López/de Ca...: Las Siete Partidas.

 Legal

¶ Titulus. IX.

Titulus. IX.

¶ Lex I.

Lex I.

Rex debet ha bere officiales quodam qui ſsecretis ſseruiãt alios ꝗ in cor poris alimentis, alios qui in cęteris exterioribꝰ adminiſstrent ad ſsimilitudinem minoris mũdi ideſst hominis & eorum quę ſsunt in eo. h.d.
bOficio. Nota. officii diffinitionẽ, & quot modis dicatur officium vid. Bald. in rubri ca, C. de oper. liberto. & in. l 1. 2. lectu. ff. de iuriſsdictio. omni. iudi.
cCuerpo del ome. Not. ꝙ hõ dicitur minor mundus.
dentẽdimiẽto. No. de intellectu, ꝗ pręſsidet in capite. adde Bald. in. l. 1. §. iusgentiũ. ff de iuſsti. & iur. dũ dicit, ꝙ po ſsuit deꝰ inhoĩe cerebrum mẽbrum diuinũ vbi eſst ſsenſsus & intellectus & nota. ꝙ cui datus eſst maior intellectus ad maiora obligatur vide Grego. 22. mo ra. cap. 5.
¶ Lex. 2.

Lex. 2.

Elligat Rex domeſsticos officiales non nimis pauperes neq; viles, neq; multum nobiles atq; potentes: quoniã pauperes cupidine capient̃ viles opera bona non exequentur: nobiles ſseruire dedignãtur: & potentes ad il licita ꝑpetrãda inſsurgunt audaciores. eligat igit̃ mediocris ſstatus homines intellectu, legalitate, dei timore & catholica fide fulgẽtes. Ma gnatibꝰ tñ da ri debẽt a rege grãdia offi cia, vt ꝓ tꝑeoc currẽti nobiliꝰ regi ſseruiat̃ & eius curia illuſstret̃. h.d.
aEſstos atales. &c. Not. ꝙ mediũ eſst eligendũ, vt hic & in auct. de cõſsuli. col. 4. & ibi glo. allega. plures. cõcordantias & adde gloſs. in auct. de trien. & ſsemiſs. §. hęc nobis colla. 3. & l. filio cum glo. ff. vt legato. ſseu fidei cõ miſs. no. caue. &. l. ſsolent. §. nõ verõ. ff. de offi. procõſsu. & not. iſstã. l. ad electiones officialium.
bPobredad. ꝓpter inopiam multi delique rũt Eccleſsia. cap. 7. & omnis pauper vr̃ ſsuſspecta ꝑſsona. l. fi fideiuſsſsor §. fi. ff. qui ſsatiſsd. co gan. Bal. in. l. vſsufructu. C. de vſsufruct. & hĩc eſst, ꝙ pau peres inuenti in officio pre ſsumũtur affectaſsſse officiũ, vi. Nic. de nea po. in. l. ſspado nem. §. fi. ff. de excuſsat. tuto. & not. ex iſsta l. ꝙ pauꝑtas nocet circa officia. vi. Ioan. de Plat. in. l. adſsubeũda. C. de decur. lib. 10.
cVileza. Not. contra viles ꝑſsonas, & adde Bal. in auct. cui relictum C. de indict. viduita. tollen. dicentẽ ꝙ dictum & iuramentum vilium perſsonarum nullum habet pondus.
dNobles omes. Not. iſstã. l. limitantẽ iura diſsponentia, ꝙ nobiliores de bent eligi ad officia, vt habet̃ in auct. de defenſso. ciuita. in glo. ſsuper parte nobiliores, & tradit Ioan. de Plat. in. l. ad ſsubeunda. C. de decu rio. li. 10. & Doctor nr̃ in ſsua repe. c. per vr̃as. col. 25. & id ꝙ dr̃ ꝙ potẽtia facit hominẽ maioris auctoritatis ad officia, vt in. l. 2. ff. de origin. iur. ver. & ex eo tꝑe, & ibi not. Bal. nã intelligit̃ de nobilitate & potẽtia media, nõ maxima, ne ad officia dedignent̃, neq; ex magna potẽtia ꝓrũpãt in illicita, nã vt dicit Bal. in. l. ꝑ adoptionẽ. ff. de adoptio. nobiles ꝓ maiori parte ſsunt ſsuꝑbi, & inimici populariũ. Sũt etiã in magna potẽtia ꝑicula multa & dãna, vt tradit. b. Greg. 21. mora. c. 10.
eFazer bien. Nota. ex iſsta. l. ꝙ rex debet remunerare ſseruitores & offi ciales ſsuos, & intellige etiã vltra ſsalaria cõſsueta dari de domo regia, Cũ illa ſsemꝑ fuerũt parua & augmentata talibꝰ beneficijs. vnde faceret iniuriã. ſsi ita nõ faceret, cũ cõiter à ſsuis prædeceſsſsoribus ita fuit factũ arg. li. 1. §. permittitur. ff. de aqua. quoti. & ęſsti. & ibi Bar. & glo. nota. in. c. ſsi. 100. diſstin.
fA los grandes. Not. iſstud verbũ ꝙ hodie durat in magnatibꝰ noſstris, & not. ex ea. ꝙ officia maxima domus regiæ cõcedũ tur magnatibus, vt ꝓ tꝑe occurrẽti rex nobiliꝰ ſseruiatur, & curia il luſstret̃, & ita ꝓcedit ꝙ dr̃ ꝙ potẽtia facit hominem maioris aucto ritatis ad officia. d.l. 2. ff. de origi. iur.
¶ Lex. III.

Lex. III.

Capellanus maior Regis debet eſsſse de melioribꝰ & honorabilioribꝰ regni prę latis: & officio ſsuo vtet̃ infeſstis maximis ſsiue cum regi placuerit: capellanus autẽ qui reſsidẽtiã cõtinuam cũ Regefacit, & horas quotidianas dicit ſsit hõ nobilis & literatꝰ, boni ſsenſsꝰ, legalis, bonæ vitæ & in Eccleſsia ſsticis exercitatus, vt eiꝰ ſsapiẽtia ꝓficua ſsit Regi ad intelligentiã hora rũ & ſscripturarũ & ad cõſsi liũ aĩæ ipſsius, & vt eius lega litas & bonus ſsenſsus puritates Regis in cõ feſssiõe dictas celet ĩſstruatq; eũ in faciẽdis, tenet̃ namq; Rex magis ad aſssiduã ſsacramẽtalẽ cõfeſssionẽ & ſsacramẽtorum receptũ q̃ alius, vnde Rex ſsui capellani ꝑrochianꝰ eſst: bonitas vitę cõfert ad exẽplũ Regis & eiꝰ domeſsticorũ: exercitiũ verò in Eccleſsiaſsticis iuuabit ad gratiꝰ audiendũ. capellanus iſste honorari & diligi debet à Rege ꝗa mediator eſst inter eũ & Deũ: ipſse verò Regis archana cela bit, nã ſsi inhoc delinqueret velut capellanus ꝓditor punietur. h.d.
gNaturas. Homo, quia ex anima & carne conſstat quaſsi ex robore & infirmitate compoſsitus eſst tradit B. Gregorius. 14. moral. c. 7.
hLa vna eſspiritual. Et hoc experiẽtia docet, cũ diſscedit anima à corpore, vt Bernar. tradit. 6. ſsermo. Aduẽtus ꝓtinus enim anima diſscedẽte lingua ſsilebit: oculi nihil videbũt. obſsurdeſscẽt aures, corpꝰ omne rigebit: facies expalleſscit in breue quoq; totũ cadauer putidũ, ſsimul & putridũ fiet, ſsed cũ adeſst aĩa tribuit oculis viſsum, auditũ auribus, preſstat linguæ vocem, palato guſstum, motum membris omnibus ſsubminiſstrat.
iEl anima, &c. cap. intercætera de offic. ordina
aEs ſsu feligres. &c. Intellige hoc ex gñali priuilegio, qđ cõiter hẽãt re ges eligẽdi ſsibi cõfeſsſsorẽ, ꝓut atteſstat̃ Abb. in. c. oẽs principes de maiori. & obediẽ. nã de iure cõi debẽt cõfiteri p̃sbitero ꝑrochiali, in cu ius parrochia habet domiciliũ cõſsuetudine nõ obſstãt: nã cõtra hoc nõ valeret. vt not. Hoſstiẽ. in ſsumma de pæniten. & re. §. cui cõfitẽdũ ꝟ ſsi. cui rex & ſsic attẽta iſsta. l. decimas ꝑſso nales ſsoluet ſsuo capellano iuxta gl. in. c. ad apoſstolice in verbo perſsonales. de deci. & corã quo tractabit cau ſsas ſsuas ſspirituales vide gl. & ibi doct. in d. cap. omnes.
bDixo nueſstro ſseñor. Matthæi. ca. 7.
cSin la pena. &c. vt in. c. ſsacerdos. de pœ niten. diſst. 6. & in. c. omnis vtriuſsq; ſsexꝰ. de pœnitẽ. & remiſss. ad fin.
dCapellan traydor. Sed anta li caſsu capellanꝰ poſssit puniri, & contra eũ ꝓcedi ꝑ re gẽ vel eius officiarios? vide tur ꝙ ſsic, per iſstã. l. q̃ vltra iuris canonici pœnã dicit puniendũ de crimine læſsæ maieſstatis: & in terminis ꝙ rex Frãciæ co gnoſscat contra clericos in crimine læſsæ maieſstatis tenet Guill. Bñdic. ĩ re. c. Raynũtiꝰ. de teſsta. ĩ parte & vxo rẽ noĩe adelaſsiam. in. 2. deci. fol. 87. ſsed mihi videt̃ di cendũ contra riũ, cũ rex nõ ſsit iudex cleri ci, & nullo iure hoc caueat̃: & facit ad hoc ꝗ not. gl. & ibi etiã prę po. Alex. in. c. fatis peruerſsum. 56. diſst. vbi gl. dicit, ꝙ & ſsi pater clerici cõmittat crimẽ lęſsę maieſstatis, filius clericus non priuat̃ ſsuis beneficiis: quia princeps ſsecularis nõ eſst ſsu perior clerici, & dicit ſsecus eſsſse ſsi à papa principe condẽnaretur pa ter, ꝗa tunc filius clericus amitteret beneficia: & iſsta noſstra. l. non aperit à quo puniat̃: & ſsic à ſsuo iudice debet diſstringi & puniri.
¶ Lex. IIII.

Lex. IIII.

Cãcellariꝰ eſst ſscđus offãlis regis ĩ officiis puritatis, de cuius qualitate & moribus & eius officio incumbentibus hic explicatur. h.d.
eChanceller. Iſste antiquitus dicebat̃ quæſstor: nã ita appellabat̃ ꝗ legẽdis libris & epiſstolis ĩꝑatoris p̃ponebat̃ vt in. l. 1. ff. de offi. q̃ſsto. vbi gl. dicit, ꝙ q̃ſstor erat triplex, & iſste vnꝰ ex eis: & idẽ dicit gl. ĩ ꝓœmio ĩſstit. ſsuꝑ ꝑte ex q̃ſstori. ſsic & papa habet q̃ſstorẽ, ꝗ vice cãcellariꝰ dicit̃ ꝗ p̃eſst literis papalibꝰ expediẽdis: ita di cit Alb. ĩ.d.l. 1 & iſste ĩ curia ẽ maior poſst papã, vt dicit Card. ĩ cle. ne Romani §. eo ipſso 4. q. de electio. ſsed ego credo maiorẽ eſsſse dignitatẽ cãcellarij hodie, ꝗ̈ q̃ſstoris ãtiꝗ, licet & ille erat illuſstris. cũ cãcellariꝰ ſsit maior poſst regem in tꝑalibꝰ, vt patet ex iſsta. l. & ita ẽt eſst in re gno Frãcię. vt dicit Guillel. Bñdi. ĩ repe. c. Raynũtiꝰ. de teſsta. ſsuꝑ ꝑte & vxorẽ noĩe Adelaſsiã f. 93. co. 3. &. 4. &. f. 96. co. 4. & ibi dicit, quod ſse det primo loco poſst regem. & ibi fo. 97. adducit de Ioſseph. ꝗ fuit cãcellariꝰ Pha raonis regis. vide. ibi & ꝗa iſste cãcellariꝰ: de qͦ hic nõ ẽ ſsicut ille, de qͦ in. d.l. 1. ſsed ſsu mit̃ alio mõ: nã quĩq; modis dicebat̃ q̃ ſstor: & de iſsto loꝗt̃. l. fi. C. de diuerſs. reſscri. vbi dicit gl. ꝙ iſste hodie eſst cãcellarius: & ita tenet Ioã. Fab. in. d. §. fi. in proœ. inſst.
[f]Oficial. &c. Iſste antiquitꝰ decretabat literas prĩcipis, vt in. l. fin. vbi gl. C. đ diuer. reſscrip. & tradit Lucas. de pen. in. l. 2. C. de petit. bono. ſsubla. li. 10. quod hodie faciunt ſsecretarij regis. in ſsubleuamen cancellarij.
gDeſsatar con la peñola. literę etiam malę formatę vel imperfectę non debent exire de cancellaria principis vt in. l. fin. & in. l. ſsacri affatus. C. de diuer. reſscrip. & Bal. not. in. d.l. fi.
hChancellar. Adde. j̈. 3. parti. tit. 20. l. 6.
iNaturalmente. Innuit hęc. l. ꝙ cancellarius ſsit naturalis regni.
¶ Lex quinta.

Lex quinta.

In eligendo conſsiliario duo requirũtur ꝙ ſsit amicus & præditus bono intellectu quia nulla deterior peſstis ad nocendum ꝗ̈ familiaris inimicus, habeat ſse cõſsiliarius, vt Ariſstoteles tradit ad inſstar oculi vt à longe pręuideat anteꝗ̈ conſsilietur letetur: in lętis, triſstetur in tri ſstibus celet & claudat in ſse puritates & re gis ſsecreta: tales conſsiliarij recte cõſsulentes diligantur à rege fidat in eis & bene faciat ſsi ꝟo hæc nõ ſseruent ꝓ ditionẽ faciẽt manifẽſstã pu niendã admo dũ mali inde ꝓueniẽtis. h. d
aCordoua. Ad de ſsuprà ead. parti. titu. 4. l. 2. iſste fuit vir ſsanctiſssimus, & vt dicit hęc lex, in omni ſscibili doctiſsſsimus & fuit cãcellarius ne ronis impera toris ſsecundũ Lucã. de pẽn. in rubr. C. de quæſsto. & magiſst. officio. li. 12. & iſste fuit iuriſsta optimus. ſsecundũ Andr. de Iſser. in titu. q̃ ſsunt rega. in parte & bona committẽtiũ. vid. de Seneca. l. 3. titu. 13. j̈. ea. ꝑt.
bConſsejarſse. Adde. j̈. 3. par. titu. 21. in ſsum ma. &. l. 1. &. 2. & vi. bonam glo. in. c. 1. 84. diſst. & Eccleſsiaſsti. c. 32. fili ſsine cõſsilio ni hil facias: & poſst factũ nõ pœnitebis: ſsalubritate cõſsi lij ſsanatur ægrotus. 47. di ſstin. c. fi. conſsi lijs inuicẽ nos iuuamus, & q̃ cũ conſsilio ordinãtur ad beatitudinem & gloriam redũdare noſscũtur. l. humanum. C. de legi. l. 3. C. de repud. & Eccleſsiaſsti. c. 37. ante om nem actum præcedat conſsilium ſstabile. & Prouerb. 4. Palpebræ tuę præcedant greſsſsus tuos. Roboan filius Salomonis ideo regnũ perdidit, quia conſsiliũ eorum, qui ſsibi pro conſsilio ſstatuti fuerunt, audire negauit cap. eccleſsia. 16. q. 1. aſstutus omnia agit cum conſsilio qui autem fatuus eſst aperiet ſstultitiam. Prouerb. cap. 13. Diſssipantur cogitationes, vbi non eſst conſsilium. Prouerbio. 15. Sapientia ha bitat in conſsilio, & eruditis intereſst cogitationibus ibidem capit. 8. & ibi Salus vbi multa conſsilia. ibidem. c. 11. & qui deſspicit conſsilia riſsu & ſsubſsannatione dignus eſst, vt habetur. Prouerbio. 1. & vt dicit Chryſsoſst. ſsuper epiſstola Pauli ad Roma. Homelia. 22. fit enim ſsępenumero, fit in quam vt prudẽs quod oportebat non videat & ſstultior aliquid eorum quæ conueniant inueniat, id quod in moſse & ſsocero ſsuo factum eſst in Saule & puero ſsuo in Yſsaac & rebeca.
cEnemigo. Non credas inimico tuo in æternum. Eccleſsiaſsti. c. 12. & cauſsam tuam tracta cum amico tuo & ſsecretum extraneo ne reuelles Prouerbio. capitu. 25.
dSu amigo. Abſsq; prudẽtia & beneuolentia nõ ſsunt perfecta conſsilia, nam & ſsi omnes iuxta domini p̃ceptum etiã inimici diligã tur ad conſsilium eligantur, qui & pru dentes eſsſse videantur & be neuoli. Bernar. in epiſsto. 42. colum. 1. vbi paulo inferius exclamat, væ nr̃o generi ab imꝑfectione ſsua vix in multitudine hominum vnũ reperias in vtra q; gratia conſsummatum: haud facile ſsi quidẽ vel pru denti beueuo lentiam, vel fi deli ineſsſse ſsapientiam deprehendas, ſsine numero autem ſsũt qͦs vtriuſsque mu neris expertes eſsſse conſsti terit.
eSemejança. Nota bonam ſsimilitudinẽ conſsiliarij ad oculum.
fE guardar. Et ſsecretũ dicitur illud qͦd rex nolit ſsciri. vid. Bald. in capit. 1. quib. mod. feud. amita. el ſsegun do.
gFaze mal. no ta cõtra reuelantes ſsecretũ ab aliquo ſsibi dictũ, ſsed an ſsit neceſsſse ꝙ recipiat ſsub ſsecreto vel ſsufficiat, ꝙ ſsibi dicat̃ vt teneat ſsecretò. vid. And. de Iſser. in. c. 1. ꝗb. mo. feu. amitta. el ſsegũdo vbi cõcludere videt̃ ꝙ niſsi reſspunt ſstatim, videt̃ recipere ſsub ſsecreto.
hSu poridad, Not. bene de ſsecreto cõſsiliariorũ regis, & de pena reuelãtis cõſsiliũ & ſsecretũ regis. cũ, j̈. dicit haria trayciõ conoſscida. & qñ reuelant̃ hoſstibus cõſsilia regũ, eſst pęna capitis, vt in. l. oẽ delictũ. §. ex ploratores. ff. de re mili. qñ ꝟo cõſsiliariꝰ regis reuelat nõ hoſstibꝰ regis dicit And. de Iſser. in. c. vnico. quib. mo. feu. amitt. el ſsegũdo ꝙ pri mo eſst pena periurij, ꝗa iurauit ſsecretũ, qñ intrauit cõſsiliũ & ſsi reuelatio eſst in damnum regis, veluti ſsi reuelauit amico regis, qui ob reuelationem factus eſst inimicus, videtur eſsſse pęna legis Iulię maieſstatis. vt in. l. cuiuſscunq;. ff. ad. legem iul. maieſsta. ſsi verò alias damnum regis eſsſset, vel ad infamandum regem poſssit priuari feudo. quod tenet ab eo, vt ibi. Item tanꝗ̈ de maledicto contra principem puniri poſssit habita conſsideratione perſsonæ. C. ſsi quis imperato. mal. dixe. l. 1. ſsecus dicit ſsi non eſsſset inde damnũ regis nam tunc nõ priuaretur feudo & ſsunt pulchra & notanda verba. & ibi etiam vid. per eum quid ſsi reuelatio ſsit in damnum alterius, veluti alterius cõſsiliarij reuelãtis parti eius votũ. vide ibi & adde ad p̃dicta de tabellione regis re uelante ſsecretum. l. 8. j̈. eo. & adde ad p̃dicta de reuelante ſsecretũ regis. l. fi. titu. 13. j̈. ea. part. & quæ. d. Alber. in. l. 1. §. is. qui depoſsita. ff. d' falſs.
aConſsejeros. Iſsti ſsedent ad latꝰ principis conſsiliarij tamen papæ ſsedent ad pedes nicho. d' neapo. ĩ.l. iuriſspe ritꝰ. ff. de exe cu. tuto. & vi. de iſstis. l. 7. titu. 18. parti. 4. iſsti ĩ corpore reipubli. cordis locum tenẽt à quo bonorum & malorum procedunt iudicia ſsecundũ Plutarch. in libel lo de inſstitut. trajani..
¶ Lex. 6.

Lex. 6.

Caput regni rex eſst, nobiles vero membra, nobilitas duplex generis & morũ, ea quæ procedit ex moribꝰ ex cellentior eſst & qui vtrãq; hẽt vere diues dicit̃ ſseu ꝓcer, vulgo dictus, Rico ome, hi ſsunt conſsiliaturi regem in arduis ſsũt ad curiæ regalis & regni deco rẽ, atq, membra regni in quibus debet eſsſse legalitas plena, bonus ſsenſsus boniq; mores conſstantia & fortitudo ad regis & regni præſsidium & augmentum. h.d.
bCabeça. Sic habetur. 1. regum. c. 15. nonne cum paruulus eſsſses in oculis tuis caput in tribubus iſsrael factus es? Sunt verba Samuelis ex ꝑſsona dñi ad Saulẽ regẽ: & adde. l. 2. tit. 10. j̈. tit. 1. &. l. fi. tit. 13. j̈. ea. part.
cSabios. Vid. Plutarchũ in libello qui appellatꝰ eſst inſstitutio trajani. & Lucã de Penna. in. l. 2. C. de appar. ꝓ con. & lega. lib. 12.
dBondad. Not. ꝙ nobilis moribus præfertur nobili genere tantum: rationem ponit Cinus. in. l. prouidendum. C. de poſstu. & Abb. poſst eũ. in. c. 1. de dona. quia ille nobilitatẽ exquirit ex ſse, alius verò poſsſset nobilitate ſsuorũ, & adde etiã ꝙ natus ex parentibus vitioſsis, ſsi eſst bo nus præferendus eſst nato à parentibus virtuoſsis: & ſsi cõcurrat boni tas, quia primus præſsumitur virtuoſsus propria induſstria, ſsecundus induſstria parentum. vid. c. nunꝗ̃. & ibi Alexand. 56. diſstinct. Adde Abb. in. c. venerabilis. de pręben.
eAmbas. Iſsta namq; eſst per fecta nobilitas generoſsitas cũ animi magnitudine decorata, vt hic & no. Bal. in. l. nobiliores. C. de cõmer. & merc. & iſste pręfert̃ vi. Abb. in. d. c. 1. de dona. & in. d.c. venera lis. & not, hic ꝙ iſste dicitur, rico ome, qui & genere & virtute p̃ſstat nõ diuitijs: nã diuitiæ tanꝗ̈ viles non tribuunt nobili tatẽ, neq; quie tãt animũ, ſsed potius curarũ anxietatẽ prę ſstant. vi. Ioã. de Pla. in. l. 2. C. de dignita. lib. 12.
fAconſsejar. No. ꝙ magna tes ſsunt de cõ ſsilio regis. & adde. l. 31. titu. 3. lib. 2. ordin. reg. vbi habet̃ ꝙ archiepiſscopi, epiſscopi, duces, & comites, & magiſstri ordinũ ſsunt de conſsilio re gis.
hMiembros. Nota ꝙ magnates vocantur membra regni.
¶ Lex. 7.

Lex. 7.

Habeat rex no tarios qui no tas priuilegio rũ & literarũ cõficiãt regis & cancellarij mãdato quas poſst cõceſssionẽ ſsigillari faciant: hæ pertabelliões ad id deputatos ſscribantur faciant: etiã ſsic conceſsſsa regiſstrari, ſsint boni intellectus, fideles, non pauperes, ſsed aliꝗd facultatibꝰ pollẽtes. h.d.
iNotarios. Not. qui dicãtur notarij & declarat leges tituli. C. de primicerio, & notarijs. lib. 12.
kPara ſsus poridades. Iſsti dicuntur ſsecretarij hodie: & ſsunt iſsti ſsumme honorandi, quos ipſse princeps honorat ſsua ſsecreta committẽdo & dignitatem comitum iam conferendo, vt in. l. proximos. C. de proxim. ſsacro. ſscrinio. lib. 12. & excuſsantur à tutelis, etiam iam ſsuſsceptis vid. Io. de Plat. in. l. fi. de ſsilentia. C. lib. 12. & in. d.l. proximos. & vide de iſsto. l. 14. titu. 18. 4. partita.
aDe gran poridad. not. contra ſsecretarios, vel alios officiales reuelantes ſsecretum, & vide Bal. in ver. credentias. de pace conſstan. &. S̈. l. 5.
bSellar las cartas. not. ꝙ incumbit officio notariorum ſseu ſsecretariorum facere ſsigillari literas regis.
cAquel oficio. &c. nota bene ꝙ nõ poteſst ſscribere inſstrumenta alius tabellio, quã ille, qui eſst ad hoc deputatus: & adde. l. in fraudem. §. quotiens. in verbo manu commentariẽ ſsis. ff. de iur. fi ſsci. neq; ꝗſsq; debet officiũ ſsibi commiſsſsum excedere, & de officio alterius tã gere. l. 1. C. de apparito. pro conſsulis & lega. &. l. 1. C. de apparito. præ fect. anno. li. 12. & ſsi ꝑ aliũ ſscriberet̃ non valeret inſstru mentum, vt dicit Bal. in. l. 1. C. de ſsportu. & in. l. 1. co lum. 7. C. qui accuſs. nõ poſs. etiam de voluntate ꝑtiũ vt dixit Bal. in. l. teſstamen ta. C. de teſsta. ſsi tamen deputatus tabellio eſsſset impe ditus, alius po teſst ſscribere de mãdato iu dicis Bald. in d.l. 1. 7. col. C. qui accuſs. nõ poſs. & in. d.l. 1. 7. col. C. qui accuſs. nõ poſs. & in. d.l. 1. C. de ſsportu. & adde ad prædicta. l. 4. ti. 18. lib. 2. ordina. regalium.
dQue llaman registro. not. ꝙ ad officium ſsecretariorum ſspectat priui legia & inſstrumenta ſscribere in regiſstro: & ita videmus fieri & nota, diffinitionem ſseu deſscriptionem regiſstri, quid ſsit regiſstrum.
eQue ayan algo. Et q̃ quantitas facultatũ debeat eſsſse nõ dicitur hic: vnde relinquit̃ arbitrio regis: nã quę à lege nõ ſsunt determinata, iudi cis diſscretioni cõmittũtur, vt in. c. de cauſsis. de offi. deleg. & no. Bald. in rub. C. de proba. & in. l comparationes. col. fi. C. de fid. inſstr. & ꝗs dicat̃ pauper vel locuples, iudicis eſst arbitriũ. l. in fundo & ibi Ang. ff. de rei vẽdi. gl. in aut'. pręterea. C. vñ vir. & vxor. in tabellionibus cã cellariæ eſst taxatũ ad minꝰ, ꝙ habeãt ĩ bonis. 20. mille morapetinos.
fPor que por mengua. Adde. l. honor. §. de honoribus. ff. de muneribus. & honoribus.
¶ Lex. VIII.

Lex. VIII.

Tabelliones regis boni ſsint intellectus legales, fideles, & bonæ puritatis recte legentes beneq; ſscribentes nõ cupidi ſsed ſstipẽdiis aſssigna tis à rege content, eloces inſsuper & diligentes in expediendis quę ipſsis incumbunt: his incumbit fideliter ſscribere priuilegia & chartas iuxta notas eis datas nõ addendo neque diminuendo aliquid ſsi autem falſsitatem fecerint, ſsecreta detegerint vel literas alij ſscribendas ſsine man lato regis dederint ex quo arcanũ patefiat proditionẽ facient manifeſstam corpus & bona perdituri. h.d.
gEſscritura. Adde. j̈. tit. 18. 3. parti. in ſsumma.
hEntendidos. Sed cuius ætatis debet eſsſse tabellio non dicit hic neq;. 3. parti. tit. 19. vbi de notariis habetur tractatus: & de iure cõmuni videtur ꝙ ſsufficiat, ꝙ ſsit pubes, hoc eſst maior. 14. annorum: vt colligit̃ ex nota. per Bar. & Alberi. in. l. impuberem. ff. ad leg. Cornel. de falſs. & de iure regni videtur ꝙ debent habere. 18. annos completos, vt ha betur in. l. 13. titu. 2. li. 7. ordina. regali. qua fuit quædam. l. facta in curiis Toleti per reges Catholi cos & vid. etiã in pragmaticis fol. mihi. 167. &. 168. eſst quædã pragmatica diſsponens circa officina ſsuper numeraria. in notariis curię regalis audiẽtiæ requiruntur. 24. ãni vt in ordina. de valladolid.
iE leer bien. &c. nota. cõtra balbutien tes & non expeditè legentes, vt nõ poſsſsint eligi tabelliones.
kMandare tomar. etiam ab ſsponte ſsoluẽtibus: quia puniuntur nota rij recipientes vltra ſsalariũ taxatum, & ſsi recipiant ab ſsponte ſsol uente, vt dicit B.l. per illum tex. in auten. ſsed hodie nul la. C. de epiſsc. & cleri. & idẽ voluit gloſs. & ibi Bart. in. l. inuitus. §. fin. ff. de reg. iur. vbi dicit bonum verbũ, ꝙ cũm hoc iniungatur à lege notario, non poteſst per partem ſsoluentem renuntiari, & optime hoc probat iſsta. l. cum dicit, que no tomen. & non dicit nõ exigant vnde includit etiam ſspontaneam ſsolutionem. & cum prohibeat ne plus recipiat̃, non poteſst huic iuri renuntiari iuxta id ꝙ no. glo. in rubrica. C. ne fideiuſsſso. dot. dentur & iſstud tenendum in caſsu iſsto, quidquid dixerit glo. in. c. 1. de ſsimo. quæ non loquitur quando ſsalarium erat taxatum & quia cupiditas tabellionum ſsemper finge ret ſspontaneam ſsolutionem, quæ ab eorum inſsidiis induceretur, facit bonus text. in. l. 1. C. de ſstrato. li. 12. & ibi not. Ioan. de Plat. vbi eſst text. ꝙ cui non licet vltra taxatam quantitatem petere, non licet etiam ab ſsponte donantibus recipere, & ad idem eſst rex. in. l. fina. §. vt autẽ. de re milita. eo. li. & adde bonum tex. in. c. ſstatutum. §. ſsi quid autem de reſscript. lib. 6.
lE acuciosos. nota tabellionem debere eſsſse velocem & diligentem: multum enim conuenit, ꝙ ſsint expedientes ad negotia, facit ꝙ habetur prouerbio. c. 22. vidiſsti virum velocem in opere ſsuo, coram regibus ſstabit neq; erit inter ignobiles.
mNi menguando ni creciendo. &c. not. ꝙ regij tabelliones nihil debẽt addere, neq; minuere ex his quæ ſsibi dantur in notisfactis à notariis circa priuilegia & chartas regias, & ſsecundũ tempora harũ. ll. hoc videtur ꝙ erat ſspãle in iſstis literis regiis: nã alias tabellio extendebat vltra ea, quæ in abreuiatura continebantur ſsubſstantia facti ſseruata, vt patet ex his quæ tradit ſspecu. tit. de inſstrumen. editio. §. oſstenſso. col. 7. & ibi Ioan. Andr. in additio. in parte inſstrumentum & Barr. in. l. gallus. §. idem credendum. ff. de liber. & poſsthu. Abb. in. c. cũ. p. tabellio. 3. 4. &. 5. col. de fid. inſstru. &. l. 9. tit. 19. j̈. 3. parti. non dicit ꝓut hæc. l. ni menguando, ni creſsciendo ninguna coſsa ſsimpliciter: ſsed di cit ni mudando ni cãbiando ninguna coſsa de la ſsubſstãcia del fecho: & ſsic in aliis videbatur permittere prout alias erat de iure cõmuni: hodie tamen ſsecundum tenorẽ. l. de Alcala in omnibus inſstrumẽ tis nihil põt addi neq; mi nui extra id, qđ ſscriptum & ſsubſscriptũ à partibꝰ fuit in regiſstro.
aMesturando la poridad. &c. nota cõtra ta belliões regis reuelantes ſsecreta regis, & videtur maxima pœna, cũ imponat̃ pœna capitis & amiſssiõis bonorũ, & cogita vtrũ intelligat̃ iuxta ea quæ dixi. S̈. e. l. 5. nam ſsi nõ eſsſset in dãnũ regis, nõ vide tur ꝙ ita ſseue re puniat̃ vel ſsi parua eſsſset trãſsgreſssio ar gumẽto eiꝰ qͦd no. Bal. in. l. ꝗ cũq;. col. 2. C. de ſseruis fugi. & vide. l. fi. ti. 19. 3. parti. quę imponit pœnã arbitrariã.
bFalſsedad en ſsu officio. nota pœnã falſsantis literas regias vide tñ. l. 6. ti. 7. inf. 7. ꝑ ti. imponentẽ pœnam mor tis tantum & nõ amiſssiõis bonorũ, ꝓut hic poteſst dici, ꝙ hæc. l. loquatur in tabellione regis falſsario litera rum regis. d.l. 6. loquatur in aliis: vt ſsic ſseuerius & tanquã proditor punietur tabellio regis in hoc delĩquẽs.
¶ Lex. IX.

Lex. IX.

Rex debet ha bere cuſstodes ad qͦrũ officiũ attinet regẽ ſsi ue vigilãtem ſsiue dormientẽ ſsumma impẽſsa diligentia cuſstodire qui bonam trahãt progeniem: ſsint fideles, ſsenſsati, atq; cauti, inſsuper animoſsi miles, beneq́; morigerati ex quorum defectu ſsi rex aliquod dã num vel iniuriam corporalem receperit vt manifeſsti ꝓditores ſsunt puniendi. h.d.
cE como quier que todos. &c. vt. ff. de re mili. l. omne delictũ. §. fi. Bart. in extrauagan. ad reprimendum. in glo. ſsuper parte totius. & vide. j̈. ea. parti. tit. 13. l. 12. & ꝑ totũ.
dEſstos ſson ameſsnadores. &c. Iſsti de iu re communi dicebant̃ pro tectores, de ꝗ bus ĩ ti. C. de domeſsti. & ꝓ tecto. li. 12. per totũ. vbi glo. & Plat. in rubrica. ꝙ iſsti erãt fortes mi lites ad cuſsto diam principis, ꝙ ſstabant armati ad ꝓtegendũ eũ, & comites militũ ad princi pis cuſstodiã, & eius menſsam exiſstẽtes, ſsunt illuſstres vt in. l. nemo. & ibi no. Ioã. de Plat. C. de re mili. lib. 12.
eE eſsſsa miſsma guarda. &c. Antiqua res eſst vid. 3. eſsdr. c. 3. de illis tribus cuſstodibus darij regis.
fSeys coſsas. Bal. in. l. ex diui. C. locat. dicebat ꝙ cuſstos, qui adhibet̃ magnis rebus debet eſsſse no bilis, prudens & fidelis. allegat. l. 1. vbi bo nus tex. C. de condit. in public. horre. li. 10. & intelligit de nobilitate morum. iſsta noſstra. l. ponit. 6. vel. 7 requiſsita, quę nota & adde Ioan. de Plat. in. d.l. 1. inducen. ad officiales eligendos.
gFarian traycion. not. aliũ caſsum ĩ quo eſst crimẽ pro ditionis.
¶ Lex. 10.

Lex. 10.

Rex medicos habeat ad ſsanitatem conſseruandam egritudinesque curandas. hi debent aſsſsumi periti in arte & experti, cauti legales & veri. & ſsi ſsciẽter in ſsuo officio de liquerint pro ditionem facient manifeſstam & punientur velut homines qui proditorie occidunt ſsuę ſse fidei cõfiden tes. h.d.
aFazer muchos bienes &c. pro pter hoc dicebat Bal. in. l. 1. C. manda. ꝙ magis eſst fauendũ medicis, quã aduo catis propter curas ſsalutis humanæ, & eſst tex. quem ipſse allegat in l. 1. in prin. ff. de variis & extraordina. cogni.
bMuy buenos &c. iſsti dicebãtur archiatri, de quibus eſst titulus. de comitib. & ar chiat. ſsacr. pa la. libr. 12. vbi Bar. not. vnicam. l. illius ti tuli pro medicis papæ, & imperatoris, vt poſstquam meruerũt poni in primo ordine medicorum, nobilitentur, vt efficiantur palatini comites. & ſsint in dignitate ſspectabili.
cQuatro coſsas. not. hic quatuor requiſsita in medico.
dMucha honrra e bien. Diſsciplina medi ci exaltabit caput illius & in conſspectu magnatorũ collaudabit̃, eccleſsiaſstici. capi. 38.
eQue matan a traycion. &c. nam venenãs aliquem dicitur cum proditoriẽ occidere. Bal. in. l. pe. C. de ſsum. trinit. & fide catho. & in. l. cum fratrem. C. de his qui vt indign. & plus eſst homi nem veneno extinguere, quam occide re gladio. l. 1. C. de malefic. & mathema. & no. hic aliũ caſsum, ĩ quo eſst crimẽ pro ditionis.
¶ Lex. XI.

Lex. XI.

Miniſstrãtes alimẽta regi ſsint bõe ꝓgenici, legales, ſsenſsati, boni intellectus ad agenda, non cupidi, nõ inuidi neq; iracũdi: pulchri & mundi delinquẽtes autẽ in officio vt magni pro ditores ſsunt puniẽdi. h.d.
fLos oficiales. &c. de iſstis loquit̃. l. vnica. C. de comitibus & tri bu. ſschola. li. 12. & dicit ibi Odofre. ꝙ ſsicut ſscholares debẽt eſsſse ſstu dioſsi, ita iſstis ſstudiũ eſst parare epulas imperiales.
¶ Lex. XII.

Lex. XII.

Rex habeat repoſsterium cui incumbit cuſstodire q̃ rex iubet ĩ ſsua puritate: item & fructus & gladios mẽſsę ſsal & dona ad ęſsum præ ſsentata: itẽ & camerariũ, ꝗ eſst cuſstos camer ęlecti, pã norũ corꝑis regis, archarũ & ſscripturarũ in camera cõſsiſstentiũ: qui non legat ſscripturas regis abſsq; eiꝰ man dato, neq; ꝑmittat abalio legi. Iſsti debẽt habere eas q̈litates q̈s alij officiales ſsuperius dicti. h.d.
gRepoſstero. no ta. de officio repoſsterij.
aDel camarero De iſsto habet̃ de Præpo. ſsacri cubiculi li. 12. & hæc ẽ ma xĩa dignitas. vt ibi patet & ibi vi. d' priui legijs iſstorũ.
bNo los deue leer. Nota hoc bonum verbũ, ad quod fideles famuli deberẽt aduertere.
¶ Lex. 13.

Lex. 13.

Habeat etiam rex diſspenſsatorẽ ad empti onem alimẽtorũ regis, in quo ſsit diligẽtia & ſsapiẽtia atq; legalitas: & diuitias ali quas habeat. qui delinquẽs in officio punietur iuxta delicti qualitatem. h.d.
cDeſspenſseros. Iſstud etiã eſst officium nobile, cum con fertur à principe. l. nemo. in fi. C. de dignita. li. 12.
dLeales. Hic iam quæritur inter diſspenſsa tores. vt fidelis quis inueniat̃. i. ad Corinth. 4. c.
¶ Lex. 14.

Lex. 14.

Ianitores ſsint ĩ domo regia quibꝰ adſsint requiſsita. quę in alijs officia libus regis dicta ſsunt, & tales qui intelligant, qui homines & quibus temporibus recipiendi ſsint, ſsint or nati, & bene compoſsiti in verbis, ita vt qui ſsint intro mittendi gaudeant ſse bene veceptos & nõ introituris ra tionabilẽ cau ſsam aſssignẽt, & quia ianitores regis ex officio ſsũt hominibus noti, ſsuit ãtiqua ſsanctio ꝙ ma nu iſstorũ caſstella darẽt̃ & reciperentur, citationes, & executiones fierent, h.d.
ePorteria. De iſstis debẽt eſsſse in regali cancellaria duo i qualibet ſsede vt habetur in ordinatiõibꝰ audientiæ regalis. & ibi de iuribꝰ & ſspor tulis eorũ & adde, de officio iſstorum. l. 3. titu. 18. ead. partita.
fSiempre dados. Adde. l. 18. titu. 18. j̈. ead. partita.
gEmplazamiẽtos. in cauſsis magnatũ vidi hoc prati. cari in cancellaria.
¶ Lex. 15.

Lex. 15.

Habeat etiam rex hoſspitiotiorum aſssignatorem familiæ Regis, cuilibet ſsecũdũ officiũ ſsuum & locum quẽ tenet: iſste iudicat ſsuper contẽtionibꝰ circa hoſspitia ortis. h.d.
hAposẽtador, Iſsti non poſsſsunt aliquid recipere, etiã ab ſsponte ſsibi dantibus vltra ea, quæ ſsibi taxata ſsunt à lege, ſsub pœna priuationis officij: & quod receperint tenentur redde re cum ſseptuplo. vt habetur in pragmaticis. Folio 134. & vide etiã quòd habetur, fol. 135. & fol. 215.
iQue no reciban daño. Et debent dare hoſspites iuxta capacitatẽ cuiuſslibet do mus. vide Ioan. de Plat. in l. 2. C. de annun. & tribu. lib. 10.
¶ Lex. XVI.

Lex. XVI.

Habeat Rex primi pillũ, ſseu præfectũ legionis qui in Hiſspania vo cat̃ hodiè, alferez. hic debet eſsſse magni gñis, ſsapiẽs in rebꝰ bellicis, fortis, & fidelis, huiꝰ officij eſst exercitꝰ ductio Rege abſsente, & præſsente Rege debet tenere vexillũ in prælio cãpeſstri: antiquitꝰ iſste magnates delinquentes ſsuppliciis cru ciabat de mãdato Regis, in cuius ſsignum corã eo enſsis defertur, huic incũbit cauſsã agere contra reptatũ ſsuꝑ ꝑditione villę vel caſstri Regis, ſseu ſsuper alia hæredita te, vel iuribus & rebꝰ Regis, & ſsi ſsint talia ꝙ nõ cadat in eis reptũ, huic incũbit veniã à Rege pro in fontibus poſstulare & aduocatũ viduis & orphanis nobilibus, & reptatis ſsuper factis dubiis dare, qñ ipſsi nõ habeãt ad uocatos, h.d.
aConſseſso. &c. Nota. hoc & adde ꝙ princeps maxime in indicendo bello, debet habere multo rum conſsilia, vt Adducit pulchre And. de Yſser. in. c. dño guerram in prin. col. 3. &. 4. hic finit lex. domi. Fre de. vbi etiam adducit multas auctoritates ſsacræ ſscripturæ: & ibi ꝙ in rebꝰ bellicis requirit̃, ꝙ ſsit quis ho mo conſsilij. 1. macha. c. 2. dr̃ de iuda. ꝙ vir cõſsilij eſst ipſsũ audite, &. 5. c. circa finẽ. Ceciderunt Sacerdotes, quia ſsine conſsilio exiuerunt in prælium.
bPrimipillarius. &c. Vid. Ioan. de Plat. in rubrica. C. de primipillo lib. 12. & Abba. in. c. ex parte. de conſsuetu. vetus conſsuetudo tenuit, vt ex primo principe legionis promoue retur Cẽturio primipilli qui non ſsolum Aquilæ præerat, verũ etiã quatuor centuriis, hoc eſst quadringẽtos milites in prĩa acie gubernabat, hic tanquam caput totius legionis merita conſsequebatur & commoda. Vegetius hæc lib. 1. de re milita. c. 8.
cDuques. Et an Dux exercitus poſssit aliquem condemnare in territorio alieno in quo reſsidet, cum exercitu? vid. Bal. dicentem ꝙ ſsic in l. præſses. la. 2. ff. de offic. præſsi. Ex eo ꝙ reſsidet cum vniuerſsitate, & iu riſsdictio non minus adhæret vniuerſsitati, quã fundo, & vid. etiã qđ not. Bar. in. l. pupillus. §. ter ritoriũ. ff. de verbo. ſsigni.
dFaſsta que ſse perdio. &c. no ta hoc & ex hac. l. patet q̈liter poſst recuperatã Hiſspaniam à Sar racenis multa Arabica voca bula manſserunt nobiſscũ
eAlferez. in regno Frãciæ dicitur cõeſsta bilis, vt tradit Guillel. benedict. in rep. c. Raynuntiꝰ de teſst. in par. & vxorẽ noĩe Adelaſsiã fol. 95. & de iſsto ꝗ & dicitur magiſster militũ, vid. l. 11. tit. 18. 4. parti. & ibi ꝙ non poteſst iſste damnare aliquẽ admor tem vel abſsciſsionẽ mẽbri.
fRiepto. Vide quæ Dixi in. l. 3. tit. 3. ꝑti. 7.
gHuerfanos. &c. Hoc eſst regulare in pu pillis fœminis & perſsonis de bilibꝰ, & aliis non valentibus habere ad uocatum. l. ne quicquã. §. cir ca aduocatos. ff. de offi. pro conſsu. l. 1. §. ait prætor. ff. de poſstul. l. moris. ff. de pænis. & in. l. 14. titu. 19. lib. 2. ordina. rega. l. 6. titu. 6. j̈. 3. partita. Sed an pro talibꝰ perſsonis aduocatus com pellatur aduocare gratis vide Abba. in cap. 1. de offic. iudi. vbi dicit poſst Gofr. ꝙ quando pars eſst impotens, tenetur patrocinari ſsine ſsalario, & obedire præcepto iudicis, & ꝙ adhoc tenetur lege naturali & diuina, vide ibi.
¶ Lex. 17.

Lex. 17.

Maiordomus idem eſst ꝙ maior in domo Regis ad ordinanda ratiocinia circa victum regium, qui & alibi Seneſscallus appellat̃. huic incumbit recipere ratiocinia omnium officialium Regis in curia, & extra curiam, ſsuper expenſsis Regis, & quibuſscunq; redditibus & iu ribus eius, ſsiue in terra ſsiue in mari. Hic debet ſscire quæ per regẽ ero gari iubentur: qualiter & quomodo dentur: ſsit generoſsus ſsolicitus, prudens, & fi delis. h.d.
aMayordomo, cogita an iſste ſsit prĩceps agentium in re bus, de quo eſst titulus de prĩcipib. agẽtib. in rebus, li. 12. & vt patet ex iſsta. l. ſsub iſsto offic. includũt̃ quæ ſstorũ & theſsaurariorũ officia, vide de iſstis Guillel. Benedic. in d. rep. fol. 96. & ꝙ iſste dicatur ille qui dicebat̃ princeps agentium in rebus, vide. l. 12. ti. 18. 4. ꝑti.
bCa al mayordomo. &c. Antiquitus dicebantur comites ſsacrarũ lar gitionum, vt in ru. de q̃ſst. & magi. offic. & ibi Ioan. de Plat. lib. 12. vel dic ꝙ iſste erat ꝓcurator Cæſsaris, vt in. l. 16. titu. 7. & di xi in. l. 1. eiuſsd. titu. parti. 6. de officio iſstiꝰ & eius formu la, vid. Lucam de pẽna in ru bri. C. de primicerio li. 12.
cPor amigos. add. l. 4. S̈. eo.
dQue mueue mucho. Pecuniæ obediunt oĩa, Eccl. c. 10.
¶ Lex. 18.

Lex. 18.

Rex debet habere iudices curiæ qui cauſsas in ea iudicent & alios iudices re gni. Sint iſsti bonę progenici, boni ſsen ſsus ſsani intellectus, & decet eos ſscire legere & ſscribere, ſsint eloquentes, patientes, iuſsti, conſstantes, non cupidi, ſsed recti & fideles. h.d.
eSer de buen linaje. &c. Nota ex hac. l. ſseptem requiſsita in eligendis iudicibus curiæ regis. Adde qđ habetur Exodi. ca. 18. vbi habentur verba Ietro ad Moyſsem. prouide de omni plebe viros ſsapientes, & ti mentes Deum in quibus ſsit veritas & oderint auaritiam, &c.
fLeer e eſscreuir. Nota ex hac. l. ꝙ. illiteratus non poteſst eſsſse iudex in curia regis: & idem videtur dicendum in aliis iudicibus extra curiã per. l. 3. titu. 4. j̈. 3. partita quę exigit in iudicibus omnes qualitates de quibus hic. & per iſstas. ll. videtur tolli dubitatio, quæ alias erat de iu re communivtrum imperitus prorſsus literarum poſssit eſsſse iudex de qua per glo. & Docto. in. l. certi iuris. C. de iudic. & in cap. fi. de re iu dica. lib. 6. & per glo. & ibi Bar. in auct. de iudicibus, in princi. colla. 6. & in pleriſsq; aliis locis, vbi communis reſsolutio erat, ꝙ de iure ciuili imperitus literarum poteſst eſsſse iu dex, & recitare poteſst ſsententias per aſsſseſsſsores vel ta belliones & ꝙ procedat tam in iudice ordi nario, quam delegato. Et idem de iure Canonico vo luit glo. in. d. ca. fi. Alberi. tamen. in. d.l. certi iuris dicit, ꝙ de iure Canonico nõ videtur, ꝙ illi teratus poſssit eſsſse iudex. ꝑ tex. in. d. cap. fi. de iure noſstri regni per iſstam. l. hoc eſst expeditũ in iudicibus curię propter excellẽtiã eorum: prout erat in caſsu. d. auct de iudi. vbi Bartoł. ita intelligit, licet iſsta lex videtur ꝙ nõ ponat hoc, vt neceſsſsariũ ſsed vt expediens in reliquis ve rò iudicibꝰ ſser uanda eſst. d.l. 3. tit. 4. j̈. 3. ꝑti. quia cum haberi poſssint debẽt habere iſsta requiſsita, de quibus hic & ſsic ſscire debent legere & ſscribere. poſsſset tamẽ princeps, ſsi hoc ſsciret, dare poteſstatem iudicã di illiterato. l. quidam conſsulebãt. ff. de re iudi.
gSofridos. Iudex debet ha bere manſsuetudinem, vt in. c. ea vindicta. 23. q. 4. vid. l. 8. titu. 4. j̈. 3. parti.
hIuſsticieros. Bonus iudex nihil ex arbitrio ſsuo facit, & domeſsticæ propoſsito volũtatis. Sed iuxta leges & iura ꝓnuntiat. ſsatis iuri obtẽ perat. non indulget propriæ volũtati, nihil paratum & meditatum domo defert, ſsed ſsicut audit ita iudicat. & ſsicut ſse habet negotij natu ra, decernit. Ambro. ſsuper Pſsal. 118. ſsermo. 20. ver. 4. vbi & alia.
iFirmes, &c. Adde. cap. quatuor. 11. q. 3. vbi etiam glo. quærit an te neat ſsententia lata per metum iudicis: & Adde. cap. cum ęterni tribunal. de re iudica. lib. 6. ibi timor exulet præmium aut expectatio præmij iuſstitiam non euertat, & ꝙ ita faciat iurat. vt patet in. l. 26. j̈. eo. & quid ſsi exforma ſstatuti arctaretur iudex ad aliquid iniuſstum An debeat facere, vide Bal. in. l. 1. col. pe. C. ſsi à nõ competen. iudice qui dicit ꝙ debet facere defacto & excuſsatur, quando hoc eſsſset ſsine damno alterius, aliàs non debet facere, Cùm in principio officij iuret, iuſstitiam facere, quod iuramẽtũ obligat de iure diuino. quod eſst potentius quam ſstatutũ humanũ.
aDe bien ni de mal. Beatus Ggregorius iuſstino preto ri Siciliæ ſscri bens ait, Nulla vos lucra ad iniuſsti tiam pertrahant, nullius vel minæ vel amicitiæ à rectitudinis itinere deflectãt ꝙ ſsit vita bre uis: inſspicite ad quẽ qñq; ituri eſstis iudicem qui iudiciariam geritis poteſstatẽ cogitate.
¶ Lex. XIX.

Lex. XIX.

Iudicem ſsupremum habeat rex incuria qui cauſsas appellationũ iudicet, q̃ interponunt̃ à iudicibus curiæ. hic præfe ctus dicitur, ſsit magnę ꝓſsapiæ multũ legalis, atq; ſsẽ ſsatus, h.d.
bAlgunas vezes. Ex iſsto verbo patet, ꝙ antiquitus reges Hiſspaniæ perſse audiebant & diffiniebant cauſsas ſsubditorũ ceſsſsante impe dimento, & idẽ faciebat Iuſstinianus. vt patet in auct. de depoſsito. & & denunciatio. colla. 7. in princi. ibi itẽ nuꝑ audientibus nobis hoc qđ imperio publice ſsedentes multotiẽs agimus. & idem habetur in auct. neq; vir qđ ex dot. colla. 8. in princi. ibivnde qm̃ nos neq; ad iudicia ſsegnes multis interpellãtiũ cauſsis ſsingulis medemur, & qđ habetur prouerb. c. 20. rex qui ſsedet in ſsolio iudicij diſssipat omne malum intuitu ſsuo, & donec concedit Rex propriam maieſstatẽ, eſst gratia gratis data, & ſsubditi poſsſsunt tũc dicere, ego dormio & cor meũ ideſst rex meus vigilat. Bal. in. l. 2. ff de legib.
cPara oyr las alzadas. De his cognoſscunt hodie domini de conſsilio, vt habet̃ in ordinatio. regiæ cãcellariæ. c. 3. & adde iſstã. l. 8. tit. 18. j̈. 4. ꝑti.
¶ Lex. XX.

Lex. XX.

Algazellus Arabice iuſstitia latine dicitur, huic incumbit executio iuſstitiæ in omnibus minoribus de mandato iudicis, in maioribꝰ de Regis, aut primipilli mandato. capere & carcerari homines de iudicis mandato. Siquos tamen rixantes inuenerit, qui percuſssionem fe cerint vel homicidium depredantes item vel furantes capere poteſst etiam ſsine tali mandato, huic pertinet ſsedare rixas, coercere rixantes in loco vbi Rex eſst: item & torquere homines præſsente iudice & decius mandato, & iudex faciat ſscribi confeſssionem torti, cuſstodia carceratorum huic attinet, qui & caueat ne in loco vbi Rex ſsit dam nafiant in vineis bladijs aut hortis. & nequid ab inuitis exigatur hic cuſstodit villã noctu ne maleficia fiãt debet eſsſse boni generis, ſsen ſsatus, ſsecretus, legalis, animoſsus & legere ſsciat. h.d.
dAlguazil. Nota. ꝙ Algazellus, eſst nomen Arabicũ, & iſste in curia Regis habet maximum la borem, & par uos redditus vt habetur in l. 8. titu. 20. 3. parti.
eDeprender. Quid ſsi Alga zellꝰ p̃monu erit male facto rem, vt fugiat vide. j̈. tertia parti. titu. 17. l. fi.
fFizieren porq̃ Ideſst pręſsumptio fit ꝙ fecerint aliquod delictum, nã vbi crimẽ eſsſset notorium vel probatũ nõ poſsſset reꝰ torqueri, exquo conſstat de crimine ꝑ ſsufficientẽ ꝓbationem, nã ad tormenta non venit̃ niſsi in ſsubſsidium deficientibus aliis probatio nibꝰ. l. edictũ & ibi no. Bar. ff. de quæſstio & eſst glo. notabilis. 15. q. 6. in ſsũma. Bal. in. l. milites. C de quæſst. Cinus in. l. obſseruare. C. quorum appella. non recipian. Bald. in. l. 1. ꝑ tex. ibi. C. de iuramẽ. calunnię & dicebat Cinus, in d.l. Obſseruare. ꝙ malefaciunt iudices qui licet de maleficio ſsit probatum ſsufficienter per teſstes nihilominus inquiſsitum vel acuſsatum ponunt ad torturam, vt poſstea tanquam conuictus & confeſssus nõ poſssit appellare, quia poſstquã eſst in tali ſstatu quod iudex habebat ſsufficientes probationes ad condemnandum nõ debet extorquere confeſssionem per torturam. Bal. tamẽ in. d.l. 1. dicit ſse credere ꝙ iudices benefaciant quando habent plenam certitudinem de dilecto, ſsi obuiant ne appelletur per calumniam & refert, & ſsequitur ſsimpliciter Paul. de Caſst. ibi & forte, iſsta lex poſsſset induci pro hoc dicto Bal. ſsi intelligatur a los que fizieren porque, id eſst eos qui de crimine ſsunt conuicti, vel poteſst etiam dici ꝙ hæc lex intelligatur iux. nota. in. l. ictus fuſstium. ff. de his quæ notan. infamio ſscilicet ꝙ deprehenſsi per officiales infacinore, cedantur fuſstibus, & ſsic hoc genere pœnæ vel tormenti, & ſsic ad punitionem criminis, & non loco probationis. Sed huic vltimo intellectui obuiat iſsta. l. j̈. cũ dicit que oya lo que dize el atormentado, &c. & ſsic loquitur de tortura ad probationem.
gSin mandado del Rey. &c. Adde. l. fi. vbi glo. & Bal. C. de exhibend. reis. &. l. 8. titu. 14. lib. 2. ordina regalis. &. l. 1. & ibi Ioan. de Plat. C. de curio. & ſstatio. lib. 12.
hGuardar los preſsos. Nota. ꝙ de iure iſsto cuſstodia carceratorum ſspectat od algazellum. vid. l. 15. titu. 19. lib. 2. ordina. rega.
aBien lo podria fazer. Nota ex iſsta. l. aliquos caſsus: in quibus poteſst Algazellus capere delinquentes ſsine mandato iudicis, & adde notabilem. l. ponentẽ alios in. l. 2. titu. 29. j̃. ſseptima partita. &. l. 1. titu. 14. li. 2. ordina. regali. & adde Bald. notabiliter loquentẽ in. l. fi. C. de exhiben. reis, vbi ꝙ nõ ſsolum hoc licet officiali publico, verum etiam ei cuius intereſst vt in. l. capite quinto. ff. de adulte. & in. l. interdum. §. ꝗ furẽ. ff. de fur. & etiam cuilibet q̃ndo malefactor fugit vide tu. dict. l. 2.
bLas peleas. Adde. l. 1. §. ꝗes ff. de offic. prę fect. vrb. vbi Bald. notabiliter, ꝙ ſsi officialis videt ali quos rixari & non interponit ſse põt, ab officio remoueri.
cReciban daño Et ad iudicẽ, & officiales ꝑtinet circuire & inꝗrere do mos, & tabernas, & balnea vt videant ſsi qua fraus vel deceptio committatur, con tra publicam vtilitatem. vi. Ioan. de Plat. ĩn. l. omnis. C. de aquę duct. lib. 11. & quid ſsi Algazellus potuit prohibere robarias vel alia damna, & non fecit, an teneat̃ ad emendam damni? videtur quòd ſsic, per ea quę no tant̃ per gloſs. & Bart. & An gel. in. l. neꝗd. ff. de incend. ruin. naufra. & vide bonũ text. in aut'. vt nulli iudicũ, §. quoniã verò. colla. 9. & l. 4. titu. 7. j̈. 5. parti. & text. optimũ in. l. fi. titu. 13. lib. 2. ordin. rega.
¶ Lex. 21.

Lex. 21.

Nuntij Regis, qui eius legationẽ verbo ſsunt explicaturi orti ſsint à bona ꝓgenie ſsint legales, ſsenſsati, ſsapiẽtes, & verbis eloquẽtes, ſsecreti, non cupidi, intenti expediendis his ad q̃ miſssi ſsunt potius ꝗ̈ ad ſsua, nuntii verò qui ad literas deſstinantur portandas, minores ſsunt, de bent tamen eſsſse fideles, boni intellectus, non cupidi. h.d.
dMandadores. Ambaſsiatores. ſs. & nota de iſstis qͦd dicit Salomõ Prouerb. 25. c. Sicut frigꝰ niuis in die meſssis, ita legatus fidelis, ei qui miſserit eum. animam ipſsius requieſscere facit.
eQue los embia Hæc põder. t Bernardꝰ homelia. 1. ſsuper. miſsſsus eſst.
fAlguna coſsa. Exiſsta. l. vidẽtur limitari iu ra diſsponentia licitum eſsſse ambaſssiato ribus donare, & ipſsos recipere vt in. l. di uus. verſsi. bar baros. ff. de bon. damnato. &. l. vnica. C. public. lætit. lib. 12. & q̃ notat gloſs. in l. qui proprio ff. de procura. Barto. in. l. ſsi verò. §. item quicquid. ff. ſsolut. matri. ſscilicet, vt pro cedat finita ambaſsiata. Et dum nihil pe tat̃ ab eis, q̈d eſsſset in dedecꝰ mittentis eos & adde ad p̃dicta quę no. Ioan. de Plat. in. l. penul. C. de curſs. publ. lib. 12.
gQue diximos. Debẽt etiam iſsti incedere ĩ forma & honorificentia ambaſssiatorũ vt habeant̃ in maiori culmine. Bald. in l. 1. 19. q. ff. de rerũ diuiſsio.
¶ Lex. 22.

Lex. 22.

Extra curiam ſsũt alij officia les quorũ vnꝰ eſst pręſses pro uinciæ qui in caſstella dicit̃ adelãtado, iſste eſst ſsuꝑ oẽs iudicos ſseu maiorinos ſsuę ꝓ uincię: huic ĩcũbit ne ſseditiones. ſs. aſsſsona te fiãt: cauſsas appellationũ ſsuę prouincię audiet ꝓuinciã ſsibi cõmiſsſsam ꝑ ambulet, vt malefactores puniantur, & omnibus iuſstitia miniſstretur, & rex de ſstatu illiꝰ terrę per eũ certificetur habitet in loco: prouincialibus commodiores nõ ducat ſsecum magnam familiam, habeat erga ſse homines iuriſsperitos qui in dirimendis cauſsis eum iuuẽt, quos de manu regis accipiat, itẽ habeat tabelliones à Rege aſsignatos ad acta iuditiorum quæ coram eo vel iudicibus ſsuis tractentur, à quo ſsi appelletur, vel à iudicibus eius ad Regem appellationi deferatur, de repto tamen ob proditionẽ vel aleuoſsiam interge neroſsos non cognoſscat ſsed regi remittat cuius ſsoliꝰ eſst iſsta cognitio, in iſsto officia li concurrere debent quali tates ſsuperius dictęde primi pillo, & in ſsuꝑ ꝙ non ſsit par talis, nec ſsuperbus. h.d.
aEs muy grande. Eſst ampla iuriſsdictio hu ius. vide. l. ex omnibus, cũ l. ſsequenti. ff. de offic. pręſsi dis. & eo. titu. l. pręſses, prouincię, la. 3.
bAſsonadas. Adde. l. 5. titu. 2. li. 2. ordina. regalium.
cDeuen andar por la tierra. Nota. ad iudi ces qui dicuntur del adelan tamiento: nã debent circui re prouinciã ſsibi commiſsſsam quæ circuitio & viſsitatio debet fieri ſsuis ſsumpti bus & non ſsu bditorum, vt habet̃ ĩ auct. demãda. prĩ. §. illud. colla. 3. & in auct. vt nulli iudicum. §. nulli verò. colla. 6.
dLes deue dar. al Rey. adde. l. 1. titu. 13. lib. 2. ordina. regal. & ex iſsta. l. põt ſsumi arg. ꝙ iudices locum tenentes correctorũ & iudicum ciui tatũ poni deberẽt à Rege.
eEſscriuano. Nota ꝙ Rex debet prouidere tabelliones in prouinciis quę vocãtur los adelantamientos, & hoc eſst regulare ceſsſsante conſsuetudine, vel priuilegio in oĩbus tabellionibus, vt habetur in. l. 23. titu. 2. li. 7. ordina regali. & vide Inno. Abb. & Doct. in. c. cum. P. tabelliode fide. inſstrumen.
fCa eſstos dos caſsos. Nota ꝙ de riepto & aleuoſsia ſseu proditione inter generoſsos ſsolus Rex cognoſscit.
gNo ſsea ſsoberuio. Iudex debet eſsſse manſsuetus, dixi. S̈. l. 18.
hNi vandero. partiales iudices incidunt in pœnas. cap. cum eterni de re iudica. lib. 6. ſsecundũ Bal. in. l. ſsi. C. de pæna. iud. qui male iud.
¶ Ley. 23.

Ley. 23.

Maiorinus nomen antiquum Hiſspaniæ eſst ſsignãs maioriam ſsuꝑ adminiſstra tione iuſstitiæ in certo loco, villa, ſseu terra qui ſsi à rege ponatur loco pręſsidis ꝓuin ciæ qui dicit̃ maiorinꝰ maior, habet eandem poteſstatem ꝗ̈ præſses prouincię ſseu adelãtatus, ꝗ verò ponunt de manu p̃ſsidis, vel maio rini maioris, Solũ habent poteſstatẽ in illis quę vox re gis dicuntur, quæ ſsunt itineris fractio publici latrones, mulier vim paſsſsa, mors hoĩs ſse curi, rapina, violentia manifeſsta, prodi ditio in Regẽ vel eius collaterales, ſseditio, de aliis autem criminibus cognoſsce re nõ poſsſsunt niſsi à Rege eis ſspecialiter demandet̃ Dato ſsibi fideiuſsſsore de iudicio ſsiſsti corã rege vł alio qui cognoſsce re poſssit de ta libꝰ, in maiori no maiori cõ currere debẽt quę dicta ſsũt in pręſside, in minoribꝰ vero ꝙ ſsint de bono genere ſsenſsu & intel lectuvigentes conſstantes & ꝙ diuitiarum aliquid habeant. h.d.
iDezir. Quaſsi maiorinus, & ita vidi in aliquibus priuilegijs antiquis nominari.
aBoz del rey. Nota hoc verbũ & hinc orti ſsũt caſsus curię de quibꝰ in l. 14. tit. 2. li. 2. ordinamenti. rega. & de poteſstate maiorinorũ minorũ, & de quibꝰ ſse intromittere poſsſsunt & an intelligatur cũ capiunt̃ delinquẽtes ĩ fragrãti delicto iuxta. l. 18. ti. 13. li. 2. ordina. rega. cogita: nã crederẽ ꝙ ſsic, attẽta. d.l. & ꝙ alias nõ poſssint aliquẽ capere, niſsi de mã dato iudicis.
bMas de otra coſsa. Intellige q̃ non ſsint de p̃dictis: nã de illis facere poſs ſsunt iuſstitiã vt. S̈. dictũ eſst.
cDandole fiador. intelligerẽ, in caſsibus, vbi reus põt cũ fideiuſsſsoribus relaxari: vbi nõ venit pœna corporalis imponẽda nam alias non relaxaret̃ ſsub fideiuſsſso ribus vt not. Abb. in rubr. de fideiuſsſso.
dQue ayan algo. &c. Vide. l. 6. ti. 13. li. 2. or dina. regaliũ.
¶ Lex. XXIIII.

Lex. XXIIII.

Almirãdꝰ ꝗ latĩe dignora tus, dux eſst na uiũ totius cla ſsis bellicę, hic audit cauſsas appellationũ q̃ interponũt̃ à comitris à motu claſsſsis vſsq; ad regreſs ſsum, iſste delinquẽtes punit p̃ter comitres à rege poſsitos quos captos ducere põt ad regẽ, nõ punire, hic prædã captam cuſsto dit & deſscribe re facit, regi rõnẽ redditurus & arma & alias munitiões ĩ regreſsſsu dabit homini regis ſscri pto, pręter ea q̃ amiſsſsa fuerint p̃liãdo cũ hoſstibꝰ vel tẽ peſstate in mari, huic in factis maris & inportubꝰ in his q̃ ſspectãt ad claſsſsem eſst velut regi parendum. h.d.
eFechos de la mar. mirabiles elationes maris. Pſsal. 92.
fAndar por ella. Dicit tamen Ambroſsius ꝙ mare non fecit dens ad nauigandum, ſsed propter elemẽti pulchritudinẽ pelagi fudit æquo ra. certe vt freto includeret terras, nel ongius tu vagus. exul errares hæc Ambroſsius. in lib. de helia. & ieiunio. c. 19.
gAlmirante. iſstã dignitatẽ cõcedit ſsolꝰ rex vel imꝑator vi. Bal. q̃ ſsint regalia in prin. & q̈liter iſste creetur vi. l. 3. ti. 24. j̈. ea. part. & ibi de eius qualitatibus & poteſstate adde. l. 30. tit. 26. j̃. ead. part.
hDe todos los nauios. &c. De iſstis habes titulũ. C. de claſsſsicis. li. 11. & ibi eſst. l. vnica. q̃ tractat de hominibꝰ ſscriptis his claſsſsi bus: qͦs hodie dicimus echa dos alas galeras.
iAque llamã flota. nota q̃ di cat̃ claſsſsis, & q̃ dicat̃ armata.
kDeue fazer iusticia. &c. ſsed an ꝑ cõceſssio nẽ huiꝰ iuriſsdictiõis factã almirãdo videat̃ adẽpta iuriſsdictio ałs cõpetẽs iudici bꝰ ordinariis ꝗ de his poſsſsent cognoſsce re iuxta nota ꝑ Bart. & Ioã. de Plat. ĩ.l. vni ca. C. de claſsſsi. li. 11. ꝑ. gl. in. c. vbi periculũ. de elec. li. 6. in gl. ſsuꝑ ꝑte ter ritorio: nã iudices territorij adiacentis mari cognoſscũt de cõtĩgẽ tibꝰ ĩ mari ad iacẽti eorum territorio: iſsta l. nõ aꝑit hoc neq; eſst ĩ ea ꝟ bũꝑ ꝗđ videatur adĩere iuriſsdictionẽ or dinariis, & ꝑ ſspãlẽ iudicem nõ vr̃ derogatũ ptãti iudicis gñalis. l. 1. C. de offi. p̃fe. vrb. & no. Bal. ĩ.l. 1. ff. de offi. cõſsul. & ĩ.l. ſsi ĩ aliꝗ̈. ff. de off. ꝓcõ. deciꝰ. cõ. 3. co. 2. & ĩ iſsta materia vidẽda ẽ elegãs di ſstĩctio Ang. ĩ l. teſstamenta. C. de teſst. vbi cõcludit ꝙ ſsi ſsumꝰ ĩ dubio an prĩceps vo luerit ꝑ datio nẽ ſspãlis iudi cis excludere ordinariũ, tũc vterq; iudex cognoſscat vide ibi: & Bal. ĩ aut'. habita. 7. co. C. ne fil. ꝓ patre.
lLos comitres. &c. Vide de iſstis. l. 4. ti. 24. j̈. ea. parti.
mQue perteneſscen. &c. Intelligerem in attinentibus ad eius claſsſsem armandam & fulciendam & non in aliis maritimis negotiis.
¶ Lex. XXV.

Lex. XXV.

Almoxarife arabicè latinè dicitur collector portagiorũ decimarum & cenſsus regis, hic ſsoluit militibus ſstipẽdia iuxta regis mandatũ nihil eis diminuendo nec aliud pro alio inuitis ſsoluẽdo: debet eſsſse fide lis, & diues, & talis quẽ rex poſssit de cõmiſssis punire, legalis non cupidꝰ & ꝗ agere ſsciat huic officio incũbentia, hic an nuatim regi rationem red det de receptis & datis, ſsolutione ꝓbata per literas regis iubẽ tis ſsolui, & ꝑ albaranas ſseu apochas recipiẽtium. h.d.
aEs palabra de arauigo. & ſsic iſsta iura & redditꝰ almoxari factꝰ ſsũt à ſsarracenis orta.
bPor razon de portazgo. De quibꝰ vide. l. 6. ti. 18. j̈. 3. par tita. &. 5. ꝑtit. l. 5. ti. 7. &. l. 10. ti. 6. li. 6. ordina. regalium.
cAlos caualleros. militibus ſstipendiariis debet ſsoluere ꝓpria manu & nõ ꝑſsubſsti tutũ vt habet̃ in. l. pe. ĩ prin. & ibi Ioan. de Plat. C. de erogatio. milita. anno.
dMenguando. &c. Adde. l. 7. ti. 4. li. 6. ordina. regaliũ. q̃ prohibet ẽt hoc ſsub pœna. dupli &. l. miſssi opinatores. C. de ex acto. tributo. li. 10. &. l. vnicã. C. de ſsuper exactio. tribu to. eo. li. à qui bus, lex iſsta habuit originem. & vide Ioan. de Plat. in. d.l. miſssi. col. 3. vide. l. 10. ti. 18. 4. ꝑtita.
eNi les dando. Adde. l. annonas. & ibi glo. & Ioan. de Plat. C. de erogatio. militar. anno. lib. 12.
fCogedores del Rey. Iſsti nõ debent ꝑ ſse exigere: ſsed ꝑ ordinarios. vide l. 1. C. de execu. & exacti. li. 12. & non poteſst eodẽ tempore, vltra duas exactiones ſsuſscipere. l. fi. eo. titu.
gDar cuenta al rey cada año. Adde. l. ſsiue ex prętorio. C. de exec. & exacto. li. 12. & ibi Io. de Plat. &. l. 1. ti. 4. li. 6. ordina. rega. & nota iſstam. l. de modo reddendarũ rationũ: vt oſstendant inſstrumenta propter q̃ fuit facta ſsolutio, & cedulas, qualiter fuit receptũ & debet reddere ta lia inſstrumenta. l. cum ſseruus. & ibi Bar. ff. de cõdi. & demõ. &. l. ſsi ita fuerit. §. qõ. ff. de manumiſs. teſsta. & inſscriptis & ſspecifice ſsunt redden de iſstę rationes. l. apparitores. & ibi notat. Io. de Plat. C. de exacto. tri buto. lib. 10. & vide Alex. 2. volu. conſsiliorum conſsi. 182. col. 2.
hPor ſsu mandado prouado las pagas. Nota ad ſstilũ hodiernũ conſsuetũ in literis regni ad ſsecuritatem ſsoluentis.
iDe la ſsetena partida. Vide. l. 14. tit. 14. 7. partita.
¶ Lex. XXVI.

Lex. XXVI.

Iurat officialis regis genibus flexis & manibus iunctis inter manus regis, vitã & ſsalutẽ & ſse creta regis & eius honorẽ, & vtilitatem ſseruare, & ꝙ ei petẽti cõſsiliũ bonũ præ bebit & fidele, & ꝙ obediet eiꝰ mãda tis & officiũ fidelit̃ adminiſstrabit, & iu ramẽto facto inueſstiet̃. h.d.
kFincados los enojos ante el rey. nota hoc & adde ꝙ corã nullo alio debet genufle cti niſsi coram prĩcipe & ma ieſstate regia vel corã papa Ange. & Ioã. de Plat. ꝑ illũ text. in. l. 1. C. de ſsilẽ. & decu. li. 12. & vide l. 18. j̈. tit. 13.
lLa ſsegunda. &c. de iuramẽto dñorũ de cõſsilio, videli. 2. titu. 3. l. 21. ordi. rega. de iuramẽto auditorũ. eo. lib. ti. 4. l. 2. de iuramento aliorũ iudicũ vide. l. 4. ti. 15. eo. li. & in. l. 6. ti. 4. j̈. 3. parti. & de aliis q̃ debent iſsti iu rare vide. l. 4. titu. 16. eo. lib. 2. ordina. rega lium & in vo lumi. pragma ticarũ. fol. 64. &. 74. 75. 76. ibi otroſsi que iure & de iuramento quod officiales præſstant de iure communi vide. in auten. iuſsiurandum. ꝙ præſstatur, ab his. colla. 2. & in. l. ſsi. vbi Ioan. de Plat. C. de bon. vacan. li. 10. & ꝙ omnes officiales publici debent iurare vide. l. fi. C. ad legem iul. repetundarum & de iuramẽto iudicis appellationũ vide. in. §. hoc ꝙ nos de pace. conſstan. & an ex qualibet tranſsgreſssione iudex vel alius officialis erit ꝑ iurus. vide Bal. notabiliter loquẽtem in. l. obſseruare. §. proficiſsci. col. fi. ff. de offic. procon. qui dicit ꝙ non in leuibus neq; in grauibus, ſsi dolus abeſsſset: nam periurium requirit dolum vide ibi & Adde q̃ dixi. S̈. l. 18. in glo. fi. de iuramento prælatorum. vide. c. ego. n. de iureiuran. & ibi per doctores. de aliis iuramentis.
mDeſscubierto. &c. vide quæ dixi. S̈. eod. tit. l. 5.
nPor carta o mandadero. &c. nota tres modos ꝗbꝰ ꝗs declarat volũtatẽ ſsuã, voce, nuntio & literis adde gl. in. c. conſstitutionem. in verbo par ticipationem de ſsenten. excom. li. 6. & in cle. ſsi ſsummus pontifex. eo. ti. in parte per literas & vbiq; ſscribentes excommunicationẽ incurri mittendo nuntium vel literam. ſsicut loquendo, & adde text. & ibi Abb. & Feli. in. c. ego. N. de iureiurando.
aE deſspues. nã præcedere de bet fidelitas ĩueſstiturã. vt in. c. 1. ꝗ̈d præ ceder. debeat an inueſstitura vel fidelitas.
bOuieren jurado. quid ſsi intrarẽt officiũ non præſstito iſsto iuramen to? dic ꝙ ſsunt expellendi, & puniẽdi, quia malo ordine intrauerũt ſsecundũ Bal. in §. vaſsalli noſstri de pace conſstan. neq; poſsſsunt ſsecũdum eũ eſsſse in canonica poſsſseſssiõe officij & ſsubdit ꝙ ĩ dubio ex quo ſsunt in poſsſseſssiõe cõ ſsulatus pręſsu mant canoni cũ ingreſsſsũ. & omnia ſsolẽ niter acta.
cEnuestir. no ta. de iſsto nomine inueſstitura. quod an tiquitus non fuit in vſsu, ne aque ĩ legibꝰ digeſstorũ ĩue nitur. vt etiã dicit Bal. in. l. Barbarius. fi. col. ff. de offi. pręto. 1. lectu. & eſst duplex inueſstitura ꝟ balis, & realis, vt habetur in. c. 1. quid ſsit ĩueſstitura. & tradit Bal. in præludiis feu dorũ. col. 7. & per inueſstitu rã annuli vel ſsimiliũ, acqui rit̃ quaſsi poſsſseſssio in incorporalibus. veluti iuriſsdictiõe & ſsimilibus vt in. c. ex ore de his q̃ fiunt à maio. ꝑte capituli. Bal. in. l. voluntas. C. de fideicom. de quo vide Abb. in. c. 2. de conſsue. & in. c. autoritate. de inſstitu. & Alex. in. l. 3. in prin. col. 4. ff. de acquir. poſsſseſssione.
¶ Lex. XXVII.

Lex. XXVII.

Curia eſst vbi rex cum vaſsallis & officialibꝰ cõtinuis morat̃, ad quã regnicolę cauſsa iuſstitię ſseu alteriꝰ rei conſsequendę confluunt, vel ad regis ſseruitiũ & honorẽ, q̃ dicitur à cohorte hoc eſst gentiũ congrega tione: vel à cura, quia ibi cura eſst reddendi iuſstitiã, vel à curãdo quia ibi vitia & vilia abſscindũtur & bona curialia addiſscunt̃, inde fuit cõ ſsuetudinis filios nobiliũ, & honoratorũ mitti ĩ curia nutriẽdos. h.d.
dCorte. Et nota ꝙ nõ teneret pręceptũ alicui iniunctũ ne ingrediat̃ curiã regis. vt in. l. 27. ti. 11. 3. ꝑtita. ẽt nota ꝙ curia regis intelligitur cũ quinq; leucis in circuitu. l. 2. ti. 11. li. 2. ordina. rega. & de homicidis in trantibus curiã regis. vide. l. 8. ti. 13. li. 8. ordina. rega.
eEl lugar. Adde Bal. in. c. 1. in prin. col. 2. quib. mod. feud. amittatur, vbi dicit ꝙ vbi eſst rex irruens in hoſstes. ibi eſst territoriũ regis & ꝗd ſsi rex eſsſset ab ſsens ab eius curia an tunc etiam dicatur curia regis, ita ꝙ homicida intrans curiã excuſset̃ à pœna. d.l. 8. vide in ſsimili nota bilẽ qõnem quam ponit Bart. in. l. 2. ff. de aur. & arg. lega. de ſstatuto imponẽte pœnã intrãti palatiũ poteſstatis, ſsi intra uerit cum ibi nõ ſsit ꝑtãs.
fSe ha de catar. &c. Nam in curia regis negotia debent fieri & tractari maxima cũ deliberatione. & cõſsilio. l. 10. ti. 7. 3. ꝑti.
gEmbiar ſsus fijos. nota iſstã conſsuetudinẽ ãtiquã hiſspanię, & dicẽtur etiã iſsti curia les, ſsicut etiã romę cardina les, vt tradit Oldr. cõſsi. 211.
Lex. XXVIII.

Lex. XXVIII.

Curia regis aſs ſsimilat̃ mari, ꝗa ſsicut ĩ mari ſspatioſso mł torũ gñum pi ſsces viuũt: ſsic ĩ curia multifariè lites tractant̃, & ſsicut nauigãtes tꝑe fœlici ſsunt ſse curi & leta bũ di veniunt in portũ, ſsic ĩ curia iuſstã litẽ fouentes ſsunt tuti, & iuſstitia cõſsequuta letãtes domũ redeũt, & ſsicut maris tẽpeſstas miſseros mergit nauigãtes ſsic in curia malè litigantes ſsuccumbunt, & pro ſsceleribus mortẽ recipiunt, opor tet igitur vnius animi eſsſse curiales conſsulentes regi meliora, & ꝙ à tramite iuſstitiæ non recedatur, quia iuſstitia eſst inter deum & mundum mediatrix. h.d.
hSemejança. nota bene hanc ſsimilitudinem maris ad curiam regis & adde pulchra verba Ambroſsij in examerõ. li. 3. c. 5. cum dicit. bonum igitur mare primũ, quia terras neceſsſsario ſsuffulcit humore, qui bus ꝑ venas quaſsdã occulte ſsuccũ quidem haud inutilem ſsubminiſstrat, bonum mare tanquã hoſspitiũ fluuiorũ, fons imbriũ, deriuatio alluuionũ, inuectio cõmeatuum, quo ſsibi diſstãtes populi copulant̃, quo præliorum remouentur pericula, quo barbaricus furor claudit̃ ſsubſsidium in neceſssitatibus, refugium in periculis gratia in volupta tibus, ſsalubritas valetudinis, ſseparatorum coniunctio, itineris compendium, transfugium laborantium, ſsubſsidiũ vectigalium ſsterilitatis alimentum: ex hoc pluuia in terris transfunditur, &c. Et ex iſstis proprietatibus multas adaptabis ad curiam regis.
aSu voluntad. Quod tamen velle non deberẽt, vt habe tur Eccleſsiaſsti ci. cap. 8. Poſst concupiſscentias tuas non eas & ã voluntate tua auertere. & Bern. in ſsermo. fol. 35. colum. 2. ceſsſset volũtas ꝓpria, & infernus non erit.
bDe vn acuerdo. Nota bene iſsta verba, ſsic & Paul. ad Epheſsios. c. 4. ſsolliciti ſseruare vnitatẽ in vinculo pacis & porro vnũ eſst neceſsſsariũ Lucæ. cap. 10. E multitudinis credentiũ erat cor vnũ, & anima vna. Actuũ. ca. 4. Et niſsi opus tuũ in vnitate feceris, Deo ꝗ vnus eſst acceptum nõ erit. Bernard. in. 5. ſsermo. Aſsſsum ptionis beatę virginis.
¶ Lex. 29.

Lex. 29.

Palatium regis dicitur locus vbi rex palã ad iudicãdũ, ad comedendum ſseu ad amæna loquẽdũ ſse præbet, & dicitur à pa lam, quia orn nia ibi patẽt: ſsi ĩ iudicio, ꝟba proferantur certa, vera perfecta, & or nate dicta. Si in prãdio, nec nimia ſsit taciturnitas, nec ad aurem loquutio, nec ꝑ ſsignavt faciũt monachi, ſsed nec alta voce eſst loquendũ, nec circa ea quæ non con ferunt ad ſsalutem, & decentem alimoniam, in amæna verò loquutione id ſseruetur quòd per eam. intellectus creſscant, & quæ prouocant infaniam euitentur. hoc dicit.
cPalacio. Sic & in palatio lateranẽſsi reddebat̃ ius à iudicibus Romæ vt dicit glo. in aut'. de iudicibus. §. ſsedebunt. colla. 7. vbi etiam dicit ꝙ hodie apparent ibi domunculę iudicum.
dVerdaderas. Iudex multum debet intendere in perquiſsitione veri tatis. vide Ioan. de Plat. in. l. quotiens. C. de naufra. lib. 11.
eQue comieren Sic & archimi das cuidam ꝗ vitio vertebat hecatheo rectori ꝙ adhibitus ad ipſsorũ cõuiuiũ ni hil, dixiſsſset: vi deris inꝗt mihi neſscireꝙ is qui dicẽdi no uit artem etiam dicẽdi no rit opportuni tatem: in ſsena tu, in foro, in concionibus, in legationibus alijsq́ue reipublicę ne gotijs locꝰ eſst oratori. in cõuiuijs maiore cum laude ſsilet eruditus ꝗ̈ loquitur Eraſs mꝰ in Apoph thegmatibus. fol. 55.
fMeneſster. Nota q̃ ſsint ea quæ debeant loqui tempore prandij.
gDe ſsu caſsa. Nullus enim leo, nulla ſsic vipera viſscera queũt humana laniare vt hominis iracundia. Chriſsoſstomus ſsuper Math. homelia. 4. fol. penulti. & in epiſstola Iacobi prima, tardus ad iram.
¶ Lex. 30.

Lex. 30.

In palatio cauſsa letitiæ fieri poſsſsunt iocoſsę detractiones conſsidera tis loco, tempore, & modo, fiant per pulchra verba, vel bona exempla, & ta liter quòd, ꝓſsit, tenaci nãque homini liberalium exempla dicantur: & timido facta animoſsorũ, & modus ſsit placidus & ornatus, & per antiphraſsim dicatur detractio vera, veluti timido quòd eſst fortis, animoſso quòd eſst puſsilanimus ita quòd ex quo detractio eſst, non prouocetur ad iracundiam. palatini igitur dicuntur ſsic iocãtes, aliter vero ſse habentes elongari debent à palatio. h.d.
aRetraer. nota ꝙ triplex eſst reprehenſsio, imperioſsa quæ fit imperio poteſstatis: hæc tantum maioribus conceditur alia ſsocialis. i. q̃ fit cũ animo deuoto & reuerẽti & hæc omnibus etiam minoribus cõceditur, tertia temeraria quæ infamãdi cau ſsa fit, & hæc nulli cõcedit̃ gl. notabilis. ĩ c. nolite. 21. diſstin. & de ſsecũ da videtur lo qui iſsta lex.
bTiempo e lugar e manera. not. q̃ debeãt cõſsiderari in reprehẽſsione tẽpus, ſscilicet locus & modus: nã tẽpus tacendi tẽpus loquendi eccle. c. 4. & qui tractat audiẽtiũ debet con ſsiderare ꝑſsonas ne priꝰ irrideat̃, quam audiatur Ambro. ſsuꝑ Lucã li. 6. c. fi. & mo dus eſst etiã te nendus, nam peritus medicus priꝰ ſsana mẽbra, q̃ circa vulnꝰ ſsunt laudabilit̃ pal pat & poſst modũ putridum ſsinũ vul neris feriẽdo tranſsfigit, vide Gregoriũ. 24. mora. ca. 23.
cO por buen exemplo. nam per exẽpla rẽ melius & velut oculata fi de intelligimus. Bal. in. l. 1. in prin. ff. de iuſstit. & iur. Abb. in. c. inter cęteras. co lum. 1. de reſscript. & ſsanctorum virorum exẽpla poſsuit deꝰ ad arguendos & inſstituendos nos vt tradit pulchre Gregorius. 9. li. mora. c. 43, & li. 27. c. 7. & ſsunt exempla ſsanctorũ patrum linea quã poſsuit deus vt per eam facta noſstra regulentur. idem Grego. 28. li. mora. c. 13. &. 14.
dAl couarde. Sic & habetur eccleſsiaſsti. c. 37. cum viro irreligioſso de ſsanctitate tracta, cum iniuſsto de iuſstitia, & cum muliere de ea quæ ęmulatur, cum timido de bello. &c.
eE en el juego. nota ex iſsta. l. ꝙ licitũ eſst iocari in curia dum tamen temperate & ſsine dolo fiat, ſsed cauſsa ioci, & licet verba iocoſsa in alium proferantur non competit actio iniuriarum, ex quo abeſst animus iniuriandi, & cum talis ludus ſsit innoxius non eſst in culpa l. nam ludus. ff. ad leg. aquil. & an fiat cauſsa ludi vel iniuriandi arbitrabitur iudex. vide notata. in. ca. 1. de præſsumpt. & ad illam virtutẽ quæ dicitur eutropolia pertinet bene conuitiari ſsecundum Philoſso. 4. ethic. c. 15. ex cuius dicti videtur ſsumpta iſsta lex, & tradit. S. Tho. 2. 2. q. 72. articu. 2.
fExtraña al ome. Adde. l. 7. S̈. titu. 8. ea. partita.
gPor necios. no ta. ergo ꝙ licet in ioco ab ſsit dolus ſsi ta men adeſst culpa, punit̃ in curialit̃ iocãs. Adde gl. in. c. eum qui. 50. diſst.
Loading...