo, ſsed vivere poſsſsi mus ſsine veſstibus, ut in Æthiopia, & plaga Æquinoctiali Soli proxima. Hoc tamen attendendum non eſst, quiaut benè tradit Alciat. in d. 1. verbo victus, nos hîc Æthiopum leges non interpretamur, ſsed Romanorum, & Hiſspanorum, qui ſsine veſsribus vivere non ſsolent. Cui etiã non minus recte ſsubiungit Rebuff. ibid. col. 329.

^† quòd vivere ſsine veſstibus communiter non poſsſsumus, & ſsaltem aliquo operimento indigemus, niſsi belluas imitari velimus, iuxta d. 1. quos nos, §. ult. & 1. legatis, D. de aliment. & cibar. legat. & licèt cuidam ſsine veſstibus vivant, hoc tamen regulam nõnon infringit, cùm Legislatores ea, quæ frequenter, & facilè fiunt, proſspicere ſsoleant, 1. ramadea, D. de legibus.

Er ut Ciceron. miſsſsum faciam lib. 3. de orat. ubi inquit, veſstem frigoris causà primò repertam, pòſst adhiberi cœptam ad ornatum etiã corporis. Illud mihi videtur magis quoque cõtracontra Vallæ ineptiãineptiam ſstringere, quod Philoſsophi omnes, qui vitam iuxta naturæ neceſsſsitates tantùm formandam inſstituunt, paucis naturam contentam dicunt, ſscilicet cibo & veſstimento, quaſsi hæc naturæ neceſsſsaria, ſsic D. Paul. 1. ad Timoth. 6. Habentes alimenta, & quibus tegamur, his contenti ſsumus. Ad quod reſspexit etiam Iuvenal. ſsatyra 14.

— Menſsura tamen quæ
Sufficiat cenſsus, ſsi quis me conſsulat edam,
In quantum ſsitis, atque fames, & frigora poſscunt, &c.

Et farinacius, omninò videndus, de furtis, quæſst. 74. num. 68. ubi probat, quòd

^† quemadmodum poteſst quis licitè furari ob redi|

p. 80

mendam famem, ita & propter veſstitum, & tegendam nuditatem.

Secvndò,

^† pro eodem labore Indis iniungendo, perpendi poteſst Romanorum exẽplumexemplum, qui Gynęciarijs, Muriiegulis, Baphiarijs, & alijs ſsimilibus officialibus utebantur, qui in texendis, tingendis, ac conficiendis ex lana, & Murice Imperatorum veſstibus occupabantur. Quorum non libera, & viciſssitudinaria, ut noſstrorum Indorum, ſsed veluti ſservilis conditio erat, ita,

^† ut his officijs perpetuò addicti, ſsimul cum liberis, & uxoribus, abeiſsdem exire non ſinerẽturſinerentur, 1. 2. 1. edicimus 7. 1. æternam 8. 1. Murileguli 11. C. de Murilegul. gynæciar. & Baſstagar. 1. ult. C. de medallar. 1. 1. C. de fugit. colon. Vnde & mancipia vocari ſsolebant,

^† 1. qui textrini 6. d. tit. C. de Murilegul. lib. 11. ibi: Qui textrini noſstri mãsipia, 1. 2. eod. tit. in C. Theodoſsian. In qua eſst mancipium Gynæcij, 1. 4. 5. 9. 14. & 15. tit. 20. in eod. Cod. Theodoſs. cum alijs, quæ circa prædicta miniſsteria ultra Alciat. Cuiac. Gotthofied. & alios Scribentes in his iuribus, obſservat Conan. lib. 4. commentar. c. 7. Briſsſson. Berrucins, Prateius, Sicardus, & noviſssimus Kalinus de verb. iur. verb. Gynæcium, Martin. Colerus in tract. de aliment. lib. 1. cap. 15. n. 62. pag. 535. Tiber. Decian. reſspõſs. 42. n. 29. vol. 2.

Vbi

^† meritò rident, & reijciunt errorem Accurſsij, qui in d. Rubr. C. de Murilegul. Gynæcium derivari putatâ Gyne, quod eſst nudus, quaſsi nudus lanâ veſstiatur. Eſst enim certius Gyæcium, ſsive Gynæceum verbum Gracum eſsſse, quod illam domus partem apud Græcos ſsignificabat, quæ præcipuè fœminarũ lanificio, & textrinæ deputata erat, indeq́ue Gynæciarios dici cœpiſsſse, qui fœminis mixti, ea opera exercebant, & poſsteà, qui in publicis Gynæcijs conficiendis, & texendis veſstibus Principis, operam dabant. Quapropter Gynæcij, & textrini nomen confunditur, ſsive pro ſsynonomo ſsumitur in d. 1. 5. & 6. C. de Murileg. & in 1. 24. C. de annon. & tribut. ibi: Textrinis vel Gynæcijs, iũctis alijs, quæ præter ſsuprà dictos Auctores, notat Vitruvius, & eius Additionator Guillelm. Filangius lib. 7. de Architect. cap. 10. Alex. ab Alex. lib. 5. Genial. cap. 24. Quit

^† etiam animadvertit, Bonam Deam apud Romanos GynæciãGynæciam appellatam, & huius nominis rationem adducit lib. 2. c. 12. & lib. 6. c. 8. Et Cælius Rhodig.

^† qui Gynæcontis meminit, quæ eſst domus mulierum, lib. 26. antiq. lect. c. 32. & Gynem, inquit, eſsſse mulierem, quæ iam peperit, lib. 7. cap. 15. & Gynæca, pro menſstruis mulieribus ſsumi, lib. 14. cap. ult. Et hinc Paulus Diaconus in Iuſstin.

^† loquens de Sophia, & Narſsete, inquit, illam huc, quòd Eunuchus efiet, hoc mandaffe, ut cum pueris in Gynæcio lanarum penſsa divideret, quod etiam refert Aimoynus Monachus lib. 3. de geſst. Franc. c. 10.

Tertiò, in favorem eiuſsdem ſservitij nonnulli conſiderãtconſiderant, quòd illud

^† non folùm Hiſspanis, & in cõmunicommuni utile eſsſse videtur, veùm & ipſsis Indis val dè proficuum, cùm labor, qui in lillis impenditur, nimis oneoſsus non ſsit, eiuſsq́ue occaſsione Indi intra limites p2trios reperiant, in quo operari poſssint, & argentum acquirere, quo tributa ſsua commodiùs exſsolvant, veſstibuſsq́ue, & ſstragulis, minori pretio comparatis, utantur, quæ alioqui, ſsi hæc Gynæcia ceſsſsarent, tãtam ipſsis, quàm Hiſspanis plurimi comparanda eſsſsent, ut experiẽ tiâ compertum affirmãt. Maximẽ

^† cùm plurima ex illis ad Indos ipſsos pertineant, quæ vocamus, Obrages de las comunidades de los Indios, & ex eorum adminiſstratione, ſsive locatione ingentes reditus ſsingulis annis percipiant, quibus alijs ſsibi neceſsſsarijs commodè, & utiliter providetur. Adduntq́ue in eiſsdẽ textrinis

^† pueros etiam decennio maiores occupari ſsolere, & pro ſservitij modo ſsalariũ lucrari, quamvis ijdem uſsque ad XIIX. annũ tributa non præſstent. Et tandem omnes hac viâ ab otio, & alijs vitijs revocari, atque in civilem & ſsociabilem vitam perduci, & meliùs in Fide Catholica inſstrui, cùm hæc omnia ſseriò, & prudenter cauta reperiantur in Ordinationibus, ouæ ad eadem textrina reliquit Dom. Proex D. Franciſsc. à Toleto. Vbi etiam

^† ſservitij quot apræfigitur, leuca q́ue aſssignantur, ex quibus Indi deducendi ſsunt, & tempora, auibus viciſssim immutari debẽt: ut ſsic omnis durities, & ininuſstitia à prædicto ſservitio abeſsſse videatur.

Quibus argumentis

^† (licèt non ita diſstinctis, & evornatis) illudadmittere, & probare videtur Acoſsta lib. 3. de procur. Ind. ſsalut. cap. 17. Matiẽz. d. lib. M.S. de moderat. Reg. Perù 2. p.c. 13. & omnium latiſssimè Agia in d. reſsponſs. ſsfervit. perſson. pag. 7. 26. 48. & ſseqq. ubi, licèt in ſschedula ann. 1601. huiuſsmodi coactum ad textrina ſervitiũſervitium ceſsſsare expreſssè iubeatur, ipſse tamen, nimis animosè, defendit, adhuc ſsuſstineri debêre, dummodo iniuriæ, & vexationes tolantur, quæ RegẽRegem, noſstrum pijſssimum moviſsſse videntur, ut dictam ſschedulam promulgaret. Iuſstæ eteim leges, ut

^† ipſse inquit, ex malis moribus naſscuntur, iuxta doctrinam Ariſst. lib. 2. rhetor. Macrob. lib. 2. Saturn. cap. 17. & Taciti lib. 15. annal. ibi: Vſsu probatum eſst, leges egregias, exempla honesta, apud bonos ex delictis aliorũaliorum gigni. Et tunc demum recipi, & exequi debent, ubi earum ratio viget, & in caſsibus, quos ex|

p. 81

preſssè deſsignano, ut doctè tradit Bald. in. 1. ſsin. 9. 5. C. de hæred. inſst. & in 1. ſsin. & Auth. cui relictũrelictum, col. 4. per tex. ibi, C. deindict. viduit. tollẽda. Ceſsſsanteverò, vel correctâ legũlegum ratione, ipſsæ quoq;quoque ceſsſsare ſolẽtſolent,

^† cùm legislator ultra finem quem cupit, ligare nõnon prætendat, 1. adigere, §. quamvis, D. de iure patr. c. mirandum, de ſservis non ordinand. c. ſsin. de præbẽd. iunctâ. non omnis, D. ſsi cert. pet. & doctrinâ gloſsſs. notabilis in 1. 1. §. prudẽtiaprudentia, de legit, tut. Bald. in 1. 1. C. qui admitt. & aliorum pluriũplurium, quos latè congerit Tiraq. in tract. de ceſsſsante cauſsa, verb. Ratione legis ceſsſsante, & Everard. in topicis legalib. loco 80. pag. 419.

Et iuxta ſsuperiorem opinionẽopinionem

^† Proreges & Gubernatores harum provinciarum, iãiam inde à primis conquiſsitionis earũearum temporibus, Indos prædictis Gynæcijs aſssignareſsoliti sũtsunt, quorũ miniſstcrio lana carpi, in filium, & ſstamina duci, texi, & expoliri conſsuevit, varijs ad hoc, & neceſsſsarijs ordinstionibus, ut ſsuprà diximus, conſstitutis. Nec

^† deſsunt plures ſschedulæ, & proviſsiones Regiæ, quæ eiuſsdẽ ſservitij mentionem facientes, illud qpprobare videntur, dummodò vexationes inſsolitæ ceſsſsent, & Indi competenti ſsalario remunerentur, ut cõſtatconſtat ex multis, quæ quotidie ad dicta textrina viſsitanda, quin & de novo cum IndorũIndorum diſstributione erigenda, expediri ſolẽtſolent, & ex illa 19. octob. an. 1591. ad Quitenſsem Cancellariam to. 4. impreſs. pag. 299. ibi: I q̃que tambien cõvernia, q̃que à los Indios que andan en los obrages, ſse les pague cada año à razon de à treinta i cinco peſsos, como eſstà ordenado, &c. Et alia de Ventoſsilla 7. Octob. an. 1603. cũcum Prorege D. Ludov. à Velaſsco loquẽte: La qual manda remediar los exceſsſsos, i malas pagas de losobrages de la provincia de Quito. Et ex alia ſservitij perſsonal is an. 1609. c. 19. quæ aliquã Indorum utilitatẽ in his textrinis conſsiderat, eos

^† tamẽtamen nõnon ultra duas leucas accerſsiri iubet, & in rebus nõnon valdè laborioſsis occupari, his verbis: Que àlos obrages no ſse repartã Indios, ſsino fuerẽfueren vezinos del lugir dõdedonde eſstuvierẽ entablados, ò de dos leguisen cõtorno. Ivos procurareis, q̃que acudan à las coſsas faciles de eſste miniſsterio, pues deſsu criãca en eſstos oficios les reſsultã las grandes utilidades q̃que ſse ſsaben. Quinimò in alijs ſschedual. an. 1610. in quibus Gynæcia quatuor denuò fundari, Excellẽtiſss. Lemenſsium Comiti permiſsſsum eſst, ad dimidiam leucam Indi coanguſstantur: quod tamẽ poſsteà ad duas, ut in alijs, porrectum fuit.

Sed

^† licèt ſsupra dicta ita ſse habeant, contrariam tamen in hoc articulo ſententiãſententiam ego non gravatè defenderẽ, quam à multis quoq;quoque pijs, & expertis viris amplecti video. Scilicet magis iuſtũiuſtum, & expediens eſsſse, ut dicta Gynęcia in his provincijs omninò ceſsſsare inbeãturinbeantur, vel ſaltẽsaltem Indi in eis laborare nõnon compellãtur. Nã in primis

^† negare poſsſsumus in veſstibus, & ſstragulis, quæ ibidem conficiuntur, eandem rationem, quæ in agri cultura, verſsari, cũcum certius ſsit ſsub verbo victus propriè, & ſstrictè cibaria tantùm contineri, ut docet Alciat. in d. 1. verbo victus, in fin. Matiez. in. 1. 1. gloſsſs. 6. n. 1. & 2. tit. 14. lib. 5. Recop. & Bobad in Polit. lib. 3. cap. 4. n. 109. litt. G. Et ut daremus contrariũ receptius, & humanius videri. Cùm tamen panni,

^† & alia diverſsa ſstamina, quæ ex Hiſspania, & alijs partibus adducũturadducuntur, Hiſspanorum uſsui ſsufficiant, quibus hoc cõmercium non deſserere, aut enevare utilius eſsſse cenſsetur: vel ſsi ea adhuc operari cupiant, poſssint id ſsuis, ac ſsuorum famulorum manibus exercere, Indofq́ue relinquere, qui nullam ex hoc labore utilitatem conſsequuntur, quin potius plurima damna, & vexatines, ita ut multi perire cogantur: & tenues veſstes, quibus ipſsi utuntur, & opus habent, unuſsquiſsque iuxta patrium morem ſsibi conficiat, citra ullam textrinorum neceſssitatem: inde fit, ut rationes i contrarium perpenſsæ, parũparum ſstringant, & hoc ſservitium, cùm excuſsari poſssit, & in communi utile non videatut, meritò auferri, & antiquari debeat,

^† prout iam multis ab hinc annis in pluribus Novæ-Hiſspaniæ provincijs ſsublatum videmus, in quibus nullus Indus invitus ad Gynæcia deducitur, ſsed qui volũtariè in eis laborare vult, pacto priùs ſsalaxio, ſsuas operas locat, & cùm ſsibi viſsum eſst, inde recedit, & ſse aliò pro libito tranſsfert, quod ibi vocant, Obrages abiertos, ut refert Torquemada in Monarc. Ind. lib. 5. c. 70. pag. 833. Invenio quoque

^† in 4. tom. ſsched. impreſsſs. pag. 297. ſschedulam quandam ann. 1549. ad Guatemalenſsem cancellariam directam, quæ diſstrictè prohibet: Que ni aũaun los Encomẽderos puedan encerrar las Indias en corrales, para que hilen, i texan la ropa de algodon, que les han de dar de tributo, ſsino q̃ en ſsus caſsas lo hagan, i alli entiendan en ello, demanera, que no reciban, ni ſse les haga agravio alguno. Sed omitti non poteſst

^† integrũ caput quartũquartum illius ſschedulæ ſservitij perſsonalis ann. 1601. quod ſseriò admodũadmodum iubet, ne in his textrinis Indi etiãetiam volũtarij, & ſsub qualibet mercede, aut quovis prætextu admittantur, gravibus pœnis trãſsgreſsſsoribus irrogatis, his verbis: Otro ſsi, porq̃porque he ſsido informado, que el trabajo que los Indios hãhan padecido, i padecen en los obrages de paños, è ingenios de açucar, es mui grãdegrande, i exceßivo, i contrario a ſsu ſsalud, i cauſsa de q̃que ſse ayan cõſsumido i acabado en èl muchos: prohibo, i expreſſamẽteexpreſſamente defiendo, i mando, que de aqui adelante en ninguna |

p. 82

provincia, ni parte de eſsſsos Reinos, puedan trabajar, ni trabajen los Indios en los dichos obrages de paños de Eſspañoles, ni en los ingenios de acucar, lino, lana, ſseda, ò algodon, ni en coſsa ſsemejante, aunque los Eſspañoles tengan los dichos obrages, è ingenios en cõpañia de los meſsmos Indios, ò en otra qualquier manera, ſsino que los Eſspañoles que los quiſsieren tener, aunque ſsea en compañia de los Indios, ò en otra qualquier manera, los ayan de beneficiar con negros, ò otro genero de ſservicio, que les pareciere, i no con Indios, aunque ſse diga, que lo hazen de ſsu miſsma voluntad, ſsin apremio, fuerça, i perſsuaſsion alguna, con paga, ni ſsin ella, ni aunque intervenga conſsentimeiento de ſsus Caciques, ò autoridadde la juſsticia, ò en otra forma alguna. Con que lo ſsuſsodicho no ſse ha de entender, ni entienda cõcon los obrajes, que los miſsmos Indios tuvieren, ellos ſsolos entre ſsi, i ſsin mezola, ò cõpañia, ni participaciõparticipacion de Eſspañoles de ningũ eſstado, condicion, ò calidad que ſsean: porq̃porque los dichos obrages, que fueren de puros, i ſsolos Indios, ſse ha de permitir, que ſse puedan ayudar unos a otros. Todo lo qual es mi voluntad, i mando, q̃que aßi ſse cumpla preciſsamente, ſsin embargo de qualeſsquier leyes, i ordenãçasordenanças, cedulas, i proviſsiones, que en contrario deſsto eſsten dadas, que ſsi neceßario es, por la preſsente las revoco, i doi por ningunas. I que las justicias no puedan condenar, ni echar a los Indios à ſservicio de los dichos obrages, è ingenios, por pena de ningun delito, como lo han acoſstumbrado basta aqui: i q̃que los que eſtuvierẽeſtuvieren en ellos en eſsta forma, ò en otra qualquiera manera, los ſsaquen, i pongan en libertad, conmutãdoles la pena en otra, qual les pareciere. I encar go, i mando à vos el mi Virrei, Preſsidentes, i Oidores de mis Audiencias Reales de las dicbas provincias del Perù, Quito i Charcas, i las demas à ellas anexas, q̃que hagais executarlo ſsuſsodicho irremißiblemente, ſsopena à las juſsticias i juezes q̃que contravinieren a eſsto, de ſsuſspenſsion de oficios por dos años, i dociètos ducados por la primera vez, i por la ſsegunda doblado. I à los dueños de los obrages, è ingenios q̃ tuvieren en ellos los dichos Indios, en otros docientos ducados por la primera vez, i deſstierro de un año de donde fuerẽfueren vezinos: i por la ſsegunda, la pena doblada; i por la tercera, demas de la miſsma pena, q̃que no ſse le permits, ni pueda tener de alli adelãte obrage, ni ingenio. Iſsi vos el mi Virrei, i los Preſsidentes i Oidores de mis Audiencias, teniendo noticia de ello lo diſsſsimul aredes, i dexaredes de remediar, i caſstigar lo ſsuſsodicho, me tèdre por desſservido. I esmivoluntad, q̃que ſseacaſso de reſsidècia, i viſsita, i que ſse os haga cargo dello, i que ſse me dè cuẽta de la culpa que reſsultare. para que yo mãde proveer ſsobre ello. I ſsi los Oidores que ſsalieren à la viſsita de la tierra, lo dißimulare, ino lo castigaren, incurran en pena de ſsuſspẽſsion de ſsus oficios, porun año, i que lo ſsuſso dicho ſse execute inviolablemente.

Aliâ

^† quoque ſsched. 7. Octob. ann. 1603. cùm adhuc prędicta damna durare dicerẽturdicerentur, Proregi Dom. D. Ludov. à Velaſsco iniunctũ fuit, ut dictam ſschedulam ſservitij perſsonalis executioni mandaret. Et in Inſstructione eidẽ Proregi data ann. 1595. 1. tom impreſsſs. pag. 318. extat cap. 47. cuius etiam meminimus ſsup. cap. 7. n. 41. ubi refertur, iam inde à tempore Proregis Dom. D. Franciſsc. à Toleto, mandatis illi ſsecretò traditiis, cautum fuiſsſse: Que no conſsintieſsſse, q̃que en eſstos Reinos ſse labraſsſsen paños, pormuchas cauſsas de gran cõſsideracion, i principalmente porque aviendo allà proviſsion bastante de eſstas coſsas, no ſse enflaquecieſsſse el trato i comercio cõcon los de EſspañaI reprehende el deſscuido i exceſsſso que ha avido por lo paſsſsado, en dexar fundar muchos obrages, como ſsi no buviera prohibicion. I aunque no los manda quitar i demoler, por buenos reſspetos, i conſsideraciones, que para ello dize aver avido, ſse le encarga, i ordena, que para lo de adelante no dè licẽcialicencia alguna, pa ra ſsundar nuevos obrages de paños, ni reparar los que ſse fueren acabando, ſsin conſsultarlo primero con ſsu Magestad, con las cauſsas i fundamentos con que ſse pidiere, i con ſsu paracer, i el de la Audiencia, de lo que conviene, conforme al intento dicho.

Vervm

^† quoniam his iuſssionibus nõnon obſstantibus, adhuc Proreges, & Gubernatores in tollendis dictis textrinis, Indiſsq́ue ab eorũ laboribus ſsublevandis, ſsuperſsederunt, multorum Regni nobilium, aliorumq́ue pauperum, viduarum, & hoſspitalium, quinimò & ipſsorum Indorum damna, & diſspendia cauſsantes, quorum reditus & ſsubſstantia in illis, ut Plurimùm, conſsiſstebat; & alias prætereà rationes, quas ſsup, num. 3. & ſseqq. cum Agia conſsideravimus, quibus omnibus pias noſstrorum regum, & Supremi Indiarum Conſsilij aures implerunt. Tandem

^† effectum eſst, ut Regiâ aliâ ſschedulâ circa idem ſservitium perſsonale latâ ann. 1609. cuius ſsæpè mentionem fecimus, alterius ſsched. ann. 1601. executio ſsuſspenderetur, Gynæcijs, & Gynæciarijs Indis in priſstino vtatu relictis, ita tamen, ut illis rigoroſsum ſsalarium aſssignaretur, & ultra duas leucas evocari non poſsſsent, neque ad alia miniſsteria traduci, ut conſstat ex cap. 1. d. ſsched. quod ſsic exorditur: Primeramente ordeno, i mando, q̃que ſse hagan los repartimiẽtos de Indios neceſsſsarios, para labrar los |

p. 83

campos, sriar los ganados, beneficiar las minas de oro, plata, i azongue, i los obrages de Ianai algodon pues de ſsu labor reſsulta la comum utilidad de todos eſsſsos Reinos. que arriba queda referida Et cap. 9. ibi: I perſsupueſsto que qunque ſseria de gran de ſscomdidad para los Indois, i para. los Eſspañoles, que los obrages ſse cerraſsſsen, podrian paſsſsar ſsin ellos, bareis executar lalei, itaſsſsa juſsta de juſsta ſsus jornales, ſsin el reſspelo i atencion que arriba digo, en las mas labores; demarera, que los Indios obrageros queden ſsatisfechos, i pagados de ſsu traba o Ino conſsintais que ſse repartan a los obrages que no los quiſsieren cõcon eſsta condiciõcondicion, &c. Et cap. 19. ibi: Que a los obrages no ſse repartan Indios, ſsino fuerẽfueren vezinos del lugar donde eſstuvieren entablados, ò de dos legnus en contorno. I vos procurareis, que acudan a las coſsas faciles deſste miniſseterio, pues de ſsus crian cas en eſstos oficios les re ſsultan las grã des utilidades que ſse ſsaben. En cap. 23. ibi: Que ningum minero, dueño de Chacaras, obarges, i ganado, ni otra perſsona alguna de qual quier ſstado i calidad queſsea, pued i ſser virſse de los Indios Mitayos, i de repart miẽto, ſsino es de aquellos que ſsele reparteren, i eſstos no los han de convetir en diferentes uſsos del efcto à que fueren destinados por ſsu mita. òrepatimiento. I el que contraviniere en algo deſsto, incurra en pena de mil peſsos aplicados por tercias patres, caxa de comunidad de aquel pueblo, juez, i denumciador, i de alli adelante no ſse les repartan, ni puedan repartir Indios para ningum efecto. Quam legem Mexici fummâ curâ exequi ſsfufuiſsſse Dom. Proregem D. Ludovic. à Velaſsorefert Torquemada in Monarch. India. lib. 5. cap. 70. in fine, & pag. 833. inquit: Que

^† fue proveida de pecho mui Chriſstiano, ſsantißium ſsu excucion, ſsi Dios quiere que ſse guarde. porque como abre los obrages, i los penaen razondeſsto, i dexa à los indros gente voluntaria, libre, i no forgada muerẽ los obrgeros.

Sed licèr

^† hæc ita permiſsſsa fuerint, ſsempet tamen Regiæ intentions fuiſsſse, ut prædicta Gynæcia parciſssimè videtur exercerẽturexercerentur, & Proreges ad unguem obſservarent, quod ſsibi in mandatis iniunctum fuetat, de ills de novo ciera Reguim iuſsſsum non erigendis. Indeq́ue manavit ſschedula quædam data Aranjuecij 29. April ann. 1603. quæ Proregam Dom D. Ludovic, ã Valaſsco hac de cauſsa reprehendit, monereq́ue iubet, quot, & quâ auctoritate, & utilitate in hoc Regno reperiantur ? qui illis deſserviant? & an ea penitus demoliri conveniat? vel pannis, qui ibidem conſsicintur, aliquod tributum imponere? Quod etiam repetium invenio in alia ſschedula Arandæ 14. Auguſst. ann. 1610. Proregi Dom. Marchioni Montiſsclario directa, & in altera ad Proregem Dom. Principem Sqtulacenfem dat. Burgis 21. Novembr. ann. 1615. Extat quoque

^† caput epiſstolæ miſsſsæ ad Regiam hanc Limenſsem Cãcellariam 28. Maij ann. 1621. quo diſsponitur, ne patronis Indorum permittatur, ut intra proptios, vel finitimos ſsuæ commendæ populos eiuſsmodi textrina habeant, his verbis: Ino permitireis quo los Encomenderos tengan obrages dentro de ſsus Encomiendas, nitan cerca dellas, que ſse pueda recatar, que ſse aprovecharàn de los Indios, ide ſsus ſservicios perſsonales, &c. Quod tamen executioni mandatum non eſst, nec mandari poteſst, nifi omnia ferè demoliantur; nam Commendarum colore, & calore, in earum locis, ut plurimum, conſstructa reperiuntur. Prout ſsimiliter non obſservatur alia ordinatio, quæ vetat,

^† ne Æthiopes cum Indis in hoclabore miſsceantur, propter damna, quæ ex eorum commixtione experientia monſstravit, de quibus agit epiſstola Ventoſsillæ 28. Octobr. ann. 1612. Dom. Marchioni Montiſsclario directa, quæ ita habet: I eſstã mui bien el aver ordenado, que en los obrages no trabajen negros mezclados cõcon Indios, por el danõ que a los Indios reſsulta de la compañia de los negros.

Neque alia,

^† quæ eadem Gynæcia locari vetat, de qua loquitur alia epiſstola Turriſsellana 22. Februar. ann. 1602. ad Proreg. Dom. Ludov. à Velaſsco, quæ ita inquit: Pues dezis, quan en perjuizio i daño de los Indios es, que ſse arrienden los obrages de paños, i que aviendo li entendido aſsſsi, luego qũe llegaſstes à eſsſse Reino, no li permitistes, me ha parecido bien que no ſse arrienden los dichos obrages, como no ſse harà de aqui adelante, ſsino que en todo ſse procure el bien i alivio de los Indios. Quod tamen,

^† ut antionomia ceſsſset, ad Gynæcia privatorum reſstringendum videtur; nam in his, quæ ad Indorum municipia, ſsive communitates pertinent, tallis locatio valdè probatur in alia epiſstola ad Proregem Dom. Principem Squilacenſsem, Matrit. 28. Mart. ann. 1618. ubi hoc cap. reperitur: Quedo advertido del util, que dezis ſse và conſsiguiendo, de aver arrendado algunos obrages de las Comunidades de los Indios, lo qual ha parecido que està bien, ios encargo procureis el beneficio delos Indios, i Comunidades.

Et planè,

^† quod in his textrinis receptum eſst, ut decennio maiores eorum operationi diſstribuantur, quamvis neque tribu|

p. 84

cis, neque alijs laboribus, uſsque ad decimumocatavum ætatis annum onerentur, ur diximus ſsup. cap. 5. & dicemus infr. cap. 19. multi probare ſsolent, & in ordinationibus, quas vocant, de Obrages, Dom. Proregis D. Franc à Toleto cap. expreſsse permittiur. Sed mihi durum & iniutum videtur, nam ut quidam noviſsmus Pliticus inquit: Suis

^† etiam ſstudijs relinquenda est pueritia, ne videamur naturam arguere, quæ banc ætatem imbecillem eſsſse iuſsſsit, & intempeſstiva ſsemente ſsapientiæ, nondum præparatum ingenium corrumpamus. Sit illis innoxia laſsciviendi venia, fruantur denique adhuc miſerãtismiſerantis naturæ indulgentia, nec ante humanarum mentium ſsupplicia, quam meruerint, tolerent. Neque planè comperio, quomodo parvuli iſsti gravibus penſsis, & laboribus onerati, veluti in ergaſstulis ſsub ſsæviſssimis ſsæpè tortoribus conſstituti, adoleſscere poſssint, & virilem vigorem recipere, aut (quod magis curari debet) in Chriſstiana Religione proficere, vel Hiſspanis mutuis benevolentiæ nexibus ſsociari, cùm eodem Politico teſste, quæcunque ſsuppliciorum metu colimus, eadem triſsti faſstidio averſsari ſsoleamus, & concepta à puero odia, neſscio quâ horroris conſsuetudine, ad ſsenium quoque deducamus. Vnde Ariſstot. lib. 7. Polit. cap. 17. docuit, pueros non laboribus onerandos, ne creſscere impediantur, De quo meminit etiam Petr. Gregor. lib. 5. de Repub. cap. 1. num. 3. Seneca lib. 2. ira, cap. 21. ibi: Creſscit licentia ſspiritus, ſservitute comminuitur, & in Tragœd. Hippolyti: Propria deſscribit Deus officia, & ævum per ſsuos ducit gradus.

CAPVT XI. De eodem serbitijgenere in Angarijs & Parangarijs, mansionibussq biarum, bulgo Tragines i cargas, i serbicio delos Tambos.

CAPVT XI. De eodem ſserbitijgenere in Angarijs & Parangarijs, manſsionibusſsq biarum, bulgò Tragines i cargas, i ſserbicio delos Tambos.

SVMMARIVM CAPITIS Vndecimi.

1 TERRA eadem non fert omina.
2 Galieni Cæſsaris iocus imprudens.
3 Deus cur nolurit omnia in eiſsdẽ provincijs naſsci?
4 Caroli V. Imp. elegans epistola refertur.
5 Commerciorum cauſsa homines per varias provincias diſscurrunt.
6 Mercatoris offciũoffcium qualiter definiat Mar ſsilius Ficinus?
7 Mercatores'a diſscurrendo nomen habent apud Hebræos.
8 Viarum & viatorum ratio publicè curari debet; ut mutuò adire ſse homines poſssint, & commercia exercere.
9 Indi quo pacto viatoribus, ſsive itinerantibus diſstribui cœperint?
10 Indi, qui ad ſservitium manſsionum deputãturdeputantur, quales?
11 Indos ad viatorum, & manſsionum ſservitium iuſstè diſstribui, qui tradant?
12 Indos angariari, ſsive onerari, licèt prohibitum ſsit, aliquando tamen excuſsari non poteſst, & num. 14.
13 Indos Manſsionarios, ſsive de los Tambos, & eorum ſservitium qualiter definiant Acoſsta & Matienzus?
15 Vtilitas commerciorum, & promiſscuiuſsus multa ſsuadet.
16 L. ſsi mancipijs, §. ſsi impubes, D. de inſstit. act. ponderatur, & explicatur.
17 L. penult. C. de hæred. inſstit l. quod ſsi minor, §. non ſsemper, D. de minor. l. ſsi ad pupillum II. D de auctor. tutor. expenduntur.
18 Mercatores & negotiatores ſsemper fovendi, & iuvandi ſsunt. L. 2. D. de nundinis, & l. ſsemper, §. negotiatores, D. de iure immun. exornantur, ibid.
19 Angarias & parangarias, qualiter exercerent Romani?
20 L. 1. C. de curſsu publ. lib. 12 & l. neminẽ, C. de ſsacro ſs. Exccleſs. explicantur.
21 L. ab his 10. D de vacat. muner. & l. ult. §. patrimonium, de muner. & honor. exponuntur.
22 Angariæ & parangariæ erant munus patrimoniorum, pro oneribus baiulandis.
23 Angari milites, & angariæ militares.
24 Prarangaria, ſsive perangaris, in quo differrent ab angarijs?
25 Princeps, ut ſsubditos parangarios faciat, debet eſsſse iuſsta cauſsa.
26 Ioann. Otaloræ error notatur, in expoſsitione vocis & uſsus angariæ & parãgariæ.
27 Angaria omnis ad Regem tantùm pertinet, vel de eius licentia.
28 Manſsionum pro itineribus, curam, quas hodie dicimus, Maſsones i ventas, qualiter exercerent Romani?
29 L. penult. C. de curſsu pub. & l. 9. C de annon & tribut. in C. Theodoſs. explicantur.
30 L. ult. §. hi quoque, D. de muner. & honor. l. nemo, C de annom & tribut & aliæ de manſsionibus viarum agentes, explicantur.
31 Præſsides proviniciarum qualiter in manſsionibus divertere, & earum curam habere deberent?
32 Curſsui publico, & viarum manſsionibus, ſsive ſstationibus deſstinati, vocabantur mãcipes, vel mancipati, & de varijs officijs eorum.
33 Catabulenſses qui, & quid Catabulum, cui ſservire B. Marcellus R. P. damnatus fuiſsſse dicitur.
p. 85
34 Equorũ decennt milla apud Sinas ad itinerantium uſsum diſspo ſsita ſsunt.
35 Rege: Peruani notabiles admodum vias & manſsiones militares fecerunt, ad exercitus ducendos & reficiendos.
36 Indi olim etiam à ſsuis regulis onera ferre & itineribus ſservire, cogebantur.
37 Indos ad onera portãda in itineribus petere ubde originem babuerit ?
38 Indi ſsi oneribus, & alijs ministerijs itinerantium non applicarentur, non eſsſsent, qui eis cõmedẽ inſservire poſsſsent, & quare?
39 Mercatores, & negotiatores diſspendijs gravandi non ſsunt. L. ſsemper, §. negotiatores, D. de iure immunit. expenditur, & illuſstratur, ibid.
40 Caſsſsiodori elegans locus expenditur.
41 Schedulæ aliquæ, & Regiæ ordinationes referuntur, quæ Indos moderatẽ onerari poſsſse permittunt, ubi id excuſsari non poßit.
42 Indi, Indoruq́mue oves parciſsſsimè itinerantibus dari, & nunquam, etiamvolentes, ipſsi onerari poſsſsunt, quare?
43 Chriſstiani homines ſservis, ut iumentis, uti non debent.
44 Onerum portatio valdè corpus enevat.
45 Schedulæ plures referuntur, quæ Indos ullo modo onerari poſsſse vetant.
46 Schedula ſservitij perſsonalis ann. 1609. quid tandem ſstatuerit circa onera, & ſservitia Indorum in itincribus?
47 Indi ſsub quibus cautionibus onerandi, & iti nerantinus diſstribuendi ſsunt?
48 Indorum diminutio ex eo maximè naſseitur, quòd cum uxoribus manere non ſsinuntur.
49 Manſsionibus viarum qualiter Indos dictribui, vel non distribui, varijs ſschedulis cautum fuerit?
50 Indorum ut labor, & onus ceſsſset in itineribus, quid Regijs ſschedulis cautum fuerit?
51 Manſsionarios Indos pro mulis, vel equis amißis, aut abactis non teneri, ſschedulis Regijs cavetur, quæ referuntur.

NON minus certum

^† quàm vulgatũvulgatum eſst, non omnia in eadẽeadem terra, ſsive provincia, produci, ut tetigi, 1. tom. 1. cap. 7. n. 5. & lin. 2. cap. 20. num. 53. & 54. docer Plato lib. 31. dialogo de Repub. ſsive de iuſsto, col. 10. quem refret noſster Bobadilla in Politica lib. 3. cap. 4. num. 57. & alia tradens D. præſses Valencuela conſs. 180. num. 42. vol. 2. unde ſscitiſssime dixit Virgil. lib. 1. Georg. verſsu 54.

Et quid quæque ferat regio, & quid quæque ferre recuſset.
Hic ſsegetes, illic veniunt feliciùs uvæ,
Arborei fœtus alibi, atque iniuſsſsa vireſscunt
Gramina: nonnè vides croceos ut Tmolus odores,
India mittit Ebur, moles ſsua thura Sabæi? &c.

Idem iterum lib. 2. verf. 109.

Nec verò terraæ ferre onmes omnia poßunt.

Vbi Ludovicus Creda ſsmilia vera Herodoti, Iſsocratis diligenter expendir; & Sydonrus Apollinar in Panagyr. ad Marorian. poſst princip.

— Tum quæque ſsuos provincia fructus
Expoſsuit: fert Indus ebur, Chaldæus amomũamomum,
Aßyrius gemmas, Ser vellerat, hura Sabæus,
Athis mel, Phœnix palmas, Lacedæmõ olivãolivam,
Argos equos, Epirus equas, pecuaria Gallus,
Arma Calybs, frumenta Lybes, Campanus Iacchum,
Aurũ Lydus, Arabs guttãguttam, Pãchaia myrrhãmyrrham,
Pontus Caſstorea, blattam Tyrus, æra Corinthus,
Sardinia argetum, naves Hiſspania defert.

A quibus

^† abludit locus Galieni Cæſsaris, licèt imprudenter effuſsus, apud Trebell. Poillionem in eitis vita, & Rhenat. Chopp. de privil. ruſstic. lib. 2. 2. par. c. 3. qui cùm nuntios accepiſsſset de varijs orbis terrarum partibus, quæ à Romano Imperio deſsciverant, quæ ſsingulæ ſseofum variarum opum, ac fructuũfructuum pro ventu commendabantur, riſsſsiſsſse fertur, ac dixiſsſse: Numquid ſsine ijs eſsſse non poſsſsumus?

Quod

^† ſsummâ providentiâ Deum ordinaſsſse, ſseribit B. Chryſsoſst. in cap. 3. eptiſst. 1. ad Corinth. homil. 34. Vt inde homines commer ciorũciorum cauſsa cogeret commiſsceri. Quę verba mutuaſsſse videtur elegans

^† illa epiſstola Imperators, ac Regis noſstri Caroli Quinti, quæ extat 4. tom. imprefſs. pag. 222. ubi ſsic inquit: Vna de las coſsas quemas comun parece entre todas las gẽtesgentes, es, el uſso de los comercios i contrataciones quetienen entre ſsi: porq́ como la ſsuma Sabiduria de Dios en todas las partes del mundo cria coſsa de mucho provecho para los bombers, las quales en otras no ſse ballan, mediante la continuaciõcontinuacion de los tratos, i reſscates, ſse buſscan, adquieren, i ſse vienen à concer i bermanar unas provincias cõ ortas.

p. 86

Quæ cùm ita ſse habeant,

^† & homies tàm eorundem commerciorum gratiâ quàm ſsuas ſsedes mutare, & cum domo, ac ſsupellectili itinera longa ſsubire, merceſsq́ue etiam, quibus negotiantur, deducere, quia ut docet Marſsil. Fiein. in epiſst. lib. 2. Mercatoris

^† oſsſsicium est, verridica fide, & dilgentia, externis alimentis civitatem, & ſse ip ſsum alere. Vnde

^† mercatores apud Hebtæos Sabbar, aut sabarim, dicti ſsunt, à verbo sabbar, quod eſst circuire, & mercesper fora circumſserre, & ut Horat. in quit lib. 1. epift. 1. extremos currendo ad Indos, per mare, per terras pauperiem fugere, ut doctè, ſsicut ſsolet alia, obſservat Pineda de rebus Salomon. lib. 4. cap. 24. §. 3. num. 7. Meritò neceſsſsaruim

^† fuſsſsie videtur, ut inducta iam in his Occidentalibus regionibus Politiâ, & ſsociabili vivendi formâ, tùm inter Hiſspanos, tùm etiam inter ipſsos Indos, varijſsq́ue urbibus, colonjs, ac municipijs, in locis adeò remotis, & inter ſse diſstantibus, conſstitutis, itinerum quoque, ac viarum ratio conſstitueretur, quibus ſse mutuò adire homines poſsſsent, ſsecuriuſsq́ue, ac faciliùs commercia fua exercerent, & frequentarent, iuxta text. in l. 1. & per tot. Iuſstin, in conſstit. 25. de Prætore Licaoniæ, 1. 6 & 7. tit. 29. l. 1. & per tot, tit. 31. part. 3. cum latè adductis à Bartol. & DD. ibid. Cepol. de ſservit. ruftic. c. 3. n. 17. Ioſseph. Lodovic. common concluſs. 76. Petr. Greg. lib. 1. ſsyntagm. cap. 2. num. 5. lib. 3. cap. 13. num. 4. lib. 32. cap. 9. num. 2. & 3. & lib. 47. cap. 8. num. 4. Boër. de cif. 44. Franc. Mingon. ad confuet. Andegavẽſs. fol. 24. col. 1. PõtanPontan. ad confuetud. Bloiſsenſs. tit. 3. art. 17. fol. 170. Papo ad conſsuet. Borbon. §. 361. Myſsinger, obſservat. 60. centur. 1. & noſstro docto & diligenti Bobadilla in Polit. lib. 3. c. 5. n. 16. pag. 99.

Hoc autem ut commodius fieret,

^† Indi initio à Magiſstratibus peti, & paultim veluti ex neceſsſsaria, ſsive aſssidua iuriſsdictione cõcediconcedi cœperunt, quin Hiſspanis iter agentibus, duces eſsſsent, & alijs miniſsterijs ſservirent, fuiſsq́ue ovibus, quibus pro iumentis utuntur, ſsarcinas eorum deferrent, & interdum proprijs humeris baiularent, ubi id rei, vel loci qualitas exigebat. Quos Indos in NovaHiſspania Regno, Apires, ſsive de Tragines i carga. Illiſsq́ue adduntur

^† alij ad eandem itinerantium utilitatem, & ſsublevationem in publicis manſsionibus, quas, Tambos dicimus, viciſssim reſsidere coguntur, ibi q́ue viatoribus aquam, ligna herbam, & alia, quæ ufus exigit, miniſstrare, & mulas paſscere, ac cuſstodire.

De quorum onerum inſstificatione,

^† dummodò Indi plus ſsolito, & debito non graventur, & aliæ conditiones ſserventur, quas fup. cap. 5. retulimus, parum dubitat IoãIoan. Mariẽz. in d. tractide moder. Reg. Perù, 1. par. cap. 4. & Ioſseph. Acoſst, lib. 3. de procur. Ind. ſsal. cap. 17. pag. 348. Vbi reſsolvit, quòd quamvis pluribus latis legibus,

^† Indi onuſsti iter capere prohibiti ſsint: tamen conſsuetudo omniũomnium propemodum ſsecus habet, harumq́ue regionum incredibilis incõmoditas, & penuria id veluti ſsuo iure depoſscit: & hoc per ſse neque iniquum eſsſse, neque pernicioſsum, ſsi æquo plus non urgeantur, & pretium non iuſsto minus præſstetur. Neque habare hanc crem plus miraculi, aut violentiæ, quàm pretio, quovis, undevis portant. Et pag. 346. de indis manſsionarijs ſsermonem habens, ita inquit: Quæ,

^† ſsi vera ſsunt, manifeſstum eſst, nõnon eſsſse ab æquitate alienũalienum, quòd publica diverſsoria per vices ſsuas, quas Mitas ipſsi dicunt, Indi & incolere, & viatoribus,neceßaria præbere, pre Tio dato, iubentur, quod ex veteri Ingarum diſsciplina noſstri accepere, ut alia pleraq;pleraque plena prudentiæ. Et Matienz. d. cap. 10. Mitayos de Tambos ſson los que dan para traer yerva leña à los paſsſsageros, i para llevar cargas de un tambo a otro. Eſstos ſse reparetieron en el Perù por el Governador Vaca de Caſstro, por ordenancas que hizo, conforme à las del inga, que baſsta oi ſse guardan, en que repartio los pueblos que avian de ſservir en cada Tambo. Idem ib utroque caſsu, neceſssitate urgente, & non aliter, concedit Agia in reſsponſs. pro. ſservit. perfon. page 56. & Dom, D Dodacus Ramir. qui poſstea obijt memoriali, ſsive libello, quod pro tollendis damnis & vexationibus Indorum Regio Indiarum Senatui dicavit, §. 11. Vbi inquiunt,

^† hæc onera hodre etiam in multis partibus uſsitari, præcipuè in provincia Guatemlenſsi & vix, ac vix quidem multoties excuſsari poſsſse.

Pro qua opinione Ego ultra prædictos Auctores, ſequẽtiaſequentia argumenta perpẽdo. Primũ quòd

^† cùm dicta ſservitia in communem totius Regni utilitatem dirigantur, & cõmerciorum faciliorem uſsum, atque expeditionẽ reſspicant, non debet novum, aut mirum videri, ſsi aliquid durius, duris, vel aſsperius contra ſstrictas & ordinarias iuris regulas admittatur, ut conſstat ex celebri,

^† ac difficili text. in 1. ſsi quis mancipijs 17. §. ſsi impubes, D de inſstit. act. ubi quamvis fciamus dominũdominum, mortuum eſsſse, recte tamen eius inſsritori ſsolvi |

p. 87

poſsſse, reſsponder I.C. nec mandatum domini motte, ut alijs casſsis finiri: Propterutilitatem promiſscuiuſsus, id eſst, commerciorum ampliandorum ratione, ut benè, reiectâ aliâ interpretatine Accurſsij, ecponunt Cuiacius & Gothofred. in notis ibidem, idem Cuiac. in tract. 8. ad African. ad l. eius qui in provincia, ſsi cert. pet. & Everard. Broncorſst. cent. 2. controverſs. cap. 46. verſs. Srcundò adverſsatur.

Et idem probare poſsſsumus

^† ex l. penult. C. de hæred. inſstit. ubi propter neceſsſsarij uſsus utilitatem permittit Imperator hæreticos in teſstamentis, & cõtractibuscontractibus teſstimonium perhibere, & ex l. quod ſsi minor 21. §. non ſsemper, D. de minor. ibi: Nemagno incommodo huius atatis homines afficiantur, neminc cum bis contrahente, & quodammodo commercio eis interdicatur, & ex l. ſsi ad pupillum 11. ibi: Expediendarum rerum gratia, D. de auctor. tut. Quibus addere licebit plurima alia, quæ de

^† commercijs inſstituendis, atque fovẽdisfovendis, mercatoribuſsq́ue iuvandis, & multis privilegijs, & exemtionibus afficiendis, tradit notabiliter Bald. in Rubr. de clreic. peregr. & I.C. in l. 2. de nundinis, & in l. ſsemper, §. negotiatores, D. de iure immunit. ibi: Nam remuneranda pericula eorum, quin etiãetiam cobortanda pramijs, meritò placuit, &c. IdẽIdem probatur in l. 1. ubi Rebuff. & Pyrrhus Englebermæus, C. de navicular. I. 1. ubi IoãIoan. de Platea, C. de profeſsſsor. & medic. & alia latè congerẽs Tiraq de Nobilit. q. 33. n. 13. Petr. Gregor. lib. 4. de Repub. c. 7. Ioan. Boterus de ratione ſstatus lib. S. §. de induſstria, Rivadeneira in Princ. Chriſstiano lib. 2. c. 11. Avendañ. tit. de las excepc. n. 56. & noviſssimè Calliſst. Remir. de lege Reg. Arag. §. 14. Scacc. de cõmerc. §. 1. q. 1. n. 66. & ſseq. Petr. Faber lib. 1. ſsemeſst. cap. ult. pag. 171. ubi citat Euphronium quẽdamquendam, cuius meminit interpres Ariſstophanis in Pluto, ſsic dicentem: Ex civibus quidam, cùm facultatum ſsuarum tributum urbi eſsſset pendendum, ut illud vitarent, negotiationem ſsuam cauſsabantur. Immunit. us enim mercatoribus, quippè Rẽpub. negotiatione ſsua magnopere iuvantibus, conſservabatur.

Secvndò, pro eâdem opinione conſsidero Romanorum exemplum,

^† qui non ſsolùm incipiente, verùm ſstante etiam, & iam florente Romanâ Repub. ob eandem itinerum peragendorum commoditatem, & annonæ, atque aliarum mercium tranſsvectionem, provinciales compellere ſsolebant, ut prædicta onera in ſse ſsuſsciperent, & de alijs locis ad alia in ſsuis plauſstris, & animalibus tranſsportarent. Quæ munia Angarias & Parangarias appellabant, de quibus agitur

^† in tit. C. de curſsu publ. angar. & parangar. lib. 12. l. neminem, C. de ſsacroſs. Eccleſs. 2. de Epiſscop. & cler. I. 2. C. de quib. muner. nem. liceat ſse excuſs. & apud Vegetium lib. 1. de re milit. cap. 3. & lib. 2. c. 19. Eòq́ue

^† pertinent iura, quæ de exhibitione, ſsive præſstatione iſstorum Angariorum tractant, in l. ab his oneribus 10. §. angariorum, cum l. ſseq. D. de excuſsat. & vacat. muner. l. ult. D. de muner. & honor. ubi in §. patrimoniũpatrimonium, docet

^† Arcadius I.C. hoc fuiſsſse patrimoniorũpatrimoniorum munus, poſsſsefsionibuſsq́ue, ſsive patrimonijs indictum. Quod ſsequitur Auidas verb. Angarias, Briſsſson. Kalin. & alij de verb. iuris, ſsub eõd. verbo, Balduin. ad novell. 17. de præcep. Præſs. pag. mihi 25. ubi illum textum exponens, qui iubet, ut Præſses provinciæ ſsuo ſsemper fumtu iter faciat, neque ullis Angarijs provinciales oneret: Angarias (inquit) vocat ſservitutem illam vebenddorum impedimentorum, vel onerum baiulandorum. Idem tradit Ioann. Mauricius in repet. l. unic. C. quo loco mulier. pag. 31. ubicum Accurſsio & Alciato in d. l. nemincm, inquit: Angaros vocem eſsſse Perſsicam, deſsignantem nuntium. Vnde Græci Angarias deduxerunt, angaroſsq́ue baiulos, necnon onera ſsubeuntes, appellabant. Hinc nos hodie ruſsticos Tangaros vocamus (unde fortè & Hivpanum Tagarote) Quod Angariæ munus patrimoniale habitum eſst, quaſsi plus in eo impenſsæ, quàm operæ exigatur, ſsitq́ue rei deſsumta determinatio ab eo, quod maius & efficacius viſsitur, iuxtal. ſsi quis, D. ſsi cert. petat. Quod etiam cum Suida probare videtur Theſsaurus linguæ Latinæ, verb. Angariæ, Alciat. in. l. neminem, num. 2. C. de ſsacroſs. Eccleſs. Bulengerus de Imper. Roman. lib. 6. cap. 28. Regner. Sixtinus de regal. lib. 2. cap. 13. num. 2. & ſseqq. Tiraqual. in Alex. lib. 1. Genial. cap. 27. litter. H. & noviſssimè Iacobus Gurherios do offic. domus Auguſstæ lib. 3. cap. 14. verſs. Angariæ porrò. Et ab his non diffentit Iuſstus Lipſsius lib. 1. de militia Rom. dialogo 5. ubi de militibus,

^† qui Angariabantur, & de angarijs militaribus loquitur, & Iſsac. Caſsaubonus, qui alia eruditè congſssit in notis ad hiſst. Auguſst. pag. 33. & ſseq. & pag. 229. & eruditiſssimè Guido Pãcirol. in notitia utriuſsque Imperij, 1. part. cap. 6. & in Theſsaur. variar. antiq. lib. 3. cap. 31. pag. 376. qui propriè Angarum fuiſsſse tradit, tranſsvehendarum, rerum Principis, armorum, veſstium militarium, & ſsimilium, neceſssitatem, ob quam provinciales citra ullam excuſsationem, boves, iumenta, & plauſstra, & nautæ naves præſstare tenebantur. Quę

^† abi ultra uſsitatum numerũnumerum, aut ad alias vias, val tramites præter cõſuetosconſuetos, indicebãturindicebantur, vocabãturvocabantur Parangaria, ſsive Perangaria. |

p. 88

De quibus etiãetiam plura utilia congerit Archid. per text. ibi in cap. quia 10. q. 3. Matth. de Afflict. ad cont. Neapol. pag. 57. num. 3. & pag. 216. num. 1. Petr. Greg. lib. 18. ſsyntagm. cap. 20. Mingonius ad conſsuet. Andegavenſs. fol. 61. col. 4. Brun. conſs 110. Regnerus Sixtinus, qui eas inter Regalia conſstituit, de regalib. c. 5. Roſsenthal. de feud. 1. par. c. 5. concl. 70. & ſseqq. P. Molina de iuvt. & iur. tract. 2. de tributis, diſsp. 661. Borrell. in addit. ad Bellug. Rubr. 46. §. donum, verb. Parangaria, idem Borrell. de præſstant. Reg. Cathol. cap. 19. & de Magiſstrat. lib. 2. c. 2. n. 97. Vbi inquit, quòd

^† ut Princes ſsubditos Paragarios faciat, debet eſsſse iuſsta cauſsa, & noviſssimè alios referens, Calliſst. Remir. in tract de lege Reg. Arag. §. 14. Tuſsch. A. concluſs. 330. Et ex his venit explodendus error

^† noſstri Otaloræ in tract. de nobilit. 1. par. c. 3. n. 23. qui Angariæ, Parangariæ nomen accepit, pro qualibet iniuſsta, vel iniuſstiſssima impoſsitione, vel extorſsione à ſsuperiore indicta, diciq́ue putat à verbo Ango, quod evt affligo, ſsive crucio. Licèt verum ſsit,

^† quòd omuis Angaria pertinet ad Regem, & quòd nemo poteſst angariare vaſsſsallos fine expreſsſsa Regis licentia, l. 2. l. nullus evectione 11. C. de curſsu pub. l. 2. 7. & alijs tit. 10. lib. 6. Recop. Matth. de Affict. & reliqui fendiſstœ in d. cap. un. quæ ſsint Regalia, verb. Angariæ, Bart. in. l. 1. n. 5. C. de excuſsar. muner. lib. 10. Bald. in. l. cùm multa, n. 5. C. de bon. quæ lib. Natta conſs. 185. n. 3. 7 & 5. Sixtinus ubi ſsup. n. 44. & ſseq. Maſstrill. de magiſstrat. lib. 3. cap. 10. n. 334. 7 & ſseqq. Rofenthal. de feud. cap. 5. de Regal. concl. 71. per tot. Otalora d.n. 23. ad fin. Avi es in c. Prætor. cap. 24. n. 1. & ſseqq. Greg. Lopez in l. 6. verb. Debenlos ſservir, tit. 25. p. 4. cardinal. Tuſsch. litt. A. concl. 330. & vide Sebrſst. Nævium, qui alios plures adducit, in ſsyſstem. ad l. fin. D. de muner. & honor. quæ de alijs Angaris, qui curſsoribus ſsimiles erant, infrà cap. ſseq. trademus.

Tertiò pro eodem ſservitio, quod Indi, ut diximus, in viarum manſsionibus præbent, eorundem Romanorum exemplum perpendo, apud quos paſssim

^† legimus, itinera certis ſstatonibus, ſsive manſsionibus diviſsa, quæ hodie Hiſspano vocabulo corruptæ appellantur, Meſsones i ventas, & his deſserviendis, ac curandis, equiſsq́ue alendis, qui ibi ad itinerãcium commodum ſservabantur, hommines, certis quibuſsdam legibus, ex muneris neceſssitate deſstinacos fuiſsſse, ut conſstat

^† exl. penult. C. de curſsu publ. in Cod. Theodoſs. ubi Arced. Imp. inquit: Per ſstationes ſsingules idoneos mancipes volumus collocari, l. 9. de annon. & tribut. od. C. ubi Conſstantin. ſstatuit, ut pabula ad mutationes, manſsioneſsq́ue ſsingulas animalibus curſsui publico deputatis, certo, & denuntiato tempore devehantur. Et de his etiam

^† intelligendus venit I.C. in. l. ult. §. hi quoque, D de muner & honor ubi eos inquit, qui ad manſsiones deſtinãturdeſtinantur, muneribus perſsonalibus adſstringi. Valentin. Imp. in. l. nemo S.C. de annon. & tribut. ubi ait, nemineem poſs ſseſsſsorum ad inſstruendas manſsiones, vel conferendas ſspecies longius delegandum, & CõſtantConſtant. in l. 2. C. de lucr. advoc. & In l. 119. C. de Decurion. in Theodoſs. ubi multa inquit à provincialibus, ſsed etiam manſsionibus, dum animalibus alimoniæ ſsine pretio miniſstrãtur.

Præſsides

^† quoque, provincias obeuntes, cùm ad privatos ire non poſsſsent, ad mãſsiones divertebant, ut apparet ex l. 4. C. Theodoſs. de offic. Rector. provinc. quæ etiam indicat eoſsdem Præſsides inſstruendarum, & reparandarum manſsionum curam habuiſsſse. Quinimò curſsus

^† publici exercitatio mancipium, vel mancipatus dicebatur, l. 3. & 5. C. de curſsu pub. in Theodoſs. & mancipes, qui ſstationibus præficiebantur, l. 24. 26. 36. & penult. eod. tit. &c. quorum alij ſsatagebant, ut animalibus neceſsſsaria præſstarentur, alij ipſsa animalia publica curabant, & currentia comitabantur, Catabulenſses

^† vocati, quorum officium Catabulum dicebatur, de quibus agit Martyrologium 17. Kalend. Februar. loquens de Beato Marcello R.P. qui à Maxentio ut ſserviret Catabulo, cum cuſstodia publica fuit deputatus.

Et de eiſsdem manſsionibus, earumq́ue miniſstris, & ininiſsterijs latè etiam agit Aurel. Caſssiodor. lib. 3. var. epivt. 16. & lib. 4. epiſst. 47. & lib. 5. epiſst. 11. Symmachus lib. 2. epiſst. 27. ubi Iuretus in notis pag. 89. Iul. Cæſsar Bulenger. de Imper. Rom. lib. 6. cap. 40. pag. 587. Guido Pancirol. omminò videndus, in notitia utriuſsque Imperij 1. par. cap. 6. & in notis lib. 1. cap. 77. pag. 107. & ſseqq. verb. Mutatio, Briſsſson, & alij de verb. iur. verb. Manſsio.

Et in Sinarum

^† provincijs, equorum ducenta millia in hoſspitijs ad itinerantium usũ diſspoſsita fuiſsſse, recolit Simon Mailo. in. dieb. Canieul. tom. 1. colloq. 2. 3. de memorab. pag. 721. Magiſsq́ue in noſstris terminis

^† in his Peratores, à Cuzquenſsi urbe, quæ eorum Regia erat, duas vias militares direxiſsſse in ſseptingentas leucas, id eſst, ad plura, quãquam his mille milliaria Italica, aut fortè etiam propè ad termille milliaria, quarum una per Alpes, altera per valles ducebat, atque in his vijs ad ſsingulas ſseptenas leucas diverſsoria conſstituta |

p. 89

fuiſsſse, in quibus ſsingulis ſsemper nudus, exa matus, famelicus quadraginta, aut ampliũ millium hominum exercitus, ſsubitò appellens veſstiri, armari, paſsci in longum tempu poſsſset, Quod etiam Surius ſscribit in commẽtar. anno Domini 1558. & Ego velut oculatus teſstis, affirmare poſsſsum, qui per has vias aliquoties inceſssi, & in his manſsionibus, ſsive Tambis, ubi prædicta ſsevari dicebãturdicebantur, ſsemi rutis iam, & iniurijs temporum penè collapſsis, diverti.

Qvartò conſsidero,

^† quòd Indi huius ſservitij ratione (ſsi cum debito moderamine, ut diximus, exerceatur) iuſstè queri non poſsſsunt, cùm ipſsi, tempore ſsuæ infidelitatis, ſsub tyrannis Principibus, quibus ſserviebant, eadem hæc, & alia multo maiora, & duriora onera paterentur, & aſsſsuefacti fuerint onerari, onuſstoſsq́ue incedere, imò verò hodie quoque ſse ſsuis ſsarcinulls ipſsi onerent, quæ ſsæpè non levius pondus habent, quàm quod à noſstris imponitur, ut optimè advertunt Matienz. d. tract. de moderat. Reg. Pirù 1. par. c. 10. Acoſsta d. lib. 3. de procur. Ind. ſsalut. cap. 17. pag. 346. & 348. & Otalora d. tract. de nobilit. 1. par. c. 3. n. 23. qui de Indis Peruanis expreſssè loquuntur. Et idem de Mexicanis ſscribit Anton. de Herrera in hiſstor. gener. Indiar. Occidental. decad. 2. lib. 5. c. 9. Vbi narrat

^† initium, quod Hiſspani habuerunt petendi hos Indos de carga, i para tragines, porque tratando como Hernando Cortes en la provincia de Zempoala fue bien recebido, i agaſsajado del Señor della, dize, que al bolverſse à los navios, pidio hombres de carga, que llaman Tamemes, proq̃ Geronimo de Aguilar, i Marina, que eran ſsus interpretes, dixeron, que era uſso de aquella tierra, que los ſseñores dabãdaban hombres que llevaſsſsen la ropa de los bueſspedes ò embaxadores, i con estos que dieron, fueron los Caſstellanos mas deſscãſsados, i pudieron llevar mas proviſsion de comida, i de alli adelante ſsiempre ſse usò pedir hombres de carga &c.

Et planè ſsi Indi his miniſsterijs

^† non applicarentur, non eſsſsent, qui eis ſsufficere poſsſsent, maximè in hoc Regno Peruano, in quo (ut plurimum) mercium evectiones, præcipuè vini, & aliarum, quæ ad victum deſsiderantur, in ovibus, ſsive arietibus indigenis fiunt, quorum cura propriè ad Indos ſspectat, neque enim alij homines tarditatẽ huius gregis ferre valent. Et ut concederemus per Hiſspanos famulos, vel per ſservos Æthiopes eiuſsmodi munia peragi poſsſse, id adhuc admitti non oporteret, proptereà quòd vltra modum augeretur ſstipendium, quod iſstis perſsolvi deberet, & annonæ, aliæq́ue merces Reipub. neceſsſsariæ multum gravarentur, ipſsiq́ue mercatores lucri vice in damnum inciderent. Quod favoribus,

^† & privilegijs adverſsaretur, quibus eos iuvari oportere, fuprà retulimus, ut egregiè oſstendit I.C. in d. l. ſsemper 5. §. negotiatores, D. de iu. immunit. ibi: Vt qui peregrè muneribus quidem publicis cum periculo, & labore fungerentur, à domesticis vexationibus, & ſsumtibus liberarentur, cùm non ſsit alienum dicere, etiam hos Reipub. cauſsa, dum annonæ urbis ſserviunt, abeſsſse. Et elegantiùs Caſssiodor.

^† lib. 2. epiſst. 26. ubi cùm ſsub nomine Theodorici Regis ſscriberet, quòd Apuliæ & Calabriæ negotiatores publici non gravarentur, ſsic ait: Quapropter beneficia noſstra erga negotiatores, qui noſstris titulis neceſsſsarij comprobantur, omnibus modis facite cuſstodiri: ne genus hominum, quod vivit lucris, ad necem poſsſsit pervenire diſspendijs.

Qvibvs omnibus

^† arridere videntur aliqua Regum noſstrorum ordinationes, qui licèt ſsemper erga Indos pijſssimi fuerint, aliquando temen ob itinerum incommoditatẽ, & alias rationes ſsuprà relatas, Indos onerari permiſserunt. Nam in novis, quas vocant, IndiarũIndiarum legibus ann. 1543. cap. 24. ſsic habetur: Iten, mandamos, que ſsobre el cargar de los dichos Indios, las Audiencias tengan eſspecial cuidado que no ſse carguen, ò en caſso que eſsto en algunas partes no ſse pueda eſscuſsar, ſsea de tal manera, que de la carga inmoderada no ſse ſsiga peligro en la vida, ſsalud, i conſservacion de los dichos Indios, i que contra ſsu voluntad de ellos, i ſsin ſse lo pagar, en ningun caſso ſse permita que ſse puedan cargar, caſstigando mui gravemente al que lo contrario hiziere, i en eſsto no ha de aver remißiõ por reſspeto de perſsona alguna. Quam legem explicans ſschedula qædam data Valliſsolet. 1. Iunij ann. 1549. quæ rurſsus impleri iubetur per aliam Eſscorial. 4. Iul. ann. 1570. quę habentur 4. to. impreſsſs. pag. 304. & ſseqq. Etſsi initio hoc genus oneris, etiam pro mercibus & victualibus ferendis, ſstrictè prohibuiſsſset, poſsteà tamen in verſs. Otro ſsi, id permittit, ubi excuſsari nõnon poteſst, dummodò Hiſspani Indos ſsuâ auctoritate non cogant, nec onerent, ſsed id per locorũ iudices expediatur. Alia quoque ſsched. Valliſsol. 26. Febr. ann. 1538. d. 4. tom. pag. 323. dũ Indos onerari prohibet, quouſsque decimumquartum ætatis annum attingant, per argumentum ab ſspeciali inſsinuare videtur, puberes iam, & aduitos, ubi neceſssitas poſstulat, iuſstè compelli. Et per aliam proviſsionẽ Imp. Carol. V. da. Monzonij 13. Septembr. ann. 1533. d. 4. tom. pag. 309. expreſssè permittitur: Que queriendoſse cargar los Indios Tamemes de la Nueva-Eſspaña de ſsu voluntad, |

p. 90

lo puedan hazer, contanto que lo que llevaren no exceda de dos arrobas de peſso, i entre en ellas ſsu comida. Idem diſsponitur per aliam ſsched. Toleti 14. Iunij ann. 1579. Mexicanæ Audientiæ directam, eod. tom. pag. 308. quæ concludit, ut non aliter Indi onerari ſinãturſinantur, quàm ubi id omninò excuſsari non poſssit, & tunc non aliter quàm ſsi ipſsi ad hoc ſsponte ſsuâ operas ſsuas locare voluerint, & ſsub onere moderato, & iuſsti ſsalarij præfinitione.

Vervmavtemverò, quamvis hæc ita diſsputari potuerint, & viris, ut diximus, cordatis impoſssibile videatur, has Indorum onerationes omnibus locis, & tẽporibustemporibus prohibere: nihilominus tamen,

^† cum hac occaſsione plurima damna, & graviſssimæ vexationes ab itinerãtibusitinerantibus miſseris Indis irrogari ſsoleant, & locorum, ac deſsertorum ſsolitudines, in quibus onerari, & itinerare contingit, Magiſstratuum, aut Correctorum copiam non pemittant, qui eorum querimonijs ſsuccurrere poſssint, ac prætereà ob aſssiduas iſstas peregrinationes à domibus, & uxoribus ſsuis abeſsſse cogantur, unde liberorum procreationi, atque educationi deficiunt, & maximam diminutionem accepiſsſse comperiuntur: meritò pluribus alijs Regum noſstrorum iuſsſsionibus iam inde ab antiquis temporibus caveri cœpit, ut Indi, Indorumq́ue oves, & animalia parciſssimè Hiſspanis iter agẽtibus prębeantur; ipſsi verò Indi nullo modo, quovis prætextu, aut colore onerari, merceſsq́ue, aut ſsarcinas Hiſspanorum proprijs humeris baiulare ſsinantur, etiãetiam ſsi ſsponte ſsuâ ſse ad id, magnâ mercede allecti, conducere vellent.

Conſsiderarunt quippè, iuſstum non eſsſst, Indos, quos ſsemper liberos manere, & liberaliter, ac ſsuaviter tractari deſsiderarunt, ut latè oſstendimus 1. tom. lib. 3. cap. 7. pecudum vicem, & officium hac in parte ſsubire:

^† cùm Chriſstiani homines etiam ſservis ut iumentis uti non debeant, ut præclarè ſscripſsit D. Aug. lib. 1. de ſserm. Domini in monte cap. 19. Clemens Alex. lib. 3. Pędagog. c. 11. & Nos dict. cap. 7. n. 41. & ſseqq. Et cùm nihil ſsit,

^† quod magis corpus enervet, & vires confringat, quàm onerum ſsubiectio, ut tradit Abulenſs. ſsuper Exod. c. 1. & Agia d. reſspõſs. de ſservit. perſson. pag. 51.

Atque ita

^† priſscâ illâ proviſsione Caroli V. circa bonam IndorũIndorum tractationem datâ Toleti 4. Decembr. ann. 1528. in 4. tom. impreſsſs. pag. 259. & inter ordinationes Mexicanas Vaſsci de Puga ſsol. 34. ſsic deciditur: Primeramente porque ſsomos informados, que muchos de los Eſspañoles, diziendo, que faltã beſstias para llevar ſsus mantenimientos i proviſsiones, i otras coſsas para el ſservicio de las perſsonas, i caſsas, i tratos, i de otra manera, de unos lugares à otros, toman de los Indios que hallan, ilas mas vezes por fuerca, i contra ſsu voluntad, ſsin ſse lo pagar, los cargan, i hazon que lleven acueſstas todo lo que los dichos Eſspañoles quieren. I aſsſsimiſsmo los Eſspañoles que tienen Indios encomendados, les hazen llevar cargas para mantenimiento delos eſsclavos, que andan en las minas, largas jornadas, de cuya cauſsa, i por el mucho trabajo que dello reciben los dichos Indios, ſse mueren, i otros huyen, i ſse van, i auſsentan, i dexan ſsus aſsſsientos, i lugares: Porende mand. imos, i defendemos firmemente, que aora, i de aqui adelante ningun Eſspañol de ninguna calidad i condicion que ſsea, no ſsea oſsado de cargar, ni cargue Indio alguno, para que lleve coſsa acueſstas de ningun pueblo à otro, por ningun camino, ni en otra manera publica, ni ſsecretamente, contra la voluntad de los tales Indios, ni de ſsu grado, con paga, ni ſsin ella, ſsino que lo lleven en bestias, ò como quiſsieren, &c.

Idem non minus enixè diſsponitur in ſschedula Pintiæ 1. Iunij ann. 1549. & in altera, quæ eam renovat, data Eſscoriali 4. Iulij ann. 1570. d. 4. tom. pag. 305. quibus declaratur, per illam legem ann. 1543. quam ſsupr. num. 41. retulimus, Regiæ intentionis nunquam fuiſsſse, nec eſsſse, ut Indi ullo modo, vel caſsu onerari permitrerentur, his verbis: I anſsi declarando la dicha lei, por la preſsente prohibimos, è inviol ablemente defendemos, que agora, ni de aqui adelante ſsocolor de la dicha lei, ni en otra manera alguna, directè, ni indirectè, ningunos Eſspañoles, mercader, ni fator, ni otra perſsona alguna que ſsea, que tenga origẽ deſstos Reinos, ni fuera dellos, de eſsſsas partes, vezinos i moradores, ò eſstantes en las dichas Indias, de qualquier eſstado i condicion que ſsean, puedan cargar, ni carguen, ni hagan cargar Indio, ni Indios algunos con mercaderias, è otras qualeſsquier coſsas, llevandolas de unas partes à otras, para vender, i contratar con ellas, porque nueſstra intencion i voluntad, al tiempo que mãdamos hazer la dicha lei, è al preſsente es, que por ninguna via, ni color que ſsea, ninguna perſsona pueda cargar, ni cargue, ni hazer cargar Indios, aunque ſsea en parte de eſsſsas dichas Indias, donde no aya caminos abiertos, i beſstias de cargar, porque no tuvimos, ni tenemos esto por neceſsſsidad hastante. Nueſstra voluntad ha ſsido i es, que por ninguna via, ni manera, ni neceßidad que ſsea, ninguna perſsona de las ſsuſsodichas de qualquier estado i condicion que ſsean, pueda cargar, ni cargue, ni haga cargar Indios algunos, en poca, ni en mucha cantidad, ni para |

p. 91

mucho camino, ni para poco, no con mucha, ni poca carga, ni con paga, ni ſsin ella, porque en eſste caſso nueſstra determinada voluntad es, de quitar, i prohibirde todo en todo, que ninguna perſsona cargue Indios en eſsſsas dichas Indias, conforme à la dicha lei.

Et eò lem tendit caput inſstructionis Proregis Mexicani ann. 1550. quod habetur 1. tom. impreſsſs. pag. 79. ubi, ut faciliùs Indi ab his oneribus liberarentur, operam dandam fuiſsſse inquit, ut viæ aperiantur, & ſsternantur, & pontes locis opportunis conſstruantur & ædificentur. In alia quoque ſsched. & capite inſstructionis ad Præſsidem, & Regiam Quitenſsem Cancellariam, data Matriti 13. Novembr. ann. 1563. eod. 4. tom. pag. 308. Indi in omnimodam libertatem aſsſseri præcipiuntur, & ut omninò à baiulationeonerum releventur, & ut hoc commodiùs fieri poſssit, viæ aperiantur, atque ſsternantur, & pontes conſstruantur: Porque nueſstra determinada volũtades, que dando orden en lo ſsuſsodicho, por ninguna via ſse carguen los dichos Indios, porque ceſsſsen tantas muertes i daños, como por eſsta cauſsa ſse les pueden recrecer, &c. Et idem diſspobnitur in inſstructione Proregis Peruani ann. 1595. cap. 48. 1. tom. pag. 320.

Et cùm Prorex Peruanus Dom. D. Ludov. à Velaſsco Regijs auribus intimaſsſset formam, quam in Regno illo obſservabat, & obſservari repererat, erga Indos, pro prædictis evectionibus concedendis, hoc reſsponſsum accepit in apiſst. dat. Valliſsol. 10. Febr. ann. 1601. Tambienſseba entendido lo que dezis de los Indios que andan ocupados en los tragines; i comoquiera que aveis de procurar, como os mando lo hagais, que en eſstos tragines que ſse hizieren conbeſstias, i otros animales, ſse ocupen los menos Indios que fuere poßible, i no ſse pudieren eſscuſsar, no permitireis que ſse carguen los dichos Indios en ninguna manera, i ſsi ſse hiziere, lo caſstigareis, i hareis caſstigar, &c.

Poſsteà quoque eodẽeodem anno 1601. Valliſsol. 24. Novembr. ſschedula illaſservitij perſsonalis edita fuit, quæ commemoratis antiquis ſsuper hoc editis, & dolens impletas non fuiſsſse, eiuſsmodi onera omninò ab Indorum humeris excutere cupiens, toto cap. 5. definit: ut nullo modo etiãetiam voluntarij eis deinceps ſsubijciantur, neque ad id diſstribui à locorum gubernatoribus poſssint, ſsub pœna ſsuſspẽſsionis, & alijs pecuniarijs, & corporalibus, quas onerantibus infligit. Iubetq́ue quamlibet conſsuetudinem contrariam non obſstare, & Prælatorum Eccleſsiaſsticorum, & Regularium, Magiſstratuumq́ue ſsecularium in his exequendis, ſsedulam operam & diligentiam expoſscit.

Quæ tamen omnia

^† cùm ita ſstrictè ſservari non poſsſsent, ob rationes quas ſsuprà conſsideravimus, & Proreges, ac Gubernatores Regem noſstrum, Regiumq́ue Conſsilium de illis admonuiſsſsent, tandem illa altera ſschedula emanavit ann 1609. de eodem ſservitio petſsonali agens, quæ in hoc, de quoloquimur, circa Indos onerandos, & viatoribus, viarumq́ue manſsionibus addicendos, hanc formam præſscripſsit cap. 31. Principalmente prohibo, que en ninguna manera, ni ocaſsion, por mucho q̃ inſste la neceſsſsidad, conſsintais que los Indios ſse carguen, aunque la carga ſsea ligerai voluntaria, porque ſsi ſse dieſsſse lugar à que fueßẽ trabajados por eſsta via, ſserta mui grande ſsu opreßion; i ſsolo diſspenſso, en que puedan llevar la cama del Dotrinero, ò del Corregidor, quando ſse mudaren de un lugar à otro, pero eſsto con tres limitaciones. La primera, que la carga ſse divida en diferentes Indios, mas, ò menos, Vegun el peſso, ò calidad que fuere, i la jornada ſsea corta, i proporcionada con el aliento i fuercas de los Indios. La ſsegunda, que ſse les pague el jornal que vos ſseñalaredes, taſsſsandolo en juſsto valor. La tercera, que en la provincia que eſsto ſse tolerare, no aya beſstias carneros de carga, ni otros bagages, porque aviendolos, no han de ſservir los Indios en eſste miniſsterio. I porque es mi voluntad que eſsto no ſse haga, pudiendoſse eſscuſsar, os encargo, que en las partes donde huviere falta de beſstias, i carneros, procureis introduzirlos, para que deſsta ſsuerte ceſsſse el trabajo de los Indios. Iporque me han informado, que ſsuelen encargarſse de guardar los bagages, i haziendas de los Eſspañoles, i en caſso que ſsin culpa, ò por deſscuido ſsuyo, ſse vayan, ò los hurtẽhurten, ſson convenidos ante mis juſsticias, i condenados à pagar el valor de los bagages, i haziendas ſsuſsodichas: quiero, i es mi voluntad, que de oi en adelante no puedanponerſse contra ellos demandas ſsemejantes, ni incurrir en pena alguna, civil, ni criminal, en ningun caſso de eſste genero. Pero doios arbitrio i facultad, para que no pudiendoſse eſscuſsar ſsin grande vexaciõ de eſsſsas provincias, conſserveis los repartimiẽtos de los Tambos, requas, i carreteria, con condicion que no vayan Indias a los dichos Tambos, de que reſsultan grandes ofenſsas à nueſstro Señor, ſsi no fuere acompañadas con ſsus maridos, padres, ò hermanos, i que à los Indios que ſse ocuparen en ſsus miniſsterios, ſse les dè cumplida ſsatisfacion de ſsu ſservicio: para lo qual hareis la taſsſsa que os pareciere, i regulandola con el derecho, i las circunſstancias de cada provincia. Iordenareis, que el peſso i viage de las requas i carreterias, ſse reparta en tres, ò quatro caminos, mas, ò menos, como mejor os pareciere; porque los In|

p. 92

dios no anden tanto tiempo fuera de ſsu caſsa, i puedan atender mejor a la conſervaciõconſervacion de ſsus vidas, i baxiendas. I comoquiera que ſsea, ajuſstareis el alquiler que buvieren de ganar, demanera, que queden enteramente pagados de ſsu trabajo, i del ſserviclo de ſsus requas i carretas.

Quod tamen,

^† ut in eâdem ſschedula c. 5. deciditur, & Nos monuimus ſsup. c. 5. ita temperandum eſst, ut illi tantùm Indi his, & alijs ſserevitijs diſstribuantur, qui ex ſseptima parte congruè deduci poſssint, & longiùs à ſsuis provincijs non evocentur, ne diù exores, ac proprios lares derelinquere compellantur. Quod quia minus exactè adimpletur, & in tanta locorum diſstantia plures ex Hiſspanis Indos ſsemel iuxta legis normam à Magiſstratibus receptos, ad libitum, vexant, magna eorum iactura, & diminutio cõſsequitur. Quæ in alijs laboribus non ita ſsentitur, ubi ſsuas ſecũſecum uxores ducere ſsolent. Et ut

^† viri cordati dicere ſsolent Indorum paucitas, quam hodie experimur, non tam naſscitur, ex duritie laborum, quibus ſsubduntur, quam ex eo quòd ab uxoribus abſstracti, liberorum procreationi, & educationi operam dare non poſsſsunt, contra cõmune votum omnium legislatorum, qui ſsemper ei ſsuper omnibus proſspexerunt, ut dicemus infrà lib. 2. cap. 16.

De manſsionibus

^† autem, vulgò Tambos, idem inquit Matienz. d. 1. par. c. 10. & Acoſsta d. cap. 17. & ultra ordinationes, quæ de earũ ſservitio reperiuntur, editæ à Dom. Prorege D. Franc. à Toleto, l quibus vix eſst, ut quicquã adijci poſssit, extat peculiaris ſschedula Aranjuecij 2. Martij ann. 1596. ad Regiam Argẽtinam Cancellariam directa, quæ ad petitionem Indorum provinciæ de Chicuito declaravit, ut provideant, Que los dichos Indios no ſsean compelidos à ſservir por ſsus perſsonas en los dichos Tambos a los paſsſsageros, ni a dar carneros de carga, ſsino que cumplan con proveer los Tambos de pan, vino i carne para los paſsſsageros, i de maiz para las cavalgaduras, i tener perſsona en ellos para este efecto. Et idem diſsponitur generalius, Para todos los Indios del Collao, i provincia de Vrcoſsuyo, per aliam ſschedulam Aranjuecij 2. Mart. ann. 1598.

Pluribus item alijs ſschedulis, quæ extant in 1. tom. impreſsſs. pag. 97. & ſseqq. ſsummâ curâ præcipitur:

^† Que para el buen avio, i paſsſsage de los caminantes, i alivio de los Indios, i que no los carguen, ſse abran caminos, i ſse hagan puentes donde no las buviere, i el gaſsto neceſsſsario ſse reparta entre los lugares, i perſsonas que recibieren dello beneficio. I que los Corregidores viſsiten las ventas, meſsones, ò Tambos, i caſsas de acogimiento paralos caminantes, que haviere en ſsugovernacion, i dẽ orden que las aya en los lugares que les pareciere ſser neceſsſsarias, aunque ſsean de Indios, i entre ellos, de manera que los caminantes hallen de comer por ſsus dineros en los pueblos i partes por donde paſsſsaren, i à los Indios ſsea pagado el acogimiento i hoſspedage, i coſsas de comer, i yerva que dieren para los Eſspañoles, i ſsus criados, i caval gaduras. In ſschedula etiã ſservitij perſsonalis ann. 1609. cap. 31. Manſsionum, ſsive Tamborum ſservitium permittitur. Ita tamen,

^† ut Indi, qui in eis mulas, vel equos itinerantium cuſstodiunt, pro amiſssis, vel abactis, dolo ceſsſsante, non teneantur. Et ut fœminæ ibidem ſservire non compeilantur, niſsi ſsuis maritis, patribus, vel fratribus ſsociatæ, ut ex eius verbis latiùs patebit, quæ ſsuprà num. 46. retulimus.

CAPVT XII. De servitio, sive onere cursus publici ad litteras deferendas, vulgo in hoc Regno Peruano, de los Chasquis, & obiter aliqua de cursu publico, & Romanorum Veredis ac Paraveredis, & poenis eorum, qui alienas litteras aperiunt, vel intercipiunt.

CAPVT XII. De ſservitio, ſsive onere curſsus publici ad litteras deferendas, vulgò in hoc Regno Peruano, de los Chaſsquis, & obiter aliqua de curſsu publico, & Romanorum Veredis ac Paraveredis, & pœnis eorum, qui alienas litteras aperiunt, vel intercipiunt.

SVMMARIVM CAPITIS Dvodecimi.

1 INDI an iuſstè curſsui publico ad deferẽdas litteras mancipentur? & num. 3.
2 Abſsentes non aliter communicari poſsſsunt, quàm per nuntium aut per epiſstolam.
4 Epiſstolæ abſsentes præſsentes faciunt, & ſscitu dignorum certiores reddunt.
5 Epiſstolæ iucundiores ſsnt, quàm abſsentiũ amicorum imagines, ex Senecæ ſsententia.
6 Epistolam in communi, qualiter definiat Iuſst. Lipſs?
7 Epiſstola Principis, qualiter definiatur à Theophilo?
8 Epiſstolæ etymologia à verbo Græco deducitur, quod mittere ſsignificat.
9 Tabellarij olim appellabantur epiſstolarũ latores, & cur?
10 Epiſstolarũ portatores, cur Hiſspanè Correos, vel Eſstafetas appellemus?
11 Stapedarum uſsus qualis? & an Romanis cognitus?
12 Chaſsquis apud Indos Peruanos qui, & quare dicantur?
13 Indorum Peruanorum Reges qualiter Indis Chaſsquis dictis, uterentur, & eos diſspoſsitos haberent?
14 Chaſsquis Peruani & Mexicani, qualiter hodie currant, ex Acoſsta & Matolo.
15 Servitium Indorum, Chaſsquis dictorum, iuſstum, & neceſsſsarium eſsſse, multi aſsſserunt.
16 Perſsæ, qualiter curſsores in vijs publicis diſspoſsitos haberent?
17 Romanorum mos in habendis, & diſsponẽdis publicis curforibus refertur.
p. 93
18 Curſsus equorum, qualiter diſspoſsitus fuerit à Romanis?
19 Vehicularis curſsus quis, & quare diceretur?
20 Equi publici, & curſsuales qui, & quare ſsic dicti? Et de veredis, & quòd nemo eis ſsine licentia Principis uti poſsſset. Evectionis nomen quid ſsignificet? ibid.
21 L. 2. D. de in ius vocando, & l. continuus 137. §. cùm ita, D. de verb. & totus tit. C. de curſsu publ. exponitur.
22 L. 12. C. de curioſsis, lib. 12. emendatur.
23 Curſsus publici munus, in quo differat ab angarijs & parangarijs?
24 Poſstas cur dicantur equi, curſsui publico deſstinati.
25 Angari etiam dicuntur fumi, vel foci per turres diſspoſsiti ad denuntiandum boſstium incurſsum.
26 Dom. D. Ludov. Gudiel & Peralta Regij ſsupremi Conſsilij Senator, & Calatravenſsis Militiæ eques, citatur, & laudatur.
27 Indorum, quos Chaſsquis dicimus, ſservitiũ non eſst novum, nec valdè dol endum.
28 Turcæ, qualiter exerceant curſsum publicum?
29 Veredorum, ſsive Poſstarum, primus invẽtor quis fuerit?
30 Curſsores, ſsive tahellarij olim Manſsatici, ſsive Manſsores appellabantur, & quare?
31 Indi, ut ab onere, ſsive ſservitio curſsus publici excuſsentur, ſsæpè actum eſst.
32 Curſsus publici ſservitium per nullos alios commodiùs, quàm per Indos exerceri poſsſse, experientia monstravit. Et referuntur ſschedulæ de hoc agentes.
33 Schedulæ referuntur, quæ Indis Chaſsquis faveri, & eos competenti mercede donari, ſstatuunt.
34 Curſsorìs maioris Indiarum officium qualiter egregio viro Galindæ de Carvajal, & eius hæredibvus conceſsſsum fuerit?
35 Indos curſsores celeriter, & levato velo ſsuis ſsalarijs integrandos eße, quadãquadam ſsched. præcipitur.
36 Litteras, ſsive epiſstolas Regi, Regioq́ue Conſsilio quilibet libere ſscribere poteſst, & de pœnis aperientium, vel intercipientiũ.
37 Schedulæ aliquæ referuntur, quæ litteras alienas intercipere, vel aperire graviter vetant, & puniunt.
38 Litteras alienas intercipientes, vel aperientes, pœna falſsi, & alijs puniuntur. L. 2. D. de falſsis, & cap. cùm olim, de offic. iud. deleg. illuſstrantur, ibid.
39 Cicero graviter Antonium accuſsat, quòd eius litteras aperuiſsſset.
40 Litteræ ad nos miſsſsæ, nulli alij communicandæ ſsunt, priùs quàm eas legamus.
41 Iulij Cæſsaris magnificum factum in litteris alienis non aperiendis.
42 Athenienſses qualiter litteras ad Philippũ Maced. quamvis acerbus eorum hoſstis eſsſset, miſsſsas, aperire noluerint.
43 Humanitatis commune ius eſst, litteras alienas non aperire, ex Apuleio.
44 Litteras ſsibi commiſsſsas amittens, negligens, aut tardius tradens, puniri poteſst.
45 L. fin. C. de fabricẽſsib. lib. 11. expenditur, ibidem.
46 Litteras miſsſsivas Indi, velut aliquid vivens reputabant, & reverebantur.

EAdem promiſscui uſsus, & communicationis inter homines neceſssitas, & utilitas, de qua in ſsuperioribus capitib. egimus, viam aperire, ſsternereq́ue videtur quæſstioni, quam in præſsenti diſsputandam ſsuſscipimus. An

^† ſscilicet, iuſstum cenſseri debeat illud aliud ſservitij genus, quod in hoc Peruano Regno Indi per vicos, & per vices ſsubire coguntur, ut de alijs provincijs in alias publicum curſsum exerceant, hoc eſst, litteras, ſsive epiſstolas deferant. tam quæ ad Regium ſservitium, quàm quæ ad privatorum commodum expediuntur? Dixi autem in Regno Peruano, nam in Nova-Hiſspania, & alijs ei adiacentibus regionibus, audio, per Hiſspanos nuntios (quos Corresos à currendo vocamus) hoc munus in plurimum exerceri ſsolere.

Et planè

^† cùm inter abſsentes non aliter colloqui, vel contrahi poſssit, quam per nuntium, vel per epiſstolam, l. 2. D. de pactis, l. 1. §. ult. D. de contrahẽd. emt. l. 2. D. de obligat. & act. latè Magerus de advocat. armata. c. 9. n. 29. & ſseqq. & multa quotidie contingant, quæ pro bono totius Regni ſstatu, ac gubernatione, necnon etiam privatorum utilitate, in remotis quibuſsvis locis celeriter renuntiari conveniat, admittendum quidem videtur |

p. 94

iuſstè

^† Indos, ſsi nimis non vexentur, nec debitâ mercede fraudentur, huic muneri ſsubiugari, cùm abſsque reciproca nuntiorum, & epiſstolarum miſssione homines tranſsire non poſsſsint. Hæc

^† enim ſsola res eſst, quæ homines abſsentes præſsentes facit, ut dicebat Turpylius apud D. Hieronym. epiſst. 42. eiuſsq́ue inventio, & uſsus eò tendit, ut tradit D. Ambr. ad Sabinum, & Cicer. lib. 2. epiſst. ad Curionẽ, ut certiores faceremus abſsentes, ſsi quid eſsſset, quod eos ſscire, aut noſstra, aut ipſsorum intereſsſset; & ut disiuncti locorum intervallis, affectu hæreamus. Quod quàm neceſsſsarium, & iucundum ſsit, admonet Seneca lib. 2. epiſst. 40. in hæc verba:

^† Si imagines nobis amicorum abſsentium iocundæ ſsunt, quæ memoriam renovant, & deſsiderium abſsentiæ falſso, atque inani ſsolatio levant: quanto iocundiores ſsunt litteræ, quæ vera amici ab ſsentis veſstigia, veras notas afferunt? Vnde epiſtolãepiſtolam

^† rectè definit Iuſst. Lipſs. lib. 2. de inſstit. epiſst. cap. 2. ut ſsit ſscriptum animi nuntium ad abſsentes, aut quaſsi abſsentes. Quamvis ubi à Principe ſscribitur, aliam diffinitionem tradat Theophyl. in §. ſsed quod Principi, Inſstit. de iure nat. inquiens: Epiſstolam

^† eſsſse reſscriptum Principis ad relationem Magistratus alicuius, de re quapiam dubia emiſsſsum. Quò pertinet idem text. ibi: Quodcnque ergo Imperator per epiſstolam decrevit, l. 5. §. 1. de iure immunit. l. 3. §. ſsi quis, & §. ei licet, D. de iuris & fact. ignor. l. 1. D. de conſstit. Princip. cũcum multis alijs, quæ adducit Briſsſson. Hottoman. & Kalin. de verb. iur. verb. Epistola.

Quinimò & ipſsius nominis

^† etymologia hanc præciſsam curſsorum neceſssitatem oſstẽdit, dictæ enim ſsunt epiſstolæ à verbo Græco, ἐπιστολειν, quod mittere ſsignificat, quaſsi miſsſsorias, ſsive miſsſsas dicas, ut ait D. Iſsidor. lib. 6. etymol. cap. 8. & ita neceſsſsarium eſst, ut ſsint, qui eas deferant, & tranſsittãt. Quos

^† olim Tabellarios appellabant, quod ante chartæ, & membranarum uſsum, in dolatis ex ligno codicellis epiſstolarum colloquia ſscribebantur, & ultrò citròq́ue certiores abſsentes faciebant, ut inquit idem D. iſsidor. ubi ſsupr. & ante eum Feſstus Pompeis de verb. ſsignific. verb. Tabellis, & D. Hieron. d. epiſst. 42. & noviſssimè Iul. Cæſsar Bulenger. de Imperio Romano lib. 4. cap. 7. pag. 447. Nos autem hodie

^† eiuſsmodi nuntios Hiſspano vocabulo, Correos appellamus, nomine, ut apparet, à currendo deſsumto, & interdum etiam Eſstafetas, à verbo Italico Eſstafa, quod ſstapedam, vulgò Estribo ſsignificat, quaſsi hic eques, & ſstapedæ inſsiſstens, celeriter litteras deferat, & ab alijs tabellarijs pedeſstribus differat, ut benè advertit Dom. Sebaſstian. à Covarrubias in ſsuo erudito Theſsauro ling. Hiſspanæ, verb. Corredor, & verb. Eſstafeta. Et de ſstapedarũ uſsu,

^† & inventione ſsi quis velit plura, & an à Romanis cognitæ fuerint? videat Iuſst. Lipſs. lib. 3. de militia Romana dialog. 7. Cæl. Rhodig. lib. 22. lect. antiq. cap. 3. circa fin. ubi inquit ab Interprete Avicennæ vocari ſsubſsellares, quia ſsub ſsella propendeant. Et Iul. Cæſsar. Buleng. de Imp. Rom. lib. 3. cap. 21. ubi etiã de ſstratoribus agunt, & quod eſsſset eorum officium, & qualiter vicem ſstapetarum ſsupplerent?

In hoc verò

^† Peruano Regno, ut ad inſstitutum magis accedamus, prædictos curſsores, ſsive tabellaros proprio Indorum vocabulo Chaſsquis vocare ſsolemus, ſsive equis, ſsive pedibus currant. Quod nomen, maternâ eorum linguâ, à capiendo originem trahit, quaſsi hic celeriter caperet, quod ab alio nuntium acciperet, & ſsic deinceps inalterius manus oâdẽ diligentiâ, & velocitate transferret. Sciendũ eſst enim

^† etiam ante Hiſspanorum adventũadventum, hoc onus (inter alia graviora) Indis à ſsuis tyrannis impoſsitum fuiſsſse, ut ſsic incredibili planè facilitate, & celeritate eorum omnium notitiam habere poſsſsent, quæ etiam in lõginquis, & remoris regionibus agerentur, ut de Regno Mexicano teſstatur Acoſsta lib. 6. hiſst. natur. & moral. Ind. Occid. cap. 10. Fr. Ioan. à Torquemada in Monarc. Ind. & de hoc Regno Peruano idem Acoſsta eod. lib. cap. 17. ubi fic notabiliter inquit: De Correos i Poſstas tenia gran ſservicio el Inga en todo ſsu Reino: llamabanles Chaſsquis, que eran los que llevaban ſsus mãdatos à los Governadores, i traìã aviſsos de ellos à la Corte. Estabã eſstos Chaſsquis puestos en cada Topo, que es legua i media, en dos caſsillas, donde estaban quatro Indios. Eſstos ſse proveìan, i mudaban por meſses de cada comarca, i corrian con el recaudo que ſse les daba à toda furia, hasta darlo al otro Chaſsqui, que ſsiempre eſstaban apercebidos, i en vela los que avian de correr. Corrian entre dia i noche cincuenta leguas, con ſser tierra la mas de ella aſsperiſsſsima. Servian tambien de traer coſsas que el Inga queria, con gran brevedad; i aſsſsi tenia en el Cuzco peſscado freſsco del mar (con ſser cien leguas) en dos dias ò poco mas. Deſspues

^† de entrados los Eſspañoles, ſse han uſsado estos Chaſsquis en tiempo de alteraciones, i con gran neceßidad. El virrei don Martin Enriquez los puſso ordinarios à quatro leguas. para llevar, i traer deſspachos, que es coſsa de grandißima importancia en aquel Reino, aunque no corren cõcon la velocidad que los antiguos, ni ſson tantos, i ſson bien pagados, i ſsirven como los ordinarios de Eſspaña, dando los pliegos que llevan à cada qua|

p. 95

tro, ò cinco leguas. Hactenus Ioſsephus Acoſsta, à cuo habuiſsſse videtur Maiol. in diebus Canicul. tom. 1. colloq. 4. de contingentibus, pag. 127. ubi ſsic ait: Referunt Neoterici, qui orbem luſstrarunt, in Novo-Orbe in Mexico Temistitam, tabellarios non minore celeritate percurrere eadem terrarum ſspatia, ut equi ſsolent, fuiſsſseq́ue nonnullos, qui quatriduò leucas ſseptuaginta tranſsvolarint. At cõpertum eſst, uhi ſsuccedere ſsibi ſolẽtſolent tabellarij, videlicet ſsingulis quaternis leucis, una die litteras fuiſsſse delatas ultra leucas ſseptuagintaquinque, noſstro Romano more, ad millia paſsſsuum trecentorum. Et latiùs extendit Garcilaſsſsus Inca in ſsuis commentarijs Regijs, ſsive de Incarum hiſstoria lib. 6. cap. 7. fol. 136. & Americ. Veſsput. in relat. ſsuæ primæ navigationis, pag. 138. inter relationes Novi-Orbis, ubi narrat, de quibuſsdam Indis adeò in currendo velocibus, ut ipſsæ etiam mulieres unam, aut duas leucas inceſsſsanter percurrere nihili putent, & in hoc nos Chriſsticolas multum præcellant.

Qui

^† iuſstitiam huius ſservitij ex ſsuprà dictis non malè defendunt, cùm Indis novum non ſsit, qui tempore ſsuæ infidelitatis illud, ut vidimus, agnoverunt; nec grave, cùm hodie frequentiùs mutentur, competentiq́ue mercede remunerentur, & non pedites, ſsed equites iter facere ſsoleant, poſst Hiſspanorum adventum, qui equorum copiam, & uſsum inter eos introduxerunt. Idem defendit ipſse Acoſsta de procur. Ind. ſsalut. lib. 3. cap. 17. pag. 340. ibi. Sive litteras curſsor deferat, & latiùs Matienzus de moder. Reg. Perù 2. par. cap. ultimo.

Poteſstq́ue prædicta cõſuetudoconſuetudo ex alia omninò ſsimili communiri,

^† quam primum à Perſsis inventam, narrat Herodot. lib. 8. & Xenoph. lib. 8. Cyripædiæ à Cyro inſstitutam ſscribit, & poſst eos Alex. lib. 1. Genial. c. 27. Is enim certas ſstationes in via publica, dimẽ ſsis itineribus, ſstatuit, ubi equi, & homines collocati, unius diei iter celerrimè conficiebãtconficiebant, cùm verò ad proximam ſstationem perveniſsſsent, quæ evenerant, ibi manentibus nuntiabant, & illi ſstatim alijs ſsequentibus, donec celeriter nuntium ad Regem perveniſsſset.

Et apud Romanos

^† eundem morè viguiſsſse, pluribus documentis, & teſstimonijs comprobari poteſst. Nam Auguſstus primò iuvenes, qui acta in provincijs ad ſse citò perferrent, modicis intervallis, per vias militares diſspoſsuit; deinde vehicula, quibus idem ſsemper currentes ad ſse nuntium perferrent, ut apertè conſstat ex Sueton. in Aug. cap. 49. Quod etiam cęteri Romani Principes obſservarunt, ut Acutor eſst Plutarch. in Galva c. 8. ſsingulis enim circiter quinquaginta milliarijs veredos, & rhedas ad currendum certis locis diſspoſsuerunt, ut iter diei conficerent. In Italia tamen remanſserunt, qui pedibus currel ãt, ut refert idem Sueton. in Veſspaſs. Curſsum verò

^† equorum ita inſstituerunt, ut provincialium pecunia equi cum hominibus ad currẽdum deſstinatis alerentur. Quod licèt Severus Imp. poſsteà aboleverit, id fiſsci onus eſsſse iubens, ut ait Spartian. in Severo, ſstabula tamen, in quibus, equi alebantur, & muli quoque, ac mulæ, & boves, qui interdum etiam huic curſsui deſserviebant,

^† (unde & vehicularis curſsus dicebatur) provincialium ſsumtibus reficiebantur. Et in pabulis, & pecunijs equorum deputatorum curſsui publico conferebant, ut oſstendit text. in l. 2. C. de lucris advocat. lib. 12. l. 2. C. de curioſs. & ſstationar. eod. lib. ubi Bart. Platea, Rebuff. & alijs, l. cõperimus, C. de curſsu publ. & Roſsent. de feud. 1. par. c. 5. concl. 71. & 72. Qui equi,

^† quoniam ad publicum, & commune bonum parabantur, equi publici, & curſsuales, & interdum veredi appellabantur, neque privatus quiſsquam eis ſsine peculiari Principis diplomati uti poterat, quæ licentia Evectio vocabatur, ut ad interpretationem totius tit. C. de curſsu pub. Et

^† l. 2. ibi: Qui in cauſsa publica in equo publico tranſsvehitur, D. de in ius vocand. l. continuus 137. §. cùm ita, ibi: Diplomate uſsus, D. de verb. obligat. l. eos 27. §. ultubi: Qui falſso diplomate vias commeavit, D. ad leg. Cornel. de falſs. l. ult. §. 1. & penult. D. de muner. & honor. l. 1. C. de numerar. l. 2. C. dẽ commeatu.

^† l. 12. C. de curioſs. lib. 12. in qua Evictionibus pro Evectionibus anteà legebatur. Et aliorum plurimorum iurium, ultra Scribentes ibîdem, obſservat Corraſs. lib. 5. Miſscell. cap. 12. optimè Guido Pancirol. in notitia utriuſsque Imper. 1. par. cap. 6. & in Theſsaur. variar. lib. 3. cap. 31. pag. 377. Briſsſson. & alij de verb. iur. verb. Curſsus publicus, & verb. Evectio, Anton. Auguſst. in l. 6. §. Philoſsophos, D. de excuſsat. tutu. Budæus in notis poſster. ad d. l. eos, Rævard. lib. 2. var. cap. 15. Parlador. lib. 2. quotidian. cap. 19. num. 5. Iuſst. Lipſs. de milit. Rom. dialog. 5. Zipteus de Magiſstrat. lib. 3. c. 19. & Symmach. omninò videndus, lib. 7. epiſst. 105. ubi Iuret. Caſsſsiodor. lib. 1. var. epiſst. 29. & lib. 4. epiſst. 47. ad Godiſscalc. & lib. 5. epiſst. 5. & lib. 11. epiſst. 9. & lib. 6. epiſst. 6. ubi huius curſsus curam inter alia Magiſstro officiorum iniunctam, ſsic prodit: Veredorum quin etiam opportunam velocitatem, quorum ſstatus ſsemper in curſsu eſst, diligentiæ ſsuæ diſstrictione cuſstodit, ut ſsolicitudines noſstras; quas conſsilio iuvat, beneficio celeritatis expediat. Cuius verba tran|

p. 96

ſscribit Lucas de Pena in l. 3. C de caſstrẽſsian. & minſster. lib. 12. Iacob. Cuiac. in Parat. ad tit. C. de offic. Magiſstr. offic. & in l. 1. & 2. C. de curioſs. lib. 12. latè Pancirol. in notit. Imp. Oriental. cap. 64. & 71. & in Theſsauro var. quæſst. pag. 189. 276. & 377. ubi agit de curſsu publico Romanorum, curſsoribus, & ſschola eorum, Menoch. de arbitrar. caſsu 229. Tiraq. ad Alexand. lib. 1. Gemial. c. 27. litt. H. & noviſssimè, alia tradens Calliſst. Remirez de lege Regia Aragon. §. 26. n. 58. & ſseqq. Marinus Freccia de ſsubfeudis lib. 2. tit. quis dicatur Dux, n. 41. ubi optimè de Curſsu publico, & eius origine loquitur, Borrell. de præſstãt. Regum Cathol. cap. 19. n. 27. ubi tradit qualiter hoc munus in Regno Neapolitano exerceatur, & in tract. de Magiſstratib. lib. 4. cap. 9. n. 39. & ſseqq. Iacob. Guter. de offic. domus Auguſst. lib. 3. cap. 14. in princip. & Bulenger. de Imper. Romano lib. 6. c. 28. & 29. pag. 577. Leander. Galganetus de iure publico lib. 4. tit. 48. Regner. Sixtinus de Regalib. lib. 2. c. 13. n. 1. & ſseqq.

Qui

^† Auctores, & præcipuè Pancirol. ubi ſsup. ex prædictis iuribus benè deducunt, Curſsus publici munus, etiãetiam ubi vehicularis erat, diſstinctum eſsſse à manere Angariæ & Parangariæ, de quo in cap. præcedẽti locuti ſsumus: licèt hæc ob nominis & uſsus ſsimilitudinem nonnulli Scriptores conſsundant, & pro eodẽ uſsurpent, ut conſstat ex Budæo, & Anton. Aug. ſsup. Pyrrho Engleberm. in l. 1. C. quemadm. civil. mun. indic. Cæl. Rhodig. lib. 18. lect. antiq. cap. 8. & Hottom. de verb. iur. verb. Angarus: ubi cum Heſsychio Angaros

^† Poſstas, quaſsi poſsitas Curſsorum ſstationes appellat: & Angariam interpretatur, quâ curſsus publicus fit, Parangariam verò in obliquum, cum quibus ſsentit noviſssimè, alia adducẽs, noſster D. Ioſseph. Pellicer in doctis ſsuis ad Gongoram lucubrationibus, pag. 283. ubi & Barclai meminit, qui in Argenide lib. 1. ſsimilitudine hinc ductâ

^† Angaros vocat focos per turres diſspoſsitos, quibus mirâ celeritate hoſstum adventus per univerſsam provinciam denuntiabatur. Et eſst vidẽdusvidendus Suidas, relatus à P. Radero in explanat. ad Q. Curtium, pag. 30. ubi, Astandæ (inquit) ſsunt tabellarij ſsibi iure ſsuccedentes, qui & Angari dicuntur, Sunt autẽ nomina Perſsica. Et

^† Dom. D. Ludovic. Gudiel & Peralta, nunc ſsupremi Senatus Conſsiliarius digniſssimus, & equeſstris Calatravenſsis Militiæ inſsignijs pro meritis decoratus, in docta Allegatione, quam cùm eſsſset in eodem Senatu Fiſsci Patronus, typis excuſssit, in ardua illa lite, quæ vocatur, De las Eſstafetas, n. 57. & ſseqq. ubi horum Curſsorum originem & formam apud omnes ferè nationes, eruditè recẽſset, de noſstris Indianis Chaſsquis n. 64. ſspecialiter meminit. In quibus ſstationibus, qui Curſsum publicum exercebant, mancipia, vel mancipes dicebantur, ut tet igimus ſsup. cap. prox. num. 30. Et hîc repetendum cenſsemus, ne quis

^† Indorum noſstrorum cõditionemconditionem, & coactionem hac in parte miretur, cùm apud alias gentes, publici uſsus neceſssitas, ſsimiles functiones induxerit.

Et quidem

^† gravior videtur in re eâ dem Turcarum conſsuetudo, ut refert Leonic. Calchondylas lib. 9. de geſst. Turcar. & ex eo notitia Rom. Imper. d. cap. 6. Fr. Hieron. Romanus in Repub. Turcar. c. 20. & Bulenger. d. lib. 6. cap. 39. pag. 586. Nam veredis non utuntur, ſsed præcones habent, citiſssimo gradu maximos curſsus peragentes. Hi quemcũque obvium equitantem habent, deſscendere iubent, eiuſsq́ue equum conſscendẽtes, quantũ poſsſsunt, impellunt: ſsi alium invenerint, idem agunt, & illi fatigatum equum tradunt.

Quibus alia addit Camill. Borrell. d.c. 19. n. 8. ubi refert,

^† quis fuerit primus Veredorum, ſsive Postarum inventor, & lib. 4. de Magiſstrat. cap. 9. n. 39. & ſseqq. ubi inter alia ſsubdit,

^† dictos Curſsores, ſsive Tabellarios olim Manſsaticos, vel Manſsores etiam appellatos, quòd in aliquibus locis, ſsive manſsionibus, ut diximus, diſspoſsiti eſsſsent. Caſsſsanæus in Catal. glor. mund. 6. par. conſsid. 7. Rhenat. Choppin. de domanio Franciæ lib. 3. tit. 29. n. 31. ad fin. Bulenger. d. lib. 6. cap. 23. ad fin. ubi, Poſstæ (inquit) quibus hodie utimur, dicũturdicuntur quaſsi poſsitæ ſstationes equorum curſsualium, quorũ uſsus cùm intercidiſsſset, à Maximiliano Cæſsare, tùm à Ludovico XII. & Franciſsco I. Frãciæ Regib. restitutus eſst.

Neqve exiſstimet aliquis piam RegũRegum noſstrorum ſsolicitudinem defuiſsſse, in hoc quoq;quoque munere ab Indorum humeris removendo. Nã ſsæpè

^† actum eſst, ut per Hiſspanos, vel Hybridas, quos Mestizos, vel Mulatos vocant, aut per Æthiopes liberos exerceretur. De quo inter alias extat ſschedula quædam, data apud D. Laurent. 22. Septembr. ann. 1593. tom. 4. impreſsſs. pag. 324. Dom. Proregi Marchioni de Cañete directa: & caput epiſst. ann. 1602. ad Proreg. D. Ludov. à Velaſsco, ubi ita habetur: En dos capitulos de las dichas cartas me aviſsais lo que aveis hecho, i orden que aveis dado, en que ſse pagaſsſse à los Indios lo que ſse les debia de jornales atraſsados, i de los q̃que han ſservido de Chaſsquis, ò correos, i que dabades orden, que ſse ocupaſsſsen en esto Eſspañoles, por aliviar de este trabajo à los Indios: todo lo qual, i lo que mirais por el bien de los Indios os agradezco mucho, i os encargo lo cõtinueis demanera, que eſsſsos naturales (como lo tengo |

p. 97

encargado) ſseã aliviados, i pagados de ſsutra bajo.

Sed tamen

^† experientia monſstravit, nullo modo, neque ab ullis hominibus commodiùs, ac faciliùs, quàm ab Indis, ſsubiri poſsſse, ut ex cuiuſsdam Regiæ epiſstolæ capite declarabitur, eidem Proregi D. Ludov. à Velaſsco miſsſsæ, Valliſsolet. 3. Febr. an. 1603. cuius hæc ſsunt verba: Aſsſsimeſsmo dezis, como ſse iba pagando à los Chaſsquis, ò correos Indios, lo que ſse les debia de los jornales atraſsados: i que aviendo querido relevar de eſste trabajo à los Indios, i reduzir este miniſsterio à que lo hizieſsſsen correos Eſspañoles, avides hallodo en ello algunos impedimentos, por los malos caminos, i aſspereza de la tierra, que no baſstan cavallos, ni mulas, i tarda mucho mas un correo Eſspañol en paſsſsar qualquiera ſsierra, i haze mayor coſsta que un Indio ſsuelto; i que al cabo carga todo ſsobre los meſsmos Indios, porque aſsſsi como aßi ſson ellos los que corrẽcorren, i paſsſsan el trabajo, ſsin llevar el provecho que tenian, i que eſstan deſscontentos de esto. En lo qual hareis lo que, as os pareciere que conviene para todo, mirando por el bien de los Indios, i guardandoſse lo que eſstà proveido en lo de los ſservicios perſsonales.

Quibus tamẽtamen ſschedulis, & alijs, quæ quo

*tidiè expediuntur, ſsemper cavetur, ut Indi curſsores benè tractentur, & competenti ſsalario remunerentur. Et cùm Prorex Dom. Marinus Euriquez hos Chaſsquis Pyratarum causâ in locis maritimis diſsponere cœpiſsſset, & aliqui de hoc apud Regium Conſsilium, Indorum nomine, quererntur, emanavit altera Regia ſschedula Pacis Iuliæ 30. Septemb. ann. 1580. d. 4. tom. pag. 324. quæ hoc totum Proregi remiſsit: Para que provea lo que mas convenga ſsobre el poner Indios Chaſsquis à manera de postas, à que estaban acoſstumbrados en tiempo de ſsus Ingas, i pagarles ſsu trabajo i jornal.

Rurſsus eitam,

^† cùm in his Indiarum provincijs Curſsoris maioris officium egregio illi, & nobili viro Dom. Doct. Galindez de Carvajal, Regio Conſsiliario, Caroli V. Imp. largitione conceſsſsum fuiſsſset ann. 1525. quæ habetur in 2. tom. impreſsſs. pag. 301. (licèt altera ſschedula ann. 1564. Licentiato Caſstro directa, pag. 305. ſsuperioris fortè non meminens, tale officium in Indijs admitti prohibeat) & nepos, hæreſsq́ue in eodem officio D. Doct. Galindez, D. Didac. à Carvajal ex Equeſstri Ordine D. Iacobi, ingentem pecuniarum vim ex ſsalarijs Indorum Curſsorum deberet, hocq́ue ad Regias aures perveniſsſset, ſsched. quædam edita fuit Matr. 2. Iulij ann. 1618. quâ levato

^† velo, & ſsine ſstrepitu, ſsigura iudicij, etiam executivi, contra illum procedi iubetur, quouſsque dictum æs alinum plenè, & integrè ſsatisfaceret.

Sed quoniam de litterarum tabellarijs, ſsive portitoribus ſsermonem habemus, ſsilentio præteriri non poſsſsunt alia ſschedulæ Regiæ, quæ reperiuntur in 2. tom. impreſsſs. ex pag. 30. & alibi paſssim,

^† quibus præcipitur, ut nullus harum provinciarum incola prohibeatur Regi, Regio Conſsilio, quicquid ſsibi viſsum fuerit per litteras admonêre. Atque item, ut nemo, ſsub graviſssimis pœnis, tabellarios impediat, & alienas litteras intercipiat, aperirevè audeat. Inter quas notabilis

^† eſst quædam, data Toleti 31. Iulij ann. 152. quæ extat inter ordinationes Mexicanas Vaſsci de Puga fol. 21. ubi Mexicani Auditores notantur, quòd ſsecus facere eſsſsent ſsoliti, ſseriòq́ue cavetur, ne id in poſsterum faciant, perpetui exilij à provincijs Indiarum, & Regnis Hiſspaniæ, pœnâ, tranſsgrefforibus irrogatâ. Eiq́ue ſsimilis eſst alia Pardi 17. Febr. ann. 1575. quę videri poterit d. 2. tom. pag. 313. Sed notabilior, ac recentior eſst altera ann. 1592. quæ ibidem etiam inſseritur, quam hîc ad litteram in lectorum gratiam, quiavaldè notabilis eſst, inſserere libuit.

El Rei. Marques de Cañete, PariẽtePariente, mi Virrei, Governador, i Capitã general delas Provincias del Perù, ò à la perſsona, ò perſsonas à cuyo cargo fuere el govierni de ellas. Yo he ſsido informado, que algunas vezes ha acaecido, q̃que las cartas, pliegos, i de ſspachos que algunas perſsocartas, pligos, i de ſspachos que algunas perſsonas de eſsſsas provincias me eſscriben, i embian, i las que dellas van de unas partes à otras, las han tomado, i abierto, i deteniido algunos delos q̃ han governado, mediante lo qual he dexado de ſser informado de coſsas tocantes al ſservicio de Dios, i al buen govierno i adminiſtraciõadminiſtracion de juſsticia de eſsſsas partes, i los miſsmos que ſse eſscribian unos a otros, han recebido mucho daño, manifeſstando ſse ſsus ſsecretos: lo qual ha ſsido cauſsa de que atemorizados, no oſsan, ni ſse atreven à eſscribir, recelando que ſse les pueda ſseguir de ello algunos inconvenientes. I porque eſste es el inſstrumento con que las gentes ſse comunican; i demas de ſser ofenſsa de nuestro Señor abrir las cartas, eſstas han ſsido, i deben ſser inviolables à todas las gentes, pues no puede aver comercio, ni comunicacion entre ellos por otro camino, ni le ai para que yo ſsea informado del eſstado de las coſsas de eſsſsas partes, in para q̃que los agraviados, q̃que no pueden venir con ſsus quexas, me den cuẽtacuenta dellas: i de neceßidad ceſsſsaria, ò ſse impediria notablemente el trato i comunicacion, ſsi las dichas cartas i pliegos no anduvieſsſsen, i ſse pudieſsſsen embair libremente, i ſsin impedimento: i con|

p. 98

viene lo mucho que ſse dexa entẽderentender, no dar lugar, ni permitir coſsa ſsemejante, pues demas de lo ſsobredicho, es opreſssion, i violẽciaviolencia, i inurbanidad, que no ſse permite entre gente oue vive en Criſstiana Policia: os mando, que hagais pregonar en todas las ciudades, in pueblos de Eſspañoles de eſsſse diſstrito, que ninguna iuſsticia, ni perſsona privada, ni particlar, Ecleſsiaſstica, ni ſseglar, ſse atreva à impedir, que ninguno eſscriba: ſsopena, à los Prelados i Ecleſsiaſsticos, de las tẽporalidades, i de ſser avidos por eſstraños de mis Reinos; i à los Religioſsos, de ſser luego embiados à Eſspaña; i à los Iuezes i juſsticias, qualeſsquier que ſsean, de privaciõprivacion perpetua irremediable de ſsus oficios; i à eſstos, i à las demas perſsonas ſseglares, de deſstierro perpetuo de las Indias, i de acotes i galeras à las perſsonas en quien ſse pudiere exercutar esta pena para exemplo. I vos, i los que os ſsucedieren en el cargo, terneis particular cuidado de executarlo en los arriba contenidos. Ipor ningun caſso, que no ſsea de manifiesta ſsoſspecha de ofenſsa de nueſstro Señor, ò peligro de la tierra, mo abrireis, in deterneis vos, ni ellos, las dichas cartas, ni deſspachos: porque, demas de que de locontrario me ternè por des ſservido, mandarè proveer del remedio que convenga. Fecha en Burgos à 14. de Setiembre de 1592. años. Yo el Rei. Por mandado del Rei nueſstro ſseñor, Iuan de Ibarra.

Et ſsanè iuſstiſssimè prædicta ſschedula adeò graviter in eos excãdet, qui epiſstolas alijs directas aperiunt,

^† cùm hoc ſscelus grave ſsemper in utroque foro fuerit reputatum, & pœnâ falſsi, alijſsq́ue ſsæverioribus punitum, ut cõſstat ex l. 2. D. ad leg. Cornel. de falſs. ubi DD. & in cap. cùm olim magiſster, de offic. iud. deleg. cap. ad audientiam, de crim. falſs. 1. euſs qui 14. §. ſsi epiſstola, D. de furtis, ubi Vlpian. ediſsſserit, cui competat actio? an ei qui miſsit epiſstolm, an ei ad quem miſsſsa eſst? Navarro in Manual. Latino cap. 18. n. 53. & latiùs in cap. Sacerdos, num. 10. & 51. de pœnit. diſst. 6. & ex relatis à Frãc. Vivio deciſs. 62. Menoch. de arbitrar. caſsu 311. n. 2. fin. & caſsu 538. Benard. Diaz, & eius Additionator Salcedo in prax. crimin. canon. cap. 103. Honded. conſs. 105. n 8. 80. Tiber. Decian in tract. crimin. lib. 7. cap. 17. Bodadilla in Polit. lib. 2. cap. 5. num. 29. & 30. Molina de iuſst. & iure, tract. 4. diſsp. 36. Emanuel Roder. in addit. ad Bull. Cruc. §. 9. 97. Nicol. de Paſsſseribus uſsque ad nauſseam in tract. de ſscript. Privata lib. 3. q. 12. Hevia in Labyrinth. 2. par. cap. 11. n. 28. ubi loquitur de noſstris Indis, & de ſschedula cuius modò meminimus, Tuſsch. litt. L. concl. 375. pag. 429. Vvurmſser. in obſser. Cameræ lib. 1. titul. 47. obferv. 25. Mingon. ad conſsuet. Andegavenſs. fol. 39. col. 1. n. 9. Iul. Clar. §. falsũfalsum, verſs. Aperiens, & latiſssimè Farin. de falſsitate, q. 150. n. 114. & ſseqq. & noviſssimè Viſscontus in concl. iur. verb. Litteras, pag. 167. ubi alios adducit.

Vnde

^† procedit gravis illa, & elegans querela Ciceronis adverſsus Ant. Philip. 2. quòd eius litteras apperuiſsſset, palamq́ue omnibus legiſsſset, ubi vocat cum omnis humanitatis expertem, & vitæ communis ignarum, & quòd qui hoc faciunt, tollunt èvita vitæ ſsocietatem, & colloquia amicorum abſsentium. Et de eodẽ crimine queritur Seneca lib. 2. de ira, cap. 23. Plutarch. in Sertor. & Apuleius Apologia 2. pro ſse ipſso, quos refert Anton. Mornacius in notis ad l. ſsi quis teſstamentum, §. 1. D. ad leg. Aquil. pag. 479. addens præclarum exemplum Macrini apud Herodian. lib. 4. Quo

^† ſsimul oſstendit, nulli unquam communicandas eſsſse litteras, quas ab aliquo accepimus, priùs quàm nos ipſsi legerimus. Sed præclarius eſst illud

^† Iulij Cæſsaris, de quo Seneca ubi ſsup. & noviſssimè Magiſst. Marquez in Gubernator. Chriſst. lib. 1. cap. 21. pag. 124. is enim, cùm tabellarium apprehendiſsſset, qui ad Pompeium totius ferè Romanæ nobilitatis litteras deferbat, lectiſsq́ue illis, certior fieri facilè poſsſset de ijs, qui adverſsarij ſsui factionem ſsequebantur, maluit tamens eas igni tradere, quàm inſspicere, & ut Seneca concludit: Gratiſssimum putavit genus veniæ, neſscire quid quiſsque peccaſsſset. Et eſst etiãetiam

^† pulcrum exemplum Atheninſsium, quod refert Apuleius in Apologia 2. pro ſse ipſso, Alexand. lib. 2. genial. cap. 19. & Decian. ſsup. num. fin. ad finem. Qui cùm Philippi hoſstis litteras, quas ad Olympiadem ſscripſserat, intercepiſsſsent, eas inviolatas reddiderunt, ne thori genialis, & ſsecreta coniugij panderentur. Quod Apuleius

^† factum ab illis dicit: Propter cõmune ius humanitatis.

Quibus addo,

^† quòd aliquando etiam litteras ſsibi commiſsſsas negligens, vel amittens, aut tardiùs tradens, puniri ſsolet, & debet, ut proſsequitur Iacobus Thominguis deciſs. 34. part. 2. & Tiber. Decian. dict. lib. 7. cap. 15. num. fin. ad med. qui ad id citat

^† l. fin. C. de fabricenſsibus lib. 11. ubi tamen ſsolùm tractatur de pœna irroganda Præſsidibus, ſsive alijs iudicibus, qui eorum, quæ à Principe per litteras ſsibi iniunguntur, executionem aliquâ tarditate diſstulerint, ut ibi benè exponunt Platea, Lucas de Pena, & alij. Et qualiter olim

^† Indi litteras miſsſsas velut aliquid vivens eſsſse putarent, cùm viderent per eas Hiſspanos ab Hiſspanis longè diſstantibus, de rebus, quæ illic accidebant, certiores |

p. 99

fieri, recolit poſst alios Simon Maiol. in dieb. Canicul. colloq. 23. de mirabilibus, pag. mihi 766. ex noſstro Oveto in hiſst. Indica lib. 2. cap. 6.

CAPVT XIII. De effossione, & operatione metalloru; & an liceat Indos ad hoc laboriosum onus distribuere, & invitos fodinis, sive mineralibus mancipare? Relatis, & illustratis argumentis, quae pro affirmativa parte urgere videntur.

CAPVT XIII. De effoßione, & operatione metallorũ; & an liceat Indos ad hoc laborioſsum onus diſstribuere, & invitos fodinis, ſsive mineralibus mancipare? Relatis, & illuſstratis argumentis, quæ pro affirmativa parte urgere videntur.

SVMMARIVM CAPITIS Decimitertij.

1 MEtalis effodiendis an Indi inviti diſstribus poſsſsint, ſsæpè tractari, & controverti ſsolet.
2 Indos licitè metallis effodiendis manicipari poſsſse, qui tradant.
3 Metallorum effoßio, & operatio nõnon minorem curam, & industriam requirit, quàm agricultura.
4 Metallorum effoſsſsio non minus neceſsſsaria est in Indijs Occidentalib. quàm agricultura.
5 Fodinæ, ſsive mineralia Indiarum ſsi excoli deſsierint, tam Indorum, quàm Hiſspanorũ Reſsup. cocidet.
6 Ioſsepho Acoſstæ elegantia verba referũturreferuntur,
7 Vtilitatis obiectu, omnes diligentiùs cõmoveri ſsolemus, & etiam irrationalia.
8 Mercatorum cupiditas Indos quærit, ex Horatio.
9 Cap. fin. 7. q. 1. ponderatur & illuſstratur.
10 Caſsſsiodori elegantia loca expenduntur, de utilitate, & neceßitate eruendi metalla loquentis.
11 Metallum rarò proditur, ut ſstudio ſsiùs expetatur.
12 Honesta ſsunt lucra, quæ ex metallorũmetallorum effoſssione parantur.
13 Homo ſsine metallis non potest parare victum & veſstitum.
14 Iuſsta Indiarum retentio in Fidei propagatione, & conſservatione ſsubnititur.
15 Divitiæ Novi Orbis ſsi deficiant, Fidei, & Religionis propagatio in eo facta, & facienda, periclitabitur.
16 Divitiarum cupiditas incentivum præbet, ad Fidem diligentiùs inter Indos diſsſseminandam.
17 Divini Conſsilij arcana in cõverſsione Novi Orbis meritò miratur Ioſseph. Acoſst.
18 Neceſsſsarium aliquid eſsſse, varijs modis dici ſsolet.
19 Hiſspanorum & Indorum Reſspub. ubi iuncta eſsſse cœpit, ſse mutuò iuvare debet.
20 Indi quibus rationibus debeant metalli fodinarum ſservitio intendere.
21 Catholici Hiſspaniæ Reges præcipuãpræcipuam curã. & ſsumtus in Fidei defenſsione impendunt.
22 Hiſspani homines, vel Æthiopes, & alij ſservi, non ſsunt apti ad mineralia Peruana exercenda, & quare?
23 Tributa nova quãdoquando iuſstè à Principe imponi poſsſsint?
24 Tributa ut poßint indicere Principes, quæ neceßitas, & quæ eius probatio deſsideretur?
25 Neceßitate urgente Eccleſsiæ, & templorũ vaſsa à Rege ſsumi poſsſsunt.
26 Rex poſsitus in neceßitate de bonis ſsubditorum diſsponere poteſst, vel non ſsolvere, aut differre quod debet.
27 Neceßitas multa operatur, & à multis excuſsat.
28 Tributa gravia imponere ſsub colore utilitatis, vel neceſssitatism tyrannicum eſst.
29 Reges iuſstè, & licitè faciunt, ſsi divitias quærunt ad ſsui Regni ſsustentationem, vel ſsublevationem.
30 Salomon an peccaverit immenſsas divitias coacervando? remißivè.
31 Pecuniæ & divitiæ ſsunt nervi Reipubl.
32 Reſspublica, quæ pecunijs caret, ſsimultatibus, & nodis plena eſst.
33 Metalli fodinas quærere, & colere, boneſstiſssimus modus conquæredarum divitiarum ſsemper habitus eſst.
34 Caſssiodori & Pacati elegantia loca expendumtur, de metallis eruendis.
35 Divitias abſsconditas retinere, malum eſst.
36 Exemplo quæ fiunt, iure fieri putantur.
37 Metalla effodere antiquiſssimum, & apud omnes natione uſsitatiſssimum eſst.
38 Cræſsi divitiæ immenſsæ, & unde?
39 Semiramis metalla per captivos exercuit.
40 Attici vinctis ſservorum Myriadibus metalla coluerunt, & qualiter hi ab illis de fecerint?
41 Macedonia ex effoſssine æris ſsingulis diebus ſsingula talenta pendebat Alexandro Magno.
42 Carthagine quadraginta hominum millia uni argento effodiendo laborarunt.
43 Metallis quærendis, & effodiendis qualiter variæ nationes inſsudaverint.
44 Argentum an arte fieri poſssit? remiſssivè.
45 Pluto cur Dis fuerit appellatus?
46 Ictimulorum lex circa numerũnumerum operariorum in auri fodinis.
47 Metalli fodinæ variæ, quæ varijs provincijs, & prædipuè in Hiſspania cultæ fuerunt.
48 Hiſspaniæ ſsubterranea cur inhabitare dicatur Pluto?
49 Indorum Reges Peruani, & Mexicani metalla effodiebant.
50 Romani magnam curãcuram adhibuerunt in metallis quæremdis, & excolendis.
51 Machab. locus lib. 1. cap. 8. expenditur.
p. 100
52 L. 4. & 5. C. de metallis & metallar. lib. 11. explicantur.
53 Metallarij erant quaſsi ſservilis cõditionis.
54 Metallarij qui eſsſse volebant, quid Fiſsco pendere deberent?
55 Metalla Principes ſsupremi ſsibi reſservare ſsoliti ſsunt, & per Publicanos exercere.
56 Fridericus III. Imper. valdè ſstuduit metallorum tractationi.
57 Metallarij laudibus, & favoribus proſsequendi ſsunt, & quare?
58 L. 1. C. de metallar. lib. 11. expenditur, & illustratur.
59 Steph. Forcat. notatur, quòd Hiſspanos invidè reprehendit ob inquiſsitionem, & effoſsſsinem metallorum.
60 Metallorum effoßio, & operatio ob id tãtùm deſseri non debet, quòd aliquod periculum laborantes incurrant.
61 Princeps benè potest compellere ſsubditos ad opera Reipub. utilia, & neceſsſsaria, etiam cum aliquo eorum periculo.
62 Subditos licèt Princeps ſsine cauſsa cruciare non poſsſsit, benè poteſst aliquando eorum vitam mortis periculo exponere.
63 Bello iuſsto, non ſsolùm defenſsivo, verùm & offenſsivo, vaſsſsali etiãetiam inviti militare, qualiter, & quando compelli poßint?
64 Bella per milites exter nos ad id cõductosconductos, quã per cives proprios exercere, ſsatius ducebant Vtopienſses.
65 Manꝰ ſsicuti debet ſse exponere periculo, ad conſservationem capitis, ita vaſsſsallus, ad defenſsionem ſsui Principis, vel Reipub.
66 Vaſsſsallus licèt non teneatur mori pro domino, tenetur tamen ſse pro eius tuitione in vitæ diſscrimen exponere.
67 Medici corporales & ſspirituales tempore peſstis ſsuum officium, etiam cum vitæ periculo, exercere debent.
68 Triremibus remigandis an vaſsſsalli liberi, & inſsontes inviti mancipari poſsſsint?
69 Triremium labor graviſsſsimus est, & an veteribus notus?
70 Membra qualiter debeant caput protegere, & defendere?
71 Indorum diſstributiones, & coactionem ad metalla, variæ conſsultationes præceſserũt.
72 Conſsueta, vel conſstituta, quæ ſsunt ab anti quo, in dubium vocari, vel facilè mutari nõ debent.
73 Præſsumi ſsemper debet pro legibus, & iuſsſsionibus Principum, & quare?
74 Ioſsephi Acoſsta elegantia verba referũturreferuntur, de mineralibus per Indos elaborandis.
75 Senatores, & viros graves aliquid ſsæpè per errorem, vel cum animæ periculo conſsuluiſsſse, credendum non eſst.
76 Metallorum indagatio, & operatio magni ſsemper à noſstris Regibus habita, & cõmendata fuit.
77 Reges noſstri licèt aliquando hæſsitaverint circa Indos metallis addicendos, poſsteà id permiſserunt.
78 Schedula anni 1551. refertur, quæ mineralia per Indos voluntarios laborari permittit.
79 Schedulæ aliquæ expenduntur, quæ Indos etiam reluctantes, metallis fodiendis diſstribui iuſsſserunt, ubi id neceſsſsarium videretur.
80 Dom. D. Franciſsc. à Toleto Peruano Proregi iniunctum fuit ut Indos Potoſsienſsibus & Guanavelicenſsibus fodinis ex provincijs vicinioribus aßignaret.
81 Schedulis pluribus, Indorum ad metalla coactio, tum diſspo ſsitivè, tum enũtiativè iniuncta reperitur, quæ referuntur.
82 Epistolæ caput ann. 1601. Peruano Proregi miſsſsæ, refertur, quæ in primis Indos mineralibus distribui conſstituit.
83 Schedula ſservitij perſsonalis ann. 1601. qualiter Indos met allis addici concedat?
84 Schedula ann. 1601. illa altera ſservitij perſsonalis, quæ metalla per Indos voluntarios, aut Æthiopes coli, ſstatuerat, ſsecretò temperata fuit.
85 Dom. D. Ludov. à Velaſsco qualiter Indos à metallorum operatione avocare cunctatus fuerit.
86 Schedula ſservitij perſsonalis ann. 1609. coactm Indorum ad metalla ſservitium, expreſssè conſservari præcipitur.
87 Schedula anni 1620. mineralium cura, & Indorũ ad eaſservitium commendatur, dũmodò eorum vexationes reprimantur.

DE metallorum nomine, origine, & differentijs, & de admirabili eorum copia, & fœcunditate, quâ noſstræ Occidẽtales Indiæ in pluribus provincijs abundant, infrà lib. 5. (Deo iuvãte) latum ſsermonem habebo. Nunc autem inſstitutam tractationem proſsequendo, illud |

p. 101

tantùm in quæſstionem deducam, utrum

^† Indi his metallis eruendis, & operandis adigi, & diſstribui poſssint? In qua non ſsolùm diſsſsentire video plures viros prudentes, & religioſsos, qui tum antiquis, tum præſsentibus temporibus de ea tractarunt, & tractant; verùm & ipſsas ſschedulas, ac proviſsiones Regias circa hunc difficilem, & quotidianum articulum varijs occaſsionibus expeditas. Quod efficit, ut laxiore calamo in eo exonendo & diſscutiendo proceder debeamus, ex his, quæ ſsup. c. 4. in princip. tradidimus, quibus addo multum in noſstri fodinarum terminis loquentem D. Petr. Chryſsolog. ſserm. 91. dum inquit: Aurum de terra legere qui noverunt, ubi divitem ſsenſserint venam, ibi quicquid eſst artis, quicquid laboris, impendunt.

Magnum igitur hoc, ſseu profundum (ut meliùs loquar) iter aggrediendo, in primis affirmativãaffirmativam partom, atque ita licitè

^† Indos huic oneri ſsubiugari, ſsub iuſsta tamen mercede, & cum alijs conditionibus, & qualitatibus, de quibus plenè egimus ſsup. hoc. lib. c. 5. expreſssè tenet Ioann. Matienzus in tract. M.S. de moderat. Regn. Perù 1. par. c. 40. cum tribus ſseqq. elegantiſssimus P. Ioſseph. Acoſsta de procurand. Indor. ſsalut. lib. 3. cap. 18. & Fr. Mich. ab Agia in ſsæpè allegatis reſsponſs. de ſservitio perſson. pag. 60. cum ſseqq. Et vidi de eâdem re aliud manuſscriptum, nec malè dolatum reſspõſsum D. Petri Muñiz Almæ Metropolitanæ Limenſsis Eccleſsiæ, meritiſssimi olim Decani, & Theologiæ ſsacræ Doctoris præſstantiſssimi: & alias prætereà conſsultationes Reverendiſss. quondam Dom. D. Hieronymni à Loaiſsa, eiuſsdẽ Eccleſsiæ Archiepiſscopi, aliorũq́ue DoctorũDoctorum VirorũVirorum, quod, calatis ad hoc comitijs, rogaſsſse videtur Peruanus prorex D.D. Frãc. à Toleto, qui eidẽeidem ſsententiæ ſsub ſscripſsiſsſse vidẽtur.

Pro qua primo loco conſsiderari poteſst,

^† in metallorum effoſsſsione, & operatione nõnon mino rem curam, & induſstriam conſsiderari, quàm in agricultura, & alijs operibus, de quibus ſsup. locuti ſsumus: nam metalla à perſscrutando, nomen invenerunt, ut ſsuo loco dicemus, nec niſsi obſstetricante avaritiâ produntur, ut inquit Plin. lib. 33. c. 4. & Pined. de reb. Salom. lib. 4. c. 16. §. 1. & ſseqq. Et ſsimiliter,

^† nõnon minus, ſsed imò magis utilia, & neceſsſsaria videri, ad harũ provinciarum conſservationem, & propagationem, cùm præcipui earum fructus, atque proventus in metallis auri, & argenti conſsiſstãt. Quibus ceſsſsantibus (ut ceſsſsare neceve eſst, ſsi Indi huic labori non mancipentur) manifeſstum eſst, eiſsdẽ provincijs graviſsimũgraviſsimum, ac præſsentiſssimum periculum imminêre; & cõmercia, quæ cum Hiſspania exercentur, citiſssimè defectura: atque omnes

^† pariter totius Reipub. tam IndorũIndorum, quàm HiſpanorũHiſpanorum nervos cõcidereconcidere, & relaxari, qui his veluti tibicinibus, & retinaculis mutuò ſsuſstinentur, & coagmentãturcoagmentantur. quam rationem apertè exprimit cap. 67. Inſstructionis Proregis Peruani, de quo infrà n. 76. & benè expendunt auctores ſsup. relati, præſsertim Ioſseph. Acoſsta d.c. 18. cuius elegãtia verba ita ſse habent:

^† At ſsi meta lla curari deſsierint, ſsi argentum è venis nõnon eruatur, ſsubverſsis à radicibus montibus, ut eſst apud S. Iob cap. 28. ſsi aurum ex fluviorum obicibusnon cogatur, mineraliaq́ue cætera negliagantur, actum eſst Indorum negotium, & Reſspub. inbterijt. Neque aluos fructus Hiſspant tanto Oceani circuitu quærũtquærunt, neque alia ex cauſsa, vel mercatores negotiantur, vel iudices præſidẽtpræſident, vel ipſsi quoque Sacerdotes plerumq́ue evangelizant. Argentum, aurumq́ue ſsi deſsit, & ſse ſsubducat ex oculis, omnis frequentia, omnis commeatio, omnis civilis, & Sacerdotalis cõcurſsus brevi evaneſscet, &c.

^† ne quis novum hoc, aut mirum exiſstimet, audiat Cicer. lib. 3. offic. dicentem: Omnes commovemur diligentiùs, cùm aliqua ſspecies utilitatis obiecta est, Lucret. lib. 5. de natura rerum:

Nuſsquam hominum genus incaßùm fruſstraq́ue laborat.

Et Martial. lib. 1. epigr. 152. qui ad irrationalia idem etiam extendit, dum inquit:

In ſsteriles campos nolunt iuga ferre iuvenci, Pingue ſsolum laſsſsat, ſsed iuvat ipſse labor.

Vera quippè eſst, & antiqua illa Horatij ſsententia epiſst. 1. lib. 1. qui mercatorum

^† cupiditatem Indos quærere docuiſsſse, quaſsi id præſsagiens, quod nos nunc oculatâ fide experimur, his verbis admonuit:

Impiger extremos currit mercator ad Indos
Per mare pauperiẽ fugiẽs, per ſsaxa, per ignes.

Et lib. 1. Od. 5.

Luctantem Icarijs fluctibus Africum
Mercator intuens, otia, & oppidi
Laudat rura ſsui: mox reficit rates
Quaſsſsas, indocilis pauperiem pati.

Eleganter Tibullus lib. 1. eleg. 10. in princip.

Lucra petens habili tauros adiunxit aratro, Et durum terræ rusticus urget opus:
Lucra petituras freta per parentia ventis, Ducunt inſstabiles ſsydera certa rates.

Facit

^† text. in cap. fin. 7. q. 1. ibi: Cùm laborẽ ſsuum ſsine fructu eſsſse conſsiderant, in loco alio ad laborem cum fructu migrant. Et illud quod ab Epicteto in altercatione Hadriani dictum circũfertur: Qua ratione homo laſsſsus non fit? lucrum faciendo.

Sed præſstat,

^† ut Aurelium etiam Caſssiodorum audiamus, aureè de hoc labore metallorum loquentem, & præ cæteris, qui ad |

p. 102

alios terræ fructus conſsequendos diriguntur, utilem, & neceſsſsarium eſsſse, probantem lib. 9. epiſst. 3. his verbis: Si laboromnis aßiduus adeò diverſsos exigit fructus, ut aurum, argentumq́ue ſsolita commutatione mercetur, cur non ipſsa diligenter exquirimus, propter quæ poſscere alia videbamur? Italia dives inferat nobis & aureos fructus. Omnis proventus acquiritur, ubi metallum fulvidum reperitur. Nam quid neceſsſse est terram multiplici fœcunditate laſsſsari, ſsi ipſsa magis pretia in ea potuerint inveniri? Frumenta vobis uſsualiter Natura industria ſsuffragante, concedit, paßim ſse vina profundunt:

^† metallum rarò proditur, ut studioſsiùs expetatur. Et infrà: Cur enim iaceat ſsine cultu, quod honeſstum poteſst eſsſse compendium? Aurum ſsiquidem per bella quærere, nefas eſst: per maria, periculum: per falſsitates, opprobrium: in ſsua verò natura, iuſstitia.

^† Honeſsta verò ſsunt lucra, per quæ nemo læditur: & benè acquiritur, quod à nullis adhuc dominis abrogatur. Et iterum lib. 4. epiſst. 34. Non eſst enim cupiditas eripere, quæ nullus ſse dominus ingemiſscat amiſsiße. Primi enim dicuntur aurum Eacus, argentum Indus Rex Scythiæ repreiſsſse, & humano uſsui ſsumma laude tradidiſsſse. Quod nos in contrarium negligere non debemus. Ne ſsicut latentia cum laude ſsunt prodita, ita inventa cum vituperatione videantur eſsſse neglecta. Quod latiùs etiãetiam proſsequitur Georg. Agricola de re metall. lib. 1. pag. 8. & ſseqq. Vbi eorum argumentis reſspõdens, qui metalla nec quærenda, nec fodienda eſsſse tradunt, pluribus contrarium probat, & apertè oſstendit

^† hominem ſsine metallis non poſsſse parare ea, quæ ſsuppeditant ad victum, & ad veſstitum.

Secvndò facit,

^† quòd cùm iuſsta harum Occidentalium regionum acquiſsitio, & retentio eo præcipue titulo muniatur, quòd noſstri Catholici Regis Chriſstianam Fidem in eis annuntiare, propagare, ac conſservare tenentur, ut latè in lib. 2. & 3. primi tomi tradidimus: eodem planè argumento, attentiùs curanda, & defendenda videtur metallorum effoſssio, quæ mediante Indorum operâ, atque induſstriâ conficitur. Quoniam ſsi divitiæ

^† deficiant, quæ inde conſstari ſsolent, quantumvis pius, & ſsanctus eorundem Regum zelus, & affectus perſsiſstat, qui his auri, & argenti cardinibus principaliter non moventur, ut terigimus dict. 1. tom. lib. 1. cap. ult. ex num. 99. & lib. 3. cap. 5. ex num. 6. gentes tamen, quæ iam has provincias inhabitãtinhabitant, & quotidie de novo in eas traijcere ſsolent, illas proculdubio relinquent, ut ſsuprà conſsideravimus, & Archiepiſscopi, Epiſscopi, Proreges, Magiſstratus, alijq́ue ſspirituales & ſsæculares miniſstri reditibus neceſsſsarijs deſstituerentur, unde ſse commodè alere poſssint. Regiaq́ue tributa, & vectigalia deficient, quibus militum copias, & militares claſsſses magnis quotannis ſsumtibus, ad earundem provinciarum defenſsionẽ, & hoſstium depulſsionẽ, armari, & expediri videmus. Atque adeò Fides ipſsa paulatim collabetur, quæ inter iſstas Barbaras gẽtesgentes toto laboribus, ac ſsudoribus plantata conſspicitur. Ipſsiq́ue, Hiſspanorum commercio, tuitione, ac directione ceſsſsante, ad idololatriam, & ferinos mores, quos anteà habebant, redibunt, nec divini verbi Prædicatores ſsecuri inter eos poterunt permanêre.

Quod etſsi nobis vitio verti non immeritò poſssit, apud quos auri, argentiq́ue cupiditas plus valêre videatur, quàm ardor, & charitas, ut tot animarum millia Christo Domino lucrifiant; non tamen omninò mirandum, aut exprobrandum videtur,

^† cùm Deus ipſse pro ſsumma bonitate, ac providentia ſsua, ut gentes adeò remotas, & Barbaras Evangelio adiungeret, aurum, argentumq́ue his terris tam copiosè donaverit, hiſsq́ue veluti illecebris noſstrorum ingenia, & animos diſspoſsuerit, ut Indorum converſsioni ſsimul incumberent, & quos ſsola charitas animarum fortè non commoveret, divitiarum ſsaltem cupiditas ineſscaret.

Cui conſsiderationi graviter inſsiſstẽs Ioſseph. Acoſsta ubi ſsupr.

^† meritò cum D. Paulo ad Roman. 11. altitudinem divitiarum ſsapientiæ & ſscientiæ Dei compellat; quis enim non divini conſsilij arcanum ſsuſspiciat, atque admiretur, qui aurum, argentumq́ue, omniũomnium mortalium perniciem, ſsalutem Indorum eſsſse voluerit? Et in hoc ponderat illum alium D. Paul. locum ad Philipp. 1. Dummodò ſsive per occaſsionem, ſsive per vertitatem Christus annuntietur, & in hoc gaudeo, ſsed & gaudebo; de quo Nos pluribus egimus d. lib. 2. tom. 1. cap. 18. n. 36. & ſseqq. & huc etiam transferri poſsſsunt alia loca Scripturæ ſsacræ, nempè Cãtic. cap. 8. Iſsai. 60. Pſsalm. 64. & Iob 28. quæ eodem ſsenſsu explicuimus d. 1. tom. lib. 1. cap. 15. n. 40. & 41. & num. 56. & ſseqq. cum Baſsil. Pontio in 1. par. quæſst. ſsive diſsputat. expoſsitivarum, q. 8. cap. 4. pag. 475. ad finem.

Tertiò facit, quòd ſsi Reipublicæ utilitas & neceſsſsitas hæc IndorũIndorum ſservitia iuſsta reddere poteſst, ut ſsæpè retulimus, apertè conſstat, nullum ex varijs modis in præſsenti caſsu deficere, quibus

^† res aliqua neceſsſsaria dici ſsolet, vel neceſssitatem importare, quos recenſset Tuſsch. litt. N. cõcl. 18. & 19. & Rutil. Bẽzon. de anno Iubilæi lib. 1. c. 10. pag. 62. & 67. |

p. 103

Nam hæ provinciæ Indiarum aliter (ut diximus) conſservari non poſsſsunt: &

^† ubi cum Hiſspano Imperi, ac Monarchia innctæ eſsſse cœperunt, & omnes, ſsive Indi, ſsive Hiſspani utrobique habitantes, ſsub eodem Rege conſstituti, æquè etiam tenentur communibus ciuſsdem Regis, & Monarchiæ neceſssitatibus, periculiſsq́ue ſsuccurrere, & ſse mutuò iuvare debent, membraq́ue membris compati, ſsuis quæque miniſsterijs diligenter fungentia, ut latè probatum reliquimus ſsuprà hoc eodem lib. cap. 4. ex num. 50. Ac per cõſequensconſequens

^† Indi, qui naturâ fuâ magis apti metallis effodiendis, & expoliendis eſsſse videntur, in hoc munere inſservire, & laborare debent, ut Regi noſstro divitiæ, ac facultates ſsuppetere poſssint, quibus eadem quæ poſssidet, Regna ab hoſstium invaſsione defendat; Fiſscum, quem nimis exhauſstum habet, reficiat; & quod præcipuum eſst, Fidem, & Catholicam Religionem adverſsus hæreticos, & infideles tueatur, atque promoveat: quam ei eſsſse

^† præcipuam curam, omnes agnoſscimus, & pluribus probat Redinus de Maieſstat. Princip. verb. Imperatoriam, num. 3. Borrell. omnino videndus, de præſstant. Reg. Cathol. cap. 45. num. 34. & Dom. Valençuela conſs. 99. num. 27. Quotidianis

^† enim conſstat experimentis, Hiſspanos homines, aut Æthiopes ſservos huic labori aptos neutiquam eſsſse, propter temperamenti diverſsitatem, & alias rationes, quas tradit Agia dict. reſsponſs. de ſservit, perſson. pag. 25. & Nos ſsup. hoc lib. cap. 4. ex num. 110. Et ut apti eſsſsent, adhuc tamen (ut ibi etiam diximus) ſsi eorum opera metallarij uterentur, plus diſspendij, quàm compendij conſsequerentur, propter mercedis incrementum, & alias expenſsas, atque pericula, quæ neceſsſsariò ſsubire debent.

Dictas porrò cauſsas, & rationes ad extorquendum hoc Indorum ſservitium prætexi, nemo ſsuccensêre debebit, cùm

^† ob eaſdẽeasdem ab Hiſspanis nova tributa, ſservitia, & impoſsitiones iuſstè exigantur, utilitate, & neceſssitate publicâ ita ſsuadente, argum. text. & eorum, quæ ibi notant DD. in cap. ſsuper quibuſsdam, §. prætereà, de verbor. ſsignif. cap. tributum 23. quæſst. 8. cap. quia 10. quæſst. 3. ubi notanter Archidiacon. cap. innovamus, de cenſsib. l. vectigalia, D. de publ. & vectigal. l. 1. C. vectigal. nova inſst. non poſsſs. cum alijs, quæ latiùs adducam infrà hoc lib. cap. 18. & refert Bobadilla in Politica lib. 5. cap. 5. Cevallos pract. commun. 1. tom. quæſst. 578. Addition. ad Guidon. Papæ deciſs. 424. & copiosè Dom. Valençuela conſs. 99. per tot. ubi tractat de ſservitijs, & donativis à ſsubditis in caſsu neceſssitatis Regi præſstari ſsolitis.

A quo, inquiunt, exactam,

^† atque ſscrupuIoſsam eiuſsmodi neceſssitatis informationem exigendam non eſsſse, ſsed eius probabili affirmationi, ſsive teſstificationi credi debêre; neque etiam expectandum, ut neceſssitas ad miſseriam ultimam vergat, ſsed ut urgeat, vel immineat, ſsufficere, argum. text. in l. fin. C. in quib. cauſs. in integr. reſstit. ibi: Non etiam expectandum eſst, ut inſsula ruat, & ſsie deinde agi poſsſsit; & fentent. Cicer. lib. 2. offic. ubi inquit: Non est dubium propter ærurij tenuitatem, tributum eſsſse conferendum, ut omnes intelligant, pro ſsalute Reipublicæ neceſssitati parendum, quibus alia adijciunt Bobadilla & Valençuela ubi ſsup.

Et facit,

^† quod habetur 4. Regum cap. 18. & alibi ſsæpè, ubi Eccleſsiæ, & templorum vaſsa, neceſsſsitate urgente, licitè per Reges ſsumi poſsſse docemur. Et idem tradit l. 9. tit. 2. lib. 1. Recop. eo tamen addito, quòd poſsteà illa integrè reſstituere debeant, & l. 1. tit. 1. part. 2. ubi dicitur,

^† Regem poſsitum in neceſssitate, ita ſsibi de bonis, ac facultatibus ſsubditorum ſsuccurrere poſsſse, ac ſsi ea hæreditario iure ad illum pertinêrent. Quod latiùs proſsequitur Dom. Valençuela d. conſs. 99. num. 5. & 6. & eſst doctrina D. Thom. in 2. 2. quæſst. 62. art. 8. in ſsolut. ad 2. ubi tractat, qualiter ex eadem ratione excuſsetur Rex à reſstitutione, vel ſsolutione eorum, quæ debet, vel dilationem petere poſssit? De quo ſsunt videndi Caictan. Bañes, & Aragon. ibid. & latiùs & meliùs Ludovic. Lopez in ſsumm. cap. 114. cum ſseqq. uſsque ad cap. 121. Navarr. in Manuali Latin. cap. 21. ex num. 62. & Covarr. in Reg. peccatum, 1. par. in princip. num. 2. Et plurima alia,

^† quæ de neceſssitate, & eius effectibus congerit, poſst alios, Romanus in l. ſsi verò, §. de viro, fallent. 54. D. ſsolut. matrim. Roland. à Valle conſs. 43. n. 20. cum ſseqq. vol 2. & conſs. 21. n. 14. vol. 1. Medices de fortuit. caſsib. 1. par. q. 6. per totam, Dueñas reg. 102. Craveta conſs. 6. num. 91. Tiber. Decian. reſsponſs. 20. num. 14. & 36. vol. 1. Petr. Gerard. ſsingul. ult. Bolognet. conſs. 1. n. 169. cum ſseqq. latiſssimè Victavian. deciſs. Pedemont. 68. n. 28. Simon de Præt. de interpret, ult. volunt. lib. 1. fol. 125. & ſseqq.

Qvartò, in favorem eiuſsdem ſsententiæ conſsidero, quòd

^† licèt ſsemper execrabilis, ac reprehenſsibilis fuerit aliquorum Regum, & Imperatorum Tyrannis, qui, ſsub publicæ utilitatis, vel neceſssitatis colore, gravia, & nova tributa, & onera ſsuis ſsubditis imponebant, de quibus latè agit Petr. Gregor. lib. 3. de Repub. cap. 4. & 5. & lib. 6. cap. 13. n. 8. Cuiacius lib. 10. obſserv. cap. 7. Cromerus |

p. 104

lib. 23. de reb. Polon. & Nos infrà hoc lib. cap. 18. ubi de tributis IndorũIndorum agemus. Nuſsquam tamen

^† notatum, vel prohibitum reperitur, quòd Reges iuſstis, ac permiſssis arbitrijs utentes, patrimonia ſsua, & Fiſscales reditus augêre conentur: quin potius morataliter Principem peccare, Doctores exiſstimant, qui pro virili non curat, auri, & argenti theſsauros congerere, ut expeditionibus bellicis paratus exiſstat, & ſsubditos, quanturm poſssit, a tributorum oneribus liberet, ut conſstat ex text. in cap. Principes, cap. adminiſstratores, 23. q. 5. cap. alius 15. q. 6. D. Thom. lib. 2. de regim. Princip. Navarr. in Manual. c. 25. n. 2. Pineda Frãciſscan. in Agricult. Chriſstian. dialog. 20. §. 5. Petr. Gregor. lib. 2. de Republ. cap. 9. & alijs relatis à Bobadilla in Polit. lib. 2. c. 12. n. 70. & lib. 5. c. 5. n. 8. verb. Para eſstas, Rutil. Benzon. de ann. Iubilæi lib. 2. pag. 164. M. Anton. Perez in Laurea Salmant. certam. 5. expoſsitivo de hominum præfect. c. 3. pag. 277. &c. 4 pag. 284. M. Marquez, omninò legendus, in Gubernat. Chriſstian. lib. 1. c. 3. pag. 27. & 28. illuſstriſss. & eruditiſss. D. Archiepiſsc. Bracharenſs. D. Rodericus Acuña in notis ad cap. his igitur, diſst. 23. pag. 159. Vbi an peccaverit

^† Salomon immenſsos divitiarum cumulos coacervando: & noviſssimè & elegantiſssimè Maucler. in Monarch. Gallic. lib. 2. 3. par. cap. 11. ubi idem pluribus probat, & Zipæus de Magiſstr. lib. 4. cap. 30. num. 4. pag. 411.

In pecunia quippè, & divitijs Principum, Reipublicę nervos

^† eſsſse, nemini dubium eſst, ut docet Vlpian. in l. 1. §. in cauſsa, D. de quæſstion. l. lex quæ tutores, C. de admin. tutor. Novella Leonis Imp. 52. ubi Gottofred. in notis M. Tull. in Orat. pro Leg. Manil. Cornel. Tacit. lib. 20. Annal. ibi: Neque quies gẽtium ſsine armis, neque arma ſsine stipendijs, neque ſstipendia ſsine tributis haberi queunt. Anton. Perez d.c. 3. n. 30. & latiſssimè Petr. Andreas Canonher. in quæſst. & diſscurſs. ſsup. cornel. Tacit. pag. 224. & ſseq. Forner. lib. 1. ſselectionum cap. 20. & Cuiac. lib. 6. obſservat. cap. 19. noſster Bobadilla, qui plures alios refert, in Polit. lib. 5. c. 4. n. 1. & ſseqq. & Scipio Ammiratus in diſsſsert. polit. lib. 18. c. 9. pag. 297.

Vndè meritò

^† ſscriptum reliquit Polybius lib. 5. nihil non ſseditionibus, irâ, ac ſsimultatibus plenumin Republica, ut & in privata vita, accidere conſsueviſsſse, quando præciſsis ſsumtibus neceſsſsaria deficiunt. Et M. Tull. lib. 1. epiſst. ult. ad Brutum, quòd maximus in Repub. nodus eſst inopia rei pecuniariæ, quibus alia addit Iuſst. Lipſs. d. lib. 4. Polit. c. 11. & lib. 6. cap. 2. & 4. Dom. Valençuela d. conſs. 99. Num 3 & ſseqq. & Simon Maiol. in dieb. Canicul. 3. tom. colloq. 2. pag. 395.

Inter prædicta verò media, & arbitria, quibus iuſstè Principes divitias, & theſsauros cõgere poſsſsunt, illud planè iuſstiſssimum

^† ſsemper, & honeſstiſssimum iudicatrum eſst, ut metalli fodinas, quæ in ſsuis Regnis exiſstunt, perquirere, & effodere faciant, atque ita ex latẽtibus terræ theſsauris, ibi inutiliter quieſscentibus, Regias gazas adaugeant, ſsuiſsq́ue, & populorum ſsibi commiſsſsorum neceſssitatibus, & utilitatibus conſsulant. Quod præclarè admodum

^† extulit Caſssiodor. d. lib. 9. epiſst. 3. cuius verba ſsup. n. 10. retulimus, ubi etiam ſsubiungit: Officinis ſsolemniter inſstatutis, montiũ viſscera perquirantur, intretur beneficio artis in penetrale telluris, & velut in the ſsauris ſsuis, Natura locuples inquiratur, &c. & nõ minus eleganter Latinus Paccatus in Panegyr. ad Theodoſs. ubi Maximum TyrannũTyrannum reprehendens, quòd non contentus eo divitiarum cogendarum modo, quo alij Cæſsares uſsi fuerant, eas violenter à iuſstis poſsſseſsſsoribus abrogabat, ſsic inquit: Neque enim, qui Regibus mos est, exercendis invigilabat metallis, ut latentia Naturæ bona in uſsum accerſseret, & pararet in noxias, nullo pauperiore, divitias. Parum ille pretioſsum putabat aurum, quod de montium venis, aut fluminum glareis quæſsitor Beſsſsus, ſscrutator Callaicus eruiſsſset.

Atque hùc nimirùm pertinet,

^† quod de damnis, aut malis divitiarum recongitarum ex illo Eccleſs. cap. 2. Coacervavi mihi argentũargentum & aurum, tradit Ioan. Pineda de reb. geſst. Salom. lib. 7. cap. 13. pag. 520. & Mart. Delr. in Adagijs ſsacr. 2. tom. adag. 409. pag. 533. ubi pluribus probat, theſsauros, & ſsapientiã communicari debêre, ſsic explicans illud Eccleſs. 20. Sapientia abſsconſsa, & theſsaurus inviſsus, cui convenit illud Ptolemæi Regis Ægypti, initio 2. ad Iudæos epiſstolæ: Theſsauri occulti, & faontis obſsignatæ, quæ est utilitas in utriſsque? & Lucani in carmine ad Piſsonẽ:

Abdita quid prodeſst generoſsi vena metalli,
Si cultore caret?

Et idem pulcro Emblem. docet Sãbuc. pag. 206.

Aurum, dũdum latitat, nihil venis, atque cavernis
Profuerit, fulvæ ni effodiantur opes.

Qvintò facit,

^†quòd cùm ea, quæ exemplo fiunt, iure fieri, putare homines ſsoleant, ut ait Cicer. lib. 3. de Orat. iunctâ l. exemplo, C. de probat. gloſsſs. notab. in cap. ult. 1. diſst. & traditis à Felino in cap. 2. de præſsumt. & à Me in tract. de crim. parricid. lib. 1. cap. 2. pag. 5. Non videtur improbari poſsſse hæc conſsuetudo, Indorum vaſsſsallorum mineralibus addicẽdiaddicendi,

^† cùm eadem omnium ferè ſsæculorum, ac |

p. 105

nationum uſsus admiſseri, Sic enim

^† invenimus Cræſsum Lydorum Regem gazas, & theſsauros ſsuos ſsupra modum implêſsſse, ita, ut inter prodigiosè divites numeretur, ut prodit Herodor. lib. 1. Plutarc. in vita Solonis, Cic. lib. 4. de Finib. & Eraſsmus in Adag. Cræſso ditior, & Cræſsi pecuniæ teruncium addere. Et Semiramidem

^† metalla per captivos exercuiſsſse, teſste Diodoro Siculo, Suidâ, Rhodigin. & alijs, quos refert Pineda de reb. Salomon. pag. 186. & 197. & Bobad. in Polit. lib. 1. c. 9. n. 20. Athenæus quoque lib. 6. c. 7. circa fin. ſscriptum reliquit,

^† Atticos per vinctas ſservorum myriades metalla operari ſsolitos fuiſsſse, & ex Poſssidonio narrat, ipſsos ſservos à dominis defeciſsſse, atque omnes metallorum cuſstodes interemiſsſse, arcemq́ue Sunij occupaſsſse, ac diu devaſstaſsſse Atticam regionem.

Et in Macedonia

^† legimus, ex effoſsſsione æris ſsingula talenta in ſsirigulos dies Alexãdro pendi ſsolêre, ut refert AlexãdAlexand. ab Alex. lib. 4. dier. Gen. cap. 10. ante fin. ubi eius Additionator Tiraq. plura alia ſsuo more congeſssit. Cuius etiam metalli Macedonici ingens vectigal Romanis impẽſsum fuiſsſse, Livius teſstatur lib. 45. & Caſssiodor. in Chron. ann. ab Vrbe condita 597. Et eò pertinet l. 7. de metallarijs Illyrici, in C. Theodoſs. & Petr. Greg. lib. 3. de Repub. cap. 4. n. 17. Strabo quoque lib. 3. Georgraph. (& ex eo recolens Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 19. pag. 426. & Guidus Pancirol. in Theſsaur. var. antiq. lib. 3. pag. 372.) Auctor eſst,

^† olim iuxta Carthaginem, quadra ginta hominum millia uni argento effodiendo operam impendiſsſse.

Et idem de alijs nationibus,

^† & de varijs modis, ac formis, quibus aurum, argentũargentum, & alia metalla quærere, & exercêre ſolebãtſolebant, latè poſst alios, tradit Theatr. vitæ humanæ pag. 591. & pag. 3626. & ſsequentib. Poſsſsevin. in Bibliot. lib. 12. c. 65. Borrel. de præſstant. Reg. Cathol. cap. 28. per tot. Vbi etiam diſsputat, an

^† argentum arte fieri poſssit, Pineda in cõment. ſsup. Iob, 2. tom. c. 38. verſs. 4. pag. 484. & latiùs de reb. Salom. lib. 1. cap. 15. ex pag. 197. ad 239. Maiol. d. colloq. 19. Forcatul. de Gallor. Imper. & Philoſsoph. lib. 1. pag. 48. & 49. ubi tractat, cur Pluto,

^† quem metallorũmetallorum, ſsive divitiarum DeũDeum fabuloſsa antiquitas finxit, Dis fuerit appellatus? Nimirùm quia divitiæ omnes terris incluſsæ, è terris oriantur, & recidant omnia in terras. Terrena autem omnis vis, atque Natura diti Patri dicata ſsit, teſste M. Tullio lib. 2. de natur. Deor. & plura doctè & copiosè cumulans, Guido Pãcirol. hi ſsup. & Bulenger. d.c. 22. ubi

^† addit, extare legem cenſsoriam Ictimulorum auri fodinæ, quâ in Vercellenſsi agro cavebatur, ne plus quinquemillia hominum in opera publicani haberent, Fr. Thom. Maluenda de AntiChriſsto lib. 6. cap. 12. ubi Potoſsienſses noſstras argenti fodinas extollit. Et noviſssimè

^† Fr. Ioan. à Ponte Dominican. de conven. utriuſsque Monarch. lib. 1. cap. 26. & lib. 3. cap. l7. & 16. ubi de argenti beneficio & purgatione, & Aſsiæ & Africæ, & noſstræ Hiſspaniæ copioſsis metallis, & mineralibus agit, & quàm innumera hominum millia eorum effoſsſsioni, & operationi incubuerint, & occubuerint. Dequo etiam videri poſsſsunt, quæ minutatim ſscribit Seneca lib..natur. quæſst. Diodor. Sicul. lib. 6. cap. 9. Plin. lib. 33. bap. 4. & ex eo, Hiſspano ſsermone, doctus noſster Bernard. Aldrete de orig. linguæ Hiſspanæ lib. 1. c. 21. pag. 133. & Cæl. Rhodigin. lib. 18. c. 22. ubi docet, hac ex cauſsa

^† dici ſsolere, Hiſspaniæ ſsubterranea Plutum inhabitare: & Pineda ubi ſsup. ubi Serariũ reprehendit, quòd Hiſspaniæ divitias, auriq́ue, & argenti fodinas, vel nulas fuiſsſse, vel iã ad Indos tranſsijſsſse, ſscriptum reliquerit.

Ipſsos quoque Incas, & Motechumas anti

*quos Peruanorum & Mexicanorum Reges, ſsive Tyrannos, eoſsdem Indos, de quibus agimus, metallis fodiendis addicere ſsolitos, & hinc magnam divitiarum copiam conflare, pluribus probat Ioſseph. Acoſsta in hiſst. natur. & morali Indiar. lib. 6. c. 15. & Garcilaſs. Inca in comment. Regijs, ſsive de Incarum origine, lib. 5. cap. 7. lib. 6. cap. 2. & lib. 8. cap. 24. nimirum, quia Indis ſsuis pro ſservis utebantur, ut tetigimus in 1. tom. lib. 2. cap. 16. n. 6. & oſstendit caput Regiæ epiſstolæ anni 1574. ad Proregem Mexicanum ſscriptæ, quod extat 4. tom. pag. 315. ibi: Para labores, i obras publicas, i otras, à que ellos deſsde ſsu infidelidad eſstaban obligados.

Sed

^† ne Romanos prætermittamus, qui reliquis nationibus iuſstiores, & ſsapientiores quondam habiti fuerunt, ut dixi eodẽeodem 1. tom. lib. 6. cap. 7. n. 72. & ſseqq. Hi quidem, ubicunque Imperium, & dominationem ſsuam extẽdebant, in metallis inquirendis, & eruendis, montibuſsq́ue hac de cauſsa ſsuſsq́ue, ac decus volvendis, omnem curam, & operam impenderunt, ut prolixè narrat Plin. d. lib. 33. de natur. hiſst. cap. 4. & paſssdim reliqui Auctores ſsuprà citati: habeturq́ue, & quod magis eſst, laudari videtur

^† lib. 1. Machab. c. 8. ibi: Et audierunt prælia eorum, & virtutes bonas, quas fecerunt in Galatia, & qua obtinuerũt eos, & duxerunt ſsub tributum & quanta fecerunt in Regione Hiſspaniæ, & quòd in potestatem redegerunt metalla argenti & auri, quæ illic ſsunt, &c.

Et manifeſstè conſstat

^† ex toto tit. C. de metallis & metallarijs, & procuratoribus me|

p. 106

tallorum lib. 11. ubi, quod plus eſst, in l. 4. & ult. ſsaris oſstenditur, homines fuiſsſse his metallorum laboribus peculiariter mãcipatos, qui ſsi ab eis auſsugerint, undecunque revocari iubentur. De quorum

^† metallariorum, & aliorum ſsimilium officiorum quaſsi ſservili conditione, plura colligere poſsſsumus ex Cuiacio, omninò videndo, in recit. poſsth. ad Cod. ſsup. l. 5. C. de præſscript. trigint. col. 937. & in d. tit. C. de metallar. ubi etiam Alciat. & Pyrrhus Ængleberm. & Toletan. in lucerna Rubricar. & latiùs, & elegantiùs Bulenger. de Romano Imperio lib. 9. cap. 23. pag. 719. & ſseqq. ubi addit,

^† quòd quicunque volebat metallarij officium profiteri, priùs præſstabat Fiſsco octo ſscrupulos in baluca, id eſst, in arenato, vel minuto auro puro. Qua

^† de cauſsa metallorum fodiendorum ius ipſsi Romani, & poſstmodum aliæ gentes inter Regalia computarunt, & propriè ad locorum ſsupremos Principes pertinêre ſsanxerunt, qui ea inter vectigalia habebant, quæ & publicanis locabantur, ut inquit Plin. d. lib. 33. cap. 4. Bulenger. d. cap. 22. Pãcirol. in d. Theſsauro, pag. 372. cum alijs, quæ tradit Vveſsemb. conſs. 95. num. 14. & conſs. 60. Roſsenthal. de feud. 1. par. c. 5. cõcl. 89. Regner. Sixtin. de Regal. tit. de metall. Ægidius Boſssius in praxi, eod. tit. de metall. n. 3. 11. & 13. Ioann. Garcia in tract. de expenſs. cap. 22. n. 47. Vincent. Carroc. de locato, par. 4. tit. de remiſss. merced. q. 10. Ioan. Kalin. in lexico iuris, verb. Mineræ, & latiſssimè Farin. 3. tom. crim. q. 104. ex n. 33. Petr. Heigius 1. part. quæſst. Miſscell. q. 13. Rauchbar. q. 23. Modeſst. piſstor. conſs. 4. n. 7. & Rhenat. Chopp. de doman. Franc. lib. 1. cap. ult. & Nos latiùs dicemus infr. lib. 5. cap. 1. Atque hoc iure, & uſsu metallorum à mineralibus extrahendorum, paſssim hodie Germani, & aliæ nationes utuntur.

Et de Friderico III. Imp. narrat Munſster.

* in Coſsmographia, & ex eo recolit Theatr. vitæ human. vol. 5. lib. 2. pag. 1229. ſsummum ſstudium adhibuiſsſse in re metallica, & ubicunque licuit, metallicam rem tractaviſsſse.

Et quòd

^† metalla rij nõnon ſsint reprehendendi, ſsed potius laudandi, quia labore proprio ſsibi & Reipublicæ proſsunt, optimè docuit Bald. in tract. de vi turbat. pag. 127. n. 100. & ſseqq. & venuſstè Phalæreus Demetrius apud Athen. lib. 6. dipnoſsoph. eam rationem addens, quòd frequenter, proprijs conſsumtis, incertorũincertorum gratiâ, quæ ſse conſsecuturos ſsperabant, non receperunt, quæ verò habebant, abiecerunt, & tradens plura alia Caſsſsanæus in Catalogo gloriæ mundi, par. 11. conſsid. 38. & Ioan. Guidus in tract. de mineralib. lib. 4. tit. 15. ex num. 1. & DD. in d. l. 1. C. de metallar.

^† per text. ibi: Is labore proprio, & ſsibi & Reipub. commoda comparet. Quæ omnia

^† exſsibilandum præbẽt Forcat. lib. 1. de Gallor. Imper. & Philoſsoph. pag. 44. ubi invidè Hiſspanos notat, quaſsi nimis cupidos & avaros, quòd metalla effodiant.

Sextò facit, quòd licèt concedamus, ex hoc ſservitio, quod Indi in metallorum fodinis præſstare coguntur, magnum eis laborem iniungi, ægritudines cauſsari, & interdum mortis etiam periculum imminêre. Adhuc

^† tamen, ſsi hõc periculum non eſst admodum evidens, & inevitabile; ſsed tale potiùs, quod multi evadunt, licèt alij deficiant, non debet eius occaſsione, & timore metallorum opera deſseri, quam tot rationibus, Reipublicæ uſsibus non ſsolùm utilem, verùm & neceſsſsariam eſsſse probavimus. Eſst quippè

^† apud Principẽ coẽrciva quædam poteſstas, ut ſsubditos ſsibi homines iuxta eorum qualitatem in his miniſsterijs deſservire compellat, quæ totius Reipublicæ conſservationi, & neceſssitati expedire videantur, aliàs non eſsſset ſsibi ſsufficiens, neque communi bono cõſuliconſuli poſsſset, ut latè probant Sotus, Victoria, Molina, & alij, quos retulimus ſsup. hoc lib. cap. 4. verſs. Sextò facit, num. 120. & ſseqq.

Et ita in eiſsdem ferè noſstris terminis receptum eſst,

^† Principem poteſstatem habere, ut vitam ſsubditi aliquando exponat mortis periculo, licèt cruciare illum niſsi ob proprium peccatum non poſssit, ut poſst Sotum & Victoriam eleganter docet Molina de iuſst. & iure, tract. 2. diſsp. 25. & in diſsp. 662. n. 1. to. 3. Pet. de Arag. in 2. 2. q. 64. art. 6. & latiùs P. Gabr. Vazquez, omninò videndus, in 1. 2. 1. tom. diſsp. 135. n. 11. P. Mag. Lorca in 2. 2. lect. 3. diſsp. 36. ex num. 45. ad 60. Gomez de Meſscua in tract. de poteſst. in ſse ipſsum lib. 1. cap. 2. n. 18. & ſseqq. & lib. 2. cap. 2. Calliſstus Remirez, qui alios adducit, in tract. de lege Reg. Arag. §. 31. n. 13. Camill. Borrell. in tract. de Magiſstr. edict. lib. 4. cap. 9. & 14. & Agia in d. reſsponſs. de ſservit. perſson. in d. 3. par. pag. 56.

Quibus non relatis, idem in noſstro caſsu defendit Matienz. d. tract. de moder. Reg. Perù, 1. par. c. 40. belli exemplũexemplum adducens,

^† quod ubi urget, omnes militare compelli poſsſsunt, ſse partier ac patriam in communi periculo defendentes, l. nullus, C. de curſsu pub. lib. 12. l. 3. 4. & 5. tit. 19. par. 2. ſsive tale bellũbellum ſsit defenſsivum, ſsive offenſsivum, dummodò illud iuſstum & licitum ſsit, & ex iuſstis cauſsis ſuſceptũſuſceptum, ut rectè docent Bañes in 2. 2. q. 64. à num. 5. dub. 1. Gregor. de Valencia diſsp. 3. q. 16. de bello punit. 2. & 3. Leonard. Leſss. lib. 2. de iuſstit. & iur. cap. 4. in fin. n. 49. & alios reſserens Ameſsena de poteſst. in ſse ipſsum lib. 2. cap. 2. |

p. 107

num. 16. qui ad id expendere potuerunt plura loca ſsacræ Scripturæ, in quibus decem in caſsibus bellum motum, & ad id populum compulſsum fuiſsſse videmus, nempè Geneſs. cap. 14. Reg. cap. 23. 24. & 26. 2. cap. 10. 11. 12. & 18. 3. cap. 15. 16. & 20. 4. cap. 3. Indic. cap. 15. & 20. Zachar. 14. & Oſsee 10. & Machab. cap. 1. 3 & 4. & tradit alia, loquens in ſsimilibus rulendinis, q. 10. n. 24. & ſseqq. & q. 43. ex n. 49. Quod tamen aliquin reſstringere ſsolent, ſsi Principis reditus, Regniq́ue tributa, ad tale bellũ inferendum, vel propulſsandum nequaquãnequaquam ſsuſsficerent, aut aliæ gentes non eſsſsent, quæ ſse ad id voluntariè conducerent, argum. l. ſsi quis in hoc, in fin. C. de Epiſscop. & Cleric. & eorum, quæ tradit Lucas de Pena in l. 1. C. ne ruſstican. lib. 11. col. 6. n. 1. & Thom. Morus in Vtopia lib. 2. ubi inquit,

^† Vtopienſses, ſsicubi bellũbellum habituri ſsint, id per milites externos peragere, licèt magno ſstipendio conductos, eos enim libentius, quàm ſsuos cives obijciũtobijciunt diſscrimini.

Nititur autem prædicta coatio, eâ etiam ſsimilitudine,

^† quòd ſsicur manus exponit ſse periculo ad conſservationem capitis, ſsic civis, ubi oportuerit, ſse eidem periculo exponere debet, pro Reipublicæ, vel Principis ſsui conſservatione, ut latè, & optimè docet D. Thom. 1. par. q. 6. art. ult. Ioann. de Terra-Rubea in tract. cõtracontra rebelles art. 32. verſs. 1. Ameſscua, Remirez, & alij ubi ſsup. & Greg. Lopez, omninò videndus, in l. 5. tit. 21. par. 4. verb. Por ellos, ubi concludit,

^† quòd licèt vaſsſsallus nõ teneatur omninò mori pro Domino, tenetur tamen vitam in periculo propter illum exponere: vaſsſsalloſsq́ue ſservis, & famulis comparat, qui pro dominis quodvis periculum ſsuſscipere debent, l. 1. §. hoc autem, & §. potuiſsſse, & l. cùm domus, D. ad Syllanian.

Poteſst etiam aliud ſsimile ſsumi,

^† de coactione medici corporalis, vel ſspiritualis, Magiſstratuſsq́ue civilis, ut tempore peſstis, etiam ſsi veroſsimiliter contagionis periculum timeãttimeant, à loco ubi reſsident, exire nõnon poſssint, quin potius ibidem ægrotantium curationi, & ſsacramentorum, aut iuſstitiæ adminiſstrationi diligenter incumbant, & reliqua provideant, quæ infirmorum ſsalutem, & Reipublicæ levamen reſspiciant, de quo plenè agit Ripa in tract. de peſste, cap. 7. n. 88. & ſseqq. Bañes in 2. 2. q. 33. art. 3. col. 1222. in fine, Navarr. in Manual. c. 24. n. 10. Eman. Roder. in ſsumm. 2. par. cap. 9. n. 2. Bobadilla in Polit. lib. 5. c. 5. n. 26. Rutil. Benzonus in tract. de fuga tempore peſstis lib. 1. diſsp. 1. q. 1. & concl. 1. & plures referẽs Gomez de Ameſscua in tract. de poteſst. in ſse ipsũ lib. 2. cap. 4. n. 5. & ſseqq.

Et denique facit

^† aliud exemplũexemplum Agiæ ubi ſsup. pag. 68. ex communi uſsu VenetorũVenetorum, Ligurum, & aliarum nationum deductũdeductum, quæ quotidie bellorum occaſsionibus, alijſsvè communibus Reipubl. neceſssitatibus imminentibus, non ſsolùm ſsubditos cogere ſsolent, ut ſse numeris militaribus referant, ſsed etiam homines liberos, invitos, & reluctantes, triremibus mancipant. Quamvis

^† hic labor duriſssimus, & viliſssimus ſsit, & damnationi in metallum æquiparetur, atque in eius locum ſsucceſsſserit, ut tradit Grammaticus deciſs. 32. n. 4. & 5. Afflict. ad conſstit. Neapol. 3. par. n. 5. Paul. Granut. in Theoremat. iur. cap. 3. n. 10. Farin. in prax. crim. lib. 1. tit. 3. q. 19. n. 14. Acoſsta d. lib. 3. cap. 18. pag. 350. in princ. & noviſssimè Vincentius de Franch. deciſs. 140. n. 8. Nævius, qui alios adducit, in l. aut damnum, §. in metallum, D. de pœn. Mornac. in not. omiſssis l. 1. §. cùm patronus, D. de offic. Præfect. urb. pag. 1072. & Petr. Faber lib. 2. ſsemſstr. cap. 5. pag. 51. ubi probare contendit, hanc triremiũ pœnam veteribus etiam cognitam fuiſsſse, de quo etiam Brodeus lib. 2. miſscell. c. 30. & latè Ian. Langlæus lib. 10. ſsemeſstr. cap. 5. per tot.

Et conducunt alia,

^† quæ de obligatione membrorum in capite protegendo, ac defendendo copiosè congerit Petr. Andr. Canonherius Aphoriſsm. Polit. Hippocrat. pag. 213. ubi refert carmina cuiuſsdam Poëtæ ſsic canentis:

Eſst corpus quod in bisviget inviolabile terris Robore membra valent, conſsilioq́ue caput.
Poſscit opem pia membra caput, nec membra recuſsant: Mutuus hic demum conſsolidatur Amor.
Fit, fieri longo nequit, ut quod tempore tandẽ Cur: capitis curam nam Deus ipſse gerit.
Quàm benè dum caput eſst ſsalvum, ſsalva omnia membra; Ergo ut vivatis membra fovete caput.

Septimò & ultimò, atque efficaciùs quidem, pro eâdem opinione perpendo, antiquã huius Regni Peruani, & Mexicani conſsuetudinem, Indos huic labori diſstribuendi, plurimis Regijs proviſsionibus, ordinationibus, ſscheduliſsq́ue ſsubnixam. Quas

^† variæ hominũ doctorum, & in rebus Indiarum magnâ experientiâ præditorum conſsultationes præceſsſserunt. Ac præſsertim Excellentiſs. (ut diximus) Proregis D. Franc. Toleto, qui etiam hac de cauſsa (ut alter Oſsiris mundi oculus dictus) totum hunc Peruanum orbem luſstravit, & qui quæque provincia ferre poſsſset, diligenter inſspexit, & prudenter diſspoſsuit, ac poſsteà Regio Indiarum Conſsilio communicavit. Vbi de eâdem materia multoties ſsummâ curâ, & ſstudio actum, & diſsputatum fuiſsſse notiſsimũnotiſsimum eſsſs, |

p. 108

Quo fit,

^† ut ſsuperfluum, imò & ſsuperbum videri poſssit, hoc denuò in dubium vel examen vocare, cùm ſsecundùm Caſssiod. lib. 10. var. epiſst. 2. conſsuetudo tanto certior iudicãda ſsit, quanto ventuſstior, quia facilè mutari non poteſst, quod per longa ſsæcula cuſstoditur. Et ſsemper

^† debeat præſsumi pro legibus, & luſsſsionibus, quas noſstri Reges in negotijs ita arduis, & gravibus edunt, maximè tantorũtantorum PatrũPatrum conſsilio, & auctoritate interveniente, iuxta ea, quæ latè adduximus 1. tom. lib. 3. cap. 2. per tot. l. fin. C. de fideiuſsſsor. cap. cùm M. de conſstit. l. humanum. 8. C. de legib. & tradita à Navar. lib. 5. conſiliorũconſiliorum, ſsub tit. de Simon. cõſs. 18. n. 3. Sarmient. lib. 3. ſselect. cap. pen. Padilla in l. fin. n. 10. C. de diverſs. reſscript. Annæ. Robert. lib. 2. rer. iud. cap. 11. fol. 168. & Ioſseph. Acoſsta d. lib. 3. cap. 18. ad finem,

^† ubi in noſstris terminis hoc argumento utẽs, ita cõcluditconcludit: Et quoniam gravi maturaq́ue Theologorum, iuriſsq́ue prudentium conſsultatione, nõ ita pridem totum hoc, de mineralibus per Indos elaborandis, negotium tractatum est, extantq́ue leges provinciales ſscriptæ, quo ordine, quavè moderatione metalla eruantur, ut ſsaluti commodiſsq́ue Indorum proſspectum ſsit, non mihi videor tantorum virorum ſsententiã improbare, multòq́ue minus leges alias debere præſscribere, quibus tam aſspera Indorum conditio temperetur.

Neque enim

^† eſst credentum Senatores, & viros graves multoties ſsine conſsilio, & cum animæ periculo aliquid ſstatuiſsſse, & rationi ſstatus, magis quàm propriæ conſscientiæ indulgere voluiſsſse, contra textum in cap. ſsi dominus 11. q. 3. & ea, quę in ſsimili tradit Covarr. in pract. cap. 35. n. 3. verſs. 5. Calderin. de uſsuris conſs. 11. in fin. Navar. in Manual. cap. 17. num. 283. verſs. Pro affirmativa, Sarmient. de redit. Eccleſs. 2. par. cap. 4. & noviſssimè Calliſstus Remirez in tract. de leg. Reg. Aragon. §. 20. num. 93. pag. 167.

Et ut dictarum ſschedularum relationẽ aggrediamur, quanti ſsemper momenti fuerit habita hæc mineralium inda gatio, ac metallorũ operatio, optimê,

^† inter alia oſstendit, cap. 67. Inſstructionis Proregis Peruani an. 1595. tom. 1. impreſsſs. pag. 324. ubi dicitur: Tambiẽ os encargo mucho que tengais mucha cuenta con la labori i beneficio delas minas deſscubiertas, i en procurar que ſse buſquẽbuſquen i labren otras de nuevo, pues la riqueza de la tierra es el nervio principal para ſsu conſservacio, i de ſsu miſsma proſsperidad reſsulta la deſstos Reinos, q̃ es en ellos tan importante i neceſsſsario quanto lo terneis entendido.

^† ob has, & alias conſsideratione, quas ſsuprà retulimus, Reges noſstri, licèt aliquando hæſsitaverint, permittere poſsteà cœperunt, ut Indi huic labori ſsubiugarentur.

Primò enim

^† per quandam ſchedulãſchedulam ann. 1551. directam Dom. D. Antonio de Mendoza, & aliam ann. 1573. & 1575. Dom. D. Frãciſsco à Toleto, Peruanis Proregibus, quæ reperiuntur in 4. tom. impreſsſs. pag. 313. & ſseqq. eis iniunctum fuit, ut inquirerent, an expediẽs eſsſset, Indis licentiam concedere, ut metallis operam darent; & ſsi oportêre iudicarent, eã illis concederent, qui ſse ſsponte ſsuâ, huic labori addicere vellent, certis laborandi horis, & iuſsti competentiſsq́ue ſsalarij taxatione præfixâ, & eâ cautione adhibitâ, ut benè à metallarijs haberentur, damnumq́ue ex hac operatione non caperent.

Idem quoque Proregi, & Audienti Mexicanæ eodem tempore ſcriptũſcriptum fuiſsſse videtur, & cùm ab eis reſsponſsum eſsſset, paucos vel nullos Indos reperiri, qui volũtariè metallorum labori operas ſsuas conducere vellent, ac proptereà oportêre, ut huic muneri adeò neceſsſsario, ſsicut & alijs, etiam inviti, diſstribuerentur;

^† reſscriptum eis fuit in Regijs epiſstolis anni 1574. & 1575. quæ habentur d. 4. tom. pag. 315. ut Indos compellerẽtcompellerent, ſsicubi id neceſsſsarium eſsſse iudicarent, ſsub prædicta iuſstæ mercedis, & moderati laboris cautione, & ne longè à ſsuis regionibus ad alias contrarij tẽperamentitemperamenti abducerentur, eâ ratione redditâ, quòd aliter utraque, iam ſsimul mixta, Hiſspanorum, & Indorum Reſspublica, ſsuſstentari & conſservari non poterat.

Eâdem tempeſstate, ob eandem quoque rationem,

^† ſsimilis ordo datus videtur Proregi Peruano Dom. D. Franc. à Toleto, qui providas (ut diximus) circa hanc Indorum diſstributionem, ordinationes edixit, & Potoſsienſsibus argenti, ac Guancavelicenſsibus argenti vivi fodinis Indos ex provincijs vicinioribus aſsſsignavit. Cuius factum probatur, & ad alia mineralia de novo reperta extendi iubetur in capite epiſstolæ 10. Ianuar. ann. 589. ad Proregem Peruanum Dominum Comitem del Villar, quod extat dicto 4. tomo pagina 315. & ſseq. & quia notabile eſst. hîc omitti nõ poteſst: En muchas de las cartas que ma aveis eſscrito, i particularmẽteparticularmente en la de ocho de Mayo deste año, referis las muchas minas que cada dia ſse van deſscubriendo en eſsſsas provincias, i la gran ſsuma de plata que de ellas ſse ſsacàra, ſsi ſse pudieran dar Indios para ſsu labor, i que por ſser naturalmente inclinados à vicios, ocioſsidad, i borracheras, cuyo remedio conſsiſste en ocupallos, fuera bien repartirlos para las minas. E porque aviendoſse platicado ſsobre eſsto, ha parecido, que ſsin embargo de lo proveido por cedulas antiguas, cerca de que no fueßen |

p. 109

compelidos a este trabajo contra ſsu volũtadvoluntad, ſse les podria mandar, que vayan à ellas: lo hreis de aqui adelante, no mudando temple de que ſse les ſsiga daño en la ſsalud, è teniendo doctrian, è ju ſsticia que los ampare, è comida con que ſse ſsustenten, è buena paga de ſsus jornales, i ho hoſspital donde ſse curen, i ſsean biẽbien tratados, i regalados los que enfermaren. I en quãto a los ſsalarios de doctrina i juſsticia, porque ha parecido justo q̃que ſsea à eosta de los mineros, pues reſsulta en ſsu beneficio el repartirſse los dichos Indios, è que tambien paguen lo que pareciere ſser neceſsſsario para la cura de los enfermos: verloheis, i en conformidad de lo q̃ ſsobre eſsto dexò ordenado para Potoſsi, i Guãcavelica el Virrei don Franciſsco de Toledo, lo proveereis como mejor os pareciere, tomãdo ſsobre todo el parecer de eſsſsa mi Real Audiencia, i de perſsonas platicas, è inteligentes, i de lo que ſse determinàre, è hiziere me aviſsareis.

Poſst quas ſschedulas,

^† plurimæ aliæ paſssim editæ ſsunt, & eduntur quotidie, quæ tum enũtiativè, tum diſspoſsitivè hanc Indorum ad metalla diſstributionem apertis verbis iubẽtiubent, atque confirmant. Inter quas eminet illa Matriti 14. Ianuar. ann. 1594. ad Proregem Peruanum Dom March. de Cañete d. 4. to. pag. 306. & ſsimilies aliæ quarum meminimus ſsup. cap. 5. num. 6. quæ Indos, qui ad metalla coguntur, benè tractari iubent, & ſsalarium competens, etiam pro eundo, & redeundo, aſssignari.

Extat etiam

^† caput epiſstolæ Valliſsoleti 10. Febr. ann. 1601. ad Proreg. Peruan. Dom. D. Ludov. à Velaſsco, quo cavetur, ut ſsuper omnia alia ſservitia, hoc præ oculis habeat, his verbis: Queda entendido lo que dezis acerca de la falta que ai de Indios para la labor de las minas, i la dificultad que ai en quitarlos de otros ſservicios, como la Audiencia era de parcecer, paralabrar las mas forcoſsas, i encargoos mucho, que vos procureis acomodarlo todo de manera, que no ſse falte à la conſservacion de la Republica, i beneficio de las minas, i de los meſsmos Indios, i à ſsu buen tratamiento, entretanto que mas particul armente ſse os ordena en eſsto lo que ſse buviere de hazer, i aviſsarmebeis de lo que en todo buviere, i ſse hiziere.

Eodem

^† anno, & loco, 24. Novemb. edita fuit, & ad eundem Proregem miſsſsa, illa ſschedula, quæ ſsuper ſservitijs perſsonalibus novam formam imponere voluit, & inea, cap. 13. cũ multis ſseqq. propter Reipublicæ utilitatem, & inexcuſsabilem neceſssitatem Indi mineralibus aſssignari ſsoliti, conſservari iubentur. Ita tamen, ut ſsi poſssibile ſsuerit, deinceps volũtarij conducantur, & Hiſspanis, Æthiopibus, Hybridis, alijſsq́ue otioſsis hominibus ad eundem laborem delectis, Indi ſsubleventur, & ne, longiùs ire cogantur, circa eaſdẽeasdem fodinas municipia, & reductiones eorum fiant, qui ibidem laboraturi ſsint.

Et licèt in cap. 15. hæc diſstributio pro uno dumtaxat anno fieri iubeatur: El qual ſse ſseñala de termino a los mineros, para que dentro dèl ſse provean de eſsclavos, i de gente de ſservicio parael beneficio de las minas. Eâdẽ tamen die

^† altera ſschedula ſsecreta eidem Proregi directa fuit, quæ iubet, ut priorem exequi ſsuperſsedeat, ſsi re maturè inſspectâ, & conſsultâ, cognoverit, eius implementum aliquas difficultates habere, & metallarios ſsibi per ſservos, aut Indos ſspontaneos providêre non poſsſse, quia Regiæ intentionis non eſst, ut quæſstuoſsa hæc fodinarum operatio ceſsſset, vel minuatur, quemadmodum & agrorumcultura, & pecorũpecorum procreatio, cùm hæc omnia pariter ad Reipublicæ utilitatem conducant. Quod quidem

^† dictus Dom. Prorex magno ſstudio habito ſsuperſsedit, & ſsuæ comperendi nationis cauſsas ad Principem retulit. Poſstmodumq́ue epiſtolãepiſtolam accepit Valliſsol. 3. Febr. ann. 1603. quæ eius factũfactum veluti probans, diſsponit, ut Indos ad metalla compellat, &, ut huic labori ſsuperſsint, ab alijs ſservitijs perſsonalibus non ita utioibus, eoſsdem relevari procuret.

Et tandem

^† anno 1609. altera ſschedula ſservitij perſsonalis uperioris reformatoria edita fuit, quæ re penitius perſspectâ, & intellectâ, dictum coactum Indorum ad metalla ſservitium conſservari, & continuari permiſsit, interim dum tempus, & Indicarum regionum diſspoſsitio, commodiorem aliam operandorũ metallorum formam offerret, & ſsub alijs cautionibus, quas ſsup. cap. 5. retulimus. Vbi & in cap. 4. in fine eiuſsdẽ ſschedulæ pleniorem mentionem habuimus.

Quibus adijcio

^† notabilem aliam, & noviorem ſschedulam Matrit. 3. Decembr. ann. 1620. quâ Rex noſster iubet, ut magnis vigilijs rei dominicæ proventus, & reditus augêre curemus, & inter alia media, quæ proponit, hoc primo loco recenſset, ut auri & argenti fodinarum excavatio conſservetur, & promoveatur, omniaq́ue media, quæ ad hoc excogitari poſssint, quærantur, & applicentur, Indiq́ue neceſsſsarij ad hocopus adigantur, interum dum diſsquiritur, an, & quibus in locis ſservi Æthiopes ei poſssint utiles eſsſse: quod & noviſssimè circa Huancavelicenſses argenti vivi fodinas iterum poſst varias altercationes & conſsultationes reſsoluturm fuit ann. 1633. ut latiùs refero infrà hoc lib. cap. 15. num. ult. Et poſsſsem |

p. 110

quidem plures alias ſschedulas, de re eâdem agentes, facili negotio congerere, niſsi quæ iã ob oculos poſsitæ ſsunt, ſsatis ſsuperq́ue, & quod dici ſsolet, uſsque ad nauſseam, ad inſstitutum noſstrum comprobandum, ſsufficere viderentur.

CAPVT XIV. De rationibus, & argumentis, quae in quaestione proposita pro negativa parte (Indis nimirum a metallorum laboribus relevandis) considerantur: & quam durum semper hoc servitij, imo supplicij, genus fuerit iudicatum.

CAPVT XIV. De rationibus, & argumentis, quæ in quæſstione propoſsita pro negativa parte (Indis nimirum à metallorum laboribus relevandis) conſsiderantur: & quàm durum ſsemper hoc ſservitij, imò ſsupplicij, genus fuerit iudicatum.

SVMMARIVM CAPITIS Decimiqvarti.

1 INdos invitos ad metalla diſstribui non poſsſse, multi opinantur.
2 Metallorum per Indos coactos effoſssionem & operationem defendere, arduum eſst.
3 Indi natura ſsua liberi ſsunt, & ut tales haberi & tractari iubentur.
4 Metallorum labor eſst plus, quàm ſservilis, & olim ſsceleratis tantùm hominibus humilioribus pœnæ cauſsa iniungi ſsolebat.
5 Damnati in metallum mortuis ſsimiles reputabantur, & plura de hac pœna, & eius effectibus.
6 L. ſservitutem 209. D. de regul. iur. explicatur.
7 L. 3. D. de muner. & bonor. ponderatur.
8 Damnatio inopus metalli, in quo differret à damnatione inmetallum.
9 Damnatio in opus metalli levior reputabatur, quàm in metallum.
10 Metallariorum frontes olim inſscribi ſsolebant. ex Sueton. & alijs.
11 L. ſsi quis in metallum 17. C. de pœn. illustratur.
12 Fronti damnatorumin metallum, calumniatorum, & furum, quæ litteræ ſscriberentur?
13 Loca D. Iſsdor. & Tertul. 13. de damnatione inmetallum agentia, expenduntur.
14 Baldus qualiter deſscribat, ſsive deſsignet pœnam damnationis in metallum.
15 Pœna damnationis in metallum nunquam admiſsſsa eſst in foro Eccleſsiaſstico, & quare?
16 Martyrij coronam conſsequebantur Chriſstiani propter Fidem in metallum damnati.
17 D. Ambroſs locus expenditur, metalli pœnammorte graviorem eſsſse tradentis.
18 Supplicium quod protrabit pœnam, acerbiſssimum eſst, ex Seneca.
19 Ieremiæ locum Thren. 4. verſs. 2. qualiter de damnatisin metallum exponat Petr. Fab.
20 Triremiumpœna levior eſst, quàm metalli, & qualiter deſscribat eam Caſssiodorus.
21 Metallariorum labornon poteſst vocari ſservitium, ſsed ſsupplicium.
22 Indi natura fragiles, durum metallorum onus diu ferre non poſsſsunt.
24 Damnis alteriusnemo cum gravi periculo vitæ ſsuæ ſsuccurrere tenetur.
25 L. hæ demum 38. D. de oper. libert. explicatur.
26 Vaſsſsallus, imò & ſservus, nontenetur dominum defendere cum evidenti periculo propriævitæ.
27 Vitæ propriæ magis quàm alienæ conſsulere quilibet tenetur.
28 Res arduæ, & admodum difficiles ſsub bumano præcepto non cadunt.
29 Legis unum ex principalibus requiſsitis eſst, ut ſsit poſssibilis, imò & nõnon valdè difficilis.
30 Impoſssibile bifariam capitur ſsecundùm Ariſst.
31 L. 4. §. non eſst statu liber, D. de statu lib. exponitur.
32 Lex non debet eadem onera imponere pueris, & ſsenibus, quæ alij validioribus
33 Lex nulla vel præceptum humanum vi ſsua obligare poteſst ad periculum mortis ſsubeundum.
34 Indi non magis iustè ad metalla compelli poſsſse videntur, quàm ad mortem damnari.
35 Paria ſsunt occidere aliquem, vel deducere ad locum ubi occidatur.
36 Metalli fodinarum labro quàm ingẽs ſsit, & quàm magnam ſstragem hominum facere ſsoleat, ex Plinio.
37 Diodor. Siculus concludit, rarò diutius vivere eos, qui metallis inſserviunt.
38 Senecæ elegans locus expenditur de metalli fodinarum errore, & horrore.
39 Plauti locus expenditur, ubi pœnãpœnam metalli duriorem facit pœnis inferni.
40 Caßiodori metalli fodinarum deſscriptio refertur.
41 Mineralium excavendorum duritiẽ plures Auctores exaggerant: & ferreæ ati tribuunt.
42 Ioſsephi Acoſstæ elegantiſssima verba referuntur de horrore mineralium, qui hodie apud Indos excavantur.
43 Fodientem ſspectare non potuit Sybarita.
44 Argenti vivi fodinæ cæteris nocentiores ſsunt, & quare?
45 Auctor fuit Gubernator, & Viſsitator fodinarum argenti vivi Huancavelicenſsium, & quid de earum lobore ſsentiat?
46 Bellum ſsine ſsanguine, & mineralia fine multorum ſstrage exerceri non poſsſsunt.
47 Labore, & diſscrimine magno pulcra, & pretioſsa quæque comparantur.
48 Raritas res commendat.
49 Argenti vivi foſsſsores, & artifices citò moriuntur, & quare ex Matthæolo & Dioſscoride.
50 Argentum vivum penetrat oſsſsa excavan|
p. 111
tium, & ſsæpè ub eorum tumulis, conſsumtis cadaveribus, reperitur.
51 Argentum vivum est venenum omnium rerum, & in quibus vaſsis ſservari poſssit.
52 Cardanus vocat aurum Regem metallorum, & argentum vivum tyrannum.
53 Argenti fodinarum odor inimicus est omnibus animalibus, & maximè canibus.
54 Metallorum loca omnia ſsunt aſspera, & tennia.
55 Metalli fodinas dæmones varijs ſspectris infestare ſsolent, foſsſsoribus nocere.
56 D. Franc. à Torreblanca laudatur, & eius libri de Magia, & de iure ſspirituali.
57 Indi, qui hodie metalla effodiunt, an rectè comparentur cum damnatis in metallum?
58 Indi ad metalla compulſsi, non poſsſsunt dici liberi, & ſsunt deterioris conditionis quàm ſservi, & quare?
59 Indi metallarij hodie ferè nunquam requieſscere poſsſsun, nec per vices mutari, cùm ad paucos redacti ſsint.
60 Damnationis in metallum pœna decenniũ non excedebat.
61 Indi metallis addicti, non ſsolùm in perpetuum hac, pœna damnari videntur, verùm & hæreditario iure infilios tranſsmittere.
62 Damanatorum in metallum pœna, non ſsolùm morte, ſsed adverſsa valetudine ceſsſsabat.
63 Dedititij liberti, qui olim dicentur? & quòd Indi metallarij ſsint peioris cõditionis.
64 L. unica, C. de ditia. lib. tollen. & §. libertinorum, Inst. de libert. & aliæ exornãtur.
65 Delictorum conſscientia in his, qui ad metallum damnantur, & alijs delinquetibus, pœnæ rigorem quodammodo tẽperat.
66 Indi nullum peccatum admiſsiſsſse videntur, propter quod, magis quàm alij ad metalla damnari poſsſsint.
67 Pœna ſsine culpa eſsſse non debet.
68 Pœnamirrogari aliquando poſsſse ſsine culpa, ubi ſsubeſst cauſsa, qualiter accipiendũaccipiendum ſsit? & num. ſseqq.
69 Ius Canonicum ſsemper æquitatem & pietatem præ oculis habet.
70 Odio, vel occaſsione aliena, nemo gravari debet.
71 Pœnis civilibus, hoc eſst, non corporalibus, aliquando quis punitur ob delictum alienũalienum, & exempla.
72 L. quiſsquis, §. filijs, C. ad leg. Iul. Maieſst. explicatur, & exornatur.
73 P. Gabriel Vazquez notatur, dũdum dicit, ſstultẽ loquutos Impp. in d. §. filijs.
74 Lenitati & miſsericordiæ tribui, quòd filijs proditorum vita relinquatur, quomodo decipiendum ſsit?
75 Pietatis, vel æquitatis nomen aliquando actioni iustitiæ tribuitur.
76 Æquum ſsæpè ſsumitur pro iuſsto.
77 Servitium, quod vocant perſsonale, commendatatarijs præſstari ſsolitum, non eſst ita grave. & durum, ac ſservitium metallorũ.
78 Indi metallis inſservientes, non poſsſsunt nõ multis miſserijs, & cruciatibus affici, & quare?
79 Servi qui Pyreneorum montium argenti fodinas excolebant, quàm graviter vexarentur, & verberarentur, ex Ioan. Genrundenſsi.
80 Vexationes Indis metallarijs illatæ, plenè vindicari non poſsſsunt, & quare?
81 Delicta occulta ſsæpè humanis iudicijs puniri non poſsſsunt.
82 Metallarij divitijs intenti, parum curant leges, & iura, quæ Indos benè & ſsuaviter tractari diſsponunt.
83 Mens pecuniæ avida non ſse abſstinet à vetitis.
84 Avaritiæ damna ex Salluſstio.
85 Metallis præfecti crudelißimi ſsunt, & ſsemper fuerunt.
86 Indos meliùs tractant commendatarij, quàm metallarij, & quare?
87 Mercenarij & pastoris, elegans differentia, ex D. Chryſsoſst.
88 Indi commendatarijs ſsuis inſservientes, nõ relinquunt proprios lares, & provincias, ut metallarij.
89 Indi metallarij, quàm graviter ſsentiant proprios lares, & terras relinquere.
90 Indi cùm onerari prohibeantur, multò magis metallis addici, prohibendi ſsunt, & quare?
91 Indi eo ipſso, quòd metallis addicũturaddicuntur, onerari iubentur, cùm metalla, & alia plura, ſsuis ſscapulis portare cogantur.
92 Indorum ingens, & perculoſsus labor deſscribitur in extractione, & adſsportatione metalli.
93 Argumentum de maiori ad minus, validiſsſsimum est in iure.
94 Simonis Maioli, & Olai Magni verba de labore metallorum agentia referuntur.
95 Margaritis legendis, ſsive expiſscandis Indi diſstribui non poſsſsunt.
96 Margaritarum pretium ſsemper maximũ fuit.
97 Schedulæ plures referuntur, quæ Indos margaritis legendis diſstribui prohibent.
98 Margaritis legendis, qui operam navant, multa pericula ſsubeunt, quæ referuntur.
99 Metallarij non minus laborant, & periclitantur, quam conchileguli, & inſsignis locus Plinij ad hoc.
p. 112
100 Metallariorum durior conditio eſst, quàm carceratorum.
101 Carceris deſscriptio & pœna, ex Caßiod. & alijs.
102 Carceris pœna æquiparatur damnationi in metallum, morti, & ſservituti.
103 Reipublicæ mixtæ Hiſspanorum & Indorum durationi, & conſservation: officit potius, quàm prodeſst ſservitium mineralium, & quare?
104 Reges ſsuper omnes divitias vaſsſsallorum ſsaluti, & augmento proſspicere debent.
105 Caput 40. novarum legũlegum ann. 1542. Indos à tributis, & alijs oneribus relevari iuſssit, ut multiplicari poſsſsent.
106 L. 17. tit. 23. par. 2. & elegans ponderatio Greg. Lop. ibid. circa procurandum ſsublevationem, & conſservationem IndorũIndorum expenditur.
107 Fidei plantatio, progreſsſsus inter Indos impeditur per eorum coactionem ad metalla.
108 Indi metallis addicti non poſsſsunt guſstare ſsuavitatem legis Chriſsti, nec eius meditationi vacare.
109 Labor & languor animum hebetant, & naturam debilitant.
110 Hiſspanorum Reſspublica quòd ſsit mixta cum Rep. Indorum, non ſsufficit, ut totum onus Indis imponi debeat, Hiſspanis in otio manentibus.
111 D. Paulus qualiter fatigatus, ſsuis manibus operatus fuerit, dum Evangelium prædicavit.
112 Vſsuræ cur prohibitæ ſsint, & earum deteſstatio.
113 Cenſsus, ſsive annnui redditus qui in Hiſspania frequentantur, agriculturam & cõmercia minuunt, & otia augent.
114 Vſsurarum, & laboris metallorum, qui per Indos exercetur comparatio.
115 Salarium, quod Indis metallarijs præſstatur, vix reſspondet minimæ parti laboris eorum.
116 Minerarij ſsi Indis ſsolverent ſalariũſalarium labori eorum æquipollens, parum lucri perciperent.
117 Metallariorum divitiæ non tam ex fodinis, quàm ex coacto Indorum ſsudore, ac labore proficiſscuntur.
118 Metallarij duplici iniquitate peccarevidentur.
119 Indos mineralium laboribus mancipari, plures Regiæ ordinationes prohibent, quæ recenſsentur, & num. ſseqq.
120 Proviſsio Imo. Caroli V. refertur de Indis ad metalla non cogendis, & alia, quæ ſsolùm voluntarios permittit.
121 Indos, non ſsolùm à mineralium labore, verùm & à victualibus ad mineralia deferendis, quædam proviſsio liberat, quæ per aliam correcta videtur.
122 Schedulæ aliquæ ponderantur, quæ Indos metallis inſservire prohibent.
123 Licent de la Gaſsca laudatur, & proviſsio ab eo facta, de Indis etiam voluntarijs ad mineralia non deducendis, Regijs ſschedulis comprobata.
124 Indorum diminutionem, & à Fide averſsionem Regiæ quædam ſschedulæ tribuunt ſservitijs, & operis metallorum, quibus premuntur.

HIS planè, quæ in ſsuperiori capite diximus, conſsuetudo Indos ad metalla cogendi, ſsatis probabiliter, & efficaciter defendi videtur. Sed quoniam

^† pro cõtratiacontratia fententia multa multi, & olim & hodie expendere ſsolent, miſerãmiſeram hac in parte IndorũIndorum conditionẽdolentes, & iniurias ac vaſstationes, quas huius ſservitij occaſsione patiuntur, exaggerantes, operæpretium me facturum exiſstimo, ſsi ea (ſsolitâ diligentiâ) illuſstrata, in medium adduxerim, ut ita veritas ſsuis admota cõtrarijscontrarijs, manifeſstior appareat, videatq́ue Rex, ac dominus noſster Pius pariter, ac Catholicus,

^† non minus arduum eſsſse huius oneris iuſstiatiam defendere, quàm ipsũ aurum & argentum ex imis terræ viſsceribus promere, ut benè advertit eruditus & Religioſsus P. Franc. Coẽllus è Societate Iesv, in libello manuſscripto, quem pro hac negativa parte adverſsus alium Fr. Michaëlis ab Agia contrariæ aſsſsertoris, elucubravit, de quo, & de Auctoris laudibus latiùs meminimus 1. tom. lib. 2. cap. 23. n. 7.

Primò igitur in favorem huius opinionis conſsideratur, quòd

^† cùm Indi tum naturâ ſsuâ, tum perpetuis & enixis Regum noſstroũ votis & ordinationibus liberi ſsint, & ut reliqui liberi vaſsſsalli haberi, & tractari iubeantur, ut fuſsiùs diximus d. 1. tom. lib. 3. cap. 5. & 6. |

p. 113

nullo modo, aut inre huic metallorum labori mancipari poſsſse videntur, cùm

^† eius onus non ſsit liberis hominibus imponendum, quin potius ſservile ſsemper, aut plus quàm ſservile fuerit iudicatum, eiq́ue olim nonniſsi homines valdè ſscelerati, & flagitioſsi, atque ij quidem humiliores, ſsupplicij causâ inſservire cogerentur; ut ſsic mortem, quâ digni erant, non tãtam effugerent, quàm multoties in tanto labore reciperent, eſsſsetq́ue illis mors ſsolatium, & vita ſsupplicium, ut aliàs dicitur in l. quiſsuis, §. 1. C. ad leg. Iul. maieſst.

Vnde

^† in metallũmetallum damnari dicebantur, & ſservi pœnæ effecti, maximãmaximam capitis minutionem patiebantur, quâ libertatem ſsimul cum civitate amittebãtamittebant, & in poſsterum mortuis ſsimiles erant, quia iam non ſsibi, ſsed pœnæ vivebant, ut cõſtatconſtat ex l. in metallũmetallum, D. de iur. Fiſsc. l. aut damnũdamnum 8. §. eſst pœna, l. quidam ſsunt 17. l. ſsi quis aliquid 38. §. qui nondum; §. inſstrumenta, §. qui abortionis, & §. qui vivi, D. de pœn. l. metalli ſsupplicium 11. C. eodem tit. §. maxima, Inſst. de capit. minut. §. cùm autem, Inſst. quib. mod. ius patr. poteſst. ſsolvit. Ac proinde ẽis relicta, tanquàm ſsi mortuis reliquerentur, pro nõnon ſscriptis habebantur, d. l. quida, l. 3. D. de ijs quæ pro non ſscript. l. 2. C. de hæred. inſst. l. intercidit, D. de cond. & demonſst. conditione, Si liberos non ſsuſscepiſsſsent, ſstatim atq; damnati erant, deficiebantur, l. ex facto 13. §. ſsi quis rogatus, el 1. D. ad Trebel. donationes inter virum & uxorem, eâdem damnatione, non ſsecus ac morte, confirmabatur, l. cùm hic ſstatus, & l. ſsed ſsi mors, D. de donat. inter. l. res uxoris, C. eod. & ſservi damanti, ac poſsteà indulgẽtiâ Principis liberati, in poteſstatem vetcris domini nõnon redibant, ſsed Fiſsco tanquam novi homines, aut reviviſscẽtes; addicebantur, l. 2. & l. fruſstra, C. de ſsenten. paſsſs. l. generaliter, §. ſsi ſservus, D. fideicom. libert. iũctâ l. cùm quis 33. & ſsimilib. D. de ſsolutionib. &

^† l. ſservitutem 209. D. de reg. iur. ibi: Servitutem mortalitati ferè comparamus: quam rectè P. Faber, Rævard. & alij interpretes, de hac ſservitute accipiunt, quæ ob pœnãpœnam, in metallum damnatis, irrogabatur, & quod ait CõſultusConſultus: Ferè mortalitati comparari, ſsic explicant, non quòd aliqui ſsint caſsus, in quibus ſservus pœnæ, mortuo non comparetur, ſsed ut ſsignificet, eam ſservitutem ſsubire, propè eſsſse natualiter interire. Adeò

^† ut in dubium vocaverit I.C. in l. 3. D. de muner. & honor. an is, qui ſsemel in metallum damnatus, poſsteà, imperiali indulgentiâ, reſstitutus fuiſsſset, licitè poſsſset à muneribus exculari, veluti in ſsolatiũ exantlati laboris, fortunam, & caſsus triſstiores ſsuos opponens.

Idemq́ue contingebat

^† in alia pœna, quâ quis non in metallũmetallum, ſsed in opus metalli dari, vel damnari dicebatur, de qua in l. 1. D. de reouir reis, l. 8. & 9. D. de pœn. l. 3. §. 1. D. de re milit. l. 3. §. pœna, D. de crim. ſstellion. cuius, & alterius differentiam, in eo tantùm conſstituere videntur I.C. in d. l. aut damnum. 8. §. inter eos, D. de pœn. & in l. 5. D. de extraordinar. cognit. quòd, qui in metallum damnãturdamnantur, gravioribus vinculis premuntur, qui in opus metalli, levioribus; quòd q́ue refugæ ex opere metalli, in metallum dantur, ex metallo, gravius coẽrcentur. Quamvis Græci interpretes lib. 60. Pandect. tit. 30. (meo iudicio melius) diſstinguere ſsoleant, quòd in opus metalli dari, eſst damnari ad coquendum egeſstũ è terra metallum, & purum aurem, vel argentum faciendum; in metallum dari, eſst damnari ad fodiendam terram, & metallum eruẽdum.

Et ita

^† levior iudicabatur pœna operis, quàm metalli, ut apertè oſstendit d. l. 5. & l. 5. D. de effractorib. & plura alia circa has pœnas, licèt non ita clarè, & ſsuccinctè tradẽtes, interpretes, in dictis iuribus, & Briſsſsonius, Schardus, Kalinus, & alij, de verb. ſsignif. verb. Metallum, Alciat. lib. 1. parerg. cap. 39. Roland. qui plurimos refert, conſs. 2. num. 54. vol. 1. Aſscan. Clement. de patr. poteſst. cap. ultim. num. 33. Menchac. lib. 3. controverſs. illuſstr. cap. 101. n. 6. Mich. Craſsſs. de ſsucceſsſs. §. inſstitutio, q. 6. Petr. Gregor. lib. 31. ſsyntagm. cap. 36. & lib. 3. cap. 10. à num. 17. Cuiac. lib. 18. obſserv. cap. 13. Petr. Fab. in d. l. ſservitutem, & in l. quod attinet, circa finẽfinem, D. de reg. iur. & lib. 2. ſsemeſst. cap. 5. pag. 58. & ſseq. & lib. 3. cap. 8. pag. 95. Eduard. Calder. lib. 3. var. lect. cap. 4. n. 9. Ioſseph. de Ruſsticis in l. cùm avus, D. de condit. & demonſst. lib. 5. c. 9. in princip. Rebellus de oblig. iuſst. lib. 1. q. 1. lect. 2. n. 19. Henricus Salmutius in notis ad Pancirol. 1. tom. de reb. deperd. pag. 326. & meliũs cæteris Card. Baron. in Martyrolog. ſsub die xvj. Februarij, pag. mihi 87. & in noſstris terminis Ioſseph. Acoſsta lib. 3. de procur. Ind. ſsalut. cap. 18. in princip. ubi inquit: At iſstud duriſsſsimum videtur Imperium, cùm metallis effodiendis mancipantur, quod uſsque adeõ criminoſsum, & grave à priſscis eſst iudicatum, ut quemadmodum ad triremes hodie damnantur propter inſsolentia crimina homines facinoroſsi, ita olim ad fodienda metalla damnarentur, quod capitali ſsupplicio proximum erat.

Quibus addere poſsſsumus

^† Sueton. in Calig. cap. 87. ubi inquit: Multos honeſsti ordinis, deformatos, prius stigmatum notis, in metalla damnavit: & Senec. lib. 3. de ira, & lib. 4. de beneficijs cap. 37. Varia vinculorum |

p. 114

genera, variæ pœnarum lacerationes mẽbrorum, inſscriptiones frontis. Quam ſstigmatum inuſstionem, poſstea prohibuit,

^† Imp. conſstãt. in l. ſsi quis in metallum 17. C. dè pœn. & de ea plura tradit Caſsſsanæ. in Catal. glor. mundi, 6. par. conſsid. 46. Iacob. Toming. deciſs. 7. 11. 17. Miſsynger. pract. obſserv. cẽt. 2. cap. 46. Tiber. Decian. lib. 2. crimin. cap. 20. num. 6. Rober. Maran. in prax. iud. par. 4. diſstinct. 2. iudicior. num. 8. & 9. & Pancirol. in Theſsaur. var. lect. lib. 3. cap. 241. pag. 308. ubi credit,

^† impreſsſsam fronti fuiſsſse primam litteram delicti, quod commiſserat is, qui in metallum damnabatur, ſsicut calumniatoribus littera, K. inſscribebatur, quæ ob calumniam illam notam inuſstam fuiſsſse denotabat, quod lege Remiâ inductum fuit, ut Auctor eſst Cicero in orat. pro Roſsc. Amerino. Et ob id, ita inuſsti, ſstigmatici vocabantur, ut Dion. appellat. lib. 97. aut litterati, vel inuſsti, & inſscripti, quo ſsenſsu Plautus in Aulularia, ſsurem appellat, hominem trium litterarum, fortè, quòd hæ tres litterę Fur fronti eius inſscriberentur.

Et de eâdem damnatione ad metallum, ita etiam loquitur

^† D. Iſsidor. lib. 5. orig. cap. ult. Metallum eſst, ubi exul es deputantur ad eruẽdameruendam venam, marmoraq́ue ſsecanda in cruſstas. Et meliùs, atque elegantiùs Tertull. lib. de cultu fœm n. Terra, ſscilicet, planè generoſsior, quoniam in maledictorum metallorum feralibus officinis, pœnali opere deplorata, nomen terræ inigne relinquit, atque exinde de tormentis in ornamẽta, de ſsupplicijs in delicias, de ignominijs in bonores, metalli refuga damnatur.

Digna quoque peculiari relatione videntur

^† verba Baldi in l. eam quam, num. 18. C. de fideicommiſsſs. ubi ſsciendum eſsſse inquit: Quòd mors triplex est, ſscilicet, naturalis, civilis per deportationem, & plus quàm civilis, & hoc dupliciter, vel mala, ut quia damnatus in metallum, vel bona, ut quia frater minor, &c. Et Farinacij in prax. crimin. titul. de delict. & pœn. quæſst. 19. num. 17. ubi inquit: Primum Bannum maximum est damnatio in metallum ſsecundum in opus metalli, quod eſst minus, quàm damnatio in metallum: tertium deportatio: quartum relegatio. Addi potest & quintum, eiectio ſscilitet à civitate.

Qua de cauſsa

^† hæc metalli pœna, ſsive dãnatio, propter ſsui crudelitatem, & inhumanitatem, & quia morti æquiparabatur, nunquam recepta, neque admiſsſsa fuit in foro Eccleſsiaſstico, quia Eccleſsia, quæ eſst pietatis, & æquitatis mater, cap. ad RomanãRomanam, cap. omnis oppreſsſsus 2. q. 6. cap. un. §. ſsed diverſsorum, de alien. feudi, non admittit tam durum, & immane ſsupplicium, ut optimè obſservat Hier. Zannetin. in tract. de different. iur. Civil. & Canon. different. 176. num. 253. tom. 12. tract.

Ad quod

^† olim Tyranni, Chriſstiano nomini infenſsi, Fideles damnare ſsolebant, qui ſsi ibi deceſssiſsſsent, martyrij coronâ ab Eccleſsia condecorati leguntur, & ſsi ſsupervixiſsſsent, ChriSti Confeſsſsores appellabãturappellabantur, ut patet in vita B. Clemen. & obſservat Baronius in Martyrolog. ubi ſsup. & Fr. Ioan. à PuẽtePuente in Monarc. lib. 3. cap. 16. pag. 107.

Nec abeſst

^† D. Ambr. in fine epiſst. 29. dum ad Theodoſs. Imp. ſscribens, hoc ſuppliciũſupplicium graviorem eſsſse ipsâ pœnali morte cenſsuiſsſse videtur. Sic inquiens: Vt catenatorum ordines innumeros ſpectẽtſpectent de Christiano populo, ut captiva videant colla plebis fidelis, ut condantur in tenebras Dei ſservuli; ut feriantur ſsecuribus, dentur ignibus, tradantur metallis, ne pœna citò tranſseat.

Nimirum

^† quia (teſste Senecâ lib. 2. de benef. cap. 5.) Acerbißima crudelitas est, quæ trahit pœnam, & miſsericordiæ genus eſst citò occidere. Quam locum expendens Petr. Faber lib. 3. ſsemeſstr. cap. 8. pag. 95. ſsimilem ei fecit

^† illum Ierem. in Threnis cap. 4. verſs. 9. Melius fuit occiſsis gladio, quàm interfectis fame, quoniam iſsti extabuerunt, conſsumti à ſsterilitate terræ. Et ſsubdit hoc ideò dici, quia ad excidenda metalla, in ſsteriles gravioriſsq́ue aẽris inſsulas damnati, olim pœnæ causâ relegarentur. Et

^† huic pœnæ ut ſsup. cap. proximo ex num. 68. diximus, aliqui hodie comparare ſsolent damnationem ad triremes, de qua, licèt longo intervallo leviori, ita ſscribit Caſssiod. lib. 4. epiſst. 25. Etenim remigum labor operoſsus, valẽtes animo, & viribus quærit, ut confidentia mẽtismentis procellis obviare poſsſsit undoſsis: quid enim audentius, quàm illud infidum, ac vaſstivsimum mare intrare parvo navigio, quod eluctari facit deſsperationis ſsola præſsumtio?

Secvndò conſsidero, quòd licèt demus & concedamus, alia Reipublicæ munia, ob commune eiuſsdem bonum, & conſservationẽ poſsſse, & debere inter Indos, etiam invitos, & reluctantes diſstribui, ut ſsusè in capitibus præcedentibus probatum reliquimus. Hoc tamen, quod in metallorum effoſssione, & operatione conſsiſstit, à ſsuperiori regula excipiendum videtur, cùm illud

^† adeò ærumnoſsum, & grave ſsit, ut non tam ſservitij, quàm ſsupplicij capitalis no men mereatur, ad quod homines, ut diximus, liberos, nihil malè commeritos, adigere, inhumanum, atque iniquum valdè videtur. Maximè

^† ipſsorum Indorum naturâ, & fragili, atque ignavâ conditione conſsideratâ, quæ diù tantùm ac tam periculoſsum onus ferre non poteſst.

p. 115

Servitia quippè,

^† quę cives Reipublicæ, & vaſsſsalli dominis præſstare tenentur, ſsemper de moderatis & conſsuetis intelliguntur, ut probar Menoch. conſs. 671. num. 9. & 10. lib. 7. & Nos multis oſstendimus ſsup. cap. 5. ex n. 14.

Et alterius

^† damnis, & multo minus lucris, nemo cum gravi ſsuæ vitæ periculo occurrere tenetur, ut latè reſsolvit Ameſscua ade poteſst. in ſse ipſsum lib. 2. & 3. & ſseqq. & Rebellus de obligat. iuſst. lib. 1. quæſst. 14. ſsect. 8. num. 58. pag. 123. quod in liberto reſspectu patroni, optimè probat Calliſstratus I. C.

^† in l. hæ demum 38. D. de oper. lib. inquiens. Hæ demum impoitæ operæ intelliguntur, quæ ſsine turpltudine præſstari poſsſsunt, & ſsine periculo vitæ. Nec enim ſsi meretrix manumiſsſsa fuerit, eaſsdem operas patrono præſstare debet, quamvis adhuc copore quæstum faciat: nec Arenarius manumiſsſsus, tales operas: quia iſstæ ſsine periculo vitæ præſstari non poſsſsunt.

Et idem in vaſsſsallo, quòd non teneatur do

*minum defendere cum evidenti periculo vitæ propriæ, imò neque feudum amittat, ſsi ſse defendens, dominum occiderit, notabiliter docuit gloſsſs. verb. Potuerit, in cap. unic. §. 1. de alienat. feud. pater. cap. 2. in fine, de feud. amitt. Bald. in cap. 1. verſs. Quintò quæritur, quib. mod. feud. amittatur, Zaſsſsius in tit. ad quid vaſsſsall. dom. teneatur, num. 37. Ripa, qui de communi teſstatur, in l. fin. num. 66. C. de revocand. donat. Padilla in l. præſses, num. 7. C. de ſservitut & aqua, & plures alios referens Henric. Roſsenthal. de feudis, 2. tom. cap. 8. concluſs. 28. num. 5. & Borrell. de Magiſst. edict. lib. 4. cap. 9. & 14. & Rebell. d. lib. 1. quæſst. 10. num. 19. & ſsect. 1. num. 1. pag. 75. ubi etiam in ſservis reſsolvit, quòd ſservitijs valdè gravibus, ac periculoſsis non teneantur. Quod etiam ante eum docuerat Sotus de iuſstitia & iure lib. 4. quæſst. 2. art. 3. & alij, quos refcro ſsup. cap. 5. num. 14. & ſseqq.

Quibus arrident plura, quæ de iure vitæ

* propriæ tuendæ, & periculis abhorrendis, hominibus à natura inſsito, tradit Vlpian. & DD. ibidem in l. ut vim, D. de iuſstitia & iur. Menchac. controv. illuſstr. lib. 1. cap. 20. n. 22. & Gomez de Ameſscua in tract. de poteſst. in ſse ipſsum, dict. lib. 2. per totum. Necnon etiam communis alia Theolog. & Canoniſst. ſsententia,

^† qui docent, res arduas, & admodum difficiles. ſsub humano præcepto non cadere, unde S. Thom. in 1. 2. quæſst. 95. art. 3. in corpore ait: Attenditur enim humana diſsciplina, primum qui dem quantum ad ordinem rationis, qui importatur in hoc, quod dicitur iusta. Secundò, quantum ad facultatem agentium, debet enim eſsſse diſsciplina conveniẽs unicuique, ſsecundùm ſsuam poſssibilitatem, obſservata etiam poſssibilitate naturæ. Non enim eadem ſsunt imponenda pueris, quæ imponuntur viris perfectis.

Et ideo

^† inter alia requiſsita legis, inquit D. Iſsidor. in cap. erit autem, 4. diſstinct. poſsſsibilem eſsſse debere, quæ poſssibilitas intelligitur, ut difficilis, & ardua non ſsit. Nam

^† ut ait Ariſstot. 1. de cœlo, bifariam capitur impoſssibile, uno modo ſsimpliciter, altero pro eo, quod non benè, non facilè factibile eſst, & idem inſsinuat I.C.

^† in l. 4. §. non eſst ſstatu liber, ibi: Aut ſsi tam difficilem, imò penè impoſsſsibilem conditionem adiecerit, D. de ſstatu lib. quod ſsecundùm Sotum lib. 1. de iuſstitia & iur. quæſst. 5. art. 3. col. penult. ex civium ingenio, & conditione ſsumi debet:

^† Non enim pueris (inquit) & ætate nondum firmis, ſseniovè cõfectisconfectis, eadem imperari exercitia debent, & laborum gravamina, quæ alijs firmioribus & validioribus. Et ſsequitur Tabiena in ſsumma, verb. Lex, num. 19. Medina in 1. 2. quæſst. 95. artic. 3. Gregor. de Valencia tom. 2. controverſs. diſsp. 7. quæſst. 5. de poteſstate legum humanatum, cap. 2. verſs Iam probatur, pag. 873. col. 1. in princip.

Et hoc

^† multo certius & evidentius eſsſse, quando intervenit periculũpericulum mortis, quia tunc nulla lex, vel præceptum humanum vi ſsuâ obligare poteſst, niſsi accidentaliter cum eo cõcurratconcurrat aliqua obligatio naturalis, vel divina, quæ idem iubeat, & ſsuadeat, expreſssè contra Caietan. in 1. 2. quæſst. 96. art. 4. tenent magis communiter reliqui Theologi ibidem, ut teſstatur Navarr. in Manual. cap. 25. num. 84. Sylveſst. in ſsumm. verb. Metus, num. 7. Sotus d. lib. 1. quæſst. 6. art. 4. paulò ante finem, Medina ubi ſsupr. quæſst. 96. art. 4. verſs. Sequitur graviſsſsimum dubium, Henric. de impedim. matrim. lib. 12. num. 6. Greg. de Valencia in 1. 2. diſsp. 7. q. 5. punct. 6. q. fin. verſs. Cæterùm contraria ſsententia.

Quò fit,

^† ut cùm in caſsu de quo agimus, nullum naturale, vel divinum præceptũpræceptum concurrat, ſsed imò eis repugnet hæc IndorũIndorum ad metalla compulſsio, non videatur aliquo iuſsto titulo, vel colore poſsſse defendi. Non magis quàm ſsi eos morte damnare vellemus; de iure

^† enim paria ſsunt aliquem occidere, vel perducere in locum, ubi occidatur, aut pereat, l. ſsi boves 54. D. ad leg. Aquil. §. fin. Inſst. eod. cap. 4. de ſsentent. excomm. cap. non inferenda 13. q. 3.

Tertiò,

^† in maiorem ſsuprà dictorũdictorum cõfirmationemconfirmationem, & ne quis putet hæc IndorũIndorum vexamina, ſsalutis diſspendia, & mortis pericula, quæ in mineralibus quotidie cõtingũt, nos ex noſstro Marte confingere, aut hyperbolicis verbis extollere, audiat, ſsi lubet, Plin. lib. 33. |

p. 116

cap. 4. ubi elegantiſssimè, varias auri legendi, & excoquendi formas commemorat, & ad hanc perveniẽs, quæ in montium excavatione conſsiſstit, qualis hæc eſst, quæ hodie in noſstris Indijs, ut plurimũplurimum exercetur, ſsic inquit: Tertia ratio opera vicerit gigantum. Cuniculis per magna ſspacia actis, cavantur montes ad lucerarum lumina. Eadem menſsura vigiliarũvigiliarum eſst, multiſsq́ue menſsibus non cernitur dies. Arrugias id genus vocãtvocant, ſsiduntq́ue rimæ ſsubitò, & opprimũtopprimunt operarios, ut iam minus temerarium videatur è profundo maris petere margaritas, tanto nocentiores fecimus terras. Relinquuntur itaque fornices crebi montibus ſsuſstinẽdis, occurſsant in utroque genere ſsilices. Hos igni & aceto rumpunt; ſsæpius verò, quon ã in cuniculis vapor, & fumus strangulat, cædunt fracturis, C.L. libras ferri terrãterram agẽtibus, egeruntq́ue humeris, noctibus, ac diebus, per tenebras, proximis tradentes: lucẽ noviſsſsimi cernũtcernunt Si longior videtur ſsilex, latus ſsequitur. Foſsſsan ambit quietè. Tamen in ſsilice facilior exiſstimator opera. Eſst namq́ue terra ex quodam argillæ genere galreæ mixta (Cãdidem vocant) propè in inexpugnabilis. Cuneis eam ferreis aggrediuntur, & ijſsdem malleis, nibilq́ue durius putant, niſsi quod inter omnia auri fames dur ßima eſst. Peracto opere cervices foricum ab ultimo cædunt, dantq́ue ſsignũ ruinæ. Eamq́;Eamque ſsolus intelligit in cacomine mõtismontis eius pervigil. Hicvoce ictuvè repẽterepente operarios revocariiubet, pariterq́;pariterque ipſsedevolat Mõs fractus cadit à ſse ſse, longo fragore, qui cõcipi humana mente non poßit, & flatu incredibili. Spectãt victores ru nãnam maturæ, &c. cuius verba trãſstulit Bern. Aldrete lib. 1. de orig. ling. Caſstell. cap. 21. pag. 133. ſsubdents, in Hiſspania hoc per Romanos maximè uſsitatum, fuiſsſse, & quod licèt plures Hiſspanienſses eo tempore bello perierint, plurimi tamen ſsub metallorũ laboribus defecerunt, & exemplum harum noſstrarum Indiarum adducit.

Diodor.

^† etiam Siculus multa de ærumnoſsa hac occupatione commentus, lib. 6. c. 9. ita concludit: Verùm cùm die ac nocte in labore perſseverent, multi ex nimio labore moriuntur, cùm nulla eis ab opere detur requies, aut laboris intermiſssio: ſsed verberibus ad cõtinuumcontinuum opus coacti, rarò ditius vivunt.

Neque abeſst

^† Seneca lib. 5. natur. quæſst. cap. 5. Qui licèt hanc metallorum effeſsſsionẽ antiquã eſsſse ſscribat, & veluti per manus à maioribus traditãtraditam, ſsemper tamen eãeam, ut duram & immanem notat, his verbis: Sæculum nostrũ non novis vitijs, ſsed iam antiquitus traditis, laborat, nec noſstra ætate primũprimum avaritia, venas terrarum lapiaumq́ue rimata, in tenebris malè abſsruſsa quæſsivit. Illi quoque maiores noſstri quos celebramus laudibus, quibus diſsſsimiles quærimus nos eſsſse, ſspe ducti, montes ceciderunt, & ſsupra lucrum ſsub ruina ſstererunt. Ante Philippum Macedonem Reges fuere, qui peccuniam in altißimis uſsque latebris in illos, ſse demitterent ſspecus, in quos nullum noctiũ dierumq́ue perveniret diſscrimen, & à tergo lucem relinquerent. Quæ tanta ſspes fuit? quæ tanta neceſssitas hominem, ad ſsydera erectum, incurvavit, & defodit, & in fundum tellaris intimæ merfit, ut erueret aurum, non minore periculo quærendum, quàm poßidendum: propter hoc cuniculos egit, & circa prædam luculentam incertamq́ue reptavit, oblitus dierum, obliotus naturæ melioris, à qua ſse avertiti. Nulli ergo mortuo terra, tam gravis eſst, quàm iſstis, ſsupra quos avaritia ingens terrarum pondus iniecit, quibus abſstulit cœlum, quos in imo, ubi illud malum virus latitat, infodit. Illò deſscendere auſsi ſsunt, ubi novarum rerum poſsitionem, terrarum pendentium habitus, ventoſsq́ue per cæcum inane experirentur, & aquarum nulli fluentium borridos fontes, & altam perpetuamq́ue noctem, deinde cùm iſsta fecerint, inferos metuunt.

Et melius

^† Plautus in captivis circa finẽfinem, hanc pœnam duriorem illis appellat, quæ in inferno uſsitentur, ſsic inquiens:

Vidi ego multa ſsæpe picta, quæ ſsub Acheronte fierent
Cruciamenta: verumenimverò nullus adæquè est Acherons,
Atque ubi ego fui in lapidicinis, illic ibidem eſst locus,
Vbi labor, & laſsſsitudo eſst omnis exigenda ex corpore:
Nam ubi illò adveni, quaſsi patricijs pueris, aut monedulæ,
Aut anates, aut coturnices dantur, quæ cùm luſsitent.
Itidem huc mihi advenienti, upupa, quæ me delectet data eſst.

Vbi Lambinus upupam à Plauto, pro malleo accipi tradit, qui dabatur lapidicinas ingredientibus, ad ſsecandos, & confringendos lapides.

Sed præſstat

^† Caſssiodori verba ſsubtexere, qui eximium hunc laborem ita graphicè pingit, lib. var. epiſst. 3. Cameris enim ingenioſsa præſsumtione revolutis, talpinum, animal imitantes, itinera fodiunt, quæ nullis antè patuerunt. Sic ambitio nihil relinquit abſsconditum, nec ubi interdum ſsuſstinere poſsſsit extremum. Intrant homines caligines profundas, vivunt ſsine ſsupernis, exſsulant à Sole, & dum ſsub terris compendia quærunt, nõ|

p. 117

nunquam lucis gaudia derelinquunt. Est aliquando illis ruina via ſsua, & reditus procurare nequeunt, qui pedibus ſsuis ſsemitas operoſsis manibus effecerũt. Sed quibus cautior ars, vita felicior eſst, intrant egentes, exeunt opulenti, ſsine furto divitias rapiunt, optatis theſsauris ſsine invidia perfruuntur: & ſsoli ſsunt hominũ, qui abſsque ulla nundinatione pretia vidẽtur adquirere. Mox enim, ut ſsuprenæ luci fuerint reſstituti, minuta quæq; graviora diſscernentibus aquis, à genitrice terra ſseparant, ac fictilibus recondita, vaſsta fornace decoquunt, donec ſsolvant utiliter in liquorem.

Hactenus

^† Caſssiod. ultra quem, de eodem gravi & periculoſso metallorum labore, plura etiam omninò legenda tradit Petrarcha de temed. utr. fortunæ lib. 1. dial. 54. pag. 199. Matr. Delr. in Adag. ſsacris, 2. par. adag. 165. pag. 138. explicans illud Proverb. 2. Quærere ſsicut pecuniãpecuniam, & effodere ſsicut theſsauros, Simõ Maiol. in dieb. Canicul. 1. to. colloq. 19. pag. 426. & ſseqq. Noſster eruditiſss. P. Ioan. Pineda de reb. Salom. lib. 4. cap. 15. & Nos inſsr. cap. ſseq. n. 9. ubi oſstẽdimus, hac de cauſsa, hãchanc metallorum extractionem ferræ ætatia Poëtis tribui, quaſsi ferrei roboris, & duri cordis eſsſse videantur, qui hoc primumauſsi, ut præter alios canit, aut veriùs plorat Annæus Seneca in Octavia. ſsic inquiens:

Sed in parentis viſscera intravit ſsuæ Durior ætas, eruit ferrum grave
Aurumq́ue, &c.

Et ut alia omittam, ſsilentio tamen præterire non poſsſsum locum alium Ioſsephi Acoſstæ d. lib. 3. cap. 18. qui de noſstris Indis, & argenti fodinis in ſspecie pertractans, longè graviùs in illis laborari, ac periclitari, quàm in antiquis, his verbis teſstatur:

^† Deinde compertũcompertum eſst in eo labore multos abſsumi, vel fatigatione fractos, vel diſscrimine extinctos. Horror eſst dicere, quæ mineraliũmineralium, intra ipſsa abditiſssim telluris viſscera deliteſscẽtium, facies ſsit, quæ vorago, ut verè Tartarus ipſse patere vedeatur. Neque ineptè Poëtæ olim, gazas apud Plutonẽ reconditas, fabulati ſsint. Chryſsoſstomus homil 44. in Matth. ſsui temporis laborem hominum in extrahendo metallo miratur, narratq́ue eloquenter, verùm illa omnia præ nostris fumus, & umbra ſsunt. Perpetua atque borrenda nox, aë craſsſsus, & ſsubterraneus, deſscenſsus prolixus, & perdifficilis, cũcum duriſsſsima rupe ſsæva contentio, ſstatio periculoſsa, ſsi veſstigium nutet, actũactum eſst, humeris vectatio per moleſsta, per gradus obliquos, & malè hærentes aſscenſsio, cæteraq́ue etiam cogitatu gravia. Ad hæc cùm argenti venæ in præruptis plerumque, & in acceſssis rupibus ſsitæ ſsint, terraq́ue inhabitabili, ut curẽturcurentur, à patria ex torres veniunt, ſsolum aëremq́ue mutantes, facillimè valetudine afficiuntur.

Qvartò facit,

^† quòd ſsi quidam Sybarita fodientem ſsub aperto cœlo ſspectare non potuit, ut tradit Athenæus lib. 12. dymnoſsophiſst. & ex eo Theatr. vitæ hum. vol. 2. lib. 5. pag. 421. quanto magis horreret, ſsi metallorũ lubricos foſsſsores aſspiceret? Et

^† præſsertim ubi argenti vivi effodiendi labor eſst, cuius vel tenuiſssimus pulvis dum excavatur, vel halitus, cum igne circumcluſsum, exhalatur, præſsentem necem affert, ut inquit Ioſseph. Acoſsta ubi ſsup. vel ſsaltim morbum, qui intra breve tempus foſsſsores, & fornacarios abſsumit, nt illi ſsciunt, qui planè vident, iuxta illud Plauti in Truculent. actu 2. ſscena 6. Hoc eſst, qui Hunacavelicenſses Peruani Regni, eiuſsdem argenti vivi nobiles & dites fodinas, inſspexerunt. In quibus

^† Ego ex anno 1616. uſsque 1619. Gubernatoris, & Viſsitatoris (ut vocãtvocant) munus exercui, & licèt pro illis reparandis, Indiſsq́ue ibidem inſservientibus ſsublevandis & refevendis, plura providerim, vitamq́ue ſsæpè in ſsubterraneis illis ſspecubus ac meandris inſspiciendis, & diſsponendis, manifeſstiſssimis periculis expoſsuerim: fateri tamẽtamen cogor, parum profeciſsſse, ut tanti laboris durities, ac periculum vitaretur, Indorumq́ue, qui ad illlum compelluntur, interneciones omninò ceſsſsarent. Nam

^† bellum ſsine ſsanguine, & multorum ſstrage confici nequit, ut vulgari circumfertur adagio; ita hoc durum, & arduũ miniſsterium, niſsi multorum vitæ prodigantur, exerceri non poterit. Et

^† cùm in alijs verũ ſsit illud Horatij ſserm. 1. ſsatyr. 9.

Nihil ſsine magno
Vita labore dedit mortalibus.

Tum maximè in rebus pulcris, & pretioſsis certiſssimum eſst, quia, ut in diverſsorum gnomis ſscribitur, & ex Platone, & alijs comprobat Aldus Manut. in Adagijs: Difficilia quæ plucra, cui addo Plinium de herba Molyloquentem lib. 25. cap. 9. ibi: Ita quæ præelara ſsunt, non contingunt niſsi magno negotio; & lib. 8. cap. 16. ibi: Leonis catuli informes naſscuntur, vix ingrediuntur ſsemestres: non moventur niſsi bimestres: ita quæ egregia futura ſsunt, ſsero proveniunt, & lẽtis actibus abſsolvuntur: & Menandr. dicentem:

In inſsinitis pulcra fiunt laboribus:
Laborare neceſsſse eſst volentibus fortunatos eſsſse.

Et Claudian. in nuptijs Honorij:

Non quiſsquam fruitur veris odoribus
Hybleis latebris, nec ſspoliat favos,
Si fornti caveat, ſsi timeat rubos.
Armat ſspina roſsas, mella legunt apes,
Herculem duri celebrant labores, &c.

p. 118

Et quod

^† raritas res commẽdet text. in cap. ſsi officia 11. diſst. 58. latè Tiraq. de nobilitat. cap. 37. n. 22. Greg. Lop. in l. 18. tit. 13. par. 2. gloſs. 4. Mendoça in 2. tom. Reg. cap. 3. n. 1. ante eos Plin. d. lib. 8. cap. 43. Aſsinæ per omnem gignunt vitam, cùm homo tãtam maturè deſsinat parere: ita facilior, & perpetuas proventus rerum vilium; egregia rarò contingunt.

Sed ut ad rem redamas,

^† in eandem ſsententiam ſscribit Mattheolus, relatus à Biſsiciollib. 16. horar. ſsubſseci. cap. 7. raros admodum foſsſsores, & artifices argẽtiargenti vivi, tametſsi robuſstiſssimo corporis temperamento, durare in opere ad quatuor uſsque annos, quod noxius, & pernicioſsus eſst metallis halitus, totius corporis inferens tremorem, nervis debilitandis. Et Dioſscorid. lib. 5. cap. 7. Potum(inquid) vim habere peſstilente, quod ſsuo pondere exeſst intima. Idemq́ue Biſsciola eod. lib. cap. 4. ſsubiũgit,

^† adeò argentum vivum in excavantium corpora, & oſsſsa penetrare: Vt reperiatur etiã in tumulis defunctorum, nam conſsumtis cadaveribus, exit puriſsſsimum: item intra medullas hominum, atque animalium, quæ cùm per os & nares eius vaporem intus admiſserint, gelatur, & ſsic oſsſsa penetrat.

Plinius

^† quoque d. lib. 33. cap. 6. quem ſsequitut D. Iſsid. lib. 16. etymol. cap. 18. & Simon. Maiol. 1. tom. colloq. 10. pag. 606. inquit, quòd eſst venenum rerum omnium, exedit, ac perrumpit vaſsa, permanans tabe dirâ. Qua de cauſsa in vaſsis tantùm teſsteis, ſsive pellibus animalium conſservari poteſst: nam ærea, ferrea, plumbea refugit, & corrumpit. Et hæc fortaſsſse ratio eſst,

^† cut Hieron. Cardan. in lib. do ſsubtilitat. ut aurũaurum nominavit Regem metallorum, ita argentum vivum tyrannum, licèt hoc irrideat Scaliger. exercit. 88.

Addit etiam idem Plin. eod. cap. 6. aliam

* cauſsam, quæ vel ſsola ſsufficere poſsſset ad laborem argenti fodinarum, de quo agimus, refugiendum, nimirum odorem ex argenti fodinis inimicum eſsſse omnibus animalibus, ſsed maximè canibus, quod de alijs antris recolit, Maiol. d. 1. to. colloq. 15. de Antris, pag. 501. & de pluribus fodini, quæ ſsiccę foſsſsoribus obſsunt, quarumq́ue aẽr venenatus homines necat, Theatr. vitæ humanæ pag. 4002. & 4033. Et generaliter quòd omnium metallorũmetallorum loca

* aſspera & tenuia eſsſse oporteat, optimè obſservat Strab. lib. 3. & ex eo Fr. Ioan. a Ponte in conven. utriuſsq. Monarc. lib. 3. c. 28. pag. 174. & de montibus Hiſspaniæ, ubi aurũaurum invenitur, teſstatur Plin. d. lib. 3. c. 4. inquiens, quòd ſsunt aridi, ſsteriles, & in quibus nihil aliud gignatur, hoc tamen bono auri, coguntur eſsſse fertiles.

Auget quoque eiuſsdem laboris duritiem, & ſsunul miſseram eorum conditionem oſstendit, qui ad illũillum damnantur, vel compellũturcompelluntur, quòd in

^† his fodinis, ubi magni, & profundi ſspecus aperiuntur, ſsubterranei multoties dæmcnes Fauni, & vituculi montani, aliaque phantaſsmatum ſspectra apparêre ſsolent, quæ graviter laborantes infeſstant, quaſsi divitias ibi latentes cuſstodiant, & ægrè ferant ſsuperis reſserari. De quo multa relatu incunda recoluit Georg. Agricola in lib. 10. de animant. ſsubterran. & de re mettalica lib. 6. pag. 173. & 174. Theatr. vitę humanæ vol. 3. lib. 61. pag. 789. Vierus de præſstigijs dæmon. lib. 1. Simon Maiol. d. colloq. de metall. 19. pag. 426. aliàs 597. & 2. to. colloq. 2. de vaticinijs, pag. 182. Cigogna de Magia omnifaria lib. 3. cap. ult. pag. 422. & ſseqq. Mart. Delrius in diſsquiſsit. Mag. 1. par. lib. 2. q. 12. in fin. & q. 27. ſsect. 2. verſs. Sanè huc pertinet, & in d. Adag. 165. ubi, hos dæmones metallicos nimis ſsævos eſsſse inquit D. Franc. Torreblanca, quẽquem

^† ab ſstudijs Salmanticenſsibus ob magnam & aſssiduam in ea propenſsionem plurimum diligo, lib. 2. de Magia cap. 29. ex n. 35. ad 38. & recolit noviſssimè in libris de iure ſspirituali, quos, iudicio meo, meliùs de iure, ſsive cognitione ſspirituum indigetare poſsſset, lib. 4. cap. 8. ſsect. 5. fol. 113. & P. Ioan. Pineda de reb. geſst. Salom. lib. 4. c. 22. n. 20. pag. 240. aliàs 235. ubi de Amodeo dæmone theſsaurorum Præſside tractat, & vide infrà cap. 17. num. 49.

Qvintò facit, quòd ſsuprà dictarum conſsi

*derationum vim non effugiet, qui dixerit, diverſsum eſsſse ſstatum, conditionem, ſsive ration eorum, qui olim apud Romanos, in metallum damnari ſsolebant, ab ea, quâ hodie Indi per noſstros eiſsdem metallis inſservire coguntur: cùm damnati (ut diximus) ſservi eſsſsent, & pro mortuis habiti, nihil ſsibi acquirere poſsſsent; Indi verò liberi maneant, & competenti mercede, ſsive ſsalario remunerentur, & non in perpetuum, ſsed per vices, mutati, huic labori, nõ pœnæ, ſsed Reipublic causâ, deſserviant. Nam adhuc, qui hanc negativam partem defendũtdefendunt, conſsiderare ſsolent,

^† Indos ita compulſsos, magis nomine, quàm re ipſsa liberos dici, cùm genus ſservitutis ſsit coacta libertas, ut ait Quintil. relatus à Damhouder. in prax. verb. Libertas, & alienis commodis, & utilitatibus inſsudantes, id quod ſsibi liber, facere nequeant, §. libertas, & §. ſservitus, Inſstit. de iur. perſson. cum ſsimilibus. Et ſsalario, quo donãturdonantur, antus ac tam periculoſsus labor neutiquam compẽſsetur, peiuſsq́ue, & acerbius, quàm ſservi tractari, & accipi ſsoleant, pro quibus domini, ut pro re pecuniavè ſsua diligenter invigilant, quod pro Indis non faciunt, ſscientes, quòd etſsi aliqui in labore deficiant, alij eorum loco ſsibi diſstribuendi ſsunt.

p. 119

Quod damnum,

^† ea quæ prætexitur Indorum viciſsſsitudine, aut mutatione non evitatur, cùm lam ad paucom redacti, ferè nunquam quieſscere permittantur, atque adeò gravius onus ſsubeant, quàm inmetallum dãnati,

^† quorum pœna decennium non excedebat, quamvis ſsine præfinitione temporis impoſsita eſsſset, l. damnum. 12. l. in metallum 22. l. ſsine præſsinito 23. D. de pœnis, l. ſservus ſsub pœna 10. C. eodem, iunctis alijs, quæ ad eorum explicationem, & conciliationem cum l. capitalium 28. §. Divus, D. eodem, ubi dicitur, quòd in opus metalli nemo ad tempus damnari debet, tradunt Baldus conſs. 34. lib. 1. Cynus, Salicet. & alij in dict. l. ſservus, Felinus num. 9. & reliqui Scribentes communiter in cap. ex litteris, de conſstit. Alvar. Valaſsc. de iure emphyt. q. 1. n. 13. Duaren. lib. 1. diſsp. cap. 14. Cuiac. lib. 6. obſserv. cap. 25. & 26. & notatorũnotatorum contra Robert. ſsub nomine Mercatoris, cap. 28.

Indi verò

^† in perpetuum damnati videntur, & quod magis eſst, non ſsolùm in perſsonis ſsuis ſservitium, aut ſsuppliciumextinguitur, ſsed indeſsinenter, veluti hæreditario iure, ad filios, nepotes, & poſsteros tranſsit. Quod in damnatis

^† in metallum non contingebat, quorum pœna, non tantùm morte, verùm & adversâ valetudine ceſsſsare iubebatur, d. l. in metallum, D. de pœn. cui conveniunt, quæ ad Trajan. Imper. ſscribit Plin. lib. 10. epiſst. 40. & 41. & tradita à Iacob. de Belloviſsuin prax. crim. lib. 2. cap. 11. num. 19. & Duareno ubi ſsup. Ita ut meritò Indi cum Salviano dicere poſssint, quòd ſsemper redimuntur (id eſst, per tot Regias ſschedulas liberi eſsſse iubentur) ſsemper autem captivi manent, ut tetigi ſsupr. cap. 4. num. 43. & cum Ieremia cap. 5. Laſsſsis non dabatur requies, ſservi domionati ſsunt nostri, non ſsunt qui redimeret de manu eorum. Aut veriùs cum Mardochæo, Eſsther 7. Traditi ſsumus, ut conteramus, iugulemur, & pereamus, atque utinam in ſservos & famulos venderemur, eſsſst tolerabile malum.

Vnde

^† & eoſsdem Indos dedititiorum etiã conditione peiores appellare poſsſsumus. Qui licèt in vita ſservi eſsſsent, morientes tamen liberi manebant, & bona ac filios ſsuos omninò liberos relinquebant,

^† l. unica, C. de dedit. liber. toll. §. libertinorum, Inſst. de libert. §. fin. Inſstit. de ſsucceſsſs. libert. Gaius lib. 1. inſstit. tit. 1. Alciat. in l. liberti, num. 2. D. de verb. ſsignif. & lib. 1. parerg. cap. 16. Tiraq. in l. ſsi unquam, verb. Liberti, num. penult. C. de revocand. donat. & in notis ad Alex. ab Alex. lib. 4. cap. 10. Conan. lib. 2. comment. cap. 6. Coſstan. lib. ſsingul. quæſst. iur. cap. 2. Turneb. lib. 7. adverſsar. cap. 22. Mercer. lib. 1. opinion. cap. 11. Ferand. lib. 2. explicat. cap. 18. Pet. Pithæus lib. 2. ſsucciſsivar. cap. 9. Briſsſsonius, Schordus, & alij de verb. ſsignif. verb. Dedititij, & Hierony. Elenus lib. 2. diatrivar. pag. 72.

Sextò conſsidero, ſsuprà dicta omnia, eò quidem graviora, & magis dolenda videri, quòd qui ad metallum, vel triremis damnantur, propter ſscelera ſsua patiuntur,

^† eorumq́ue conſscientia ſsupplicij immanitatem quodammod tẽperanttemperant, iuxta illud Ovid. epiſst. 5.

Leniter ex merito quicquid patiare ferendum eſst, Quæ venit iniuſstè pœna dolenda venit.

Claud in Conſs. Manlij:

Qui fruitur pœna, ferus est legumq́ue videtur Vindictam præſstare ſsibi, cum viſscera felle
Canduerint, ardet ſstimulis, ferturq́ue nocendi Prodigus, ignarus cauſsæ.

Et Lucæ cap. 25. verſs. 41. Et nos quidem iuſstè, nam digna factis recipimus, hic verò nihil mali geſsſsit. Arverò

^† Indi nullum delicturm vel peccatum admiſsiſsſse reperiuntur, propter quod magis quàm alij homines huic labori mancipari debeant, quin potius manſsuetudine, & humilitate ſsuâ, atque alijs obſsequijs, ſsemper de nobis benè merentur. Vnde ſsuccedit regula iuris,

^† quæ docet, pœnam ſsine culpa eſsſse non poſsſse, dict. l. capitalium. D. de pœn. l. aliud eſst fraus, d. de verbor. ſsignif. cum vulgatis.

Quibus nõnon plenè ſsatisfiet, ſsi fortè dicamus, pœnam

^† interdum etiam ſsine culpa irrogari, ſsi aliqua iuſsta cauſsa intervenerit, quæ id requirere videatur, quales eas eſsſse diximus, quæ metallorum operationem extorquẽtextorquent, utpotè rem omninò Reip. neceſsſsariam, arg. text. in cap. ſsine culpa, de reg. iur. in 6. ibi: Sine culpa quis puniri non poteſst, niſsi ſsuſsſsit cauſsa: & celebris gloſsſs. in cap. agnoſscentes, de conſst. cum alijs, quæ notavimus tom. 1. lib. 2. cpa. 11. num. 32. Nam hæc limitatio, non ſsolùm de iure Canonico,

^† quod ſsemper pietatem præ oculis habet, cap. cùm haberet, de eo qui duxit in matrim. cap. ſsin. de præſscript. Ancharr. conſs. 79. in princ. Tuſsch. litt. C. concl. 26. & litt. I. concl. 578. & Seraph. deciſs. 819. num. 8. verùm civili etiam inſspecto, ad pœnas corporis afflictivas extendi non poteſst, præſsertim ſsi graves, & capitales ſsint, ut in damnatione in metallum contingit, uxta ea, quæ ſsuprà fusè probavimus. Tales enim pœnæ, etiãetiam ſsi cauſsa urgentiſssima ſsubſsit, imponi non poſsſsunt, ſsi culpa deficiat, quia aliàs iniuſstæ & crudeles reputarẽtur,

^† cùm nemo debeat aliorũaliorum odio, vel occaſsione prægravari, l. crimen paternũpaternum, D. de pœnis, l. ſsancimus, C. eod. l. 1. C. ne filius pro patre, & ne uxor pro marito, cum ſsimilib. gloſsſs. celebris in ſsumm. 1. q. 4.

p. 120

Et ſsolùm procedit

^† quo ad alias pœnas civiles, puta privationem honorum, bonorum, aut ſsucceſssionis, ut in crimine læſsæ maieſstatis divinæ, vel humanæ videmus, reſspectu filiorũfiliorum, qui his pœnis affici ſsolent, quamvis paterni ſsceleris conſscij no fuerint, propter varias, & iuſstas cauſsas, quas cõſideratconſiderat text. in cap. cùm ſsecundùm leges, de hæret. lib. 6. & in l. quiſsquis, §. filij verò, C. ad leg. Iul. maieſst. iunctis alijs, quæ adduxit Tiraq. in l. ſsi unquam, verb. Donatione largitus, n. 333. latè & optimè Petr. Faber lib. 3. ſsemeſst. cap. 8. Covarr. lib. 2. variat. cap. 8. par tot. Simancas in Cathol. inſstit. tit. 9. Petr. Greg. lib. 35. ſsyntagm. cap. 1. n. 25. & ſseqq. & noviſssimè Radulph. Forner. lib. 3. rer. quotid. cap. 17. & Nos in tract. de crim. Parricid. lib. 2. cap. 10. pag. 156.

Neque

^† obſstat, quòd Arcadius & Honorius Impp. in d. §. filijs, ſse illis vitam Imperatoriâ ſspecialiter lenitate concedere, ſscribant, quibus verbis ſsupponere videntur, iuris rigore inſspecto, iuſstè quoque eos morti affici potuiſsſse. Nam ut omittam opinionem Ioan. Ignei in l. ult. D. ad Syllanian. & Budei in l. 1. D. ad leg. Iul. maieſst. qui putant, illam legem, ut inquam, eſsſse correctam per d. l. ſsancimus, & Corraſs. in l. qui liberos, D. de ritu nupt. n. 62. & Ioan. Mercerij lib. 2. opin. cap. 14. qui rationes Imperatorum iniuſstas, & minus ſsuſsticientes appellant. Invenio quidem Fr. Alfonſs. à Caſstro lib. 2. de iuſsta hæret. punit. cap. 2. in fin. verſs. Hactenus Auguſstinus, ſscriptum reliquiſsſse, ſse meritò mirarari, quòd tanti Impp. illud dicere veriti non fuerint.

Et de eâdem re

^† ſsermonem habens Pat. Gabr. Vazquez in 1. 2. q. 83. cap. 3. in fin. auſsus eſst affirmare, ſstultè id ab Imp. dictum fuiſsſse. Quod licèt liberè, & inurbanè effuſsum videatur, cùm Auguſstos illos ita fuggillare non deceat, qui Chriſstianiſssimi Impp. Theodoſsij liberi fuerunt, ac ipſsi per ſse prudẽtiſssimi, & Religionis Chriſstianæ ardentiſssimi vindices, ac D. Ambroſsij lactê innutriti, cui eos parens optimus commendavit. Adhuc tamen prædicta verba demonſtrãtdemonſtrant, quàm certum ſsemper, à doctis quibuſsque Auctoibus iudicetur, quod diximus, neminem ſscilicet ſsine culpa, etiam ſsi adſsit cauſsa, duris & corporalibus pœnis iuſstè affligi poſsſse.

^† quod Impp ibi lenitati, & miſsericordiæ ſsuæ, vitæ indulgentiam attribuunt, ita cõgruè, & novè explicari poteſst, ut non eò tendat, ut ſsentiant, de rigore iuſstitiæ, ſsi vellent, in liberos proditorum morits etiam ſsupplicium exercere potuiſsſse, ſsed quòd impropriè, & largo modo, ſsibi benignitatis hoc in caſsu gloriã uſsurpent, eo ſsenſsu, quo ſsæpè Principes, pios, & benignos vocare ſsolemus, vel ob id tantùm, quòd maiorum, aut ſsimilium tyrannidem, & crudelitarem non exerceant, licèt id non ſsolùm de æquitate, ſsed de iuſstitiæ rigore facere tenerentur. Pietatis,

^† vel æquitatis nomẽ actioni iuſstitiæ tribuentes, ob comparationẽ alienæ tyrannidis, vel immanitatis, ut in ſsimili cicero, duram illam, & crudelem galdiatorum concertationem, quæ tanquam cruenta & inhumana meritò prohibetur, in l. 1. C. de gladiator. lib. 11. æquitatis nomine decoravit in orat. in Piſson. his verbis: Quo quidem in ſspectaculo mira Reip. æquitas erat, uter eorum perijſsſset tanquàm lanista.

^† eodem fortè ſseniſsu, idẽidem Cicer. in orat. pro Cæcina, Aquil ium Gallumhoc nomine laudat, quòd iuris civilis rationem nunquam ab æquitate ſseiunxiſsſset, & Sen lib. 2. contr. 5. in æquitatis tractationem cadere inquit etiãetiam, quæ iuris ſsunt. Nam ſsæpè æquum ſsumitur pro iuſsto, quaſsi in neutram partem pendeat, ſsed æqualiter uni, ac alteri faveat, cui opponitur iniquum, l. diem proferre, §. ſstari 2. de arbitris, cum traditis à Rebuff. in l. bonorum 49. verſs. Æquè, D. de verb. ſsignif.

Septimò facit, quòd ſsi ſservitium perſsona

*le, quod ij, quibus Indi commendati erant, cœperant introducere, illorum operâ, & labore tributi nomine utentes, meritò tanquam durum & aſsperumdamnari probavimus ſsup. hoc lib. cap. 1. & in illud ita gravibus verbis invehitur Fr. Mich. ab Agia d. reſsponſs. de ſservit. perſson. pag. 8. & 24. Mirum videtur, quòd ad eodem, vel ab alijs probari poſssit metallorum coacta operatio, cùm illud ſservitium per ſse omninò iniuſstum non eſset, licèt ratione exceſsſsuum, qui à Patronis, ſsive Commendatarijs Indorum fiebant, durum redderetur, & iuſstè prohibitum fuerit. Hoc autem quod metallis impenditur, & in ſse iniuſstum ſsit, utpotè ſservis dumtaxat, vel facinoroſsis hominibus dignum, & ſsive eius duritiem, ſsive exceſsſsuum timorem conſsideremus, longè quidẽ acerbiùs, & periculoſsiùs. Nam

^† cùm opus ipſsum, quod exercendum eſst, ita arduũarduum, & laborioſsum ſsit, impoſssibile eſsſse videtur, ut in illo Indi benè accipiãturaccipiantur, & ab Hiſspanis, qui rem metallicam curant, vulgò Mineros, ac præcipuè ab eorum adminiſstirs, multis nõnon iniurijs, pugnis, flagris, & verberibus afficiantur. Alioqui tam duro labori ſsegnius, quàm oportebat, intenderent, niſsi maiorum tormentorum, quæ ab illis comminantur, cruciatum formidarent, ut in illis contingit, qui ad triremes damnantur, quorum laborem hac de cauſsa operoſsum, & deſsperatum appellavit Caſssiod. lib. 4. epiſst. 25. cuius verba retulimus fuprà num. 20.

Et de ſservis, qui olim

^† ad effoſsſsionem me|

p. 121

tallorum in Pyreneis montibus cogebantur, multum in noſstris terminis ſscripſsit Ioan. Gerund. in Paralipom. rerum Hiſspaniæ lib. 1. his verbis: Servi qui ad metalla Pyreneorum montium olim deputati erant, incredibilem quæſstum efferebant dominis. Die noctuq́ue in labore perſserver antium multi ex nimio labore moriebantur, cùm vix ulla eis ab opere daretur requies, ſsed verberibus ad continuũcontinuum opus cogerentur. Quidam tamen robustiori corpore, ac animi vigore plurimum temporis in ea ver ſabãturſabantur calamitate, quibus mors vita erat optabilior

Cui ſsanè damno,

^† nunquam ſsatis iri obviam potuit, licèt multæ, & ſseveriſssimæ leges quotidie in favorem Indorum edantur; nam cùm in ſsolitarijs, & ſsubterraneis, ut plurimũ locis hæc delict contingant, ſsuccedit illud Iuvenal. ſsatyr. 13.

Tam

^† facilè, & pronum eſst ſsuperos contemnere teſstes,
Si mortalis idem nemo neſsciat.

Et Prudentij lib. 2.

Nec formido malum, falluntur publica iura
Lex armata ſsedet, ſsed neſscit crimen opertum.

Præſsertim

^† in hoc hominum genus, de quibus dicere poſsſsumus, quod alter Poëta:

Ius, & iura negant homines, & numian fallunt.
Nec Iovis Imperium, nec Phlegetonta timent.

Lucro quippè, & divitijs intenti, omnia ſspernunt. & veram efficiunt illam ſententiãſententiam Leon. Papæ epiſst. 9. relatam in cap. verùm, 25. diſst. Mens

^† pecuniæ avida, nec abſstinere novit à vetitis, nec gaudere conceßis, nec pietati adbibere conſsenſsum. Cui etiam convenit

^† illud Salluſst. in Catilin. tranſscriptum ab Agellio lib. 3. noct. Attic. cap. 1. & Maiolo in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 19. pag. 430. dum dixit: Avaritia pecuniæ studium habet, quam nemo ſsapiens concupivit, ea, quaſsi venenis malis imbuta, corpus animumq́ue virilem effœminat, ſsemper infinita, & inſsatiabilis, & neque copia, neque inopta minuitur. Et elegans locus D. Chryſsoſst. homil. 44. in Matth. quem refert Ant. Mornat. in notis omiſssis ad l. 1. §. cùm Patronus, D. de offic. Præfect. urb. pag. 1072. ubi hanc

^† metallorum pœnam in eo maximè acerbiorem notat: Quòd metallarij, ſseu metallorum foſsſsores traduntur acerbis immanibuſsq́ue hominibus, & nullũnullum familiarium, amicorumvè vident, ſsed eos ſsolos, qui metallis præfecti ſsunt.

Quę aſsperitas

^† non ita gravis in patronis reſspectu ſservitij perſsonalis Indorum, quos ſsibi commendatos habent, timeri poteſst, cùm ius tributorum, quod ab illis percipiunt, in eorundem perſsonis corporibuſsq́ue conſsiſstat, ipſsiſsq́ue deficientibus, extinguatur, arg. text. in princip. Iuſstit. de uſsuſsr. unde credendi non ſsunt, uſsquequaque illorum curam, ac ſsalutem negligere, præſsertim cùm ſsub hac lege, & iuramento eos in feudum recipiant, arg. l. cùm de indebito, D. de probation. & l. milites, §. ult. in fin. D. de re milit. ibi: Ne videatur pater ad ſsupplicium filium obtuliſsſse, ubi gloſsſsa hoc addit: Non est veroſsimile patrem velle mori filium. Quod ſsecus in mineralium dominis accidit, cùm hi, de præſsenti dumtaxat lucro ſsatagentes, Indos uſsque ad internecionem vexare ſsoleant, in quibus nullum peculiare ius obtinent; quin potius illis extinctis aliorum (ut diximus) diſstributionem ſsperent. Vnde

^† ſsuccedit illud D. Chryſsoſst. homil. 59. in Ioan. Hæc enim inter paſstorem, & mercenarium eſst differentia, alter propriæ, cõtemptis ovibus, alter ſsua contempta, ovium ſsemper ſsaluti invigilat.

Et prætereà,

^† qui ſservitium perſsonale ſsuis commendat oribus præſstant; non longè à ſsuis domibus, & municipijs abducuntur, ſsed imò in eis manentes, penſsum exſsolvunt. Qui verô ad metalla aſsisgnantur, ex longinquis; ac diverſsi ferè ſsemper temperamẽti regionibus, proprijs relictis laribus, ad alias frigidiſssimas; & inhabitabiles deferuntur. Quod

^† duriſssimum; & nocentiſssimum eſsſse ſsatis probavimus ſsup. cap. 5. n. 61. & ſseqq. & Indi ipſsi ita graviter ſsentiunt; ut ſsæpè, quaſsi ad mortẽmortem ducantur, ultimum vale ſsuis uxoribus, liberis, & amicis pronuntient. Quod vel ſsolùm ſsufficiens eſsſse videtur, ut maior huius metallici operis, quâm ſservitij perſsonalis durities, & iniuſstitia eſsſse cenſseatur.

Octavò

^† aliud argumentum deſsumi poteſst ex ijs, quæ ſsup. cap. 11. cum eodem Agia, & alijs, de prohibita, & meritò multis ſschedulis tolli, ac puniri iuſsſsa Indorum oneratione, congeſssimus. Nam ſsi hoc ita grave, & iniuſstum ſsemper indicatum fuit, non ſsatis conſstare poteſst, quomodo alijs legibus, vel prudentis alicuius viri auctoritate defendi poſsſsit durior hic, & aſsperior labor, qui eiſsdem Indis in effoſsſsione, & operatione metallorũmetallorum infligitur. Nam Indos onerari, onuſstoſsq́ue incedere, per ſse quidem neque iniuſstum eſst, neque eis valdè pernicioſsum, aut novum, cùm ab antiquiſssimis annis tempore Incarum, ita aſsſsuefacti fuerint, & hodie quoque ſse ſsuis ipſsi ſsarcinulis onerent, ut cũcum Ioſseph. Acoſsta perpendimus d. cap. 11. n. 36. Atvero eoſsdem Indos, longis itineribus veluti captos, & compeditos ad fodinas adigere, & ibi intra profundos terrę ſspecus, ſsub perpetua nocte laborantes includere, hoc non poteſst non durum & iniuſstum cenſseri: cùm

^† in tali opera præ|

p. 122

ter alia damna, & pericula, quæ ſsuprà retulimus, iſstud quoque corporale onus, quod tantoperè ab illis auferri curatur, ſsupra modum immineat. Nam à ſsuis domibus excedentes, neceſsſse eſst, ut frivola ſsua, triſstemq́ue ſsupellectilem ſsuis humeris, vel arietibus portent, & frequenter uxores, ac liberos, necnon etiam annonam, ſsive cibaria, quibus ſse, & ſsuos alere poſssint, interim dum in metallorum labore perſsiſstunt, cùm in locis ubi metalla generantur, nihil de victualibus reperiatur, quod maximo pretio non conſstet.

Poſstquàm verò

^† effoſssioni, & extractioni metallorum incumbunt, ſsatis liquet ipſsorum humeris metalla vectari, & quidem non per aperta & conſsueta itinera, ubi purum ſspiritũ haurire poſssint, & ubi libitum fuerit onus deponere, paulatimq́ue requieſscere, ſsed per ſsubterranea loca cœli prorſsus luce & aëre fermè carentia, per Dædaleos anfractus, ac labyrinthos, per ſscalas & aſscenſsiones obliquas, ac malè conſstantes, in quibus non minus manibus quàm pedibus gradiendum eſst, onere interim ſsaxorum metallicorum à tergo pendente, & pondere ſsuo in præcipitium (quod ſsæpè contingit) miſseri baiuli connitente. Qui ubi illæſsus exierit, & veluti ex inferis ad ſsuperos remeaverit, non tamen ideò miſserabilẽ illam ſsarcinam ponit, ſsed per rupes præruptas, & loca nimis frigida, atque ſsaxoſsa ad domum uſsque, vel officinam Minerarij deferre compellitur, quamvis multę ſschedulæ iubeãtiubeant, ut id terræ ovibus devehatur. Quæ omnia neceſsſse

^† eſst tanquam duriora, & graviora, vitari debere dicamus, ſsi commune pondus ab Indorum humeris tot ac tantis legibus & rationibus removemus, argum. text. in cap. licèt univerſsis, ubi gloſsſs. de teſstib. l. quicunque, in fine, C. de fide inſstrum. & iure haſstæ fiſscalis, lib. 10. & eorum, quæ de vi argumẽtationis à maiori ad minus, ſsive à paritate, aut maioritate rationis, latè & eruditè tradit Everard. in loco à maiori, pag. 111. & Alvar. de Velaſsco in axiom. iur. litt. A. num. 464.

Sed nec

^† omittenda ſsunt verba Simonis Maioli, quæ ad durum hoc & grave onus, de quo loquimur, reſspicere vidẽturvidentur d. colloq. 19. pag. 596. dum ſscribut: Terra è fodinis eruitur magno labore, ſsed maiore periculo: nam quid aliud ſsibi fodiunt ij operarij, qui in id laborant, quàm evidentiſsſsimum profundiſssimumq́ue ſsepulchrum, aditum ſsibi parantes auri foſsſsione, ut ſsubterraneis meatibus ad inferos properent, faciliùs per aurum tranſseuntes, id enim eſst manifeſstißimũ in Septẽtrionali plaga, in qua adeò ſsunt ingentes in longumq́ue porrectæ metallorum fodinæ ad lucrum tantùm excavatæ, ſsinuo ſsiſssimis latebris, ut in ijs plurimi fame tabeq́ue moriantur, velut labyrintho inextricabili occluſsi, ſsed & lapſsu è ſsublimi quandoq́ue ruunt, atque inde extrabi nulla ratione poſsſsunt, immenſsam ob profunditatem, tamet ſsi præ maximis clamoribus lamentari exaudiuntur, Olaus lib. 6. cap. 5.

Nonò facit

^† multis quoque Regijs ſschedulis cautum eſsſse, ne Indi ullo pacto in harum provinciaru, & inſsularum mari, conchilijs margaritarum legendis, & extrahendis diſstribuantur, vulgò, Para peſsqueria de perlas. Licèt

^† earũearum pretium & olim, & hodie maximũ fuiſsſse, & eſsſse ſsciamus, & pluris quàm metalla æſstimari, ut conſstat ex his, quæ tradit Plinius lib. 9. cap. 35. ibi: Principium ergo culmenq́ue omnium rerum pretij margaritæ tenent, Macrob. lib. 3. Saturn. cap. 17. Solino in Polyſsth. cap. 54. Simon Maiol. 1. tom. colloq. 18. de lapidib. pag. 578. & ſseqq. Ioſseph. Acoſsta in hiſst. Ind. lib. 4. cap. 15. & Garcilaſsſsus Inca in ſsuis comment. 1. par. lib. 8. cap. 23.

De qua prohibitione

^† plures extant Regum noſstrorum conſstitutiones, id ſsemel, ac bis, ac tertiò imperantes & agentes, ut refert Ioſseph. Acoſsta d. cap. 18. pag. 351. & pater ex 3. tom. impreſsſs. pag. 362. cum ſseqq. quæ denuò obſservari iubentur per Philipp. III. in ſschedul. ann 1601. cap. 11. ubi deciditur, ut per Æthiopes hæc piſscatio, ut hodie fit, peragatur, Indi verò nullo modo ad eam compellantur. Et Idem diſsponitur in alia ſsched. ann. 1609. §. 25. ubi idem ſstrictiùs cavetur, etiãetiam ſsi Indi ſse volutariè huic labori ſsubijciant, eâ additâ ratione, quòd experientiâ comparatum ſsit, quantum hic labor eorum ſsaluti præiudicet, & officiat. Quod meliùs etiam, & piùs, & ad rem, de qua agimus congruẽtiùs expreſsſsum fuerat in alia ordinatione anni 1542. ibi: Item, porque ſse nos ha hecho relacion, que de la peſsqueria de las perlas, por averſse hecho ſsin la buena orden que convenia, ſse han ſseguido muertes de muchos Indios i negros: mãdamos, que ninqun Indio libre ſsea llevado a la dicha peſsqueria contra ſsu voluntad, ſsopena de muerte. Ique el Obiſspo, i el Iuez que fuere à Veneçuela ordenen lo que les pareciere, par que los eſsclacos, que andem en la dicha peſsqueria, aßi Indios, como negros, ſse conſserven, i ceſsſsen las muertes: i ſsi les pareciere, que no ſse les puede eſscuſsar à los dichos Indios i negros el peligro de muerte, ceſsſse la peſsqueria; porque eſstimamos en mucho mas, como es razon, la cõſervacionconſervacion de ſsusvidas, que el intereſsſse que nos puede venir de las perlas, &c.

Quam prohibitionem

^† multum laudat & extollit Agia d. reſsponſs. pag. 55. Eâ nlmirum ratione, quòd opus illud nimis laborioſsum, & aſsperum eſsſset, & Indorum, qui in eo occupan|

p. 123

tur, ſsaluti contrarium, propter concluſsæ reſspitationis periculum, quod, quàm grave, & nocivum ſsit, optimè tractat Galenus lib. 6. do uſsupartium, cap. 8. & lib. 6. de morb. vulg com. 2. & propter alia damna, quæ in unionibus à profundo quærendis, & educendis, Indis utinatoribus reſsultabant. De quibus ita oculatus teſstis ſscribit Acoſsta ubi ſsup. In oppido Rio de la Hacha vocato, cùm eßem, comperi duram Indorum ſservitutem; extrahendis cõchilijsconchilijs, ſsummo mane in ratem imponebantur, in pelagus de ſscendebant, magnæ ſsæpè profunditatis, ubi integrum penè horæ dimidiam halitu compreſsſso, urinatorum more, conchilia, oſstreaq́ue conquirerent, immẽſso labore, ſsummo periculo, cihas ſsemper parciſssimus: commercium omne interdictum; cuſstodia omnibus nocturna communis: vitæ ratio moleſsta, ac liberis hominibus prorſsus adverſsa.

Quæ cùm ita ſse habeant,

^† pari etiam, aut maiori ratione, ad eundem modũmodum ſsiſsti, & prohiberi debere ſsimiles & maiores metallorum effodiendorum ærumnas, multis videtur, ut refert idem Acoſsta pag. 351. poſst Plin. lib. 33. cap. 4. relatum ſsup. num. 36. ibi: Vt iam minus temerarium videatur è profundo maris petere margaritas, tantò nocentiores fecimus terras. Nam in mineralibus etiam dura ſservitus invenitur, obſscura profunditas, reſspirationis defectus, victus exilis & tenuis, & labor quidẽ moleſstior, ac diuturnior. Tum verò exitiale periculum, cum cœli mutatione, laboris moleſstiâ, tei ipſsius diſscrimine, impendere videatur interitus.

Quapropter non incongruè ultra alia, quæ de huius ſservitij immanitate ſsup. ex num. 36. tradidimus, paticis mutatis ei applicare poſsſsumus,

100

^† quod de carceratis ſscribunt Impp. in l. omnes 23. C. de pœn. ibi: Sit ſsatis immẽſsorum cruciatuũcruciatuum ſsemel luiße ſsupplicia, ne ij, qui diu privati ſsunt auræ communis haustu, & lucis aſspectu, nõnon intra breve ſspatium exilij pœnam ſsuſstinere, iterum compellantur. Et elegãtiùs

101

^† Caſssiodor. lib. 11. var. epiſst. 40. in formala indulg. ibi: Carcer eſst cella gemituũgemituum, triſstitiæ domus, apud ſsuperos Plutonis boſspitium, locus perpetua nocte cæcatus, in quo nõ unum tormentum ſsuſstinet reus, qui ante quàm incurrat necis exitus à ſsupernis probatur abſsciſsſsus. primũprimum pedor ille, collega catenarum, abminabilie mœrore diſscrutiat, auditũauditum alieni gemitus, & lamenta contrubant, guſstum leiunia longa debilitant, tactum põderapondera prementia defatigant; lumina diutius tenebris obtuſsa, torepeſscunt. Non eſst unum clauſsis exitium, multifaria morte perimitur, qui carceris ſsquallore torquetur. Quibus alia adiunxi in meo tract. de crim. parric. lib. 1. cap. 23. Et nunc addo D. Valençuelam in monit. copura Venetos, 3. par. num. 214. & ſseqq. ubi probat, Carceris

102

^† pœnam, damnationi in metallum, & morti æquiparari, & ſservitutis ſspeciem dici, poſst Innocent. in cap. qualiter, el 2. de accuſsat. quem refert, & ſsequitur Rolant. a Valle conſs. 2. n. 53. vol. 1. & conſs. 57. n. 40. & ſseqq. vol. 3. Aſscanius Clement. in tract. de patr. poteſst. cap. ult. n. 33. Conrad. Brunus de hæret. cap. 12. num. 6. Simancas eos. tract. tit. 16. n. 15. & Matienz. inl. tit. 4. lib. 5. Recop. gloſsſs. 3. num. 7.

Decimò conſsidero,

103

^† quòd illa eadem ratio, quam contrariæ partis aſsſsertores, ut potiſssimam expendere ſsolent, ad metallorum laborem Indis miſseris iniungendum, nempè, quod aliter ipſsorum, & Hiſspanorum Reſspublica, quæ iam unita, & commixta eſsſse cœpit, his in provincijs durare non poterit, & ſspiritualis ſsimul eorundem Indorum diſsciplina, & alimonia deficiet, cuius conſservatio modis omnibus curari, & promovieri debet. Hæc, inqueri. Nam ſsi Indi, ut experientia demõſtratdemonſtrat, huius laboris occaſsione, ita notabiliter, ac celeriter pereunt, & diminuuntur, neutra Reſspublica brevi tempore conſsiſstere poterit, quę diverſsis hiſsce membris compacta, non minus manuum, ac pedum, quàm reliquarum partium conſservationem deſsiderat. Planè enim Nabuchodonoſsoris ſstatua, quæ ex auro, argẽto, atque ære conſstructa, teſstaceis pedibus nitebatur (quibus, quidam Indos ſsimiles faciũtfaciunt) ſsimulat q́ue illi confracti ſsunt, tota dilapſsa, & in pulverem redacta fuit, ut habetur Daniel. 2. & in noſstris terminis advertit P. Ioan. de Silva Franciſscanus in Memoriali, quod pro hoc ſservitio tollendo Regi noſstro dicavit ann1621. cuius copiam nũcnunc nactus ſsum, cùm iam hæc prælo tradere deſstinarem.

Vnde Politici dicere ſsolent,

104

^† Reges ſsuper omnia, ſsubditorum ſsaluti, & incolumitati cõſulereconſulere debere, quia illis deficientibus, divitię, & imperia ipſsorum PrincipũPrincipum durare non poſsſsunt, ut conſstat ex l. 1. D. ſsolut. matrim. l. 2. C. de indict. vid. ibi: Augeri enim magis nostram Rempublicam, & multis hominibus legitimè progenitis frequentari, quàm impijs periurijs affici volumus, vum alijs, quæ adducit Rævard. ad leg. 12. Tabul. cap. 9. & lib. 2. coniect. cap. 20. & Mag. Marquez in Gubernatore Chriſst. lib. 1. cap. 16. pag. 94. Alph. Carrança in diſsp. de partu cap. 2. §. 4. num. 1. & ſseqq. & Scipio Ammirat. in diſscurſs. Polit. ad Tacit. pag. 264. & multũmultum in noſstris terminus

105

^† cap. 40. novarum legum ann. 1542. Quod de Indis Hiſspaniolæ, & aliarum adiacentium ſsermonem habẽshabens, qui prę nimio labore conſsumi |

p. 124

dicebantur, expreſssè iubet: Que los dexen holgar, i no ſse ſsirvan dellos, ni paguen tributo, para que multipliquen. Sic nimirum pluris (ut oportuit) eorum augmentum, quàm temporalia, quæcunque lucra conſsiderans, ut aliàs dicitur in l. unica, C. ut iud. ſsine quoq. ſsuffrag. in princ. & in alijs iuribus, quæ infra cap. ſseq. exn. 48. trademus. Quibus valdè in noſstris terminis addo

106

^† piam ponderationem doctiſsſsimi noſstri Greg. Lopez in l. 17. tit. 23. par. 2. verb. Cõlas cargas, qui text. illum expendẽs, quatenus iubet, ne milites dum expeditiones faciunt, Canſsen las beſstias cõcon las cargas, porque mueren muchas de ellas, ò ſse dañan, que es coſsa que ſse torna en grãgran menoſscabo de la hueſste, ſsic ſsubdit: si iſsta lex ita diligenter providet, ne beſstiæ ſseu iumenta moriantur, quanto magis debet eſsſse curæ in partibus Indiarum maris Oceani, ne ipſsi homines Indi illarũ partium incolæ, & naturales, qui ut aſsini onerãturonerantur, ita ſserventur, ne moriantur; quod etiam multum conducit ad ea, quæ de Indis non onerandis dixi ſsuprà cap. 11. pert tot.

Ipſsa quoq;quoque

107

^† Fidei plantatio, & propagatio, vel deficiet ſsanè, vel parum progedi poterit operoſso hoc metallorũmetallorum labore durante. Quomodo enim iſsti novæ plantationis palmites, ſsuavi manſsuetudinis imbre irrigari poterunt. & in Catholica Fide proficere, ſsi ab ijs à quibus annuntiatur, & ſsuadetur, videant ſse ad tã durum opus compelli, & abſsque ulla requie, vel intermiſssione vexari, contra id, quod ipſse Christvs Dominus Matth. 11. in fine in eum credẽtibus pollicetur: Venite ad me omnes, qui laborati, & onerati eſstis, & ego reficiamvos: tollite iugum meum ſsuper vos, & diſscite à me, quia mitis ſsum, & humilis corde, & invenietis requiem animabus veſstris, iugum enim meum ſsuave est, & onus meũmeum leve.

Et cùm

108

^† nos illis dicere debeamus, guſstate, & videte quoniãquoniam ſsuavis eſst Dominus, Beatus vir qui ſsperat in eo, Pſsalm. 35. verſs. 9. 1. Petr. 2. in princip. Ipſsi contra, nihil ſse ſsuave vidiſsſse, aut expertos fuiſsſse, dicere poſssint. Imò neque Fidei meditationi & contemplationi vacare ſsinantur, quæ ut radices agat, id ſsummopere exigit, iuxta illud Pſsalm. 45. Vacate & videte, quoniam ego ſsum Deus: iunctã interpretatione D. Auguſst. in Pſsalm. 70. fol. 310. col. 2. to. 8. & pluribus alijs, quæ Nos circa hoc idem intentum latè congeſssimus, 1. tom. lib. 3. cap. ult. n. 5. cum ſseqq. Maximè cùm

109

^† (teſste Quintil. declam. 13.) ex aſsſsiduitate laborum naſscatur animi hebetatio quædam, & languor, & labor, & languor naturam debilitent, cap. nihil 7. q. 1.

Et præterei,

110

^† quamvis metallorum effoſsſsionem, & beneficium, in cõmunecommune totius Regni bonum tendere concedamus, ſsi tamen utraq;utraque (ut dicitur) Reſspublica iuncta & coagmentata eſst, & unum corpus conſstituit, nulla quidẽ iuſsta, vel ſsufficiens ratio reddi poſsſse videtur, ob quam totum pondus infirmis IndorũIndorum humeris relinquatur, ipſsiq́ue contra libertatem, & voluntatem ſsuam alieno lucro ſservire cogantur, cum tanto ſsuo incommodo, patriâ ſsepè liberiſsq́ue deſsertis. Hiſspani autem, quorũ præcipuè utilitas, vel cupiditas agitur, quiq́; inter Indos eo titulo, veluti hoſspites, & advenæ degimus, ut eorum bono, & temporali, ac ſspirituali ſsaluti conſsulamus, inertes, & otioſsi vitam agamus, nullis laboribus, nulliſsq́ue periculis, vel unum digitum admoventos, contra id, quod Christvs Dominus, Matth. cap. 23. Phariſsæis increpaſsſse narratur, dum dixit: Alligãt autem onera gravia, & importabilia, & imponunt in humeros hominum, digito autem ſsuo nolunt ea movere.

Plarè

111

^† D. Paul. longè aliam viam ſsecuutus videtur, cùm 1. Corint. 4. ſse laboraſsſse dicat, ſsuiſsq́ue manibus operatum; iden q́ue enixius repetat, & alijs fidelibus conſsulat, 1. Theſsſsalon. 2. & 4. & 2. 3. ſsic inquiens: Memores enim facti eſstis, fratres, laboris noſstri, & fatigationis, nocte, ac die operantes, ne quem veſsirum gravaremus, prædicavimus in vobis Evangelium Dei. Rogamus autem vos, fratres, ut abundetis magis, & operam detis, ut quieti ſsitis, & ut vestrum negotium agatis, & operamini manibus veſstris, ſsicut præcepimus vohis, & ut boneſstè ambuletis ad eos, qui foris ſsunt; & mullius aliquid deſsideretis. Ipſsi enim ſsoitis quemadmodum oporteat imitari nos: quoniam non inquieti fuimus inter vos, neque gratis panem mãducavimus ab aliquo, ſsed in labore, & fatigatione, die, ac nocte operantes, ne quem vestrum gravaremus, &c. Et Act. 20. Argentum, & aurum, aut vestem nullius concupivi, ſsed ipſsi ſscitis, quoniam ad ea, quæ mihi opus erant, & ijs, qui mecũmecum ſsunt, miniſstraverunt manus istæ; omnia oſstendi vobis, quoniam ſsic laborantes oportet ſsuſscipere infirmos, ac meminiſsſse verbi Domini Ieſsu, quoniam ipſse dixit: Beatius eſst magis dare, quàm accipere.

Ob quam, vel ſsimilem certè rationem, uſsu

112

*ræ omni iure prohibitæ ſsunt, & durę, atque iniuſstæ cenſsentur, cò quòd ſsub illis mutuans, cum damno proximi, ipſse otioſsus exiſstens, cupidè lucrum expectat. Vnde Ariſstot. lib. 4. Ethic. cap. 1. ad finem, & 1. Polit. cap. 6. & 7. quem referunt Innoc. Bald. & alij in Rubr. de uſsur. Ioann. Bapt. Gemin. in pract. eodem tit. §. 5. num. 1. & Conrad. de contract. q. 22. cõcluſs. 2. uſsuram turpe lucrum, turpem quæſstũ appellat, ac ſsœneratores pares eſsſse cenſset la|

p. 125

tronibus, leonibus, depopulatoribus, & tyrãnis. Et D. Chryſsoſst. homil. 38. ſsup. Matth. cap. 21. col. 2. poſst med. & homil. 57. c. 16. & 17. ſsic inquit: Super omnes mercatores plus maledictus eſst uſsurarius, quid enim irrationabilius inveniri potest, quàm ut ſsine agro, & pluvia, & aratro ſseminare contendas. Has ob res omnes, qui hanc pestiferam agriculturam adinvenerunt, zizania metunt, quæ igni æterno tradentur. Cicero quoque lib. 2. off. in fine, dare ad uſsuras, idem eſsſse cenſsuit, atque hominem occidere. Et loquẽs de

113

^† cenſsibus, ſsive annuis reditibus, qui apud nos permittũturpermittuntur & uſsitantur, & quòd eorum introductio, agriculturam perdiderit, & homines ignavos & otioſsos effecerit, prudenter & elegãter noſster Matth. Lopez Bravo in aureo libello de Rege & regendi ratione, lib. 3. fol. 19. & ſseqq. ubi concludit, Cenvum eſsſse uſsurâ deteriorem, Plures enim, & lethalius inficiens, magis indies negotia minuit, & otia auget. Communis inde ignavia, inde luxus, villarum depopulatio, & everſsio; quem refert & ſsequitur Navarretus in ſsuis doctis diſscurſs. polit. diſscurſs. 39. pag. 270.

Quod

114

^† veriùs & propriùs de hac metallorum negotiatione, quæ inter Indos & Hiſspanos peragitur, dicere potuiſsſsent, cùm Indi ad metalla coacti, non in bonis tantùm, verùm & in perſsonis periclitentur; & uſsuræ, ac cenſsus, licèt non ex corpore pecuniæ debeantur, quia pecunia pecuniam non parit, ex nova tamen obligatione, & conſsenſsu promittentis, qualemqualẽ acquiſsitionis titulum præbeant, ut inquit I.C. in l. uſsura 121. D. de verb. ſsignif. Quod in his fodinis non reperitur, cùm Indi

115

^† ad eas inviti ducantur, & ſalariũſalarium, quod accipiũt, vix minimæ parti laboris, quem impendunt, reſspõdeat. Quem

116

^† ſsi Minerarij pro merito ſsolverent, parum aut nihil lucri perciperent, ut in illis accidit, qui Indos voluntarios mercede priùs pactâ conducunt.

Quò fit,

117

^† ut dicere poſssîmus, has totas divitias, quas illi ex fodinis deducunt, & otiosè viventes, vanè, turpiter, prodigaliterq́ue profundunt, ex coacto & fraudato Indorum labore, ac ſsudore procedere, duplici

118

^† ſsic profectò iniquitate peccantes, & quòd aliena diripiunt, & quòd ijs in ſsuis vanitatibus, & turpitudinibus abutuntur, ut utar verbis D. Bernard. ſserm. 23. ſsup. Cant. col. penult. in princ.

Decimò & ultimò pro eâdem parte perpendo, quòd licèt aliquibus Regijs ſschedulis, & iuſsſsionibus, hoc Indorum ſservitium probari videatur: ut in cap. præcedenti ex num. 78. retulimus, alijs

119

^† tamen diſstrictiſssimè prohibetur, tum quatenus eorum bonæ & ſsuavi tractationi in omnibus conſsulere iubent, de quibus latè egimus 1. to. lib. 3. cap. penult. Tum ſspecialius, dum nullo modo metallis extrahẽdisextrahendis manicpari permittunt. Qua de re videri poteſst Ant. de Herrer. in hiſstor. gener. Ind. lib. 10. decad. 3. cap. 10. pag. 373. ubi

120

^† reſsert Carol. V. Imp. ann. 1529. gravi edicto ſsanxiſsſse, ſsub pœna confiſscationis bonorum, & amiſsſsionis Indorum, ut in inſsulis, quas vocant, de Barlovento, nemo eoſsdem Indos ſsibi cõmendatos, vel alio modo poſsſseſsſsos, in fodinis excavandis exerceret, ſsed dumtaxat in alijs levioribus & facilioribus operationibus, iubẽs, ut Indi ad metalla fodienda, vel conchilia, legenda non cogerẽtur. Et in 5. tom. impreſsſs. pag. 225. extat alia proviſsio eiuſsdẽ Imp. ann. 1526. quâ olim ordo novis detectionibus præfigebatur, ubi licèt Indos voluntarios ad hæc opera ſsub certis conditionibus conduci permittat, cogi tamen ſsub graviſsſsimius pœnis prohibuit.

Et in alia

121

^† proviſsione ann. 1528. eod. tom. pag. 259. non ſsolùm ad metalla compelli prohibetur, verùm & ad deferenda victualia, vel alias res, ijs qui in fodinis laborant, quod tamen, quantum ad victualium ſsub iuſsto pretio delationem, poſsteà apertè derogatumvidetur per ſschedul. Matrit. 5. Mart. ann. 1571. d. to. pag. 312.

Alia quoque

122

^† ſsched. ann. 1580. eod. to. pag. 265. Mexicanæ Audientiæ directa, eam reprehendit, quòd plenè Indorum libertati, & ſsuavi tractationi non conſsuluerint, præcipuè in hac metallorum operatione. Et pag. 312. reperitur quędam proviſsio ann. 1568. in qua renovatur altera ann. 1549. quæ ſstatuunt, ut ij, qui Indos commendatos habuerint, eos nullo modo ad aurum & argentum effodiendum compellere poſssint. In Archivio

123

^† etiam huius regalis Limenſsis Cancellariæ reperio epiſstolam, eidem miſsſsam, Matr. 19. Novẽb. ann. 1551. ex qua conſstat, inſsignem illum & prudentem virum Dom. Lic. de la Gaſsca, huius Peruani Regni Gubernatorem, & reparatorem, eo conſsilio fuiſsſse, ut Indi etiam ſsponte ſsuâ in metallis laborare non ſsinerentur. Eius namq́ue epiſstolæ caput ita notabiliter inquit: La proviſssion que dezis que hizo el Obiſspo de Palencia al tiempo que en eſsſsa tierra eſstuvo, para que ſse ſsacaſsſsen de las minas los Indios, que contra ſsu voluntad, ò con ella estuvieſsſsen en ellas, è lo que deſspues voſsotros proveiſstes, me ha parecido bien, para remediar partedel daño que eſsſsos naturales recibẽreciben. Pero porque del todo ceſsſse, eſstà por ſsu Mageſstad acprdada proviſsion, para que no ſse echen en ninguna manera Indios à minas, la qual con eſsta os mando embiar duplicada, terneis cutdado de que ſse guarde, i cumpla en |

p. 126

todo i por todo, como en ella ſsa contiene.

Idem quoque

124

^† Imp. in ordinationibus factis Toleti ann. 1528. cùm recenſsuiſsſset damna, & vexationes, quæ ex ijs, & alijs, Indis inferebantur, in poſsterum eas ceſsſsare iubet. Eâ additâ ratione: Porque, demas de ſser esto en tanto desſservicio de Dios nueſstro Señor, i tan cargoſso à nueſstra Real conciencia, i contra la Religion Chriſstiana, porque todo es eſstorvo para la converſsion de los Indios à nueſstra ſsacta Fè Catolica, que es nueſstro principal deſsea, i intencion, i lo que todos ſsomos obliga dos à proeurar, viene tambiẽtambien deſsio mucho inconveniente para la poblacion, i perpetuidad de la tierra, porque à cauſs a de los exceßivos trabajos q̃que ſseles han hecho, i bazen, han muerto, i mueren muchos.

Et in alia ſschedula data Pintiæ ann. 1549. de mineraliũmineralium labore ſspecialiter loquitur, Indoſsq́ue ullo modo ad illum compelli ſstrictiſsſsimè prohibet, illâ eâdem ratione: Porque no ſsolo es en diminucion de ſsus vidas, ſsino tambien grande eſstorvo a ſsu converſsion a la ſsanta Fè Catolica.

CAPVT XV. De superioris quaestionis resolutione, ubi negativa opinio magis probatur, & argumentis in contrarium adductis suo ordine respondetur.

CAPVT XV. De ſsuperioris quæſstionis reſsolutione, ubi negativa opinio magis probatur, & argumentis in contrarium adductis ſsuo ordine reſspondetur.

SVMMARIVM CAPITIS Decimiqvinti.

1 AVctor in quæſstione cogendorum Indorum ad metalla, problema cõſstituit.
2 Senatus quod maturè deliberavit, ſequendũſequendum eſst, & rem velut iudicatãiudicatam inducit.
3 Senatores rem à Senatu deciſsam tutari, & exequi debent, etiam ſsi ipſsi contrarium cenſsuerint.
4 Hiſspanæ Monarchiæ conſservatio metallorum per Indos operationem extorquet.
5 Leges tẽporistemporis neceßitatibus, qualitatibus, & circumſstantijs accomodari ſsolent.
6 Opinio negativa in quæſstione IndorũIndorum metallicorum, quomodo & quando retractari, & defendi poßit?
7 Agricultura eſst iuſstior modus acquirendi, & naturæ conformior, quàm extractio metallorum, & quare?
8 Negotiatio, & mercatura, an ſsit iusta, & honeſsta?
9 Metallorum perſscrutatio, ut & mercatura, licèt per ſse turpis, & iniuſsta nõnon ſsit, propter circunſstantias tamen talis reputari ſsolet.
10 Metallorum extractionem nocivam eſsſse, vel ipſsi Ethnici agnoverunt, quorũquorum inſsignia aliquot loca referuntur.
11 Seneca auri & ferri cognationem, in quo constituat?
12 Auri repertionem pernicioſsam fuiſsſse, ex Horatio & Philomuſso.
13 Ferrum auro & argento utilius, & neceſsſsarius eſsſse, putat Thom. Morus.
14 Sambuci emblemma expenditur.
15 Virgæ, quæ divinæ, vel potius magicæ dicũturdicuntur, quibus aliqui theſsauros ſscrutantur, an aliquid veri portendant? & de antiquo earum uſsu.
16 Oſsee locus cap. 4. verſs. 12. explicatur.
17 Indi ſsunt, qui minus participart de rebus, quæ ex Hiſspania advehuntur.
18 Indos nimis gravare, ob commercia alijs utilia, iuſstum non eſst.
19 Indiarum provinciæ, non ſsolùm propter aurum & argentũargentum, verùm & propter alios terræ fructus, utiles, & expetibiles ſsunt.
20 Iulius Scaliger irridetur, dum dicit, nihil in Indijs Occidentalibus eriri, aut reperiri præter ſsimias, & quiſsquilias.
21 Auri & argenti fodinæ, omninò non deſserentur, etiam ſsi Indos ad earũearum laborem non compellamus.
22 Indi plures, & ditiores auri & argẽtiargenti fodinas Hiſspanis manifeſstarent, niſsi ſse, ad carum operationem cogendos, timerent.
23 Metalla ſsua plures nationes obtexerũtobtexerunt, ne ab alijs expeterentur.
24 Indi Orientales cur aurum, & alia metalla ſspreverint?
25 Cyrinenſses & Batylaces, & aliæ gentes aurum ut pestem abborruerunt.
26 Indi Peruani ſsuum Incam reſsurrecturum credunt, & ei theſsauros reſservant.
27 Genij mali qualiter, & quare divitias, & theſsauros Anti-Chriſsto reſservare dicãturdicantur?
28 Fidei propagatio nõnon deficiet, quamvis Indi ab operis metallorum liberentur.
29 Dei bonitati, & auctoritatire pugnat, dicere, quòd fides in Indijs, niſsi auri & argẽti illecebris, coaleſscere nonpoßit.
30 Fides verbi divini virtute, & operatione diffunditur.
31 Chriſstum tangere apud D. Lucam cap. 6. eſst fideliter credere.
32 Deus Indos à regula cõverſsionis Apoſstolicæ non excepit, & varijs modis poteſst eos ad Evangelium vocare.
33 Peccatum ſsi intervenit in coactione Indorum ad metalla, non excuſsatur ex intẽtione propagandæ Fidei.
34 D. Pauli locus ad Rom. 3. de nõnon faciendis malis, ut inde eveniant bona, perpenditur.
35 Peccatum nulla de cauſsa cõmittere licet, etiam pro ſsalute ſspirituali proximi, vel pro augmento gratiæ. Cap. faciat 22. q. 2. expenditur, & exornatur, ibidem.
p. 127
36 Bonum, quod in ſse eſst, aliquando relinqui debet, propter malum illi cohærens.
37 Indis non est relinquendum totum põdus metallorum, & Reip. functionum, quia eſsſset ſsocietas leonina.
38 Indi citò in totum peribunt, ſsi à metallorum labore non relevantur, & ſsic utraque Reſsp. magis periclitabitur.
39 Provinciæ, plures Indis refertiſsſsimæ, ob laborem metallorum exhauſstæ ſsunt.
40 Princeps quilibet debet potius vaſsſsallorũ conſservationi, quàm divitiarũdivitiarum acquiſsitioni intendere.
41 Melius est ſservare animas viventium, quàm metallorum. R. Pat. IoãIoan. Ant. Velazquez è Societate Ieſsu, laudatur, & ſsingularis eius doctrina refertur, ibidem.
42 Rex noſster, priùs debet Eccleſsiæ calices vendere, quàm Indos ad metalla damnare. Cap. 1. de offic. deleg. in 6. expenditur, & illuſstratur, ibidem.
43 Hominum cauſsa omnia cõparata ſsunt, & pro eorum redemtione bona Eccleſsia vendi permittuntur.
44 M. Aurelius, & Anton. Severus maluerunt pretioſsa quæque, quæ habebant, vẽdere, quàm novis tributis vaſsſsallos gravare.
45 Erithreus maluit magiſstratu abire, quàm in maxima neceßitate populo extraordinarium tributum impenere.
46 Reges noſstri promiſserunt Alexand. VI. R.P. pro Indis convertendis, & defendẽdisdefendendis, ubi oporteret, proprium ſsanguinẽ fundere.
47 Tributa, quæ cum dolore, & gemitu hominum congeruntur, magni facienda nõnon ſsunt.
48 Status ratio, quæ à Dei, & iustitiæ præceptis deviat, ſsemper damnoſsa, & inutilis eſst.
49 Prudens qui eſst, licita dumtaxat inquirit.
50 Princeps non debet facere, ut aliquid decidatur in Conſsilio Status, quin prius idem diſscuſsſsum ſsuerit in conſsilio conſscientiæ.
51 Lucra iusta ubique, & etiam in naufragio tuta; iniusta verò neque domi.
52 Reges licèt non peccent theſsauros congerendo, peccabunt tamen ſsi id efficiant cum gravi diſspendio vaſſallorũvaſſallorum, vel ſsi tales theſsauros fine cauſsa profundant.
53 Theſsauri, & veræ Regum divitiæ in vaſsſsallorũ levamine, & hilaritate conſsiſstũt.
54 Fiſscus pinguior eſst, quando Principes habet vaßallos locupletes. L. 2. de omn. agro deſser. lib. 11. & Auth. ut iudices ſsine quoquo ſsuffrag. ponderantur, & illuſstrantur, ibid.
55 Theſsaurus Principis nõnon eſst fiſscus, ſsed ſsubditi benè ſse habentes.
56 Divitiæ magnæ Principum in eorum parſsimonia conſsiſstunt.
57 Regis & Paſstoris comparatio in vaſsſsallis & pecoribus tondendis, & non deglubendis.
58 Pecus pingue paſstori prodeſst.
59 Aurum poßidentibus imperare, melius eſst quàm aurum habere.
60 Bella, quæ conficiuntur mediantibus divitijs ex Indiarum fodinis extractis, parum ipſsis Indis proſsiciunt.
61 Bella etiam iuſsta ineũda non ſsunt, ſsi ſsubditi maiori malo eorũeorum occaſsione gravãtur.
62 Princeps in bello inferendo curare debet, ne magis ſsuis noceat, quàm hoſstibus.
63 Bellum etiam ubi legitimè infertur, non debent eius ſsumtus ab una tantùm provincia, vel gente præſstari.
64 Monarchia de conſservanda ubi agitur, omnia regna, quibus cõſtatconſtat, eius onera ferre debent.
65 Exemplis rerum erroneè, aut iniuſstè gestarum, uti non debemus.
66 Vſsus in malis non excuſsat regulariter.
67 Mala & damnoſsa qui cõtinuatcontinuat, æquè peccat ac is, qui illa primus induxit, ex Plin. iuniore.
68 Homines liberi, & innoxij, rarò ad metalla coacti reperiuntur.
69 Metallarij apud Romanos voluntariè ſse huic operi addicebant. L. 1. 3. & ult. C. de metallar. lib. 11. explicantur, ibid.
70 Metallarij, & metallici, qui ſsint? & in quo differant? & quòd metallorum effoſsſsiones laborioſsæ dicantur?
71 Principem poſsſse bellis, triremibus, & alijs periculis vaſsſsallos exponere, quãdoquando & quomodo verum ſsit?
72 Neceßitas, quæ prætexitur, ut Indi ad metalla compelli poßint, urgens & ſsufficiẽs non eſst.
73 Subditi non tenentur, ſse mortis periculis exponere, ob faciendam contributionem ad bellum.
74 Tributa præſstantur ob neceſsſsaria militũ ſstipendia.
75 Belli à ſsubditis ſsuſscipendi, & cõtributionis propter bellum faciendæ, differentia, cõſideraturconſideratur.
76 Neceſsſsitas ut excuſset à furto, debet eſsſse mali præſsentis, & urgentis, non futuri, aut remoti.
77 Coactio IndorũIndorum ad metalla gravior, quàm ad bellum, & quare? & num. 79.
78 Indi ſsemel metallis addicti, imò & eorum posteri, ſsemper in hoc labore perdurant.
p. 128
80 Indorum clamor, ne ad cœlum aſscẽdat, verendum eſst.
81 Diuturnitas temporis peccatum non minuit, ſsed auget.
82 Veritati compertæ nemo ullo prætextu præſscribere potest, ex Tertull.
83 Schedulis reſpõdeturreſpondetur, quæ Indos metallis diſstribui permittunt, aut iubent.
84 Servitium Indorum in metallis, licèt aliqui probaverint, plures tamen, & graviores damnare ſsolent.
85 Servitium Indorum in metallis, qui probant, vel facilè ab hac ſentẽtiaſententia deſciſcũtdeſciſcunt, vel impoſssibiles conditiones adijciunt.
86 Dubitans applicat animum ſsuum ad plura, & neſscit quid eligat, aut ubi pedẽ figat.
87 Difficile quod valdè eſst, impoſsſsibile reputatur.
88 Morti proximus nõnon creditur mentiri, vel adulari, vel eſsſse immemor ſsalautis æternæ.
89 Dom. D Fr. Hieron. à Loaiſsa Archiepiſsc. Limenſsis, retractatio refertur circa Indorum ſservitium in metallis.
90 Fr. Michael ab Agia retractatio de Indis Huancavelicenſsibus argenti fodinis non addicendis.
91 Indorum Huancavelicenſsium relevatio his diebus in quæſstionem deducta, & quo exitu terminata.

HÆC ſsunt, quæ in hac difficili & quotidiana quęſstione pro utraque parte magis urgêre videntur. In qua

^† Ego ferè problematicus hæreo, & Lectori, quã magis probet electionẽelectionem conſstituo. NãNam prior, ultra graves rationes, quibus munita conſspicitur, hodiernum uſsum, & Regiam Regijq́ue Senatus adprobationem, vel permiſsſsionem habere videtur,

^† de quorum maturo iudicio dubitare nõnon licet, præſsertim in re tam gravi, & toties trutinata, tot oculis ſspectata, tot inſsinuata ſsenſsibus, ut aliàs dicitur in l. hac cõſultiſsimaconſultiſsima, in fin. C. qui teſstam. fac. poſsſs. & Ego in ſsimili 1. to. lib. 3. c. 2. n. 41. & ſseqq. ubi plures allego. Et nunc addo, hoc adeò verum eſsſse,

^† ut vel ipſsi Senatores, qui contrarium ſsuffragium tulerint, poſst rem tamen à maiori parte deciſsam, nullo deinceps modo eam impugnare, ſsed potiùs defendete, & exequi debeant, ut exemplo ſsuo apud Romanos ſsæpè oſstendit M. Cato, & totus ipſse Senatus, quẽquem Plin. Iun. lib. 6. epiſst. 13. hac de cauſsa mirificũmirificum vocat, quòd ſsingulis re integrâ diſsſsentire ſsas eſsſset, peractâ verò, quod pluribus placuiſsſset, cuncti tuerentur. Accedit his cõmuniscommunis totius Hiſspanæ Monarchiæ utilitas, & neceſssitas,

^† quæ eandem ſsententiã ſsequi, & praxi recipere vel ab invitis extorquet; cuius vel ſsolâ contẽplationecontemplatione poſsſsumus argumentis contra eãeam adductis facilè reſspõdere. Nam ut doctè & prudẽter docet noſster Greg. Lop. per text. ibi in l. 11. tit. 1. part. 1. verb. Mudar,

^† aliud eſst licitum tempore guerræ, quod eſst iniuſstum tempore pacis, & ſsicut medicus obſservat tempora, ita & Iuriſsperitus: & non ſsemper eadẽeadem res eſst virtus, ut tradit D. Greg. in lib. 28. moral. c. 14. Cæterùm his ceſsſsantibus,

^† & temporũtemporum anguſstijs eandem quæſstionem rurſsus in diſsceptationẽ adduci permittẽtibus, prout & ipſsæ ſschedulæ Regiæ fore futurum inſsinuant, quæ ideò hanc Indorum coactionem ad tẽpustempus dumtaxat indulſserunt, ut ex ipſsarum verbis apparet, magis quidẽquidem in negativam opinionem inclinarẽ, utpotè in utroque foro ſsecuriorem, & ſsolidioribus rationibus innitentem.

Neqve ita tenendo, difficile erit argumẽtis in contrarium adductis ſsatisfacere. Primũ enim ex ſsimilitudine agriculturæ, & laboris metallorum, eorumq́ue præciſsa neceſssitate ad Remp. ſuſtentandãſuſtentandam, evitari poterit, ſsi animadvertamus,

^† agriculturam iuſstiorem modum acquirendi eſsſse, magiſsq́ue naturæ conformem, quàm cæteros, qui reperiri poſsſsunt, ut præter alios Auctores in eodem argumento relatos, benè obſservat Adam Contzen lib. 8. Polit. cap. 11. & Franc. Zipæus de Magiſstr. lib. 3. cap. 20. num. 12. & cap. 21. per tot. Homines quippè proprio labore, & ſsudore ſsuſstẽtat, qui priorum Patrum peccatum cõſsequitur, iuxta illud Geneſs. 3. Maledicta terra in opere tuo, in laboribus comedes ex ea cunctis diebus vitætuæ, in ſsudore vultus tui veſsceris pane tuo. Vnde Auguſst. lib. unic. de hæreſs. ad Quod vult DeũDeum, fol. 10. col. 8. in med. tom. 6. Agricultura (inquit) est omnium artium innocentiſsſsima: & Eccleſs. cap. 7. verſs. 16. Non oderis laborioſsa opera, & ruſsticationẽ creatam ab Altiſsſsimo.

Negotiatio

^† autem, & mercatura non eſst ita conformis iuri naturali, quia intervenit in illa maior cupiditas, & fit minori labore. Nõ tamen eſst contraria, quia aliquod periculum habet, aliquem etiam laborem, & eſst Reipub. utilis, & ſsic eſst indifferens ſsecundùm eundem |

p. 129

Auguſstinum dicentem: Negotiari hominibus aliquando licet, aliquando non, relatũrelatum in cap. fornicari 88. diſst. D. Thom. 2. 2. quæſst. 77. art. 4. per tot. Contzen ubi ſsup. cap. 10. & Zipæum d. cap. 20. n. 10. Quamvis ſsancti alibi inhoneſstum, & iniuſstum cenſseant, iuxta illud Sap. 7. Quoniam nõnon cognovi litteraturam (vel ſsecũdùm aliam lectionem negotiationem) introibo in potentias Domini, de quo latiùs diſsſseram infr. lib. 5. cap. 11.

Metallorum

^† autem perſscrutatio, & operatio non eſst per ſse iniuſsta, neque inhoneſsta, ut per Caſsſsiodor. & alios, in eodem primo argumento, & in quarto relatos. Nam turpe nõnon eſst homines metallis laborare, quæ à terra producuntur, in qua eis Deus liberum dominium conceſsſsit, ut habetru Pſsalm. 113. verſs. 16. Cœlum cœli Domino, terram autẽautem dedit filijs bominum. Atverò talia metalla effodere cum dãno, & violentia proximorum, ſsine proprio labore, & periculo; & cum prodigalitate profundere, quod tanto Indorum ſsudore, ac ſsanguine comparatur, hoc nullo modo ab iniuſstitia excuſsari poſsſse videtur, ex doctrina DiviThom. & communi Theolog. 1. 2. q. 96. art. 4. in corp. Eſsq́ue per conſsequẽs his labor negotiationi ſsimilis, quæ licèt indifferens ſsit, adhuc tamen, quia à communiter accidentibus lucri cupiditati, & alijs multis fraudibus, ac peccatis ſsuppoſsita eſst, turpis & iiuſsta ipſsis ſsanctis Patribus appellatur, ut præclarè oſstẽdit D. Auguſst. concl. 2. ſsup. Pſsal. 33. col. 7. pag. 92. tom. 8. & Pſsalm. 70. pag. 310. col. 2. & D. Thom d.q. 77. art. 4.

Quod etiam

^† in metallis contingere, vel ipſsi Ethnici agnoverunt, qui hinc mundi damna originem habuiſsſse queruntur, nec fruſstra à Deo intimis terræ viſsceribus recondita eſsſse, ut tetigi ſsup. cap. prox. num. 40. & conſstat ex Ovid. 1. Metamorph. ibi:

Nec tantùm ſsegetes alimentaq́ue debita dives
Poſscebatur humus: ſsed itum eſst in viſscera terræ;
Quaſsq́ue recondiderat, stygijſsq́ue admoverat umbris,
Effodiuntur opes irritamenta malorum.
Iamq́ue nocens ferrum, ferroq́ue nocentius aurum
Prodierat, prodijt bellũbellum quod pugnat utroq;utroque.

Silio Italico de Hiſspaniæ noſstræ mineralibus loquens lib. 10. epiſsto; 16. & melius Plin. in proœm. lib. 33. Perſsequimur omnes telluris fibras vivimuſsq́ue ſsubter excavatam, mirantes dehiſscere aliquando, aut intremiſscere illãillam, ceu verò non hoc etiãetiam indignatione ſsacræ parentis exprimi poſsſsit, imus in viſscera eius, & in ſsede Manium opes quærimus.

Cui conveniens

^† Seneca lib. 1. de benef. c. 9. Video (inquit) ferrum ex ijſsdem tenebris eſsſse prolatum, quibus aurum, & argentum, ne aut inſstrumentum in cædes mutuas deeſsſset, aut pretium. Et ideò

^† Horat. lib. 3. carmin. Odæ 3. meliùs cum hominibus actum fuiſsſse oſstendit, ſsi illud repertum non fuiſsſset, his verbis:

Aurum irrepertum, & ſsic melius ſsitum
Cùm terra celat. Spernere fortior,
Quàm cogere humanos in uſsus,
Omne ſsacrum rapiente dextra.

Eumq́ue imitatus Iacob. Philomuſsus de Auro inter alia, ſsic habet:

Aurum deſstructor vitæ Princepſsq́ue malorũmalorum, O quàm difficilis nectis ubiq́ue dolos.
Outinam natum nunquam mortalibus eſsſses! Dulcia ſsuppeditas, quæ nocumenta viris.
Te propter pugnæ fiunt, & bella moventur, Ad prædãprædam, & cædes corpora nostra trabis,
Scrutamur mõtesmontes, atque in imæ viſscera terræ, Nec tutum poteris ſsubitus habere locum.

Quod idem ſsentit, & graviter, & philoſsophicè proſsequitur Thom. Morus in Vtopia pag. 37. docens,

^† aurum & argentum ad nihilum deſservire, & ex ſsola hominum avaritia æſstimationem accepiſsſse, longèq́ue magis ferrum neceſsſsarium eſsſse.

Et conducit

^† Emblemma Sambuci pag. 283. ubi hanc hominum avaritiãavaritiam, & ſsimul eorum vanitatem, qui ad ſscrutandos theſsauros, virgis ſserreis (quas Virtu um vocant) utũturutuntur, his carmmibus notat:

Quid non ſspes lucri paſsſsim promittit avaro, Quod non attentãtattentant, quod pretiumve negãtnegant?
Viſscera perfodiũtperfodiunt terræ, & PhlegetõteaPhlegetontea rura Scrutantur, nihil est tutum ab avaritia
Perreptant montes cum rupibus, unde metalli Spes levis oſstenſsa eſst, ferrea virga notat.
Hanc manibus prẽſsam, velli ut magnete, trahivè Aiunt, hoc dives proſsilit indicio.

^† quibus virgis, & an aliquid veri portẽdant? latè agit Cigogna, omninò videndus, in tract. de Magia omnifaria lib. 3. cap. ult. pag. 432. Georgius Agricola de re metallica lib. 2. & conducũtconducunt, quæ de virga divina, & eius uſsu tradit Eraſsm. in Adagio, Virga divina, & de virga augurali Cicer. lib. 1. de divinat. Agel. lib. 5. cap. 8. Alex. lib. 1. Genial. cap. 28. ad fin. Cælius Rhodigin. lib. 7. antiq. lect. cap. 29. Nicol. Remigius lib. 1. dæmonolog. cap. 25. Petr. Binsfeld. in confeſsſs. maleſs. prælud. 6. Petrus Gregor. de Republ. lib. 12. cap. 20. n. 7. ubi de his virgis metallorum, & melius Martin. Delrius lib. 4. diſsquiſs. Magicar. cap. 11. quæſst. 7. ſsect. 3. & eruditè noviſsſsimus D. Franciſsc. torreblanca de iure ſspirituali, lib. 8. cap. 19. per totum; ubi hunc morem divinandi per palos, ſseu virgas ex parte deſscor|

p. 130

tizatas, & certis notis inſscriptas, antiquiſsſsimum, & uſsitatiſssimum fuiſsſse, & eſsſse apud varias nationes oſstendunt, & Palomantiam, ſsive Rabdomantiam vocari, & huc inter alia referunt

^† illud Oſsee 4. verſs. 12. Populus meus in ligno interrogavit, & baculus eius annuntiavit ei, cum D. Hieron. Theophylacto, & alijs.

Quibus non adverſsatur, quod in eodem primo argumento ſsupponitur, aliter, ſscilicet, cõmercium, & ſstatum iſstarum provinciarum conſservari non poſsſse. Reſspondetur namque quòd

^† ex his omnibus, quæ ex Hiſspania advehuntur, & in quibus hæc commercia conſsiſstunt, qui minus participant, ſsunt ipſsi Indi, nullis quippè pannorum, linteorum, ſsericorum, aulæorum, & ſsimilium rerum uſsibus egent, ſsed tenui victu & veſstitu contenti, his commodè vitam tranſsigunt, quæ in propria uniuſscuiuſsque patria naſscuntur. Vnde

^† non eſst iuſstum, eos ſsupra modum vexare, ob id tantùm, ut vigeant commercia, quæ ælijs, & non ipſsis, ut plurimùm, ſsint profutura. Maximè

^† cùm alij fructus in his provincijs reperiantur præter aurum, & argentum, de quibus ultra Acoſstam, Garcil. Incam, & alios, agit eruditiſsſsmè Pat. Ioann. Pineda de reb. Salom. lib. 4. cap. 16. §. 5. num. 3. Quorum occaſsione, & habitari, & frequentari utiliſsſsimè poſsſsunt, & commercia retineri, ut in Nova-Hiſspania, & alijs plurimis totius orbis regionibus accidit, quamvis nullam, vel non adeò ingentem metallorum copiam producant. Irridendus

^† enim planè eſst, & exſsibilandus Iul. Scaliger. dum in exercit. 99. adverſsus Cardanum, imprudenter ſscribit, in noſstris Indijs nihil humanæ vitæ commodum naſsci, nihilq́ue præter Simias reperiri, Cercopithecos, Quiſsquilias, Somnia. Et Belgæ matronæ faciem unam longè anteferendam eſsſse Helenis Indicis univerſsis. Hoc namq́ue quàm ſsit falſsum, & abſsurdum, ſsatis apparet ex his, quæ adduxi 1. tom. lib. 1. cap. 7. & experientia demonſstrat, quæ ubi adeſst, alijs argumẽtis fruſstra certatur; D. Valençuel. cõſs. 121. n. 113. & Carrãça de partu c. 9. n. 9. cùm conſstet omnibus rebus, & fructibus ad humanam vitam neceſsſsarijs, abundare, præter aurũaurum, & argentum, in quo ultra alias provincias excellunt.

Quorum etiam

^† commercium nequaquam excludimus, ob id quòd Indos ab hac coactione liberemus, cùm multis alijs modis extrahi poſsſsint, de quibus infrà dicemus, quemadmodum olim extrahebantur, antequàm Indi ad metalla cogi cœpiſsſsent. Qui ipſsi

^† plures fortè, & ditiſsſsimas quidem auri, & argenti fodinas nobis quotidie manifeſstarent, niſsi earum laborem ſsibi iniungendum eſsſse timerent, ob quem, nobis infeſsti, eas quantum maximè poſsſsunt, occultant, ut experientiâ comperimus, & aliquibus exemplis oſstendit Theatr. vitæ humanæ volum. 1. lib. 1. pag. 106. loquens de lapide Bezaar, ex Ioan. Metello, & volum. 10. lib. 1. pag. 2390. ubi loquitur de Indorum avaritia, & auri fodinis.

Quod planè mirandum non eſst,

^† cùm nos ipſsi Hiſspani, olim, & aliæ nationes, legem tuliſsſse memorentur, ut nemo ex ſsuis aurum, vel argentum, aut pretioſsa alia inquirere, & habere poſsſset, ne ab exteris hac de cauſsa peterenter, & vexarentur, ut tradit Ariſstot. lib. de mirab. auſscultat. Diod. Sicul. lib. 6. cap. 5. ubi idem tradit de Balearibus, eam rationem adijciens: Quòd existimarent, hoc pacto, cùm auro, atque argento carerent, ſseſse facilè omnes vitæ inſsidias evaſsuros, Pineda de reb. Salom. lib. 4. cap. 4. §. 7. pag. 201. & cap. 22. pag. 234. & ſseqq. & Fr. Ioann. à Ponte in conven. utr. Monarch. lib. 3. pag. 105. & 140. Orientales

^† quoque, Indos hac & alijs de cauſsis, aurum ſspreviſsſse, & metallorum imperitos fuiſsſse, narrat Strabo lib. 15. de ſsitu orbis, & ex eo Theatr. vitæ human. vol. 10. lib. 1. pag. 3632. Et

^† Cyrinenſsibus aurum incognitum, & Balytaces, atque alias gentes illud, ut peſstẽ abhorruiſsſse, latè recolit Simon Maiol. in dieb. Canic. 1. tom. colloq. pag. 315. & colloq. 19. pag. 428. & ſseqq.

Quibus adijcio,

^† eſsſse in hoc Peruano Regno aliquos Indos, qui eâ ſsuperſstitione ducuntur, ut ſsuum Incam reſsurrecturum credãtcredant, eiq́ue omnes theſsauros, & divites auri, vel argenti fodinas, quarum notitiam habent, pertinaciter ſservent: neque ullis ſsupplicijs, vel obſsequijs Hiſspanis reſserare velint. In quo videntur

^† malis genijs ſsimiles eſsſse, qui dediti avaritiæ eſsſse dicuntur, non tam, ut theſsauris ipſsi potiantur, quàm ut eos aſsſservent AntChriſsto filio perditionis, ut ei ad ſsumtum ſsufficiant, ut poſst Laurentium de Annania lib. 2. de natura dæmonum, refert Cigogna de Magia lib. 3. cap. ult. pag. 420. Martin. Delrius lib. 2. diſsquiſsit. Mag. quæſst. 11. num. 10. & Pineda dict. cap. 22. ubi rectè advertunt, hoc parum à vero abhorrere, cùm re ipsâ ita futurum, ut dæmonis arte, & induſstriâ Anti-Chriſstus immenſsorum theſsaurorum invẽtione potiatur, tradant Hugo Ætherianus lib. 23. de Maluenda de Anti-Chriſsto lib. 6. cap. 11.

Secvndo autem argumento, ex eorundẽ theſsaurorum neceſsſsitate deſsumto, ad Fidẽ in his partibus conſservandam, & propagandãpropagandam, quæ iſstis veluti retinaculis ſsuſstẽtatur, ex ſsuprà dictis etiãreſspõderi poteſst. NãNam

^† ſsi alia sũtsunt, quę |

p. 131

commercium conſservare poſssint, fider quoa; incrementum nequaquam periclitabitur, quæ olim magnum progreſsſsum in his regionibus fecit, ante quàm Indi ad metalla compellerẽturcompellerentur, & ob hanc coactionem potius impeditur, quàm promovetur, ut ſsup cap. prox. n. 98. & ſseqq. probatum reliquimus.

Nam

^† etſsi negare nolimus Deum Opt. Max. multoties, occultis ſsuis iudicijs, ad eãdem fidem promulgandam, & extendendam, his, atque alijs medijs, & occaſsionibus uſsum, ab ipſsius tamen Dei bonitate, & auctoritate aberrabit, qui exiſstimaxit, non niſsi auri & argenti illecebris Evangelij lucem clareſscere, & coaleſscere poſsſse. Hæc enim

^† ipſsius verbis virtute, & operatione diffunditur, & credentes à ſsuis erroribus, & languoribus ſsanat, immũdoſsq́ue ſspiritus contra nitentes procul expellit, iuxta illud D. Luc. cap. 6. Et multitudo copioſsa plebis ex omni Iudæa, Ieruſsalem, & maritima, & Tyri, & Sidonis, qui venerãtvenerant, ut audirent eũeum, & ſsanarentur à lãguoribus ſsuis, & qui vexabantur ab ſsp ritibus immundis, curabantur, & omnis turba quærebat eum tãgere, quia virtus de illo exibat, & ſsanabat omnes. Quæ

^† verba, eum tangere, exponẽs venerabilis Beda ſsup. Marc. c. 5. ait: Dominum tangit Eccleſsia, cùm ei per fidei veritatem appropinquat, & alij Expoſsitores communiter eandem exponſsitionem in eodem loco ſsequentes, inquiunt: Tangere eſst fideliter credere.

Vnde piè credendum eſst,

^† Deum ab hac Evangelij regula Indos nõnon excepiſsſse, qui cùm per fidei annuntiationem ipſsum iam agnoſscere, & tangere cœperint, eiuſsdem quidẽquidem virtute, & ſsuavi manſsuetudinis imbre, magis quam duriſsſsimis, & iniurijs, ac peccatis plenis metallorum oneribus, in Religione confirmabuntur, & alijs medijs utetur, quæ nunc noſstram mentẽ excedunt. Nam ut inquit Apoſst. 1. Corint. 3. Sapientia huius mũdi ſstultitia eſst apud Deum.

Cuius

^† etiam diſsciplinâ admonemur, quòd ſsi in hac coacta metallorum effoſsſsione, & operatione, aliquod peccatum, & iniuſstitia committitur, eâ uti non debeamus, quantumvis fidei deſserendæ, vel non propagandæ periculum immineret. Teſste enim

^† Apoſst. ad Roman. 3. quem in ſsimili refert Caiet. 2. 2. q. 10. art. 8. verſs. Ad ſsecundum, blaſsphemię ſspeciẽ, & dãnationem iuſstam incurrunt, qui faciunt mala, ut eveniant bona: Non est blaſsphemari, & ſsicut aiunt quidam, nos dicere: Faciamus mala, ut inde eveniant bona, quorum damnatio insta eſst.

Nulla quippè de cauſsa

^† etiam pro ſsalute hominum peccandũpeccandum eſst, ut egregiè docet Anguſst. lib. contra mẽdac. cap. 17. relatus in cap. faciat 22. q. 2. non quiens: Faciat etiam homo pro temporalie ſsalute hominum, quod poteſst: cùm quitem ad hoc ventum fuerit, ut tali ſsaluti, niſsi peccando conſsulere non poſsſsit, iam ſse exiſstimet, non habere quid faciat. Quod adeò verum eſst, ut nec pro augmento gratiæ Dei poſsſsit peccatum fieri, cùm ſsit medium cõtrarium ipſsi gratiæ, ut docet idẽidem Apoſstol. d. epiſst. ad Roman. cap. 6. quibus alia doctè addit D. Valençuela in monit. contra Venet. 5. par. n. 200. cum ſseqq. & Nos 1. tom. lib. 2. c. 8. & cap. 19. n. 13. Et quod Propter

^† malum cohærens multories relinquendum ſsit, id idem quod aliàs in ſse bonum erat, egregiè docet D. Acuña per text. ibi, in cap. denique, diſst. 21. num. 5. pag. 150.

Ad tertium autem, & quartum argumentum reſspondeo, quòd etſsi verùm ſsit, hanc Indiarum, & Indorum Rempub. cum Hiſspaniæ Regno coniunctam eſsſse, & Regem noſstrum ad utriuſsque, & fidei ſsimul defenſsionem, ac ingruentium bellorum erogationem, divitijs, & theſsauris egere, quæ ex metallis Indicis colliguntur, quorum contractio omni ſsemper iure Regibus permiſsſsa, imò & neceſsſsaria videtur; ut oſstendunt Auctores in eiſsdem argumentis relati, & Contzen lib. 8. Polit. cap. 5. & cap. 12. ubi ſspecialiter agit de metallorum & foſsſsilium cura, & Zipæus de Magiſstr. d. lib. 3. cap. 20. Adhuc tamen

^† id non evincit, Indorum bumeris totum hoc pondus relinquendum eſsſse, ex rationibus cap. præcedent. 3. 4. 5. 6. & 9. conſsideratione perpenſsis. Quin potius omnia utrinſsque Reip. membra, mutuò ſse iuvare deberent, ne aliàs in leoninæ ſsocietatis notam inciderent, de qua in l. ſsi non fuerit 29. §. Ariſst. D. Pro ſsocio, cum alijs, quæ tradit Andr. Gail. lib. 2. obſserv. cap. 24. & Nos ſsup. cap. 4. n. 21. Maximè

^† Indorum iniurijs atrentis, & damnis ac vitæ periculis, quæ huius ſservitij occaſsione (ut diximus) patiuntur. Quibus durantibus, neceſsſse eſst, ut brevi tempore omninò deficiant, atque adeò citiùs cædem ipſsæ Reſspublic corruant, quarum conſservationem hoc pernicioſso moderamine procuramus, ut tetigimus ſsup. cap. proxim. num. 103. & ſseqq. Et

^† exemp um ſsive experimentum tot immenſsarum regionũregionum, & provinciarum oſstendit, quæ hac de cauſsa omninò vaſstatæ, & indigenis orbatæ reperiuntur, ut præter alios, quos ſsuprà retulimus, conſstare poterit, ex P. Ioann. Pineda lib. 4. de reb. Salom. cap. 16. num. 4. ubi ſsic ait: Quãtus autẽautem eruendi metalla, & exercendi fodinas labor, & quanto cũcum vitæ diſscrimine & fatigatione obeatur, deſscripſsitveriſsſsimè Plin lib. 33. c. 4. & Diod. lib. 6. c. 9. & quotidiana in Orbe novo exẽplaexempla demonſstrant: in cuius inſsula, quã |

p. 132

Hiſspanam vocant, unus is labor quinquagin ta, aut ſsexaginta non amplius annorum ſspatio, prius indigenas omnes conſsumſsit, quàm metalla, & in exhauſstis fodinarum theſsauris, exhauriendi labor effoſsſsores exhauſsit, & timor eſst non vanus, fore, ut in reliquis provincijs, quæ ampliſsſsimæ ſsunt, & metallorum refertiſsſsimæ, incredibili metalla effodiendi, & eruendi labore, indigenæ brevi exhauriantur univerſsi, &c. Quod etiam tradit, & nobis valdè vitio vertit Ioan. Metellus in epiſst. quæ operibus Offorij præfixa reperitur, & alij, quos refero infr. cap. ſseq. num. 79. & 80.

Cui malo prudens

^† quilibet Princeps, ac Legislator proſspicere debet. Nam capitali demto, & lucra, & ſsocietas pereunt, ut aliàs dicitur in l. verũverum, §. ſsocietas, & in l. ſsi id quod, d. pro ſsocio, cum alijs, & ut eleganter inquit Caſssiodor. lib. 4. epiſst. 36. Melius est præſsentia damna contemnere, quàm exiguo quæſstu perpetua commoda non habere, & ut ait D. Ambroſs. 2. offic. cap. 28. quem refert Gratian. in cap. aurum habet Eccleſsia 12. quæſst. 2. & Annæ. Robert. lib. 2. rerum iudicat. cap. 11. fol. 168.

^† Melius est ſservare animas viventium, quàm metallorum, cui cõvenit illud Trajani apud Plin. Iun. lib. 10. epiſst. 116. Prin ceps non minus hominibus cuiuſsque loci, quàm pecuniæ publicæ debet velle eſsſse conſsultum: & Innco. VIII. in cap. 1. de off. Legati in 6. Officij noſstri debitum, remedijs invigilat ſsubditorum, quia dum eorum excutimus onera, dum ſscandala removemus, ab ipſsis nos in eorum quiete quieſscimus, & fovemur in pace. Idemq́; inſsinuat text. in cap. frequenter, de reſstit. ſspoliat. & apud nos l. 2. tit. 10. par. 2. & proſsequitur Feder. de Senis q. 185. n. 1. Rimin. iun. cõſs. 56. n. 75. lib. 1. Marius Mutta ad conſsuet. Pãhor. n. 14. & ſseq. Aponte de poteſst. Proreg. tit. de regal. impoſsit. in princ. n. 42. & ſseqq. & noviſssimè eruditiſssmus, pariter ac Religioſsiſss. P. Ioan. Ant. Velazq. Societatis Ieſsu fulgentiſsſsimum Sydus, quem olim Salmanticæ, dum Iuriſsprudentiæ operam daret, inter chariſsſsimos, & clariſsſsimos Auditores habuiſsſse, valdè lætor, & glorior, in terſso illo opere, quod in lucem emiſsit, de optimo Principe lib. 3. annot. 12. & 13. pag. 365. & ſseqq. Vbi pluribus probat Principem debere ad utilitatem, & conſservationem ſsubditorum cuncta moliri, & quòd tunc maximè ſsuum negotium agit, cùm id agit, ut publicum agat.

Et ita

^† Rex noſster Pijſssimus, etiam ſsi in valdè urgenti pecuniarum neceſsſsitate poſsitus eſsſset, priùs omnia alia tentare, & vaſsa, ac calices Eccleſsiarum, ſsi opus eſsſset, alienare deberet, ſsummi Pontificis ad hoc impetratâ licentiâ, quam miſseros iſstos humileſq́;humileſque vaſsſsallos metallorum internecione damnare. Hominũ quippè

^† causâ reliqua comparata ſsunt, l. 1. §. cùm igitur, D. de ſstat. hom. l. iuſstiſsſsimè, D. de ædil. edict. §. 1. Inſstit. de iure perſson. §. in pecudum, Inſstit. de rer. diviſs. & pro eorum ſsalute, vitâ, imò & captivitate redimenda, bona Eccleſsiæ venundari permittuntur, & Religionis favor, alioqui eximius, poſstponitr, l. ſsancimus 18. C. de ſsacroſsanct. Eccleſs. Auth. niſsi rogati, C. ad S.C. Trebell. Auth. de ſsanctiſsſs. Epiſscop. §. ſsed & hoc præſsenti, collat. 9. cum alijs, quæ tradit D. Covarr. cap. 14. num. 7. Vivius commun. opin. 39. Fuſscus ſsingul. 109. Seraph. de privil. iuram. cap. 52. n. 6. & Cavalcan. deciſs. 40. num. 131.

Et planè

^† cùm de Marco Aurelio, & Antonino Severo legamus in publica ſsubhaſstatione, aurum, argentum, gemmas, veſstes, & pretioſsa omnia, quæ ipſsi in privato ſsuo, & AuguſtarũAuguſtarum patrimonio habebannt, vendidiſsſse, ut ingruentibus bellis occurrerent, ne novis tributis ſsubditis ſsuis moleſstiam inſserrent, ut poſst Iul. Capitolinum, & alios tradit Bobadilla, omninò videndus, in Polit. lib. 5. cap. 5. n. 10. Et de

^† Erythreo, quòd tributum extraordinarium, etiam in magna Reip. neceſssitate cõſtitutusconſtitutus, exigere noluit, ſsed potius magiſstratu abire maluit, ut refert Petr. Greg. lib. 3. de Rep. cap. 9. num. 16. longè magis Reges noſstri, à graviori hoc metallorũmetallorum onere Indis inferendo, abſstinere debẽtdebent,

^† pro quibus etiam proprium ſsanguinem fundere, ubi oporteret, ſsummo Pontifici promiſserunt, ut conſstat ex Bulla concoſsionis Alexãdri VI. poſst princip. ibi: Sed omni conatu, ſstudio & diligentia, nullis laboribus, nullisimpenſsis, nulliſsq́ue parcendo periculis, etiam proprium ſsanguinem effundendo, efficere, &c.

Poſsſsemuſsq́ue, ſsi contrà feciſsſsent, illud eis

* congruenter obijcere, quod Veſspaſsiano dicebat Apollonius apud Philoſstratum lib. 5. cap. 13. Ne magni facias tributa, quæ cum dolore, & gemitibus hominum congeruntur. Semper

^† namq́ue ſstatus ratio, quæ utilitatẽ temporalem, & non Deum primo loco præ oculis habet, vel ab eius præceptis, & inſstitiæ regulis deviat, iniqua, damnoſsa, & inutilis reputatur, ut tradit Fracheta in Principe par. 1. fol. 38. Rhenat. Choppin. de ſsacra Polit. lib. 3. tit. 7. n. 12. & alios referens D. Valençuela in monitorio contra Venetos, 5. part. n. 187. & 198. Et

^† qui prudens eſst, licita dumtaxat inquirit, ad quæ prudentiâ dirigit, quæ non poteſst eſsſse comes iniuſsti, ut ait Plato in Mẽnone, Ariſstot. 6. Ethic. cap. 7. & lib. 3. Polit. cap. 3. D. Ambroſs. lib. 1. offic. cap. 27. D. Iſsidor. lib. 2. de ſsummo bono c. 1. & alij, quos refert Iuſstus Lipſs. lib. 1. civil. doctr. cap. 7. & |

p. 133

idem Dom. Valençuela ubi ſsup. ex num. 177. uſsque ad 186. Ioan. Boterus lib. 2. de ratione ſstat. cap. penult. de religione, ubi

^† concludit, neceſsſsarium eſsſse, Principem non priùs facere aliquid decidi in Conſsilio Status, quàm viſsum, ac diſscuſsſsum fuerit in alio conſsilio cõſscientiæ, & noviſsſsimè Calliſst. Remir. in tract. de lege Reg. Aragon. §. 8. num. 15. & 16. & 22. & Simon Maiol. in dieb. Canic. to. 1. colloq. 19. pag. 430. ubi, optimis exemplis adductis, oſstendit,

^† lucra iuſsta ubiq́ue tuta eſsſse, etiam in naufragio, iniuſsta verò neque domi. Quò alludens Catſsius emblem. eth. 49. aptiſsſsimè dixit:

Per ſscelꝰimmẽſsas quid opes cumulaſsſse iuvabit? Turpiter è manibus res malè parta fluit.

Et dixi alia ſsup. hoc lib. c. 5. ex n. 100. & idem monet Adam Contzen lib. 8. Polit. cap. 6. ubi modicas divitias iuſstè quæſsitas præferendas eſsſse probat.

Quapropter licèt dicere non poſssîmus Reges,

^† qui theſsauros, & divitias congerere curant, in peccatum incidere, peccabunt tamẽtamen, ſsi eas cum gravi damno, & iniurijs vaſsſsallorũ congregant, vel ubi congregatas, paſssim, & ſsine cauſsa profundunt, ut docet D. Thom. 1. 2. q. 105. art. 1. ad 2. & regimine Princip. lib. 1. cap. 7. D. Antonin. in ſsum. 2. par. tit. 1. cap. 2. Innocent. & alij, in cap. innovamus, de cẽſsib. Navar. in Manual. cap. 25. n. 2. & 6. Roland. qui plura congerit, conſs. 34. n. 26. & 27. Greg. Lop. in l. 9. tit. 7. par. 3. verb. Semejante, Azeved. in l. 1. tit. 113. n. 3. lib. 6. Recop. Bobadilla in Polit. d. lib. 5. cap. 5. num. 9. & 10. Sotus de iuſstitia & iur. lib. 3. q. 6. art. ult. Greg. de Valenc. in 2. 2. q. 2. diſsp. 5. q. 5. punct. 6. verſs. Porrè ut tributum, & Ioan. Boter. ubi ſsup. lib. 7. fol. 118.

Quia

^† veræ divitiæ, & theſsauri Regum in ſsubditorum levamine, & hilaritate conſsiſstt, illis enim benè ſse habentibus, fiſscus ubi opus fuerit

^† omnes eorum opes, prõptas & cumulatas habebit, arg. text. in l. 2. C. de omn. agro deſserto lib. 11. ibi: Cuius ſsubstãtia alias poſsſseſsſsiones ſsustentare conſsueverat, & ſsuccißis quaſsi quarundam viriũvirium nervis reliqua labuntur, &c. l. cùm ratio, §. ſsi verò, D. de bon. dãnat. melior text. in Auth. ut iudic. ſsine quoq. ſsuffrag. §. cogitatio igitr, collat. 2. ibi: Conſsideravimus enim, quia licèt quæſstus immodicus imminuitur Imperio, attamẽattamen noſstri ſsubiecti incrementum maximum, percipient, ſsi indemnes à iudicibus conſserventur, & Imperium & fiſscus abundabit, utens ſsubiectis locupletibus; quæ verba eleganter transfert, & auget noſstra lex Regia 14. tit. 5. par. 2. cuius, & aliorũaliorum ad hoc idem meminimus ſsup. cap. præced. n. 100. Eòq́ue

^† reſspiciens Bald. conſs. 410. n. 5. lib. 5. fol. 108. inquit: Nam theſsaurus Principis non est fiſscus, ſsed ſsubditi benè ſse habentes, & Dio Caſsſsius lib. 52. relatus à Bobadilla ubi ſsup. & à Villadiego in Polit. 1. par. c. 5. fol. 149. n. 27. ſsic habet:

^† Divitiæ magnæ magis à Principibus parum expendendo, quàm multũmultum à ſsubditis extorquẽdo congeruntur. OptimũOptimum quippè vectigal parſsimonia, ſsecundùm Cicer. lib. 4. de Rep. optimus text. in l. 18. tit. 5. par. 2. Ego cap. ſseq. n. 72. & ſseqq. & tradunt alia omninò videnda, Tiber. Decian. reſsp. 25. n. 63. vol. 1. & plures alij relati à Cevall. pract. cõm. q. 578. ex n. 22. & Valẽçuela d. conſs. 99. n. 49. & in diſscurſs. ſstat. & belli pag. 99. ex n. 3. ubi eam rationem reddunt, & exornant.

^† Quòd ſsecundùm Ariſstot. ſsimilis eſst operatio Regis ad ſsubditos, patris ad filios, paſstoris ad oves, boni autem paſstoris eſst, tondere pecus, nõnon deglubere, vel ad vivum uſsque radere, ut ex tiberio in eius vita refert Sueron. cap. 32. Puteꝰ de ſsyndic. cap. de Reg. exceſssib. cap. 1. n. 15. Simanc. de Rep. lib. 9. c. 24. n. 10. & Roland. à Valle conſs. 91. n. 42. lib. 2. & dixi Ego 1. tom. lib. 2. cap. 23 n. 144. & facit Alexandri Magni Apophtegma, de quo villad. ubi ſsup. Olitorem odi, qui radicitus berbas excidit. Pecus quippè

^† pingue paſstori prodeſst, ut pluribus probat Scipio Ammiratus in diſscurſs. ad Tacit. pag. 85. Et ut præclarè dixit Marc. Curius, quem, poſst alios, refert Maiol. in dieb. Canic. 1. tom. pag. 600.

^† Melius eſst imperare aurũ poſssidentibus, quàm aurum habere. Quod & tradit Thom. Morus in Vtopia pag. 41. omninò legendus, & pluribus illuſstrat noſster Navarrete, qui etiãetiam videndus erit, in diſscurſs. Polit. diſscurſs. 18. Franc. Zipæus de Magiſstrat. lib. 4. cap. 30. ex pag. 410. & Contzen d. lib. 8. Polit. cap. 9. & 13.

Neque quidquam roboris ſsuperioribus detrahet, quòd prædictæ

^† metallorũmetallorum divitiæ, ut in contrario argumento perpenditur, per noſstros Reges in iuſstis, & legitimis bellis, ut plurimùm, expendantur. Nam cùm hæc bella, quantumvis in ſse iuſsta, & defenſsiva ſsint, & ad Hiſspaniæ Monarchiæ commodum maximè neceſsſsaria; reſspectu Indorum, de quibus nunc ſsermonem habemus, nõnon poſssint eos à maioribus malis, oppreſssionibus, ac periculis liberare, quàm quæ modò in metallorũmetallorum laboribus patiuntur, aptè huc communem illam & veram Iuriſsprudentum, & Theologorum ſsententiam trãsferre poterimus, quid ocent,

^† bella, etiam iuſsta, à Principibus ineũda non eſsſse, ſsi maiora, ac graviora ſsubditorum diſspendia, & calamitates ex illis conſsequãtur, quàm ab ipſsis hoſstibus timeri potuiſsſsent, ut cum Cyno, & alijs reſsolvit Guid. Pap. & eius Addit. deciſs. 113. in fine, Pet. Bellinus |

p. 134

in tract. de re militari, tit. 7. num. 7. volum. 16. diverſs. Gregor. Lop. per text. ibi in l. 1. tit. 13. part. 3. & in l. 1. gloſsſs. 2. tit. 23. part. 2. ubi præclarum illud dictum Ariſstot. refert: Fac ut bellum ſsit ultimum opus tuum, Covar. in regul. peccaturm, 2. part. §. 9. D. Thomas, varia in hoc D. Auguſstini loca perpendens, in 2. 2. quæſst. 40. art. 1. Sotus de iuſstit. & iur. lib. 5. quæſst. 3. art. 5. verſs. De concluſsionibus, Victoria de poteſst. civili, num. 13. cuius hæc ſsunt verba: Nullum bellum eſst iuſstum, ſsi cõſtatconſtat geri maiori malo Reipub. quàm bono, & utilitate, quantumvis aliunde ſsuppetant tituli, & rationes ad bellum iustum. Probatur quia ſsi Reſspublica non habet poteſstatem inferendi bellum, niſsi ad tuendum ſse reſsque ſsuas, atque ſse protegendum. Ergò ubi ipſso bello attenuatur potius, atque atteritur, quàm augetur, bellum erit iniustum, ſsive à Rege inferatur, ſsive à Republica. Et idẽidem ſsequitur Bañez d. art. 1. maximè quæſst. 2. Henric. lib. 4. de irregular. cap. 13. gloſsſs. 1. Gregor. de Valenc. 2. 2. diſsp. 3. quæſst. 16. maximè punct. 2. Molin. de iuſstitia & iure tract. 2. diſsp. 89. & ſseqq. & diſsp. 102. in fine, verſs. Illud etiam, ubi notanter, & quæſstioni noſstræ convenienter concludit,

^† Principem in bello inferendo non minus poſsſse eſsſse iniuſstum adverſsus ſsuam RẽpubRempub. quàm adverſsus alienam, cui illud inferre parat, nimirum ſsi tale bellum futurum ſsit in detrimentum maximum ſsuæ Reipublicæ vel quia ſsubditos ſsuos maximis periculis exponat, vel quòd reditus publicos in eo inſsumat, aut Rempub novis tributis, & exactionibus gravet, & tradit alia noviſssimus Zipæus dict. lib. 4. cap. 7. & 8.

Quibus addere poſsſsumus,

^† quòd ubi dicta bella gerenda eſsſsent, iniuſstum etiam cenſseri deberet, ut eorũeorum vires & nervi, qui in his metallorum divitijs conſsiſstere dicuntur, ſsuper Indos tantummodò reclinarẽtreclinarent, cùm ipſsi ſsint, qui minus gaudent ex proſspero, vel contrario eventu bellorum, & ſsecundùm doctrinãdoctrinam Cvni, Guidon. & Bellin. ubi ſsup. in caſsu neceſssitatis, quæ ſsuggerat bellum indici, non debeat Princeps uam tantùm civitatẽ, vel provinciam onerare. Et ubi agitur de

^† conſservãda Monarchia, onera d id neceſsſsaria, prout melius fieri poſssit, inter omnia Regna, ſsive provincias, ex quibus talis Monarchia cõficiturconficitur, dividi debent, ut benè etiam notat, & proſsequitur Navarrete diſscurſs. Polit. 23. pag. 151. & ſseqq.

Ad quintum autem argumentum, ex variarum nationũnationum exemplo deſsumtum, quæ ſsubditos ſsibi homines ad metallorum effoſssionem cogebant, prout ipoſsi Peruanorum & Mexicanorum Indorum Reges olim coëgiſsſse cõmemorantur; reſspondere poſsſsumus,

^† exemplis rerum erroneè, aut iniuſstè geſstarum nunquã utendum eſsſse, l. illicitas, §. veritas, l. ſsed licèt, D. de offic. Præſsid. cum alijs, quæ adduximus ſsup. hoc lib. 1. cap. 4. ex n. 63. Quia

^† neque uſsus in malis regulariter excuſsat, ut pluribus probat Dcm. Acuña in notis ad cap. 1. diſst. 11. n. 1. pag. 59. Quin potius, qui ea, quæ

^† ma la eſsſse cognoſscit, cõtinuatcontinuat, æquè delinquit, ac ille, qui ea primus induxit, ut graviter & elegãter docuit Plin. iun. in Panegyr. ad Trajan. pag. 333. ibi: Tu nihil referre iniquitatis exiſstimas, exigas quod deberi nonoportuerit, an conſstituas ut debeatur.

Præter quàm

^† quòd rarò inveniemus, ulla in regione, niſsi ſsub Barbaris fortè, aut Tyrannis Principibus, liberos, & innoxios homines, invitos & reluctantes, ad opus ita arduum, atque aſsperum compulſsos fuiſsſse. Nam per captivos, dedititios, aut facinoroſsos metallorumoperatio frequentius exerceri ſsolebat, ut oſstendunt Auctores in argumento relati. & Zipęus ubi ſsup. lib. 3. c. 20. n. 3.

Et quod

^† de RomanorũRomanorum metallarijs ſscribunt Impp. in titulo C. de metallarijs, lib. 11. nihil his adverſsatur. NãNam l. 1. de illis expreſssè agit, qui ſsponte ſsuâ ad metallorm exercitiũ confluebant, quos & ob id, octo auri ſscrupulos in balluca fiſsco pendere, gravat, & reliquum, quod collegerint, eidem fiſsco potiſsſsimum diſstrahere, ut præter Alciat. Pyrrhum, & Cuiac. ibîd. obſservat Bullẽger. de Rom. Imp. lib. 9. cap. 23. pg. 719. & Pancirol. in theſsaur. var. lect. lib. 3. pag. 371. Et lex ult. eiuſsdem tituli, quæ metallarios abire non poſsſse, & undecunque ad metalla cum ſsua progenie revocari debere diſsponit, de alijs loquitur, qui ex condicto, ſsive ex conducto, ſse, & ſsuam ſsobolem metallorum operationi manciparũtmanciparunt, qui ob id conditionatam libertatem habere videbãtur, neque ab hoc onere ullâ temporis præſscriptione, niſsi fortè annorum XL. eximi poterant, ut doctè advertit Cuiac. ibîd. & in recitatum poſsth. ad l. 4. & 5. C. de præſscript. XXX. vel XL. annor. ut de adſscriptitijs, & alijs cõditionatæconditionatæ libertatis hominibus, qui ſse ſsimilibus functionibus obnoxios fecerũtfecerunt, diximus ſsup. c. 3. ex n. 20. Vnde

^† eadẽeadem lex ult. eiuſsmodi homines metallicos vocat, quamvis propriè, alij liberi metallorum foſsſsores, dicãturdicantur, Metallarij, & Metallici, ij tantùm, qui in metallum damnati datiq́ue ſsunt: ut obſservat Briſsſson. de verb. ſsignif. lib. 11. verb. Metallarij, & colligitur ex l. 8. §. in miniſsterium, l. 10. §. 1. & l. 36. D. de pœn. & l. 9. C. eodem tit. & eſst notanda l. 3. eiuſsdem tit. C. de metallar. quæ laborioſsa appellat, eiuſsmodi metallorũ effoſsſsiones.

p. 135

Sexto quoque argumento, ex alijs exemplis deſsumto, in quibus publicæ, ac communis neceſsſsitatis causâ, poteſst Princeps, vel Reſspublica ſsubditos ſsibi cives, ad bella, triremes, & alia quæque opera, etiam laborioſsa & periculoſsa, compellere. Reſspondendum

^† eſst, iura & Auctores pro hac doctrina in argumẽto relatos, non de qualibet neceſsſsitate intelligendos eſsſse, ſsed multas quidem, & graves ad id conditiones requirere, & ita urgens, atque imminẽs totius Regni Reipublicævè periculum, ut ipſsi, qui morti exponuntur, eãdem etiam mortẽmortem timere poſsſsent, niſsi pro virili patriam defenderent, & quaſsi pro aris (quod dicũt) & focis acerrimè dimicarent. Vnde pro bello voluntario hæc coactio nequaquãnequaquam permittitur, neq;neque pro utili, aut iuſsto, ſsed pro omninò neceſsſsario, quod ſsine maiori eorundem ſsubditorum damno excuſsari non poſssit, ut latiùs patebit ex concluſsionibus, quas doctè in prædicto articulo de ducit Molin. d. tract. 2. de iuſst. & iur. diſsp. 25. in princ. Arag. in 2. 2. q. 62. art. 3. col. 230. verſs. His tamen nonobſstantibus, & communiter cæteri Theologi poſst D. Thom. in 2. 2. quæſst. 40. præcipuè Bañez dub. 1. 2. & 3. & Greg. de Valenc. diſsp. 3. quęſst. 16. punct. 2. Et ad ſsimilem bellandi cauſsam reſspicere videtur D. Auguſst. contra Fauſstum, relatus incap. quid culpatur, 22. quæſst. 1. dum inquit: Quid culpatur in bello, an quia moriuntur quandoq́ue moriturim, ut dominentur in pace victuri?

Quæ omnia

^† coactioni IndorũIndorum ad metalla applicari non poſsſsunt, cùm ita urgens neceſsſsitas noninterveniat, quæ talem coactionem iuſstificet, neque ſse periculo exponant, ut maius in ſse, ac ſsuis periculum vitent, ſsed ut Hiſspanos ſsudoribus ſsuis locupletiores efficiant, & ut plurimum, ut Regi noſstro pecuniæ ſsuppetant, quibus militum ſstipendia perſsolvere, & alias bellorum expenſsas ſsupplere poſsſsit. Ad quam

^† contributionem faciendam, nullus uſsquam Auctorum ſscripſsit, ſsubditos tenêri vitam ſsuam periculo mortis exponere. Nam etſsi ex neceſsſsitate præliandi, naſsci quoque videatur neceſsſsitas ad belli ſsumtus contribuendi, iuxta doctrinam D. Auguſst. lib. 22. contra Fauſstum cap. 74. ubi inquit Matth. cap. 22. Reddite quæ ſsunt Cæſsaris Cæſsari, bella probari, ad hoc

^† enim tributa præſstantur, uit propter bella neceſsſsaria militi ſstipendia præbeantur, cui connivet reſsponſsum Vlpiani in l. agri 27. verſs. Stipendium, D. de verb. ſsignif. ibi: Et ſsanè appellatur ab intributione tributum, vel ex eo, quòd militibus tribuatur, & alia, quæ tradit Valencia in 2. 2. d. diſsp. 3. quæſst. 16. punct. 1. Hoc

^† tamen non ita æqualiter procedit, ut quod de bello dicimus, de cõtributionecontributione dicamus, quæ magis remota eſst, præſsertimubi præſsens, & imminens bellum auro & argento, quod per hanc coactionem extrahitur, non evitatur, ſsed futuri tantùm damni calamitas prævenitur. Alioqui probandum eſsſset, quòd

^† quemadmodum poteſst quis in caſsu præſsentis, & urgentis neceſsſsitatis, alienis rebus citra furti peccatum ſsibi conſsulere, poſsſset etiam futuri mali prętextu, eâdem facultate utens, aliena diripere, quod non tam iuſsti timoris, quàm manifeſstæ cupiditatis ſspecimen contineret, ut oſstendunt DD. in cap. quod non eſst licitum, de regulis iuris in Decretal. & in cap. ſsi quis propter, de furtis, & in cap. diſscipulos, de conſsecratione, diſstinct. 5. & in cap. ſsicut, 47. diſstinct. & innumeri relati per Tiraquel. de pœn. temperand. cauſs. 33. num. 21. Cepol. in Authent. ſsed novo iure, num. 89. C. de ſservis fugit. Iul. Clar. & eius Additionat. Baiard. in §. furtum, num. 97. & 98. & Farinac. in tract. de furtis, quæſst. 174. num. 68. & 69.

Quibus

^† etiam utiliter addere poſsſsumus, diſsparem adhuc eſsſse bellorum, & metallorum coactionem. Nam rarò accidit, ut quis prædicto modo ad bellandum, vel remigandum cogatur, & ut cogi contingat, brevi tẽporetempore ſse à periculo expedit, & fortè victor evadens, honorem, & divitias conſsequitur; Indi

^† verò, ſsemel metallis addicti, continuò, in hoc labore torquentur, quin & ſsucceſssivè eundem ad filios & poſsteros transferunt, nullamq́ue requiem, præmium, vel honorem ſsperant, ſsed qui vivi evadunt, pauperiores ſsemper, & debiliores ad domeſsticos redeunt. Vixq́ue in proprijs laribus pedem figentes, iterum repetitis vicibus ad metalla revocantur. Vnde neceſsſse eſst, ut breviter pereant: nam teſste Ariſstotel. lib. 10. Ethicor. cap. 14. Nemo laborem continenter ſsubit; humanæ enim res laborem ſsempiternum non poſsſsunt pati; & Agell. lib. 11. noct. Attic. c. 2. Vta humana propriæ ut ferrumeſst, ferrum ſsi exerceas, cõteriturconteritur. Item homines exercendo conteri.

Rurſsus

^† in bello multa interdum operatur induſstria, plures etiam fortitudo à periculis eximit, & qui militare coguntur, ex omnium civium genere delegi ſsolent. At in metalla ſsolos (ut ſsæpè diximus) Indos adigi conſstat, qui tanquàm infirmiores, & debiliores ſsublevari deberent. Et nullâ induſstriâ, nulllis viribus ab ingruentibus fodinarum caſsibus, & periculis, & ab ægritudinibus, quæ inde contrahuntur, ſsibi conſsulere poſsſsunt, multòq́ue minus ab iniurijs, flagris, & alijs oppreſssionibus, quas à fodinarum dominis, vel œconomis, qui eiuſs|

p. 136

modi operibus præſsunt, frequenter & immeritò patiuntur. Vnde

^† verendum eſst, ne clamor eorum ad cœlum aſscendat, & exceſsſsus noſstros gravi, licèt ſserâ, pœnâ cõpeſscap, iuxta illud quod in ſsimile traditur Exod. 3. Vidi affictionem populi mei in Æg ypto, & clamorem eius audivi, propter duritiam eorum, qui præſsunt, operibus, & ſsciens dolorem eius, deſscendi, ut liberem eum: & Eccleſs. 21. Deprecatio pauperis ex ore uſsque ad aures Domini perveniet, & indicium illius festinatò adveniet; cum alijs, quæ contra eos, qui Dei patientiâ abutuntur, congerit Gaſspar Sanctius ſsup. Iſsai. 1. 45. 20. & Nos 1. tom. lib. 3. c. ult. num. 33. & ſseqq.

Deniqve ſseptimo & ultimo argumento reſspondeo, antiquam conſsuetudinem Indos ad metalla cogendi, quę in eo perpenditur, nõ obſstare. Nam

^† ſsi illa iniuſsta, aut irrationabilis eſst, vel peccatorũpeccatorum nutritiva, ut ſsuprà probavimus, temporis prærogativâ nequaquam defendi poteſst, ſsed eo magis dolenda, ac eliminanda videtur, l. 2. C. quæ ſsit long. conſs. c. 1. de feud. cognit. cap. ult. de conſsuetud. cap. nõ ſsatis, ibi: Diutur nitas temporis peccatum nõ minuit, ſsed auget, de ſsimonia. Et diximus ſsup. hoc lib. cap. 1. n. 32. & ſseqq. de ſservitio perſsonali Indorum tractantes, quòd eorum Patroni, ſsive Commendatarij uſsurpare cœperant, cuius corruptelam, ſsi confuttudo defendere non valuit, longè minus excuſsare valebit duriorem hanc metallorum operationem, de qua in pręſsenti tractamus, ut dixi ſsup. cap. 14. num. 86. maximè compertâ veritate dānorũ, quæ ex ea proficiũturproficiuntur,

^† cui teſste Tertul. lib. de velandis virginib. Nemo præſscribere potest, non ſspatium temporum, non patrocinia, perſsonarum, non privilegia regionũ.

Idemq́ue

^† reſspondere poſsſsumus ad ſschedulas & Regias iuſssiones, quibus hoc ſservitium probari retulimus. Nam hîc non inquirimus, quid proviſsum & ſstatutum fuerit, ſsed quid iuſstè, & licitè provideri debeat, & cùm plures etiam aliæ ſschedulæ (ut diximus) reperiantur, quæ iſstud onus graviter vetant, & damnant, non temerè coniectari poſsſsumus, contrarias ex ſsiniſstris relationibus proceſsſsiſsſse, Regeſsq́ue noſstros pijſsſsimos, & eorum prudentiſsſsimos, & vigilantiſssimos Conſsiliarios aliud ſstatuturos, ubi cunque de Indorum, atque Indiarum ſstatu, & de iniurijs, & calamitatibus, quas patiuntur, veriores, puriores, & minus fucatas relationes acceperit.

Quo pacto diſsſsolvi etiam poteſst, quod in eodem argumento ſsubiecimus

^† de multorũ gravium, atque eruditorum virorum auctoritate, qui pro hoc coacto ſservitij genere conſsulerunt. Nam cùm alij non minus graves, & experti contrarium nunc cenſseant, & olim cenſsuerint, quæſstio adhuc diſsputationem admittit, & maturiorem deliberationem expoſstulat. Maximè

^† cùm hi ſsemper in eâdem opinione perſstiterint, quod eſst argumentum veritatis, l. illa inſstitutio 32. D. de hæred. inſst. ibi: Nam ſsatis conſstanter veteres decreverunt, &c. Multi verò ex illis ſsententiam mutaverint, & adeò difficiles, aut penè impeſsſsibiles conditiones, ad dictam coactionem permittendam adiecerint, ut coacti ipſsi quoque, videri potuerint, aut certè negandi magis, quàm affirmandi animum habuiſsſse, arg. eius, quod tradit Accurſs. in l. de ſstatu 15. D. de teſstam. ubi ait,

^† quòd dubitans applicat animum ſsuum ad plura, & neſscit, quid eligat, & Bald. conſs. 298. vol. 1. ubi inquit: Quòd conſscientia dubia non dicitur conſscientia, quia non habet, ubi figat pedem intellectus. Cuius & aliorum memini 1. tom. lib. 3. cap. 3. n. 81. Et

^† doctrinæ Pauli I.C. in l. 4. §. non eſst ſstatu liber. D. de ſstat. liber. ibi: Aut ſsi tam difficilem imò penè impoſsſsibilem conditionem adiecerit, &c. & l. fin. in princ. D. de manum. teſstam. ibi: Cùm testator impediendæ magis, quàm dãdæ libertatis gratia, ita ſscripſsiſsſse intelligatur, iunctis alijs, quæ adducit Farin. in fragment. crimin. 1. par. litt. D.n. 143. Magon. deciſs. Florent. 2. num. 9. & noſster Alvarez de Velaſsco de privil. pauper. par. 1. q. 53. num. 15.

Cuius rei ſsufficiens teſstimonium præbêre poterit notabilis illa retractatio, quam fecit eximus ille, & Reverendiſss. huius almæ Eccleſsiæ Limenſsis Metropolites Dom. D. Fr. Hieron. à Loaiſsa, & morti quidem proximus, quo

^† tempore nemo mẽtiri, vel adulari præſsumitur, aut immemor eſsſse ſsalutis æternæ, l. fin. C. ad leg. Iul. reper. cap. litteras, de præſsumt. cap. ſsignificavit, de homicid. cum latè traditis ad Alciat. præſsumt.4 in fine, Menoch eod tract lib. 5 præſsumt 5. Petr. Surd. noch. eod. tract. lib. 5. præſsumt. 5. Petr. Surd. deciſs. 135. Oſsaſsc. deciſs. Pedemont. 79. n. 20. & Ioſseph. de Ruſsticis in l. cùm avus, D. de cõditcondit. & demonſstr. lib. 5. cap. 2. num. 69. Dicta porrò retractatio ſsic habet: In Dei

^† nomine Amen. En la mui noble, i mui leal ciudad de los Reyes, Provincias deſstos Reinos del Perù, à veinte i cinco dias del mes de Otubre de mil i quinientos i ſseſsenta i ſsiete años, el Ilustriſssimo i Reverendiſsſsimo ſseñor don Geronimo de Loaiſsa, Arcobiſspo deſsta ciudad, del Conſsero de ſsu Mageſstad, dixo, Que en la Iunta que el ſseñor dõdon Franciſsco de Toledo, Virrei deſstos Reinos, hizo, para tratar de la labor de las minas, parecio determinado, i firmado de ſsu Señoria, i de muchos Prelados i Letrados, q̃ los Indios podian ſser compelidos à ſse alquilar |

p. 137

para labrarlas, conciertas condiciones, i ordenancas. I aunque ſsu Señoria ha eſscrito al dicho ſseñor Virrei, que no entendio, que ſse avian de compeler, por ſser contra ſsu libertad, i pedidole lo remedie, i no los conſsienta compeler, no ſse ha hecho; por lo qual ha eſscrito à ſsis Mageſstad, i à ſsu Real Conſsejo de Indias, ſsuplicandole, mande remediarlo. Iporque cõ esto todavia tiene eſscrupulo de conciencia, de nu evo declaraba, i declarò, que no tiene por licito compeler à los Indios à ſse alquilar en la labor de las minas, i de nuevo ſsuplicaba, i ſsuplicò a ſsu Mageſstad, i à ſsu Real Conſsejo, i al dicho ſseñor Virrei lo remedie en lo de adelante, i ſse reparen los daños que han recebido los Indios en lo que haſsta ora ſse ha hecho, para el deſscargo de las conciencias de todos los que lo han hecho, aconſsejado, i conſsentido: i encargaba i encargò a ſsus albaceas, i à qual quiera dellos, que hagan que eſsta ſsu declaracion venga à noticia de ſsu Mageſstad, Conſsejo, i del dicho ſseñor Virrei.

Et ſsimilem

^† aliam retractationem circa eos Indos, qui Huancavelicenſsibus argenti vivi fodinis adigebantur, fecit Religioſsus ille, & non malè doctus Frãciſscanus Pater Fr. Mich. ab Agia in ſsuis reſsponſsis de ſservitio perſsonali in fine, ab ijs, quæ anteà dixerat, deſsciſscens, & notabiliter inquiens, quòd poſstquã eas perſsonaliter luſstravit, & experiendo Indorum labores, damna, atque ægritudines, quas ex illis contrahere ſsolent, agnovit, conſsilium mutare compellitur, & fateri, Regem noſstrum ad Indos ab hoc labore levandos tenêri, in quo ſsi durare cogantur, omnes, qui uſspiam ſsunt, citò abſsumendos eſsſse teſstatur, prout latiùs in eius retractatione continetur, quã brevitati conſsulens hîc inſserere ſsuperſsedeo.

Quæ

^† omnia à me his diebus expenſsa, & allegata fuerunt, dum in Regio Indiarum Senatu hæc quæſstio de relevandis Indis Huancavelicenſsibus ſserio, ac graviter tractaretu, ad conſsultationem Excellentiſsſsimi Peruani Proregis Comitis de Chinchon. Quæ tamen, variantibus Senatorum ſsuffragijs, Potentiſssimo Regi noſstro tranſsmiſsſsa, & ab illo pluribus alijs graviſsſsimis & prudentiſsſsimis viris commiſsſsa, eo tandem conſsilio terminata fuit, ut tantiſsper IndorũIndorum coactio ob urgentes ueriuſsque Regni neceſsſsitates, & imminentia bella continuaretur, dum ex Hiſspania, Germania, & alijs provincijs, magnis quantumvis ſsumtibus, ingens argenti vivi copia comparari poſsſset, quæ Huancavelicenſse Sarcophagum excuſsare valeret.

CAPVT XVI. In quo traditur, quibus modis metallis effodiendis, & divitijs in Novo-Orbe conquirendis, citra Indorum notabilem iacturam, bel iniuriam, consuli possit?

CAPVT XVI. In quo traditur, quibus modis metallis effodiendis, & divitijs in Novo-Orbe conquirendis, citra Indorum notabilem iacturam, bel iniuriam, conſsuli poßit?

SVMMARIVM CAPITIS Decimisexti.

1 Devs reſsarciet theſsauros, qui levatis Indis minui videntur.
2 Theſsauri impietatis nihil proderunt, & locus Proverb. 10.
3 Regibus Portugalliæ quid cõſuluerintconſuluerint graves viri circa negotiationem Æthiopum?
4 Metallorum operatio nõnon eſst iniqua, ſsi iuſstè exerceatur.
5 Status ratio, quæ iustitiæ cãcellos tranſsgreditur, peßima iudicatur.
6 Chriſstianus cenſsendus non eſst, qui non ſsalva Religione & pietate Remp. adminiſstrat.
7 Principi ſsi pietatem lædat, nihil proſsunt divitiæ, & exercitus, ex Niceph. Calliſsto.
8 Divites, leonibus ſsimiles, multoties ad inopiam & famem rediguntur, ex Ianſsenio.
9 Abundantia est in omni opere bono.
10 Argenti & auri fodinæ ſsæpè evaneſscunt ob iniustitias, quæ in illis patrãturpatrantur, & exẽplumexemplum de Bythonienſsibus, & Boẽmis.
11 D. Greg. Taumaturgus lacum exſsiccavit, ob lites & rixas, quas ſsuper illo duo fratres habebant.
12 Lydiæ fodinæ miraculosè exaruerunt, ob prælium earum cauſsa motum.
13 Salinæ Athenarum ſsubitò exaruerunt ob tributum ſsuper illis impoſsitum, & idem in noſstris de Fuente Lapiedra.
14 Argenti fodenarum Vilcabambæ in Perù, & aliarũaliarum Novæ Hiſspaniæ mirabiles caſsus recenſsentur.
15 Fodinas per ſservos ad hoc emtos exerceri non est valdè improbandum, & ſsi aliqui etiam hoc ſsuccenſseant, & numeris ſseqq.
16 Schedulæ plures referuntur, quæ fodinas per ſservos exerceri iubent, ubi id poſsſsibile fuerit, ut Indi ad hoc onere liberentur.
17 Dominorum in ſservos lenitas exẽploexemplo Dei maximè commendatur.
18 Dominis non eſst valdè reprehendendum, ſsi ſservis ad ſsua commoda utantur, etiam in operibus duris & laborioſsis.
19 Servi qualiter pecudibus comparentu, & pro mortuis haberi, & iniuriæ incapaces eſsſse dicantur?
20 Servi ſsunt veluti alia res domini, & habet in eos ius vitæ & necis.
21 Semiramis & Carthaginenſses, qualiter per ſservos fodinas tractaverint?
22 Pyreneorum montium metalla olim per ſservos tantùm ad id deputatos excavabantur.
23 Metallorum operatio non erit ita dura |
p. 138
& iniuſsta, ſsi per Indos, & alios homines exerceatur, qui voluntariè ad hoc ſsuas operas locent.
24 Indi, & alij homines non deficient, qui ſse voluntariè ad metalla conducant, dummodo competenti mercede donentur, ut in Potoſsi, Oruro, & in Huancavelica experimur.
25 Argẽti fodinæ Novæ-Hiſspaniæ per Indos voluntarios, ut plurimum, exercentur.
26 Argenti fodinas Peruanas per Indos voluntariè conductos laborari, plures ſschedulæ iubent.
27 Voluntariè, & ſspontè ſsua qui ſse labori, etiam gravi, ſsupponit, non videtur iniuriã recipere. L. in diem, D. de aqua pluvia, & l. nemo videtur 145. de reg. iur. & ſsimiles expenduntur, & illuſstrantur, ibidem.
28 Indi plures reperientur, qui voluntariè ſsuas operas ad metalla conducant, ſsi eis remiſsſsio à tributis, & alia privilegia concedantur.
29 Coloni Thracenſses, qualiter à tributis liberarentur.
30 Schedula ann. 1609. quæ agit de ſservitio perſsonali Indorum, eos voluntariè locari, & in mineralium locis congregari, & municipia erigere, cupit, & monet.
31 Indi, qui ſse voluntariè ad metalla conducunt, quamvis maiorem mercedem, quàm coacti exigant, & recipiant, accuſsandi non ſsunt.
32 Pretium, ſsive mercedem operarij, iuxta ſservitij modum, & commodum, uſsus ipſse, præfinire ſsolet.
33 Divites, qui fieri volunt ex ſsudore IndorũIndorum, audiendi non ſsunt.
34 Delinquentes, & facinoroſsos ad metalla damnari, conceniens, & uſsitatum eſst.
35 Triremibus flagitioſsos addici, Regijs legibus admonemur.
36 Thomæ Mori verba referuntur, de utilitate damnandi ſsceleratos ad metalla.
37 Ægyptij, qualiter damnare ſsolerent delinquentes ad metalla, & eos ſservare, ex Diod. Siculo.
38 Vtilitates plures ſsequentur ex damnatione delinquentium ad metalla.
39 Romani ob ſsolam volutatem quotannis plures homines varijs in ludis perimebant.
40 Servitus multis in caſsibus imponi potest pro pœna.
41 Mulieres etiam in metalla, & calcariam, & aliæ ſsimilia opera damnari ſsolebant.
42 Publicani, qui fodinas conducebant, utebantur operis damnatorum ad metalla. L. 1. §. 1. D. de requir. reis, exponitur, & illuſstratur, ibidem.
43 Mortis ſsupplicium, rarò aliquæ nationes exercent, & reos mortis ad opera publica damnant.
44 Vtopienſses reos mortis operibus publicis mancipant.
45 Sinenſses reos capitales, ad muros Tartariæ reficiendos, damnant.
46 Sabacus Rex Æthiopum, qualiter facinoroſsos publicis operibus utiliter addixerit?
47 Metallicam exercentes compellendi ſsunt damnatos ad hoc opus recipere, alere, & custodire.
48 Damnati ad metalla ſsi fugiãtfugiant, vel rebellent, qualiter puniendi ſsint?
49 Obiectionibus, quas quidam faciunt, contra operas damnatorum in metallum, reſspondetur.
50 Præclara, quæ ſsunt, non niſsi magno negotio contingunt.
51 Metallarij, Indorum operis, & manſsuetudini aſsſsuefacti, alia ſservitia loco eorum admittere recuſsant.
52 Remp. ab inveteratis institutis ad aliam vitæ rationem traducere, difficile est, ex Plutarcho.
53 Mens pecuniæ avida, pietati conſsenſsum non adhibet.
54 Conſsuetorum pravitas ubi cernitur, ab eis recedere debemus.
55 Noviter inſstituta, ſsi iuſsta ſsint, & pia, quamvis ab initio cum aliqua difficultate recipiantur, ipſso uſsu grata, & utilia reddũturredduntur, ex Plin. & Polyb.
56 Difficilia ſsunt multa, quia non audemus.
57 Damnati ad metalla ſufficiẽtſufficient ad hoc opus exercendum.
58 Metalla apud omnes prudẽtes provincias ſsolùm exercentur per ſservos, vel per reos damnatos, aut homines conductitios, ex Franc. Zipæo.
59 Licitè parta maiores, ac meliores effectus operantur, & ſsi non valdè exuberent.
60 Parum cũcum timore Domini melius eſst, quàm theſsauri magni, & inſsatiabiles, ex Proverb.
61 Argumentum ab effectu regulariter valet.
62 Theſsauri ex America advecti, cur parum Hiſspaniam ditaverint?
63 D. Gregorij locus refertur de parum proficua congeſstione divitiarum malè quæſsitarum.
64 Adverſsa ſsæpè veniunt, & contingũtcontingunt propter peccata.
65 Indi ſsunt qui minus participant de divitijs Indiarum, earumq́ue effectibus.
p. 139
66 Hiſspani prodigaliter conſsumunt, & ad regna extranea transferunt, divitias Indiarum.
67 Opulentia nimia mores corrumpit, & publicam tranquillitatem turbat.
68 Divitiarum peregrinarum fluxu, & luxu, plures Reſspublicæ peſsſsum ierunt.
69 Indi ne in totum in metallis abſsumantur, remedia quærere oportet.
70 Vitia nostra, nec remedia pati poſsſsumus.
71 Hiſspani in regionibus Indiarum degentes, cogendi ſsunt ad laborem, & opera rustica.
72 Dom. Marchionis de Monteſsclaros dictum egregium refertur.
73 Socordia vires perimit, ſsed per exercitationemtollitur, ex Plutarch.
74 Parſsimonia eſst optimum vectigal Principi, & eius vaſsſsallis.
75 Senecæ inſsignis locus refertur de utilitate parſsimoniæ.
76 Regna plura, et ſsimetallis careant, vel metallaria non exerceant, multum pollèt, & abundant.
77 Hiſspania ſsupra omnes nationes, auri, & argentifodinis abundat, & cur parũparum exerceantur?
78 Principis præcipuus quæſstus eſst vaſsſsallorum conſservatio. L. 14. tit. 5. par. 2. ponderatur, & illuſsiratur, ibidem.
79 Indi vel ea de cauſsa fovendi, & relevãdi ſsunt, ne in totum deficiant.
80 Iuſsti Lipſsij notanda verba de vastatione, Indorum & Indiarum.
81 Indiæ Occidentalis imaginem, & miſseriã qualiter fingat, aut pingat Eupbormius in Satyrico.
82 Bellis, & eorum ſsumtibus qualiter Rex noſster occurrere poſssit, etiam ſsi Indi à fodinis releventur?
83 Regni defenſsio virtute, & robore civium magis, quàm pecunia paranda eſst.
84 Virtute, quod effici debet, pecunia non eſst tentandum, ex Cicerone.
85 Pecuniæ, qui aſsſsueſscit, nunquam ea ſsaturabitur.
86 Cap. ſsicut 47. diſsinct. expenditur, & illustratur.
87 Senecæ Tragoœdi elegans locus adducitur.
88 Ovidij & Petronij elegantia carmina de fomite avaritiæ Romanæ, expenduntur.
89 Victores ſsemper divitias, & delicias ſsubactarum provinciarum in ſsuum Imperium transferre ſsoliti ſsunt.

VErvmavtemverò quoniam audire mihi aliquos videor, qui politicè magis, quàm Chriſstianè præſsentem huius Occidentalis Orbis ſstatum conſsiderantes, eius fortè interitum verebuntur, ſsi coactum inſstud, & aſsſsuetum diu metallorum onus, ob prædictas cauſsas, ab Indorum humeris excutiamus, aurumq́ue, & argẽtum deficiat, quod ipſsorum labore, & induſstriâ ex fluviorum obicibus, atque abſstruſsis, & reconditis montium venis, & receptaculis hucuſsq́ue crui, & expoliri ſsolebat.

^† Neceſsſsarium duxi, eorum timorem divinæ bonitatis, ac providentiæ confidentiâ, & contemplatione diſscucere, quæ cùm nunquam in neceſsſsarijs deficiat, & eos, qui recta operantur, & pauperum miſserentur, multifariam beare, & extollere cõſueſcatconſueſcat, ſsperare iubet, alijs, atque alijs modis augendos eſsſse theſsauros; qui minui, & extenuari videri poſsſsent Indis à præfato gravamine relevatis, iuxta

^† illud Proverb. 10. verſs. 2. & 2. Nihil proderunt theſsauri impietatis: iuſstitia verò liberabit à morte. NõNon affliget Dominus fame animam iusti, & inſsidias imptorum ſsubvertet.

Quibus

^† valdè ſsimile eſst, quod inclytis Portugalliæ Regibus conſsuluerunt Molina de iuſstitia & iur. tract. 2. diſsp. 34. & 35. & Rebell. de obligat. iuſst. lib. 1. 9. 10. ſsect. 1. & 2. hortantes, ut cœnoſsam illãillam, & multis dolis, ac peccatis expoſsitam, mancipiorum Æthiopũ negotiationem dimitterent, quamvis alioqui quæſstuoſsiſsſsima eſsſset, & impinguandis, atque augendis Regijs iuribus utiliſsſsima: Quæ (inquiunt) Deus, cuius cauſsa omittuntur, alijs modis uberrimè compenſsabit.

Præter quàm quòd,

^† noſstræ intentionis nõ eſst, fodinarum divitias in totum occludere, quas Deus ipſse hominum iuvandorum gratiâ, ut cætera procreavit, ut ſsuprà cap. 13. ex num. 42. probatum reliquimus; ſsed dumtaxat monêre, ne dum per Indorum laborem, ac ſsudorem illis extrahendis, & congregandis minus iuſstè ſsatagimus, ijs quoq;quoque, quæ licitè quęri poſsſsent, iuſstis Dei iudicijs privemur, cuius patientiâ abutendum non eſsſse, & apud quem |

p. 140

peſssimam

^† rationem ſstatus iudicari, 'quæ iuſstitiæ & religionis cancellos trãſsgreditur, ſsup. etiam cap. prox. num. 48. & ſseqq. luculenter animadvertimus: eòdemq́ue reſspicit D. Aug. doctrina lib. 19.de civitate Dei cap. 14. & 17. quam refert & laudat Rutil. Benzon. de ann. Iubil. lib. 5. cap. 4. pag. 503. & 504. ubi inquit: Chriſstianum

^† cenſsendum non eſsſse, qui nõnon ſsalva Religione, & pietate Rempublicam adminiſstrat. Et

^† Niceph. Calliſst. lib. 14. cap. 2. ubi, Sola (ait) vera pietas ſsatis est Principibus ad ſsalutem: ſsicut contrà, abſsque illa, nibil proſsunt exercitus, equi, ſsatellites, enſsium vis, virorumq́ue innumer abiles copiæ, aurum item, & argentum, plurima terræ iugera, & quicunque alius prætereà eſst apparatus. Cui conveniens

^† Ianſsenius Pſsalm. 33. num. 10. frequenter evenire docet, ut divites, leonibus potentiâ ſsimiles, ac leonum more, quanta potuerunt, vi ab alijs rapientes, ad inopiam redacti ſsint, & famem paſsſsi, cùm è contiario, ut dicitur Proverb. 12. 14. & 18.

^† In omni opere bono erit abundantia, qui operatur terram ſsuam, ſsatiabitur panibus, qui autem ſsectatur otium, replebitur egestate: & tradit alia Delrius in Adagijs ſsacr. 2. tom. pag. 190. adagio 187. Subſstantia festinata minuitur.

Quinimo, & in ipſsis mineris, ſsive argẽtiargenti fodinis, ſsæpè compettum eſsſse,

^† ut propter lites, & peccata fodientium, copioſsa alioqui, & ditiſsſsima eorum metalla, evaneſscant, pręclaro exemplo nobis oſstendit Cromerus de reb. Polon. lib. 12. relatus in Theatr. viræ human. vol. 17. lib. 8. pag. 3207. ubi narrat, Bythoniẽſsibus in Polonia evanuiſsſse metalla plumbi cũ argento intermixto feracia, ob interfectos duos Sacerdotes ab oppidanis publico conſsilio, Petrum Parochum oppidi, & Nicolaum Concionatorem; & Dubravius refert lib. 2. hiſstor, Boẽm. quòd cum Cervomislius boẽmorumboemmorum Princeps ad eruenda metalla ruſsticos traduxiſsſset, fames graviſsſsima Boëmiam invaſsit.

Eâdem quoque ratione

^† D. Greg. Thaumaturgum lacum exſsiccaſsſse, quòd inter duos fratres litium cauſsa eſsſset, Greg. Niſsſsenus in eius vita commemorat, & poſst eum Simon Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colleq. 12. Lacus, pag. 433. qui etiam, colloq. 15. Antra & biatus, pag. 493. ex Ariſsotot. de admirandis, cap. 50. recẽſset,

^† in metallis Lydię, iuxta Pergamum, quorum Creſsſsus fuit auctor, conſsertum eſsſse quoddam prælium, atque opifices in antrum, unde metalla extrahebãtextrahebant, confugiſsſse. Verùm ore obturato ſsuffocatos, ipſsoſsq́ue, & omnia metalla, & metallorum vaſsa, lapidea facta eſsſse. Neque abeſst Athenæi auctoritas lib. 3. Dymnoſsoph. cap. 1. ubi inquit,

^† Athenis ſsubitò ſsalinas exaruiſsſse, eò quòd ſsuper illas Lyſsimachus tributũtributum impoſsuiſsſset, nec niſsi tributo ſsublato redijſsſse, De quo etiam meminit ex noſstris Cuiac. lib. 3. obſserv. cap. 31. & Pancirol. in theſsaur. var. lect. lib. 3. cap. 31. pag. 371. Quod pari modo ac ratione, patrum noſstrorum memoriâ, contigiſsſse in Hiſspaniæ ſsalilinis, dictis de Fuentelapiedra, prope urbem Antiquariam, communis, ac conſsentiẽs illius provinciæ fama vulgavit.

In hoc

^† quoque Peruano Regno à teſstibus fidedignis accepi, quòd cùm in argenti fodinis Vilcabambæ, ingens quædam vena detecta fuiſsſset, quæ purum ferè, ac putum argentum oſstenderet, cui malleus (ut dicunt) ſstarim inijci poſsſset, & lis gravis inter inventores moveri cœpiſsſset, eiuſsq́ue occaſsione, interim dum cauſsa terminabatur, ex præcepto iudicis oſstiũ peſsſsulatum, & obſseratum fodinæ antro impoſsitum eſsſset; poſsteà cùm ad eandẽeandem acceſsſsiſsſsent, nihil penitus, quod argentum ſsaperet, invenerunt. Et in Nova-Hiſspania pariter concigit (ut mihi ſsæpè Capitaneus Leſsmes de Oña, & alij oculati teſstes ſseriò narrarunt) quòd cùm viator quidam per cuiuſsdam rupis declive, mulæ inſsidens, iter faceret, mulaq́ue ferè labens, ferratis calcibus, puram ſsub exiguo luto quaſsi argenti laminam detexiſsſset. Viator ſsicâ, quod potuit, extraxit, & loco (ut oportebat) probè ſsignato, cùm ad fodinãfodinam pro more manifeſstandam Regios Mexicanos iudices adijſsſset, ibi graves lites, & fraudes inventori moveri cœperunt. Ac tandem cùm ad locum ab eo deſsignatum acceſsſsiſsſsent, invenerunt quidẽ rupem illam cum altera ei è regione oppoſsita, novo quodam, & repentino miraculo iunctam fuiſsſse, & terram, ingentem illum theſsaurum, ſsuis iterum viſsceribus abſscondiſsſse, adeò ut via, quæ inter duas illas rupes antiqua, & frequens eſsſse ſsolebat, per alios deinceps anfractus ſsternenda eſsſset.

Inter varios autem modos, quibus citra gravem Indorum iniuriam, vel iacturam metallarum effcſsſsioni, & operationi conſsuli poteſst, ille primo loco ſse offert, ut

^† per ſservos ad hoc emtos, & diſspoſsitos exerceatur, quem tanquam licitum, & honeſstum apertè, ſsùb quibuſsdam cautionibus admittunt, & probant P. Franciſsus Suarez, & qui cum refert, & ſsequitur Ferd. Rebellus de obligat. iuſst. lib. 1. q. 10. num. 12. ne ingentes divitiæ ceſsſsent, quæ ex hoc labore conſsequi ſsolent, & toti orbi adeò funt neceſsſsariæ. Idemq́ue

^† non tantùm præcipere, verùm ſsummopere deſsideraro & commendare videntur plures Regiæ ſschedulæ, de hac fodinarum materia tractantes, & præcipuè illæ, quæ ſservitijs perſsonalibus novam formãformam præſscribunt, ann. 1601. & 1609. |

p. 141

& recentior alia ann. 1620. quarum verba retulimus ſsup. cap. 13. n. 46. dum enixè iubent, ut Indi relevari curentur, ſserviq́ue eorum loco, ubi poſsſsibile fuerit, mancipentur. Nam etſsi

^† in ſservis quoque huius oneris durities taxari poſsſsit, iuxta text. in §. ſsed & maior, Inſstit. de his qui ſsunt ſsui, & ea, quæ diximus ſsup. cap. 5. num. 23. & tradit D. Mich. de Arellano de iuris ratione lib. 3. cap. 13. n. 2. Petr. Fab. lib. 3. ſsemeſst. cap. 16. pag. 225. & ſseqq. ubi inter alia probat, dominorum in ſservos lenitatem, exemplo Dei maximè commendari: & in noſstris terminis taxat Rebellus d.q. 10. n. 20. pag. 72. duriſsſsimum eſsſse inquiens, Æthiopes recenter converſsos, & baptizatos, ad metalla huius Novi-Orbis adigere, & meliùs ſse Turcas, & Mauros cum apoſstatis habere, quos Renegados vocant, quibus convenit Sotus de iuſst. & iur. lib. 4. q. 2. art. 3. ubi ait, dominum non poſsſse ſerũſerum exponere manifeſsto vitæ periculo. Adhuc tamen

^† ius, quod in ſservorum perſsonas, ac vitam habemus, efficit quidem, ut minori iniuriâ etiam cum illorũillorum periculo noſstris commodis conſsulamus, arg. l. in re mandata, C. mandat. l. ſsed ſsi lege, §. cõſuluitconſuluit, D. de petit. hæred. ibi: Dum re ſsis ſse abuti putant. Et

^† 1. 2. D. ad leg. Aquil. ubi Caius I.C. verſs. Vtigitur apparet, ſservos pecudibus comparat, & mortuis Vlpianus, & Paulus in l. intercidit 59. D. de cond. & demonſstr. l. ſservitutem, de regul. iur. & in l. 3. D. de cap. minut. & pro nullis haberi iure civili, & nullam iniuriãiniuriam pati, in l. quod attinet 32. D. de reg. iur. & in §. ſservus, Inſst. de iniurijs, & alia adducens Bonacoſsa in tract. de ſservis & famul. q. 55. & Magerus de advocatia armata cap. 11. n. 574. & 615. ubi probant, quòd

^† ſservus eſst veluti alia res domini, & habet in eum ius vitæ, & necis: idem Magerus cap. 13. n. 69. & 423. ubi quòd ſservis ſsumma parendi neceſsſsitas iure impoſsita eſst, & ſsalutem domini ſsuæ propriæ præponere debent.

Quibus cohærenter apud Diod. Siculum, & alios Auctores. quos adduxi ſsup. cap. 13. n. 38. &. ſseqq. comperimus,

^† Semiramim, quæ prima metalla inveniſsſse dicitur, ea non aliter, quàm per captivos exercuiſsſse, & Simon Maiol. in dieb. Canicul. tom. I. colloq. 19. de metallis, pag. 597. ex Strabone lib. 3. de ſsitu Orbis, memoriæ mãdavit, iuxta unam urbẽCarthaginem, argento fodiẽdo quadraginta captivorum hominum millia operãoperam impẽdiſsſse. Et idẽ accidiſsſse

^† in metalis Pyreneorum montium, quæ olim per ſservos ad id deputatos cũ incredibili quæſstu exerceri ſsolebant, narrat noſster Ioan. Gerundeſs. lib. 1. Paralip. Hiſspantæ, cuius verba recenſsui ſsup. cap. 14. n. 74. & tradit alia Georg. Agric. de re metallica lib. 1. Ex eâdem ratione deſscẽdit, ut prædictũprædictum ſservititum magis etiam tolerabile videatur,

^† ſsi per Indos ſsiat, qui ad id voluntariè ſsuas operas locent, aut per Hiſspanos, Ærthiopes, vel Hybridas, quos Mestizos, vel Mulatos vocamus. Hi etenim omnes,

^† ſsi congruo pretio, ac mercede donentur, hoc onus, quamvis grave ſsit, ſsubire non recuſsabunt, ut in noſstra Hiſspania cõtingitcontingit, & in Germania, atque alijs provincijs, ubi metalla effodiuntur. Quinimò & in Potoſsienſsi colle plures Indos voluntarios, quàm coactos deſservire ſsup. hoc lib. cap. 4. n. 32. tetigimus, & idem affirmat Agia dict. reſsp. de ſservit. perſs. pag. 34. dicens, eos, qui ex præſscripto diſstribuebantur, fuâ tempeſstate fuiſsſse 13 U 400. Illos verò, qui ſspontaneas operas præberent, longè (ut plurimùm) hunc numerum exceſssiſsſse.

Idem quoque ego in laborioſsis ilis Huancavelicenſsibus argenti vivi fodinis expertus ſsum, dum ibi viſsitatoris, ac gubernatoris munus exercui. Et ſscio in argenti fodinis Oruro vocatis, multis annis per conductos Indos, quos Mingas, vel Mingados appellant, ingẽtem argenti copiam extractam fuiſsſse. Quod etiam

^† Novæ-Hiſspaniæ praxis admiſsit. Nã præcipuæ eius mineræ, quæ vocantur de SanLuis, de Pachuca, & de Zacatecas, voluntarijs dumtaxat Indorum operis, aut emtis ad hoc Æthiopibus, excoluntur.

Quod quidẽquidem

^† in hoc Regno Peruano ſsummè item curari debere, dictæ Regiæ ſschedulæ ann. 1601. & 1609. & aliæ poſsteriores & anteriores apertis, & repetitis clauſsulis adhortantur, quarum memini d. cap. 4. n. 46. Nam etſsi tanti, ac tam duri laboris, & ſservitij damnum, & tædium, in eis quoque, qui hoc modo ſsuas operas locant, notari poſssit, voluntas tamen, ac libertas, quæ Indis in eius ſsuſsceptione relinquitur, illud minus grave, & magis iuri naturali, & civili conforme efficere videtur, cùm

^† nullam iniuriam, nullumq́ue damnum pcſsſse videri ac cipere doceaamur illos, qui volentes acceperint, l. in diem addicto, D. de aqua pluvia arcend. l. 1. §. uſsque adeò, D. de ininrijs, l. ſsed ſsi unius, in princip. ubi Accurſs. & l. ſsi quis ſservus 23. D. eod. 1. generaliter 78. 1. nemo videtur 145. l. quod quis 203. ubi Pet. Faber, & alij, D. de regul. iur. cum traditis ab Ariſstot. lib. 5. Ethicor. Quintil. declam. 11. de divite accuſsato, Nulla niſsi invito pœna est: & Gomez de Ameſscua in tract. de poteſst. in ſse inſsum lib. 1. cap. 2. & lib. 2. cap. 19. ubi an quis poſsſsit locare operas ſsuas in perpetuum.

Augebiturq́ue eiuſsmodi metallariorum, ſsive operaiorum numerus,

^† ſsi aliquatenus à tributis, quæ ſsolvere debent, exonerentur, & alijs prætereà privilegijs, & exemtionibus |

p. 142

invitentur, quæ communi Romanorum iure metallarijs conceſsſsæ ſsunt, in d. tit C. de metallar. & ad noſstros Peruanos Indos dedrcit Matienz. d. tract. de moder. Reg. Perù, 5. par. cap. 10. & loquens de ijs, qui Huancavelicæ argentom vivũvivum effodiunt Agia ubi ſsup. 2. par. concl. 7. pag. 67. Facitq́ue

^† quod in ſsimili de colonis Thracenſsibus legimus in l. unica, C. illo tit. lib. 11. cum notatis per DD. ibidem, Pet. Gregor. lib. 28. ſsyntagm. cap. 23. n. 5. Ameſscuam ubi ſsup. lib. 2. cap. 17. n. 23. & alios allegans Maſstril. de Magiſstrat. lib. 3. cap. 4. n 427. Et extat

^† nobilis ſschedula ſservitij perſsonalis an. 1609. quæ in cap. 4. hanc voluntariorum Indorum operationem, & coadunutionem eximiè in hoc miniſsterio cõmendat. Monetq́ue, ut, ſsi poſssibile fuerit, in ipſsis mineralium locis, vel iuxta ea, eorumdem Indorum reductiones, congregationes, ac municipia fieri curentur, multaq́ue privilegia incolentibus concedantur; qua de in alijs quoque ſschedulis actum eſst, quæ tamen ob varias, & graves difficultates, quæ in his congregationibus faciendis primo aſspectu occurrere ſsolent, hucuſsque executioni mandatæ nõnon ſsunt, ut in alio loco dicemus.

Neque obſstat,

^† quòdij, qui ſse voluntariè locaverint, maiorem mercedem paciſscentur, atque ita fodinarum domini minorem quæſrũquæſrum, & utilitatem ex hac metallorum operatione, ſsive negotiatione percipient. Nam hic,

^† ut in cæteris rebus, pretium iuxta ſservitij modum, & commodum uſsus ipſse inducere, & præfinire ſsolet. Et quemadmodũquemadmodum hodie, qui Indos voluntarios conducunt, licèt eis maius ſsalarium perſsolvant, aliquid ſsuperlucrantur, idẽidem ex poſst facto continget. Neque audiendi eſsſse videntur,

^† qui divites fieri volunt, non tam exmetallis, quæ ex fodinis educunt, quàm ex Indorum ſsudore, quem iniquè defraudant, contra l. nam hoc natura, D. de condict. indeb, l. ſsive hæreditaria, D. de negor. geſst. l. itaq́ue fallo, §. 1. D. de furt. cum alijs, quæ adduximus ſsupra cap. 4. num. 26. cum ſseqq.

Tertiò, non minùs conveniens erit,

^† ut otioſsi, & flagitioſsi homines, ſsive Hiſspani ſsint, ſsive Indi, ſsive Æthiopes, ſservi, vel liberi, aut ex mixto eorundem ſsemine Hybridæ, quibus valde hæ provinciæ abundare noſscuntur, ſscelerum ſsuorum pœnas, hoc utili labore dependant, curentq́ue iudices alia ſsupplicia in hoc damnationis in metallum cõmutare, ſsemper atque id facinoris, ac facinoroſsi gravitas, qualitaſsvè permiſserit, ut in relatis ſschedulis Regijs ſseriò cavetur; & apud Romanos, & alias nationes fieri ſsolitum ſsup. hoc. lib. cap. 14. ex num. 5. abundè probavimus. Et in ſsimili

^† de pœna triremium iure noſstro Hiſspano admonemur in l. 8. tit 11. lib. 6. & in l. 10. tit. 28. lib. 8. Recop. Et valdè probat Them. Motus in

^† Vtopia lib. 1. pag. 25. ibi: Cur enim dubitemus, eam viam utilem eſsſse caſstigandis ſsceleribus quam ſscimus olim tandiù placuiſsſse Romanis adminiſstrandæ Reipublicæ peritiſsſsimis. N empè hi magnorum facinorum convictos, in lapidicinas, atque fodienda metalla damnabant, perpetuis adſservandos vinculis, &c. Et

^† Diod. Sicul. lib. 3. cap. 2. relatus in Theat. vitæ humanæ vilum. 23. lib. 2. pag. 3969. ubi ait. eos. qui præſsunt Ægypti ſsinibus, qui ad Æthiopiam, & Arabiam vergunt, ubi loca ſsunt metallorũmetallorum feracia, ex quibus aurum educitur, magnâ hominum copiâ ad excudendum hoc aurum uti ſsolitcs: Ægypti enim (inquit) Reges, crimine dãnatos omneis, atque ex bestibus captos, inſsuper ob aliquam falſsam calumniam, aut Regum itam in carcerrm detruſsos, interdum ipſsos, interdum univerſsam cognationem, auro effodiendo deputant: ſsimul ſsumentes facinorum pœnas, ſsimul magnum quæſsium ex eorum labore percipiẽtes. Illi compedibus vincti, magnus hominum numerus, abſsque ulla intermißione die, nocteq́ue operantur; nulla neque requie conceſsſsa, omniq́ue ablata fugiendi facultate. Nã barbari milites, diverſsa invicem lingua, eorũ cuſstodiæ præſsunt, quorũquorum nullus, ſsermonis cõmercio ſsublato, aut precibus, aut amore poteſst corrumpi.

Quod ſsi in his regionibus practicetur,

^† ultra auri & argenti beneficium, magnum aliud & præſstantius bonum in morum reformatione ſsequetur, cùm hodie multa flagitia impunita relinqui ſsoleant, vel levius, quàm oporteat, vindicentur, cò quòd non prorſsus ultimo ſsupplicio digna iudicibus videantur, & hæ metallorum, aut triremium pœnæ in his provincijs in uſsu non ſsint. Contrà verò, plures etiam alij morte damnentur, qui ſsi hoc ſservitij, ſsive ſsupplicij genus introducatur, eius laborom, & rigorem hilariter ſsuſstinebunt; æquitate ſsimul cum Reipublicæ utilitate, & neceſssitate penſsatâ. Quo ſsacto & Indi, qui hodie inſsontes tot ac tantis laboribus, & periculis ſsubijciuntur, ab eis, iuſstitiâ & ratione dictante, liberabuntur, ut ſsic augeri & refici poſssint, alijſq́;alijſque Rcipublicæ munijs ſsupereſsſse. Et ſsontes, qui eidẽ Reipublicæ oneroſsi, & pernicioſsi eſsſse noſscũtur, eodem ſsupplicio utiliter punientur, & abſsumentur, ſservi pœnæ manentes, quemadmodum ſseribit Imp. Iuſstinianus in §. pœnæ ſservus, Inſstit. quib. mod. ius patr. poteſst. ſsolvitur, ubi alia adducunt Balduin. & alij.

Neque hoc novum, aut durum cenſseri debebit,

^† cùm Romani vel ob ſsolam volupratem, publicamq́ue lætitiam, tot hominum mil|

p. 143

lia, quotannis damnare ſsolerent, ut gladiatorum pugnas in publicis ſspectaculis edentes, ſse invicem interimerent, vel cum beſstijs ſseris in arena decertarent, ut latè præter alios tradit, & execratur Petr. Fab. lib. 1. ſsemeſstr. cap. 6. pag. 38. Guid. Pancirolus in theſsaur. var. lect. lib. 1. cap. 46. pag. 57. & lib. 3. cap. 252. pag. 316. noſster eruditiſsſs. D. Franc. Amaya lib. 3. obſservat. cap. 5. n. 70. & tetigi Ego lib. 2. de Ind. iure cap. 14. n. 87. Et

^† multi ſsint caſsus, in quibus ſservitus imponi poſssit pro pœna, quos eruditè recenſset P. Lud. Molina de iuſst. & iur. tract. 2. difp. 33. Adeò

^† ut etiam mulieres criminoſsæ ad ſsalinas damnari ſsolerent, ut tradit Vlpianus in l. aut damnum. 8. §. in miniſsteriũ, D. de Pœnis, & Pomp. in. l. mulier 6. D. de capt. & poſstlim. reverſs. & in calcariãcalcariam, vel ſsulphurariam mitterẽturmitterentur, ut dicitur in eadem lege aut damnum, §. in calcariam, hoceſst, ad calcem, vel ſsulphur eftodiendum, nõnon ad coquendum, ut ibi exponit Accurſs. quem benè notat Pancirol. ubi ſsup. lib. 2. cap. 138. pag. 234.

^† publicanos, qui fodinas auri & argenti conductas habebant, uſsos fuiſsſse metallarijs, dit I.C. in l. 1. §. 1. D. requir. reis, Caſsſsiodor. lib. 9. epiſst. 3. & Bulenger. de Rom. Imper. lib. 9. cap. 22.

Et in varijs nationibus uſsu receptum re

^†peritur, ad mortis ſsupplicium rarò procedere, & eius loco delinquentes miniſsterijs publicis mãcipare, ut benè obſservat Balduin. in §. ſservi autem exeo, Inſst. de iure perſson. & Thomas Morus in ficta illa ſsua, ſsed eleganti Vtopienſsium Republica, quam veluti aliarum Ideam confinxit d. lib. 1. pag. 25. & 26. & lib. 2. pag. mihi 115. ubi ita ait:

^† Sed ferè graviſsſsima quæque ſscelera ſservitutis incommodo puniumtur; id ſsiquidem, & ſsceleratis non minus triste, & Reipublicæ magis commodum arbitrãturarbitrantur, quàm ſsi mactare noxios, & protinus amoliri festinent. Nam & labore quàm nece ſsnagis proſsunt, & exemplo diutius alios abſsimili flagitio deterrent. Quod ſsi ſsic habiti robellẽtrobellent, atque recalcitrent, tum demum velut indomitæ belluæ, quos coërcere carcer & catena non poteſst, trucidantur, &c.

Idem etiam

^†b Sinenſses facere ſsolent, apud quos rei capitales rarò morte damnantur, ſsed ad ingentes illos muros reficiendos mittũturmittuntur, quibus ſse à Tartaris dividunt, & defendunt, ut tradit Nicol. Trigaultius in hiſst. SinarũSinarum lib. 2. & oculatus teſstis Eman. Mendez Pinto, qui ibîdem pluribus annis laboravit, in ſsuis peregrination. fol. 129.

Et apud Diod. Siculum lib. 1. cap. 5.

^†de Sabaco Æthiopũ Rege legimus, quòd Ægyptiorum capite damnatos nequaquam morcis affecit pœnâ ſsed opus facere vinctos compedibus per urbes coëgit, quæ res nõnon parvo extitit vectigali, multas enim ex eo ſservitio pecunias contraxit, eorum operâ multos aggeres conſstruxit, foſsſsas varijs locis opportunas fecit. Ita & pœnæ acervitatem lenivit, & inutilem pœnę aſsperitatem in magum commodũ vertit.

Qvibvs non oberit, si forte ex adverſso rePlicaverit quiſspiam,

^† quòd ij, qui metallicã negotiationem exercent, Indos, vel alios delictorum causâ damnatos, recipere recufabunt, alere, & cuſstodire nolẽtes homines edaces, & contumaces, ut in ſsimili inquit Terent. in Phorm. act. 2. ſscen. 2. ubi de ijs agens, qui creditoribus addicuntur ob æs alienum, quod s ſsolvere nequeunt, Phormionem ita loquẽtem introducit:

Alijs aliud est periculum, unde aliquid abradi poteſst,
Mihi ſsciunt nihil eſsſse, dices, ducent damnatum domum;
Alere nolunt hominem edacem.

Cuius meminit Freder. Huſsanus in tract. de hominib. proprijs q. 6. princip. n. 20. Nam ad id publicâ auctoritate compelli deberent, ut loto Indorum innocentum, quos hodie ita anxiè expetunt, & excoriant, hos pœnarum ſservos acciperent, eoſsq́ue, ut tales, alere, & ne aufugiant, compedibus, vel catenis ſservare, alijſsq́ue ſsupplicijs coërcere Pro arbitrio poſsſsent, quemadmodum cum ſservis Æthiopibus faciunt, & cum ijs, qui ad triremes damnãturdamnantur, & in terminis damnatorum in metallum obſservat Accurſs. in d. l. aut damnum, §. in metallum, D. de pœn. & in d. §. pœnæ ſservus, Inſstit. quib. mod. iuspatr. Poteſst. ſsolvitur, ibi: Et hi ne fugerent, ligabantur, & pondere quodam opprimebantur, ut ferro, vel alio modo. Vbi idem tradunt DD. præcipuè Aldrobandin. n. 69. Huſsanus ſsup. cap. 7. & latè Farin. in prax. crim. lib. 1. tom. 3. q. 19.

Vbi etiam diſsſseritur,

^† qualiter in aufugiẽtes, & rebellantes procedendum ſsit? ut vel tẽpustempus pœnæ eiſsdem duplicetur, vel ſsi incorregibiles fuerint, trucidentur, ut ait Thom. Morus ubi ſsup. d. pag. 115. & iterum d. pag. 26. ibi: Ipſsi damnantur in opere, ac niſsi atrociter cõmiſsſsum furtum eſst, neque clauduntur ergactulo, neque geſstant compedes, ſsed liberi, ac ſsoluti in publicis occupantur operibus: detrectantes, as languidius gerentes ſseſse, non tam vinculis coërcent, quàm excitãtexcitant verberibus; ſstrenuam navantes operam, abſsunt à contumelijs, noctu tantùm nominatim cenſsiti, cubiculis includuntur; præter aſssiduum laborem nihil incommodi eſst in vita, aluntur enim baud du|

p. 144

riter, qui publicæ ref ſserviunt, &c. Rurſsus nõnon obſstabit,

^† ſsi quis obijciant eiuſsbi, quàm ad praxim reduci, & execuitioni mãdari poſsſse, ad tot metalla effodienda, & expelienda, quot Regi & Regno noſstro neceſsſsaria eſsſse videntur. Nam ad primum reſspondeo cũ Plinio lib, 25. cap. 9. & alijs adductis ſsup. cap. 14. num. 47.

^† quæ præclara ſsunt, nunquam niſsimagno negotio contingere, & difficultates, atque impedimenta, quæ in hoc, de quo agimus, opponi poſsſsunt, non tam ex re ipſsa provenire,

^† quàm quòd facili, & compendioſso Indorum ſservitio aſsſsueti, illud licèt iniumſstum, & pernicioſsum eſsſse agnoſscamus, deſsere nolumus, & remedijs locũlocum dare recuſsamus, ubi, quæ fuerant vitia mores ſsunt; teſste enim Plutarch. in moralib.

^† Vt difficillimum, ac periculoſsum eſst annoſsas arbores, quæ iãiam latè ſsparſsere radices, revellere loco, & alio traſsplãtare Ita Rempublicam lõgo tempore ſsuis inveteratem institutis ad aliam vitæ rationẽrationem traducere nonlicet, citra maximos motus.

Cui arridens

^† Leo Papa in epiſst. 9. quæ habetur in cap. verum, 45. diftinct. magis in noftris terminis ait: Mens pecuniæ avida, nec abſstinere novit à vetitis, necgaudere conceſs ſsis, nec pietati adbibere conſsenſsum. Sed non ideò minus,

^† ubi conſsuetorum pravitas cernitur, ab eis recedere debemus, cap, fin. cum vulgat. de conſsuet.

^† ſsperantes ea, quæ de novo iuxta rationis, & æquitatis normam ſstatuũ tur, paulatim etiam in mores coalitura, & 1pſso uſsu nobis grata, & utilia futura. Nam ut rectè inquit Plin. in Panegyr. Multum in commutandis moribus hominũhominum medius annus va let, in Principum plus. Et melius Polyb. lib. 10. ſsic inquiens: Sæpè ea, quæ initio non difficilia tantũm eſsſse, verũm omninò fieri non poſsſse videbantur, mox ut acceſssit tempus, & conſsuetudo facillima omnia evadunt, ut ſstatim etiam cum Plutarcho trademus, accidit q́ue iilud, quod non minus ſsitè, quàm verè Sence dixit

^† epiſst. 104. Multa non audemus, quia diffcilia, quæ quidem ideò ſsunt difficilia, quia non andemus.

Ad ſsecundum autem fit ſsatis,

^† negando ex prædictis medijs ſsufficientem metallariorum numerum coadunari non poſsſse, cũm in alijs provincijs contratarium appareat. In

^† quibus nunquam viri pij & prudentes alijs operarijs noviſsſsimè agnoſscit Zipæus. d. lib. 3. de Magiſstrat. cap. 20. n. 13. ſsic inquiens: Igitur Principes, quimetalla in terræ viſsceribus latentia ſscrutantur, operis cõductitijsconductitijs, damnatis reis, bostibus captis, naturæ divitias eruunt, ærarium inſsigniter iuvant, ſsubditoſsq́ue ſsuos gravi tributorum onere levant. Et utcunque res cedat, & verum eſsſse, experiundo agnoſscamus, quòd minor auri, atque argenti copia ob hãc cauſsam extrahatur, eâ contenti eſsſse debemus, cùm

^† licitè partâ, maiores, ac meliores fructus, & effectus, annuente Deo, ex illa ſsperare poſsſsimus, quàm ex ingentioribus divitijs, quæ antèa ex ſsudore. ac labore, ne dicam ſsanguine Indorum, conflatæ dicùtur,

^† iuxta illud Proverb. 15. verſs. 16. Melius eſst parum cum timore Domini, Quàne theſsauri magni, & inſsatiabiles, & tradita ſsup. cap, prox. n. 51.

Nam

^† ſsi regulariter valet argumentum, quod ex effectibus ſsumitur, ur per Everard. loco 21. pag. 133. & Camill. GalliniũGallinium de verb. ſsignif. lib. 5. cap. 17. num. 57. non temerè coniectari licebit, theſsauros hucuſsque extractos, vel ex hoc maximè onere Deo parum acceptos fuiſsſse,

^† cùm neque in bellis fidei hoſstibus inferendis, Regio patrimonio augendo, & his provincijs illuſstrandis, ac conſservandis, ad quæ deſstinari dicuntur, aliquid profeciſsſse videamus, quin potius omnia in peius lapſsa, & extranea Regna nobis, noſstræq́ue Religioni contraria ex eiſsdem divitijs locupletata, ugta illud Eccleſs. 10. Transferetur de gente in gentem propter iniurias, & contumelias, & diverſsos dolos; & Proverb. 22. Qui calumniatur pauperem, ut augeat divitias ſsuas, dabit ipſse ditiori, & egebit. Quæ maledictio terribilius etiam exprimitur in ſsancto Iob cap. 27.

Quo argumẽtoargumento in ſsimili uſsum reperio

^† D. Greg. in regiſst. lib. 4. cpiſst. 33. cuius meminit Bobad. in Polit. lib. 5. cap. 5. num. 11. ad finẽfinem, & noſster Ioſseph. Acoſsta de procur. Ind. ſsault. lib. 3. cap. 9. in fine, ubi ad Coſstantiatiam Auguſstam Conſstantinopolitanam ſscribens, eamq́ue rogans, ut marito Italiæ oppreſssionem, & miſseriam ob multa, & varia tributa, quæ pendere cogebatur, repræſsentaret, ſsic inquit: Sedego ſsuggero ad hoc, ut & ſsi minores expenfæ in Italia tribuantur, à ſsuo tamẽtamen Imperio oppreſsſsorum lacrymas compeſscat. Nam & idcircò fortaßè tantæ expenſsæ in bac terra minus ad utilitatem proficiunt, quia cum peccati aliqua admixtione Domini, nil cum peccato colligi: nam ſscio quia, etſsi parum Reipublicæ attribuitur utilitatibus, ex eo multum Reſspublica adiuvatur. Quòd etſsi fortaßè contingat, expenſsis minoribus minus adiuvari, melius eſst tamen temporaliter nos non vivere, quàm vos adæternam vitam obſstaculam aliquod invenire. Et quòd propter

^† peccata veniant adverſsa, text. in Auth. ut non luxurien.contra nat circa med & in c.2. de purgat.vulg. & habetur latè per Roch. de Curte in c. fin. de conſsuet. col. 3. in fin. & Hippolyt. de Marſsil. ſsing. 530.

p. 145

Eſstq́ue (indico meo) gravior hic, de quo loquimur, caſsus, & magis durior quàm ille de quo D. Gregor. ſscribit. Nam ibi in defenſsione eorum, qui ſsolvebant tributa, totum illud expendebatur. At hic

^† Indi ſsunt, qui minus hac defenſsione gaudent, & de utilitate harũ divitiarum participant, & ad

^† extranea Regna transferimus, ita ut nobis ſsolùm otioſstiatis damnum, & agricultuæ, aliorumq́ue laborum, & ariam obliviounem, & contemtum reliquiſsſse videantur, quibus ſsublatis Reſspublica perit, iuxta iolud Herod, lib. 5. poſst princip. Otioſsum eſsſse pro boneſsti ſsſsimo habetur, agriculturam verò pro contemißimo, & alia, quæ adduxi ſsub. cap. 7. per totum, & cap. 14. num. 110. & ſseqq. ubi ex eâdem ratione nufurarum prohibitionem, & cenſsuum damna deduxi.

^† ita ſsimiliter legimus ex fluxu, & luxu peregrinarum divitiarum SpartanãSpartanam, RomanãRomanam, alias celebres Orbis Reſspublicas peſsſsum ire cepiſsſse, ut cum Plutarcho, Tito Livio, alijs, obſservat Borrell. de præſst. Reg. Cathol. cap. 51. num 28 ubi de luxuria Aſsiatica, & quãta damna Romanis intulerit, Pet. Fab. lib. 1. Femeſstr. pag. 94. ubi de luxu & voluptate Tarentionorum, Pineda Franciſscan. in Agricult. Chriſst. dialog. 19. §. 25. Simon Maiol. in. dieb. Canicul. 1. tom. dial. de Metallis, pag. 599. & eò tendens Iuveneal. ſsatyr. 6. dum ait:

Prima peregrinos obſscœna pecunia mores
Intulit, & turpi fregerunt ſsecula luxu
Divitiæ molles.

Lucan 1. Pharſsal. ibi:

— Sed publica belli
Semina, quæ populos ſsemper merſsere potẽteis
Namq́ue ut opes nimias mundo fortuna ſsubacto
Intulit, & rebus mores ceſsſsare ſsecundis, &c.

Et eleganter Ariſstor. lib. 5. Politic. cap. 4. & 8. in fine, dum generaliter docer

^† nimiam opulentiam publicam tranquillitatẽ plerumq́; rupti ſsunt depravatiq́ue mores admiratione divitiarurn. Et meliùs Seneca epit. 71. ubi de Imperiorum, atque urbium caſsu, & interitu agens: Atlas (inquit) deſstruent bella, alias deſsidia, paxq́ue, ad inertiam veraſsa, conſsumet, & magnis opibus exitioſsa res luxes.

His adijcere poſsſsumus,

^† quod etſsi contingeret, prædicta media uſsquequaque ſsufficientia non eſsſse, ad Indos ſsublevandos, & argentum, quod tanto opere expertimus extrahendum. alia quidem quæri deberent, antequàm in totum ipſsi Indi pereãtpereant, & hæc Reſs publica dilabatur. Ne in nos aliqius illud Tit. Livij contorqueant lib. 1. in princip. Nec vitia noſstra, nec remedia pati poſsſsumus,

* meliùs erit remedia ferre, quàm morbo perire.

Quorum præſstantiſssimum erit,

^† ut tam in his regionibus, quàm ipſsa Hiſspania, Hiſspani homines laborare cogantur, ſsciantq́ue 7 vomeri, oneri manum inijcere, neque omnia ex Indorum labore, ſsudore paranda. Nam

^† ut præclarè dicere ſsolebat Excellentiſsſs. Prorex Marchio de Monteſsclaros, qui ſsummâ prudentiâ, & Dexteriate Mexicanas & Peruanas provincias diu gubernavit, & res Indicas penitiſsſsimè calluit, tunc cum eis feliciter actum erit, ubi hoc Hiſspani didicerint & vel deficientibus Indis, eorum vices abire, quæ ſsubire non recuſsverint Et ſsocordia,

^† quæ nunc eos terret, atque ad hæc munia velut inhabiles reddit, mox ipsâ conſsuetudine ceſsſsabit, ut egregiè docuit Plutarch. in lib. de liberis educandis, ſsic inquiẽs: Socordia naturæ virus perimit, doctina tollit ignaviam. Facilia quæque ipſsos fugiunt negligentes,difficilia verò cura, & vigilẽtia capeſsſsuntur. Quæ corporis fortitudo non obtunditur, & propter incuriam molliciem, ac malam hebetudinem non perit? Quæ autem imbecilla adeò natura, quæ per exercitationẽ, atque certamina ad maximas non augeãturaugeantur vires? &c. Quò etiam tendit illud Ovidij lib. 2. de arte amand.

Quod malè fers, aſsſsueſsce, feres benè, multa vetustas lenit.

Et 3. Triſst. 2.

Pone metum, valeo: corpuſsque quod antè laborum
Impatiens nobis invalidumq́ue fuit,
Sufficit: atque ipſso vexatum induruit uſsu:
An magis? infirmo non vacat eſsſse mihi.

Optimum

^† quoque, & maximum vectigal Princeps cõflabitconflabit, ſsi in ſse vaſsſsailis, tam Indicis, quàm Hiſspanis, parfimoniam amaverit, antiquam vivendi normam in uſsum redegerit, ſsumtuſsq́ue ſsuperfluos, quantum fieri poſssir, k excuſsaverit. Nam ut inquit Dion Caſssius lib, 52. Divitiæ magnæ non tam multa accipiendo, quàm nõnon multos ſsumtus faciendo colligũturcolliguntur, quem, & plura. cap. 5. num. 9. & 10. eruitè Petr. Fernandez Navarrete in eleganti tract. de conſservant. Monarch. diſscurſs. 31. & ſseqq. & Matrh, Lop. Bravo d. lib. 3. de regẽdiregendi ratione, & tetigi in cap. præced. num. 56. proſsequitur q́ue Franc. Zipæus de Magiſstrat. lib. 4. cap. 28. num. 6. & ſseqq. & Adam Contzen lib. 8. Polit. cap. 9. & 13. ubi oſstendunt, quõd bona œ conomia & parſsimonia Princips, eſst præcipuus eius theſsau|

p. 146

rus. Quibus addere poſsſsumus

^† Senec. graphicè, & graviter hanc ſseententiam proponẽtem, & exornantem, lib, de tranq, vitæ cap. 9. his verbis; Placebit autem hæc nobis menſsura, ſsi prius parſsimonia placuerit: ſsine qua nec ullæ opes ſsuffciunt, nec ullæ nõnon ſsatis patent, præſsertim cùm in vicino remedium ſsit, & poſsſsit ipſsa paupertas in divitias ſse advocata frugalitate, convertere. Aſsſsuecamus à nobis removere pompam, & uſsu rerum ornamẽta metiri. Cibus famẽ domet, potio, ſsitim: ilbido, quà neceſsſse eſst, flauat. Di ſscamus membris noſstris inniti cultum victumq́ue non ad nova exempla com ponere continentiam auguere, luxuraiam coẽcere, gulam temparare, iracũdiam lenire: paupertatem æquis oculis aſspicere, frugalitatem colere, etiam ſsi nos pudebit deſsiderijs naturalibus parvo parata remedia adbiere. ſspes effrænatas, & animum in futura eminentam, velut ſsub vinculis habere, id agere, ut divitias à nobis potius, quã à fortuna patamus, &c.

Et certe

^† plura ſsunt regna. in quibus auri & argenti venæ, vel non reperiuntuer, vel non effodiuntur, ut Germania, Italia, Gallia, Belgium, & alia. quæ tamen non ideò minus, & potentiâ, robore valent, & civibus urbibuſsq́ue ornatiſsſsimis. ac numeroſsiſsſsimis florẽt, qiua plures alij ſsunt modi, ac viæ, quibus Pecunia per principles quæri poſssit, de quibus Adam Contz. ubi ſsup. c. 14. ſseqq. Ipſsaq́ue noſstra

^† Hiſspania, quamvis dictorũdictorum metallorum copiâ ab omnibus copioſsiſsſsimia ac ditiſsſsima prædicetur cut conſstat Machab. I. cap. 8. Latino pacat. Claudiano, Choppino, & alijs, quorum meminit Didacus Valdes de dignit. Hiſspan. cap. 4. in fin. eruditiſsſs. Madera de excellent. Hiſspan. cap. 10. Pineda de reb. Salom. lib. 4. cap. 15. ubi. quòd propriæ Hiſspaniæ noſstræ divituiæ contemnuntur, & alienæ appetuntur, & inſsignis I. C Alphonſsus Carrança de monet. I part. cap. 3. & part. 3. cap. I. & nos alio loco dicemus) parum in eis effodiendis inſsudat, ne ſsubditos vexet, & conterat, quorum

^† levamen, & cõſervatioconſervatio inter præcipuos Principis quæſstus, ac theſsauros connumeratur, ut etiam tetigi ſsup. cap. præced. num 49 & ſseqq & docet Imp Iuſstin in Auth ut iudices fine quoq. ſsuffrag. §. cogitatio, & l. 14. tit. 15. par. 2. ibi: El mejor teſsoro que el Rei ha, è el que mas tarde ſse pierde, es el pueblo quando bien es guardado, è entõces ſson el reino, i la Camara del Emperador, ò del Rei ricos i abondos, quando ſsus vaſsſsallus ſson ricos, i ſsu tierra abundada. Et tradit alia Bobadilla ubi ſsub. num. 10.verb A eſste propoſsito.

Vnde neſscio, quo iure totũtotum hoc pondus his

* in regionibus miſseris Indis iniungi debeat, quos vel ob id levare, & reficere deberemus, ne ipſsæ, quæ expetuntur, divitiæ, in totum ipſsis deficientibus deficiant, prout exteri iam ominantur, & comminantur, & non citra naſsum, aut ſsatyram nobis obijciunt, ut conſstat ex his, quæ dixi cap. proxim. num. 39. Barclaius in ſsatyr. 2. par. pag. mihi 322. & Iuſst. Lipſs. de conſstantia lib. 2. cap. 22. ubi de ſstrage, & vaſstatione harum provinciarum agens poſst alia, ſsic ait:

^†Vbi tu es inſsularum maxima Cuba? ubi tu Hayti? vos Lucaiæ? quæ o lim ſsexcentis ſsingulæ, aut denis hominũhominum millibus ſsuccinctæ, alibivix quindecim ex ijs retinuistis in ſsemen, oſstende etiam te paullum tu peruana, tu Mexicana ota. Heu miram miſseramq́ue faciem immenſsus ille tractus, & verè alter orbis vaſstus attrituſsq́ue apparet, non aliter, quàm ſsi cœlesti quodam igne deflagraſsſset! Et

^† extat notabilis ſschedula Regia eandem deſsolationem dolens ann. 1601. cuius verba retuli ſsuprà hoc lib. cap. 4. n. 46. In qua etiam ſsubiungitur, quod ſsuprà dicere cœpi, nempè ut omnes IndorũIndorum miſsereamur, & pro eorum conſservatione laboremus, vel eâ ſsaltem ratione, quòd illis indigemus, omnibus utiles ſsunt, & omnia illis deficientibus deficient. Quod iterum repeto, & auctoritate Concilij Limani communio infrà hoc lib. cap. 27. num. 15. & 16. Vnde & in proverbium apud nos abijt: Que no avrà Indias mas de mientras buviere Indies.

Neque in contrarium urget ratio bello

*rum, quæ Rex noſster Pijſsſsimus cum diverſsis eiſsdemq́ue potentiſssimis hoſstibus gerit, quibus ſsine ingenti pecuniarum vi obviam iri poſsſse nequaquam videtur, cùm omnes in Crafſsiano illo conſsentiant, atque conſspirent: Nullam auri vim ſsatis eſsſse Principi, cui ſsit alendus exercitus. Nam theſsauri hoc ſsufficientes non deficient, ſsi aliquo Regij reditus, & proventus, ut oportet, adminiſstrentur, &

^†(quod præcipuum eſst) Reges & homines noſstri ſsibi perſsuaſserint, Regni defenſsionem, & hoſstium propulſsationem ab his maximè divitijs petendam non eſsſse, ſsed potius à virtute, & fortitudine ſsua, quâ ſsolâ Maiores noſstri olim, cùm hoc Indico auro, & argento carerent, Imperium & gloriam Hiſspaniæ ita dilararunt, ut eiſsdem quibus terra finibus terminetur: teſste

^† enim Cicerone lib. 2. officior. Malè ſse res habet, ſsi quod virtute effici debet, id tentatur pecunia. Cui

^† ſsi aſsſsueſscamus, & in ea ſspem noſstram, ac præcipuum munimentum conſstituerimus, quotidie magis eius cupiditate ineſscabimur, etiam ſsi nobis dentur Per|

p. 147

ſsarũ montes, qui, ut Plautus in Sticho inquit, eſsſse auri Perhibentur. Quò reſspiciens D. Ambroſs. ſserm. 81. relatus à Gratiano in

^† cap. ſsicut 47. diſst ſsic ait: Sicut ij, qui per inſsaniam mente translati ſsunt, non iam res ipſsas, ſsed paſsſsionis ſsuæ phantaſsias vident: ita etiam mẽs avari ſsemel vinculis cupiditatis adſstricta, ſsemper aurum, ſsemper argentum videt, ſsemper reditus computat, gratiùs aurum intuetur quàm ſsolem. Et eleganter

^† Seneca Tragœd. in Hercule Oetæo.

Cupit hic gazis implere famem,
Nec tamen omnis plaga gemmiferi
Sufficit, Iſstri: nec tota ſsitim
Lydia vincit: nec quæ Zephyro
Subdita tellus: ſstupet aurato
Flumine clarum radiare Tagum;
Nec ſsi totus ſserviat Hebrus
Ruraq́ue dives cingat Hydaſspes,
Intraq́ue ſsuos currere fines
Spectet toto flumine Gangem,
Avidis avidis natura parum eſst.

Et magis noſstris terminis

^† Ovid. lib. 1. Faſst. ubi de Romanæ avaritiæ fomite ob divitias partarum provinciarum quotidie magis ſsuccreſscente, ſsic inquit:

Pluris opes nunc ſsunt, quàm priſsci temporis annis Dum populas pauper, dũdum nova Roma fuit.
At poſstquàm fortuna loci caput extulit huius, Et tetigit ſsummos vertice Roma Deos.
Creverunt & opes, & opum furio ſsa libido, Et cùm poſsſsideant plurima, plura petunt,
Quærere ut abſsumant, abſsumta requirere certant, Atque ipſsæ vitijs ſsunt alimenta vices.
Sic quibus intumuit ſsuffuſsa venter abunda; Quo plus ſsunt potæ, plus ſsitiuntur aquæ.

Sed neſscio an meliùs, & ad rem noſstram accommodatiùs idem expreſsſserit Petron. Arbiter, ſsic canens:

Orbem iam totum victor Romanus habebat
Quà mare, quàterræ, quà ſsidus currit utrũq;
Nec ſatiatꝰſatiatus erat, gravidis freta pulſsa carinis
Iam peragrabãtur; ſsi quis ſsinus abditus ultrà
Si qua foret tellus, quæ fulvum mitteret aurũaurum,
Hoſstis erat: fatiſsq́ue in triſstia bella paratis
Quærebantur opes, non vulgò nota placebãt
Gaudia, non uſsu plebeio trita voluptas.

Nimirũ

^† quia ſsemper victoribus moris fuit, ignotas quaslibet divitias, & delicias ſsubactarum provinciarum in ſsuum ImperiũImperium trãſs ferre, ut inſsinuavit Lucan. lib. 3.

— Tunc conditus imo
Eruitur templo multis intactus ab annis
Romani cenſsus populi, quem Punica bella,
Quẽ dederat Perſses, quẽquem victi præda Philippi.

Et meliùs Claudian. Panegyr. Ailicon.

— Inſstarq́ue trophœi
Retulit ignotum gelidis vectigal ab oris.

CAPVT XVII. De alijs quaestionibus circa Indorum usum, & distributionem in eisdem metalli fodinis, alijsque servitijs, usu frequentibus.

CAPVT XVII. De alijs quæſstionibus circa IndorũIndorum uſsum, & diſstributionem in eiſsdem metalli fodinis, alijſsque ſservitijs, uſsu frequentibus.

SVMMARIVM CAPITIS Decimiseptimi.

1 INDI metallarij an illis diſstribui poſsſsint, qui fodinas non habent?
2 Servitij perſsonalis cauſsa, & utilitate ceſsſsante, illud quoque ceſsſsare debet.
3 Indi ſservitiales ut illis ſsolùm dentur, qui fodinas, vel prædia habent, pluribus ſschedulis cavetur.
4 Indos ſservitiales qui dant, vel recipiunt, cũ non habeant fodinas, vel prædia, quæ excolant, peccant, & ad restitutionem tenentur.
5 Indi dari aliquando poſsſsunt ad perſscrutandas novas venas metallorum.
6 Re aliqua permiſsſsa, permitti videntur ea omnia, per quæ pervenitur ad illam.
7 Præparatorij, & Præparati, idem est iudicium.
8 Metallorum utilitas non poteſst perpetuari, niſsi novæ venæ quærunttur, & ſubrogẽturſubrogentur in locum aliarum, quæ deficiunt.
9 Deſstinata quæ ſsunt ad aliquam rem, eiuſsàẽ rei nomine, & iuribus gaudent ex ipſsa deſstinatione.
10 Indos ſsibi ad metalla, vel prædia diſstributos, qui ad alia opera traducunt, vel alijs vendunt, aut locant, graviter peccant.
11 Indi, quos vocant, de Faldiquera, & eorũ nundinatio, ſsemper damnata, & puniri iuſsſsa.
12 Vectigalia, & reditus Regis valdè minuũturminuuntur ex fraudibus, quæ fiunt in ſservitio perſsonalai Indorum.
13 Vtilitatis publicæ, & bonorum, vel reditaum ad Principem ſpectantiũſpectantium ſsemper ſsumma ratio habenda eſst.
14 Locare rem quam cõduxitconduxit, licèt quis regularitcr poſssit, hoc aliquibus caſsibus limitatur, & qui illi?
15 L. Plenum. 12. §. ſsi uſsus, de uſsu, & habit. expenditur.
16 Furtum committit, & ad reſstitutionẽ tenetur, qui rem, quam utendam accepit, in alios uſsus convertit.
17 Indi non peccant, ubi pecunia redimũtredimunt excuſsationem ſservitij mineralium. Vexationem iniuſtãiniuſtam potest quis pecunia redimere, ibidem
18 Indi, non poſsſsunt vendi, neque in contractum deduci, etiam ſsi prædia, vel fodinæ, quibus ſsolent diſstribui, vendantur.
p. 148
19 Indos ſservitiales debent petere à Gubernatoribus, qui in aliorum fodinis, val prædijs ſsuccedunt.
20 Iniuriam, quis resipere videtur, ſsi non impetret à Principe, vel locum eius tenẽtetenente ea, quæ alijs concedere ſsoliti ſsunt. L. 1. §. permittitur, de aqua quotid. & l. proximè 10. D. de ritu nupt. Ponderantur, & illuſstrantur, ibide.
21 Adſscriptitij poſsſsunt vendi cum fundo, & veniunt in eius acceßionem, & fugientes ad illum andecunque revocantur, & quare?
22 D. Nicolaus Ferdinand. à Caſstro ex equeſstri Ordine D. Iacob. citatur, & laudatur.
23 Indos ſsibi diſstribui ſsolitos, licèt dominus fodinæ vel prædij non poſssit expreßè vendere, benè tamen poteſst prætextu conceßionis eorum maius pretium Pretium pro ipſso prædio, vel fodina petere.
24 Spes multoties potest æstimari, & in contractum deduci.
25 Expreſsſsa multoties nocent, quæ aliàs, tacitè comprebenſsa, non nocẽtnocent, neque ullum vitium habent.
26 Alienarimulta per ſse ſsola non poſsſsunt, quæ tamen cum univerſsitate bonorum trãſseunt.
27 Acceſsſsoriè frequenter licet quod principaliter non liceret.
28 Res pleraſsq́ue propter acceſsſsiones emimus, quæ & ſsolent rebus ipſsis pretioſsiores eſsſse.
29 Fundi qui habebant adſscriptitios, pluris apud Romanos æstimabantur.
30 Emtor, vel conductor fodinæ, aut prædij, cui Indi ſsolent diſstribui, an agere poßit de evictione, vel enormi læſsione, ſsi illi ſsibi à gubernatore poſste à denegentur?
31 Caſsus futuros, aut iniuria iudicis provenientes, emtor non præstat. L. Lucius 11. & l. ſsi per imprudentiam, D. de evictionibus, expenduntur, ibid.
32 Evenire quod poteſst, vel ſsolet, quilibet proſspicere debet.
33 Deceptus dici non potest, qui ius publicũ ſsequitur.
34 L. verum 12. §. ſsciendum, D. de minorib. ponderatur, & illuſstratur.
35 Spei ſsolius venditio, ſsi poſsteà effectus non ſsuccedat, quando faciat locũlocum evictioni, vel læſsioni?
36 Argenti fodinis noviter repertis Indos diſstribuere, prohibitum est, & reprobatur contraria opinio Patris Agiæ.
37 Indi cur novis fodinis distribui prohibeãturprohibeantur?
38 Neceſsſsitatis, vel utilitatis publicæ cauſsa ceſsſsante, ceſsſsant etiam, quæ ob eam introdueta ſsunt.
39 Cap. quod pro neceſsſsitate 1. q. 1. &c. quod pro remedio 1. q. 7. expenduntur, & illuſstrantur.
40 Gabellam, ſsive Alcavalam, quæ in Caſstella exigitur, ceſsſsare debere, qua ratione putet Card. Toletus, qui reprobatur.
41 Argenti fodinis pauperibus, hoc est, parũ proficuis, Indi non ſsunt diſtribuẽdidiſtribuendi, & ſschedulæ, quæ ita iubent.
42 Medicamentis, quæ in ſse venenum continẽt, ſsolùm uti licet, ad maius malum vitandum.
43 Indi cùm ſsint paucißimi, & fodinæ plures quotidie reperiantur, non poßunt omnibus aßignari.
44 Dom. D. Ludov. à Velaſsco apopbtagma referture, & laudatur.
45 Indi non poſsſsunt compelli, ut deferant victualia, & alia neceſsſsaria adeos, qui infodinis laborant, ſsuis ſsumtibus, vel minori pretio.
46 Rusticani, & coloni ad alia obſsequia evocandi non ſsunt.
47 Metallorum extrahendorum cauſsa, an & quatenus liceat loca malè ſsana, aut etiam peſstilentia intrare, aut inhabitare.
48 Pericula ſsi timeantur, navigare non licebit, nec iuſstis bellis operamdare.
49 L. 3. & l. Senatus 35. §. mortis, D. de donat. cauſsa mortis, expenduntur.
50 Periculum mortis ſsi evidens ſsit in fodinis, peccant, qui eas ingrediuntur, & effodiunt.
51 Vitam pro omnibus mundi ibeſsauris prodigere quis non debet.
52 Fodinæ, quæ habent venena, aut aliud virus innatum, vel peſstilens, deſserandæ ſsunt.
53 Solifuga animal ſsi ſsit in fodinis, deſserendæ ſsunt, & quid ſsit Solifuga.
54 Dæmones truculenti ſsi infeſstent laborantes in fodinis, deſserendæ ſsunt, & exemopla de his, & de alijs, qui mites, vel ſsedati vocantur, & ſsubterranea habitant.
55 Clerici qualiter ab operationre, ſseu negotiatione metallorũmetallorum prohibiti ſsint per ſschedulas Regias, quæ referuntur.
56 Metalla liberè per quo ſscunque, tam Hiſspanos, quàm Indos quæri, effodi, acl laborari poſsſse, generaliter permiſsſsum eſst
57 Clericis quibus rationibus mineralibus intendere probitum ſsit?
58 Clerici ab omnibus actibus, in quibus bumanus ſsanguis effunditur, abstmere debent.
59 Papa non poiest Clericis licentiam concedere, ut ſsanguinem humanum effundant.
60 Negotiatio omnis, & maximè mœchanica, |
p. 149
Clericis prohibita est, & ſschedulæ de hoc agentes.
61 Concilij Limenſsis verba referũturreferuntur, ſstrictè negotiationem, & mineralium operationem Indorum Parochis prohibentis.
62 Clerici, qui hæreditario iure in argenti fodinis ſsuccedunt, quatenus in illarum uſsu, & gaudio conſservandi ſsint?

EX prædictis poſsſsumus facilè aliquarum quæſstionum reſsolutionem deducere, quæ in his regionibus quotidie ſsolent inter viros doctiſsſsimos agitari. Quarũ illa ſsit prior,

^† an Indi metallarij illis diſstribui poſsſsint, qui fodinas non habent, ex quibus aurum, vel argentum extrahi poſsſsit? Idemq́ue pariter tractari licebit de alijs, qui agriculturæ prætextu ijs aſsſsignantur, qui prædijs carent, ex quorum fructu annona Reipublicæ neceſsſsaria colligi valeat. Nam ſsi eiuſsmodi coactorum ſservitiorum duritiem, hac ſsolâ publicæ utilitatis conſsideratione defendimus, maniſseſstè conſstat,

^† eâ ceſsſsante, ſservitij quoque iuſstificationem ceſsſsare, l. adigere, §. quamvis, D. de iure patron. c. cùm ceſsſsante, de appell. cum multis alijs, quæ copiosè congerit Tiraq. in tract. de ceſsſsante cansâ, per totum præcipuè num. 91. 130. 210. 243. & 244. Atque ita

^† expreſssè deciſsum pluribus ſschedulis reperitur, & præcipuè in illis, quæ de ſservitio perſsonali vocãturvocantur anni 1601. cap. 19. & anni 1609. cap. 21. ubi cavetur: Que en ningum caſso ſse haga el repartimiento en las perſsonas que quiſsieren los Indios para venderlos à los dueños de minas, i de ingenios, ni tampoco ſse den los dichos Indios de repartimiento, ſsino aquellos que actualmente, i por ſsu cuenta beneficiaren los ingenios, i minas que tuvieren proprias, ò arrendadas, i lo miſsmo ſse entienda reſspeto de las demas haziendas.

Eaq́ue propter tam eos,

^† qui Indos ſsub hoc colore diſstribuunt, quàm qui recipiunt, contra iuſstitiam commutativam peccare, & ad reſstitutionem fraudati laboris, & ſsudoris Indorum, eiſsdem, quinimò & Reipub. ipſsi, tenêri, meritò affirmare debemus, ex traditis a Dom. Soto lib. 4. de iuſstitia & iure quæſst. 6. art. 1. & ſseqq. Caiet. in 2. 2. quæſst. 62. art. 1. ad 3. & Ledeſsm. quæſst. 8. art. 1. dub. 15. Niſsi fortè

^† proponamus, fodinas non habentibus dari, eâ tamen lege, ut illas, novaſsvè earum venas in Potoſsienſsi colle, aut circa alias fodinas iam detectas, & fundatas, inquirant, quod vulgò dicunt, Catear vetas, prout aliquando domini Proreges facere ſsolent, & probatum reperio in quodam capite epiſstolæ ad Peruanum Proregem Dom. Principem Eſsquillacẽſsem directæ, datæ Matriti 28. Martij anni 1620. Nam ſsi in hac perſscrutatione bonâ fide eorum operâ utantur, excuſsari poſsſse videntur, cùm

^† re aliquâ permiſssâ, illa quoque omnia permitti ſsoleant, per quæ pervenitur ad illam, &

^† præparatorij, ac præparati idem iudicium eſsſse dicamus, l. oratio 16. D. de ſsponſsalib. l. ad rem mobilem, l. ad legatum, D. de procurat. l. 2. D. de iuriſsdict. omn. iudic. ubi latè Iaſs. & in l. cùm quidam, num. 13. D. de liber. & poſsthum. l. & ſsi non clavi 21. §. in argento, D. de auro & argent. legat. ubi Bart. l. deinde 3. §. itaq́ue, D. de lib. exhib. Felin. in cap. parochianos, num. 6. de ſsentent. excom. Menoch. lib. 4. præſsumt. 162. num. 13. & latè DD. in Rubr. C. de edendo, & noviſssimè Alvarez de Velaſsco in axiomat. iur. litt. C.n. 99. & litt. H. num. 14.

Neque enim

^† ipſsa metallorum utilitas, quæ prætenditur, poſsſset eſsſse perpetua, niſsi in deficientium venarum locum, aliæ, atque aliæ ſsubrogarentur, l. eum debere 32. ubi Bart. & DD. D. de ſservit. urban. l. proponebatur 76. D. de iudic. l. 2. & ibi gloſsſs. tit. 3. par. 3. §. ſsed ſsi gregis, Inſstit. de rerum diviſs. ibi: In locum demortuorum capitum, ex fœtu fructuarius ſsubmittere debet, & in vinearum demortuarum, vel arborum locum alias debet ſsubſstituere, cum alijs.

Et Novum non eſst,

^† ut ea, quæ ad rem aliquam deſstinantur, iam tunc ex ipſsa deſstinatione, ipſsius rei appellatione, & iuribus in multis caſsibus gaudeant, l. 3. §. quid ergo, D. de contrar. & util. act. tut. Auth. de Eccleſs. tit. §. pro temporalibus, cũcum adductis à Laſsarte in tract. de decim. vend. cap. 20. n. 59. & ſseqq. Tiraq. de retract. lignag. gloſsſs. 7. §. 1. num. 106. & ſseqq. Brun. à Sole in locis communibus, verb. Destinatio, & Perez de Lara de anniverſs. & capellan. lib. 1. cap. 10. ex num. 51.

Secvndò infero,

^† longè graviùs peccare eos, & abſsque ullius excuſsationis prætextu ad reſstitutionem tenêri, qui Indos ſsibi ad prædicta miniſsteria deſsignatos, in alia convertunt, quæ privatum dumataxat eorum lucrum, vel utilitatem concernant: aut quod magis dolendum, & puniendum eſst, alijs ſsub maio|

p. 150

ri penſsione, & mercede locant, pretium, quod pro ijs capiunt, imburſsantes, & Iudæ inſstar iuſstorum ſsanguinem tradentes, & vendentes, vel ab eiſsdem Indis, aut eorum Caziquis pecuniam accipientes, ut eos à labore ſsibi iniungi ſsolito excuſsent, & liberè, quò velint, abſsrepermittant. Quos Indos

^† vulgò vocant, de faldriquera, eorumq́ue uſsurpatio, & nundinatio pluribus etiam Regijs ſschedulis, & edictis ſsemper prohibita eſst, & præſsertim illis dicti anni 1601. cap. 20. & ann. 1603. & 609. cap. 23. quæ mutationem miniſsterij ſsub pœna amiſsſsionis Indorum, & alijs gravioribus prohibẽt. Et alijs ann. 1608. 1616. 1618. & 1620. ad Audientiam Limenſsem, & Argentinam directis, cum multis ſsimilibus, quæ de dictis redemtionibus, ſsive nundinationibus agentes, eas pernicioſsum lucri genus, & furto gravius appellant; iubentq́ue, ut tranſsgreſsſsores ſseverè puniantur, & fiſscales ſsuper hoc vigilent: Potoſsienſsiq́ue Prætori in ſsyndicatu imputetur, ſsi hoc ita atrox delictum impunitum reliquerit. Et inter alias rationes eam expendunt, quòd

^† huius fraudis occaſsione iura, ſsive vectigalia quintæ metallorum partis Regi præſstari ſsolita, valè minuuntur. Cuius reditus incrementum hoc ſservitij genus forſsan induxit, aut certè magis tolerabile reddit, & ita ei multum conſsulendum eſst. Nam

^† cùm de utilitate, & bono Principis publicoq́ue agitur, ſsummam ſsemper rationem habendam eſsſse, apertè probat l. iubemus, la 1. C. de ſsacroſsanct. Eccleſs. DD. per text. ibi in l. 1. D. ſsolut, matr. copiosè Hippolyt. de Marſsil. in ſsing. 531. incip. Vtilitas, & in noſstris ferè terminis Menoch. conſs. 798. num. 16.

Neque obſstabit, quòd regulariter nemo pro

*hibetur ſservo pro opera mercedem imponere, l. ſsed & ipſsi 13. D. de uſsu & habit. vel rem quam conduxit alij fruendam locare, l. nemo 6. C. de locat. cum latè traditis ab Ant. Gom. 2. var. cap. 3. num. 11. & Vincent. Carrotio in tract. de locato, tit. de ſsublocatione fol. 93. Nam in eadem lege ſsubijcitur limitatio, Si nihil aliud convenit, quæ huic caſsui adaptatur, ſstante dictarum ſschedularum ratione, & prohibitione. Et prætereà limitari ſsolet, ubi rei, quæ ſsublocatur, aliquod damnum generari poteſst, ut tradit Panorm. in cap. inter dilectos, de fide inſstrum. Sylveſst. in ſsumm. verb. Locatio, quæſst. 2. Ludov. Lop. in inſstruct. 2. par. cap. 50. concluſs. 4. Eman. Roder. in ſsumm. cap. 18. concl. 4. & latè Carroc. ubi ſsup. num. 4. & D. Pichard. in Rubr. de locato, num. 7. Quod in his Indis neceſsſsariò continget, cum veroſsimile ſsit, gravius à ſsublocationibus habendos, & vexandos eſsſse, & durioribus operis onerandos, ut pretium maius ſsolito, quod pro eis dederunt, extorqueant, & cum fœnore (ut dicunt) decumano reſsarciant. Et conducit optimus

^† text. in l. plenum. 12. §. ſsi uſsus miniſsterij, D. de uſsu & habit. ibi: Operas autè ſserviuſsuarij non locavit; neque alij utendo concedet; & ita Labeo. Quemadmodum enim concedere alij operas poterit, cùm ipſse uti debeat? Quod idem probat etiam text. in §. item is, Inſst. eodem tit. & l. 21. tit. 31. par. 3. & text. opt. in §. furtũfurtum, Inſst. de obligat. quæ ex delict. Vbi is

^† furtum committere dicitur, qui rem, quam utendam accepit, in alium uſsum tranſsfert, quàm cuius gratiâ ei data eſst, cui convenit l. 20. tit. 13. par. 5. & l. 3. tit. 14. par. 7. & alia quæ adducit Molina Theolog. de iuſst. & iure tom. 2. tract. 2. diſsp. 524. num. 1. ubi probat, id omne, quod in contraventionem eiuſsmodi legum accipitur, illicitum eſsſse, & reſstitutionis neceſsſsitatem inducere. Indi

^† autem eiuſsmodi pecunias dantes minus culpandi videntur, cùm quiliber poſsſsit vexationem iniuſtãiniuſtam pecuniâ redimere, ex traditis ab Oldrad. conſs. 280. per totum.

Tertiò infertur, adeô verum eſsſse hoc Indorum ſservitium reſspectu fundi, vel argenti aurivè fodinæ ob publicam utilitatem concedi,

^† ut nemo privatus poſsſsit propriâ auctoritate eos, etiam fundo, vel fodinâ venditâ, vel locatâ in alium transferre. Hoc enim, dominium in eos, tanquam in ſservos, habere ſsignificaret, argumẽtoargumento text. in l. cùm manuſsata 80. §. ult. D. de contrah. emt. quod ſstrictè dictæ ſschedulæ prohibent, & alia ann. 1592. Pœnis etiam graviſsſsimis adverſsus tabelliones impoſsitis, qui in contractibus, & ſscripturis, quæ de eiuſsmodi bonis celebrantur, Indorum mentionem faciunt.

Debent q́ue ſsucceſsſsores, ſsive univerſsales, ſsive

* particulares coram gubernatoribus cõparêre, & oſstenſsis poſsſseſsſsionum ſsuarum titulis, ab eorum manu Indos competentes accipere, qui iniuriã

^† facere videbũturvidebuntur, ſsi dari ſsolitos, abſsque iuſsta cauſsa negaverint, iuxta celebrẽ doctrinam I.C. Vlpiani in l. 1. §. permittitur, D. de aqua quotid. & æſstiva, ibi: Nec eſst hoc beneficiũbeneficium, ſsed iniuria, ſsi quis fortè non impetraverit, ciu eſst ſsimilis text. in c. bonæ, de poſstulat. Prælat. & Matth. de Afflict. ad conſstit. Neapolit. lib. 1. Rubr. 97. in princip. num. 22. ibi: Quia licèt aſsſsenſsus ſsit gratia, tamẽtamen ſsi ſsine cauſsa denegatur gratia, fit iniuria. Nam pro cõceſsſso habetur, quod Princeps facilè indulget, ut notat, poſst alios, Alphanus ibîd. in collect. Roman. ſsingul. 70. incip. Vitis, num. 3. & Caſsſsadorus deciſs. fin. ſsub tit. de adquir. rerum domin. & cõducitconducit l. preximè 50. D. de ritu nupt. ibi: Magis enim debitam libertatem præſstitit, |

p. 151

quàm ullum beneficium in mulierem contulit.

Neque in conſsideratione eſst,

^† quòd in adſscriptitijs colonis contrarium obſservari videamus, cùm conſstet eos in contractum deduci poſsſse, & in acceſssionem venditi fundi venite, imò nec fundo, cui adhærent, vendito, poſsſse ſseorſsim apud priorem dominum remanere, ut in l. quoties, C. de agricol. & mancip. & in l. ſsi quis prædium, C. de agricol & cenſsit. lib. 11. cum alijs. Adeò ut ubicunque reperti fuerint, poſsſsint à novo fundi domino, tanquam res propria repeti, & vendicari, ut tradit, & probat Navarr. lib. 1. conſs. 1. quæſst. 14. & noviſsſsiimus D. Franciſsc. Merlinus controverſs. ſsorenſs. cap. 83. Nam id eâ ratione procedit, quòd tales Adſscriptitij, ſsunt veluti ſservi, & conditionatam, ac prædijs adſstrictam libertatem habebant, ut latè diximus ſsup. cap. 3. num. 64. & ſseqq. quod in Indis cõtracontra ſse habet, qui omni iure liberi eſsſse iubentur: ut ſsæpè etiam probatum reliquimus, & poſst hæc ſscripta oſstendit

^† Nobilis partier, ac certè fupra ætatem eruditus, D. Nicol. Ferdinand. à Caſstro ex Equeſstri Ordine D. Iacobi, in ſsuis exercit. Salmanticenſs. quas nuperrimè typis, veluti in guſstum maiorum lucubrationum, mandavit, exercit. 1. ex numer. 29. ad 48. ubi plura de eiuſsmodi adſscriptitijs, & colonorum differentijs diligenter congeſssit.

Eſst tamen notandum, quòd quamvis ſspecificè vendi, aut locari non poſssint,

^† non erit iniuſstum, nec reprobatum, ſsi venditor, vel locator fundi, aut argenti fodinæ, maius pretium exigat, & reportet ob Indorum ſservitium eiſsdem præſstari ſsolitum. Nam ſspes illa eoſsdem per novum dominum conſsequendi, conſsiderabilis eſst, cùm conceſsſsio frequens, & facilis ſsit, iuxta dict. §. permittitur: & ea quæ latè de ſspei

^† pretio, & æſstimatione tradit Tiraq. poſst leges connub. gloſsſs. 2. num. 26. & 38. cum multis ſseqq. & de retract. convention. gloſsſs. 3. num. 4. & noſster Matienzus in l. 7. tit. 7. Recop. gloſsſs. 1. num. 6. & in l. 10. tit. 8. gloſsſs. 3. num. 17. lib. 5. Recop.

Et iniure ſsæpè contingit,

^† ut quædam nominatim expreſsſsa noceant, quæ aliàs omiſsſsa tacitè intelligi poſssint, nec ſsint obfutura, ac proinde dici ſsoleat, expreſsſsa nocent, non expreſsſsa non nocent. l. nonnunquam 51. D. de condit. & demonſstrat. l. ſsi quis Sempronium, D. de hæred. inſstit. l. expreſsſsa nocent, l. actus legitimi, D. de regul. iuris, cum alijs, quæ adducunt DD. ibîdem, & Emanuel Acoſst. lib. 1. ſselect. cap. 21. Cuiac. lib. 2. obſserv. cap. 2. Fachin. lib. 5. controverſs. cap. 58. & Craveta conſsil. 484. Ac ſsimiliter evenit,

^† ut quædam ſsint, quæ licèt non poſsſsint ſsola alienari, tamen cum univerſsitate bonorum ad alios tranſsire permittantur, ut in fundo dotali probat text. in l. quædam ſsunt 62. D. de acq. rer. domin. & in iure patronatus, & rebus ſsacris, & religioſsis, gloſsſs. & DD. ibîdem, & l. in modicis, D. de contrahend. emtione, cap. ex litteris, de iure patronat. cum alijs traditis à Riminald. in princip. Inſstit. quibus alien. licet, num. 181. qui hoc ad vaſsſsallorum alienationem inducit in l. 1. à numer. 9. D. de offic. eius, & ad varios & practicos iuris effectus expendunt Briſsſson. ad leg. Iul. de fund. dotal. Molina de primogen. lib. 1. cap. 24. num. 19. Doct. Pichard. in §. 1. num. 16. Inſstit. de inutilſstipul. Rota deciſs. 489. incip. Epiſscopus, in antiquis, Menoch. de arbitrat. lib. 1. quæſst. 54. num. 49. & alijs relati ab Alphan. in collect. 558. & noviſsſsimo Heringio in tract. de molendin. quæſst. 21. num. 16.

Quibus addo celebrem gloſsſs. in Extravag. unica, de offic. deleg. inter communes, verb. Executores, poſst medium,

^† ubi ait, & probat, Quòd frequenter licet acceſsſsoriè, quod principaliter non liceret. Et text. in l. ſsi in emtione, D. de contrahend. emtione, ubi

^† probatur, quòd pleraſsq́ue res propter acceſsſsiones omimus; quæ etiam ſsæpè, propter ſsui excellentiam rebus ipſsis, quibus adhærent, pretioſsiores teputari ſsolent, l. quâ ratione 9. §. ſsed non ut litteræ, D. de acquir. rer. domin. & §. ſsi quis in aliena, Inſst. de rer. diviſs. Vnde & inter Romanos, fundi, qui adſscriptitios colonos habebant, longè pluris æſstimabantur, ut docet Valaſsc. de iure emphyt. 1. par. quæſst. 32. n. 6. Felician. de cenſsib. in proœm. num. 4. verſs. Sed non placet, & Ameſscua de poteſst. in ſse ipſsum lib. 2. cap. 17. num. 23. & 24.

Quod tamen non operabitur,

^† ut emtor, vel conductor de evictione agere poſssit, aut enormem, vel enormiſsſsimam læſsionem allegare, ſsi fortè Gubernator, aut Magiſstratus, qui prædictos Indos diſstribuendi ius habet, eos ei ex motu animi ſsui in totum denegaverit, vel ad minorem numerũnumerum reduxerit, ut ſsæpè fieri videmus ex varijs cauſsis, quæ contingere ſsolent. Nam cùm hic eventus ab initio cõtractus ei quodãmodoquodammodo imbibitus eſsſset, nihil eſst, quòd

^† venditori emtor obijciat, à quo nullã huius rei nomine cautionem, vel expromiſsſsionẽ accepit, l. Lucius Titus 11. D. de evict. ibi: Futurus caſsus evictionis poſst contractam emtionem ad venditorem non pertinere, l. ſsi per imprudentiam 51. D. eodem, ibi Iniuria enim quæ fit emtori, auctorem non debet contingere. Et

^† id evenire poſsſse proſspicere debuit, l. ſsi quis domum 9. §. 1. D. locati, l. qui bona, §. cùm inter, D. de damn. infect. l. ſsi idem, in fine, ubi gloſsſs. & DD. de iuriſsdict. omn. iudic. cum |

p. 152

alijs, quæ ad exornationem huius Brocardici cumulat Bart. & Iaſs. in l. inter ſstipulantem, §. ſsacram, D. de verb. oblig. Tiraq. de retract. lignag. §. 12. gloſsſs. 1. num. 9. & latè D. Ioann. del Caſstillo lib. 2. controverſs. cap. 18. n. 26.

Neque

^† ullãullam ratione deceptus dici poteſst, qui ius publicum ſsequitur, l. nihil conſsenſsui 116. verſs. Non capitur, D. de regul. iur. vel qui benè rem gerens, facto poſsteâ, vel accidenti aliquo læditur,

^† l. verùm 12. §. ſsciendum, D. de minor. ubi eam rationem reddit Vlpianus: Quod eventus damni restitutionem nõnon indulget, ſsed inconſsulta facilitus, de qua pluribus agunt Bart. & Bald. ibid. num. 2. Marant. de ordin. iud. 6. par. act. 2. n. 246. Maurit. & alij relati per Padillam in l. de fideicommiſsſso, n. 6. C. de trannſsact. & Sfortia Oddus in tract. de reſstit. 1. par. quæſst. 14. art. 1. Quod

^† ſsecus dicendum eſsſset, ubi ſspei folicus venditio ab initio facta fuiſsſset, & culpâ, vel dolo venditoris aliquod damnum, vel læſsionem emtor incurreret. Nam tunc & reſstitutionis, & l. 2. C. de reſscind. vendit. remedium locum haberet, habita videlicet ratione pretij, quod communiter datum fuiſsſset pro ea ſspe, ut notanter voluerunt Pet. Andr. Imola, & Anton. de Burg. cap. cùm cauſsa, de emtione & vend. & Tiraq. d. gloſsſs. 2. num. 38.

Qvartò, ex ſsuprà dictis etiam deſscendit,

* non uſsquequaque ſsecuram eſsſse opinionem P. Agia in reſsponſs. 2. de ſservitio perſsonali, cõcl. 9. pag. 69. ubi ait: Licitum eſsſse argenti fodinis, quæ noviter deteguntur, vel fundis, qui de novo coluntur, Indos aliquos intra moderatam quantitatem concedere. Nam licèt hoc aliquibus etiam antiquis ſschedulis permitteretur, poſsteà ſsupervenerunt illæ, de quibus ſsæpè locuti ſsumus, an. 1601. & 1608. quæ id ſseriò & enixè prohibuerunt. Idemq́ue diſsponitur in alia ſsched. Matrit. 10. Decemb. ann. 1607. dum inquit: Que de tal manera ſse acuda à las minas de Oruro, i las de los otros nuevos deſscubrimientos, que no ſse haga por ninguna via repartimiento de Indiospara ellas, ni para las de azogue, que ſse deſscubrieren de nuevo, i que los que de ſsu volunt ad fueren à trabajar à ellas, no ſsean, ni ſse tomen de los que trabajan en las de Potoſsi. Quæ obſservari ad unguem iubetur per aliam Matriti 3. Iun. ann. 1611. quarum ratio eſst,

^† quòd cùm ex fundis, vel fodinis hucuſsque repertis, ſsufficienter Reipublicę proviſsum videri poſsſset, æquitati conſsonũ viſsum fuit, coactionem Indorum, & duritiem eiuſsmodi ſservitij hac in parte temperare.

Nam regulare eſst,

^† ut quæ ob neceſsſsitatẽ, vel utilitatem publicam cõtracontra ordinarias iuris communis regulas indulgentur, eò uſsque dumtaxat extendantur, quò eadem neceſssitas exigit, tam in tempore, quàm in quantitate, l. unica, in princip. C. de caduc. tollend. ibi: Vt quod belli calamitas introduxit, pacis lenitas ſsopiret; melior text. in l. Senatus, D. de offic. Præſsid. per quem ita notavit Bart. in l. 1. §. nuntiatio, D. de nov. oper. nuntiat. & gloſsſs. & DD. in cap. 2. de cuſstod. Euchat. & in cap. Syracuſsanæ, 28. diſst. & in cap. quoniam multa, 48. diſst.

^† & in cap. quod pro neceſssitate 1. q. 1. & in cap. quod pro remedio, ead. cauſs. q. 7. ubi dicitur: Quòd neceſsſsitas pro remedio reperit, ceſsſsante neceſsſsitate ceſsſsare debet pariter, quod urgebat, cum alijs latè, & pulchrè congeſstis à Tiraq. in tract. de ceſsſs. cauſsa, verb. Bello, num. 44. & verb. Neceſsſsitatis, n. 184. Quo argumento ductus Cardin. Tolet. in ſsum. lib. 5. cap. 74. gabellãgabellam

^† Hiſspaniæ, quam vulgò Alcavalam vocamus, interpidè damnat, quia finis, & ratio illus imponendæ ceſsſsaverit. nempè bellum pro expellendis Hiſspaniâ Mauris, quod in Granatenſsi finitum eſst, in quo tamen meritò eum varijs conſsiderationibus taxat P. Ioan. Zapata de iuſst. diſstrib. 2. par. opa. 19. num. 17.

Idemq́ue efficit, ut fodinis, quæ parvum lu

*crum ex ſsua cultura, & operatione reddunt, quæ communiter appellantur, Minas pobres, Indi dandi non ſsint, & dati ſsubtrahendi, quia prudens Gubernator eorum vexationem permittere non debet, ubi uberrimo metallorum fœnore penſsatur, & ita expreſssè deciditur in eiſsdem ſschedulis, & in alijs Lermæ 10. Novemb. & Matrit. 22. Decembr. ann. 1612. ubi Dominus Prorex Marchio de Monteſsclaros laudatur, quòd eiuſsmodi pauperibus fodinis Indos ademerit; inter quas fuerunt illæ de Oruro, Berenguela, & Garci-Mendoca, illos ad Potoſsinenſses tanquam ditiores traducens. Quòd, quia poſsteà innovavit eius ſsucceſsſsor Do min. Princeps Eſsquillacenſsis, eiſsdem fodinis diſstr ibuẽs 550. Indos, notatus fuit, & eos tollere iuſsſsus, in alia ſschedula, ſsive cpiſstola ei directa Matriti 16. April. ann. 1618. Et poſsſsemus ad hoc idem plures alia expendere, quæ (ut apparet) ſsuprà dictâ ratione nituntur; & exemplo

^† medicamentorum, quæ in ſse venenum continent, ex quibus id ſsolum ægrotanti applicatur, quod ad maius malum vitandum expediens eſsſse, prudens medicus arbitratur. Etenim

^† cùm in his regionibus fodinæ detectæ plurimæ ſsint, & plures quotidie detegantur, Indi autem valdè conſsumti, & vaſstati, ac vexati (ut ſsæpè diximus) reperiantur, ſsi omnibus fodinis illi pauci, qui ſsuper ſsunt, inſservire cogerentur, alijs miniſsterijs, ſsibi ipſsis deficerent. Quod cernes, & intelligens Excell. ille, & experientiſsſsimus Peruanus, & Mexicanus Prorex

^† Dom. D. Ludovic. à Velaſsco |

p. 153

ubi aliqui coram eo comparebãtcomparebant, fodinas denuò repertas laudantes, & Indos ad earum efoſsſsionem, & operationem petentes, reſspondere ſsolebat, ſsibi magis ad uſsum, & ad votum ceſsſsurum, ſsi quis aliquam Indorum mineram propalaſsſset, & interim dum hæc non reperiretur, alijs ſsemper eorum diſstributionem denegaturum.

Qvintò, eadẽeadem hæc iuris principia nos admonent, quid ſsentiendum, & iudicandum ſsit de alio ſservitij genere,

^† quod miſseris Indis ſsæpè etiam iniungi ſsolet, eos cogendo, ut gallinas, ova, piſsces, maizium, atque alia comeſstibilia, ad fodinas, urbes & oppida Hiſspanorum adducãtadducant, herbamq́ue ad eſsſsum equorum, & ligna, carbonem, & ſsimilia, domeſsticis uſsibus neceſsſsaria; & hæc omnia inter eoſsdẽ Hiſspanos ſsub taxato, & moderato pretio, etiãetiam inviti, diſstribuant, in quo graviùs, & ſsæpiùs ipſsi Gubernatores, Magiſstratus, & aliquarum Curiarum Iudices, & quod magis dolendum eſst, ipſsi Indorum Parochi, tam regulares, quàm ſsæculares excedere ſsolent. nam cùm hoc publicam neceſsſsitatem, vel utilitatem principaliter non concernat, ſsed privatam tantùm eorum, qui volunt hoc pacto ſsibi conſsulere, & ſsuliori pretio mediante Indorum labore, & ſsudore hæc conſsequi, quæ ſsi competenti mercede perſsolverent, ab eiſsdem Indis, & ab alijs voluntariè, & abundanter habere poſsſsent, tolerandum planè non eſst, cùm incidat in ſspeciem illicitarum impoſsitionum, & exactionũexactionum, quas omni iure prohibitas eſsſse, fusè probavi ſsuprà hoc lib. cap. 1. num. 21. & ſseqq. & libertatem commerciorum contra omnes iuris civilis regulas adimat, l. neque emere, l. invitũinvitum, C. de contrahen l. emt. cum ſsimilib. Ipſsoſsq́ue Indos ſsæpeſsæpiùs ſsuis pecubijs, & magno pretio, & labore comparare compellat, quod poſstei longè minori, iam in urbem advectum, ſsint vendituri.

Quod ita expreſssè deciſsum reperio in varijs

* ſschedulis ann. 1552. 1567. 1573. ad Reglaes Cancellarias Mexicanam, & Argentinam directis, quæ extant in 4. tom. impreſsſs. pag. 296 & 310. & ſseq. ubi declaratur, eiuſsmodi impoſsitiones in ſservitij perſsonalis, toties vetiti, & quidem, duriſsſsimi, ſspeciem incidere, & quòd deinceps Indi ab eis omni modo liberentur, vel iuſstis pretijs, & ſsuavibus alijs medijs alliciantur ad victualium in urbes exportationẽ, quæ ita rebus omnibus neceſsſsarijs abundabũt. Necnon, ut ipſsi Iudices, & Magiſstratus eodẽ pretio, quo cæteri cives, hæc omnia, & in mercato publico comparent. Nam iuxta ſsententiam Caſsſsiod. lib. 12. var. epiſst. 5. in fine: Magnæ iniuſstitiæ genus est, aliud ſsibi iudicem velle, quàm poteſst generalitas ſsustinere. Et in alia ſschedula Matrit, 17. April. ann. 1553. quæ habetur in ordinatione Mexican. impreſsſsis per Licẽt. Pugam diſsponitur, ne Indi ad venationes compellantur, & ad alia edulia, vel utenſsilia Hiſspanis afferenda, quæ magis ad gulam, & volupatatem, quàm Reip. neceſsſsitatem concernant. Quibus arridet,

^† quod dicitur in Rubro, & Nigro, C. ne ruſsticani ad ullum obſsequium devocen. &c. ne operæ à collatoribus exig. lib. 10. & in l. 1. & l. colonos, C. de agric. & cenſsit. lib. 11. ubi, quòd ruſsticani, & coloni præter capitationem ad alia obſsequia, vel ad alias operas cogendi non ſsunt, adeò ut nec beſstias Præſsidibus accomodare debeãtdebeant, d. l. 1. C. ne ruſstican. nec hoſspitium, l. devotũdevotum, C. de metat. lib. 12. nec balnea eiſsdem Præſsidibus ſsuccendere, ſsint compellendi, l. 1. C. ne tribu. lava. præſs. lib. 10. nec ſsalgamum præſstare, l. 2. C. de ſsalgam. hoſsp. non præſstan. lib. 12. cum alijs, quæ in eiſsdem iuribus Iacob. Rebuff. Ioan. de Platea, Lucas de Pena, & Valẽçuela Piſscator, latè notarunt, Grag. Lop. in. l. fin. tom. 7. gloſsſs. 1. ad fin. par. 5. & in l. 6. tit. 25. gloſsſs. 2. par. 4. Bart. & DD. in l. placet, C. de ſsacroſsanct. Eccleſs. & Cacherandeciſs. 39. n. 19. & deciſs. 83.

Sextò, eadem iuris principia, qua hucuſsque retulimus, lucem præſstant addecidendam quæſstionem, quam inter alias, Indorum materiam concernentes, movet Licent, Ferdin. Zurita in ſsuo quæſstionar. quæſst. 21. an ſscilicèt

^† propter metalla auri, & argenti licitũ ſsit, aliquem peſstilentem, vel periculoſsum locũ apud Indos incolere. Nam qui tenent, utilitatis publicæ contemplatione, poſsſse Indos his quantumvis duris, & periculoſsis metallorum operibus etiam invitas mancipari. idẽidem in eiſsdem; & Hiſspanis, qui prędicta loca incolunt, admittere debent, dummodò hæc divitiarum exquirendarum cupiditas ad honeſstum aliquẽ finem ordinetur. Nam alias

^† non liceret navigare neque iuſstum bellum inire, ut conſstat ex traditis à D. Thom. 1. par. 60. art. 5. & in 1. 2. q. 114. art. 10. & in 2. 2. q. 26. art. 4. & 5. & reſsolvit Zurita ubi ſsup. Hinc inferens, non tenêri in talibus locis habitantes, conteri, & confiteri ratione illius periculi, quod ibi frequentatur, cùm omne elementum particeps ſsit humanæ necis, ut ait Georg. Agricola lib. 2. de re metall. pag. 13. Pro quo expendi poteſst

^† text. in l. 2. & ſseqq. l. Senatys 35. §. mortis cauſsa, D. de mortis cauſs. donat. ibi: Aliàs ex metu mortis, aut ex præſsenti periculo, aut ex futuro, ſsiquidem terra, mariq́ue, tam in pace, quàm in bello, & tam domi, quàm militiæ, multis generibus mortis periculũpericulum metui poteſst: & Plin. lib. 18. c. 5. ubi ait, eos qui in locis peſstiletibus aſsſsueverunt, durare ſsolere.

p. 154

Pſsanè

^† ſsi impendentis mortis periculum evidens eſsſset, tunc contrarium quidẽquidem affirmare oportebit, ut idem Auctor expreſssè conſsiderat, quia

^† non licet vitam pro omnibus mũdi theſsauris prodigere, text. & gloſsſs. in ſsumm. 83. diſst. cap. non ſsatis 86. diſst. in princip. l. ſsancimus, C. de ſsacroſs. Eccleſs. Ripa in tract. de peſste, in princip. num. 8. ubi quòd peſstifera, & contagioſsa loc ahabitantes, peccant, uti Deũ tentantes, cum latè adductis à Gomez de Ameſscua in tract. de poteſst. in ſse ipſsum lib. 1. c. 16. ex n. 7. & lib. 2. cap. 5. ex num. 1. & in noſstris terminis notat Georg. Agricola d. tract. de re metall. lib. 2. pag. 23. ubi metallarios monet, non fodere locos, vel fructuoſsiſsſsimos, quorum certa peſstilentiæ figna percipiunt; etenim qui fodit peſstiferos, ei una ora ſsatis eſst vitæ, alteram orco ſspondet.

Idemq́ue docet lib. 3. pag. 172. & ſseqq. ubi, in

^† ipſsis ſsubterraneis, propter virus innarũinnarum, aut halitum repreſsſsum, vel quia peſstilentem auram exhalant, certa mors imminet, & ratio cum orco habetur, quia tunc nemo debet in has fodinas deſscendere. Sicut neque

^† in illas, quæ Solifugas gignunt, hoc eſst (ut Solinus ſscribit) animal perexiguum, ſimileq́;ſimileque araneis formâ, ſsic dictum, quòd diem fugiat, paulatim repat, & per imprudentiam ſsuperſsedẽtibus peſstẽ faciat, de quo pluribus agit Claudius Salmaſsius in Plinianis ad eundem Solinũ exercitationibus pag. 100. & ſseq. Vbi tamen non solifugam, ſsed Solipugam dicendum contendit, & idem eſsſse cum eo, l quod Græci Phalangium, & Bætici Salpucam appellant.

Aut in alias,

^† quæ à truculentis & homicidis dæmonibus infeſstantur, quos, ſsi expelli nõ poſsſsint, nemo, non fugit, ut tetigi ſsup. hoc lib. cap. 14. num. 55. & latiùs narrat idem Georg. Agricola in lib. de animant. Fubterraneis, IoãIoan. Vierus de præſstigijs dæmonum lib. 1. cap. 16. & Martin. Delrius diſsquiſsit. Magicar. lib. 2. q. 27. ſsect. 2. & noviſsſsim, us Torreblanca in locis quos refero dict. num. 55. ubi aiunt, in fodinis metallicis reperiri dæmones interdum mites, interdum truculentos. Et truculenti quidem, vel ſsolo aſspectu terribiles, plerumq́ue metallicis infeſsti, atque inimici ſsunt. Talis fuit Annebergius dæmon, qui operarios duodecim amplius, flatu interfecit, in ſspecu, qui Corona roſsacea appellatur, eo nomine relictus, quãtumvis argento dives eſsſset. Flatum verò emittebat ex rictu; cum equi ſspecie, habentis procerum collũcollum, & truces oculos, appareret. Eiuſsmodi etiãetiam fuit Snebergius, nigro cucullo veſstitus, qui in fodina Georgiana operarium è ſsolo ſsublatum, in ſsuperiore loco maximæ illius concavitatis, quondam feracis argenti, collocavit, non ſsine corporis attitu. Quæſstuoſsam etiam admodum fodinam deſserere apud Turcas cogebatur Iudæus, à dæmone metallico, hominibus frequenter in forma capræ, aurea cornua gerentis, apparente. At ſsedaros illos dæmones alij, ut etiam Græci Cobalos vocant, quòd hominum ſsunt imitatores. NãNam, quaſsi lætitiâ geſstientes, rident: & multa vidẽturvidentur facere, interim nihil planè efficientes. Alij virunculos montanos nominant, quia plerumq́ue apparent nani tres dodrantes longi. Videntur autem eſsſse ſseneciones, & veſstiti more metallicorum, id eſst, birreto, induſsio, & corio circumlumbos dependente. Innoxij ſsunt hi metallicis, & ſsi interdum glareis operarios laceſsſsunt, rariſsſsimè tamen eos lædunt, niſsicachino, aut maledicto laceſssiti. Potiſsſsimum opus facere vidẽturvidentur in his ſspecubus, è quibus metalla iãiam effodiuntur, vel ea effodi poſsſse ſspes eſst, quo circa à laboribus non deterrentur metallici, ſsed omen inde capientes, alacriori sũt animo, & vehementius laborant, eoſsq́ue exoptant.

Septimò, & ultimò. Hæc ſsanè omnia, & alia, quæ de duritie laboris, & operationis metallorum in ſsuperioribus diximus, facẽ nobis præferunt ad intelligendam rationem decidendi

^† quarumdam antiquarum ſchedularũſchedularum, quæ renovantur, & inviolabiliter obſservari iubentur per aliam dat. Matr. 29. Martij ann. 1621. nempè, ne Clerici (præſsertim Indorum Parochi) fodinis intendere poſsſsint, vel in hoc Indos ſsuæ fidei, ac clientelæ commiſsſsos, ullo modo occupare, & exercere. Et expreſsſsiùs, & generaliùs in alia dat. Vienæ Navarræ 15. No vemb. ann. 1592. quæ Prælatis iniungit: Que no conſsientan que Clerigos, in Frailes beneficien minas, por ſser coſsa indecente, de que reſsulta eſscandalo, i mal exemplo. Nam etſsi per alias plures ſschedulas,

^† & præcipuè per quãdam proviſsionem Dom. Imp. Carol. V. datam Granatæ 9. Decemb. ann. 1526. omnibus cuiuſscunque generis perſsonis, tãtam Hiſspanis, quàm Indis liberè perrmittatur, per ſse, vel per ſservos, aut famlos, vel operarios ſsuos, mettalla ubicunque, & undecunque quærere, & effodere ſsine tertij prudicio. Hoc tamen in

^† Clericis limitatum, vel limitandum videtur; fortè ob imminens periculum, in quod dicti operarij deducuntur, à quo clerici maximè abſstinere debẽtdebent,

^† prout & ab alijs quibuslibet actibus, in quibus ſsanguis humanus effunditur. Adeò ut dixerit Bald. conſs. 432. in princ. lib. 5. quem refert & ſsequitur Tuſsch. litt. C. cõcl. 382.

^† Papam non poſsſse Clericis licentiam impartiri, ut ſsanguinem humanum effundant: & Concilium Limenſse 3. act. 2. c. 7. pag. 118. Clericis regulariter prohibeat ad bellum cõtracontra Indos, aut alias quaſscunque expeditiones |

p. 155

militares proficiſsci, eâ ratione redditâ: Quòd ibi agitur de plurimorum hominum fortunis, libertate, ſsalute, ac ſsæpè temeritate multorũmultorum, irreparabilia bello damna dentur. Aur etiam ex eo, quòd hæc occupatio metallica negotiationem, & ex magna parte mœchanicam ſsapit, que

^† Clericis etiam prohibita eſst, cap. quãquam, de cenſsib. lib. 6. cap. negotiatorẽ, diſst. 86. cum alijs traditis ab Abb. in Rubr. & cap. 1. ne Cler. vel Monachi, & in cap. cùm non ab homine, num. 2. de iudic. Socin. in cap. ſsi quis Clericus, num. 16. de foro compet. Roman. conſs. 346. num. 18. Tuſsch. d. litt. C. concl. 81. & in noſstris terminis ſsched. ann. 1563. 1575. 1588. 1592. 1604. quæ referuntur in ſsummario legum Indicarum lib. 1. tit. 9. l. 15. ubi ita in compendium rediguntur, Que los Clerigos no traten, ni contraten, por ſsi, ni por otros, ni ſsean Fatores delos Encomenderos. Et expreſssiùs in

^† Concil. Limenſsi 3. act. 3. cap. 4. & 5. ad quod ſse refert dict. ſsched. ann. 1621. Vbi inter alia, quæ ad prohibendam negotiationem Parochorum ſstatuit, ſsic habet, & cavet: Neque Indos ad mineralia ſsibi curanda mittere, vel eorum operam locare. SciãtSciant enim Parochi Indorum, mineralium officinas, ſsive ingenia, pannorum quoque lanificinas, cæteraſsq́ue quæstuarias artes, ſsibi eſsſse prorſsus interdictas. Neque enim, qui evangelizandi miniſsterium ſsuſsceperunt, Deo ſsimul & mammonæ ſservire poſsſsunt. Qui iſstorum quilibet egerit, etiam excommunicatione latæ ſsententiæ eo ipſso ſse noverit innodatum. Quæ tamen ego parum, dumin Indijs eſsſsem, obſservari vidi; & ita

^† temperanda conſserem, ut ſsi fortè Clericus in argenti fodinis, quibus Indi ſsolent diſstribui, hæreditario iure ſsuccedat, hoc beneficio privandus non ſsit, ſsaltem interim dum in perſsonas ſseculares ius ſsibi ad fodinas competens, bonis conditionibus transfert, & ita me in quæſstione facti ad conſsultationem D. Proregis Principis Squillacenſsis Limæ conſsuluiſsſse recordor.

CAPVT XIIX. De tributis, quae Indi praestare compelluntur, & eorum iustitia, & an personalia, vel realia censenda sint?

CAPVT XIIX. De tributis, quæ Indi præſstare compelluntur, & eorum iuſstitia, & an perſsonalia, vel realia cenſsenda ſsint?

SVMMARIVM CAPITIS Decimioctavi.

1 TRibutorũ præſstatio, quæ per Indos fit, pertinet ad materiam ſservitij perſsonalis.
2 Tributa ab Indis in recognitionem dominij, & ex iuſstis alijs, ac legitimis cauſsis perſsolvuntur, & quæ illæ?
3 Tributis inomnibus imponendis, & exigẽdisexigendis, quæ cauſsæ ſsoleant conſsiderari?
4 Reip. nervi, & defenſsio in tributis cõſsiſstit. L. 1. §. in cauſsa, D. de quæſstion, & alia iura de cauſsis tributorum agentia, expenduntur, & illustrantur, ibidem.
5 L. 6. titul. 24. lib. 6. & l. 11. in fin. tit. 28. par. 3. & aliæ ſsimiles explicantur.
6 Caßiodori locus expenditur ubi in tributis constituit robur, & firmitatem Reipublicæ.
7 Tributorum materiam, & iuſstificationem examinant plures DD. qui recenſsentur.
8 D. Chryſsostomi aurea verba referũturreferuntur de iuſstificatione, & utilitate præſstationis tributorum ad ſsustentationem Principis, & Magistratuum, & defenſsionẽ Reipublicæ.
9 Romani, & aliæ nationes provincijs ſsubiugatis varia tributa indicebant.
10 L. ager 27. §. ſstipendium, D. de verb. ſsign. & aliæ ſsimiles explicantur, & illuſtrãturilluſtrantur, & num. 35.
11 Collectæ, tributa, & aliæ impoſsitiones à iure Gentium originem habuerunt.
12 Tributa iustè impoſsita in foro conſsciẽtiæ, & ſsub peccato mortali debentur.
13 Tributa moderata iuſstè Indis imponi potuiſsſse, qui Auctores affirment?
14 Tributa ab Indis præstari debere, declaratum, & deciſsum fuit, in quodam conſseſsſsu Barchinonæ habito, ex Ant. de Herrera.
15 Schedulæ plures referuntur de tributis Indorum, & eorum norma, & taxatione diſsponentes.
16 Indi olim ſsuis Regulis, & Tyrannis plura, & graviora tributa, & ſservitia præſstabant, quàm hodie Hiſspanis præſstant.
17 Mexicani Indi, qui pauperes erant, certã pediculorum penſsitationem tributi nomine Motechumæ pendebant.
18 Indi Orientales quartam partem fructuũ tributi nomine ſsuis Regibus quotannis pendebant.
19 Indi Orient ales tenuio res, roſsas & flores pro tributo offerebant.
20 Indi etiam infideles, inter baptizatos commorantes, tributa ſsolvere debent.
21 Cap. iam verò 23. q. 6. ponderatur.
22 Abulenſsis inſsignis locus in materia tributorum adducitur, & expenditur.
23 Tributa præstabant Romanis Iudæi, qui illis ſsuberant, licèt ſsub religione diverſsa.
24 Tributa non ſsunt exigenda ab Indis ſsub titulo, vel compenſsatione Evangelij, quod illis prædicamus, & quare?
25 Tributorum, quæ Indi præſstant, partem aliquam aßignare eorum Parochis, & prædicatoribus, iniquum non eſst.
26 Ministri ſsalutis æternæali debent Indorum largitionibus, & proventibus.
27 D. Pauli locus 1. Cor. 9. expenditur.
28 Operarius eſst dignus mercede ſsua.
p. 156
29 Cap. Eccleſsias 13. q. 1. & cap. Epiſscopus, de offic. Ordin. expenduntur, & illustrantur.
30 Altari qui ſservit, de altarivivere debet.
31 Evangelij prædicationi ubi aliquod impedimentum cauſsatur ex temporalium receptione, omittenda ſsunt, quamvis licitè exigi poſsſsent.
32 D. Paulus qualiter ſsine ullo præmio prædicaverit, & proprijs manibus victũvictum quæſsierit, ob vitandum ſscandalum, 1. Corint. 8. & 9. 1. Theſsſsal. 2. & 2. 3. & Act. 20.
33 Temporalia ſsæpè ſsunt dimittenda propter ſscandalum puſsillorum, ex D. Thoma.
34 Tributa graviora ſsolent, & poſsſsunt imponi Gentibus, & nationibus nobis infestis, & iuſsti belli titulis ſsubiugatis, & quare?
35 Romani provincias perdomitas, earumq́ue perſsonas, & prædia tributis oner abant.
36 Ioſseph terram Ægyti qualiter Pharaoni tributariam fecerit?
37 Tertullian. Iuſstini, Plinij, & aliorum loca adducuntur de tributis variarum provinciarum.
38 Tributa leviora ſsemper impoſsita fuerunt provincijs, quæ ſse ſspontè dederunt.
39 Indis tributa leviora imponenda ſsunt, & quare?
40 Prædia, & poſsſseſsſsiones, quas Indi habebãt tempore ſsuæ infidelitatis, eis relinqui iubẽturiubentur per Bullam Pauli III. & plures ſschedulas Regias.
41 Cap. Iudæi, verſs. Si qui prætereà, de Iudæis, expenditur, & illuſstratur.
42 Tributa nulla imperari poſsſsunt Indis ratione ſsoli, & prædiorum, & quare?
43 Italicæ provinciæ, & Italica prædia, quæ eſsſsent, & quæ privilegia haberent.
44 Tributa levia, moderata, & taxata Indis imponi, ſsemper noſstri Reges curarunt, & iuſsſserunt.
45 Schedula Pintiæ, & alijs cavetur, ut tributa Indorum in rebus, & fructibus taxentur, qui pro varietate regionum facilè ab illis haberi poßint.
46 Dom. D. Franc. à Toleto Prorex Peruanus laudatur in viſsitatione, & taxatione, quam fecit pro tributis Indorum.
47 Tributorũ Novæ-Hiſspaniæ taxatio, quibus commiſsſsa, & qualiter facta fuerit?
48 Principes ſsub peccato lethali, & obligatione reſstitutionis debent moderari tributa iuxta facultates ſsubditorum. Cap. ſsuper quibuſsdam, §. penult. de verb. ſsignif. cap. non ſsanè 14. q. 5. & alia iura de tributis agentia, expenduntur, & illuſstrantur, ibid.
49 Tributa iniuſstè, & tyrannicè impoſsita fraudari licitè à ſsubditis poſsſsunt.
50 Indi minoribus, & levioribus tributis, quàm alij vaſsſsallionerari debẽtdebent, & quare?
51 Operarum, & ſservitiorum perſsonalium, præbitio inter tributa connumer atur.
52 Onere duplici nemo gravari, velmol eſstari debet.
53 Hybicas apud Plutarch. dicebat Antonio: Si vis duas collectas, da duas meſsſses.
54 Indis, qui gravia tributa indicunt, vel indicenda ſsuadent, eo prætextu, quòd otioſsi ſsint; meritò à Ioſsepho Acoſsta reprehenduntur.
55 Tributa, quæ tum Indis, tum alijs imponuntur, quam proportionem, & æquitatem habere debeant?
56 Fr. Ioan. Zapata graviter queritur de duritie, & augmento tributi Indorum NovæHiſspaniæ.
57 Rex noſster pijſsſsimus multũmultum debet curare, ne Indi gravium tributorum exactione vexentur, & repellere contrarium ſsuadentes.
58 Tributa ea tantùm iuxta, & ſsecura putat Caſsſsiodorus, quæ poteſst lætus poſsſseſsſsor offerre, & Princeps cum bona conſscientia accipere.
59 Regni unica ſsalus est, habere vaſsſsallorum opulentiam, benevolentiam, & promtitudinem.
60 Nervæ Coccei Imp. Rom. exemplũexemplum in ſsubditis ſsublevandis.
61 Marcus Antonius Imperator vaſsa ſsua omnia, & ſsupellectilia vendere maluit, quàm provincias tributis onerare.
62 Bonorum Regni conſsumtio, parit conſsumtionem vitæ vaſsſsallorum.
63 L. & qui originem, §. Præſses, D. de muner. & bonor. expenditur, & illuſstratur.
64 Tributa nimia Rempublicam strangulãtstrangulant, & pauperes necant, ex Salviano.
65 Tributa & vectigalia cum exceſsſsu imponentes, & exigentes, quàm graviter peccẽtpeccent, & exempla quorundam Piorum Imperatorum.
66 Provinciæ in perpetuum redduntur deſsertæ propter nimias exactiones, ex Cicerone; & contrà ſsi relevẽturreleventur, omnia augentur, & florent, & ſsubditi multiplicantur.
67 Boni Regis officium quod? ex Xenophonte.
68 Divitiæ veræ Principis, quæ ſsint? ex ſsententia Apollonij.
69 Atrum ſsordidumq́ue eſst aurum, quod ex lacrymis ortiur.
70 Inſsolita ſsi exigantur, conſsueta fortè ceſsſsabunt, ex Symmacho.
71 Principem tunc magis ſsuos redditus augere cùm tributa minuit, ex Caßiodor.
72 L. 2. tit. 10. par. 2. verſs. Otro ſsi, põderatur.
p. 157
73 Principes aliqui referuntur, qui gravia, & inſsolica tributa exegerunt, & quòd Tyrannidis notati fuerint.
74 Tyranni qui plus æquo vaſsſsallos tributis onerant, in ſsacra Pagina emunctores vocantur, & quare?
75 Tributa iniuſsta quidam Regi Gallico proponens, & ſsuadens, quas pœnas dederit?
76 D. Franc. de Paula apud Ludovicum XI. Galliarum Regem dictum, & mir aculum inſsigne, ſsuper gravi, & iniuſsta tributorum impoſsitione.
77 Manuel Commenus, & Baſsiliſscus Impp. qualiter à Deo puniti fuerint ob graves exactiones.
78 Tributa, quæ ab Indis præstantur, magis cenſsenda, & appellanda ſsunt perſsonalia, & capitationis, quàm realia, & quare?
79 Capitationis, tributũtributum apud Romanos quale effit, & quibus alijs nominibus vocatum? Lunica, C. de capitat. civium cenſsih. exim. lib. 11. & aliæ de hoc tributi genere agentes, declarantur, ibid
80 Tributũ, quod nos Hiſspani vocamus, Moneda forera, & Martiniega, quale ſsit?
81 Tributa, quæ ab Indis præſstantur, vel ex eo ſsolo, quòd in Regijs ſschedulis non deciditur, quòd ſsint realia, perſsonalia cenſsendà ſsunt.
82 Res quælibet libera eße præſsimitur.
83 Tributum etiamſsi contineat obligationẽ dandi aliquam rem, vel quantitatem, debet iudicari perſsonale, & non reale.
84 Tributum dicitur perſsonale, etiam ſsi deſsignentur & taxentur res, vel prædia, aut fructus, ex quibus ſsolvi debet.
85 Perſsona, quæ principaliter obligatur ad ſsolutionem tributi, magis attenditur, quàm res, quæ ſsolvi debent.
86 Tributa Indorum in rebus certis ſsolvi iuſsſsa ſsunt, non ut ſsint realia, ſsed ut eaſsdem res procreare, & conſservare compellantur.
87 L. domini prædiorum 5. C. de agricolis & cenſsit. lib. 11 & l. 1. C. de paſscuis publicis, ponderatur, & illuſstratur.
88 Indorum perſsonæ ſsunt principaliter obligatæ pro tributis eorum, non autem prædia, vel alia bona.
89 Tributaria prædia ad quemcunque poſsſseſsſsorem tranſseunt cum onere tributorum. L. Imperatores, D. de publican. & vectigal. & ſsimiles declarantur, ibid.
90 Indorum prædia, & bonalicèt tributis obligata non ſsint, benè tamen capi, & detineri poſsſsunt pro eorum ſsolutione. L. 1. & 2. de capiend. pignor. trib. cauſsa, & l. nemo carcerem, C. de exact. tribut. explicantur, ibidem.
91 Tributa Indorum mortuorum, vel abſsentium à præſsentibus exigere iniquum eſst, & contrà eorumdem tributorum naturam.
92 Perſsona ceſsſsinte, vel deficiente, ceſsſsat quoque onus, vel præstatio ei iniuncta.
93 Lunica, C. ut nullus ex vicaneis, lib. 11. & plures ſsimiles, quæ prohibent alios pro aliorum tributis moleſstari, ponderãturponderantur, & illuſstrantur.
94 Tributa Indorum non in toto municipio, ſsed in unoquoque tributario taxari ſseparatim debent, ne alij pro alijs conveniãtur.
95 Talea, vel tributum ubi imponitur loco, vel univerſsitati, ſsuperſstities ſsolvunt pro deficientibus, donec fiat novum æſstimum, ſsecundùm opinionem Bart receptam.
96 Bartolus ſsibi contrarius reperitur in eadem tractatione.
97 Conſsuetudo, vel ſstatum, ut iuvenes ſsolvãt tributa pro ſsenibus, vel abſsentes pro præſsentibus, an valeat? & quas circumstantias requirat?
98 Indine pro aliorum tributis conveniantur, & affligantur expreſssè aliquibus ſsehedulis cautum eſst, quæ recenſsentur, & n. 96.
99 Lex quoties facit mentionem de remedio, diſsponere videtur, ut remedium interponatur, in caſsu de quo loquitur.
100 Tributa à viduis uxoribus, pro maritis, à filijs pro patribus, vel è contrario exigere, durum eſst, & omni iure prohibitum.
101 L. 1. & per totum, C. ne uxor pro marito, &c. ne filius pro patre, ponderantur, & illuſstrantur.
102 Caßiodori elegans locus expenditur.
103 Tributa etiam ſsi mixta ſsint, hoc est perſsonis pro rebus impoſsita, coſsſsat collecta, ſsi perſsona ex iuſsta aliqua cauſsa à contributione eximatur.

AD eandem

^† quoque tractationẽ ſservitij perſsonalis Indorum pertinere videtur tributorum præſstatio, quæ illis vatiê pro varietate locorum, & provinciarum iniungitur, Regibus noſstris faciẽdafacienda, vel de eorum conſsenſsu, & mandato privatis, quibus ipſsi hoc beneficium indulſserunt, quos IndorũIndorum Patronos, Commendatarios, ſseu feudatarios appellamus.

p. 158

De cuius

^† præſstationis iuſstitia, & æquitate dubitare non licet. Nam ſsive Regem noſstrum potentiſsſsimum verum, & abfolutum harum Indiarum dominum eſsſse fateamur, ut iam hodie abſsque dubio fateri debemus: ſsive earum generalem Protectorem, & Adminiſstratorem ad Indos gubernandos, defendendos, & Chriſstianâ Fide, Religione, & moribus imbuendos, iuxta ea, quæ in prioribus libris latiſsſsimè diſsputavimus, affirmare quidem debemus, iuſstum, & neceſsſsarium fuiſsſse, & eſsſse, ut Indi ipſsi viciſssim eidem aliquid contribuerent, quo, & ſsupremam eius dominationẽ agnoſscerent, ſsumtus iuvarẽtiuvarent, & miniſstros, ac milites alerent, quibus hæ adeò extenſsæ, & hoſstibus Fidei infenſsæ provinciæ, ſsartæ tectæ tueri, & tam pace, quàm bello, defendi, ac gubernari poſsſsent.

Has etenim

^† eſsſse communes, & generales in omnibus Regnis tributorum ſsolvendorum cauſsas, apertè oſtendũtoſtendunt I.C. in l. ager 27. verſs. Stipendium, D. de verb. ſsignif. l. 1. §. in cauſsa, D. de quæſstion. ubi Vlpian. docet

^† in cauſsa tributorum Reip. necuos conſsiſstere, cap. unico, quæ ſsunt regal. in uſsib. feud. cap. pervenit, cap. innovamus, de cenſsibus, cap. tributum, & per totum 23. q. 8. cap. ſsi tributum 11. q. 1. cap. ſsuper quibuſsdam, de verbor. ſsignific. Novella Iuſstiniani 149. & Novell. 16. de Præſsid. provinc. §. atque ut hæc; elegans

^† text. de iure noſstro Regio in l. 6. tit. 24. l. 11. in fine, tit. 28. par. 3. ibi. Efueronles otorgadas eſstas coſsas, porque ovieſsſsen con que ſse mantovieſsſsen honradamente en ſsus deſspenſsas, è con que pudieſsſsen amparar ſsus tierras, i reinados, iguerrear contra los enemigos de la Fè, i porque pudieſsſsen eſscuſsar ſsus pueblos de echarles muchos pechos, i agravamentos, l. 53. tit. 6. par. 1. l. 5. tit. 7. par. 5. in princip. ibi: Guiſsada coſsa es, l. 6. tit. 28. par. 3. ibi: Pechos, ò tributos ſson los que ſse pagan al Rei en ſseñal del reconocimiento del ſseñorio. Eleganter

^† Caſssiod. lib. 12. var. epiſst. 16. ibi: Quoniam Reip. ordo tali conſstituto, & merito votorum ſsiſstere cernitur, quod pro cunctorum utilitate præſstatur. Diligenda ſsunt iſsta, unde Reſspub. videtur eße firmiſssima. Quæ dum redeunte cenſsu reficitur, ſstatus ſsui firmiſssimo robore continetur. Iunctis alijs

^† quæ adduxi ſsup. hoc lib. cap. 13. n. 23. & ſseqq. & latè in hanc rem congerũtcongerunt Scribentes in Rubr. & l. 1. D. de publ. & vectigal. in Rubr. C. de annon. & trib. lib. 10. C. de cenſsibus, lib. 11. D. Thom. 2. 2. q. 63. Archid. in c. ſsi quis Romipetas 24. q. 3. Lucas de Pena in l. annonas, C. de erogat. militar. ann. Greg. Lopez, & eius Additionat. Humada in l. 9. tit. 6. par. 1. gloſsſs. 3. num. 11. cum ſseqq. Otalora de nobilitar. 1. par. cap. 2. & cap. 3. num. 5. & 6. Nicol. Feſstaſsius, & Ægid. Amat. in tract. de æſstimo, & coliectis, Dionyſs. Gotthofred. in notis ad Novell. Leonis 25. Ioann. Garcia de expenſs. cap. 21. num. 35. Menchac. controverſs. illuſst. cap. 8. Navarr. in cap. fraternitatis 12. q. 2. à num. 46. Iuſst. Lipſs. lib. 4. civil. doct. cap. 11. & plurimi alij relati à Bobad. in Politica lib. 5. cap. 5. n. 2. Quibus addo IoãIoan. Baptiſst. Coſstam conſs. 1. Vveſsemb. conſs. 27. & 45. Petr. Greg. lib. 3. de Rep. cap. 4. & 7. & lib. 3. ſsyntagm. cap. 3. & cap. 6. n. 3. Petr. Andr. Canonher. in Aphoriſsm. Polit. 1. tom. pag. 270. Gail. lib. 2. obſservat. 52. per tot. Cuiac. lib. 7. obſservat. cap. 3. Blas Diaz Flores var. quæſst. cap. 22. fol. 193. Sixtinum de regalib. lib. 2. cap. 14. per tot. Henric. Bocer. in eod. tract. cap. 3. ex n. 196. Laſsart. in præfat. ad tract. de decim. emt. & vendit. Avendañ. de cenſsib. lib. 1. cap. 1. per tot. & in tract. de iuſst. impoſs. tribut. Molin. Theolog. de iuſstit. & iure 1. par. tract. 2. diſsp 75. & ſseqq. Sylveſst. & alios Summiſstas, verb. Tributum, LeſsiũLeſsium de iuſst. & iure, lib. cap. 33. Salas de legib. tract. 14. diſsp. 15. ſsect. 10. Mag. Marq. qui elegantiſsſsimè loquitur, in Gubernat. Chriſst. lib. 1. cap. 16. pag. 85. & ſseqq. Valdes de eleemoſsyn. 4. par. n. 1. fol. 94. Dom. ValençuelãValençuelam conſs. 99. per totum, Navarrete diſscurſs. polit. 13. fol. 113. Carol. de Tapia deciſs. 23. n. 36. Adam Contzen lib. 8. Politicor. cap. 7. & ſseqq. Synopticas obſservationes de collectis, & contributionibus Imperij, obſservat. 1. & ſseqq. Andr. CoclæũCoclæum, qui utinam ita pius eſsſset, ac doctus apparet, in eod. tract. de contribution. & noviſssimè, ac prudentiſssime P. IoãIoan. Ant. Velazq. de opt. Princip. lib. 4. adnot. 15. pag. 479. Barboſs. in l. competit, C. de præſscript. trig. n. 7. & ſseqq.

Et placet adſscribere aurea verba

^† D. Chryſsoſst. homil. 23. ubi eaſsdem cauſsas iuſstificandi tributa agnoſscens, ſsic ait: Innumera bona civitatibus per Magiſstratus obveniunt, quæ ſsi ſsustuleris, omnia ſsimul peſsſsum ibunt: ita ut neque urbes, neque agri, neque domus, neque forum, aut aliquid aliud conſsiſstere queat, ſsed omnia ſsimul ſsubvertantur, potentioribus imbecilliores impunè devorantibus. Proptereà ab antiquis temporibus communi omniũomnium ſsententia Principes à nobis ſsuſstentari debere viſsum eſst, ob id, quòd ſsua ipſsorum negligentes, communes curant. Et mox: Quòd ſsi Paulus, tunc, cùm Gentiles adhuc eſsſsent Principes, iſsta præcepit, multo magis oportet ea fidelibus exhibere.

Qua de cauſsa

^† Romani, & reliquæ ferè totius orbis nationes, ubi aliquas provincias bello, aut aliâ ratione ſsubiugabant, vel in ſsuã ditionem recipiebant, ſstatim illis tributa, & ſstipendia indicebant, modò prædiorum, modò |

p. 159

perſsonarum, ſsive capitum conſsiderationem habentes, ut ſsic militibus præmia præſstare poſsſsent, & ipſsis provinicijs debellatis conſsulere, ut conſstat ex l. 3. D. de cenſsib. l. inter debitorem 42. D. de pact. l. neque ſtipendiũſtipendium 13. D. de impenſs. in reb. dotal. fact. l. Iulianus 13. §. idem Iulianus, D. de action. emt. l. generali 32. §. fin. in fin. D. de uſsufr. legat. l. filijs 21. §. ult. D. ad Municipal. §. per traditionem, Inſstit. de rer. diviſs. ubi Theoph. & Balduin. ita & benè notarunt; & latiùs Briſsſson. de verbor. ſsign. lib. 18. verb. Tributum, idem Briſsſson. de Reg. Perſsar. ex pag. 120. Petr. Gregor. lib. 11. de Repub. cap. 11. num. 5. Alex. ab Alex. lib. 4. Genial. cap. 10. Pancirol. in theſs. var. lect. lib. 3. cap. 31. Cæl. Rhodig. lib. 28. antiq. lect. cap. 30. & ſseqq. Bullenger. de Roman. Imp. lib. 9. cap. 22. & ſseqq. Contzen d. cap. 7. Iuſst. Lipſsius de magnit. Rom. lib. 2. cap. 2. Vvolphan. Lazius de Rep. Rom. lib. 2. cap. 13. Durant. Caſsſsellius lib. 2. var. cap. 4. & Alciat. Rebuff. Forner. & Bræchæus per text. ibi

^† in d. l. ager 27. §. ſstipendium, D. de verb. ſsignif. ubi Vlpianus hùc reſspiciens ait: Stipendium à ſstipe appellatum eſst, quòd per ſstipes, id eſst modica æra, colligatur. Idem hoc etiam tributum appellari, Pomponius ait: Et ſsanè appellatur ab intributione tributum, vel ex eo, quòd militibus tribuatur. Cui conveniũtconveniunt Feſstus Pompei. lib. 17. de verbor. ſsignif. & Marcus Varro lib. 4. de ling. Lat. niſsi quod hic, initio, pecuriam eam, quæ populo imperabatur, tributum appellatũ eſsſse inquit, eò quòd tributim à ſsingulis pro portione cenſsus exigeretur. Et tradit alia Pãcirol. in theſsaur. var. lect. pag. 243. & alibi paſsſsim, plurima de tributis adducens, & noviſsſsimè D. Nicol. Ferdin. à Caſstro exercit. Salmãt. 1. ex num. 21.

Atque

^† hac propter, collectas, munera, & tributa à iure Gentium initium habuiſsſse, à quo & bella orta, regna condita, & dominia diſstincta, l. ex hoc iure, D. de iuſst. & iur. optimè notat & proſsequitur Feſstaſsius d. tract. de collect. §. exactio, num. 1. Ægid. Bened. in d. l. ex hoc iure, 1. par. cap. 3. n. 11. Petr. Heigius 1. par. q. 17. n. 2. & ante eos Greg. Theolog. in orat. ad Iulian. ita ſscribens: Ex peccato penuria nata eſst, pernicioſsæ cupiditatis mater, quæ bella peperit, à quibus orta ſsunt tributa, quibus in divina condẽnatione nihil gravius est, & acernbius, &c.

^† quod magis eſst, ſsi iuſstè impoſsita ſsint, etiam in foro conſsciẽtiæ, & ſsub peccato mortali, & reſstitutionis obligatione ſsolvi debere, rectè docent D. Paulus ad Rom. 13. Panorm. & alij in cap. innovamus, de cenſsib. Sylveſst. in ſsumm. verb. Gabella 3. q. 8. Alphonſs. à Caſstro de lege pœn. lib. 1. cap. 11. & de iuſsta hæret punit. lib. 2. cap. 14. col. 2. Covarr. in reg. peccatũpeccatum, 2. par. §. 5. Soto, Navarrus, Navarra, Valentia, Leſssius, Eman. Rodrig. & plures alij ex Theologis, & Summiſstis, quos refert & ſsequitur Fr. Ioan. Zapata in tract. de iuſst. diſstrib. 2. par. cap. 19. num. 7. Marquez d. lib. 1. cap. 16. §. 3. pag. 95. Salas dict. ſsect. 10. Contzen d. cap. 7. §. 18. & Bobad. d. lib. 5. Polit. cap. 5. num. 4. litt. A.

Et in

^† noſstrorum Indorum terminis, quòd eis iuſstè moderata tributa imponi potuerint, benè ex ſsup. dictis principijs, & rationibus agnoſscit, & probat Matienz. in tract. M.S. de moderat. Regn. Perù 1. par. cap. 12. & ſseqq. & Acoſsta de procur. Ind. ſsalut. lib. 3. cap. 6. multis hoc ſsacræ Paginæ, & ſsanctorum PatrũPatrum locis, & doctrinis confirmans, & ita concludens: Tributa ergo neceſsſsaria ad ſspiritua lem, politicamq́ue gubernationem, certa ratione moderata, ac definita, non iniquè Indorum gens pẽdere exiſstimanda eſst, quam rem cùm & divinorum librorum auctoribus, & ratio ipſsa ſsatis muniat, atque confirmet, neque noſtrorũnoſtrorum Theologum, eorum quoque, qui cauſsæ Indicæ studioſsores ſsunt, aliquanta ab eis tributa exigi poſsſse, quiſsquam neget, nihil eſst, cur in loco plano, & expedito amplius immoremur.

Idem quoque (Acoſstâ non relato) reſsolvit Zapata ubi ſsup. cap. 21. dicens: Licitè & iuſstè Indis tributa constitui potuiſsſse, & rectè ab eis exigi deberi. Non ſsolùm ea, quæ primò à primæva huius Regni debellatione impoſsita fuerunt, de quibus non dubitamus; ſsed & ea, quæ de curſsu temporis paucis ab hinc annis, noviter constituta fuere, antiqua augendo, de quibus poſsſset eſsſse diſsſsenſsio.

Et Antonius Herrera in hiſst. gener. Indor. decad. 4. lib. 6. cap. 11. recenſset,

^† quôd cũcum anno 1529. in quodam conſseſsſsu Barchinonæ habito à viris doctis, & religioſsis ex Caroli V. Imperatoris, ac Regis noſstri Opt. Max. iuſsſsu, ſseriò tractatum fuiſsſset, quid Indi præſstare deberent, reſsolutum fuit, nulla alia ſservitia perſsonalia præſstare debere, quàm, quæ Hiſspani homines, & vaſsſsalli præſstant, & decimas Deo, ac Regi tributa, quæ eis iuſstè, & cõmodê imponi poſsſsent, facultatum eorum, ac provinciarum conſsideratione habitâ.

Eôq́ue reſspiciunt

^† plures ſschedulæ, quæ varijs temporibus de hac tributorum materia expeditæ reperiuntur, & habentur in 2. tom. impreſsſs. pag. 135. cum multis ſseqq. in quibus, eorum iuſstificatione ſsuppoſsitâ, norma præſscribitur, quâ imponi, & exigi debeãt. Et in ſschedul. data Pintiæ 29. Septembr. ann. 1555. exprimitur, quòd hæc tributa Indi in recognitionem ſsupremi dominij noſstrorum Regum ſsolvere debent. Quam rationem etiãetiam expreſs |

p. 160

ſsit nobilis illa proviſsio, quæ fromam ſsucceſsſsionis Commendorum præſscripſsit, dat. Matriti 26. Maij ann. 1536. ſsimul etiãetiam adijciens, hoc neque novum, neque grave Indis futurũ fore, cùm Reges noſstri in eorum locum fuerint ſsubrogati,

^† quibus ipſsi Indi anteà parebant: ſsub quorum tyrannide, vir credibile eſst, quàm gravi tributorum, & aliorum ſservitiorum onere premerentur, ut refert Acoſsta in hiſst. naturali & morali Indiarum lib. 6. cap. 15. & de procur. Ind. ſsalut. lib. 3. cap. 9. pag. 308. Fr. Hieronymus Romanus in Rep. Mũd. 3. par. lib. 1. de Repub. Ind. Antonius Herrera d. hiſstor. gener. Ind. decad. 2. lib. 7. cap. 12. & decad. 3. lib. 4. cap. 17. Garci-Laſsſsus Inca in ſsuis commentar. de IncarũIncarum hiſstoria lib. 5. cap. 5. & cap. 15. & 16. Fr. Ioan. Torquemada in Monarch. Ind. lib. 5. cap. 16. pag. 685. & 716. & alij, quos Ego congeſsſsi 1. tom. de Ind. iure lib. 2. cap. 12. num. 5. & ſseqq.

Adeò, ut teſste eodem Herrerâ decad. 2. lib. 8. cap. 5. pag. 264. in Mexicana

^† provincia, ubi Indi ita pauperes eſsſsent, ut nihil aliud haberẽt, quod tributi nomine Motechumæ eorum Regi pendere poſsſsent, pediculorum ſsaltem certam penſsitationem facere cogerentur, quos ſsacculis incluſsos offerebant, quorũ plures in Regis Palatio in camera ad hoc diſspoſsita, ab Hiſspanis repertos, cõmemorat. Vt ſsic minus mirabile videri poſsſsit,

^† quod de alijs Indis agens tradit Alex. lib. 4. Gen. cap. 10. inquiens, Indos æquali omnes onere premi. Nam quartum fructuum partem Regibus, annis ſsingulis, pendere cogebantur. Et Ioan. Metellus relatus in Theatr. vitæ humauæ lib. 6. vol. 3. pag. 813. ubi ait,

^† apud Indos, tenuiores, Regibus ſsuis, munerum loco, roſsas noſstrates offerre ſsolere, quibus eorundem Regum cubicula inſsternantur. Adeòq́ue Regi Biznagarenſsi, quotannis, ex odoribus, & floribus tributa ad quinque prope millia Hiſspanicorum aureorum ſsummam ſsolvi.

Et eſst adeò verum hæc tribut licitè ab Indis depoſsci,

^† ut etiam ab infidelibus necdũ baptizatis, inter baptizatos commorãtibuscommorantibus, exigi poſsſse, optimè reſsolvat Acoſsta d. lib. 3. de procur. Ind. ſsalut. cap. 13. etenim Principi ſsubditi hi quoq;quoque ſsunt, poſsteà quàm terra hæc in illius ditionem venit; ſsiquidem iſstis non minus ius dicit, & tutelam, ac defenſsionẽ impartitur, quàm cæteris: ac proinde quemadmodum olim Paganis Chriſstiani tributa pëdebant, cùm illi rerum potirentur, ita nunc temporis, Chriſstianis Pagani nõnon iniuriâ perſsolvunt. Ad quod probandũprobandum inter alia adducit ſsententiam D. Gregorij lib. 3. epiſst. 26. ad Ianuarium EpiſcopũEpiſcopum,

^† quæ habetur in cap. iam verò 23. q. 6. ubi nõnon ſsolùm communibus tributis, verùmetiam maioribus, ruſstices infideles, inter fideles degentes, gravari poſsſse, inquit, ut ſsic, ipsâ exactionis ſsuæ pœnâ, compellantur ad rectitudinem feſstinare. De quo Ego plura alia dixi d. 1. tom. lib. 2. cap. 18. n. 38. & ſseqq.

Et potuit allegare

^† inſsignem locum Abulenſsis ſsup. Matth. cap. 22. q. 103. ubi exponẽs illud verbum Chriſsti Domini: Reddite ergo, quæ ſsunt Cæſsaris, Cæſsari. In quo ſsecundùm D. Hieron. & Theophyl. Redemtor noſster tributa ſsua Principibus dari præcepit, prout & exponit l. noſstra 56. tit. 6. part. 1. in quæſstionem deducit,

^† an Iudæi, qui Romanis ſsuberant, licèt ſsub religione diverſsa, eis tributa præſstare deberent? & ita multũmultum ad propoſsitum Indorum fidelium, vel infidelium, de quibus agimus, inquit: An Iudæi tale, vel tale tributum Cæſsari debeant? non poteſst patere, quia hæc eſst multum particularis conſsideratio. Sed an aliquid debeant? non poteſst dubitari; idq́ue tum ob alias, tum etiam ob rationem publicæ adminiſstrationis, & trãquillitatis Hæc enim omnia Cæſsar præstabat; nã ponebat Præſsides, & Indices, qui foralia omnia definirent, & contentiones terminarent, & ſspecialiter criminalia. Nam in civilibus Iudæ habebant Iudices de ſse ipſsis; in criminalibus tamen non. Vnde non licebat illis interficere quemquam, ut ipſsi dixerunt Pilato, Ioan. 18. & tenebat regionem in pace, cobibens omnes tumultus, & ſseditiones, & ad hoc habebat legiones, & Centuriones in Indæa, qui erant Romani, vel Gentiles, ut ſservarẽt tranquillum ſstatum publicum: & faciebat, ut nulla alia gens pugnaret contra Iudæos: & ſsi quis pugnare vellet, ſsuſscipiebat Cæſsar defenſsionem patriæ. Ideò pro his multa debita erãt ei, quia non debebat pro his omnibus militare ſsuis expenſsis. Sic enim dicit Theophyl. ſsuper hoc verbo: Tuetur te Princeps tuus ab hoſstibus, vitam tuam reddit tranquillam, pro his ergo teneris in cenſsu. Sed hoc ipſsum, quod ſsolvis numiſsma ab eo habes, reddes ergo numiſsma Regium Regi: Paulus Oroſsius de Ormeſsta ait: Tributum præmium pacis eſst, nos tributa dependimus, ne bella patiamur.

Praedicta tamen

^† eo primum ſsenſsu accipienda ſsunt, ut nullatenus reputemus, hæc tributa ab Indis extorqueri in præmium, & compenſsationem Evangelij, & Baptiſsmi illis communicati. Hoc enim neſsas eſsſset, ut benè obſservat Acoſsta d. lib. 3. cap. 7. & nihil proſsectò à Simonis vitio diſstaret, niſsi quòd nefarius ille pecuniam pro gratia dare nitebatur, ut habetur Actor. 8. Nos verò gratiam pro pecunia dare deſsideraremus, qod minimè ferendum eſst: cùm, quæ gratis accepimus, |

p. 161

gratis dare iubeamur, Matth. cap. 10. Quamvis non ſsit iniquam

^† ex eiſsdem tributis, quæ tuitionis, gubernationis, & ſsupremi dominij recognitionis, atque alijs iuſstis titulis, de quibus ſsuprà egimus, imponuntur, aliquid eorum Parochis, & animarum Paſstoribus aſsſsignare (ut re ipsâ fieri videmus) ex quo ſse competenter alere poſsſsint. Teſste enim eod. Acoſstâ d. lib. 3. cap. 10. pag. 113.

^† Miniſstri ſsalutis æternæ ali debent Indorum largitionibus, & proventibus, quos ipſsi divino verbi, & Sacramenti pane nutriunt. Cùm hoc non tam diſspoſsitionis humanæ, quàm divini eſsſse iuris notiſsſsimum ſsit, & omni lege definir,

^† D. Paulua omnium GentiũGentium Doctor, his verbis oſstendat 1. Cor. 9. Quis militat ſsuis stipendijs unquam? quis planta vineam, & de fructu eius non edit? quis paſscit gregem, & de lacte eius non manducat? Numquid ſsecundùm hominem hæc dico? An & lex hæc non dicit? Scriptum eſst enim in lege Moyſsi: Non alligabis os bovi trituranti. Si nos ſspiritualia vobis ſseminamus, magnum est, ſsi carnalia veſstra metamus? Neſscitis quoniam qui in ſsacrario operantur, quæ de ſsacratio ſsunt edunt, & qui altari deſserviunt, cum altari participant. Et idem

^† in lege Evangelica Christvs Dominus non ſsolùm permiſsit, verùm & ordinavit ijs, qui EvangeliũEvangelium annuntiant, Lucæ & Matth. 10. ibi: Dignus est operarius mercede ſsua. Quarum

^† auctoritatum meminit text. in cap. Eccleſsias, verſs. Item Apoſstolus 13. q. 1. & in cap. Epiſscopus, de offic. Ord. in 6. & Ego alias adducens ſsup. c. 5. num. 82. Et

^† inde etiam natum eſst adagium, qui altari ſservit, de altari vivere debet, dequo latè Roman. conſs. 344. in caſsu, num. 1. & Cardin. Tuſsch. litt. A. conclug. 312. & alij apud Alvarez de Velaſsco in axiomat. iur. litter. A. num. 231. & Laborium var. lucubrat. tit. 2. cap. 14. num. 5.

Licèt

^† hæc quoque omittere oporteat, ut idem ipſse Apoſstolus Paulus & verbis, & exemplis oſstendit, ne aliquod impedimentum Evangelio, quod prædicatur, inferri poſsſsit, ut conſstat 1. Corinth. 8. & 9. & 1. Theſsſsal. 2. & 4. & Actuum 20. Vbi

^† ſse ſsuis manibus laboraſsſse, & operatum fuiſsſse inquit, ne aliquem gravaret, dum Evangelium prædicabat, prout latiùs retuli ſsup. cap. 14. num. 111. Et

^† huc reſspicit D. Thom. 2. 2. q. 53. art. 8. dũ docet, quòd ſsæpè temporalia ſsunt dimittenda propter ſscandalum puſsillorum.

Secvndò animadvertere oportet, quòd licèt

^† gentibus, & nationibus nobis infenſsis, & iuſstis, ac legitimis bellis titulis, & rationibus ſsubiugatis, gravit tributa, pro victorum arbitrio, poſsſsint, & ſsoleant imperari, ad eorum temeritatem, vel contumaciam puniendam, vel damna, quæ intulerant, & ipſsius belli expenſsas reſsarciendas, ut pluribus exemplis ex ſsacra Scriptura petitis, oſstẽdit Acoſsta eodem lib. 3. cap. 7. Et in

^† Romanis videmus, qui, ut ſsuprà tetigimus, non ſsolùm perſsonas, verùm & provincias ipſsas perdomitas in poteſstatem ſsuam redigebant, earumq́ue urbes, & prædia tributis onerabãtonerabant, quæ ratione ſsoli, vel fundi ſsibi tanquam veris, & novis dominis ab antiquis poſsſseſsſsoribus pẽderentur, ut in d. l. ager, §. ſstipendium, cum ſsimilibus ſsup. relatis, & notavit gloſsſs. in l. 1. §. 1. verb. Pendant, D. de publ. & vectigal. Abb. in cap. de terris, n. 3. de decimis, text. in cap. ſsi tributum 11. q. 1. & in cap. ſsancitum 23. quæſst. 8. quæ propriè de his prædiorum tributis loquuntur.

Ad quæ etiãetiam

^† reſspicit illud Geneſs. 47. ubi ſsanctus Ioſseph poſstquàm univerſsam terram Ægypti ſsubdidit Pharaoni, eandem Ægyptijs reliquit, quintâ portione frumentariâ perpetuò uſsibus Regis addictâ, utpotè à quo illis prædia conceſsſsa fuerant. Et

^† Tertull. in Apolog. c. 13. ibi: Si agri tributo onuſsti viliores, hominum capita ſstipendio cenſsa ignobiliora. Nã hæc ſsunt notæ captivitatis. Iuſstin. lib. 1. Sed ctvitates, quæ Medorum fuerant tribitariæ, Plin. lib. 12. c. 7. Etiam ad Morinos uſsq; pervecta, ad tributarium pertinet ſsolũ; cum alijs, quæ tradit Ludovic. Montal. in tract. de reprob. ſsent. Pilati, art. 3. n. 4. D. Valençuela in monit. contra Venet. 4. par. n. 145. & Adã Contzen d. lib. 8. cap. 7. num. 15.

At verò

^† provincijs, quæ ſspontè ſse dedebant, leviora tributa ſsemper impoſsita fuerũtfuerunt, ut de eiſsdẽ Romanis obſservat Guid. Pãcirol. in theſsauro var. lect. lib. 3. cap. 31. pag. 368. adducens exemplum de Anglis, qui impenſsis tantùm alẽdialendi exercitus ſsunt onerati. Vnde de eis dixit Strab. lib. 4. Geograph. Ad Britãniæ inſsulæ custodiam, nullo opus eſst præſsidio, non enim plus ordine ullo militum, vel equitatu aliquo indiget, ut ab ipſsis tributa exigantur, æqualiter enim conſstitutum ipſsis vectigal. Idemq́ue ſsupponit Petr. Greg. lib. 11 de Repub. cap. 11. n. 5. Contzẽ d.n. 18. & ſseq. Marquez d. lib. 1. cap. 16. §. 3. pag. 89. Acoſsta c. 7. & alij ex ſsup. citatis.

Vnde

^† cùm in noſstris Indis, ut plurimùm, iure belli actum nõnon fuerit, ſsed voluntaria deditio intervenerit, & Regum noſstrorum dominatio ad maiorem ipſsorum bonum, tum temporale, tum præcipuè ſspirituale introducta fuerit, ut dixi dict. 1. tom. lib. 2. cap. 9. num. 21. & 22. & lib. 3. cap. 7. num. 34. & 35. & alibi ſsæpè, conſsequens eſst, ut tributa quę illis impoſsita ſsunt, vel imponenda fuerint, |

p. 162

valdè moderentur, & ſsuaviter exgantur. Maximè eorum tenuitate, ac paupertate cõſsideratâ. Et quòd

^† prædia, & poſsſseſsſsiones, quas publicè, vel privatè poſsſsidebant, tẽporetempore ſsuæ infidelitatis, in eorum dominio, & libero uſsu relictæ ſsunt, ex voluntate, & iuſsſsu noſstrorum Regum cum iuſstitiæ, & æquitatis regulis cõformataconformata. Vt expreſssè deciditur in Bulla Pauli III. cuius meminimus d. 1. tom. lib. 2. c. 8. num. 77. & 79. & cap. 10. n. 47. & in cap. 4. legum, quas novas vocant, datis Pintiæ 4. Iun. ann. 1543. & in pluribus ſschedulis infrà citandis.

^† deſsumtum videtur ex cap. Iudæi 5. verſs. Si qui prætereà, de Iudæis, ubi diſsponitur: Quòd Iudæi, vel Sarraceni, qui Deo inſspirante ad Fidem ſse converterint Chriſstianam à poſsſseßionibus ſsuis nullatenus excludãtur: cùm melioris conditionis ad Fidem converſsos eſsſse oporteat, quàm antequàm Fidem ſsuſsceperant, habebantur, &c.

Quod

^† benè (ut ſsolet reliqua) prævidit Acoſsta d. lib. 3. cap. 7. hinc deducens, quòd ratione ſsoli, & prædiorum nulla tributa Indis imperari potuerunt: Neque enim (inquit) ſsolũ noſstrum ipſsi, occuparunt, ſsed nos illorum, ne que ad nos ipſsi, ſsed ad illos nos certè pervaſsimus. Itaq́ue Barbarorum terra ſsubditur quidem Chriſstianis Principibus, cùm primũprimum populi ipſsi ſsubduntur, ſsed nihil illius ratione Barbari debent, quam à nobis mutuati non ſsunt, ſsed nobis cum potius communicarunt. Plurimum verò intereſst, utrũutrum homines ratione loci ſsubdantur, an potius hominum cauſsa locus ipſse: hic enim res nullo modo addicũturaddicuntur, ſsed integrum ius penes dominos manet. Vt & in

^† prædijs, & provincijs accidebat, quæ apud Romanos iuris Italici eſsſse iubebãturiubebantur, de quibus agit Vlpian. & DD. in l. 7. & fin. D. de cenſsib. Covar. lib. 4. var. c. 1. n. 11. Balduin. & alij in §. per traditionem, Inſst. de rer. diviſs. & Briſsſs. de verb. fignif. verb. Italica.

Quapropter, refert Ant. Herrer. in d. hiſst. gener. Indiar. decad. 1. lib. 7. cap. 8. pag. 237. ann. 1509. circa ipſsam primam Indorum detectionem, Catholicos Reges ſsanxiſsſse,

^† ne ab Indis Hiſspaniolæ quicquam tributi nomine, præter dimidium Caſstellani, exigeretur. Et decad. 4. lib. 9. c. 14. ann. 1531. ne ab Indis Mexicanis aliquid præter moderatãmoderatam tributi taxam à Commendatarijs peti poſsſset, & ut libri harum taxationum conficerentur. Id quod innumeris propè ſschedulis, & Regijs, & proviſsionibus cautum etiam videmus, quæ habentur d. 2. tom. impreſsſs. pag. 136. & multis ſseqq. & apud Matienz. d. tract. de moder. Reg. Perù lib. 1. cap. 13. & ſseqq. dum enixè iubent, ut Indorum tributa ubique taxentur, & eâ quidem moderatione, ut Indi nullo modo graventur, nec depauperẽturdepauperentur, quin potius diteſscant, & minus longè præſstent, quàm Regulis olim ſsuis, cùm infideles eſsſsent, penſsitare ſsolebant, illiſsq́ue neceſsſsaria remaneãtremaneant ad fuas infirmitates curandas, filios alendos, filias dotandas, aliaſsq́ue vitæ neceſsſsitates commondè ſsublevandas.

^† in quadãquadam ſschedula dat. pintiæ 2. Feb. ann. 1549. alia 29. Sept. ann. 1551. alia Monzonji 18. Decemb. ann. 1552. alia Matr. 26. Iunij 1576. & alia noviſsſsima Matr. 17. Maij ann. 1601. quæ ſservitij perſsonalis formãformam diſspoſsuit cap. 3. ut hoc commodiùs exequi poſsſsit, diſsponitur, ut eadem tributa in illis rebus taxentur, & imponãturimponantur, quæ Indi ipſsi pro varietate regionum faciliùs habere, & frequentiùs ſsuis domibus alere, ſsuis ex prædijs colligere, ſsuiſsvè manibus operari, ac conficere ſsolent, ne aliter pro tributis ſsolvendis ſsoliciti, aliquid damni, vel anxietatis incurrãt.

^† Qua in re multũmultum excelluit cura & prudentia Dom. D. Franc. à Toletp Peruani Proregis, qui cũ hanc taxationem in mandatis habuiſsſset, totã illam vaſstiſsſsimam regionem luſstravit, & quid in unaquaque provincia Indi ſsolvere deberent, ſsummâ æquitate, & dexteritate definivit, & in libros, ſsive laterculos redegit, quos hodie de las taſsſsas vocamus, de quo latè agit Maitenzus ubi. qui eundem Proregem in hoc labore ſsuâ iuvit induſstriâ, Acoſsta lib. 3. cap. 8. & Agia in ſsuis roſsponſs. de ſservit. perſson. Ind. pag. 45. Et in

^† Nova-Hiſspania eadem taxatio commiſsſsa fuit Audientiæ Mexicanæ, & Proregi D. Antonio de Mendoça, ut refert Torquemada in Monarch. Indiana lib. 5. cap. 10. & ſseqq.

Et planè cùm tributorũtributorum moderatio, & iuxta

* vires, ac facultates ſsubditorum iniunctio, generaliter à Principibus valdè curari debeat, etiã ſsub peccati lethalis, excõmunicationisexcommunicationis, & reſstitutionis obligatione, ex text. & DD. in cap. ſsuper quibuſdãquibuſdam, §. penul. de verb. ſsign. cap. non ſsanè 14. q. 5. c. quando, c. ſsi Eccleſsia, in fin. 23. q. 4. l. 20. tit. fin. par. 3. l. 4. tit. 14. lib. 6. Recop. Innoc. in c. innovamus, de cẽſsib. Hoſstienſs. in ſsumm. tit de immum. Eccleſs. §. à quibus, Alberic. in l. neminẽ, C. de ſsacroſs. Eccleſs. Sylveſst. verb. Gabella 3. n. 10. Sot. de iuſst. & iur. li. 3. q. 7. art. 6. & ſseqq. cũcum alijs ex ſsup. re latis, & latè adductis à Tiraq. de retract. lign in præfat. n. 69. Otalora de nobil. 1. par. c. 3. n. 13. Avendañ. de exeq. mand. 2. par. cap. 14. n. 2. & ſseqq. Aviles in cap. Præt. c. 24. Greg. Lopez in l. 2. tit. 1. par. 2. verb. Antiguomente, & in l. fin. tit. 7. par. 5. verb. semejante, Covar. in reg. peccatum, 2. par. §. 5. in fin. Valençuela Piſscat. in l. omnes omninò, n. 5. C. de annon. |

p. 163

& trib. lib. 10. Acoſsta d. lib. 3. de procur. Ind. ſsalut. cap. 15. Bobad. d. lib. 5. c. 15. n. 8. & ſseqq. Contzẽ d. cap. 7. §. 21. & noviſssimè Maucler. in Monarch. 3. par. lib. 2. c. 9. & ſseqq. qui etiã concludunt,

^† quòd ubi ſsecus factum fuerit, licitè talia tributa fraudari poſsſsunt, poſst Abulenſs. ſsup. Matth. cap. 22. q. 102. ubi allegãs D. Chryſsoſst. ait: Tu autem cùm audieris, redde, quæ ſsunt Cæſsaris Cæſsari, illa ſscito dicere eũeum, ſsolùm, quæ in nullo pietati nocent, quia ſsi aliquid tale fuerit, nõnon adhuc Cæſsaris eſst, ſsed diaboli. In perſsonis

^† quidem noſstrorum Indorũ idẽ longè magis attendi oportet, cùm ex rationibus ſsuprà relatis, tum etiam ob abiectãabiectam, & miſserandam eorum conditionem, quæ minus de expenſsisin Regni defenſsionem, & gubernationem faciẽdisfaciendis, participat. et quòd cũ tot, atque adeò gravia ſservitia ſsubiere cogãtur (de quibus in pręcedẽtibus capitulis egimus in tributis, quoad fieri poſsſsit, levari debent, cùm operarum,

^† & munerum perſsonalum præbitio inter tributa connumeretur, ipſsiſsq́; tributis non minus utilis, & neceſsaria ſsit, ut latè docet, & probat Adam. Contzen d. lib. 8. Polit. c. 8. pag. 637. Et

^† nemo debeat duplici onere moleſstari, nec ultra vires prægravari, ut in Rubr. & Nigro, C. ne operæ à collatoribus exigantur, l. privatæ, & l. evidenter, C. de excuſsat. muner. lib. 10. & tradit Papo ad cõſtitconſtit. Burbon. tit. de iuriſsd. §. 5. Cavalcan. deciſs. 27. n. 33. pag. 2. D. Gregor. lib. 9. Regiſst. epiſst. cap. 1. ibi: Vt duplicia illic tributa (quod auditu intolerandũintolerandum eſst) exigantur: cum alijs, quæ latiùs congeſsſsi ſsup. l hoc lib. c. 1. n. 23. cũcum multis ſseqq. & cap. proximo, n. 41. & cumulat Roſsenth. de feud. 1. par. cap. 5. & Petr. Heigius q. 18. num. 18. quibus addo

^† illud, quod apud Plutarch. Hybicas dicebat Antonio: Si vis duas collectas, da duas meßes.

Quod attendens Ioſseph. Acoſsta d. lib. 3. de procur. Ind. ſsal. cap. 9. 10. & 15. meritò eorũ opinionẽ damnat, qui ab Indis, eo prætextu, quòd otioſsi naturâ ſsint, ingentia tributa exigenda eſsſse contendũt. Et probat

^† ea tantùm iuſstè, & livitè imponi, & extorqueri poſsſse, quæ ſsufficere videantur ad finem, qui in eorũeorum converſsione, tuitione, & conſservatione prætenditur, proportionis æqualitate in diſstribuendis eiuſsmodi oneribus obſservatâ, iuxta regulam generalem, quam in hac materia tradit Ariſst. lib. 5. Polit. cap. 8. Theologi omnes poſst D. Thom. in 1. 2. q. 96. art. 4. Sylveſst. verb. Gabella 3. q. 2. Sot. lib. 1. de iuſst. & iur. q. 6. art. 8. & Caiet. in ſsumm. verb. Lex: Nõ enìm (inquit Acoſsta) inſstar apiarij id tãtũ mellis in alvearibus relinquendum eſst, quantum apibus alẽdisalendis ſsufficit, ne intereant, reliquum omne auferendum: neque ut greges detondendi ſsunt, quibus vellera ita deſsecamus, ut radices ſsolùm denuò procreandæ lanæ ſsalvas eſsſse ſsinamus, exceptoigitur eo, quod & ſspiritualibus, & civilibus præpoſsitis neceſsſsarium eſsſse prudens charitas ſsanxerit, quicquid ultra ſsalutis Indorum prætextu nobis uſsurpamus, pro rapina ducendum est.

In eadem quoque ſsententia reſsidet Fr. IoãIoan.

* Zapata d. tract. de iuſst. diſstrib. 2. par. cap. 21. n. 8. & ſseqq. ubi refert tanquãtanquam oculatus teſstis, & per quadraginta annos expertus, quòd licèt annuum tributũtributum, quod olim in Nova-Hiſspania à ſsingulis Indis pendebatur, nempè de ocho toſstones, qui triginta duas dracmas, ſsive regales argenteos efficiunt, iuſtũiuſtum, & moderatum videri poſsſset, eorũeorum facultatibus conſsideratis: poſsteâ tamen, quàm pravâ quorundam ſsuggeſstione additus fuit alter toſston, los tres reales para el Rei, una gallina, pra q̃que abundẽ, i medio real para los Iuezes. Indi, qui pauciores, & pauperiores, quàm anteà reperiuntur, hoc onus ferre non poſsſsunt: Quia neq;neque victum (inquit) quo poſsſsint eſsſse contenti, habent, pauperrimã domum habitant, bona permanẽ

*tia non poſsſsident; cenſsus, de quo rum reditibus ſsuſstententur, non imponunt: neque in crastinum, quod obſservent, acquirunt. Quia quaſsi venditi quotidiana pecunia Hiſspanis deſserviunt, & parva mercede conducti in longiſsſsimas terras, à ſsuis proprijs ſsedibus toto cœlo diſstantes, inviti ferũturferuntur, deſsertis domibus, & per maiorẽmaiorem anni partẽpartem, quaſsi à proprijs exules, ab uxoribus diviſsi, à filijs alieni. Qui (aliquãdo vidi, teſstor coram Deo) quando redũtredunt, & domum everſsam, & mulierem humatãhumatam, & filios diſsperſsos inveniũt. Et tunc, unde buiuſsmodi hãchanc contributionem accipiet, ut exactoribus ſsolvat? An de horreo, vel de torculari? Aliquando tacitus anxiè perfert ſsuam vicẽ lacrymabili ſsingultu lamentatur: & aliquãdo iam contigiſsſse hiſsce oculis vidi (prob dolorl) præceps ruit, vel ſuſpendiũſuſpendium eligit, ut ſsemel moriens, noin repetitis mortibus diu moriatur. Hactenus Zapata.

Cuis querimoniãquerimoniam teſstari etiam poſsſsumus omnes quotquot horũhorum pauperum miſserias, & ærumnas

^† agnoſscimus, & RegẽRegem noſtrũnoſtrum æquè Pium, ac Maximum precari debemus, ut eorum miſsertus, quæ providè ſsanxit, fideliter exequi curet, l. 2. §. poſst originem, D. de orig. iur. & ſseduci non patiatur aliquorum nebulonum relationibus, qui ipſsi magnas divitias ex magnis Indorum, vel aliorum vaſsſsallorum tributis, aut collectis promittunt. Nã ſsecundùm

^† Caſsſsiod. lib. 4. var. epiſst. 36. & lib. 11. epiſst. 7. Tributa nõnon debẽtdebent àtriſstibus exigi, & illa tantùm ſequẽdaſequenda ſsunt lucra, quæ pòteſst lætus poſsſseſsſsor offerre, & miles ſsolemniter ſse |

p. 164

curus accipere, quid enim acquiri putatur, ubi bona conſscientia perditur? aut in qua parte poßit homo proficere, ſsi innocentiam probatus fuerit amiſsiſsſse?

^† unica Regni ſsalus, lex & ſsubſstãtia eſst habere ſsubditorum opulentiam, benevolentiam, & promtitudinem, ut inquit Imp. Iuſst. in Novella 161. §. 2. de Præſsid. provinc. Ego ſsup. cap. 14. n. 104. Martin. Mager. de advoc. arm. cap. 6. n. 325. & ſseqq. elegantiſsſs. P. Ioan. Ant. Velazq. de optimo Principe lib. 3. annot. 12. cap. 13. pag. 365. & ſseqq. & latè probat Scipio Amirat. diſsſsert. polit. in Tacit. lib. 15. diſscurſs. 7. & Petr. Greg. lib. 3. de Rep. c. 6. n. 35. & 36. ubi cum Dione refert

^† Nervæ Cocæi Imperatoris exemplum, qui civibus Romanis cùm magnâ laborarent egeſstate, nõ tantùm agros ad ſsublevandam penuriam diſstribuit, ſsed veſstes ſsuas proprias, vaſsa argentea, atque aurea, reliquamq́ue ſsupellectilem vẽdidit, atque alijs ſsummâ benevolentiâ erogavit. Et cum Sabell. lib. 4. Ænead. 7.

^† quòd Marcus Antonius Imperat. cognomẽto Philoſsophus, cùm in conficiendo bello pecuniæ deficerent, omnia aurea vaſsa, argentea, cryſstallina, & myrrhina, cũcum omni principali ſsupellectili ornatuq́ue coniugis, publicè vendidit, ne tributa imperãdo, civitatibus, aut provincijs eſsſset gravis. Quia

^† ex conſsumtione bonorum, ſsequitur conſsumtio vitæ vaſsſsallorum, ut notat gloſsſs. verb. Vitam, in l. advocati, C. de advocat. diverſs. iud. DD. cõmunitercommuniter in Auth. quod mater, C. de revoc. don. Tiraq. de nobilit. cap. 31. n. 369. Menoch. cõſs. 1. n. 280. latè Petr. Greg. lib. 3. ſsyntagm. cap. 3. n. 10. optimè Vlpian.

^† in l. & qui originẽoriginem, §. Præſses provinciæ, D. de mun. & honor. ubi ita ſsingulariter inquit: Præſses provinciæ provideat munera, & honores in civitatibus æqualiter, & per vices ſsecundùm ætates, & dignitates, aut gradus munerũmunerum bonorũq́ue, qui antiquitus ſstatuti ſsunt, iniũgi, ne ſsine diſscrimine, & frequenter his opreßis: ſsimul viris, & viribus Reſsp. deſstituãtur. Et melius Salvian. lib. 4. de gubern. Dei, ubi

^† RempublicãRempublicam per nimia tributa ſstrãgulari, & pauperes necari his verbis ſscribit: Romanorum Reſsp. vel iãiam mortua, vel certè extremum agens ſspiritum; ea parte, quæ adhuc vivere videtur, tributorum vinculis, quaſsi prædonum manibus ſstrangulata moritur: tributa pauperes necant.

Idem quoque Petr. Greg. d. lib. 3. de Rep. cap. 9. n. 14. & ſseqq. & Adam. Contz. d. lib. 8. cap. 7. n. 4. pag. 631. rectè &

^† doctè oſtendũtoſtendunt, quàm graviter peccetur in vectigalibus, ſseu tributis imponendis, & exigendis in exceſsſsu; & laudat benevolentiãbenevolentiam Darij, Cyri, Alexandri Magni, Tiberij, Periclis, & aliorum Princinum, qui hac de cauſsa, vel nulla, vel levia tributa ſsuis imperarũt. Quia

^† ut inquit Cicero lib. 5. ad Attic. epiſst. 16. Provinciæ in perpetuũperpetuum redduntur deſsertæ miſseri homines, & efferati, ne dicãdicam deſsperati, exhauſstis facultatibus per nimias exactiones. Cùm ex adverſso, his relevati, omnia vigeant, & floreant, & vel ipſsi liberi parentibus gratiores naſscantur, quos anteà (ut Indos facere diximus) exoſsos habuerant, ut notavi ſsup. cap. 5. n. 45. elegantia verba Nazarij, Panegtyriſstæ Conſstantini, ad hoc probandum adducens. Quorum etiãetiam meminit in noſstris terminis Mag. Marquez in Gubern. Chriſst. lib. 1. cap. 30. pag. 205. Lælius Biſsciola lib. 7. ſsucciſs. lect. c. 10. collat. 509. & Ioan. Kalin. in lexico, verb. Capitatio, unde Xenoph. in lib. de laudib. Ageſsilai

^† conſsulit: Boni Regis officium eſsſse, ut plurimis eos bonis cumulet, qui ſsub Imperto ſsuo cõſtituticonſtituti ſsunt, & Philoſstrat. in vita Apollon. lib. 5. c. 13. Veſspaſsiano Auguſsto hoc conſiliũconſilium dedit:

^† Divitias igitur magni æstima, nõnon quæ in occulto repoſsitæ iacent, quid enim hæ ab arenæ cumulo differunt? nec ea, quæ ex collatione tributorũ à gementibus hominibus proveniunt?

^† Atrũ enim ſordidumq́;ſordidumque putandũputandum eſst aurum, quod ex lacrymis oritur. Divitijs autem optimè ſsupra omnes Reges uteris, ſsi eas egentibus cõmunicaveris. Divitibus autem permittes, ut facultatibus ſsuis tutò frui poſsſsint.

Et conducunt alia, quæ adduxi ſsup. cap. 14. n. 100. & cap. 15. n. 49.

^† & elegans ſsententia Symmachi lib. 10. epiſstol. ubi inquit: Quòd ſsi exigantur inſsolita, conſsueta fortè ceſsſsabunt. Et alia Caſsſsiod. lib. 4. epiſst. 38. ubi tunc Principem

^† ſsibi magis cõſulereconſulere, ſsuoſsq́ue reditus magis augere, cùm tributa minuit, in his verbis oſstendit: Sed à nobis, qui fi ſsci utilitatem stabili volumus diuturnitate conſsistere, excludenda eſst diſspendioſsa ſsemper enormitas: ne augmẽto ſsuo tumens ſsumma deficiat, incipiatq́ue magis deeſsſse, quia immaniter viſsa est accreviſsſse: & lib. 9. epiſst. 11. ibi: Quia ſsine querela ſsuſscipi debet onus impoſsitum, quod longis temporibus conſstat eſsſse portandum, cui cõvenit D. Greg. lib. 4. epiſst. 3. ad ConſtantiãConſtantiam Auguſstã, cuius memini ſsup. c. 16. n. 63. Et text. apud nos egregius

^† in l. 2. tit. 10. par. 2. verſs. Otroſsi, ubi poſstquàm alios modos recenſsuit, quibus Rex vaſsſsallos ſsuos ab alijs tutari, & defendere debet, hunc ſsubdit: Otroſsi los debe guardar en tres maneras. La primera, de ſsi meſsmo, no les faziendo coſsa deſsaguiſsada, lo q̃ non querria que otros les fizieſsſsen, ni tomãdo de ellos tanto, en el tiẽpotiempo q̃que lo pudieſsſse eſscuſsar, q̃ deſspues non ſse pudieſse ayudar de ellos, quãdo los ovieſsſse meneſster: circa cuiꝰcuius legis illuſstra tionẽ, plura, ubi opus fuerit, peti poſsũtpoſsunt ex Au|

p. 165

ctoribus ſsuprà citatis, & præcipuè P. Velazquez dict. lib. 3. annot. 12. & 13. Vbi quòd Princeps tunc maximè ſsuum negotium agit, cùm non agit, ut publicum agat, & magis in ſspecie lib. 4. annot. 15. pag. 479. & ſseqq. ubi quòd optimus Princeps, & ſsuorum amans, ſsolùm æqua, & legitima tributa, & vectigalia à ſsub litis exigit, Matth. Lopez Bravus de Rege & rgendi ratione lib. 3. fol. 31. & ſseqq. ubi concludit: Regnantem ergo ditat, & depauperat, quicquid cives depauperat, & ditat. & noviſsſsimè Reverendiſsſs. P. Mag. D. Fr. Gaſspar de Villaroẽl Epiſscopus Chilenſsis meritiſsſsimus in comment. ſsup. lib. Iud. cap. 13. pag. 488. num. 14. ubi quòd tributa introducenda ſsunt, non ut Princeps augeatur, ſsed ut populus defendatur.

Vnde

^† ſsemper damnati, & tyrannidis notari fuerunt Principes, qui tributis gravibus, novis, aut inſsolentibus populos vexarũtvexarunt, quales fuiſsſse videntur ij, qui vectigal ex fumo, ex umbra, ex Sole, ex aẽre, ex urina, ex legatis, hæreditatibus, contractibus, matrimonijs, artificijs, atque etiam à lenonibus, à meretricibus, ab exſsoletis, & ex alijs rebus ſsimilibus corrogabãt, ut cõſtatconſtat ex traditis à Cuiac. lib. 10. obſs. cap. 7. Petr. Greg. de Rep. lib. 3. c. 5. & 6. & lib. 3. ſsyntag. cap. 10. n. fin. Mart. Delr. in Adag. ſsacr. 4. tom. adag. 599. pag. 310. ubi notat in ſsacra Scriptura

^† Tyrannos aptè vocari, Emunctores, qui plus æquo mulgendo, & emungendo etiam ſsanguinem ſubditorũſubditorum eliciunt: verę hirudines, cutem non miſsſsuræ donec ſsanguine repleantur, Pancirol. in d. theſsaur. var. lib. 3. c. 31. Valẽçuel. in monit. cõtra Venet. 4. par. n. 145. & Contzen d. cap. 7. §. 21. ubi miſserabilem, ſseu hiſstoriam, ſseu fabulã narrat, de ſsera pœnitẽtiapœnitentia cuiuſsdam,

^† qui novam quandãquandam tributi impoſsitionem Regi Frãciæ ſsuaſsit: quam libet noſstris hiſsce ſscriptis inſserere, ut ſsimili exemplo fortè illi deterreantur, qui quotidie ad gravandos Indos novas formas excogitant, & magis adulandi gratiâ, quàm bono publico conſsulendi, Regi noſstro proponũt: Oſstenditur (inquit) Lutetiæ in foro frumentario os cloacæ, in qua ſsepeliri ſse iuſsſsit quidam, quem ſserò pœnituit mali conſsitij. Viderat Regem triſstem, & ſsollicitum: cauſsa mœroris erat angustia rei pecuntariæ. Is, quò Regem ſsublevaret, ſsuaſsit, ut ex minutis etiã rebus, quas ruſstici deferunt in urbem, unum, aut alterum æreum nummulum exigeret, idq́; in biennium dumtaxat. Et cùm viderẽtviderent ex eo in urbe frequentiſssima colligi pecuniæ vim nõ modicam, ad hoc exemplum plures exactiones excogitatæ ſsunt. Qui dederat conſiliũconſilium, cùmvideret ſse non idem auctoritatis habere in diſsſsuadendo, quod habuerat inſsuadendo, in maximos animi mœrores incidit, adeò, ut de ſsalute quoque ſsua deſsperaret, & ut de ſse ipſso pœnas ſsumeret inconſsulti conſsilij, ſsimulq́ue moneret alios, ne ad eundem impingerent lapidè, teſstamento cavit, ut in eo loco ſsepeliretur, in quem totius illius fori ſsordes confluunt, in quo manet etiam num in hunc uſsque diem exactionis executio.

Quibus addo

^† inſsigne dictum, ac miraculũ B. Franciſsci de Paula, novi parentum noſstrorũ memoriâ Thaumaturgi, quod in eius vita recenſset Ioãnes Chappetus, Benedictus Gononius, & alij: is enim cùm Neapolim veniẽs, honorificè à Ludovico XI. Galliarum Rege ſsuſsceptus eſsſset, ab eodẽeodem rogatus fuit, ut permitteret cõſtruiconſtrui in civitate ſsua Monaſsterium Ordinis ſsui, cui reſspondit Sanctus: Melius eſsſset, ut pro ſsalute animæ tuæ reſstitueres bona aliena, quàm tãtam magnas faceres eleemoſsynas. Rex verba hæc ægrè & indignè accipiẽs, dixit ei: Et putasne me poſssidere aliquid malè quæſsitum? Reſspondit Sanctus, & dixit, quòd per alienum intelligebat impoſsitiones, & tributa, quibus populum opptimebat, quòd ſsanguinem ipſsius ſsugebat, qui clamabat, & poſstulabat vindictãvindictam à Domino. Et cùm iuffiſsſset ſsibi afferri aureum numum, illumq́;illumque fregiſsſset, ſstatim ex eo multæ ſsanguinis guttæ proceſsſserunt. Rex tam celebre miraculum videns, emendationem promiſsit. Et de

^† divina punitione Manuelis Commeni ob id, quòd pauperes ſsubditos gravibus exactionibus vexaverit, & deglubuerit, ſscribit Nizetas lib. 6. & de Baſsiliſsco, qualiter Imperio privatus, frigore, & fame perierit, ſsimul cũcum uxore, & filijs, quia ne Sacerdotibus quidem, & contemtis opificibus perperciſsſset, omniaq́ue eſsſsent plena lacrymarum inter illius exactiones, Procop. de bello Vandal. lib. 1. & Suidas in Baſsiliſsco apud Baronium tom. 6. ann. 477. Quapropter de Rege noſstro Henrico III. tradit Bobad. dict. lib. 5. cap. 5. num. 10. quòd de tributis loquens dicere ſsolebat, Mas temo las maldiciones del pueblo, que las armas de mis enemigos. Et eſst videnda clauſsula teſstamenti D. Ludov. Francorum Regis, quam reſsert Mag. Marquez d. lib. 1. c. 30. fol. 204. & Elias Cretenſs. in expoſsit. ad orat. Nazianz. 9. quæ etiam tota in hoc argumento notabilis eſst, ubi ſsic ait: Tributa ſsatis per ſsegravia, ne per avaritiam noſtrãnoſtram graviora reddamus: neque mœroris pœnãpœnam ob infractũinfractum Dei præceptum nobis constitutum, augeamus; vitam ſscilicet hominum, qui nobis genere, & natura ſsociati ſsunt, inſsatiahili noſstra cupiditate calamitoſsam reddentes.

Tertiò ex eidem doctrinis colligitur, hoc genus tributi, quod ab Indis exigitur, |

p. 166

perſsonale potius, quàm reale iudicari, & appellari debere, & ei ſsimile eſsſse, quod Romani

^† capitationis vocabant, & Cicero lib. 5. epiſst. ad Attic. epiſst. 16. σϖιϰεφαλία, cùm unuſsquiſsque Indorum indiſstinctè, & uniformiter iuxta ſsuæ provinciæ æſstimum, & deſscriptionem, nulloq́ue reſspectu facultatum, aut poſsſseſssionum ſsuarum habito, certam pecuniæ, ac gallinarum quantitatem, ve frugum, lanificij, aut aliarum ſspecierum taxatam, & definitam menſsuram, ſsolvere teneatur. Quod etiam ijdemmet Romani Anniverſsarium Canonem, appellabant, quaſsi fixum, regulare, & invariabile tributum ſsignificantes: & exactores eiuſsmodi tributorum Canonicarios, ut conſstat ex l. 3. in princip. de cenſsib. l. ult. §. penult. D. de muner. & honor. l. unica, C. de annonis, & capitatione adminiſstrantium, l. 8. C. de ſsacroſsanct. Eccleſs. l. ult. de an. & tribut. lib. 10. l. univerſs. C. de capitatione civium cenſsib. eximenda lib. 11. l. unica, C. de colon. Thracenſs. l. 1. C. ne ruſstican. ad ull. obſs. l. cùm anteà 10. C. de agricol. & cenſs. eod. lib. l. 2. C. de prædijs Tamiac. l. fin. C. de collat. fund. patrim. lib. 11. l. 3. C. quæ res vend. non poſsſs. l. privaræ 10. C. de excuſsat. mun. lib. 10. l. Iudæorum 17. C. de Iudæ. & cælicol. l. 1. & per tot. de Canone largition. tit. lib. 10. l. 51. tit. 6. par. 2. cum multis alijs, quæ ultra Scribentes in eiſsdem titulis, & iuribus congerunt Briſsſson. Prateius, Schard. & Kalinus, verb. Canõ, & verb. Capitatio, Bart. in l. unica, n. 22. verſs. Et istud dividitur, C. de mulier. & in quo loco lib. 10. Platea in Rubr. C. de ann. & trib. lib. 10. Iaſs. in l. placet 1. lect. num. 8. & 2. lect. n. 4. C. de ſsacroſsanct. Eccleſs. Alex. conſs. 67. lib. 2. ubi benè reſsolvit: Quòd in capitatione nullo modo conſsiderantur bona, Petr. Gregor. de Repub. lib. 3. cap. 5. n. 7. Pancirol. in the ſsaur. var. lect. lib. 2. cap. 42. & 46. & 54. & lib. 3. cap. 31. pag. 374. Alvar. Valaſsc. de iure emph. q. 32. num. 2. Lucerna Rubr. in tit. de indiction. num. 4. & in d. tit. de Canon. largit. num. 5. gloſsſs. in l. 2. §. ſsi quid publici, D. de hæred. vel act. vend. Bodin. de Repub. lib. 6. cap. 2. Montan. de tutel. cap. 7. ex n. 14. Otalor. de nobil. 1. par. cap. 2. n. 7. Manſsuer. in tract. de tallijs num. 4. Petr. Frider. Mindan. lib. 2. de mand. c. 45. n. 4. Amatis, plura de tributo capitationis tradens, in deciſs. Marchiæ 159. Andr. Gail. lib. 1. obſserv. 52. Bertazol. de clauſsul. clauſs. 21. gloſsſs. 7. pag. 551. noſster D. Laur. Ramir. de Prado in ſsua Teſsſsera legum, pag. 19. Iuſst. Lipſs. de magnit. Roman. lib. 2. cap. 3. Iacob. Bornitius de ęrarij redit. lib. 6. cap. 2. Nobilis I.C. Alphonſs. Carrança de partu human. cap. 5. ſsect. 3. num. 102. pag. 377. Petr. Heigius in miſscel. quæſst. par. 1. cap. 18. Ioan. Baptiſst. Coſsta in tract. de quota & rata, q. 108. num. 6. & ſseqq. & q. 72. num. 72. Mag. Marquez in Gubernat. Chriſst. dict. lib. 1. cap. 16. pag. 91. Franc. Souſsa in Rep. l. fœminæ, de reg. iur. 2. par. num. 3. & 4. Auctor Synopticar. obſserv. de tribut. cap. 8. & noviſsſsimè, poſst hæc ſscripta, D. Nicol. Ferd. à Caſstro exercit. Salmant. 1. ſsup. dict. l. 1. C. de capitat. civium, lib. 11. ferè per totam, ubi varias Capitationis formas, & acceptiones enumerat.

Et huius generis eſst tributum, quod

^† Hiſspanis vocatur, De la Moneda forera; nam quolibet ſseptennio ſsolvitur dimidium argenti pro quolibet capite, vel pro qualibet domo, non habito reſspectu ad bona, & datur in recognitionem Regalis dignitatis, ut notat Otalora ubi ſsup. num. 8. Et etiam ſsimile eſst alterum, quod dicitur, Martiniega, quo ſsinguli vicini ſsolvunt duodecim dipondia ratione pervonarum, ut per eundem Otalor. eod. cap. num. 11.

Quæ ſsententia ex eo etiãetiam magis ſsuadetur, quia

^† cùm in Regijs ſschedulis, de his tributis Indorum agentibus, expreſssè dictum non fuerit, quòd ſsint realia, debent proculdubio perſsonalia cenſseri, iuxta text. in cap. veniens, de tranſsact. Maximè cùm eiſsdem ſschedulis caveatur, ut Indorum bona, & prædia omni reſspectu libera ſsint, ut ſsup. n. 40. probatũprobatum reliquimus, & de iure

^† eſsſse præſumũturpræſumuntur, l. altius, C. de ſservit. & aqua, l. cùm res, C. de probat. & utrobique DD. l. ſsi prius, D. de novi oper. nunt. cum alijs, quæ congerit Iaſs. in l. quominus, n. 179. & ſseqq. D. de flumin. & latè Menoch. de præſsumt. lib. 3. præſsumt. 89. ex n. 1. & præſsumt. 91. num. 3.

Et hoc procedit

^† etiam ſsi tributum conſsiſstat in dando, quia ex eo, quòd ſsuper perſsonis impoſsitum fuerit, nimirum in capita, aut per domos, vel focos, & ut dici ſsolet, ad fumum, vel per fumantes, aut pro numero pecorum, vel magnitudine iugerum, ut in l. fumi, D. de cenſsib. adhuc dicendum eſst perſsonale, & capitationis nomẽnomen ſsortitur, ut expreſssè docet Bart. in d. l. placet, n. 18. per text. in l. ætatem, & in l. final. D. de cenſsib. & notata in l. ult. C. de agricol. & cenſsit. lib. 11. & per Bald. in Authent. defuncto, num. 12. C. ad Tertul.

Neque his oberit,

^† quòd cùm eiſsdẽ ſschedulis ſsuprà num. 15. relatis, dicatur, ut prædicta tributa taxẽturtaxentur, & ſolvãturſolvantur de rebus, quas Indi ſseminant, alunt, vel operãturoperantur, aut in eorũeorum prædijs, ac provincijs naſscuntur, & facilè reperiuntur, videntur mixta appellari poſsſse, hoc eſst perſsonalia, & realia, cùm perſsonis pro rebus imponi videantur; & quamvis |

p. 167

res ipſsæ intrinſsecè tributis nõnon obligentur, earum tamen contẽplationecontemplatione tributa pendantur, iuxta ea, quæ notat Bart. & communis in d. l. placer, n. 29. & in d. l. unica, n. 23. in fin. C. de mulier. & in quo loco lib. 10. ubi idem in quibuslibet collectis reſsolvit, quæ perſsonis pro rebus iniunguntur, iuxta gloſsſs. in l. reſscripto, §. fin. D. de muner. & honor. & latè tradita ab Andr. Gail. lib. 2. obſserv. 52. num. 9. & 10. & Bertazol. in tract. de clauſsulis, clauſs. 21. gloſsſs. 7. pag. 551.

Nam cùm hîc

^† perſsona ſsit, quæ principaliter tributo ſsupponitur, eiuſsq́ue tanquãtanquam dignioris præcipua conſsideratio in iure ſsemper habeatur, l. quidam referunt, D. de iure codicil. reſspectus illc, qui veluti acceſsſsoriè, aut demonſstrativè ad res ipſsas dirigitur, ex quibus tributum, aut collecta ſsolvenda ſsit, eius nomẽ & ſsubſstantiam non mutat, ut idem Bart. apertè fatetur in d. l. placet, num. 27. & 29. & Calderin. conſs. 448. alià 6. de cenſsib. argum. text. celebris in l. quidam teſstamento 99. D. de legat. 1. l. Paulo Callimacho 27. §. fin de leg. 3. l. Lucius, in fin. de alim. legat. cum alijs, quæ notat Peralta, omninò videndus, in l. ſsi quis ſservum, d. §. ſsi quis ita, de leg. 2. & Ant. Gomez in l. 17. Tauri, num. 14.

Præſsertim

^† in hoc noſstro caſsu, in quo res illæ, quæ tributorum ſsolutioni deſsignantur, nõ eo animo notatæ vidẽturvidentur, ut vel ipſsæ, vel prædia, in quibus naſscuntur, tributis obnixæ, & obligatæ maneant; ſsed quoniam cùm Indi pigri ſsint, & ignavi, conveniens, & neceſsſsarium fuit, eas ſsolutioni deſstinare, ut prædia colere, pecora paſscere, aut alere, lanficia, & alia opera proprijs manibus exercere compellerentur; atque hoc modo, & medio Reipub. utilitati, & abudantiæ, & ipſsorum commoditati ſsimul cõſsuleretur. Quod optimè notavit Matiẽz. d. tract. M.S. de moderat. Reg. Perù, 1. par. cap. 13. & doceri videtur

^† in l. domini 5. C. de agric. & cenſsit. lib. 11. ubi inquiunt Impp. Domini prædiorũprædiorum, id, quod terra præſstat, accipiant, pecuniam non requirant, quam rustici optare non audent: niſsi conſsuetudo prædij hoc exigat. Ad quod etiam reſspicit text. in l. 1. C. de Paſscuis publicis, eod. lib. & tradita à Boẽr. deciſs. 263. & Pinel. in Rubr. C. de reſscind. 2. par. num. 8.

Et hinc deſscendit,

^† in his tributis, tanquã capitationis, & merè perſsonalibus, perſsonas tantùm Indorum obligatas eſsſse; prædia autem eorum nihil debere, neque in eis locum eſsſse deciſsioni text. in l. Imperatores, D. de public. & vect. ibi: Ipſsa prædia, non perſsonas cõveniri, & ibi: Ideò poſsſseſsſsores etiam præteriti temporis vectigal ſsolvere debere, & l. neque tempore, C. de muner. patrim. lib. 10. quibus cavetur

^† tributaria prædia ad quemeunque poſsſseſsſsorem cum ſsuo tributi onere pertranſsire, ut conſstat ex ijs, quæ ibidem notanter tradunt Paulus, & Romanus, Matth. de Afflict. omninò videndus, deciſs. 95. Capic. deciſs. 20. num. 26. Amatis deciſs. 31. & Pinel. in l. 1. C. de bon. mat. 2. par. num. 72. verſs. Nonò ampliatur, ubi loquitur de prædijs fructuarijs, & emphyteuticarijs, ut emtor teneatur etiã pro tributis præteritis antequàm poſsſsideret; licèt verum ſsit

^† talia prædia, ut & reliqua bona Indorum, eis vivis, vel mortuis capi, & detineri poſsſse pro tributis perſsonalibus, quæ debere comperti fuerint, quemadmodũquemadmodum quotidie capi, & vendi videmus, quouſsque reliqua perſsolvantur, & de iure communi conſstitutum eſst in l. 1. & 2. C. de capiẽdiscapiendis, & diſstrahendis pignoribus tributorum causâ, lib. 10. & in l. nemo carcerẽcarcerem, C. de exact. tribut. eod. lib. ubi proſsequuntur Platea, Lucas de Pena, Piſscator, & alij, Palac. Rub. in repet. Rubr. de donat. inter. in princ. num. 12. & latè Pereg. de iure Fiſsci lib. 6. tit. 4. & Nos in cap. ſseq. trademus.

Ac rurſsus ex eodem etiãetiam fonte promanat, quàm

^† ſsit dura, & iniuſsta illa praxis, quæ in hoc Peruano Regno, & in alijs Indiaru partibus inolevit, dum æſstimo, ſsive matriculâ factâ alicuius oppidi, vel municipij IndorũIndorum, vulgò dicunt, Repartimiento, cui numeratis Indorum capitibus tributa reſspectivè indicuntur, poſsteà, aliquibus eorum mortuis, vel abſsentibus, integra quantitas toti municipio in æſstimi calculatione ſsignata, ab illis exigitur, qui vivi, & præſsentes eſsſse comperiuntur. Nam cùm huiuſsmodi tributa merè perſsonalia eſsſse probaverimus,

^† conſsequens eſst, ut perſsonâ ceſsſsante, eorum quoque præſstatio, & nibus 68. D. de reg. iur. l. 1. D. de iur. immun. l. legatarum 33. D. de leg. 2. ibi: Nec pro ijs, qui ſsolvẽdo non ſsunt, onerari cohæredes oportet, l. ſsi unus, §. ante omnia, D. de pactis, cap. privilegium 7. de reg. iur. in 6. Melior

^† textus, qui in noſstris terminis loquitur, in l. unica, C. ut nullus ex vicaneis lib. 11. ubi grave eſsſse dicitur, & non ſsolùm legibus, verùmetiam æquitati naturali contrarium, pro alienis debitis, & tributis alios moleſstari, l. providendum, C. de Decurion. l. 1. C. de exact. tribut. lib. 10. l. hac definitione, C. de omni agro deſsert. lib. 11. Authent. ut non fiant pignorationes pro alijs perſsonis, §. 1. ibi: Non enim habet rationem alium quidẽquidem eſsſse debitorem, aliũalium verò exigi, l. 3. tit. 17. lib. 5. Recop. cum alijs, quæ ad huius concluſsionis comprobationem, & exornationem adducit Dom. Sotus lib. 3. de iuſstitia & iure, quæſst. 6. art. 7. |

p. 168

ad fin. Ant. Gama, & eius Additionat. deciſs. Luſsitan. 239. Bobadilla in Polit. lib. 5. cap. 5. num. 34. & Ioann. Matienz. in d. tract. M.S. de moderat. Reg. Perù 1. par. c. 16. ubi

^† ex hac ratione reſsolvit, multum oportere, & oportuiſsſse, ne taxæ toti municipio, ſsive, Repartimiento, in communi fiant, & addicantur, ſsed unicuique Indorum, ſsepartim, & pro ſsuo capite; ita ut quilibet eorum ſsciat, & intelligat, quid fixè, & certè, ſsolvere debeat, tam in pecunia, quàm in ſspeciebus deſsignatis, ut ſsuæ talleę ſsolutione liberetur, ut multis ſschedulis Regijs proviſsum eſst, quæ reperiuntur in 2. to. impreſsſs. ex pag. 154. & præcipuè in una Pintiæ 29. Septembr. ann. 1551.

Nam, qui contrariam praxim admiſserunt, & à vivis, vel præſsentibus exigunt tributa, quæ mortui, vel abſsentes ſsolvere debebant, fortè nituntur

^† auctoritate Bart. in l. 1. n. 3. C. de apoch. pub. lib. 10. & in l. 4. §. actor, n. 8. de re iud. quam ibîdem ſsequitur Iaſs. num. 21. Platea in ead. l. 2. num. 3. & 4. & in l. actores, C. de exactor. lib. 10. Petr. de Antiboli in tractat. de collect. §. 2. num52. & Dueñas regul. 178. ubi diſstinguendo concludit, quòd ſsi talea, ſsive tributũtributum imponitur loco, vel univerſsitati, tunc ſsi aliqui ex univerſsitate deficiãtdeficiant, vel aliqua bona eiuſsdẽ univerſsitatis depereant. non dimiunitur tributum, ſsed à provincialibus, & univerſsitate, qu remanet, ſsupplenda ſsunt, quæ deficiunt, cùm ea nunquam pereat, l. proponebatur, D. de iudic. l. ſsicut, D. quod cuiuſsque univerſs. & in cer bus, ſsive tributis loquens I.C. in l. forma, §. quamquâm, D. de cenſsib. & tex. qui hoc ſsenſsu accipiendus eſst, in l. actores, C. de exact. tribut. & in l. 4. tit. 6. lib. 7. Recop. licèt

^† eademmet ſspecie, quòd remanentes non debeant tributa deficientium, vel exemptorum ſsupplere, teneat ipſse Bart. ſsibi contrarius in l. ab omnibus, in princip. de leg. 1. ubi Imola, & alij DD. & IoãIoan. Andreas, & alij Canoniſstæ communiter, maximè Abb. n. 9. & 16. & ſseqq. in cap. 2. de immun. Eccleſs. & plura adducẽs Bobad. ubi ſsup.

Et eſst adeò verum, alios pro alijs ad tributorum præſstationem cogendos non eſsſse, ut contraria

^† conſsuetudo non valeat, ſsi credimus eidem Bart. in d. l. legatorum, in princip. D. de legat. 2. quia eſsſset contra ius, & æquitatem naturalẽnaturalem, quamvis in hoc ipſse ſsibi adverſsetur in l fin. §. ult. D. de muner. & honor. dicens, quòd talis conſsuetudo, ſsive ſstatutum valet. Quod etiam probat Aretin. in l. cohæredi, §. cohæres, D. de vulg. addens tamen, tale ſstatutum reſstringi debere, ut odioſsum, ut in ſsimilie notat Bald. in l. cum lege, num. 3. C. de Epiſscop. & Cler. Et idem ſsequitur AlexãdAlexand. in Addit. ad Bart. d. §. ult. gloſsſs. in Rubr. C. de decret. Decurion. lib. 10. Bald. in ſsimili inl. ſsi quis in tantam, col. 2. num. 6. in fin. C. unde vi, Iaſs. qui plura ſsimilia cumulat in l. de quibus, num. 47. D. de legib. & Peralta in d. l. legato, num. 3. cum ſseqq. Qui tamen benè, ad valorem talis ſstatuti, auctoritatem Principis cum cauſsæ cognitione requirit: & ad valorem talis conſsuetudinis, ut ſsit immemorabilis, & legitimè præſscripta, quia tunc habet vim cõceſsſsionis, & privilegij, & ſsupplet omnia alia requiſsita, l. hoc iure, §. ductus aquę, D. de aqua quotid. & æſst. cap. ſsup. quibuſsdam, §. prætereà, de verb. ſsignif. cum vulgat.

Quod in propoſsita à nobis Indorum quæſstione, tantum abeſst, ut interveniſsſse probari poſsſsit,

^† quod potius multis, & enixis Regũ noſstrorum ſschedulis damnatum, & prohibitũ fuerit, quotieſscunque ad eorũeorum aures hæc querela pervenit, & præcipuè in illa data Vlyſssiponæ 27. Maij ann. 1582. cuius verba ſsunt: Somos informados, que entre los demas agravios que los Indios reciben, es mui grande el rigor que ſse uſsa con ellos, en que ſsi en qualquier repartimiento, ò taſsſsa faltan ciento, ò cincuenta Indios, que ſse han muerto, ò auſsentado, hazen pagar por ellos à los que quedan, ſsin que les aproveche quexarſse, ni pedir juſsticia. I porque (como veis) es contra ella permitir que ſse les haga eſsta vexacion, i nueſstra voluntades, que ſse remedie; os mandamos, que ſsi hallaredes, que en eſsto ai algun agravio, ò exceſsſso contra los dichos Indios, proveais que ſse remedie con toda diligencia, para que no ſsean moleſstados, &c.

Quæ ſschedula expreſsſsa & deciſsiva huius quæſstionis cenſseri debet,

^† cùm dicat, hanc exactionem iniuſstam eſsſse, & quòd ei in poſsterum competenti remedio occurratur, quia quoties lex facit mentionem de remedio, diſsponere videtur, ut remedium interponatur, in caſsu de quo loquitur, iuxta text. gloſsſs. & DD. in cap. quia G. de iudicijs, & in cap. ex multa, de voto, ibi: Ad hoc igitur reſspondemus, quòd in conſsultatione noſstra ius editur, l. 1. in princip. & in §. ex hoc reſscriptio, verſs. Cogenda, de vent, inſsp. l. negantes, C. de act. & obligat. cap. conqueſstus, de for. comp. Clem. 1. verſs. Nos igitur, de iur. iur. Clem. quia contingit, de Relig. dom. Clem. 2. §. 1. de Magiſstr. l. fin. C. de lonat. inter. ibi: Oportet Auguſsto remedio cau ſsam dirimi, cum alijs.

Et idẽidem repetitut

^† in alia ſsched. Pintiæ 3. Maij 1605. ad Proregem Peruanum D. Comitem Montis-Regij, Pardi 21. Febr. 1607. ad Dom. Marchionem de Monteſsclaros; S.

Laurent. 6. Iunij 1609. ad Audientiam Limẽ ſsem, Lermæ 1. Maij 1610. ad eundẽeundem D. Marchion. Monteſsclaros.

p. 169

Quibus pariter convinci, & damnati videtur alia durities, & iniuſstitia, quæ in aliquibus Indiarum Provincijs contra omnes iuris regulas frequentatur, viduas

100

^† nimirùm cogendo, ut pro maritis defunctis tributa perſsolvant, & è contrario maritos pro uxoribus, & utriſsque deficientibus, liberos pro parentibus convenioendo, non ſsolùm ad tributa decurſsa, verùm & ad ea, quæ poſst eorum obitum currunt, interim dum novum æſstimum, ſsive nova taxa conficitur, de quo meritò dolet, & queritur Fr. Ioan. à Silva Franciſscan. in ſsuis Memorial. fol. 87. & 89. Et eſst contra RubrũRubrum,

101

* & Nigrum, C. ne uxor pro marito, vel maritus pro uxore, vel mater pro filio conveniatur, & ne filius pro patre, vel pater pro filio emancipato, velo libertus pro patrono, vel ſservus pro domino conveniatur, quibus ſsimilis eſst text. in Auth. ut nulli iud. §. 7. collat. 9. Novella 52. & 134. l. 3. de debit. & vad. in legib. Longobardorum, & de iure noſstro conſsonat text. in l. 9. tit. 31. par. 7. l. 25. in fin. tit. 13. par. 5. &

102

^† Aurel. Caſsſsiod. lib. 4. var. epiſst. 10. ubi quàm ſsit iniuſstum filiospro parentum, & vicaneos pro aliorum vicaneorũvicaneorum debitis conſstringi, aut detineri, his verbis oſstendit: His multo acerbiora iungentes alienis debitis ad ſsolutionem alios trahi ſsolamq́ue cauſsam probabilem videri, ſsi aliqua debitori potuit in civitate coniungi. O iniquum perſsuaſsionis errorem! Dividuntur cauſsæ Germanis, filius obligationibus paternis, ſsi nõnon ſsit hæres, exuitur; uxor maritalibus debitis, niſsi per ſsucceſsſsionis vincula non tenetur: & audacia ad ſsolutionem trahit extraneos, cùm abſsolvant iura coniunctos. Pro quo etiam tandem expendere poſsſsumus,

103

^† quòd licèt eiuſsmodi tributa perſsonis pro rebus imponi, & ſsic mixta eſsſse concederemus, iu a doctrinam Bart. in dict. l. placet. C. de ſsacroſsanct. Eccleſs. num. 27. & 29. cùm tamen negari non poſsſsit, perſsonaurm contemplationem in hoic caſsu principaliter habitam fuiſsſse, quotieſscunque iuſsta aliqua cauſsa intervenit, ut perſsona à contributione eximatur, cellectæ, vel muneris ſsolutio ceſsſsare debet, quamvis facultates ſsuppetere videantur, ut probat text. & bart. in l. libertis, §. ſsola, D. ad municip. l. cùm neque, C. de incolis, lib. 10. Bart. in dict. l. unica, C. de mulier. num. 634. Abbas in cap. non minus, de immunit. Eccleſs. num. 3. latè Alexand. conſsil. 68. num. 1. vol. 2. Decius, Socinus, Curtius, Gabriel, & plures alij, cũcum quibus clarè communem reſsolvit, Burſsatus, conſs. 13. lib. 1. n. 31.

CAPVT XIX. De eisdem tributis, & a quibus exigi debeant.

CAPVT XIX. De eiſsdem tributis, & à quibus exigi debeant.

SVMMARIVM CAPITIS Deciminoni.

1 CONSVETVDO provinciæ multum attendi ſsolet, & debet in materia tributorum. L. ſsi publicanus, §. fin. D. de pub. & vectig. cum ſsimilibus illustratur, ibid.
2 Tributa omnes Indi ſsolvere debẽtdebent, niſsi ſspecialiter privilegiati reperiantur.
3 Principis ad Regalia pertinent tributa, & in eorum exactione fundat ſsuam intentionem.
4 L. 8. tit. 11. lib. 8. Recop. ponderatur.
5 Fœminæ an tributa Indis iniuncta ſsolvere teneantur.
6 L. ætatem, D. de cenſsib. explicatur, & illuſstratur.
7 Tributi taxati dimidium ſsolvunt Indæ in provincijs Novæ-Hiſspaniæ. L. cùm anteà 10. C. de agricol. & cenſsit. lib 11. ponderatur, ibidem.
8 Fœminæ Indæ in provincijs Peruanis nibil præſstant tributi, aut ſservitij nomine.
9 Fœminas Indorum à tributis omninò immunes facere iustiùs videtur.
10 Tributorum exactio, ubi ea fœminæ debẽtdebent, mitiùs facienda eſst, & pro eis incarcerari non poſsſsunt.
11 Mulieribus viduis, ac pauperibus, qui tributa remiſserint?
12 Indæ maritatæ, quarum viri abſsunt, vel ægrotant, à tributis relevari debent.
13 Maritum non havbere, vel habere inutilẽ ad paria iudicatur, & num. 12.
14 Cap. unic. an mutus, vel ſsurdus in uſsib. feudor. ponderatur.
15 Tributorum præſstatione, qui per ætatem, vel ſsenium liberentur iure communi?
16 Bart. notatur, dum neminem, niſsi in Syria, prætextu ætatis, à tributo capitationis excuſsari, docuit.
17 L. ætatem 5. D. de cenſsib. explicatur, & illustratur.
18 Indi qua in ætate incipiant teneri ad tributorum præstationem, veriè varijs ſschedulis proviſsum eſst, quæ referuntur.
19 Indi in Nova-Hiſspania, & in Perù a qua ætate incipiant tributa præſstare?
20 Indi ob minorem ætatem, vel ſsenium eiſsdẽ rationibus à tributis, quibus à ſservitio perſsonali liberandi ſsunt.
21 Leo Iſsauricus notatur, quòd ab infantibus tributa popoſscerit.
22 Pueri, & ſsenes regulariter à militia excuſsantur.
23 Indi infirmi, vel ſsontico morbo impedi|
p. 170
ti, à tributis liberandi ſsunt.
24 Paria ſsunt non eſsſse perſsonam, vel inutilem reperiri, & ſsup. num. 13.
25 Filij familias an & à quibus tributis liberi ſsint?
26 Indi uxorati, vel emancipati an debeant ſsolvere tributa?
27 Filij familias an & quomodo computentur, quando agitur de faciendo delectu ad militiam?
28 Paupertas an & quando indulgeat Indis remiſsſsionem tributorum?
29 Mal da chi non ha, Adagium Bartoli.
30 L. nam is nullam, D. de dolo ponderatur, & illuſstratur, & de Adagio, A quien no tiene, el Rei le haze franco.
31 Pauperes ſsi nõnon habeant, unde tributa ſsolvant, debent facere alia ſservitia perſsonalia.
32 Paupertas debet eſsſse gravißima, ut quis eius prætextu excuſsetur à ſsolutione tributorum.
33 Indi quamvis pauperes ſsint, ſsi laborãdo poſsſsunt quæſstum facere, à tributis non relevantur.
34 Paupertatis æſstimatio in excuſsatione tributorum, & in alijs, ex iudicis arbitrio, ut plurimùm, pendet.
35 Sterilitas ſpecierũſpecierum, quas Indi pro tributis præſstare ſsolent, eis remiſsſsionem indulget.
36 L. forma 4. §. illam æquitatem, D. de cẽſsibus ponderatur, & illustratur, & numer. 38.
37 Sterilitas in multis caſsibus inducit remiſsſsionem mercedis, & plura de hoc remißivè.
38 Tributa Indorum licèt ſsint perſsonalia, cùm tamen præstentur de rebus, quas colligunt, earum ſsterilitate liberantur.
39 Chaſsma quid propriè ſsignificet?
40 Debitor generis reſspectu certæ ſspeciei, peremta ſspecie liberatur.
41 Fructus indu ſstriales, qui ſsint?
42 Indis tributarijs nihil imputari potest, ſsi sterilitatem ſsine culpa ſsua patiuntur.
43 L. ult. §. ubi autem in unum, C. de bon. quæ lib. pondertur.
44 Caßiodori loca de ſsterilitate loquentia, & remißione eius cauſsa fucienda, expenduntur; & verba Salviani.
45 Sterilitatis, vel peſstilentiæ cauſsa tributorum remißionem Indis faciendam eſsſse, pluribus Regijs ſschedulis cautum.
46 Praxi receptum eſst, dari Indis proviſsiones remißionis tributorum ob ſsterilitatẽ.
47 Remißio tributorum ſsemel conceſsſsa ob ſsterilitatem, non ſsolet revocari, aut compenſsari ob ubertatem ſequentiũſequentium, vel præcedentium annorum, & quare?
48 Tributa ſsi remittantur alicui ob paupertatem, non exiguntur ab eodem, quamvis poſsteà deveniat ad pinguiorem fortunam.
49 Paupertatis qualitas fufficit, quòd ad ſsit tempore remißionis ob eam faciendæ.
50 Lex Cura, D. de muner. & honor. & l. his oneribus, D. de vacat. muner. explicantur.
51 Tributa non debent exigi ab Indis, niſsi ex ijs, quæ commodè habent, nec repeti, ſsemel ob sterilitatem remiſsſsa, ex Acosta.
52 Tributa ubi Indi ſsolvunt in pecunia numerata, remiſsſsionem ob ſsterilitatem petere nequeunt, & quare?
53 Tributarius, qui pecuniam debet, ſsi alleget ob fructuum ſsterilitatem, ſse eam comparare non potuiſsſse, quando audiendus ſsit?
54 Exceptionibus, vel defenſsionibus pluribus etiam diverſsis, ad eandem rem tendentibus, nemo uti prohibetur.
55 Paupertatis, vel opulentiæ qualitus ab eo probanda eſst, qui eam allegat.
56 Villa ſsi petierit ſse ab æſstimo eximi ratione paupertatis, eam probare debet.
57 Caciques, & alij Indorum gubernatores, an exemti ſsint à tributis? & num. ſseq.
58 Domini vaſsſsallorum hoc tantùm titulo à tributis non exceſsantur, niſsi aliàs ſse nobiles eſsſse probaverint.
59 Caciques, & ſsecundæ perſsonæ apud Indos nobiles eſsſse cenſsentur, & à tributis ipſsi, & eorum filij excuſsantur.
60 Nibiles omni iure à tributis tãtam realibus, quàm perſsonalibus exemti ſsunt.
61 Cacicorum uxores, dum viduæ manent, à tributis liberæ ſsunt, & quare? Viduæ nobilium, dum à ſsecundis nuptijs abſstinent, nobilitate, & privilegijs maritorum gaudent, & coruſscant, ibidem.
62 Indi, qui principales vocantur, & alij, qui tributis exigendis intendunt, à tributorum præſstatione exemti non ſsunt.
63 Tributa præſstant iurati civitatum, notarij, & alij earum officiales.
64 Numerus 12. liberorum licèt exceuſset à multis oneribus, & muneribus, non tamen à tributis perſsonalibus.
65 L. ſsi quis Decurio 24. C. de Decurion. lib. 10. explicatur.
66 Immunitatis in materia loquentia iura, ſsunt intelligenda strictè, & in caſsu quo loquuntur.
67 Avendañus miratur dari proviſsiones ad exceſsanda tributa ob numerũnumerum liberorum.
68 Indi tributarij ob numerum duodecim liberorum excuſsari non ſsolent.
p. 171
69 Tributorum immunitas conceſsſsa eſst quibuſsdam Indis in Perù, & Nova-Hiſspania ex privilegio, & qui illi?
70 Tributorum exemtionem conceſsſsit Rex Theodoricus Arelatenſsihus ob ſservitia, ex Caßiodoro, cuius elegantia verba referuntur.
71 Indi, aui nos iuvant in bellis, aut ſsunt circa hostium fines à tributis excuſsari ſsolent.
72 Bona, qut amiſsit, vel adquirere nequit ob hoſstiũ incurſsiones, pro debitis civilibus incarcerandus nõnon eſst, ſsed in id tantùm, quod facere poteſst, conveniendus.
73 Tributorum immunitas alicui, & eius poſsteris data, regulariter non tranſsit ad filiòs ex fœeminis natos.
74 Privilegiorum generalis confirmatio parum operatur.
75 Indis recenter ad Fidem converſsis, ſsolent per decennium remitti tributa, & quare?
76 Imperium novum qua moderatione inter Barbaros ſstabiliendum ſsit, ex Quinto Curtio.
77 Indi profugi, Yanaconæ, & qui vocantur, Mitimaes, debent ſsolvere tributa, & ubi?
78 Forenſses an, & à quibus tributis, & oneribus exemti ſsint?
79 Vicinus, & incola alicuius loci, quis propriè dicatur?
80 Indus contrahens matrimonium cum Inda alterius Commendæ, vel municipij, eius forum ſsequitur, licèt aliàs regula ſsit in cõtrariumcontrarium.

Sed quoniam in his, quæ tributorum exactionem reſpiciũtreſpiciunt, plurimum

^† attẽdiattendi, & obſservari ſsolet conſsuetudo provinciæ, & regionis, l. miſssi opinatores, C. de exact. trib. lib. 10. ubi Bald. Platea, & Valenz. Piſscat. l. ſsi publicanus, §. fin. de pub. & vectig. ibi: In omnibus vectigalibus conſsuetudo ſspectari ſsolet, l. locatio, §. earum, D. eodem, ibi: Quod nunquam exactum est pro vectigali, nunquam eſst præſstandum, l. pro locis, C. de annon. & trib. lib. 10. ubi Rebuff. & Piſscat. num. ult. l. 2. tit. 1. par. 2. cum alijs, quæ tradit Bald. in l. 3. col. 2. C. de naut. ſsœnor. Specul. in eod. tit. Palac. Rub. in repet, Rubr. de donat. inter. 1. par. num. 72. Alex. cõſs. 124. lib. 4. Capic. deciſs. 118. Pariſs. conſs. 25. lib. 1. Nicol. Feſstaſs. de collect. 2. par. cap. 1. num. 16. Gaill lib. 2. obſserv. 53. num. 5. & 7. latè Burſsat. conſs. 17. num. 33. & ſseqq. lib. 1. & Baeza de inop. debit. cap. 13. num. 17. ſsupereſst, ut videamus, quid in his, quæ ab Indis præſstantur, Regijs iufſsionibus, & iſstarum provinciarum uſsu, ac praxi ſstatutum, ac receptum ſsit.

Et in primis hanc regulam generalẽ conſstituo, quòd cùm eiuſsmodi tributa ordinaria, & (ut ſsuprà diximus) canonica ſsint,

^† nullus Indorum ab eorum præſstatione excuſsari debebit, niſsi aliquo privilegio exemtus, vel aliquâ iuſstâ exemtione tutus, & excuſsatus reperiatur, l. 1. ubi gloſsſs. C. de apoch. pub. l. 1. l. omnes omninò, & l. penult. C. de ann. & trib. l. 1. C. de indict. l. 1. C. de immunit. nemin. cõcedenconceden. & l. 1. & ibi gloſsſs. C. de ſsuper indict. lib. 10. l. 2. C. de quib. muner. cap. omnis anima, eod. cap. tributũtributum 23. q. 8. & l. 6. tit. 28. par. 3.

Quia

^† Princeps ineis exigendis ſsuam intentionem fundatam habet, & hoc ius inter eius Regalia connumeratur, ut tradunt DD. communiter per text. ibi in cap. unico, quæ ſsunt Regal. in uſsib. feud. Schurff. conſs. 59. n. 26. cent. 1. Vveſsemb. conſs. 27. num. 20. & cõſs. 45. num. 8. & ſseqq. Petr. Heigius q. 17. n. 45. & latè Roſsenth. de feud. cap. 5. concl. 74. in princip. Regner. Sixtin. de Regal. lib. 2. cap. 14. Henric. Bocer. in eod. tract. cap. 3. ex n. 196. Flores de Mena lib. 2. var. quæſst. q. 21. num. 11. Bobad. in Polit. lib. 5. cap. 5. n. 31. & Synop. obſservat. de collect. & tribut. c. 2. Ac proinde eius obligatio omnes ſsubditos comprehendit, ut poſst alios obſservat Otalora de nobilit. 2. par. cap. 1. num. 1.

^† & probat l. 8. tit. 11. lib. 2. Recop. ibi: Pues el derecho reſsiste à ſsu poſsſseſssion, i que nos tenemos fundada nuestra intencion contra quien no probare la tal exemcion, è immunidad.

Vnde primò in quæſstionem vocari poteſst, an

^† fœminæ ad eiuſsmodi tributa præſstanda tenerantur? Et cùm per capita iniungi ſoleãtſoleant, ut ſsuprà probavimus, conſsequẽs eſsſse videtur, quòd illa ſsolvere debeant, ex iuribus ſsuprà citatis, & ex l. unica, C. de mulier. & in quo loco lib. 10. ubi Ioann. de Platea, Lucas de Pena, & Ioan. Mauric. idem Platea in Rubr. C. de annon. & tribut. eod. lib. Flores de Mena, qui alios refert, lib. 2. var. q. 21. num. 151. optimus

^† text. in d. l. ætatem, D de cenſsib. ubi Vlpian. inquit, quòd in Syrijs à quatuordecim annis maſsculi, à duodecim fœminæ, uſsque ad ſsexage ſsimum quintum annum, tributo capitis obligantur.

Atque ita

^† in omnibus ferè Novæ-Hiſspa|

p. 172

niæ provincijs uſsu receptum, & pluribus Regijs ſschedulis probatum reperio. Niſsi quòd in quibuſsdam, fœminæ dimidiam dumtaxat capitationem perſsolvunt, hoc eſst duæ fœminæ tantum, quantum unus vir. Quod ſsumi potuit ex l. cùm anteà 10. C. de agricol. & cenſsit. lib. 11. ubi Impp. capitis normam olim ceuſsam ſscribunt, per ſsingulos viros, binas verò mulieres, & hoc, in provincijs ibi relatis, ita ſsalubriter temperari iubent, ut deinceps binis, ac ternis viris, mulieribus autem quaternis, unius pendendi capitis munus iniungatur; id eſst una tantùm capitatio à duobus viris, vel à quatuor fœminis perſsolvatur, ut explicant Alciat. & Cuiac. ibîd. Petr. Greg. lib. 3. de Repub. cap. 5. n. 8. & Guid. Pancirol. in theſsaur. var. lect. lib. 2. cap. 254. & noviſsſsimè alia circa eiuſsdem textus expoſsitonem eruditè adducens D. Nicol. Ferdin. à Caſstro exercit. Salmant. 1. num. 44. pag. 59. In provincijs

^† autem Peruanis fœminæ nullũnullum tributum præſstare compelluntur, ſsicuti neque alia munera, & ſservitia corporalia, à quibus eas infirmitas ſsexus immunes efficit, ut inquit Vlpian. in l. 3. §. corporalia, D. de muner. & honor. & latiùs dixi ſsup. hoc lib. cap. 5. numer. 47. & ſseqq.

Et planè

^† hoc iuſstiùs & ſsecuriùs eſsſse videtur, iſstarum gentium tenuitate conſsideratâ, & quòd nulla bona (ut plurimùm) habent, ex quibus maritus & uxor, eorumq́ue filij, ac filiæ tot tributa ſsolvere poſssint, ut diximus cum Zapata in cap. præced. num. 54. Idemq́; efficere debet,

^† ut parciùs in tributis ab eiſsdem fœminis exigendis procedamus, in locis, ubi ea præſstare iuſsſsæ ſsunt, iuris cõmuniscommunis, ac Regij deciſsiones ſsequentes, quæ mulieres pro collectis, tributis, gabellis, ac vectigalibus carcerari vetant, ut conſstat ex traditis à Feſstaſsio in tract. de æſstimo, & collect. 3. par. cap. 1. num. 21. Azeved. per text. ibi in l. 10. tit. 3. l. 2. tit. 11. l. 3. tit. 13. lib. 5. Recop. Laſsarte de gabell. cap. 18. num. 60. & Flores de Mena d. lib. 2. var. quæſst. q. 21. n. 152.

Maximè,

^† ubi tales mulieres viduæ, ac pauperes fuerint, quibus, & orphanis Valetius Poplicola tributum lubens remiſsit, ut refert Plutarchus in eius vita, & Petr. Greg. d. lib. 3. de Repub. cap. 5. num. 8. & idem Peruanos Incas feciſsſse tradit Acoſsta in hiſstor. moral. Ind. lib. 6. cap. 15. & P. Agia in tract. de ſserv. perſson. pag. 45. & eſsſse iuris regulis conſsentaneum oſstendit Bald. in Auth. defuncto, num. 12. C. ad Tertul. & Palac. Rub. in rep. cap. per veſstras, notab. 2. num. 8. & 12. Vbi hoc ampliat,

^† ut procedat etiam in Indis maritatis, quarum tamen viri abſsunt, nec eas alunt, aut ſsenes ſsunt, vel infirmi, & ad laborandum inutiles; nam & hæ meritò viduæ appellari poſsſsunt,

^† cùm ad paria iudicentur, non habere maritum, vel habere inutilem, aut inhabilem, iuxta gloſsſs. ſsingularem verb. Orbitates, in l. fin. C. de plagiar. & in cap. 2. de transl. Epiſscop. ubi Abbas, & eius Addit. num. 16. cum latè traditis à Iaſs. in l. quoties, D. qui ſsatiſsd. cogant. Hippolyt. de Marſsil. in l. unica, C. de rap. virg. ex num. 211. Iod. Dãhouder. & Everard. in loco à pari, velaſsco de privileg. pauper. in præſsat. n. 9. Camil. Gallin. de verb. ſsignif. lib. 5. cap. 16. num. 275. & lib. 10. cap. 26. num. 10. & noviſsſsimè Dom. D. Felicianus à Vega Epiſsop. Pacenſsis in c. ex tenore, de foro comp. num. 20. pag. 514. ubi ex ſsimili cõcluditconcludit, quòd Eccleſsia, quæ habet Prælatum mutilẽ, dicitur vidua. Et

^† eſst text. huic caſsui accomodatus in cap. unico, an mutus, vel ſsurdus, vel aliter imperf. in uſsib. feud. ubi probatur, quòd quando fendum in ſservitio perſsonali conſsiſstit, qui illud præſstare non poteſst, perinde à feudi ſsucceſsſsione, vel retentione privatur, ac ſsi in rerum natura eſsſse deſsijſsſset, circa quod plura ibidem cõgerunt Bald. Iſsernia, & Afflict. Hart. Piſstor. in quæſst. feud. 2. par. q. 32. Vulteius de feud. lib. 1. cap. 9. num. 64. & Schurff. conſsil. 36. cent. 3.

Secvndò, ſsexui proxima eſsſse videtur ætatis conſsideratio. Et

^† inſspecto iure communi à viris minoribus quatuordecim annis, & fœminis duodecim, ſsenibuſsq́ue maioribus ſsexaginta quinque annis, cenſsus perſsonalis, ſsive tributa capitationis non petebantur, ut in d. l. ætatem 5. D. de cenſsib. & in l. cùm anteà, C. de agricol. & cenſsit. lib. 11. Intra hanc verò ætatem prædicta tributa ſsolvere debebãtdebebant, licèt plena pubertas ante completum decimum ſseptimum annum nõnon contingat, ut probat text. in l. Mella, D. de alim. & cib. legat. & dixi ſsup. cap. 5. num. 24.

Neque

^† audiendus eſst Bart. in d. l. unica, C. de mulier. & in quo loco, num. 23. dum à tributo capitationis neminem ratione ætatis, vel ſsexus excuſsari docet, niſsi ſsit privata conſsuetudo, ut in Syria, de qua loquitur Vlpian. in d. l. ætatem. Nam licèt hoc etiam inſsinuare videatur Accurſs. ibîdem, verb. Syria, veriùs

^† eſst tamen I.C. ibi generaliter loqui, ut eiuſsdem legis initium oſstendit, iunctâ l. regula, & fin. D. de iur. & fact. ignor. ibi: Nam initium conſstitutionis generale eſst, & l. fin. C. de ædif. private. Neque obſstat, quòd poſsteà in Syria exemplum proponat. Nam exempla nõ reſstringũt diſspoſsitionem, l. damni infecti 30. D. de damn. infect. latè Crotus in l. 1. n. 30. D. de acquir. poſsſseſsſs. Et cauſsa ob quãquam Vlpian. ibi Syriæ mentionem facit, ea eſsſse videtur, |

p. 173

vel quòd ipſse inde oriundus fuit, ut teſstatur in l. 1. D. eod. tit. vel ut oſstenderet, exceſsationem quidem ob ætatem generalem eſsſse, ſsive univerſsalem, ut in dicta l. cùm anteà: ætatis verò maioris, vel minoris, quod ad hanc cauſsam, definitionem, ex differentia, vel qualitate provinciarum variari, prout & in alijs iuris articulis arbitrio iudicis relinqui ſsolet, gloſsſs. in cap. ſsedes, de reſscript. quam ſsequitur & exornat Marſsil. in l. quæſstionis modum, n. 5. D. de quæſstion.

Quod ſsanè in his Indiarum provincijs maximè obſservatum invenio, & variè pro temporum, & regionum varietate definitum. Nã in

^† quadam proviſsione Carol. V. dat. Cæſsarauguſstæ 9. Decemb. ann. 1518. quæ habetur in 2. tom. impreſsſs. pag. 185. pro quolibet Indo, viginti annis maiore, tria auri pondera ſsolvi iubentur, & unum pro maioribus quindecim annis, quoaduſsque ad vigeſsimum annũ accedant. Et in quodam capite epiſstolæ Regiæ miſsſsæ à Dom. D. Martin Enriquez Mexican. Proregem 5. Iulij ann. 1578. quod habetur in 4. tom. impreſsſs. pag. 322. Indi maiores viginti quinque annis, & ſsi ſsub patria poteſstate degant, tributum pendere iubentur, & non anteà, & in alio capite alterius epiſstolæ miſsſsę ad Audientiam Guathemal enſsem, dat. Matr. 26. Maij ann. 1573. ſsenes maſsculi quinquaginta quinq;quinque annis maiores, & ſsœminæ quinquaginta, à tributis immunes declarantur.

Sed tandem obtinuit,

^† ut in Nova-Hiſspania, In his autem Peruanis provincijs ex taxis, & ordinationibus Proregis Dom. D. Frãciſsci à Toleto, quibus hucuſsque derogatum eſsſse non video, Indi tributa ſsolvere incipiunt, ubi plenam pubertatem, hoc eſst, decẽdecem & octo annis attingunt, & quinquaginta expletis ab hoc onere relevantur.

Quæ excuſsatio eiſsdem rationibus nititur,

* quas ſsup. cap. 5. n. 41. & ſseqq. conſsideravimus, ad Indos non ſsatis maturæ, vel in ſsenium vergentis ætatis, à ſservitijs perſsonalibus relevãdos, quibus addo Farinacium de ſsenectute, & ſsenectutis prærogativis plura adducentem, in prax. crim. q. 92. num. 22. & ſseqq. & Pet. Gregor. d. lib. 3. de Repub. cap. 5. num. 13.

^† ubi leonem Iſsarum Imperatorem Conſstantinop. qui dictus fuit Iconomachus, graviter notat, quòd ab infantibus tributa popoſscerit, quos ſsimul ac naſscebantur hac de cauſsa inſspici, atque deſscribi mandavit. Et Petr. Bellinum in tract. de bello, 1. par. tit. 7.

^† ubi ob eaſsdem cauſsas pueros, & ſsenes regulariter à militia excuſsari probat.

Idemqùe generaliùs admittere, & practicare debemus

^† in quibuslibet Indis, qui aliquo perpetuo, & ſsontico morbo impediti reperiuntur. Nam & ijnon ſso ùm ſsenibus, verũ & mortuis, quantum ad tributorum ſsunctiones attinet, reputantur, & proptereà quotidie in novis taxis, aut æſstimis, quæ ad hanc rem fieri ſsolent, eximuntur, quia

^† paria ſsunt, non eſsſse perſsonam, vel inuti em reperiri, ut ſsuprà retulimus, & tradit Hippolyt. Marſsil. in l. unica, c. de rapt. virg. num. 212. cum ſseqq.

Et licèt

^† quoad alia tributa, & impoſsitiones, filijfamiliàs ſsub patris poteſstate exiſstentes, urgeri non ſoleãtſoleant, quoniam hi debent egenis parentibus ſsubvenire, ut in l. 2. & 4. tit. 19. par. 4. cum alijs, quæ latè tradit Alvarez de Velaſsco in tractatu de privilegijs pauperum 1. parte, quæſst. 11. ubi, quòd filius hac de cauſsa poſssit egredi à Religione, quam profeſsſsus fuit. In his tamẽtamen, de quibus agimus, contrarium deciditur in ſschedulis ſsuprà relatis ann. 1518. & 1578. nimirum, ut Indi ea perſsolvant, etiam ſsi filijfamiliàs ſsint, dum tamen ad ætatem tributandi pervenerint.

^† In unxoratis autem, vel emancipatis, res in dubiũ vocari non poteſst, quamvis ſsimul cum parentibus degant, & diſstinctos lares non habeant. Nam hi capitationem ſsuam ſsubire debent, ut docet Platea in l. ſsi hi qui, C. de filijsfamilias, & quemadmodum pro his pat. teneatur d. lib. 10. & Bobad. in Polit. lib. 5. cap. 5. n. 28. quamvis (ut idem tradit) ſsi agatur

^† de delectu ad militiam, contrà obſservetur, quia unum focale, ſsive unam familiam conſstituere videntur, ut inquit Guiller. Mainer. in l. aliud, §. refertur, num. 82. D. de regul. iur. & ante eos Bart. in l. 4. §. actor, D. de re iud. Bald. in d. Auth. defuncto, num. 11. & 12. C. ad Tertul., & in l. 1. §. quibus, q. 1. D. quod cuiuſsque univerſs.

Tertiò, excuſsari poterunt

^† Indi, qui nimis pauperes reperiantur. Nam hæc quoque cauſsa communiter in alijs etiam perſsonis capitationis remiſsſsionem indulget, ut oſstendũt 1. C. in l. formam, §. illam æquitatem, D. de cenſsib. l. cura, §. deficientium, & §. inopes, D. de muner & honor. & docet gloſsſs. in l. omnes penſsitare, C. de ann. & trib. lib. 10. ubi Bart. & Alexand. qui plura cumult in Addition. ad eundem, Ioan. de Platea ibîdem, & in l. ad ſsolvendum, C. decur. lib. 10. & in l. fin. C. de ijs qui num. liberorum, vel paupertate excuſsationem meruerunt, ibi: Quòd ſsi quis propter cenſsum tenuiorem vacationem meruerit, & in l. ſsemel, C. de apoch. pub. num. 1. ad fin. eodẽ lib. Bald. in d. Auth. defuncto, num. 12. & cõſs. 410. incip. Quæritur, utrum dominus, num. 6. lib. 5. & in l. etiãetiam, col. fin. C. de execut. rei iud. Abbas in cap. quod non eſst licitum, de regul. iur. Iaſs. in l. 4. num. 21. D. de re iudic. ad fin. Petr. de Vvlad. in tract. de collect. num. 9. Ge|

p. 174

rard. in apoſst. ad Abbat. in cap. licèt, de cẽſsib. & in cap. quod non eſst licitum, de regul. iur. Ioan. Ferrar. Montan. lib. 6. de feud. c. 6. iu fin. Gail. de arreſst. Imp. cap. 9. n. 20. Franc. Marcus 1. tom. deciſs. Delphinat. q. 458. num. 12. & latè Palac. Rub. in repet. d. cap. per veſstras 2. notab. n. 8. & ſseqq. Decius, qui teſstatur de cõmunicommuni, in cap. 1. n. 46. de probation. & plurimi alij, quos refert & ſsequitur noſster Alvarez de Velaſsco in d. tract. de privil. pauper. par. 1. q. 37. num. 11. & 12. Quia

^† ut inquit Bart. in l. ſsi univerſsi, C. de legat. Mal de chi non ha, dice la campana di ſsan Pietro. Cuius dictũdictum refert, & ſsequitur Redin. de maieſst. Princip. verb. Sedetiam legibus. Et eſst ſsimile

^† vulgari noſstro Adagio, Al que no tiene, el Rei le haze franco. De quo in l. nam is nullam, D. de dolo, ubi Caius I.C. inquit: Eum nullam actionem habere videri, cui propter inopiãinopiam adverſsarij inanis actio est, quod his verbis expreſsſsit Caſsſsiod. lib. 12. var. epiſst. 7. Spoliatus iure negat, quod affluens inferre didicerat. Validas contra te apochas invenerunt: invictas ſsecuritates illis dedit calamitas ſsua, cui nihil videtur relictum, à tributis conſstat eſsſse liberatum. Et Martial lib. 2. epigram. 3.

Sexte, nihil debes, nil debes, Sexte, fatemur,
Debet enim ſsi quis ſsolvere, Sexte, potest.

Et proſsequitur Otalora de nobilit. 2. par. c. 1. n. 2. & 4. ubi tamen concludit cum Bald. in l. unica, C. de ſsentent. quæ pro eo, quod intereſst,

^† quòd ſsi paupertas intolerabilois ſsit, iſsti pauperes, licèt excuſsentur à præſstationibus realibus, tenebuntur tamen ad facienda alia ſservitia perſsonalia, quæ corpore præſstantur. In qua etiam ſsententia eſsſse videtur Bald. in d. Auth. defuncto, num. 12. Ioan. And. & Butr. in d. cap. licèt, de mulier. & in quo loco lib. 10. & Avendañ. in cap. 14. Prætor. n. 33. Dum requirunt,

^† quòd paupertas, ut excuſset à tributorum ſsolutione, tam in patrimonialibus, quàm in perſsonalibus, adeò intolerabilis ſsit, ut operæ pauperis vix ad eius alimenta ſsufficiant, etiam ſsi dietim pro quærendo victu labore, t & hoc probato, & nonaliter cancellandum eſsſse ab æſstimo, in quo fuerit ſscriptus. Quod priùs notaſsſse videtur gloſsſs. in l. paupertas, D. de excuſs. tut. à qua habuit ortum l. noſstra 2. tit. 17. par. 6. ibi: Otro ſsi, el q̃ fueſsſse tan pobre, que non tovieſsſse otro al porq̃ guarecer, ſsi non por labor de ſsus manos, &c.

Quæ omnia

^† in his noſstris Indis animadverſsione digna videntur, nam cùm tributa ipſsis iniuncta magis eorum operas & laborem, quàm facultates reſspoexerint, & ita moderata ſsint, ut ſsi otioſsi, & ignavi eſsſse nolint, facilè poſsſsint eorum oneri ſsatisfacere, & proprio victui conſsulere, non debent temerè audiri, nec paſsſsim admitti, ſsi hunc paupertatis prætextum obijciant, cuius

^† æſstimatio ſsemper prudentis, & cordati iudicis arbitrio relinquitur, ut ait gloſsſs. in Auth. prætereà, C. unde vir & uxor, ubi Alber. Bald. & Salicet. n. 4. Iaſs. num. 27. Bart. in rep. 1. ſsi conſst. num. 14. ſsolut. matr. & communis ſsecundùm Dec. in d. Auth. num. 15. Greg. Lop. in l. 9. tit. 13. par. 6. gloſsſs. de lo ſsuyo, & Menoch. qui latè proſsequitur, de arbitr. cent. 1. caſsu 65. per totum, & Velaſscus, alios allegans, d. tract. de privil. pauper. 1. par. quæſst. 4. in princip. num. 75. & ſseqq.

Planè

^† ſsi hæc Indorum paupertas, & inopia ex aliqua ſsterilitate proveniat, quę infructibus & ſspeciebus contigiſsſse probetur, quas tributorum nomine pendere conſsueverunt, tunc in prædicta excuſsatione admittenda, & remiſsſsione facienda, faciliores eſsſse debemus iuxta doctrinam Vlpiani I.C. in

^† d. l. forma 4. §. illam æquitatem, D. cenſsib. ibi: Illam æquitatem debet admittere cenſsitor, ut officio eius congruat relevari eum, qui in publicis tabulis delato modo frui, certis ex cauſsis non potuit, &c. Et Impp. in l. 2. C. de alluvion. ibi: Hi quos inundatio Nili fluminis reddidit ditiores, pro terris, quas poſsſsident, triutorum præſstationem agnoſscant. Et qui ſsuum deplorant patrimonium diminutum, alieno ſsaltem functionis onere liberentur, & noſstræ ſserenitatis largitate defenſsi, locorum, etiam poſsſseßione contenti, pro agitãdiagitandi cenſsus examine, reſspondeant devotioni. Iunctis

^† alijs, quæ ad eandem exceptionem fundandãfundandam congerunt gloſsſs. & DD. in l. licèt 8. C. de locato, cap. propter ſsterilitatem, eodem titulo, l. 22. & 23. tit. 8. par. 5. & latè congerit Cened. in collectan. 116. ad Decret. Morla in empor. iuris tit. 10. q. 1. num. 1. & 6. & ultra relatosab eis Bertachin. in tract. de gabell. 2. par. num. 52. Dueñas regul. 380. Pinel. in l. 2. C. de reſscind. 1. par. cap. 3. ex num. 17. & 21. Menchac. controverſs. uſsufreq. lib. 3. c. 54. Alvar. Valaſsc. de iur. emphyt. q. 27. num. 23. Andr. Gaill. lib. 2. pract. obſser. 23. Dom. Gregor. Lop. Madera lib. ſsingul. animadverſs. cap. 16. Carroc. in tract. de locato, tit. de remiſsſs. penſsion. quæſst. 1. & ſseqq. & noviſsſsimus & eruditiſsſsimus noſster D. Franciſsc. Amaia ſsæpè ã nobis laudatus, & laudandus, lib. 3. obſservat. iur. cap. 3. & latiùs Ego in tractatu de ſsterilitate, quem Salmanticæ anno 1605. dictavi cap. 1. ex quo plurareperies apud D. Hieron. de Otero diverſs. quæſst. 2. par. c. 26.

Neque obſstat, quòd prædicta iura in tribu

*tis realibus loquuntur, & talem caſsum videntur requirere, ut non ſsolùm fructus, verùm & |

p. 175

fundi ipſsi, vel arbores, ex quibus colligendi erant, in totum perierint, ut advertit Platea in l. quicunque, la 1. C. de fund. patrim. lib. 11. & colligitur ex d. §. illam æquitatem, ibi: Si agri portio Chaſsmate perierit, ſsi vites mortuæ ſsint, vel arbores aruerint:

^† eſst enim Chaſsma hiarus terræ, quo fundus in vaſstam voraſsinẽ ſsubſsidet, ut pluribus oſstendunt Briſsſson. Pratei. & Kalin. in eod. verb. & verb. Labes, Symmach. lib. 5. epiſst. 7. & eruditè, poſst alios, loctus Amaia. d. cap. 3. num. 9. Nam licèt hæc tributa Indorum non ſsint realia, ſsed perſsonalia, ut ſsuprà probavimus, cùm tamen eorum ſsolutio pro maiori parte deſsignata ſsit in fructibus, & ſspeciebus, quæ ex fundis, & agrorum cultura colliguntur, conſsequens eſst, ut ſsi ob calamitatem in ipſsiſsmet fundit, vel ob ſsterilitatem in illorum fructibus contingentem Indi valdè extenuati, & depauperati reperiantur, dictæ remiſsſsionis beneficio iuvari debeant. Quia

^† etiam debitor generis, licèt genus perire non poſsſsit, l. incendium, C. ſsi cert. petat. l. inter ſstipulantem, §. ſsacram, D. de verb. obligat. l. in ratione, §. diligentẽ, D. ad leg. Falcid. cum alijs, ſsi tamen illud genus debeat reſspectu certæ ſspeciei, per eius interitum liberatur, & eandem remiſsſsionem ob ſsterilitatem conſsequitur, ut argum. text. in l. Titiæ textores 36. §. fin. D. de leg. 1. l. in nave Saufei 34. D. locat. l. 1. in fin. C. de iure emphyt. tradunt Iaſs. Decius, & alij in l. quod te mihi, D. ſsi cert. petat. Albert. Brunus in tract. de minut. num. 156. Gaſsp. Rodericus in tract. de annuis reddit. lib. 2. q. 7. num. 4. & Ego d. meo tract. manuſscripto de ſsterilitate, cap. 1. num. 6. & 9. & Oterus d. cap. 26. n. 3.

Et cùm prædicti

^† fructus inductriales ſsint, & mediante Indorum operatione proveniãtproveniant, l. fructus 45. D. de uſsur. ibi: Fructus percipiẽdo uxor, vel vir ex re donata, ſsuos facit, illos tamen quos ſsuis operis acquiſsivit, veluti ſserẽdo, &c. l. bonæ fidei, D. de acquir. rer. domin. iunctis alijs, quæ de fructibus induſstrialibus latiùs proſsequitur Pinel. in l. 2. C. de reſscind. 2. par. cap. 4. num. 52. nihil eſst, quod eis imputari poſsſsit,

^† ſsi ob ſsterilitatem ſsuâ ſspe & labore fraudati, ſsolvere illos recuſsent, quin potius: Guiſsada coſsa es, que como ellos pierden la ſsimiente, è ſsu trabajo, el Señor pierda la renta, ut dicitur in l. 22. tit. 8. par. 5. & in l. ex conducto, §. ſsi vis tempeſstatis, D. locat. quia ex nudis, & inutilibus agris, apud eos remanentibus, ex quibus nihil collegerunt, nihil iuſstè ab eis exigi poteſst,

^† argum. text. in l. ult. §. ubi autem in unum, C. de bon. quæ lib. ibi: Cùm enim nuda proprietas apud filium inveniatur, ex qua ſsubstantia poſsſsibile eſst eũ ſsumtus litis dependere

Et hoc expreſsſsius confirmari poteſst ex ſsentẽtia

^† Caſsſsiod. lib. 3. epiſst. 32. ibi: Quid enim à domino agri exigas, quem eum non coluiſsſse cognoſscas: & lib. 4. variar. epiſst. 38. ubi Rex Theodoricus ad Fauſstum præpoſsitum ſscribens, iubet, ut Gravaſsianos, atque Pontonates reſspectu ſsterilitatis tributis non gravari, ſsed relevari procuret: Cùm ſsterilitas ieiuna locorum, nulla ſsibi augmenta fieri patiatur. Repugnante ſsiquidem natura, quælibet cedit induſstria, nec prodest ſstrudium laboris impendere, quem ubertas loci non cogno ſscitur adiuvare. Et iterum epiſst. 50. ad eundem FauſtũFauſtum, ubi Campaniæ habitatoribus Veſsuvij montis hoſstilitate vaſstatis, quam ibi graphicè, & eleganter depingit, remiſsſsionem tributorũtributorum pro modo læſsionis acceptæ concedit: Vt agrorum fructibus enudati, ſsubleventur onere tributariæ functionis, quod fieri debere nostra meritò pietas acquieſscit, ut agris ibidem diligenter inſspectis, in quantum poſsſseſsſsoris laboravit utilitas ſsublevetur, quatenus menſsurata conferatur quantitas beneficij, dũdum modus integer cognoſscitur læſsionis. Et lib. 3. epiſst. 4. ubi eandem tributorum indulgentiam tribuit univerſsis provincijs in Gallia conſstitutis, & hoſstili ferocitate vaſstatis, Vt pro qualitate læſsionis per indictionem quartam relaxatam agnoſscant tributariam functionem, quia non gratulamur exigere, quod tristis noſscitur ſsolutor offerre. Et in idem tendit Salvian. lib. 4. de gubern. Dei, ibi: Nam illud quale, quàm non ferendum, & quod non dicam pati bumanæ mentes, ſsed audire vix poſsſsunt, quod plerique pauperculorum, ac miſserorum, cùm res amiſserint, amiſsſsarum tamen rerum tributa petuntur. Cùm poſsſseſssio ab his receſsſserit, capitatio non recedit, proprietatibus carent, & vectigalibus obruuntur.

Nec deficiunt

^† Regiæ ſschedulæ, quibus hoc idem præceptum, & declaratum reperiatur. Nam in quadam data Pintiæ 7. Auguſst. ann. 1549. & alia Mõzonij 18. Decemb. ann. 1552. quæ habentur in 2. tom. impreſsſs. pag. 160. apertè cavetur, ſsterilitatis rationem in his Indorum tributis exigendis habendam. Et in alia Matriti 10. Aprilis ann. 1546. quæ extat inter ordinat. Mexic. Licent. de Puga, fol. 102. diſsponitur, ut Indi reſspectu gravis peſstis, quam paſsſsi erant, à tributis relevẽturreleventur, idemq́ue dicitur in alia ann. 1556. quæ extat in 2. tom. impreſsſs. pag. 162. & iubet, ut peſstis, & ſsterilitatis reſspectus novæ taxationes fiant, eâ adhibitâ moderatione, & conſsideratione, ut Indi commodè tributa ſsibi impoſsita perſsolvere valeant. Et ita

^† praxi receptum ſsæpiſsſsimè vidi, & Indis proviſsiones ab Domproregibus dari, quibus ob allegatãallegatam, & pro|

p. 176

batam ſsterilitatem, vel alium caſsum fortuitum ſsine culpa eorum contingentem tributorum remiſsſsio, vel in totum, vel ex parte cõcediturconceditur.

Quinimò

^† (quod plus eſst) apertè in eiſsdem ſschedulis edocemur, remiſsſsionem propter ſsterilitatem ſsemel factam, revocandam non eſsſse, etiam ſsi alijs præcedentibus annis ubertas magna fuiſsſse probetur. Nam quamvis hæc compenſsatio in conductionibus prædiorum admitti ſsoleat, l. licèt 8. C. de locato, cap. propter ſsterilitatem, eodem tit. l. 23. tit. 8. par. 5. cum alijs. In tributorum functione non æquè procedere viſsum fuit, cùm eorum folutio, nõnon ex prædijs alienis, ſsed ex proprijs ipſsorum tributariorum facienda ſsit, quorum utilitati cedere iuſstum eſst, quidquid commodi poſsterior annus attulerit, l. 3. §. ne tamen, D. de uſsufruct. l. ex hoc iur. & ibi DD. de iuſstitia & iure, l. ſsolum 51. §. meum, D. de rei vindic.

Ad quod fulciendum ponderari etiam poteſst communis ScribentiũScribentium doctrina, quæ habet,

^† quòd ij, quibus ob paupertatem tributorum temiſssio facta fuerit, non ſsunt pro eorum ſsolutione ampliùs moleſstandi, quamvis poſsteà ad pinguiorem fortunam devenerint, de qua per Plateam in d. l. omnes penſsitare, C. de annon. & trib. in fin. Bart. in l. ſsi cùm dotem, §. ſsi maritus, D. ſsolut. matrim. Aretin. in l. 2. D. quis, & à quo appell. & ante eos gloſsſs. fin. in l. illicitas, §. ultim. D. de offic. Præſsid. Sufficit

^† enim ſsi eo tempore, quo remiſssio facta fuit, qualitas paupertatis adfuerit, ut in ſsimili tradunt Decius, & DD. in Auth. prætereà, C. unde vir. Ripa in l. ex ſsacto, num. 17. D. de vulgar. & facit l. ſsi quis hæredem, C. de inſst. & ſsubſst. & l. quæ cunque, §. fin. D. de Publician. in rem act. cum alijs, quæ cumulat Tiraquel. in tract. de ceſsſsante cauſsa.

Neque contrarium probant

^† text. in l. cura, D. de muner. & honor. & in l. his oneribus, D. de vacat. muner. Nam prior intelligenda eſst, non ut ſsentiat tributum præteritum, & ſsemel ob paupertatem remiſsſsum, repeti poſsſse, ſsed futurum deberi, ſsi eo tempore, quo cauſsatur, iam paupertatis conſsideratio ceſsſsaſsſse probetur. Poſsterior verò textus loquitur de eo, qui pendente appellatione iudicij ſsuper quæſstione, an ita pauper eſsſset, ut deberet à tributis relevari? & ſsic antequàm remiſssio effectum haberet, facultatibus auctus reperitur. Tum enim cùm per appelllationem ſsuſspenſsus fuerit remiſssionis effectus, iuxta l. 1. §. fin. D. ad Turpil. meritò proſspera fortuna, quæ ſsupervenit, eundem effectum, utpotè necdum cauſsatum, & in eſsſse (ut aiunt) deductum retardat, ut ad utriuſsque textus explicationem benè, præter alios, obſservat Valençuela Piſscator in d. l. omnes, num. 12. & 13. Et in noſstris Indorum terminis optimè hæc omnia complexus videtur Ioſseph. Acoſsta de procur. Indiar. ſsalute, lib. 3. cap. 16. pag. 336. & ſsequenti. Vbi reſsolvit,

^† nullo modo ab eis tributa deberi, niſsi ex ijs, quæ habent, commodève habere poſsſsunt, congruenti ſsibi familiæq́ue ſsuſstentatione ſservatâ. Quæ (inquit) ſsi caſsu aliquo ſsubtrahantur, veluti quia fortè accidit, ut anni inclementia agricola fruges vel vitiatas, vel perexiguas collegerit: accidit ut ægrotaret, ut vel tugurium ignis depastus ſsit, vel oviculæ ſscabie interierint; neque premi molestè debent, neque in ſsequentes annos præſsenti exactione onerari, &c.

Notari tamen debebit

^† hæc, quæ de remiſssione ob ſsterilitatem retulimus, ad eam tributorum partem porrigenda nõnon eſsſse, quam Indi in pecunia numerata ſsolvere iuxta æſstimi formam tenentur. Nam cùm hæc penſsitatio omni reſspectu perſsonalis ſsit, nec reſspecum habeat ad fructus, qui ex prædijs colliguntur, ſsed ad id, quod ipſsi ſsuis operis, & laboribus conquirere poſsſsunt, ſsterilitatis cõſideratioconſideratio, vel cuiuslibet alterius fortunæ, fructus prædiorum corrumpentis, aut evacuantis, haberi non debebit, cùm pecunia, quæ eſst in obligatione, nec perierit, nec perire poſsſsit, l. incendium, C. ſsi cert. petat. cum ſsimilibus. Niſsi fortè

^† ex Indorum parte obijciatur, mediante fructuum ariditare, ſse in eam inopiam deveniſsſse, ut nec pecuniam quærere, & habere potuerint. Tunc enim obtinere poterunt, ſsi hoc ſsufficienter probaverint, magis ex capite paupertatis, quàm ſsterilitatis, & audiendi erunt, ſsi utramque exceptionem ſsimul proponant:

^† quia nemo prohibetur pluribus etiam diverſsis defenſsionibus uti, ad eandem rem tendentibus, l. is qui 5. l. nemo 8. D. de except. cap. nullus pluribus 20. de regul. iur. in 6. ubi latè Petr. Pechius, & alij.

Ideò autem dixi: Si ſsufficientur probaverint, quia verior, & comunior ſsententia habet, quòd

^† quoties alicui reſsultat beneficiũ ex allegatione divitiarum, vel paupertatis, ei incumbit illius probatio, iuxta text. & quæ ibid. tradit Lucas de Pena in l. ult. C. de ijs, qui num. liber. lib. 10. l. ſsi creditores, in fin. D. de privileg. credit. text. & DD. in l. ſsi creditores, in finc, D. de privil. cred. ibi: Quòd ſsi neque inopia laborantem creditores ostendere potuerunt, quem ad hoc dicit notabliem Angel. ibîdem, & idem tenet gloſsſs. magna in l. 2. D. de probat. & in l. ſsi verò, |

p. 177

§. qui pro rei qualitate, D. qui ſsatiſsd. cogant. ubi Bart. Rod. Suar. in tit. de las arras, n. 12. & 13. & latè Maſscard. de probat. cõcl. 1159. per totam, & Fulvius Pacianus in eod. tract. lib. 1. cap. 54. ex num. 10. ubi num. 13. multum in noſstris terminis cum Baldo concludit,

^† quòd ſsi villa petierit ſse ab æſstimo eximi ratione paupertatis, debebit paupertatem probare, & congerit alia Alvarez de Velaſsco dict. tract. de privil. pauper. 1. par. quæſst. 5. num. 11.

Qvarto loco inquirere poſsſsumus, utrum ab

^† eiuſsmodi tributorum ſsolutione exemti ſsint, aut eſsſse debeant, ipſsi Indorum Reguli, aut Gubernatores, quos in his Peruanis regionibus Curacas, & generaliter in omnibus Indiarum provincijs Caciques appellamus, & ij, qui eoſsdem proximo loco in dignitate contingunt, quos dicimus, Secundas Perſsonas? Et ſsanè ex eo ſsolùm titulo, quòd hi in Indos qualemqualem iuriſsdictionem, aut dominationem exerceant, à tributis eximi non videntur, cùm

^† domini vaſsſsallorum hac excuſsatione non gaudeant, niſsi alioqui nobiles eſsſse probentur, ut latè proſsequuntur plures Auctores, quos congerit Tiraq. de nobil. cap. 8. num. 14. Petr. de Antiboli in tract. de muner. 4. par. §. 4. incip. de dominis, num. 39. Avend. in cap. Præt. 2. par. cap. 14. n. 31. Ioann. Gutier. lib. 3. pract. q. 16. num. 17. cum ſseqq. & alios referens Bobad. in Polit. lib. 2. cap. 16. num. 173. in fine, & lib. 5. cap. 5. num. 32. licèt contrarium tenêre videatur Alber. in l. 1. §. fin. D. de aqua quotid. Guid. Papæ deciſs. 385. & Boer. deciſs. 246. eâ (ut apparet) ratione nitentes, quòd vaſsſsallos habere dignitas ſsit, ut notat Bald. in cap. 1. §. Marchio, col. 4. qui feud. dar. poſsſs. & DD. per text. ibi in cap. Abbate ſsancti Sylvani, in fine, de verb. ſsignif. quod tamen durum eſsſset in practica conſsequi, maximè in tributis realibus, ut ait Avend. ubi ſsup. & Bobad. d. num. 173. litt. L.

Sed

^† cùm dicti Caciques, & Secundæ perfonæ apud nos notoriè nobiles ſsint, & tempore ſsuæ infidelitatis tales etiam fuiſsſse dicãturdicantur, & ab Indis plebeis plurimum venerentur, & fuſspiciantur, meritò uſsu receptum, & ordinationibus Dom. Proregis D. Franc. à Toleto, alijſsq́ue Regijs iuſsſsionibus cautũcautum invenitur, ne ipſsi, & eorum filij tributa perſsolvant. Quoniam

^† nobiles perſsonæ, tãtam Regio noſstro iure, quàm aliorum Principum placitis, & cuiuslibet ferè provinciæ conſsuetudine, immunitate in perſsonalibus, & in realibus fruũturfruuntur, niſsi ubi aliqua collecta extraordinaria imponitur, quæ totius Regni communem utilitatẽ concernat, quia durum neceſsſsitatis telũtelum omnes indifferentur penetrat, l. 1. C. de navib. nõ excuſsſs. lib. 11. cum latè adductis à IoãIoan. de Lignano in cap. accedentes, de præſscript. Felin. ibid. n. 6. Ægid. Thomat. in tract. de collect. §. exactio, in princ. uſsque ad num. 17. Franc. Marc. deciſs. Delphin. 457. n. 13. & ſseq. Tiraq. ubi ſsup. Manſsuer. in prax. tit. de talleis, num. 2. Guid. Papæ deciſs. 384. & 391. & 392. Pet. Heiguis 1. par. q. 18. n. 22. Vinc. Franch. deciſs. Neapol. 128. in fine, Avend. d. cap. 14. num. 25. Petr. Greg. lib. 3. ſsyntagm. cap. 8. ex num. 5. & lib. 8. cap. 20. n. 10. & Bobad. d. cap. 5. num. 31. Eodemq́ue privilegio, & immunitate gaudebunt

^† ipſsorum Cacicorum uxores, & viduæ, quæ radijs maritorum coruſcãtcoruſcant, forumq́ue ex eorum perſsona capiunt, & quandiu à ſsecundis nuptijs abſstinent, in defuncti viri coniugio manere cenſsentur, ut probat text. in l. fœminæ, D. de Senat. l. edicimus, cũ alijd, C. de murileg 13. C. de digniitat. lib. ton. Pichard. l. mulieres 13. C. de dignitat. lib. 12. l. cùm proponas, C. de nuptijs, l. filij, §. 1. D. ad municip. l. 7. tit. 2. par. 4. Guid. Pap. deciſs. 380. Manſsuer. ubi ſsup. num. 9. & Synoptica obſservatio de tribut. cap. 14.

Sed nequaquam extendendum erit ad alios,

^† qui inter eoſsdem Indos Principales vocantur, & Illacatæ, & eiſsdem Caciquis, & Correctoribus in ipſsorum tributorum exactionibus, & in alijs miniſsterijs Indorum gubernationem tangentibus, ſsuam operam navant. Cùm

^† iure communi, & Regio deciſsum reperiamus, ſsimiles rectores, exactores, & tribunos, quos Iuratos dicimus (exceptis Hiſspalenſsibus) notarios, & alios quoſslibet officiales publicos populorum, à tributis, & collectis non excuſsari, l. actores 4. C. de exact. tribut. lib. 10. ubi gloſsſs. Bartol. Bald. Rebuffus, Platea, & Lucas de Pena, gloſsſs. & Bartol. in l. honorem, D. de muner. & honor. Angel. in l. Ædiles, D. de via publica, Lucas de Pena in l. 1. C. de immunit. nem. conced. lib. 10. Boer. deciſs. 246. num. 2. Avend. dict. cap. 14. num. 27. l. 16. tit. 4. lib. 4. Ordinament. ubi Didac. Perez. l. 11. tit. 25. lib. 4. Recopil. ubi Azeved. quicquid in contrarium niti videatur Guid. Pap. deciſs. 398.

Sicuit neque ad eos,

^† qui duodecim liberos habent. Nam licèt hi ab alijs muneribus excuſsentur, ut in l. 1. & per totum, C. qui numero liberorum ſse excuſsant, l. ſsi quis Decurio 24. C. de Decurion. lib. 10. ubi notant Bart. Iacob. Rebuff. Platea, & Lucas de Pena, iunctis alijs, quæ tradunt Ferdin. Paez, & Marcus Bertrand. in tract. de excuſsat. parent. ob. num. lib. Nicol. Feſstaſsius de collect. 4. par. cap. 3. ex num. 71. Avend. de exequend. |

p. 178

mand. 1. par. cap. 19. num. 26. Gutiert. de tutel. 1. par. cap. 21. Covar. de ſsponſs. 2. par. cap. 8. A tributis tamen perſsonalibus, & alijs patrimonialibus, functionibus, & muneribus nõ excuſsantur, l. 2. & l. ſsunt munera, D. de vacat. muner. l. reſscripto. §. quæ munera, D. de muner. & honor. l. 5. C. de muner. patrim. l. 1. C. de his qui num. lib. 10. l. 10. ubi Gregor. Lopez gloſsſs. 1. tit. 18. par. 3. cum alijs, quæ adducunt Covarr. & Avend. ubi ſsupr. idem Avend. dict. num. 26. & 2. par. cap. 14. num. 34. Guid. Pap. quæſst. 401. Boer. deciſs. 246. Caſsſsan. ad conſsuet. Burg. tit. des juſstices, §. 4. verſs. Et ſsurles homines, num. 55. Coſsta de rata & quota, quæſst. 149. num. 8. Vincent. de Franch. deciſs. Neapol. 259. Ant. Theſsaur. deciſs. Pedem. 267. & Fachin. lib3. controverſs. cap. 49. Qui

^† variè reſspondent ad text. in dict. l. ſsi quis Decurio, quæ cùm loquatur in Decurionibus perpetuis, quocunque modo intelligatur, ad alios provinciales, non habentes officium Decurionatus, extendi non poterit. Nam

^† iura loquẽtialoquentia in materia immunitatis, & exemtionibus à tributis, ſsunt intelligenda ſstrictè, & in caſsu in quo loquũturloquuntur, iuxta l. 1. D. de iur. immun. & l. 1. C. de immunit. nem. conced. & tradita à Tiraq. in tract. de retract. lignag. §. 1. gloſsſs. 9. num. 233. Et

^† ſsic meritò miratur Avend. d. num. 26. verſs. Nihilominus, quòd quotidie dentur mandata Regia in ſsupremo Conſsilio, ut habens duodecim liberos excuſsetur à muneribus realibus, ſsicut à perſsonalibus. Quod

^† tamen ego in his Indiarum partibus nuſquãnuſquam vidi, neque audivi, quod ſsub hoc prætextu, quiſquãquiſquam Indorum impetraverit, & obtinuerit excuſsationem à tributis.

Quæ tamen

^† peculiari privilegio conceſsſsa eſst in provincia Cuzquenſsi, quibuſsdam Indis, qui ſse ex Incarum ſsanquine ortos eſsſse probarunt, & ijs, qui ab illis ex legitimo matrimonio deſscendunt. Et in Nova-Hiſspania eodem immunitatis privilegio utuntur Tlaxcatletæ, eò quòd noſstros valdè, & fideliter cõtracontra Mexicanos iuvarunt, ut præter alios tradeit Zapata de iuſstit. diſstribut. 2. par. cap. 20. n. 8. In quo forſsitan noſstri glorioſsiſsſsimi Reges ob oculos illam tributorum indulgentiam habuerunt, quam ob ſsimilẽ cauſsam

^† Theodoricus Gotthorum Rex Arelatenſsibus conceſssit a-Z pud Caſsſsiod. lib. 3. epiſst. 32. ſsic inquiens: Conſstat apud nos fidelium non perire ſservitia; Arelatenſsibus itaq́ue tributa noſstra relaxat humanitas. Quatens & nos benemeritis viciſsſsitudinem reddidiſsſse videamur, & ab illis cùm res popoſscerit, ſsolita devotio nõnon negetur. Satientur in libertate, qui pro nobis in anguſstijs eſsurire maluerunt. Sint læti, qui tristitiam fideliter pertulerunt. Non decet de tributis eſsſse ſsolicitum, qui pro nostra fidelitate caſsum vix potuit declinare poſstremum. Pretioſsum vectigal iam nobis dederunt ſsuæ fidelitatis, ut viles pecunias exigamus ab illis, qui glorioſsas conſscientias obtulerunt.

Et eâdem de causâ

^† ſsolent tributa remitti Indis, aut moderatiùs taxari, qui iuxta alios barbaros, & infideles ſsibi, & nobis infeſstos habitant, & fines noſstros ſsuâ curâ, & armis defendunt, Quoniam,

^† qui propter bellum, aut bellicas incurſsiones bona acquirere nequit, aut acquiſsita ſspoliatus amittit, inſsolidum conveniri, neque pro civilibus debitis in carcerẽ detrudi debet, ut notabiliter docuit Faber in §. cum eo quoque, num. 10. Iuſstit. de action. quem ibidem Platea, Iaſs. & alij ſequũturſequuntur, & ut ſsingulare notavit Hippol. de Marſsil. ſsing. 241. incip. Non debet addi afflictio, & conducũt verba Caſsſsiod. ubi ſsup. ibi: Sint læti, qui tristitiam pertulerunt, &c.

Eſst tamen advertendum, has & ſsimiles immunitates, certo generi Indorum, & eorum poſsteris datas, niſsi aliter in earum conceſsſsione exprimatur

^† non tranſsire ad filios, qui ex fœminis nati ſsunt, ut probat text. ſsingularis in l. 1. D. de iur. immun. & inl. vacatio, D. de muner. & honor. quam commendat Decius in l. fœminæ, num. 57. D. de regul. iur. & ſsequitur gloſsſs. in l. ſsi ita ſscriptum, verb. Vocabulo, D. de leg. 2. & Covarr. qui teſstatur de communi opinione in cap. Rainaldus, in princ. num. 13. C. de teſstam. Pinel. in l. 3. C. de bon. matern. num. 30. cum ſseqq. & Valençuela Piſscator in l. 1. num. 8. C. de immunit. nem. conced. lib. 10. eâ nimirum ratione, quia hæc privilegia odioſsa ſsunt, & ſstrictè interpretanda, ut ſsuprà retulimus.

Vnde etiam

^† generalis eorum conceſsio, & confirmatio nullius, vel parvi momẽti eſsſse dicitur, cap. cùm dilecti 10. de cõfirmat. util. cap. qua innovationis 10. de privil. cap. quia diverſsitatem, de conceſsſs. præb. Gail. lib. 2. obſserv. 1. num. 3. & ſseq. Schurſsſs. conſs. 59. n. 19. Roſsent. cap. 5. concl. 86. num. 1. Imò nec ſspecialis, cùm tendit in præiudicium totius provinciæ, aut aliorum ſsubditorum, ut per gloſsſs. & DD. in l. vacuatis, C. de Decurion. lib. 10. cum traditis ab Schurff. ubi ſsup. num. 27. Roſsent. d. num. 1. & Cacheran. deciſs. Pedemont. 95. per totam.

Similiter

^† Indis recenter ad Fidem converſsis tributa per decenniũdecennium remitti iubet elegãs illa ſsched. 30. Ianuarij anni 1607. quæ repetitur, & publicari, atq;atque obſservari iubetur in quodã capite alterius direct D. Marchioni de Monteſsclaros Matrit. 5. Decembris ann. 1608. eſstq́ue rationi, & æquitati conformis, |

p. 179

quoniam primordia converſsorum blandis refovéda ſsunt modis, niſsi ab aſsperitate incipiãt exterriti ab priores lapſsus recurrant, ut inquit D. Iſsidor. lib. 2. ſsent. cap. 8. D. Greg. lib. 24. moral. cap. 7. & Ego 1. tom. lib. 3. cap. ult. n. 7. & ſseqq. Maſstrill. de Magiſstrat. lib. 3. c. 4. num. 427. aptiſssimè Q. Curtius lib. 4.

^† In novo & precario imperio, adhuc iugum eius rigida cervice ſsubeuntibus Barbaris, tempore opus eſst, dum mitioribus ingenijs imbuantur, & efferator mores cõſuetudoconſuetudo permulceat.

Quòd autem

^† Indi, qui à ſsuis municipijs, ſsive ſsedibus profugi in alijs conſsiſstunt, vel Hiſspanorum prædijs recepti Yanaconæ, efficiuntur, in eis vel ubicunque reperti fuerint tribut competẽtiacompetentia perſsolvant, pluribus ſschedulis cavetur, quatum mentionẽmentionem feci ſsup. hoc lib. cap. 3. n. 82. & 83. quibus addo aliam Matriti 18. Octob. ann. 1539. ad Gubernatorem Perunæ provinciæ directam, quæ pariter iubet, ut tributa ab illis Indis ſolvãturſolvantur, qui materno eorum idiomate Mitimaes dicuntur, hoc eſst, ex alijs provincijs ad alias confluentes, vel tranſsportati. Etenim cùm hi quocunque vadant, ve reperiantur, ſsub eiuſsdẽ Regis ditione, ac tuitione conſsiſstant, meritò pari iure cum reliquis Indis, tãtam in tributis, quàm in reliquis ſservitijs perſsonalibus cenſseri debent; præſsertim cùm ibi iam proprios lares rerumq́ue, ac fortunarum ſsummam cõſstituerint, l. cives, C. de incolis, lib. 10. l. 1. in princ. D. ad municip. gloſsſs. in l. unica, C. de mulier. & in quo loco lib. 10. Neque hic applicari poteſst communis illa Doctorum exceptio, de forenſsibus

^† à tributis (& maximè perſsonalibus) eximendis, cùm ea in defectu iuriſsdictionis nitatur, ut tradunt Bart. & alij inl. reſscripto, §. fin. D. de muner. & honor. Schurff. cõſs. 59. num. 26. Gaill. obſserv. 53. num. 14. & de arreſst. Imp. cap. 10. num. 5. Miſsynger. cent. 5. obſserv. 22. Freder. Martin. in tract. de cenſsib. cap. 2. num. 10. Ant. Gabr. in commum. opin. tit. de iur. immun. concl. 2. in princip. Roſsent. de feud. cap. 5. concl. 80. num. 4. & Flores de Mena lib. 2. var. quæſst. q. 21. num. 84. ubi reſsolvit, quòd hodie in noſstris Regnis de generali conſsuetudine, nec ad munera, nec ad honores, commod, vel incommoda vicinitatis, non curatur de origine, ſsed ſsolùm de domicilio, & incolatu,

^† & is dicitur vicinus, & gaudet commodis vicinitatis, qui in loco habitat cum domo, & familia. Et quòd originarius, qui originem deſseruit, iam non eſst ibi vicinus, nec pro tali reputatur, ut cum pluribus concludit Burgos de Paz in l. 3. Tauri, par. 1. concluſs. 3. num. 367. cum ſseqq. Notabis

^† tamen ex ordinationibus Dom. Proregis D. Franciſsc. à Toleto, & ex generali ferè omnium Indiarum conſsuetudine, Indum uxoratum cum Inda, quæ alterins municipij, vel commendæ ſsit, eius municipium & commendam ſsequi debere. Pro qua conſsuetudine facit optimus text. in l. 3. tit. 3. lib. 6. Recop. ubi Azeved. num. 1. licèt aliàs regula ſsit in contrarium, quia mulier ſsequi ſsolet forum, & domicilium mariti, l. cùm quædam puella, de iuriſsdict. omn. iud. l. exigere dotem, ubi latè Barboſsa de iudicijs, l. 32. tit. 2. par. 3. l. 27. dict. tit. 3. lib. 6. Recop. ubi etiam Azeved. Dueñas regul. 377. Covarr. in 4. Decret. cap. 6. num. 7. Anton. Gomez in l. 50 Tauri n. 55. Boẽrius conſs. 50. n. 20. & Afflict. deciſs. 226.

CAPVT XX. De eorundem tributorum discussione, & taxatione, & per quos, & qualiter exigi debeant?

CAPVT XX. De eorundem tributorum diſscußione, & taxatione, & per quos, & qualiter exigi debeant?

SVMMARIVM CAPITIS Vigesimi.

1 TRibutorum taxatio, & iuſstificatio pluribus ſschedulis commendatur, & qualiter?
2 Diſscuſsſsores, cenſsitores, ac peræquatores, qui eſsſsènt, & eorum officium.
3 L. 1. & tit. de diſscuſsſsor. lib. 10. & l. 1. & aliæ, C. de cenſsib. cenſsitor. & peræquator lib. 11. explicantur, & illuſstrantur.
4 Diſscuſsſsorum mentio apud Caſsſsiodor. frequens, & eius emendatio.
5 Fiſsci utilitas non conſsiſstit in tributorum enormitates, ſsed in ſsuavitate, & diuturnitate.
6 Æſstimum & novæ taxæ tributorum, quæ requirant, & de earum reviſsione, & appellatione.
7 Diſscuſsſsores ſsunt odioſsi, & onus probandi iustificationem diſscuſssionis in eos tranſsfertur.
8 Diſscuſsſsione ſsemel facta, & approbata, ſsi tributarij læſsionem, aut diminutionem allegent, quis eam probare debeat?
9 Tributariorum, & tributorum augmentum, aut diminutio quando allegari, & nova tax atio peti poſssit?
10 L. fin. verſs. Sed & ij, C. de ann. & trib. lib. 10. explicatur, & illuſstratur, & num. 15.
11 Æſstimum novum fieri non debet, niſsi propter provinciales mortuos, aut depauperatos, vel ſsimilem cauſsam.
12 Schedulæ Regiæ referuntur, quæ ad æstimum novum faciendum trium annorũannorum lapſsum, aut alia iuſstas cauſsas requirunt.
13 Tributorum veteri æſstimo, aut taxationi ſstandum eſst, interim dum nova non fit.
14 Tributarij aliqui ſsi deficiãtdeficiant, novum æſstmum non fit, quia ex alijs, qui naſscuntur, ſsuppleri cenſsentur.
p. 180
15 Conventio ſsuper tributis cum Rege initia, æſstimi, ſsex taxationis vices ſsortitur.
16 Principis licẽtis requiritur, ut pactiones, ſseu conventiones ſsuper tributis, & collectis factæ valeant, & obſserventur.
17 Conventiones, quas Patroni, ſsive Commendatarij Indorum cum ſsuis Indis faciũt ſsuper tributis, non valent.
18 Indorum tutela, & relevatio, ſsuper tributis, & alijs, Proregibus & Præſsidibus provinciarum commendatur.
19 Schedulæ prohibentes convẽtiones in tributis, & aliquid ultra taxam exigere, recenſsentur.
20 Conventiones inter dominos, & vaſsſsallos regulariter ſsunt nullius roboris, & momenti.
21 Conventio per quam ſse aliquis alterius vaſsſsallum, & tributarium facit, aut recognoſscit, non præiudicat veritati.
22 L. libertas, §. in adoptivis, D. ad municip. ponderatur.
23 Communitas non potest imponere ſsuper ſsuos collectas, aut tributa.
24 Domini inferiores non poſsſsunt imponere collectas, aut tributa ſsuis ſsubditis.
25 Tributa, aut collectas ſsi imponat, qui ad id facultatem non habet, læſsæ Maiestatis tenetur.
26 Flores de Mena notatur, & explicatur.
27 Conventio inter patronum, & eius Indos pro tributis facta, non valet, etiam ſsi à diſscuſsſsore pro taxa obſservari iubeatur.
28 Diſscuſsſsor tributorum in taxa facienda nõ debet connivere, ſsed iniunctum munus fideliter exequi, & veram taxationem facere.
29 Conventiones in tributis, ſsi pro taxa approbari ſsufficeret, facilis via fracudibus aperiretur. L. cùm hi, §. eam tranſsactionem, D. de tranſsact. ponderatur, & illuſstratur, ibidem.
30 Fraus & colluſsio faciliùs præſsumitur in conventionibus initis inter dominum, & vaſsſsallos.
31 Fraus, aut vis ſsemper ſsolet præſsumi in cõtractibuscontractibus initis inter officiales, & inferiores.
32 Conventio ſsi nocens ſsit Indis, æquè nociva cenſsebitur tranſsactio, aut diſscuſsſsoris approbatio, in eius confirmationem facta.
33 Conventio, & diſscuſsſsoris approbatio de ſsolvendis tributis non taxatis, nullam obiligationem producit.
34 Iudex ſsi in ſsententia ſsua ſsequitur conventionem partium, illæ magis, quàm ipſsi iudicare videntur.
35 Defectus omnes, & nullitates, quæ poſsſsunt allegari contra conventionem partium, poſsſsunt etiam contra ſsententiam, quæ eam confirmat.
36 Sententia lata ex falſsis instrumentis, vel testibus, quemadmodum eſst nulla, ita lata prætextu falſsæ, aut illicitæ conventionis.
37 Conventiones iniuſstæ ſsuper tributis, quẽadmodum de facto procedunt, de facto otiã ſsunt revocandæ.
38 Titulum iuſstum, aut bonam fidem habere non poſsſsunt Commendatarij, qui ex conventione reprobata, à ſsuis Indis tributa recipiunt.
39 Commendatarij iuſstè queri non poſsſsunt, ſsi exceſsſsus tributorum ad taxam reducatur.
40 Diſscuſsſsores tributorum ſsi per fraudem, aut ſsordes augeant, vel minuant, numerum tributariorum, graviter delin quunt, & puniuntur.
41 Officiales exactores, aut tabularij tributorum, qui falſsam immunitatis apochãapocham fingunt, ſsunt falſsarij, & pœna flãmarum puniendi.
42 L. 1. C. de immunit. nem. conced. lib. 10. ponderatur, & illuſstratur.
43 Tributarior, qui tẽporetempore diſscuſsſsionis occultat, aut exportat, graviter punitur.
44 Baro, qui cogit ſsuos vaſsſsallos à villa, vel caſstro diſscedere, qualiter pro eis teneatur.
45 Caciques ſsolent occultare, aut ſsubripere Indos tributarios, tempore diſscußionis, & qualiter peccent?
46 Diſscuſsſsores ſsunt eligendi ex viris lectißimis, & probatißimis, & ſsimiliter exactores.
47 Exactores tributorum, vocantur etiam compulſsores, & excuſsſsores, & quare?
48 Exactores ſsemper ſsunt duri, & acerbi, & loca ſsacræ Paginæ hoc indicantia.
49 Exactoribus excendentibus graves pœnæ constitutæ ſsunt.
50 Exactores aliqui priſscis temporibus graviter puniti leguntur.
51 Exactorum crudelitas maior cenſseri debet, ubi ſsunt miſserabiliores perſsonæ, à quibus exigunt, quales Indi.
52 Andronici quid reſsponderint Themiſstocli, ſse illis tributa impoſsiturum, minanti.
53 Indi aliquando filios ſsuos ad tributa ſsolvenda vendere coguntur, & de eorum dãnis, & miſserijs.
54 Indorum miſserias in exactione tributorum exprimere videtur Salvianus, cuius verba referuntur.
55 Tributa Indis ſsuaviter imponi, & exigi, Regiæ ſschedulæ iubent.
56 Indi, ſsi quæ damna, & incommoda acci|
p. 181
dunt, hominum nequitæ magis, quàm administrationis vitio refernda ſsunt.
57 Tributorum ab Indis exigendorũexigendorum, & colligendorum cura, quibus fuerit, & ſsis olim, & nunc iniuncta.
58 Indi innumeras moleſstias patiuntur per ſsuos Caciques, & principales in exactione tributorum.
59 Commendatarij ſsæpè proviſsiones impetrant, ut ipſsi tributa ſsibi debita ab Indis petere, & percipere poſsſsint.
60 Iudex in cauſsa propria, nec tributorum ſsibi debitorum exactor quis eſsſse debet.
61 Exactores tributorum qualiter debeant coram ordinarijs comparere?
62 Exactionis tributorum modus de lege Regni, & de ſstilo, & conſsuetudine Indiarum.
63 Exactores, Indos pro tributis verberantes, aut graviter carcerantes, excedunt, & puniuntur.
64 L. nemo, C. de exactor. tribnut. lib. 10. explicatur.
65 Plumbatarum verbera, aut pondera, quæ eſsſsent?
66 Ceßio bonorum an in tributorum ſsolutione admittatur?
67 L. 5. tit. 9. lib. 9. Recop. explicatur.
68 Conditionis deterioris eſsſse non debet, qui quaſsi invitus, quàm, qui ultrò obligatur.
69 Paupertatis cõſideratioconſideratio in exactione tributorum, ex bono, & æquo æſstimatur.
70 Compenſsatio in tributis fi ſscalibus nõnon admittitur, in alijs verò, quæ privatis debẽtur à privatis, contrarium Auctor existimat.
71 Privilegij. vel ſspecialitatis ratione ceſsſsante, aut mutatione perſsonæ, privilegium ceſsſsat.
72 Indi non ſsunt interpellandi pro tributis, quando concurrunt ad audienda ſsacra in Eccleſsijs, & quare? ex Regia ſschedula, & Concilio Limenſsi.
73 Indi nihil debent præſstare pro apochis ſsolutionis tributorum.
74 Tributa, quibus in locis Indi ſsolvere debeant, & an ad domum Commẽdatarij exportare?
75 Tributa Indi, in qua moneta ſsolvere debeant?
76 Tributorum partem, quam Indi in certis, & taxatis ſspeciebus ſsolvere iußi ſsunt, an ſsi velint, in pecunia numerata, & ad taxæ pretium ſsolvere poßint.
77 Taxarum ratio in Regno Peruano, qualiter facta à Dom. D. Franc. à Toleto.
78 L. ſsi quis ſstipulatus 75. de ſsolution. explicatur.
79 Indos ad præſstationem ſpecierũſpecierum iuxta antiquam taxam compellere, aliquibus durũ videtur.
80 Tributarias ſspecies, ut in pecunia ad rationẽ taxæ ſsolvere poßint, aliqui Indi impetrarunt.
81 Vaſsſsalli Hiſspaniæ eoſsdem modios frumenti hodie dominis præstant, quàm olim, licèt valor frumenti auctus ſsit.
82 Sterilitas frugum ubi probatur, iuſstiùs poterunt Indi ſspecies in pecunia ſsolvere.
83 Permutationes, quas Commendatarij faciunt cum Indis. ſsemper ſsunt vitandæ, quia illis captioſsæ, & damnoſsæ.
84 Indorum pro defenſsione multum Proreges, & Præſsides invigilare debent.
85 Idonei damna vix ſsentiunt, tenues levi diſspendio vulnerantur, ex Caſsſsiod.

QVò verò eiuſsmodi IndorũIndorum tributa moderatiùs exerceantur, & alij pro alijs indebitè nõnon vexentur,

^† plurimæ proviſsiones, & ſschedulæ Regiæ varijs temporibus expeditæ reperiuntur, quæ extant in 2. tom. inpreſsſs. ex pag. 135. ad 234. quibus ſseriò, enixè ac geminatè cavetur, quo pacto triburariorum capita ſsint cenſsenda, & ſsuccreſscentes puberes, in ſseneſscentium, vel demortuorum locum, ſsubrogandi, & nova æſstima facienda, vel antiqua reformanda, ubi ob ingruentem peſstem, vel aliam rationabilem cauſsam id opertere viſsum fuerit: Proregibiſsq́ue, & Regalibus Curijs, cæteriſsq́ue Præſsidibus provinciarum iniungitur, ut vel ex ipſsis Auditoribus, vel ex alijs probatæ vitæ, ac fidei hominibus viſsitatores, & inſspectores ſsummâ curâ eligere ſsatagant, qui ipſsa Indorum municipia perſsonliter luſtrẽtluſtrent, Indos quærant, ac numerent, & in matriculas redigant, certumq́ue illis, quoad fieru poſsſsit, penſsum præſscribant, quod deinceps ſsive viritim, ſsive tributim ſsolvere debeant. Vt latiùs proſsequitur Ioan. Matienzus in lib. M.S. de gubernat. Regni Perù 1. par. c. 16. & ſseqq. & Ioſseph. Acoſsta de procur. Indor. ſsalute, lib. 3. cap. 15. & 16.

Quæ omnia

^† ex iuris communis regulis, ac præceptis petita videntur, quibus in ſsimi|

p. 182

libus caſsibus, ſsimiles iuſsſsiones, & cautiones ſstabilitæ ſsunt, & diſscuſsſsores, cenſsitores, ac peræquatores conſstituti, qui ſsiſscalium cenſsuum, & tributorum debitores inquirerent, & deſscriberent, æquäq́ue & iuſstâ tantùm impoſsitione gravari curarent, de quibus

^† loquitur titulus C. de diſscuſsſsoribus, lib. 10. & de cenſsibus, cenſsitoribus, & peræquatoribus, & inſspectoribus, lib. 11. ubi gloſsſs. & DD. pracipuè Cuiac. & Lucerna Rubricarum, Nicol. Feſstaſsius in tract. de æſstimo & collect. 1. par. c. 1. per tot. latè Azeved. & alijs relatis, Flor. de Mena variar. quæſst. lib. 2. q. 1. §. 3. Iacob. Guther. de offic. dom. Auguſstæ pag. 629. & 647. Briſsſson. Sicard. & Kalinus de verb. iuris, in eiſsdem verbis, & paſsſsim

^† Caſsſsiod. in formulis; præſsertim lib. 4. epiſst. 38. ubi piè, ac graviter monet, ut taxatio benignè, & ſsuaviter fiat: Quia ſservientium (inquit) imminutio est, huius illationis acceſsſsio, quantũq́ue pars illa proficit, tantum ſse hæc firmitate ſsubducit: & lib. 9. epiſst. 10. ubi vulgati Codices pro

* diſscuſsſsoribus perperam legunt diſscurſsoribus, & addit, illum verè eſsſse Principis cenſsum, quem lætus poſsſseſsſsor exſsolvit.

Vnde eſst,

^† quòd eiuſsmodi æſtimũæſtimum debeat à iudice approbari, & ſsi aliquis conqueratur, revideri, & ad illud faciendum illi omnes citari, quorum intereſsſse putari poſsſsit, ut poſst alios, tradit Flores de Mena d. §. 3. num. 138. Qui etiam, ſsi ſse gravatos ſsenſserint, ab eorundem diſscuſsſsorum, ſseu cenſsitorum actibus appellare poſsſsunt, ut docet gloſsſs. in. d. l. 1. C. de cenſsib. lib. 11. l. cùm poſst ſsententiam, ubi Alciat. C. de appellat. vel per viam querelæ offiCium ſsuperioris iudicis implorare, ut in d. l. 1. & l. qui gravatos, C. eod. tit. l. 2. C. de anon. & tribut. l. 1. & ſseqq. C. de diſscuſsſs. lib. 10. ubi Rebuff. Ioan. de Platea, Lucas de Pena, & latiùs noſster Valençuela Piſscator, horum diſscuſsſsorum fraudes, & exceſsſsus ſsigillatim proſsequuntur. Et valdè notabiliter tradunt,

^† adeò legibus exoſsos eſsſse, ut ſsi provincialis excipiat ſse in matriculam redigi non debuiſsſse, quia aliquam excuſstionem habeat, vel bona, ac poſsſseſsſsiones ſsuas minus valere, quàm in diſscuſsſsione taxatæ reperiantur, onus probandi, & diſscuſsſsionem iuſsticicandi eo ipſso in ipſsum diſscuſsſsorem transferatur.

Quinimò, quod plus eſst,

^† etiãetiam poſst diſscuſsſsionem ſsemel factam, & approbatãapprobatam, tributarios audiri debere, eiſsq́ue omninò credendũ eſsſse, ſsi diminutionem allegent, non minus notabiliter ſscriptum reliquit Angel. in addit. ad Bart. n. 1. in l. fin. C. de annon. & trib. lib. 10. in quo tamen meritò ibidem à Piſscatore reprehenditur num. 6. quiveriùs docet, ad hoc probandum, & obtinendum novam diſscuſsſsionem, & ęſstimationem requiri. Nam contrariũcontrarium bono publico repugnaret, quod in tributis ſsuſstinendis verſsatur; illi quippè facilè pręiudiciũ pararetur, ſsi eiuſsmodi nudis querelis, & aſsſsertionibus ſstaremus. Atque ita

^† quemadmodũ poſst diſstributionem in æſstimo factãfactam, & ab Indis cognitam, & acceptam, nõnon eſst rurſsus mittendus inſspector, quamvis dicatur ex novo rerum, vel perſonarũperſonarum augmento poſsſse aliquid amplius ſsuperindici, & tributum augeri, ut notat bald. per text. ibi in d. l. fin. num. 2. Ita etiam ſsola allegatio diminutionis, ad tributa minuenda non ſsufficiet, niſsi nova, & urgens cauſsa proferatur, & oſstendatur, quæ talem æquitatem expoſstulet,

^† ut in ead. l. fin. verſs. Sed & ij, qui poteſstati ſsunt, quam ſsic intelligendam probat Piſscat. ibîd. num. 5. ſsubdens, hoc quoque ex indulgentia, & benignitate Principum naſsci, quos decet etiam poſst factã æſstimationem, vel conventionem cum ſsubditis initam, velle eos adhuc à tributis durioribus relevari, ne his indictionibus, & penſsitationibus plus iuſsto gravati, oneri ſuccumbãtſuccumbant, non enim vult lex quemquam ad impoſsſsibile obligari.

Quamobrem

^† non niſsi propter provinciales mortuos, vel depauperatos, vel ſsimilẽ novam cauſsum, novum æſstimum, & diſscuſsſsionẽ fieri debere docet Bart. in l. placet, num. 27. C. de ſsacroſs. Eccleſs. quem alij DD. cõmuniter ſsequuntur, & ſschedulæ Regiæ, quarum ſsuprà meminimus. Inter

^† quas reperitur una dat. Matr. 1. Iun. 1562. d. 2. tom. pag. 164. quæ regulariter trium annorum lapſsum ſsuper ultimam computationem Indorum requirit, ut nova alia fieri poſsſsit: quod tamen limitat, niſsi probetur mortalitate, vel alia calamitate plures Indos defeciſsſse, aut alio modo eorum interſsit novam peræquationem fieri, ut diſsponitur in alia ſschedula Matrit. 10. Maij ann. 1542. eod. tom. pag. 162.

Et his ceſsſsantibus, interim dum nova taxa,

* & deſscriptio non fit, ſsuperiori eſst ſstandum, neque tributum ſsemel impoſsitum minui, vel augeri poteſst, l. omnes penſsitare, & l. fin. C. de annon. & tribut. & l. placet, C. de excuſsat. muner. lib. 10. l. vectigalia, D. de publ. & vectigal. ubi Bart. & DD. & Flores de Mena dict. §. 3. num. 141. Neque

^† aliquorum interitus ad impetrandãimpetrandam remiſsſsionem ſsufficiet, cũcum alij eorum loco nati, & ſsubrogati cenſseri poſsſsunt, ut in eiſsdẽ ſschedulis expreſssè deciditur, & in ſsimili probat tex. in l. vetus, D. de uſsufruct. §. in pecudũpecudum, Inſst. de rer. diviſs. ibi: In locum demortuorum captitum ex fœtu fructuarius ſsummittere debet. Quod Virgilius dixit, Sufficere, lib. 3. Georgio. verſsu 65.

p. 183

Interea, ſsuperat gregibus dum læta iuventus
Solve mares, mitte in Venerem pecuaria primus:
Atque aliam ex alia generando ſsuffice prolem.

Vbi noſster inſsignis Cerda adducit Columel. lib. 7. cap. 3. & Cuiac. lib. 11. obſserv. cap. 36. Idemq́ue dicendum, & obſservandum erit. ubi citra uſsitatam diſscuſsſsionis formam, conventio

^† aliqua Regnio nomine cum eius officiarijs initur, de certa tributi quantitate ab Indis præſstanda, hæc namq́ue ſsi ab eodem Principe, vel eius locum tenente, confirmata, & approbata ſsit, diſscuſsſsionis vicem ſsortitur, & operatur, interim dum nova cauſsa immutari ſsuadeat, ut docet text. in dict. l. fin. C. de annon. & trib. lib. 10. ibi: Vt apertè ſsciat propriæ tantummodò capitationis modũmodum beneficio mei numinis ſsublevandum. Per quem textum

^† Principis licentiam, & facultatem requiri, ut eiuſsmodi pactiones, & conventiones ſsuper exigendis tributis, valeant, & exequantur, optimè docuit Bald. in l. cùm multa, C. de bon. quæ liber. Alexand. conſsil. 145. in princip. lib. 2. Platea in l. placet, notab. 2. C. de excuſsat. mun. lib. 10. Grammat. voto 12. num. 11. & conſsil. 98. & 147. Didac. Perez in l. 7. tit. 11. lib. 2. Ordin. col. 512. Valençuela Piſscator in dict. l. fin. num. 2. & Flores de Mena dict. cap. 1. §. 2. numero 87.

Quod mihi ſsæpè in Limano Prætorio cauſsas iudicanti, obvium, & utile fuit

^† ad elidendas, & inſsuperhabendas Commendatariorum pactiones, quas ipſsi paſsſsim cum ſsuis Indis tributarijs facere curant, dum ſsentiunt plures eorum morte interceptos, vel alijs caſsibus imminutos, ad novi æſstimi remedium confugere velle. Minimè enim eiuſsmodi conventionibus Indi ſstare tenentur, niſsi à Rege, vel Prorege causâ cognitâ confirmatæ ſsint, quia experientia docuit, ſsemper eiſsdem Indis damnoſsas eſsſse,

^† quorum tutela, & relevatio tanquam miſserabilium perſonarũperſonarum Regalibus hac propter Cancellarijs, & alijs iudicibus commendatur, l. 1. C. de contrar. iud. tut. l. fin. ubi tradunt DD. C. de reſscind. vend. l. principalibus, D. ſsi cert. petat. & de taxatione, & moderatione tributorum loquens, & quòd de iure ad Præſsidem Provinciæ ſspectet ſsuper hoc providere, text. formalis inl. 3. §. Præſses Provinciæ, D. de munerib. & honoribus.

Præſsertim

^† cùm de hoc extet ſschedula Regia dat. 26. Octobr. ann. 1541. & declaratio legum, quas novas vocarunt ann. 1542. tomo 2. pag. 234. quæ expreſssè ſsimiles conventiones Commendatariorum prohibuit, & quidquam ab illus petere, aut accipere, quod in taxa non fuerit definitum, & moderatum, quæ cùm ſsit lex. l. 1. D. de conſst. Princ. §. ſsed quod Principe placuit, Inſst. de iure nat. gent. & civili, quidquid contra ipſsam factum eſst, nullius momenti erit, l. non dubium, C. de legib. cum vulgat.

Maximè

^† cùm etiam in terminis iuris cõmunis certum ſsit, nullas eſsſse has conventiones inter dominos, & vaſsſsallos, ut tradunt Platea, & cæteri Scribentes, in dict. l. fin. & poſst eos Didac. Perez in dict. l. 7. ſsicuit, & illæ,

^† per quas aliqui ſse alicuius domini vaſsſsallos, aut tributarios aliquo modo faciunt, aut recognoſscunt, ut pulcrè docet Bald. in l. tranſsatione, C. de tranſsact. ubi latè Padilla num. 4. Nevizan. conſs. 12. num. 8. Iaſs. conſs. 81. col. 2. vol. 1. Bertrand. conſs. 163. num. 4. & 5. vol. 7. Et

^† eſst bonus textus in l. libertas 17. §. in adoptiva, verſs. Error, D. ad municipal. ibi: Error eius, qui ſse municipem, aut colonum existimans, munera civilia ſsuſscepturum promiſsit, defenſsionem iuris non excludit

Eſstq́ue hoc adeò verum,

^† ut neque communitas poſsſsit imponere ſsuper ſsuos tributa, neque collectas, ut latè probat Celſsus Hugo conſs. 34. per totum, Octavian. deciſs. Pedem. 93. Feſstaſsius de æſstimo, & collect. 4. parte, quæſst. 11. princip. num. 51. Vveſsemb. conſs. 45. Schruſsſs. conſs. 59. num. 1. & 2. Neque

^† quilibet domini inferiores, licèt iuriſsdictionem cum ſsubditis ab Imperatore in feudum recognoſscant, Ægidius Thomat. de collect. §. neſscienter aliquid, ex princip. uſsque ad num. 6. Franciſsc. Balb. de præſscript. 2. par. 5. princip. quæſst. 6. num. 4. Et

^† ſsi neque Regalia, neque iuriſsdictionem habentes, collectas de facto imperent, crimẽcrimen læſsæ Maieſstatis attingũtattingunt, l. 1. & l. 3. ad leg. Iul. Maieſst. Hieron. Giagas in tract. de crimin. læſsæ Maieſst. 22. 27. & 55. niſsi de conſsuetudine, vel conceſssione legitimè acquiſsita excuſsentur, Iacob. de Sanct. Georg. in tractatu feud. verb. Qui quidem, num. 75. Additionat. Guid. Papæ deciſs. 304. Synoptica obſservatio de tribut. cap. 3. & Flores de Mena d. lib. 2. var. q. 7. §. 1. num. 11. & ſseqq. Qui

^† cautè legendus eſst, dum contrarium dicere videtur §. 3. num. 105. ſscribens, diſstributionem collectæ non eſsſse de Regalibus, ideòq́ue permitti cuilibet civitati, aut oppido, abſsque ulla Regis licẽtialicentia, debet enim intelligi, non de impoſsitione, ſsed de diſstributione inter cives, ad meliorem exactionẽ faciẽda, poſst impoſsitionem ſscilicet, & indictionem à Rege imperatam, ut per Cravet. cõſs. 195. & Menoch. conſs. 28. num. 3. lib. 1. quos idem Flores de Mena allegat.

p. 184

Vnde eſst,

^† ut quamvis diſscuſsſsor, & inſspector ad Indorum numerationem, & taxationem faciendam miſsſsus, prædictas conventiones à Commendatarijs cum ſsuis Indis factas, confirmet, & pro taxa deinceps ſservari ſsubeat, ut aliqui eorum ſsæpè facere ſsolent, non tamen ob id maius robur obtineant, neq;neque Indi à reclamationis remedio, & iuſsti ęſstimi petitione excludantur, ubi tam in hac confirmatione diſscuſsſsoris, quàm in ipſsa conventione, circumſscripti, & læſsi reperiũtur. Ei namq́ue

^† res illa diligenter inquirenda commiſsſsa fuit, non componenda, aut donanda, l. cùm ij, §. ſsi Prætor aditus, D. de tranſsact. cap. fin. §. is autem, de offic. deleg. ubi DD. præcipuè Abbas, & latiſsſsimè Corſsetus in repet. ad ipſsum, Abbat. verb. Induſstria perſsonæ, propriamq́ue, & veram, non fictam, aut ſsimulatã diſscuſsſsionem, & taxationem facere debuit, l. quod ſsi fortè, D. de caſstrenſsi pecul. l. aſsſsumtio, D. ad municipal. l. fin. cum vulgat. C. de ijs, qui veniam ætatis impetraverunt.

Et ſsi contrariũcontrarium admitteremus,

^† facilè eſsſset Commendatarijs litem cum Indis fingere, & tales conventiones, ſseu tranſsactiones colludenter inire, petereq́ue ut à diſscuſsſsoribus approbẽturapprobentur, ut ſsic, quod unâ viâ ſsibi prohibetur, per aliam conſsequerentur, contra iura vulgaria, & textum in ſsimilibus terminis optimum, & expreſsſsum in ead. l. cùm ij, §. eam tranſsact. ubi ſsolùm illæ tranſsactiones approbantur, quæ meliorem reddunt conditionem alimentarij, nõnon quæ deteriorem: Noluit enim oratio alimenta per tranſsactionem intercipi.

^† prædicta fraus, & colluſsio faciliùs præſsumitut inter dominum, ſsive Commendatarium, & Indos ſsibi ſsubditos, ut eſst bonus caſsus in l. 1. §. 1. verſs. Quid ergo, ubi gloſsſs. verb. Compellendus eſst, D. ſsi quis omiſssâ causâ teſstam. ubi allegat text. in d. §. eam tranſsactionem, & ſsequitur Bart. ibîd. & Alban. & Schardius in addit. ad eund AlexãdAlexand. conſs. 209. vol. 2. Capra in commun. concl. reg. 111. num. 5. Craſsſsus recep. ſsent. §. legatum, q. 68. num. 1. & q. 74. num. 7. cum alijs traditis à Maſscard. de probat. cõcl. 322. & Menoch. de præſsumt. lib. 5. præſsumt. 26. per totum. Sicut

^† etiam ſsemper ius ſsolet præſsumere fraudem, & vim ex parte officialis contra inferiorem, in contractibus inter ipſsos celebratis, ut per Bald. in tit. de pace conſst. verſs. Pactiones, l. qui per potentiam, C. de omni agro deſserto, lib. 11. l. volumus, C. de teſstam. l. ſsi per impreſsſsionem, & ibi Alexand. C. quod met. cauſsa, cum alijs, quæ eleganter tradit Robert. Maranta, omninò videndus, diſsp. 6. n. 15. cum ſseqq. Quapropter, cùm Indi ſsint miſserabiles perſsonæ, & ignorantes, ut infrà cap. 27. latiùs trademus, ſsicut

^† conventio eis damnoſsa nulla erit, ita & tranſsactio, ſseu diſscuſsſsoris approbatio, nullum effect um in eorum præiudicium producit, iuxta text. & ibi communiter tradita per DD. in l. iuris ignorantia, C. qui admitti, & in l. ubi, D. de edendo, l. fin. C. de teſstam. latè Maurit. in tract. de reſstit. in integr. cap. 84. & 85. poſst Alexand. conſs. 14. in fin. vol. 2. l. interpoſsitas, in princip. & in fine, C. de tranſsact. Neque

^† ex ea conventione, vel approbatione ſsolvendi tributa, ulteriùs obligatio nata fuit, ut decidit in terminis text. in l. cura, in princ. verſs. Nec ſsi per vim, D. de muner. & honor. Hippolyt. conſs. 99. n. 2. Roman. conſs. 252. num. 5. Ruin. conſs. 196. in fin. vol. 1. Quia eas tantùm conventiones Prætor probare debet: Quæ neque dolo malo, nec contra leges, aut decreta PrincipũPrincipum fiunt, neque quo fraus cuique eorum fiat; ut ſsunt expreſsſsa verb. I.C. in l. iuris gentium, §. Prætor, D. de pact. & §. dolo malo, ibi: Dolus fit ex calliditate.

Et quando iudex non exequitur ſsuum offi

*cium, neque interponit ſsuum iudicium, ſsed potius ſsequitur conventionẽ, vel tranſsactionem partium, perinde eſst, ac ſsi illis non ipſse ſsententiam ferrent, l. Paulus reſspondit 47. verſs. Quæro, an ſsi Titia, in fin. D. de bon. liber. ibi: Quoniam non ſsuum iudicium, ſsed alienum ſsecuta ſsit. Et

^† omnes defectus & nullitates, quæ poterant allegari contra conventionem, poſsſsunt allegari contra talem ſsententiam, vel approbationem, l. ſsi expreſsſsim, D. de appellat. gloſsſs. 1. communiter recepta in l. cùm prolatis, in fin, D. de re iudicat. l. ſsi Prætor 75. §. Marcellus, D. de iudic. l. cùm à te, D. de dolo, l. cùm non iuſsto, & l. ſsententiam, D. de colluſs. detegen. optimè Bart. in l. ſsi is ad quem, D. de acquir. hæred. Angel. & Imola in l. qui Romæ, §. duo fratres, D. de verb. oblig. & plura referens Decius conſs. 603. num. 14. Et quemadmodum

^† ſsententia lata ex falſsis inſstrumentis, vel teſstibus eſst nulla, l. Divus, D. de re iudic. l. 1. & per tot. C. ſsi ex falſs. inſstr. l. ſsub prætextu, cum alijs, C. de tranſsact. ita lata prætextu falſsæ, illicitæ, & reprobatæ cõventionis: falſsum enim, aut iniquum fundamentum, & cauſsa reddit ſsententiam falſsam & nullam, Innoc. in cap. quoniam contra falſsam, per text. ibi de probat. cap. inter cęteras cum materia, de re iudic.

In quorum conſsequentiam

^† ſsemper vidi tales conventiones, & approbationes tanquàm nulliter, & de facto procedentes, de facto etiam annullari & revocari, iuxta doctrinam text. in l. 1. §. & hoc edictum, D. ſsi mulier ventr. nomine, quem ad id putat ſsingula|

p. 185

rem Roman. ſsing. 266. & multis ornat Vantius in tract. de nullit. tit. quid ſsit nullitas, col. 3. remotiſsq́ue inconvenientibus, & ſsublato iniuſsto exceſsſsu, rem ad ſsuam naturam reducere, & iuſstam, ac moderatam tributorum præſstationem, dumtaxat conſservare, ipſsoſsq́ue Commendatorios ad reſstitutionem excedentis ſsummæ condemnare, ac compellere, utpotè, qui

^† nullum iuſstum titulum, nec bonã fidem prætendere poſsſsunt, quæ cum dolo, & legum tranſsgreſsſsione dari non poteſst, l. ſsi ſservus communis, §. quod ſsi gerens, D. de furtis, l. Celſsus, D. de uſsucap. cap. gravis, cum alijs iur. vulgat. de reſstit. ſspol. optimus text. inl. quemadmodum 7. in fin. C. de agricol. & cenſsit. ibi: Malæ fidei namque poſsſseſsſsorem eſsſse nullus ambigit, qui aliud contra legum interdicta mercatur, & proſsequitur latè Covarr. in reg. poſsſseſsſsor, 2. par. §. 6. num. 1. & Gil kenius de præſscript. 2. par. per tot. De quo

^† Commendatarij iuſstè queri non poſsſsunt: Quorum nõ fit cauſsa deterior, ſsed formæ ſsuæ redditur: ut aliàs inquit. I.C. in l. ſsi unus, §. pactus ne peteret, D. de pactis.

In eo quoque nõnon minus graviter

^† dicti diſscuſsſsores Indorum excedere ſsolent, quòd largitionibus CommendatariorũCommendatariorum corrupti, plures interdum tributarios, quàm re verâ exiſstant, deſscribut, vel Indorum Regulis, vulgò Curacos, ò Caciques, ob eandẽeandem, vel alias cauſsas faventes, aliquos ſsupprimunt, & occultãtoccultant, qui re verâ deſscribi potuiſsſsent. Quod ubi dolo ſso & fraudulento animo fit, peccatum morta le in ſse habet, & reſstitutionis obligationem in ducit, non ſsecus ac in illis reſsolvimus, qui iu ſstam tributorum ſsolutionem impediũtimpediunt, aut fraudant, ut tenent DD. communiter, præcipuè Valençuela Piſscator in l. omnes omninò, C. de annon. & tribut. lib. 10. num. 4. & probat l. 4. tit. 14. lib. 6. Recop. in forma iuramenti ibi appoſsita. Quinimò & in foro exteri ori arbitrio iudicis puniri poſsſsunt, ut tradit id em Piſscator num. 5. & Menoch. de arbitr. lib. 2. cent. 4. caſsu 397. num. 6.

^† officiales, exactores, & tabularij tributorum, qui aliquem non exemtũexemtum extra matriculam relinquunt, vel ei falſsam immunitatis apocham dederint, quem neceſsſsitas tributariæ functionis cõſtrinxeritconſtrinxerit, cenſsitorum peræquatorumq́ue provincialium iudicum peræquatione firmatâ, falſsarij dici poſsſsunt, & flãmarum ſsupplicio puniuntur, ut probat text. in

^† l. 1. C. de immunit. nem. conced. lib. 10. quem ibi Bart. Platea, & DD. meritò notabilem appellant & valdè ſsingularem Roman. ſsingulari 385. Pone quòd notarius, cùm pœna notarij falſsum committenis in alijs caſsibus mitior ſsit, ut in l. 1. ad finem, C. ad leg. Cornel. de falſs. l. 6. tit. 7. par. 7. cum alijs adductis à Iul. Claro lib. 1. ſsent. §. falſsum, verſs. Fabricans, Tiber. Decian. lib. 7. crim. cap. 23. & Menoch. de arbitrat. caſsu 306. & ſseqq. Atque adeò legem illam abolitam eſsſse, & ordinariâ falſsi pœnâ puniri tabularium, qui tale inſstrumentum confecerit, benè obſservat Piſscator in ead. l. 1. num. 5. ad finem.

Et quicunque

^† alij, qui tempore numerationis, & diſscuſsſsionis provinciales occultaverint, aut exportaverint, tributa eorum ſsolvere tenebuntur, & alijs prætereà pœnis puniẽdipuniendi venient, ut docet text. in l. quiſsquis, l. ſsi per æquatores, C. de cenſsib. & cenſsit. lib. 11. l. forma, §. ſsi vites, D. de cenſsib. l. ſsi ſservus navam, §. interdum, D. de furtis, cum traditis à Luca de Pena in ead. l. quiſsquis. Vbi

^† illam notabilem vocat contra Baronem, qui ex tyrannide, vel alia nequitia, cogit vaſsſsallos ſsuos à villa, ſseu caſstro diſscedere, quòd teneatur proeis, & pro bonis ſstabilibus, quæ deſserunt, præſstare Regiæ Curiæ ſsolitas functiones. Et Ego non

^† minus notabiliter expendere ſsolitus ſsum, pro Caciques, & Indis principalibus populorum Indicorum, qui vix ſse abſstinere poſsſsunt à furto, & ſsubſstractione plurium Indorum, quando tributantium diſscuſsſsio, & computum fit, ut tributa illorum IndorũIndorum ſsic ſsubſstractorum, vel ſsubreptorum, ſsibi exigant, & uſsurpent, atque in proprios uſsus convertant.

Et planè

^† cùm in diſscuſsſsoribus hæc procedant, quos ideò ex viris probatis, & conſscientiæ timoratæ eligi debere Regiæ ſschedulæ admonent, & maximè illa expedira Matrit. 1. Iun. ann. 1562. quæ habetur lib. 2. impreſsſs. pag. 164. Non minus curandum eſst, de exactorum electione, & reprimendis exceſsſsibus, quos in exigendis, & colligendis Indorũ tributis quotidie committunt, qui eis moleſstiores, & graviores eſsſse ſsolent, quàm ipſsa tributa.

Quos

^† Exactores Veteres Excuſsſsores & Compulſsores vocabant, quia debitores tributorum diligenter inquirebant, & uſsque ad peram (quod aiunt) & ſsacculum excutiebãtexcutiebant, & ſsolvere compellebant, l. ult. C. de apparit. præf. ann. l. 3. C. de lucris advocat. l. 2. C. de excuſs. & exactor. lib. 12. & notat, ultra alios, Guido Pancirola in theſsaur. var. lect. lib. 1. cap. 77. pag. 105. & Vvaremundus cap. 6. veroſsimil. fol. 90. Eoſsq́ue ſsemper

^†duros, acerbos, & iuiurios eſsſse ſsolere, vel ſsacræ litteræ oſstendunt, quæ hac de causâ illos paſsſsim abominantur, ut pater Exodi cap. 22. ibi: Si pecuniam dederis populo meo pauperi, qui habitat tecum, non urgebis eum quaſsi exactor, & Iob cap. 3. & 39. & Zachar. 9. ubi inter alia beneficia, quæ Deus populo ſsuo fecit, unum |

p. 186

tanquàm notabile commemorat, quòd illum ab exactoribus liberavit; ſsicut in contrarium in ſsiguum iræ minatur Iſsaiæ 3. & Lucæ 12. ſse miſsſsurum exactores crudeles, ut benè advertit Petr. Greg. lib. 3. de Repub. cap. 9. n. 19. ubi alia de exactorum crudelitate, & eius remedijs commemorat, Flores de Mena d. cap. 1. §. 3. num. 156. & Matth. Lopez Bravo de Rege & regendi ratione lib. 3. pag. 35. ubi concludit exactoribus idem eſsſse fiſsci miniſsterio, ac ipſsius prædæ præponi, & alia adducens Dom. Epiſscop. Chilenſs. Villaroẽl in lib. Iud. pag. 39. 96. & 620.

Quâ de causâ

^† graves pœnæ iſstis exactoribus in officio ſsuo excedentibus, vel plus iuſsto exigẽtibus à iure impoſsitæ ſsunt, l. omnes, C. de annon. & trib. l. 1. & ſseqq. C. de exact. tribut. lib. 1. l. fin. D. de concuſsſs. Et

^† aliquos legimus, priſscis apud Romanos temporibus, graviter caſstigatos fuiſsſse, eo nomine, quòd ſsub titulo tributorum, bona miſserabilium populantur, ut Iulius Tutus Capito, & Pleminius, de quibus referunt Tit. Livius lib. 2. belli Punici, & Cornel. Tacit. lib. 16. & 20. annal. morte hac de causâ damnatos, bonaq́ue illorum populis reſstitura, quibus fraudem, & damnum fecerant.

Eſstq́ue

^† eò magis execranda eorundem exactorum crudelitas, quò perſsonæ, à quibus tributa exigunt, pauperiores, & miſserabiliores exiſstunt, quales noſstri Indi reverâ comperiuntur, qui

^† optimè exactoribus reſspondere poſsſsent, quod Andronicos Temiſstocli reſspondiſsſse narrant Plutarchus in eius vita, & Herod. lib. 8. ſscilicèt, quòd cùm ab eis peteret ingentem auri quantitatem, diceretq́ue ad eam exigendam duos ſse Deos ſsecum afferre, nempè ſsuaſsionem, & violentiam: reſspõderunt, ſse quoque duos ſsummos Deos in ſsui favorem habere, qui illos defenderent, nimirum ſsummam paupertatem, & ſsummam ei obtẽperandi impoſsſsibilitatẽ.

^† Quæ aliquando talis in Indis reperitur, ut in eis verificetur, quod olim ſsanctus Papa Greg. valdè dolens ad AuguſtãAuguſtam ſscripſsit lib. 4. epiſst. 33. Corſsicæ exactiones tam durè fieri, ut filios ſsuos, inſsulares vendere cogerentur, ut tributa perſsolverent. Ipſse quoque Dominus Amòs 2. Iſsraẽlis improbitatẽ execratur pro eo, Quòd vendiderit pro argento iuſstum, & pauperem pro calceamento. Et Iſsaîas Propheta ſseverè increpat eiuſsmodi rigidos exactores, dicens: Percutitis pugno impiè, & omnes debitores veſstros repetitis. Quæ omnia à noſstris cum Indis agitari, non ignorant, regionis Americæ experti, ut benè, & piè obſservat Acoſsta de procurat. Indor. ſsalute lib. 3. c. 16. pag. 337. Cui addo verba

^† Salviani lib. 5. de gubern. Dei, qui noſstros Indos veluti intuens, ita de ſsimili ſsuorum temporum, & provinciarũprovinciarum calamitate ſscriptum reliquit: Sed quid poſsſsunt aliud velle miſseri, qui aſsſsiduum, imò continuũ exactionis publicæ patiũturpatiuntur excidium, domos ſsuas deſserunt, ne in ipſsis torqueantur; exilia petunt, neſsupplicia ſsuſstineant, ad hostes fugiunt, ut vim exactionis evadant.

Et ob hanc rationem

^† ſsummoperè ſsemper Reges noſstri curarunt, ut cum Indis in hac exactione benignè, & ſsuaviter ageretur, ut tradit Matienzus d. 1. par. cap. 13. & 16. & Agia in ſsuis reſsponſs. de ſservit. perſson. pag. 47. Acoſsta d. lib. 3. cap. 15. pag. 332. ubi inquit, quòd

^† quæ noſstris Barbaris in hoc, ut in alijs incommoda accidunt, hominum magis nequitiæ, quàm adminiſstrationis vitio referenda ſsunt.

Et cùm principio

^† detectionis Indiarum, ipſsi Commendatarij tributa ſsibi debita propriâ auctoritate ab Indis perciperent, id propter exceſsſsus, quos committebãtcommittebant, varijs ſschedulis prohibitum fuit, & cura hæc ipſsis Indorum Caciques, & principalibus, ſseu Secundis Perſsonis (ut vocant) iniuncta eſst, à quibus

^† tamen innumeras vexationes, ſsine ulla remedij ſspe, recipiunt, nam contra eos miſseri Indi loqui non audent, ut ait idem Agia ubi ſsup. & meliùs Ioſseph. Acoſsta, omninò legendus, à cap. 16. pag. 338. Et hac propter locorum Prætoribus eadem cura ſsimul iniuncta fuit. Qui cùm peius cæteris (ut plurimùm) in hoc ſse habeant, cum gravi Indorum iactura, aliquando tractatum fuit, ut hæc illis, & Caciquis cura tolleretur, ut patet ex ſschedula ann. 1550.

^† Commendatarij petere, & impetrare ſsolent, ut ſsibi proviſsiones concedantur, quarum vi per ſse, vel ſsuos procuratores hãchanc præſstationem curare poſsſsint, interveniente tamẽ ad id manu, & auctoritate Rectoris provinciæ. Nemo quippè

^† in cauſsa propria iudex eſsſse debet, l. 1. & 2. C. ne quis in ſsua cauſsa, l. nullus 14. C. de Iudæ, & in terminis exactionis tributorum text. in l. 2. C. de canone largitional. l. ab unoquoque, C. de ann. & tribut. l. in fiſscal. & l. miſsſsi opinatores, C. de exact. tribut. ubi Bart. Platea, & Piſscator, & Paris de Puteo de ſsyndic. verb. Negligentia, cap. 2. num. 3. qui tractant,

^† qualiter exactores tributorum debeant coram ordinarijs comparere, & qualiter Rectores, ac Præſsides provinciarum, & alij iudices ordinarij, ſsi ad id requirantur, opem, & auctoritatem ſsuam eiſsdem impertiri teneantur: & eſst elegans deciſs. Boer. 55. num. 4. ubi in ſspecie loquitur de hac exactione tributorũtributorum per dominos facienda.

p. 187

^† hodie de iure noſstri Regni huius exactionis modus præfixus videtur per legem 6. & 13. tit. 14. lib. 6. & l. 13. tit. 8. lib. 9. Recop. Qui tamen in his Indiarum partibus non obſservatur, maximè ubi agitur de tributis Regiæ Coronæ applicatis. Nam vel ipſsi Correctores ea exigunt, & ad officiales Regiæ Gazæ remittũtremittunt, vel cum eiuſsmodi officiales plenam iuriſsdictionem in debitis fiſscalibus exigendis exerceãtexerceant, iudices executores pro tributis mandare ſsolent, qui per ſse ipſsos Indos excutiunt, & abſsque auxilio ordinarij pignorum, & perſsonarum captione, & alijs duris, ac varijs medijs ad ſsolutionem tributorum cõpellunt.

Qui

^† quidẽquidem, & alij, qui eiuſsmodi exactionibus operam navant, crudeliter ſsæpè ſsolent in miſseros Indos, eorũq́ue Caciquos, & principales ſsævire, eos acriter verberando, & diuturni carceris tædio afficiendo, quod ſsanèvaldè excuſsare deberent, cùm ſsit

^† contra textum expreſsſsum in l. nemo, C. de exact. tribut. lib. 10. ubi ſsic Imp. Conſstantinus ſscribit: Nemo carcerem, plumbatar umq́ue verbera, aut pondera, aliaq́ue ah inſsolentia iudicũiudicum reperta ſsupplicia, in debitorum ſsolutionibus, vel à perverſsis, vel ab tratis iudicibus expaveſscat. Carcer pœnalium, carcer hominum noxiorũ est, &c. Ex quo notavit Bart. & reliqui DD. ibîdem, quòd pro tributis, & alijs debitis publicis, & fiſscalibus, nõnon debet quis poni in gravi, & diuturno carcere, nec novitates aliquas pati in perſsona, maximè ſsi bona habeat, unde ſsolvat, aut alijs ad id ſsuavioribus modis allici poſsſsit. De quo etiam agunt Palac. Rub. in rep. Rubr. de donat. inter, in princip. num. 12. Covar. lib. 2. var. cap. 1. num. 4. in fin. Ioſseph. Ludov. deciſs. Peruſs. 32. num. 1. par. 1. Brunorus à Sole in locis commun. verb. Capere, n. 1. Boer. deciſs. 60. n. 3. & Menchaca controv. illuſstr. lib. 2. cap. 26. num. 1.

Erant autem

^† plumbatarum verbera, de quibus Conſstantinus agit (ut hoc obiter advertamus) quaſsi flagellũflagellum ex funiculis, in quorum ſsummitatibus glandes plumbeæ erant impactæ, & his terga, ac collum damnati hominis verberabantur. PõderaPondera verò plumbea, quæ non ad cædendum, ſsed ad diſstrahendas iuncturarum compagines applicabant, cum dãnatis ſsublime ſsuſspenſsis, revolutis brachijs eiuſsmodi pondera deorſsum ad pedes alligarentur, quod hodie dicimus, Tormẽto de garrucha, de quibus agit Ammian. Marcel. lib. 28. & 29. Prudentius in Periſstephan. hym. 10. in Roman. Ambroſs. epiſst. 17. lib. 2. & ad interpretationem dicti text. & aliorum Cuiac. ibîd. illuſstriſsſs. Cardin. Baron. in Martyrol. die 6. Iunij agẽs de Q. Artemio Martyre pag. mihi 251. & Briſsſson. Kalinus, & alij de verb. iur. verb. Plumbatæ.

Sed an Indi, qui tributa ſsolvere nequeunt,

* ut à carceribus, & compedibus liberentur, ceſssionem bonorum facere poſssint? in quæſstionem poteſst, & ſsolet vocari. Et ſsunt plures, qui hoc facilè non admittunt, cò quòd eiuſsmodi remedium in debitis fiſscalibus excluſsum arbitrentur, ex d. l. nemo, l. ſsacrilegij, §. fin. D. ad leg. Iul. pecul. & doctrina Bart. in l. 1. §. sabinus, num. 2. D. de ceſsſs. bonorũbonorum, Bald. & Caſstrenſs. in l. propter honorem, per text. ibi, C. qui bon. ced. poſsſs. Ang. in §. fin. num. 3. Inſst. de action. Guid. Papæ deciſs. 211. num. 3. Socin. reg. 46. fallen. 8. cum quibus & alijs de communi teſstatur Valençuela Piſscator in d. l. nemo, num. 5. Quibus adſstipulatur

^† l. 5. tit. 9. lib. 9 Recop. quæ debitores, aut conductores gabellarum expreſssè à beneficio ceſsſsionis excludit. Sed nihilominus contrariãcontrariam ſsententiam in noſstro caſsu, & ſsimilibus veriorem eſsſse rectè cenſset Piſscator ubi ſsup. iuribus, quæ contrarium probare videntur, ſsigillatim reſspondens, eò quòd nuſsquam tributorum, aut collectarum debitoribus hoc remedium denegatum reperiatur, niſsi in ſspecie d. l. 5. Recop. quam contra æquitatem naturalem eſsſse, ſsecundùm quam ceſsſsioni renuntiari non poteſst, advertit Baeza de inope debit. cap. 13. à num. 14. Azev. in l. 5. tit. 16. lib. 5. Recop. Flores de Mena d. quæſst. 1. §. 2. n. 149. Covarr. ubi ſsup. num. 5. & ultra eos latè proſsequitur Matth. Brun. in tractat. de ceſsſs. bon. q. 11. quintæ quæſst. princip. Menchac. de ſsucceſs. creat. par. 1. lib. 1. §. 6. num. 46. Bart. ſsibi cõtrariuscontrarius in l. is à quo, D. de aqua pluvia arcen. ubi docet, quòd cedendo fundum regulariter liberatur quis à collectis, uti & ab alio quovis publico debito, l. qui pater, C. qui bon. ced. poſsſs. §. item ſsi quis, Inſstit. de ſsociet.

^† Ne ſsit deterioris conditionis, qui quaſsi invitus, quàm qui ultrò obligatur, ut in ſsimile arguit Brunus d. tract. q. 14. q. 4. princip. & Synopt. obſserv. de tribut. cap. ult. ubi benè addit durum, & inhumanum fore, quem ad impoſsſsibile redigere, cuius inopia actionem reddit inanem, l. nam is nullam, D. de dolo & paupertatis nullam habere rationem, quæ

^† tamen ex æquo & bono circa collectarum exactionem per cenſsitores habẽdahabenda eſst, ut in cap. præced. retulimus, & probat gloſsſs. in l. omnes pẽſsitare, verb. Compelletur, C. de annon. & tribut. lib. 10. Ioan. Ferrar. Montan. lib. 6. cap. 6. in fin. Franc. Marc. deciſs. Delph. tom. 1. q. 458. num. 12. & Andr. Gaill. de arreſst. Imp. cap. 9. num. 20.

Planè

^† compenſsatio regulariter in tributorum, & collectarum exactione admitti nõ |

p. 188

ſsolet. etiam de certo, & liquido debito, nedum de illiquido, vel ſsimili, quod tractum, & cauſsæ cognitionem deſsideret, l. in ea, quæ, ubi Caſstrenſs. l. ſsi ex venditione, C. de compenſsat. l. ob negotium, D. eod. l. non utique, §. ſsi autem, D. de adminiſst. rer. ad civit. pertin. iunctâ l. fin. C. de compenſsat. cum traditis ab Ægid. Thomat. in tract. de collect. §. expoſsuimus, num. 19. & Synoptica obſservat. ubi ſsup. cap. ult. in princip. Quod tamen ego (& quod de excludẽdaexcludenda in tributis bonorum ceſsſsione aliqui dicunt) in illis dumtaxat intelligerem, & practicarem, quæ fiſsco præſstantur, & publicam cauſsam reſspiciunt, non verò in alijs, quæ Indi privatis Commẽdatarijs perſsolvunt, etiam ſsi hæc ex Regia conceſsſsione, & liberalitate percipiant. Nam

^† certi iuris eſst privilegij, vel ſspecialitatis ratione ceſsſsante, vel mutatione perſsonæ, quæ eſst immediata cauſsa privilegij, privilegium quoque ceſsſsare, & rem ad terminos iuris communis reduci, l. Athletæ, §. 1. ibi: Quòd in præſsidatu ſsunt, l. Geometræ, ibi: Donec curam gerunt, & l. idẽ Vlpian. D. de excuſsat. tut. l. Paulus, & ibi Batt. D. de acquir. hæred. l. licitatio, §. ult. D. de publ. & vectigal. l. generaliter, C. de Epiſscop. & cleric. l. 1. C. de impon. lucrat. deſscript. lib. 10. gloſsſs. in cap. cupientes, §. inſsuper, verſs. Et nihilominus, de elect. Ioann. Monach. in cap. 1. verb. Eveſstigio, & ibi Archid. Ioann. Andr. & Ancharr. de ſstat. Monach. lib. 6. cũ alijs, quæ copiosè more ſsuo congerit Tiraq. in tract. de ceſsſsante cauſsa, 1. par. n. 210. 217. & 242.

His alia de tributorum exactione, & ſsolutione, non incongruè ſsubnectere poſsſsem, verùm quia ab eorum ſscriptis peri poſsſsunt, qui de re hac peculiares tractatus ſcripſerũtſcripſerunt, id tantùm addere contentus ero,

^† non eſsſse interpellandos, nec concutiendos Indos pro ſsolutione tributorum diebus feſstivis, ac ſsolẽnibus in Eccleſsijs, vel circa eas, ubi ad audiẽdaaudienda ſsacra concurrunt, hoc enim piè, & providè cautum eſst per Regiam ſschedulam datam apud Div. Laurent. 5. Septembr. ann. 1520. Eâ nimirum ratione, nec hoc timore ab eiſsdem templis, & ſsacris frequentandis abigantur, quod pariter ſsancitum invenio in Concilio Limenſsi 3. pag. 176. ubi omnes Indorũ citationes & negotiationes in Eccleſsijs prohibuit, & ortum habet ex l. nemo Martyres, C. de ſsacroſs. Eccleſs. ubi DD. Ac ſsimiliter

^† nõ debere eoſsdem Indos quidquam pro apochis ſsolutionis tributorũtributorum tabellionibus iudicibuſsvè præſstare, l. 6. tit. 14. lib. 6. Recop. & ſschedul. data Pintiæ die 28. Febr. ann. 1551. quæ eſst in 2. tom. impreſsſs. pag. 162.

Et multo minus

^† tributa ad partes remotas portare, ſsed in locis conſsuetis, & ubi ipſsi reſsident, vel bona poſsſsident, pro quibus tributa perſsolvunt, l. forma, D. de cenſsib. l. reſscripto, §. ſsi quis, D. de muner. & honor. l. 5. tit. 9. lib. 7. Recop. Bart. & DD. in l. 1. C. de mulier. & in quo loco lib. 10. communis ſsecũdùm Alexand. conſs. 52. lib. 5. & conſs. 101. n. 4. lib. 1. & conſs. 68. num. 10. lib. 2. Decius, Aretin. Pariſs. & alij, quos refert, & ſsequitur Valençuela Piſscator in l. 2. num. 5. C. de annon. & tribut. ubi num. ſseq. infert, & probat, etiam conſsuetudine immemoriali induci non poſsſse, quòd tributa extra loca, ubi ſsunt poſsſseſsſsiones, exſsolvantur. Ad quod etiam Regia ſschedula expedita videtur data 9. Octobris ann. 1553. tom. 2. pag. 253. cuius praxis in his Peruanis regionibus ea eſst, ut Indi ſsuas taxas ad locum, ubi eſst caput territorij ſsui, & arcam, quam dicunt communitatis, deportent, ibiq́ue Prætori correctorivè tradant, à quo ſsolutionis apocham recipiunt, & ſsalarium vecturæ, & itineris, iuxta l. operæ 21. D. de oper. libert. Qui mox, quæ fiſsco pertinent, ad Regios officiales ſsui diſstrictus remittere debet, quæ verò Commendatarijs, eis præſstare.

^† hanc ſsolutionem pro ea parte, quæ in pecunia taxata eſst in auro, vel argento probato, & publicâ formâ ſsignato facere debent, ut decidit, & exprimit alia Regia ſschedula data Matriti 13. Iulij ann. 1578. tom. 3. pag. 363. & cap. epiſst. ad Proreg. Dom. D. Franc. à Toleto 1. Decemb. ann. 1573. tom. 2. pag. 236. quia hæc eſst moneta, quæ in his regionibus currit, & uſsitatur, & ſsic non infringitur iuris traditio, quæ habet, debitores tributorũtributorum, vel aliarum quantitatũquantitatum in moneta qualibet uſsuali, & currenti ſsolvere poſsſse, ut per text. in l. 6. tit. 14. lib. 6. Recop. Specul. in tit. de ſsolut. §. nunc aliqua, verſs. Pone, Oldrad. conſs. 31. & plures alij, quos refert, & ſsequitur Parlad. 2. quot. cap. fin. §. 17. Covarr. de veter. numiſsm. collat. cap. 7. §. 1. Tiraquel. de retract. lignag. §. 1. gloſsſs. 2. per totam, Cevall. pract. cõmun. q. 219. Gail. lib. 2. obſserv. cap. 73. Miſsynger. cent. 4. obſservat. 1. Annæus Robert. lib. 1. rer. iud. cap. fin. Fachin. lib. 2. cõtroverſs. cap. 9. & 10. & in terminis tributorum loquens Piſscator in l. unica, in fine, C. de collat. æris lib. 10. & conducit l. 6. tit. 21. lib. 5. Recop.

Sed circa hoc ſsæpè in quæſstionem vocari vidi, an Indi,

^† quod in annona, & alijs ſspeciebus tributi nomine præſstare iubentur, iuxta formam, & taxationem ſsibi præfixam, in pecunia numerata, ſsi velint, ſsolvere poſssint, etiã invitis Commendatarijs, eiuſsdem taxæ conſsideratione habitâ, non autem excreſscentis valoris, quo dictæ ſspecies hodiernis tempori|

p. 189

bus æſstimari ſsolent, vel poſsſsunt. Et breviter reſsolvendum cenſseo, inſspiciendum eſsſse an in taxæ præſsinitione pecunia tantùm in obligatione poſsita fuerit, ſspecies autem in facultate ſsolvendi? An verò, licèt tora tributi quantitas pro ſsingulis Inis in certa pecuniæ ſsumma æſstimata ſsit, hæc ſsumma diſstinctè, partim in pecunia, partim in ſspeciebus, tunc certo pretio taxatis, ſsolvi iubeatur, prout

^† in hoc Peruano Regno ex ordinationibus, & taxationibus Dom. Proegis D. Franciſsci à Toleto, auctoritate Regiâ iam conſsirmatis, factum videmus. Nam primo caſsu, IndorũIndorum electio erit, quid, vel in quo ſsolvere velint. Secũdò verò non ita, cùm tam pecunia, quàm ſspecles illo pretio moderatæ, in obligatione poſsicæ fuerint, & eam exactè adunguem impleri, tum ipſsorum Commendatariorum interſsit, tùm etiam Reipublicæ, cui conſsultum voluit Legislator in his ſspeciebus deſsignandis, & conſsignandis, ut Indi ruſstic is operibus, & alijs ſsimilibus operam darent, & fructuum ac veſstium copia in Regno ſsuppeteret. Quæ diſstinctio colligitur

^† ex text. celebri iuxta unã eius lecturam, in l. ſsi quis ſstipulatus fuerit decem in melle 57. D. de ſsolution. ubi gloſsſs. alia iura ſsimilia allegat, & meliùs Bart. ibid. num. 3. ubi docet, quòd quando illa ſstipulation decẽ in melle dabis? eo animo concipitur, ut neceſsſsariò ſsolutio in melle facienda ſsit, tunc debitoris electio non eſst, quia utrumque eſst in obligatione, l. 1. §. an poteſst, D. de conſst. pecun. & hunc animum colligi, ſsi taxata fuerit quantitas pretij, & æſstimationis mellis, veluti ſsi ita ſstipuler, decem mihi dabis in melle ad raionein unius floreni pro quolibet cado? quiet propriè caſsus de quo loquimur, atque ita ſsolutis ſspeciebus, aliud pro alio ab Indis non ſsolvitur, ſsed quod verè debitũdebitum erat, ut latiùs ad eiuſsdem textus illuſstrationem, ultra Angelum, Caſstrenſsem, & alios ordinarios ibîdem, conſsideravit Laſsarte in tract. de decima vend. cap. 7. num. 6. & 7. Oñzius Pãcorvinus 1. pat. obſser. cap. 6. Briſsſson. de ſsolution. lib. 1pag. 195. & Frederic. Huſsanus in tract. de hominibus prop. 4. quæſst. princip. memb. 1. n. 76. verſs. Tertia quæstio eſst, pag. mihi 172. & ſseqq. dum ſsimilem quæſstionem reſsolvit; An dominus operas hominis ſsui poſsſsit in pecuniariam prætationem, & è contrario, pro libito convertere.

Et iuxta hanc reſsolutionem ſsemper in occurrentibus litibus iudicavi, licèt non defuerint, qui contrarium ſsecuti ſsint,

^† moti eo, quòd durum videatur Indos ad præſstaionem ſspecierum iuxta antiquam tamam compellere, cùm hodie ſsupra modum earum valor excreverit, & Commendatarij, Indorum labore, & ſsudore, eiuſsmodi augmento diteſscant. Quamobrem

^† aliquæ Indorum provinciæ, ut eſst illa de Caqutingora, & Calacoto en los Pacaxesa, Regtas proviſsiones ad pecuniam dumtaxat perſsolveridam impetraunts Cæterùm ſsi hæc ratio conſstringerer, idem in vaſsſsallis Hiſspaniæ obtinere deberet,

^† quos tamen ſscimus, eoſsdem furmenti modios nunc dominis ſsolvere, quos centũcentum ab hinc annis perſsolvebant, licèt multo pluris hodie, quàm olim triticum & aliæ ſspeciess ſsimilies æſstimentur.

Planè

^† ubi Indi ob anni inclementiãinclementiam fruges, vel vitiatas, vel parvas collegiſsſse, aut alium triſstem, & cal amitoſsum caſsum allegãtallegant, & probant, ut ab ſspecierum ſsolutione excuſsentur, tũctunc, ut pecuniam pro illis ſolvãtſolvant, Proreges deccernere ſsolent, & illam, ob eandem miſserationem, non ſsecundùm præſsentis temporis, ſsed ſsecundùm antiquæ taxæ pretium moderari, quod in conſscientia eoſsdem Indorum Commendatarios, ſsive Patronos, etiam nemine iubente, facere debere piè, & iuſstè obſservat Acoſsta d. lib. 3. cap. 16. pag. 336. & ſseq. rectiſsſsimè, & multum in noſstris terminis addens,

^† ne Patroni ſsinantur permutationes cum Indis facere, à quibus lige prohibentur. Solent quip pè pro veſste (exempli causâ) argentum pro frumento veſstem, pro radicibus aliud aliquid, ſsæpè etiãetiam ipſsorum operas, quærere, quod totum p eriniquum experientia monſstravit. Et ſsi enim pretium æquale videãturvideantur, & petere, & capere, tamen re verâ, & ſsibi utiliora, & Indis grav iora moliuntur.

^† Pro quibus defendendis, & ſsublevandis in hoc, ut in alijs invigilare debemus, ne miſerorũmiſerorum cervices, vel novis penſsionum oneribus premãtpremant, vel auctioribus cumulent, vel duriùs quàm par ſsit, duri ſsemper exactores excutiant. Neque enim eſsſse poteſst Proregis, Præſsidiſsvè leve, aut venia dignum erratum, ubi vel ſstudio partium, vel rei cognoſscendæ negligentiâ, vel proprij ſsenſsus ſsiduciâ, in tanto negotion labitur. Nam ut præclarè inquit Caſsſsiod. lib. 7. var. epiſst. 14. in ſsin.

^† Idonei damna vix ſsentiunt, tenues autem levi diſspendio vulnerantur, quando vel mediocri iniuria totum videtur amittere, qui exiguum cognoſscitur poſsſsidere.

CAPVT XXI. De decimis Indorum, & an, & ex quibus illas solvere debeant?

CAPVT XXI. De decimis Indorum, & an, & ex quibus illas ſsolvere debeant?

SVMMARIVM CAPITIS Vigesimiprimi.

1 ARgumentũ de tributis ad decimas validum & frequens eſst in iure.
2 Indi ad Fidem cõverſsi an decimas ſsol|
p. 190
vere debeant? in quæstionem vocatur.
3 Decimas in totum ab Indis præſstari debere, cùm tributa Regibus præstent, multi opinantur.
4 Decimæ debẽturdebentur Deo, ut tributa Regibus, in fignum dominij univerſsalis.
5 Concilij Laterancenſsis, & D. Clementis verba expenduntur circa præciſsam obligationem decimarum.
6 Decimas non ſsolùm po ſsitivo, verùm naturali etiam, & divino iure deberi, eſst communis opinio omnium ferè Canonistarum.
7 Decimarum obligatio, omnes fideles generaliter comprebẽdit, atque adeò & Indos.
8 Iudæi, & infideles inter fideles commorãtes, an & quando decimas ſsolvere debeãtdebeant?
9 Indi non videntur à decimis excuſsandi ob ruſsticitatem, aut paupertatem & quare, & num. 15.
10 Decimarum præstation eſst in ruſsticis lex Agraria prima.
11 Decima prius ſsolvenda eſst, quàm tributũ.
12 Ruſstici non ſsolùm pro decimis, verùm & pro expẽſsis in lite ſsuper illis cauſsatis, poſsſsunt conveniri, & incarcerari.
13 Ruſsticis ipſsis, & agricolis utile eſst ad multa decima ſsolvere, ex D. Chryſsoſst.
14 Decimã ſsolvit animal quoddãquoddam in Lybia, ex ijs, quæ venatur, unde, qui eas detrectant, deteriores ſsunt Lybicis feris.
15 Pauperes non excuſsantur à ſsolutione decimarum, & quare?
16 Decimarum ſsolutio neminem pauperiorẽ effecit, ſsed potius ditiorem & beatiorem.
17 Caput decimæ, & cap. revertimini16. q. I. expenduntur.
18 Remiſsſsio ob sterilitatem denegari ſsolet ijs, qui decimas non ſsolverunt, & quare?
19 Sterilitas ſsæpè contingit ob peccata, & maximè ob detrectationem decimarum.
20 Decimas, qui non dat Deo, impio militi dabit,
21 Eccleſsia, & Eccleſsiaſstici in decimis ab omnibus exigendis, habent fundatam ſsuam intentionem.
22 Indi non vidẽturvidentur excuſsandi à decimis, niſsi oſstendant peculiare privilegium.
23 Regulam, vl præſsumtionem iuris, quicõtarquicontar ſse habet, probandi onus incumbit.
24 Intentionem ſsuam, qui de iure fundatam habet, nihil amplius probare debet.
25 Erectiones Eccleſsiarum Indiarum generaliter iubent decimas ab omnibus ſsolvi.
26 Concilium Mexicanum, & Limanum de decimis, etiam ab Indis ſsolvendis, ſspecialẽ mentionem faciunt, & ſsunt approbata à ſsede Apoſstolica.
27 Conceſsſsio Pontificis plenum dominium tribuit donatario etiam ſsine traditione.
28 Schedulæ Regiæ plures referuntur, quæ Indos decimas ſsolvere debere iubẽtiubent, aut inſsinuant.
29 Ferdinanài Corteſsij epiſstola, & iudiciũ circa decimas Indorum refertur.
30 Decimarum ab Indis exactio cõmiſsſsa fuit Proegi Peruano Dom. D. Franc. à Toleto, & quid iller reſsponderit.
31 D. Franc. à Toleto Peraanus Prorex decimas ſsimul cum tributis Indorum miſscuit, & ſsolvi præcepit.
32 Comes del Villar Prorex Pcruanus quid ſscripſserit circa decimas Indorum, & quod reſsponſsum accepit.
33 Conſsuetudo multum operatur, & valet in materia decimarum, ſsed requiritur, quòd ſsit uniformis, & legitimè præſscripta.
34 Conſsuetudo immemorialis non poteſst allegari pro Indis, nec contra eos in materia decimarum.
35 Præſscriptio quadragenaria ut valeat, & utilis ſsit in materia decimarum, requirit expreſsſsam, vel tacitam approbationem Romani Pontificis.
36 Præſscriptionem non decimandi ne Indi introducant Imp. Carol. V. providit.
37 Indos pro nunc nõnon debere integrè decimas ſsolvere, verius, & receptius eſst.
38 Indis non eſst mirum decimas remitti, cùm etiam tributa recenter converſsis remittantur.
39 Indi in multis provincijs non poſsſsunt iam appellari Neopbiti, ſsed adhuc blandè cum eis agendum est.
40 D. Pauli locus, & exemplum expenditur, qui nihil pro prædicatione ſsumebat, ob vitandum offendiculum Evangelij.
41 Decimæ laudabiliter remittuntur, ubi ſsine ſscandalo requiri non poſsſsunt, ex D. Thoma.
42 Decimæ non ſsolùm poſsſsunt, verùmetiam remitti debent nationibus, quæ ſse velle cõverti dicunt, ſsine oncre decimarum, ex Caietano.
43 Decimæ laudabiliter non exiguntur, quãdo adeſst conſsuetudo legitimè præſscripta eas non ſsolvendi.
44 Decimæ ſsecundùm veriorem opinionem T beologorum dimanant à iure divino, quo ad obligationem alendi miniſstros Eccleſsiæ, ſsed quoad quotam ſsunt de iure poſsitivo.
45 Decimarum quotæ taxatio in ſsummo PõtificePontifice reſsidet.
46 Azevedus notatur, dum putat in T ridentino definitum eſsſse, quõd decimæ debentur iure divino.
47 Decimæ privilegio, vel conſsuetudine ex |
p. 191
cauſsa in totum remitti, vel multum moderari poſsſsunt, data aliunde ſsufficienti ſsuſstẽtatione Eccleſsiaſsticorum. Cap. in aliquibus, de decimis, expliatur, & illustratur, ibidem.
48 Theutonici qualiter decimas ſsolvant?
49 Concilij Lateranenſsis locus inſsignis expenditur, agens de quibuſsdam gentibus, quæ decimas ex more non ſsolvunt.
50 Decimarum ſsolvendarum obligatio non comprebẽdit ſspeciale privilegium, aut exẽtionem habentes.
51 Indi cùm in taxis, ſsimul cum tributis, decimas ſsolvant, alia earum præſstatione gravandi non ſsunt.
52 Conſsuetudine eſsſsici non poteſst, ut aliqui in totum eximantur ab obligatione decimarum.
53 Decimarum quota benè potest moderari, aut mutari ex iuſstis cauſsis.
54 Decimas tuta conſscientia non ſsolvit ille, qui eis opus habet ad ſsuſstentionem, nec tenetur reſstituere, ſsi poſsteà efficiatur ſsolvendo.
55 Schedulæ, quæ decimas integrè ab Indis præſstari iuſsſserunt, nunquam fuerunt executioni mandatæ, ſsed imò per alias derogatæ, quæ referuntur.
56 Decimas conſsuetas tantùm, & eonſsueto modo. Indi, ex novi IndiarũIndiarum legibus, præſstare iubentur, niſsi voluntariè alias ſsolvere velint.
57 Indi ubi eorum status patitur, debent ſsuaderi ut ſsicut Hi ſspani decimas ſsolvant.
58 D. Toribius Alfonſsus à Mogroveio Arcbiepiſscopus Limanus laudatur, & quid conſsuluerit circa decimas Indorum.
59 Ioannis Matienzi iudicium circa decimas Indorum.
60 Ioſsephus Acoſsta fatetur iu ſstum eſsse, ut Indi ministros Evangelij ſsuis largitionibus alant.
61 Doct. Frãciſsus Carraſscus ſscripſsit de decimis Indorum advocans pro Decano, & Capitulo Cuzquenſsi.
62 Decimarum ab Indis præſstandarum conſsuet formam Auctor mutari non debere ſsentit, & quare?
63 Decimarum ſsolutionem detrectare nõnon videtur, qui quovis alio modo præſstat neceſsſsaria miniſstris Eccleſsiæ.
64 Pontifex potest populum eximere à præſstatone decimarum, ſsi ex al ijs bonis, aut eleemoſsynis clero, & Eccleſsijs ſsatis proviſsum ſsit.
65 Decimas, & tributa Indorum cum ſsumma moderatione taxari deber, ſsentit Ioſseph. Acoſsta, cuius verba referuntur.

DE tributis quidem ad decimas, quas Indi præſstare debent, vel ſsolent, opportunè nunc noſster ſsermo tranſsitum faciet,

^† cùm de illis ad has regulariter valeat argumentum, cap. tua nobis, de decimis, cap. decimæ 16. q. 1. cũcum alijs, quæ latè congerit Everard. locis in legalib. loco 72. A tributo ad decimãdecimam, Card. Bellarm. lib. 1. controverſs. cap. 25. Ioan. Gutier. lib. 1. pract. cap. 18. num. 7. & Camill. Gallinius de verb. ſsignif. lib. 5. cap. 16. num. 398. & alij apud noviſsſsimum alvar. à Velaſsco in axiomat. iur. litt. A. num. 547. Et eo utentes nonnulli hanc quæſstionem negativè reſsolvant, quam huius capitis ſscopum præſsixi. An

^† ſscilicet, Indi, ubi ad Fidem converſsi ſsunt, decimas ſsolvere debeant? vel ſsint eis aliquo iure, aut ratione remiſsſsæ, vel remittendæ, aut temperandæ, ut faciliùs, & commodiùs ad Fidem allici, & in ea conſsirmari poſssint?

Primo enim loco conſsiderant,

^† quòd cũ Regibus, & dominis temporalibus in ſsubiectionis, & recognitionis ſsignum tributa perſsolvãt, ut fusè in ſsuperionbus capitibus probatũprobatum reliquimus, nulla eſst ratio, cur eos à decimarum præſstatione excuſsemus,

^† quæ Deo Opt. Max. in ſsignum univerſsalis dominij præbentur, & ab eo inſstitutæ tanquàm debitũ exigi poſsſsunt, ut in ſsimili docet text. expreſsſsus in cap. parochianus, & in d. cap. tua nobis, cap. cùm ſsit, cap. cùm tua, de decimis, cap. præter hoc 32. diſst. cap. omnes 6. q. 7. Concil. Trid. ſseſsſs. 25. cap. 12. de refrmat. ibi: Cùm decimarum ſsolutio debita ſsit Deo, qui eas dane noluerint, aut dantes impediunt, res alienas invadunt. Et magis

^† in noſstris terminis Concil. Lateranenſse generale ſsub Innocent. III. cap. 54. dum inquit. Statuimus, ut in prærogativa dominij generalis exactionem tributorum, & cenſsuum præcedat ſsolutio decimarum, &c. Quod & habet text. eiuſsdem Innoc. in cap. cùm non ſsit in homine 33. de decimis, & D. Clem. lib. 2. conſst. Apoſstol. cap. 31. & 38. ubi ait: Epiſscopos, & Sacerdotes, Principes & Reges vestros putate, & tributa tanquam Regibus penditote, de vestro enim illos, & domeſsticos illorum, alio oportet, &c.

Quorum, & aliorum iurium, atque auctoritatum argumento,

^† decimas non ſsolùm poſsitivo PontiſicũPontiſicum iure, verùm naturali quo|

p. 192

que, & divino deberi comunior eſst omnium ferè Canoniſstarum opinio; ut poſst gloſsſs. & DD. in Rubr. & cap. 1. de decimis, in Decret. & in Sexto, tradit Card. conſs. 26. Gigas conſs. 119. num. 2. Navarr. in Manual. cap. 21. num. 28. Covarr. lib. 1. variar. cap. 17. num. 2. Rebuſsſs. de decimis, q. 1. Did. Perez in l. 1. tit. 5. lib. 1. Ordin. col. 117. Paul. Fuſsc. de viſsit. lib. 2. cap. 21. num. 40. Alfonſs. à Caſsrolib. 5. adverſs. hæeſses, verb. Decimæ, Creſspet. in ſsumm. Eccleſs. diſscip. eod. verb. Azeved. in l. 1. tit. de los diezmos, lib. 1. Recop. Petr. Gregor. lib. 2. ſsyntagm. cap. 22. num. 21. & cap. 24. & plures alios referẽs Cened. in collect. 56. ad. Decretum, Cevall. 1. par. commun. opin. q. 437. Anaſstaſs. Germon. de ſsacror. immun. lib. 3. c. 19. à num. 11. & optimè diſsputans, plureſsq́ue errores hærericorum refutans, & de iure naturali, & divino deberi reſsolvens, Bellarm. d. lib. 1. controverſs. cap. 25. P. Franc. Suarez de Religione, lib. 1. cap. 9. & 10. Marta de iuriſsd. 2. par. cap. 33. Mareſscotus lib. 2. var. cap. 54. & 108. & Galganetus de iure publico lib. 3. tit. 54.

Secvndò, Pro eadem negativa opinione conſsiderari poteſst, quòd prædicta obligatio, quemadmodum adeò ſsuperiori, & generali ratione fundatur,

^† ita ad omnes mundi homines, & præcipuè ad Chriſstianos generaliter pertinet, cap. 1. 16. q. 7. cap. tua nos, cap. in aliquibus, & per totum, de decimis, l. 2. tit. 19. par. 1. ibi: Tenudos ſson todos los omes del mundo de dar diezmo à Dios, è mayormente los Christianos, porque ellos tienen la luz verdadera, i ſson mas allegados à Dios, que todas las otras gentes, &c.

Quod cùm ita ſse habeat, nõnon videtur dubitari poſsſse, quin in hac generali obligatione, & diſspoſsitione Indi quoque comprehendantur, cùm Chriſstiani ſsint, & de gremio ſsanctæ Matris Eccleſsiæ. Cùm

^† etiam Iudæi, & quicunque alij infideles, Chriſstianis Prinsipibus ſsubditi, ad decimas ſsolvendas compelli poſsſsint, maximè ſsi colunt prædia Chriſstianorum, ut in cap. fin. de Iudæis, cap. de terris, ubi Abbas de decimis, iunctis alijs, quæ eleganter tradit Oldrad. conſs. 87. & conſs. 91. quem refert & ſsequitur Carol. Tapia in Rubr. de conſstit. Princip. cap. 1. num. 55. Mantua conſsil. 188. col. 2. Cevallos pract. commun. tom. ult. cap. fin. num. 360. & latiùs rem diſscutiẽs Rebuff. d. tract. de. decim. q. 5. num. 11. Moneta in eod. tract. par. 5. num. 38. & Ant. Ricciull. omninò videndus in tract. de iure perſson. lib. 2. cap. 9. per totum.

Neque ad hoc præcepto

^† allegatio, vel excuſsatio ruſsticitatis Indis proficier, quia ruſstici nullum privilegium habent, quo à decimis eximantur; non magis, quàm à prædiario vectigali, aut ſsolario penſsitando, ut benè ob ſservat Rhenat. Chopp. de privil. ruſst. lib. 1. par 1. cap. 7. num. 3. dicens,

^† quòd decimarum præſstatio, eſst in ruſsticis lex Agraria prima, fundiiſsq́ue vectigalibus impoſsita; uſq;usque adeò ut

^† priùs ſsolvenda ſsit, quàm tributum, ut in dict. cap. cùm non ab homine: & hinc concludens, non ſsolùm pro decimis,

^† verùm & pro expenſsis in lite ſsuper decimis factis, ruſsticos conveniri, & in carcerem detrudi poſsſse, ad hocq́;hocque Arreſstum Pariſsienſsis Senatus allegãs. Quibus conducit

^† locus D. Chryſsoſst. homil. 18. in ac T. Apoſst. cap. 8. ubi inquit: Ad pacem ipſsorum ruſsticorum agricolarum, utile eſsſse, decimas ſsolvere, & ad ſsecuritatem agri conducere: ubi fortè legendum, Et ad ſsaturitatem. Et alter Simon Maiol. in. dieb. Canicul. colloq. 7. de quadrup. in fin. ubi refert (cũ Æliano lib. 4. de hiſst. animal. cap. 52.) in Lybia

^† animal eſsſse, cuius nomen nondum eſst cognitum, cùm enim venatu vivat, in undecim partes prædam ſseper dividit, decem quidem comedens, & undecimam relinquẽsrelinquens, & ſsubdit Maiol. Vt hinc pateat Lybicis feris deteriores eſsſse, qui in agro decimam non dimittant, inuſsum Eccleſsiæ pauperumq́ue distribuendam.

Et pariter

^† prætextu paupertatis Indi ſse excuſsare non poterune, cum & pauperes, obligentur ad decimas ſsolvendas, ſsicut. & alij, qui pauperes non ſsunt, ex docctrina D. Thom. 2. 2. quæft. 87. art. 4. ubi Sotus, & alijs, Atexand. de Ales 3. par. quæſst. 55. Rebuff. Sylveſst. & alij, quos refert & ſsequitur P. Suarez d. cap. 16. num. 15. Marta de iuriſsdict. 2. par. cap. 43. ex num. 25. Carraſscus in quæſst. ſsup. Recop. cap. 6. §. 1. & ante eos Hoſstienſs. in ſsumm. de decimis, num. 16. Quia

^† exdecimarum præſstatione nemo eſst effectus pauperior, ſsed imò, qui, illas libentutùs Deo offert, & conſsecrat, uberiores ſsemper fructus coſsequitue, & ut refert B. Auguſst, relatus ab Hoſstienſs. ubi. ſsup. Maiores notriideò copijs omnibus abundabant quia Deo decimas dabant. Et idem magis in noſstris terminis

^† repetit idem S. Doct. lib. 50. hom. 48. relatus in cap. decimæ 66. 16. q. 1. inquiens, quòd Decimæ tributa ſsunt egentium perſonarũperſonarum, quòd ſsi decimam dederis, non ſsolùm abundantiam fructuũfructuum recipies, ſsed etiam ſsanitatem corporis, & animæ conſsequeris, &c.. Eòq́ue etiam reſspiciens D. Hierony. relatus in cap. revertimini, ead. Cauſs. & q. cũcum multa in eos dixiſsſset, qui decimas ſsolvere recuſsant, illud. Malach, adducit cap. 3. Quia mihi non dediſstis decimas, & primitias, idcir cõ in fame, & penuriamaledicti eſstis, & vos me ſsubplantaſstis, ſsive |

p. 193

fraudaſstis, atque privaſstis gens tota (id eſst) ex toto gentiliter viventes, ut ibi explicat gloſsſsa.

Quod eſst adeò verum,

^† ut licèt remiſssio ob ſsterilitatem colonis fieri ſsoleat, l. licèt, C de locat. cum ſsimilibus, id tamen locum non habeat, ubi conductor in ſsolvendis decimis negligens fuit, quaſsi tunc damnum caſsus fortuiti, culpâ quoque eius datum videatur, ut argumento dictorum iuriũiurium tener Ioan. Andr. Hoſstienſs. & Domin. quos refert, & ſsequitur Gregor. Lop. in l. 22. verb. Porſsu culpa, tit. 8. par. 5. Vivius lib. 1. commun. opin. 153. & ad alia delicta extendens, & latè rem tractans Carrocuius in tract. de locato, tit. de remiſsſs. Penſsion. quæſst. 8. num. 40. Benincaſsius de privil. paupert. 6 ſspeciali in iudicijs, num. 4. Cenedus collect. 116. ad Decretal. n. 3. & Caballinus milleloq. 594. ubi aliqua de cauſsis ſsterilitatis adducens, tandõ conaludit, propter

^† peccata còtingere; cui ſsimilis eſst Symmachus lib. 10. epiſst. 54. ubi, quòd religio neglecta parit ſsterilitatem, & Rebuff. d. tract. de decimis, q. fin. num. 12. ubi inquit: Videmus armigeros ſspoliare ruſsticos, quos nõnon ſspoliarent, ſsi iuſstas decimas, & integras ſsolviſsſsent,

^† quia, qui non dat decimas Deo, impio militi dabit Vt minatur Auguſst. in cap. decimæ 16. q. 1. & tradens alia Carraſsc. d. cap. 6. §. 1. num. 7. & ſseqq.

Tertiò eadẽeadem opinio fulcitur ex eo, quòd quemadmodum fiſscus in exactione tributorum ſsuam intentionem fundatam habere dicitur, ut tetigimus ſsup. cap. 19. num. 3.

^† ita Eccleſsia, & Eccleſsiaſstici in decimis ab omnibus fidelibus exigendis, ut probant iura in principio præcedentis argumenti relatæ, & text. in cap. decimas 47. cap. revertimini 65. cap. decimæ tributa ſsunt 66. 16. quæſst. 1. cap. parochianos 14. cap. ex parte Canonicorum 21. de decimis, & cap. 1. eodem tit. in 6. & in Clement. cap. fin. de paroch. cap. ult. ut lite pend. cap. 1. in fin. de verb. ſsignif. lib. 6. cap. dudum 31. de decim. ibi: Intentione tua de iure communi fundata petijſsti, ubi gloſsſs. verb. De iure, l. 2. & 7. & 13. tit. 20. par. 1. l. 1. & 2. tit. 5. lib. 1. Recop, cum alijs, quæ poſst Div. Thom. in 2. 2. quæſst. 87. art. 3. tradunt Card. Socin. Iaſs. & Bertrand. quos refert Rebuff. de decim. q. 7. num. 5. Perez in l. 1. tit. 5. lib. 1. Ordin. gloſsſs. 1. verſs. Quartum dubiũdubium, col. 190. Caputaquenſs. deciſs. 290.

Vnde Indi ab hac communi obligatione, & præſstatione excuſsari poſsſse non videntur, niſsi

^† particulare privilegium, ſsive exemtionem Apoſstolicę ſsedis ſse habere oſstenderint, aut probaverint, ut in ſsimili inquit gloſsſs. in dict. cap. à nobis, cap. ad audientiam, cap. ex parte, cap. licèt, de decim ubi Hoſstienſs. Ioan. Andr. Panorm. & alij, Rota diverſs. corã Auguſstino lib. 3. deciſs. 1592. Nam illi,

^† qui habet contra ſse regulam, ſseu præſsumtionem iuris, incumbit onus probandi, ut tradit golſs. recepta in Rubr. de regul. iur. in 6. ad finem, ibi: Et potior eſst eius cauſsa, pro quo facit regula, habet enim adverſsarius oſstẽdere neceſsſse rationem, quare in illo caſsu regula non loquitur, gloſsſs. etiãetiam in l. omnis definitio, D. eod. tit. Alciat. de pręſsumt. 3. par. in. princ. num. 3. & plures relati à Covar. lib. 2. reſsol. cap. 6. n. 1. & cap. 12. num. 4. & Maſscard. de probat. 3. par. concl. 1222. num. 2. 7. & 10. Et è cõtrario,

^† qui de iure ſsuam intentionem in decimis fundat, nihil amplius probare tenetur, cap. cùm in tua, cap. cùm contingat, de decimis, Ant. & Cardin. in cap. nobis, eod. tit. & Rebuff. in tract. de congrua portione, q. ult. num. 107. & 110. cum alijs.

Quod privilegium nunquam Indis conceſsſsum eſsſse comperimus,

^† quin potius in omnibus creationibus Eccleſsiarum Cathedralium iſstarum Indicarum regionum, quæ à ſsede Apoſstolica conſsirmatæ ſsunt, expreſsſsa mẽtiomentio habetur de decimis, quæ ab Indis, ut & ab alijs fidelibus præſstandæ ſsunt, & de earum diviſsione: & idẽidem invenitur in

^† Concilio provinciali Mexicano ann. 1546. & Limano ann. 1567. par. 2. Can. 82. pag. 58. & in altero ann. 1583. act. 3. cap. 13. pag. 157. & act. 4. cap. 12. pag. 192. ubi ita generaliter cavet: Iuri communi, & antiquo inhærès ſsancta Synodus, Præcipit ſstrictè, decimas ſsolvi Eccleſsiæ ex omnibus terræ fructibus, etiam ſsilveſstribus, etiam ſspontè naſscentibus: nam ſsi à Deo omnia dominantur, qui dat omnibus abundè ad fruendum, æquum ſsanè eſst, ut ipſsi dominatori per ſsuos fideles aliqua ex parte reddatur Primitiæ quoque de omnibus terræ fructibus dẽturdentur, ac per Prælatum ijs, quibus de iure competũtcompetunt, diſstribuantur: quæ Concilia Pontificiâ quoque authoritate munita ſsunt, ut conſstat ex Bulla in eorum intio præfixa.

Vnde, licèt prædictis Eccleſsijs iuris cõmunis regulæ non aſſiſterẽtaſſiſterent, poſsſsent quidem virtute huiuſsmodi titulorum, & conceſssionum decimas Indorum percipere. Nam

^† per cõceſsſsonem à Pontifice factam, etiam ſsine traditione acquiritur donatario plenum dominium rei, ut probat text. in cap. ſsi tibi abſsenti, de præb. lib. 6. c. dilecti, de donat. Bart. 1. fin. D. de conſstitution. Princip. ubi notant Alberic. & Bald. idem Bald. in l. ſsi quando, la. 1. C. de bon. vacant. lib. 10. & in cap. ad audientiam, de præſscript. & in cap. de iudicijs, Angel. in l. officium, D. de rei vind. in fin. Alex. conſs, 187. in cauſsa dilecti, col. fin. |

p. 194

vol. 2. & conſs. 3. vol. 2. Iaſs. in prælud. feud. num. 72. Decius conſs. 191. num. 11. & conſs. 234. num. 14. & conſs. 271.

Qvartò & ultimò, quòd ſsi Regias ſschedulas inſspiciamus, eiſsq́ue (etiam in ſspiritualibus) robur aliquod dare velimus, virtute delegationis Apoſstolicæ, quam Reges noſstri in his Indiarum partibus habrer dicuntur, ut alio loco trademus. Adhuc

^† tamen ijſsdem illis ſschedulis hæc Indorum à decimis exemtio ſsatis firmiter adſstrui, vel tueri non poterit, cùm nimis confuſsæ, variæ, & interdum contrariæ in hoc articulo reperiantur. Nam in primis ex Ant. de Herrera deducimus in hiſstor. general. Ind. decad. 4. lib. 6. cap. 11. anno 1529. in quodam conſseſsſsu Barchinonæ habito, de rebus ad Indorum cõverſsionem, & gubernationem pertinentibus, ſseriò tractatum, ibiq́ue reſsolutum fuiſsſse, Indos nulli fervitio perſsonali adſstringi debere, non magis ac cæteros Regis ſsubditos, & vaſsſsallos, & ſsolùm debere Deo decimas ſsolvere, niſsi per aliquod tempus earum illis remiſsſsio fieret, & Regi tributæ, quæ iuxta illorum vires, & regionis commoditatem æqua videri poſsſsent.

Et Fr. Ioannes Torquemada in Monarch. Ind. 3. tom. lib. 15. cap. 1. apponit epiſstolam

^† Ferdinandi Corteſsij ſscriptam Imper. Carolo V. in qua inter alia petit, & conſsulit, ut religioſsi viri ad Indos convertandos, & inſstruendos mittantur, illiſsq́ue Indorum decimæ, ad vitæ ſsuſstentationem, & templorum conſstructionem neceſsſsariæ, applicẽturapplicentur, & quod reliquum fuerit, Regi reſservetur, impetratâ ad hoc Romani Pontificis facultate. Et in Nova-Hiſspania comperimus, decimandi onus Indis iniunctum, ex ſschedula ann. 1536. ad Proregem D. Ant. de Mendoça directam. Et apertiùs ex CõcilioConcilio Mexicano ann. 1546. & ſschedula in eius cõfirmationemconfirmationem miſsſsa, quę, ſsaltem ex pecudibus, frumento, hordeo, & ſserico, Indos Novæ-Hiſspaniæ decimare ſsupponit. Quæ in Quitenſsi etiam provincia obſservari iuſsſsa fuit per aliam anni 1554. & in Limenſsi per aliam ann. 1557.

Et expreſsſsiùs per quoddam caput Regiæ epiſstolæ 28. Decemb. ann. 1568. ſscriptæ Proregi Peruano D. Franc. à Toleto,

^† quod iuſsſsit, ut illico remotis diſsputationum, & opinionum ambagibus, decimas integrè, & indiſstinctè ab Indis, & ab Hiſspanis ex omnibus rebus, & fructibus ſsolvi præciperet, & etiam perſsonales moderatè taxatas, & hoc ita peracto, ex tributis Indorum illud omne detraheret, quod anteà pro doctrina, & ſsublevatione clericorum eis iniunctum erat. Quod tamen cùm ipſse Prorex ita generaliter ſstatui durum eſsſse, & pluribus difficultatibus plennum, reſspondiſsſset, ei iterum reſscriptum fuit, in ſsupremo Indiarum Senatu, rem maturiori conſsilio deliberandam, pendere, & ut ipſse interim hoc negotium, quo melius, & commodius poſsſset, pro ſsua prudentia, & dexteritate diſsponerat. Quod

^† implens, & executioni mandans, edixit, ut ex tributis Indorum ſsalarium Parochorum deduceretur, quod in Peruano hoc Regno Synodum vocant, & Prætereà fabricæ Eccleſsiæ, cui ſsubſsunt, hoſspitali, in quo curantur, certa alia quantitas ex eiſsdem tributis aſsſsignaretur, hocq́ue tandiu duraret, quandiu lndi decimarum communi ſsolutioni non aſsſsueſscerent. Et cùm poſsteà in Limenſsis Audientiæ diſstrictu introductũintroductum fuiſsſset, ut Indi decimas ſsolverent de fructibus, quos colligunt ex rebus & fructibus, quas Hiſspani ex Caſstella aſsportarũt,

^† Prorex Comes del Villar conſsuluit, iuſstum videri, ut quod hoc valrert eiſsdem Indis ex taxis, & tributis iuxta cautionẽ D. Franc. à Toleto relevaretur, & reſsponſsum accepit in epiſst. 12. Februar. ann. 1589. prædicti D. Frãciſsci veſstigijs hæreret, quæq́ue ille in taxis ordinavit, modis, quibus melius poſsſset, exequeretur.

Quæ omnes ſschedulæ, aliæ, quæ reperiuntur in primo tomo impreſsſs. ex pag. 139. apertè oſsendunt, quantum in hoc articulo variatum fuerit, & hoc effcit, ut neque conſsuetudine decimas non ſsolvandi, Indi invari poſsſse videantur. Nam etſsi

^† hæc in decimis maximè admittatur, & operetur, cap. in aliquibus, de decimis, Div. Thom. 2. 2. quæſst. 87. artic. 1. Covarr. lib. 3. variar. cap. 17. num. 8. Didac. Perez in l. 1. tit. 5. lib. 1. Ordin. Gutierr. lib. 2. Canon. cap. 21. num. 35. Pariſs. conſs. 25. lib. 4. ex num. 21. & plures relati à Patre Suarez in tract. de Religione, lib. 1. cap. 12. num. 5. & noviſsſsimo D. Ioann. del Caſstillo lib. 7. controverſs. cap. 2. ubi plura in materia decimarum congeſsſsit. Requiritur tamen, ut ſsit uniformis, & immemorialis, ac legitimè præſscripta, ut reſsolvit Rebuff. in dict. tract. de decim. quæ. 13. num. 53. quod in noſstro caſsu non procedit ex ſsuprà relatis. Et ex eo

^† quia non poteſst in his provincijs dari tempus immemorabile, cùm ſsit recens Indorum detectio, & converſsio, & multò magis recens taxatio Proregis D. Franciſsci à Toleto, ad cuius uſsque taxam, nihil fixum, & certum hac in parte erat ſstabilitum. Necnon etiam

^† quia ad inducendam in decimis quadragenariam utilẽ, & validam præſcriptionẽpraescriptionem requiritur expreſsſsa, vel ſsaltem tacita approbatio Romani Põtiſsicis, ut poſst gloſsſs. in. c. cùm in tua, de decim. |

p. 195

tenet Abb. ibid. col. gloſsſs. & idem Abb. in. cap. cùm in aliquibus, eodem titulo, Hoſstiẽſs. in ſsumm. de decim. q. 7. num. 16. Rebuff. ubi ſsup. latiſsſsimè Maſscard. de probat. concl. 424. num. 32. & 37. Suar. dict. lib. 1. cap. 13. num. 9. in fin. Extatq́ue

^† expreſsſsa proviſsio Imper. Carol. V. dat. Tolet. 27. Februar. ann. 1534. dict. 1. tom. pag. 199. quæ Mexicanæ Audientiæ iniungit, ut formam excogitat, quâ madiante, Indi præſscriptionem non decimandi inducere nequeact, & videat, an commodius ſsit, ut decimarum loco prædia, quæ anteà ad cultum idolorum colebant, nunc ad conſstructionem, & ſsuſstentationem Eccleſsiarum, & ciericorum excolere cogantur.

Sed his non obſsantibus, affirmativa pars ſsuperioris quæſstionis verior, & receptior videtur, & in his Indiarum provincijs frequentiùs practicatur, ſscilicèr

^† ab Indis hodie, vel pro nunc, non debere decimas exigi, & ut exigantur, id cum maximo temperamento, & moderatione faciendum eſsſse. Pro qua, qui pugnant, ſsequentia argumenta, cõtrarijs quidem non leviora, aut adducunt, aut adducere poſsſsunt.

Primùm, quòd ſsi (ut prædiximus) de tributis ad decimas valet argumentum,

^† mirum videri non debet Indis recens converſsis decimarum præſstationem remitti, cùm etiã tributa ad aliquod tempus remiſsſsa videamus, ut dixi ſsup. cap. 19. num. 74. Et licèt

^† verè in multis provincijs iam non poſsſsint appellari Neophiti, cùm tam ipſsi, quàm eorum parẽtes baptizati fuerint, ex his, quæ aliud agens, conſsiderat Covar. in Clement. ſsi ſsurioſsus, 2. par. §. 2. num. 8. & Zapata de iuſstitia diſstriburiva, par. cap. num Adhuc tamen cùm multi convertendi ſsuperſsint, & converſsi non uſsquequaque in Religione Chriſstiana confirmati videantur, oportet ſsanè cum illis blandè agere, & à decimarum integra graviq́ue & rigoroſsa exactione abſstinere, ut in ſsimili colligitur

^† ex eleganti loco D. Pauli 1. ad Corint. 9. ubi agens de obligatione exhibẽdiexhibendi, & alendi miniſstros, & prædicatores ſsancti Evãgelij, inquit, ſse hac poteſstate uſsum nõnon fuiſsſse, ſsed omnia ſsuſstinere, ne quod offendiculum Evangelio Chriſsti daretur.

Cuius loci auctoritate motus

^† D. Thom. 2. 2. quæſst. 87. ad finem docet, laudabiliter Eccleſsiæ miniſstros decimas nõnon requirere, ubi ſsine ſscandalo requiri non poſsſsunt, propter deſsuetudinem, vel propter aliquam aliãaliam cauſsam. Et magis in terminis

^† Caietan. ibid. in hæc verba: Nota, quòd ſsi gens aliqua vellet Fidẽ Christianam amplecti, ſsine onere decimarũdecimarum, non ſsolùm Eccleſsia poſsſset eis hoc concedere, quia Eccleſsiastica authoritate decimæ debentur, ſsed deheret hoc eis concedere, quia ministri Eccleſsiæ maiorem debent habere curam ſspiritualium bonorum in populo promovẽdorum, quàm temporalium colligendorum, & Apoſstoli exemplo efficere deberẽtdeberent, ne decimarum onus præſstet impedimentum Evangelio Chriſsti. Idem quoque ſsequẽdo D. Thom. tradit Florentin. in ſsumm. 2. par. cap. 3. §. 6. Sylveſst. verb. Decima. q. 4. & eos referens Ioan. Gutierrez lib. 2. can. quæſst. cap. 21. num. 51. Niſsi

^† quò D. Thomæ doctrinam intelligunt, quando adeſst conſsuetudo legitimè præſscripta, quæ potuit obligationi decimarum derogare, & eſst videndus Fr. Raphael de la Torre in 2. 2. 1. tom. pag. 459. ubi Caietani doctrinam amplectitur, & proſsequitur.

Secvndò facit, quia licèt (ut diximus) multi aſstirment, decimarũdecimarum præſstationem iure Divino inſstitutam, & iniunctam fuiſsſse, atque adeò ab omnibus ſsidelibus, ſsine remiſsſsione, aut excuſsatione, prætari debere. Plurimi tamen

^† ex Theologis, & nonnulli ex Canoniſstis ſseriò affirmare audẽtaudent, hoc potius humano, & Pontificio poſsitivo iuri tribuendum eſsſse, ſsolumq́e in Republica HebræoiũHebræoium iure Divino ſsolvi debuiſsſse. Vel certè, quòd, & ſsi origo præſstationis decimarũdecimarum, quatenus ſsunt neneceſsſsariæ ad ſsuſstentationem miniſtrorũminiſtrorum Eccleſsiaſsticorum, à iure Divino dimanet: attamè quota debeat eſsſse hæc pars, quæ decimarum nomine, aut loco miniſstris præſstetur, iuris quidẽ humani eſsſse, &

^† poteſstatem, hãchanc quotam terminandi, in ſsummo PõtificePontifice reſsidere, ut pro cõcordiaconcordia pugnantium opinionum benè, poſst alios, reſsolvit Covar. lib. 1. var. c. 17. n. 2. Rebuff. in tract. de decimis, q. 1. à num. 2. Soto de iuſst. & iur. lib. 6. quæſst. 4. art. 1. & 6. Leſsſs. in eodem tract.. lib. 2. cap. 39. dubit. 1. num. 6. Ioann. Gutierr. lib. 6. Canonic. quæſst. cap. 21. num. 1. & 7. Navarr. de redit. quæſst. 1. num. 59. & in Manual. cap. 21. verſs. Ex quibus, ubi Pater Avila in eius compendio, ita breviter ſsummat: Decima, quoad cotam, est iuris humani, quoad ſsuſstentationem est iuris Divini, Barboſsa in l. Titia, num. 35. D. ſsolut. matrim. Caniſsius de decim. cap. 13. n. 3. Ioan. Garcia de expenſs. cap. 9. ex n. 90. Heniquez in ſsumm. lib. 7. cap. 26. Gabr. Vazq. in opuſsc. tit. de beneſsicijs, cap. unico, §. 1. dub. 1. Cened. in collect. 56. ad Decret. Cevall. q. 437. Bellarm. lib. controverſs. de cleric. cap. 25. P. Suar. omninò videndus, de Religione, lib. 1. cap. 10. n. 7. & ſseqq. P. Marquez in Gubern. Chriſstian. pag. 181. & Doct. Carraſsc. in quæſst. ſsup. Recop. cap. 6. in princ. per tot.

^† ubi benè notat Azeved. qui in l. 1. tit. delos diezmos, lib. 1. Recop. auſsus fuit affirmare in Concilio Trident. abſsolutè declaratum fuiſsſse, decimas |

p. 196

eſsſse de iure Divino; nam ſsild Cocilum defini ſsſset, contraria tantorum Parrum ſsententia ſsine errore, & cenſsura ſstare non poſsſset, quod nequaquam probare debemus. Et noviſsſsimè plura doctè congerens idem admittit Reverendiſsſs. Dom. D. Felician. à Vega Eoiſscopus de la Paz in ſsuis relectionibus ad De cretales pag. 252. num. 43. &. 44. Dom Præſses Valençuela conſs. 114. vol. 2. ubi plura de decimis utiliter congerit, & D. IoãIoan. del Caſstillo lib. 7. controverſs. de tertijs, cap. 10. n. 8. ubi alios plures adducit. & ultra eos, idè reſsovit Britus in cap. 2. de locato par. 2. àn. 30. Reinoſsus obſserv. 50. ãn. I Bleinianus de benef. lib. 1. cap. 4. à.n. 9. Aug. Barboſsa in Paſstoral. I. to. tit. 1. cap. 6. n. ult & de iure Eccleſs. lib. 1. cap. 6. n. 9. & lib. 3. cap. 26. n. 6. & Gilken. in Auth. quas actiones, C. de ſsacroſs. Eccleſs. à. num II.

Ex quibus deſscendit, non ſsolùm privilegio Romani Pontificis, verùm & conſsuetudine, quæ idem operatur, cap. ſsuper quibuſsdam, ubi DD. de verb. ſsignif.

^† effici poſsſse, ut decimæ ab aliquibus populis, vel perſsonis in totũtotum nõ exigantur, vel certè in moderata admodum quãtitate, & ex aliquibus rebus, & fructubus, & non exalijs; maximè ſsiex alijs bonis Eccleſsiaſsticis, vel collationibus, quibus decimæ compenſsentur, clero ſsit ſsatis proviſsum, ut patet ex text. ad hoc capitali & expreſsſso incap. in liquibus, de decim. & poſst D. Thom. ubi ſsup. tradit Covarr. dict. cap. 17. num. 8. & 9. Perez in l. 1. tit. 5. lib. cap. 12. num. 5. & ſseqq. Leſsſs. cap. 39. dubit. 5. num. 25. pag. 523. & Sarmient, de redit. Eccleſs. par. 4. cap. 2. num. 10.

Idem quoque

^† docet, & latè proſsequitur Paul. Pariſs. conſs. 25. lib. ex num. 21. ubi allegat exemplum Theutonicorum, qui ſsolvũt certas menſsuras pro decimis, ſsive colligant fructus, ſsive non. Et Ego addo

^† inſsignem locum ex Concilio generali Lateran. 1215. Patrum ſsub Innoc III, cap. 53. ubi præſsupponit, in aliquibus regionibus, quaſsdam gentes eſsſse permixtas, quę ſsecundùm ſsuos ritus decimas de more non ſsolvunt, quamvis cenſseãtur nomine Chriſstiano, iubetq́ue, ut ſsi his, alij, qui tale privilegium non habeant, prædia ſsua excolenda conceſsſserint, decimas ex illis perſsolvant, ut fraus evitetur, & ad id ſsi neceſsſse fuerit, per cenſsuram Eccleſsiaticam compellantur, & ſsubiungit: Illæ quippè decimæ neceſsſsariò ſsunt ſsolvendæ, quæ debentur ex lege divina, vel loci conſsuetudine approbata

Tertiò, pro eadem opinione conſsiderari poteſst, quod etſsi verum ſsit, obligationem præſstandi decimas, omnes fideles generaliter comp ehendere, ut in contrariæ patris argumento probavimus,

^† hoc tamen nõnon includit, nec comprehendit eos, qui peculiare privilegium, vel exemtionem non decimandi habent, quales noſstros Indos eſsſse contendimus, ut colligitur ex text, gloſsſs. Bald. & Angel. in l. fin. C. ſsine cenſsu, vel reliq. Paul. Caſstrenſs. conſs. 313. num. 5. lib. 1 Suarez allegat. 28. num. 20. latè Redoan. in tract. de ſspolijs, quæſst. 13. num. 39. Franc. Lucan. in tract. de fiſsco, & eius privileg. 3. par. num. 9. Maximè cùm ſsupponamus Indos nõnon eſsſse totaliter exemtos à prædicta præſstatione,

^† cùm in eorum taxis, & tributis, & in copio Vis oblationibus, & in alijs rebus, operibuſsq́ue, alia præſstent, & ſsolvant, quę dcimarum vicem ſsortiuntur, & ad cinfruam Eccleſsiarum & miniſstrorum ſsuſsten tionem ſsufficiunt, unde duplici obligatione gravandi non ſsunt. l unica. C. ne operæ à collat. exig. cum ſsuimilibus ſsuprà à nobis expenſsis hoc lib. cap. I. num. 25.

^† licèt conſsuetudine effici non poſsſsit, ur aliqui in totum eximantur ab omnimoda obligatione decimarum, ex ijs quæ tradit Anchar. conſs. 196. q. 1. Turrecrem. in cap. revertimini, num. 12. 16. q. 1. Cardin. in cap. ult. de parochijs, Rebuff. de decim. q. 13. n. 40. Gutierr. d. cap. 21. n. 38. poſst Covarr. d. cap. 17. num. 8. & Carraſsc. d. cap. 6. n. 1. &. latè Mareſscotus lib. 2. var, reſsolut. cap. 95. num. 28. & 30. Benè tamen poteſst

^† quota moderi, vel modus præſstationis mutari, ut ſsupra retulimus, præſsertim ubi id exigunt cauſsæ, & rationes, quæ in Indis conſsiderantur, & ſsumma eorum ruſsticitas, tenuitas, & paupertas, quæ eorum relevationem, ſsuadet. Nam licèt Auctores in argumento contrariæ partis adducti, l. docuerint, paupertatem à decimarum præſstatione non excuſsare,

^† Abbas tamẽtamen hoc indeciſsum relinquit, in cap, cũm homines, de decimis, & in eam ſsententiam magis inclinat, quòd ille, qui tenetur decimas ſsolvere, ſsi illis indigeat ad ſsuſstentationem, poſsſsit ſsalvê conſscientiâ ſsibi tetinere. Quod apertè ſsequitur Ant. Butr. ibid. intrepidè docẽs, quòd decimæ à pauperibus exigendæ nõnon ſsunt, Valençuela Piſscator in l. omnes pen ſsitare, num. 7. ad finem, C. de annon, & trib. lib. 10. Cevallos quæſst. 229 num. 22. & 23. ubi hocampliat, etiam ſsi debitor perveniat ad pinguiorem fortunã. Pro quibus facit, quod in ſsimili, de excufatione tributorum ratione paupertatis diximus ſsup. Cap. 19. Num. 31. & ſseqq. & alia, quæ noviſsſsimè congerit, V elaſsc. in tract. de privil. pauper. I par. 37 per totum, & cap. 27. num. 13.

Qvartò, inſspectis etiam Regijs proviſsionibus & ſschedulis, hæ pars probabilior videtur. Nam licèt illæ, quas ſsuprà perpen|

p. 197

dimus, ab Indis decimas exigi iubeant, Nuſsquam

^† tamen executioni mandatę fuerunt, quin potius cognitâ naturâ, & quòd in alijs rebus, & in ipſsis tributis, quod opus erat ad Eccleſsiarum, & Eccleſsiaſsticorum ſsuſstentationem præſstabant, tandem iuſsſsum fuitper quandam ſschedulam ad Audientiam Mexicanam directam. Pintiæ 14. Septemb. ann, 1555. quæ habetur in I. tom pag. 186. ut nihil novi fieret & etiam in Nova- Hiſspania illa decimarum exactio ceſsſsaret, quæ de frumento, hordeo, ſsericoq́ue fiebat, virture diſspoſsitionis Concilij Mexicani, ſschedularũ ann. 1543. & 1544. obſservãdo, atque in uſsum reducendo aliam ſschedulam datam Monzonij2. Auguſst. ann. 1533. quæ extat in dict. I. tom. pag. 133. & decidie. ut decimæ ex tributis deducantur, Et quoaniam contra hanc ſschedulam virtute dicti Concilij Mexicani procedebatur per Archipiſscopum Mexicanum D. Fr. Alfonſsum à Mòtufar, & alios Novæ-Hiſspaniæ Prælatos, qui generaliter utebantur cenſsuris, Clement. cupiẽtes de pœnis, & Clement, Religioſsi, de decimis. contra omnes, ſsive Indos. ſsive Hiſspanos, qui integrè decimas non ſolvebãtſolvebant, expedita fuit Pintiæ alia ſschedula 10. April. ann1557. quæ diſstrictiùs, & enixiùs præcepit, ut obſservaretur illa de ann. 1555. cuis item obſservatio iniũcta fuit Proregi, & Auditoribus Peruanis per aliam ſschedulam eiuſsdem daræ, quæ habetur eod. I. tom. pag. 186. & 191. Vbi ſsimiles aliæ reperiuntur, Epiſscopo Quitẽſsi & Limano Senatui directæ, quibus, iubetur, ut videant, & informent, an expediat, ut Indi de frumento, hordeo & ſserico decimam ſsolvant ? ut in NovaHiſspania introduci cœperat, interrim tamen nihil innovari, neque ultra decimas, in tributorum taxis comprehenſsas, exigi paterẽtur. Et idem decidunt aliæ ſschedulæ noviores D. Regis noſstri Philippi III. Pintiæ 30. SeptẽbrisSeptembris ann. 1603. & Ventoſsillæ 15. & 25. April. ann. 1605. quæ referuntur in ſsummario legũ Indicarum, D, Roder. de Aguiar. lib, 1, tit. de los diezmos, l. 38. quarum ſsumma eſst

^† ut. Indi conſsuetas tantũm, & conſsueto modo, decimas præſstent, & ubi, voluntariè illas ſsolvere voluerint, Prælati attentè procedant, & Regiæ Cancellariæ curent, ne ſsub hoc prætextu iniuriam, & detrimentum patiantur.

Quibus ita ſsuppoſsitis, Ego in hoc diſscordantium opinionem, & ſchedularũſchedularum conflictu, ubi

^† res, & ſstatus Indorum id pateretur. non vererer conſsulere, & hortari, ut decimarum præſstatio illis, ſsicut Hiſspanis, iniungatur, Nã hoc ſsecurius eſst. & iuri divino, ac politivo cõformiũs, ut oftendunt, iura & rationes pro priori opinione perpẽſsę. Quod idem cõſsuluiſsſse video,

^† inſsignem illum, & nõnon minus ob vitæ ſsanctimoniam, quàm ob dingnitatem Reverendiſsſs. Dom. D. Toribium-Alfonſsum à Mogrovejo Archiepiſscopum Limanum, in quodam libello ſsuper hoc articuload RegiũRegium Senatum remiſsſso, quem penes me habeo. Nec valdè abeſst

^† Ioan. Matienz, in tract. M.s. de gubern. Reg. Peru I. par. cap. 38. niſsi, quòd hic, Indorum decimas tantũm contrahit ad fructus, qui ex pecudibus, frumento, & alijs rebus, ex Caſstella ad Peruvium translatis, colliguntur, non verò ad fructus, quos indigenæ ante Hiſspanorum adventum cognoſscebant, & excolebant. In eadem quoque ſsententia eſsſse videtur

^† diſsſserffimus Ioſseph. Acoſsta lib. 3. de procur. Indor, ſsalut. cap. 10. pag. 313. ubi inter primos, ac præcipuos miniſstros, qui Indis neceſsſsarij ſsunt, Paſstores animarum, & Doctores ſsalutis æternæ connumerat: Et bos (inquit) eorum largitionibus ali, quos ipſsi divino Verbi, & Sacramenti pane nutriunt, non tãtam diſspoſsitionis humanæ, quàm divini eſsſse iuris notiſsſsimum est. Et ad id allegat illud D. Paul. I. Corint. 9, Deut 18. quòd nemo debet proprijs ſstipenidijs militare, os bovi trituranti alligandum non eſsſse, qui in ſsacrario operantur, quæ de ſsacrario ſsunt edere, & operarium dignũdignum eſsſse mercede ſsuâ. Doctor etiã

^† Franc. Caraſsc. magis ex profeſsſso hanc quætionem examinandam ſsuſscepit, d. cap. 6. quæft. ſsup. Recop. & tandem in eandem ſentẽtiamſententiam inclinat, tumultuarie in illo capite inſserens allegationem, quam pro Decano, & Capitulo Cuzquenſsi contra Indos illius Diœceſsis ſscripſsit, dum Limæ advocatus eſsſset, & Ego in eadem lite. pro tribunali ſsedens, iudicantis munus obirem.

Interium verò dum ſsuper hoc congruens reſsolutio ſsumitur,

^† nihil palnè video, quòd ſsecundũm iuris Divini, aut humani regulas inſstricta diſsputatione impediat. modum decimandi ab Indius uſsitatum, & ſsimul cum tributis taxatum, ſservari, quamvis, quod ita perſsolvitur, minus ſsit, quàm quod re verâ ex decimis ominum fructuum integrè perſsolutis, percipi potuiſsſser. Quoniam hoc, privilegio. vel conſsuetudine rectè concedi, aut induci poteſst. Et

^† non videtur decimarum ſsolutionem detrectrare, qui quovis modo illud præſstat, quod ad Ecclefiarum, atque Eccleſsiaſsticorum congruam ſsuſstentationem ſsufficiens ſsit; cũm quota illarum nõnon ſsit iuris Divini, ſsed poſsitivi, ut in argumentis ſsecundæ opinionis oſstendimus, & egregiè ultra alios ibi relatos obſservant Covarr. & Leonard. Leſsſs. d. lib. 2. iuſst. iur. cap. 39. dubit. 5. num. 25. dum apertè docent,

^† Pontificem poſsſse populum à ſsolvendis deeimis eximere, |

p. 198

ſsi ex alijs bonis Eccleſsiaſsticis, vel collationibus, quibus decimæ compenſsentur, clero ſsit ſsatis proviſsum: & eiuſsdem opinionis eſsſse videtur Gabr. Vazquez in opuſsc. de benef. cap. I. §. I. dub 4. & in noſstris terminis Acoſsta d. lib. 3. cap. 9. pag. 309. Vbi

^† tam in taxandis Indorum decimis, quàm tributis, ſsummam moderationem deſsiderat, & ut non totum, quod ſsolvere poſssint, ab illis extorqueatur; ſsed, quod ſsini, qui in eorum converſsione prætenditur, ſsufficiens ſsit, & ita concludit: Excepto igitur eo, quod & ſspiritualibus, & civilibus præpoſsitis neceſsſsarium eſsſse prudens charitas ſsanxerit, quicquid ultrà, ſsalutis IndorũIndorum prætextu, nobis uſsurpamus, pro rapina ducendum eſst.

CAPVT XXII. De eisdem Indorum decimis, & varijs quaestionibus circa eas usu frequentibus.

CAPVT XXII. De eiſsdem Indorum decimis, & varijs quæſstionibus circa eas uſsu frequentibus.

SVMMARIVM CAPITIS Vigesimisecvndi.

1 INDI tuendi ſsunt in poſsſseſssione ſsolvendi decimas moderatas, & ſsimul cum tributis taxat as.
2 Novitas in materia detimarũdetimarum ſsemper uſspecta, aut prohibita est. L. 6. tit. 5. lib. 1. Recop. novitates in exactione decimarum vetans, illuſstratur, ibid.
3 Interdictum retinendæ, & reliqua remedia poſsſseſsoria competunt pro continuanda, & conſservanda antiqua forma, & cõſsuetudine decimandi. Cap. dudum 31 de decimis, ponderatur. & illustratur, ibidem.
4 Manutentionis remedium competit Indis pro ſsua conſsuetudine decimandi.
5 Iudex ex officio potest providere manutẽtionem, iuxta antiquam formam, & cõſsuetudinem decimandi.
6 Manutentio ut probetur, & concedatur in iudicio ſsummario, unus tãtùmtantum teſstis ſsufficit.
7 Vti poßidetis agenti, nõnon nocet notorius defectus tituli.
8 Interdicto retinendæ agenti, non obſstat expeptio de dominio adverſsarij. & ad quid oporteat illud articulari.
9 Indi non privantur poſsſseſsſsione, quam habent in modo decimandi, ſsi per vim, aut dolum alia froma tentata fuerit.
10 Indi eo ipſso dicuntur in ſsu poſsſseſsſsione ſsuper modo decimandi turbari, quòd Eccleſsiaſstici aliquid per vim, aut fraudem cõtra eam tentaverint.
11 Poſsſseßio violenta nihil operatur.
12 Indi, qui agunt de conſservanda ſsua antiqua forma decimandi ſsunt rei, & ut tales tuendi, niſsi intentio contraria ſsit clarior luce meridiana.
13 Poſsſseßio antiquior ſsemper prævalet, & nova præſsumitur violenta, & clandeſstina.
14 Limani Senatus ſentẽtiaſententia refertur in cauſsa decimarum Eccleſsiæ del Cuzco contra Indos illius Diœceſsis.
15 Schedula quædam refertur, quæ iubet, ne fiat novitas cum Indis cuzquenſsibus in modo decimandi.
16 Limanæ Eccleſsiæ lis refertur, cum Indis illius archiepiſscopatus, ſsuper modo decimandi, & de eius exitu.
17 Audientiæ Limanæ reſscriptum fuit, ut faveret Eccleſsiæ eiuſsdem civitatis, tanquam Metropolitanæ.
18 Decimarum nomine, ſsi quid ab indis exigitur in Archiepiſscopatu Limenſsi, & alijs, id omne de eorum taxis, & tributis detrabendum est.
19 Sententiæ unius partem non potest quis reſspuere, & partem approbare.
20 Conſsuetudo, vel præſscriptio in materia decimarum non extenditur de loco ad locũlocum, vel de re ad rem, etiãetiam ex paritate rationis.
21 Conſsuetudo circũſscribitur loco in quo est obtenta, & tantum habet de potentia, quãtum de actu.
22 Pacta ſsicut non extenduntur, ita nec conſsuetudo.
23 Præſscriptionis, & conſsuetudinis voces ſsolent promiſscuè uſsurpari, licèt re vera in pluribus differant.
24 Decimarum, & aliorum vectigalium exactio magis regulanda est ex regulis conſsuetudinis, quàm præſscriptionis.
25 Præſscriptio iuris non ſsolvendi decimas, requirit titulum, aut poſsſseßionem immemorialem, quæ habet vim tituli.
26 Conſsuetudo non dectmandi, vel certo modo decimandi, ſsufficit quòd ſsit quadragenaria, etiam ſsine titulo, & bona fide.
27 Azevedus notatur, dum requirit ad valorem conſsuetudinis de non decimãdo, quòd ſsit immemorialis.
28 Conſsuetudo obtenta in aliqua provinda, vel Epiſscopatu, debet ſservari in diviſsis ab eo.
29 L. unica, C. de Metrop. Beryt. lib. 11. & l. ſsi eadem, D. de officio aſsſseſsſsor. ponderatur, & illuſstratur.
30 Epiſscopatu ab uno ſsi alius, vel alij dividantur, & creentur, eodem iure, quo antiquus, cenſsendi ſsunt.
31 Loca, quæ acceſsſsoriè uniũturuniuntur alicui regno, vel Metropoli obſservant, & ſsequuntur leges, & conſsuetudines loci ſsuperioris.
32 Synodus ſsive ſsalarium, quod Indi pro cle|
p. 199
ricis præſstant, exigendum eſst ante tributorum ſsolutionem.
33 Commendatarij, ſsive Patroni IndorũIndorum debent decimas ſsolvere de ſspeciebus, quas pro tributis Indorum accipiunt, & de ſschedulis, quæ hoc præcipiunt.
34 Conſsuetudo Indorum in modo decimandi non est damnoſsa Eccleſsiaſsticis, quia quod iſsti non decimant, decimatur posteà ab eorum Commendatarijs.
35 Eccleſsiaſstici ſsi vellẽtvellent ab Indis, & ab eorũ Commendatarijs integras decimas percipere, his eædem res decimarentur.
36 Redecimam iura ſsemper prohibuerunt, & locus Concilij Lateranenſsis ad hoc expenſsus, & alia iura, & ſschedulæ Regiæ. Cap. cùm non ſsis, de decimis, illuſstratur, ibidem.
37 Decimas perſsonales Indi nullo modo ſsolvere debent, imò nec Hiſspani, & de ſschedulis Regijs, quæ hos diſsponunt.
38 Decimæ perſsonales deberi videntur, ut prædiales, ſsecundùm aliqua iura, quæ referuntur. L. 7. tit. 20. par. 1. ponderatur, & explicatur, ibid. & num. 14.
39 Decimæ perſsonales tolli, vel præſscribi poſsſsunt, ubi priales ſsufficunt.
40 Decimæ perſsonales in tota ferè Hiſspania ex conſsuetudine legitimè præſscripta non exiguntur.
41 Decimæ perſsonales non ſsuntde iure divino, ubi ex prædialibus Eccleſsiaſsticis ſsatis conſsulitur.
42 Decimæ an debeantur de ſsalarij famulorum, iudicum, & advocatorum, remiſsſsivè.
43 Indi iuſstiſsſsimè à ſsolvendis decimis perſsonalibus relevari debent, & quare?
44 Decimas an ſsolvere integrè debeant Caciques Indorum, & alij, qui inter eos tribut a non ſsolvunt, & num. 48.
45 Verbageneralia ſsemper intelliguntur iuxta ſsubiectam materiam, & rationem, qua nituntur, & præſsertimin materia decimarum.
46 Cap. dilecti filij, & cap. ad audientiam, de decimis, ponderatur, & illuſstratur.
47 Privilegia, & conſsuetudines in materia decimarum, reſtringũturreſtringuntur, quia ſsunht odioſsa.
48 Decimas non magis à Caciquis, quàm ab alijs Indis ſsolvi debere Auctor putat, & rationes reddit.
49 Opera, & induſstria unius ſsæpè pro pecunia alterius valet. L. ſsocietas. §. 1. & l. ſsi nõnon fuerint, D. pro ſsocio, ponderantur, & iluſstrantur, ibidem.
50 Decimæ ſsi longo tempore non petantur, remiſsſsæ videntur.
51 Decimarum cauſsæ an per laicos iudicari poßint? & aliæ quæſstiones de decimis remißivè.
52 Conſsuetudo non decimandi, vel non integrè decimandi, ceſsſsat, & vires amittit, ubi Eccleſsijs incipit eſsſse valdè nociva.
53 Populus nunquãnunquam ita liberari poteſst à decimis, quin Pontifex poſsſsit eas rurſsus imponere, quando opus eſsſse iudicaverit.
54 Privilegia quælibet, quorũquorum occaſsione Eccleſsia reducitur ad paupertatem, caſsſsantur, & annullantur.
55 Privilegium, quod multis incipit eſsſse nocivum, vel abſsorbet in totum ius alterius, nõ valet.
56 Decimarum exactio, ut ab Indis ſsuaviter fiat, Prælati admonentur.
57 Exactores decimarum Indorum ſsolent eſsſse iniqui, & fraudulenti, & de notabili cuiuſsdam verſsutia.

EX his, quæ præcedẽti capite diximus, multa inferre poſsſsumus, quæ non utilia tantùm, verùm & omninò neceſsſsaria ad praxim huius quæſstionis eſsſse videntur. Quorum illud ſsit primum,

^† Indos, qui vel nihil, vel parum decimarũdecimarum nomine ſsolvunt, vel eas ſsimul cum tributis pendũtpendunt, interim dum alia forma non conſstituitur, in hac poſsſseſsſsione tuendos eſsve, nohilq́ue contra eam per Eccleſsiaſsticos novari poſsſse,

^† ut in ſsimili diſsponitur, in l. 6. l tit. 5. lib. 1. Recop. & obſservat Covarr. d. cap. 17. n. 8. verſs. 9. Aragon. in 2. 2. pag. 952. corol. 1. Ioan. Gutierr. multum in noſstris terminis loquens, d.c. 21. n. 39. in fin. & noviſsſsimè d. Valençuela conſs. 146. n. 52. fol. 290. ubi pluribus probat, quòd novitas in decimis ſsemper prohibita eſst, & ſsuſspecta eſsſse debet. Et idem ſsentire & probare cenſsendi ſsunt Auctores omnes, qui in hac materia decimarum

^† interdictum retinẽdæ, & reliqua remedia poſsſseſsſsoria concedunt, ex text. in cap. dudum 31. de decim. ubi id notat gloſsſs. Butrius, Panormit. & reliqui, Ruin. cõſs. 164. per tot. lib. 5. Roland. à Valle conſsil. 9. num. 9. lib. 3. Rebuff. in tract. de decim. q. 9. n. 3. & 4. Menoch. de retinend. poſsſs. remed. 3. q. 18. num. 134. Virgin. de Vocat. in tract. de |

p. 200

interd. uti poſsſsid. cap. 2. num. 3. Atque

^† etiã manutentionem ex cap. cùm perſsonæ, §. ſsi verò, de privileg. in 6. l. ſsi in poſsſseſsſsionem, & l. ſsi ex poſsſseſsſsione, C. ubi cauſsæ ſstatus, ubi notat Caſstrenſs. num. 2. quòd quilibet eſst tuendus in ſsua poſsſseſsſsione, cum alijs traditis à Lancellot. de attent. 2. par. cap. 17. num. 153. Capicio deciſs. 189. num. 5. & deciſs. 209. num. 12. & 13. Anton. Gama deciſs. 67. num. 3. Paleot. lib. 3. deciſs. 665. & Carraſsc. ad leges Recopil. cap. 6. §. 3. num. 15.

Quod eſst adeò verum,

^† ut vel iudex, ex officio poſsſsit hoc providere, ſsi ex proceſsſsu conſstet, Indos in ea poſsſseſsſsione eſsſse, ut tradunt Panorm. num. 21. & Butrius num. 11. in cap. cùm veniſsſsent, de inſst. Benintend. concl. 62. & plures alij relati à Vocatio ubi ſsuprà cap. 14. num. 23. qui addunt,

^† ad probandam & concedendam hanc tuitionem in hoc iudicio ſsummario, ſsive de interim, unnum tantùm teſstem ſsufficere, &

^† agenti uti poſsſsi detis in hoc caſsu defectum notorium tituli non nocere, ut poſst Abbat. in cap. licèt cauſsam, notab. 10. in fin. de probat. notat ibi Felin. num. 10. Henr. per text. ibi in d. cap. cùm veniſsẽtveniſsent, col. fin. Ferretus conſs. 7. num. 7. & plures alij apud Menoc. d. rem. 3. q. 79. num. 634. & 675. Covarr. in pract. cap. 17. num. 6. ubi agit, an ille, qui habet contra ſse iuris diſspoſsitionem, ſsit manutenendus? & Tuſsch. litt. P. concluſs. 441. ubi, quòd poſsſseſsſsor quamvis iniuſstus debet manuteneri.

Quia ut eleganter obſservat Imola, & Beroi. num. 37. in cap. 1. de reſst. ſspoliat.

^† non obſstat agenti interdicto retinendæ, quamvis de dominio adverſsarij conſstet, & ideò fruſstra de eo opponitur, ad effectum obtinendi, benè tamen licitum eſst articulari de dommio, etiã ad effectum victoriæ, ad coadiuvandam poſsſseſsſsionem. Nam in cauſsis ſspiritualibus, prout ſsunt decimales, quando agitur poſsſseſsorio, venit incidẽter iudicium proprietatis ad colorandam poſsſseſsſsionem, ut reſsolvit Menoch. d. rem. 3. num. 521. & q. 73. ex num. 88. & de recup. rem. 15. q. 36.

Neque Indi cenſsendi ſsunt ab hac poſsſseſsſsione cecidiſsſse, vel prædictâ tuitione, aut manutentione privandi,

^† ſsi fortè per violentiam, aut per eorum incuriam, & animi demiſsſsonem, Eccleſsiaſstici (prout paſsſsim contingit) integrè ab eis decimas exegerint, vel ex aliquibus rebus, aut fructibus, ultra id, quod pro taxa præſstare ſsolent: nam eiuſsmodi actus nullum

^† ius eis tribuunt, vel Indis adimunt, quin potius ex hoc ipſso dicuntur turbari in ſsua poſsſseſsſsione, l. illicitas, in princip. & in §. veritas, & §. ne potentiores, D. de offic. Præſsid. l. ne quicquam, §. advocatos, D. de offic. Proconſs. ibi: Cæterùm opprimi aliquem per adverſsarij ſsui potentiam non oportet, l. extat, D. de eo quod met. cauſs. l. 1. §. ſsed ſsi inter, ibi: Alter magis ſse poſsſsidere affirmat, D. uti poſsſsid. Bart. & DD. in l. ſsi prius, 5. oppoſs. n. 3. D. de novi oper. nuntiat. Bald. in l. ordinarij, num. 12. C. de reivindic. Rebuff. ad leges Galliæ, tit. de remed. poſsſseſsſsor. art. 1. gloſsſs. 2. num. 3. & 36. Afflict. deciſs. 394. & Menoch. de retin. remed. 3. num. 297. & n. 468. Ant. Gam. deciſs. 54. num. 3. & Oſsaſsc. deciſs. Pedem. 55. num. 1.

^† violenta poſsſseſsſsio, autintroductio nihil operatur, ex latè traditis à Bald. & eius Additionatore in tract. de vi turbativa, §. 1. per totum, & Tuſsch. pract. concluſs. litter. P. concl. 412. Quin potius ex quo

^† Indi per dictas ſschedulas Regias, & longam conſsuetudinem ſsunt in dicta quaſsipoſsſseſssione, & agũt interdicto retinendæ, ſsunt rei, ut in l. liberis, §. ult. de liberal. cauſs. & tradit Bald. cõſs. 454. num. 1. lib. 1. Tiraq. in tract. le mort. ſsaiſsit. 6. par. declarat. 7. num. 1. Mieres de maiorat. 3. par. q. 16. num. 5. Quapropter qui vult eos vincere, & ad novam for mam decimandi cõpellere, ſsive agat, ſsive excipiat, debet oſstendere titulum, privilegium, aut conſsuetudinem contrariam, luce meridianâ clariorem, ut in ſsimili probat text. in d. cap. cùm perſsonæ, §. nos volentes, de privileg. & ibi DD. de privil. lib. 6.

Et hoc eſst

^† quod vulgò dici ſsolet, antiquiorem poſsſseſsſsionem ſsemper debere vincere, & prævalere; cùm nova, aut poſsſserior præſsumatur violenta, & clandeſstina, & quædam invaſsio, cap. licèt cauſsam, de probat. l. quamvis, §. 8. conductor, ubi Alexand. & alij, D. de acquir. poſsſseſsſs. Ioan. Andr. in cap. ſsæpè, de reſst. ſspoliat. Bart. Imol. Alexand. & cæteri in l. ſsi de eo, §. fin. de acquir. poſsſs. idẽidem Bart. in l. 1. §. ait Prætor, D. uti poſsſsid. & in l. unica, Creod. Bart. Socin. conſs. 54. lib. 4. num. 19. Paul. de Caſstr. conſs. 44. lib. 2. num. 3. Bellon. conſs. 11. num. 4. & 13. Honded. conſs. 20. num. 21. Cephal. conſs. 341. num. 5. lib. 3. & latè Bald. & eius Addit. d. tract. de vi turbat. §. 9. num. 151. & ſseqq. Menoch. de retinend. remed. 3. num. 225. & Tuſsch. d. concl. 412. ubi hanc doctrinam multis firmant auctoritatibus.

Ex quibus

^† in facti contingentia deciſsum fuit in Limano Senatu, Indos cuzquenſses in antiqua poſsſseſsſsione, ſsolvendi tantùm decimas cum tributis taxatas, conſservari debere, quãvis Decanus & Capitulum Eccleſsiæ eiuſsdem civitatis, eos ad integram, & ordinariam decimandi formam compellere vellet, & plures actus antiquos, & recentiores allegaret, in quibus ſse ita exegiſsſse dicebat; ac proinde |

p. 201

contraraiam poſsſseſsſsionem, vel conſsuetudiem acquiſsijſsſse. De qua lite meminit Doct. Carraſscus d. cap. 6. n. 12. Et Ego habeo

^† ſschedulam Villiſsoleti expeditam 30. Septembr. ann. 1603. quâ Proregi Comiti Montiſs-Regij iniungitur, ut curet, ne ab his Indis Cuzquenſsibus decimæ exigantur, ſsed antiqua eis conſsuetudo ſservetur.

A qua lite non multum abfuit alia

^† Eccleſsiæ Limanæ, niſsi quòd meliùs probavit, antiquum in eo Archiepiſscoptu morem fuiffe, ab Indis, decimarum iure ultra taxam exigere, ad rationem unius pro decem, ex frumento, ovibus, & cæteris rebus, quæ dicuntur apud nos, Frutos de Castilla, & unius pro viginti ex maizio, Chuño, Panas, & alijs fructibus, vulgò dictis, De la tierra, quos ipſsi ante adventum Hiſspanorum habebant, ut etiam refert idem Carraſsc. ubi ſsup. num. 11. & quædam ſschedula data Ventoſsillæ 7. Februar. ann. 1602. in qua, cùm Limenſse Capitulum quereretur, antiquam ſsibi cõſuetudinemconſuetudinem circumſscribi, decimas ab Indis, qui voluntariè eas, multis retro annis obtulerant, percipiẽdipercipiendi, reſscriptum fuit

^† Audientiæ Limenſsi, ut partium iuri illæſsa ſservaret, & de Eccleſsia illius, ut potè Metropolitanæ, cõmodis, & ſsublevatione ſsatageret.

In quo tamen erit advertendum,

^† id omne, quod ita ab Indis exigitur in hac Diœceſsi Limenſsi, & in alijs, ſsi quæ ſsunt, quæ ſsimili decimarum perceptione fruantur, ex eo detrahendum fore, quod ipſsi (ut ſsæpè diximus) vice ſseu loco earundem decimarũdecimarum in taxa ſsub nomine tribui præſstabant. Sic enim apertè deciditur in ſschedulis Regijs ſsup. num. 15. relatis, & in ipſsa taxatione Dom. Proregis D. Franc. à Toleto, & in conſsutatione Comitis del Villar, cui occaſsionem dedit hæc ipſsa exactio decimarum, quæ Limæ cœperat introduci. Et quod magis eſst, in ipſsis ſsententijs, quæ Limenſse Capitulum in prætenſsa poſsſseſsſsione conſservari iuſsſserunt. Quarum ſsententiarum

^† non poteſst, nec debet, quod ſsibi utile videtur amplecti, & quod damnoſsum reſspuere, l. neminem 4. l. grege 6. l. ſsi cui res 5. 8. D. de legat. 2. l. legatarius 38. D. de legat. 1. l. 1. ubi DD. D. de acquir. hæred. l. nam abſsurdum 7. D. de bon. libert. 1. ſsi ex ijs prædijs, C. de eviction. & in terminis ſsententiæ, text. in l. ſsi ita ſstipulatus 39. D. de oper. liber. ibi: Quia non debet ex parte obligationem comprobare, ex parte tanquam de inique queri: & eâ naturali ratione fundatur, quod duplici onere, ſseu præſstatione nemo gravari debeat, etiam in materia decimarum, ut in l. 6. tit. 5. lib. 1. Recop. & ſstatim dicemus.

Secvndò, ex eiſsdem principijs deducitur, hanc conſsuetudinem, vel pręſscriptionem,

* quam Limæ per Eccleſsiaſsticos probatam & obtentam diximus, non eſsſse (ut à multis prætenditur) ad alias provincias, vel Epiſscopatus porrigendam, in quibus eadem conſsuetudo ita probata, & res contra Indos iudicata non reperiatur, etiam ſsi eadem ratio, vel ſsimilis in eis militare dicatur, ut docet Bald. in l. non dubium, C. de legib, quem ſsequitur Avendañ. de exequend. mand. 1. par. cap. 4. num. 26. & in decimis loquen Abbas in cap. olim, col. penult de conſsuet. ubi, quòd conſsuetudo non extenditur ad loca vicina, quando diſsponit contra ius. Quod & tradit Caſstrenſs. conſs. 310. lib. 1. Aretin. conſs. 44. in princ. Iaſs. in l. de quibus, col. 2. D. de leg. & ita fuiſsſse tentum in Rota Romana in una Canarienſsi decimarum Zucari, teſstatur Mohedan. tit. de decimis, deciſs. 3. aliàs 69. incip. In eadem cauſsa Canarienſsi. Et agẽ de præſscriptione decimali, & quòd acquiſsita in una loco, non extenditur ad alium, tenet etiam Hoſstienſs. in cap. cùm contingat, ad fin. de decimis, verſs. Si agitur, Abb. in cap. dudum, eod. tit. Nec conſsuetudo, vel præſscriptio decimalis extenditur de una re ad aliam, gloſsſs. ſsingul. in cap. auditis, de præſscript. Rebuff. de decimis, q. 6. num. fin. & q. 13. num. 61. & q. 14. n. 9. Quia eſst regulare,

^† ut non habeant locum niſsi in caſsu, & loco ſsuo, ubi eſst ea cõſuetudoconſuetudo, ſseu præſscriptio: eſst enim circumſscripta in loco, & tantum habet de potentia, quantum de actu, ut in l. 1. §. Iulianus, ibi: Quoaduſsue ingreſsſsus eſst fundum, ubi notat Bart. & omnes de itinere actuq́ue priv. Alexand. conſs. 122. in fin. lib. 4. & conſs. 16. num. 12. & conſs. 33. num. 7. lib. 5. Rebuff. d.q. 13. latè Felin. in d. cap. auditis, Menoch. de retinend. remed. 5. ex num. 57. Et

^† ſsicut pacta non extenduntur, ut in l. ſsi unus, §. ante omnia, D. de pact. Sic nec cõſuetudoconſuetudo, ut per gloſsſs. in l. domini prædiorum, C. de agricol. & cenſsit. lib. 11.

Præſscriptionis

^† autem, & conſsuetudinis voces hîc confudinmus, quia ad rem, de qua agimus, idem important, ut in ſsimili inquit Gironda de privil. num. 1041. licèt non ignorem, in alijs varias inter hos terminos â pluribus Auctoribus differentias conſstitui, prout referunt DD. in cap. fin. de conſsuetud. & omnium latiſsſsimè Aimon Cravet. de antiq. temp. 4. par. in princip. Covar. in regul. poſsſseſs. 2. par. §. 3. num. 2. Matienz. in l.I. tit. 7. lib. 5. Recop. gloſsſs. 6. Azor. lib. 5. inſstit. moral. cap. 18. in fin. Ioan. Guiterr. omninò vidẽdusvidendus, lib, 2. canon q. 21. num. 65. Pater Suar. de Relig. lib. 1. cap. 13. Mager. de advocat. armata cap. 9. num. 845. pag. 417. Parlad. in ſsexquicent. different. 39. ex num. 1. ubi breviter ſsummat, |

p. 202

quod conſsuetudo ius publico tribuit, præſscriptio privato, & in noſstris terminis Carraſs. d. cap. 6. §. 3. num. 15. Et hanc materiam exactionis

^† decimarum, quæ non ab aliquo privato homine, ſsed adverſsus communitatem, vel certum hominum genus prætenditur, magis iudicandam eſsſse ex natura, & regulis cõſuetudinisconſuetudinis, quàm præſscriptionis, ut affirmant DD. ſsuprà relati, & Bald. in tract. de præſscrip. 4. par. q. 12. num. 5. & Alex. & eius Addition. conſs. 69. vol. 2.

Quibus illud conſsequens eſst,

^† ut licèt in præſscriptione iuris non ſsolvendi decimas, requiratur titulus, vel poſsſseſsſsio, de cuius initio non ſsit memoria. iuxta text. in cap. 1. de præſscript. in 6. quæ poſsſseſsſsio vim habet tituli, & privilegij, & ex ea reſsultat præſsumtio tituli, licèt non allegetur, ut per gioſsſs. in l. hoc iure, §. ductus aquæ, D. de aqua quotid. & æſst. cum alijs latiſsſsimè traditis ab Ant. Gabr. lib. 5. comm. concluſs. tit. de pręſscript. concl. 1. num. 47. & 54. & 59. Molin. Theolog. omninò vidend. de iuſstitia & iur. 1. tom. tract. 2. diſsp. 75. In

^† conſsuetudine tamen non decimandi, vel certo modo decimandi, aut de his, vel illis rebus, vel à certo genere perſsonarum decimis exigendis, non eſst neceſsſsaria immemorialis, ſsed ſsufficit lpaſsus quadraginta annorum, etiam ſsine titulo, & bona fide, & etiam ſsi adverſsetur iuris communis præſsumtio, iuxta text. in cap. 2. conſsuetud. & alia, quæ tradit Pariſs. conſs. 25. num. 6. & 27. lib. 4. Covarr. 1. variar. cap. 17. num. 8. verſs. Decimò, Did. Per. in l. 1. tit. 5. lib. 1. Ordin. col. 225. verſs. Et circa, Azor d.c. 13. verſs. Sextò quæritur, & alij, quos refert, & ſsequitur Ioan. Gurier. d. cap. 21. num. 65. & Parlador. d. cap. 39. num. 9. Vnde

^† cautè eſst legendus Azeved. in l. 6. tit. 5. lib. 1. Recop. num. 4. dum dicit, quòd in hoc caſsu articulandum eſst de cõſuetudineconſuetudine, & quòd illa debet eſsſse immemorabilis, & allegans Covarr. qui contrariũcontrarium probat, ut ex prædicitis apparet.

Planè ut eòredeamus, unde digreſssi fuimus, ſsi daretur caſsus (prout dari poteſst, quia de eo tractatur) in quo

^† Archiepiſscopatus Limenſsis in alios Epiſscopatus divideretur ob locorum diſstantiam, vel aliam iuſstam, & rationabilem cauſsam, tunc, quod in eo obtentum eſsſse diximus contra Indos, in alijs Epiſscopatibus ab eo diviſsis, ſseu diſsmembratis, abſsque dubio obtinebit; ſsicuti & hodie in contrarium videmus, ſsententiam latam in favorem Indorum Epiſscopatus Cuzquenſsis præiudicare, & nocere, non ſsolùm eidem Epiſscopatui, ſsed etiam Guamangenſsi, & Arequipenſsi, qui ab eo diviſsi fuerunt, ut benè notavit Doct. Carraſsc. d. cap. 6. §. num. 14. arg.

^† text. celebris in l. unica, C. de Metropoli Beryto lib11. ibi: Et utraque ſsimili dignitate perfruatur, & l. ſsi eadem provincia, ubi gloſsſs. & DD. D. de offic. aſsſseſsſsor. quibus probatur, quòd ſsi una provincia in duas diviſsa fuerit, nova illa, quæ fuit ſseparata, & eius Magiſstratus, & incolæ, eodem iure cenſsentur, quo anteà cenſsebantur, & eaſsdem res, perſsonas, privilegia, atque actiones conſservant, quas ante ſseparationem habebant, argum. text. in l. Caius 84. §. 1. D. de leg. 2. l. planè, la 1. §. fin. de leg. 1. l. ſsi quis duas, §. ſsi quis partem, D. com. præd. & in terminis

^† Epiſscopatuum, & Parochiarum text. in cap. præcipimus 16. q. 1. cap. ad audientiam, de Eccleſs. ædificand. cap. vacante. de præbend. Quemadmodum è contratrio videmus, quòd

^† loca, quę acceſsſsoriè uniuntur alicui Regno, Principatui, aut Metropoli, debent ſsequi, & obſservare ſstatuta, leges, conſstitutiones, & conſsuetudines loci ſsuperioris, cui uniuntur, ut notat Platea in ead. l. unica, & proſsequitur Caſstrenſs. 322. n. 2. lib. 1. Roland. à Valle in tract. de lucro doc. lib. 1. q. 85. num. 2. Hieron. de Monte in tract. de finib. regund. cap. 3. num. 4. Cravet. de antiq. temp. §. tranſseo nunc ad quartum, n. 55. Schrader. conſs. 3. num. 30. & Ego latiùs in I. tom. lib. 3. cap. 1. ex num. 46.

Tertiò infero,

^† hoc, quod Indi, ſsimul cum tributis, decimarum vice, & ad ſsuſstentationem clericorum exſsolvunt, exigendum eſsſse ab eis antequam tributa Commẽdatarijs, ſseu Patronis eorundem indorum perſsolvantur, ut apertè deciditur in Concilio Provinciali Limenſsi 2. ann. 1567. par. 2. cap. 1. §. 6. pag. 37. Quod

^† eâ intentione diſsponi videtur, ut ijdem Commendatarij, & ipſse Rex, ac dominus noſster pro commendis, & tributis, quæ ſsibi applicãturapplicantur, poſsteà de ſspeciebus, quas ab Indis pro ſsolutione tributorum accipiunt, & decimatæ non reperiuntur, aliam decimã exſsolvant, iuxta conſsuetudinem provinciæ, in qua reſsident, ut præcipitur in ſschedula D. Imp. Carol. V. Valliſsol. 3. Septẽb. ann. 1536. & 29. April. ann. 1549. & D. Reg. Philip. II. 22. Auguſst. ann. 1556. quæ extant in 1. tom. impreſst. pag. 181. ex quibus deſsignatur l. 27. tit. de los diezmos, quæ refertur in ſsummatio Recop. D. Roder. de Aguiar; ubi eſst alia l. 26. ut decima etiam ſsolvatur ex omnibus fructibus, & tributis ad Regem pertinentibus. Et de hoc expeditæ ſsunt litterę executoriæ contra dictos Commendatarios in ſsupremo Indiarum CõſilioConſilio, & in Regio hoc & almo Prætorio Limenſsi. Idq́ue efficit, ut omninò iuſstior & æquior videri debeat conſsuetudo, de qua loquuti ſsumns, ſscilicet de decimis ab In dis integrè non ſsolvendis, cùm quod ipſsis hac

* |

p. 203

de cauſsa remittitur, præſstetur poſsteà ab eorũ Commendatarijs, & ſsic Eccleſsiaſstici nullun damnum incurrant. Alioqui enim,

^† ſsi decimis integrè ab Indis perceptis, eaſsdem etiã integrè à Commendatarijs exigere vellent, ſsequeretur, quòd his eædem res decimarentur, quod

^† iura minimè patiuntur, quæ ſsemper hoc prohibuerunt, ut conſstat ex Concil. Lateranenſs. gener. ſsub Innocent. III. cap. 54. ubi multum in noſstris terminis inquit: Statuimus, ut in prærogativa dominij generalis exactionem tributorum, & cenſsuum præcedat ſsolutio decimarum, vel ſsaltem ij ad quos cenſsus, & tributa indecimata pervenerint, quoniam res cum onere ſsuo tranſsit, per cenſsuram Eccleſsiasticam decimare cogantur Eccleſsijs, quibus iure debentur. Et in idem tendit text. in cap. cùm non ſsis, ubi DD. de decimis, & lex noſstri Regni 6. tit. 5. lib. 1. Recop. dum Redecimam exigi prohibet, circa quam plura utiliter tradit Cenedus ibîdem, Greg. Lopez in l. 1. tit. 20. par. 1. Ioan. Gutierr. lib. 2. canon. cap. 21. num. 39. & lib. 1. pract. q. 18. & 19. Covarr. qui alias ſsimiles leges Gallorum, & aliarum nationum adducit, lib. 1. variar. cap. 17. num. 8. Soto lib. 9. de iuſstit. & iur. q. 4. art. 2. in fin. pag. mihi 746. Et extat ad hoc r Egalis Indiarum Senatus ſentẽtiaſententia, Ca rol. V. Imp. auctoritate firmata, quæ cap. 5. expreſssè in his Indis redecimas prohibet, ut refertur in d. ſsummar. tit. de los diezmos, l. 30. & in noſstris terminis loquens Carraſsc. d. cap. 6. §. 2. num. 15. & Ego alia adducens infr. lib. 3. num. 8. & ſseqq.

Qvartò infero, quòd cùm Indi, prædiales decimas, & alias ſsimiles non niſsi eo modo, quo diximus, ſsolvere debeant, longè maiori ratione

^† excuſsandi erunt à ſsolutione decimarum perſsonalium, quas aliqui eis iniuſstè, & propter ſsummam cupiditatem, & avaritiam iniungere conantur. Nam etſsi Regia illa epiſstola 28. Decẽb. ann. 1568. cuius memini ſsup. cap. proximo num. 28. curari iuſsſserit, ut hæ quoque decimæ ab illis moderatè exigerentur, hoc tamen nunquam fuit executioni mandatum, ut diximus in eod. cap. quin potius alijs pluribus ſschedulis, & proviſsionibus Regijs generaliter cautũcautum reperitur, ut nõ ab Indis tantùm, verùm ne ab Hiſspanis quidem, in his provincijs habitantibus, decimæ perſsonales exigantur, ut conſstat ex ſschedulMatrit. 12 Iul. ann. 1530. & Talaveræ 12. Iunij ann. 1541. & ex ſsententia conſsilij Indiarum ſsuper decimis lata cap. 6. ex quibus generalem etiam legem de hoc agentem deſsignatam reliquit D. Rod. de Aguiar in d. ſsumm. tit. de los diezmos, l. 24.

Quæ conſsuetudo, his Regijs edictis munita, valida, & iuſstiſsſsima eſst: nam licèt aliqui contrarium tenuerint,

^† & pro eis faciat text. in cap. decimæ 16. q. 1. cap. Apoſstolicæ, cap. hoſstræ, cap. Paſstoralis, de decimis, ubi probari videtur, quòd in perſsonalibus, ſsicut in prædialibus, Eccleſsiæ habent fundatam ſsuam intentionem, & text. optimus de iure noſstro Regio in l. 7. tit. 20. par. 1. dum inquit: Que no ſse puede ninguno eſscuſsar, que no dè ninguna coſsa por diezmo de aquello que gana, maguer que diga, que no es coſstumbre de lo dar. Veriùs tamẽtamen, & receptiùs eſst

^† eiuſsmodi decimas perſsonales in totum per legem, & cõſuetudinemconſuetudinem tolli, aut præſscribi poſsſse, ubi prædiales ſsufficiunt ad congruam Eccleſsiaſsticorum ſsuſstentationem, vel alio modo eis de neceſsſsarijs providetur, ut expreſssè docet Henric. in cap. pervenit, col. 5. de decim. Hoſstiẽſs. per text. ibi in cap. in aliquibus, eod. tit. & in ſsumm. q. 7. §. fin. Rochus de Curte in cap. fin. de conſsuet. n. 22. Greg. Lop. qui de communi teſstatur in l. 1. gloſsſs. magn. tit. 20. par. 1. & de magis communi Covarr. d. lib. 1. var. cap. 17. num. 8. & plures relati à Menchaca lib. 2. cõtroverſs. illuſstr. cap. 89. num. 8.

Et eſsſse

^† in noſstra Hiſspania hanc conſsuetudinem generaliter receptam, quòd ex opificum, & negotiatorum lucris decimæ non ſsolvantur, tradit Sotus de iuſstit. & iur. lib. 9. q. 4. art. 2. col. 3. Navarr. in Manual. cap. 21. num. 31. ubi addit, non ſsolùm in Hiſspania, verùm in toto orbe Chriſstiano eſsve conſsuetudinem legitimè præſscriptam, non ſsolvendi decimas perſsonales; quod etiam ſsequitur Paz in praxi 1. par. 2. tom. cap. 5. num. 34. Gutier. d. lib. 2. Canon. quæſst. cap. 21. num. 33. & Azeved. in l. 1. tit. 5. lib. 1. Recop. num. 12. & in l. 4. per text. ibi, eod. tit. & lib. ubi dicit, quòd ita ſservatur in pluribus locis: qui omnes eâ ratione nituntur, quia

^† decima perſsonalis non eſst à iure divino, ſstante, quòd ex alijs Eccleſsiæ, & Eccleſsiaſsticis commodè conſsulatur, & ita reſspondent ad d. l. part. & iura contraria, ut per Balb. de præſscript. 1. par. q. 7. & 47. Covarr. d. cap. 17. num. 8. Greg. Lop. qui dicit communem in d. l. 1. verb. Perſsonal, & in l. 2. verb Heredades, tit. 20. par. 1. optimè Mo lina Theolog. de iuſst. & iur. tract. 2. diſsp. 75. ubi inquit, quòd licèt lege Eccleſsiaſsticâ decimæ perſsonales debeãturdebeantur ex comparatis artificio, aut ex negotiatione, militia, & alijs ſsimi libus, & hæc conſsuetudo ex parte ſservetur in aliquibus Eccleſsijs, adeò ut famuli, qui ſtipendiũſtipendium pro ſsuo ſservitio quotannis accipiũtaccipiunt, decimas ſtipendiorũſtipendiorum alicubi ſsolvant, in Epiſscopatu Conchenſsi, & etiam in Placentino, de las ſsoldadas de los mocos, ut teſstatur Gutierrez d. cap. 21. num. 34. benè tamẽtamen valet, & intro|

p. 204

duci poteſst conſsuetudo in contrarium, eaq́ue omninò ſservari debet, quod etiãetiam tradit Azor lib. 7. inſstit. moral. cap. 35. verſs., Septimò quæritur, ubi concludit, perſsonales decimas, quæ ex lucro, & artificio debentur, in deſsuetudinẽ abijſsſse, quia licèt de iure in eis, ſsicuti in prædialibus, eccleſsiæ fundent ſsuam intentionem, attamen valet conſsuetudo in contrarium, & utriuſsque opinionis Auctores refert, noſstram ſsequendo, Cevall. pract. comm. q. 437. & iuxta hæc intelligendum eſst, quod

^† agens de ſsalarijs famulorum, tradit Flores de Mena lib. 1. quæſst. cap. 8. §. 2. num. 57. & 58. §. 1. num. 45. ubi, quòd decima non ſsolvitur de ſsalario iudicis, & num. 66. ubi, quòd nec de ſsalario advocati.

Et quidem

^† in Indis hæc conſsuetudo iuſstior, & æquior videri debebit, cùm adeò miſserabiles ſsint, & ultra ſsalarium, quod in taxa perſsolvunt, tot ſservitia perſsonalia in commune Reip. bonum ſsubire cogantur, & in proprias, & peculiares utilitates ipſsorum clericorum, qui eis Sacramenta miniſstrant, & in Eccleſsiarum conſstructionem, reparationem, & ornamentum, & tot ac tam copioſsas oblationes, & eleemoſsynas eiſsdem facere cõſsueſscant, quibus ſsemetipſsos exinaniunt, & de divitibus pauperes fiunt, ut aliàs dicitur in Authent. habita, C. ne filius pro patre.

Qvintò, ex prictis etiam notari, & inferri poteſst, quòd ſsi Indos à decimis ex eo liberamus, quòd ſsimul cum tributis ſynodũſynodum, vel ſsalarium miniſstris Eccleſsiaſsticis neceſsſsarium perſsolvunt, dicendum videtur,

^† quòd Indorum Reguli, hoc eſst, Los Caciques, ò Curacas, i Segundas perſsonas, & alij, qui inter eos à præſstatione tributorum liberi ſsunt, iuxta ea, quæ dixi ſsup. cap. 19. num. 56. debent de rigore iuris ad decimas ſsolvendas ex ceſsſsante ratione compelli, quia aliâs omninò liberi ab hac obligatione, & præſstatione manerent, quod nullâ conſsuetudine induci poſsſse ſsuprà probavimus, etiam ſsi conſstaret per mille annos fuiſsſse obſservatam, ut poſst alios tradit Mareſscotus lib. 2. var. reſsoilut. cap. 95. n. 28. & 30. Quod in eiſsdem noſstris terminis tetigit Matienç. in tract. M.S. de moderat. Reg. Perù 1. par. cap. 38. addens, iuſstum eſsſse, ut eiuſsmodi Indi aliorũaliorum privilegtio non fruantur, tum ex prædicta ratione, tum etiãetiam, quia divites eſsſse ſsolent, & maiori, quàm alij iudicio, ſseu intellectu potiuntur, unde oporteret, ut Chriſstianis in totum moribus, & obligationibus aſsſsueſscant. Cui Ego adijcio, quòd etſsi verba Regiarum ſschedularum, quæ Indos eximunt à ſsolutione decimarum, generaliter de omnibus Indis loquantur, reſstringi tamen debent ad eos, in quibus militat ratio quæ in eiſsdem ſschedulis exprimitur,

^† verba enim generalia ſsemper intelliguntur iuxta ſsubiectam materiam, & ſsecundùm id, de quo agitur, l. ſsi de certa, C. de tranſsact. l. legatorũlegatorum, §. 1. de leg. 1. ubi notat Bart. quòd clauſsula generalis reſstyringitur ad cauſsas ſspecificatas, Bald. in l. ſsi ex pluribus, D. de ſsolution. & in l. quoties, C. famil. erciſscund. notab. 2. ubi docet, quòd verba generalia indefinetè prolata recipiunt reſstrictionem per rem, de qua agitur, ſseu rationem, in qua nituntur, & hanc regulam in omni materia procedere reſsolvit Iaſs. in d. l. ſsi de certa, n. 5. verſs. Sed illa gloſsſsa, Peralta in l. 1. num. 7. & 8. de leg. 1. & in terminis decimarum quòd verba generalia non ſsint valdè amplianda, ſsed potius ad id, de quo agitur, & iuxta veroſsimilem mentem concedentis intelligenda, & reſstringenda,

^† probat textus expreſsſsus in cap. dilecti filij 8. de decimis, ubi privilegiati de non ſsolvendis decimis, tenentur ſsolvere decimas dehis prædijs, quæ ab alijs ſsolvuntur. Et facit text. optimus in cap. licèt 11. & cap. ad Audientiam 12. eod. tit. ubi privilegium, quod habẽi Ciſstercienſses de non ſsolvendis decimis de laboribus proprijs, non extenditur ad novalia, cũ alijs, quæ latè cumulat Rota Romana diverſsorum lib. 3. deciſs. 950.

Cuius rationis ratio ea eſst,

^† quia eiuſsmodi conſsuetudine, s vel privilegia, quæ tribuunt exemtionem in materia decimarum, ſsunt nimis odioſsa, & ſsic reſstringenda, quominus lædant ius commune, ut in reg. odia, de reg. iur. in 6. & in terminis privilegij non decimandi Bald. in l. 1. C. de legibus, Oldrad. conſs. 268. Roman. conſs. 180. in fine, Butr. in cap. olim, de verb. ſsignif. text. & DD. incap. ſsanè, de privileg. & plures relati à Carol. Tapia in Rubr. de conſst. Princip. cap. 6. & à nobis ſsup. num. 20. ubi tractavimus, quòd præſscriptio, ſseu conſsuetudo non decimandi, non eſst extẽdenda de loco ad locum, nec de perſsona ad perſsonam, etiam ex paritate rationis, ne dũ in noſstro caſsu, in quo dicti Caciqui, nullam ſse excuſsandi rationem habere videntur.

In quo tamen articulo, prædictis non obſstantibus,

^† Ego nihil pro nunc innovandum cenſserem. Nam licèt Caciqui tributa nõnon ſsolvant, ſsolventes tamen ſsuo labore & induſstriâ ad eorum collectionem, & præſstationem excitant, & compellunt, & in fundis, ſseu prædijs iuvant, quæ pro communitatibus Indorum laborantur, & excoluntur, ex quibus dicta tributa, & ſsimul ſsalaria Sacerdotum, & alia ad fabricas, & ornamenta Sacerdotum neceſsſsaria præſstari, vel ſsubveniri ſsolent; unde quodammodo videri poſsſsunt tributa, & decimas in illis contentas præſstare,

^† nam opere, & |

p. 205

induſstriâ alicuius ſsæpè pro pecunia alterius valet, & interdum magis, ut in l. ſsocietas 5. §. 1. D. pro ſsocio, ibi: Cùm plerumq́ue pauperior opera ſsuppleat, quantum ei per comparationem patrimonij deeſst, l. ſsi non fuerint 29. D. eod. ibi: Plerumq́ue enim tanta eſst industria ſsocij, ut plus ſsocietati conferat, quàm pecunia, cum alijs, quę ultra Bald. & DD. in his iuribus, eruditè congerit Decian. cõſs. 39. num. 13. vol. 1. Ioſseph. Ludov. comm. cõcluſs. 53. num. 30. & 31. Rota Genuenſs. deciſs. 159. Covar. lib. 3. var. cap. 2. num. 2. & Menoch. de arbitrar. lib. 2. ſsent. 3. caſs. 125. num. 2. & 3. Vltra quod facit,

^† quòd cùm decimæ dictorum Cacicorum, & ſsimilium, tanto tempore ab Eccleſsiaſsticis ſseparatim petitæ, aut exactæ non fuerint, remiſsſsæ videntur, iuxta ea, quæ in ſsimili tradit Rota deciſs. 1. de decimis in antiquis, Felin. in cap. ſsicut, colum. 3. de reſscript. Archid. in cap. 1. de decimis in 6. & cum alijs Pariſs. conſs. 15. vol. 1. & conſs. 6. num. 1. vol. 4.

Atque hæc de decimis IndorũIndorum dixiſsſse ſsufficiat; nam aliæ quæſstiones, quæ ſsubnecti poterant de

^† laicorum iudicum in his cauſsis cognitione, & iuriſsdictione, & de quibus, à quibus, ubi, & quomodo decimæ præſstandæ, & exigendæ ſsint in his partibus Indiarum, cõmodiùs pertractabimus infrà lib. 3. c. 1. & 21. ubi de eis in cõmunicommuni loquemur. Illud nũc pro huius capitis coronide adieciſsſse contenti, quòd

^† ubicunque, & quandocunque conſstiterit, hoc privilegium, ſsive hanc conſsuetudinem nõnon decimandi, aut prædicto modo decimandi, incipere eſsſse Eccleſsijs valdè nocivãnocivam, ceſsſsare debebit, & alia forma conſstitui per quam eis ſsufficienter conſsulatur, ut docet celebris text. & ibi DD. in cap. ſsuggeſstum, de decimis, Felin. in cap. cauſsam quæ, & in cap. nonnulli, eod. tit. ubi dicit, quòd ex hac doctrina multa indies privilegia caſsſsantur, & meliùs Leonard. Leſsſs. de iuſst. & iur. lib. 2. cap. 39. dubit. 5. num. 25. pag. 528. ubi concludit, nunquam

^† populũpopulum ita liberari à decimis poſsſse, quin ſsummus Pontifex, quando opus fuerit, poſsſsit eas rurſsus imponere, quia hæc poteſstas ei convenit, quatenus eſst univerſsalis Paſstor Eccleſsiæ, quod ei iure Divino competit, contra quod ius nulla præſscriptio, aut lex humana valere poteſst.

Et idem cõtingitcontingit

^† in quibuslibet privilegijs aliàs validis, ſsi eorum occaſsione probetur Eccleſsias ad paupertatem deveniſsſse, cap. ad hæc, cap. prohibemus, de decim. cap. cùm Apoſstolica, le his quæ fiunt à Prælatis, notat Cardin. in Clement. 1. §. præſsenti, de cenſsib. Aob. in cap. penult. de cleric. non reſsid. ubi dicit, quòd quando privilegium enormiter lædit Eccleſsias, & maximè pauperes, tale privilegium non valet, quod etiam repetit idem Abbas in cap. 1. de reſscript. Et eſst

^† generale in quolibet privilegio, quod multis incipit eſsſse nocivum, in l. ex facto, D. de vulgari. ubi Paulus Caſstrenſs. num. 5. l. vacuatis, C. de Decurion. lib. 10. l. 43. tit. 18. par. 3. ubi Greg. l. originarios, C. de agricol. & cenſsit. lib. 11. ubi, quòd privilegium abſsorbens in totum ius alterius nõnon valet, cum alijs, quæ tradit Bart. in l. annon. C. de extraord. crim. Platea in Rubric. C. de excuſsat. mun. lib. 1. Capella Toloſsana 446. Tiraq. in tract. de pœn. temp. cauſsa 133. Benincaſs. in tract. de privil. paup. 7. ſspeciali in contract. num. 12. & Gironda de privil. num. 334. 528. & 610.

Interim tamẽtamen

^† Prælatos, reliquoſsq́ue Eccleſsiaſsticos, & decimarum exactores admoneo, ut cum miſseris Indis ſse benè, & ſsuaviter habeant. NãNam ſsæpè audivi maximas circa hoc iniquitates, fraudes, & vexationes in eorum perniciem moliri, & ad triremes quendãquendam exactorem damnavi,

^† qui Indos coadunabat, & ſsi eorum quilibet frumenti, alteriuſsvè grani modios decem non haberet, vel decẽdecem gallinas, aut oves, ex quibus decimam deberet, commixtis omniũomnium frugibus, vel gallinis, aut ovibus, decimãdecimam ex melioribus, & pinguioribus præripiebat, & ſsic ille pro cæteris ſsolvebat, cuius ea eſsſse contingeret, quæ exactori placeret. Et frumentum Hiſspanum, & Indicum, vulgò Maiz, vimineo, vel ſspartaceo modio metiebatur, quẽquem poſsteà ſsublevando, cum ipſso pondere magis, ac magis extenderetur, vix tota paupertini Indi collectione explebatur.

CAPVT XXIII. De Indorum Municipijs, & Metrocomijs, vulgo Reducciones, o Agregaciones, & an eos in illa cogi, & perpetuum domicilium sortiri, expedierit, aut expediat?

CAPVT XXIII. De Indorum Municipijs, & Metrocomijs, vulgò Reducciones, ò Agregaciones, & an eos in illa cogi, & perpetuum domicilium ſsortiri, expedierit, aut expediat?

SVMMARIVM CAPITIS Vigesimitertij.

1 HOMO eſst creaturarum omniũomnium digniſsſsima.
2 Homo nõnon ſsolùm diffinitur animal rationale, ſsed etiam ſsociabile, & politicum, ſseu civile.
3 Homines qui dicunt ſsolitariam olim in cãpis, & montibus vitam degiſsſse, ridet Petr. Greg. & quare?
4 Petr. Gregor. ab Auctore notatur, & qualiter homines primo illo ſsæculo ſsociabiles eſsſsent?
5 Homines plurimos primo illo ſsæculo in cãpis, & montibus ſsilveſstrem vitam egiſsſse negari non potest.
6 Homines quando, à quibus, & quare ſsuaſsi fuerint in urbes, & oppida convenire, & ædificia coniungere, ac conferre?
p. 206
7 Hominum in urbes, & oppida coadunatio meritò iuri gentium tribuitur ab Hermogeniano I. C.
8 L. ex hoc iure, D. de iuſstit. & iur. explicatur, & communis eius littera, ſsive lectio defenditur.
9 Civilis, & ſsociabilis hominũhominum vita eſst perfectiſsſsima, & Deo gratißima.
10 Civitas eſst principaliſsſsimum eorum, quæ humana ratione conſstitui poſsſsunt, ex D. Thoma, & quare?
11 Civitatis definitio, ex Arist. & Cicer.
12 Sociabilis vita est præſstantior ſsolitaria, & num. ſseqq.
13 Solitarium, aut bestiam eſsſse, aut Deum, quo ſsenſsu dixerit Ariſst.
14 Oppida ab opemutua, quæ ex illis reſsultat, dicuntur.
15 Gens nulla ſsine politia, & ſsocietate conſservari poteſst.
16 Princeps poteſst compellere ruri habitantes, ut veniant ad habitandum in civitatẽ.
17 Reges in hoc videntur instituti, ut ſsubditorum politicam, & ſsociabilem vitam curent.
18 Indi etiam nolentes ad ſsociabilem vitam cogi, & in loca, & municipia certa redigi poſsſsunt.
19 Reges Hiſspaniæ ſsemper enixè curarunt de reductionibus, & aggregationibus Indorum.
20 Schedulæ plures referuntur de Indorum reductionibus, & municipijs agentes.
21 Indi Novæ-Hiſspaniæ aggregari iuſsſsi ſsunt, & quid ob hoc acciderit?
22 Indorum reductiones, non ſsolùm utiles, ſsed omninò neceſsſsarias eſsſse, probant plures Auctores, qui referuntur, & num. ſseqq.
23 Dom. D. Franciſsc. à Toleto Prorex Peruanus multa providè diſspoſsuit pro Indis reducendis, & reductis gubernandis.
24 Fr. Ioann. Zapata notatur, dum incautè ſscripſsit aggregationes Indorum eſsſse pernicioſsas, & ab orco deductas.
25 Reductiones Indorum, ut iuſstæ, & utiles ſsint, quid curandum, & quid fugiendum?
26 Indos qui ad Regiones contrarij temperamenti mutant, eos necant. L. fin. tit. 22. par. 2. & doctrina Gregor. Lopez in ea ponderatur, ibid.
27 Reductio, & vitæ politicæ inſstitutio, & ſsi nunc Indis odioſsa eſsſse poßit, hoc non eſst cõſiderandumconſiderandum, & quare?
28 Saturni ſsæculo, qualiter gens per campos diſsperſsa, coadunata fuerit, ex Virg. & Ovid.
29 Romani feras omnes gẽtesgentes, quas bello domabant, ſstatim civiles, & politicas reddere conabantur.
30 Romani ſsæpè ſsolebant compellere ſsubditos ad veteres ſsedes mutandas, & nova loca incolenda.
31 Metoëcia apud Romanos loca tranſsmigrationis dicebantur, & alia de Metoëcis, & tributo dicto Metæcio, & num. ſseqq.
32 L. certa forma 4. C. de iure fiſsci, lib. 10. latè explicatur, & emendatur, & num. ſseqq.
33 Colonias plures ſsolebant Romani in provincias debellatas mittere, & plura de eis remiſsſsivè.
34 Subditi iuſstè poſsſsunt à Principe ex cauſsa iuſsta in novas habitationes, & colonias mitti, vel transferri.
35 Indorum velle, aut nolle attendi non debet in reductionibus faciendis.
36 Homines contra propria commoda laborantes, etiam invitos, nolenteſsq́ue ſservare, & dirigere Reip. intereſst.
37 Peruani Reges ſsolebant ſsæpè Indos ex alijs provincijs in alias remotißimas tranſsferre, qui ſsic translati Mitimas dicebantur.
38 Indorum reductiones poſsſsunt vocari Metoëcia, vel municipia, & metrocomiæ.
39 Municipia, & metrocomiæ, quæ eſsſsent, & quid apud Romanos ſsignificarent?
40 Metoeci non poterant apud Romanos locum ſsibi ad habitandum ſsignatum, deſserere, & in alium tranſsire.
41 Indi in municipia reducti, & aggregati, ea deſserere non debent, & ſsi deſerãtdeſerant, revocari poſsſsunt, & quare?
42 Indorum in potestate, aut arbitrio eſsſse nõ debet fuga ſsua Commẽdatarios mutare, vel tributis fraudare, aut iuriſsdictionem, quã non habent, transferre.
43 Domicilium quò velint transferre vaſsſsalli liberi regulariter poſsſsunt.
44 Schedulis antiquis dabatur licẽtialicentia Indis, tanquam vaſsſsallis liberis, ubi vellent babitandi, & ſsedes mutandi.
45 Servitutis ſspecies est, à certo loco nõnon poſsſse recedere.
46 Recluſsus penè videtur, cui mutare ſolũſolum liberum non eſst, ex Caßiodoro.
47 Homines conditionatæ libertatis, & tributis, aut ſservitijs obnoxij, quales ſsunt Indi, non poſsſsunt domicilium mutare.
48 Vaſsſsalli etiam, ſsi ſservitium, quod debent, minimum ſsit, non poſsſsunt locum feudi deſserere, & fugientes revocari, & caſstigari poſsſsunt.
49 Vaſsſsalli, & homines proprij, fagientes, & ſsedes mutantes, vindicari poſsſsunt, & varijs interdictis, & remedijs repeti, & revocari.
p. 207
50 Princeps ex qualibet cauſsa iuſsta poteſst vaſsſsallos etiam liberos compellere, ne à ſsuis urbibus, vel provincijs recedant, & ut qui receſsſserint, revertantur. L. ult. de decret. ab ord. faciend. & l. quod promulgatis, C. de offic. Præf. urb. expenduntur, ibidem.
51 Originis iuri renuntiare quis non poteſst, licèt ei permittatur domiciliũdomicilium mutare, & originariæ civitatis cauſsa potior eſsſse debet.
52 Camill. Borrelli notabile axioma refertur.
53 Sinarum Reges, ſsubditos in alienas regiones migrare, prohibent, & ideò valdè multiplicantur.
54 Indi à ſsuis municipijs fugientes, & eos receptantes, peccant, & ad reſstitutionem tributorum, & damnorum tenentur. L. omnes profugi, C. de agric. & cenſsit. lib. 11. expenditur, ibid.
55 Vaſsſsalli à domino feudi fugientes, etiam ea, quæ lucrati ſsunt ei, restituere debent, ex Matth. de Afflict.
56 Indi à ſsuis municipijs fugientes, non debent reſstituere, quæ lucrati ſsunt, imò neque tributa, ſsi propter iniurias, & vexationes aufugerint.
57 Præceptum non dicitur contemtum, ubi datur aliqua iuſsta cauſsa veniendi contra illud.
58 Patriam propriam ſolẽtſolent plures relinquere, ob fugiendas iniurias, & tyrannidem.
59 Vaſsſsallus feudalis non poteſst revocari ad locum à quo aufugit, ob crudelitatem domini, nec punitur ob fugam.
60 Terras, & poſsſseßiones ſsibi aſsſsignatas amittunt Indi, qui à ſsuis municipijs fugiunt, & quando municipia ob eorum mortalitatem deſserta remanent.
61 Terræ, & poſsſseſsſsiones Indorum fugientiũfugientium, vel defectorum, an Commẽdatarijs eorum, vel Regio fiſsco applicentur?
62 Rex noſster eſst dominus univerſsalis omniũ terrarum, montium, & paſscuorum Indiarum.
63 Reverſsionis iure occupat Rex noſster terras vacantes, quas Indis, & eorum municipijs conceſsſserat, & plura de hoc iure, & eius ſspecialibus, remiſssivè.
64 Prædia Indis aßignata non facilè ob abſsentiam eorum amittuntur, nec præſscribũtur, & quare?
65 Municipia Indorum etiam ſsi reducantur, vel aggregentur, aut mutentur, retinent ſsua privilegia.

HOmo,

^† qui eſst creaturarum omnium digniſsſsima, l. iuſstiſsſsimè 44. D. de ædilit. edict. l. qui vas, §. ex furtivis, D. de furt. §. in pecudum, verſs. Abſsurdũ, Inſstit. de rer. diviſs. ubi Accurſs. vulgaria Ovidij, & Virgilij carmina ad idem probandum adducit. Non ſsolùm

^† rationale animal diffinitur, in quo â cæteris animantibus ſsepartur, quæ ut Salluſst. inquit in princip. coniurat. Catil. natura prona, atque ventri indulgentia finxit, ſsed etiam ſsociabile, politicum, ſseu civile, ſsecundùm Ariſst. lib. 1. Polit. cap. 2. Cicer. in Lælio, ſsive de amicitia, ubi ait: Sic nos nati videmur, ut inter nos eſsſset ſsocietas quædam; & 4. de fini. ubi idem repetit, his verbis: Hoc ſsolum animal homo natum eſst, pudoris, ac verecundiæ particeps, appetens coniunctionem hominum, ac ſsocietatẽ, l. ut vim, D. de iuſstitia & iur. ibi: Et cùm inter nos cognationem quandam natura conſstituerit; cum alijs, quæ adducit D. Thom. de regim. Princip. lib. 1. cap. 1. Simancas lib. 1. de reform. cap. 9. num. 12. & 13. Menchac. in præfat. controv. illuſstr. num. 121. Dom. G Lopez Madera de excellent. Hiſspan. cap. 1. pag. 2. latè Bobad. in Polit. lib. 1. cap. 1. Pet. Gregor. de Repub. lib. 1. cap. 2. & D. Mich. de Arellano in ſsuo ſsatis erudito tract. de iuris rat. lib. 4. cap. 1. & Leand. Galganetus de iure publico lib. 4. tit. 16. ex num. 12.

Quod adeò verũverum eſst,

^† ut ridiculos eos eſsſse putet idem Petr. Greg. ubi ſsupr. qui audacter affirmant, homines primùm more ferarum vitam degiſsſse in ſsilvis, & montibus ſsolitariam, donec à quibuſsdam in cœtum inducti ſsunt; quia eorũeorum (inquit) naturæ, & diffinitioni (quæ diffiniti naturam exprimit, l. 1. D. de dolo) repugnaret, ullum fuiſsſse tempus, in quo non fuerit ſsocietas, & communitas aliqua vitæ inter homines cùm hæc, non minus, quàm ratio intellectualis, naturalis ac veluti connata, atque inſsita ſsit omnibus hominibus, naturâq́ue inter ipſsos coaluerit, quâ ſsimilis ſsimilem ſsibi diligit, diligentem ſsequitur, & id ipſsum admittit, unaq́ue cum eo iucundiſsſsimè commoratur, ac degit.

p. 208

In quo tamen

^† Ego cum Petr. Greg. non uſsquequaque cõvenio. Nam & ſsi probem, homines naturâ inter ſse fuiſsſse, & eſsſse ſsociabiles: quia alias nec procreari, nec multiplicari poſsſsent, negare tamen non licet, hanc talem ſsocietatem quondam paucorum fuiſsſse,

^† & qui primo illo ſsæculo in campis degebant, ut docet Lucretius lib. 5. de natura rerũrerum, Ovid. 1. Metam. Virg. 1. Georg. Harat. lib. 1. ſserm. ſsatyr. 3. Iuven. ſsatyr. 6. Cicer. lib. 1. de Orat. & in orat. pro Sextio, Vitruvius, Lactan. Firmian. Connan. Menchaca, & alij, quos refert Bobad. d. lib. 1. cap. 1. num. 3. Natal. Comes lib. 8. Mytolog. cap. 15 Forcat. de Gallor. Imp. & Philoſsop. lib. 1. pag. 13. Mag. Marq. in Gubern. Chriſst. pag. 150. & Ego latiùs in 1. tom. cap. 8. num. 16. & ſseqq. Quouſsque

^† ab aliquibus, qui prudentiores, & ſsapientiores eſsſse cœperunt, reliqui rudiores edocti, & perſsuaſsi ſsunt, in urbes, & oppida congregari, ac diſsitas, & in antris, & monitibus poſsitas domus, & domicilia coniungere, atque ita in unum ædificia conferre; ut ſse meliùs tueri, & iuvare poſsſsent, & belluis reſsiſstere, quas principiò vehementer infenſsas habuerũthabuerunt, ut præter Auctores ſsuprà relatos benè proſsequitur Lactant. Firmian. pag. 48. Tapia de vera homin. nobil. lib1. fol. 86. Afflict. in proœm. conſstit. Neapol. num. 1. Simancas d. lib. 1. de Repub. cap. 8. num. 5. 7. 8. & 23. Hippolyt. à Collibus de increm. urb. cap. 1. Ioann. Boter. de orig. urb. lib. 1. cap. 3. Mart. Magerus de advocatia armata, cap. 5. ex num. 554. pag. 183. & Calliſst. Remirez de lege Regia in initio num. 18. & 19. ubi alios allegat. Quod in diverſsis orbis partibus veteres Hiſstorici, & & Poëtæ Saturno, Mercurio, Orpheo, Amphioni, & alijs ſsimilibus tribuunt: & reiectis fabulis, ex ſsacra Paginâ Geneſs. 4. à Caimo filio Adæ, & ab alijs, ſsuccedentibus temporibus, originem habuiſsſse didicimus, quorum peculiarem mentionem facit Ioſseph. lib. 1. antiq. Iud. cap. 4. Lactant. Firmian. lib. 6. divin. inſstit. cap. 10. Hiſstor. Scholaſst. cap. 28. Petr. Mexia in Silva var. lect. 1. par. cap. 28. Pineda in Monarch. Eccleſs. lib. 1. cap. 11. §. 3. fol. 37. Bobad. ubi ſsup. num. 4. Bellarmin. tom. 1. controverſs. lib. 3. cap. 5. pag. 1320. Caſsſsan. in Catal. glor. mund. par. 12. conſsid. 72. Ioann. Mariana de Rege & Regis inſstit. lib. 1. cap. 1. Arias Montanus in Phaleg. ſsive de gentiũ origine, & propagatione, & Gorop. Becanus in lib. de originibus, Ariſstot. lib. 1. Polit. cap. 3. & alij ex ſsuprà relatis.

Ex quibus fluit

^† hanc politicam vivendi formam, & hominum in urbes oppida, & ædificia coitionem, quaſsi omnibus gentibus, & omnimodò neceſsſsariam, meritò iuri gentium tribui, ab Hermogeniano I.C. in l. ex hoc iure, D. de iuſst. & iur. ibi: Regna condita ædificia collata. Sic

^† enim legendum exiſstimo, ut vulgati Codices habent, non collocata, ut ex Tuſscho, ſsive Florentino Codice reponit Haloãder. Taurelius, Ruſsardus, Cuiac. Gotthofred. & alij, quos ſsequitur Ioan. Horoſsc. ibîd. num. 28. moti eo, quòd ædificia collocari, non conferri dicuntur. Sed parum advertentes I.C. ibi non tam de ſsitu ædificiorum agere voluiſsſse, quàm de eorum in aliquẽaliquem certum locum collactione, & coniunctione, exa quibus (ut diximus) civitas ſsive oppidum conſstitueretur, communis utilitatis gratiâ, auxiliaq́ue invicem ſsibi præbere poſsſsent, ut benè ibidem exponit Accurſs. & ex Cicer. ubi ſsup. & in Somn. Scipion. & in d. orat. pro Sextio, & Diod. Sicul. lib. 1. rer. antiq. obſservat Corraſs. in ead. l. num. 11. Æqid. Benedict.. 1. par. cap. 6. & Hugo Donel. lib. 1. comment. cap. 7. quibus valdè favet Iuvenal. ſsatyr. 5. Ædificare domos, laribus coniũgere noſstris; & Quintilianus: Natura (inquiens) præter cætera animalia indidit pectoribus nostris ſsocietatem quandam, quæ mutuo gaudere cõgreſsſsu, contrahere populos, contrahere urbes edocuit. A quo non abeſst Galen. in lib. ad Traſsybul. cap. 17. dum ait: Ne inter hostes, aut prorſsus inter ſsceleratos homines feraſsq́ue bestias verſsaremur, ædes civitateſsq́ue conſstruximus, & muris circumdedimus, Imperatores, ac Principes creavimus.

Et hanc

^† hominum in oppida coitionẽ, & coadunationem, eſsſse optimam, & Deo gratiſsſsimam, vel ipſsi Ethnici agnoverunt, ut conſstat ex Ariſstot. lib. 3. Polit. cap. 1. & lib. 7. cap. 7. & lib. 1. œconom. c. 1. & Cicer. in Som. Scipion. ibi: Nihil eſst illis principi Deo, qui hunc mundum regit, quod quidem in terris fiat, acceptius, quàm concilia, cœtuſsq́ue hominum, iure ſsocietatis, quæ civitates appellantur. Quem ſsequi videtur D. Thomas lib. 1. Polit. cap. 1. dum ait:

^† Civitatem eſsſse principaliſsſsimum eorum, quæ humana ratione conſstitui poſsſsunt. Nam eâ mediãte ex hoc mundo, qui ſsecundùm D. Chryſsoſst. eſst urbs omnium hominum. communis civitas magna, unaquæque gens ſse in propria domicilia congerit, ibiq́ue ſsuo mod vivit, & peculiares leges ſstatuit, ſsine quibus nulla communitas, nec ſsocietas, etiam latronum, eſsſse poteſst, ut ait D. Aug. relatus à Bobad. d. cap. 1. num. 5. in fin. & lib. 2. cap. 2. num. 8.

Et ſsic

^† civitas, ut ait idẽidem Ariſst. 1. Polit. c. 2. & lib. 3. cap. 1. quem ſsequi videtur Cicer. in orat. pro Sextio, diffinitur: Perfecta quædam multorum civiũcivium congregatio, qui antè diſsperſsi, per vicos, vel nemora, in unũunum convenerũt.

p. 209

Et ſsociabilem

^† vitam eſsſse præſstantiorem ſsolitariâ, eumq́ue feræ ſsimilem, qui eãeam amat, quia cõſortijconſortij humani impatiens, nõnon ut totus vacet contẽplationicontemplationi divinæ, illiq́ue inhæreat, rectè docet Quint. lib. 1. inſst. orat. cap. 2. ubi ait: Congreſsſsum nõnon hominibus ſsolùm, ſsed mutis quoque animalibus naturalem eſsſse, idem D. Thom. 2. 2. q. 188. art. 8. explicans acutè, & eruditè illud Ariſstot. 1. Politic.

^† dicentis: Solitarium, aut beſstiam eſsſse, aut Deum; & plura congerens Martin. Delr. in Adag. ſsacris, 2. tom. adag. 298. & 299. exponens illud Eccleſs. 4. Melius est duos eſsſse ſsimul, quàm unum, & væ ſsoli, quia cùm ceciderit, nõnon habet ſsublevantem ſse, & ex his, & alijs probans, quãquam utilis humano generi ſsit amicitia, & pluriũplurium mutua, grata, & copulata ſsocietas, cùm alij aliorum ope, operis, opibuſsq́ue iuventur, ad quod allegat Alciatum emblem. 41. quod inſscribit: Vnum nihil, duos plurimum poſsſse, Et potuit magis in noſstris terminis expendere, ipſsis

^† urbibus, de quibus agimus, factum fuiſsſse nomen Oppidi, nempè ab ope mutua, ut ſscribit Pompon. in l. pupillus, de verb. ſsignif. D. Chryſsoſst. ad cap. 13. epiſst. 1. Corint. homil. 14. ibi: Cùm autem effeciſsſset Deus, ut alter alterius egeremus, commiſstionẽ rurſsus effecit facilem, proptereàq́ue, & urbes cõſtruxitconſtruxit, & omnes ſsimul, in unumq́ue coëgit. Et tradens alia Mornacius in notis ad l. 5. D. pro ſsocio, Alciat. Forner. & Bræcheus in d. l. pupillus, Ioan. Funger. in etymol. verb. Oppidum, Ioannes Hering. de molendinis, quęſst. 44. num. 4. & noviſsſsimè Mart. Magerus de advocat. armata cap. 1. num. 256. pag. 28. ubi latè probat, quàm utilis ad plura hominum ſsocietas exiſstat.

Et his quidem iuris principijs inhęrẽs, optimè, poſst alios, docet Navarr. in cap. novit, de iudicijs, num. 86. col. 104.

^† nullam gentem ſsine politia, & ſsocietae conſservari poſsſse. Et non minus benè Roman. conſs. 59. num. 1. poſsſse

^† Principem per pœnas, & mulctas, atque etiam per banna, & confiſscationem bonorum, compellere ſsubditos ruri habitantes, ut veniant ad habitandum in civitatẽ. Quod ſsequitur, & iuſstis aliquibus conditionibus tẽperattemperat Brunus conſs. 132. per tot. vol. 2. Petr. Petra de poteſst. Princip. cap. 15. num. 43. Neque abeſst noſster Menchaca in præfat. controverſs. illuſstr. num. 119. & ſseqq. Vbi

^† ad hoc (inter alia) Reges, & Principes inventos, & creatos ſscribit, ut politicam, & ſsociabilem vitam inter vaſsſsallos inſstituant, inſstitutam foveant, atque conſservent, & veluti tutorum officio fungentes, eos dirigant, defendãtdefendant, & tueantur, qui vel per ætatem, vel ſsenium, vel morbum corporum, vel animorum, vel ſexũſexum, vel imbecillitatem, ſseſse adverſsus potentiores tueri nõnon poſsſsunt, vel actiones ſsuas ad id, quod ſsibi utilius, natualiq́ue rationi magis conſsentaneum eſst, dirigere neſsciunt. Ad quod probãdumprobandum alia etiam adducit Magerus ubi ſsup. c. 3. n. 93. & 214. & cap. 6. n. 356. & 569. & ſseqq. & alij, quos retuli ſsup. cap. 4. num. 79. & ſseqq.

Quæ cùm ita ſse habeant, præiudicio quodã inſsinuaſsſse videmur,

^† quantum oportuerit, & oporteat Indos naturâ ſsuâ, ut plurimùm, barbaros, & palantes, atque in campis ſsine ulla politie vitam pecudum more agentes, iuxta ea, quæ latiſsſsimè dixi d. 1. tom. lib. 7. cap. 7. ferè per totum, etiam nolentes, & reluctantes ad certa loca, & municipia redigere, ubi ſsociabiliter, & politicè vivere docerentur, ut ſsic ferinos mores relinquerent, & humanos, ac civiles acciperent, Chriſstianamq́ue Religionem (quod maximè optatum, & optandũ fuit) intelligerent, & amplecterentur, in cuius prædicatione aliter nullus cõſiderabilisconſiderabilis progreſsſsus fieri poſsſset.

Quod intelligẽtes,

^† & ſsui præcipuè muneris eſsſse ſsentientes Pijſsſsimi, ac Præſstantiſsſsimi Reges, & domini noſstri, nullis non tẽporibustemporibus, ab ipſsis initijs detectionis harum Indiarum Occidentalium, ſsæpiſsſsimè tractarunt, & conſsuluerunt de his Indorum reductionibus, & aggregationibus faciendis, & ſsemper illas nõ ſsolùm iuſstas, & convenientes, verùm omninò neceſsſsarias eſsſse deliberarunt, licèt aliquãdo in modo eas faciendi variatum fuerit, propter variam ipſsorum Indorum naturam, indolem, ac temperiem, & alias, quæ ſseſse in hac coactione, & compulſsione offerebant difficultates, ut conſstabit ex his, quæ ſsingulis propè paginis ſsuæ hiſstoriæ generalis Indiarum tradit Anton. de Herrera, præſsertim decad. 1. pag. 177. 181. 223. 236. 274. 324. & 369. & decad. 2. pag. 23. 36. 56. 89. 104. & 329. & decad. 3. pag. 189. ubi refert ordinationes pro Indis politicè vivere inſstituendism & pag. 223. 371. & ſseqq.

Idemq́ue,

^† nõnon minus manifeſstè colligitur, ex innumeris ſschedulis antiquis, & modernis huc ſspectanibus, quæ reperiuntur in l. tom. impreſsſs. ex pag. 318. 322. & 335. & tom. 4. pag. 269. & 272. & ſseqq. & præcipuè in illa Imp. Carol. V. 9. Octob. ann. 1549. ad Peruanam Cancellariam directa, & in alijs cum Peruano Prorege Dom. D. Franciſsc. à Toleto loquẽtibus, cui hæc reductionum cura enixè commiſsſsa fuit, quãquam ipſse ſsummis laboribus exantlatis tandem peregit, & cùm poſsteà plures Indi profugi à ſsuis municipijs abeſsſse comperirentur, ipſsorum reductio, & municipiorum inſstauratio DD. Proregibus Peruanis D. Ludovico à Velaſsco, Montiſsclaro, |

p. 210

& Squilacenſsi denuò mandata reperitur per ſschedul. & epiſstolas ann. 1601. 609. & 618. & alijs quampluribus. Quas etiam probat CõcilConcil. Limenſse 2. part. 2. cap. 80. pag. 57. iubẽs: Que la muchedumbre de Indios, que està eſsparcida por diverſsos ranchos, ſse reduzgan à pueblos copioſsos, i concertados, como lo tiene mandado ſsu Magestad Catolica.

In Nova quoque Hiſspania,

^† cùm hæ reductiones, quas ibi Aggregationes vocant, à præſstanti illo, & prudenti Duce Ferdinando Corteſsio ſstabilitæ, & cõſstitutę fuiſsſsent, & poſsteà, temporum, & Hiſspanorum iniuriâ, valdè collapſsæ, ac ſsubverſsæ; alias denuò fieri, & factas inſstaurari curavit Excellentiſsſsimus ille, & Pijſsſsimus Prorex Comes de MonteRegio, ſschedulis etiam, & proviſsionibus Regijs ſsibi ad hoc demandatis, morem gerere cupiens: in quibus tamen exequẽdisexequendis, magnæ difficultates, & Indorum ſstrages expertæ ſsunt, quia eorum aliqui voluntario ſsuſspendio vitam finire maluerunt, quàm in deſsignata ſsibi municipia reduci, ut refert Fr. Ioann. à Torquemada in Monarch. Indiana lib. 5. pag. 753. & Fr. Ioan. Zapata, qui hoc graviter dolet, in tract. de iuſstit. diſstrib. 2. par. cap. 21. num. 24.

Prædictam ſsententiam, circa iuſstitiam, &

* præciſsam neceſsſsitatem harum reductionum, apertè probat Ioann. Matienzus in tract. M. S. de moderat. Reg. Peru 1. par. cap. 14. ubi, & in capitibus ſsequentibus, municipiorum formam, & Indorum ſsic coadunatorum gubernationem, & ordinationem ſsuo Marte confinxit. Quod quidem

^† ſsummâ prudentiâ, & dexteritate in hoc Peruano Regno diſspoſsuit dictus Dom. Prorex D. Franciſsc. à Toleto, cuius ordinationes hodie ſservantur, & ab omnibus valdè laudantur, licèt in aliquibus aliquid immutare, vel addere oporteat, ob rerum, & currentium temporum varietatem. Idem etiam agnoſscit P. Ioſseph. Acoſsta lib. 3. de procus. Indor. ſsalute, cap. 19. diſsſsertè docens: Primam moderatoris curam eſsſse debere, hos ferinos ſsilveſstreſsq́ue homines ad humanitatem traducere, urbaniſsq́ue inſstitutis accommodare; frustra divina, & cœlestia docebis, quem ne humana quidem capere, aut curare perſspicias, &c. & ſsequuntur Ioann. Boter. in relat. univerſs. lib. 3. pag. 77. & ſseqq. Anton. Poſsſsevin. in Bibliot. pag. 167. Thom. à Ieſsu de procur. omn. gent. ſsalute, lib. 6. cap. 4. Fr. Auguſst. Davila in hiſstor. Mexicana lib. 1. cap. 33. pag. 124. ubi tractat, in quibus ſsint utiles, & in quibus damnoſsæ eiuſsmodi reductiones, & Frat. Alfonſs. Fernandex in hiſstor. Eccleſsiaſst. noſst. temp. lib. 1. cap. 51. & 52. pag. 182. ubi agit de utilitate harum reductionum, & qualiter Pius Quintus felicis recordationis Bullam de eis faciendis, & Indis politicè inſstituendis ediderit.

Ex quibus notandus venit, vel ſsaltem cau

*tè legendus, Fr. Ioan. Zapata, qui poſsteà fuit Epiſscopus Guathemalenſsis, in dict. tract. de iuſst. diſstrib. 2. par. cap. 21. num. 24. ubi has congregationes generaliter damnat, Et potius in totius Regni perniciem, & in pauperum Indorum miſserrimam exactionem, quàm in Regni, Regis, & Reipub utilitatem fuiſsſse inventas, ne dixerim ab orco deductas. Debet enim intelligi, ut ex eiuſsdem verbis apparet, iniurijs ſsuppoſsitis,

^† quas Indi occaſsione harum reductionum ab Hiſspanis recipiebant, cùm proprijs domicilijs excluſsi, ab illis dirui, vel occupari viderent, & vagari extra tectum, & extra urbem cogerentur. Vel ubi causâ incolendi dicta municipia, longè à ſsuis locis natalibus adducuntur, quibus diu aſsſsueverant, & quorum temperiem mutare damnoſsum eſsſset. Hoc enim omni curâ, & ſstudio à reductoribus fugiendum eſsſse, providè, & expreſssè diſsponunt ſschedulæ ſsuprà citatæ, & aliæ, quas expendi ſsup. hoc lib. cap. 5. ex num. 66. ubi adduxi plura de damnis mutati temperamenti. Queis nunc addo

^† text. in 1. fin. tit. 22. par. 2. ubi noſster Greg. Lopez, verb. Vivir, notabiliter inquit: Nota contra compellentes Indos frigidæ regionis, tranſsire ad calidas regines; ex quo multi moriuntur: ſsunt enim puniendi, quia eos necant.

Cęterùm, his ceſsſsantibus, dubitare non licet, eiuſsmodi IndorũIndorum diſsperſsorum aggregationẽ, & in vita politica inſstitutionem, iuſtãiuſtam, utilem, & inexcuſsabilem eſsſse. Quam,

^† etſsi fortè nunc eorum aliquos ægrè ferre contingat, priſscis nimirum & incultis moribus aſsſsuetos, id conſsiderandum non eſst, quoniãquoniam paulatim procedente tempore, tum ipſsi, tum eorum poſsteri, huic melioris vitæ formæ aſsſsueſscent, ea q́ue regi, & potiri ſsummopere lætabuntur, ut præclarè conſsiderat Acoſst. d. cap. 19. pag. 357. & Saturni

^† ſsæculo contigiſsſse canit Ovid. 1. Metamorphoſs.

Tũ primũprimum ſsubire domos, domus antra fuerũtfuerunt,
Et denſsi fructices, & iunctæ cortice virgæ.

Et Virgil. 8. Æneid. loquens de eodem Saturno:

Is genus indocile, ac diſsperſsum mõtibusmontibus altis
Compoſsuit, legeſsq́ue dedit, &c. —

Quo exemplo

^† Romani, feras omnes gẽtes, quas armis ſsubigebant, ſstatim civiles, & politicas reddere nitebantur, ut oſstendit Strabo lib. 11. his verbi: Romani multas gentes in poteſstalem redactas, feras |

p. 211

ob locorum naturam, vel quòd aſspera eſsſsent, vel portubus carerent, aut ob frigus, alijſsvè de cauſsis habitando incommodas, commercijs antè ignotis docuerunt uti, & de feris civilem vitam agentes redegerunt: & meliùs D. Auguſst. qui eos multum hac ratione commẽdat, & laudat, lib. 5. de Civitate Dei cap. 12. 15. & 17. relatus in cap. omnes, §. ecce 28. q. 1. D. Thom. Iuſst. Lipſs. Thom. Bozius, & alij, quos Ego congeſsſsi in 1. to. lib. 2. cap. 7. num. 72. & ſseqq.

Et quod magis ad rem, de qua agimus, pertinet,

^† frequenter etiam cogebant, veteres ſsedes, & habitationes relinquere, & in alia loca migrare, quæ Metoëcia dicebantur, hoc eſst

^† loca tranſsmigrationis, vel tranſsmigratorum incolarum, qui aliquando (Suida teſste) huius inquilinatus ratione, quotannis tributum duodecim drachmarum ſsolvebant, quod ſsimiliter Metoẽcion à Metoẽcis, hoc eſst extra patriam degentibus appellabatur. De quibus agit I.C. in l. pupillus 33. D. de verb. ſsignif. &

^† text. celebris, qui hinc emendandus, & interpretandus venit, in l. certa forma 4. C. de iure fiſsci lib. 10. ibi: Certa forma ſsuper Metroicis (lege Metoẽcis) data est, qui iuſsſsu Principis in aliam civitatem translati ſsunt, &c. Circa cuius explicationem, & ſsimul circa formam, & cauſsas

^† coloniarum, quas Romani in provincias debellatas mittere ſsolebant, plura tradunt Bart. Andre. de Barulo, Iacob. Rebuff. Platea, Lucas de Pena, Valençuela Piſscator, Alciatus, Pyrrhus Ængleberm. Cuiac. & Gottofred. ibîd. Clemens Alexandr. & eius Addition. Hervetus pag. 103. Forcatu. in Neciomant. iur. dialog. 18. Vvolphang. Lazius lib. 2. comment. Reipub. rom. cap. 13. pag. 236. & lib. 12. cap. 2. Cæl. Rhodigin. lib. 13. lect. antiq. cap. 9. Briſsſson. Schardus, Kalinus, & alij, qui de verb. iur. ſscripſserunt, verb. Metocei, Guido Pancirolus in theſsaur. variar. lection. pag. 375. & 243. Iacob. Durant. Caſsellius lib. 1. variar. cap. 6. Bernard. Aldrete de origin. ling. Caſstellanæ lib. 1. cap. 21. pag. 133. Calliſst. Remirez de lege Regia, §. 32. ex num. 27. & pleniùs cæteris Dom. D. Laurentius Ramirez de Prado à me ſsæpè, ſsed nunquam ſsatis pro meritis, & eruditione laudatus, in ſsua Teſsſsera legum cap. 3. per totum, ex pag. 42. & noviſsſsimus D. Nicol. Ferdin. à Caſstro exercit. Salmant. 1. num. 44. pag. 49. ubi quòd Metæcium, etiam dicebatur tributum, quod inquilini ſsolvebant, qui in aliam regionem migrabant.

Qui omnes pariter ex eadem lege deducunt iuſsſsu

^† Principis, & ex iuſsta cauſsa poſsſse ſsubditos in novas colonias, ſsive vicos, vel civitates transferri; & ſsubdit Iacob. Rebuff. hoc frequenter per Principes fieri ſsolere, ubi capiebant aliquam terram non ſsibi amicam. Extrahebant quippè inde homines fortes, & armigeros, & eos in alia loca tranſsferebant, & omnia bona, quæ habebant in illo loco, publicabant, & alius locus menſsuratus eis aſsſsignabatur, ut in dict. l. & in Rubr. & Nigro, C. non licere habitatoribus Metrocomæ lib. 11. Quæ cùm ita ſse habeant, multo meliùs, & iuſstiùs poterunt Indi, de quibus loquimur, ex campis ad urbes, & municipia, Religionis, & politicæ inſstitutionis causâ transferri. Abſsque eo

^† quòd in hoc eorum velle, aut nolle attendatur, cùm publica utilitas ſsemper præferri debeat, authent. res quæ, C. comm. delegat. Et

^† homines ubi contra propria commoda laborare inveniuntur, etiam invitos nolentesq́ue conſservare, protegere, & dirigere, maximè ad Principem ac Rempub. ſspectet, argum. l. ſsi pater, C. de ſsponſsal. l. cùm ratio, §. penult. D. de bon. damnat. l. 5. & 6. D. de tutel. cum alijs, quæ tradunt Decius, Cagnol & Petr. Faber in l. invito 65. de regul. iur. Seneca lib. 6. de benef. cap. 14. 23. & 24. text. & gloſsſs. in cap. ipſsa pietas 23. quæſst. 4. Ego latè 1. tom. lib. 2. cap. 13 n. 99. & noviſssimè Mart. Magerus de advocat. armat. cap. 11. ex n. 389. ad 410.

Neque hoc Indis, & præſsertim noſstris Peruanis grave, aut novum videri debebit, cùm in eorum hiſstorijs legamus,

^† r Eges Incas, qui eis olim dominabantur, ex qualibet cauſsa, facilè eos mutare ſsolitos, & in longinquas regiones tranſsmittere, & iſsti ſsic translati Mitmas, vel Mitimaes appellabanur, quod, eorum, ſsermone, translatos, ſsive advenas ſsignificat, ut latè comperies ex traditis ab Acoſsta in hiſst. natur. & moral. Indiar. lib. 6. cap. 12. Matienz. d. tract. de moderat. Reg. Perù, 1. par. cap. 25. & Garcilaſsſso Inca in ſsuis commentarijs Peruanis lib. 7. cap. 1.

Et ex ſsuprà dictis deſscendit,

^† non ineptè has reductiones, ſsive aggregationes Indorum Metoẽcias vocari poſsſse, quamvis Ego municipijs, vicis, & Metrocomijs eorundem Romanorum æquè ſsimiles eſsſse exiſstimem. Erant quippè

^† municipia, & vici, minora hominum conciliabula, qui ibidem domicilium facientes, proprio iure utebantur, unde & municipes dicti fuerunt, ut conſstat ex l. munus 18. D. de verbor. ſsignificat. ubi Alciat. Forner. Brechæus, Gœdæus, & alij, & ex traditis à Petr. Crinit. de honeſst. diſscip. lib. 7. cap. 6. Conan. lib. 5. commentar. cap. 9. num. 2. & Corraſs. lib. 3. miſscell. cap. 6. num. 3. Metrocomiæ autẽautem, villæ, ſsive pagi maiores, |

p. 212

ſsic dicta, quaſsi matrices pagi, ſsive capita minorum vicorum, aut pagorum, & qualis eſst Metropolis inter urbes, talis eſst Metrocomia inter vicos, ut colligitur ex dict. l. unica, C. non licere habit. Metroco. lib. 11. & l. 8. C. de exact. tribut. ubi Alciat. Cuiac. & alij, & notant Briſsſson. Kalinus, & reliqui Auctores, qui de verb. iur ſscripſserunt, verb. Metrocomia, Guido Pancirol. in theſsaur. var. lect. pag. 118. & alij apud Caſstrum ubi ſsup. num. 65. & ſseqq. Quod reſspondet formæ, & modo, quo in his regionibus utimur, in condendis, & diſsponendis aggregationibus, ſseu vicis Indorum, & ita communiter dicimus: Los pueblos, i repartimientos de Indios, i ſsus cabeceras.

Et in eo quoque ſsimilitudo procedit, quòd ſsicut

^† Metoëci locum ſsibi deſsignatum deſserere non poterãtpoterant, niſsi licentiâ Principis præcedente, quia in illum ita transferebantur, ut perpetuò ibidem ipſsi, & eorum poſsteri morarentur, nec ſse inde auderent ſseparare, ut notant DD. in d. l. 4. C. de iur. fiſsc. lib. 10. præcipuè Andr. de Barulo num. 4. iunctis locis T. Livij, Cornel. Taciti, & alijs, quæ adducit Vvolfang. Lazius lib. 12. de Rpubl. Rom. cap. 1. Ita

^† noſstri Indi, municipia ad quæ reducuntur, & in quibus adnumerantur, & taxantur, deſserere non poſsſsunt, & ſsi deſserant, ad ea etiam inviti, & reluctantes rediguntur, quia aliter neque in Fide & Religione Chriſstiana inſstrui commodè poſsſsent, quod præcipuè curatur, neque tributarijs functionibus, & alijs muneribus, & oneribus perſsonalibus, & realibus, quæ eis iniuncta ſsunt, deſservire, ut optimè advertit Ioann. Matienz. in dict. tract. de moderat. Reg. Perù 1. par. cap. 25. Herrera in hiſstor. gener. Indiar. decad. 2. pag. 104. & Fr. Auguſst. Davila in hiſstor. Mexicana lib. 1. cap. 33. pag. 124. Et ſsi contrarium admitteretur,

^† eſsſset in eorum poteſstate pro arbitrio ſsuo dominum, ſsive Commendatarium mutare, vel fraudare, aliumq́ue eligere, & iuriſsdictionem, quam non habent, transferre, contra ea, quæ in ſsimili tradit Gigas in tractatu de crimin. læſsæ Maieſst. tit. de rebell. quæſst. 11 num. 4. Matth. Stephan. in tract. de iuriſsdict. cap. 7. num. 172. & ſseqq. & Synopt. obſser. de tributis, cap. 20. pag. 34.

Quod non debet cuipiam novum, aut iniuſstum videri. Nam licèt verum ſsit

^† regulariter homines, & vaſsſsallos liberos liberam habere facultatem transferendi domicilium quocunque libuerit, l. placet, l. domicilium, l. aſsſsumtio, §. de iure, l. non utique, l. nihil impedimento, D. ad municipal. l. 7. tit. 25 part. 4. l. Recopil. Quo exemplo

^† antiquis quibuſdãquibuſdam ſschedulis ann. 1536. & 1566. & alijs, quæ reperiuntur in 4. tom. impreſsſs. pag. 284. & ſsequentibus, diſspoſsitum fuit, ut Indi, quia liberi ſsunt, poſsſsent pro libito ſsuam habitationem mutare, & de uno loco, vel provincia in aliam migrare. Species

^† enim ſservitutis eſst à certo loco non poſsſse diſscedore, l. titio centum 70. §. Titio centum, D. de condit. & demonſstrat. l. 2. D. de lib. hom. exhiben. cum alijs, quæ latè congeſssi ſsup. hoc lib. cap. 3. ex num. 49. Quibus nunc addo Caſsſsiod. lib. 7. form. 36. ibi: Quia

^† penè recluſsus advertitur, cui mutare ſsolum, liberum non videtur. Quia cùm ſsit homo commutabilis, naturæ ſsuæ deſsiderat habere qualitates, & latè, & erudit ut ſsolet, de eodem agentem D. Franciſsc. Amaiam lib. 1. obſserv. cap. 6. per totum.

Id tamen

^† ſsemper limitari ſsolet in hominibus, qui habent conditionatam libertatem, & certis ſservitijs, & tributis domino præſstandis perſsonaliter obligati ſsunt, quales noſstri Indi eſsſse comperiuntur, ut ſsæpè retulimus. Eiuſsmodi namq́ue homines non poſsſse ſsolum vertere, nec locum ſsuæ originis, domicilij, vel territorij in domini præiudicium deſserere, & in alium tranſsire, & ſsi ſsecus fecerint, ius eſsſse eos in caſstrum, pagum, vel municipium, cui adſscripti, & aſstricti ſsunt, atque in locum propriæ originis revocandi, communis eſst omnium Doctorum, & præcipuè feudiſstarum ſsententia, quæ nititur auctoritate text. in dict. l. certa forma, & in l. incola, & l. de iure, D. ad municip. Authent. de mand. Princip. §. ſsi ſsuſscipienhtes, ubi gloſsſs. l. ſsuper, C. de mancip. & colon. patrim. lib. 11. l. 2. l. cùm ſsatis 23. & l. omnes 8. & ferè per totum, C. de agricol. & cenſsit. l. 1. C. de colon. Illiric. l. 1. C. de colonis Baleſstinis, eodẽeodem lib. ubi Lucas de Pena, qui dicit de hoc extare capitulum Papæ Honorij, quod incipit, Ad novas communãtias, cuius etiam meminit Matth. de Afflict. poſst Andream de Iſsernia, ſsimilke capitulum Regni Neapolitani commentans, lib. 3. conſstit. Neapolit. Rubr. 6. De revocandis tranſseuntibus ad alienam habitationem, num. 11. & 12. ubi notat, quòd hoc

^† procedit, etiãetiam ſsi ſservitium, ad quod vaſsſsallus tenetur, minimum ſsit. Et idem docet Bald. in l. ſsi plures, C. de condit. inſsert. ubi quòd ſsi vaſsſsalli ratione curiæ, vel caſstri, recedunt, ſsunt ad feudum revocandi, & in l. 1. C. de Lat. libert. ubi, quòd licitum eſst domino propriâ auctoritate adſscriptitium capere, & plagis mediocribus caſstigare, & latè proſsequuntur idem Afflict. deciſs. 265. n. 75. & 81. Socin. Iunior conſs. 76. num. 32. vol. 3. Cephal. conſs. 28. per tot. vol. 1. Ant. Borrin. de ſservit. |

p. 213

vaſsſsal. par. 2. cap. 2. in §. fidelitas, in fine, Martin. Laudenſs. de officialib. dom. §. 46. Paris de Puteo in tract. de ſsyndicat. tit. de exceſsſs. Baron. num. 32. & ſseqq. Marin. Freccia de ſsubfed. Baron. lib. 2. author. 15. Petra de poteſst. Princip. cap. 3. quæſst. 4. num. 61. Seſsſse in deciſs. Aragon. 1. par. deciſs. 73. n. 29. Vincent. de Anna allegat. 64. ſsub n. 4. Camill. Borrell. de Magiſstrat. edictis lib. 4. cap. 9. ex num. 9. Calliſstus Remirez d. tract. de lege Regia, §. 32. num. 32. & Fredericus Huſsanus in tract. de hominib. proprijs, cap. 7. quæſst. 4. in poſsteriori eius parte, num. 70. Vbi

^† quòd ad vaſsſsallum, & hominem proprium repetendum, competit reivindicatio, & alia interdicta, & remedia, & cognitio Prætoria, l. 1. §. per hanc, D. de reivindicat. & l. 1. C. eodem, ubi DD. Menoch. de recuper. poſsſseſsſs. in prælud. num. 54. & noviſsſsimè D Franc Merlin. controverſs. forenſs. cap. 83. & tetigi ſsup. cap. 3. num. 26. & ſseqq. & infrà lib. 2. cap. penult. num. 68.

Quinimò etiam ceſsſsante ſservitiorum, vel tributorum obligatione, & præſstatione,

^† ex qualibet alia cauſsa publicę utilitatis, vel melioris, aut commodioris ſsui Regni gubernationis, vel conſservationis, poſsſse Regem, vel dominum compellere vaſsſsallos, quantumvis liberos, ne à ſsuis Regnis, vel dominijs exeãtexeant, & recedant, & pœnis propoſsitis edicere, ut qui receſsſserint, intra certum tempus revertantur, optimè docuit Ludov. Roman. conſs. 59. num. 1. & ſseqq. ad hov ponderans text. in l. ult. D. decret. ab ordin. facien. ubi approbat I.C. municipalem conſstitutionem, quâ cautum erat, ne quis extra propriũproprium municipium agere, aut ſstare debeat, & l. quod promulgatis, C. de officio Præfecti urb. ubi Præfectus urbis ad originariam civitatem iure licito revocat orignarios, in provincia conſsiſstentes, quia licèt alibi domicilium cõſtituereconſtituere poſsſsint, ut ſsuprà tetigimus,

^† iuri tamen originis renuntiare non poſsſsunt, l. aſsſsumtio, in princip. D. ad municipalem, l. origine, C. de municip. & origin. lib. 10. Quin potius originariæ civitatis cauſsa ſsemper potior eſsſse debet, & ne odinarijs, & neceſsſsarijs civibus denudetur, l. libertus, §. præſscriptio, D. ad municio. l. cives, ubi gloſsſs. C. de incol. lib. 10. cum alijs traditis à Bart. per text. ibi in l. relegatorum, §. interdicere, D. de interd. & releg. Ioan. Andr. in Addit. ad Specul. tit. de compet. iudic. adit. 42. Nicol. de Millis in repert. verb. Domicilium, Alexand. conſsil. 100. lib. 3 Petr. de Antibol. in tract. de muner. & honor. par. 1. num. 4. & Quint. Mandoſs. in regul. Cancell. 16. quæſst. 41. num. 4. Quam ſsententiam his non relatis

^† ſsequitur Borrell. d. cap. 9. in princip. hoc axioma, vel edicti genus in Principibus licitum eſsſse contendens: A patria ne diſscedito, & alibi ad habitandum ne ito, euntes revocato; & adducens exemplum

^† Regum Sinarum, qui mediante hac prohibitione, infinitâ prope civiũ multitudine abundant, in qua conſsiſstit præcipuum regnorum fulcrum, & ornamentum, l. cùm ratio, §. ſsi plures, D. de bon. damnat. ſsuboleſscente nimirum indies prole, in alienas regiones migrationibus interdictis, ut ſscribit Maffeus lib. 6. hiſstor. Ind. Oriental. Ioan. Gonçal. hiſstor. Sinar. lib. 1. & 3. & alij, quos retuli tom. 1. lib. 2. cap. 20. num. 46. & 50.

Ex quibus duo nimis practicabilia, ſsed parum quidem perpenſsa, & animadverſsa, in materia iſstorum Indorum, ex ſsuis municipijs fugientium, deducere poſsſsumus.

^† Primùm, tam ipſsos, quàm eorum receptatores, & occultatores peccare, & in utroque foro tenêri ad reſstitutionem tributorum, quæ Rex noſster, vel privati Commendatarij ob talem fugam amiſserunt, imò & ad reliqua damna, quæ ob defectum Indi fugitivi, in ſservitijs perſsonalibus ſsecuta ſsunt, ut eſst textus expreſsſsus in l. omnes profugi, C. de agricolis, & cenſsit. lib. 11. ibi: Omnes profugi in alieno latebras collocantes, cum emolum entis tributarijs, ſsalva tamen moderatione revocentur. Et ab illis etiam apud quos reperiuntur, quiq́ue eorum labore in lucrum ſsuum uſsi ſsunt, tributa, quæ publicis perierunt functionibus, exigantur. Et in ſsimili, loquens de vaſsſsallis feudalibus, probat Afflict. ad cõſtitconſtit. Neapol. dict. lib. 3. Rubr. 6. de tranſseunt. ad alien. habit. num. 8. &. ubi, quòd plus eſst

^† tales vaſsſsallos tenêri etiam, inquit, ad reſstituendum fiſsco, vel Baroni cui ſserviunt, totum illud, quod ex tali receſsſsu fuerint lucrati. Quod tamen Ego

^† in noſstris Indis non admitterem, cùm non ſservi, ſsed liberi ſsint, & ſsibi, quæ lucrantur, acquirant. Imò à reſstitutione fraudatorum tributorum eos excuſsarem, ſsi iuſstam, & rationabilem recedendi cauſsam habuerint, puta quia in municipio, in quo aggregati erant, permanentes, nimis aſsperè tractabãturtractabantur, & multis moleſstijs, & extraordinarijs, atque indebitis ſservitijs vexabantur à ſsuis Commendatarijs, vel ab ipſsis locorum Rectoribus, prout frequenter accidere ſsolet. Vbi enim

^† datur aliqua iuſsta cauſsa veniendi contra præceptum, non dicitur præceptum contemtum, ut in cap. brevi, de iureiurando, & per Ioannem Andream in cap. capientes, §. ſsi verò, de electione, lib. 6. Archidiac. in cap. eos, de ſsententia excommun. eod. lib. & notata in cap. |

p. 214

Metropolitanum. 2. q. 7. & l. 1. D. ſsi quis ius dicenti non obtemp.

Excuſsandiq́ue Indi videntur, ſsi prædictis iniurijs, & vexationibus intervenientibus à vicis, & aggregationibus fugiant, in quas inviti redacti ſsunt,

^† cùm etiam propriam patriam, & dulce natale ſsolum multi relinquere, & deſserere ſsoleant, ob ſsimiles iniurias, vel tyrannides vitandas, ut benè advertit, & exẽploexemplo elephanti, & caſstoris probat Fr. Ioann. à Ponte in cõvem. utriuſsq. Monarch. 7. par. lib. 3. cap. 3. pag. 19.

Et in terminis feudorum,

^† quòd vaſsſsallus non poſssit, nec debeat revocari ad locum à quo aufugit ob timorem, & crudelitatẽ domini, nec ob id amittat feudum, rectè docuit Lucas de Pena in l. ſsi coloni, C. de agricol. & cenſsit. lib. 11. Ant. Capicius in inveſst. feud. verb. Feuda amittuntur, num. 52. Petr. de Gregor. Siculus de conceſsſs. feud. par. 8. tit. de iure boni tractam. num. 4. & par. 7. q. 4. n. 5. & Camill. Borrell. conſsil. 30. & 31. per tot. centur. 2. & dict. lib. 4. de magiſstrat. cap. 9. num. 52.

Secvndvnm, quod dixi ex prædictis deduci poſsſse, illud eſst,

^† nempè Indos ſsic in municipia redactos, ſsi ab illis aufugiant, vel morte conſsumti, deſserta remaneant, ut quotidie (proh dolor!) videmus contingere, terras communitatis dicti municipij, & reliquas ſsibi privatim ad vitæ ſsuftentationem menſsuratas, & aſsſsignatas, amittere, neque in eis amplius ullum ius prætendere poſsſse, ſsicut in Metoẽcis, veteranis, veſsſsallis feudalibus, & alijs ſsimilibus contingit, ut probat text. in dict. l. certa forma, C. de iure fiſsci lib. 10. ubi omnes DD. l. penult. C. de veteranis, l. penult. C. de protect. & domeſst. lib. 12. l. penult. C. de princip. agen. in reb. l. fin. C. de metat. lib. 11. & proſsequitur Bald. in prælud. feud. num. 38. & 39. Paris de Puteo in tractat. de ſsyndic. tit. de exceſsſs. Baron. num. 32. & ſseq. Borrell. dict. cap. 9. num. 19. & ſseqq. & Calliſstus Remeriz dict. §. 32. num. 32. & 34. ubi ſsimilem conſsuetudinẽ in vaſsſsallis Regni Aragoniæ expendit, & antiquam noſstri Regni Caſstellæ de occupandis bonis vaſsſsallorum recedentium, qui Solariegos appellantur, de quibus etiam agit Ioann. Garcia de expenſsis, cap. 9. num. 62. & ſseqq. & de nobilit. gloſsſs. 18. num. 42. Otalora de nobilitate par. 2. cap. 4. num. 8. Gregor. Lopez in l. 3. tit. 25. par. 4. verb. Solariego, Didac. Perez in l. 2. tit. 11. lib. 4. Ordin. Baeza de inope debit. cap. 2. num. 24. & Gomez de Meſscua de poteſstate in ſse ipſsum lib. 2. cap. 17. num. 18.

Sed an

^† eiuſsmodi terræ, & poſsſseſsſsiones incommodum commendararirum cedant, & veluti in ſsolatium amiſsſsorum tributariorum, vel Regi Regioq́ue eius fiſsco applicentur, non ſsemel vidi in quæſstionem vocari. Et pręcipuè in quadam cauſsa illuſstriſsſsimi Marchionis de Oropeſsa, qui ſse non ſsolùm Commendatarium, ſsed dominum titularem eſsſse prætendebat locorum, & Indorum ubi terræ vacaverant. Verùm nihilio magis obtinere potuit, quia licèt in feudis id conſstitutum ſsit, & terræ, ac reliqua bona recedentium vaſsſsallorum dominis cedãtcedant, ut communiter docent omnes Auctores ſsuprà relati, in noſstris tamen Indis contrà ſsentiendum, & obſservandum videtur,

^† cùm Rex ac dominus noſster regulariter funder ſsuam intentionem quoad terras vacantes, ut poſst alios probat Bobadilla in Politica lib. 2. cap. 15. num. 52. & Nos latiùs infrà lib. 5. trademus, & in ſspecie ſse eſsſse univerſsalem dominum omnium terrarum, montium, ac paſscuorum harum regionum, provinciarum pluribus ſschedulis, & proviſsionibus declaraverit, de quibus etiam ibidẽibidem tractabimus, ac per conſsequens, quas Indis reuctis, & aggregatis ex ſsua benignitate fruendas conceſsſsit, eiſsdem Indis deficientibus ſsibi reſservaſsſse videatur,

^† & iure, quod vocant Reverſsionis, Regio fiſsco addicendæ, & applicandæ ſsint, arg. text. in l. ſsi unus, §. pactus ne peteret, D. de pact. l. filio quem pater, D. de liber. & poſsth. ibi: Quia non translatus, ſsed redditus videretur, l. voluntate, §. fin. D. quibus mod. pign. ibi: In priſstinam cauſsam res redit reſsoluta venditione, optimus text. in cap. 1. de eo, qui finem fecit agnationi in uſsi. feud. cũcum multis alijs, quæ latè more ſsuo congerit Tiraq. in l. ſsi unquam, C. de revocand. donat. verb. Libertius, num. 35. Caſsſsan. in Catal. glor. mund. par. 10. conſsid. 5. Mareſscot. lib. 1. var. reſsolut. cap. 55. & lib. 2. cap. 23. à num. 3. Menoch. conſs. 2. num. 237. volum. 1. Cacheran. conſs. 7. num. 51. Monter à Cueva in deciſs. Arag 1. par. diciſs. 1. num. 8. & 14. & diciſs. 17. num. 37. & deciſs. 46. & 47. & alij paſsſsim, qui loquuntur in feudis, & ſsimilibus cauſsis, & reverſsionis ius favorabile eſsſse probantm atque etiam in correctorijs, & in damnũdamnum tertij ad mittendum, de quo alia etiam in ſsimili congero infrà lib. 2. cap. 27. num. 9.

Non tamen

^† facilè quævis Indorum fuga, & abſsentia ad ſspoliationem eorum trahenda eſst. Nam ut pupilli, poſsſseſsſsionem terrarũterrarum ſsuarum ſsolo animo non amittunt, l. pupillus 11. D. de acq. rer. dom. l. pupillum 19. D. de acq. poſsſseſsſs. l. ſsi is qui 27. in fine, eod. tit. Maximè quãdo ob iniurias, & vexationes, quas patiũturpatiuntur, ſse abſemtãtabſemtant, & abſcondũtabſcondunt, ut probat text. |

p. 215

elegans in l. fin. verſs. Otro ſsi dezimos, tit. 28. par. 3. quæ ideò tali in caſsu præſscriptionem ſsimilium prædiorum inhibuit. De qua etiam nunquam, vel parcè admittenda in prædijs nunquam, vel eorum, qui ſsimili privilegio fruũturfruuntur, latè agunt DD. per text. ibi in l. fin. C. in quib. cauſs. in integr. reſst. non eſst neceſsſs. l. 8. tit. 29. par. 3. l. 9. tit. 19. par. 6. l. fin. in fin. tit. 14. ead. par. Decius conſs. 556. num. 7. Caſsſsanæ. in conſsuet. Burgund. Rubr. 1. §. 8. num. 27. Menchaca de ſsucceſsſs. creat. lib. 1. §. 10. num. 49. & 60. & Sfortia Oddus, plures allegans, in tract. de in integr. reſstit. par. 2. q. 88. art. 5. nu. 53. Et Indi

^† quamvis reducantur, vel ex alijs municipijs in alia transſserantur, ſsua iura, & privilegia retinent, ex regula ſsubrogationis, ut per plura iura, & DD. concludit Curtius Senior conſs. 26. Bellon. conſs. 1. num. 8. Alberic. in l. ſsi uſsusfructus, D. quib. mod. uſsusfr. amitt. & Gail. lib. 2. obſservat. 61. num. 8. & 10.

CAPVT XXIV. De eisdem Indis sic redactis politice, & religiose, quantum fieri possit, instituendis, tollendisq idololatriae, ignaviae, nuditatis, atque ebrietatis vitijs, & alijs universae eorum nationifere connatis.

CAPVT XXIV. De eiſsdem Indis ſsic redactis politicè, & religiosè, quantum fieri poßit, inſstituendis, tollendiſsq́ idololatriæ, ignaviæ, nuditatis, atque ebrietatis vitijs, & alijs univerſsæ eorum nationiferè connatis.

SVMMARIVM CAPITIS Vigesimi quarti.

1 INDI ad municipia redacti, politicè inſstituendi ſsunt.
2 Gens nulla quantumvis barbara, ſsine legibus, & politia conſservari potest.
3 Homines, qui politia & legibus carẽtcarent, feris ſsimiles ſsunt.
4 Hunni quid honestum, vel inhoneſstum ſsit, penitus ignorant, ex Marcellino.
5 Moribus, ac legibus ordinandæ provinciæ, ex Caßiodoro.
6 Hiſspanorum mos appellandi, Beſstias, homines rudes, & impolitos, unde deſscendit?
7 Politicam inſstitutionem Indorum, & ſsaltim legi naturali conformem, multum curari iubet Concil. Limenſse, cuius verba referuntur.
8 Schedulis plurimis politica Indorum inſstitutio valdè commendatur, & Auctores, qui de ea agunt.
9 Naturalis legis præcepta, qui violant, armata etiam manu compeſsci poſsſsunt.
10 Indorum politica institutio non eſst difficilis, ſsi prudenter, & patienter de ea tractemus.
11 Hominũ genus nullum eſst ita ferox, quod excoli non poßit.
12 Natura nos ad mentem optimam genuit, & faciliùs eſst ſsecundùm naturam, quàm contra eam vivere, ex Quintiliano.
13 Naturale id poteſst dici, quod natura optimè ſsieri patitur.
14 Indi non ſsunt de antiquis ſsuis moribus ad contrarios illico traducendi ſsed paulatim, & ſsuaviter.
15 Legislator dicitur vivendi artifex, & qualiter leges iuxta regiones, & perſsonas aptare debeat?
16 Legislator, & Gubernator etiam Barbarorum, quibus præſst, utilitati, & commoditali conſsulere debet, ex Cicer.
17 Indi omnes eiſsdem legibus, & præceptis politicis gubernari non poſsſsunt, & quare?
18 Regio quælibet ut ſsuo aẽre, ac terminis, ita ſsuis legibus, & moribus definitur.
19 Leges aliæ alijs gentibus placent, nec generales in diverſsis provincijs ſsufficiunt.
20 Ritus, & conſsuetudines Indorum. & aliorum infidelium, legi naturæ, aut Chriſstianæ Religioni non repugnãtes, eis relinqui poſsſsunt, quando convertuntur ad Fidem.
21 D. Greg. Magni inſsignis locus refcrtur.
22 Duris mentibus ſsimul omnia abſscindere impoſsſsibile eſst.
23 Locum ſummũſummum, qui aſscendere nititur, gradibus, non ſsaltibus elevatur.
24 Cap. inſsideles 24. q. 4. cap. ad menſsam 11. q. 3. cap. ſsicut 9. verſs. Nullus, de Iudæis, expenduntur, & illuſstrantur.
25 Indis converſsis quatenus liceat maiorum ſsuorum traditiones retinere.
26 Decreta plura Indici Senatus referũturreferuntur, quæ iubent, Indis antoquas ſsuas bonas conſsuetudenes conſservari.
27 Eccleſsia ſsemper, ubi potuit, infideliũinfidelium converſsorum ritus, & feſstivitates retinuit, cauſsam tamen earum ad Chriſstianum cultum raducens, & exempla.
28 Breviarij veteris elegantia verba referuntur.
29 Bituricenſsium Lanionum notabilis, & Gentilica conſsuetudo refertur.
30 Schedula Regia adducitur, & latè explicatur, quæ iubet, ne Indis baptizandis capilli tondeantur.
31 Indorum conſsueto, nutriendi, & habendi capillos promiſsſsos, non eſst contraria religioni, aut legi naturali.
32 Capillorum longitudine, & promiſsſsione plures nationes uſsæ ſsunt, & hodie utuntur.
33 Capillorum dignitas, & oramentum, ex D. Ambroſs. & alijs.
34 Conſsilij ſsupremi Indiarum decretum refertur contra Religioſsos, qui in Philippinis inſsulis Indos Sinas, Sãgleies dictos, religionis occaſsione tondebant.
35 Nomen quod Indus habebat tempore infidelitatis, ſsi converſsus retineat, eſst ſsignum quòd adhuc manet inſsidelis.
p. 216
36 Nomina ſsuæ gentilitatis ab Indis cõverſsis retineri Cõcil. Limenſs. prohibet, & quare?
37 D. Paul. 1. Corinth. 11. locus exponitur.
38 Comam, qui delicatè nutriunt, pexunt, & criſspant, effœminati cenſsentur, & ſsemper notati ſsunt etiam à Poëtis, & Ethnicis Scriptoribus.
39 Capilli moles, & nimis criſspati, & compoſsiti in viris, ſsunt luxuriæ nutrimentum, & infandæ Veneris pabulum.
40 Levitici locus cap. 19. Non attondebitis in rotundum caput veſstrum, exponitur.
41 Capillorum promißio, & nimia cura his temporibus à noſstris introducta, hoc est abuſsus, En criar, i rizar guedejas, i copetes, reprehenditur.
42 D. Ambroſs. tanquam fœminas notat, & ſsugillat viros, qui comam nimis curant, pexunt, & criſspant.
43 Criſspati, & calamistrati qualiter eleganti quodam epigrãmate reprehendãtur.
44 Godefridi Ambianenſsis Epiſscopi factum contra nutrientes, & criſspantes capillamentum.
45 D. Tyburtij Martyris verba notabilia referuntur contra molles, & criſspatos; & quòd Chriſstus dedignatur eos ſservos habere.
46 Incestæ cum matribus, filiabus, aut ſsororibus coniunctiones Indis permittendæ non ſsunt. Auth. de incest. nup. §. 1. collat. 2. ponderatur, & emendatur, ibid.
47 Sodomia, hominumq́ue devoratio, aut immolatio, omninò Indis prohibenda eſst: & de ſsodomiæ detestatione, & quòd hæreſsim ſsapit. D. Ioſseph Vela, Senator Granatenſsis meritiſsſsimus, laudatur, ibid.
48 Corporum humancrũhumancrum ab alijs hominibus voratorum reſsurrectio qualiter futura? remißivè ad Ioan. Fileſsacum.
49 Idololatria eſst ſscelus omnium gravißimũ, & Deo maximè infenſsum, & ſsummopere ab Indorum animis extirpandum.
50 Idololatriam, qui permittit gubernator, graviter delinquit.
51 Amaſsias Rex, in alijs rectus, ob id tamen notatur 4. Reg. 14. quòd idololatriam non abstulit.
52 Excelſsa vocat ſscriptura idola, & idololatriam, quia in mõtibusmontibus, & cacuminibus, ut plurimùm, exercebatur.
53 Idololatriam Indi plures etiam iam converſsi, ob ſsocordiam gubernat orũorum, & prædicatorum, in montibus, & in antris exercent.
54 Miniſstros diaboli, qui Indis idololatriã ſsuadent, ab eorum conſsortio ſseparandos eſsſse, ex Concil. Limenſsi.
55 Fr. Bernard. de Cardenas egregius Concionator Franciſscanus, refertur, & laudatur.
56 Indorum idololatria, ut omninò vitetur, & extirpetur, Rex noſster, & eius Senatus multum vigilare, & providere debet.
57 Concilij Africani locus refertur de ido lolatria, quæ in Africæ abditis exercebatur.
58 L 3. & 4. C. de paganis, & aliæ ſsimiles in Cod. Theodoſs. de idololatria extirpanda agentes, referuntur, & illustrantur.
59 Ignaviæ, & deſsidiæ vitium Indis commune ſsumma cura corrigi debet.
60 Indi, qui nudi incedunt, ſsuadendi ſsunt, ut vestes aſsſsumant.
61 Nuditas corporis humani licèt non ſsit intrinſsecè mala, naturali tamen pudori repugnat, & ad vitia provocat, & in omni honeſsta Repub. prohibetur.
62 Nuditatem aliqui hæretici probarunt, & Auctores qui de eius vitio, & damnis ſseribunt.
63 Florales, & Lupercales RomanorũRomanorum ludi, quia à nudis celebrabantur, reprehenſsi.
64 Polyxena laudatur ob curam in verẽdis corporis partibus, dum interficiebatur, tegendis.
65 D. Franciſsci nuditas coram populo, quo pacto excuſsetur à D. Bonaventura.
66 Americi Veſsputij opinio circa Indorum nuditatem, taxatur.
67 Nuditatem in pudendis tegere naturale eſst, & primorum parentum documentum, ex D. Auguſst.
68 D. Pauli locus 1. Corint. 12. de honeſstandis, hoc est tegendis, ignobilioribus nostri corporis partibus, expenditur.
69 Ebrietatis vitium Indis cõmunecommune, & valdè pernicioſsum tollendum eſst.
70 Indi frustra docentur Chriſstianam Religionem, ſsi ab eis ebrietatis vitium non removetur, & num. 73.
71 Ebrietas eſst dæmon voluntarius, & malitiæ, ac perfidiæ, ſsive idololatriæ mater, & alia dea, & num. ſseqq.
72 Exodi locus cap. 32. explicatur.
73 Concilium Limenſse compotationes Indorum ido lolatriæ fomentũfomentum appellat, & protestatur eis non ſsublatis Fidem inter illos firmari non poſsſse.
74 Indorum ebrietatem tolli, ac puniri, & radices quibus inebriari ſsolent prohiberi, plures Regiæ ſschedulæ iubent.
75 Potiones de Chicha, Sora, Pulque, & aliæ quibus Indi inebriari ſsolent, referuntur, & |
p. 217
Auctores qui de illis agunt, & de ebrietate Indorum.
76 Matrimonium ab Indis ebrijs contractũ an valeat? remißivè.
77 Ebrietatis damna & vitia, plures Auctores exaggerant, qui referuntur.
78 Priſstini exemplum ex Tertull. qui ob temulentiam à Fide deſscivit.
79 Compotationes Indorum privatæ, & non multum damnoſsæ, acriter puniendæ no n ſsunt.
80 Naturali vitio parcendum eſst.
81 Indis connivendum eſst, ſsi aliquando in ebrientur, cùm ſsint plures gentes valdè politicæ, quæ ordinaria temulentia lætantur.
82 Hiſspani, & præſsertim Magiſstratus, & Parochi, qui Indis vinum vendũtvendunt, & alias potiones, quibus inebriantur, magis peccãtpeccant, quàm ipſsi Indi.
83 Salutis ſspes nulla reſstat, quãdoquando ab ijs venena porriguntur, à quibus antidotum expectatur.
84 Vxores, & famulos viventes ſsimul cũcum maritis, vel dominis defunctis Indi cremare, vel ſsepelire ſsolebant, & quòd hæc prava conſsuetudo illis tollenda ſsit.

INdorvm

^† in certa loca, & municipia reductionem, & cõtunctionemcontunctionem, neceſsſse eſst, ut prudens, Chriſstiana, & politica gubernatio ſsequatur, eorundem moribus, & fini, qui prætenditur conſsentanea. Nulla

^† quippè gens ita barbara, aut ferina reperiri poteſst, quæ ubi in populum ſsociari cœpit, aliquibus legibus, aut moribus non regatur, vel ſsine iuſstitia, & politia conſservari poſsſsit, ut docuit D. Auguſst. lib. 2. de Civitat. Dei cap. 21. Bart. per text. ibi in l. omnes populi ante num. 1. de iuſstit. & iur. ubi ait, ſsolos ſsilveſstres homines, his carere, quia etiam populo carent; quem ſsequitur Navarr. in cap. novit, num. 86. de iudicijs, & Petr. Faber lib. 2. ſsemeſstr. cap. 2. pag. 20. ubi inquit,

^† tales homines, qui politiâ, & legibus carent, non in hominum genere: ſsed potius in ferarum, & bipedum beſstiarum numero cenſseri debere, exemplum de Hunnis adducens, quos Marcell. lib. 31. hiſst. tradit, nullius

^† legis, religionis, vel ſsuperſstitionis reverentiâ diſstrictos, inconſsultorum animalium ritu, quod honeſstum inhoneſstumvè ſsit penitus ignorare. Cui conveniunt alia, quæ Ego congeſsſsi 1. tom. lib. 2. cap. 7. ex num. 13. Caſsſsiod. lib. 5. epiſst. 39. ſsic inquiens:

^† Decet provincias Regno noſstro, Deo auxiliante, ſsubiectas, legibus, & bonis moribus ordinari, quia illa vita verè hominum eſst, quæ iuris ordine continetur. Nam belluarum ritus est ſsub caſsu vivere; quæ dum rapiendi ambitu feruntur, improviſsa temeritate ſsuccumbunt, &c. & noviſsſsimè Cæſsar Barthius lib. 3. adverſs. cap. 5. vol. 116. ubi

^† hinc deſscendiſsſse putat morem Hiſspanorum, & Italorum, dum Beſstias appellant homines rudes, & impolitos, & tradita à Lælio Biſsciola lib. 1. horar. ſsubſsec. cap. 21. ubi proſsequitur, qui olim, & qui hodie Barbari dici poſsſsint.

Et in terminis noſstrorum Indorum,

^† eandem politicæ inſstitutionis curam multum requirit, & commendat Concil. Limenſse ſsecũdum, Can. 113. pag. 69. ibi: Que ſse enſseñe àlos Indios à vivir con orden, i policia, i tener limpieça, i honestidad, i buena crianca; i que como acostumbran los Chriſstianos, digan la bendicion à la meſsa, i den gracias deſspues de comer. I quando van à dormir ſse encomiendẽ à Dios: i à menudo ſse perſsinen, i ſsantiguen, i digan el Credo, i el Pater noster, i el Ave Maria, en lo qual todo principalmente ſsean inſstruidos los Caciques, i Mayorales, para q̃ los demas tomen exemplo. Et adhuc meliùs idem Conc. Limenſse tertium actione 5. cap. 4. pag. 204. ſsic inquiens: Cùm vita Christiana, & divina, quam Fides Evangelica docet, exigat naturali ratione, atque homine nõnon indignam, vivendi conſsuetudinem. Cùmq́ue ſsecundùm Apoſstol. 1. Corint. 15. priùs animale ſsit, deinde quod ſspirituale; illud vehementer parochis omnibus, cæteriſsq́ue ad quos Indorum cura ſspectat, commendandum duximus, ut in primis dent operam ſsedulam, ut ferinis, atque agrestibus moribus depoſsitis, humanis, ac politicis inſstitutis Indi aſsſsuefiãt. Cuius generis ſsunt, ut ad templa non ſsordidi, atque incompoſsiti, ſsed lot & pexi, & mundi veniant: ut fœminæ caput velamine aliquo iuxta Pauli Apoſstoli 1. Cor. 11. inſstitutionẽ tegant, ut domi menſsas cibo, lectos ſsomno capiendo adhibeant; ut domus ipſsæ non caulas pecudum, ſsed hominum habitatione ordinæ, mundicia, decore referant. Ac ſsi quæ ſsunt alia eiuſsmodi, quæ ſsanè non violento, & mo|

p. 218

leſsto imperio, ſsed paterna potius cura, & gravitate pergantur.

Idem quoque

^† Pijſsſsimi noſstri Reges ſsedulò, & enixè plurimis ſschedulis, inſstructionibus, ordinationibuſsq́ue curarunt, quæ reperiuntur in 1. tom. impreſsſs. ex pag. 318. & in. 4. ex pag. 269. ubi, inter alia, elegans quoddam & ſsatis providum ſummariũſummarium apponitur, multarum rerum quæ ad politicum IndorũIndorum ſstatum ſspectãt. De qua cura meminit etiam Anton. de Herrera in hiſst. gener. Indiar. decad. 3. pag. 189. 365. & 370. & alibi paſsſsim, & benè proſsequitur alijſsq́ue documẽtis, ſsuo Marte confictis, illuſstrat, Ioan. Matienç. in tract. M.S. de moderat. Reg. Peru, 1. par. cap. 14. & ſseqq. Acoſsta in eleganti tract. de procur. Ind. ſsalute, præcipuè lib. 3. per totum, Boter. in relat. univerſs. lib. 3. ex pag. 77. Torquem. in Monarch. Indian. lib. 5. pag. 686. & 734. & Fr. Alfonſs. Fernand. Dominican. in hiſstor. Eccleſsiaſst. noſst. temp. lib. 1. cap. 51. & 52. ubi laudat Motum proprium Pij V.P.M. quo hæc polities Indorum maximè commendatur, & ut legis naturalis præcepta obſservare cogantur,

^† quæ qui violant, armatâ etiam manu compeſsci, & puniri poſsſse, multi opinãturopinantur, quorum Ego latam mentionem feci, dict. lib. 2. cap. 12. ex num. 1. & noviſsſsimè Scacc. in tract. de ſsentent. & re iudicat. gloſsſs. 1. q. 1. num. 169. & 225. & Martin. Mager. de advocatia armata cap. 9. num. 430. cum ſseqq. pag. 377. ubi hanc rationem inter alias adducit ad bellum legitimè infidelibus inferendum, & dominium, ſsive patrocinium eorum acquirendum. Qui duo Auctores addendi ſsunt alijs à Nobis adductis dict. cap. 12. & ſseqq.

Neque eſst

^† cur hæc Indorum inſstitutio alicui difficilis videatur, barbaram eorum naturam, & propenſsionem obijcienti. Nullum quippè

^† hominum genus ita rude, aut ferox reperiri poteſst, quod patiẽtiâ, ſsolertiâ, & prudentiâ excoli non poſsſsit, ut præclarè docuit Plin. Iun. in ſsuis epigramm. inquiens:

Sic hominum ingenia flecti duciq́ue per artes Non rigidas docta mobilitate decet

Et Ego alia adducens, eodem lib. 2. cap. 8. num. 8. 90. & 92. eleganter Acoſsta lib. 1. de procurat. Indor. ſsalut. cap. 8. & 17. & lib. 5. cap. 15. Et in ſsimili Quintil. lib. 12. inſst. orat. cap. 11. ubi hanc obiectionem ignaviæ inſstituentium potius quàm inſstituendorum ruditati, his verbis attribuit: Longam eniam facit operam, quod repugnamus: brevis eſst inſstitutio vitæ honeſstæ beatæq́ue ſsi credas. Natura enim

^† nos ad mentem optimam genuit: adeò q́ue diſscere meliora volentibus promtum eſst, ut verè intuenti, mirum ſsit illud magis, malos eſsſse tam multos. Nam ut aqua piſscibus, ut ſsicca terrenis, circũfuſsus nobis ſspiritus volucribus convenit: ita certè faciliùs eſsſse oportebat ſsecundùm naturam, quàm contra eam vivere: & non minus benè, quin potius ad rem, de qua agimus, accomodatius lib. 9. cap. 4. ſsic inquiens: Quorum ſsi fieri nihil melius licebat, ne domibus quidem caſsas, aut veſstibus pelliũ tegmina, aut urbibus montes, ac ſsilvas mutare oportuit. Quæ porrò ars ſstatim fuit? quid non cultu miteſscit? cur vites corecemus manu? cur eas fodimus? rubos arvis excidimus? terra & hæc generat. Manſsuefacimus animalia? indomita naſscuntur. Verùm

^† id eſst maximè naturale, quod fieri natura optimè patitur.

Quæ ſsententia

^† eò faciliùs, & ſsuaviùs in noſstris Indis locus habebit, ſsi de uno extremo ad aliud non transferantur; nec ſstatim velimus eos Hiſspanis legibus moribuſq́;moribuſque cẽſseri, ut relato eleganti Plutarch. loco in Politica ad Trajanum, optimè docet, & probat Acoſsta d. lib. 3. de procur. Indor. ſsalut. cap. ult. pag. 380. Semper

^† enim prudens Legiſslator, qui meritò, vivendi Artifex, appellatur ab Adam Contzen lib. 15. politic. cap. 6. §. 2. leges ſsancire, & aptare debet iuxta regionũregionum, quibus ſscribuntur, temperiem, diſspoſsitionem, conditionem, & capacitatem, cap. erit autẽ lex, 4. diſstinct. cũcum ſsimilibus, quæ adduxi ſsuprà cap. 4. num. 91. & ſseqq. Et

^† induſstriâ, atque humanitate ſsuâ earum utilitati benignè conſsulere, quamvis immanes, ac barbaræ ſsint, ut ſscriptũ reliquit M. Tullius in epiſst. ad Quint. Fratrem, ſsic inquiens: Quòd ſsi te ſsors Afris, aut Hiſspanis, aut Gallis præfeciſsſset, immanibus, ac barbaris nationibus, tamẽtamen eſsſset bamanitatis tuæ conſsulere eorum commodis, & utilitati ſsalutiq́ue ſservire. Quem locum adducens Fr. Ioan. à Ponte in conven. utriuſsq. Monarch. lib. 3. cap. 21. §. 1. optimè diſsſserit, an iuſstè potuerit Cicero Hiſspanos eo tempore barbaros, ac immanes vocare?

Vnde benè advertit Michaẽl Balboa Cabello in miſscellan. Anſstr. Manuſscripta, non eſsſse

^† omnes Indos in communi eiſsdem legibus, ac præceptis politicis inſstituendos, cùm conſstet, inſspecto tempore ſsuæ infidelitatis, varijs ubiq́ue legibus, ac moribus gubernari ſsolitos fuiſsſse; prout varij erant ipſsi Reguli, quibus ſsuberant, hoc eſst los Caciques, ò Curacas. Et quia, ut rectè etiam quidam, ſscripſsit: Quæliber

^† regio non magis ſsuo aẽre, aut terminis, quàm ſsuis moribus definitur. Et aliæ

^† alijs gentibus leges placent, ut latè proſsequitur Tiraq. in l. 7. connub. num. 19. & DD. per text. ibi in c. 1. de cõſstit. lib. 6. ubi dicitur, lege generali definiri non poſste, quid in varijs, & diverſsis provincijs ſsit obſservandũ.

p. 219

Et nõnon minus rectè

^† Ioſseph. Acoſsta d. cap. ult. & in hiſst. natur. & morali Indiar. lib. 6. cap. 2. in fin. dũdum tradit, quòd etſsi Chriſstianis, ut diximus, moribus, diſscriplinâq́ue noſstrâ ſsint quidem barbari paulatim imbuendi, & omnes ſsacrilegæ ſsuperſstitionis, aut barbaricæ feritatis ritus ſsenſsim amputandi: attamẽ ſsi qua in re illorum mores à religione, & iuſstitia non diſscrepant, facilè eos immutãdos non eſsſse, ſsed patrias eis, ac gentilitias cõſsuetudines, ab æquo non abhorrentes, relinquẽdas, & ſsecundùm eas ius dicendum. Cuius doctrinę luculentũluculentum Auctorem profert

^† Greg. Magn. lib. 10. Regiſst. epiſst. 71. ubi conſsuluit, Anglis recenter ab Fidem converſsis, propria fana, & immolationes animalium, quibus anteà utebantur, relinqui debere; dum tamen hæc in cultum veri Dei convertere ſsuadeantur: Nam

^† duris (inquit) mentibus ſsimul omnia abſscindere impoſsſsibile eſsſse non dubium eſst: quia

^† is, qui locum ſsummum aſscendere nititur, gradibus, vel paßibus, non autem ſsaltibus elevatur.

Et potuit etiam, ad eandem ſententiãſententiam magis fulciendam, expendere

^† text. in l. fin. C. de Paganis, cap. infideles 24. q. 4. cap. ad mẽſsam 11. q. 3. cap. ſsicut 9. verſs. Nullus etiam, de Iudæis, cap. ult. de divort. cum traditis à D. Thom. in 2. 2. q. 10. art. 11. quem ibidem reliqui Theologi communiter ſsequuntur, & Covarruv. Azor. & alij Auctores, quos Ego recenſsui 1. tom. lib. 2. cap. 14. numer. 29. & 30. Fr. Thom. à Ieſsu de procur. omn. gent. ſsalute, pag. 172. & 504. Anton. Riccullus de iur. perſson. extra Eccleſs. grem. exiſst. lib. 2. cap. 18. num. 3. & de noſstris Indis agens, ultra Acoſstam ubi ſsuprà, Zurita in libello de quæſstionibus concernentibus materiam Indorum, quæſst. 25. ubi hinc deducit,

^† licere Indis, indifferentes maiorum traditiones ob ſsolam antiquitatis obſservationem retinere, dummodò in eis nihil impium, vel ſsuperſstitioſsum detegatur; quamvis in eo rerum genere aliquatenus virtutis modus excedatur, ex traditis à D. Thom. 1. 2. quæſst. 18. art. 11. & quæſst. 72. art. 9. & in 2. 2. q. 21. art. 3. Nam ſsi exceditur, non debet permitti, nec excuſsationem præſstare, iuxta ſsententiam B. Ambr. epiſst. 15. cuius elegantia verba ſstatim n. 42. citabimus.

Et extant

^† plura Regia Indici Senatus decreta, quæ idem expreſssè iubent, ut ipſse Acoſsta teſstatur, & præcipuè nobilis quæ dam ſschedula Valliſsol. 6. Auguſsti ann. 1555. quæ antiquas & bonas Indorum conſsuetudines naturali legi, aut Chriſstianæ politi ei non adverſsantes, eiſsdem relinqui iubet, & noſstris moribus, prout melius viſsum fuerit, accommodari, & alias reperies in 4. tom. impreſsſs. pag. 355. & 356. In quo

^† veterem Eccleſsiæ ſstylum amplectitur, quę Gentilium ſsuperſstitiones, & feſstivitates multoties in eorum ſsolatium retinuit, cauſsam tamen earum immutans, ac veluti ſsacris ritibus expians, & in religionis noſstræ meliorem obſservationẽ traducens, ut præter locum, & exemplum Gregor. Magni, de quo ſsuprà, Cereorum feſstivitate, & alijs ſsimilibus agens, obſservat Beda in lib. de temp. rat. cap. 10. Baron. in Martyrolog. 2. die Februar. & Equeſstribus certaminibus, primâ die Auguſsti in honorem natalis Claudij Cæſsaris, vel ædium Martis conſsecrationis fieri ſsolitis, teſste Dione lib. 6. & poſsteà ad feſstivitatem vinculorum ſsancti Petri, quæ eâdem die celebratur, religiosè ab Eccleſsia translatis, idem Baron. eâdem die, Durand. in rational. divin. offic. lib. 7. Rutil. Bẽzonius de anno Iubilæi lib. 3. cap. 5. in fin. & lib. 4. cap. 12. pag. 464. Noſster ſsæpè laudatus D. Laur. Ramirez de Prado in Pentecõtarc. cap. 49. pag. 347. & ſseqq. & Fr. Ioan. à Ponte in conven. utriuſsq. Monarch. lib. 3. cap. 13. pag. 91. ubi

^† veteris Breviarij verba ad hoc nimis conducentia recenſset, quæ ſsic habent: Perſspiciens (Eccleſsia) quòd non de facili eos à tali conſsuetudine revocaret, cogitando tractavit, ut obſservantia ſsic maneret, ſsed potiori nomit militaret.

Et cõducitconducit notabile Arreſstum Senatus Pariſsienſsis, quod refert Mornacius in d. l. fin. C. de Paganis, circa conſservandam

^† conſsuetudinem Lanionum Bituricenſsium, qui bovem pinguem, multis ſsertis redimitũredimitum, Bacchanalium tempore circumvehunt, & poſsteà eius carnes dividunt, & percarè coẽmentibuscoemmentibus tribuunt; ac deinde convivia coreaſsq́ue ſsimul agitant.

Vnde poſsſsumus deducere rationem decidendi ad aliam

^† ſschedulam ann. 1581. quæ reperitur in 4. tom. impreſsſs. pag. 360. & iubet, ut Indis, qui baptizandi ſsunt, capilli non tõdeanturtondeantur, quorum ipſsi prolixitate, & uſsque ad ſscapulas extenſsione in multis provincijs plurimum gaudent; ita ut infamiæ, & graviſsſsimi ſsupplicij loco habeant, ſsi quem fortè tonderi contigerit. Hæc etenim

^† conſsuetudo illis ægrè ferentibus, immutanda non eſst, cùm neque religioni, neque legi naturali repugnet. Quin potius & olim, & hodie plurimæ nationes eâdem uſsæ, vel uti reperiantur,

^† ut de Lacedæmonijs teſstatur Plutarch. in Lyſsandro, de Luſsitanis, Alex. ab Alex. lib. 5. Genial. cap. 14. & de omnibus Hiſspanis in communi Cæl. Rhodig. lib. 18. lect. antiq. cap. 21. col. 674. & lib. 9. cap. 29. Raviſs. Textor. in officina, 1. tom. pag. 370. & 372. de Gallis, inde |

p. 220

Comatis dictis, Plin. Ammian. Marcel. & alij, de Perſsis Herod. de Britannis Cæſsar, de Ger manis Cornel. Tacitus, & de Nazaræis Numerorum 6. verſs. 5. & latiſssimè Mendoça in lib. 1. Reg. cap. 1. num. 11. annot. 10. ſsect. 1. pag. 391. & ſseqq quorum, & aliorum teſstimonia congeſssit Anton. Hottom. in Dialogo de barba, & coma, Iunius eod. tract. de coma, Læl. Biſsciola, qui alios allegat, lib. 7. horar. ſsubſsec. c. 5. & de Galliæ Regibus Pet. Greg. lib. 3. de Repub. cap. 2. & de ritu nutriendi tondendivè capillos, multa eruditè cumulãs, Clemens Alexand. & eius interpres Hervetus lib. 3. Pædeg. cap. 11. D. Paulin. epiſst. 4. ad Severum, Sixtus Senenſsis lib. 5. Biblioth. annot. 244. Guevara in c. 3. Habac. Alphon. Mẽdoça in quodlibet. quæſst. 5. expoſs. Pineda in Iob cap. 1. num. 20. Lipſsius in Tacitum cap. 14. Titaq. in Alexan. lib. 5. cap. 18. Rader. in Martial. lib. 3. epig. 6. & lib. 9. epig. 17. Quibus favet,

^† quod de capillorum dignitate, & ornamento, vltra Ovid. Petron. Apuleium, & alios ſscribit D. Ambr. lib. 6. Hexamer. inquiẽs, Comam reverendam eſsſse in ſsenibus, vener abi lem in Sacerdotibus, decoram in adolcſscentibus, eomtam in mulieribus, dulcem in pueris. Tolle arboris comam, arbor ingrata eſst: tolle humani capitis capillũcapillum, toto pulcritudo flaceſscit. Et noviſssimè, & latiſssimè plura eruditè congerens D. Anton. Cabreros in tractat. de metu lib. 2. cap. 48. per totum.

Quam ob cauſsam ſsupremum Indiarum Cõſsilium me cum alijs collegis ita cenſsente,

^† iuſstè proximis hiſsce diebus quorundam Religioſsorum ſstylum damnavit, qui in inſsulis Philippinis Indos Sinas, vel Iaponios, quos ibi Sangleies vocant, ad fidem, & Religionem noſstrã admitti cupientes, non niſsi priùs uſsque ad cutem tonſsos, baptiſsmo donabant, eam huius facti excuſsationem prætexentes, quòd relictis capillis, facilè cũcum alijs infidelibus, qui eis valdè promiſssis utuntur, miſscebantur, & in gentiliſsmum recidivabant; quod tonſsi, propter verecundiam, aut infamiam, quæ inter eos ex taſsione contrahitur, facere non audebant. Tantum quippè ſsacramentum ex capillis (ut dicũtdicunt) ſsumi, vel pendere nõnon debet, & exemplum pernicioſsum viſsum fuit, ut quos Dei amor vel timor in fide ſsemel recepta non continebat, ob ſsolam abraſsi capillamenti notam, retineri iudicarentur.

Quamvis non ignorem

^† in Iudæis recenter converſsis, ſsumi ſsolere indicium, quòd in Iudaiſsmo perſseverent, ex eo quòd priſstinum nomen retineant, & ex alijs ſsimilibus ſsignis, quæ doctè proſsequitur Menoch. de arbitrar. caſsu 547. num. 5. quam ſsanè rationem addere poſsſsumus Concilio Limenſsi III. act. 2. cap. 11. pag. 121.

^† vbi eandem retentionem nominis Gentilitatis in noſstris Indis prohibet, his verbis: Ne in Indorum baptiſsmo, & matrimonio falli ſsæpè cõtingatcontingat, dũdum ignoti illud repetũtrepetunt, omnino vetẽturvetentur Gẽtilitatis, aut ſsuper ſstitionis ſsuæ nominibus uti: ſsed omnibus Christianis aſsſsueta nomina in baptiſsmo apponantur. Cognomina verò ut invicem diſscernantur, maſsculi quidem paterna, fœminæ materna retineant.

Neque his repugnat

^† locus D. Pauli 1. Corint. 11. ubi videtur docere, naturâ inſspectâ, comæ nutritionem in viris ignominioſsam eſsſse, dum inquit: Hæc ipſsa natura docet vos, quòd vir quidem ſsi comam nutriat, ignominia eſst illi, mulier autem ſsi comam nutriat, gloria eſst illi. Quod idem teſstatur gloſs. per tex. ibi in cap. prohibete 21. diſstinct. 23. debet enim intelligi de natura, ſsive conſsuetudine Provinciæ, quæ hãchanc inter viros, & fœminas circa comæ nutritionẽ differentiam ſservavit, quæ cõmunior inter omnes gentes fuiſsſse reperitur. Aut ubi homines comam nutrientes, effœminati animi indicium geſstabant, vt ibidem D. Chryſsoſst. addit, hoc eſst, non ſsolùm comam nutriebant, & protendebant, ſsed criſspaturis, & calamiſstris utentes, nimio luxu, & cultu fœminas exæquabant, aut excedebant. Hoc enim

^† non modo apud Sanctos, & Chriſstiancs Patres, verùm & apud Ethnicos Scriptores laſscivoſsq́ue Poëtas ſsempervitio, & probro datum fuit, vt patet ex Seneca in epiſst. 115. & 126. & in quæſst. nat. lib. 7. & de brevit. vitæ cap. 12. Clemen. Alexan. lib. 3. Pædag. cap. 3. Cyprian. in lib. de lapſsis, Tertul. de cultu fœm. cap. 7. Ovid. lib. 1. de Arte amandi, & in epiſst. 4. Phæd. Hippol.

Sint procul à nobis iuvenes vt fœmina comti, Fine coli modico forma virilis amat.

Manil. lib. 1. Aſstronom. Martial. lib. 2. epig. 36. Horat. lib. 1. carm. od. 15.

Nequicquam Veneris præſsidio ferox
Pectes cæſsariem, grataq́ue fœminis
Imbelli cithara carmina divides.

Quo loco Lambinus, & alij commentatores, veluti per conſsequentiam deducunt,

^† molles capillos eſsſse luxuræ nutrimentum, & infandæ Veneris pabulum. Et idem ſsenſsit Syneſsius in Encomio calviciei, relatus à Rhod. dict. lib. 8. cap. 29. dum inquit: Nemo comatus, qui idem non ſsit Cinædus.

Talia laſscivæ faciant, concede, puellæ,
Aut ſsi quis male vir, quærit habere virum.

Contra quam mollitiem eſst illud Scripturæ

^† Levitici 19. Non attondebitis in rotundum caput veſstrum, hoc eſst, vt Septuaginta interpretes vortunt: Non cincinabitis caput vestrum.

Eàque propter, meritò

^† adverſsus morem, |

p. 221

ſsive potius corruptelam, his ultimis (heu!) tẽporibustemporibus (neſscio quo malo ſsidere) apud nos introductam, comãcomam nutriendi, torquendi, ac criſspandi, vultuſsq́ue fucandi, doctè, & graviter inſsurgit, pluribus Senecæ, & aliorum antiquorũ locis adductis, Pet. Ferd. Nauarrete in conſservat. Monarchiar. diſscurſs. 14. Illuſstr. Dom. D. Roder. Acuña Archiep. Bracharenſsis, in ſsuis commentarijs, ſsive notis ad 1. par. Decret. ſsuper d. cap. prohibete, num. 4. & 5. pag. 173. & 174. Et eis nõnon relatis noviſssimè, & acerrimè inſsignis I.C. Alphonſs. Carrança in libello, nũc cùm hæc prælo mandamus, vulgari linguâ, ſsed non vulgari eruditione in vulgus ſsparſso, cui titulum fecit, Contra los malos trages y adornos, part. 2. per totam, & Reverendiſs. Epiſscop. Chilenſsis D. fr. Gaſspar Villaroel in Concion. Quadrageſsim. 3. part. pag. 150. & ſseqq. & melius in Commentarijs ſsup. lib. Iud. cap. 10. pag. 392. §. 8. ubi quantum dedecet militem comtum cincinnatumq́ue eſsſse, & cap. 14. pag. 577. num. 11. ubi quòd contra cincinnatos criſspatoſsq́ue cuncti armantur Doctores. Sed nemo melius, eos qui tal a faciunt, reprehendit, & ſsugillat, quamvis ſse patriæ conſsuetudine tueantur, quàm D. Ambroſs. cap. 22. Deuteron. epiſst. ad Irenæum, ubi ſsic habet.

^† Quàm deforme autem virũvirum facere opera muliberial Ergo pariant, ergo parturiant, qui criſspant comam, vt fœminæ, & tamen illæ velantur, iſsti bellantur. Verùm habeant excuſsationem, qui patrios uſsus ſsequuntur, ſsed tamẽ barbaros, ut perſsæ, ut Gothi, ut Armenij: Maior quidem est natura, quãquam patria. Quem locũ quidam noſstri temporis Vates non invenuſstè

^† egregio hoc epigrammate adumbraſsſse videtur.

Si vir, ubi virtus? nemo ſsine viribus eſst vir. Si vir, ubi virtus maſscula digna viro?
Non vir ſsed virus populi, exitiumq́ue iuventæ Cur te fœmineum non pudet eſsſse marem?
Cur calamiſstrator diſscis criſspare capillos? Viribus indocilis, bellica ad arma rudis.
Pone enſsem iãiam, ſsume colũcolum, trahe pollice fuſsum, Non ſsexus, ſsed virtus efficit eſsſse virum.

Extatq́ue in eiuſsdem vitij deteſstationem

^† notabile factum Godefridi Ambianenſsis Epiſscopi, quod referunt Surius, & Molanus VIII. Novemb. & noviſssimè fr. Laurent. Landmeter de vetere Clerico lib. 1. par. 1. cap. 6. Quatenus in celebri quadam ſsolemnitate feſsti Natalis Chriſsti, illorum omnium oblationes, & dona reiecit, qui inſstar muliercularum intonsâ, & criſspatâ erant comâ, Quo facto (inquiũt) permoti, & cognita Antiſstitis auctoritate, certatim gladijs, & cultris, ſsibi capillum abſscindebant. Miſseros ſse exiſstimantes, ſsi ob comam, tanti viri benedictione privarentur. Et in Actis S. Sebaſstiani, de Torquato, mentiente ſse Chriſstianum, dixit

^† Tiburtius ad iudicem Fabianum: Credisne, vir Illuſstriſsſs hunc Christianum, qui in corporis ſsui lenocinio moliendo, capitis fimbrias admittit? Qui tonſsorem diligit? qui ſscapulis molliter geſstit? nũquam tales peſstes Chriſstus dignatus eſst habere ſservos ſsuos?

Sed ut ad inſstitutum redeamus, quemadmodum in hac re, & ſsimilibus, Indis Indorumq́ue moribus aliquantiſsper ignoſscendum, & deferendum eſst, ita in alijs omnino turpibus, & abſsurdis, nullo pacto (ut diximus) connivere debemus, ſsed omni ſstudio curare, ut ex eorum uſsu, & animis oxcidant. Quales ſsunt

^† inceſstæ cum matribus, filiabus, ac ſsororibus coniunctiones, quas plurima etiã irrationabilia amovent animalia, ut inquit tex. in auth. de inceſst & nefar. nupt. §. 5. collat. 2. ſsic enim legendum eſst, non admonent, ut ibidem rectè Contius advertit, & latè proſsequitur Tiraq. in l. 7. connub. gloſs. 1. par. 7. n. 47. & ſseqq.

Sodomiæ,

^† & Antropophagiæ vitium, hoc eſst humanarum carnium eſsus, cruentæ ac inhumanæ hominum immolationes, & ſsacrificia, & alia, quæ continentur in ſsummario, cuius memim ſsup. hoc cap. num. 8. & in Concil. Limenſsi Secundo act. 2. pag. 69. cum ſseqq. & Ego congeſssi in 1. tom. lib. 2. cap. 12. per totum, multa adverſsus eorum gravitatem, 7 ſsœditatem commentus. Quibus nunc addo Ritershuſsium ad Novel. part. 12. novel. 77. & 141. pag. 687. ubi plura adducit in deteſstationem ſsodomiæ, & nefarij cuiuſsdam Epiſscopi Itali, qui de eius laudibus librum ſscripſsit, clariſsſs. & eruditiſsſs. D. Ioſseph. Velam, Granatenſsom Senatorem meritiſssimum, in relect. cap. ult. de offic. ordin. 1. part. num. 94. fol. 44. cũ ſseqq. ubi Me etiam allegat, ſsive alligat potius, dum immeritum laudat, & D. Franc. Torreblanca de iure ſspirit. lib. 13. cap. 2. num. 23. & ſseqq. ubi probat, quòd ſsodomia, & beſstialis actus contra naturam, hæreſsim ſsapiunt, & ſsic in multis provincijs Inquiſsitores de eis cognoſscere ſsolent. Et de Antropophagia plura etiam noviſssimè videre poteris apud Ioan. Fileſsacum lib. 1. ſselect. cap. 8. ubi dilucidè explicat illam difficilem quæſstionem, in qua quidam ſscioli, qui carneis oculis divina cernere volunt, vix exitum inveniunt,

^† de reſsurrectione corporum humanorum, ab alijs hominibus devoratorum, & qualiter ea in ſsua integra ſsubſstantia reſsurgere poſssint, cum ratione cibi, in aliorum etiam hominũhominum ſubſtantiãſubſtantiam converſsa ſsint, qui æquè integri reſsurrecturi ſsunt.

Inter dicta porro crimina caput effert

^† idololatria, quæ (ut etiam dixi dict. cap. 12. ex num. 108.) ſscelus eſst Deo valdè infenſsum. im|

p. 222

pietas extrema, & iniquitas maxima, ad cuius flagitium obſtupeſcũtobſtupeſcunt cœli, & portæ eius deſsolantur, &, ut inquit Tertul. in lib. de idololatr. c. 2. Principale crimen eſst generis humani, ſsummus ſsæculi reatus, tota cauſsa iudicij: quibus alia addit Lud. Balleſst. in Onomatograph. verb. Idolum, Fr. Thom. à Ieſsu de procur. omn. gen. ſsalute, 2. par. lib. 11. pag. 821. Mendoça in 1. tom. lib. Reg. pag. 153. & 833. & noviſsſs. D. Franc. Torreblãca de iure ſspirit. lib. 9. cap. 3. per tot. & Dom. Epiſscop. Chilẽſs. Villaroẽl in lib. Iud. cap. 3. pag. 86. Quamobrem gubernator qui eidem Deo placere cupit, in ea extirpanda omnem curãcuram impendere debet,

^† ita ut niſsi hanc impleverit exiſstimare poſsſsit, nihil ſse in reliquis præſstitiſsſse, ut colligitur ex lib. 4. Reg. c. 14. Vbi

^† Rex Amaſsias laudatur, quòd rectum corãcoram Domino fecerit, ſstatim tamen hoc totũtotum deturpaſsſse ſsubijcitur, ob id, Quòd excelſsa non abstulit, adhuc enim populus immolabat, & adolebat incenſsum in excelſsis, Vbi noſster Abulenſsis meritò inquit, Regum, ac Gubernatorum famam, & præclara quævis facinora denigrare, huius e xecrandi vitij minus curatam extirpationẽ, & ultionem.

Ideò autem

^† Excelſsa pro idolis, vel idololatria, ſsacer Textus uſsurpat, quoniam frequenter idolatrantes cacumina montium, & alias ſsolitudines ad hoc faciendum quærebant, ut ultra alios advertit Procopius ibîdem, ubi iucos dæmonum Excelſsa interpretatur, nimirum quia non minus, quàm lucos, montes ad hæc ſscelera frequentabant. Vnde Tertul. lib. de pudicitia, mœchiam, ſseu fornicationem ita diſsſserentem inducit: Sciunt luci mei, & mei montes, & vivæ aquæ, ipſsaq́ue in urhibus templa, quantum evertendæ pudicitiæ procuremus, & alia tradens Villapandus in Ezech. cap. 20. verſs. 29. ibi: Quid eſst Excelſsum? Ioann. Mariana in ſscholrijs ſsup. Scriptur. ad eundem locum Reg. ibi: Altare idolorum vocabatur Excelſsum, quia in collihus erigebatur, Martinus Delrius in Adagijs ſsacris, 1. tomo, pag. 531. & noviſsſsimè Ioan. Fileſsac. 2. ſselect. cap. de cæremonijs, §. 7. pag. 171. & ſseqq. ubi de lucis & montibus plura eruditè congeſsſsit. Quo fortè ſsenſsu D. Hieronym. in epiſst. 7. ad Lætam ſsub initium, cùm ageret de ingenti Chriſstianæ Religionis per totum orbem progreſsſsu, idola ſsolùm in montibus, & ſsola relicta fuiſsſse, his verbis lætabundus oſstẽdit: Solitudinem patitur, & in urbe Gentilitas Dij quondãquondam nationum cum bubonibus, & noctais in ſsolis culminibus remanſserunt, &c.

Quod ſsanè

^† in noſstris hodis Indi in multis partibus durat, ubi Evangelium annuntiatum non eſst. Imò (quod magis dolendũdolendum eſst) etiam ubi iam annuntiatum, ſsed miniſstrorum ſsocordiâ minus ſsolidè animis converſsorum in fixum, & inſsinuatum, vel oblitterari permiſsſsum. De quo paſssim pij, & graves viri queruntur, inter quos Acoſsta lib. 1. cap. 14. & in alijs ſseqq. & lib. 5. cap. 9. 10. & 11. ubi de idololatria iſstorum barbarorum ſsatis prudenter ſscribit, & de remedijs contra eam, & evertendis idolorum ſsignis, & templis, Thom. à Ieſsu ubi ſsup. Conc. Limenſse 2. act. 2. cap. 97. cum multis ſseqq. ubi refert varias Indorum ſsuperſstitiones, & idolatrandi ſsormas, & docet, qualiter extirpandæ, & idola diſsſsipanda ſsint, & Concil. Limenſse 3. act. 2. cap. 42. pag. 145. ubi ſseriò iubet,

^† ut miniſstri diaboli, hoc eſst vetuli quidãquidam, & decrepiti Indi, qui ſsunt dæmonũdæmonum flamines, & arioli, ac magi ſsceleſstiſsſsimi, & Indos iam converſsos pervertere ſsolent, & ad antiquam idololatriam revocare, à cæterorum conſsortio ſseparentur, Torquemada in Monarch. Indiana lib. 15. c. 23. ubi plura de idololatrijs ſsecretis Indorum, & qualiter ab eis eradicari poſsſsint: & P. Paulus Ioſseph. ab Arriaga è Societate Ieſsu (de cuius vita, & obitu aliqua dixi d. 1. tom. lib. 1. cap. 7. num. 56.) in libello, quem de extirpatione idololatriæ Peruanorum Indorum ſscripſsit, & Regio Indiarum Conſsilio dicavit, & noviſsſsimè

^† Religio ſsus Pater, & verbi Dei, tum apud Hiſspanos, tum apud eoſsdem Indos ardens, & egregius Concionator Fr. Bernard. de Cardenas in alio eiuſsdem argumenti libello, ubi refert ſse ex mandato, ſseu commiſsſsione Provincialis Concilij Argentini, tunc temporis congregati, ad viſsitandas, & in Fide confirmandas aliquas Indorum provincias miſsſsum fuiſsſse, multaq́ue idolorum millia in montibus reperiſsſse, & infandas alias ſsuperſstitiones, & dæmonis ſsuggeſstiones, cùm & ipſsos montes, plurimas arbores, & lapides, & viliſsſsima, & ſspurciſsſsima ſsæpè animalia pro idolis colerent, eiſsq́ue litare, & ſsacrificare ſsolerent, & ad hoc liberiùs, & ſsine Parochorum metu faciendum, in ſsolitudines, antraq́ue, & ſspeluncas ſsecedere. Quod exigit,

^† ut tanto malo opportunis decretis, & remedijs à Pijſsſsimo Rege noſstro, & ſsupremo eius Indiarum Conſsilio obviam eatur, ut in ſsimili iampridem docuit Concil. Aſsricanum ſsub Bonifacio I. Canone 25.

^† ſsic inquiens: Inſstant etiam aliæ neceſsſsitates à Religioſsis Imperatoribus poſstulandæ, ut reliquias idolorum per omnem Africã iubeant penitus amputari: nãnam pleriſsq́ue in locis maritimis, atq;atque poſsſseſsſsionibus diverſsis, adbuc erroris iſstius iniquitas viget: ut præclpiant & ipſsa deleri, & templa eorum, quæ in agris, vel in locis abditis conſstituta nullo |

p. 223

ornamento ſsunt, iubeantur omnino deſstrui. Quod

^† ſstatim Imperatores iuſssiſsſse cognoſscimus, ex l. 15. 16. 17. 18. de Paganis, in Cod. Theodoſs. & l. 3. 4. & alibi ſsæpè eodem tit. in Cod. Iuſstin.

Ignavia

^† quoque, & deſsidia Indorum, quæ illis ferè omnibus naturalis eſsſse videtur, ut inquit Acoſsta d. lib. 3. cap. 9. in princ. & cap. 19. in fine, & nos latè 1. tom. lib. 2. cap. 7. n. 27. & ſseqq. & cap. 12. ex num. 23. & ſsuprà hoc lib. 1. cap. 4. ex num. 102. prudenter à gubernatoribus corrigi debet, ut diſscant ſsibi, & neceſsſsarijs Reipublicæ miniſsterijs conſsulere, & operari, & otium fugere, quod plurima vitia hominum pectoribus ingerit, ut multis etiam probavi dict. cap. 4. ex num. 126. Sed hoc tamen ſsub ea cautione, ne Hiſspani totum põdus eis relinquere velint, & ſsub alijs, de quibus latè etiam in ſsuperioribus egimus.

Nuditas

^† etiam totius corporis, vel ſsuperioris eius partis, quæ apud plures Indorum nationes communis eſst, omni item ſstudio illis diſsſsuadenda, & prohibenda eſst. Nam iuxta doctrinam D. Thom. 2. 2. q. 33. artic. 2. & q. 71. art. 2. & in 3. p.q. 82. art. 10. Licèt

^† nuditas nõ ſsit intrinſsecè mala, adhuc tamen negari nõ poteſst, vehe menter repugnare naturali pudori, ac honeſstati, quæ Reipublicæ maximè neceſsſsaria eſst. l. 1. C. de Maiuma, lib. 10. cum ibi notatis: & vitioſsam, ac damnoſsam eſsſse, vel ob id, quòd ad vitia, & peccata homines allicit, ut docet idem D. Thom. in 2. 2. q. 77. art. 4. & q. 145. art. 2. & q. 168. art. 1. ad 3. & in alijs locis relatis à Zurita in quæſstion. Ind. q. 16. ubi reſsolvit, eſsſse de genere earum rerum, quæ in malum ſsonant, & hoc efficere, ut nulla Reſspublica iuſstè hanc totalem nuditatem permittere poſssit. Et idem tradit Gaſsp. Sanch. ſsup. Iſsai. cap. 20. n. 8. diſsputans illam quæſstionem: An Iſsaias nudus ambulaverit? Alfonſs. à Caſstro adverſsus hæreſses, verb. Nuditas:

^† ubi refert, & damnat opinionem aliquorum hæreticorũhæreticorum, qui totalem nuditatem probabant, & laudabant; latiſssimè Tiraq. plura de nuditate congerens, in l. 4. connubiali, num. 12. cum multis ſseqq. Bobadilla, alios refens, in Politica lib. 4. cap. 10. fol. 91. Annæus Robeitus lib. 4. rerum iudicat. cap. 10. Baſsil. Pontius omnino videndus in tractatu de matrim. lib. 7. cap. 63. ubi plurima ab Annæo Roberto, eo non relato, tranſscripſsit, Simon Maiol. in dieb. Canicul. 2. tom. colloq. 1. de cultu, & oration. Deor. & noſster eruditiſsſs. D. Fran. Amaia lib. 3. obſservat. cap. 5. qui hac ratione poſst plures alios

^† graviter reprehendũtreprehendunt Florales, & Lupercales Romanorum ludos, ſseu feſstivitates, quæ à nudis celebrabantur, de quibus Ego etiam aliqua dixi 1. tom. lib. 2. cap. 14. num. 66. & latiùs cæteris hanc nuditatis materiam proſsequutus Merſsennius ſsuper Geneſsim, pag. 1238. & ſseqq. & 1338.

Et ob eandem cauſsam D. Clem. Alexandrin. lib. 2. Stromat. cap. 12. pag. 445.

^† multum Polyxenam cum tragicis laudat, quæ & ſsi interficeretur, moriendo tamen, magnam adhibuit diligentiãdiligentiam, ne qua ſsui corporis pars nuda conſspici poſsſset, quod pulcrè expreſssit Ovid. 13. Metamorph. ſsic inquiens:

Tum quoque cura fuit partes velare tegendas, Cùm caderet, caſstiq́ue decus ſservare pudoris.

Et D. Bonaventura

^† in vita Sancti Franciſsci cap. 2. neceſsſse habuit, divinæ inſspirationis afflatu, eiusnuditatem excuſsare: Inſsuper(inquit) ex admirando fervore, & ſspiritu ebrius, reiectis etiam fœmoralibus, totus corãcoram hominibus denudatur.

Quibus

^† non repugnat Americi Veſspucij traditio, quatenus in prima ſsuarum navigationum ſscribit, hanc nuditatem inter Indos nullius vitij, vel luxuriæ, tam in maſsculis, quàm in fœminis incentivum præſstare; non magis, quàm inter non oris, vel manuum inſspectio, quas detectas geſstamus. Nam ut concederemus hoc verum, & certum eſsſse, quod nullo modo Veſspucius prohabit, adhuc tamen eiuſsmodi nuditas, maximè in obſscœnis illis partibus, prohibenda eſsſset, vel ideò,

^† quôd primi noſstri Parentes hoc docume ntum nobis exemplo ſsuo reliquerunt; cuius occaſsione D. Auguſstinus relatus à Maiolo ubi ſsuprà, ita ratiocinatur: Si nihil in libidine illa ineſsſset pudendum, non texiſsſsent ſsua genitalia primi homines poſst peccatum. Nam genitalia potius quàm ora, per quæ comederant, texerunt, & occultarunt. Atque ea ipſsa non manu, ſsed ficu, ne ea vel ipſsi attingerent: T anta nimirum turpitudo in ijs poſst peccatum inhæſsit.

Quod fortè ſsignificare etiãetiam voluit

^† Apoſst. 1. Corint. 12. dum de earundem partium integumento, vel honeſstamento loquens, ſsic inquit: Et quæ putamus ignobiliora membra eſsſse corporis, his honorem abundatiorem circũdamus, & quæ inboneſsta ſsunt nostra, abundatiorem honeſstatem habent.

Illud porro abſsque ulla hæſsitatione ſsummoperè curare debemus,

^† ut Indi à deteſstabili ebrietatis vitio quantum fieri poſssit, abſstineant. Eſst enim illis omnibus veluti connatum, ac familiare, & ingentium malorum cauſsa, ita ut plures vino, Chicha, Pulque, & alijs variarum radicum poculis, quibus compotari, & inebriari ſsolent, abſsumti dicantur, quàm morbis, & laboribus, alijſq́;alijſque quas patiũturpatiuntur, calamitatibus. De quo ita graviter, & eleganter tribus integris capitibus agit Ioſsep. Acoſsta d. lib. 3. de proc. Ind. ſsalut. cap. 20. 21. & 22. ut |

p. 224

ſsuperfluum videri poſsſsit, velle in eo amplius immorari. Præſsertim cùm certa ſsit ac conſstãs eiuſsdem, & aliorum plurimorum

^† ſsententia, fruſstra Indos Chriſstianam Religionẽ doceri, quamdiu peſstifera hæc conſsuetudo inerti noſtrorũnoſtrorum diſsſsimulatione retinetur. Eſst

^† enim ebrietas dæmon voluntarius, malitiæ mater, & virtutis ininmica, ut docet D. Baſsil. homil. in ebriet. & luxum, & ſsecundùm D. Ambroſs. de Elia, & ieium. cap. 12. eſst mater perfidiæ, & idololatriæ, iuxta illud

^† Exod. 32. Sedit populus manducare, & bibere, & ſsurrexerunt ludere, hoc eſst ad idolatrandũidolatrandum, ut omnes DD. exponunt, ſsequuti D. Paul. 1. Corint. 10.

Quod in noſstris Indis certiſſimũcertiſſimum eſsſse, quotidianis experimentis confirmatur, & ſsatis oſstendit

^† Concil. Provinciale Limenſse ſsecũdum, Can. 109. pag. 67. ubi appellat eiuſsmodi compotationes idololatriæ fomenta, iubetq́; ut ſsummâ curâ tollantur, ac pentius ab ſspiritualibus, & temporalibus Indorum gubernatoribus exterminẽturexterminentur, proteſstãs, Que no avrà firmeza en la Fè de Ieſsu Chriſsto en eſsta tierra, entretanto que los Indios no fueren refrenados de eſste vicio de borracheras. Idemq́ue nõ minus ſseriò iubent, & cavẽtcavent

^† plures ſschedulæ Regiæ, quæ extãtextant 4. to. pag. 348. & ſseqq. ubi referũturreferuntur aliquæ potiones nimis potẽtes, & valdè damnoſsæ, quibus Indi inebriari ſsolent

^† Chieha, nempè Sora, Pulque, & aliæ, quas exvarijs frugibus radicibuſsvè cõficiunt. De quibus etiam, & de alijs ad IndorũIndorum ebrietatem ſspectantibus melius cæteris meminit Acoſsta d.c. 20. & 21. & in hiſst. natur & morali Ind. lib. 4. c. 16. Hieron. Benzo. lib. 1. hiſst. Ind. relatus in 4. par. Americæ pag. 117. Anton. de Herrera in hiſst. gener. Ind. decad. 1. lib. 5. cap. 12. pag. 181. & decad. 3. lib. 3. c. 10. & lib. 4. c. 11. pag. 163. ubi agit de ebrietate Cumanenſsium, Ique bebiãbebiam vinos de palmas, yerva, grano, i fruta, & decad. 4. lib. 6. c. 4. pag. 134. ubi de prohibitione cuiuſsdam radicis quam Indi Novæ-Hiſspaniæ ſsuis potionibus miſcebãtmiſcebant, ut ſsic fortiùs inebriarentur, & ebrij idolis ſsacrificarent, & decad. 7. lib. 9. c. 7. pag. 251. ubi de la Chicha, & qualiter ea Indi inebriari ſsolerent. Garcilaſs. Inca de Incar. hiſst. lib. 8. cap. 9. Fr. IoãIoan. Bapt. in advertent. confeſsſs. Ind. verb. pulque, Fr. IoãIoan. à Torquem. in Monarch. Ind. lib. 14. c. 10. & ſseqq. Ioan. Matienz. in Rubr. tit. 1. lib. 5. Recop. n. 208. ubi de ebrietate Indorum, &

^† an valeat matrimonium ab eis in ebrietate contract, D. Carraſsc. ad eand. Recop. c. 2. n. 26. pag. 18. ubi agit de cõpotationibus IndorũIndorum Peruanorum in diebus feriatis, de la Chicha q̃ hazen de maiz, & inquit, quòd in eis non unus dies, ſsed plures ſolẽtſolent detineri, non ſsine periculo idololatriæ, quod eſst dolendum, & alios referẽs, pleniuſsq́ue, & diſstinctiùs cæteris, quos viderim de his potionibus agẽs, diligens noſster, & rerum Indicarum valdè peritus Ant. de Leon in noviſsſsimo tract. cui titulum fecit, Queſstiones del Chocolate, par. 2. fol. 56. cum ſseqq. ubi de la Chicha i Sora, & fol. 28. & ſseqq. ubi del Pulque, & D. Fr. Gaſsp. Villaroẽl Epiſscop. Chilenſs. in Comment. ſsup. lib. Iudic. cap. 13. pag. 469. Vbi huius noſstræ ſscriptionis cum laudibus meminit, quas Ego iuſstiùs indoctos ipſsius Commentarios effundere poſsſsum.

Et quidẽquidem iure optimo dictæ prohibitiones nituntur, cùm ex his poculis, non tãtam potus vitæ neceſsſsarius, quàm ebrietas quæri videatur, eidẽ vitæ corporis, & animi valdè contraria, & innumeris alijs vitijs, ac damnis obnoxia. De quibus

^† ultra D. Baſsil. & AcoſtãAcoſtam ubi ſsup. & D. Auguſst. tract. 17. de ebrietate, & ſsobrietate, qui omninò vidẽdividendi ſsunt, plura inter alios commemorat Plin. lib. 14. cap. 22. Clemens Alex. d. lib. 2. Pædagogi cap. 2. ubi Hervetus ex pag. 187. ad 191. Cæl. Rhodig. lib. 28. antiq. lect. cap. 30. 31. & ſseqq. & innumeri alij relati à Tiraq. de pœn. temp. cauſsa 6. per tot. Andr. Canonher. in Apohoriſsm. politicis 1. tom. pag. 187. & 785. ubi de incommodis quæ ebrirtas Reip. affert: & in tract. de vino, & vini virtutibus ferè per totũtotum, Bobadilla in Polit. lib. 1. cap. 3. Hering. in tract. de fideiuſsſsorib. c. 7. n. 121. cũcum multis ſseqq. Petr. Herodius lib. 10. rer. iudic. tit. 6. cap. 13. fol. 408. Petr. Mexia in ſsilva var. lect. 3. par. cap. 16. Hubertus à Sõleville in Alphab. curioſsitatis 1. par. lib. 5. per tot. & P. Mendoça, omninò legendus, in lib. 1. Reg. cap. 1. num. 15. & annot. 11. pag. 132. cum multis ſseqq. ubi inter alia probat, quòd ebrij ſsunt brutis, & diabolo deteriores, & filij Belial, & ſsine iugo, & apoſstat, & quòd ebrietas eſst peſstilentia, inſsanabile venenum, cũctis vitijs, turpior, libidinis, & ſsomnolentiæ comes, cædium mater, & rationis naufragium. Et cap. 2. n. 17. pag. 756. ubi, quòd ex ebrietate naſscitur perfidia, & idololatria, relato loco D. Ambroſs. lib. de Elia, cap. 12. quem ſsupr. citavi; &

^† inſsigni exẽploexemplo Tertul. lib. adverſsus Pſsychichos, cap. 12. de quodam Priſstino, qui cùm ad martyrium efferretur, ad prima eius tentamenta, eò quòd vinolentus eſsſset, à fide deſscivit, & concludit Tertull. Prob quales nutris intemperantia fidei deſsertores ! Cui ſsimile aliud Vennochi Britti Presbyteri, narrat Greg. Turonenſs. lib. 8. hiſst. Franc. cap. 34. & ex eo Dom. Epiſscop. Chilenſs. d. cap. 13. pag. 484. ubi alia notanda contra ebrietatem adducit, & cap. 3. pag. 86. ubi quàm facilè in idololatriam prolabetur, qui mentis compos non eſst.

p. 225

Quæ tamen ita accipienda ſsunt,

^† ut compotationes publicæ ſsacrilegæ, & Indis damnoſsæ tollantur, ut prudenter advertit Acoſsta d. lib. 3. cap. 22. pag. 371. & ſseqq. non verò ut excãdeſscamus, & nimis rigidè, cum uno, aut altero ex illis agamus, ſsi fortè domi ſsuæ, & intra privatos (quod aiunt) parietes temulẽtum eſsſse contigerit. Naturali

^† quippe vitio parcẽdum eſst, l. fluminum, §. vitio, D. de dam. infecto, ubi Bartol. Bald. & Alexand. auth. de non eligendo ſsecundo nubentes, §. ſsi autem, collat. 1. gloſsſs. in l. 2. §. ſsi non propter, D. ſsi quis caution. Velaſscus de privilegijs pauper. 1. p. quæſst. 17. num. 29. & 41. & cùm fuerint olim, & ſsint hodie plurimæ gentes ex his, quas prudentiores, & politiores reputamus, quæ eodẽ temulentiæ vitio lætantur, ut recolunt multi ex Auctoribus ſsuprà citatis,

^† connivendum eſst barbaris, & à patria ſsuperſstitione recentibus, ſsi antiquæ conſsuetudini parũparum obſsiſstant, neque ſstatim in Curios, aut Catones evadant, prout in ſsimili idem antiquis etiam, & robuſstis Chriſstianis condonabat D. Auguſst. epiſst. 63. ad Aurelium, & tradens alia Canonher. in Aphoriſsm. Polit. tom. 2. pag. 116. ubi quòd Magiſstratus levicula populi peccata debet diſssimulare: & in noſstris terminis d. Concil. Limenſse II. Can. 110. pag. 68. dum ordinat; Que los combites i borracheras que ſsuelen hazer los Curacas en las plaças los dias de Fieſsta, tengan la moderacion que conviene; pero no ſse les quiten, ni el recrearſse con algunos juegos honestos deſspues de medio dia.

Multoq́ue magis

^† in Hiſspanos quoſsdam, & præcipuè in ipſsos Prætores, & Parochos Indorum excandeſscendum eſst, qui turpis infamiſsq́ue quæſstus causâ, non ſsolùm Indos vinum, imò & muſstum fervens, & peſstilens, furioſsamq́ue illam Soram lege prohibitam bibere ſsinunt, verùm ipſsi vendunt, & multoties invitos accipere, & bibere cogunt, & apud ſse compotandi commoditatẽ offerunt, ſsic temulentiam, quam vetare, & punire debuerant, propinantes, & gladium inſsanis porrigentes. Quod licèt plurimis Regijs ſschedulisgraviter reprehenſsum, & ſseverè puniri iuſsſsum fuerit, parum tamẽtamen (ut ille dixit) leges ſsine moribus proficiunt vanæ. Et ut concludit Acoſsta ubi ſsuprà, quæ

^† ſspes ultrà reſstat infelicium ho rum ſsalutis, quãdoquando ab ijs venena porrigũturporriguntur, à quibus antidotum expectandum? De quo exceſsſsu dolet etiam, & queritur Fr. Bernard. de Cardenas in ſsuo memor. §. 15. & Nos latius agemus, ubi de Indorum Prætoribus ſsermonem inſstituerimus.

His tandem

^† (ut alia omittam) adijcio, ab eorundem Indorum animis, ac moribus auferendam quoque eſsſse antiquam illam cõſsuetudinem, quam aliqui eorũeorum (præcipuè nobiles) habebant, cremandi nempè, vel ſepeliẽdiſepeliendi uxores, & fæmulos adhuc viventes cum viris, aut dominis vitâ ſsunctis, de quo agit notabilis ſsched. 18. Iun. 1552. tom. 4. pag. 351. & plures Auctores, quos adduxi 1. tom. lib. 2. cap. 12. num. 60. & 61. & ultra eos Iul. Laborius var. lucubr. tit. 2. cap. 4. de priſsco, & recenti funerandi more, num. 25. & ſseqq. ubi ſsimiles aliarum nationum mores recenſset, & Ioan. Boter. in ſsua Primavera cantu 2. ſstanza 91. vbi eos pravos appellat, ſsic canens:

Là ve le Donne han la coſstume prava
Di ſseguir i mariti trapaſsſsati.
Di ſseguir dico per le fiamme ardenti
Il lor conſsorti che la morte ha ſspenti

CAPVT XXV. An sit, fueritve conveniens, Indos ad discendum, & loquendum Hispanum sermonem compellere, & ut nostris vestibus, consortijs, ac moribus assuefiant.

CAPVT XXV. An ſsit, fueritvè conveniens, Indos ad diſscendum, & loquendum Hiſspanum ſsermonem compellere, & ut noſstris veſstibus, conſsortijs, ac moribus aſsſsuefiant.

SVMMARIVM CAPITIS Vigesimi qvinti.

1 LIngarum diviſsio, quando, qualis, & quare?
2 Linguarũ prima diviſsio, poſsteà in plurimas alias extenſsa eſst.
3 Colchorum in urbe tercentũtercentum nationes convenerunt, totidẽtotidem diverſsas linguas habẽtes.
4 Indi Occidentales & Orientales innumeris linguarum differentijs utuntur.
5 Lingua eadem in provincijs non multum diſstantibus valdè variari ſsolet, & quare?
6 Linguarum varietas, & differentia parit, & peperit plures difficultates in cõverſsione, & reductine Novi-Orbis.
7 Surdi ſsumus in linguis, quas non intelligimus.
8 Paria ſsunt non loqui, vel taliter, quòd non intelligatur.
9 Linguarum donum non eſst ita frequens hodie, vt olim tempore Apoſstolorum.
10 Indos an oporteat, vel oportuerit ad Hiſspanum linguam loquẽdamloquendam compellere, ſsæpè tractatum.
11 Concilium Limenſse Indos Indicè doceri iubet, & aliquæ ſschedulæ antiquæ.
12 Indis linguam patriam tolli non poſsſse, ſsed Hiſspanos ſse ei accommodare debere, aliqui ſsentiunt.
13 Anacharſsis dictum refertur, quòd omnes in aliena lingua balbutiant.
14 Lex ſsi feratur de tollẽdo Indis patrio eorũ ſsermone, diffculter ad praxim reducetur.
15 Senes difficallimè alienam linguam perdiſscunt, & adagium de hoc.
16 Sermone nobis noto vti debemus, ex Cicerone.
17 Ioſsephus Iudæus fatetur de ſse, quòd non |
p. 226
potuit aſsſsequi rectam pronuntiationem linguæ Græcæ.
18 Indos poſsſse, & debere compelli ad loquendum Hiſspanum ſsermonem, Auctor ſsentit, & quare?
19 Indorum pueri, & adoleſscentes facilè addiſscent Hiſspanum ſsermonem, & patrium obliviſscentur.
20 Hiſspaniolæ inſsulæ Indi, qui hodie ſsuperſsunt, quale fuerit patrium ipſsorum idioma ignorant.
21 Hiſspani poſstquàm à Romanis acceperũt Latinum ſsermonem, materni prorſsus obliti ſsunt, & qualis olim fuerit, ignoratur.
22 Hiſspani à Mauris ſsubacti Romanum ſsermonem pro Arabico reliquerunt.
23 Herbræus populus in Babylonia ſseptuaginta annis propriam linguãlinguam amiſsit, & Chaldaicam imbibit.
24 Ioſseph Patriarcha Ægyptiam linguam didicit, & paternæ quaſsi oblitus, cum fratribus per interpretem egit.
25 Hebræi per varias nationes diviſsi, per deſsuetudinem, Hebræam linguam obliti, alienas acceperunt, ex Abulenſsi.
26 Ioan. Matienzus admittit linguæ Hiſspanæ erga Indos coactionem, & qualiter?
27 Schedulis pluribus iuſsſsum eſst, ut Indi Hiſspanam linguam doceantur, & loquantur, & ſscholæ ad hoc formentur.
28 Indi plures nõnon ſsolùm Hiſspana, verùm & Latina lingua eleganter loquuntur.
29 Schedula ann. 1596. de Indis ſsermone Hiſspano instituendis expenditur.
30 Fidei myſsteria etiãetiam in perfectiori Indorum lingua, non ſsatis perfectè explicari poſsſsunt & quare?
31 Peritus mediocrites in lingua Indorum, an poſsſsit alijs tuta conſscientia Evangelizare?
32 Infidelis Indus an debeat linguam Hiſspanam diſscere, ſsi ſse aliter ſsalvum fieri, non poſsſse cognoſscit?
33 D. Pauli locus 1. Corinth. 14. expenditu.
34 Prædicationis munus tum alia, tum maximè perfectam linguæ peritiam deſsiderat.
35 Ieremias ſse excuſsabat à prædicando, quia neſsciebat loqui.
36 Linguas ignotas audire, & non intelligere, Dei indignati ſsupplicium fuit, ex Iere. 5. & Pſsalm. 54,
37 Linguarum ſscientia, & conformitas non ſsolùm ad dilatandam fidem neceſsſsaria est, ſsed etiam ad Indos nobis amiciores reddendos.
38 Linguæ unitas, & ſsimilitudo eſst firmißimum vinculum ſsocietatis humanæ, & è cõtrariocontrario diverſsitas diſscordiam patit, ex Genebrar.
39 Linguarum variarum cognitio utilis ys ad plura, ex Philone Iudæo.
40 Iudæi parvipendebant extranearum linguarum cognitionem, ex Ioſsepho.
41 Linguarum diverſsitas hominem alienat ab homine, ex Plin & D. Auguſst.
42 Victores victis ſsemper ſsuum idioma, & veſstes, & mores communicant, & num. 65.
43 Guidonis Fabricij elegantia verba referuntur.
44 Romani primitus in communicanda ſsua lingua parcißi mifuerunt.
45 Romani totius fere Orbis domini facti, per totum illum Romanam linguam extenderunt, ex Plin. & alijs.
46 Romanorum Imperium, & ſsermonem per totum Orbem extẽdiextendi Deus diſspoſsunt, ut facilius Chriſsti adventus, & Fides prædicaretur, ex Prudent. & alijs.
47 Cornelij Taciti elegans locus refertur, & expenditur, circa curam Romanorum in lingua, & moribus ſsuis alijs nationibus cõ municandis.
48 Romani an humanitatis, an status ratione ducti, populis ſsubactis ſsuam ſsermontm, & mores indiderint?
49 Decreta omnia Iudices, etiam in provincijs, Latina lingua interponere debebant, & quãdoquando, & quare permiſsſsum fuerit Græ ca etiam vti? L. decreta 48. D. de re iudic. & l. iudices 12. C. de ſsetent. explicantur, & conciliantur ibid.
50 Contractus, & teſstamenta, & alia ſsimilia, Græca etiam lingua olim celebrari, & ſscribi poterant, & quare?
51 Eraſsmiverba referũturreferuntur, & expenduntur.
52 Vſsus Latinè loquendi, & ſscripturas conficiendi, etiam poſst lapſsum Romani Imperij in multis provincijs duravit.
53 Lingua aliena loqui, & ſscripturas cõficere, veluti ſsubiectionis ſsignum cenſsetur.
54 Germani, & Galli, quando vetuerint in ſsuis provincijs ſscripturas, & acta iudicai lia Latinè conſscribi?
55 Hiſspani quando?
56 Hiſspanus ſsermo, ex Latino deſscendit, & cur appelletur Romance? & de voce Ladmo.
57 Cæſsar Barthius plurimi facit Hiſspanam linguam, & Castellianiſsmum hodierunum.
58 Mauris recenter converſsis prohibitũprohibitum fuit, ne Arabica lingua loquerentur. L. 15. tit. 2. lib. 8. recop. põderaturponderatur, & illuſstratur, ibid.
59 In Indijs Occidentalibus duæ tãtùmtantum Monarchiæ repertæ ſsunt, aliqualem rationis, & politicæ gubernationis modum habẽtes, |
p. 227
nimirùm Peruana, & Mexicana.
60 Peruani, & Mexicani Reges, quàm latè ſsuum imperium, & linguam extenderint, & generalem effecerint.
61 Lingua generali Peruanorum appellatur Quichua, Mexicanorum verò Mexicana.
62 Linguæ Caſstellanæ introductionem inter Indos facilem eſsſse putat Matienzus, exemplo Incarum, & Motechumarum.
63 Ioſsephi Acostæ verba referuntur, tradentis, plurimum oportere, ut una lingua omnes Indi loquantur.
64 Lingua una ſsi Indos omnes uti expedit, nulla commodior, & facilior imperari eis poteſst, quàm Castellana.
65 Indos Hiſspanorum vestibus indui, & moribus imbui an expediat?
66 Hiſspani nostri cur ſstolati, ſseu togati vocentur à Strabone?
67 Mauri converſsi iußi ſsunt geſstare vestes Chriſstianorum. L. 16. tit. 2. lib. 8. recop. ponderatur, ibid.
68 Veſstibus HiſpanorũHiſpanorum Indos(maximè Principales) indui debere, ſsentit Matienzus, & quare?
69 Indi ex ordinationibus, & ſschedulis Regijs, veſstibus Hiſspanorum, & armis, & equis uti prohibiti ſsunt.
70 Commercia Hiſspanorum cum Indis qualiter permittantur?
71 Habitatio inter Indos Hiſspanis prohibita est, maximè vagabundis, & bybridis, atque Æthiopibus, & quare?
72 Matrimonia inter Hiſspanos, & mulieres Indas, vel Indos, & Hiſspanas, olim prohibita, poſsteà permiſsſsa, & quare?

LIcet Noë poſsteri

^† ob ſsuperbum Babylonicæ turris auſsum, in ſseptuaginta duas linguas, ſsive ſsermonis differentias, diviſsi, aut verius puniti legantur, ut colligitur ex Geneſs. cap. 11. ubi omnes Interpretes, & docet S. Epiphan. in princ. Panarij, D. Hieronym. ſsuper cap. 26. Matthæ. D. Auguſst. lib. 16. de Civit. Dei, cap. 3. & 11. D. Proſsp. lib. 2. de vocat. Gent. cap. 4. Arnob. ſsup. Pſsal. 104. Clem. Alexan. lib. 1. Stromat. ubi ex Gentilium traditione ſseptuaginta quinque linguas fuiſsſse probat, Pacian. ad Simpli. epiſst. 2. ubi ait, fuiſsſse centum & viginti, Baron. in annal. Eccleſs. anno Chriſsti 34. num. 241. Lorinus, & alij in Act. Apoſst. cap. 2. & Bernard. Aldrete de antiq. Hiſspan. lib. 1. cap. 32. & noviſssimè Alphabet. curioſsitatis, 2. parte, pag. 138. Hoc

^† tamen, ut inquit Origen. homil. 11. in Num. de linguis intelligi debet, quarum tunc temporis Deus auctor fuit, & eius Angeli executores. Etenim poſsteà, hominum propagine magis, ac magis adauctâ, & in varias, & longè diſssitas provincias tranſsmigrante, non ſsolùm plures, verùm innumeræ ſsermonum, atque idiomatum differentiæ, & dialecti induci cœperunt; ita

^† ut ex Timoſsthene referat Plin. lib. 6. cap. 5. in quadam Colchorum urbe tercentum nationes coadunatas fuiſsſse, quæ totidem linguis loquebantur.

Idq́ue

^† in noſstris Indis Occidentalibus, & Orientalibus contingere quotidie experimur, & ex Americi Veſspucij relatione obſservat Genebrar. in Chron. lib. 1. pag. 34.

^† Addens, tum in eis, tum alibis ſsæpè, eandem linguam, intra centum leucarum diſscrimen, in hominum labijs, occultâ quâdam causâ, tantam verſsuram facere, ut vel propter accentum, vel ob mutationem aliquam litterarum, vel additionem, vel detractionem, tam parvulo ſspatio non ſse mutuò intelligant. Et idem obſservat Michaël Balboa Cabello in miſscel. Auſstrali Manuſscript. fol. mihi 61. Garcilaſsſsus Inca in ſsuis comment. 1. p. lib. 7. cap. 1. & ſseqq. Ioſseph. Acoſsta in hiſstor. natural. & morali Indiar. lib. 6. cap. 11. & de procur. Ind. ſsalut. lib. 1. cap. 2. pag. 134. ubi loquens de ſsolo imperio Peruano, ita inquit: Ferunt, olim ſseptuaginat duabus linguis confuſsum eſsſse genus mortalium: At hi (ſscilicet Peruani) ſseptingentis, & eo amplius inter ſse diſscrepant, ut vix vallis habitetur paulò latior, quæ non ſsua materna lingua gaudeat, &c.

Qvod

^† in cauſsa nunc eſst (& olim initio detectionis earum regionũregionum multo magis fuit) ut plurimæ difficultates, & quæ ſsuperari vix poſssint, in adeundis, convertendis, & ad noſstra commercia redigendis Barbaris, ſseſse offerant, quas benè conſsiderat idem Acoſsta d. lib. 1. de procur. Ind. ſsalut. eod. cap. 2. & cap. 9. & lib. 4. cap. 6. & ſseqq. & lib. 6. cap. 13. Fr. Thom. à Ieſsu de procur. omn. gent. ſsalut. 2. part. lib. 4. pag. 193. & Frat. Ioan. â Torquem. in Monarch. Indian. lib. 25. cap. 14. Etenim ſsurdi

^† ſsumus in illis linguis, quas non intel|

p. 228

ligmus, ut dixit Cicero lib. 5. Tuſscut. quæſst. quem ex noſstris refert Anton. Heringius in tract. de fideiuſsſs. cap. 11. num. 152. &

^† paria ſsunt non loqui, vel taliter loqui, quod non intelligatur, ut latè probat, & proſsequitur Lapus allegat. 57. num. 15. & eum referens Tuſschus litt. P. concluſs. 85 Neque

^† donum linguaruna, quod olim Deus ſsius Apoſstolis communicavit, facilè ſsperare debemus, licèt non ideò de converſsione horum infidelium diffidere oporteat, quam Deus ipſse varijs modis, & ubi opus eſst miraculis promovet, ut fusè dixi, & probavi in 1. tom. lib. 2. capite 5. ex num. 7. & capite 19. ex numer. 23.

Vndè multoties in Regio Indiarum Senatu, & apud alios doctos, & prudentes viros in quæſstionem vocatum eſst, utrum

^† Indos, qui iam in ditionem noſstram devenerunt, noſstræ omnino Hiſspanæ linguæ aſsſsufacere oporteat, & oportuerit, ita ut propriam omittant, & obliviſscantur; vel nos è contrario, illorum ſsermonem diſscere debeamus, & in eo eoſsdem de ſsidei rebus inſstruere, atque ita in commercijs, & reliquis negotiari? Et ſsanè

^† Concilium Limenſse Tertium, actione 2. cap. 6. Indos indicè orationes, ſsive Catecheſsim doceri iubet, neque ad aliam linguam compelli, niſsi aliqui ipſsorum velint, Hiſspanicum idioma, quo multi iam utuntur, ac iungere. Quod antiquis etiam aliquibus ſschedulis, & inſstructionibus continetur, quæ extant in 4. tom. impreſsſs. ex pag. 222. & probat, & ſsequitur Acoſsta ubi ſsup. præcipuè lib. 4. cap. 8. pag. 413. & Garcilaſs. d. cap. 3. qui ſsentiunt,

^† Indis linguam ſsuam tolli non poſsſse, & melius eſsſse, magiſsq́ue conſsentaneum rationi, ut Hiſspani eorum ſsermonem diſscant, cùm & ingenio præſstent, & intelligendi neceſssitate obſstringantur. Quam in rebus fidei recuſsare non debent, un inquit idem Acoſsta d. lib. 1. cap. 9. pag. 172 cùm videamus, ad gentes prorundi ſsermonis, & ignotæ linguæ homines penetrare lucri ſspe, nec de terreri barbarie immensâ, ſsed univerſsa mercium gratiâ luſstrare, & linguæ earum balbutientes ſse accommodare, ut aurum, argentum, lign pretioſsa, merceſsq́ue exquiſsitas ad ſsuos evehant, quæſstumq́ue undique augeant.

Pro quibus facit

^† dictum Anacharſsis epiſst. 1. ad Athenienſses, ubi poſstquàm probavit, hanc eſsſse omnium nationum conditionem, ut aliæ in aliarum lingua balbutiant, infert, obinde barbaris linguis ignoſscendum, & ſsubdit; Cur barbaricas texturas in pertio habetis, vocem autem barbaram non probatis? Necnon etiam

^† quòdcùm lex rebus non verbis imponi debeat, l. 2. C. comm. delegat. hoc eſst non ſsolùm, quæ iuſsta, honeſsta, & utilia videntur, diſsponere; verùm, quæ poſssibilia ſsint, & in actu (ut dicunt) practico exequibilia, cap. erit autem, 4. diſst. & eleganter Ciceo, Catonem meritò hac de cauſsa reprehendens, in epiſst. 1. ad Atticum, lib. 21. Non videtur hoc conſsequi poſsſse, ſsi velimus innumerabiles Indorum gentes patrium ſsermonem in ipſsa patria obliviſsci, & externo ſsorùm uti, quam rarò, ac valdè illibenter audiunt, iuxta illud Lucretij lib. de natura rerum.

Cogere item plures unus victoſsq́ue domare
Non poterat, rerum, ut perdiſscere nomina vellent,
Quid ſsit opus facto, faciles, neque enim paterentur.
Nec ratione ulla ſsibi ferrent amplius aures,
Vocis inauditæ ſsonitus obtundere fruſstra.

Maximè

^†ſsi ad id ſsenes adigamus, quibus nihil uſsquam durius, aut difficilius iniungi poteſst, quàm linguam mutare, ut ex Div. Hieronym. & alijs tradit Eraſsmus in Adagio: Senis mutari linguam, & inſsinuavit Cicero lib. 1. officiorum,

^† ubi, Sermone (inquit) eo uti debemus, qui notus eſst nobis; & Ioſsephus Iudæus lib. 20. antiq. Iudai. cap. ultim. in fine, ubi

^† de ſse fatetur, quod etſsi linguæ Græ cæ non ſsine profectu operam dederit, exquiſsitam tamen eius pronuntiandi rationem aſsſsequi per patriam conſsuetudinem non licuit.

Sed his non obſstantibus adhuc

^† Ego in contrariam ſsententiam magis inclino. Arbitrorq́ue facilè quidem, & conveniens ab mitio fuiſsſse, & hodie longê facilius, & convenientius eſsſse, ut in provincijs Indorum, quæ ad Hiſspanum dominum, & gubernationẽ redactæ ſsunt, Hiſspanus quoque ſsermo illis præcipuè iniungatur, & imperotur. Nam

^† quamvis concedamus Indos natu grandiores illum aut non aſsſsequi, aut parum feliciter imitari poſsſse, in pueris tamen, & adoleſscentibus contrarium continget, quibus ad quidvis cereum ingenium, & hæc facultas ad diſscendam quamiibet linguam, maximè à natura data eſst, ut advertit idem Eraſsmus ubi ſsuprà. Atque ita brevi tempore non ſsolùm noſstrum ſsermonem, abſsque ulla difficultate recipient, verùm patrium ita relinquent, & obliviſscentur, ut ne illus quidem ulla veſstigia remaneant, nec qualis anteà fuerit, odorentur,

^† ut in inſsula Hiſspaniola, & alijs ei adiacentibus, in paucis Indis, qui ibidem remanſserunt, uſsu compertum, citra aliquam Hiſspanorum curam, & diligentiam tradit Doctiſst. Bernard. Aldrete in tract. de orig. ling. Hiſspan. lib. 1. capit. 22. ubi aliud exemplum in nobis ipſsis Hiſspanis adducit,

^† qui ubi â Romanis ſsubacti, & propriâ eorum linguâ donati ſsuimus, |

p. 229

quæ inter vulgaris eſsſse cœpit, prorſsus memoria maternæ linguæ, quâ anteà utebamur, defecit. Nec quiſsquam eſst, qui certis teſstimonijs, quænam illa fuerit, oſstendere poſsſsit, licèt in hoc ultra ipſsum Aldret. valdè olim inſsudaverit Poza in peculiari libro, quem de hoc argumento conſscripſsit, Egregius Senator. D. Gregor. Lopez Madera in libro de Monte ſsancto Granatenſsi, c. 18. & D. Sebaſstianus Covarruvias in theſsauro linguæ Hiſspanæ, verbo, Latin. Quinimo

^† & hæc ipſsa Latina lingua, quam Hiſspani à Romanis accepimus, poſsteà etiam Maurorum invaſsione penè relicta, & oblivioni mandata fuit, cùm Hiſspani inter Arabes habitantes, facilè illorum Arabicum idioma perdiſscerent, ut ex teſstimonio Alvari probat idem Aldrete ubi ſsuprà.

Et licet ex ſsacra Pagina alia non minus apta depromere. Primum

^† ex Hebræo populo, qui ſseptuaginta tantùm annorum ſspacio in captivitate Babylonis ſsuam antiquan linguam amiſsit, & Chaldaicam, quæ Ægyptiorum erat, apprehendit, quam & poſsteà in propriam terram reverſsus conſservavit, ut notat Sixtus Senenſsis lib. 4. expoſsit. verb. Targum, & lib. 3. de translatione, Pererius lib. 2. in Daniel. cap. 2. Poſsſsevein. lib. 2. Bibliothecæ cap. 7. Iosephus lib. 20. antiquit. Iudaicar. cap. ultimo, Ianſsenius in Corcordant. Evangel. cap. 61. & 143. & latè noſster Bernardus Aldrete in dicto cap. 22. & lib. 3. cap. 7. & de antiquitate Hiſspan. lib. 1. cap. 19. ubi alia optima loca, & exempla recenſset.

Secundum

^† de ſsancto Patriarcha Ioſseph Geneſsis 24. & ſsequentibus, & Pſsalm. 80. qui inter alias ærumnas ſsuas, non levem illam expertus eſst, ut linguam, quam non noverat, audiret, quam ſsibi adeò familiarem fecit, ut paterni ſsermonis quaſsi eſsſser oblitus; cum fratribus Hebraicè per interpretem colloqueretur. Quod generaliter

^† Hebræis per varias nationes diviſsis contigiſsſse, optimè, & multum in noſstris terminis notat Abulenſsis cap. 13. in Geneſsim, quæſst. 374. inquiens, quod pauliſsper receſsſserunt à lingua propria, & uſsi ſsunt linguis earum regionum, in quibus manebant; ita ut per deſsuetudinem obliviſscerentur linguæ propriæ, quia parvuli eorum, qui naſscebantur, linguam ipſsorum non addiſscebant, ſsed illarum gentum inter quas erant.

Quam ſsententiam expreſssè in noſstrorum Indorum terminis probat Ioan.

^† Matienz, in tractat. Manuſscrip. de moderat. Regni Peru, 1. parte, cap. 6. inquiens, facilius hanc noſstræ inguæ receptionem ac Indis conſsequi poſsſse, ſsi vel ſsoli eorum Regun, quos Caciques, vel Curacas, appellamus, eâ uti compelleremur, reliqui enim ſstatim idem præſstarent, quoniam illis ſsupra modum obedinut, & adulantur, ut in cap. ſseq. dicemus.

Extant q́ue

^† plurimæ antiquiores, & noviores ſschedulæ, quæ præciſsam hanc ſsermonis noſstri cum Indis communicationem agnoſscentes, & ſsupponentes, ſseriò Proregibus, & Gubernatoribus iubent, ut ad hoc ſscholas inſstituant, ibiq́ue Indos ab ineunte ætate Hiſspanæ linguæ aſsſsuefaciant, ita ut genuinam relinquant. Et ad hoc munus Religioſsos Dominicanos, Auguſstinianos, & alios ſsummis votis invitant. Quæ ſschedulæ reperiuntur in 4. tom. impreſss. pag. 339. & ſsequentib. Et in 1. tomo, pag. 322. extant duo capita inſstructionis, qua Peruanis, & Mexicanis Proregibus dari formulariter ſsolet, ubi eadem cura eiſsdem enixè committitur. Quâ mediante non rarò, nec difficulter conſsecutum videmus,

^† ut Indi non ſsolùm noſstrâ, verùm & Latinâ linguâ eleganter loquãturloquantur, ut ad Paulũ III. P. M. ſscripſsit fr. Ioannes Garceſsius Tlaxcalenſsis Epiſscopus apud Fr. Auguſstinum Davila in hiſstoria Mexicana ordinis Prædicat. lib. 1. cap. 43. his verb. Nunc verò tanta eſst ingenij earum felicitas, ut & Latinè, & Hiſspanè ſscribant, & loquantur noſstris pueris elegantius, &c. Et tradit alia ad idem valde notanda fr. Ioan. Torquemada in Monarch. Indiana lib. 17. per totum.

Sed nullibi ſsanè hoc melius exprimi, & decidi videtur, quàm in

^† Regia quadam ſschedula dat. Toleti 3. Iulij anni 1596. & per Proregem Peruanum D.D. Ludovicum à Velaſsco impleri iuſssâ per aliam dat. Ventoſsillæ. 25. Iunij ann. 1605. quæ addit, hoc tum ob alias, tum eâ præcipuè ratione convenire,

^† quôd compertum ſsit, etiam in meliori, & perfectiori lingua Indorum hucuſsque repertorum, non ſsatis recte nec propriè fidei myſsteria explicari poſsſse, ob vocabulorum, & terminorum deficientiam, plureſsq́ue inde abſsonos, & abſsurdos errores reſsultare. Quod vel ipſse Acoſsta non diffitetur, dicto lib. 4. de procurand. Indor. ſsalute, cap. 9. & Zurita in quæſstion. Ind. quaſst. 36. ubi in dubium meritò vocat, an

^† mediocriter peritus in lingua Indorum, poſssit illis tuta conſscientiâ prædicare, & Evangelizare; cùm in evidenti periculo verſsetur falſsa aliqua, & absona pro veris, ob ſsermonis imperitiam, ac defectum docendi? quæſstione 22. ubi quæſstionem movet,

^† an Evangelizantis linguam infidelis Indicus ſsuæ ſsalutis cupidus addiſscere debeat, ſsi ſse aliter Evangelium audire poſsſse diffidat? Planè enim,

^† ut inquit Divus |

p. 230

Paulus 1. ad Corinthios 14. Si neſsciero virtutem vocis, ero ei cui loquer Barbarus, & qui loquitur mihi Barbarus. Et

^† prædicationis munus requirit hominem non ſsolùm in rebus divinis expertum, ac varijs diſsciplinis refertum, ſsed etiam in lingua eorum non mediocriter eruditum, quos avertere à malo, & meliores fieri ſsuâ prædicatione contendit,

^† ut patat exemplo Ieremiæ ſse excuſsantis à prædicatione, quia loqui neſsciebat, ut hæbetur Ieremiæ 1. & in cap. in ſscripturis, §. quies ita q́ue 8. quæſstione 1. per quem etiam Prophetam cap. 5. refertur,

^† Deum ad populi punitionem dixiſsſse: Adducam ſsuper vos gentem, cuius ignorabitis linguam, neque intelligetis, quid loquatur. Cui conveniunt verba Pſsaim. 54. Præcipita, Domine, divide linguas eorum, quoniam vidi iniquit atem, & conirad ctionẽ i civitate, & quæ tradit Apollonius Thianæus apud Philoſstrat. lib. 5. cap. 13. de magnis dãnis, & difficultatibus, quæ oriuntur ex ignoratione linguarum, & neceſscitate loquẽdiloquendi per interpretes.

Efficiturq́ue prædicta ſsententia eãeam conſsideratione ſsecurior,

^† quòd non ſsolùm ad dilatandum Chriſsti nomen plurimum interſst, ut Nos, & Indi communem linguam habeamus, ut in ſsimili, de Agarenis loquons, advertit Ludovicus Vives lib. 3. de traden, diſscipl. Verùm, & ad hoc, ut ijdem Irdi maiori nobis cũ familiaritate, ac fidelitate cõſtringanturconſtringantur, quod mirum in modum linguæ unius peritia, & cõ formitas operatur, ut de eiſsdem Indis loquẽs, ex relatione Patris Blaſsij Valera, optimè tradit Garcliaſs. Inca dicto lib. 7. cap. 3. Genebrard. in chronog. pag. 34. ub ita ſscriptum reliquit. Ex peccato accidit illa linguarum multiplicatio, ad puniendam humanam temeritatem. Nam

^† ut linguæ unitas, & ſsimilitudo firmiſssimum eſst vinculum ſsocietatis humanæ, & Religionis: ita diverſsitas, certam parit animarum diviſsionem, diſscordiam morum, ingeniorum, ſstudiorum, voluntatum. &c. Et ante eos Philo Iudæus in lib., de confuſs. ling. ubi

^† variatum linguarum cognitionem utilem eſsſse, & loquelæ ſsimiliti dinem magnam ſsocietatem, & benevolentum in hominum animis conciliare, his verbis ſscribit: Ob imperitiam linguarum multi ab inſsidiatoribus ex improviſso ſsunt oppreſssi; e diverſso ſciẽtiaſcientia multos exemit imminentibus periculis. Itaque prodest magis, quam nocet linguæ cõmunicatio, quod nunc quoque per ſsingulas regiones, præſsertim indigerarim, nihil æquè incolumitati confert, ac lingua omnium eadem. Tùm ſsi quis plures linguas ed ſseat, mox probatur ab earum peritis, & pro amico agnoſscitur, non leve argumentum ſsocietatis afferẽs loquelam familiarem, vndè mox accedit ſsecuritas à periculis. Hactenus Philo. Cum locum multum notare debemus, eo

^† quod Iudæi hominis ſsit, apud quos parvi fieri ſsolebat extranearum linguarum cognitio, ut colligi poteſst ex teſstimonio alterius Iudæi, nempè Ioſsephi, filij Matathiæ lib. 20. antiquitatum Iudaicarum cap. ultin o ad finem, qui de ſsuis Iudæis loquens, ſsicumquit. Noſstri homines non ſsi ſspiciunt eos, qui multas perdidicerunt linguas, quod ſstudium profanum apud eos habetur, & ſservis commune cum ingenuis ſsolos autem ſsapientes ſsuo ſsuffragio pronuntiant, qui legis, & ſsacrarum litterarum tantam eſsſsecuti ſsunt peritiam, ut eas etiam interpretari valeant, &c. Et hoc etiam ſspectant

^† verba Plinij lib. 3. cap. 1. ubi docet, ex loquendi varietate fieri, ut externus alieno perè non ſsit hominis vice: & Divi Auguſstini lib. 19. de Civitate Dei, cap. 7. ubi in quit: Linguarum diverſsitas hominem alienat ab homine; ita ut libentiùs homo ſsit cum cane ſsuo, quàm cum homine alieno, &c.

Neque erit cur alicui hæc noſstri ſsermonis in ſsubiectis Indis iniunctio duia, aut ir ſsolens videri debeat,

^† cùm potius antiqua & ſsolomnis conſsuetudo omnium ferè natiorum fuerit, ut victores victis ſuũſuum idioma, ac mores cõmunicent, ſsentientes hoc ad iura victoriæ, atq; ſst perioritatis reſspicere, & in ipſsis populis recenter ſsubactis maiorom (ut diximus) ſsocietatem, & animorum conformitatem inducere. Quod rectiſssimè docuit

^† guido Fabricius in præf. dictionar. Syro-Chald. his verbis. Sic enim natura comparatum eſst, ut is, penes quem eſst rerum ſsumma, ac maxima imperi, orbis terrarum adminiſstratio, cum legibus, & edictis ſsuis ſsuam quoque linguam populis ſsibi ſsubditis tribuat: aut ſsaltim ſsi continuò in omnibus provincijs, quibus huiuſsmodi Princeps imperat, ipſsius idioma tanquam vernaculum in omnium ore verſsatur. ſsenſsim tamen illuc irrepit, ac radices ſsi as quam latiß mè deffundit, &c. Et idem ſsentiunt, & proſsoquuntur Franc. Vergara in append. ad ſsuam artem Græcam, Benedictus Arias Montan. in commentar. ad Bibliam Hebiæam, Cardinal. Belarminus tomo 1. lib. 2. de verb. Dei, cap. 15. Cardin. Baronius tom. 4. ann. 379. num. 72. Andreàs Reſsende antiquit. Luſsitan, lib. 3. Petrus Antonius Berter lib. 1. hiſstoriæ Hiſspan. cap. 3. Alphonſsus Salmeron tom. 1. prologo 14. Bernardus Aldrete de antiquitate Hiſspan. lib. 1. cap. 11. & Magiſster Marquez in Gubernatore Chriſstiano pag. 215.

Et cùm pluribus exemplis confin are poſsſsem, Romanorum tantùm contentus ere, qui

^† licèt primitus in communicanda ſsua |

p. 231

lingua admodum, ac tardi fuiſsſse legantur, ut ſseribit Inſstus Lipſsius de recta pronuntatione linguæ Latinæ, cap. 3. & Franciſscus Floridus Sabinus lib. 2. ſsubciſs. lect. cap. 1. ubi inter alia reſsertillud Livij decade 4. lib. 10. Anno ab Vrbe 574. Cumanis petentibus permiſsſsum, ut puplicè Latinè loquerentur, & præconibus Latinè vendendi ius eſsſset. Poſsteà

^† tamen univerſsi ferè terrarum orbis domini facti, eundem Romano ſsermone loqui, non ſsolùm ſsuaſserunt, ſsed coëgerunt, ut oſstendit Plinius lib. 3. cap. 5. & lib. 1. cap. 4. ſsic inquiens: Omnium terrarum alumna eadem, & parens (ſscilicet R ma) numine Deum electa, quæ cœlum ipſsum clarius faceret, ſsparſsa congregaret imperia, rituſsq́ue molliret, & tot populorum diſscordes, feraſsq́us linguas ſsermonis commercio contraheret ad colloquia, & humanitatem homini daret, breviterq́ue una cunstarum gentium in toto Orbe patria fieret. D. Anguſst. dict. cap. 7. his verbis: At enim operadata eſst, ut imperioſsa civitas non ſsolùm iugum, verùmetiam linguam ſsisam domitis gentibus per pacem ſsocietatis impone ret, per quam non deeſsſset, imò & abundaret e tiam interpretum copia. Vndè dicere potuit Plutarch. de Plat. quæſst. quòd ſsno tempore ferè omnes homines Romanâ linguâ utebantur: & liſst. Lipſs. ubi ſsup. Iamq́ue Romani bonorem ſsuum agi palam cenſsebant, in bonorem ſsuæ linguæ. Et Aurelius Prudentius lib. 2. contra Symmachum,

^† DeũDeum hoc ita præordinaſsſse, ut faciliùs Chriſsti adventus prædicatetur.

Diſscordes linguis populos, & diſsſsona cultu
Regna, volens ſsociare Deus ſsubiungier uni
Imperio quidquid tractabile moribus eſsſset,
Concordiq́ue iugo retinacula mollia ferre
Constituit.

De quo articulo Ego plura alia congeſssi in 1. tom. lib. 1. cap. 14. ex num. 28.

Sed nemo melius hanc Romanorum curam, & eius intentionem expreſssir,

^† quàm Cornel. Tacitus in vita Agricolæ, de Britannis loquens, & notanter concludens, hoc pacto ſsubactos populos, magis ſsibi ſservos, ſsubditos reddidiſsſse, his verbs: Sequens byems ſsaluberrimts conſsilijs abſsumta: Namque ut homines diſsperſsi, ac rudes, eòq́ue bello faciles, quieti, & otio per voluptates aſsſsueſscerent, bortcriprivatim, adiuvare publicè, ut tem pla, fora, domus extruerent, laudando promtos, & cast gands ſsegnes, ita honoris æmulatio pro neccſssitateierat. Iamverò Prinicipumfilios liberalibus artibus erud re, & ingenia Britannorum studijs Gallorum anteferre, ut qui modò linguam Romanam abnue bant, eloquentiam concupiſscerent. Inde etiam habitus noſstri honor, & frequens togi, paullatimq́ue diſsceſsſsum ad delinimenta vitiorum, porticus, & balnea, & conviviorum elegantiam, idq́ue apud imperitos humanitas vocabatur, cùm pars ſservitutis eſsſset. Quem

^† locum Scipio Amiratus lip. 20. diſsſsertat. polit. diſscurſs. 9. pag. 363. multum commendat, dicons, reapſse humaniſssima hæc officia fuiſsſse, quia magis conducit, ſservos, & manſsuetos verèq́ue homines tales ſsubditos habèri, quàm liberos, & barbaros ſstolidèq́ne feroces: licèt Bernard. Aldrete dict. lib. 1. de antiq. Hiſspan. cap. 17. artificioſsam ſstatus rationem fuiſsſse dicat, ad ſsubditos attrahendos, & emolliendos.

Et ad eandẽeandem curãcuram reſspicit

^† tex. in l. decreta 48. D. de re iudic. ubi Romanorum Imperatorum iuſsſsu omnibus iudicibus neceſssitas impoſsita dicitur, ut etiam in provincijs omnia decreta Latinè interponerent, quodetiam tradit Valer. Max. lib. 2. cap. 2. exemp. 2. eam rationem addens: Vt Latinæ vocis bonos per omnes gentes venerabilior diffunderetur, & quia nulla non in re pallium togæ ſsubijci debere arbitrabantur. Quouſsque translato ad Græcos Imperio, id ab Arcadio, & Honorio immutatum ſsuit, ac permiſsſsum, ut

^† quemadmodum contractus, & teſstamenta propter utilitatem publicam, & maiorem cõmerciorum facilitatem Græcè fieri poſsſse, perm ſsſsum erat, l. 1. §. fin. D. de verb. l. fideicommiſsſsa 11. in princ. D. de leg. 3. l. hac conſsultiſssima, §. fin. C. de teſstam. l. fin. C. de teſstam. tut. l. blanditus 12. C. de fideiuſsſs. l. Græcè, D. eod. l. 8. §. 4. D. de acceptilar. l. directas, C. de teſstament. manumiſsſs. Novella 47. de Tabellion. Ita etiam decreta, & ſsententiæ indicum Græco quoque idiomate concipi poſsſsent, l. iudices 12. C. de ſsentent. & interloc. omnium iudic. ut ad eius interpretationem, & conciliationem cum dict. l. decreta, reiectis Accurſsij, Bart. & aliorum erroribus, & alijs expoſsitionibus Alciat. in dict. l. 1. §. fin. D. de verbor. & lib. 1. prætermiſsſs. recte animadverterunt Iacob. de Puteo, Cuman. Duaren. & Hugo Donel. in dict. l. decreta, Cuiacius lib. 14. obl. cap. ultimo, Ioann. Bap. Plotus de in litem iurando, §. 51. num. 4. &. 5. Petr. Faber. lib. 1. ſsemeſst. cap. 23. pag. 156. Bernal. Vvalterus lib. 1. miſscel. cap. 11. &. 18. Conan. lib. 6. comment. cap. 1. num. fin. Briſsſson. de ſsolution lib. 2. pag. 212. Rævard. lib. 4. var. cap. 2. Guido Pancirol. in theſsaur. var. lect. iur. lib. 3. cap. 15. Anton. Pichard. in §. in. hac. re, Inſst. de fideiuſsſs. Alberic. Gentil. de nuptijs lib. 2. cap. 2. in fine principij, Ioan. Gœddæus in comment. de contrah. ſstipulat. cap. 2. concl. 1. num. 13. & 30. & cap. 4. num. |

p. 232

26. Heringius de ſsideiuſsſsor. cap. 11. ex num. 130. Hermann. Kirchnerus in tract. de legato lib. 2. cap. 7. D. Madera in lib. de Monte Sancto Granat. cap. 18. fol. 59. & covarr. in Theſsaur. ling. Caſstellanæ, verbo Latin, Et ad hoc reſspexit

^† Eraſsmus in præfat. ante paraphraſsim Matth. dum ait, Paucis annis Romanorum Principum industria tantum eſsſs ectũ fuiſsſse, ut Galli, Germani, Hiſspani, Afri, Ægyptij, Aſsiani, Cilices, Palæſsiini, loquerẽtur Latinè, Græcèq́ue, etiam vulgò, ob id, ut commercio linguarum commodius propagaretur Imperium.

Atque hic

^† uſsus Latinè loquendi, & ſsententias, ſscripturas, atque alia acta, & inſstrumenta publica eodem ſsermone conficiendi, etiam poſst lapſsum eiuſsdem Imperij Romani in multis Provincijs duravit. Quouſsque aliquæ, quæ ſse ab eodem Imperio liberæ eſsſse contenderunt, hoc

^† veluti ſsubiectionis notam cenſsentes, & fugientes, publicis legibus caverunt, & iuſsſserunt, ut deinceps non Latino, ſsed materno idiomate, atque ſstylo omnia mandata, edicta, privilegia, inſstrumenta, & documenta conſscriberentur, ut

^† de Germanis ſsub Imp. Rodulpho anno 1273. refert Cyriacus Spãgerb. in Chro. Saxon. cap. 264. Pet. Heigius quæſst. 7. num. 63. & 64. & Kirchnerus dict. cap. 7. num. 31. & 32. De Gallis ſsub Ludovico XII. Fran. Vaierius de legato cap. 10. pag. 96. Heringius dict. cap. 11. num. 134. Et

^† de nobis Hiſspanis ſsub Alphonſso X. cognominato, el Sabio, ann. 1279. Mariana, Garibai, & Did. del Caſstillo in eius hiſstoria, & Pet. de Mariz Luſsitanus in dialogis de varia hiſst. dialog. 3. fol. 85. Licèt verum ſsit

^† Hiſspanum ſsermonem, quo hodio utimur, ex Latino pro maiori parte deſscendere, unde illum vulgò appellamus, Romance, & hominem qui eo expeditè utitur, Ladinum quaſsi Latinum, ut pluribus probat Aldrete in libris ſsuprà citatis, Sebaſst. Covarru. in Theſsaur. ling. Hiſsp. verb. Latin, Romance, & Ladino, Laurentius Valla, quem refert & ſsequitur Tiraq. lib. 1. quotid. part. 1. cap. 3. n. 11. & 23. & noviſssimè, & ſsæpiſssimè

^† Cæſsar Barthius in ſsuis libris adverſsariorum col. 8. 329. 493. 1847. & 2213. ubi ait nullum hodie idiotiſsmum Romano proximiorem eſsſse, nec ullum magis integra verba ſservaſsſse, ac proptereà ſse magnâ delectatione captum Caſstellianiſsmi hodierni, illumq́ue non longo ſspatio temporis didiciſsſse.

Poteſst quoque pro ſsententiæ, quam adſstruimus, confir matione expendi l. 15. tit. 2. lib. 8. Recop. & Pragmatica ann. 1572. quæ Mauris

^† recenter ad fidem converſsis, & inter chriſstianos veteres commorari permiſsſsis, ſstrictè prohibuit, ne ulio modo ungta Arabicâ uterentur publicè, vel privatè, neque ſscripturas in ea ſsub pœna nullitatis conficerent, vel libros Arabum legerent, de cuius legis iuſstificatione, neceſssitate, & utilitate, ultra Azeved. ibid. agit Bleda in hiſst. Maurorum Hiſspaniæ pag. 656.

Sed præſstat in tractatione Indorum, eorundem exemplum, non minus ad rem, de qua agimus, acccmmedatum, addueere, quo utitur aldrete dict. tract. de orig. ling. Hiſsp. cap. 22. ſsiquidem videmus,

^† quòd cùm in his Occidentalibus Indijs duæ tantùm repertæ fuerint Mcnarchiæ, quæ aliquod rationis, & politiei ſspecimen præſseſserrent; una Regum Incarum Peruei ſsium, & altera minus antiqua Regum Mexicanorum, ut reſsert præter alios Acoſsta in hiſst. nat. & morali Indiar. lib. 6. cap. 11. & hi Reges initio ſstrictiſssimi Imperij ſsinibus clauderentur. Pòſsctamen,

^† ubi illud virtute, & robore belico per mille, & plures leucas, ac innumerabilium ferè linguarum regiones, & provincias dilatarunt, patrin m, & magis urbanum idioma, quo ipſsi Reges utebantur, brevi tempore inter eas omnes introduxerunt, ita ut vel proprium amiſserint, vel ſsaltem Regium illud, iam generale effectum, omnes addiſscerent, & peritiſssimè loquerentur. Qui

^† ſsermo generalis à Peruanis, Quicbua; à Mexicanis, Mexicana, vocatur, ut præter Acoſstam ubi ſsup. tradit, & proſsequitur Garcil. Inca lib. 7. de Incarum orig. cap. 1. & ſseqq. inquiens, plurimum expedire, ut hæc hodie cura, ac conſsuetudo obſservetur, & damna recenſsens, quæ ex eius incuria quotidianis experimentis agnoſscimus. Quo exemplo

^† motus Ioan. Maticp. çus lib. 1. de gubern. Regni Peru, cap. 6. linguæ Caſstellana (ut diximus) inter eoſsdem Indos introductionem facilem futuram eſsſsem, ſsibi ſsuadet. Iden q́ue tandem fateri videtur

^† de ctiſssimus Accſsta, ſsibi hac in parte contrarius, dict. lib. 1. de procur. Ind. ſsalut. cap. 9. circa ſsinem, il quiens: Quòd ſsi Christianus Princeps id effeciſsſsct in Chriſsti gratiam, quod Barbarus Guainacapac Imperio ſsuo effecit, ut vna lingua omnes uterentur, aut una certè ubique haberetur, profectò maximam prædicationi Evangelij commoditatem furſsſsca allaturus. Rogo enim ſsi

^† vna lingua introduci poteſst, & detet, cur Hiſspanam noſstram Quichuæ, aut Mexicanæ non præferemus? Cùm & in ſse melior, & nobis commodior, atque ipſsorum Indorum captui æquè facilis ſsit.

Hæc, quæ de Hiſspano ſsermcre Indis communicando, & imperando diſscusſssimus, ſsuadere quoque videntur

^† iuſstum etiam, & conveniens eſsſse, ut eoſsdem Indos Hiſsparo|

p. 233

rum veſstibus, & quod magis præſstat, moribus bonis, & eorum conditioni non repugnantibus, induamus, & imbuanus noſstriſsque commercijs, & conſsortijs aſsſsuefacimus, Conſstat quppè victores victis ſsemper cum linſstat quippè, & mores dediſsſse, ut de Romanis, ac Britannis loquens oftendit Tacitus in loco, quem ſsum, num. 47. citavi, ibi: Inde etiam habitus noſstri bonor, & frequens toga, Aurel. Prudent, in Hymno, D. Laurentij.

O Chriſste numen unicum,
Qui ſsceptra Romæ in vertice
Rerum locaſsti, ſsancies
Mundum Quirinali togæ
Servire, & armis cedere:
Vt diſscrepantium gentium
Mores, & obſservantiam
Linguaſsq́ue, & ingenia, & ſsacra
Vnis domares legibus.

Et Strabo,

^† qui Hoſspanos noſstros hac de cauſsa Stolatos, ſseu Togatos appellat, quòd Romanorum togam ſsimul cum idiomate acceperint. Et qui hanc formam ſsequentur Hiſspani Stolati, ſseu Togati appellantur. In quibus ſsunt Celtiberi, quondam omnium maximè feri inhumaniq́ue habiti. Vndè

^† in l. 16. tit. 2. lib. 8. recopil. Mauri converſsi. & nobis ſsubiecti, Chriſstianorum veſstibus uti iubentur, Et in noſstris Indis idem iubendum eſsſse

^† ſsentit Matienz, in d. lib. de, moder, Reg. Peru 1, parte, cap. 19. dicens, hoc pacto nobis amiciores, & magis politiocs futuros fore, moioremq́ue auri, & argenti vim ab eis, pro veſstiim Hpſspanarum venditione, extrahi poſsſse. Quamvis poſstca ſsubdat. hoc cum Caciquis dumtaxat, & eorum filijs, atque alijs Indis ditioribus, & potentioribus intelingendum eſsſse. Et

^† in ordinationibus D. Proregis. D. Franc. à Toleto generaliter prohibeatur, ne veſstibus Hiſspanorun utatur; ſsicut neque armis uti, neque equis, & alijs rebus, quibus ferocieres, aut inſsolentiores reddi poſssint, prohibiti ſsunt per plures ſschedulas, quæ reperiuntur in 4. tomo impreſsſs. ex pag. 344. Commercijs

^† quoque noſstris aſsſsuefieri iubent aliæ ſschedulæ eiuſsdem tomi ex pag. 256. dum tamen inter eoſsdem Indos, inq́ue eorum minucijs, reductionibus

^† Hiſspani habitare non vinantur, niſsi fortè eos vitæ probitas, & erga Indos ſsuavitas valdè commender, ut expreſssè diſsponitur in ſschedula ann. 81. eodem tom pag. 340. & in alia data Turriſsellarun 12. Iulij, ann 1600. quibus, & alijs ſsimul cavetur, ut vagabundi, Hybridæ & Æthiopes nulio modo inter Indos morari ſsinantur, ob graves iniurias, & vexationes, quas niſseri iſsti, & abiecti homines ab omnibus alijs, cuiuſscunque ſsortis, ſsint, ferè ſsemper accipiunt, de quibus dixi 1 tom lib. 3 cap. ultim Ita ut eis ſsit nociva, & periculioſsa eorum ſsocietas. ut etiam dixi ſsub, hoc eod. lib. 1. cap. 4. num. 101.

Planè

^† ut fœminæ Indæ poſssint contrahere matrimonium cum hominibus Hiſspanis & è contrario homines Indi cum fœminis Hiſspanis, cautum reperio per quaſsdam ſschedulas ann. 1514. & 1515. quæ referentur in dicto 4. tomo pag. 271. ubi prohibitiones contrariæ revocari dicuntur, & Hiſspanis ita copulatis facultas concedi, ut inter Indos manere poſssint, quia hoc ad maiorem matrimonij libertatem, animorum confœderationem, & provinciarum augumentum pertinere viſsum fuit: ut & in Indis Orientalinus ſsæpè iuſsſsum, ac factum eius Hiſstorici narrant, & præcipuè commentaria Alphonſsi Dalboquerque 3. parte cap. 9.

CAPVT XXVI. De Indorum Regalis, sive Dynastis, vulgo Caciques, o Curacas, deque eorum iurisdictione, successione, & filiorum educatione.

CAPVT XXVI. De Indorum Regalis, ſsive Dynaſstis, vulgò Caciques, ò Curacas, deq́ue eorum iuriſsdictione, ſsucceſssione, & filiorum educatione.

SVMMARIVM CAPITIS Vigesimisexti.

1 INdorum Regulis vulgò Caciques, relicta fuit gubernatio populorum, quos infidelitatis tempore regebant.
2 Caciorum nomen vndè originem traxerit, & Curacarum apud Peruanos?
3 Caciqui ab aliquibus comparantur noſstris Ducibus, vel Marchionibus, & quale eſsſset eorum officium ſsub Imperio Incarum?
4 Ingæ ſsive Incæ Peruani qualiter ſsuas provincias gubenarent?
5 Inga in qualibet provincia unum Præfectum principalem, & alios delatores habebat.
6 Curio & ſstationarij, qui eſsſsent apud Romanos. L. 1. & Rub. C. de curioſs. & station. lib. 12. l. 1. §. quies, D. de off. Præf Vrb. & l. neque ſsupina, D. de iur. & fact. ignor. explicantur, & illuſstrantur, ibidem.
7 Irenarchæ, qui eſsſsent, & quatenus Caciquis, & Præfectis Indorum comparentur. L. vnica, C. de Irenarch. l. ſsuper creandis, C. de iur, Fiſsci lib. 10. & aliæ de Irenarchis agentes illustrantur, ibid.
8 Cacicorum ingens numerus fuit in Imperio Peruano, & Maxicano.
9 Sinarum in Regno ſsunt plus quàm quinque Senatorum millia & alia de eius magnitudine.
p. 234
10 Cacicorum munus hodie quale ſsit? & quòd non poſsſsunt dici domini oppidorum, quæ gubernant.
11 Indi ſsupra modum ſsuis caciquis ſsubditi, & obtemperantes ſsunt.
12 Caciqui abutuntur ſsubmißione Indorum, & ſsæpè in eos admodum crudeles, & tyranni ſsunt, & alia eorũeorum vitijs, & fraudibus.
13 Cacicos tolli debere tanquàm Indos valdè pernicioſsos, ſsentit Fr. Bernard. Carde nas.
14 Dominantur nulli deterius, quàm ij, quos ad ſserviendum natura creavit.
15 Caciorum tyrannidem, & fraudes erga Indos ſsibi ſsubiectos, plures ſschedulæ exprimunt, & puniri iubent, quæ referuntur.
16 Cacicos reſsidentiæ, & ſsyndicaiui ſsibijci debere, quædam Regia ſschedula innuit.
17 Cacicorum officia conſservari, & in eis iure ſsanguinis ſsuccedi debere, adinſst ar maioratus, plures ſschedulæ iubent, quæ referuntur.
18 Indorum ex plebe aliquos iudices, & miniſseros, ac Decuriones, creari, quædam ſschedulæ iubent, & quare?
19 Paulus Ondegardus teſstatur, aliquos Indos iudic. indi munere rectè, & utiliter functos fuiſsſse.
20 Schedula data Buitragi refertur, quæ enixè iubet, ne Cacicatuum ſsucceſssiones tollantur, mutentur, vel invertantur.
21 Caciques in Nova-Hiſspania à Proregius eligi ſsoleni, neglecto ſsucceßionis iure, & quare?
22 D. prorex D. Ludov. à Velaſsco conſsuluit, ut Caciqui per electionem crearentur, & quid ei reſsponſsun fuerit?
23 Ordinationes D. Proregis D. Franciſsci à Toleto ab antiquis Indorum moribus plura mutuãtur; & diſsponunt in ſsucceßione Cacicatus, & eius probatione.
24 Ingæ Peruani qualiter Cacicos delinquẽtes punirent, & removerent, & alios ex eorum ſsanguine ſsubrogarent.
25 Regna, Imperia, & ſsimiles dignitates melius eſsſse, ut per ſsucceſssionem, quàm per electionem deferantur, plurimi ſsentiunt, qui reſseruntur.
26 Fœminæ an in Cacicatibus ſsuccedant?
27 Fœminæ regulariter à publicis, & civilibus officijs, & virorum actibus, ac cœtibus prohibitæ ſsunt. L. Fœminæ, D. de reg. iur. l. cùm Prætor, §. moribus, D. de iudicijs, & aliæ ſsimiles illuſstrantur, bid.
28 Fœminæ maritatæ in aliquibus provincijs ſsuccedunt in Cacicatibus, & hoc munus per maritos exercent.
29 Fœminæ, licèt à multis excludantur, Regnorum, fevdorum, & Ducatuum ſsucceſsſsione, à pluribus tamen alijs admittaniur.
30 Conſsuetvdo provinciæ multum attendi, & ſservari debet circa delationem & ſsuceeſsſsionem maioratu, feudi, & ſsimilium.
31 CacicatuũCacicatuum lites, & earũearum probationes ſsunt valdè difficiles, & intricatæ, & quare?
32 Parentelæ probatio in antiquis fieri poteſst per teſstes de auditu, & fama.
33 Succeſssio, & parentela in Cacicatibus, vltra probationes partium, meliùs probari ſsolet per aliam informationem receptam de officio à Prætore loci.
34 Cacicatuum in cauſsis iudicandis, qualiter ſse Auctor haberet, & quòd plus instrumentis, quàm teſstibus deferret.
35 Instrumentis magis, quàm teſstibus deferendum & ſstandum eſsi in antiquis.
36 Inſstrumentorum verba, etiãetiam enintiativa, probant in antiquis parentelam, & cognationem.
37 Inſstrumenta duo, vel plura ſsi ad idem probandum concurrant in antiquis, multum operantur.
38 Cacicorum benevolentiam, & converſsionem valde curare debere, ut facilior ſsit ſsubditorum converſsio, plures ſschedulæ iubent, quæ referuntur.
39 Regentium exemplum multum ubi que influit, & operatur in animis ſsubditorum, & præſsertim in Indis.
40 Superior quidquid facit, præcipere videtur, ex Quintiliano.
41 Principum vita cenſsura eſsa, ad quam dirigimur, & convertimur, ex Plin. Iuniore.
42 Religio eſst veluti ſsequela iuriſsdictionis, & cuius Regio eſst, eiuſsdem & Religio.
43 Iabellonis Lituaniæ Regis, cum Hedvvige Regina Poloniæ matrimonium contrahere volentis, notabilis Hiſstoria refertur.
44 Exemplo Lituani Principis, qui baptiſsmum accepit, omnes eius ſsubditi turmatim baptizati ſsunt.
45 Hyſsſsopo in America Indos à nobis baptizatos fuiſsſse, aliqui dicunt, qui reprobantur.
46 Fidem Chriſstianam qui recipiunt, ob id taniùm, ut ſsuis Principibus placeant, laudari non poſsſsunt.
47 Fides non debet recipi ob adulationem, ſsed propter doctrinæ veritatem, & utilitatem.
48 Exemplum ſsuperiorum benè, & licitè |
p. 235
curari potest, & debet ad præviam diſspoſsitonetem ſsubditorum in fide recipienda.
49 L. 51 in fine, tit. 15 part. 1. ponder atur, & illustratur.
50 Concil. Limenſsi verba de cura, & neceßitate converſsionis Cacicorum.
51 Ioſsephi Acoſstæ verba referuntur, valdè probantis curam converſsionis ſsuperiorum, ut facilius ſsubditi convertantur.
52 Atabalipa ſsi non eſsſset occiſsus, ſsed ad fidem perſsuaſsus, illam brevi tempore omnes Indi Peruani recepiſsſsent.
53 Idololatria, ut penitus extirpetur de animis Indorum, nibi magis conducet, quàm cam de cordibus Cacicorum prius remouere.
54 Ingarum RegũRegum tempore nullos Indi Deos ſsive idola colebant, niſsi quos illi tribuiſsſsent, & iuſsſsiſsſsent.
55 Caciqui an teneantur ad reſstitutionem damnorum, quæ faciunt Indi eis ſsubditiquando in ſsuis compotationibus inebriantur.
56 Damna, quæ per accidens contingunt exactibus licitis, vel indifferentibus, non debent reſsarciri.
57 Caciqui ſsi compotationes pernicioſsas, & prohibitas faciunt, vel fieri permittunt, ſsunt in culpa, & tenentur ad damna.
58 Damni cauſsa dans, damnum dediſsſse videtur.
59 Crimen, qui potest prohibere, & non prohibet, videtur illud probare, ex Salviano.
60 Collegia ad educandos, & inſstituendos filios Cacicorum plures ſschedulæ erigi iubẽtiubent, quæ referuntur.
61 Filios Cacicorum benè, & Chriſstianè educare convenit, ut exemplo ſsuis ſsubditis ſsint, cùm patribus ſsucceſsſserint.
62 Collegia, & inſstitutionem filiorum Cacicorum multum probant Acoſsta, & alij, qui referuntur.
63 Augurum Collegio Romæ iuventus educanda, & divinis inſstituenda offerebatur.
64 Educationis, & rectæ inſstitutionis in pueris cura magni fieri debet, & de eius effectibus, & utilitatibus, remiſssivè.
65 Educatio, & inſstitutio potetior eſst, quàm natura.
66 Educationis vim duorum canum exemplo mirè oſstendit Licurgus.
67 Societatis Ieſsu Religioſsi aptißimi ſsunt ad iuvẽtutem educandam, & inſstruendam, & Indorum Collegia gubernanda.

QVamvis novi huius, & vaſstiſsimi Orbis generalis dominario, guberntio, & protectio glorioſsiſssimis Hiſspaniæ noſstræ Regibus ceſsſserit, ex peculiaribus titulis, & rationibus, de quibus in 1. tom. diſsſserui. In

^† congregationibus tamen, ac populis Indotum, qui vel initio reperti ſsuerunt, certam aliquam, & politicam vivendi rationem habere, vel poſsteà noſstrorum curâ erigi, formari, & humanæ ſsocietatis legibus, ac moribus inſstitui cœperunt; antiquis ipſsorum Regulis, ſsive Dynaſstis particularis eorum gubernatio relicta fuit, retentâ (quoad ſsieri potuit) conſsuetudine, quam infidelitaris rempore obſservabant.

Quos

^† Regulos in inſsula Hiſspaniols, quæ primùm à Columbo reperta fuit, Caciques vocabant, & inde noſstri ad reliquas provincias delinceps detectas, & ſsubactas, eandem appellationem extenderunt, licèt Peruanâ generali linguâ, Curacas dicerentur, & Mexicana Tecles, & in alijs alia nomina ſsortiti legantur, ut optimè præer alios advertit Ioſseph. Acoſsta in hiſstor. nat. & moral. Ind. Occident. lib. 6. cap. 11. & ſsequentib. Petr. Zieza 1. part. hiſst. Peruanæ cap. 21. & ex relatione Patris Blaſsij Valeræ, Garcilaſs. Inca in ſsuis comment. 1. part. lib. 5. cap. 11. & ſsequentib. & Ioann. Marienzo de moder. Reg. Peru, 1. part. cap. 6. & 7. ubi

^† hoc Regulos ſsimiles facere volunt noſstris Ducibus, Comitibus, & Marchionibus, vel alijs dominis vaſsſsallorum, eorumq́ue officium, dignitatom, ac poteſstatem ſsub imperio Peruanorum Incarum recenſsent. Et qualiter hi

^† provincias, quas uitra mille, & plura leucas ſsubegerunt, gubernabant, eas nimirum in oppida, & municipia dividetes, ipſsaq́ue municipia in quaſsdam In dorum elaſsſses, ſsive partialitates, quarm. vna ſsuperior dicebaur, Ananſsaya, altera inferior, Vrinſsaya, utraq́uè diſstinctem Curacam habens, & denis Indisunnum Decurionem præſsigentes, centenis alterum, mille alium, decem mille allium, cuius munus præcipuum erat, & Hunno vocalatur. Supra quos in

^† qualiber provancia alter Præfectus, vel Gubernator ex ipsorum Incatum |

p. 236

Regio ſsanguine præſsidebat, cui reliqui obtemperabant, Imperatori ſsingulis annis omniun, quæ in commiſsſsa ſsibi provincia contigerant, peculiarem rationem reddebat, præter alios quæſstores ſsecretõ ad hoc delegare ſsolebant, qui inde Tucuiricoc, quaſsi omnia videndes, appellabantur.

Quos poſsſsumus

^† curioſsis, & ſstationarijs ſsimiles facere, quos Romani olim Imperatores per diverſsas provincias diputare ſsolebant, ut commiſsſsa in illis crimina ſsedulò inveſstigarent, & ſsibi vel Præfectis carundem provinciarum denuntiarent, de quibus agitur in l. 1. & per totum, C. de curioſs. & ſstation. lib. 12. l. neque ſsupina, D. de iur. & facti ignoran. l. 1. §. cura carnis, verſs. Quies popularium, D. de offic. Præfect. Vrb. quam ita poſst Accurſs. & alios interpretatur Toletanus ibid. in lucerna Rubric. simancas de Repub. lib. 8. cap. 25. num. 6. & 7. Pet. Greg. lib. 31. Syntag. cap. 4. num. 1. & ſseqq. Iuſst. Lipſs. lib. epiſst. quæſst. cap. 18. & Iacob. Guterius de officijs domus Auguſstæ lib. 3. cap. 13. Et caciques, vel dictos Præfectos nõnon malè comparabimus

^† Irenarchis, hoc eſst Præfectis, ſsine Mareſscalis, qui in provincijs ad earum tuitionem, & diſsciplinæ publicæ moribuſsq́ue corrigendis præficiebantur, & præſsertim, ut itinerantibus pax, & ſsecuritas conſservaretur, quorum fit mentio in tit. de Irenarch. lib. 10. & in l. divus in fi ne, D. de cuſstod. reor. l. fin. §. Irenarchæ, D. de muner. & honor. ſsuper creandis, C. de iur. Fiſsci, lib. 10. ad quarum expoſsitionem ita obſservat Duaren. lib. 1. diſsput. cap. 8. Boer. in tract. de ſseditioſs. §. 1. num. 6. & alij relati à Bobadilla in Politica lib. 4. cap. 2. num. 68. & cap. 5. num. 4. & cap. 7. num. 16. & lib. 2. cap. 13. num. 61. Cuias. lib. 8. obſservat. cap. 29. Radulph. Forner. lib. 1. quotid. cap. 24. Annæ. Robert. lib. 1. rer. iudi. cap. 4. fol. 14. D. Ioann. Vela in prax. crim. cap. 4. num. 6. & D. lauren. Ramirez in Teſsſsera leg. ſsup. d. l. ſsup creandis.

Vndè licebit colligere,

^† quàm ingens ſsub Iuca horum Satraparum, ſsive Dynaſstarum numerus eſsſset. Nec minor, aut valde diſssimiliform, apnd Mexicanos, Motechumas fuiſsſse narratur, val in provincijs Sinsrum,

^† in quibus quinque huiuſsmodi Magiſstratuum, aut Senatorum millia numerari, ex Strabone lib. 15. & alijs recolit Simon Maiolus in dieb. Canicuſs. colloq. 23. de Memorabilibus, pag. 714. adijcians, hoc mirandum non eſsſse, cùm in ipſsa Sinarum regione octo carceratorum millia in unica urbe Regia Paquin incluſsa memorentur, & homines, qui Sinarum Reg tributum pendunt, numerentur ad milliones ſsex & triginta, & militum, qui illi militant ad milliones quinque oeditum, equitum verò decem centrna millia.

Hodie verò

^† horum Curacarum off cium, poteſstas, & iuriſsdictio anguſstioribus terminis continetur. Nam per quandam ſschedulam Valliſsol. 26. Februar. ann. 1538. ad Mexicanam Cancellcriam directam, quæ extar in. 4. tom. impreſsſs. pag. 291. diſspoſstum fuit, ut popullorũpopullorum ſsive municipiorum, quibus præſsunt, domini non vocentur, ſsed tantùm Gubernatores, aut Principales. Et cùm iãiam Hiſspani Prætores, ſseu Correctores Indis præfecti ſsint, & illorum cauſsas civiles, & criminales defimant, ſsolùm ſspectat ad Curacas tributa Indorum ſsibi ſsubiectorum colligere, & ad Prætorem deferre, & eorundem perſsonalia ſservitia, atque alia munia diſsponere. In cuius laboris compenſsationem ipſsis ab eiſsdem Indis certum falarium præſstatur, quod ex eorum taxis tributarijs deducitur, & quoddam ſseivitij, ſseu ſsamulitij genus, ſsimul cum aliqua pabulorum exhibitione.

Est autem

^† ſsubditorum erga illos adeòingens obſsequium, & reverentia, vel ut utar verbis Acoſstæ d. lib. 3. de procur. Ind. ſsalute cap. 16. Tanta imbecillitas, tanta trepidatio, ut ne mutire quidem audeant contralilos ſsuos Satrapas, ſsed vivi, ac videntes percant potius, quàm illorum imperijs minimum obloquantur. Quod in cauſsa eſst ſsecum dùm eundem Acoſstam, ut

^† ipſsi hac ſsubmiſssione abutentes, nihil non ſsit, in quo vehementer miſseros vexent, ac premant, ſsuo plerumque illos per fraudem, aut violentiom ſsudore fruſstrantes, & ſsæpè tum in exigendis tributis, tùm in perſsolvendis operis, atque ſservitijs, multo plura conſserre cogentes, quàm lex, vel ratio præcipiat. De qna etiam tyrannide, & alijs horum Cacicorum vitijs, plurima alia congerit Matienzus d. 1. parte, cap. 7. inquiens, quòd eorum crude itas, & ſsęvitia quamlibet aliam aliorum hominum perat, & qnòd neque filias, neque uxores, neque facultates, aut perſsonas ſsubditorum liberas ſsi nunt.

Idem quoque noviſssimè repetit, & graviſsſsimè exaggerat Fr. Bernard. de Cardenas inſsuo libello, §. 16.

^† concludens, ſsatiùs, & utiliùs Indis conſsultum iri, ſsi omninò ab hac ſsubiectione liberarentur, & ſsalaria, quæ Regulis iſstis præſstantur, in Eccleſsiarum reparationem, vel alia opera pia converterentur. Pręſsertim cùm nihil ferè ſsit, ad quod hodierno tempore Cacicorum uſsus, & auctoritas cõferatconferat, & cùm eorum indoles, & in ium à ſservili, & abiecta Indorum tributario, quibus ipſsi imperant, conditionem non difſsera;

^† atq;atque ita tãtam hoc, quãquam alijs quotidianis experi|

p. 237

mentisdocesmur, nullos auidem deterius deminari, quàm quos ad ſserviendum natura creavit.

Quæ

^† opinio plurium Regiarum ſschedularum auctoritate invari poteſst, & præſsertin illis 28. Seprembr. ann. 1548. 16. Iulij, ann 1550. 18. Ianuar. ann 1552. 16. Auguſst, ann. 1563. 8. Iulij, ann. 1577. & alijs, qua reperiuntur in d. 4. tom. impreſsſs. ex pag. 189. ubi prædicti Cacicorum exceſsius referuntur, reprim q́ue iubentur, & ut Indis ſsibi ſsubiectis omnia damna, quæ eorum ſsraude, occaſsione, aut concuſssione pa iuntur, & labors mercedem reſsarcire, ac ſsolvere compellantur, & ut neque ſsub tributi, ſservitij, vel victualis titulo, quioquam indebitè, & iniuſstè extorque. re ſsinantur. Et in eod. com. pag. 360. ex at alia ſschedula Matriti 6. Iun. ann 1594. quæ Peruano Proregi iniungit,

^† ut quærat, & reſscribat, an expediens ſsit, ut Caciqui ad ſsyndicatum, ſseu reſsidentiam ſsuorum officiorum præſstandam, teneantur, prout in Nova-Hiſspania præſstare dicuntur?

Sed ſsunt tamen

^† aliæ ſschedulæ in eodem tom. pag. 287. & seqq. & apud Anton. de Herrer. in hiſstor. gener. Ind. decad. 3. pag. 170. quæ prædictis non obſstantibus, & antiquis (ut diximus) Indorum moribus plurimum deferentes, eoſsq́ue pro captu ſsuo, quantum fieri poſssit, politicos reddere cupientes non ſsolùm Cacicorum officia, & miniſsteria conſservar, & continuari iubent; ſsed in eis ſsucceſssionem, ſsanguinis iure, & ad inſstar maioràtuum Hiſspaniæ noſstræ concedunt. Proregibuſsq́ue, & Regalibus Audientijs, cæteriſsq́ue Indicibus gravi pœnarum comminatione præcipiunt, ne eos ſsuis hac in parte iuribus privent, vel ſsucceſssionis modũmodum immutent, iniuſstèq́ue ſspoliatos brevi, & ſsummariâ cognitione reſstituant.

Et quod plus eſst,

^† per quandam ſscheduIam 9. Octobr. ann. 1549. & alias, quæ reperiuntur d. 4. tom. pag. 272. & 274. & 335. & ſseqq. deciditur, ut ex ipſsis Indis quoſsdam veluti pedaneos Iudices, Decuriones, Lictores, ſsive Algacellos, Tabelliones, alioſsq́ue Iuſstitiæ miniſstros conſstituant, qui ſsuo more, ac modo leviores lites, inter eoſsdem emergẽtes, decidant, aut commponant, & alia munera Reipub. ſsubeant. Quod

^† ſsummopere op taſsſse, & magno cum fructu, atque utilitate ſse expertum fuiſsſse, teſstatur Licent. Polus Ondegardus, qui res, & conditionem Indorum PeruanorũPeruanorum optimè calluit, in quodam libro manuſscripto, quem penes me habeo, ubi referi brevi tempore, ac facili negotio ab eiſsdem Indis plus, quàm duo millia ſsatis arduarum aſsſsarum terminata fuiſsſse, abſsque ullis proceſsſsus, allegationum, & iuratorum teſstium involucris, & ambagibus. Idem etiam probat, eundem Polum ſsequitus, Ioſseph. Acoſsta d. lib. 6. hiſstoriæ nat. & moral. Indiar. cap. 11. & de procur. Ind. ſsalut. lib. 3. cap. 21. & Ioann. Matien. de mod. Reg. Per. 1. parte, cap. 14.

Et quod ad Cacicorum munus, & ſsucceſsſsionem ſspectat, ultra antiquiores ſschedulas, quarum mentionem feci,

^† cautum reperio per noviorèm aliam Buitragi. 29. Maij ann. 1603. iterum repetitam, & ſservari iuſstam per aliam Sãcti Laurentij 19. Iul. ann. 1614. quibus Proregibus inhibetur, ne pro arbitrio ſsuo Caciques mutent, & eligant, ſsed antiquam conſsuetudinem ſsucceſssionis, de padres à hijos, obſservent. Quod fortè ita ſstrictè iuberi oportuit,

^† quoniam in Nova-Hiſspania Proreges hoc munus, cùm quandam inſstitiæ, & gubernationis Indorum adminiſstrationem contineat, meliùs per electionem, quàm per ſsucceſssionem provideri exiſstimabant; & de facto, ubi ſsibi libitum erat, providebant. Et idem in Peruanis provincijs introduci cęperat, quidquid ſsupra dictisſschedulis, & ordinationibus D. Proregis D. Franciſsc. à Toleto contrarium deciſsum fuiſsſset. Et conſsuluit

^† D. Prorex D. Ludov. de Velaſsco per epiſstolam ann. 1601. aliquorum Cacicorum iniurias, vel ſsocordiam incuſsans; cui tamen ſsequenti anno 22. Februarij reſsponſsum fuit, ut Caciques iniuſstos, tyrannos, vel ineptos puniret, & removeret, cæterùm in ſsucceſssione eorum conſsuetudinem obſservaret, & prædictas ordinationes.

In quibus

^† plura circa formam, & probationem eiuſsmodi ſsucceſssionis ſsatis notanda reperiuntur, quæ ubi res iudicanda erit videri oportebit. Eaq́ue in pluribus ex Incarum inſstitutis mutuara ſsunt. De quibus inte alia tradunt Petr. Cieza 1. part. cap. 21. & Garcliaſs. Inca d. lib. 5. cap. 13. nunquam huiuſsmodi

^† Dynaſstias his ademiſsſse, quibus hereditario ſsanguinis iure pertinere viderentur, quamvis gravia delicta committerent. Quod ſsi hæc talia eſsſsent, ut depoſsitionis, ſsive privationis pœnam mererentur, tunc ex ſsi ijs, vel fratribus delinquentis, alium, qui magis dignus eſsſset, ſsubſstituebant. Ita ut plus ſsemper ſsanguini, & ſsucceſssioni, quam liberæ, & voluntariæ electioni deferre viderentur.

Quod non erit novum, aut multum ſsi in his Satrapijs admittamus,

^† cùm & in Regnis, & Imperijs, Ducatibus, & Marchionatibus, alijſsque feudis, & graviſssimis dignitatibus, qua merum, & mixũmixum imperiũimperium, atq;atque omnimodãomnimodam iuriſsdictionem in ſse habent, communior ſsit tam |

p. 238

Theologorum, & Iuriſsprudentûm, quàm politicorum ſsententia, melius, & tutius eſsſse egitimæ ſsucceſssionis formam ordinemq́ue ervare, quàm electionis aleam ſsubire, & experiri, ut conſstare poterit ex traditis à Ioann. Lecirier lib. 2. de primogen. quæſst. 14. Auguſst. de Ancona in tract. de poteſst. Eccieſs. quæſst. 35. artic. 7. Abulenſs. num. 27. quæſst. 39. Ægid. Roman. lib. 3. de regi. Princip. cap. 5. Covar. in pract. cap. 1. num. 4. Bodin. de Repub. lib. 6. cap. 5. Mariana lib. 6. de Rege cap. 3. Sepulveda lib. 2. de Regno, Iuſst libſs. in monitis politic. lib. 2. cap. 3. & 4. Magiſst. Marquez in Gubernat. Chriſstian. lib. 2. cap. 3. pag. 11. & ſseqq. Bitridano 3. polit. quæſst. 25. Adam. Contzen, omnino viderdus, lib. 1. polit. cap. 25. & Beſsoldo in diſsſserat. de Regni ſsucceſssione, pag. 3. num. 6. & nultis ſseqq.

Illud autem ſsæpè circa horum Cacicatuun ſsucceſssionem in quæſstionem vocari v di. Ar ſsœminæ

^† lineâ, & gradu potiores admitterlæ ſsint, ita ut maſsculos remetiores exciulant? Et planè ortinationibus D. Proregis D. Fran. à Toleto ſsemper maſsculi vocari. & praſserri videntur, in ò & ſsœminæ in totum exdudi, quaſsi hæc officia ſsexui earum minus conveniant; cùm

^† & auctoritatem, & utiliatem publicam habeant, l. fœminæ 2. de regul. iur. l. cùm Prætor, §. moribus, D. de iudicijs, l. 1. D. de poſstulan an. cap. dilecti filij de arpit. Quibus & alijs iuribus receptum eſsſse dicitur, ut quemadmodum ſservi, ſsic ſsœminæ civilibus non fungantur officijs, nec magiſstracum gerere poſscint. Vbi DD. plura alia adducunt, & præcipuè eruditiſscimus Petr. Faber, qui etiam videri poterit, lib. 3. ſsemeſst. cap. 16. & Tiraquel. in l. 1. connub. num. 9. & ſseqq. in 10. nu. 12. & 31. ubi oſstendit, quanti ſsemper curatum fuerit, ne fœminæ civilibus actionibus, aut virorum officijs, cœcibuſsq́ue ſse immiſsceant. Quod & tractat Tertul. in lib. de veland. virgin. inquiens: Non permittitur mulieri in Eccleſsia loqui, ſsed nec docere, nec tingere, nec offerre, nec ullius virilis muneris, nedum Sacerdotalis officij ſsortem, ſsibi vindicare.

Sed nihilominus,

^† in aliquibus provincijs, ac præſsertim in planis Peruanis, fœminæ admitti ſsolent, maximè ubi nuptæ ſsunt viris, per quos munera, Cacicatus officio conveniontia, commodè exerceri poſsſsunt, quæ conſsuetudo, ubi leitimè probatur, obſservari debet. Nam neque valdè abhorret ab alijs actibus, & dignitatibus admixtam iuriſsdictionem habentibus, ut

^† in quibus fœminæ exclu di non ſsolent, ut poſst legem 2. tit 15. part. 2. probat Greg. Lopez ibidem, & latè Molina de primogen. 3. cap. 4. per totum, al ter Molina tom. 3. de iuſst. & iure, diſsput. 625. Petr. Faber ubi ſsup. Magiſst. Marquez in Gubernatore Chriſstian. lib. 1. cap. 31. pag. 214. & ſseqq. Iuſst. Lipſs. in monitis politicis lib. 2. cap. 2. & latè diſsputans Beſsold. d. diſsſsertat. de Reg. ſsucceſsſs. cap. 11. Et in ſsucceſssione maioratus,

^† val feudi, & ſsimilium titulorum, plurimum attendi, & obſservari debet conſsuetudo loci, aut regionis, ubi tallis ſsucceſscio defertur, ut rper eundem Molinam de Hiſspar. primogen. lib. 2. cap. 6. num. 58. & 59. alter Molina eod. tractat. diſsput. 569. Mieres 4. part. quæſst. 20. à num. 56. & latè Burgos de Paz conſs. 9. n. 3. & DD. per tex. ibi in l. ſsi ſsundus 6. D. de eviction. & in l. de quibus, num. 17. D. de legibus, & in l. 1. n. 14. de ſsum. Trinit. Pinel. in Rub. C. de bon. mater. 1. par. nu. 37. & Hottoman. conſs. 2. & 13.

Sed quoniam

^† in probanda parentela, ſseu deſscendentia, ad huiuſsmodi ſsuccefsionem obtinendam, graviſssimæ, & ſserè inextrica, biles diffuicultates offerri ſsolent, propter contrarias, atque invicem pugnantes teſstium aſsſsertiones, qui cùm Indi (ut plurimum) ſsint, parum ſsibi conſstant, & articulos utriuſsque partis, prout ab eiſsdem proponuntur, pleniſssimè explent, & frequenter de auditu, & fama deponunt,

^† quod ſsufficere ſsolet, ubi agimus de computatione, & comprobatione gradus conſsanguinitatis, maximè quando ſsumus in antiquis, cap. licèt ex quadam, de teſstibus, cum pluribus alijs, quæ congeſssit Maſscard. de probat. concluſs. 797. num. 19. & Farinac. de teſstib. quæſst. 69. cap. 2. num. 63. & 65. & num 103. cum multis ſseqq.

^† Summo ingenio proviſsum fuit per dictum D. Proregem, ut loci Prætor aliam informationem de officio (ut dicunt) recipiat, & cum ſsuffiagio, vel iudicio ſsuo ad Proregem remittat; cui informationi plus ſsolet, & debet deferri, quàm illis, quæ à partibus pra ſsentantur. Niſsi quia hi etain Prætores, aliquande magis uni, quàm alijs litigantibus, ex varijs reſspectibus, vel affectibus favent.

Quod in cauſsa erat, ut Ego, cùm eiuſsmo

*di litibus iudicandis præeſsſsem, multum antiqua inſstrumenta, municipiorum, ac taxaruir matriculas, libroſsq́ue baptiſsmi, & matrimoniorum conſsiderarem, & titules præcedentium Cacicorum, qui ex gubernationis archivijs deducebantur, ut ex his indagare poſsſsem. quibus magis lux veritatis ſssiſsteret. Quoniã licèt dici ſsoleat, in exercendis litibus parem vim habere teſstes, & inſstrumenta, l. in exercẽ dis, C. de fide inſstrum.

^† ubi tamen ſsumus in antiquis, magis deferendum eſst inſstrumentis quà teſstibus, ut in ſsimili probãtprobant tex. in. l. cẽſuscensus, |

p. 239

D. de probat. ibi: Cenſsus, & monumenta publica potiora teſstibus eſsſse Senatus cenſsuit, l. ſsi tibi, C. de teſstib 1. monumentorrum, C. de relig. & ſsumt. fun. l. 6. D. eod. cap. ſseries de teſstibus, cum alijs, quæ adducit Craveta conſs. 58. in fine, Roder. Suarez in l. quoniam in prioribus, dub. 2. num. 1. in fine, Maſscard. cõcl. 411. nu. 19. Miſsynger. lib. 5. obſser. 79. Ioan. Garc. de nobil. gloſsſs. 4. num. 33. & gloſsſs. 18. num. 12. Otalora eod. tract. 1. part. 3. part. cap. 7. num. 17. in fine, Ioann. Guiterrez lib. 3. pract. cap. 14. num. 35 Hottoman. conſs. 35. num. 3. Perez de Lara de anniverſs. lib. 2. cap. 4. num. 57. & D. Ioann. Valençuela conſs. 90. num. 136. & ſseqq.

Quod

^† adeò verum eſst, ut procedat etiam ubi talia antiqua inſstrumenta, vel monumenta enuntiativè, ad alium finem referant parentelam, conſsanguinitatem, vel nomina aſscendentium, quæ probari intenduntur, l. optimam, C. de contrah. ſstip. Bald. in d. cap. ſseries, num. 4. Iaſs. in l. ſsi quis ex argentarijs, §. Prætor, nu. 20. & 21. D. de edendo, Craveta de antiq. tẽp. 1. part. in princ. num. 6. & 7. & conſs. 317. verſs. Secundò reſspondeo, Mieres de maiorat. 1. p. quæſst. 10. Surdus deciſs. 145. num. 6. Maſscard. ubi ſsup. Afflicitis deciſs. 13. & plures alios ſsolitâ diligentiâ referens. D. Ioann. del Caſstillo lib. 5. controverſs. cap. 123. ex nu. 7. Et hoc

^† certius, & indubitabilius erit, quando reperiuntur, vel concurrunt duo, vel plura inſstrumenta antiqua, eandem intẽtionem iuvantia, vel probantia, ut optimè advertit, & proſsequitur Mareſscot. lib. 1. variar. reſsolut. cap. 70. num. 6. & Nicol. Garcia de benef. 7. part. cap. 15. num. 31. & ſseqq.

Verùmautemverò, hæc hactenus de Cacicorum munere, & ſsucceſssione dixiſsſse contenti, nunc ex magna ſsuperioritate, & auctate, quam hi circa Indos, ſsibi ſsubiectos exercent, vt ſsup. nu. 11. tetigimus, inſserre poſsſsums primo loco decidẽdidecidendi rationem, ad

^† plures ſschedulas d. 4. tom. impreſsſs. ex pag. 221. & 248. quæ ad hoc, ut facilior reddatur converſsio Indorum infidelium, nimus oportere tradunt, ut prius dicti eorum Reguli, nempè Caciques, Curacas, Tecles, Señores, ad noſstram amicitiam, & fidei receptionem voluntariè, & ſsuaviter alliciantur. Eſst enim certum nihil magis ad hoc conducere poſsſse: Por eſstarles los demas Indios tan ſsugetos, i ſser tan amigos de ſseguirles en todo, ut eædem ſschedulæ exprimunt, & varijs

^† exẽplisexemplis tum in his regionibus Novi Orbis, tum alibi paſssim expertiſsums.

Scilicet in vulgus manant exempla regẽtum. teſste Claudiano, & ut inquit Caſssiod. lib. 10. epiſst. 13. Res minor ad potioris currit exemplum. Cui conſsentiens Quint. declamat. 3. §. 14. tradit, Hanc

^† eſsſse conditionem ſuperiorũſuperiorum, ut quidquid faciunt, præcipere videntur. Et Plin. in paneg. ad Trahan. cap. 46. Principum diſsciplinam capere, etiam vulgus, cùm rem, ſsi ab uno fiat ſseverißimam. fecerunt omnes. Nã

^† vita Principis cenſsura est, eaq́ue perpetua, ad hanc dirigimur, ad hanc convertimur, nec tam imperio nobis opus est, quàm exemplo. Et tradit alia Molina de primeg. lib. 1. cap. 2. num. 22. ubi probat, ſsubditorum moren eſsſse, ut in omnibus id ſsrequantur, quod Reges, aut proprios Principes facere conſspiciunt, Calliſstus Remirez de lege Regia, §. 7. num. 41. & Nos ſsuprà hoc libro cap. 2. n. 11. quod in terminis iuriſsdictionis benè proſsequitur Magerus (poſst alios quos refert) de advocatia armata cap. 10. num. 433. & 474. ubi inquit, ob hãc cauſsam dici ſsolere,

^† quòd Religio eſst Sequela iurſsdictionis, & quòd cuius regio eſst, eiuſsdem etiam religio eſst.

Et huc ſspectat, quod in hiſst. Poloniæ refert Cromerus lib. 15. pag. 355. ann. 1382. de

^† Iabellone Lituaniæ Rege, qui cùm eſsſset Gentilis, & appeteret coniugium Hedvvigis Regisnæ Poloniæ, quæ Chriſstiana erat, promiſsit, ſse pariter & fratres, & gentem ſsuam omnẽomnem Chriſstioanis myſsterijs initiari. Et conditionibus acceptis, ip baptizatus fuit, & in baptiſsimo Vladislai nomen accepit, &

^† ſstatim populus tantâ cõtentionecontentione Baptiſsmum appetebat, quòd cùm immenſsi laboris eſsſset, ſsingulos ſsacrp fonte tingere, nobilioribus tantùm hic honor habitus; reliquum verò vulgus turmatim diſstributum, luſstrali aquâ, ſsive ſsacrâ à ſsacerdotibus conſsperſsum eſst, unumq́ue nomen cuique turmæ, tam virorum, quàm mulierum inditum. Quam hiſtoriãhiſtoriam recolens. Auctor Melificij hiſstorici 3. part. pag. 203. notat in margine, Idem in America factitatum. NimirũNimirum

^† quia hic, & alij ſsimiles Novatores Noſstris impingere volunt, quòd interdum hyſsſsopo Indos baptizaverint, de qua impoſstura egi 1. to. lib. 2. cap. 4. num. 26.

In quo tamen

^† non exiſstimet aliquis, vel prædictas ſschedulas, vel Nos, eâ mente duci, ut rectum, & probandum illum modum converſsionis ad fidem ſsontiamus, qui à ſsubditis fit, eo tantùm animo, & contemplatione, vt Principibus ſsuis placeant, vel adulentur; ſsatis enim cognoſscimus, id faciẽtes, impios, & irreligioſsos eſsſse: quia

^† fides, & religio Chriſstiana, non debet ob adulationem amplecti, ſsed ob ſsolam doctrinæ vertitatem, & animarum utilitatem, ut docet D. Themas in 1. 2. q. 109. art. 6. & 2. 2. q. 5. art. 2. Mag. Marquez in Gubern. Chriſstia. lib. 2. cap. 34. pag. 173. & in ipſsis teiminis noſstræ quæſstionis Zurita in quæſst. Theol. quæſst. 40. & Ego d. lib. 2. cap. 14. num. 60. & |

p. 240

ſseqq. Sed id tantùm intendimus,

^† ſsuperiorũ exemplum eſsſse curandum in modum præviæ diſspoſsitionis, ut Indi ſsubditi, & alioqui barbari, & rebelles, faciliùs ad fidem audiendam, æſstimandam, & ob ſsui pretium recipiendam, alliciantur, quod licitum eſsſse, & valdè expedire, ipſse D. Thom. agnoſscit d. 2. 2. q. 27. art. 3. & q. 10. art. 3. & Ego alijs auctoritatibus mumo d. cap. 14. num. 61.

Quibus nunc libentiſssimè addo,

^† celebrẽ text. in l. 51. in fine, tit. 5. part. 1. ibi: Mayormente à los mayores, è mas entendidos: cà deſspues que eſstos fueren enmendados, mas de ligero, pueden à los otros traer a enmienda, è tollerlos de aquel inad que fazen. Et in noſstris terminis

^† Concil. Limenſse II. Can. 111. pag. 68. ubi monet, Que ſse procuren ganar los Curacas, de cuya voluntad i guſsto dependen los demas ſsin reſsiſstencia ninguna, ſsiẽdo coſsa cierta del todo, que la Fè, i ſsalvacion de los Indios, pende de la autoridad i voluntad de ſsus Caciques: & adhuc melius Ioſsephum

^† Acoſstam in ſsæpè laudato tractatu de procur. Ind. ſsalut. lib. 2. cap. 18. pag. 273. ubi loquens de eiſsdem noſstris Caciques, & Indis, ita elegantiſssimè inquit. Et quidem dominorũdominorum, ac Principum ſsuaviter, ac diligenter tentanda voluntas eſst, & expugnanda in Chriſsto, & ſsuorum obſsequia, iuxta noſstram legem promtiora futura, & gloriæ plurimum acceſsſsurum; cùm bis etiam crebrius, & liberalius agendum. Multum quippè in utramque partem horum ſstudia promovent. Qua in re

^† graviter à noſstris peccatũpeccatum eſsſse in Atabalipæ IngarũIngarum Principis nece, ipſsi quoque eius ſsucceſsſsores conquerebantur, quòd afflrmarent, ſsi Regis voluntas delinita obtineretur, brevi admodum futurũfuturum, ut univerſsum Ingarum imperium fidem libẽtiſsſsimè acciperet. Miro enim modo barbari omnes Regibus ſsuis, ac ducibus addicti ſsunt.

^† hanc etiam eſsſse faciliorem viam ad tollendam, & prorſsus extirpandam de Indorum animis idoloatriam, non minus eleganter docet idẽidem Acoſsta lib. 5. cap. 10. pag. 521. Quia Præfectorum (inquit) & Curacarum actoritati cæteri facillimè, & libentiſssimè cedunt, & hi nullo negotio reliquo vulgo, quidquid ſsentiunt, perſsuadent, quidquid volunt, efficiunt, Et

^† Regum Ingarum tempore tanta eorum in ſsubditos populos auctoritas extitit, ut eos tantum Deos urbes provinciæq́ue ſsuſsciperent, quos Rex Inga tribuiſsſset, neque liceret cuiquam aliud numen colere, quàm, quod ille ſstatuiſsſset.

Secundò ex eadẽeadem Cacicorum in ſsubiectos ſsibi Indos ſsubordinatione, infero reſsolutionẽ alterius quæſstionis, quam movet Ferdinand. Zurita in d. quæſstionario, q. 12. nempè

^† an teneãtur ad reſstitutionem, & reſsartionem dãnorum, & iniuriarum, quas Indi ebrij faciunt, & ex compotationibus reſsultant, quas ipſsi Caciques congregare ſsolent, vel cùm pro maxima, quãquam in ſsubditos potiuntur auctoritate, vitare poſssint, non vitant? Planè enim ſsi huiuſscemodi comeſsationes, & compotationes fiant ad populum exhilarandum, quod aliquãdo permitti his barbaris debet, ut dixi, ſsupr. cap. 24. ex num. 79. Tunc

^† nulla erit obligatio damnorum, quæ exillis contingunt, ſsicut neque de alijs actibus liciris, aut indifferentibus, licèt ex eis per accidens aliqua incommoda generentur, ut conſstat ex traditis à D. Thom. in 1. 2. q. 85. art. 6. & q. 83. art. 3. & iu 2. 2. q. 164. art. 3. ubi verò

^† gravis culpa, venegligẽtia Caciqui reperitur, in eiſsdem compotationibus, ultra ſsolitum, ac permiſsſsummodum, & contra ordinationum prohibitionem imperandis, vel non excuſsandis, ſsi earum notitiam habuit, cũcum ſsciat id ſsibi facile eſsſse propter nimiam Indorum ad eius nutum ſsubiectionem; tunc defendi poterit ad damnorum reſstitutionem tenêri,

^† ex vulgari regula iuris, qui cauſsam damni dat, & l. 1. §. deieciſsſse, C. de vi, & viarmat. l. culpâ caret 50. ubi Decius, Faber. & Rævard. D. de regul. iur. cum multis alijs, quæ latè congeſssi d. 1. tom. lib. 3. cap. 6. ex num. 77. & lib. 2. cap. 13. ex num. 6. & traditis à D. Thom. in 1. 2. q. 71. art. 5. & in 2. 2. q. 64. art. 7. Quibus arridet

^† illud Salviani lib. 7. de guber. Dei: Poteſstas quippè magna, & potentiſsſsima, quæ inhibere ſscelus maximũ poteſst, quaſsi probat debere fieri, ſsi ſsciens patitur perpetrari.

Tertiò, & ultimò huc etiam referri poteſst maxima Regum noſstrorum cura,

^† in Collegijs conſstruendis, ubi horum Cacicorum filij à teneris annis, tãtam in Fide Catholica, quàm in politicis moribus inſstruantur, & noſstram linguam, & communicationem imbibentes, nobis amiciores reddantur, de qua agitur in plurimis ſschedulis, & inſstructionibus, quæ reperiuntur in 1. tom. impreſsſs. pag. 322. & ſseqq. & in 4. pag. 291. & in alijs novioribus dat. D. Laurent. 22. Iul. ann. 1595. & Matrit. 17. Martij, ann. 1619. & 28. Martij, ann. 1620. Etenim eâ præcipuè ratione nituntur,

^† quod cùm hi Cacicorum filij parentibus ſsuis in hoc munere ſsucceſsſsuri ſsint, oportet, ut ab incunabulis ita benè inſstructi, & aſsſsecti reperiantur, ut populi, & ſsubditi eorum ſsimiles mores ſsequãtur, & nobis magis ſsocientur. Quam

^† curam, & rationem vehementer probat Concilium Limenſse III. act. 2. cap. 43. Acoſsta d. lib. 3. cap. 19. in fine, inquiens: Iuventutis fundamenta eſsſse ſstructuram reliquæ ætatis, & oportere, ut in his Collegijs à ſsuorum conſsuetu|

p. 241

dine, quod liceat remoti, morem noſstrum ſsermonemq́ue perdiſscant, quò poſssint moxſsuis eſsſse idonei præceptores. Et idem ſsequitur, & laudat Ioan. Matienz. de moder. Reg. Peru, 1. par. cap. 7. Poſsſsevin. in Bibliot. Pag. 167. Fr. Thom. à Ieſsu de procur. Ind. ſsalut. lib. 6. cap. 4. pag. 293. & Torquem. in Monarch. Ind. lib. 15. cap. 11. 13. 15. & 42.

Quibus addere poſsſsumus ſsimilem

^† Romanotum conſsuetudinem, qui filios ſsuos ad Collegium Augurum ab ineũte ætate deferre ſsolebant, ut ibi educarentur, & in rebus divinis inſstituerentur, ut poſst alios refert Raphaẽl de la Torte in 2. 2. tom. 2. pag. 312. & Roſsinus, & Dempſsterus lib. 3. antiq. Rom. cap. 8. & ſseqq. Et plura alia quæ de cura

^† rectæ, Chriſstianæ, & politicæ puerorũpuerorum inſstitutionis, & educationis, & magnis eius utilitatibus, & effe ctibus, tradit Eraſsm. in Adagio, Quo ſsemel eſst imbuta, Briſsſson. de Imper. Perſsar. pag. 200. Bobadilla, alios referens, in Polit. lib. 2. cap. 13. n. 62. Mendoça, omninò legendus, in lib. 1. Reg. cap. 1. n. 28. annot. 12. pag. 500. cũcum multis ſseqq. ubi pag. 512. de Collegijs ProphetarũProphetarum apud Hebræos, & de alijs apud Nos ad eũdem finem inſstitutis, Martin. Delr. in Adag. ſsacr. 2. to. pag. 227. & 228. & ſseqq. & Lycurgus apud Eraſsm. apophtegm. 3. ubi inquit,

^† inſstitutionem eſsſse potentiorem naturâ, quia malam naturam corrigit, & convertit in bonãbonam, & Cæl. Rhodig. lib. 20. lect. antiq. cap. 28. ubi inter alia

^† refert eundem Lycurgum hoc duorum canum exemplo comprobaſsſse, quos, eiſsdem prognatos parentibus, diverſsis moribus eſsſse oſstẽdebat, ex educationis, & inſstitutionis diſsſsimilitudine, cùm Lucernarius foret unus, alter Venaticus, &, qui generoſsos ſspiritus alunt, laboribus innutritus, & congerit alia Alex. ab Alex. lib. 2. Genial. cap. 25. ubi varia apud diverſsas gentes, & præcipuè apud Romanos puerorum educationes refert, Tiraq. in l. 7. connu. Annæ. Robert. lib. 1. rer. iud. c. 9. Alban. Spinaſsatus in Politiſsmo fol. & Simon Maiol. in dieb. Canicul. tom. 4. colloq. 3. de recta educatione, per tot. Adam Contzen lib. 4. Polit. cap. 1. & ſseqq. & noviſsſsimè Franc. Zipæus de Magiſstrat. lib. 3. cap. 3. per totũtotum, ubi num. 6. benè addit,

^† hanc curam educandæ, & inſstruendæ adoleſscentiæ. Patribus Societatis Iesv, cùm primis committi debere, eò quòd eorum inſstitutum ad hoc valdè ubiq́ue conduxiſsſse videamus. Qua de cauſsa, & hæc Indorum Collegia eiſsdem Limæ, Cuzqui, & in alijs urbibus Peruanis commiſsſsa ſsunt, & Ego ſsemper reliqua committi debere iudicavi.

CAPVT XXVII. Indos miserabiles personas censeri, & quibus privilegijs in temporalibus, & spiritualibus hac de causa fruantur, & qualiter ad festorum observatione obligentur?

CAPVT XXVII. Indos miſserabiles perſsonas cenſseri, & quibus privilegijs in temporalibus, & ſspiritualibus hac de cauſsa fruantur, & qualiter ad feſstorum obſservationẽ obligentur?

SVMMARIVM CAPITIS Vigesimiseptimi.

1 MIſserabiles perſsonæ quæ dicantur?
2 Indi ſsunt miſserabiles perſsonæ, & quare?
3 Indi ſsunt magis miſseræ, & abiectæ conditionis quàm Æthiopes, & reliquæ mundi nationes.
4 Iſsaiæ locus cap. 18. de gente convulſsa, & dilacerata, qualiter Indis conveniant, ex ſsententia Fr. Ioan. Zapatæ.
5 Indi omnium iniurijs patent, & ab omnibus conculcantur.
6 Iob locus cap. 26. refertur, & ab Indos aptatur.
7 Amòs Prophetæ verba cap. 2. de Indis loqui videtur.
8 Indi (ut & reliqui alij infideles, recenter converſsi) vel ex hoc ſsolo debent gaudere privilegijs miſserabilium perſsonarum.
9 Neophyti poſst baptiſmũbaptiſmum debent eſsſse melioris conditionis, quàm anteà erant, & non peioris.
10 Indorũ magna miſseria est, quòd quidquid ordinatur ad commodum illorum, retorquetur in eorum perniciem.
11 Venerabilis Gregorij Lupecij apophtegma de miſsera Indorum ſsorte.
12 Indos miſserabiles perſsonas eſsſse, & ob hoc favendos, plures ſschedulæ dicunt, quæ referuntur.
13 Epiſstola Regia notabilis refertur ann. 1618. ad Proregem PeruanũPeruanum, de miſseria, & iniurijs, quas Indi patiũturpatiuntur, graviter dolẽs.
14 Philippus IV. Rex noster manu propria Mexicano Proregi ſscripſsit, & iniunxit Indorum ſsublevationem.
15 Indi cùm omnibus utiles ſsunt, ab omnibus faveri debent, ex Regia ſsched, quæ refertur.
16 Protectionem, & curam Indorum, quàm gravibus verbis, & rationibus omnibus commendet Concil. Limẽſse, cuius caput refertur.
17 Deus pauperum, & miſserabilium euram gerit.
18 Principes & Magiſstratus, ad Dei imitationẽ, miſserabilium tutelãtutelam ſsuſscipere debẽt.
19 Miſserabilium curam ſsuſscipiẽtes, Deus in omnibus proſsperat. Miſserabilium ſspoliatio, & oppreßio eſst crimen mixti fori, ibidem.
20 Schedula Regia anni 1593. de vindicãdis iniurijs Indorum, refertur, & explicatur.
21 Indorum iniuriæ eodem modo puniri iubẽturiubentur, quàm quæ Hiſspanis fiunt.
22 D.D. Gabriel Paniagua de Loaiſsa, Cala|
p. 242
travenſsis Eques, Auctoris ſsocer, laudatur, eiuſsq́ue factum refertur.
23 Concilij Limenſsis Canon refertur circa bonorem, & bonãbonam tractionem Curacarũ.
24 Iudices ſsi ſseverè punirent Hiſspanos, qui Indis iniurij ſsunt, multum eorum miſseria relevaretur.
25 Indi adeò timidi, & miſseri ſsunt, ut nõnon audeant queri de iniurijs, quas patiuntur, & locus Iuvenalis, qui de eis loqui videtur.
26 Pauperis libertas qualiter definiatur, vel exprimatur à Iuvenali.
27 Barones qualiter, & quare impunè iniuriare, & angariare ſsoleant ſsuos vaſsſsallos.
28 Milites qualiter impunè togatos vexare ſsoleant, ex Iuvenali.
29 Indi, & ruſstici aliquando inſsoleſscunt, ſsi ſsuaviter, & honorificè tractantur.
30 Hiſspani omnes an nobiles ſsint cẽſsendi reſspectu Indorum, de quorum iniuria, vel dãno compenſsando agitur?
31 Indis iniuriatisnon deberi eandem ſsatisfactionem, quàm Hiſspanos, exiſstimat Zurita, & quare?
32 Iuiuræ ex qualitate perſsonæ iniuriatæ, vel iniuriantis metiri ſsolent.
33 Iudex in pœnis irrogandis debet habere reſspectum perſsonarum.
34 Hiſspani olim Gothos etiam plebeios magnifecerunt. Et idem hodie faciunt Indi erga Hiſspanos.
35 Schedulam Regiam iubentem iuiurias Indorum eodem modo puniri ac HiſpanorũHiſpanorum, cur à multis non practicetur?
36 Indi quamvis dicantur eſsſse pedes Reipublicæ, multum faveri, & tueri debent.
37 Plutarchi inſsignis locus refertur de agricolis pedibus Reip. iuvandis, & protegẽdis.
38 Servorum iniurias qualiter vindicarent Athenienſses.
39 Sarraceni graviùs puniunt iniurias illatas Chriſstianis apud ſse commorantibus, quàm illatas alijs Sarracenis.
40 Indi gaudent omnibus privilegijs minorũminorum, pauperum, ruſsticorum, & aliarum miſserabilium perſsonarum, quorum multa ſsummatim. & remißivè recenſsentur.
41 Ruſsticorum, & pauperum privilegia, qui Auctores cumulent, & pertractent. L. ſsi quis id quod, §. doli mali, D. de iuriſsdict. omn. iud. & aliæ plures, quæ agunt de privilegijs ruſsticorum, referuntur, & illuſstrantur, ibid.
42 Indorum, ruſsticorum, & aliarum miſserabilium perſsonarum in cauſsis, berviter, & ſsummariè procedi debet.
43 Divortiorum cauſsæ inter Indos breviter, & ſsine proceſsſsu expediendæ ſsunt.
44 Iudices in cauſsis Indorum non debent obſservare rigorem iuris, & quare?
45 Indi, ut cæteri rustici, minus peccare vidẽturvidentur, ob eorum ſsimplicitatem, vel incapacitatem.
46 Prætores, vel Præfecti Indorum, qualiter ſse habere cum illis debeant? ex Acoſsta, & Concil. Limenſs. 2. & 3.
47 Ruſstici, & Indi, qui eis comparantur, in atrocioribus, & malitioſsis delictis ſserverè puniri debent.
48 Pauperibus, & perſsonis miſserbilibus ita favendum eſst, ne alijs iniustitia fiat.
49 Ruſstici, an & qua excuſsatione digni ſsint, iudicis arbitrio permittitur.
50 Indi, & ruſstici, quoad fieri poßit, excuſsari debent à teſstimonio ſsub iuramento dicẽdo, & quare?
51 Iuramentum nõnon eſst deferendum facilè peieraturis.
52 Ruſsticus deponens de viſsu, toleratur, quãvis deponere deberet de auditu, quia eſst groſsſsus homo.
53 Ruſsticis non imputatur ad pœnam varietas, nec contradictio in teſstimonijs, niſsi de nimia malignitate convincantur.
54 Testi non iurato non creditur, nec Papa ſsuper hoc diſspenſsare debet, ſsecundùm Felib. & alios.
55 Indis meliùs conſsulitur, ſsi à teſstimonio ferendo repellantur, quàm ſsi periurij occaſsio eis detur.
56 Concilium Limẽſse quid statuerit circa iuramenta Indorum in teſstificando?
57 Indos ſsex ſsimul examinari, & eorum contestationẽ pro uno teſste haberi, iubet quædam ordinatio Dom. Proregis D. Franc. à Toleto, & an iusta ſsit?
58 Teſstes regulariter, ſsigillatim, & unus poſst alterum examinari debent, & quando ſsecus, ut in Indis.
59 Teſstium fides, & materia, ut plurimũplurimum, pẽdet ex arbitrio iudicantis.
60 Indis, & ruſsticis ſsubvenitur contra lapsũ termini ſsyndicatus, ſsi eius publicatio eis ſsufficientur non intimatur.
61 Ruſsticos non ligat ſtatutũſtatutum eis ſspecialiter non publicatum, eò quòd ſsint de plebe ruſsticana, & in quo hæc differat aburbana.
62 Syndicatus capitula, qui præſsentat, vel iudicem petit contra Correctorem, debet fideiuſsſsorem præstare.
63 Indi capitula proponentes contra Correctores relevantur ab onere dandi fideiuſsſsorem per Regiam epiſstolam, quæ refertur.
64 Indorum nomine, & prætextu ne alij capitula Correctoribus obijciant, & iudicem petant, cavendum est.
p. 243
65 Indi qualiter de rebus ſsuis diſsponere, & contrahere poſsſsint, & anſsecus facientes reſstituantur?
66 Liberis hominibus liberam ſsuarum rerum adminustrationem auferre durum eſst.
67 Indi non videntur habere liberam voluntatem propter nimiam ſsuam abiectionem.
68 Princeps ex iuſsta cauſsa poteſst ſsuis ſsubditis limitare facultatem contrahẽdicontrahendi, aut diſsponendi de ſsuis rebus.
69 Contrahens contra legem iuſstam, & prohibitivam, nec civiliter, nec naturaliter obligatur.
70 Indi abſsque Protectorum ſsibi auctoritate Regia conſtitutorũconſtitutorum nihil facere poſsſsunt, & de cura nostrorum Regum in his Protectoribus eligendis.
71 Miſserabiles perſsonæ, vel ex eo dici poſsſsunt Indi, quòd aliorum tutela, & protectione egent.
72 Protectores Indorum qualiter illis adſsiſstere debeant? & de ſschedula, quæ id declarat.
73 Protectorum officium quale? & plura de eis remnißivè.
74 Teſstamenta Indorum, quibus privilegijs gaudeãt, ultra ea, quæ ruſsticis conceduntur.
75 Teſstamenti Indorum veritas, & validitas qualiter terminetur?
76 Indis ne qua violentia à ſsuis Parochis fiat, ut illos inſstituant hæredes, ſsolicitè curari iubet Regia quædam ſschedula, quæ refertur.
77 Indi de rigore iuris non debent excludi ab officijs, & beneficijs, etiam puritatem ſsanguinis requirentibus.
78 Neophyti facile ad Epiſscopatus, & ſsimiles honores elegi non debent, ex D. Paulo.
79 Statura requitrentia puritavem ſsanguinis ſsunt ſstrictè intelligenda, & in caſsibus tantùm, & perſsonis de quibus loquuntur.
80 Deſscendentia à Gentibus, & infidelibus nullibi notata fuit.
81 D. Perez de Lara opinio notatur, Indos, & Æthiopes in ſstatutis puritatis ſsanguinis comprehendentis.
82 Neophyti dici non poſsſsunt Indi, neque alij, qui decem retro annis Fidem receperunt.
83 Indos, & eorum deſscendentes cùm nonaginta, & retro annis Fidẽ voluntariè ſsuſsceperint, omnium honorum, & officiorum capaces ſsunt, ex Fr. Ioan. Zapata.
84 Hybridæ, qui Meſstizos vocantur, per ſstatuta puritatis ſsanguinis, ob hanc cauſsam, quòd Meſstici ſsint, exoludi non debent.
85 Chriſstianus vetur, ut quis dici poßit, quid aliqui requtrant?
86 Indi, & eorum poſsteri non admittẽturadmittentur ad Ordines Militares, neque ad alias dignitates, quæ nobilitatem deſsiderant, niſsi probẽt ſse de Regio, aut aliàs nobili Indorum ſsan guine eſsſse.
87 Nobilitatis æſstimatio apud varias nationes varias conſsuetudines habet, & ex varijs actibus deductitur.
88 Conſsuetudo Regni, vel provinciæ in probanda, & qualificanda nobilitate prætendentis Habitum Militarem attendenda eſst.
89 Indi in ſspiritualibus multis privilegijs do nati ſsunt, quorum plura referuntur, remiſsſsivè.
90 Coniugia infidelium cùm uterque, vel alter eorum fidelis efficitur, quomodo ratificentur, aut diſsſsolvantur? remiſsſsivè.
91 Iubilæa, & alias indulgentias luerantur Indi ſsolo Pœnitentiæ Sacramẽto, ex Brevi Pauli V.
92 Euchariſstiæ Sacramentum in multis provincijs Indis non miniſstratur, quod reprebenditur.
93 Schedulæ referuntur, quæ Indis Euchariſstiam miniſstrari iubent, maximè ut Viaticum.
94 Indi, ex Bulla Pauli III. pauciora festa quàm Hiſspani obſservant, & quæ ila ſsint?
95 Indi an poßint cogi laborare in feſstis Hiſspanorum, quorum obſservatio ipſsis Indis ex privilegio remiſsſsa est? & reſsolvitur negativè.
96 Indi cogendi ſsunt Miſsſsæ ſsacrificio in diebus festivis intereſsſse.
97 Feſstorum, quæ Indi obſservare debent, notitia an eis à ſsuis Parochis danda ſsit?
98 Indi ob maiorem metallorum, vel frugum copiam an poßint cogi ad laborandum in diebus festivis?
99 Feſstorum obſservatio, quibus probetur, & violatio qualiter à Deo puniatur, remiſsſsivè.
100 Feſsta ſsua obſservare Romani cogebantur, ex Seneca.
101 Labori aliqua requies, & intermiſsſsio dãda est, ne corpus hebeſscat, & langueat.
102 Metallarij feſsta obſservare debent, niſsi urgens caſsus ad laborandum in fodinis cõpellat, ex Georg. Agricola.
103 Feſstivitates ſsuas Indi qualiter olim haberent, & obſservarent?
104 Leges, & ordinationes peculiares ubi Indi non habent, communi cum alijs iure cenſsendi ſsunt.
105 Indi infideles inter fideles commorantes qualiter iudicandi ſsint.

p. 244

MIserabiles

^† perſsonæ dicũturdicuntur omnes, de quibus natura movetur ad miſerandũmiſerandum, ut poſst alios docet Afflict. deciſs. 257. Roland. conſs. 77. num. 44. & Menoch. qui hoc tandẽtandem ex iudicantis arbitrio pẽdere reſsolvit, lib. 2. de atbitrar. caſsu 66. quem & pures alios noviſsſsimè reſsert & ſsequitur Alvarez de Velaſsco in tract. de privileg. miſserab. perſson. in proœm. num. 4. Qua de cauſsa

^† meritò Indos miſserabiles appellamus, cùm ſsint adeò humili, ſsqualidâ, ſservili, & abiectâ conditione, ſsicut in ſsuperioribus diximus, & tradunt (præter alios) Ludov. Legionenſs. ſsuper Abdiam cap. u tim. pag. 668. Acoſsta de procur. Ind. ſsalut. in proœm. & lib. 1. cap. 2. Matienz. de moder. Reg. Perù 1. par. cap. 4. Frat. Gregor. Garcia Dominican. de Indor. origin. lib. 3. cap. 4. in princip. ubi inquit, quòd

^† ſsunt magis miſserę, ſservilis, atque abiectæ conditionis, quàm Æthiopes, aut aliæ mundi nationes, Ego latiùs 1. tom. lib. 1. cap. 15. ex num. 20. & lib. 2. cap. 7. ex num. 27. ubi hac de cauſsa de illis ad litteram intelligi poſsſse probo illud Iſsaiæ 18 Ite Angeli veloces ad gentem convulſsam, conculcatam & dilaceratam.

Quod etia, ultra ibi relatos, noviſsvimè probari video à Fr. Ioann. Zapata Epiſscopo Guathemalenſsi in tract. de iuſstit. diſstribut. 2. par. cap. 21. num. 15. & ſseqq. ubi ait,

^† Evangelicum illum Prophetam: Qui (ut dicitur Eccleſs. 28.) ſspiritu magno vidit ultima, & conſsolatus est lugentes Sion, uſsque in ſsempiternum, Propheticâ cognitione horum Indorum prævidiſsve, & expreſsſsiſsſse conditionem miſseramq́ue ſsortem, & abiectiſsſsimam naturam. Quæ

^† miſserabilior, & abiectior reddita eſst, ob id, quòd omnium iniurijs patent, & ab omnibus conculcantur, dilacerantur, expilantur, & opprimuntur, Ita ut umbratilis, & miſserrimæ conditionis figura exarati, videatur apud Iob cap. 24.

^† Oppreſsſserunt pariter manſsuetos terræ, & vineam eius, quem vi oppreſsſserunt, vindemiant. Nudos dimittunt homines, indumenta tollentes, quibus non eſst operimentum in frigore, quos imbres montium rigant, & non habentes velamen, amplexantur lapides; vim fecerunt deprædantes pupillos & vulgum pauperem ſspoliaverunt. Nudis, & incedentibus abſsque vestitu, & eſsurientibus tulerunt ſspicas, &c. Et Amòs 2. ubi

^† ipſse Dominus Iſsraëlis improbitatẽ execratur, pro eo, quòd vendiderit pro argento iuſstum, & pauperem pro calceamẽto: Qui conterunt (inquit) ſsuper pulverem terræ capita pauperum, & viam humilium declinant.

Qvinimò etiam ſsi prædicta

^† deficerent, vel eo ſsolo ex capite Indi inter miſserabiles perſsonas cenſseri deberẽtdeberent, quòd recẽter ad Fidem converſsi ſsint, ut generaliter de Iudæis, & alijs infidelibus loquẽs docuit Innoc. in cap. Iudæi, de Iudæis, Barbat. in c. ſsignificantibus, de off. deleg. in fin. Palac. Rub. in cap. per veſstras, notab. 2. n. 11. Pet. Surd. in tract. de ſsent. proviſsional. qui eſst poſst tract. de aliment. art. 3. gloſsſs. ult. verſs. Decimoquartò, & plures alij quos noviſsſsimè adducit Alvarez de Velaſsco in tract. de privil. miſserab. perſson. in proœm. n. 4. & quæſst. 9. num. 38. ubi me allegat, & ultra eos Gregor. Lopez, qui noſstrorum Indorum ſsub hac occaſsione ſspecificè meminit, in l. 48. tit. 6. par. 1. gloſs. fin. circa fin. ibi: Vt sũtsunt Terræfirmæ, & inſsulæ maris Oceani, ubi ſsunt Indi converſsi ad Fidem, qui & dicunturm ſserabiles perſsonæ, ſsecũdùm Innoc. in cap. Iudæi, &c. & noviſssimè eruditiſsſs. Dom. D. Felician. à Vega Epiſscop. de la Paz in c. Paſstoralis, n. 26. de iudic & in cap. ex parte, num. 19. de foro cõp. pag. 589. ubi ſsecurè affirmari poſsſse inquit: Indos Peruanos eſsſse miſserabiles perſsonas, tum propter eorum imbecillitatem, ac rusticitatẽ, tum etiam ob ipſsorum paupertatem, puſsillanimitatem ac ob continuos labores, & ſservitia perſsonalia, quibus oneratos videmus.

Quibus favet Ant. Ricciullus in tract. de Neophytis cap. 9. n. 2. ubi,

^† quòd Neophyti debent eſsſse melioris conditionis poſst baptiſsmum, quàm erant antequàm Fidem recepiſsſsent, ut in dict. cap. Iudæi, & Fr. Auguſst. Padilla in hiſstor. Mexicana Ordin. Prædic. lib. 1. capite 33. & 39. ubi

^† loquens in ſspecie de noſstris Indis, & eorum miſserias exaggerans, illam quidem, ac valdè dolendam inter alias conſsiderat, cuius memini 1. tom. lib. 3. num. 68. nempè, quòd nihil ad eorum commodum, & favorem providetur, & ordinatur, quod in maiorem ipſsorum perniciem, & præiudicium non convertatur. Idq́ue veluti ſspiritu Prophetico iamdudum dixiſsſse tradit, pium illum, & Religioſsum virum Fr. Dominicum à Betanzos. Cui arridere vide tur

^† aliud apophtegma alterius viri vitæ ſsantimoniâ apud Mexicanos illuſstris, nem|

p. 245

pè Venerabilis Gregorij Lopez; qui quoties rogabatur, quid ſstatui poſsſset, quod Indis utile, ac commodum eſsſset? reſspondere ſsolebat, Dexallos, ut à pluribus Mexicanis accepu, li cèt hoc apophtegma inter alia non reperiatur, quæ referuntur in lib. de eiuſsdem Beati viri vita conſscripto.

Et hanc quidem miſserabilem, & abiectam Indorum ſsortem,

^† ſsatis oſstendunt innumeræ ſschedulæ, ordinationes, & epiſstolæ Regiæ, quę eam paſssim deplorant, & ob hanc cauſsam primam, acpræcipuam ſsupremi Conſsilij Indiarum, Proregum, Regiarum Cancellariarum, & aliorum Gubernatorum, curãcuram eſsſse iubent, ut modis omnibus pro eorum converſsione, tuitione, cõſerationeconſeratione, ſsuaviq́ue tractatione invilgilent, ac provideant, nihilq́ue, ſsi in hoc defecerint, ſse in alijs præſstitiſsſse putent. Quæ ſschedulæ reperiuntur in 1. tom. impreſsſs. pag. 313. & ſseqq. & in 4. ex pag. 222. & 256. & alibi paſssim. Et eſst, omninò videnda, ordin. 7. dicti Concilij Ind. ann. 1542. & 6. ann. 1571. & ordin. pro Audiẽtijs Ind. ann. 1563. Et notabile

^† caput epiſstolæ Regis noſstri Philippi III. ad Peruanum Proregem Dom. Principẽ Eſsquilacenſsem ſscriptæ, apud D. Laurentium 24. April. ann. 1618. ubi repetitis verbis hos Indos miſserabiles, & miſserãdos, ingeminat, iniurias, quas pati dicunt, latè recẽſset, & nihil eſsſse inquit, quod vel ſstrictiùs iuberi, vel efficaciùs exequi debeat, quàm, quod ad eorum defenſsionem pertineat. Quod

^† non minus piè, & enixè ad Proregem Mexicanum ſscribens iuſsſsit, & curavit, ac propriâ manu exaravit Po tẽtiſsſsimus Rex, ac Dominus noſster Philippvs IV. quem Deus per multos annos nobis incolumem ſservet, in quadam ſschedula de ſservitio perſsonali tractante, cuius memini ſsup. hoc lib. cap. 4. num. 47.

Et eſst valdè notabilis illa alia,

^† quæ vocatur ſservitij perſsonalis ann. 1601. in cuius ultimis verbis deciditur: Que pues los Indios ſson utiles à todos, i para todos, todos deben mirar por ellos, i por ſsu conſservacion, pues todo ceſsſsaria, ſsi ellos faltaſsſsen. Quod ipſsum melius adhuc, & graviùs, monuit,

^† & ſstatuit CõcilConcil. Limenſse 3. act. 3. cap. 3. pag. 148. hac de cauſsa protectionem, & curam Indorum omnibus generaliter commendans, his verbis perpetuò quidem menti tenendis: Nihil est in barũbarum Indicarum gentium provincijs, quod Eceleſsiæ Præſsides, cæteriq́ue miniſstri, non Eceleſsiastici modò. ſsed etiam ſseculari potentia inſsignes, à Chriſsto Summo Epiſscopo, & Rege animarum, ſsibi vehementius commẽdatum exiſstimare debeant, quàm ut huic novo, teneroq́ue Dei gregi, paternum affectum, curamq́ue pro ſspirituali, & temporali eorum neceſsſsitate, prout miniſstros Chriſsti decet, impendant. Et certè barum gentium manſsuetudo, & perpetuus ſserviendi labor, & naturalis obedientia, atque ſsubiectio, quoſsvis homines, quantumvis feros, movere iure poſsſsit, ut eos defendendos potius arbitrarentur, quàm improborum prædam eſsſse paterentur. Quapropter dolens impensè ſsancta Synodushos miſseros, atque imbecilles tantum fraudis, ac violentiæ, non ſsolùm olimpræter modum invectum, ſsed hodie quoque à pluribus deſsignari; orat in Christo, atque admonet omnes Magistratus, & Principes, ut ijs ſse benignos præheant, ſsuorum ministrorum, cum opus est, inſsolentia, frænent, & Catholicæ Maieſstatis fideicommiſsſsos, & ſsubditos, liberos certè, non ſservos agnoſscant. Porrò Parochis cæteriſsq́ue Eccleſsiaſsticis miniſstris ſseriò præcipit, ut paſstores ſse meminerint, non percuſsſsores: & tanquam filios, Chriſstianæ charitatis ſsinu, Indos foveant, & portent. Quod ſsi quiſspiam percutiendo, maledicendo, aut aliàs quoquomodo Indum aliquem læſserit, Epiſscopi, & Viſsitatores ſseverè admondum & inquirant, & vindicent. Profectò enim turpiſsſsimum eſst Dei ministros, in ſsæculi ſsatellites verti. Quod ſsumtum videtur ex Pſsalm. 113. verſs. 1.

^† ubi Deus ipſse pauperum, & miſserabilium curam gerere dicitur, eoſsque evehere. Cuius exemplo idem officium

^† Principibus, & Magiſstratibus ſspiritualibus, & ſsecularibus maximè ſsuſspiciendum eſst, l. 1 C. quando Imper. inter pupil. & vid. cap. gloria Epiſscopi 71. quæſst. 2. cum alijs traditis à Menoch. Roland. & reliquis, quos ſsuprà num. 1. citavi, & noviſsſsimè à Martin. Magero de advocat. armata, cap. 3. num. 98. & ſseqq. ubi addit, quòd

^† ijs qui tenuium, & miſserabilium patrocinium ſsuſscipiunt, Deus florentiſsſsimam opibus, victorijs Rempub. tradit, prout latiùs proſsequitur Schambornus lib. 6. Polit. cap. 10. Et hac propter, ſspoliationem, & oppreſsſsionem miſserabilium perſsonarum eſsſse crimen mixti fori, latè probat Petr. Gregor. in cap. conquerente, de office. Ordin. §. 6. num. 6. & 9. Marta de iuriſsdict. 2. par. cap. 21. Bobad. qui benè rem explicat, in Polit. lib. 2. cap. 17. num. 106. cum duobus ſseqq. & D. Ioſseph. Vela in cap. 1. de offic. Ordin. 1. par. num. 99. fol. 46.

Ex quibus primò deſscẽdit interpretatio, & ratio ad nobilem quandam

^† ſschedulam Regiam dat. Matriti 29. Decembr. ann. 1593. quæ reperitur in d. 4. tom. impreſsſs. pag. 269. & Limanæ Cancellariæ præcepit, & iniungit, ut in punitione delictoru, nullam inter Indos, & Hiſspanos differentiam faciat,

^† hoc |

p. 246

eſst, ut ita puniantur Hiſspani Indos occidentes, vel iniuriantes, quemadmodum puniri deberẽt, ſsi alios Hiſspanos iniuri Indis magis faveatur, tanquam miſserabilioribus, & minorẽminorem defenſsionem habentibus, & ita concludit: Os mãdo, que de aqui adelante caſstigueis con mayor rigor à los Eſspañoles que injuriaren, ofendieren, ò maltrataren à los Indios, que ſsi los miſsmos delitos ſse cometieſsſsen cõtracontra los Eſspañoles, i esto miſsmo ordenareis à todas las juſsticias del diſstrito de eſsſsa Audiẽcia. Etenim hæc ſschedula iuſstiſsſsima eſst, ex his quæ in ſsimili de Iudæis loquens, tradit deciſs. Avenionienſs. omninò videnda III. n. 5. & in terminis IndorũIndorum Fr. Ant. Remeſsal, qui alias refert, in hiſst. Guathemal. lib. 4. cap. II. cũcum Indi liberi ſsint, & ut cæteri vaſsſsalli liberi tractari, & iudicari iubeãturiubeantur in alijs pluribus ſschedulis, quas congeſsſsi 1. tom. lib. 3. cap. 7. n. 54. & ſseqq. Et eãeam ad praxim reduxit

^† Nobiliſsſsimus ille Calatravẽſsis Militiæ Eques, & villæ Sanctæ-Crucis de Eſstremadura Dominus, D. Gabriel Paniagua de Loaiſsa, dominus, ac ſsocer meus colendiſsſsimus, cùm in urbe Cuzquenſsi Gubernatoris munere fungeretur. Nam quendam HiſpanũHiſpanum, qui Indum nobilem abſsque cauſsa, non procul à conſspectu ipſsius Guberbatoris, gravi alapã percuſssit, manus amputatione damnavit, nec totius populi precibus flecti potuit, mitiorem pœnam inſstantiſsſsimè poſstulantis: fortè præ oculis inter alia habems

^† deciſsionem Concilij Limẽſsis II. par. 2. c. 112. quod enixè iubet: Que los Curacas, de cuya voluntad dependen los demas Indios, ſsean tratados con amor, i honroſsamente, enfrenãdo, i caſstigando, como es razon, la demaſsia, i deſsorden de los Eſspañoles, que los maltratãmaltratam de palabra, ò de mano, porque el nombre de Chriſsto no ſsea blasfemado entre los Indios.

Quod factum

^† ſsi alij iudices ſsibi imitandũ propoſsuiſsſsent, non ita facilè, & frequenter miſseri Indi omnium iniruijs impeterẽtur.

^† Neque ipſsi adeò timidi eſsſsent, ut eas ſsubmiſsſso animo ferre ſsatiùs ducant, quàm PrætorũPrætorum officium pro illis vindicandis interpellare, à quibus alias longè maiores recipere ſolẽtſolent, ita ut hîc applicari poſsſsit illud Iuvenal. ſsatyr. 3.

— Libertas

^† pauperis hæc est,
Pulſsatus rogat, & pugnis conciſsus adorat,
Vt liceat paucis cum dentibus inde reverti.

Quod in ſsimili ad

^† Barones impunè iniuriãtes, & angariantes vaſsſsallos, cùm nemo ſsit, qui eoru facta dijudicet, applicat Andr. de Iſsern. in tit. Quæ ſsint Regalia, ver. Flumina navigabilia, & Rober. Maranta de ordin, iudic. 6. par. act. 3. de execut. ſsent. n. 27. pag. mihi 656. Et ad

^† militiæ, vel malitiæ privilegia, Petr. Gregor. lib. 19. ſsyntagm. cap. 16. num. 3. refcrens illud Iuvenal. ſsatyr. 16.

Commoda tractemus primum cõmuniacommunia, quorũ
Haud minimũminimum illud erit, ne te pulſsare togatus
Audeat, excuſsſsos Prætori oſstendere dentes,
Et nigram in facie tumidis livoribus offam.

Quamvis negare non poſsſsim, nec velim

^† aliquam aliquando coactionẽ, & ſseveritatis ſspecimem, cum noſstris Indis, ut & generaliter cũ omnibus ruſsticis, & barbaris hominibus deſsiderari, ne alioqui inſsoleſscant, & herile iugum ſspernãt, vel in totum abijciant, ut monui ſsup. c. 5. n. 103. & ſseqq. & in ſsimili docet IoãIoan. Hering. in tract. de molendin. q. 43. n. 50. hęc carmina, neſscio cuius Auctoris, adducens:

Ruſstica gẽs eſst optima flẽs, & peßima gaudẽs
Vngentem pungit, pungentem rusticus ungit.

Et huc reſspicit quæſstio 14. Ferd. Zuritæ, licèt prædictæ ſschedulæ non meminerit.

^† Vtrũ omnes Hiſspani tanquam nobiles ſsint habẽdihabendi, cum honoris impendendi, vel compẽſsandi cauſsa Indis conferuntur? & reſsolvit, quòd apud Indos quantumvis Barbaros, & infideles potuit eſsſse vera nobilitas, & quòd habẽthabent verũverum, & proprium ius famæ, & rei familiaris, ex traditis à D. Thom. in 1. 2. q. 22. art. 2. & in 2. 2. q. 10. art. 10. & q. 12. art. 2. & per conſsequens nõ poſsſsunt ab Hiſspanis iniuriâ, aut dedecore affici abſsque pœna, & compẽſsationis neceſsſsitate: licèt verum ſsit,

^† quòd attentâ qualitate Indorum, qui iniuriam patiuntur, cùm ſsæpeſsępiùs ſsoleant eſsſse ebrij, & abiectæ conditionis, & qui non multum curant iniurias, neque illis commoventur, non eadem illis, quàm Hiſspanis ſsatis factio debeatur, ex eod. D. Thom. in 1. 2. q. 64. art. 2. & in 2. 2. q. 161. art. 1. & q. 58. art. 10. & q. 62. art. 1. Quod

^† etiam de iure probatur in §. atrox, Inſst. de iniur. cum ſsimilibus, ibi: Aliter enim Senatoris, & parentis patroniq́ue, aliter extranei, & humilis perſsonæ iniuira æſstimatur: & in l. fin. D. eodẽeodem, l. captalium, §. 1. non omnes, D. de pœn. l. Pædius, §. 1. D. de incend. ruina, nauſsr. cum alijs, quibus docemur,

^† iudicem in pœnis irrogandis debere ſsemper habere reſspectum ad qualitatem perſsonarum. Et conducit quod notanter tradit Gomez de Ameſscua in tract. de poteſst. in ſse ipſsum lib. 2. cap. 23. n. 24. verſs. Nihilominus,

^† ubi ait, quòd quemadmodũquemadmodum olim Gotthi, etiam plebei, apud nos Hiſspanos fuerũtfuerunt in pretio; ita ncũncum apud Indos, Hiſspani viles, nobilioribus Indis digniores ſsunt.

^† hoc fortè in cauſsa eſst, ut dicta Regia ſschedula parum practicetur, quamvis contrarium, ob zelum, & ardorem defendenti Indos, ita expreſssè, & ſstrictè diſsponat, & rationi conſentaneũconſentaneum ſsit, ut hi quantũvis humiles, & abiecti eſsſse dicãturdicantur,

^† & Reipublicæ pedibus |

p. 247

comparentur, ut dixi ſsup. hoc lib. cap. 4. ex n. 58. adhuc tamen legis, & legislatoris curâ, & auctoritate tueantur. Nam pauperes ob hanc cauſsam Deo derelicti dicuntur Pſsalmo 10. verſs. 14. Tihi derelictus eſst pauper, & orphano tu eris adiutor, & Pſsalm. 113. & ut ait Plutarc. in Polit. ad Trajanum, prout eum refert Lucas de Pena in l. 1. in fin. C. de agricol. & cenſs. lib. 11. & Guiller. Bened. in cap. Rainũtius, verb. Et uxorem, deciſs. 5. n. 342. (licèt Ego hunc locum apud Plutarc. eo in libro reperire non potuerim) Pedibus

^† ſsolo iugiter inhærẽtibus agricolæ captãturcaptantur, quibus captis providentia tanto magis neceſsſsaria eſst, quo plura inveniunt offendicula, dum in obſsequio corporis in terra gradiuntur, eiſsq́ue iuſstius tegumentorũtegumentorum debetur ſuffragiũſuffragium, qui totius corporis erigunt, ſsustinent, promovẽtq́ue molẽ, id eſst onus ſsuſstinent, ac portant Reipublicæ, eiq́ue laboribus, & ſsudoribus ſsuis provident, pedum adminicula robuſstißimo corpori tolle, ſsuis viribus nõnon procedet, ſsed aut turpiter, inutiliter, inhoneſstèq́ue manibus reptet, aut brutorum animalium ope movebitur. Quibus adſstipulatur Athenienſsium lex, quam refert Athenæus lib. 6. dipnoſsoph. cap. 7. pag. 341. qui ſservorum

^† etiam fortunæ occurrẽtes, ſsanxerunt, ut eorum etiam iniuriæ audirẽturaudirentur, & accuſsationes ſsi quis eorum corpora iniuriâ affeciſsſset. Et alia

^† Sarracenorum, de qua Marquard. de Suſsan. in tract. de Iudæ. & infidel. cap. 2. n. 4. & Mager. de advoc. armata, cap. 8. num. 286. quę iubet, ut atrocius puniatur Sarracenus offendens Chriſstianum inter eos cõmorantem, quàm ſsi alium paganũpaganum offendiſsſset.

Secvndò, ex eiſsdem principijs deducitur Indos

^† ob prædictam ſsuæ ſsortis miſseriam, & conditionem, omnibus privilegijs gaudere, tã in iudicialibus, quàm in extraiudicialibus, quæ in iure favore minorum, pauperum, ruſsticorum, & aliarum miſserabilium perſsonarum conceſsſsa reperiuntur, ut in ſsimili notat Bald. conſs. 465. num. 2. lib. 1. Medic. de fort. caſsib. 2. par. q. 4. n. 8. Alvar. de Velaſsco in tract. de privil. paup. par. 1. q. 25. n. 16. & par. 2. q. 2. n. 19. & Vincent. de Franch. deciſs. 608. num. 7. Atque ita in integrum reſstitutione iuvantur, dolus, & fraus in eis non præſsumitur, tutelis, & alijs muneribus, & oneribus ſsimilibus excuſsantur: lites eorum citò, & ſsublatis formulis expediri iubentur, contra inſstrumẽta, quæ præſsentaverint, venire poſsſsunt, & confeſsſsionẽ ſsui advocati in libello factam, non ſsolùm incontinenti, ſsed quandocunque revocare, & poſst didicita, teſstificata, & etiam in ſsecunda inſstantia, per eoſsdem articulos, & directò cõtrarioscontrarios, novos teſstes producere, iudiciariam contumaciã non cõmittunt. Curiæ caſsum habent, quemadmodũquemadmodum viduæ, & pupilli, & à pœnis non confecti inventarij liberi ſsunt.

De quibus, & alijs privilegijs agunt DD.

* per text. ibi in l. ſsi quis id quod, §. doli mali, ubi gloſsſs. D. de iuriſsd. omn. iud. l. 2. §. 1. D. ſsi quis in ius vocat. l. 1. §. fin. D. de edend. l. 3. §. fin. D. de ſsuſspect. tut. l. 2. &. fin. D. de iur. fiſsci, l. ſsi quis in gravi, §. ſsi quis ignorans, D. ad Syllan. l. fin. C. de teſst. l. 3. §. ſsi plures, D. de re militari, l. 1. C. quando Imper. inter pup. & vid. cap. ſsuper litteris, §. nos igitur, de reſscript. cap. cùm univerſsorum, de rerum permut. cap. inter corporalia, §. fin. de translat. Epiſscop. cap. qui ſsecundùm carnem 23. q. 4. gloſsſs. in cap. tuebatur 1. q. 4. l. fin. verſs. fin. tit. 1. par. 1. latè Platea, Rebuff. & Lucas de Pena, omninò videndus, in l. 1. C. de agricol. & cenſs. lib. 11. Specul. in tit. de cauſs. poſsſs. & propriet. Guillerm. Bened. d. verb. Et uxorem, deciſs. 5. num. 338. cum multis ſseqq. & n. 434. Ripa in tract. de peſste, num. 200. & ſseqq. Alciat. in l. venia, C. de in ius vocand. Caſsſsan. in Catal. glor. mund. part. 11. conſsid. 39. Tiraq. de pœn. temper. cauſsa 11. Matth. de Afflict. ad conſstit. Neapol. lib. 3. rubr. 6. Menoch. de arbitr. caſsu 194. Ant. Mornacius in l. fin. C. de ſservitutib, pag. mihi 175. & in l. certi iuris, C. de locato, pat. 341. Sim. Maiol. in diebus Canicul. 1. tom. pag. 511. & 515. & de his omnibus ruſstiocorum privilegijs eleganter agens Rhenat. Choppin. in peculiari tractatu, quem de hoc argumento conſscripſsit, Benincaſsius in tract. de privil. paup. Cerdan. Tallada in ſsuo tract. de carceris viſsitat. & Georg. Accacius in tract. de privil. iur. lib. 3. per tot. & noviſssimè noſster Alvar. de Velaſsco in d. tract. de privil. paup. & in altero quem poſst Novarium, & Carraſscũ noviter edidit de privilegijs miſserabilium perſsonarum, & caſsibus Curiæ.

Et de illo

^† quod ad brevitatem litium eorum ſspectat, & ut ſsimpliciter, & ſsummariè in illis procedatur, vidẽdavidenda ſsunt, quę in ſsimili tradit Parlador. differ. 137. n. 28. & 29. ubi quòd cauſsæ miſserabilium perſsonarum, & quæ inter ruſsticos in vicis aguntur, ſsummariè tractari debent, Calderon in manuali iudic. c. 3. ex n. 32. Vera-Cruz in ſspecul. cõiug. 3. par. art. 10. per tot. Thom. Sanch. de matrim. lib. 10. diſsp. 19. n. 1. ubi, quòd ad faciendum

^† divortium inter Indos, non eſst neceſſariũneceſſarium proceſsſsum formare neque ſscribere, ſsed ſsufficit, ut de plano, & ſsummariè procedatur, Concil. Limenſse ſsecundum, par. 1. cap. 120. pag. 32. ibi: Que las cauſsas, i pleitos de Indios, eſspecial pobres, ſse concluyan ſsumariamente, i cõcon amor paternal, i no ſse admita conteſtaciõconteſtacion de pleitos cõtracontra Indios en forma, ſsino fuere en caſsos graves, &c. Sed ut aliqua, quæ praxi magis quotidiana |

p. 248

mihi viſsa ſsunt, ſspecialiùs animadvertam, hæc Indorum

^† miſseria, ruſsticitas, vel ſsimplicitas operatur, ut iudices in eorum cauſsis, tam civilibus, quàm criminalibus rigorem iuris obſservare non debeant, ſsed potiùs ſse benignè cum illis habere, & pœnas, quoad fieri poſsſsit, temperare,

^† quia mitiùs peccare vidẽturvidentur, ut inquit Alberic, per text. ibi in l. utili ratione, C. de defenſs. civit. Lucas de Pena in l. Principes, C. de Princip. agent. in rebus libro 12. Tiraquel. de cauſs. 11. & Chopin. dict. tract. lib. 2. cap. 1. Theologi omnes in 2. ſsentent. diſstinct. 22. & in terminis noſstrorum Indorum Acoſsta lib. 3. de procur. Ind. ſsalut. cap. 23. ubi eorum Præfectos, ſsive Prætores admonet: Ne tam

^† ſse iudices, quàm parentes exhibeãtexhibeant, neque prorſsus ſsolita in cæteros ſseveritate utantur. Pueris ſse potius ludi magiſstros, quàm forenſses iudices cogitent. Neque iuris illa stricta norma ubiq́ue ſservanda, ſsed ſstrepitu omni remoto, ex æquo & bono plerumque iudicandum, id quod etiam ſsalutariter edicunt Regiæ leges, quæ ſscripta & reſscripta ferè adimunt, & pretium, ſsi quo horũhorum opus ſsit, accipere vetant, & idem obſservat Fr. Ioan. Torquemada in Monarch. Indiana lib. 5. pag. 686. & pag. 734. ubi agit de litibus, & gubernatione noſstrorum Indorum, Concil. Limenſse ſsecundum, ubi ſsup. ibi: I con amor paternal, idem Concil. 2. par. cap. 117. ubi idem iniungit Eccleſsiæ miniſstris, & ſsub præcepto, Que ningun Cura, ni Vicario, ni Viſsitador caſstigue, ò hiera, i acote por ſsumano à Indio alguno, por cul pado que ſsea, ò mucho menos le traſsquilen, ò hagan traſsquilar: & graviter idem repetit Concil. Limenſs. III. act. 4. cap. 7. & 8. prohibens, ne Indi cenſsuris Eccleſsiaſsticis feriantur: & in corporalibus, paterno magis affectu, quã iudiciariâ ſseveritate, dum tenera eſst in fide Indorum ætas, correctio adhibeatur.

Quod tamen

^† eo temperamento intelligi debet, niſsi aliquod atrox facinus accidat, in quo malitia ruſsticitatis, vel ſsimplicitatis pręſsumtionem excludat. Nam tunc à pœna ordinaria ruſstici non excuſsantur, argumento eorũeorum, quæ tradit gloſsſs. per text. ibi in l. 1. D. de legib. & in cap. qui ſsecundùm carnem 23. q. 4. in cap. ſsi quis dederit 23. q. 1. dict. Concil. d. cap. 7. in fine, ibi: Niſsi ad ſsedandum multorũ ſscandalum, & frænandam licentiam peccãdipeccandi, durius aliquid oporteat deſsignare. Necnon etiam,

^† ut ſsub pretatis, & favoris Indorum prætextu, aliquam iniuriam alijs non inferamus, quia perſsonis, & cauſsis favorabilibus ſsic ſsumus debitores, ut alijs iniuſstitia non fiat, cap. ex tenore, de for. compet. cap. nuper, de donat. inter. cum alijs adductis à Velaſsco de privil. pauper. 1. par. cap. ult. & de privil. miſserab. perſson. q. 3. num. 8. Camil. Gallinio de verb. ſsignif. lib. 5. cap. 20. num. 344. ubi

^† docet iudicis arbitrio relinqui, an, & qt â excuſsatione ruſstici digni ſsint?

Idemq́ue in cauſsa eſst,

^† ut quemadmodum in ruſsticis, ita in Indis, quoad fieri poſsſsit, excuſsari debeat, ne teſtimoniũteſtimonium iureiurando exigatur, cùm conſstet eos facillimè peierare, utpotè, qui neque ipſsius iuramenti vim ſentiãtſentiant, neque veritatis ſstudio tangãturtangantur, ſsed teſstimonium eo modo dicant, quo credunt iudici gratiſsſsimum fore, aut à primo quoque ſsuæ factionis homine edocti ſsint, ut benè advertit idem Acoſsta ubi ſsup. pag. 378. inquiens, hoc in Concilio Provinciali edici oportere, & lege latâ caveri debere, quemadmodũquemadmodum in ſsimili Concilio Turonenſsi Can. 34. ſsummoperè id cautum eſst, & DD. paſsſsim monent, dum docent,

^† iusiurandum eis deferri non debere, quos timor eſst facilè peieraturos, cap. ille 22. q. 5. ubi dicitur, quòd ita deferens, magis peccat, quàm homicida, cap. ſsi quis peieravit, cũ ſseqq. 22. q. 6. Authent. Scenicas, collat. 5. Cardin. in Clem. unica, de iureiurand. q. 12. Bald. in Authent. cui relictum, C. de indict. viduit. Marſsil. in l. quæſstionis, col. pen. de quæſstion. Palac. Rub. in repet. capit. §. 18. num. 17. & alij, quos refert Seraphin. de privil. iuram. privil. 1. num. 29. & ſseqq. & Petr. Gregor. lib. 36. ſsyntagm. cap. 23.

Et conducit alia etiam communis Doctorum opinio,

^† quæ habet, ruſsticum deponentem de viſsu tolerari, quãvis deberet deponere de auditu, ex eo, quòd ſsit groſsſsus homo. Et quòd

^† varietas dicti ei non imputetur, nec de falſsitate teneatur, quamvis contraria depoſsuerit, niſsi conſstet, quòd ex malignitate id fecerit, ut poſst gloſsſs. in l. quod ſsin nepotes, D. de teſstam. tutel. tradit Bald. in l. 1. num. 3. C. de confeſsſs. Abb. in cap. per tuas, num. 6. qui filij ſsint legitimi, Iaſs. in d. l. ſsi quis id quod, n. 32. & plures alij, quos refert Grammat. conſs. 23. num. 5. & conſs. 52. num. 3. & 4. Hippolyt. cõſs. 4. num. 39. & conſs. 7. num. 18. Alciat. de præſsumt. reg. 2. præſsumt. 31. num. 5. Ferrara cautela 17. Farin. in tract. de teſstib. q. 58. num. 47. & ſseqq. & Alvarez de Velaſsco, plura ſsimilia ruſsticorum privilegia connumerans, d. tractat. de privileg. miſserab. perſson. q. 13. n. 73. Et quamvis certum ſsit

^† teſsti non iurato credi non debere, adeò ut multi dicant Pontificem Maximum in contrarium diſspenſsare non poſsſse, ut poſst Felin. in cap. conſstitutus, num. 16. de reſscript. tradit, & admirationem dignũ inquit Hippolyt. de Marſsil. ſsing. 214. in fine, quos, & alios refert, & ſsequitur Gerard. Mazzolus conſs. 90. num. 12. Apoſstillæ ad Bart. in l. filiusfamilias 7. D. de donat. Menoch. de ar|

p. 249

bitrar. lib. 1. q. 26. & Farin. ubi ſsup. q. 74. num 59. & ſseqq.

^† melius agi cũcum Indis videbitur, ſsi eis non credatur, quàm ſsi peierandi occaſsio præbeatur, propter iudicij infirmitatem, falſsitatiſsq́ue ſsuſspicionem, prout in ſsimili diſspoſsuit Concilium Matiſscon. cap. 21. &

^† in individuo noſstrorum Indorum Concil. Limenſs. 3. act. 4. cap. 6. pag. 186. ſsic inquiens: Illud verò ante omnia teneat præ oculis iudex, ut neophitos iurare nõnon cogat, niſsi in re prorſsus gravi, & quæ aliter definiri non poſsſsit. Ac tunc prius quantum ſsacrilegium admittant periuri, ſseriò doceat: ſsi quos autem peieraſsſse probaverit, ad timorem cæterorum, iubeat publice fortiter vapulare, & infamis notari, attonſsis, pro more Indico, illorum crinibus. Denique ubi neceſsſsitas exigendi teſstimonij urgẽs fuerit, & ex ſsolo Indorum teſstimonio res pẽdeat, perpendat quantum fidei talibus debeat adbibere, quos facilè ad peierandum induci notum eſst.

Quod facem præfert ad intelligendam rationem, & iuſstificationem

^† cuiuſsdam ordinationis Dom. Peruani Proregis D. Franciſsc. à Toleto, quæ etiam in alijs provincijs obſservatur, dum iuſsſsit, ut in cauſsis gravibus, ubi Indi examinandi eſsſsent, non minus, quàm ſsex reciperentur, & vel ſsimul, vel ſseparatim de ſsui dicti ratione à cauſsæ iudice interrogarentur, & non maior fides eis, ita etiam conteſstantibus, daretur, quàm ſsi unus ſsolus teſstis alioqui idoneus examinatus fuiſsſset. Etenim licèt

^† communior opinio, & praxis admittat, teſstes ſsigillatim, & unum poſst alterum examinandos eſsſse, ut docet gloſsſs. per text. ibi, verb. Sigillatim, in cap. 2. de teſstib. & in cap. venerabilis, & cap. cùm cauſsa, ubi etiam Abbas, & Felm. eod. tit. & Menoch. d. lib. 1. de arbitrar. quæſst. 29. ubi tamen mil. tat ratio, quam in Indis conſsideramus, vel urgens, & ſsimilis alia, quæ movere iudicem poſssit, benè poteſst unà, ac ſsimul, plures teſstes examinare, ut docet Specul. in tit. de inſstrum. edit. §. oſstenſso, verſs. Et nota, quòd teſstamentum, quēquem ſsequitur Afflict. in cap. 1. num. 21. quib. cauſs. feud. amitt. & in ipſsis noſstis Indorum terminis obſservat Ferd. Zurita quæſst. 20. eâ tamẽtamen dumtaxat ratione ductus,

^† quòd hæc tota materia teſtiũteſtium, ut plurimum, ex iudicantis arbitrio depẽdeat, & ad id allegat D. Thom. in 1. 2 quæſst. 91. 95. 96. & 105. & in 2. 2q. 70. art. 2. & q. 69. art. 1.

Rurſsus illud etiam privilegium Indis eorũ miſseria, & ſsimplicitas tribuit, quod ſscire ob quotidianam eius praxim utile erit, nempè, ut

^† illis ſsicut & ruſsticis ſsubveniatur contra banna ſsyndicatus, & lapſsum termini in illis præfixi, ſsi conſstiterit in eorum villis, ſsive municipijs publicata non fuiſsſse, vel alio quovis modo ad ipſsorum ſspecialem notitãnotitam non perveniſsſse, argum. l. provincialium, C. de erogat. militat. lib. 12. & eorum quæ notar Paris de Puteo in tract. de ſsyndic. verſs. Deinde verò eliguntur, num. 6. Aviles in eod. tract. cap. 3. num. 3. & Bobad. in Polit. lib. 5. cap. 1. num. 258. quibus adſstipulatur Lucas de Pena in d. l. provincialium, generaliter docens, quòd ſsi contra

^† ruſsticos aliquid ſstatuatur, non tenentur, ſsi contrà fecerint, niſsi ſstatutum illis fuerit publicatum, cùm & ipſsi de plebe ſsint, & plebem conſstituant, iuxta text. in cap. logationes, de conſsecrat. diſst. 4. & in Authent. quibus mod. nat. eff. legit. §. legitimi. Quæ plebis dicitur ruſsticana, ad differentiam plebis urbanæ, & licèt, quoad alia ruſstici dicantur eſsſse de plebe civitatis, ut in cap. decernimus 18. diſst. id tamen minimè intelligendum eſst, quoad hoc, ut peculiarem notitiãnotitiam eorum habere, cenſseantur, quæ ad ipſsos ſspectant, niſsi ſspecialiter illis id intimetur, ut notant Puteus & Aviles ubi ſsup.

Vltra quos, cica eandem materiam illud etiam non minus practicabile, nec minori animadverſsione dignum notare debemus,

^† nimirum quòd etſsi regulariter, qui vel in ſsyndicatu, vel ante ſsyndicatum libellos cõtracontra Prætores, aut Correctores præſsentant, aliqua delictorum ab eiſsdem commiſsſsorum capita cõtinentescontinentes, non prius iudicem impetrent, vel ad eorum probationem admittãturadmittantur, quâm ſsi idoneos fideiuſsſsores pro calumnia, & ſsalarijs ſsolvendis præſstiterint, nullâ quoad hoc inter divites, & pauperes habitâ diſstinctione, liqui crimen, & l. ſsi crimen, ubi gloſsſs. & Bald. C. de his qui accuſs. nõnon poſsſs. l. 92. ſstyli, ubi latè Chriſstof. Pazius, Angel. de malef. in parte, Necnon ad querelam, col. 2. Bonifac. in peregrina verb. Accuſsatio, fol. 91. & Bobad. in Polit. lib. 5. cap. 2. num. 28. ubi inquit, pari iure hoc in caſsu cenſseri, El Cavallero, i el azacan, el rico, i el pobre. Vbi tamen

^† Indi, etiam nobiles, & Caciques, ſsuas, vei ſsuorum iniurias proſsequentes, eiuſsmodi capitula deferunt, vel fiſscalis Regius eorum nomine; admitti iubentur, & iudex ad eorum inquiſsitionem, & punitionem expediri, etiam ſsi nullum fideiuſsſsorẽ præſstiterint: præviâ ſsummariâ informatione, per quam de veritate, & gravitate capitulorum reluceat, per Regiam quandeam epiſstolam datam Vlyſsſsiponæ 20. Iulij ann. 1619. ad Limanam Cancellariam ſscriptam, eiuſsdem Cancelleriæ hac in parte conſsultationem, & conſsuetudinem probans, iuriq́ue conformem eſsſse dicens, attentâ nimiâ Indorum miſseriâ, de qua ſsermonem habemus. In

^† quo tamen valdè cavere oportet, ne ſsub Indorum perſso|

p. 250

na, ac prætextu Hiſspani (ut ſsæpè ſsolent) Prætoribus infenſsi, iniurias ſsuas abſsque onere fideiuſssionis, & iudicij alea velint ulciſsci. Quæ ratio adeò potens erat apud experiẽtiſssimum illum, & Excellentiſssimum Peruanum Proregem Marchionem de Monteſsclaros, vt ſsæpè Limanis Auditoribus obviam iret, ubi iudicem ante cautionem præſstitam delegabant.

Eſst quoque

^† aliud Indorum privilegium ſspeciali animadverſsione cenſsendum, quo in cõtractibus utuntur, maximè ubi de fundis rebuſsq́ue immobilibus, aut mobilibus pretioſsis diſsponunt. Nam & ſsi ætate maiores ſsint, adhuc tamen reſstitui poſsſsunt, imò & nullitatem contractus obijcere, ſsi iudicis autoritate interveniente, & Protectoris generalis, vel particularis, qui eis conſstitui ſsolet, aſsſsenſsu, celebratus non reperiatur, & triginta dierum præconicrumq́ue ſspacium in venditione immobilium, & novem in mobilium non præceſsſserit, ut diſsponitur per Regias ſschedulas ann. 1540. 1571. & 1572. & plures alias, quæ extant in 4. tom. impreſsſs. pag. 354. & ſseqq. quarum prior Auditoris quidem interventionem deſsiderabat, quod tamen, & præconiorum ſsolemnitas in rebus, quæ triginta auri communis pondera non excederent, per poſsteriorem ſsublatum fuit.

Quæ ſschedulæ eâ ratione nituntur,

^† quôd licèt durũdurum ſsit, liberis hominibus liberam ſsuarum rerum adminiſstrationem adimere, l. in re mandata, C. mandat. l. ſsed ſsi lege, §. conſsuluit, D. de pet. hæred. ibi: Dum re ſsua ſse abuti putant, l. 2. D. ſsi à parente quis fuer. manumiſs. ibi: Quia iniquam eſst ingenuis hominibus non eſsſse liberam rerum ſsuarum adminiſstrationem, l. 3. tit. 5. part. 5. quibus conſsonat illud Cicer. in orat. pro Balbo, dum ait: Hæ eſsſse fundamenta firmiſssima Romanæ libertatis, ſsui quemque iuris & retinendi, & omittendi eſsſse dominũ: cum alijs quæ congerit Ioan. Crotus in l. nemo poteſst, num. 26. de legat. 1. Menchaca lib. 1. controverſs. illuſst. cap. 17. Corraſs. epiſstol. quæſst. cap. 2. Covarr. lib. 3. var. cap. 14. Ant. Gomez 2. variar. cap. 2. num. 21. & Antonius Gama de ciſs. 385. num. 5. Miſseranda

^† tamen conditio & ſsubmiſssio Indorum, hanc cautionem extorſsit, cùm liberam voluntatem habere non videantur, multiſsq́ue captionibus, & inſsidijs expoſsiti ſsint, & ne ſsuæ naturæ abiectio, facilitas, vel fragilitas in perniciem ſsubſstantiæ eorum converteretur, ut aliàs de minoribus, & mulieribus dicitur in l. 1. D. de minor. & in l. 1. §. verba, D. ad Velleian. princip. Inſst. quibus alien. licet, in fine, vbi gloſs. adducit verſsus quoſsdam comprehendentes perſsonas, quæ res ſsuas alienare vetantur. Etenim

^† licèt Princeps non poſssit ſsuis ſsubditis facultatem contrahendi in totum auferre, poteſst tamen ex iuſsta aut publica cauſsa, ita eam limitare, ut non niſsi hoc, vel illo modo contrahant, aut negotientur. Et hoc efficit

^† ut ſsi contrarium fecerint, nec civiliter, nec naturaliter, ex tali contractu obligari videantur, ut magiſstraliter reſsolvit Bartol. in l. cùm l ex, num. 4. & 8. D. de fideiuſsſs. cui favet text. in l. 1. & per totum, C. quæ res vendi non poſs. l. 1. C. non licere habitator. Metrocomiæ, l. 1. & 2. C. de cupreſsſs. ex luco Daph. lib. 11. l. iubemus, C. de ſsacroſs. Eccleſs. & ſsequuntur ibidem Iacob. Rebuff. Platea, & alij, Baldus, & alij in l. in non dubium, C. de legibus, Butrius in cap. cùm contingat, de iureiurando, Rodericus de annuis reditib. lib. 1. quæſst. 13. num. 7. Perſsonalis quæſst. 14. num. 29. & alij plures, quos refert Pet. Petra in tractatu de poteſst. Princip. cap. 24. n. 132. & cap. 32. quæſst. 2. num. 22. & cap. 34. quæſst. 3. num. 3.

Et ita

^† in ipſsis terminis noſstrorum Indorum expreſssè reſsolvit Dom. D. Felician. à Vega Epiſscop. de la Paz in cap. ex parte, nu. 19. de for. comp. docens eos abſsque ſsuis Protectoribus ſseu procuratoribus â Regia poteſstate creatis, nequaquãnequaquam aliquid agere, ſseu expedire poſsſse, ſsive in iudicio, ſsive extra, ut notum eſst. Et ſstatim ſsuniungit aſssiduam curam, & vigilantiam Noſstrorum Regum, & aliquorum Proregum in eis proregendis, & defendendis.

Et vel ex

^† hoc eſsſse inter miſserabiles perſsonas connumerandos, quòd ſse ipſsos regere nequeant, & aliorum tutelâ egeant, ut in ſsimili docet Navarr. conſs. 1. ne Clerici, vel Monachi, & Novarius in praxi electionis, & variationis fori ſsect. 1. quæſst. 6. in fine, & noſster Velaſscus d. tract. miſserab. perſson. quæſst. 5. num. 5. & quæſst. 19. num. 5.

Et habeo

^† notabilem ſsched. dat Pintiæ 20. Aug. 1615. Peruano Proregi D. Principi Squillacenſsi directam, quæ ei graviter iniungit, ut pro defendendis Indis invigilet, & ut in eorum litibus Protectores, & reliqui officiales, ſsedulum operam navent. Poſsſsemq́ue etiam ego hîc latè extendere calamum in

^† obligatione eorũdem ProtectorũProtectorum, niſsi de hoc iã titulũtitulum integrũintegrum diſpoſitũdiſpoſitum haberemus, in nova legũ IndicarũIndicarum collectione, quæ prope diẽ prælum expectat, lib. 5. tit. 12. & in 4. tom. ex pag. 331. Et noviſssimè in ſsimilibus quæſstionibus de eodẽeodem officio, eiuſsq́ue viribus, ac iuribus integrum, ac ſsatis luculentũluculentum tractatum edidiſsſset Mart. Magerus ſsæpè à Nobis citatus, cui titulum fecit de advocatia armata, ſsive de iure protectionis clientelar s per totum, ubi varias protectionis, & Protectorum ſspecies enumerat, & alios de eodem argumento agentes |

p. 251

allegat. Quamvis illud, de quo agit, magis aſssimilari poſssit protectioni Patronorum, ſsive Commendatariorum Indorum, de quibus in ſsequenti libro peculiarem tractionem inimus.

^† teſstamentis etiãetiam maiori favore, quàm ruſstici, Indi iuvantur. Nam cùm ruſsticorum teſstamenta, quinque teſstibus roborata, ſsubſsiſstant, ubi plures non inveniuntur, l. fin. C. de teſstam. l. 6. tit. 1. par. 6. cum latè traditis à Menchaca de ſsucceſs. creat. lib. 3. §. 22. num. 29. Spin. in ſspecul. teſstam. 3. part. gloſs. rub. col. 2. Anton. Gomez in l. 3. Taur. num. 47. & 48. & Tello Fernand. ibid. part. 1. num. 5. ubi valdè controvertunt, an hi quinque teſstes debeant eſsſse rogati, & vicini. In teſstamentis tamen Indorum ubique conſsuetudo inolevit, ut ſsine tabellione publico, & teſstibus non rogatis diſsponant, ſscribente teſstationem quodam Indo, ex illis, quos gubernatores ipſsorum nominare ſsolent, & teſstibus, qui reperiri commodè poſsſsunt, intervenientibus, etiam ſsi vinici non ſsint, nec plures, quàm duo, vel tres, ſsive mares, ſsive fœminæ. Et

^† ſsi lis aliqua ſsuper veritate, aut validitate eiuſsmodi teſstamenti oriatur, hi teſstes deponunt coram Regali iudice, vel Audientia de veritate illorum, quæ in teſstamento defuncti ſscripta ſsunt, & ſsi eorum dicta ſscriptis conforment, & veritatis ſspecimen habere videantur, teſstamentum ritè factum iudicatur, eiuſsq́ue diſspoſsitio executioni mãdari iubetur. Nam in Indis multa ſsimplicitas eſst, & neque ſscribentium, aut teſstium copia ſsæpè reperitur, ut aliàs de teſstamento ruſstici, & ruri facto, inquit Imperator in authent. de inſstrum. caut. & fide, verſs. Hæc autem. Extat tamen

^† notabilis ſschedula dat. Pardi 6. April. 1588. quæ habetur in 4. tom. pag. 352. & diſsponit, ut Proreges ſsolicitè curent, ne qua fraus, vel violentia Indis ægrotantibus ab eorum parochis, & doctrinantibus fiat, ut ipſsos, vel Ecleſsias, quas regunt, hæredes inſstituant.

Denique inter IndorũIndorum privilegia illud connumerare poſsſsumus,

^† quòd non obſstantibus his, quæ de corũcorum miſseria, & abiecione retulimus, de rigore iuris nõnon debent excludi ab Eccleſsijs, Collegijs, vel cõfraternitatibusconfraternitatibus, & alijs officijs, ac miniſsterijs, in quibus ſsanguinis puritas requiritur, & deſscendentes à Iudæis, vel Mauris repelluntur, dummodo aliàs idonei ſsint, & non Neophiti, hoc eſst nuper ad fidem Chriſsti converſsi:

^† hos enim D. Paul. 1. ad Timot. 3. ad Epiſscopatus, & ſsimiles honores facilè eligi non debere inquit, ne in ſsuperbiam incidant diaboli, ut alio in loco dicemus. Quia

^† eiuſsmodi ſstatuta ſsunt ſstrictè in caſsu, & perſsonis, atque ob cauſsas, de quibus loquuntur, intelligenda. Ita ut ubi non militet ratio in eis expreſsſsa, eorum quoque diſspoſsitio locum nõnon habeat, l. ſsemper, D. de iur. immun. l. 1. §. quod autem, ubi Bartol. D. ne quid in loco pub. cum alijs congeſstis ab Alexand. conſs. 41. num. 5. lib. 4. & Mantica deciſs. 258. num. 6. Et

^† deſscendentia à Gẽtilibus, ſseu infidelibus, qui voluntariè fidem receperunt, nullibi notata fuit, cùm omnes, qui nunc de naturalium ſsplendore maximè gloriantur, ad illis originem trahant. Vt rectè inquit Otalora in tract. de nobilitate 2. part. 3. Princip. cap. 7. num. 5. ubi etiam de his ſstatutis ediſsterit. Et ita reſsolvit Ant. Ricciullus in tractat. de Neophitis, quem poſsuit poſst tractatum de iure perſsonarum, cap. 7. num. 30.

^† Meritò notãs opinionem D. Perez de Lara, viri alioquin eruditiſssimi, & poſst alios honoris gradus, ex Pintiano Senatore Toletani Canonici meritiſssimi, in tract. de anniverſs. & Capel. lib. 2. cap. 5. num. 140. ubi re ad partes diſsputatâ, concludit, praxi in noſstra Hiſspania receptum eſsſse, ut Indi, & Æthiopes non admittantur. Neſscio enim quo iure, hæc praxis fundari potuerit, nec qui caſsus in contradictorio iudicio præceſsſserint, ad eam introducendam, l. cùm de conſsuetudine, D. de legibus. Et ſsi admiſssi non ſsunt, id fortè eâ ratione procedet, quia nullus Indorum fuit, qui ad eas dignitates aſspiraverit, vel quia ſstatuta generaliter omnes deſscendentes ab infidelibus excluderent, ut ait Ricciullus ubi ſsuprà, vel quia ipſsi Indi Neophiti eſsſsent, qui licèt ob hoc de iure excluſsi non ſsint, nt tradit idẽidem Ricciullus, & Otalora ubi ſsupr. de conſsilio tamen D. Pauli excludi ſsolent, ut ſsupr. retulimus. Quod tamen Neophiti, verbum

^† non poteſst in alijs, qui iampridem fidem receperunt, & multo minus in deſscendentibus ab eis, verificari, ut in eadem quæſstione, relato eodem Perez de Lara, rectiſssimè inquit, & probat fr. Ioan. Zapata in tractat. de iuſst. diſstrib. 2. part. cap. 11. per totum, ubi num. 6. cum Turrecremata, Navarro, Cardinali Toleto, & ex mente aliorum concludit, decem annorum curſsum poſst Chriſstianæ fidei ſsuſsceptionem ſsufficere ad hoc, ut quis Neophitus dici non poſssit. Et num. ſsequenti, verſssimum, & omnium ſsententiä receptum affirmat,

^† Indos qui à nonaginta annis, & ultra fuêre ad fidem converſsi, licèt patres, avos, aut proavos Indos, & Ethnicos habuerint, ab eisq́ue immediatam originem duxerint, ſsecũdùm Iuris communis regulas admittendos eſsſse ad omnia beneficia, & dignitates Eccleſsiaſsticas, officia, ac munera publica, quia nec ſsunt Neophiti, qui & per nonaginta annorum curſsum, & à nativitate fidem Chriſsti porfitentur, nec aliquâ lege, quam viderit, à talibus prohibentur, nec ſstatuta Iu |

p. 252

deos, & Mauros eorumq́ue deſscendentes evirantia, ad Indos, vel ipſsorum filios, aut nepotes protrahi poſsſsunt.

Ex quibus ceſsſsare

^† poterit labor eiuſsdem Perez de Lara, quatenus in fine d. num. 140. ſscribit, ſse aio loco tractaturum, quid dicendum in hoc ſsit apud Indos, ubi Hiſspaniæ nobiles iam diu contraxerunt matrimoniũmatrimonium cum Indicis, ex quibus filios procrearunt? Etenim ſsi Indi, ut diximus, nullo pacto ob eãeam tantùm cauſsam, quod Indi ſsint, excludi poſsſsunt, nec debent, multò minus de mixta eorundem cum Hiſspanis prole dubitare licebit. Neque enim hac in parte practicari poteſst, nec debet

^† doctrina Simancæ de Cathol. inſstit. cap. 46. num. fin. & Calderonis in Manuali iud. cap. 12. num. 78. ubi ad hoc, ut quis poſssit Chriſstianus vetus appellari, ducentos ad minus annos lapſsos eſsſse requirunt, ex quo eius parẽtes ad Fidem converſsi fuerint.

Planè

^† ſsi de alijs ſstatutis loqueremur, quæ non ſsolùm ſsanguinis puritatem, verùmetiam nobilitatem requirũtrequirunt, prout in Ordinibus Militaribus accidit, magis difficilis quæſstio eſsſset, Egoq́ue in illa affirmandum cenſserem, Indos plebeios, & tributarios, & ab eis deſscendẽtes, ad eiuſsmodi honorifica munera admitti non debere, reliquis autem, qui inter eoſsdem Indos nobilitate coruſscant, & vel ab antiquis eorum Imperatoribus originem trahunt, vel ſsaltem à Regulis, & mumcipiorum, ac provinciarũprovinciarum Ducibus, quos, Caciques, vei Curacas dicimus, de quibus in cap. præcedenti fusè tractavi, hæc ſstemmata denegari non poſsſse; prout multis conceſsſsa vidimus, & hodie videmus, qui de Mothecumarum, vel IncarũIncarum ſsanguine originem ducunt, vel ab alijs nobilibus Indis, ſsive Caciquis. Habet enim

^† unaquæque provincia peculiares quaſdãquaſdam regulas, ſseu mores, & vivendi rationes, ex quibus eius nobilitas, vel ignobilitas metiatur, ut præclarè, multis ſsuo more relatis, probat, & proſsequitur Tiraq. in tract. de nobilit. cap. 10. & Vincent. Turturet. de nobilit. Gentil. lib. 3. cap. 5. Quarum conſsideratio

^† apud nos quoque haberi debet, ubi aliqui ex eiſsdem provincijs oriundi, noſstrorum nobilium cœtibus, ſseu militijs adſscribi deſsiderant, & ita in Regio Ordinum Militarium Conſsilio quotidie obſservatur, in comprobanda, & perpendenda Gallorum, Germanorum, Venetorum, Genuenſsium, & aliorum extraneorum nobilitate.

His ita de temporalibus Indorum privilegijs peroratis, plura quidẽquidem alia adijcere poſsſsem quæ

^† eiſsdem in ſspiritualibus conceduntur: ſsemper enim Eccleſsia curavit, ut hi novelli palmites ſsuavi imbre diſspenſsationis, ac benignitatis Apoſstolicæ coaleſscerent, & in Fide Catholicæ altas radices agerẽtagerent, ut tetigi in 1. tom. lib. 9. cap. ult. num. 7. & 8. ſsed hæc privilegia pro maiori parte congeſsſsit Fr. IoãIoan. Baptiſsta Franciſscanus in ſsuis ad confeſsſsarios, & Curatos Indorum animadverſsionibus, 1. & 2. par. ubi inter alia tractat, quæ ieiunia ſservare debeant? quis poſsſsit in monitionibus matrimonij cum ipſsis diſspenſsare? quis in gradibus affinitatis? & quòd poſsſsint cum conſsanguineis, & affinibus in tertio, & quarto gradu, abſsque ulla diſspenſsatione contrahere, & Miſsſsam audire, Iubilæumq́ue lucrari tempore interdicti. Quot Miſsſsas poſsſsit eis uno die parochus dicere? Quid

^† agendum ſsit de coniugijs infidelium, cùm ad Fidem Catholicam convertuntur. De quo etiam doctè, & eleganter tractavit Acoſsta de procuran. Ind. ſsalut. lib. 6. cap. 21. & noviſsſsimè Riccinl. de iur. perſson. extra Eccleſs. grem. exiſsten. lib. 1. cap. 15. num. 6. & Concil. Limenſse 2. par 2. cap. 36. & 3. act. 2. cap. 10. quod omninò videndum erit, & latè tradita à Baſsil. Pontio de matrim. lib. 7. cap. 48. pag. 606. & lib. 9. cap. 4. pag. 782.

Vnde Lectorem ad eos remiſsiſsſse contentus, adijcio, Paulum V. felicis recordationis ad inſstantiam Catholici Regis noſstri Philippi III. Breve quoddam expedijſsſse,

^† ut Indi Iubilæa, & alias gratias, & indulgentias ſsolo Pœnitentiæ Sacramento priùs ritè peracto lucrari, & conſsequi poſsſsent, cuius brevis fit mentio in quadam ſschedula Matr. 22. Febr. ann. 1613. ad Marchionem MontiſclaiũMontiſclaium Peruanum Proregem directa, & apud Remeſsalium in hiſst. Guatemalenſs. lib. 9. cap. 18. & CõcilConcil. Limenſs. 2. par. 2. cap. 95. Eiuſsq́ue impetrandi, ea forſsan ratio fuit,

^† quòd in multis provincijs ſsacræ Euchariſstiæ Sacramentum Indis adhuc non impertiatur, eò quòd ipſsorũ Prælati, & Parochi ſsentiant, necdũnecdum eius percipiendi capaces eſsſse, contra quos piè, & graviter declamat, & diſsputat Acoſsta d. lib. 6. cap. 7. cum tribus ſseqq. Fr. Ioan. Baptiſsta ubi ſsup. 1. par. fol. 56. & ſseqq. & Fr. Bernard. de Cardenas in ſsuo libello, ſsive memoriali, §. 7. Qua dere

^† extat etiam ſschedula Regia 25. Novembr. ann. 1578. quæ Indis capacibus omninò Sacramentum Euchariſstiæ miniſstrari iubet, & aliæ 16. April. ann. 1604. quæ omnibus omninò Indis in ultimis conſstitutis, ut Viaticum præberi iubent, & ad hoc in Eccleſsijs cum debita veneratione haberi, & ſservari quæ ſschedula ſsumta videtur ex Concilio Limenſsi 2. par. 2. cap. 58. & 59. & ex tertio act. 2. cap. 19. & 20. ubi idem diſsponitur, & trademus latiùs inſsrà lib. 3. cap. 15. num. vlt.

Deniqve aliud etiam Indorum privilęgium adijcio circa obſservationem

^† feſtorũfeſtorum, quandoquidem per Bullam Pauli IV. Pont |

p. 253

Max. ſsolùm tenentur obſservare omnes dies Dominicos, diem Nativitatis Domini, diem Reſsurrectionis, primum diem Penthecoſstes, diem Circunciſsionis, Epiphaniæ, Aſscenſsionis, & Corporis Chriſsti: Beatiſsſsimæ quoque Virginis Mariæ, feſstum Nativitatis, Annuntiationis, Purificacionis, & Aſsſsumtionis, & demum Apoſstolorum Petri & Pauli. Quod etiam definitur in Concil. Provinciali Limẽſsi 1. act. 4. cap. 9. & Concil. 2. ſseſsſs. 3. cap. 91. & 3. act. 4. cap. 9. pag. 190. verſs. Porrò Neophyti, in Synodal. Mexican. primi CõcilijConcilij cap. 18. & refert Fr. Ioan. Baptiſsta in dict. advert. 1. par. verb. Fieſstas, in Tabula, Doct. Carraſsc. quæſstion. ſsup. novam Recopil. cap. 2. num. 35. & Fr. Ioann. Focher. in explicatione dict. Bullæ Pauli III. ubi concludit, Indos ſsolùm tenêri ad obſservationem primi diei uniuſscuiuſsque Paſschatis.

Vnde in quæſstionem ſsæpè vocatum eſst, an Indi

^† qui ita relevãturrelevantur ab obſservatione aliarum plurium feſstivitatum, ad quam Hiſspani tenentur, poſsſsint ab eiſsdem Hiſspanis cogi, ut in eiuſsmodi feſstis, etiam inviti, & reluctantes laborent, ſsibiq́ue alia munia, & opera præbeant, ad quæ ratione ſservitij perſsonalis aſsſsignari, & obligari ſsolent. In qua quæſstione rectè reſspondit Focher. ubi ſsup. Indos quidẽ in dictis HiſpanorũHiſpanorum feſstivis diebus poſsſse pro ſsua utilitate, ubi voluerint, laborare, dummodò non oriatur ſscandalum, ſsi alicubi ubi feſstũ obſservatur, laborent. Hiſspanos tamen eos ad id cogere non poſsſse in prædictis diebus, licèt ſsit pro ſse feſstum, & non pro Indis, & ſsive tales Indi ſsint ex ſsibi ad ſserviendum aſsſsignatis, ſsive non: quam ſsententiam refert, & ſsequitur Fr. Ioann. Baptiſsta ubi ſsup. ubi ad idem adducit verba expreſsſsa Concilij Mexicani anni 1585. & poſsteà ita concludit: De lo qual parece claro que los Indios podran alquilarſse, i trabajar los dichos dias, gozando de ſsu privilegio, i que los Eſspañoles podran alquilarlos, mas no compelerlos, ni forçarlos à que trabajen. Quod item non minus expreſssè caveri video in d. Concil. Limenſsi 3. cap. 9. his verbis: Si qui tamen IndorũIndorum plures alios dies feſstos noſstro more ſservare voluerint, & in his ab opere ſservili vacare, integrum ſsit ipſsis facere ex devotione, neque ullo modo in his laborare à quoquam penitus compellantur. Et extant plures Regiæ ſschedulæ idem declarantes, & iubentes,

^† & ut gubernatores Eccleſsiaſstici, & ſseculares nullo modo patiantur Indos in feſstivis diebus abſsque Miſsſsæ auditione manere.

Et ob hanc cauſsam tradit Ferd. Zurita in quæſst. Indorum, q. 10.

^† tenêri Parochum hoc privilegium Indis revelare, ſsi illud ignoraverint, niſsi fortè Indi iam multo antè eo non utantur, & ius commune obſservare cœperint, & tranſsgreſsſsores puniti ſsint, tunc enim peccant, ſsi contravenerint, & Parochus malè faciet, ſsi eis in memoriam privilegium revocaverit, à quo iam ipſsi receſsſserunt, ex D. Thom. in 1. 2. q. 97. art. 2. & 3. & quæſst. 90. art. 4. Et poſsteà ſsubdit, non valdè culpabilem videri Parochi diſssimulationem, ſsi privilegio non appareat renuntiatum, ubi in id tendit, ut paulatim Indi ſse reducant ad obſservantiam iuris communis; hoc enim ex veroſsimili voluntate Legislatoris deſscendit, & reprobari non poteſst, ut in ſsimili docet idem D. Thom. ubi ſsup. quæſst. 96. art. 2. & quæſst. 97. artic. 1. & 4.

Quæ omnia ita exactè notare volui, quoniam ſsæpè mihi uſsui fuerunt, à Proregibus rogato,

^† an licitum effet Indos in prædictis diebus feſstivis ad laborandum compellere? ut ſsic maior metallorum copia ex argenti fodinis extraheretur, & agriculturæ, ac Regni ubertati conſsuleretur, cuius favor operari ſsolet, ut etiam diebus feriatis ei incumbere liceat, ut docet Lucas de Pena in l. unica, C. ne operæ â collator. exig. lib. 10. & Rhenatus Choppin. de privil. ruſst. lib. 1. par. 2. cap. 7. Sed nihilominus conſsului, magis præciſsam, & favorabilem eſsſse feſstorum obſservationem,

^† quorum violatio à Deo graviſsſsimis ſsæpè ſsupplicijs, & ærumnis vindicata eſst, ut conſstat ex pluribus, quæ latè & eleganter congeſssit Lucas de Pena ubi ſsup. Anton. Theſsaur. deciſs. 39. Covar. lib. 4. variar. cap. 19. Pet. Gregor. lib. 1. ſsyntag. cap. 16. Doct. Carraſscus d. cap. 2. Simon Maiolus in dieb. Canicul. 1. tom. pag. mihi 289. & 495. Martin. Delrius in adag. ſsacris 1. tom. pag. 230. Balth. Chauaſsius omnino videndus, in libris de prudentia, ex pag. 416. ad 436. Gratianus deciſs. Marchiæ 21. per totum, & Annæus Robertus lib. 4. rerum iudicat. cap. 15. quibus de iure noſstro Regio convenit elegans textus in l. 2. tit. 23. part. 1. & in l. 4. tit. 1. lib. 1. Recopil & illud quod vel de vanis, & profanis ſsuis feſstivitabus dicebat Ovid. 1. faſst.

Lite vacent aures, inſsanaq́ue protinus abſsint Iurgia, differ opus livida turba tuum.

Et melius Tibullus lib. 2. eleg. 12.

Luce ſsacra requieſscat humus, requieſscat arator, Et grave ſsuſspenſso vomere ceſsſset opus;
Selvite vincla iugis: nunc ad præſsepia debent Plena coronato ſstare boves capite;
Omnia ſsint operata Deo: non audeat ulla Lanificam penſsis impoſsuiſsſse manum.

Ad quas obſservandas,

100

^† non tantùm homines ſsuaderi, verùm & cogi innuit Seneca de tran|

p. 254

quil. animi, cap. 15. dum inquit: Legum conditores festos inſtituerũtinſtituerunt dies, ut ad hilaritatem homines publicè cogerentur: tanquam neceſsſsarium laboribus interponentes tẽperamentum. Cuius loci, & aliorum mẽtionemmentionem faciens eruditiſss. Noſster D. Franc. de Amaya, nunquam ſsine laudis titulis nominandus, libn. 3. obſs. cap. 5. n. 65. & ſseqq. rectè docet, quãtumquantum oporteat, ut

101

^† labori à tergo ſsit otium, ne corpus continuâ fatigatione hebeſscat, & langueat.

Et in terminis

102

^† metallariorum, quòd hi quoque feſstivis diebus operari non debeant, niſsi contrarium aliqua ingens, & urgens fodinæ ruina requirat, expreſssè tradit Georg. Agricola lib. 3. de re metallica, in fin. & lib. 6. pag. 150. his verbis: Sed operarij die Saturni non laborant; verùm mercantur ea, quæ ad uſsus vitaæ ſsunt neceßaria; nec die Solis, aut festis diebus anniverſsarijs laborare conſsueverunt, ſsed tunc ſsacris operam dant. Attamen operarij non ceſsſsant & nihil agunt, ſsi neceſssitas ftagitaverit: Nam aliàs aquæ multitudo eos compellit ad labores; aliàs ruina, quæ impendet, aliàs aliud, atque tunc ferijs laborare, ne Religioni quidem contrarium habetur. Quod etiam practicatur in agricolis per tex. in cap. fin. de ferijs, & tradita à Chippino de privil. ruſst. lib. 2. par. 1. cap. 7. & noviſssimo Velaſsco de privileg. miſserab. perſson. q. 13. num. 57. Et quantum

103

^† noſstri Indi olim ſsuas feſstivitates obſservare, & venerari ſsolerent, plenè ſscribit Torquem. in Monarc. Indiana lib. 1. ex c. 10. Illud autẽautem obſservare oportebit,

104

^† quòd ubi Indi privilegiat i, vel proprijs legibus, & ordinationibus donati non reperiuntur, communi cum alijs iure in eorum cauſsis procedẽdum eſst, ut in ſsimili benè advertit, & probat Menoch. de recuper. rem. 9. num. 289. & nu. 335. Surdus deciſs. 133. & Mantica de ambig. convent. lib. 2. tit. 9. num. 13. Vbi etiam tradunt,

105

^† qualiter cum Indis infidelibus, inter fideles commorantibus, procedendum ſsit, & Parlador. diff. 137. à num. 28.

CAPVT XXVIII. De ijs, qui apud Indos ex Hispanis parentibus, vel ex mixto Hispanorum, & Indorum, vel AEthiopum sanguine procreantur, quos vulgo, Criollos, Mestizos, & Mulatos, vocamus, & quo iure hi in oridinibus recipiendis, officijs, beneficijs, & alijs rebus censeri debeant.

CAPVT XXVIII. De ijs, qui apud Indos ex Hiſspanis parentibus, vel ex mixto Hiſspanorum, & Indorum, vel Æthiopum ſsanguine procreãturprocreantur, quos vulgò, Criollos, Meſstizos, & Mulatos, vocamus, & quo iure hi in oridinibus recipiendis, officijs, beneficijs, & alijs rebus cenſseri debeant.

SVMMARIVM CAPITIS Vigesimioctavi.

1 CRiollos, Meſstizos, i Mulatos, qui vulgò dicantur?
2 Hiſspani apud Indos nati, ſsunt veluti reliqui vaſsſsalli, ac cives Regis, & Regni Castellæ. L. in orbe 17. D. de ſstat. hom. expenditur, & illuſstratur ibid.
3 Res quæ adhæret alteri, eius naturam aſsſsumit.
4 Filij ſsequuntur originẽoriginem patris, & patriæ, ex quo oriundi ſsunt, & non domicilium. L. aſsſsumtio 6. §. filius, ad municipal. & ſsimiles expenduntur, ibid.
5 Res omnes regulariter ad ſsua pricipia, & originem reducuntur, & eorum qualitates conſservant.
6 Originem ſservat vena laudabilis, & poſsteris tradit, quæ promeruit, ex Caßiod.
7 Hiſspanos in Indijs natos aliqui deſpiciũtdeſpiciunt, & ab alijs ſserparari volunt, qui reprehenduntur.
8 Iudæi Iero ſsolymitani, & Palæſstini parvi faciebant alios, in provincijs Gentilium natos, vel habitantes.
9 Hæretici putant nullum Catholicum doctum eſsſse poſsſse.
10 Religio ſsi Hiſspaniæ valdè ſsolent deſspicere alios Religioſsos apud Indos natos, ſsive Criollos.
11 Criolli an poſsſsent ad ſsacros Ordines promoveri? quidãquidam Mexicanus Epiſs apus dubitavit, & quid ei reſsponſsum fuerit?
12 Americanum cœlum, & ſsolum, quæ vitia in hominibus ibidem natis ingeneret, ex Fr. Ioan. à Ponte.
13 Frumentum bonum ob naturam agri, in quo ſseminatur, degenerare ſsolet.
14 Ioſseph Acosta quid ſsentiat de moribus, & ingenijs Hiſspanorum apud Indos natis? & eius verba valdè notanda.
15 Ioſseph. Acoſsta, & Fr. Ioan. à Ponte notãturnotantur de vitijs, quæ nimis generaliter Criollis impingunt.
16 Homines ex natura loci, & cœliſsub quo naſscuntur, mores, & temperiem ſsumere ſsolent.
17 Mores hominum, ut plantæ, ad regionis habitum reſspondent.
18 Novi-Orbis provinciæ non habent vitia, quæ illis imponuntur, ut plurimum temperatißimæ ſsunt.
19 Provinciæ Novi-Orbis cùm tot ſsint, & adeò longè, ac latè extendantur, generale iudicium de eis facere non licet.
20 Viri ſsummi etiam in patria minus laudata, & ſsub aẽre craſsſso naſsci ſsolent, ex Iuvenali, & Euphormione.
21 Origo parentum alterius provinciæ multum ſsolet detrahere de influentijs eius, in qua quis naſscitur, ex Vestono.
22 Criolli purimi, bello, toga, & moribus inſsignes quotidie evandunt, & evaſserunt.
23 R.P. Fr. Franciſsci Naranjo Dominicani Tlaxacalenſsis Criolli eruditio, & portẽtoſsa memoria, refertur, & laudatur.
24 Fr. Ioan. Zapatæ Criollos defendentis, notabilia verba adducuntur.
p. 255
25 Hiſspani apud Indos nati debent admitti, imò & cæteris paribus præferri, ad offcia, honores, & dignitates Indiarum.
26 Civi nulla maior iniuria irrogari poteſst, quàm ſsi à civitatis honoribus, & muneribus ex excludatur, ex Ariſst.
27 Natio nulla eſst, cui malevoli, aut invidi aliqua vitia non obijciant, & ex vitijs aliquorũaliquorum iudiciũiudicium generale de ea ſsumi nõnon debet.
28 Meſstizorum, & Mulatorum ingens eſst numerus in provincijs Indiarum, & de horũ nominum etymologia.
29 Varij dicebantur Romanis, qui ex vario ſsemine concipiehantur.
30 Hybridæ nomẽnomen, quid propriè ſsignificet? & quòd metaphoricè pro Meſstizis ſsumatur.
31 Martialis epigramma refertur, & explicatur.
32 Meſstizi, ſsi ex legitimo matrimonio nati ſsunt, civiũcivium nomine, privilegijs, & honore gaudere debent.
33 Meſstizos ordinari poſsſse, & Meſstizas inter moniales recipi, & ad officia admitti, quædam ſschedulæ iubent, quæ referuntur, & de contrarijs, num. 36.
34 Meſstizi, & Mulati, ut plurimi, illegitimi ſsunt, & haſstardi quia extra matrimoniũmatrimonium, & ex adulterio naſscuntur.
35 Illegitimi ſsunt infames ſaltẽsaltem infamina facti.
36 Meſstizi, & Mulati, propter pravitatẽ morum, & natalium defectum, officijs publicis & Tabellionatus interdicti reperiũturreperiuntur per plures ſschedulas Regias, quæ re inſsentar.
37 Tabellionatus titula adimi iubentur Meſstizis, aut Mulatis, & ut deinceps huius qualitatis ſspecialis mentio in informationibus fiat, per ſsched. ann. 1621.
38 Meſstizi an ordinari poßint? remiſsſsivè.
39 Meſstizi honis moribus præditi, non ſsunt deſspiciendi & multũmultum præstare poterunt in converſsione, & doctrina Indorum.
40 Meſstizos honis moribus præditos ad honorifica quævis Reip. munia admitti ſsolere, teſstatur Fr. Greg. Garcia Dominicanus.
41 Garcilaſsſsus Inca fuit Meſstius, & de epiſstola, quãquam in eorũeorum, & eriollorũeriollorum laudè ſscripſsit.
42 D. Emanuel Sarmiento de Mendoca, & eius aureus libellus de Militia Evangelica. laudatur.
43 Converſsionem, & pradicationem infidelium nulli melius promovere poſsſsunt, quàm indigenæ, & quare?
44 D. Petr verba 1. 3. Iſsai. 56. & Pſscal. 86. expendũtur pro Prædicatoribus indigenis.
45 Indi Occidẽtales licèt ad Ordines, & prædicationis munus facilè admitti nõnon debeãtdebeant, bon non debet extendi ad Meſstizos, aliàs idoneos, & bonis moribus præditos.
46 Neophytos idoneos in Epiſscopos ordinavit D. Paulus, licèt aliàs id prohibuerit, & nomina aliquorum.
47 D. Ambroſs. & August. ex Neophytis in Epiſscopos ordinati ſsunt.
48 Cap. Neophytos 6. diſst. expenditur, & illustratur.
49 Arbores agreſstes inſsitionedulces fieri ſsolẽt.
50 Meſstizi hodie Neophyti dici non poſsſsunt.
51 Meſstizi ex Brevi Greg. XIV. gaudent privilegio Neophytorum, ut cum illis ad matrimonia diſspenſsetur.
52 Privilegia Indis conceſsſsa, non ſsunt facilè extendenda ad Meſstizos, vel alios, de quibus non loquuntur.
53 Meſstizi, & Mulati, ut plurimũplurimum, corruptis moribus ſsunt, & Indis valdè damnoſsi, & ideò ab eorum municipijs excludi iubentur.
54 Meſstizos, Mulatos, & ſsimiles, ad urbes reduci, ſserviendum, vel laborandum compelli, & ut armis non utantur, plures ſschedulæ iubent, quæ referuntur.
55 Meſstizæ Hiſspanis uxoratæ puniri ob adulteriũadulterium æquè, atqye ali Hiſspanæ iubẽtur.
56 Meſstizos, Mulatos, & Zambaigos, multum augeri, quædam ſschedulæ inquiunt; & curari iubent, ne hoc Reip. noceat.
57 Servorum, & diſscolorum, otioſsormq́ue hominum immanis colluvies ſsemper damnoſsa, & ſsuſspecta fuit.
58 Meſstizos, Mulatos, & ſsimiles, nullis ſservitijs, nec tributis gravavit Prorex Peruanus D. Franc. à Toleto, ſsed contrariũcontrarium posteà pluribus ſschedulis cautum est, quæ referuntur.
59 Tributa à Meſstizis, & Mulatis in multis provincijs hodie exiguntur.
60 Servitijs perſsonalibus, necdum Meſstizi, & Mulati, addicti ſsunt, quod notatur.
61 Indi ſsoli, quia ſsoli, & miſseri, totum onus ſservitiorum Reip. portant.
62 Metallorum labor, & operatio requirit homies validos, & robustos, & eos reddit validiores, & robuſstiores, & militiæ aptos, ex Georg. Agricola.
63 Luxuria plus caſstitate habere non debet.
64 Meſsti, & Mulati illegitimi, & vitioſsi nõ debent eſsſse melioris conditionis, quàm Indi legitimi, & morigerati.
65 Vulgò quæſsiti matrem ſsequuntur.
66 Meſstizi, & Mulati durioribus ſservitijs, & tributis, quàm Indi gravari debereat, & quare?
67 Indæ propter amaſsios Hiſspanos, & ſspurios eorum filios, deſspiciunt & odio habent maritos, & prolem legitimam.
68 Indæ non poſsſsunt tuta conſscientia plus diligere, & liberaliùs educare filios Meſsti|
p. 256
zos, ſspurios, vel adulterinos, quàm Indos legitimè procreatos.
69 Legitimorum maior ratio habenda eſst, quã illegitimorum, ex æquitate naturali.
70 Illegitimi filij non debẽtdebent æquari legitimis, nec ad unam, menſsam ſsedere.
71 Lex ſsil legitimaret omnes filios naturales, vel legitimis exæquaret, eſsſset iniqua, & iniuſsta, ex Fort. Garc.
72 Cuculi pullus cũcum ſsit nothus, legitimos devorat.

EXpeditis his, quæ ad Indorum ſstatum, & conditionem pertinere videntur, ſsnpereſst nunc, ut pro huius libri coronide aliqua ſsubnectamus de illis, qui in

^† eiſsdem Indiarum Provincijs, ex Hiſspanis parentibus naſscuntur, vel ex mixto Hiſspanorum, & Indorum, aut Æthiopum ſsanguine, quos vulgò, Criollos, Mestizos, i Mulatos, appellamus. Et planè,

^† quod ad primos ſspectat, dubitare nõnon licet, quin eodem, quo reliqui Hiſspani, iure cenſsendi ſsint, quoniam dictæ Provinciæ ſsunt, veluti quoddã auctarium Regni Caſstellæ, & Legionis, eiq́ue acceſsſsoriè unitę & incorporatæ, ut multis Regijs ſschedulis diſpoſitũdiſpoſitum extat, quæ reperiuntur in 1. tom. impreſs. pag. 58. & ſseqq. & ita monia iura, privilegia, & honores, quæ hæc Regna, & eorum vaſsſsalli habẽthabent, illis cõmunicantur, iuxta text. in. l. in orbe 17. D. de ſstutu hominum, ibi: In orbe Romano, qui ſsunt, ex constitutione D. Antionini cives effecti ſsunt, l. Roma, D. ad municip. Novell. 78. cap. 5. & D. Auguſst. ad Pſsal. 58. p. 1. ad ſsinem, iunctis alijs, quæ de colonijs Hiſspanorum, per has Indiarum Regiones diſsiuſsis, ſscribit ultra alios Iuſst. Lipſs. de magnitudine Rom. lib. 1. cap. 6. & pluribus, quæ tradunt Bart. Bald. Caſstrenſs. & alij per text. ibi in l. ſsi convenerit, la 2. §. ſsi nuda, D. de pignorat. act. Pancirol. lib. 2. var. cap. 7. & plurimi alij, quos refero 1. tom. lib. 2. cap. 21. nu. 23. & ſseqq. & lib. 3. cap. 1. n. 47. & in diſscurſsu de præcedentia, n. 65. & ſseqq. quia

^† certa, & generalis eſst doctrina iuris, quæ habet, quòd res, quæ adhæret alteri, aſsſsumit eandem naturam, quam habet illa, cui adhæret, l. ſsi tibi rẽ, D. de præſscript. verb. l. 1. C. de pact. cum alijs notatis per Tiber. Decia. reſsp. 31. n. 67. vol. 1.

Et cùm dicti Hiſspanorum filij, ex Hiſspaniæ provincijs oriũdi ſsint,

^† civitatem, ex qua parentes eorũeorum naturalem originem ducunt, non domicilium, ſsequuntur, ut expreſssè inquit Vlpianus I. C. in l. aſsſsumtio 6. §, filius, l. libertus 17. §. patris, D. ad municipal. ubi DD. & Imperator. in l. 1. C. de incol. & in l. fin. C. de municip. & origin. lib. 10. ubi Plat. & Lucas de Pen. Roman. cõſs. 59. Alex. conſs. 10. vol. 3. Pariſs. conſs. 12. n. 15. vol. 3. & Cacher, cõſs. 9. n. 3.

Quibus favet,

^† quòd res omnes regulariter ad ſsua pricipiam, & originẽoriginem reducuntur, & retinent, ac conſservant qualitatem, quæ ab ea derivatur, l. in ratione, §. ſsi filio, D. ad leg. Falcid. l. tutor, D. de fideiuſs. l. qui id quod, in princip. D. de donat. l. nam origo, D. quod vi, aut clam, cum alijs congeſstis à Decian. reſsp. 11. n. 8. vol. 1. Iaſs. conſs. 14. n. 11. lib. 1. Burg. de Paz Iun. quæſst. civil. 3. n. 17. & D. Valẽç. conſs. 94. n. 20. & 63. Vnde multũmultum in noſstris terminis inquit Caſssiod. lib. 3. epiſs. 12.

^† quòd laudabilis vena ſservat originẽoriginem, & fideliter poſsteris tradit, quæ in ſse glorioſsa trãſsmiſssione promeruit.

Quæ omnia neceſsſsariò notãda duxi, ut

^† aliquoeũaliquoeum errorẽerrorem convincerẽ, qui adeò ſstolidi, vel invidi ſsunt, ut nolint Hiſspanos in his provincijs natos, & alitos, cõmunicommuni cũcum alijs in Hiſspania ortis iure cenſseri, quaſsi non cœlũcœlum tantùm, verùm mores, animũanimum, atque originem mutent, dũ trans mare currunt, & ex harum Regionũ fece (ut ipſsi dicunt) ac temperie, ita depraventur, ut vix hominũhominum appellatione digni videantur. In quo

^† Iudæos Ieruſsalem, & Palæſstinæ imitari videntur, qui alios Iudæos, qui in provincijs GeniliũGenilium habitabant, vel naſscebantur, ita parvi pendebant, ut eos pleno ore Loazin, ſsive Loes, ideſst Barbaros, nũcuparẽt, ut tradit Rabbi Elias Tisbites, Genebrard. Pſsal. 113. & Bernar. Aldret. in antiquit. Hiſspan. lib. 2. c. 8. pag. 168. Et idẽidem

^† faciunt hæretici, dum putant, nuilum CatholicũCatholicum potuiſsſse eſsſs, vel fuiſsſse doctum, & eloquentem, ut inquit D. Hieron. in proœmio Catalog. Script. Eccleſs. ad finem.

Quod maximè

^† inter Religioſsos obſservatur, qui hac de cauſsa indigenas, ſsive Criollos, ad honores, & munera Religionis admittere recuſsant, & his ultimis annis quaſdãquaſdam Alternativas impetrarunt, de quibus alio loco dicemus. Et eodẽeodem ſsenſsu ductus videtur,

^† quidam Epiſsc. Mexicanus, qui in dubiũvocavit, an ijdẽ Criolli, ad ſsacros ordines promoveri poſsſsent? & reſsponſsum accepit à Supremo IndiarũIndiarum Cõ|

p. 257

ſsilio, abſsque dubio poſsſse, & debere, ſsi eis nihil aliud obſstaret, & habiles alioqui, atque idonei reperirentur, ut cõſtatconſtat ex quodam capite Regiæ epiſstolæ ann. 1561. 1. tom. pag. 171.

Neque abeſst Fr. Ioan. Pontan. in convent. utriuſsq. Monarch. lib. 2. cap. 25. §. 4. pag. 363. ubi inquit,

^† Americanum cœlũcœlum influere inconſstantiam, laſsciviam, & mendacium, quæ vitia propria Indorum eſsſse, reperta ſsunt, & paulatim ex vi conſstellationis propria etiam erunt Hiſspanorum, qui in illis Provincijs naſscuntur, & aluntur; quod iterum repetiti lib. 3. cap. 3. §. 4. pag. 21. dicẽsdicens, ſse ſsuſspicari, Americanum cœlum & ſsolum, non ita hominibus gratum & aptum, quàm herbist, acmetallis eſsſse, quamvis illi ab Hiſspanis deſscendant. Bonumq́ue

^† frumentum, in agro ſsterili, & infœcundo ſseminatum, degenerare ſsolere, & in milium, vel lolium converti. Quam dicẽdidicendi, & ſsentiendi rationem videtur mutuatus

^† à Ioſseph. Acoſsta lib. 4. de procur. Ind. ſsalut. cap. 8. in fin. ubi licèt fateatur hos indigenas, ſsive Criollos multum propter ſsermonis peritiam in doctrina Indorum proficere poſsſse; ſsubdit, ſse non audere rem tantam apto ſsermoni hominum committere, quorum mores nõnon æquè apti ſsunt: Ferè enim (inquit) Indorum ingenia, & mores redolent; quorum, & lacte, & conſsuetudine educati ſsunt. Magna prorſsus est primæ conſsuetudinis vis; magna primi caloris impreſsſsio; ſsunt proprij cuiuſsq; Regionis mores, quemadmodum & nativi fructus non ijdem ubiq́ue, ſsed varij. Cretenſses ſsemper mendaces, malæ beſstiæ, ventres pigri. Testimonium Poëtæ veteris fert Apoſstolus Timoth. 1. quòd vera ſscripſserit, itaq́ue ſsolerter ingenia inſspicienda ſsunt hominum, moreſsq́ue diu probandi, ut patriæ minus temperatæ, & conſstantis, vel potius laſscivæ, & levis opinionem quis eluat, &c.

Quod tamen

^† nollem quidem ita facilè, & generaliter à viris alioqui doctis, & prudentibus iactari. Nam etſsi non ignorem

^† homines ex natura ſsoli, vel cœli, ſsub quo naſcũturnaſcuntur, animi, & corporis temperiem, ut plurimum ſsumere, ut præter alios docet Tit. Lic. decade 5. lib. 5. Vegetius lib. 1. de re milit. Quintil. lib. 1. inſst. orat. cap. 1. Ioan. Boemus de moribus omn. gent. lib. 3. cap. 1. pag. 184. Pancirolus in theſsauro var. pag. 172. ubi, quòd Cretenſses, vitio terræ, mendaces naſscuntur, D. Hieron. in cap. 3. ad Galatas, Petr. Gregor. lib. 4. de Repub. cap. 4. & alij, quos Ego retuli 1. tom. lib. 2. cap. 8. num. 12. & ſseqq. Idem Fr. Ioan. à Ponte lib. 4. cap. 1. pag. 214. Caſsſsan. in Catal. glor. mund. pag. 12. conſsid. 24. adagium illud exornans,

^† Mores hominum, ut plantæ ad Regionis habitum reſspondent, Andr. Canonher. in aphoriſsm. polit. & moralibus, 2. to. pag. 429. & latè more ſsuo Tiraq. in l. 7. cõnub. num. 19. & Salmutius ad Pancirol. de noviter repertis, tit. de Novo-Orbe, pag. 27. & noviſsſsimè Ioann. Fileſsacus lib. 1. ſselect. pag. 337. & ſseq. Eduard. Veſstonus in theatr. vitæ civil. lib. 1. cap. 10. num. 3. Ioann. Baptiſst. Perſson. in comment. in lib. Galeni, quòd animi mores corporis temperiẽ ſsequantur, pag. 6. Scipio Claramont. de coniectandis cuiuſsque moribus, & latitantibus animi affectibus, lib. 1. Ioan. Spemeus in epiſst. Pauli ad Titum, cap. 1. pag. 497. & noviſsſsimè Guillerm. Vandevoy, ſsive quiſsquis ille eſst, qui libellum de moribus, & geſstis GallorũGallorum ſsatis doctè conſscripſsit, pag. 4. & ſseqq. Negare tamen licebit

^† Provinbere, quæ ut plurimum amœniſsſsimæ, & temperatiſsſsmiæ ſsunt, ut latè etiam probavi d. 1. tom. lib. 1. cap. 7. per totum, & noviſsſsimè tradit Veſstonus d. cap. 10. num. 7. inquiens: India Occidentalis, ſseu Peruana ſsub eodem gradu collocatur cũcum Orientali: Peruana tamen tẽperatatemperata ſsatis: hæc verò calidiſsſsima, ac vix habitabilis, &c. Et cùm adeò

^† longè, ac latè extendantur, ut alias tres partes Orbis antiquis cogniti, nempè Europam, Aſsiam, atque Africam, atu æquent, atu ſsuperent, ut videbis eodem lib. 1. cap. 4. num. 52. & fatetur idem Fr. Ioan. à Ponte lib. 2. cap. 35. pag. 362. parum conſsideratè, ac circumſspectè loquutus videbitur, qui tot regiones, & climata, & homines, qui ſsub illis naſcũturnaſcuntur, eâdem lance metiri voluerit.

Præſsertim

^† cùm experientiâ conſstet, ſsecũdùm Invenal. ſsatyr. 10.

Summos poſsſse viros, magnaq́ue exempla daturos Vervecũ in patria, craſsſsoq́ue ſsub aẽre naſsci.

Et ut inquit Am. Marcel. lib. 16. inter vepres roſsæ naſscuntur, & inter feras nonnullæ miteſscunt. Quò etiam reſspiciens Euphormio in iconibus nationum cap. 1. in princip. ita eleganter ſscribit: Veluti ſsub his ſsyderibus, quæ multo frigore humẽtivè aẽre, ſsolent candidos ſsævoſsq́ue populos educare, nonnulli baud ſsecus quàm in vicinia ſsolis fuſsco vultu inumbrantur: in ijs autẽautem plagis, quæ nimio ſsole flagrantes plerumq́;plerumque ſspeſssiori ſsanguine ſsubiectas gentes tingunt, quorundam hominum cãdor à patria ferrugine recedit: ita inhumanis populis, quædam aſspere mentes rigent; aliæ de patriæ barbarie nihil habent: craſsſsæ aliquæ in tenui cœlo mẽtes: tenueſsq́ue in opaco. Neculla eſst Regio, tam proſsperis, aut malignis illustrata ſsyderibus, quæ non omnium vitiorum examen, ſsimulq́ue virtutum in ſsuis alumnis |

p. 258

exceperit: quippè ſsingulis mortalibus præter patræ ſsuæ indolem, adhuc proprium aliquid natura conceſssit. Cui addo,

^† hoc certiùs eſsſse, ubi origo ex alia provincia deducitur, nã hæc quoq;quoque ſsæpiſsſsimè multũmultum de natalis ſsoli, ac cœli proprietatibus mutat, ut prudenter advertit Veſstonus d.c. 10. n. 9. his verbis: Deniq; non omittenda propagationis, ſseu originis cõtemplatiocontemplatio: nãnam ſstirpis ſsuæ ingeniũingenium gentes referunt, etiãetiam poſst longam ſseriẽ exactarum generationũgenerationum; ex quo ſsæpiùs venit, ut nativo cœlo, ac ſsolo, prima, & antiqua indoles, aliàs deducta, adhuc repugnet, aut eis ſsaltem moderationem quandam, instar aquæ vinum diluentis, ſsanguinis derivatione adijciat.

Et nos

^† quotidianis experimentis agnoſscimus, innumeros indigenas, tãtam bello, quãquam togâ, & (quod magis præſstat) vitæ ſsanctimoniâ cõſspicuos evaſsiſsſse, & quotidie evadere, quorũ nomina ſsummâ quidẽquidem voluptare, atque animi alacritate laudarẽ, ni vererer ipſorũipſorum qui laudandi eſsſsent modeſstiani offendere, & alios cõcitareconcitare, aut contriſstare, qui propter prolixæ relationis tędium, vel quia mihi noti non ſsunt, omittendit eſsſsent. Sed non poſsſsum ſsilẽtio præterire, quod cùm hæc trãſscribimus ad ſsupremum Indiarum Conſsilium fidelibus, & authẽticis teſstimonijs delatum eſst:

^† nẽpè in Mexicana Academia, cùm de Primaria ſsacrę Theologiæ Cathedra providenda ageretur, inter plures alios ſsatis doctos competitores enituiſsſse, Religioſsum quendam Dominicanum Tlaxcalenſsis Diœceſsis, cui nomen Fr. Franciſscus Naranjo, qui ultra eximiam eruditionem, & ingenij, ac ſsermonis facundiam, quorum præclarum ſspecimẽ præbuit, repertus eſst omnes D. Thomæ partes, ita memoriæ infixas habere, ut ubicũque apertæ eſsſsent, litterã fideliter recenſseret, & quod magis eſst, de unaquaque concluſsione, imò & verbo eiuſsdẽ Angelici Doctoris rogatus, ubi illãillam tractaret, vel ubi eo uteretur, & quoties repeteret, abſsque ulla cunctatione rationem redderet.

Vnde meritò

^† in eos, qui temerè prædicta vitia Criollis imponũtimponunt, inſsurgit, & invehit Fr. Ioan. Zapata in tract. de iuiſst. diſstrib. 2. part. c. 11. n. 20. ſsuam, & ſsui ſsimilium cauſsam agens, ſsic inquiens: At eò tendit effrænata cupido, & dura aliquorum æmulatio, ut non ſsolùm eos, qui Indi, & ex Indis oriuntur, incapaces, ut admittantur, appellent; ſsed eos etiam, qui ex Hiſspanis parentibus inter Indos ſsolummodò nati fuerint, eadẽeadem incapacitatis nota, quãquam ipſsi ſsomniãtes, & ambientes finxere, inurere voluerint, & abſsque Dei timore, & hominũhominum debita caritate, auſsi ſsunt in eos & verbo, & ſscripto inverhere; ſsed quantum eos ſsua ſsomina (ne dixerim ambientiũambientium ſsug gesturs)fefellerint, & viri Doctiſsſsimi, & Patres Religioſsi ſsſsimi, Epiſscopi Pijſssimi, qui in Eccleſsia Dei laborãtes, ac ſsi primitivi milites eſsſsent, manifeſstiſssimè probant, & oſstendunt. Quos Novus ille Orbis, ut fructus uberrimos fœcũdiſssimè protulit & ut filios uſsque ad perfectũperfectum ætatis, & virtutis ſstatum procreavit, litteris inſstruxit, morum compoſsitione honeſstavit, ut eos in Pastores, Iudices, & Patres eorum propria, & amica patria ſsuſscipiat, iterũiterum & amplectatur.

Et idem repetit idẽidem Auctor ead. 2. par. cap. 15. n. 11. & ſseqq.

^† egregiè oſstendens, filios, & deſscendentes HiſpanorũHiſpanorum in his Provincijs natos, non debere excludi ab officijs, etiam maioris dignitatis, & honoris, imò & alijs alienigenis eò miſsſsis præferri, ſsi æquales inveniantur. Pro quo expendo,

^† quòd ſsi eiuſsdem Regni, ac Regis cives ſsunt, & vaſsſsalli, ut ſsuprà probavimus, nullâ maiori iniuriâ affici poſsſsunt, quàm ſsi nõnon æquo ſsatim cum alijs iure in muneribus, & honoribus cenſseantur: nam ut præclarè inquit Ariſst. lib. 3. Polit. cap. 2. & 3. Civis nulla re magis diffiniri potest, quàm quòd ſsit iudicij, & imperij particeps. Maxime dicitur ille civis, qui habilis ſsit ad honores ſsuſscipiendos, ut Homerus inquit, ſsed ubi id occultum eſst, ex deceptione habitatorum, tanquam inhonoratũinhonoratum quendam repellũtrepellunt, & ut inquilinus eſst, & advena, qui honores capere nõ poteſst. Et hoc idem, in noſstris terminis, ſsentiunt, & pluribus probant ſschedulæ Regiæ, & Auctores, quos plenè infrà lib. 3. c. 19. recẽſseo. Nec obſstare debet, quod quidam vanè, aut invidè Criollis obijciunt. Nam ut ait Petr. Greg. lib. 4. de Rep. cap. 4. n. 12. plura cõficta ſsunt

^† contra nationes, peculiari odio ſscribẽtium, vel temeritate iudicij, & ideò non eſst eis danda fides, cùm pro uno totam nationem iudicent, & vocant eos maledicos, & leves: addens nullam eſsſse natione, cui aliqua vitia non fuerint obiecta, ut latè per Textorem in officina, & Caſsſsan. d. par. 11. conſsid. 24.

Qvod verò

^† attinet ad ſsecundam illãillam hominum ſspeciẽ, quos ex Hiſspanis, & Indis, aut Æthiopibus naſsci retulimus, quorum ingens in his Provincijs eſst copia, ſsciendum quidem eſst, eos apud nos hac de cauſsa, quòd mixti ſsanguinis, vel generi ſsint, Meſstizos, & Mulatos, communiter vocari, ſsumtâ (ut apparet) à Latino verbo Miſsceo derivatione, & à diſspari aſsini, & equæ generatione, ex qua muli, & mulæ naſscuntur. Cùm tamẽtamen

^† apud Romanos appellarentur Varij, quaſsi ex vario ſsemine cõcepticoncepti, ut inquit Cardinalis Palęot. in tract. de nothis, & ſspurijs c. 16. n. 8.

^† vel Hybridæ, ſsumtâ metaphorâ à natis ex duobus animalibus diverſsis, ut ex ſsue domeſstico, & apro fero, vel equa, & aſsino, quãquam ad homines etiãetiam trãſs|

p. 259

ferri oſstendit idem Paleot. ubi ſsup. c. 17. n. 6. & Ioan. Bapt. Lup. in tract. de illegitimis, in præfat. n. 7. ex Plin. lib. 8. cap. 53. ubi ita vocat CaiũCaium, Antonij Cicer. in CõſulatuConſulatu collegãcollegam, qui ortus dicebatur ex imparibus parẽtibus: & Suet. in Auguſst. c. 10. ubi vocat, Hybridã, Themaſsinum ex gente Partica cum Romana muliere copulatũ; & tradit alia Iacob. Curt. lib. 3. quæſst. cap. 8. Ioan. Kalinus in lexico iuris, verb. Hybridæ, & Domitius, Meurſsius, Raderus, & alij

^† in Martial. lib. 8. epigr. 22.

Invitas ad aprum ponis mihi, Gallice, porcũ. Hybrida ſsum: ſsi das, Gallice, verba mihi.

Et hi planè homines,

^† ſsi ex legitimo matrimonio procreati ſsunt, & nihil eos aliud impediat, civiũcivium nomine in his regionibus comprehendi videntur, nec à civitatis privilegijs, 7 prærogativis, alijſq́;alijſque muneribus, & honoribus ingenuis hominibus debitis, prohiberi poſsſsunt, ut benè advertit, & docet Victoria in relect. de Indis inſsulan. 2. par. n. 5. & Zapata, qui eum refert & ſsequitur, d. tract. de iuſst. diſstrib. 2. par. cap. 11. n. 14. Eòq́ue reſspicere crederẽ quandam

^† ſchedulãſchedulam ad ArchiepiſcopũArchiepiſcopum NoviRegni Granatenſsis directam, dat. Matrit. 28. Septembr. ann. 1588. quæ Meſstizos ad ſsacros Ordines admitti poſsſse, & Meſstizas moniales eſsſse permittere videtur, & alias (ſsi quæ ſsunt) quæ eoſsdẽ ab officijs Decurionatus, Tabellionatus, & ſsimilibus nõnon eſsſse excludẽdos inſsinuãt.

Cæterùm

^† cùm frequentiùs accidat, ut hi, illegitimi, imò & adulterini ſsint, quia rarò Hiſspani cum fœminis Indis, & multo rariùs cum Æthiopibus matrimonia contrahũt. Atque in ita conceptis, & natis, cõ ſsolùm mixti ſsanguinis defectus, ac rubor, & inæqualis, atq;atque abiecti parẽtis imitatio militet, ac timeatur. Verùmetiam illegitimitatis & adulterij probrum reperiatur, quod

^† eos infames efficit, ſsaltim infamiâ facti, ſsecundùm magis cõmunem opinionẽopinionem, de qua per Tiraq. & relatos ab eo, de nobil. c. 15. n. 10. & ſseqq. & n. 30. Caſsſsan. in Catal. glor. mundi, par. 11. conſsid. 15. Ant. Gomez 1. tom. var. c. 11. n. 38. Theſsaur. deciſs. 126. num. 2. & ſseqq. Hartman. Piſstor. lib. 1. quæſst. iur. cap. 30. Minſsyng. cent. 4. obſserv. 31. Gail. lib. 2. obſserv. 88. & Covarr. in pract. cap. 19. n. 6. ubi tractat, an poſsſsit eſsſse Tabellio. Meritò

^† pluribus alijs ſschedulis, quæ reperiuntur in 4. to. impreſsſs. pag. 343. cũcum ſseqq. ab omnibus Reipub. officijs, etiãetiam à protectorijs Indorum excluduntur. Et per aliãaliam Matriti 9. Septẽb. ann. 1600. Limanæ Audiẽtiæ præcipitur, ut referat, quo iure, aut pacto Meſstizi ea in Provincia Præturas, Decuionatus, & Tabellionatus exerceant, & utrùm ad id diſspẽſsati, & habiles facti reperiãtur. Et per aliud caput epiſstolæ Regiælmiſsſsæ ad PeruanũPeruanum Proregẽ D.D. Lud. à Velaſsco TurriſellarũTurriſellarum 22. Feb. ann. 1602. ei iniungitur, ut Meſstizis nõnon diſspẽſsatis Tabellionis munus exercere nequaquàm patiatur. Et per aliãaliam

^† Matrit. 7. Iun. an. 1621. cum eadẽeadem Limana Audientia loquente, refertur, plures Meſstizos, ac Mulatos titulos TabellionũTabellionum impetraſsſse, nullâ huius defectus mtione factâ, in informationibus, quæ in Regio Conſsilio præſentãturpræſentantur, & deciditur, ut eiuſsmodi tituli colligantur, & annullẽturannullentur, & deinceps ſsimiles perſsonæ his uti non patiantur, & ut in informationibus remittendis, ad eos poſstulãdos, peculiaris mentio dicti defectus, ſsive dictarum qualitatum, eorum, qui Tabelliones creari volunt, fiat, & adhibeatur.

De ſsacris

^† etiam ordinibus eiſsdẽ nullatenus impertiendis, donec contrariũcontrarium ſstatuatur, extant plures, & ſsatis expreſsſsæ ſschedulæ, quæ reperiũtur in 1. tom. impreſsſs. pag. 172. & ſseqq. & in 4. pag. 344. de quarum praxi, & dubijs circa eas noviter motis infrà Deo dante lib. 3. cap. 20. dicemus, ubi de rebus Eccleſsiaſsticis Indiarum ſsermonem habebo.

Illud nũcnunc adieciſsſse cõtentuscontentus,

^† quòd ſsi honeſstas morũmorum in his Mixtis ſsatis eluceat, & diuturnis documentis pateat, doctrinæq́ue expertes non ſsint, mutum eorum induſstriâ Indi adiuvari promoveriq́ue poterunt, cùm nõnon ſsolùm ſsermones, verùm res etiam ipſsorum, & norint, & ament, ut benè advertit Acoſsta d. cap. pag. 415. ſsubijciens: Quòd valdè ſscrupulosè natales eorum repudiandi nõnon ſsunt, atque odio, & iniuria (quod à multis non rectè fic) proſsequendi, qui patre Hiſspano, matre Inda prognati ſsunt; fieri enim potest, ut inter iſstos quoque mixto genere Timotheus quiſspiam ſsit patr: Gentili, matre Iudæa ortus, utiliſsq́ue Evangelico operi reperiatur, qui cæteros quoque meritis, & laude præcellat, &c.

Quod

^† etiam tradit Fr. Greg. Garcia Dominicanus de Indor. orig. pag. 441. inquiens, ſsæpè cõtingerecontingere, ut tales mixti generis homines bonis moribus litteriſq́;litteriſque & ingenio pręditi ſsint, & quòd eapropter ad honoriſsica quævis Reipub. munia admitti ſsolent: Garcilaſsſsus quoq; Inca

^† ex matre Inda, & Hiſspano patre prognatus, multis exemplis, & argumẽtis eãdẽ cauſsam defendit in epiſstola, quam ſscripſsit ad Criollos, & Meſstizos Peruanos, quæ præfigitur in princ. 2. par. comment. Peruan.

Sed nullus id elegantiùs proſsequitur,

^† quã doctus pariter, ac nobilis Magiſst. D. Emanuel Sarmiẽto de Mẽdoça, in aureo illo libello, cui titulũ fecit, Militia Evangelica, ubi c. 13. & ſseqq. de converſsione IaponiorũIaponiorum, & Sinenſsium agẽs, probat, in ea parũparum progredi poſsſse, donec ex eiſsdẽ indigenis Epiſscopi, & Sacerdotes eligãtur, tũtum propter idiomatis patrij peritiãperitiam, tũ |

p. 260

etiam, quia cùm ex eadem natione ſsint, & ijs, quibus prædicare ſstudent, amicitiâ, neceſsſsitu dine, & morũmorum paritate coniuncti, lõgè faciliùs, quæ domeſsticis ſsuis evangelizaverint, ſsuadebunt, & verbo, ac exemplo vitæ, eorũeorum animis inſsinuabunt. Ad quod probandũprobandum inter alia adducit

^† locũlocum D. Petri epiſst. 1. cap. 3. 1. ubi mulierum Chriſstianarum converſsationem multũ prodeſsſse inquit: Vt etſsi qui non credunt verbo, per eam ſsine verbo lucrifiant: & Iſsai. cap. 56. 3. Et nõnon dicat filius advenæ, qui adhæret Domino dicẽs: Separatione dividet me Dominus à populo ſsuo, &c. & Pſsal. 86. Glorioſsa dicta ſsunt de te, civitas Dei. Memor ero Rahab, & Babylonis ſcientiũſcientium me ecce alienigenæ, & Tyrus, & populus Æthiopum, hi fuerunt illic.

Et dato,

^† quòd Indos propter ſsui abiectionẽ, ab his officijs, & miniſsterijs removeamus, non debent alij mixtum ſsanguinem habentes facilè ob hanc ſsolam cauſsam repelli, ſsi in alijs aptos eſsſse cõſstiterit. Nam ubi tales

^† evadũtevadunt, ipſse D. Paulus, qui Neophytos ordinari vetuit (ut diximus in cap. præced.) plures Neophytos ordinavit, ut patet in Timotheo, qui recenter converſsus creatus fuit ab Apoſstolo Epiſscopus Epheſsinus, ut habetur in Martyrol. 24. Ianuarij. Et in Tito, qui ſstatim poſst relictã Gentilitatem Cretenſsi Eccleſsiæ præfuit, eod. Martyr. 4. Ianuar. Et in Publio, qui in Atheniẽſsi PõtificatuPontificatu D. Dionyſsio Areopagitæ ſsucceſsſsit, eod. Martyr. 21. Ianuar. qui & ipſse Dionyſsius ad eande dignitatem paulò poſst ſuãſuam cõverſsionè aſscendit: & Oneſsimus ſservus, & fugitivus Gentilis, factus Chriſstianus, in Epheſso Timotheo ſsucceſsſsit, Martyr. 16. Febr. idemq́; cõtigiſsſse videmus

^† in DD. Ambroſsio & Auguſstino, maximis Eccleſsiæ luminibus, & in multis alijs, quos refert Torrentius in tract. de reſsid. Epiſsc. & D. Ambr. lib. 10. epiſst. 82. quæ habetur

^† in cap. Neophyt. diſst. 6. & lib. 3. Hexam. c. 13. Vbi obiectioni, quæ fieri poterat

^† exẽploexemplo agreſtiũagreſtium arborũarborum, quę dulcibus inſseruntur, reſsponder; ſsic ad rẽ noſtrãnoſtram accõmodatiſsſsimè inquiẽs: Quo monemur velut ænigmate naturæ, nõnon refugere eos, qui à fide noſstra, & cõſortioconſortio ſseparati ſsunt, eò quòd Gẽtilis quis fuerit acquiſsitus. Quò gravior fuerit aſsſsertor erroris, eò vehemẽtior poſsſsit eſsſse defenſsor fidei.

Et hæc quidẽquidem procederent,

^† quãvis Meſstizos Neophytos eſsſse cõcederemusconcederemus, cùm tamẽ re verä iãiam Neophyti dici non poſsſsint, ut benè advertit Zapata d. tract. de iuſst. diſstrib. 2. par. c. 11. n. 3. & 11. Licèt in quodãquodam Brevi Greg. XIII. 21. Septẽbr. ann. 1591. relato à Fr. IoãIoan. Bapt. in ſsuis advertentijs confeſsſs. 1. par. in tabula, verb. Meſstizos, declaraverit,

^† eos Neophytos cẽſseri debere, quoad effectũeffectum, ut Religioſsi Societatis Ieſsu, & alij in IndiarũIndiarum partibus cõmorantes poſsſsint cũcum illis ad matrimonia in tertio, & quarto gradu, aliàs prohibitis, diſspenſsare. Quod tamẽtamen (ut ipſse Auctor ibîdem reſsolvit

^†) nõnon eſst trahendũtrahendum ad alia privilegia Indis cõceſſaconceſſa, veluti nõnon ieiunãdiieiunandi, velpauciores feſstivitates obſservandi, quia cũcum hęc privilegia perſsonalia ſsint, ultra caſsus, & perſsonas, quas exprimunt, extendi nõnon poſsſsunt, cap. porrò, de privileg. cap. privilegia, diſst. 3. Navarr. lib. 1. conſs. tit. de temporib. ordin. cõſs. 1. Veracruz in ſspeculo cõiugior. 2. par. art. 43. & Ledeſsma in ſsumm. de Sacram. diffic. 36. de matrim.

Sed licèt hæc ita ſse habeant,

^† quia tamen periculo ſsæpè compertũcompertum eſst, pleroſsq́ue ex iſstis Meſstizis, vel Mulatis, corruptis moribus eſsſse, & Indis valdè nocivos, pluribus ſschedulis cautũ eſst, ut inter eos vivere nõnon ſsinantur. Sed potiùs

^† ad HiſpanorũHiſpanorum urbes, vel alia oppida, quæ ex ipſsis formentur, redigantur, & ut ad ſserviendum, vel alia officia diſscendum, cõpellãtur, & ut arma habere, vel portare non ſinãturſinantur. Et ut

^† mulieres Meſstizæ, Hiſspanis matrimonio copulatæ, in cauſsis adulterij, eiſsdẽ, quibus aliæ, legibus iudicẽtur; quæ ſschedulæ reperiũtur in 4. tom. impreſsſs. pag. 342. & ſseqq. Et ultra eas

^† extãtextant aliæ noviores 7. Febr. an. 1608. ad Peruanos Proreges D.D. Ludov. à Velaſsc. & March. MontiſclariũMontiſclarium directæ, quæ nimis augeri referunt numerũnumerum Meſstizorum, Mulatorũ, Æthiopumq́ue liberorum, & ſservorum, & aliorum, quos Zambahigos vocant, hoc eſst ex Æthiopibus, ac fœminis Indis, vel è contrario prognatis: iubentq́ue, ut Proreges videant, ne Reſspublica aliquid periculi, vel incommodi ex hac hominum colluvione percipiat.

^† Quod ſsanè iuſstè timeri poteſst, ut aliàs dixi ſsup. hoc lib. c. 4. ex. n. 103. & aliquibus exemplis ſsimilibus oſstendit Athenæus lib. 6. Dymnoſsoph. c. 7. in fin. præſsertim ſsi iſsti otioſsi vivere ſsinantur, & peccatis, ac vitijs, in quibus cõcepticoncepti ſsunt, alia accedãtaccedant, quæ ex prava eorundẽ natura, & educatione proveniunt.

Quamobrẽ licèt in ordinationibus D. Pro

*regis Peruani D. Franc. à Toleto nullum his tributum, nullumq́ue ſservitium perſsonale iniunctũiniunctum fuerit; poſsteà tamẽtamen per noviores ſschedulas ann. 1609. 1612. & 1619. & per illas famigeratas, quas vocant ſservitij perſsonalis, ann. 1601. §. 16. & ann. 1609. §. 2. & alias quã plures iuſsſsum eſst, ut tributa perſsolvant, & ut Proreges curent, ut ſservitijs quoque perſsonalibus, & præſsertim Potoſsienſsibus argenti fodinis, alijſsq́ue metallorũmetallorum operationibus applicentur. Quod quidem

^† in tributis in aliquibus Provincijs (licèt exiguo cum fructu) executioni mandatum eſst. Quodverò

^† ad ſservitia, & ſsodinas pertinet, nullibi hucuſsque receptum, nec praxi admiſsſsum vidi, vel audivi, |

p. 261

licèt ſsint plures ſschedulæ, quæ id iuſsſserint, de quibus egi ſsup. cap. 15. & 16. Quin potiùs his diebus ad me delatus eſst libellus Religioſsi, & docti Patris Fr. Bernardini de Cardenas, cuius iam ſsępè mentionem feci, in quo hunc articulum inter alios pertractat.

Et miſseram ſsortem Indorum graviter dolet,

^† quia ſsoli, & infirmi totum Regni põdus portare cogantur, Hiſspanis, & Hybridis interim malè feriantibus, & in eorum miſseria ludentibus.

^† Cùm tamen metallorum operatio validiores alioqui, & robuſstiores iſstorum lacertos requireret, & ut ita militiæ, & alijs Reipublicæ laboribus aſsſsueſscerent, ut Georg. Agricol. lib. 1. de re metallica his verbis ſscribit: Metallica plebs, nec vilis eſst, net abiecta, etenim nocturnis, æquè, ac diurnis vigilijs, & operibus excitata, habet duritiẽ corporis immanem: facillimèq́ue, cùm res poſstulat, labores, & munera militiæ ſsuſstinet, quippè quæ cõſuetaconſueta ad multam noctem vigilare, tractare ferramẽta, foſsſsas ducere, agere cuniculos, machinas fabricare, onera ferre, quocirca reimilitaris periti eam non modò urbanæ plebe præferunt, ſsed etiam rusticæ.

Et ſsanè

^† cùm non debeat habere plus caſstitate luxuria, ut aliàs inquit Imperat. in Authent. de reſstitut. & ea quæ parit in undecimo menſse, & ibi gloſsſs. verb. Castitate, neſscio quo iure prudentiſsſsimus ille Prorex,

^† Indos, qui ex legitimo matrimonio naſscuntur, tributis, & ſservitijs ſsubiugaverit, ſspurios autem, & adulteros Meſstizorum, vel Mulatorum, & ſsimilium fœtus, immunes, vagos, liberoſsq́ue reliquerit. Nam in his

^† matris, non patris conditio ſspectari ſsolet, cùm nec patrem habere intelligantur, quoniam is incertus eſst, l. vulgò, D. de ſstat. homin. §. 51. adverſs. Inſst. de nupt. cum ſsimilibus. Et vel ea de cauſsa

^† durioribus tributis, & ſservitijs gravari deberẽtdeberent, ut Hiſspani ab eiuſsmodi congreſssibus arceantur, videntes, filios ex eis procreatos, gravia onera ſsubituros, l. iſsti quidem, D. de eo quod metus cauſs. & Indæ ipſsæ tantopere Hiſspanorum concubitum non appeterent, nec ex eorum prole gloriarentur, ob id, quòd immunis naſscatur. Quod efficit,

^† ut proprios coniuges deſserant, & odio, aut deſspectui habeant, ubi Hiſspano aliquo amaſsio potiũturpotiuntur, & ut pro legitima, & Reip. utili ſsobile, hac furtiva, & adulterina, & inutilis, ac plerumq́ue nociva redunder. Quinimò, & frequenter contingit, ut filios legitimos ex Indis natos ad parietem allidant, vel fame, vel nuditate perire ſsinant, Meſstizos autem totis conaribus, ac facultatibus alant. Quod

^† eas tutâ conſscientiâ facere nõnon poſsſse, meritò reſsolvit Zurita quæſst. 28. cùm vel ſsolo naturali iure inſspecto, eius æquitas poſstulet,

^† ut legitimorum maior ratio habeatur, quàm illegitimorum, ut præter alios docet D. Thom. in. 1. 2. q. 95. art. 4. & in 2. 2. q. 44. art. 8. & q. 79. art. 2. Caſsſsan. in Catalog. par. 11. conſsid. 15. per totam, Gregor. Lup. in l. 2. tit. 15. par. 2. gloſsſs. magna, quæſst. 8. ubi plura congerunt contra naturales, & illegitimos, &

^† quòd cum legitimis non debeant comparari, nec ad unam menſsam ſsedere, & Fortunius Garcia, omninò legendus, in tract. de ult. fin. à num. 89. uſsque ad 96. ubi, quòd

^† ſsi lex legitimaret omnes naturales, vel eos legitimis exæquaret, eſsſset iniqua. Quod ubi accidit, in memoriam revoco illud, quod

^† de coccygis, ſsive cuculi pullo, tradit Plin. lib. 10. cap. 9. qui cùm ſsit nothus, tamen legitimos devorat, unàq́ue matrem ipſsam.

p. [262]

back | | continue

Solórzano P...: De Indiarum Iure

p. 1 D. IOANNIS DE SOLORZANO PEREIRA DE INDIARVM OCCIDENTALIVM Ivre, et Gvbernatione LIBER PRIMVS: In quo de perſsonis, & ſservitijs Indorum.

CAPVT PRIMVM. De ſstatu & libertate Indorum in communi; & de origine & damnatione ſservitij perſsonalis eorum, quod ſsub tributorum colore iniuſste ab aliquibus uſsurpatur.

SVMMARIVM CAPITIS PRIMI.

CAPVT II. De alterius perſsonalis Indorum ſservitij uſsurpatione, & reprobatione, quatenus in privatum, ac domeſsticum Hiſspanorum famulitium inviti diſstribuuntur.

SVMMARIVM CAPITIS Secvndi.

CAPVT III. An illud ſservitij genus magis permittendũpermittendum videatur, quod quidam ab Indis extorquent, quos vulgò Yanaconas vocant, & velut adſscriptitios, agrorum, villarumq́ue ſsuarum culturæ inſservire debere contendunt?

SVMMARIVM CAPITIS Tertij.

CAPVT IV. In quo in communi diſscutitur, an iuſstum, vel iniuſstum cenſseri debeat, Indos invitos, & reluctãtes ad urbana & ruſstica ſservitia perſsonalia, Reipublicæ neceſsſsaria, vel utilia compellere?

SVMMARIVM CAPITIS Qvarti.

CAPVT V. De cautionibus, ſsivi conditionibus, quæ in dictis ſservitij perſsonalibus requiruntur, ut eorum iniuſstitia tollatur, & durities, ac pernicies temperetur.

SVMMARIVM CAPITIS qvinti.

CAPVT VI. De eiſsdem ſservitijs perſsonalibus in ſspecie, ac primùm de eo, quod publicis, vel privatis ædificijs, Eccleſsijs, atque alijs operibus exhibetur.

SVMMARIVM CAPITIS Sexti.

CAPVT VII. De agricultura, aliorum́aliorumque ruſsticorum operum neceßitate, & utilitate: & an, & quatenus Indi licitè eis inſservire cogantur?

SVMMARIVM CAPITIS Septimi.

SVMMARIVM CAPITIS Octavi.

CAPVT IX. De re pecuaria, ſsive de iuſstitia, vel iniuſstitia eiuſsdem perſsonalis Indorum ſservitij, dum inviti paſscendis, & cuſstodiendis pecudum, & armentorum gregibus aßignantur.

SVMMARIVM CAPITIS Noni.

CAPVT X. De gynæciſss, ſsive textrinis, & lanificiſss, bulgò, Obrages; & an illis iuſstè Ind deſserbire cogantur?

SVMMARIVM CAPITIS Decimi.

CAPVT XI. De eodem ſserbitijgenere in Angarijs & Parangarijs, manſsionibusſsq biarum, bulgò Tragines i cargas, i ſserbicio delos Tambos.

SVMMARIVM CAPITIS Vndecimi.

CAPVT XII. De ſservitio, ſsive onere curſsus publici ad litteras deferendas, vulgò in hoc Regno Peruano, de los Chaſsquis, & obiter aliqua de curſsu publico, & Romanorum Veredis ac Paraveredis, & pœnis eorum, qui alienas litteras aperiunt, vel intercipiunt.

SVMMARIVM CAPITIS Dvodecimi.

CAPVT XIII. De effoßione, & operatione metallorũ; & an liceat Indos ad hoc laborioſsum onus diſstribuere, & invitos fodinis, ſsive mineralibus mancipare? Relatis, & illuſstratis argumentis, quæ pro affirmativa parte urgere videntur.

SVMMARIVM CAPITIS Decimitertij.

CAPVT XIV. De rationibus, & argumentis, quæ in quæſstione propoſsita pro negativa parte (Indis nimirum à metallorum laboribus relevandis) conſsiderantur: & quàm durum ſsemper hoc ſservitij, imò ſsupplicij, genus fuerit iudicatum.

SVMMARIVM CAPITIS Decimiqvarti.

CAPVT XV. De ſsuperioris quæſstionis reſsolutione, ubi negativa opinio magis probatur, & argumentis in contrarium adductis ſsuo ordine reſspondetur.

SVMMARIVM CAPITIS Decimiqvinti.

CAPVT XVI. In quo traditur, quibus modis metallis effodiendis, & divitijs in Novo-Orbe conquirendis, citra Indorum notabilem iacturam, bel iniuriam, conſsuli poßit?

SVMMARIVM CAPITIS Decimisexti.

CAPVT XVII. De alijs quæſstionibus circa IndorũIndorum uſsum, & diſstributionem in eiſsdem metalli fodinis, alijſsque ſservitijs, uſsu frequentibus.

SVMMARIVM CAPITIS Decimiseptimi.

CAPVT XIIX. De tributis, quæ Indi præſstare compelluntur, & eorum iuſstitia, & an perſsonalia, vel realia cenſsenda ſsint?

SVMMARIVM CAPITIS Decimioctavi.

CAPVT XIX. De eiſsdem tributis, & à quibus exigi debeant.

SVMMARIVM CAPITIS Deciminoni.

CAPVT XX. De eorundem tributorum diſscußione, & taxatione, & per quos, & qualiter exigi debeant?

SVMMARIVM CAPITIS Vigesimi.

CAPVT XXI. De decimis Indorum, & an, & ex quibus illas ſsolvere debeant?

SVMMARIVM CAPITIS Vigesimiprimi.

CAPVT XXII. De eiſsdem Indorum decimis, & varijs quæſstionibus circa eas uſsu frequentibus.

SVMMARIVM CAPITIS Vigesimisecvndi.

CAPVT XXIII. De Indorum Municipijs, & Metrocomijs, vulgò Reducciones, ò Agregaciones, & an eos in illa cogi, & perpetuum domicilium ſsortiri, expedierit, aut expediat?

SVMMARIVM CAPITIS Vigesimitertij.

CAPVT XXIV. De eiſsdem Indis ſsic redactis politicè, & religiosè, quantum fieri poßit, inſstituendis, tollendiſsq́ idololatriæ, ignaviæ, nuditatis, atque ebrietatis vitijs, & alijs univerſsæ eorum nationiferè connatis.

SVMMARIVM CAPITIS Vigesimi quarti.

CAPVT XXV. An ſsit, fueritvè conveniens, Indos ad diſscendum, & loquendum Hiſspanum ſsermonem compellere, & ut noſstris veſstibus, conſsortijs, ac moribus aſsſsuefiant.

SVMMARIVM CAPITIS Vigesimi qvinti.

CAPVT XXVI. De Indorum Regalis, ſsive Dynaſstis, vulgò Caciques, ò Curacas, deq́ue eorum iuriſsdictione, ſsucceſssione, & filiorum educatione.

SVMMARIVM CAPITIS Vigesimisexti.

CAPVT XXVII. Indos miſserabiles perſsonas cenſseri, & quibus privilegijs in temporalibus, & ſspiritualibus hac de cauſsa fruantur, & qualiter ad feſstorum obſservationẽ obligentur?

SVMMARIVM CAPITIS Vigesimiseptimi.

SVMMARIVM CAPITIS Vigesimioctavi.

Embeddings Experiment

p. 1
D. IOANNIS DE SOLORZANO PEREIRA DE INDIARVM OCCIDENTALIVM Ivre, et Gvbernatione LIBER PRIMVS: In quo de perſsonis, & ſservitijs Indorum.