Covarrubias y Leyva: Opera Omnia - The School of Salamanca

Tota ciuilis Castellanæ Reipublicæ potestas, & iurisdictio, qua ratione penès ipsum Regem sit.

CAPVT I.

ROMANIS olim Hispanias obtinentibus, Gothisq́;Gothisque à septentrione totam Europam bello, armis, & industria vastantibus, cùm & tunc Vandali, Alani, & Sueui relictis Gallijs, Hispanias inuasissent, Honorius Imperator, Gothis eorum Rege Radagoso in Fœsulanis montibus occiso, clade insigni ab Stillicone Romanorum duce, & consule af

1

*flictis eiusdem gentis principi Alarico Gallias, Hispaniasq́;Hispaniasque, quas iam penè perdiderat, inito cum Senatu consilio concessit: vti commemorant Paulus Orosius, & Rodericus Toletanus lib. 2. rerum in Hispania gestarum cap. 4. Quo iure, mortuo post euersionem Romanæ vrbis, Consentiæ Alarico, Athaulphus GothorũGothorum Rex misertus calamitatis HispanorũHispanorum, quam à Barbaris patiebāturpatiebantur, auxilium eis impigrè laturus Hispaniam aggreditur, eoq́;eoque intra breue tempus à suis interfecto, ann. Domini quadringentesimo decimo sexto. Post hũchunc Vuallia Gothorum Rex, cum pace Honorio pacta, Vandalos & Alanos penè extinxit, ob easq́;easque res benè gestas ab Imperatore Aquitania, & maxima Narbonensis prouinciæ parte donatus est. Quod Prosper Aquitanicus, & Isidorus testāturtestantur. Idem scribit Rodericus Toletanus cap. 7. Et post eos Paulus Aemilius hoc ipsum asseuerat. Rursus Theodoredus Rex non satis his prouincijs apud Gallias contentus, Hispanias inuasit: cui Turismundus successit, eoq́;eoque à quodam familiari occiso, Theodoricus permissu Imperatoris Hispanias ingressus, primus in eis GothorũGothorum Rex obtinuit Imperium, belloq́;belloque Sueuos domuit, ac paulatim maxima Hispaniarum parte subacta Gothorum genti eas sedes stabilire ita conatus est, vt qui eidem in regno successerunt grauiter ac molestè tulerint, Romanorum nomen adhuc in Hispanijs veteris Imperij, & principatus iura quædam obtinuisse, donec Sisebutus Rex propè annum Domini. DCXV. expulsis profligatisq́ue Romanis Hispaniarum Monarchiam consequutus est. Huic siquidem Regi hoc tribuit Paulus Aemylius lib. 1. de gestis Francorum. Diuus tamen Isidorus, Rodericus Toletanus, & Alfonsus Burgensis, id de Suintilla Rege, Ricaredi primi filio tradidêre, qui cœpit regnare anno Domini. DCXXI. atque ideo apparet, id contigisse circa annũannum Domini. DCXXIII. Nam & S. Isidorus ad annũannum quintum Suintillę Regis Gothorum historiam pro secutus est. Post hæc Gothorum principes Hispaniarum Imperium regio Monarcharum nomine pacatissimum habuerunt ad annum vsque Domini. DCCXIIII. Quo ex proditione Comitis Iuliani Arabes ab Africa Calpen, quæ nunc Gibraltar dicitur, transuecti, cruentissimo prælio ipsis Gothis, eorumq́;eorumque Rege Roderico profligatis totam feré Hispaniam occuparunt. Quo in prælio Gothorum omnis nobilitas cecidit: totaq́;totaque Hispania in ditionem Sarracenorum venit, præter Astures & Cantabros, apud quos Pelagius Fasilæ Cantabriæ ducis filius, nepos Gothorum regis Cindasunthi, animum ad opem patriæ ferendāferendam adijciens, multos Christianos metu hostium latitantes in ordinem coêgit, eosq́;eosque adhortatus alacres admodum ad quoduis subeũsubeum dũdum pro religione Christiana & patria periculum reddidit, adeoq́;adeoque sibi subditos & obnoxios effecit, vt ab ipsis rex electus, & nominatus, animo inuicto, diuinoq́ue |

p. 2

auxilio cœperit Arabes bello premere, aliquotque vrbibus, & oppidis ita cedere coégerit, vt Reges, qui post eum Hispaniarum sceptrum consequuti sunt, maximis cladibus eos afficientes ab Hispanijs prorsus expulerint. Cui negocio & Catholici Reges Fernandus, ac Elisabeth vltimam, extremamq́ue dedêre operam, dum hoc Granatensi regno armis capto, vrbem hanc multis titulis celebratissimam anno Domini. M. CCCCXCII. in eorum ditionem redactam Christi vexillo præducente ingressi fuêre. Hinc sanè illud ipse deduxerim, Hispanias Monarchiæ, & Regum Imperio subditas fuisse ab hinc fermè mille annis, quibus Reges è Gothorum sanguine progeniti, fœlicissimè Rempublicam istam bello, & pace, datis iustissimis, ac saluberrimis legibus, sub Christiana religione Catholicè tutati sunt. Verum ex aliquot Hispaniarum prouincijs, quæ regna modò appellamus, Castulonensis sese nobis offert, de cuius iurisdictione, & ciuili potestate hoc in capite, agere constituimus, illud equidem tractaturi, quanam ratione sit penes Castellanum Regem ipsa ciuilis potestas, totaq́;totaque huius Reipublicæ iurisdictio, in ferendis legibus, in mero, ac misto Imperio deniq;denique exercenda. Castellam autem prouinciam, Castulonensem diximus, eos secuti, qui ita eam quandoque nominârunt, non ignari, veterem Castellam Barduliam propriùs dici, & ipsos Castellanos Bardulos. Nec tamen hoc quicquam refert quod ad nostrum institutum, cui equidem aptiùs erit aliquot exponere conclusiones, quibus examinatis multa constabunt, quæ huius quęstionis decisioni potissimè suffragātursuffragantur.

Prima conclusio. Temporalis potestas, ciuilisq́;ciuilisque iurisdictio tota, & suprema penès ipsam Rempublicam est: idcircò is erit princeps tempo

2

*ralis, omnibusq́;omnibusque superior Reipublicæ regimen habiturus, qui ab eadem Republica fuerit electus, & constitutus: quod ex natura rei iure ipso gentium & naturali constat, nisi humanus ipse conuictus pactione aliud induxerit. Huius conclusionis nos obiter meminimus in reg. peccatum, de regul. iur. lib. 6. 2. partic. §. 9. numer. 6. eiusq́;eiusque probatio ex eo constat, quòd ab ipsa natura homines ita instituti sunt: vt, nisi humanus intellectus cœcutiat, planè percipiant lumine naturali, in quauis hominum ciuili societate, quæ ad tutelam generis humani conducit, omninò constituendum esse necessariò gubernatorem quendam, penès quem sit illius societatis regimen, & cura: eumq́;eumque non posse ab alio, quàm ab ipsa societate constitui. Etenim authore Aristotele lib. 1. Polit. cap. 2. Homo animal est omni ape, omniq́;omnique animante gregali ciuilius: atque ideo est homo natura ipsa sociale animal longè magis, quàm apes, formicæ, grues, & eiusmodi genera, quæ gregatim aluntur, gregatimq́;gregatimque se tuentur. At cùm Deus ipse pernaturam dederit rebus singulis facultatẽfacultatem se conseruandi, suisq́;suisque resistendi contrarijs, quantum ad incolumitatem salutis, nec homines facultatem hanc exequi dispersi potuissent, instinctus eisdem adiectus est gregatim viuendi, societatemq́;societatemque ciuilem constituendi: vt adunati alijs alij sufficerent, victumq́;victumque faciliùs complures, quàm singuli compararent, tutiusq́;tutiusque ab incursu ferarum, & hostium degerent. Qua ratione manifestum sit, ciuitatem, id est, ciuilem societatem, natura cōsistereconsistere, hominemq́;hominemque natura esse ciuile animal, eamq́;eamque consociationem boni causa sensim appetere. Prima hæc argumentationis pars potuisset pluribus autoritatibus philosophorum instrui, multisq́;multisque rationibus, ex Aristotele in lib. 1. Polit. Platone in libris de Republica, Cicerone lib. 1. de inuentione, & Patritio lib. 1. de institutione Reipublicæ titu. 3. & tamen cum aliò tendat nostrum hoc institutum, satisfecisse opinabimur, si hæc veluti per transennam obiter ad ꝓpositæpropositæ conclusionis probationem tetigerimus.

Deinde illud constitutissimum est, ciuilem hanc societatem, quam humano generi necessariam diximus, neutiquam potuisse ciuiles homines gubernare, hostes auertere, ac propulsare: & malefactorum audaciam cohibere, nisi magistratibus, principibus, aut rectoribus suam tribueret facultatem, sibiq́;sibique iudices, ac duces constitueret, quibus multitudo ipsa, totiusq́;totiusque congregationis homines subessent, & obedirent. Cùm alioquin ciues ipsi sine ordine & capite, minimè possent ea prouidere, quæ totius communitatis vtilitati expedirent. Igitur constat secũdasecunda pars collectionis, qua diximus, in quauis ciuili societate necessariũnecessarium esse gubernatorẽgubernatorem quẽdamquendam, qui eius curam habeat, reliquosq́;reliquosque ciues in officijs contineat. Hoc Aristoteles cap. 1. & 2. Poli. Et cæteri paulò antè citati probant: huncq́;huncque in scopum tendunt ferè libri omnes ab eodem Aristotele, & alijs de Repub. editi. Apud nos tex. est optimus in cap. in apibus, 7. q. 1. cap, cùm non liceat. de præscrip.

Huius verò ciuilis societatis, & Reipublicæ rector ab alio quàm ab ipsamet Republica constitui non potest iustè, & absque tyrannide. Si quidem ab ipso Deo constitutus non est, nec electus cuilibet ciuili societati immediatè Rex, aut princeps. Saulem equidem, DauidẽDauidem, eiúsque posteros tantùm à Deo iure positiuo, diuino per Prophetas, ore proprio Reges in regno Israelitico electos fuisse, constat ex sacris testimonijs. Præter hos nullus vnquam Rex, aut princeps à Deo immediatè constitutus est: tametsi Deus populum HebræũHebræum ferè quadringentis annis instar regni per vnum gubernauerit: nempe Mosen, & eius successores iudices. Sic Deut. cap. 27. inquit Deus: Cùm dixeris, constituāconstituam super me RegẽRegem, eum cōstituesconstitues, quem dominus Deus tuus elegerit. Cęteris verò gen|

p. 3

tibus Deus ipse ab ipso naturæ iure liberam fecisse videtur potestatem, sibi principes, Reges, & magistratus cōstituendiconstituendi. Ergo quælibet Respublica diuinitùs naturæ lumine erudita ciuilem potestatem, quam habet, potest, & debet in alium, vel alios transferre, qui Regum, principum, Consulum, aut aliorum Magistratuum titulis ipsius communitatis regimen suscipiant. Qui verò esse in societate nequit, aut nihilò indiget propter copiam, is pars ciuitatis nōnon habetur. Itaque aut bestia est, aut Deus. Quibus verbis Aristoteles in dicto capit. 2. vsus est ad huius ciuilis societatis commendationem: omnes etenim homines secundum eum in hanc societatem natura sunt propensi: quam qui primus constituit, is author extitit maximorum bonorum. vt enim homo perfectionem nactus, animantium est optimus: Sic cùm à lege iustitiaq́ue discessit, omnium pessimus habetur. Sed & hanc primam conclusionem palam asserit, ac tenet S. Thom. 1. 2. quæst. 97. articu. 3. ad 3. Eandem probat multis rationibus Alfonsus à Castro lib. 1. de potestate legis pœnalis capitul. 1. versic. postquàm.

Secunda conclusio. Potestas Ecclesiastica in hoc à ciuili, & seculari potestate differt, quòd ea non est immediatè penès totam Rem publicam: sed fuit ab ipso Deo Iesu, Petro, vt principi, & Apostolis cæteris, eorumq́ue successoribus concessa. Probatur hæc assertio. Nam hæc potestas supernaturalis est, in finemq́ue supernaturalem tendit: & ideo iure naturali non potest alicui competere: imò apud illum erit, cui ab ipso Deo supernaturaliter data fuerit: Deus autem summus Iesus Christus humani generis saluator eam Petro vt principi, & cæteris Apostolis, eorumq́ue successorìbus dedit: ergo ea non competit toti Reipublicæ Christianæ, nec penès eam residet, sicuti nos probauimus in dict. regu. peccatum. 2. part. §. 9. nume. 6. ex Caietano. 2. 2. quæst. 1. articu. 10. & in tracta. 2. de potesta. Papæ, & concilij. cap. 1. Hoc ipsum coadiuuatur ex eo, quod cum Christus fuerit vniuersalis redemptor, & Rex vnicus regni cœlorum toto orbe diffusi, potuit, ac potest per vnũvnum Vicarium totum regere orbem, maximè quia sub illo Vicario instituit Patriarchas, Archiepiscopos, aliosq́;aliosque antistites, & sacerdotes: qui afflatu spiritus sancti ministrarent spiritualia. Reges autem quia à suis regnis potestatem recipiunt, non est cur ab vno omnes dependeant, nec id natura fieri posset commodè. Qua ratione hanc item conclusionem probat Dominicus Soto. lib. 4. de iustitia & iure. quæst. 4. articul. 2. eandem repetit Caietan. in 2. parte Apologiæ de potestate Papæ cap. 2. & 9. qui in cap. 10. versicul. ad secundam scribit, Deum ita genus humanum instituisse, vt ad ordinem, & finem naturalem, potestatem communitati dederit, non vni: in ordine autem ad finem supernaturalem, potestatem vni delegauerit, nōnon communitati.

Tertia conclusio, Romana Respublica, cùm eius initio reges sibi elegerit, & constituerit, ac demùm in annales consules summam potestatem transtulerit: tandem in Augustum Cæsarem, eiusq́;eiusque successores, Regia lege lata per po

3

*pulum ipsum, ac Romanam communitatem, omne suum Imperium, & potestatem cōtulitcontulit. Huius conclusionis plura sunt quidem testimonia. id enim constat ex l. 1. ff. de consti. princip. l. 2. §. & cum placuisset. ff. de orig. iur. & paulò ante. §. nouissimè. Quo in loco Iurisconsultus testatur, populum Romanum necessitate constrictum summum ius vni principi dedisse, omniumq́;omniumque rerum arbitrium eidem permisisse, vt omnium factionum occasio tolleretur. tùm vt in administratione prouinciarum succentu. riaretur princeps senatui, qui non perinde prouincias omnes regere poterat. Sic Archadius Iurisconsultus scribit, regimẽtaregimenta Reipublicæ ad Imperatores perpetuò translata. l. vnic. ff. de offic. Præfect. præt. & Iustinianus ait in l. 1. §. sed & hoc studiosum. C. de veteri iure enuclean. antiqua lege, quæ regia nuncupabatur, omne ius, omnemq́;omnemque potestatem populi Romani in imperatoriam maiestatem translatam fuisse. Eadem lex appellatur lex Imperij, in l. ex imperfecto. C. de testam. propterea quod de Cæsaris Imperio lata fuerit. Moris autẽautem erat apud Romanos, vt quoties ferenda lex esset, pręsertim de re graui, ea ad populum ferretur: quemadmodum multi tradiderunt, potissimũpotissimum Asconius Pædianus in Oratione pro C. Cornelio, & Budæus in d. l. 2. §. & cùm placuisset. Romulus enim populo Romano hoc ipsum reliquit, ac permisit, vt leges suffragijs per Curias accersitus comprobaret, authore Dionysio, cui & Polybius consentire videtur, dum describit, populum Romanum suo tempore hanc potestatem habuisse. Hinc Curiatæ leges apud Iurisconsultum in dicta l. 2. in princip. Suetonium in Augusto. & Ciceronem in epistolis ad Lentulum. Quæ leges & populares dicuntur ab eodem in orationibus. Ferebantur verò leges istæ conuocato per triginta Curias populo, singulisq́ue Curijs in separata septa constitutis, & sententiam rogatis: vt Zasius in eadem l. 2. adnotauit. Hæc verò lex Regia dicta est, vt quidam existimant, quod per eam ius regnandi deferretur. Sed Ioannes Corasi. lib. 6. miscel. cap. 8. existimat Regiam legem idcircò dictam fuisse, quod ius Regis creandi lege lata Romulus Rex populo Romano concesserit: vt Dionysius & Liuius lib. 1. scripsêre. atq;atque ideo solebātsolebant Tarquinij Seruio Tullo obijcere, quod iniussu populi Romani RegnũRegnum inuasisset. Cum itaq;itaque Augustus à populo Romano creatus fuerit Imperator, in eumq́;eumque vt olim in Reges, translata fuerit Reipublicę potestas, videtur in vsum |

p. 4

reuocata lex illa vetus Romuli, quæ ideo Regia dicta fuit, quid ea ad populum ius creandi Regis pertineret. Ego verò etsi nequaquam contendam, hanc huius nominis, & appellationis rationem veram esse: cùm & Augusti tempore non de Rege, (nomen enim istud maximo erat odio apud Romanos) sed de vno Principe constituendo ageretur: attamen opinor legem à populo Romano latam fuisse tunc de hac potestatis, & Imperij translatione: ac posse eam legem RegiāRegiam dici, quòd ea lata fuerit de vno Principe in Romana Republica designando: vt olim Reges ab ipso populo constituebantur. Ipse quidem Augustus, ne videretur statim veterem Romanæ Reipublicæ statum, & maiestatem euertere: & tyrannide Rempublicam opprimere, Regiam planè potestatem nusquàm vsurpauit. quippe qui sua populo, suaq́ue senatui munia permiserit obire. Sed & Strabo libro 15. testatur, consensu populi translatum fuisse in Augustum ius omne belli, & pacis. Vidi ipse æreum vetustissimum numisma, cuius altera facie imago sculpta erat Augusti his quidem literis: Diuus Augustus: Altera verò Iouis imago cũcum hoc titulo. CONSENSV SENAT. ET EQ. ORDIN. P. Q. R. Id est consensu Senatus & equestris ordinis, populiq́ue Romani. Ex interpretatione Valerij Probi in libello de literis antiquis. Sic denique Cæsares, vt veteris Romanæ Reipublicæ imaginem referrent, & ne viderentur Imperium inuito populo obtinere, magistratus sæpissimè petebant, qui plebis electione obtinebantur: tametsi omnia fierent libero Cæsarum arbitrio. vnde Tribunitiæ potestatis dignitatem, Pontificatum Maximum, & consulatus affectabant: eorumq́;eorumque numismatis, quorum ipse plura vidi, inscriptũinscriptum est, quot consulatus Cæsaris obtinuerit, & quoties Tribunus plebis fuerit electus.

Quarta conclusio. Ad iusti principatus rationem quæ à libero Reipublicæ, & communitatis consensu deducitur, satis est plebis, vel optimatum suffragijs, aut denique hæreditaria successio

4

*ne iure primogenij gentilitij, Regiam dignitatem deferri. Hæc etenim conclusio duas sortitur partes, vtraque tamen eandem iustitiæ rationem habet, consensum scilicet populi, & Reipublicæ expressum, vel tacitum. Prior tamen pars præmittit, principẽprincipem electione quando que constitui per ipsum populum, aut per optimates, qui populi, ac Reipublicæ, & communitatis nomine consensum omnium in electum sibi Regem præstant. Esset sanè plerunq;plerunque difficillimum, suffragia omnium ciuium & eorum, qui alicuius Reipublicæ partes sunt, à singulis exigere: id circò conuenit, plebis multitudinem per eius optimates negocia publica ita expedire, vt absque tumultibus, & seditiosis contentionibus tutò, & è Republica res ipsa peragatur. Igitur horum optimatum suffragia ea lege censenda sunt, qua omnium ciuium consensus, quem referunt, censeretur. l. item eorum. §. si decuriones. ff. quod cuiusq;cuiusque vniuer. nomi. cap. vlt. de præbend. in 6. Qua ratione septem illi Germaniæ principes, quibus facultas delata est Christiani orbis Imperatorem eligendi, populum ipsum, & Christianam communitatem, quæ ab ipso Imperatore gubernanda est, omninò repræsentant, eiusq́;eiusque vi caria vtuntur potestate, vicesq́;vicesque ea in electione gerunt. Vnde fit, quòd electio Imperatoris ad Septemuiros Germaniæ, vt Collegium, non vt singulos pertineat: quemadmodum optimè probat Lupoldus libro primo de iuribus Romani Imperij ca. 6. Panormit. in cap. venerabilem. col. 4. & ibi Card. in §. verum. de elect. Ioan. Cirier lib. 2. de primogenitura. q. 12. Castaldus in tract. de Imperatore. q. 11. & quæst. 15. Hinc sanè constat, ad iustitiam principatus cuiuslibet satis esse, quòd ipsius societatis consensus per optimates hunc in modum præstitus sit. Tametsi non negauerim, olim Romæ aliter in plebeis comitijs suffragia præstita fuisse ad Consulum electionem, & postea Imperatores, Augustos, ac Cæsares ab exercitu militari electos quando que extitisse: licet hæc electio minimè censeretur iusta, nisi Senatus, Populiq́ue Romani comprobatio accessisset. Reges verò, & Principes ab origine mundi populorum suffragijs creabantur: quod ex Iustino lib. 1. constat, & Cicerone lib. 3. de legib Idem & nos paulò antè ꝓbauimusprobauimus in prima huiusce capitis conclusione. Nec enim ad Regiam maiestatem, & excelsum dignitatis locum ambitio popularis, sed spectata inter bonos virtus ipsa euexit. text. optimus in l. 1. ff. ad le. Iul. de ambitu. c. vnic. in sine de aliena. feu. c. Moyses. 8. q. 1. ex Hieronymo super epistolam Pauli ad Titum. Atq;Atque ita iure ipso naturali & humano, nisi aliud moribus, aut speciali lege à populo lata institutum fuerit. Regum, & principum creandorum ius ad populorum suffragia est omninò referendum. Sensit & hoc Panor. in c. venerabilem. pen. notab. de election. idem Panorm. in cap. intellecto. 2. col. de iureiur. quo in loco cita. glo. not. ad hoc in dict. c. Moyses. eandem adducit ad hoc Ioan. à terra Rubea tract. 1. contra rebelles art. 1. concl. 3. notatq́ue ex 3. reg. cap. 16. & 4. reg. cap. 14. explicat Aluarotus in titul. de feudo. Marchio. colum. 2. Quam ob rem fallitur Ioan. Cirier in tract. de primogenitura lib. 2. quæst. 13. dum existimat, post mundi creationem statim regna & principatus iure sanguinis, & successione hæreditaria delatos fuisse. & deinde multò pòst, donec prohibita fuit in principatibus successio. Etenim si iure ipso naturali potestas Ciuilis penès ipsam Rempublicam erat, & apud eum, quem populi consensus in id munus cōstitueretconstitueret, palàm est |

p. 5

tunc electione, non successione, principatus, & regna delata fuisse. Eadem ratione tollitur opinio glo. in c. deniq;denique. 7. q. 1. verbo, Rege suo. dum probare nititur, Regis silium, iure Regem post patrem futurum.

Posterior conclusionis pars iustitiæ itidem innititur. Nam si lege à Populo lata, vel ab eo recepta principatus successione hæreditaria, genti cuidam, & familiæ defertur, constat manifestè hunc principatum consensu populi saltem tacito deferri: quemadmodum idem erit, si absq;absque lege scripta, consuetudine, & moribus regna & Imperia Gentilitia successione deferantur: siquidem ea consuetudo consensum populorum, qui ea vsi fuêre, omninò præmittit. c. consuetudo. 1. dist. l. de quibus. ff. de legib. sic denique consuetudine, & plerisq;plerisque in locis lege diu iam recepta Regnum defertur successione & iure primogenituræ Quod glo. sensit in d. cap. Moyses. Panor. in d. c. venerabilem. & in d. c. intellecto. Aluaro. in tit. de feu. Marchię. colum. 2. Anto. Corset. in tract. de potest. & excel. Reg. q. 9. optimus tex. in c. licet. de voto. & in c. grādigrandi. de supp. negl. præla. in 6. c. 1. §. prætereà. de prohib. feud. alie. per Frede. tradit alios allegans Ioannes Cirier. in tract. de primogen. 2. lib. q. 13. & q 14. latissimé omnium Andræ. Tiraquel. in tract. de primogenijs. in ipsa præfatione, quo in loco multa refert, ex quibus apparet, consuetudinem istāistam ferè in toto orbe diu receptam fuisse. Nam & Diuus Hieronymus in Epistola ad Onagrium: & super Genesim enarrans illud, quod est cap. 49. vende mihi primogenita scribit apud Hebræos. Iudaicum regnum olim primogenitis debitum fuisse. quod probatur. 2. Paralip. cap. 21. regnũregnum autem tradidit Ioram, quod esset primogenitus. Eodem iure tradit Iosephus lib. 14. antiquit. cap. 1. iniquum à multis existimatum fuisse, Aristobulum Alexandri regis IudæorũIudæorum silium iuniorem regnare. & Hircanum maiorem, cui propter ætatem Imperium debebatur, priuatum manere. Apud Ægyptios quoque hunc etiam morem fuisse constat, vt primogenitus cæteris anteponeretur in Imperio. Quod liquidò scriptũscriptum est Exodi cap. 11. Media nocte ingrediar in Ægyptum, & morietur omne primogenitũprimogenitum in terra Ægyptiorum à primogenito Pharaonis, qui sedet in solio eius, vsque ad primogenitum ancillæ: ita sanè illum locum Lyranus ibi interpretatur. idipsum & Pausanias lib. 1. ac Iustinus lib. 16. & libro 39. scriptum reliquerunt. Quin & Herodotus in Polihymnia asseuerat, apud vniuersos homines institutum fuisse, vt maximus natu liberorum obtineret principatum: quod & ex nostris tradidêre Baldus in l. ex hoc iure. colum. 2. ff. de iusti. & iur. gloss. Hostien. & Doctor: in d. c. licet. & in cap. grandi. de supplen. negli. prælat. in 6. Alberus in proœmio. ff. §. discipuli. & plerique alij, quorum diligentissimè Tiraquellus meminit in dict. præfatione. nume. 32.

Sed & consuetudinem hanc, qua regna, & principatus successione potiùs, quàm electione primogenitis deferũturdeferuntur, vtilem esse valdè, & Reipublicæ omninò conducere magis quidem, quàm conueniat ipsa principum electio: probat ex multis Ioann. Cirier. libr. 2. de primogenitura quæstio. 14. post Cardinalem à Turrecremata, & Præposi. in dicto cap. Moyses. 8. quæst. 1. Ægidium Romanum libro tertio, de regimine principum. capit. 5. Augustinus de Anchona in tractatu de potestate Ecclesiæ. q. 35. articul. septimo. disputat amplè Buridanus super Aristotelem, tertio libro Politicorum. quæst. 25. Eandem consuetudinem laudat, & scribit optimam esse Ioannes de terra rubea in 1. tracta. contra rebelles. articul. primo. conclus. 4.

Verùm Aristoteles ipse libro tertio Politic. ca. 10. & 11. palàm asserit præstantiùs esse, quod regna suffragijs populorum, eorumq́ue voluntate deferantur, quàm quòd hæreditaria sint. quasi illa sint verè Regia imperia: hæc verò tyrannica, & Herilia, Barbaris gentibus propria. Addit tamen cap. 10. quoddam esse regni genus, quo regna Heroicorum temporum voluntaria, hæreditariaq́;hæreditariaque ex lege continentur. Primi enim voluntate populorum, quos artibus, aut bello demeruissent, seu dispersos in vnum congregassent, vel agros, sedesq́;sedesque ad habitandum tribuissent, Reges fiebant, eademq́;eademque regna posteris hęreditario iure tradebantur. Hæc Aristoteles, à quo libet primũprimum deducere, initio quidem communitatum, & eo tempore, quo homines cœperunt ciuili ratione in vnum conuenire locum, regna electione, non successione delata fuisse. Quod nos paulò antè adnotauimus. Deinde ex eodem apparet, hanc quartam conclusionem maximè probare, & admittere regna hæreditaria, quę tyrannica non sint, nec barbara, sed ab initio, & origine populorum voluntate delata: postea vel expresso, vel tacito consensu eorundem, moribus, vel lege lata facta sint hæreditaria.

Quinta conclusio. Ex tribus Rerumpublicarum speciebus, Aristocratia scilicet, Democratia, &

5

*regno, hoc vltimum omnium est præstantissimum. Huius assertionis author mihi videtur Aristoteles libro tertio Politic. cap. 10. & seq. eamq́;eamque eleganti oratione probat Isocrates de dignitate regni: ex quo multa hac in re, & ex alijs authoribus adducit Ioannes Stobæus in sermone 45. Qui eandem sententiam elegit, eandem potiorem esse censet Plutarchus in libello de tribus Reipublicæ generibus. His admodum suffragatur Plato in libro Ciuili, vel de regno. Et in Dialogo octauo de Republica. Apud Herodotum Darius pulchra oratio|

p. 6

ne contendit, vnius regnum pręstare: siquidem ex plurium etiam optimatum gubernatione, odia, seditiones, cædes oriri, quòd quisq;quisque princeps esse sua sententia, alios vincere optet. Cornelius Tacitus libro 17. pacis interfuisse dicit, omnia in vnum conferri. Etenim commodiùs, ac pacatiùs res per vnum, quàm per multos geritur, & expeditur. text. optimus in l. 3. §. apparet. ff. de admin. tutor. l. 2. §. nouissimè. ff. de orig. iur. vbi Accur. Bald. & Alber. ac post eos Anton. Corset. in tractat. de excellen. regis, quæstion. 74. hanc quintam conclusionem tenent. Ea dem Regia Partitarum lege multis rationibus stabilitur in l. 1. 5. & 7. titulo primo. Partita secunda. plura congerit Patritius titulo tertio de regno, & Regis institutione: idem de institutione Reipublicæ titulo primo. Et ne quis contendat Aristotelem in dicto capitul. 12. libro tertio Politicor. nobis aduersari, ac Aristocraticam RempublicāRempublicam Regiæ prætulisse: illud libenter admoneo, hac in parte nos Regem illum laudibus efferre, qui à senioribus, & probatissimis viris minimè dissentiat, cuncta libera, & absoluta voluntate, ac libidine acturus: imò ab his dum leges condere velit, aliaq́;aliaque in Reipublicæ vtilitatem expedire, sententiam petat, cum his de rebus publicis consultet, ac deliberet. Alioqui facilè princeps vnus, & Rex in tyrannidem labitur, & ideo postponendus erit Aristocratiæ, quæ certis, optimisq́;optimisque legibus instituta, ac temperata fuerit. Igitur cæteris paribus Regia Respublica præferenda est Aristocratiæ. Hæc verò rectè instituta potior erit regiæ potestati, quæ mera, & absoluta sit: quod ipse Aristoteles ostendit ac demonstrat.

Ægyptij primi omnium teste Plinio libro 7. c. 56. regium principatum habuerunt, quippe qui, vt ait Herodotus, nullo temporis momento poterant sine Rege viuere. Apud eos primus regnauit Menes: authores huius rei sunt Herodotus in 2. & Diodorus in primo. à quibus hoc accepit Polydorus lib. 2. de inuentoribus rerum cap. 2. Constat etenim ex sacris Biblijs: Ægyptiorum regnum vetustissimum esse, cùm mentio fiat Genesis capit. 39. Pharaonis: id est, Regis Ægyptij: hoc equidem nomine illi appellabantur: quia ea vox Reges significat: vt Iosephus scribit libr. 8. Antiquit. cap. 6. quo in loco tradit, primum ÆgyptiorũÆgyptiorum Regem Mineum dictum, qui Memphim ædificauit, ac multis annis Abraham præcesserit. Mineum verò intelligit Iosephus eum, quem Menem alij dixêre: cùm & ipse Herodotum citet. Sed & Pharaonum mentio fit Genesis cap. 12. & 13. atq;atque item à Iosepho libro primo antiq. cap. 16. de his lector poterit plura petere ab Eusebio, Beroso, & Manethone: atq;atque item à Ioanne Lucido lib. 5. de temporibus.

Sexta conclusio. Regia potestas, cæterorumq́;cæterorumque principum ciuilis authoritas, nōnon hominum est

6

*inuentum, sed ab ipso Deo per legem naturalem, quæ suæ sempiternæ participatio est, sanctissima fuit ordinatio. Hæc conclusio probatur ex his rationibus, quas in prima huius capitis conclusione nos tradidimus. Ciuilis etenim potestas naturæ & Dei ordinatio est, ad humanum conuictum, & humani generis conseruationem necessaria omninò. Nam etiam si Respublicæ & populi ius habuerint naturali ratione creādicreandi principes, & Reges: quia tamen hoc fecerint diuinitùs eruditæ, publica hæc, ac ciuilis potestas, Dei ordinatio dicitur. Ideo Paulus ad Rom. 13. inquit. Omnis anima potestatibus sublimiotibus subdita sit. NōNon est enim potestas, nisi à Deo. Quæ autem sunt, à Deo ordinata sunt. Itaq;Itaque qui potestati resistit, Dei ordinationi resistit. Et iterum ad Titum 3. Admone illos principibus, & potestatibus subditos esse. Sic & Christus ait ad Pilatum: Non haberes potestatem aduersum me vllam, nisi tibi datũdatum esset desuper. Vnde etsi in primordijs Ecclesiæ omnes fermè principes essent infideles, præcepit nihilominùs Petrus Christianis, primæ Petr. ca. 2. vt subiecti essent omni humanæ creaturæ, propter Dominum: siue regi, inquit, quasi præcellenti. Et Prouer. cap. 8. scriptũscriptum est: Per me reges regnant, & legũlegum conditores iusta decernunt. capit. quo iure. 8. distinct. Authent. de instrument. caut. & fide collat. 6. & in Auth. quomodo opor. Episco. Quibus probatur imperium. & principatum à Deo esse cōstitutaconstituta. Hæc tamen intelligenda sunt in hoc quidem sensu, quod ciuilis potestas à Deo procedat mediatè, quippe quæ ab ipsamet Republica mediante lege naturæ, electione, aut consensu populorum constituatur. Non sic spiritualis potestas: cùm hæc à Deo ipso supernaturaliter immediatè processerit. Nam etsi aliquot reges, nempe Saulem & Dauidem diuino iure positiuo Deus instituerit, præordinauerat tamen iure naturæ, vt alij à Republica eligerentur. Qua ratione Reges à Deo dicuntur potestatem habere. textus optimus in l. 7. titul. 1. part. 2. id circo semel constituta Regia potestate, siue libera populorum, & Reipublicæ electione, siue lege lata, seu moribus in ius successionis hæreditariæ translata, non potest per RempublicāRempublicam Rex regno expoliari, nisi is fuerit in grauissimam tyrannidem lapsus. De quo nōnon satis dignè tractat Corset. in tract. de excell. Regis q. 3. tametsi aliquot authores nominatim citauerit, qui hanc quæstionem attigerunt. Sed hæc principalis sexta assertio probatur diligenter à Dominico Soto lib. 4. de Iustitia & Iure. q. 4. artic. primo. His adde text. optimum in l. 10. titulo 1. ad finem 2. partita.

Septima conclusio. EtiāsiEtiamsi olim in HispaniarũHispaniarum monarchia GothorũGothorum reges non iure primogenituræ, nec gentilitię successionis à Magnatibus, & |

p. 7

pulo, qui regno digni videbantur, eligerentur:

7

*post Arabum tamen, & Maurorum inuasionem, ipso Rege Pelagio mortuo, eius posteri iure hæreditario primogenij, annos iam plus octingentos continenti successione Castellæ RegnũRegnum obtinuerunt, & iustissimè obtinẽtobtinent. Prior huius conclusionis pars constat ex canone 3. concilij Toletani quinti, Si quis, inquit, ad Regiæ maiestatis ambit peruenire fastigia, quem nec electio omnium præficit, nec Gothicę gentis nobilitas ad hunc apicem trahit, sit consortio Catholicorum priuatus, & diuino anathemate condemnatus. Hæc Toletana synodus, quæ satis comprobatur multis Gothicæ historiæ testimonijs. NāNam & ipse Pelagius primus post cladem illam insignẽinsignem, ac maximè lugendālugendam Rex, vt vir fortissimus à Gothis, qui apud Cantabros & Astures vastationi Maurorum supererant, princeps eius gentis electus fuit. Sed & posterior pars apparet ex eo, quod statim ferè post Pelagium Castellanæ Reipublicæ regnum ipsis regum primogenitis ad hunc vsq;vsque diem delatum est, & ideò tacitus gentis Gothicæ, & populorum consensus, vbi alia deficerent iura, hoc ius regnandi iustissimum & æquissimum faceret. Sed & lege id ipsum constitutissimum fit, lex quidem. 2. titu. 15. partita secunda tradit de regno Castellæ. Panorm. in consil. 85. libro 1. & de regibus Hispaniarum idem tradidêre Oldradus consi. 94. & seq. Item consil. 231. Albericus in l. donationes, quas. C. de donation. inter virum & vxorem. Cardin. Alexand. in c. ius naturale. colum. 3. 1. distinct. Paulus Castr. in consil. 164. libro 2. Dec. consil. 397. columna 2. & plerique alij, quorum meminit Andræas Tiraquellus in tractatu de primogenijs in ipsa præfatione, numero 4. Qui longè rem istam discutit, totius ferè orbis consuetudines huic similes adducens. Sed & Ioannes Cirier. libro secũdosecundo, de primogenitura. quæstione 13. ad idem ius multa congerit, quæ ad huius legis & consuetudinis iustitiam pertinere videntur. Nam & Franciscus Patritius homo doctus & diligens in hisce rebus perscrutandis libro 9. de Regno, titulo 22. inquit, Ius naturæ exigit, & gentium consuetudo confirmat, vt maximus natu ex filijs mortuo Rege, Regi succedat. Nos item in huius capitis conclusione quarta huius vniuersalis consuetudinis mentionem fecimus. quæ denique iuri naturali in hoc plurimùm conuenit, quod vbi regnum successione, & sanguinis iure obtinendum est, id vni filiorum primogenito, ac natu maximo deferatur. Apud Gallos idem moris diu obtinuit, quemadmodum Titaquel. ipse refert. Ioan. Cirier in dicta quæstion. 13. Ioannes à Terra Rubea in primo tractatu contra rebelles articul. 1. conclusion. 4. & sequent. Petrus lacob. in titulo de success. reg. Franciæ. columna tertia. Andræ. Isernia in cap. 1. §. præterea ducatus. de prohib. feud. alien. per Frede. Dec. consi. 445. Affli. decisi. Neapoli. 119. Oldra. consi. 224. Angelus consi. 287. Cuius origo ad leges Salicas referenda est. Leges autem Salicæ latæ fuerunt sub Pharamondo primo Francorum Rege circa annum Domini 425. & fuerunt Responsa quædam, & iudicia Aulico

8

*rum, qui oriundi erant à Salijs Alpinis Populis: vt censet Balduinus in prolegomenis pagina 101. de lege Salica ita scribit Paulus Æmilius de gestis Francorum in Philippo Longo. legis Salicæ verba hæc itidem recitans. In terram Salicam mulieres ne succedant. Terram Salicam, regnum, Franciamq́;Franciamque interpretabantur. Salios Francorum gentem fuisse Ammianus Marcellinus refert, Iuliani Augusti, qui res in Gallia gessit, Comes, ac suorum temporum scriptor. Hæc Paulus Æmilius libr. 8. qui & Saliorum meminit paulò post in Caroli Pulchri vita. idem in lib. 2. sub Carolo Magno tradit, Salios Francos initio dictos fuisse à Sala flumine, qui prope Albim labitur. Locus Marcellini est lib. 17. Quibus, inquit, paratis petit primos omnium Francos, eos videlicet, quos consuetudo Salios appellauit, ausos olim in Romano solo apud Toxiandriam locum habitacula sibi sigere prælicenter. Beatus Rhenanus lib. 2. Germanicarum, leges aliquot Francorum refert, & inquit, ipsi Franci nunc Salicam legem, nunc GombetāGombetam pręferebant. Salici Franci maius priuilegium habebāthabebant. Nam hi solidum duo decim denariorum pro multa soluebant. Si Frisius, aut Saxo offendisset Salicum Francum quadraginta denariorum solido multabatur. hactenus Rhenanus. Ioannes Ferrarius in lege 2. ff. de regu. iuris. Legem Salicam ex eo dictam existimat, quod Pharamondus Salicus eam tulerit. Pharamondum verò Salicum appellat ex eo, quòd Francis, qui Salij dicti fuerunt, iussa dederit. Eandem interpretationem probat Carolus Molinæus in consue. Parisi. titulo primo §. 26. Rursus & Beatus Rhenanus libro 1. rerum Germanicarum Claudiani locum, Stiliconem effusè laudantis exponens ex prima panegyri.

Rhenum́Rhenumque minacem

Cornibus infractis adeo mitescere cogis.

Vt Salius iam rura colat.

Inquit, à Poeta Sali nomine Francum intelligi ex Ammiano Marcellino, licet in vulgatis codicibus pro Salius, Sueuus indoctè substitutus fuerit. & addit: Vna sanè præstans Francorum natio Salingos à Sala fluuio se nuncupârunt. Hæc ipse. Sic & Andre. Alcia. lib. 2. dispunct. cap. 22. legem Salicam dictam esse scribit à Salijs, qui & Franci fuerũtfuerunt. vnde & Sidonius Apollinaris. Salius pede, falce Gelonus.

Ex quibus ipse censeo, legem Salicam dictam fuisse à Salijs, quos itidem opinor Francorum fuisse nationem, & gentẽgentem quandam apud eos nobilitate, prudentia, & virtute præstantiorem cæteris Franconiæ populis. Legis etiam Salicæ mentio fit in cap. 1. de filijs natis ex matri. |

p. 8

ad Morganat. contracto. Quamobrem etsi de lege Salica, quæ fœminas à regni successione exclusit, latè & optimè disputauerit Pyrrhus post Aurelianenses consuetudines, eius tamen originem visus est ignorasse, etiam si cautè de eius initio dixerit, Pharamondum prius accitis procerib. nec citra maturum cōsiliumconsilium Salicam legem tulisse, vt ab optimis legibus sanctissima regni auspicia captaret: quam vel à sale, rectaq́;recetaque ratione, vel à Salica terra, vel à Salijs Sacerdotibus, id est, à genero sis, sapientibusq́;sapientibusque viris conditam, vel vndecunque libet Salicam veteres, & nos eorum legib. adscripti, nominamus. Sic & Guaguinus libr. 1. scribit Pharamundum quatuor ex Sycambris spectatos proceres selegisse, qui populo legẽlegem ferrent: Vsugastum, LosogastũLosogastum, Sologastum, & VilogastũVilogastum, eosdemq́;eosdemque legẽlegem tulisse, cōmunicommuni gentis & procerum authoritate fretos: eamq́;eamque à Pharamundo promulgatam à loco, vbi condita fuit, dictam fuisse Salicam.

Octaua conclusio. In Castellana Republica tota ciuilis potestas, & iurisdictio penes ipsum solum Regem est, ab eoq́ue deriuatur in alios.

9

*Hoc planè cuilibet manifestum erit, si diligenti vsus collectione perceperit ex ꝓximèproximè traditis, ciuilem potestatem, & iurisdictionem, quæ iure ipso naturali, & gentium penes Rempublicam, id est, apud ipsam populorũpopulorum & hominum societatem existit: in hoc regni Castellani principatu, vel expresso, vel tacito Reipublicæ totius consensu ab initio electione, deinde obseruatissima ab octingẽtisoctingentis annis cōsuetudineconsuetudine gentilitiæ successionis, ac primo genij iure translatam esse. Sed & legibus Regijs hæc eadẽeadem cōclusioconclusio constat, videlicet. l. 2. 5. 6. 7. & 8. titu. 1. parti. 2. l. 18. titulo 4. l. 18, 19. & 20. titulo 23. partic. 3. rursus l. 9. titulo 4. eadem partic. l. 4. titulo primo, libro 2. l. 1. tit. 1. libr. 3. ordinat. Iure autem communi RomanorũRomanorum, idem apparet authoritate l. 1. ff. de constit. princip. & his omnibus, quæ ad probationem tertiæ conclusionis tradidimus. Tandem multa hoc in loco missa faciam, vel ex eo, quod cōstitutissimumconstitutissimum sit, quid hac in parte asseuerauimus: cum eius rei causa prænotatas cōclusionesconclusiones hoc in capite instruxerimus. Sed & hanc conclusionem multis comprobat, & diligentissimè extendit Petrus Nunius Aduendanius in tracta. de mandatis regijs exequendis. capit. 1. Primum ex his deducitur adeò esse certum, totātotam ciuilem potestatẽpotestatem & iurisdictionem apud Regem esse, ab eoq́ue in singulis totius regni ciuitatibus, villis, castris & oppidis exercendam fore, vt qui dixerit, se iurisdictionẽiurisdictionem aliquam habere aliquo in loco, ciuitate, vel villa exercendam, id planè optimè probare debeat, si velit obtinere: alioqui succumbet ex sola præsumptione iuris, quæ Regi omninò suffragatur: quemadmodum probatur l. 4. titul. 1. libr. 2. l. 1. titu. 1. & l. vltim. titul. 13. lib. 3. ordinat. l. 2. & 3. titul. 1. partic. 2. capitul. 1. & ibi Bald. quæ sint regalia. text. in Authen. de defensorib. ciuita. l. deprecatio. ff. ad legem Rhod. de iact. notant Ioa. Lup. in c. per vestras. de donati. inter virum & vxorem. 2. notabi. §. 1. nu. 43. Roderic. Suares alleg. 7. col. 2. tex. optimus in c. cùm personæ. de priuil. num. 6. Bald. in titu. de pace Constant. in princip. col. 6. Matth. Afflict. in consti. Neapolitanis. q. 6. præludiorum. Idem post Iserni. inibi quæst. 3. nos item id probauimus in reg. possessor. §. 3. statim citando.

Secundò hinc apparet, posse in his castellæ regnis iurisdictionem alicui Nobili competere, & ab eo in aliquo territorio, aut villa, vel oppido exerceri speciali iure, priuilegij, videlicet à principe concessi, vel præscriptionis, iuxta leges Regias vim, & authoritatẽauthoritatem obtinentis. Etenim de iurisdictione, quod ea possit vsucapione, & præscriptione adquiri, nos latè probauimus in relectione reg. possessor. de regul. iuris in 6. 2. parte. §. 3. vbi ostendimus, posse iurisdictionem simplicem, merum & mistum ImperiũImperium præscriptione adquiri, etiāetiam lege Regia: modò semper excepta sit apud RegẽRegem suprema illa iurisdictio, quæ verè Regia est, & ad RegẽRegem querelas & appellantium causas, vt ad summú principem defert. Hæc siquidem præscriptio cùm à Regia lege vim capiat, ipsius itidem cōsensuconsensu principis, saltem tacito, iurisdictionem tribuit: idcirco & hæc iurisdictio pręscriptione adquisita ab ipso Rege deriuatur. Tertiò deducitur inde, posse à Rege speciali priuilegio, & tit. iurisdictionem, merum ac mistum Imperium alicui concedi in aliqua ciuitate, villa vel oppido aut territorio exercendum. Quod multis constat, & maximè in legibus Regijs, quæ ad huius octauæ cōclusionisconclusionis probationem fuêre adductæ. Cuius equidem rei indagandæ causa subijciam aliquot conclusiones, quas aptissimè præcedentib. conuenire non temerè sum opinatus.

Nona conclusio. CōcessoConcesso castro, territorium & iurisdictio, quæ castro annexa sub dominio disponentis erant tempore concessionis, data itidem censetur. Huius opinionis authores sunt Bald. in cap. 1. de capita. qui curi. vendi. col. 3. & col. vltim. idem in l. cum multa. C. de bonis, quę

10

*liber. & in l. 1. §. in initio. colu. 1. vbi Bar. in §. cum vrbem. ff. de officio Præf. vrb. Ancha. in reg. accessorium. de reg. iur. in 6. in fine. 3. q. principal. Corset. in tractat. de excell. Regis. quæstio. 5. Paulus Castrens. consilio 406. colum. 2. libro 2. Bartolus in l. inter eos. ff. de acquirendo rerum dom. sensit. Innocentius in capitu. cùm ad sedem. de restitu. spoliat. & in capit. ex literis. de iure patron. vbi Hostien. Ioan. And. & alij ex ea decisione idem videntur collegisse. Est ad hoc tex. elegans in dicto § cùm vrbem. Nam etiam si inibi tractetur de simplici commissione iurisdictionis facta ob vtilitatem publicam, & ad Reipublicæ regimen: omnium tamen consensu idem traditur in concessione, quæ à prin|

p. 9

cipe fit, priuilegij, venditionis, aut beneficij titulo, propter eandem rationẽrationem ex eo deductam, quòd hæc omnia Castro adhærent, & accessoria sunt. Idem probant Roder. Suares in d. allegat. 7. colum. 3. & 4. Carol. Molinæ. in consuet. Parisi. titul. 1. §. 1. gloss. 5. nume. 47. Paul. Parisien. consilio 9. libro 1. numero 16. ex quibus ipse opinor hanc esse communem opinionem: quæ obtinet, & in hunc sensum, vt etiāetiam merũmerum, ac mistum ImperiũImperium ex ceptis Regalibus in hanc concessionem veniant. Quemadmodum in specie tenent Bart. in d. §. cùm vrbẽvrbem. idem in l. si quando. in prima. C. de bonis vacant. lib. 10. Bald. in dict. l. cum multa. Carol. Molinæ. & Parisien. ac Roderic. Suares paulò antè citati: imò & omnes, quibus hæc nona conclusio placet, ad extensionem istam optimè possunt adduci. sed & Feli. in ca. quod sedes. de offic. ordi. hoc ipsum sequitur. notant Doctor. in l. vlti. ff. de constitu. princip. maximè Bald. & Alberic. Oldra. consil. 252. Ludouic. Roman. consil. 444. multi quos refert, & sequitur Alexander in l. 1. numero 33. ff. de iurisdictione omnium iudicum. Nec oberunt huic conclusioni, quæ solent adduci de iurisdictionis concessione: nam vt in hac disputatione congrua fiat distinctio, & tollantur multa, quæ solent eam difficilem reddere, sequentem exponam cōclusionemconclusionem, illud præmittens, iurisdictionem, & mistum Imperium alicui ciuitati, Castro, vel oppido adhærere, non tantùm cùm ea exercenda sunt ab ipsomet populo, seu à magistratibus eiusdem: sed & cùm iurisdictio, merũmerum & mixtum Imperium saltẽsaltem materialiter & passiuè ciuitati accessoria sunt ibidem ab alio exercenda, vt ipsius loci domino, & principe immediato, qui illius populi, & cōmunitatiscommunitatis nomine Imperio, & iurisdictione, vtitur. Quasi secus sit dicendum, quoties alicui castro iurisdictio plena passiuè accessoria est, vt alterius communitatis membro, cui castrum illud subditur, vt capiti, & à quo regitur ac gubernatur. Quod ipse censeo Bart. sensisse in d. l. inter. ff. de acquiren. rerum domi. simul & in l. 1. ad finem. ff. de iurisdictio. omnium iudic. Caro. Molinæus in dict. glo. 5. num. 45. & 48. Sic sanè vulgò dicimus, hoc castrum habet iurisdictionem, cùm nulli communitati, aut ciuitati subitum est, quò ad primāprimam causarum criminalium, & ciuilium cognitionem: tametsi hæc ipsa iurisdictio exercẽdaexercenda sit per Regium præfectũpræfectum, aut sanè per aliquem nobilem, Ducem, Comitem, aut Marchionem, qui eiusdẽeiusdem loci dominus sit.

Decima conclusio. Concesso castro, cui nulla adhæret iurisdictio, nec merum, nec mistum Imperium (quia quantum ad hæc ciuitati, villæ: vel comitatui subijcitur) non censetur vlla translata iurisdictio, etiam si princeps, qui concedit, eam, vt princeps alio qui habeat ibidem. Hanc assertionem probamus ex eo, quod iurisdictio hæc in specie minimè adhæreat rei concessæ, nec ei accessoria sit: atq;atque ideò manet hoc castrum, sub iurisdictione illius ciuitatis, cui prius adhærebat: censeturq́;censeturque quantum ad proprietatem absq;absque iurisdictione concessum. Qua ratione, qui obtinet CastrũCastrum intra fines, & limites alicuius ciuitatis territorium habentis, nisi probet à principe, expressim sibi fuisse illius castri iurisdictionem cōcessamconcessam, nequaquam, quò ad eam obtinebit, sed erit castri dominus, quo ad proprietatem: cùm nihil habeat commune proprietas prædiorum cum iurisdictione: sicuti ipse tradidi in regul. peccatum. de regul. iur. libr. 6. 2. parte. §. 9. nume. 8. ex Socino consil. 15. & consi. 95. col. 4. libr. 3. & eodem in l. 1. nu. 27. ff. de acquiren. possessio. l. 10. titulo 29. parti. 2. l. 4. 5. & 9. titulo 28. parti 3. Denique in specie hanc decimam conclusionem deduximus ex Bald. in l. à procuratore. C. mandat. & in rubri. ff. de rer. diuisi. colum. 3. & in capit. vnico. §. vlt. quib. mod. feud. ami. & ibi Aluarot. eodem. Bal. consilio 238. libro quarto. Oldrad. consil. 176. Roman. consilio 444. Bartolus in consilio 39. & in l. 1. ad finem atq;atque ibidem Curtio Iuniore. col. vlt. ff. de iurisdictione omni. iud. qui asserit, hanc opinionem cōmunemcommunem esse, quam etiam sensêre Iason consil. 146. lib. 2. in quinto fundamento secundæ partis. Bald. in capitu. 1. de capit. qui curi. vendi. & in capitul. 1. numero 2. de feudo Marchiæ. Gulielm. Bene. in capitu. Raynutius. de testament. verbo. & vxorem nomine Adelasiam. 2. decisione. numero 307. Carolus Molinæus in d. gl. 5. nu. 45.

Qua ratione in huiusmodi specie, vt transferatur iurisdictio, necessarium est, eam speciali concessione transferri, sicuti omnib. præcitatis visum est Imò quibusdam placuit in facto, & hypothesi huius decimæ conclusionis, concessa iurisdictione expressim, simplicem tantùm iurisdictionem, non merum, nec mistum Imperium, concessam censeri. Huius sententiæ ex iunioribus author est Carolus Molinæus in dict. gl. 5. numero 48. ex eo, quòd in generali mandato, ac multò fortius in noua, ac perpetua cōcessioneconcessione in proprietatem non venit merum, nec mistum ImperiũImperium, nisi expressim, & specialiter dicatur. l. 1. in princ. ff. de offic. eius, cui manda. est iurisd. igitur etiāetiam concessa iurisdictione, non venit in concessionem merum, nec mistum Imperium. Huic opinioni suffragatur, quòd concesso castro cum iurisdictione, nōnon cẽsenturcensentur concessa merum, nec mistum Imperium, quemadmodum ex rationibus præmissis, & alijs. adnotârunt Iason nume. 10. & Curt. Iun. numero 40. in l. Imperium. ff. de iurisd. omnium iud. His accedit, quòd simpliciter cōcessaconcessa iurisdictione, non venit in cōcessionemconcessionem merum, nec mistum Imperium secundùm Salycet. in l. placet. colu. 12. C. de peda. iud. Baldus in cap. quarto. colu. penultima de iudic. Angel. in dict. l. Imperium. col. 2. quorum opinio communis est: vt testatur |

p. 10

Curt. Iunior. in dict. l. Imperium. nume. 42. & idem in l. 1. ff. de offic. eius, cui manda. est iurisdict. nu. 53. quo in loco omnium latissimè disputat hanc quæstionem Alex. nu. 66.

Ipse verò multis authorum allegationibus prætermissis, ne longiùs quàm initio cōstitueramconstitueram, progrediatur huius controuersiæ resolutio, ac pręsertim ex eo, quod apud Alexandrum & Iasonem satis obuiæ sint vtriusque partis rationes, vtar breui quadāquadam distinctione specierum, quò apertiùs constet, quonāquonam in sensu, quæ modò adduximus, fuerint accipienda.

Primùm etenim, cùm in specie, & casu decimæ conclusionis à principe concessio fit alicuius Castri, cuius iurisdictio passiua penès ipsum principem concedentem actiuè residet, ac manet saltem ad liberam eius dispositionem: quia princeps summus est, adhæret tamen alicui comitatui, vel ciuitati, à quibus non sine eorum aliqua læsione minimè potest segregari, tunc sanè non censetur iurisdictio concessa concesso castro, nisi specialiter transferatur. At de mero Imperio concessa iurisdictione & de misto controuertitur Iasone, Curtio Iuniore, & Carolo Molinæo negantibus, merum aut mistũmistum Imperium transferri: nos obseruanda esse censemus verba concessionis, vt inde possit deprehendi voluntas principis concedentis. probat hoc text. celebris in l. 2. titulo 9. lib. quinto. ordi. Etenim si is omnimo dam iurisdictionem concessit, merum, ac mistum Imperium concessisse videbitur. gl. insignis in Clemen. vnica. de foro competen. verb. omnimodam, quam multi faciunt Panormitan. & Imola ibi post alios. Felin. in dict. capitul. quod sedem. de offic. ordina. Idem Felin. in capitu. conquestus. de foro competen. Iason in dict. l. Imperium. nume. 12. Et plerique alij existimantes idem esse respondendum, vbi similibus verbis princeps vsus fuerit. quod explicat Paulus Parisien. in dict. consilio 9. libro primo. At vbi similiter castrum cum iurisdictione concessum fit in eadem specie, & casu decimæ conclusionis, nihilominùs mihi probabilius est, & merum, ac mistum imperium concessum esse, quod materia subiecta aliquantulum dictat, & tenent Felinus in dict. capitul. quod sedem. Deci. in capitul. licet causam. de probation. colum. prima pract. Ferar. in actione confessoria pro seruitute, super verbo, Plenam, tametsi res ista sit maximè dubia propter illud præiudicium, quod fit ciuitati, vel comitatui, cui castrum adhæret, vel accedebat antè concessionem. cui rationi rursus oberunt authoritates, quas de commissa simpliciter iurisdictione paulò post adducemus.

Secundò, vbi conceditur cum iurisdictione castrum, cui principaliter adhæret iurisdictio plena cum mero, & misto Imperio, sicuti proposita est nonæ conclusionis hypothesis, planè merum, & mistum Imperium ex illa simplici cōcessioneconcessione iurisdictionis trāsferunturtransferentur. Quemadmodum constat ex his Authoribus, quorum in dicta nona conclusione meminimus: qui ita eandem sententiam tenuêre, maximè Oldrad. Roma. Alexand. Alberic. & alij, de quibus Iason in d. l. Imperium. nu. 11. inquit, omnes hanc in sententiam cōsensisseconsensisse, nec refragantur Curti. Iunior in d. l. Imperium. & Carol. Molinæ. in d. gl. 5. imò palàm hoc ipsum fateri videntur.

Tertiò, constat hoc idem respondendũrespondendum esse, cùm concessio à principe fit alicuius castri, cui iurisdictio, merum & mistum Imperium adhærent, iuxta nonam conclusionẽconclusionem. Nam & tunc omnia hæc in concessionẽconcessionem venire ibidẽibidem probauimus.

Quartò, & regulariter, cōcessaconcessa iurisdictione etiam absque concessione castri, & alicui commissa, itidẽitidem merum, & mistũmistum Imperium in eandẽeandem concessionẽconcessionem & cōmissionemcommissionem venire, ex eo ꝙquod cōcessioconcessio iurisdictionis fauorabilis sit. l. 3. §. vlti. ff. de offi. præf. & ibi Bal. cōstanterconstanter asseueramus frequentiori Authorum, & interpretum consensu receptũreceptum esse: modò non subsit aliqua ratio, quę strictam suadeat interpretationem, hoc et .n. probatur ex Auth. de defenso. ciuit. §. iusiurandi. iuncta gl. colla. 3. glo. cōmunitercommuniter recepta, & ibi Bar. 3. q. in d. l. ImperiũImperium. Sic sanè hanc opinionem tenent Abb. in dict. capi. quod sedem. Alexand. in consilio 35. lib. 4. idem in l. 1. ff. de offici. eius cui manda. est iurisdict. nu. 66. & est communis opinio, sicuti asseuerant eam sequuti Dec. in d. l. Imperium. num. 27. Alciat. in d. c. quod sedem. num. 38. idem sensim fatetur Iason in d. l. Imperium. num. 12. & sequ. Eandem sententiam sequitur Deci. in c. licet causam. de proba. col. 1. tametsi Iason, contrariam defendere conetur, & asserant communem esse Curti. Iunior in dict. l. Imperium. nume. 42. idem in l. 1. ff. de offic. eius cui manda. est iurisdict. nume. 53. quem omninò legito. nu. 50. aduersus Baldum in capit. 4. de iudic. col. 2. extat & de concessione iurisdictionis optima Boerij decisio. 227. quæ multa hoc in tractatu cōpendiocompendio quodam exponit.

Iurisdictio alicuius Castri à principe concessa, an in nouos incolas, & in eiusdem oppidi augmento exerceri possit?

CAPVT II.

CONCEDIT frequenter princeps alicui Nobili aut Communitati iurisdictionem, in aliquo Castro, vel oppido exercendam: post eam verò cōcessionemconcessionem ipsius oppidi incolæ augentur constructis ad habitationem ædificijs: quæritur non temerè, an noui incolæ eiusdem iurisdictionis sint, cuius

1

*& veteres iure Regiæ concessionis censentur? Extat hac de re Bal. sententia in l. cùm fundus. de legat. 2. ita enim inquit, & est argumentum, quod si Imperator exemit Castrum, & illud castrum posteà crescat, & efficiatur ciuitas, quod totum hoc sit exemptum. Hæc Baldus, quem sequuti sunt Cuman. ibi, & Mart. Laudensis in tracta de Castellanis conclusio. 32. Qui Potissimum authoritatem habent à Iurisconsulti responso in dicta l. cùm fundus. Cùm fundus, inquit Labeo, nominatim legatus est, si quid ei post testamentum factũfactum adiectum sit, id quoq;quoque legato cedit, etiam si illa verba adiecta nōnon sint, qui meus erit: si modò testator eam partem non separatim possedit, sed vniuersitati prioris fundi adiunxit. Hactenùs Iurisconsultus.

Cæterùm, ni fallor, Baldi opinio ita erit accipienda: vt obtineat, quoties concessio iurisdictionis, aut exemptio villæ vel castri, facta fuerit sub nomine ipsius castri & vniuersitatis, nullis constitutis limitibus, tunc siquidem noui ciues, nouæ ad habitationem domus veteribus sub eodẽeodem vniuersitatis nomine accedunt. l. peculium, in princ. ff. de leg. 2. l. si ex toto. in princ. & in l. quod in rerum. §. 2. l. grege legato. & l. sequent. ff. de lega. 1. Grege, in quit, legato, & quæ postea accedunt, ad legatarium pertinent. Quod si exemptio villæ, aut concessio iurisdictionis fiat certis expressim diffinitis, aut constitutis limitibus: tunc quicquid extra limites illos, villæ, castro veteribusq́;veteribusque ciuib. accederet, non esset eiusdem iurisdictionis, vel exemptionis censendum: sicuti deducitur ex l. in agris. ff. de acquir. rerum dominio. l. nōnon modus. C. de seruitu. & ibi Bald. notatur in l. serui electione. §. vlt. ff. de lega. 1. gl. in l. egi. §. vlt. ff. de exceptio. rei iudic. traditq;traditque ad hanc cōclusionemconclusionem multa Albertus Brunus in tract. de augmen. & diminut. in 6. conclusione principali. Quibus mirè concinit, quod Bart. scribit in l. Iulianus. §. si Titius. ff. de actio. empt.

Hinc planè deducitur, quòd si in specie per Baldum proposita in d. l. cùm fundus. princeps vel eximeret villam, aut iurisdictionem in ea concederet alicui certis quibusdam limitibus constitutis, non posset illa villa, aut castrum augeri nouis constructis domibus, ac nouis incolis saltem cum eiusdem exemptionis, aut iurisdictionis iure vltra limites specialiter designatos, etiam si extra eosdẽeosdem limites iurisdictio esset propria ipsiusmet principis concedentis, eiq́;eique soli præiudicium ex augmento, & extensione fieret. Nam deficeret ipsius principis consensus ad eam iurisdictionem concedendāconcedendam vltra limites, ab ipso nominatim circumscriptos.

Eadem ratione constat interpretatio conueniens admodũadmodum Iurisconsulti responso in d. l. cùm fundus. Etenim si testator legauerit fundum certis constitutis limitibus, & post testamentum eidem fundo testator partem aliquam, aut alterum fundum adiecerit, nōnon veniet hæc adiectio in legatum, vltra limites ab ipso testatore constitutos. Quod coadiuuari videtur ex d. l. serui electione. §. vlt. iuncta glo. ibidem in principio glos. magnæ. vbi si quis legauerit fundum, qui communis est, censetur tantùm fundi. partem legasse, quæ propria erat tempore testamenti nōnon solidum fundum, etiam si post testamentum, alteram fundi partem redemerit. Quæ quidem decisiones dubiæ profectò sunt propter d. l. cùm fundus. & l. quod in rerum. ac deinde ob egregiam sententiam Angeli Perusini. is enim scribit in Authent. de æqualit. dot. §. aliud. colla. 8. & in l. item si fundi. §. huic. ff. de vsufruct. quod si princeps in aliqua villa, & castro, ac eius territorio iurisdictionem concesserit, ac demum ipse princeps territorium illud augeat, & extendat, cōpetitcompetit iure, ac titulo concessionis iurisdictio in id augmentum. Cui opinioni suffragatur dict. l. cùm fundus. & prærereà l. etiam. C. de iur. dot. text. item in d. §. aliud. Sic Angeli opinionem sequuti sunt Ias. in l. 1. nu. 15. & 16. ff. de iurisd. om. iud. & Alber. Brunus in tract. de augmen. & dimin. in 9. & 17. conclusionibus. Idcircò cùm hæc Ang. opinio vera sit, oportet rem istam distinctiùs examinare, vt quid in praxi magis sit conducibile, euidentiùs constet, expositis quibusdam assertionibus ad quæstionis examen.

Primò, si quidem obseruandum erit, exemptionem, aut concessam iurisdictionem in proposita specie quo ad augmentum obtinere, quoties princeps, qui certis constitutis limitibus castrum exemit, aut iurisdictionem in eo concessit, pateretur tacitè, vel expressè illius castri incolas, & habitationes augeri vltra limites |

p. 12

præfinitos ea in parte, quæ iurisdictioni ipsius principis immediatè alio qui suberat. Hoc probatur ex Angeli decisione, & quia ipsius tantùm principis præiudicium tractatur. Quòd si alterius minimè, nec tacitè nec expressè consentientis præiudicium versaretur, tunc dubio procul iurisdictio, aut exemptio vltra fines ab homine constitutos in præiudicium alterius nequaquam obtineret, nec exerceri posset. Sic sanè colligitur ex ratione, quam Doct. tradidêre ad decisionem pontificiam. c. quia circa. de priuile. notant Rom. in l. damni. §. si is qui ædes. ff. de damno infect. Albertus Brunus de augmen. & dimin. conclusione 9. ver. prædicta conclusio. Ange. in l. si seruitus. in princ. pen. col. ff. de seru. vrb. præd.

Secundò ipse arbitror ad verāveram interpretationem d. l. cùm fundus. & l. serui electione. §. vlt. l. si ita. ff. de aur. & argen. leg. parùm referre, aut certè

2

*nihil, quòd in ipso legato, vel testamento testator vsus fuerit pronomine, meum: ad hunc effectum, vt legatum intelligatur secundum tempus testamenti, vel tempus mortis. idem enim est in vtroq;vtroque casu. Quemadmodum satis constat ex l. vlti. §. 1. ff. de legat. 2. l. nomen. §. 1. ff. de leg. 3. l. Aurelius. §. 1. & 2. l. vlti. in fin. ff. de liber. lega. in quibus deniq;denique responsis non est appositum pronomen, meum: & tamen intelligitur, ac restringitur dispositio ad existentia tempore præsenti. Huius opinionis authores habeo Cuma. Alex. col. 2. Vincen. Hercula. col. 6. in d. l. serui electione. §. vlti. Caro. Moli. in consue. Pari. tit. 1. §. 1. glo. 5. num. 18. Quamuis in hoc maximam constituant differentiam & vim. gl. Bart. Imol. Paul. Soci. conclus. 3. & Ripa. conclus. 1. in d. l. serui electione. §. vlti. Bart. in l. seruum filij. num. 3. & ibi Bal. & Ang. ff. de leg. 1. in prin. nam pronomẽpronomen hoc meum: adiectum rei legatæ non videtur eidem apponi causa restrictionis, sed causa demonstrationis: ideóq;ideóque non oberit huic assertioni responsum iurisconsulti in l. si ita. ff. de aur. & arg. lega. Quod Paulus Castren. mihi visus est sentire in l. si ex toto. num. 5. ff. de leg. 1. quamuis non omninò excludat præfatam differentiam, quam Bart. & alij constituerunt, vbi fit legatũlegatum rei, quę cōmuniscommunis est testatori, & alteri.

Tertiò est omninò adnotandum, non esse hac in re quò ad propriam dispositionis cognitionem discrimen aliquod constituendum, an testator legauerit partem fundi, vel totum fundum. Nam absque vlla differentia venit in legatum id, quod rei legatæ accesserit: aut non magis venit, si legetur totus fundus quam si legetur pars fundi. Hoc ipsum probatur ex ratione vera dicta lege cùm fundus. & l. si ex toto. l. quod in rerum. §. 2. ac in specie ita voluêre Cuman. & Vincen. Herculan. in dicta l. serui election. §. vlti. atq;atque ibidem ex iunioribus Gulielmus Pontanus, Baldus in d. l. si ex toto. Carolus Molinæus in dicto num. 18. sensit Bartol. in dicta l. cùm fundus. etiam si differentiam ex legatione partis, vel totius fundi, aut simpliciter pronunciata cōstituerintconstituerint Iacob. Aren. Bartol. Paul. Angel. Alexan. Socin. & Ripa. post glos. in dicto §. vlti. idem Bartol. Paul. Castren. Imola & alij in d. l. si ex toto. Albertus Brunus in tract. de augmento & diminutione. 15. conclusio. 5. limitatio. Quorum opinio Communis est, nulla tamen certa ratione, aut authoritate efficacior, quàm quod pluribus placuerit

Quartò, prænotatis accedit, quòd si quis totius fundi dominus eum ita legauerit, vt simpliciter fundum vel totum expressim leget, etiam adiecta distinctione, meum: venit in id legatum, quod tempore mortis testatoris fuerit rei legatæ per testatorem adiectum. Hæc verò conclusio Communis est: omnes siquidem in dict. l. serui electione. §. vlt. eam probant, ex his, quæ inibi traduntur, atque in specie Ripa conclusi. 3. eam fatetur esse communem, quam etiam notant Paul. Castren. in d. l. si ex toto. Ant. Rubeus consil. 95. colum. vlti. præmittunt omnes quibus placent ea discrimina, quæ proximis conclusionibus ipse improbaui.

Quintò, si quis habens partem fundi cum alio communis pro indiuiso, partem, vel fundum simpliciter legauerit non adscripto pronomine, meum: veniet itidem in legatum, quòd rei

3

*legatæ accesserit & tempore mortis adiectum fuerat à testatore. quod ex dicta l. cùm fundus. satis constat, & præmittitur à gloss. & omnibus in d. l. serui electione. §. vlti. vbi Ripa. nume. 10. eam asserit Communem esse opinionem, qui eandem sequitur. idem tenet Paul. Castren. in d. l. si ex toto. quin & omnes paulò ante in prænotatis conclusionibus citati idem palam probârunt, etenim hi, qui nihil tribuunt pronomini, meum: rursus & hi, qui aliquid ei tribuendum esse censent, item hi qui differentiam constituerunt inter totum, & partem, idipsum, quòd hac in conclusione asseueramus, concedere videntur: cùm conclusionem de parte fundi legata, quam gloss. prosequitur, ita accipiant, vt eam videantur intelligere, vbi apponitur pronomen, meum. nam & gloss. quam hi sequuntur, ita id intellexit. Sic sanè Carolus Molinæus & alij idem sequuntur, & probant.

Sexta igitur in eundem scopum sit conclusio. Testatore, qui rem communem pro indiuiso habet, eam simpliciter legante, etiam adiecto pronomine, meum, venit in id legatum, quod post testamentum ab ipsis dominis fuerit rei legatæ adiectum ex altero fundo, vel ex parte socij redempta. Hoc probatur ex Iurisconsulto in dict. l. cùm fundus, notat expressim Cuma. Vincenti. & Pontanus in d. l. serui electione. §. vlti. Carol. Molin. in d. nu. 18. hoc sensit Cynus in d. l. si ex toto. Sicuti eum referunt Alexan. & alij in d. §. vlt. tametsi in hac specie, vbi est adiectum pronomen, meum: & pars sensim legata |

p. 13

censetur, teneant nōnon venire in legatũlegatum id, quod rei legatæ accesserit post testamentum, adiectumq́;adiectumque fuerit à testatore, Bart. & alij quos citaui ad differentiam totius, & partis, in vers. 3. Nihilominùs Bart. in d. l. cùm fundus. huic sextæ conclusioni patrocinari, & fauere videtur. tametsi Alexand. in d. §. vltim, existimet, nihil differre hanc sententiam Cumani ab opinio. Bartol. & aliorum, qui distinxerunt inter legatum totius fundi, & legatum partis eiusdem: cùm verè quoad hoc augmentum accessorium optimè differat.

Septimò: quoties testator, qui dimidiam fundi partem habet pro indiuiso, fundum simpliciter, aut eius partem expressè legauerit, etiam non adiecto pronomine, meum, non venit in legatum altera dimidia pars post testamentum à socio redempta. Pars etenim hæc redempta æquè principalis est, nec alteri est accessoria: idcircò cessat ratio iurisconsulti in dicta l. cùm fundus. Quam ob rem hanc conclusionem tenent Cumanus, Vincenti. Herculanus, & Gulielmus Pontanus in dicta l. serui electione. §. vltim. atq;atque ibi Alexand. dum Cumanum sequitur. probaturq́;probaturque ex Bartol. decisione in dicta l. cùm fundus. & ex his, quæ traduntur ab his, qui præscriptas differentias excludunt, & in eo discrimen constituerunt, quòd accedat aliquid fundo accessoriè, vel ęquè principale. Sed nihilominus, vbi pronomen, meum: non fuerit appositum, etiam in specie huius cōclusionisconclusionis: Contrarium verum esse censent glossa & Doctores, vt fatetur Ripa eos sequutus numer. 10. in dicta l. serui electione. §. vltim. quorum sentẽtiasententia fortassis obtinebit ea ex causa, quòd frequentiori Doctorum consensu sit recepta.

Octaua constat ad hæc conclusio. Quoties Testator fundum habens Communem pro indiuiso, & æquis portionibus fundum, vel eius partem propriam legauerit, adiecto pro nomine,

4

*meum: non venit in legatum altera pars à testatore post testamentum redempta. Sic sanè censet in dicto §. vlt. Accursius, quem sequuntur alij communiter: vti fatentur Socin. Ripa & Iason. Sed ipse Cuma. & qui eiusdem opinionis fuêre hanc opinionem admittunt in rationis adsignatione à gloss. discedentes. cùm Accursius, & sequaces hoc adnotauerint ex l. si ita ff. de auro, & arg. leg. verum. contrariam sententiam veriorem esse existimârunt Iason, & Zasius in d. §. vlti. Carol. Molinæus in d. numer. 18. qui pro se citat Alex. in d. §. vltim. à quo ipse nōnon potui hoc deducere. Ad l. si ita. respondetur, quod mihi adiectio facta fuit à testatore in diuersis rebus, non ipsis rebus legatis: quasi in d. l. si ita. & eius specie adiectio facta fuerit testatori, non autem rei legatæ.

Nona hinc exponitur conclusio. Adiectio à testatore facta post testamentum, regulariter non cedit legatario, siue ad scriptum sit pronomen, meum: siue id omissum fuerit, quoties ea fit in diuersis rebus ab ipsis legatis: non autem ipsimet rei legatæ: sit huius conclusionis exemplũexemplum ex d. l. si ita. ff. de auro & arg. legat. Si ita, inquit Paulus, legatum esset, vestem meam, argentum meum damnas esto dare: id legatum videtur, quòd testamenti tempore fuisset: quia pręsens tempus semper intelligitur, si aliud cōprehensumcomprehensum non sit. Nam cùm dicit vestem meam, argentum meum: hac demonstratione, meum, præsens, nōnon futurum tempus ostenditur. Idem est, & si quis ita legauerit, seruos meos. Hæc iurisconsultus. Siquidem semper intelligitur in dubio res testatoris legata, non aliena: atq;atque ita quoties quis legat seruos, idẽidem est ac si diceret: seruos meos lego: cùm de seruis proprijs, non de alienis sit legatum intelligendum. igitur iurisconsulti sensus huc pertinet, quòd legatum censeri debeat iuxta tempus testamenti, quod demonstrari videtur adiectione pronominis, meum. Nec per hoc negat idem obtinere, vbi simpliciter facta, & cōceptaconcepta sit testantis dispositio: saltem cùm id constet ex aliorũaliorum iurisconsultorum responsis.

Decimò in hac satis cōtrouersacontrouersa quæstione ad defensionem gl. communiter receptæ in d. §. vlt. iuxta Cumani opinionẽopinionem considero ipsius Cumani verba, dum distinguit: an augmentũaugmentum contingens post testamentum fiat personæ, an rebus, vel rei legatæ, vt priori casu augmentum non cedat legatario, sic tamen posteriori. deinde obseruandum esse censeo, quod idem Cuman. Bart. etiam in d. l. cùm fundus. & omnes fatentur augmentum cedere legatario, quoties accessoriè accedit rei legatæ. d. l. si ex toto. & d. l. cùm fundus. non autem vbi est æquè principale ipsum augmentum. hoc etenim fatentur omnes, qui probant distinctionẽdistinctionem totius à parte, & rursus hi qui eādemeandem differentiam im probârunt: atq;atque his tandem præmissis ipse aliter defenderem gl. in d. §. vlt. item & ipsius Cuman. sententiam: quam, ni fallor, verè ita intelligendam esse opinor: vt intelligit Bart. Soc. in d. §. vlt. vt quoties testator pro indiuiso partem habet fundi legati, tunc pars à socio redempta non augeat legatum: quia pars illa personæ accedit, non rei legatæ, nec per testatorem rei legatæ post testamentũtestamentum adijcitur: idcircò res legata manet in eo statu, quo erat tempore testamenti: quo quidem tempore tantùm fuit legata pars dimidia fundi, cui parti non accedit altera. Quod probatur in d. l. cum fundus. & in l. si ex toto. vbi requiritur, quod post testamentũtestamentum per testatorem, aut per alluuionem aliquid sit rei legatæ additum, per actũactum in quam ipsius testatoris. Igitur si quidquam adiectũadiectum non est rei legatæ, id non venit in legatum, etiam si testatori accesserit. Sic sanè defenditur opinio glos. & Communis ex ipso Cuma. & Soc. in d. §. vlt. 2. cōclusioconclusio. quòd si altera fundi pars pro diuiso |

p. 14

ab aliquo possideretur, eaq́;eaque sit empta à testatore post testamentũtestamentum, remotisq́;remotisque limitibus alteri parti addita, venit profectò in legatum per eam rationem, quæ à iurisconsulto traditur in d. l. cùm fundus. qua ratione ita defendendam esse opinionem Communem arbitramur ex authoritate Cuma. & Soc.

Vndecimò ad huc superest explicare, quid respondendum sit, vbi testator legauerit fundum certis constitutis limitibus, eisq́;eisque nominatis: an

7

*quod eidem fundo per testatorem adiectũadiectum fuerit post testamentũtestamentum, veniat in legatũlegatum fundi. & sanè ipse censeo, & id venire: autoritate iurisconsulti in d. l. cùm fundus. & ex his, quæ superiùs adduximus in initio huius cap. vers. eadem ratione. nec enim refert consignatio limitũlimitum, aut confiniũconfinium quoad decisionem. d. l. cùm fundus. cùm ea fiat causa demonstrationis: c. forus. de verb. sign. non autem restrictionis, nec ampliationis. Nam & quoad d. l. serui electione. §. vlt. itidem non refert, quòd legatum fundi fiat certis cōstitutisconstitutis limitibus: siquidem nihilominùs tantum continetur sub legato ea pars, quæ eo tempore erat testatoris: secundum Alex. Aret. Ias. & alios in d. §. vlt. Bal. in l. cùm alienam. col. vlt. C. de lega. Bald. & Paul. in l. 1. C. qui testa. facer. pos. Hoc ipsum probatur ex Angeli Perusini sentẽtiasententia superiùs adducta in materia, & specie iurisdictionis concessæ, quæ ex prænotatis satis constat, ac comprobatur. Nam si Princeps ipse, cui tantùm, & verè præiudicium ex adiectione fit, territorio alicui cũcum iurisdictione concesso, etiam certis nominatim adscriptis limitibus, partem aliquam addiderit, & in ea censetur addita, concessaq́;concessaque iurisdictio: cùm alteri non fiat ex hoc præiudicium principale. Quam ob rem secus esset respondendũrespondendum, quoties præiudicium alteri inde procederet, ac fieret: tunc etenim minimè posset iurisdictio in augmento exerceri.

Duo decimò ex his apparet, veram esse primam illationem, quāquam hoc in capite cōstituimusconstituimus. Nam cùm ab eodem principe, qui iurisdictionẽiurisdictionem concesserat in castro certis cōstitutisconstitutis limitibus, nōnon fuerit quidquam eidem additũadditum territorio, nec ex eius consensu, saltem tacito: profectò minimè censendum erit, iurisdictionem vltra fines ab initio designatos extendendam fore, etiam vbi ageretur de ipsius tantùm principis præiudicio. Quod si alterius ius ex augmento lædi contingeret: tũctunc nec principis consensus quidquam suffragaretur ad damnum inferendũinferendum illi, cui princeps ipse iure lædere non potest.

Cæterùm præterea, quæ superius de interpretatione testamentorum ad propositam de concessa iurisdictione quæstionẽquæstionem explicuimus, expedit admonere lectorem, an concesso castro, vel concessa vrbe cum iurisdictione à principe sit itidem concessum territorium aliquod, vel tantũtantum possit iurisdictio exerceri ad vsq;vsque ipsius castri (quod aiunt) stillicidia? & sanè vbi ipsi ciuitati, vel castro territorium ad hæret omninò, constat ex præmissa concessione translatũtranslatum esse ius iurisdictionis, meri, & misti imperij in eundem districtum, & territoriũterritorium: quemadmodum traditum à nobis est in c. 1. huius operis, nu. 10. quo in loco etiam multa de hac re, compendio tamen scripsimus, quibus illud modo adijcimus, maximè esse obseruanda ipsius cōcessionisconcessionis, & beneficij, ac priuilegij verba, vt ex his possimus conijcere, quid in ipsam concessionem venerit.

Qua ratione sit intelligenda donationis, concessionis, aut venditionis dispositio ad mensuræ modum concepta.

CAPVT III.

HIS quæ proximè discussimus accedit & illud satis practicis obuiũobuium ad interpretationem earũearum actionum, quibus rerum translatio sit ad mensuræ modum: etenim an vltra mensuram præscriptam, vel intra illam minori in parte actus obtineat, ambigui solet esse iuris, & sanè communiter hac in quæstione receptum est, quòd discrimen constituatur an ex certo corpore, vel certa ex mensura sit

1

*actus discernendus. Nam vbi mensura ponitur, vel eius mentio fit, causa & gratia taxationis, seu restrictionis: vltra mensuram illam minimè locus est actui, nec contractui, nec dispositioni. At si mensuræ mentio fiat causa demonstrationis: vt corpus, quod legatur, donatur, vel transmittitur, notum sit, & certum: tunc |

p. 15

mensura minor, aut maior nihil facit ad legati, vel dispositionis ius. Sic deniq;denique fit, vt si ad mensurāmensuram concepta fuerit dispositio, quia ab eadem mensura cæptum est: mensuræ modus appositus seruandus sit: si verò ad corpus ipsum actus referatur: quia initiũinitium sumit contractus, aut legatũlegatum à corpore, tunc parum referat, an modus mensuræ dictus maior sit, vel minor, l. si seruus legatus. §. qui quinq;quinque. ff. de legat. 1. l. his verbis. §. pater. ff de legat. 3. l. si venditor. in princ. ff. de actio. empt. notant Oldrad. con. 197. Ioan. And. ad Spec. tit. de empt. & venditio. §. sciendum. ad finem. Bal. in rubr. C. de contrahen. emptio. q. 22. tametsi aliquantulum deuius à communi sententia, quam tamen probârunt Ancha. Imo. & Abb. cap. per tuas, de donat. Alber. in l. cùm comprehensum. ff. de contrahen. emp. Iason in l. cunctos populos. col. 1. C. de Summa. Trin. Felin. in c. significante. col. penul. de rescript. text. opt. in l. quidāquidam testamento. ff. de legat. 1. in prin. l. falsa demōstratiodemonstratio. ff. de cond. & demonst. eandẽeandem opinionẽopinionem sequũtursequuntur omnes, quos statim nuncupatim citabimus, idcircò cōmunẽcommunem esse eam opinamur: siquidem ita fatentur Iason. consil. 79. libr. 1. colum. 1. Decius consil 347. colum. 1. idem Dec. latiùs consil. 500. colum. 2. Paulus Parisius consil. 64. num. 31. & consil. seq. libr. 1. Sed quia in exemplis huius distinctionis quandoque erratur, operæ pretium duximus, eam multis expositis casibus longiùs explicare.

Primò etenim illud est præmittendum, quod licet Oldradus loquatur in concessione, ac donatione, eius distinctio pari iure est in contractibus venditionis, in testamentis, & similibus intelligenda. Siquidem ferè omnes Doct. hac in quęstione allegati in venditione, & emptione similiter loquuntur, quamuis Imol. in dict. cap per tuas. dubius sit. & tamen sic in specie responderunt Barbat. in rubr. de emptio. colu. vlt. Fabianus in tractat. de emption. 6. parte in princip. col. 2. quam sententiam communem esse fatentur eam sequuti Socin. Iunior in consil. 42. lib. 2. num. 25, & Paulus Parisius in d. consil. 64. lib. 1. num. 76.

Secundò, ad huius quæstionis praxim constituenda est species in hunc modum cōceptisconceptis verbis: Fundum vendo tibi his certis, ac nomina

2

*tis finibus circunscriptum, qui est decem iugerum, aut vndecim iugerũiugerum: & in hoc quidem casu venditio dicitur facta ex corpore certo, nec restringitur ex mensura: imò venit in venditionem, aut legatum quicquid intra fines præscriptos continetur, licet mensuram decem iugerũiugerum excedat. Qua in specie loquuntur Oldrad. & omnes paulò antè citati, qui eum sequuti sunt, atq;atque item Iason in dict. cons. 79. col. 1. idem Iason in l. si fundum. §. si libertus. ad finem. ff. de legat. 1. Dec. in dict. cons. 347. col 1. Matthæ. Afflict. deci. 68. sensit Bar. in 1. Iulianus. §. si Titius. ff. de actio. empt. Salic. in l. 2. C. de contrahen. empt. Paul. Castren. in l. si duorum. in princip. ff. de action. empt. vbi est ad huius conclusionis probationem text. optim. notat Fabianus in tractat. de emptione. 6. parte principali. col. 6. vers. circa quartum. Socin. Iunior in d. cons. 42. lib. 2. num. 6. Barbat. in rubr. de empt. colum. vl. Alexander cons. 133. lib. 1. numer. 6. & consil. 120. lib. 2. & consil. 8. libr. 4. Capitius decisio. Neapolit. 14. num. 2. quorum opinio dubio procul communis est, quæ etiam probatur in l. qui fundum. ff. de euictionib. Quicquid dixerit gloss. inibi malè illud iurisconsulti responsum intelligens, potiùs in certis coniecturis, quàm re vera, quid in eo tractetur, exponens.

Sed & tertius ab eisdem authoribus deducitur casus parum profectò dubius, cùm in eius diffinitione conueniant omnes hanc quæstionem post Oldradum tractantes, quoties ita concipitur actus, vendo decem iugera fundi Semproniani, etiam si fundi limites nominentur, & distinguantur. Nam vltra mensuram præscriptam nihil venit in venditionem, quamuis intra eosdem limites contineatur. tex. est hac de re in c. per tuas. de donat. quod procedit, etiam si totius fundi limites fuerint appositi, modò facta sit venditio ad mensuram, ab eaq́;eaque cœptum sit: nam illius fundi pars iuxta prædictam mensuram vendita censetur. quemadmodũquemadmodum voluerũtvoluerunt Bart. Soc. cons. 32. lib. 4. & Soc. Iunior in d. consil. 42. nu. 9. Communis etenim opinio solum tractat, quid dicendũdicendum sit, vbi mensuræ fit mentio. At si post mensuram ponuntur fundi limites, casus is omittitur à Doctoribus, qui tamen eadem est ratione discernẽdusdiscernendus, quia ipse actus à mensura incipit secundũsecundum vtrumq;vtrumque Socinum, quibus adstipulatur tex. celebris in l. quòd sæpè. §. sed & si ex doliario. ff. de contra. empt.

Quarta species proponitur, quoties incepit actus à corpore, statimq́;statimque subijcitur mensæ modus, post quem ponuntur corporis limites, & confinia, in hunc sanè modum, vendo fundũfundum Sempronianum decem iugerum his diffinitum, ac distinctũdistinctum limitibus. Nam in hoc venditionem factam ad corpus, non ad mensuram, asserunt expressim latè hac de re disputantes Carolus Ruinus in consil. 83: lib. 1. Socin. Iunior cons. 42. & consil. 43. libr. 2. qui in priori consilio nu. 6. scribit hanc opinionem esse CommunẽCommunem, quam ex propositis ab eis exemplis tenere videntur Paulus Castrens. in l. 2. in fin. C. de pericul. & commu. rei vend. Alexand. cons. 133. lib. 1. numer. 6. Ancha. & Imol. in c. per tuas. de donat. Bartol. Socin. cons. vltim. lib. 3. probat eam eleganter Pau. Paris. consil. 64. nume. 55. lib. 1. pro ea inducens text. in dict. l. qui fundum. ff. de euictio. qua ratione infertur in hoc casu, & exemplo venire in venditionem quicquid est intra fines nominatos, etiam si id excedat mensuræ numerum. Quod item probatur duabus rationibus, quas tradidêre Caro. Rui. & Socin. |

p. 16

Iunior in dictis responsis: tametsi in proposito exemplo censeant, venditionem factam fuisse, ad mensuram Panor. in d. c. per tuas. ad finem de donat. Capitius in d. decis. Neapo. 14. nu. 2. Alexand. in addit. ad Bart. in d. §. si Titius Deci. in d. cons. 347. col. 2. idem Dec. in cons. 500. col. vlt. num. 15. Nicol. Boerius decis. 50. num. 5. & 6. non enim probatur Abb. opinio in d. cap. per tuas. quia ibidẽibidem traditur casus iuxta exemplũexemplum paulò antè à me traditum in vers. sed & tertius.

Hæc verò ita intelligenda sunt, vt sciamus in re dubia proptereà, quòd verba sint aliter concepta: & sit inde ambiguũambiguum, an res sit vẽditavendita ad mensuræ modum, tunc obseruandas esse, ac perpendendas coniecturas, ex quibus deduci possit, an ea dispositio facta fuerit ad mensuram, vel ad certum, ac diffinitũdiffinitum corpus: nempe ex quantitate precij. l. 1. §. 1. vbi glo. ff. de superficie. atq;atque ibidem Bart. glos. Bart. & alij in l. semper in stipulationibus. ff. de reg. iur. Dec. in cons. 500. numer. 5. qui hoc ipsum in hac speciali quæstione adnotauit. idem Dec. in d. cons. 347. numer. 2. Corn. in cons. 59, col. 2. lib. 4. Socin. Iunior in d. consil. 43. lib. 2. col. penult. & fina. Maria. Socin. consil. 98. col. vlt. idem in cons. 47. col. 4. versic. prætereà si probabitur. lib. 1. atq;atque idem esset, vbi similis coniectura posset assumi ex simili qualitate actus, vt Dec. in dictis responsis probat.

Quintus casus ad præmissæ regulæ intellectum pro ponitur, quoties in eadem oratione apponitur mensuræ numerus: nempe vendo fundum Sempronianum decem iugerum, nec fuêre appositi fines, aut fundi limites, & sanè ipse ab eadẽeadem ratione, qua prædicti Doctores vtuntur, censeo, venditionem hanc esse factam ad corpus non ad mensurāmensuram: modò constet, de quo fundo contrahentes senserint: etenim confinia nusquam adscribuntur, nisi vt constet de corpore certo, atq;atque ideo si de hoc alioqui constet, nulla vis est, positi fuerint fines, an non: sed an incœperit actus à corpore, an à mensura: & sic an voluerit venditor corpus illud vendere: an ex eo certam partem. Quod si quis dixerit, plurimum referre, an numerus mensurę ponatur in eadem oratione, vel diuersa, conuictus quidem erit ex prima specie, & Doctoribus ad eius decisionem adductis, eorumq́;eorumque rationibus. Deniq;Denique cogetur fateri, discrimen esse constituendum in hoc, quod apponantur fundi limites, & nominantur: quod falsum omninò est. At vbi de corpore non constat aliter quàm per mensuræ modũmodum, tunc dubio procul ad mensuræ modum iudicanda erit dispositio, ac secundum eam nominatim adscriptam penitùs discernenda. Quemadmodum deduci poterit ex notatis per Dec. in d. con. 500. Hinc quidem infertur falsum esse quod opinatur Anto. Burgensis in cap. cum causa. limitat. 14. de emptio. & vendit. dum nume. 51. scribit tunc mensuræ modum appositum censeri causa taxationis, quando in eadem oratione subijcitur: causa verò demonstrationis, vbi in diuersa. Prioris partis sit exemplum: vendo fundum Sempronianum decem iugerum. Posterioris autẽautem erit species in hunc modum concepta: vendo fundum Sempronianum, qui est decem iugerum. Idem insinuant, & tenent Soc. in cons. 32. col. 2. lib. 4. Paulus Castren. in l. si venditor. in princip. ff. de actio: empt. Dec. in d. cons. 500. vlt. colum. & prius. num. 4. sensit Cardina. in capit. 2. col. 1. de precar. Nam licet possit aliquando hæc differentia pro cedere: in his tamen casibus, de quibus egimus, nihil inducit quoad earum exempla. Idcircò proponimus sextam huius quæstionis speciem.

Sextum erit huiusce controuersiæ causa constituendum exemplum, quo mensuræ modus, & numerus non ipsi rei principali, quæ venditur,

4

*sed alteri eidem accessoriæ adscribitur. Et tunc si mensuræ modus in eadem sit oratione, res illa accessoria secundum mensuram erit discernenda, an sit in diuersa oratione, tunc non ad mensurāmensuram, sed ad corpus actus reducitur, & iudicatur. Hoc etenim est, quod Paulus Castren. scribit in dict. l. si venditor. in princ. quem simpliciter sequuti sunt Socin. & Decius, paulò antè citati. Explicat tamen eleganter Carolus Ruinus cons. 83. lib. 1. colum. vlt. huius casus sit exemplum: vendo seruũseruum cum peculio decem. Si in peculio sint viginti: non pertinent ad emptorem reliqua decem, nisi aliud actum sit. d. l. si venditor hominis. in princip. non est enim aliquid, quod rem accessoriāaccessoriam, id est, peculium, certæ quantitatis constituat, nisi numerus ipse additus eadem oratione. Atq;Atque ideo in venditione peculij ita concepta, actus iudicatur ex numero: quia is à numero cœpit. Sic si dixero: vendo seruum cum peculio, quod peculium est decem: tunc quia est diuersa oratio, numerus videtur appositus causa demonstrationis, non limitationis, nec restrictionis: actusq́;actusque ipse intelligendus est ad rationem corporis, non ad rationem numeri: secundum Paulum Castren. & eos, qui eum sequuntur. Eadem fermè ratione si vendo fundum cum dolijs octuaginta ibi existentibus, venditio doliorum à numero incipit, & ad numerum expressum est censenda. l. penul. §. vlt. ff. de actionib. empt. At si dixerim vendo fundum cum dolijs ibi existentibus, quæ sunt octuaginta: venditio est ad corpus, non ad numerum intelligenda: & ideo si sint plura dolia, quàm octuaginta. veniunt in venditionem: sicuti in specie Paulus Castrensi. Socinus, Decius & Carolus Rui. tenent, quos ipse sequutus, ita opinor rem istam explicandam fore.

Septimò illud est obseruandum, quoad istum effectum, an à mensura dicta, vel à corpore actus sit cẽsenduscensendus, & iudicādusiudicandus, nihil referre, an venditio facta sit pro vnico tantùm precio, an dis|

p. 17

tributo precio pro quolibet fundi iugere. aut mensura probat hoc text. optimus, in l. quod sæpè. §. sed & si ex doliario. ff. de contrah. emp. vbi iurisconsultus loquitur de venditione facta ad mensurāmensuram, & subdit, nihil interesse, quod fiat vnico precio vel pluribus, atq́;atque ideo illum text. ad hoc notârunt in specie Decius in dict. consil. 500. num. 14. Bartol. Socin. in d. cons. 32. ad finem lib. 4. & sanè vbi venditio facta fuerit planè ad mensuram iuxta tertium huius capitis casum: quia venduntur tot iugera ex tali fundo, aut decem iugera simpliciter, non refert, an sit vnicum precium constitutũconstitutum, an venditio fiat ad rationem certi precij, pro quolibet iugere. Hoc probat text. in d. §. sed & si ex doliario. conueniuntq́;conueniuntque omnes statim nominandi in hoc, quippe qui meminerint huius authoritatis: sed expressim Deci. ac Soc. in præcitatis responsis. Pau. Par. in consil. 74. nu. 73. lib. 1. Soc. Iunior in cons. 42. & 43. lib. 2. Ant. Burg. in cap. cum causa. de emptio. & vendit. nume. 50. sed si venditio facta sit ad corpus: nempe totius fundi, aut totius rei apposita mensuræ ratione: tũctunc si precium vnicum sit, vel plura pro ratione cuiusq;cuiusque mensuræ, maximum est discrimen: quia priori casu venditio perfecta est, & periculum accommodum ad emptorem pertinent: posteriori verò ad venditorem, donec fiat mensura, aut certus numerus constituatur per numerationem: quemadmodũquemadmodum constat ex l. quod sępè. §. in his. ff. de contrahen: empt. vnde colligitur, quod distributio precij pro qualibet mensura, aut pro quolibet iugere efficiat venditionẽvenditionem ad mensurāmensuram: idcircò in hoc casu hæc venditio erit ad mensuræ modum & rationem iudicanda, eritq́;eritque iuxta hanc decisionem constituendum, plurimum interesse in hoc ipso tractatu, quod vnicum precium, vel plura distributiuè concipiantur: siquidem priori casu actus iudicabitur ad vnius certi corporis rationem: posteriori verò ad mensuræ præscriptæ modum. cuius opinionis authores sunt Bald. in rubr. C. de contrahend. empt. quæstio 22. Bartol. & Paul. in l. Iulianus. §. si Titius. ff. de actio. empt. Salicet. in l. 1. col. 1 Pau. in l. 2. num. 3. C. de peric. & commo. rei vendi. Curt. Iunior in d. l. quod sæpè. §. in his. Belogni. in consil. Ananiæ 98. Ioan. Crot. in l. omnes populi. col. 1. ff. de iust. & iure. ContrariũContrarium mihi prænotare videntur Caro. Ruinus, Soc. Iunior, & Parisius in dictis responsis dum asseuerant, quod si venditio fiat. ad corpus, venit in venditionẽvenditionem quicquid sub eo corpore continetur, etiamsi excedat mensuram à venditore dictam, & adijciunt, quòd excessus ille est æstimandus maiori precio, quoties pro qualibet mensura fuerit certum constitutum precium. Igitur apparet eos velle, quòd venditio sit facta ad corpus, etiamsi precium distribuatur pro ratione cuius libet mẽsuræmensuræ: & quòd non sit facta ad mensuram, etenim si esset prædicta venditio facta ad mẽsurammensuram, profectò non veniret excessus ille in venditionem: vt omnes præmittunt, nec poterit iure negari. Quia mensura tunc apponitur causa limitationis, & restrictionis rei venditæ. Quamobrem ad tollendas has authorum controuersias vlterius octauam adijciam conclusionem.

Octauò in eadem disputatione est considerandum, quòd sicut in rebus mobilibus non dicitur perfecta venditio ante mensurāmensuram adhibitāadhibitam, quoties venditio ad mensuram fuit facta, vt

6

*deniq; hoc plurimum referat quoad translationem dominij, & quoad periculũpericulum, & commodum. dict. §. in his. l. 2. C. de pericu. & commod. rei vendit. l. 24. titul. 5. partit. ita & in rebus immobilibus ad mensuram venditis idem pariter est dicendum. Bartol. per text. ibi in l. si in venditione. §. 1. & ibi Doctores. ff. de pericul. & commod. rei vendit. idem Bart. in cons. 108. incip. in quæstione domini Cioli. Salicet. in l. 1. col. 1. & ibi Bald. 4. opposi. C. de peric. & commod. rei vend. Curt. Iunior in d. §. in his Pau. in dict. l. 2. idem post Bartol. in dict. § si Titius. sensit gloss. in l. 1. §. sed & custodiam. ff. de pericul. & commo. rei vend. & in dict. §. in his. & in d. l. si in venditione. §. 1. gloss. item & Docto. in d. §. si Titius. Capicius decis. Neapolitana. 14. num. 6. Alexan. in consil. 33. col. 2. lib. 5. Pau. Paris. plures allegans consil. 59. lib. 1. col. 2. & alij plures, vt tandem hæc sit communis opinio: tametsi etiam ante mensuram adhibitam obligatio perfecta sit ad hunc effectum, vt non sit locus pœnitentiæ, quod Paulus Pan. in d. consil. 59. latè ꝓbatprobat, & nos obiter hoc in loco adnotamus cũcum sequenti post glos. 1. dum dicit: etiam conditionalis dicitur perfecta in l. 1. C. de peric. & commod. rei vendit. gloss. in l. necessariò. §. quod si pendente: versic. si ita res. ff. de pericul. & commod. rei vend. & in princ. instit. de emp. notat Bald. Sal. & Paul. in l. 2. C. quando liceat ab empt. disced. idem Salic. in d. l. 2. C. de peric. & commo. rei vend. contr. glo. inibi, quæ Contrarium sensit: nisi intelligatur quoad obligationem: vt ea ante mensuram nata efficaciter non sit saltem certa, non tamen poterit ea opinio glos. procedere quoad hunc effectum. vt liceat ab emptione discedere. Quod Paulus notat in d. l. 2. C. quando liceat ab empt. disced. ad finem, & post eum Paul. Parisius in d. consil. 59. num. 9. Quæ quidem conclusio, quam modò prænotauimus de translatione dominij, & periculo rei ad mensuram venditæ, tunc obtinet, quando ante mensuram traditio facta non est: ea etenim facta, etiam ante mensuram, periculum, & commodum est emptoris. text. singularis in d l. 2. C. de pericul. & commod. rei vend. & inibi expressim Angel. Paulusq́;Paulusque Castrensis post eos Corneus consil. 50. lib. 1. colum. 5. Decius eleganter in cons. 179. quorum opinio admodum vtilis est, & insignis, quam, vt Dec. |

p. 18

commemorat, Antonius Burgensis Hispanus proprio responso comprobauit. Nihilominùs Curtius Iunior in d. l. quòd sæpè. §. in his. ad finem contra opinionem istam notat, & inducit tex. in d. l. 2. cuius authoritate improbat quid prædicti Doct. adnotârunt, & profectò eius inductio mirè conuenire videtur. Nam secunda pars illius constitutionis, vbi mentio fit traditionis clauium, loquitur eo casu, quo venditio non est facta ad mensuram, vt deniq;denique traditio nunc operetur, cùm vẽditiovenditio ad mensuram non fuerit facta: licet tunc necessaria traditio non sit, vt ibi considerat & admonet gloss. sed prior opinio Decij, Angeli, Pauli, Cornei, & Burgensis menti est adhuc multum commendanda in praxi, quæ tamen non procedit in traditione facta, nempe ea, quæ fit per constitutum, sicuti docet diligenter Paul. Paris. in cons. 59. lib. 1. colum. 3. & sequenti. quem legito.

Nono ex his constat, quod & si venditio vini, aut alterius rei similis fiat quantum ad totum certi corporis: nempe cùm venditor doliũdolium vini ad rationem viginti, pro qualibet mensura vendiderit: hæc venditio dicitur etiam facta ad mensuram: & ideo periculum ante mensurationem ipsius venditoris est, non emptoris. text. est ad hoc in d. l. quod sæpè. §. in his. in princip. & in fine iuncto versicul. quod si vinum. vbi optimè

7

*Cur. Iunior ita tenet reprobans in hoc Baldum & Paul. Castr. qui Contrarium tenuerant in l. sicut. C. de act. empt. scribentes, nōnon esse dictam venditionem ad mensuram, nec ad eius rationem iudicandam. Quasi aliud sit vendere omne, vel totum vinum doliarij, vel dolij ad rationem vnius argẽteiargentei numi pro qualibet amphora: vt tunc sit venditio ad rationem mensuræ censenda: sicuti in d. §. in his probatur. aliud verò sit, vendere dolium vini ad rationẽrationem vnius argẽteiargentei pro qualibet amphora, & hoc quidem casu non iudicetur venditio facta ad mensuram. Ego verò non satis percipio hanc differentiam quod ad verāveram eius rationem congruamq́;congruamque discriminis causam: cùm vtroq;vtroque casu venditum sit totum vinum, quod est in dolio vel in doliario. huius opinionis, quam ipse sequor etiam author est Saly. qui in d. l. sicut. Baldi sententiam reprobat.

Decimò ex his infertur, quid sit respondendum in quæstione hoc in loco à nobis potissimum disputata. Nam in rebus immobilibus tenent omnes, obseruandum esse responsum iurisconsulti in dict. §. in his. ex eo verò non negarent Paul. Castr. nec Bal. quòd si venditio fiat hunc in modũmodum: vendo omnia iugera, omnes vineas, omnia prata, quæ continentur in fundo Semproniano ad rationem vnius aurei pro quolibet iugere. hanc venditionem conceptam esse ad mensuram, & periculum ad venditorẽvenditorem pertinere ante mensuram adhibitāadhibitam. at in specie respondent, dici venditionem conceptāconceptam ad corpus, non ad mensuram, quoties dixerit venditor: vendo fundũfundum SempronianũSempronianum ad rationẽrationem aurei pro quolibet iugere, etiāetiam si dictus sit certus mensuræ modus: nempe fundũfundum decem iugerũiugerum sub his limitibus. Huic opinioni Baldi, & Pauli suffragantur Carol. Ruin. Soci. Iunior, & Paul. Parisius, quorum superiùs mentionẽmentionem fecimus. & profectò non videtur aliqua congrua discriminis ratio inter hunc casum, & pręcedentem: quia & in vtroq;vtroque nōnon certa pars fundi, sed totus ipse fundus, venditur, & quicquid sub eo continetur. Quod perpendere videtur iurisconsultus in d. §. in his. atq;atque ideo ibidem Cur. Iun. Salic. in d. l. sicut. sequutus etiam in hoc reprobat Baldi. & Pauli opinionẽopinionem: idcircò si distinctio iurisconsulti in d. §. in his. est obseruanda in venditione rerum immobilium, quod video communiter receptũreceptum esse, tametsi nullibi, quod sciāsciam probetur expressa quidem authoritate, oportet ad probandam Baldi, & Pauli sententiam constituere prædictam differentiam, quæ mihi non satis certa est, nec omninò placet. TādemTandem si contra Bald. & Paul. tenendum est necessum erit fateri, quoad duplicem effectum considerari venditionem ad mensuram: scilicet quoad periculum, & commodum ipsius rei: & tunc etiam venditio fundi dicetur ad mensuram facta, quoties fundus totus vẽditurvenditur ad rationem aurei pro quolibet iugere: quemadmodũquemadmodum aduersus Bal. & Paul. notârunt Saly. & Curt. Iun. quibus accedere videntur Bald. & alij superiùs citati ad distinctionem precij vnius, vel plurium in versicul. septimo. aut sanè consideratur venditio ad mensuram, vel ad corpus quoad hoc, vt quicquid sit in fundo aut in re vltra summam dictādictam à venditore veniat in venditionem, aut maneat penes venditorem. Et tunc dicetur venditio ad corpus, non ad mensuram, quoties ita fuerit concepta: vendo fundum Sempronianum, vel alioqui certis diffinitum, & limitatum finibus decem iugerũiugerum, aut qui habet decem iugera, ad rationem aurei pro quolibet iugere. Sic etenim visum est omnibus, quos superiùs allegaui, & ex his illi præcipui authores sunt Caro. inquam Ruin. Pau. Parisius, & Soci. Iunior. deniq;denique ipse Bal. & Paul. Castr. in d. l. sicut. C. de actio. emp. tametsi hi duo, etiam quo ad periculum, hoc ipsum asserere & probare tentauerint. Qua ratione ipse infero ad intellectum iurisconsulti in d. §. in his, quod si vinum ita venditum sit: vendo dolium vini, vel vinum, quod est in hoc doliario ad rationem vnius argentei pro qualibet amphora: & habet centum amphoras, vel cuius quantitas est centum amphorarum: his equidem præscriptis verbis, etiamsi periculum. & commodum vini sit venditoris, donec mensura fiat: attamen si fuerint in dolio, vel doliario cẽtũcentum quinquaginta amphoræ, etiam hæ quinquaginta amphoræ veniunt in venditionem pro precio cōstitutoconstituto vnius ar|

p. 19

gentei ꝓpro qualibet amphora. Hoc probatur ex his, quæ paulò post adnotabimus ad intellectũintellectum l. si seruum. §. si modus. ff. de act. empt.

Vndecimò, vt statim proximè tradita vlteriùs explicemus. Etsi verum sit, quoties venditio facta fuerit ad mensuram, cedere lucro venditoris, & eius commodo quidquid vltra modum expressum in fundo sit, ac reperiatur, nec venditorem teneri id tradere emptori. arg. text. in d. c. ꝑper tuas. l. pen. §. vlt. & l. si venditor. in princ. ff. de actio. empt. & est CōmunisCommunis sententia omnium quas sequitur Nico. Boer. deci. 50. nu. 9. dicens ita pronuntiatum fuisse: nisi excessus is esset modicus, tunc etenim emptori cederet. id verò quòd deficiat ad mensurāmensuram dictam, à venditore supplendum sit, d. c. per tuas. qui propriè hoc in casu loquituri ad idem. l. si seruũseruum. §. si modus. ff. de actio. empti. & probatur in d. l. penu. §. vlt. & in d. l. si venditor. Attamen si venditio fiat ad corpus, venditor tenetur tradere fundum iuxta mẽsurammensuram dictam, ita quod si maior sit, cedat lucro emptoris secundum Communem eorũeorum opinionem, qui citati fuêre in 2. conclusione huius capitis. Si verò minor, teneatur venditor supplere ad rationem, & numerum mensuræ in contractu prædictum. Hoc deducitur ex d. §. si modus. & in l. si in emptione. in princ. l. Iulianus. §. si Titius. vbi est elegans, & insignis locus ad huius dubij declarationem. ff. de acti. empt. Sed & est text. in hac quæstione satis expressus in l. si duorum. ff. eod. tit. in versi. nec enim. qui omninò est adnotandus, qui constat ex eo, ꝙquod ibi tractetur de fundo vendito ad corpus. Hoc idem probatur in l. qui fundum. §. qui agrum. ff. de contra. empt. notant expressim Pau. Cast. in d. §. si modus. & in l. 2. C. de peti. & commo. rei vend. Alex. consi. 8. libr. 5. Paul. de Cast. in d. l. si duorum. Soci. Iunior. in d. cons. 42. nume. 21. Barthol. Soci. in l. demonstratio falsa. colum. 4. ff. de cond. & demon. Capicius decis. Neapolit. 14. num. 3. quicquid contrarium velit Corneli. consi. 59. lib. 4 quem simpliciter sequitur Boer. decisi. 50. num. 6.

Duodecimo est in hoc animaduertendum, siquidem facta venditione ad corpus expressim addito mensuræ numero: si maior is reperiatur, cedit emptoris commodo, nec quicquam pro

[8]

*ea parte tenetur emptor conuento pretio adijcere: vbi pretium fundi vnicum est. l. si venditor hominis. in princip. ff. de actio. empt. quòd si pretium sit pro singulis iugeribus constitutũconstitutum facta eius distributione: tunc emptor tenetur venditori pretium addere pro iugeribus vltra numerum prædictum inuentis. text. in d. l. qui fundum. §, qui agrum. ff. de contrahen. empto. notat eleganter Paulus Castr. in d. §. si modus. idem in l. 2. C. de pericul. & commo. rei vendit. & ibi Sali. Felin. in c. significante. de rescrip. nu. 7. Iason in cons. 55. lib. 1. Soci. Iun. in d. cons. 42. col. vlt. lib. 2. Fabianus in tract. de empt. 6. parte princip. colum. 6. Anto. Burgensis in d. ca. cum causa. num. 50. qui hoc in casu intellexit Paul Castren. opinionem. & verè ipse Paul. hunc in modum satis seipsum explicat. notat idem eleganter Caro. Ruinus in d. consi. 23. nu. 3. & 4. libro 1. vbi ad hoc reducere conatur sententiam Baldi in d. rubr. C. de contrah. empt. q. 22.

Decimotertiò, ex prænotatis constat intellectus ad gl. in d. c. per tuas. verb. inuenerunt. vbi constituit differẽtiamdifferentiam quo ad decisionem l. 2. C. de rescin. vendit. an deceptio contigerit in quantitate pretij: & tunc locus sit dicta l. 2. an in quantate rei, & eo casu sit omninò læsio compensanda, & rescindenda, etiamsi non sit vltra dimidiam. Idem notant Panormit. ibi notab. 4. Anania consil. 98. colum. 3. Pantaleon Cremen. in dicta l. 2. colu. 46. versicul. Nonò limito. etenim falsa est hæc differentia: quia si constituamus fundum esse venditum ad corpus, & mensuræ modum dictum fuisse, atq;atque sub vnico pretio: locus non est reparationi, nec satisfactioni læsionis vltra dimidiam, imò totum quicquid est vltra mensuram dictam venit sub eodem pretio in venditionem: vt constat ex proximè traditis. Idcircò glossa illa est intelligenda, vt vera sit in casu illius textus, nempè vbi à mensura cœpit actus, & mensuræ modus dictus est. Nam si minor inueniatur agere potest emptor ad numerum mensuræ dictum iure ordinario: nec est necessaria Cæsareæ constitutionis actio, quæ in dicta l. 2. traditur. & idem, vbi ad corpus sit facta venditio, numerusq́;numerusque certus dictus sit à venditore, dicto §. si modus. cum similibus, quæ ipse adduxi paulò antè in versiculo 11. Sic in specie notant Imola & Barbat. in d. ca. per tuas. & Socin. Iunior in dicto cons. 43. colu. vltim. lib. 2. quòd si mensor falsum modum dixerit, tunc agendum erit ex titul. ff. si mensor falsum modum dixerit. Quod existimo notandum fore, ne præcitatæ gloss. opinio huius disputationis veræ resolutioni præiudiciũpræiudicium faciat.

Decimo quartò, si ad amussim ea obseruẽturobseruentur, quæ hoc in capite scripsimus, colligitur hinc vera interpretatio textus in d. l. Iulianus. §. si Titius.

9

*Nam Accursius, Iacob. Butri. Raine. Bart. & Salice. ibi, idem Salic. in l. 1. colum. 1. C. de peric. & commod. rei vendit. tandem communiter Docto. vt testatur eos sequutus Curti. Iunior. in d. §. in his. tenent in ea specie venditionem fundi factam fuisse ad mensuram, non ad corpus, venditumq́;venditumque fundum esse ad rationem certi pretij qualibet mensura, atque ideò quod post venditionem fundo accreuerit venditoris esse, nōnon emptoris. Hic tamen intellectus non potest iure procedere ex textu in l. fundum. ff. de acti. emptio. vbi mendacium venditoris, quod nullo incommodo afficit emptorem, non nocet venditori, nec actionem ex empto. efficit vberiorem. Sed si in dicto §. si Titius. periculum, & commodum ad venditorem pertinebat, |

p. 20

iugera illa, quæ ante mensuram accreuerunt fundo, ipsius venditoris essent, etiam si is ꝑper mẽdaciummendacium sciens, fundum non habere centum iugera, dixisset eadem habere: si quidem nullum damnum ex hoc mendacio contingit emptori, cui centum integra iugera tempore mensuræ traduntur, & tamen in d. §. si Titius. cōtrariumcontrarium dicitur. ergò non fuit inibi venditio facta ad mensuram. Quam ob rem Fulgosius, Iacob. de Aren. & Alberic. quamuis hic priori loco aliorum verba, & opinionem retulerit, tenent in eo casu venditionem factam fuisse ad corpus, & à venditore dictum fuisse certum fundi & mensuræ modum, iuxta quem tenetur, vt superiùs probaui, conuentionem seruare, & tunc nōnon obstat, quòd in hoc casu quod per alluuionẽalluuionem accrescit, sit emptoris indistinctè: cùm ad eum cōmodumcommodum, & periculum, ac damnũdamnum rei venditæ pertineat. insti. de empt. & vend. §. sed si post. l. id quod. ff. de pericu. & com. rei vend. quia secundum Fulgosi. incrementũincrementum alluuionis prodest venditori ad purgandam culpam, licet nōnon prosit, quò ad excusationem doli: sicuti & in simili casus fortuitus excusat debitorẽdebitorem, ne teneatur culpæ nomine. l. vlt. §, si ea. ff. ad leg. Rho. de iac. & sanè hũchunc esse proprium, ac germanum intellectum ad d. §. si Titius. patet si aduertas, ibi nihil aliud proponi, quāquam ꝙquod certus fundus venditus fuerit hoc adiecto; eundẽeundem s. fundum esse centum iugerum vel habere cẽtumcentum iugera. nec ibi cōstatconstat, pretiũpretium distributũdistributum fuisse pro quolibet iugere: atq;atque ideò non est hoc ad IurisconsultũIurisconsultum adijciendum. siquidem in venditione totius fundi potius præsumẽdapræsumenda est vnius, & certi pretij constitutio, quam plurium, cùm hæc distributio minimè esset necessaria. Hæc igitur dicta sint, & sufficiant pro illius responsi interpretatione. Etenim actio quātoquanto minoris, quæ hic poterat competere iuxta gl. in l. 2. in princ. ff. de action. empt. & l. Iulianus. §. quid tamen. ff. eod. non obtinet: quia per alluuionẽalluuionem habet ea iugera emptor, quæ eodem pretio emisset. Hęc verò Iurisconsulti responso maximè conuenire videbuntur, si hoc in loco statim eius contextũcontextum exponam. Si Titius, inquit Vlpianus, fundum, in quo nonaginta iugera erant, vendidit, & in lege emptionis dictũdictum est, in fundo centum esse iugera: & ante quàm manifestetur modus, decem iugera alluuione accreuerint: placet mihi Neratij sententia existimantis, vt siquidem sciens vendidit, ex empto actio competat aduersus eum, quanuis decem iugera accreuerint: quia dolo fecit, nec dolus purgatur. Si verò ignorans vendidit, ex empto, actio non cōpetatcompetat. Hactenus Iurisconsultus: qui CōmuniCommuni interpretationi non admodum visus est suffragari.

Decimoquintò: hinc est examinandus intellectus Iurisconsulti in l. si in venditione. §. 1. ff. de peric. & com. rei vend. ex quo Bar. notat in hunc modum conclusionem. Sicut in rebus mobilibus

10

*non dicitur perfecta venditio antequàm mensuretur: ita nec in rebus immobilibus. vult igitur Bar. tex. illum procedere, vbi venditio sit facta ad mensuram. idem glo. Alberi. & Docto. ibi idem Barto. in d. §. si Titius. quo in loco asserit, quòd si venditio fundi non sit facta ad mensuram, venditor tenebitur, etiam si pars fundi post venditionem alluuione perierit. Inducit ad hoc textum in l. Iulianus. in principio. & l. si in emptione. itidem in initio. ff. de actionib. empt. ego verò scio iure compertum esse, quòd si non sit facta venditio ad mensurāmensuram, periculum sit emptoris contingens quidem post venditionem: idcircò mihi dubia est, aut sanè falsa sententia Bartol. in hac vltima eius responsione. Nec probatur in locis ab eo adductis. Quia in specie per Bar. proposita venditor nihil mendacio tempore venditionis asseuerauit: siquidem fundus eo tempore eius quantitatis erat, quam ipse dixit, licet post alluuionem pars eius decreuerit. Sed & si text. in d. l. 1. intelligatur de venditione ad mensuram facta, constat periculum esse venditoris, qui tantùm ad custodiam tenetur: & ad hoc ne res eius culpa pereat. Quod si absq;absque eius culpa perierit, non poterit emptor agere ad interesse, sed ad restitutionem pretij pro ea parte, quæ perierit. glo. communiter recepta in d. §. 1. & in l. 1. §. sed & custodiam. ff. eo. titul. de pericu. & commo. rei vend. Raphael tamen Fulgosius in d. §. 1. scribit, posse quidem asseuerari, quod illud Iurisconsulti responsum procedat, vbi venditio est facta ad corpus & in specie, non ad mensuram, & tamen venditor modum mensuræ dixerit in venditione, quippè qui dixerit, in fundo esse centum iugera, tenetur etenim verum efficere modum mensurę, & fundi ipsius quantitatem prædictam certam reddere, ac emptori præstare, l. in emption. in prin. ff. de actionib. empt. nisi pars quæ deficit, perierit absq;absque eius culpa, casu quidem fortunę: non enim tunc tenetur, nec ad restitutionem pretij pro parte perempta: quia ea perit periculo emptoris. Sic sanè visum est Fulgo. qui optimè loquitur. Licet Communi sententia receptum sit, Iurisconsultum in d. §. 1. intellexisse. ac tractasse de venditione ad mensuram. quam sententiam COMMVNem esse fatetur eam sequutus Curtius Iunior in d. §. in his.

Hæc denique de contractu venditionis tractauimus, eo ꝓfectòprofectò animo, vt hinc ad donationes, legata, & alias huiusmodi actiones, nec non & ad priuilegia, principumq́; beneficia, quibus iurisdictio, oppidum, aut ciuitas conceditur, facilè lector possit, quæ viderit practicæ quæstioni, & controuersiæ contingenti vtilia fore cautè pro ingenij captu seligere, multaq́ue his addere ad negotij diffinitionem conducibilia.

De summa Regis iurisdictione, quam Maioriam dicimus, quamquamque Regio nomine suprema exercent auditoria.

CAPVT IIII.

QVANVIS Rex ipse ob egregia belli, vel pacis facinora in Reipublicæ vtilitatem præclarè gesta aliaùe ex causa, nobilibus ciuitates, villas, aut oppida regio beneficio contulerit cum iurisdictione, mero, & mixto Imperio adhuc in amplissimo territorio exercendis: eam tamen iurisdictionem, quæ apud

1

*Regem summa est, cuiusq;cuiusque iure vel quærelę, vel prouocationes, aut appellatiōesappellationes à iudicib. inferioribus, aliæq́;aliæque causæ ad Regem, vt supremum Reipublicæ patrem deferuntur. nequaquam videtur trāstulissetranstulisse, etiamsi vsus fuerit verbis hac in re quo ad significationẽsignificationem vberrimis. Hanc etenim iurisdict. ideò MaioriāMaioriam vocamus, quod ea propriè pertineat ad supremāsupremam principatus recognitionẽrecognitionem. Probatur verò hæc sententia multis, sed potissimum, quòd nulla temporis præscriptione, nullo temporis vsu adquiri potest à subdito ius illud, quòd ab eo ad principẽprincipem, cuius Imperio subest, nōnon ꝓuoceturprouocetur. text. iure Regio insignis in l. 6. ti. 13. li. 3. Ordi. cuius nos meminimus aliquot additis rationibus in reg. possessor. de regu. iuris. in 6. 2. part. §. 2. num. 8. idem probatur in l. 2. titul. 9. libr. 5. Ordi. His accedit, quòd suprema hæc iurisdictio nullo modo à Rege alienari potest: vt tradunt in specie Lucas de Penna in l. quæcunque. in 2. C. de omni agro desert. lib. 11. Gulielm. Benedict. in capit. Rainutius. de testam. verb. & vxorem nomine Adelasiam. in 2. decisione. nu. 319. Carolus Degrassalius lib. 2. Regalium Franciæ iure. 14. & præter hæc, suprema iurisdictio est ipsa forma, & substantialis essentia maiestatis Regiæ: & ideò impossibile quidem erit in regno, & de Regno aliquem esse exemptum, vel exceptum ab illa. text. optimus in cap. cùm non liceat. de præscription. Quam ob rem non poterit Rex, nec subinde censetur, aliquem Regni locum, vel eius aliquot homines ita alteri domino subijcere, quod ius appellationum, & supremæ potestatis, etiam quoad administrationem, & exequutionem realem apud ipsum non remaneat: est etenim maximè contrarium regiæ dignitati, ꝙquod sub eius principatu locus, vel homines sint, quibus non liceat, nec sit præcisum ius, Regem ex causa appellationis adire. Sic sanè opinionem istam probat Carolus Molinæ. in consue. Paris. §. 1. gl. 4. num. 16. 17. & 18. ex authoritate Lucę de penna in l. in sacris. 3. colum. C. de proxisacro. scrinio. lib. 10.

Hinc factum est, & iure regio constitutum, vt à pręlatis ecclesiasticis ciuilem, & secularem tempo

2

*ralemùe iurisdictionem habentibus, ad Regem ipsum prouocetur, & appellandum sit. probat hoc regia pragmatica sanctio Regum Catholicorum Fernandi, & Elysabeth Hispali decreta anno M. D. II. est verò lex 19. inter huius regni pragmaticas constitutiones. Cuius item ratio poterit vlteriùs expendi ex eo, quòd cùm temporalis, ac ciuilis potestas in Castellanæ Reipublicæ principatu penès ipsum solum Regem sit, ab eoq́;eoque in alios deriuetur: prælati ecclesiastici non possunt aliundè temporalem iurisdictionem habere, quàm ex regia concessione, eiusq;eiusque titulo, & causa: atque ideò semper mansit apud Regem ipsum, iurisdictionem in alios transferentem hæc suprema iurisdictio, quam Maioriam dicimus, nec in ipsos Episcopos translata fuit. Qua ratione habent Episcopi, & prælati à Regibus hanc iurisdictionem, vt eorum subditi, & vasalli. Quod satis est manifestum. Sic denique hanc conclusionem tenent iure ipso COMMuni Barto. in l. si quando. C. de appellation. Et itidem alij, quorum meminit eos sequutus Feli. in cap. solitæ. columna 3. de maiorit. & obedi. Tametsi non exactè rationem istam, nec praxim huius rei examinauerit, siquidem non tantùm in Hispania, sed & in Gallia idem receptum est, vt testantur Specula. titul. de appellationib. §. nunc tractemus: ad quem sit appellandum. in fine. Gulielmus Benedictus. in dicto capitul. Rainutius. verbo. & vxorem nomine Adelasiam. 2. decisione. num. 317. Carolus Degrassalius libro secundo. Regalium Franciæ capit. 14. Ioannes Imbertus Rupellanus libro secundo institutionum forensium. capitul. 3. Extat verò de re pontificia insignis decisio in cap. Romana. §. debet. de appellati. in 6. vbi summus pontifex de archiepiscopo respōdensrespondens ita inquit: Debet autẽautem ad eos ab episcopis pręfatę ꝓuincięprouincię super causis, in quibus |

p. 22

temporalem iurisdictionem exercent, nisi fortè de consuetudine, aut priuilegio, siue iure alio speciali sit appellandum ad alium, appellari. Hactenus illa constitutio. Etenim vbi pręlati ecclesiastici titulo feudi temporalem obtinent iurisdictionem. ab eorum vicarijs tẽporalibustemporalibus ad feudi dominum directũdirectum appellandum erit. iuxta notata in cap. cæterùm. de iudi. notant in hac specie gl. & omnes in dict. §. debet. Bartol. in l. 1. §. si quis. ff. de appellatio. IoāIoan. Rupellanus in d. c. 3. Felin. in dict. cap. solitæ. col. 3. post glo. & alios ibi Panorm. & Præpo. in rub. de appellatio. numero 53. vbi Francus idem notat. num. 35. asseuerantes, appellationem ad Archiepiscopum, vel superiorem ecclesiasticum deferendam fore: vbi absq;absque iure feudi temporalis iurisdictio tota, & libera translata fuerit in episcopũepiscopum, atq;atque hæc videtur magis Communis opinio.

Ego verò quod & paulò antè admonui, opinor in hoc regno Castellæ nequaquam posse vltimam huius Communis distinctionis partem in praxi seruari, quippe qui, vtcunq́;vtcunque liberè absq́;absque iure fundi, & feudalis recognitionis, fuerit iurisdictio temporalis translata, existimem penès ipsum Regem supremam manere iurisdictionẽiurisdictionem nec hanc censeri in ecclesiasticum prælatũprælatum aliquo modò transmissam, & ideò ab Episcopis temporalem iurisdictionẽiurisdictionem exercentib. ad RegẽRegem ipsum est omninò appellandum, nec locus erit pontificio responso in d. §. debet. vt in specie asseuerant Guliel. Benedictus in dict. numer. 317. Carolus Degrassalius in d. ca. 14. Massuerius in practica tit. de appellationib versi. item à Iudice ecclesiastico. Qui tenent in Regno Franciæ non seruari decisionem. dicti §. debet. à quo, ni fallor, non est alienũalienum quod modò probauimus ex ratione superius adducta. Cùm sit satis ab ipso principe seculari, qui iurisdictionum temporalium minister est, & iurisdictionem laicam in episcopos transtulit, ex pressim, vel tacitè sibi excepisse supremam iurisdictionem, cuius ratione episcopi eius subditi, & lata dicuntur significatione vasalli. Igitur mirũmirum non est, si etiāetiam ex eadẽeadem pontificia decisione conemur instruere ab ipsis episcopis, qui temporali vtuntur iurisdictione, quatenus eandem attinet, ad RegẽRegem appellandum fore.

Quæritur tamen, an Rex qui alicui nobili, vel episcopo iurisdictionẽiurisdictionem, merũmerum & mistum Imperium aliquo in oppido, & territorio concessit, fuerit quidem visus, & ius primarum appellationum itidem transtulisse, vt tandem ad ipsum nobilem, vel episcopum possit deferri prima appellatio à iudicibus eiusdem loci ordinarijs? Est enim quæstio ista vtilis admodùm, nec est adeò facilis, quin variè sæpissimè in his HispaniarũHispaniarum regnis hactenus fuerit cōtrouersumcontrouersum. Huic quęstioni ex aminandæ præmittāpræmittam aliquot, quæ, ni fallor non erunt ab huius tractatus discutione omninò aliena.

Primum quidem cōstatconstat, in hac Castellana Republica totam ciuilem potestatem, & temporalem iurisdictionem penès ipsum solum Regem esse adeò, vt apud populos ipsos nulla man erit ci

3

*uilis iurisdictio. Quod probatur ex his, quę nos adduximus huius operis cap. 1. num. 9. & in regu. possessor. 2. parte §. 3. numer. 3. idcircò populi nullam habent potestatem constituendi iudices ordinarios, nec magistratus creandi, qui ius litigantibus reddere valeant, sicuti notant iure COMMVNI de populis non liberis Innocent. & ibi Doct. in c. cùm accessissent. de const. Feli. in rub. de appellatio. nu. 4. Alexand. consi. 16. nu. 13. lib. 5. Atq;Atque in specie de huius regni populis tradit diligenter Petrus Auend: in tracta. de exequen. manda. regijs. cap. 1. nu. 8. l. 2. tit. 4. part. 3. l. 1. tit. 2. lib. 7. l. 1. tit. 15. lib. 2. ordinat. Quod si Rex ipse negligeret aut omitteret iudices, & magistratus in ciuitates, aut populos mittere, ac destinare, tunc sanè donec Rex iudices ordinarios mittat, populus ipse, eiusq́;eiusque nomine Decurionum collegium iudices poterit in eodem loco constituere, ac creare. Ea siquidem lege, translata est iurisdictio à populis in Regem, vt nihilominus apud ipsos populos maneat illud naturale ius constituendi sibi rectorem, quoties contigerit neminẽneminem à Rege mitti, qui id muneris possit obtinere, vacantib. ipsis magistratib. Sed & hæc opinio manifesta ratione constat absq;absque vlla iuris humani authoritate. Nam etiāetiam si nulla esset humana lex, quæ hoc probaret, profectò apparet, quia populus, qui omninò rectore indiget, ne vllum habet magistratum à principe sibi constitutũconstitutum, iure naturali potestatẽpotestatem habet cōstituendiconstituendi sibi magistratus, interim dũdum Rex ipse non vtitur potestate à populo in eum translata, alioqui populus ipse, ipsaq́;ipsaque Respub. maximũmaximum obiret discrimẽdiscrimen, & periculũpericulum, cui obuiāobuiam ire nōnon posset. Quod est egregiè absurdum, Nec desunt iuris humani testimonia, quæ modò nōnon vacat inquirere, præsertim quia obiter hoc tetigimus ratione, vt opinamur, efficaci. Qua quidẽquidem & illud probatur, posse RempublicāRempublicam ipsam totius regni, aut prouincię principem, & RegẽRegem sibi electione assumere, quoties familia gentilitia, in quam consensu populorũpopulorum regnandi ius translatum fuit iure sanguinis, prorsus defecerit. Redit etenim status Reipublicę ad prim ęuũęuum illud ius, quod ab initio mundi omnes populi obtinuêre. de quo in cap. 1. huius tractatus disputauimus. Sic sané vbi alicuius ciuitatis rector à Rege datus, mortem obierit, interim dũdum Rex ipse alium mortuo suffecerit, ac substituerit, Decurionum collegium magistratus ad regimen ciuitatis creabit, ne populus ipse rectore magna cũcum ipsius iactura careat. Nec mortuo prę

4

*side, quem vulgò correctorẽcorrectorem dicimus, eius vicarius, qui iurisdictionem habet ordinariāordinariam, ꝙquod nos adnotauimus lib. 3. varia. resol. c. vlt. nu. 4 poterit eandem exercere, cũcum morte præsidis, aut re|

p. 23

ctoris expiret omninò potestas eius, qui ab eo fuit vicarius constitutus. Hic enim vicarius eandem, & non aliam iurisdict. habet, quāquam ipse, qui eum cōstituitconstituit, & idẽidem est vtriusq;vtriusque tribunal. c. Romana. in prin. de appella. in 6. in specie quò ad vicarios episcoporũepiscoporum, etiāetiam quò ad cæpta negotia tenent gl. singularis, inibi cōitercommuniter recepta in Cle. vlt. de procu. ver. cōtestatacontestata. Panor. in c. extirpandę. §. quia verò. nu. 14. de pręb. Archid. IoāIoan. And. Domi. Francus & Doct. in c. 1. de offi. vicar. in 6. ad finem, quibus admodũadmodum suffragatur tex. in d. Cle. vl. de proc. Igitur idẽidem erit in vicarijs rectorũrectorum, & præsidum, cùm hi non habeant ius potentius, quam episcoporũepiscoporum vicarij: Nec ipse video rationem congruam differentię. Idcircò non auderem asseuerare, mortuo ciuitatis rectore, minimè expirare vicarij ab eodem cōstituticonstituti potestatem, tametsi vir doctissimus Petrus Auend. id expressim asserat in d. tract. de manda. exeq. c. 3. nu. 1. Ioa. si quidem Faber in §. item si adhuc. Institu. de mandato. nume. 5. contrarium eius, quod ego probaui, nequaquam tenet. Nam cùm prænotauerit CōmunẽCommunem CanonistarũCanonistarum sententiam de vicario episco pi, subdit, posset dici, ꝙquod iudices & Balliui Baronum non reuocentur per mortem eorũeorum, quanuis dicti Balliui habeāthabeant quasi omnimodam conformitatem cum officialib. episcoporum, quia barones, ꝗquod instituũtinstituunt, sunt domini, prælati non. De Senescalis verò regijs, & Balliuis, non videtur dubium, quia illi sunt verè ordinarij, sicut Præsides prouinciarũprouinciarum. Hactenus Faber. qui nusquam loquutus est de vicarijs Præsidum, nec Rectorum, sed de his iudicibus ordinarijs, qui constituuntur ab his Baronibus, Ducibus, Marchionib, Comitib. & Regibus, qui iure proprio habent ius constituendi, & creandi iudices ordinarios, qui nōnon appellanturvicarij. Sed & nunc non disputo de his, quę Faber tradit, id tantùm ex eius relatione deducẽsdeducens, ipsum minimè loquutũloquutum fuisse de præsidũpræsidum aut rectorũrectorum vicarijs, qui etsi ordinarij iudices dicantur, eam tamẽtamen iurisdict. habent vicario titulo ab his, qui eiusdem domini nōnon sunt, sed aliorum commissa iurisdictione vtuntur.

Secundò erit prænotandum, huius castellani Regem plerosq́;plerosque populos ius habere ex priuilegio principis, vel ex consuetudine, aut præscriptione eligendi iudices ordinarios, quos Alcaldes vulgus appellat, Hi verò primam habent causarum cognitionem. Quod satis constat ex l. 1. titu. 2. lib. 7. l. 1. tit. 15. lib. 2. ordina. l. 2. ti. 4. part. 3.

Tertiò est obseruandum, in hoc regio Castellæ principatu, mitti frequentissimè in ciuitates villas, & oppida, pręsertim regia, pręsides quosdam, quos vulgò Correctores dicimus, qui iurisdictionem habent & exercent ordinariam, ciuilem, & criminalem quò ad primam causarum cognitionem, quam quidam audientiam primam, nos passim Instantiam primam appellamus. Hos verò, nōnon esse dandos, nec mittẽdosmittendos populorũpopulorum expensis, sancitum extat. l. 1. & 2. titu. 16. lib. 2. ordinat. hoc idem adnotauit Lucas de Penna in l. annonas. C. de erogat. milit. anno. lib. 12. idẽidem ipse senserat in l. quicunq;quicunque. ad finem. C. de omni agro desert. lib. 11. quem sequutus est Petrus Auend. in lib. de exequendis mandatis Regijs. cap. 1. nu. 7. quam sententiam nos ita opinamur accipiendam esse, vt constitutissimũconstitutissimum sit, olim minimè consuetũconsuetum fuisse mitti à Rege rectores in ciuitates, villas, & oppida, nec ipsorum populorũpopulorum, nec ipsius Regis expensis, ex eo quòd ob veterem illam morum simplicitatem, & Rerumpublicarum quietem satis idonei erāterant administrationi, & executioni iustitiæ iudices ordinarij ab ipso Decurionum collegio electi ad Regis confirmationem, quos Alcaldes ordinarios dicimus. Idcircò quia populus habebat ius eligendi hos iudices ex principum priuilegio, aut cōsuetudineconsuetudine, statutũstatutum est nōnon semel, ꝙquod alij iudices præter hos nequaquānequaquam mittantur à Rege, nisi ob causas contingentes fuerint ab ipsis populis, aut cuiuslibet populi maiori parte petiti. Quod mihi admodũadmodum probatur ex d. l. 1. & 2. titu. 16. lib. 2. ordinat. Sed longè apertius constat ex petitione. 8. data Regi Alfonso 11. in legionensi totius regni conuentu Aera. 1387. in petitione quarta data Regi Henrico 2. in Burgensi conuentu Aera. M. ccccxj. Item ex alia petitione oblata Regi Ioanni 2. in Zamorensi ciuitate ann. 1432. à quibus deductæ fuêre dictæ ordinationum cōstitutionesconstitutiones & leges. Sed & hoc apparet, nam si rectores dandi nōnon sunt nec mittendi, nisi populis ipsis petentib. manifestè cōsequiturconsequitur, in ipsis ciuitatib. & oppidis iudices ordinarios ad electionẽelectionem DecurionũDecurionum nominandos constitutos fuisse, qui ius dicerẽtdicerent litigantibus eo tẽporetempore, quo nōnon petentib. populis, minimè mitterẽturmitterentur à Rege pręsides, aut rectores. Hi verò rectores à Rege missi ad petitionẽpetitionem populorum habere debent stipendiũstipendium ab ipsismet populis. Princeps enim, qui primam causarũcausarum cognitionem ipsis populorũpopulorum magistratibus cōmisitcommisit, muneri regio satisfecisse videtur. Vnde populi, qui rectorem à Rege petierint pręter ipsos iudices ordinarios, tenentur eidem stipendiũstipendium publicum soluere, alioqui vbi Rex primam causarum cognitionem non commiserit, nec reliquerit popularibus magistratibus, tenetur omninò suis quidem expẽsisexpensis rectorem, aut iudicẽiudicem populo dare, cùm id muneris regij sit, eaq;eaque ex causa regios reditus percipiat, sicuti explicat Lucas de Penna in d. l. annonas. col. 1. ex illius Cęsareę cōstitutionisconstitutionis authoritate. Nec est maior ratio in constituẽdisconstituendis à Rege stipendijs, quæ dantur iudicib. appellationũappellationum, quāquam in his quę dādadanda sunt primarum cognitionũcognitionum magistratib. vbi & hi sunt à Rege, nōnon ab ipsis populis, nominandi. Pari siquidem ratione vtrumq;vtrumque munus regiũregium est. Duo tamen sunt in hac Castellani regni Republica moribus adeò recepta, vt nihil sit in |

p. 24

eius regimine frequentius, nempè, quod à rege ipso in quascunq;quascunque ciuitates, etiam habentes ordinatios iudices, quos Alcaldes appellamus. mittantur rectores exteri, & id maximè conducit in publicam vtilitatem propter quietum statutum cuilibet Reipub. ad legũlegum ipsarum tutelam. ad ius vnicuiq;vnicuique suum reddendum. Deinde, quod hi rectores non à Rege, sed ex ipsius publicis cuiusq́;cuiusque vrbis reditibus congrua, & diffinita stipendia percipiant. Vtrunq;Vtrunque verò à frequenti populorum petitione originem habuit, vt iam expeditissimum sit, & idem fiat, etiam populis non petentibus sanctissimè profectò: cùm in eorum tendat commune bonum, propter ipsius Reipublicæ tranquillitatem. Atque hæc sunt intelligenda de oppidis regijs, & in quibus ipsa iurisdictio Regis est.

In his verò ciuitatibus, & oppidis, quæ alicui Duci, Comiti, aut Marchioni Nobiliùe subdita sunt, hoc ipsum est in controuersia, an domini habentes iurisdictionem possint populis inuitis, & non petentibus constituere aut mittere rectorem, aliumùe iudicem, qui primam, habeat causarum ciuilium & criminalium cognitionem, simul cum ipsis magistratibus à populo electis, vt eam exerceant iure præuentionis? & hoc fieri iure posse, conatur probare Petrus Auendanius in d. tract. de exequendis mandatis regijs. cap. 6. num. 25. quod ipse item admitterem, vbi hoc ius fuerit legitimo titulo, aut iusta tem poris præscriptione quæsitum. At in his lo cis, in quibus nulla extat hac de re consuetudo, aut præscriptio, sed est quæstio ista ex iuris rationibus diffinienda, maximè dubitarẽdubitarem. Nam licet Rex aut Princeps summus possit hoc facere, quippè qui summam, & totam habeat Rei publicæ iurisdictionem: Domini tamen inferiores, non sic poterunt hoc iure vti, nec populis ius, quod habent, auferre, diminuere, aut debilius reddere. Habent enim populares magistratus ius primarum cognitionum, eaq́;eaque lege oppida dominis à Rege data sunt. Quamobrem iniuria fieret magistratibus popularibus, qui ius istud obtinent, si in eisdem oppidis alij iudices ordinarij à dominis darentur & constituerentur in hoc, vt & primāprimam haberent causarum cognitionem. Igitur qui hac de controuersia iudicaturi sunt, hæc & alia æquissimè perpendent, vt quod Reipublicæ sit vtilius, decernant, & exequantur. Nos interim his prænotatis quasdam exponemus conclusiones ad quęstionis propositæ diffinitionem.

Prima conclusio. Concessio iurisdictionis, meri & mixti Imperij, etiam in proprietatem, & ratione territorij, intelligitur quò ad primam instantiam, non autem in secunda, nec quò ad causas appellationis. Hoc etenim ius cognoscendi de causis appellationum in dubio non censetur concessum, sed reseruatum, cùm competat superioribus, & maioribus iudicib. non autem his, quibus ius primarum cognitionum etiam competit. Sic conclusionem hanc tenuerunt Angel. in l. 1. §. qui mandatam. ff. de offic. eius, cui manda. est iurisd. Iacobi. de S. Georgio in tracta. de feudo, & eius inuesti. verbo vicarius. & versi. cum mero & misto Imperio. col. 2. versicu. sed an ille. & versicu. Vasalli. colum. 13. versi. vnum semper notetis. Carolus Molin. in consuetud. Parisi. titul. 1. §. 1. gloss. 5. nume. 50. & quanuis Curtius Iunior in tracta. de feudis. 7. & vltima parte. q. 12. in specie improbet prædictam Angeli opinionem ex quadam Bar. sententia in l. ad finem. ff. quis, & à quo appellandum sit, quam paulò pòst examinabimus. Et in effectu idem fecerint Andrę. Isernia in constitu. Neapolit. rub. de discret. cognit. caus. folio 49. & Matthæus Afflict. in eisdem constitutionibus rub. 58. ad finem, asseuerantes, nobiles habentes iurisdictionem in aliquo oppido, ius itidem habere cognoscendi de causis appellationum. prior tamen opinio, quam ex Angelo deduximus, in PRAXI receptior est, vt asserit Albertus Brunus in consi. 102. colum. 2. Et probatur, quia cùm idem sit tribunal, non est ad dominum, ab eius vicario, & iudice appellādumappellandum. cap. Romana. in princ. de appellat. in 6. l. 1. §. vlt. ff. quis, & à quo appellandum sit. Imò & Angeli sentẽtiasententia obtinet, etiam vbi iurisdictio merum & mistum Imperium data essent, cum omnimoda iurisdictione. Nam & hisce verbis non videtur translatum ius cognoscendi de causis appellationum, secundum Carolum Molinæ. in d. num. 50. Iacobi. in d. verbo vicarius. & Aymonem in cons. 209. nu. 9. lib. 2. licet Iason in cōsiconsio. 161. lib. 2. & Paulus Parisius cons. 8. nu. 31. lib. 1. teneant in hoc casu, quoties omnimoda fuerit iurisdictio concessa, ius hoc translatum censeri, vt à vicario eius, cui concessa est, ad eundem primò appelletur.

Secunda conclusio. Quanuis iudices ordinarij à populo electi, & à domino confirmati, ab eodem domino confirmante iurisdictionem habeant, & accipiant: iure tamen defendi potest ab his iudicibus ad ipsum dominum posse appellari. Prior conclusionis pars probatur in Authent. de defensoribus ciuitatum. §. iusiurandum. Et eam tenent expressim Bald. in cap. ad hæc. de Allodijs. idem Bald. in cap. cùm omne. num. 22. de constit. Angelus in d. Authen. de defenso. ciui. §. de cætero. Alexan. in l. 1. ad finem. ff. de iuris. om. iud. vbi Dec. col. vlt. scribit, hanc opinionem COMMVNEM esse, qua cōstatconstat iudices electos iurisdictionem accipere, & habere ab ipso cōfirmanteconfirmante. Qua ratione in his oppidis, in quibus iurisdictio, quò ad primam causarum cognitionem, exercetur à magistratibus, quos populus elegerit & dominus confirmauerit, præconia sunt publicè promulganda nomine ipsius domini. Eius etenim est iurisdictio: tametsi ne cōstituatconstituat dominus, quò ad primam |

p. 25

causarum cognitionem ibidem exteros iudices, qui forsan inhumanè tractent ipsos incolas, & ciues, satis æquum est, & iure subnixum, quod iudices ordinarij à populo eligantur, & à domino cōfirmenturconfirmentur, modò vbiq;vbique seruetur exactè quod moribus receptum fuerit. Posterior conclusionis pars ex eo mihi placet, quòd non sit omninò idem tribunal domini, & magistratuum popularium, cùm hi non constituantur liberè à domino, sed tantùm ab eo confirmentur, postquam fuerint à populo electi. Id circò admodum conuenit, quòd ab ipsis popularibus magistratibus ad dominum appelletur, vt ipse aliquam habeat vel primam, vel secũdamsecundam causarum cognitionem, quam per se, vel per alios ab eo liberè constituendos exercere valeat, alioqui esset profectò iurisdictio penès ipsum absq;absque vsu ferè, præsertim libero. Atq́;Atque ita huius conclusionis partem vltimam tenet Albertus Brunus in cons. 102. col. 2. vers. Melius tamen est.

Extat verò in hoc tractatu, & materia regia lex à Ioanne Rege huius nominis primo, lata anno Domini M. CCCXC. vt constat ex ipsius Re

7

*gis ordinationibus. Sed & eiusdem legis mentio fit in Chronica eiusdem Ioannis Regis 1. anno 12. c. 12. cuius constitutionis decisio videtur hoc ipsum constituere, & permittere, quod in hac secunda conclusione nos quidem conati sumus probare. Sed eiusdem & constitutionis intellectum, & interpretationem hoc in loco missam facimus, quòd ea petenda sit à summis & prudẽtissimisprudentissimis Regij & supremi prætorij iudicibus, & consiliarijs pro ipsius Reip. vtilitate.

Tertia conclusio. Nihilominus potest inferioribus à principe iurisdictionem habentibus competere iure speciali, vel priuilegio ipsa primarum appellationum cognitio. Hæc conclusio satis ꝓbaturprobatur ex his, quæ superiùs tradita fuêre.

Quarta cōclusioconclusio. A iudice per dominum alicuius oppidi constituto, ad audiendas appellationum causas, & ad earum cognitionem, omninò ad Regem, non ad ipsum dominũdominum est appellandũappellandum. Hæc cōclusioconclusio constat iure cōmunicommuni & Regio, cùm idem sit tribunal in hoc casu, sicuti apparet in d. c. Romana. de appella. in 6. Nec in hac conclusione potest cōtingerecontingere aliqua controuersia. Alioqui prouocatio, seu appellatio ad Regem facillimè tolleretur, cùm possent apud inferiores tres omninò conformes ferri, ac pronunciari sententiæ, à quibus iure prohibita est appellatio, atq;atque ita Ioan. Faber optimè scribit in princ. instit. de vulgari. num. 4.

Quinta conclusio. Vbi dominus causam aliquam appellationis cognoscendācognoscendam expressim. & specialiter alicui delegauerit, ab hoc delegato ad Regem ipsum, non ad dominum, nec ad eius appellationum iudices, appellandum est. Hæc conclusio cōstatconstat eadem ferè ratione, qua probata fuit præcedens, nec video aliquam in praxi hac de re cōtrouersiamcontrouersiam: Tametsi posset quis ex iure Communi contrarium deducere, vel ea ratione, qua probatur, à delegato appellandum esse ad delegantẽdelegantem. cap. super quæstionum. §. porrò. de officio deleg. c. si delegatus. c. is cui c. si à delegato. de officio deleg. in 6. l. 1. in prin. & §. 1. l. 3. ff. quis, & à quo appel. l. præcipimus. §. 1. & §. hæc appellatio. C. de appellat. Ex quibus apparet, appellandum esse à delegato ad delegantem, quoties non tota, nec omnis iurisdictio delegata est, sed eius pars, vel species. Huic rationi accedit elegans sententia Bar. qui in l. 1. §. ab eo. ad finem. ff. quis, & à quo appel. scribit, in hoc distingui vicarium à delegato, quòd vicarius gerat vices ordinarij in eodem loco, & eodem tribunali, in quo consueuit ipse ordinarius iudicare, id est, vt ipse interpretor, qui locum tenet ordinarij habens ab eo sibi delegatam, & cōmissamcommissam omnem iurisdictionem. Quando autem committeret quis alicui vniuersitatem causarum exercendarum in alio loco, vtputa in aliquo castro seu territorio, licet dixerit, facimus te nostrum vicarium, nōnon diceretur vicarius, sed delegatus, nec appellaretur ad superiorem, sed ad ipsum, qui eum vicarium fecit. notat idem Panor. in c. relatum. ad fin. de officio delegati. Est & ad idem optima gloss. in Clem. 2. de rescriptis. ver. foraneo. quæ asserit foraneũforaneum officialem episcopi, qui in aliqua parte diœcesis cōstitutusconstitutus est, vt illic nomine ipsius prælati iurisdictione vtatur ecclesiastica, & spirituali, in hoc differre, ac distingui à generali vicario, quòd hic sit ordinarius, ille verò delegatus, & ideo ab eo ad episcopũepiscopum appelletur. notant Fel. in rub. de offic. deleg. col. vlt. Panor. in rep. c. si quis. Contra. nu. 35. de for. competen. & ni fallor, hęc est magis CōmunisCommunis opinio, quam Ange. Aret. seqitursequitur in d. l. 1. §. ab eo. ff. quis. & à quo appella. & latè Robertus Maranta in tract. de ordine iudiciorum. parte 4. distinct. 5. nu. 27. Igitur cùm in specie, & casu huius quintæ conclusionis iudex hic sit delegatus, cui causa quędam, nōnon omnis iurisdictio, commissa est ab eo erit ad delegantem. appellandum. Cui sententiæ patro cinatur glos. in cap. non putamus. & illic Domi. de consuetu. in 6. & Alex an. in rub. ff. de offic. eius, cui mandat. est iurisdict. col. penult. qui sequitur glos. in d. Clement. 2. Idem notat Albertus Brunus in cons. 102. col. 2. text. optimus in cap. dilecti de appellatio. Quam ob rem Ioan. Lup. in tract. de iustitia regni Nauarræ. 2. parte. §. 4. regiæ legis sensim mentionem faciens scribit, eadẽeadem lege permissum esse, quòd à iudicibus particularibus in oppidis nobilibus subditis ad eosdem dominos appelletur: non tamen à iudicibus generalibus, quasi particulares non sint omninò dominorum vicarij, nec cum eo vnũvnum & idem tribunal efficiant, Tertiò aduersus hanc quintam conclusionem plurimum conducit text. in l. à proconsulibus. |

p. 26

C. de appellatio. à quo Bal. ibi, & Roma. in sin76. adnotârunt, iure ciuili posse à vicario ad iudicem ordinarium, cuius vices gerit; & à quo constitutus est, appellari, quasi in hoc ius Pontificium à Cæsareo differat: cùm iure Pontificio à vicario generali ad episcopum appellare non liceat, nec ad eum, qui illũillum constituit, quia idem est tribunal.

His tamen vtcunq;vtcunque vrgentibus, minimè discedimus à proposita conclusione, quippe qui existimemus, hæc exactè, ac diligenter intellecta non obesse huic quintæ assertioni. Primum etenim non obstat, quia non negamus, iure Cæsareo, & Pontificio appellādumappellandum esse ad delegantem, vbi is non omnem iurisdictionẽiurisdictionem, sed eius partem delegauerit: Contendimus tamen hoc intelligendum esse in terminis iuris Communis disponentis, quòd à sententia delegati appelletur ad delegantem immediatum, nec tamen ius commune permittit, quòd inferior habens iurisdictionem limitatālimitatam, quoad primam causarum cognitionem, & alteri quoad ius appellationis subditam, possit delegare semel, vel pluries, vt cognoscat de vna, vel pluribus causis appellationis frustrando superiorem iure suo, quia hoc esset in fraudem appellationis ad superiorem deuoluendæ. Nam etsi episcopus certam causam committeret speciali vicario, non generali, ad hoc vt ad se, non ad superiorem appelletur, non proderit sibi huiusmodi fraus, & cautela: imò poterit ad superiorem, omisso delegante, appellari, quemadmodum notant Speculat. titul. de appellatio. §. quartò nunc tractemus. num. 6. Ioan. Andr. Domin. & Francus in cap. Romana. in princip. de appella. in 6. Bartachinus in tract. de episcopo. libro 4. parte 8. quæst. 26. tradit eleganter Carolus Molinæ. in consuetudini. Parisiensi. titul. 1. §. 1. glo. 5. numer. 52. quòd si fraus omnis abesset eiusq́;eiusque suspicio cessaret, posset in hac specie à delegato episcopi appellari ad delegantem iure Pontificio, sicuti Speculat. idem & alij post eum voluerunt, quos sequitur glo. in Pragmatica Sanctione. verbo, medio. colum. 4. Hæc tamen delegatio ob frequentes hominum fraudes hodie maximāmaximam haberet suspitionem, atq́;atque ideo multò vtiliùs est, quod ad Metropolitanum ab hoc delegato, non ad delegantem, appelletur.

Sed & Carolus in dicto numer. 52. citat Ioan. Fab. in princip. instit. de vulgari. tenentem iure ciuili non posse appellari à delegato ad delegantem, sed ad eius superiorem appellandum esse, idq́;idque generaliter verum esse is author sensit, vt tandem secundum eum, vbi quis alicuius causæ omnem cognitionem delegauerit, non possit ad eum à delegato appellari. Imò & ipse Faber improbare videtur, quod secundo loco de iudice episcopi foraneo adduximus ad comprobationem opinionis Bartoli, quæ etiam si refragante Fabro, iure posset admitti, VSV tamen forensi minimè recepta videtur, quoad seculares iudices. Nam si pręses prouinciæ, aut ciuitatis rector in aliquo proprij territorij oppido vicarium constituerit, ab eo vicario ad rectores, vel præsides superiorem, non ad ipsum rectorem, vel præsidem est appellandum. Sic sanè in PRAXI locus omninò nōnon est opinioni Bartoli in dicta l. 1. §. ab eo. ff. quis. & à quo appell. qua in re obseruare oportet exactè, quid moribus, & vsu fuerit receptum. Vnde poterunt faciliùs intelligi, quæ breuiter scribit Rebuffus in commentarijs ad leges Regias 3. Tomo. titul. de appellationib. in princip. colu. 4. asseuerans in Regno Franciæ à vicarijs, & locũlocum tenentibus, & à subdelegatis ad regem, & eius Curiam, non ad delegantem, nec ad eum qui vicarium constituit, appellari. Idem etenim & apud nos in his Castellani Regni prouincijs passim fit. Cùm à locum tenentibus, etiam particularibus non appelletur ad præsides, nec ad prætores, sed ad ipsum Regem, eiusq́;eiusque Curiam. Quod verò ex Baldo in dicta l. à Proconsulibus tradidimus, falsum esse constat. Siquidem nec de iure ciuili poterit ad ordinarium, vel ad rectorem ciuitatis ab eius vicario appellari: cùm idem sit tribunal: vt explicat Bartolus in dicto §. ab eo. idem Bartol. per textum ibi in l. præcipimus. C. de appellatio. Decius in capitulo, dilecti. de appellation. Baldus sibi contrarius in Margarita Innocentiana. litera S. num. 15. Quibus non oberit decisio textus in dict. l. à Proconsulibus. Quia loquitur in vicario Præfecti Prætorio, cuius quidem Præfecti Prætorio tanta fuit olim dignitas, vt ab eo tāquamtanquam à principe minimè liceret prouocare: idcircò mirum non est, quòd ab eius vicario ad eum appelletur, cùm ad alium non possit appellari. Eandem opinionem post Bart. tenet Angel. in d. l. præcipimus. Hoc ipsum sensit & gloss. in dict. Pragmatica sanctione. tit. de causis. §. nec ad quemcunq;quemcunque, verb. medio. scribens, decisionem text. in dicta l. à proconsulibus. procedere in vicario eius, qui superiorẽsuperiorem non habet, ad quem appelletur. Idem & Francus sensit in dicto capit. dilecti. quæst. 6. Vnde fit, vt hęc quinta conclusio satis his rationibus fuerit ꝓbataprobata. Quam ob rem idem fortassis erit in eo casu, quo dominus alicuius oppidi, causam aliquam alteri delegauerit in prima instantia, quoad primam causæ cognitionem. & diffinitionem. Nam ab hoc delegato ad Regem, non ad dominum appellabitur, etiamsi Contrarium voluerit Albertus Brunus in d. cons. 102. col. 2.

Sexta conclusio. Quamuis iure Regio domini oppidorum ex dicta lege Guadalaraiæ, alioue legitimo titulo ius habeant primarum appellationum, quę à iudicibus ordinarijs proponuntur, poterũtpoterunt tamẽtamen subditi liberè omisso medio ad Regem, eiusq́;eiusque Curiam prouocare. Conclusio ista probatur ex eo, quod Regijs legibus, |

p. 27

& ordinationibus prohibitum sit quod cunq;cunque grauamen, quod fieri soleat in oppidis dominorum nobilium his, qui ad Regem, eiusq́;eiusque Curiam appellant. Et deinde institutum, quod in in his locis liberè permittantur quæcunq;quæcunque ad Regem appellationes. l. 14. tit. 16. libro tertio ordinatio. & l. 1. titul. 1. eodem libro. Sic sanè apud Regia Castellani regni suprema tribunalia passim admittuntur appellationes, quæ fiunt, & pro ponuntur, etiam omisso medio nobilium dominorũdominorum iurisdictionem habentium tribunali, cuius quidẽquidem tribunalis cognitio pertinet ad eas appellationes, quæ fuerint ad id tribunal delatæ. Hæc autem praxis potuit originem ducere à Regia lege PartitarũPartitarum, quæ permisit appellationes ad Regem deferri, ad eiusq́;eiusque Curiam omisso medio, quemadmodum decisum extat in l. 18. tit, 23. parte 3. Idem enim & iure Pontificio cōstatconstat, quia ad summum Pontificem appellari potest, omisso medio. ca. ad Romanam, 2. quæstio. 6. & est Communis opinio Doctorum in cap. dilecti. de appellat. Quamuis adhuc aliquot ecclesiastici iudices nolint deferre appellationibus ad SummũSummum Pontificem nominatim expositis omisso medio, quod in concilio Basiliensi constitutum fuit, vt patet in Pragmatica Sanctione Gallicana, titulo de causis. Iure tamen Pontificio, etiam ad Legatum de latere, omisso medio, appellari poterit glos. in capit. Romana. in princip. verbo, ad curiam. de appellatio. in 6. notatur in capit. 1. de officio legati. tradit optimè Francus in d. cap. dilecti. quæst. 8. Quin & omisso medio appellationes ad quemcunq;quemcunque, maximè Regem deferuntur legitimè, si nemo petierit earum remissionem ad eos iudices, qui ex iure ordinario primarum appellationum cognitionem habent. Nam appellatio omisso medio pro posita, causæ cognitionem deuoluit, etiāetiam vbi appellari omisso medio non potest, si nihil fuerit ex aduerso obiectum. glos. communiter recepta in d. c. dilecti. cuius opinionem fatentur Communem esse Imol. & Dec. ibi Cosmas in Pragma. Sanctione. titul. de causis. verb. medio. Eamq́;Eamque sequitur Rota decis. 387. in nouis. Tametsi, & in hac specie Imola, Decius, & Cosmas à frequẽtissimafrequentissima omnium sententia discesserint, Contrarium iure verius esse asseuerantes. Et ideo iuxta eorum sententiam quoties appellatio permissa non est omisso medio, etiāetiam nemine petente, appellationis causa remittenda est ad illud medium tribunal, quod iniustè fuerat omissum. Quæ tamen opinio iure Regio, quo appellari potest ad Regem, omisso medio, necessaria non est.

His igitur probatur hæc Sexta conclusio ad praxim legis Regiæ, quæ lata fuit Guadalaiaræ, de cuius intellectu plerunq;plerunque varijs expositis quæstionibus solet disputari. Nos verò pauca notauimus, quæ certam habent ex vsu, & iure diffinitionem, cum lex illa ius primarũprimarum appellationum dominis oppidorum concedat, quoties appellatio proponitur à iudicibus ordinarijs. Sed appellatione ista omisso medio ad Regem, quid apud Gallos receptũreceptum fuerit, tradit Rebuffus tertio Tomo in leges Regias. tit. de appellationib. artic. 2. Et Author stili Parlamenti Parisiensis, tit. an qui appellauit ad Curiam, omisso medio remitti debeat. In regno sanè Neapolitano lege lata obtentum est, quod possit ad Regem appellari omisso medio, etiam in Baronum oppidis, vt palàm testantur glo. Andræas Isern. Et Matthæ. Afflict. lib. 1. rubr. 58. col. vl. notat idem Matthæ. ad hoc cōstitutionemconstitutionem incip. Cum noua rub. 78. 4. notab. & Rob. Maranta in tracta. de ordine iudiciorum Parte. 6. ca. de appellationibus. numer. 366. atq;atque hæc, vt exposuimus, hactenus obtinuerunt.

Appellationes autem quæ ad Regem deferuntur, vt & aliæ causæ, quæ eius diffinitionẽdiffinitionem exigunt, in ipsa Curia Regia examinantur, & diffiniun

10

*tur. Curiam verò hîc intelligo oppidum & locum, vbi Rex est cum suis consiliarijs, & alijs, qui eius lateri adsistunt, vt ei consulant, quid agendum sit in executione iustitiæ, & administratione, ac regimine totius regię Reipublicæ, Hanc etenim congregationem Curiam dicimus propriè, & inde eodem nomine appellamus locum, vbi ea congregatio commoratur. l. 27. tit. 9. part. 2. Sic deniq;denique quod Innocent. & Panor. in capit. ego N. de iureiurand. Idem Innocent. in cap. cùm ecclesiasticæ. de except. & in c. accusatũaccusatum. de simon. & ex Herodiano. libr. 1 Tiraq. de nobilitat. cap. 31. nu. 4. scripsêre, asserentes Romam dici locum, vbi sit Papa, vel Inperator eo tempore, quo Roma suberat Imperatori. Quod Herodianus scribit, apud quam Pompeianus dixit, Roma est, vbi & Imperator: est in hunc modum accipiendum, si inibi Papa cum Curia simul degat. text. opt. in Clemen. ne Romani. §. sanè. de electioni. Tametsi contrarium notauerit glo. in regu. cancella. 5. & simpliciter idem quod Inno. obseruauerint Roma. in sing. 146. Dec. in c. meminimus. de appellat. num. 2. Domi. in cap. 2. de præben. in 6. penult. notab. Olim autem curiæ authore Festo dicebantur, in quibus vniuscuiusque partis populi Romani quid gerebatur, quales sunt hæ numero 30. in quas Romulus populum Romanum distribuit, quibus postea additæ sunt 5. Meminit Budæus in l. 2. ff. de origine iuris: Inde Curiata Comitia dicebantur conuentus, qui curiatim perlictorem calabantur. id est, vocabantur: vt testis est Gellius lib. 15. cap. 27. Curia item apud Romanos locus ille fuit celebratissimus, vbi de publicis rebus à Consulibus, & Senatoribus tractabatur, à cura quidem dictus. Sic Cicero lib. 3. de Oratore ait, Curiam pro Senatu accipi. Curia igitur apud Romanos dicebatur locus, in quem Senatores, pro Reipublicæ vtilitate conuenerant. Qua ratione etiamsi |

p. 28

hodie in regijs principatibus, nōnon omninò conueniat regimen publicum ei, quo Romana Res publica vtebatur, nihilominùs & summus regius Senatus, summaq́ue Curia hæc nomina poterunt obtinere, ad veteris Reipublicæ imaginem, siquidem & in summo Senatu regij consiliarij, de Reipublicæ administratione tractant & rogantur sententiam dicere, vt Reipublicæ cura per eos expediatur. De Curia multa Zas. in l. 2. de origi. iuris. in princip. & Budæus in Forensibus ad finem.

Cæterum Castellæ Rex, vt litigantium subditorum commodis & expensis consuleret, & ne passim cogerentur Regem ipsum sequi omnes hi, qui appellationis causa, aut querelæ, siue pro iure exigendo regiam Curiam adirent, ac subinde, vt summus eius Senatus, & consiliarij eiusdem, tot alioqui negocijs impediti, quæ breuem, ac celerem expeditionem exigunt, cōmodiùscommodiùs regimini Reipublicæ vacarent, duo constituititidem regia prætoria, vnum Pintiæ, alterum Granatæ, quæ quidem prætoria Curię regiæ appellantur. Ad hæc verò causæ appellationum, & regulariter aliæ omnes, quæ ex legibus huius regni ad curiam regiam deferri possunt, & deferendæ sunt, Iure quodam ordinario deferuntur, quibusdam negocijs exceptis, quæ regio supremo Senatui, eiusq́ue summis consiliarijs excipiuntur, & reseruantur. Dicuntur tandem hæc regia prætoria vulgò Audientiæ regales, latinè dici castè poterunt Auditoria: Nam Auditorium locus est, vbi causæ auciuntur, & lites iudicantur. l. contra. §. is qui. ff. dere iudic. l. mulier. ff. ad Trebellian. l. minor autem. ff. de minori. l. Titius. in 1. ff. de action. empt. l. lecta est in auditorio Æmilij Papiniani. Præfecti Prætorio. ff. si certum petat. vbi Alciat. Eadem ferme ratione Epiphanius Interpres, Sozomeni lib. 2. tripartitæ. c. 2. de Constantino, qui nolebat de causis sacerdotum iudicare, inquit, eum respondisse: mihi ergo homini constituto de huiusmodi rebus non licet habere auditorium, id est iudicium, Eiusdem dictionis ad eandem significationem, qua significatur locus publicus vbi causæ & lites audidiuntur, mentio fit Actorum c. 25. altera, inquit diuus Lucas, die, cùm venissent Agrippa & Berenice cum multa ambitione in auditoriũauditorium cum Tribunis.

Sed & hæc auditoria etiam appellantur Regiæ Cancellariæ vt opinor, à Cancellario, qui princeps fuit olim in Curia, & præfectus summus Regij prætorij, & consiliariorũconsiliariorum, aliorumq́;aliorumque magistratuum, qui apud Regem munera publica in exequutione iustitiæ, & in expediendis negocijs regio nomine obtinebātobtinebant. Huius Cancellarij officium erat rescripta, & responsa, decretaq́;decretaque Regis inspicere, & malè scripta, aut expedita cancellare, id est, transuersis lineis, veluti cancellis expungere, & illinire, l. Cancellauerat. ff. de his, quæ in testamen. delen. & l. sequent. & in l. si chirographum. ff. de probatio. Quod verò hoc fuerit officiũofficium Cancellarij, probat text. celebris in l. 4. titul. 9. part. 2. indicat Budæus in rub. ff. de off. Præfect. Prætorio. Magnam & olim fuisse Cancellarij dignitatem, & authoritatem apud Gallos, testis est Paulus Æmil. libr. 3. de rebus Francorum, quo in loco Cancellarium appellat pręfectũpręfectum iuris. Idem Budęus in forensibus, eum dicit regni Nomophylacem, penes quem sint iuris Regalis prima auspicia. Hæc tamen sunt intelligenda de Cancellarij dignitate, quæ apud Hispanos, Gallos, & Anglos ab hinc mille annis obtinuit, cùm apud veteres Romani orbis Imperatores, qui Cancellarios instituerunt, non fuerit tantæ hæc dignitas æstimationis, quantæ postea, vel hoc seculo censetur. Apud Flauium Vopiscum legimus, Carinum Imperatorem Cancellarios habuisse. Sub Archadio item & Honorio fuêre etiam Cancellarij, quorum mentio fit in l. consiliarios, & in l. nemo. C. de assessorib. & domesticis, & Cancellarijs iudicum. Hos autem ipse interpretor eos, qui iudicibus libellos supplicatorios offerebant & legebant, quos notarios hodie vocamus. Eiusdem muneris apud Imperatorem Carinum opinor eius Cancellarios fuisse. Nam & Virgilius Polydorus lib. 9. histor. Anglicæ. de Gulielmo Rege ita scribit: Instituit item Scribarum collegium, qui diplomata scriberent, & eius collegij MagistrũMagistrum, vocauit Cancellarium, qui paulatim supremus effectus magistratus, qualis hodie habetur. Idem Polydorus lib. 11. scribit, Cancellarium regni in publicis conuentibus apud principes pro loquutorem esse. Idem lib. 13. scribit, diuum Thomam Cantuarien. creatum fuisse magni regni Cancellarium. Sed & Pau. Æmil. in d. lib. 3. de reb. Francor. opinatur à paruis initijs, & ab Scribarum officio munus hoc cancellariorum regni. ob magnitudinem virorũvirorum, qui eo munere fungebantur, apud Regem, ad tantam maiestatem peruenisse.

Ergo Regia Cancellaria Regis verbis responsa facit suppliciter ad eũtibuseuntibus, & ius reddit litigantibus, Antistesq́;Antistesque in plerisq;plerisque æquitatis censetur. Deniq;Denique curia Regis est, ac sub Regio nomine, & sigillo literas decernit super rerũrerum iudicatarum executionibus, & super alijs rebus, quæ à cancellariæ eiusdem prætorio examinantur, & diffiniuntur.

CAPVT V.

PRINCIPIS. Curia hoc iuris habet, quod quilibet dum in ea est, in ciuilibus apud curiæ iudices poterit conueniri, etiamsi ibi non contraxerit regia. l. 4. & item 5. tit. 3. part. 3. ex eo quidem, quod Regis curia, omnibus sit commune forũforum, & tribunal, quemadmodum de Romana curia dicitur in c. vltim. de foro compe. notat glos. in c. 3. de præb. in 6. ex. c. 2. eod. tit. Sed & de curia principis secularis, idem præmittit Henric. in d. c. vltim. & te

1

*nent expressim Panor. ibi, col. penul. & Socin. num. 63. Bal. Ange. Curt. Iun & Lanc. Dec. in l. 2. §. legatis. ff. de iudic. Quibus est adijciendum, Romam olim dictam fuisse communẽcommunem patriam. l. Roma. ff. ad municip. nōnon ex eo, quod ibi quilibet posset conueniri, sed alia ratione, quam optimè explicuit Andr. Alc. lib. 2. disp. c. 21.

Sæpissimè tamen opponitur ab his, qui apud curiæ iudices conueniuntur priuilegiũpriuilegium reuocandi domum, quod ex præalleg. lege regia competit primum, & deniq;denique his, qui ad curiam accesserunt ex causa necessaria: nempe, vt dominum, quem comitari alioqui tenentur, prosequantur. Item legatis, item missis à municipio, & patria: sicut in d. l. regia ꝓbaturprobatur, ita vt habeat hoc priuilegium locum etiam in legato misso à propria ciuitate, & patria. Bar. Albe. & Doct. in d. §. legatis. Competit idem priuilegiũpriuilegium his, qui ad curiam vocantur causa dicendi testimonij, & his, qui ad prosequendam appellationẽappellationem ab ipsismet propositāpropositam ad curiam accesserunt: item his, qui à Rege vocantur. HorũHorum etenim exemplorum mentio fit in d. l. 2. §. legatis. & in d. l. 4. in hunc sanè modum, vt Iurisconsultus in d. §. legatis. omiserit vocatum à Rege, & addiderit iudicem destinatũdestinatum, aut missum in prouinciam, transeuntem tamen per Romam aut curiam. Non enim poterit hic ibi, nec in ipso loco, vbi iudex est, conueniri: vt notat gl. in d. §. legatis. verb, destinati. Regia verò lex adiecerit missum à municipio, & patria, & eum, qui dominũdominum euntem in curiam sequitur. Etenim hi omnes habent ius reuocandi domũdomum, nec possunt in curia conueniri, cum in ea sint ex causa necessaria. arg. cap. vlt. de dilatio. Missum autem à municipio hoc ius habere intelligo, etiam vbi is missus fuerit, vt sit eius Reipublicæ procurator, secundum Inn. Ioan. Andreas, & Docto. communiter in d. c, vlt. de foro. comp. vt fatetur ibi Marian. Soc. nu. 66. Competit & hoc ius, vt cōstatconstat, non tantùm existentib. in curia ex causa necessaria, sed & his, qui ibi sint ex causa probabili, quæ sit quasi necessaria, vt causa religionis, vel studijs glo. communiter recepta in d. §. legatis. qua de re multa tradit Maria. Soc. in d. c. vltim. num. 62. ex quibus aliquot hoc in loco ad legis regiæ interpretationem adnotabimus.

Primum enim quod dicitur de Legatis est intelligendum, nisi super contractibus tempore lega

2

*tionis ab eisdem factis. Nam pro his non habẽthabent ius reuocandi domum. text. in d. l. 2. §. omnes autem. vers. cæterum. pro alijs autem contractibus ante litigationem, etiāetiam in loco legationis initis, nōnon poterit legatus ibi conueniri, imò habet ius reuocandi domum, sicuti iurisconsultus ibidem respondit. Qua in re aduertere oportet, quod regia lex in omnib. habentibus ius reuocandi domum censet, priuilegium hoc cessare, nec esse admittendũadmittendum, vbi contraxerint hi in eodem loco, & expressim insinuat, tempore, quo ex his causis in eodem loco sunt, & morantur. Ita enim inquit: Pero por qualquier de estas maneras sobre dicas, que viniesse à la corte el demandando, si estando ay vendiere, o comprare, ofiziere otro pleyto qualquier, o tuerto, o fuerca, o danno, o otro yerro fiziesse tenudo es de respōderresponder ay por ello, si gelo demādarẽdemandaren.

Et tamen ex iurisconsulto ea est interpretatio sumenda, vt in legatis planè procedat, sensus ex contrario, id est, quod habeant ius reuocandi domum, si ante tempus legationis in eo loco contraxerant, in alijs autem cesset hic sensus, cùm minimè sint hoc priuilegio vsuri pro contractibus in eo loco gestis, priusquam ex ea causa in eum locum accesserint. Sic planè loquitur Iurisconsultus secundum glo. ibi communiter receptam verbo cōtraxerintcontraxerint. Est etiāetiam de legato tex. in l. si legationis tempore. ff. de iudic.

Sed & omnes, qui ius habent reuocandi domum ex prædictis causis, illo non possunt vti, quoties conueniantur pro contractibus celebratis, etiam ante causam illam, cuius ratione priuilegium datur, si extra patriam, & prouinciāprouinciam suam contraxerint, quasi pro his Romæ, & in curia possint conueniri, nec habeant ius reuocandi domũdomum, extra quam ipsi contraxerint, atq;atque ideo nulla eis iniuria fiat, siquidem extrà propriam prouinciam in locis contractus conueniri possent, si ibi essent inuenti, nec haberent ius reuocandi domum. tex. est celebris in d. l. 2. §. item si extra. qui notandus est ad intellectum regię legis, in vers. Si estando ay vendiere, vt idem sit, si ante causam huius priuilegij, & priusquam ex ea in curiam venerunt, cōtraxerintcontraxerint in curia, vel alibi extra eorum propriam prouinciam. Nam exceptis legatis cæteri non habent in hac specie ius reuocandi domũdomum, hic est enim Communis sensus omnium Doct. in d. l. 2. §. omnes. & in d. §. item si extra. hunc siquidem intellectum tradit secundo loco glo. quam ibi sequuntur Bar. Bald. Paul. de Cast. & est Communis opinio se|

p. 30

cundum Lancelot. Dec. ibi. idem tenet Maria. Soc. in d. c. vlt. nu 76. Igitur si quis habens priuilegium reuocandi domum, eadem causa priuilegij durante, contraxerit extra propriāpropriam prouinciam, poterit pro hoc cōtractucontractu in curia conueniri, nec habebit ius reuocādireuocandi domum. Hoc probatur, quia idem est pro contractibus ante causam priuilegij conuentis: ergo hoc ipsum seruabitur in his, qui contracti sunt tempore illius causæ, quæ ius alioqui reuocandi domum tribuit. Pro illis verò, quæ & hæc tempore intra prouinciam fecerit, habebit quis ius reuocandi domum. Quia solùm excipiuntur cōtractuscontractus in curia eo tempore celebrati, vel extra ꝓpriampropriam prouinciam, vel in eo loco, vbi quis conuenitur, sicuti notatur in d. §. omnes.

Legatus autẽautem pro contractibus ab eo gestis, etiam Romæ ante legationẽlegationem, non conuenitur Romæ, vt diximus, sed tantùm pro contractibus ab eo Romæ tempore legationis celebratis, aut in Italia. l. cum furiosus. §. vlt. ff. de iud. Qui legationis causa, in quit Pap. Romam venit, ex qualibet causa fideiubere potest cũcum priuilegio suo, cùm sit in Italia cōtractumcontractum, vti non potest. Hæc legis verba ideo libentiùs retuli, quod glos. ibi communiter approbata, vt fatetur Alb. in d. l. 2. §. omnes. teneat, legatum non habere ius reuocandi domum, tantùm in contractibus tempore legationis Romæ celebratis: pro his verò, quæ in Italia extra Romam cōtraxeritcontraxerit, habere eum ius reuocandi domũdomum, etiamsi tempore legationis contractũcontractum fecerit, quæ quidẽquidem interpretatio dura nimis est, & contraria Iurisconsulto.

Qua ratione ipse opinor, veriorẽveriorem esse opinionem Aldr. quam retulit gl. in d. §. item si extra, vt tandem legatus tempore legationis pro contractibus tunc ab eo Romę. vel in Italia celebratis, possit Romæ conueniri, nec habeat ius reuocandi: non tamen pro his, quæ extra Italiam, etiam extra propriam prouinciāprouinciam tempore legationis, vel antè contraxerit. Hic enim, ni fallor, est planus & apertissimus Iuriscon. sensus.

Quòd verò diximus de legato, & alijs simile ius habentibus, posse nempe eos in curia conueniri, si ibi contraxerint, id obtinet, & est intelligendum, etiamsi vt aduenæ contraxerint. gl. in

3

*d. §. legatis. verb. contraxerint, quam sequitur ibi Paul. Castren. glos. idem tenet in l. hæres absens. §. proinde. verb. quotquot. ff. de iudi. quāquam ibi probârunt Bart. Alb. Paul. Fulgos. nu. 6. Lan. Dec. Curt. Iunior. nu. 9. notat Maria. Soc. in d. c. vlt. de foro comp. nu. 76. ex ea ratione, quòd contrahens vt aduena in eo loco, vbi alia ex causa, quàm ratione contractus forum sortitur, poterit ibi conueniri, si fuerit in eodẽeodem loco inuentus. glos. Communiter recepta in cap. Romana. §. nec etiam suffraganeorum. de foro competen. in 6. propter duplex vinculum, quod in hoc casu datur, & contingit. Idcircò quod modò notauimus satis iure probari videtur, & idem tenet Iacob. in d. §. omnes. Licet Ang. in d. l. hæres absens. §. 1. CONtrarium probare velit sentiens: legatum Romæ contrahentem vt aduenam, non posse Romæ, nec in curia conueniri, sed habere ius reuocandi domum. Ex quibus constat verus sensus Accur. in dict. verb. quotquot. voluit enim, quòd sicut legatus cōtrahenscontrahens, Romæ tempore legationis, etiāetiam vt aduena, potest ibi conueniri, quia Roma commune est domicilium, nec habet ius reuocandi domum: ita & fortiori ratione quilibet non legatus, Romæ vt aduena contrahens, ibi poterit conueniri, nec habebit ius reuocandi domum. Sic etenim sensum gloss. explicârunt Lanc. Dec. & Curt. Iun. ibi. Licet Bart. non satis percipiens, quid gloss. voluerit, eius partem falsam esse dixerit.

Quid ergo, si contractus sit factus in eo loco, vbi aliàs quàm ratione contractus, ipse cōtrahenscontrahens non sortitur forum, & tamen contrahit non vt aduena, sed habens per gulam, & armarium, an possit vti priuilegio reuocādireuocandi domum, ne conueniatur in eo loco, vbi est ex causa necessaria vel quasi necessaria? Et Paul. Castr. in d. §. omnes. num. 3. existimat, quòd in hoc casu habeat locum priuilegium reuocandi domum. Idem sensit glo. in d. §. legatis. verb. destinati. Not. & Iacob. in d. §. omnes. licet gl. in verb. contraxerint, sentire videatur contrarium, dum excludit ab examine causæ, locum contractus ab aduena facti, cui non cohæret aliud domicilij ius, quasi admittat locum contractus facti ab habente per gulam: Mihi profectò multum arridet, ac placet Pauli opinio.

His equidem libenter ipse adiecerim, posse pro contractibus celebratis eo tempore, quo causa priuilegij tractatur, non tantùm alios, sed & legatos in eo loco, vbi contraxerint, conueniri, quamuis vt aduenæ conuentionem fecerint, & nulla alia ratione, quàm cōtractuscontractus, legati ibi forum sortiantur, modò nondum à loco contractus finita legatione discesserint.

Cæterùm quoad appellantem, cuius mentio fit, in d. l. 2. §. legatis. & quoad legatum, & alios, si

4

*agant in curia extra causam appellationis, aliosq́;aliosque ad iudiciũiudicium vocauerint, inquit iurisconsultus, quod cogentur & alijs respondere, nec obtinebunt priuilegium reuocandi domum. tex. in d. l. 2. §. sed si agant. quem Accurs. ibi ita interpretatur, vt non tantùm teneantur respondere his, aduersus quos egerint, sed & omnibus. Sic enim inquit Iurisconsultus: compellũturcompelluntur se aduersus omnes defendere, quem intellectũintellectum ibidem sequuntur Alb. Ang. Paul. Fulg. & Iacob. à sancto Georgio. Inno. & Mari. Soc. in d. c. vlt. de foro comp. nu. 75. ex quibus constat, hanc opinionẽopinionem esse magis COMmunem. Poterit tamen locus hic aliter intelligi, vt teneantur legati se defendere aduersus omnes, contra quos ipsi egerint, ita quidẽquidem nōnon tenebũturtenebuntur omnib. respon|

p. 31

dere, sed his solum, aduersus quos ipsi egerint, quosq́;quosque in iudicium vocauerint, quemadmodũquemadmodum antiquiores quidam ab Accursio citati in d. §. sed si agant. responsum illud intellexêre, & præter eos Iacob. de Rauenna. Butrig. & Nicolaus, quorum meminit Alberic. Gulielmus item de Cuneo, & Din. quos Paulus Castrensis retulit, quorum opinio planè probatur regia lege in dicta lege 4. titulo 3. partic. 3. quæ erit apud nos omninò seruanda.

Caput VI.

IVRE quidẽquidem illud est constitutissimum, quod nemo potest, etiāetiam ad curiam principis vocari pro lite examinanda in prima instantia, tametsi possit inuitus ad eam trahi per appellationem. l. nemo. C. de iurisd. om. iud. Auth. vt differentes iudices. §. 1. regia. l. 14. tit. 2. lib. 3. ord. Sunt nihilominus quidam, quibus licet in curiam principis trahere, & vocare illos, à quibus in iudicio aliquid exigere velint, & aduersus quos actiones habeant. Hoc enim statutum & permissum est in multis casib. quos vulgò dicimus (casos de corte.) Rei etenim extra proprium forum, & domiciliũdomicilium, coguntur apud curiæ regiæ iudices actoribus respondere, vbi actor sit pupillus, vidua, pauper aut deniq;denique miserabilis persona. Hoc sanè in causis ciuilibus,

1

*nam de criminalibus idem est, ac pluribus casibus permittitur. Probatur in l. 5. titu. 3. part. 3. inquit enim lex. (o por pleyto, que demandasse huerfano, o ome pobre, o muy cuytado contra algun poderoso, de que no podiesse alcancar derecho, tambien por el fuero de la tierra.) Apud Gallos idem seruari constat ex stilo Parlamenti ti. de minoribus. notant Guid. Papæ. q. 466. & Rebuffus primo tomo in leges regias. tit. de senten. prouisionalibus. gloss. vlti. colum. 4.

Huic praxi & sententiæ adstipulatur Cęsarum cōstitutioconstitutio in l. vni. C. quando Imperator inter pupillũpupillum, & viduāviduam ad fi. Ita enim inquit CōstanConstan. August. ad AndronicũAndronicum. Quod si pupilli, vel viduæ, alijq́;alijque fortunæ iniuria miserabiles iudiciũiudicium nostræ serenitatis ornauerint, p̃sertimpraesertim cùm alicuius potentiam perhorrescunt, cogantur eorum aduersarij examini nostro sui copiam facere. Hæc Imperator. Apud quem ipse adnotandam censeo dictionem, præsertim, ex qua deducitur intellectus ad legem regiam: ibi (& contra algun poderoso.) Nam praxis idem admisit ac recepit, vbi miserabilis persona agit contra eum, qui nōnon est ex his, qui potiores in iure dicuntur: tametsi regia Neapolitana constitutio lib. 1. titu. 37. exigat in hoc casu ab his miseris actoribus iusiurādumiusiurandum, quo asseuerent, se timere aduersarij potẽtiampotentiam. Scribit ad hæc diuus Hieronymus in CōmentarijsCommentarijs ad Hieremiam super capit. 22. regum officium proprium esse, facere iudicium, atque iustitiam, & liberare de manu calumniantium, vi oppressos, & peregrinis, pupillisq́;pupillisque, & viduis, qui faciliùs opprimuntur à potestatibus, præbere auxilium. c. regum. ca. administratores. ca. principes. 23. q. 5. His & illud conuenit, quod viduæ, & miserabiles personæ possunt reos laicos coram ecclesiastico iudice, super rebus prophanis conuenire, vbi iudex secularis neglexerit eis iustitiam ministrare. c. ex tenore. vbi omnes. de foro compe. c. significantibus. vbi gloss. de offic. delegat. notat Ioan. Lup. in cap. per vestras. de donat. inter vir. & vxor. 2. notab. nu. 5. cúm hæ personæ quo ad protectionẽprotectionem pertineātpertineant etiam ad ecclesiasticum iudicẽiudicem. c. 1. & sequenti. 87. distinctio.

Imò & in hoc tractatu solet adnotari, quod vbi ꝗsquis sit miserabilis, simul & oppressus, nempe per vim, vel alio modo re propria expoliatus, ita vt possit agere interdicto recuperandę, poterit ad hoc coràm ecclesiastico iudice agere, etiam aduersus laicum, & de re temporali, cùm ipsemet actor laicus sit, etiam non data negligentia iudicis secularis. Ad huius conclusionis probationem adducitur text. in c. ex parte B. de foro compe. quo in loco, sicuti constat ex Panor. & alijs, ita Doct. communi omnium consensu adnotârunt, & probare conati sunt. Idem Socinus in c. licet ex suscepto. de foro compet. col. 3. Et Ioan. Staphilæus. de literis grat. & iustitiæ. fol. 159. col. 2.

Ego verò hanc sententiam non esse admittendāadmittendam, opinor ex ratione text. in capit. nouit. de iudic. nec enim Papa, nec iudex aliquis ecclesiasti|

p. 32

cus debet, nec potest cognoscere inter laicos, nec aduersus laicum reum super re temporali, etiam ad petitionem miseri alicuius oppressi, & expoliati, nisi iudex secularis negligens fuerit in administratione iustitiæ. Nam summus Pontifex grauiter offenderet principes seculares, si minimè negligentibus ipsis eorum iurisdictionem occuparet, Nec quicquam vrget in contrarium tex. in dicto capitulo ex parte. Quia maxima inerat in eo casu suspicio negligentiæ in iudice seculari, propter potentiam rei conuenti, qui actorem expoliauerat. Tandem, vt quid in hac quæstione sensero ingenuè profitear, hoc certò scio, hanc COMMVNEM Canonistarum opinionem apud regia Hispaniarum & Galliæ prætoria risui quidem fore, tantùm abest, vt ea in vsum & PRAXIM recepta fuerit. Sed & legem ipsam regiam, quo ad pręsentem tractatum, paulatim iuxta Communem vsum & iuris regulam interprętemur.

Primus igitur casus à lege regia constituitur in pupillo, quem orphanum appellat. Est enim Græ

2

*ca dictio ab Hispanis vsurpata & eum significat, qui caret patre. Vtitur hac dictione Imperator in l. priuilegia. C. de Episcop. & Cleric. Tradit hanc significationem Laurentius Valla libro quarto, elegant. capitu. 33. distinguens orphanum à pupillo, quòd pupillus sit, qui caret patre, est tamen in ea ætate, cui tutor datur, Apud Iurisconsultum in l. pupillus. ff. de verbo. significatio. accipitur pupillus pro eo, qui cùm impubes est, desinit in potestate esse, vel morte, vel emancipatione, Nos hac in parte pupillum intelligimus eum, qui simul sit patre orbatus, & minor, pupillaris quidem ætatis, quod notant Cinus in l. orphanotrophos. ad finem, C. de episcopis & clericis. Alberi. in dicta l. vnica. columna 1. PRAXIS verò hoc priuilegium recepit etiam in minore viginti quinque annis, qui patre sit orbatus. Nam & regia l. 14. titulo 2. libro 3. l. 1. titul. 1. eodem libr. ordinat. l. 20. titulo 23. l. 41. titul. 18. & dicta l. 5. parte 3. orphano simpliciter tribuit hoc priuilegium, non distinguẽsdistinguens eius ætatem, quæ tamen necessario distinguenda est ad eos annos, in quibus alieno ductu, & consilio viuendum est. Obtinet tamen hoc priuilegium in orphanis, & viduis, etiam diuitibus, secundum Azonem in Summa C. quando Impera. inter pupil. ad finem. sensit Innocen. in dicto capitulo ex parte. B. de foro competent. numer. 4. Alberi. in dicta l. vnic. numer. 1. Ioann. Lupi in capit. per vestras. de donat. inter virum & vxor. 2. notab. numer. 12. De vidua in specie hoc notat Andræ. Isernia in constitut. Neapolitan. titul. de offic. magistra. iusticiarij. constitut. statuimus. numer. 6. Licet quidam contrarium notare, & asseuerare conẽturconentur tenentes, hoc priuilegium non dari his, qui diuites sint, ex Innocent. in capitul. significantibus. de offic. delega. & alijs, quos ibi citat Felin. & Rebuffus in dicto titulo de sententijs prouisionibus. glossa vltima, columna 2. Nam & horum opinio tunc obtinebit, cùm tractabitur, an his personis sit subueniendum expensis publicis ad litis prosequutionem: non enim his subuenitur, si diuites sint, vt ex plicat in specie, ita hanc quæstionem intelligens Matthæ. de Afflict. libr. 1. constitu. Neapolita. titu. 33. numer. 4. post Iserniam ibi. Leges autem præcitatæ maximè conueniunt in priuilegijs his concedendis sacris eloquijs. Cùm scriptum sit Exodi 22. Viduæ & pupillo non nocebitis. Esaiæ cap. 1. Defendite viduam: iudicate pupillo. & Psal. 9. Tibi derelictus est pauper: orphano tu eris adiutor & Psal. 10. Oculi eius ad pauperem respiciunt. & Psalmus 40. Beatus est qui intelligit super egenum & pauperem.

Secundus subsequitur casus in eadem lege Regia, O ome pobre. Quia pauperes habent hoc ius, vt possint apud curiam reos quoscunq́;quoscunque appellare, & ad primam causarum cognitionem conuenire. Idem probatur in dicta l. vnica. C. quando Imperator. & deducitur ex ratione textus in d. ca. significantibus. expressimq́;expressimque hoc ipsum constat ex legibus regijs paulò ante citatis.

Ad hunc verò effectum. vt quis citetur ad curiācuriam de iure pauperi responsurus apud iudices regios, sufficit summaria quædam probatio paupertatis, sicut minoris ætatis, & aliarum qualitatum quarum ratione potest quis ad curiācuriam vocari, etiam si ea probatio facta fuerit parte non citata, modo fiat ex mandato auditorum regię curiæ, Idem erit, vbi, qui citationis literas impetrare vult, affert è proprio municipio aliquam probationẽprobationem summariam, factamq́;factamque ex iudicis inferioris mandato, modò in curia ex mandato auditorum à Tabellione causæ vnus testis præter alios fuerit ad hoc examinatus. Ita enim V S V S obtinuit, & decretum est à Carolo Cæsare Hispaniarum Rege apud Montisonem Arragoniæ anno Dom. 1542. Idq́;Idque decretum extat inter cancellarię Granatensis ordinationes folio 139. Quod si reus citatus negauerit hanc paupertatis qualitatem, ad probationem admittitur, vt causa quò ad primam cognitionem ad iudices inferiores remittatur, si probatum fuerit, actorem nōnon esse pauperem, nec minorẽminorem, nec viduam, nec orphanum. Sed si quis in paupertatem, & miserũmiserum statum inciderit culpa sua, luxu nempè, gula, ludo, aut deniq;denique ob crimen, scribit Andr. Isernia in dict. constitutione Neapolit. num. 9. hunc non esse ad hoc priuilegium admittendum. Quia dic. l. vni. C. quando Imperator. de his tractat miseris, qui fortunæ iniuria in eam inciderint miseriam, quasi nōnon sit idem in his, qui culpa propria in miserum statum peruenerint. Hanc opinionem Iserniæ sequuntur Matth. de Afflict. ibi. nu. 28. & Rebuffus in leges regias tomo primo. tit. de senten. prouisional. |

p. 33

gloss. vltim. colu. 4. quibus multa astipulantur, quæ gloss. & alij tradiderunt in cap. quæ in ecclesiarum. de constit. maximè Felin. num. 67. & Dec. col. pen.

Ego verò contrariam sententiam potiùs probauerim, quia priuilegium hoc alteri non infert graue præiudicium, cùm in curia nōnon tantũtantum actori pauperi, sed & reo diuiti iustitia ministranda sit. Idcircò ex hoc priuilegio minimè aufertur alteri res ꝓpriapropria, nec ius sibi ad rem aliquāaliquam quæsitum, qua ratione ex multis, quæ ipse scripsi lib. 2. variarum resol. c. 16. nu. 9. falsam esse censeo Iserniæ opinionem, certò sciens, eam nequaquam admittendam fore. Et ideò pauper habebit hoc priuilegium, etiamsi in paupertatem culpa propria inciderit. Quæ quidem opinio erit temperanda ex his, quæ in dict. cap. 16. fuêre tradita. Quod si vidua maritum proprium occidisset, profectò non esset ad hoc priuilegium admittenda, cùm actus ille tendat directè in viduitatem. Pauper autem dicitur iuxta COMMVNEM huius regni vsum, quo ad hoc priuilegium, qui non habet in bonis tria millia quadrantum, seu marauedinorũmarauedinorum. Quod alibi oportuniùs tractabimus, dum huius temporis numisinata veteribus conferemus. Relinquendum tamen est arbitrio iudicis, quæ dicāturdicantur miserabiles personæ, præter expressim in iure nominatas secundum Cyn. Alber. Bal. Bar. & Doct. in d. l. vni. C. quāquam. Imp. Ab. & Doct. in c. significantibus. Alber. in 1. parte statuto. q. 112. Rebuf. in d. gl. vl. col. 4. quorũquorum opinio Communis est. Eadem commiserationis causa æquissimum est. & fieri debet, quod pauperibus litigātibuslitigantibus

4

* dentur aduocati publicis expensis. Id enim congruit Reipublicæ benè institutæ. gl. in l. 1. §. ait prætor. in princip. ff. de postulan. cuius meminit scribens, ita apud Gallos fieri Nicol. Boer. in decisi. 325. Hoc ipsum apud nos etiam seruatur in cancellarijs, & prætorijs regijs, in quibus constituti sunt aduocati, & procuratores, qui publico stipendio accepto, gratis ipsis pauperibus patrocinẽturpatrocinentur, quemadmodũquemadmodum cautũcautum est in pragmaticis Regum Catholicorum Fernandi, & Elysabeth. l. 40. & 41. Imò apud Gallos vbi non fuerit aduocatus, pro pauperũpauperum patrocinio publicis expensis constitutus, si Rex cũcum paupere litigat, tenetur ei expensas litis soluere, secundũsecundum Boerium decisi. 303. col. 2. & deci. 324. Sed & generaliter quoties deficit aduocatus, publico stipendio pauperi suffragaturus, cogendus à iudice erit aliꝗsaliquis aduocatus gratis pauperi patrocinari. gl. Hosti. Ab. Fel. & omnes in capi. 1. de offic. iudic. Bald. in l. si furiosi. C. de nupt. Iason in §. omnes. versi. Tripli. col. pen. de action. Deci. in c. 1. de probat. nu 46. gl. quæ in notario, ac tabellione loquitur in l. tam demẽtisdementis. C. de episc. aud. Regia in aduocato lex 6. ti. 6. part. 3. & de tabellionibus pragmatica constitutio. l. 56. notat. Guido Papæ. q. 561. text. optimus in l. nulli. §. post vnius verò. C. de epis. aud. Rebuf. Tomo primo in leges regias. tit. de senten. prouisio. glo. vlt. colum. 5. quod si nolet aduocatus mandato iudicis pauperi gratis patrocinari, poterit iudex ad tempus arbitrarium ei interdicere officium aduocationis. l. prouidendum. C. de postul. vbi Bald. Roma. in singul. 263. Abb. in dicto cap. primo. text. optimus. in l. 1. §. cura carnis. ff. de officio præfect. vrb. l. moris. §. sunt autem. ff. de pœnis. Regia. l. 5. titu. 19. libr. 2. ordi. quæ statuit, hunc aduocatum interdicendum esse propter hanc culpam officio aduocationis per annũannum. Et hęc sanè rectè instituta sunt. Nam & in conscientiæ iudicio aduocatus reus est mortalis peccati, si nolit pauperi patrocinari, vbi propter extremam necessitatem litis ęstimatio, & ea quæ pauper exigit in iudicio necessaria ei sunt ad se ipsum alendum, ne fame pereat, nec possit aliundè patrocinium ministrari: si verò hæc necessitas extrema non sit, iuxta huius necessitatis qualitatem erit culpa venialis, sicuti resoluit Thomas sic à Caietano intellectus in 2. 2. quæstion. 71. articulo 1. Imo & grauis necessitas, litigantis, ipsiusq́ue aduocati possibilitas ad hoc obligant eundem sub reatu mortalis culpæ, quòd Syluester sentit verbo, aduocatus. quæstion. 28. & explicat optimè Domi. Soto. lib. 5. de iustitia. q. 8. articulo 1.

Est tamen in hac quæstione dubium, vtrum actori pauperi, cogatur reus diues expensas litis suppeditare? Etenim Guido Papæ quæstio. 461.

5

*cuius modò meminimus, tenet cogendum esse reum diuitem, actori pauperi litis expensas ministrare. ex lege vltim. §. quod si ei. C. de ordin. cognitionum. Sequitur Guidonem Aymon Sauillia. consil. 164. In contrarium vrget textus in lege. Imperatores. ff. de tutel. & rationibus distrahend. Imperatores, inquit Vlpianus, Seuerus, & Antoninus rescripserunt in hæc verba: cùm hoc ipsum quæratur, an aliquid tibi à tutoribus, vel curatoribus debeatur, non habet rationem postulatio tua, volentis in sumptum litis ab his tibi pecuniāpecuniam subministrari. Nec oberit textus in d. l. vlt. §. quod si ei. inibi, siquidem traditur casus specialis, quo ties per dominum agentem in causa seruitutis ablata fuêre bona ab eo, qui erat in quasi possessione libertatis, & sancitum est, quod si dominus illum in seruitutem vindicauerit, bona illa sunt pendente lite seruo restituenda, ita demùm, si præstiterit idoneos fideiussores de his bonis domino restituendis, eo casu, quo à iudice seruus pronuntietur, quod si non potuerit dare hos fideiussores, bona sequestro tradantur, ex eis tamen litis sumptus, & alimenta litiganti pro libertate dẽturdentur. Vnde apparet, in hoc casu dari expensas & alimenta litiganti pauperi ex bonis, quæ ei ablata fuerunt, & quæ præsumebantur ipsius esse propria, quæ ipse item possidebat, quibusq́ue priuata authoritate fuerat expoliatꝰexpoliatus, & deniq;denique |

p. 34

ipsi restituerentur, si fideiussores dedisset, & tamen non datisfideiussoribus, non restituuntur propter status controuersiam. Ex hac verò decisione absurdum (ni fallor) est, idem deducere ad bona, quæ pauper actor nec possedit, nec eius esse præsumuntur, nec restituenda ei forent pendente lite, etiam idoneis datis fideiussoribus, & quibus ab ipso reo non fuit expoliatus. Hanc responsionem, & intellectũintellectum istum ad dictum §. quod si ei. colligo ex Baldo ibidem, & Ioanne Lupi. in c. per vestras. de donatio. inter vir. & vxor. §. 39. Quamobrem Boerius decisio. 303. columna 2. asseuerat, se nusquàm vidisse in PRAXI receptam fuisse prædictam Guidonis opinionem.

Idem ipse profiteor, existimans nihilominùs eāeam seruandam fore, vbi perpenso statu litis, & causæ, constaret aliqua non leuis præsumptio pro iure actoris pauperis. Nec id temerè opinor, imò iure id verũverum esse ostendāostendam ex his, quę statim examinare cōstituiconstitui. Constat sanè iure ciuili, ꝙquod si quis petat bona paterna sibi restitui, & agat quærela testamenti inofficiosi, cogitur reus dare huic actori pendente lite expensas litis, & alimenta tribus concurrentibus, quorum primũprimum exigit, actorem hunc esse filium, vel nepotem testatoris: Secundum quod sit actor pauper. Tertium, quòd habeat primam sentẽtiamsententiam pro se iam aduersus reum latam. textus celebris in si instituta. §. de inofficioso. ff. de inoffi. testam. quem ita intellexêre gl. Bart. Albert. Angel. Paulus de Cast. & Fulg. ibi. Atq;Atque ideò hæc est Communis opinio. Idem notat Alci. de præsum. reg. 3. præsum. 9. nu. 9. Quantum ad primum idẽidem est dicendum in pronepote, & alio quouis descendente à testatore, cùm eadem sit vtrobiq;vtrobique ratio, secundum Rebuffum primo tomo in leges regias titu. de senten. prouisio. artic. 1. glos. 2. colu. 2. qui idem probat in patre, & ascendentibus. Nam & his, non minori iure legitima debetur, quàm filijs. l. nam etsi parentibus. ff. de inoff. testamen. Idem erit in vxore non tantùm agente contra maritum, quod Ioa. Lupi. tradit in dict. cap. per vestras. §. 29. ampliatione 8. ex his, quæ Innocen. & alij notant in capit. ex parte. de accusation. Matth. de Afflict. decisio. 10. Soci. consi. 286. lib. 2. Hostien. in Summa. tit. de accusat. §. quis possit. versi. quis contingit. Apud quos in specie hoc ipsum explicatur, sed & idem erit in agente vxore mortuo marito ad petitionem dotis, & donationis propter nuptias, quemadmodum colligitur ex traditis in l. penul. ff. vt in possessio. legator. per Bartol. in l. si neget. ff. de liberis agno. Notat in specie ista Rebuffus 1. tomo super leges regias titulo de senten. prouision. arti. 3. glos. 1. ac traditur in stilo Parlamenti Parisiensis titu. de minorib. colu. 5. siue in titul. de prouisione. ad finem. quo in loco est adnotandum, secus esse in extraneis, & in his, qui agunt ad bona hęreditaria fratris, sororis, alteriusùe consanguinei ex transuersa linea, quasi in his locus non sit decisioni Iurisconsulti in d. §. de inofficioso.

Quod tunc obtinet, cùm agitur ad hæreditatem ex causa intestati, nam si ex testamento non raso, nec cancellato ageretur, posset fortassis admitti Iurisconsulti responsum ex ratione l. vlti. C. de edict. diui. Adrian. tollen. sicuti Rebuffus censet in Commentarijs ad leges regias tit. de sentent. prouisional. articu. 1. gl. 2.

Ego verò, quò ad litis expensas, generaliter video à quibusdam probari, quòd vbi actor pauper est, & litigat super bonis, quæ p̃tenditpraetendit esse CōmuniaCommunia, vel ad se pertinere, & habet aliquam ꝓpro suo iure præsumptionem, illæ sint ei ab aduersario ministrandæ, vt explicant Specul. titu. de inquisitione. §. vltim. vers. porrò. Aretin. in cap. si qui testium. de testib. numero 14. & Alciat. de præsumptio. regul. 3. præsumptio. 9. nu. 9. Atq;Atque iuxta hunc sensum posset obtinere, quod paulò ante ex Guidone adnotauimus. Tametsi extra casum Iurisconsulti in dict. §. de inofficioso. nusquam ipse viderim hoc receptum fuisse, nec audiuerim apud Hispaniarum regia prætoria. Nec tamen negauerim, etiam quò ad alimenta maximam habere æquitatem, quod iurisconsultus tradidit, non tantùm in filijs, & nepotibus, sed in fratribus, alijsq́; successoribus ex testamento non raso, nec cancellato, vel ab intestato, quoties ex aduerso non negatur, bona illa, quæ petuntur, ad mortem vsq;vsque fuisse à defuncto possessa: vel eorum dominium habuisse illum, donec mortem obierit, & præter hęc subest non leuis præsumptio pro iure agentis. Ipse memoria teneo, semel in hoc Granatensi prętorio, iudicum interloquutione coactum reum alimenta dare ad certam vsq́;vsque quantitatem actori, qui fratris intestati hęreditatem petebat, quiq́;quique nondum aliquam sententiam in eius fauorem obtinuerat. Secundum, quod Doctores exigere videntur in dic. §. de inofficioso. ad hæc alimenta præstanda, vim habet à sententia prima, quam actor obtinuit. Nam licet ab ea fuerit prouocatum, & ex ea causa suspensus sit effectus sententiæ ita, vt pro ea non præsumatur vrgenti præsumptione. l. 1. ff. ad TurpilianũTurpilianum. cap. venientes. de iureiuran. Authen. de his, qui ingrediuntur ad appellati. §. illud. c. cùm inter. de re iudicat. gl. in l. Herennius. §. Caia. ff. de euictioni. tradunt Hostien. Antoni. Ancha. Cardin. & Docto. in cap. in præsentia. de renuntia. Abb. Felin. latè numero 31. & Dec. num. 32. in ca. quoniam contra. de probatio. Abb. in capit. tenor. nume. 6. de re iudica. Albert. Brunus in tractat. de forma. folio 83. colum. 2. Curt. consi. 65. colum. 16. Alexan. in consi. 164. libro 2. Gulielm. Cassado. decision. vnic. de præsumptio. Alciat. regu. 3. præsumptio. 9. & præsumptione 22. Rursus Decius in rubri. de appella. colum. 4. & Augusti. Beroius in dicto capitulo, quoniam con|

p. 35

tra. nu. 228. penès quos lata est examinatio, an pro sententia pendente appellatione præsumatur: Item quæ sit præsumptio pro illa, quæ iam transierit in rem iudicatam, quò ad ordinẽordinem ꝓcessusprocessus, & quò ad eius iustitiam, nihilominùs sententia adhuc appellatione pendente, quandam habet præsumptionem iustitiæ, & rectitudinis. Quæ quidem præsumptio aliquot operatur effectus, quorum mentio fit in Clementi. vnic. de sequestrat. poss & fruct. & in dict. §. de inofficioso. cuius ratione controuertitur, an sit locus eidem responso ante primam sententiam, in primaq́;primaque instantia. Et sanè quidam opinantur idem seruandum fore, vt deniq;denique alimẽtaalimenta illa sint actori pauperi subministranda, etiamsi is nullam obtinuerit in causa sententiam, cùm & tunc subsit eadem æquitas, idemq́;idemque ius modò aliqua non leuis pro iure agentis adsit præsumptio. Hæc enim est sententia Rotæ decis. 2. titul. de iudicijs in antiquioribus, & Matthæi de Afflict. decis. 11. qui testatur, ita bis diffinitum fuisse in magno regni Neapolitani prætorio. Idem probat asseuerans, hoc ipsum in regno Franciæ seruari, Rebuffus in leges regias in dict. rubri. de sentent. prouision. artic. 1. gl. 2. idem quò ad expensas litis probare conantur Aretin. & Alciat. post SpeculatorẽSpeculatorem, quorum paulò ante mentionẽmentionem fecimus. Non oberit huic opinioni, quam ipse quandoq;quandoque vidi receptāreceptam fuisse in hoc regio prætorio, text. in d. §. de inofficioso. Ideò etenim exigitur ibi sententia, quia filius fuerat testamento patris exhæredatus, cui sicut non competit Carboniana bonorum possessio, nec ex ea ius percipiendi alimenta. l. qui de inofficioso. ff, de inoff. testa. ita nec competit ius petendi ab aduersario alimenta, nec sumptus litis, donec habeat sentẽtiamsententiam, ex qua etiam pendente lite deducatur, & oriatur præsumptio contra testamẽtumtestamentum patris, quæ aliqua ex parte elidat præsumptionem illam iure veteri constantẽconstantem pro patris testamento, siquidem olim filio à patre ex hæredato, præsumptio quędam aderat pro iusta exhæredationis causa. Et ideò exhæredatus filius agens de inofficioso, tenebatur probare testamentum inofficiosum, & sine causa fuisse exhæredatũexhæredatum. l. nam & is. §. 1. vbi gl. CōmuniterCommuniter recepta. ff. de inoff. testa. Hodie verò diuersa est huius rei causa, cùm pręsumptio maxima sit pro iure filij exhæredati aduersus patris exhęredantis testamentum, qua ratione, nisi hęres probauerit causam iustāiustam exhæredationis, planè filius obtinebit, sicuti constat ex gl. in l. vlt. in princ. ff. quod met. cau. & Alcia. regu. 1. præsum. 16. text. optimus in l. omni modo. C. de inof. testa. & in Auth. vt cùm de appel. cogno. §. aliud quoq;quoque capitulum. Igitur his omnibus ad amussim perpensis, minimè dubitare quisquam poterit, parùm, aut profectò nihil vrgere authoritatem Iurisconsulti in d. §. de inofficios. ad Communis sententiæ probationem. imò dici non temerè potest, etiam ante vllam sententiam esse admittendum Iurisconsulti responsum. Qua in re oportet exactissimè obseruare vtriusq́;vtriusque litigatoris iura & pręsumptiones, vt tandem alimenta dentur à reo actori, quoties vrgentior est pro ipso actore pręsumptio, quàm pro ipso reo, quod si reo potiùs, quāquam actori patrocinetur, vt acta causæ, & pręsumptiones, tunc planè non est reus cogendus alimenta, nec litis expensas actori exhibere.

Tertiò, requiritur ad intellectum, & praxim huius conclusionis, ꝙquod actor sit pauper ex his, quę notantur in l. extraneo. ff. de ven. in posse. mitt. per Barto. Alex. in consi. 48. in 3. libr. Abbas & alios in c. cùm haberet. de eo qui duxit in mat. quam polluit per adul. Atq;Atque ita hæc est CōmunisCommunis conclusio, tametsi Rebuf. in d. rub. de sen. proui. art. 1. gl. 2. scripserit, in senatu ParisiẽParisien. quandoq;quandoque seruatũseruatum fuisse, vt in casu d. §. de inofficioso. etiam diuiti actori cogatur reus expensas litis, & alimenta exhibere.

Quartum his ipse addere minimè dubitabo, id etenim receptissimum est, nempè dandam esse cautionẽcautionem idoneam de restituendis his alimentis & expensis, si actor ipse in causa succubuerit, aut accepto ferundis, vbi is victoriam obtinuerit. Quod poterit deduci ex l. cum autem. §. cùm redhibetur mancipium, ibi, quod tardiùs hominem ei restituit. ff. de ædili. edi. vbi probatur, emptorem debere omninò venditori restituere, si redhibitoria egerit, non tantum fructus, sed & si quid à venditore consequutus est ex eo, quod ei hominem venditum tardiùs tradiderit. Deinde ratio dictat, hoc ipsum agendum esse, vel ex eo, quod pauperes non inuitentur, ad temerè & incautè agendum in iudicio, vt interim dum lis finitur obtineant expensas, & alimenta, quæ posteà minimè sunt præ inopia reddituri, si contigerit, eos calumnia litigasse, & ideò vinci, quia ius eis defecerit. Ex contrariò Massuerus in Practica ti. de possessorio. num. 27. asserit, nec dandam esse hanc cautionem, nec actorem hunc etiam si victus fuerit, teneri ad restitutionem eius quantitatis. quam ex hac causa à reo habuerit, vel acceperit. Eandem opinionem probare conatur Boerius decision. 324. col. 2. ex tex. in l. 1. §. interesse. ff. si mulier ventris nomin. in poss. missa calumniæ causa esse dicatur. Quo in loco apparet mulierem ventris nomine missam in possessionẽpossessionem & demùm victam, non teneri ad restitutionem alimentorum, quæ ventris nomine perceperit, nisi per calumniācalumniam in possessionẽpossessionem venerit. Alij verò loci, qui ad hoc adducuntur, mihi admodũadmodum abesse videntur ab huius opinionis probatione, quinimò & text. in dict. §. interesse. speciale quod statuit in fauorem ventris, cùm satiùs sit alinon alendum, quàm fame necare alendum, eum quidẽquidem, qui omninò bona & alimẽtaalimenta habi|

p. 36

turus foret, si verè in ventre conceptus esset, & nasceretur, vt inquit Accur. ibi authoritate tex. in l. 1. §. sed si certam. ff. de ventre in possess. mit. l. vlti. C. de Carbo. edict. vbi glo. adducit, & notat text. in d. §. interesse.

Idcircò priorem opinionem censeo iure veriorem esse, nec vsquam vidi contrariam admitti. Nam quoties hæc alimenta, aut litis sumptus iubetur reus actori exhibere, non aliter id decernitur, quàm data idonea cautione de eis restituendis, si fortè actor succubuerit in causa. Solet tamen dubitari, quænam quantitas sit diffinienda ad hæc alimenta, & litis sumptus? & dubio procul, hoc est arbitrio iudicis relinquendum. Nec enim certum quid constitui potest pro omnibus negotijs. arg. l. 1. ad finem. ff. de iure delib. & eorum quæ notantur in cap. de causis. de offic. dele. Atq;Atque ita receptum esse passim constat, & testatur Rebuffus in dicto titulo. de sent. prouis. numer. 29. & 30. Licet Massuerus in practica titu. de possessorio. num. 27. Boerius in dict. decisi. 324. colu. 2. & stilus Parlamenti titu. de prouisionibus ad finem, eiusq́;eiusque author scripserint quartam partem rei, vel fructuum, & redituum eiusdem, super qua litigatur, dandam esse ad hæc alimenta, & litis expensas, l. antiqui. ff. si pars hæred. peta.

Postremò in hac quæstione est omninò considerandum, quod vbi quis asseuerat se esse alicu

8

*ius filium, & ea ex causa petat alimenta, vel se illius filium pronuntiari, iudex interim pendẽtependente lite, præmissa quadam summaria cognitione, an actor sit rei conuenti filius, compellet reum alimenta exhibere actori, donec constet non esse illius filium per diffinitiuam iudicis pronunciationem. gloss. quæ hunc sensum cōmodècommodè patitur in cap. 2. qui filij sint legitimi. Bal. in l. si neget. ff. de alend. liber. Idem sensit gloss. in l. vlti. C. de alend. liberis, & in l. si quis à liberis. §. si vel parens. ff. de liber. agnoscend. Sufficiet autem vnus testis ad huius rei cognitionẽcognitionem summariam. Bartol. in Extrauaganti. Ad reprimendum. verb. summariè. Vel ipsius petentis iuramentum, aut fama filiationis regia l. vltim. titu. 19. part. 4. Nam & alimentorum causa pia est, quẽadmodumquemadmodum præter alios tradunt AlexāAlexan. in l. 1. nu. 6. ff. solut. matri. & Catelli. Cotta in memorabilibus, dictione Alimentorum, & sanè vbi hoc modo ex præsumpta, vel probata summariè filiatione, alimenta pendente lite à parẽtibusparentibus filijs exhibentur mandato iudicis, nōnon repetuntur posteà, etiamsi constiterit in plenaria cognitione, actorem filium nōnon esse illius, quem vt verum parentem in iudicium vocauit, sicuti gloss. censet in l. vlti. C. de Carbon. edicto authoritate text. in dict. §. interesse, sequunturq́;sequunturque gl. istam frequentius iuris ciuilis interpretes.

Caput VII.

VIDVA, quod paulò antè obiter explicuimus, ius hoc & priuilegium habet, vt possit ad curiam Regis, quos libuerit vocare, quò ad primam causarum cognitionem, & in prima instantia. quemadmodum probatur in l. vnica. C. quando Imperator. inter pup. & vidu. l. 14. titul. 18. part. tert. l. 21. titu. 23. eadem parte l. 1. titul. 1. l. 14. titul. 2. libr. 3. ordinat. Idem constat ex his authoritatibus, quas in proximo cap. adduximus. Et verè tunc obtinet, cum vidua honestam agit vitam. Semper etenim dum res ista discutitur, statim tractatur, an vidua honesta sit, honestamq́;honestamque vitam agat, siquidem vidua priuilegia iure viduitatis concessa, statim amittit, si luxuriosè, aut inhonestè viuat, sicuti passim traditur, & in hac specie huius priuilegij expressim hoc notant Andræ. Isernia in cōstitutionibconstitutionib. Neapolit. titul. de officio magistrorum. num. 6. Afflictus lib. 1. Constitutionum earundem titu. 33. num. 4. & 5. Lucas de Penna in l. 3. colum. 2, C. de priuileg. scholar. libr. 12. Felin. in cap. significantibus. colu. penul. de offici. delegat. text. optimus in l. his solis. vbi Bald. & Salicet. C. de reuo. donationi. Authen. eisdem pœnis. C. de secund. nupti. quo in loco Ioannes à Garronibus numero 20. multa hac in re tradit, quibus & illa ferè similis est quæstio, an vidua propter stuprum, dotem & alia perdat, quæ iure, ac titulo matrimonij pristini obtinuit, & obtinuisset si castam egisset vitam, quam quidem quæstionem ipse olim examinaui in epitome ad quartum Decretalium. 2. part. capitul. 7. §. 6. numero 10.

Sæpè tamen contingit dubium illud, quo quæri|

p. 37

tur, an ea fœmina, quæ cœlibem vitam agit, nec vsquam virum habuit, nec de nuptijs tractat, etsi maior sit, habeat hoc ipsum priuilegium? Accursius etenim in l. malum. verb. viduam. ff. de verb. sign. adeo dubius est, vt nec certācertam sententiam elegerit: scribit tamen iurisconsultus in d. l. malum. viduam etiam dici eam, quæ cœlibem vitam egit, nec vsquāvsquam virum habuit, ex eo dicta, quod sit sine duitate, vt væcors, væsanus. QuamobrẽQuamobrem quidāquidam existimātexistimant, idem in hac, quod in vera vidua dicendum esse, huiusq́;huiusque opinionis sunt Azo in summa. C. quando Imperator inter pup. & vidu. vbi eandem opinionem probant Cynus. Oldr. Alber. Bart. & Fulgos. Ioan. Lupi. in c. per vestras. de donat. inter vir. & vxo. 2. no. num. 12. Guido Papæ, decisio. 566. Andr. Iser. in constit. Neapoli. tit. de officio magistri iusticiarij in CōstitutioneConstitutione Statuimus. nu. 10. & Matth. de Afflict. ibi lib. 1. tit. 37. nu. 29. Rebuf. in leges regias 1. Tomo. tract. de senten. prouisio. art. 3. gl. vlt. col. 2. est & hæc opinio Communis, vt testatur Fulgo. in d. l. vnica. ContrariāContrariam tamen sententiam mihi videtur eligere glossa in d. l. vnica. dum hanc vltimo loco ponit, quam sequitur ibi Franciscus, Accursius. Quibus suffragatur textus ex diuo Hieronymo in epistola ad Fabiolam de veste sacerdotali in cap. vidua. 34. distinct. Vidua enim, inquit, est, cuius maritus mortuus est. Huc etiam pertinet, quod ex propria significatione, & stricta, vidua dicitur ea, cuius maritus mortuus est, non ea, quæ nunquam virum habuit, siquidem Iurisconsulti responsum in d. l. malũmalum. ex lata significatione procedit, vt placet Socino in cap. ex tenore. de foro comp. num. 6. Felino in dict. cap. significantibus. de offic. delegat. num. 8. & Alciato in d. l. malum. Hæc verò lata significatio, non est admittenda in hac quidem specie, & in hoc casu, vbi agimus de priuilegio aduersus iuris Communis regulas exorbitanti. Deinde communis Vsus loquendi, qui maximam in his rebus authoritatem habet, l. librorum. §. quod tamen Cassius. ff. de lega. 3. viduam illāillam appellat, quæ maritũmaritum habuit, & amisit, non autem eam, quæ cœlibem vitam egit. glos. in d. l. malum. Abb. in d. c. ex tenore. ad fin. Quibus sanè rationibus ipse adducor, vt existimem, hoc priuilegium, cuius mentio fit in d. l. vnica. his tantùm viduis concessum esse, quæ maritũmaritum habuêre, non his, quæ cœlibem egêre vitam.

Huic sententiæ non oberit text, in d. l. malũmalum. Nam pręter aliam responsionem, quam ex Soc. item & eam, quam ex Panor. adduximus, apparet, Iurisconsulti responsum potiùs pertinere ad quandam vocis similitudinem, & analogiam, quàm ad veram dictionis etymologiam. Quod Alciatus argutè ostendit ea ratione, quia vidua habet illud, vi, breue. Ouid. 1. Fastorum.

Sustinet in vidua, tristia signa domo.

Sed si vidua dictio composita fuisset à væ, & duitate, deberet longo accentu produci prima syllaba, cũcum eo longa sit in væcorde, & væsano. Obstat etiam Iurisconsulto, vt illa non sit vera etymologia, quòd vidua dicitur ab iduo, iduas, verbo antiquo, quod diuidere, separare, & priuare significat, inde Idus appellant diem diuidentem mensem. Hinc Horatius lib. 4. carminum. Ode. 11. ad Phyllidem, inquit:

Idus tibi sunt agendæ
Qui dies mensem Veneris marinæ
Findit Aprilem.

Vidua igitur dicitur, quasi à viro separata, eo priuata, seu orbata marito: authore Macrobio, libro 1. Saturnalium. c. 15. Hoc ipsum notant Huguitio Ioan. Fantucijs. & Archidia. in d. c. vidua. atq;atque hinc deducitur viduare verbum pro priuare, & orbare. Virgilius 8. Æneidos.

Tot ferro sæua dedisset
Funera, tam multis viduasset ciuibus vrbem.

Quo in loco, inquit Seruius, propriè viduasset dixit, quia vrbs est generis fœminini, tametsi & verbum idem masculis aptari soleat.

Cæterùm. Quia Cynus, Alber. & Bart. in d. l. vnica. existimârunt, arbitrio iudicis relinqui, quę personæ miseræ, aut miserabiles dicantur, vt his hoc priuilegium conueniat, fortassis Communis sententia tunc obtinebit, vbi aliqua fœmina iam grauis ætate honesta quidem, & quæ vitam cœlibem à iuuentute castissimè duxerit, præsertim vbi ex hoc non immineret grauissimum pręiudicium illi, qui ad iudices curiæ vocatur actioni propositæ responsurus, Atque ita iuxta hanc opinionem semel vidi hoc in Granatensi prætorio pronunciatũpronunciatum fũissefuisse, cùm quædam honesta fœmina, maior quinquagenaria, quæ nusquam maritum habuit, huius ciuitatis incola petijsset apud curiæ iudices regios, quo ad primam causæ cognitionem quendam vocari, vt actioni ab ea deductæ in iudicium responderet.

Est & in hoc eodem tractatu obseruandum, hoc priuilegium concedi, etiam fœminis, quæ maritum habent, si is sit eis inutilis, nempe quia esset captus ab hostibus, exul, vel damnatus ad triremes regias, quod in specie tenent Felin. in d. c. significantibus. de off. delegat. nu. 8. & Rebuff. in d. gl. vlt. 2. col. Nam & Accu. in l. vlt. C. ad le. Faui. de Plagia. asseuerat, viduam dici eam, quæ maritum habet inutilem, cuius gl. magna cum laude meminêre. Ias. in l. vlt. ff. de off. eius, cui mandat. est iuris. Barb. in d. c. significantibus. col. 1. Alc. in c. 1. de præscript. 4. nota. vbi est text. ad hoc, & in c. inter corporalia. de transla. epis. iuncta glos. verb. inutilem, latè Catellia. Cotta in memorabilibus: dictione, vidua.

Habent præterea viduæ aliud priuilegium, quo pupilli & similes personæ etiam vtũturvtuntur, vt non teneantur extra proprij domicilij forum apud curiæ iudices regios, cuiquam agenti respondere, cuiuscunq;cuiuscunque priuilegij ratione, quod tra|

p. 38

ditur in d. l. vnica. C. quando Imperat. inter pupil. & vid. & est hoc priuilegium distinctum ab altero, cuius hactenus mentionem fecimus, quemadmodum eleganter distinguit regula l. 41. ti. 18. par. 3. & Docto. in dict. l. vnica. Matth. de Afflict. in dictis constitutionibus rub. 37. lib. 1. numero 14. verùm de ecclesia dubitatur, an habeat hoc priuilegium, quo possit reum laicum apud curiæ iudices regios conuenire extrà proprium domicilium? quam quæstionem tradidêre Andr. Iser. in dict. constitutione Neapolit. Statuimus. numero 3. & ibi Matthæ. de Afflict. numero decimosexto, dicentes: in regno Neapolitano decisum hoc olim fuisse, & decretum à Rege Roberto filio Caroli. 2. cùm esset is sui patris vicarius. Qua ratione in ea re

3

*publica, ecclesia habebit priuilegium istud, quod vidua, & pupillus habẽthabent, tamet si iure cōmunicommuni nōnon possit hoc ꝓbariprobari, quia dicta l. vnica. C. quando Imperat. non loquitur, nec tractat de ecclesia, nec censetur ecclesia miserabilis persona, licet vbi ecclesia fuerit propria re priuata authoritate expoliata, possit expoliatorem, etiam laicum coràm quo maluerit iudice ecclesiastico, vel seculari conuenire. Ioan. And. & Doct. in cap. cum sit generale. de foro compet. Alex. in consi. 103. ad finem. lib. 5. qui fatetur, hanc opinionem esse CōmunemCommunem. Idem asserit Io. Imo. in cap. si clericus. de foro cōpetcompet. vbi hoc ipsum omnes Canonistæ frequẽtissimofrequentissimo suffragio admiserunt. Idcircò ecclesia poterit eligere iudicẽiudicem ecclesiasticum, vel secularem, cum agere velit contra laicũlaicum pro re, quæ per dolũdolum, aut violentiāviolentiam ei fuerit ablata. Et tamẽtamen hi Doct. nec tractant, nec asseuerant, in hac specie laicum posse ab ecclesia conueniri apud curiæ regiæ iudices, extrà proprij domicilij forum. At in hoc Castellæ regno receptũreceptum est, posse quò ad primāprimam causarũcausarum cognitionem, laicum vocari ad curię Regię tribunal ab ecclesia, si ea sit monasteriũmonasterium ex quatuor ordinibus mendicātibusmendicantibus, scilicet, SāctiSancti FrācFranc. diui Augu. S. Domin. & Carmelitarum, vel sit monasterium monialium cuiuscunq;cuiuscunque ordinis, & instituti, aut pauperum hospitale, etiamsi ecclesiæ istæ diuites sint, & pingue, ac opulentũopulentum patrimonium habeant. Hoc etenim VSVS iam diu ita obtinuit ex pragmatica constitutione regũregum catholicorũcatholicorum FerdinādiFerdinandi, & Elysabeth. l. 56. quę prohibet, tabelliōestabelliones, notarios & alios fori officiales ab his exigere laboris salariũsalarium, aut stipendium. Quamobrem videntur ecclesiæ istæ, similes censeri pauperibus, & his quibus priuilegium d. l. vnicæ: competit. Idem erit in ecclesia, quę vniuersitatem, & collegium constituit, tandem quæcunq;quæcunque ecclesia hoc ius habere videtur iuxta PRAXIM iāiam diu probatāprobatam, tametsi præter monialium quaruncunq;quaruncunque & monachorum mendicantiũmendicantium monasteria, cæteræ ecclesiæ pauperes minimè censeantur, quò ad immunitatem soluendi laboris stipendia publicis curiæ officialibus. Habuit verò quælibet ecclesia ex vsu forensi hoc priuilegium dict. l. vnicæ. quia minoribus, & pupillis, quorum res sub tutorum arbitrio sint, similes censeatur à iure. cap. 1. de in int. rest. quo in loco latiùs hæc similitudo disputatur, & rursus in capi. Auditis eod. tit.

His accedit, quòd licet iure regio sit à iudicibus ad diffinitiuam, causarum examinatio expedienda, ordine quodam in albo iudiciario descripto, quod quidem Rabulam vulgò dicimus, sicuti pragmatica Regum catholicorum 40. statutum est, & deinde edicto, ac decreto Augustæ Elisabeth Carolo Cæsare absente anno 1536. ex visitatione Petrus. Pachieci, nunc Cardinalis Seguntini, quod & Philip. Hispaniarum princeps Caroli primis vicaria vsus potestate iterum sanxit, quemadmodum inter Granatensis Curiæ ordinationes extat typis excussum. fol. 117. & folio. 164. Tamen causæ pauperum, ecclesiarum his similium, & miserabilium personarum prius sunt diffiniendæ, ac examinandæ, non habita ratione tabulæ, nec huius albi, in quod referendæ nōnon sunt, ex ratione gl. in c. in primis. 2. q. 1. notat elegātereleganter Rebuf. in CōmentarijsCommentarijs ad leges regias, titul. de sent. prouisional. arti. 3. gl. vlt. col. 4. Deducitur etiāetiam ex notatis per Rom. in l. si verò. §. de viro. ff. sol. matr. fallen. 25. Quibus suffragatur & aliud Caroli Cæsaris edictum anno. 1526. Quo decreuit, causas pauperum, & miserabilium personarum breuiter, ac semota dilatione, diffiniendas esse. Extat verò hoc decretum Granatæ typis excussum inter eius Prætorij ordinationes. Tandem VSV obtentum est, vt die Sabbati cuiuslibet hebdomadæ causæ pauperum, & monasteriorum, quæ pauperibus æquiparantur, omninò examinentur ad earum expeditam diffinitionem.

Hoc tamen priuilegium, quod pauperes, & his similes obtinent, minimè admittendum erit in causis, quarum æstimatio minor sit sex mille quadrantibus, quos ipse marauedinos æreos huius tẽporistemporis interpretor. Nam pauperes non poterunt ad curiam trahere, nec vocare pro his causis aliquẽaliquem inuitũinuitum. Sic etenim Carolus Rex, & Cæsar inuictissimus statuit in Madricio totius regni conuentu, anno 1534. l. 130.

Est & in hoc tractatu elegans quæstio, an vidua, pauper, pupillus & his similes personæ possint ad curiam regiam, quò ad primam causarum audientiam, & cognitionem vocare aliquem ex his, qui simile priuilegium habent? & sanè videbitur quibusdam, hoc non esse permittendum ex eo, quod pariter priuilegiatus non potest vti priuilegio suo contra habentem par priuilegium. l. sed & milites. ff. de excusat. tutor. l. verum. §. itẽitem quæritur. ff. de minorib. text. in Aut. de sanctissimis episcopis. §. sed & hæc pręsent. collat. 9. tradidêre latè Bar. in Aut. quas |

p. 39

actiones. numer. 3. C. de sacro sanct. Eccles. & ibi Iaso. Idem Ias. in §. rursus. de action. numer. 56. Abb. in cap. auditis. 2. colum. de in integr. resti. Idem Abb. Felin. Dec. numer. 51. & Augustinus Beroius. num. 451. in cap. in præsentia de probat. Hippo. singu. 99. Alb. in l. vltim. vbi est tex. elegans. ff. ex quib. caus. maior. Ipse idem explicui de præscriptione Ecclesiæ contra aliam Ecclesiam in reg. Possessor. de regu. iur. in 6. 2. relectionis parte. §. 2. num. 4.

Pręsertim hoc ipsum cōstatconstat quia vterq;vterque tàm actor, quàm reus habet priuilegium idem, non in genere, sed in specie in hac causa, nempe, quod non possit extrahi à proprij domicilij foro, & possit ipse quecũq;quecunque ad curiācuriam regiam vocare, vt constat. Est verò COMMVNITER receptũreceptum, non posse quem vti priuilegio proprio aduersus par priuilegium habentem, vbi vtrunq;vtrunque priuilegium concurrit in eadem causa speciale. Igitur probatur, quod ab initio constituimus.

Rursus idem constat, quia vtrumq;vtrumque priuilegium procedit ab eadem causa, nempe miserationis, & ideo non est locus huic actoris priuilegio contra reum, par priuilegiũpriuilegium habentem, iuxta COMMVNEM omnium resolutionẽresolutionem, quam probat text. optimus in cap. cùm causam. de præb. vbi Panor.

Sed quò meliùs quæstio ista intelligi valeat, & discuti, constituam separatim aliquot casus, qui possunt contingere, atque in his adijciam, quid iure ipse respōderẽresponderem, & item quid viderim quandoque seruari.

Primus etenim casus constituitur in pupillo, qui in iudicium ad curiam Regis, quò ad primam causæ cognitionem, proprio suffultus priuilegio vocat pauperem, viduam, vel miserabilem personam. Et planè Matthæ. Afflict. in constitu. Neapol. lib. 1. rubr. 36. nu. 35. respondet, hoc fieri posse, nec à reo hoc forum Regium rectè declinari. Quia causa ætatis, quæ naturalis est, debet præferri causæ accidentali, quæ constat ex paupertate, vel viduitate. l. qui habet. ff. de tut. vbi Baldus teste Afflicto hoc ipsum notat in specie. Ego verò apud Bald. legi, ætatis causam esse naturalem, ac denique præferendam causæ paupertatis, quæ accidentalis est, & tamen Bald. non tractat quæstionem istam, & loquitur vbi vtraque causa in eadem contingit persona. Idcirco non rectè inducitur Baldi authoritas ad casum, quo de præiudicio alterius agitur, alteriùs (inquam) par priuilegium habentis. Deindè falsam esse censeo Afflicti opinionem, quæ tamen posset inde rationem habere, quod habens priuilegium in specie, vti potest priuilegio aduersus par priuilegium habentem ex eadem causa speciale, vbi prioris priuilegij ratio maior est, aut fortior. l. verum. §. vlt. ff. de mino. Bal. Bar. in d. Aut. quas actiones. explicat eleganter Dec. in d. c. in præsentia. numero 51. plura ad hoc allegans. Nos verò arbitramur, in hac quæstione, quam tractamus, non posse admitti hanc argumentationem, quia non sit maior, nec fortior ratio eius priuilegij, quod datur pupillo, quàm eius, quod datur viduis, & pauperibus. Et prætereà multis rationibus conabimur, hāchanc tollere in hac parte argumentationẽargumentationem.

Primò, quia Bar. Bal. & aliorum conclusio procedit, quando priuilegium vtrunque est diuersæ speciei, in hoc etenim casu Doctores loquuntur. Nos verò agimus de duobus priuilegijs, quę eiusdem speciei sunt, scilicet circa forum, & ab eadem causa procedunt saltem generali, nempe à commiseratione, licet eorum quodlibet procedat à diuersa commiserationis causa:

Secundò, quia vterque hac in parte tam actor, quam reus agit de damno vitando. reus (inquam) ne cogatur extrà proprium domicilium litigare. Atque ideo cessat ratio communis, quæ in di. l. verum. §. penult. admittit priuilegium contrà priuilegium, ex eo, quod actor agit de damno vitando, reus verò de lucro captando, quasi in hac quæstione à contrario argumentemur, cum reus ipse itidem vt actor agat de damno vitando.

Tertiò, constat, non esse maiorem miserationis causam in pupillo, qui forsan diues est, quàm in paupere, aut vidua quæ tutorẽtutorem nullũnullum habet, qui eius res tutetur, quem tamen minor pupillus habet, cuius causa ideò tutior est, quòd fideiussores regulariter dentur, qui promittunt, rem pupilli saluam fore. Igitur non est maior, imò minor in pupillo priuilegij causa.

Quartò, si res ista ad contentionem deducatur, dixeritq́;dixeritque pupillus actor, se posse vti priuilegio contrà habentem par priuilegium, rursus & reus pauper dicet, se velle vti contrà pupillum proprio priuilegio, quod in hoc habet, vt inuitus non conueniatur extra proprium domicilij forum.

Quintò, esset equidem inutile, priuilegium, quod habent miserabiles personæ, ne possint inuitæ vocari ad iudicium, extrà proprij domicilij forum, si habens par priuilegium, posset eas vocare ad curiam Regis. Quod manifestè constat, cùm quilibet iure communi, non possit extrà proprium domicilium citari ad curiam Regis, nisi ab his, qui habent hoc priuilegium vocandi reos ad Regis curiam, vt paret: Igitur vt aliquid operetur priuilegium datum miserabilibus personis, oportet quod id intelligatur etiam ad petitionem aliorum simile habentium priuilegium.

Sextò, idem probatur, quia priuilegium actoris deuiat à iure communi, & eius regulis, priuilegium autem rei iuri communi conuenit, siquidem reus in proprio eius foro, & domicilio cōueniendusconueniendus est, actorq́;actorque sequi debet forũforum rei iuxta iura vulgaria. Sed inter paria habentes priuilegia, præferturis, qui habet priuilegium iuri communi conueniens, aut saltem magis con|

p. 40

sonum regulis iuris. notant Bald. in l. si quis in graui. §. vlt. & in l. seq. incip. qui posthumus. ff. ad Sylla. Aret. cons. 83. col. 4. Dec. in dict. cap. in præsentia. de probat. nu. 51. Ergo reus miserabilis persona habens priuilegium, quod non possit extra proprium domicilium conueniri, cùm hoc sit iuri cōmunicommuni magis consonũconsonum, præferendus erit actori habenti priuilegium contrariũcontrarium regulæ iuris cōmuniscommunis, vt possit quemlibet ad curiam Regis vocare.

Septimò hæc eadem opinio deducitur ex PRAXI, & vsu, qui diu apud Hispanos obtinuit in expediendis literis regijs in fauorẽfauorem viduarum, quæ Regem ipsum, ipsiusq́;ipsiusque summos iudices elegerunt ad cognitionem & decisionẽdecisionem propriarũpropriarum causarum. Dantur etenim literæ regiæ ad inferiores iudices, quibus eis interdicitur cognitio causarũcausarum huiusmodi, & litiũlitium, quæ propriæ viduarũviduarum sunt, ipsis viduis inuitis, & declinātibusdeclinantibus inferius tribunal, ac postulantibus earum causam ad curiam regiam remitti. Quæ quidẽquidem literæ solis viduis dantur, non alijs miserabilibus personis, tametsi l. vnica. C. quando Imperator inter pupil. & viduam. ac leges regiæ pari ratione, & iure de omnibus tractauerint. Deniq;Denique in hisce legibus agitur de priuilegio miserabiliũmiserabilium personarum, vbi ipsæ personæ agere velint, at si conueniantur, & vocentur ab alijs ad iudicium coràm iudice inferiori, quod possint declinare hoc forum, & petere, vt apud iudices curiæ causæ examinentur: nōnon cauetur in dict. l. vnica. nec in dictis legibus regijs, si rectè intelligatur Cæsarea responsio, dum inquit, iudiciũiudicium nostræ serenitatis orauerint. Et tamen glo. inibi vult, quod possint hæ personæ iudicis ordinarij forum iuxta propriũproprium domiciliũdomicilium declinare, & petere, quòd apud curiæ regiæ iudices conueniantur. Sic enim visum est Accursio, ibi verbo, perhorrescunt. Quo in loco scribit Cynus, secundāsecundam illius constitutionis partem tractare casum, & speciem, in qua solùm agatur, & versetur dubium, vbi persona miserabilis agere vult. non vbi ipsa in iudicium vocatur actori responsura. Nihilominùs literæ prædictæ decernuntur in viduarum fauorem, exceptis expressim quinq;quinque casibus. QuorũQuorum primus est, vbi vidua velit hoc priuilegio, aut hisce literis vti contra viduam aliam, minorem, & orphanum. Idem ipse censerem, quoties vellet his literis vti contra pauperem, aliamuè miserabilem personam. Secundus, in causis quæ nondum habent æstimationem sex mille marauedinorum. Tertius, vbi causa fuerit cæpta coram iudice inferiori per litis contestationem, absq;absque fori præscriptione, & exceptione declinatoria tribunalis inferioris. Quartus, si causa criminalis sit. Quintus, vbi actum fuerit de reditibus regijs à vidua exigendis. Nam in hisce casibus non licet ei viduæ, quæ vocata fuerit, ad iudicem inferiorem, eius tribunal declinare. Ecce ꝙquod primus casus manifestè ostendit vsum, & PRAXIM huius opinionis, quāquam modò aduersus Mat. de Affl. ꝓbamusprobamus.

Octauò hanc interprætationẽinterprætationem, & intellectũintellectum ad l. vnicam. absq;absque vlla distinctione miserabiliũmiserabilium personarum tenent Andr. Iser. in consuetu. Neapoli. Statuimus. rub. de offi. magistri iustitiarij. nu. 4. & seq. ipsemet Afflict. in d. lib. 1. constit. Neapol. rub. 37. & rursus nu. 21. Idem in decisio. Neapoli. 257. Sensêre Ioan. Andræ. Domi. Anchar. & Francus in ca. 1. §. & idipsum. de priuilegi. in 6. optimè Lucas de Penna in l. ne ad diuersa. C. de silentiar. lib. 12. post IacobũIacobum à Bello visu, quẽquem ad hoc expressim citat.

Secundus tandem casus contingere poterit, quādoquando vidua agens contrà pupillum, pauperem, vel aliam viduam, vult vti hoc priuilegio dictæ l. vnicæ. & planè non poterit eo vti, quod ex prænotatis fit satis manifestum, & notant Andræ. Iserni. Matt. de Afflict. Lucas de Penna, & Iacobus paulò antè adducti.

Tertius erit casus, vbi pauper agit contra viduam, pupillum, vel ecclesiam pauperem, velitq́ue eos ad Regis curiam vocare, prætermisso iudice ordinario domicilij. Et profectò eisdem rationibus, & authoritatibus Isern. Matthæ. de Afflict. & aliorum non poterit hoc vti priuilegio.

Quartus casus facilimè ex his deciditur, vbi pupillus agit contra pupillum: non enim poterit actor reum trahere ad curiam extra proprium domicilium, sicuti apparet ex prædictis, & notant Lucas de Penna Iacob. à Bello visu, quorum paulò antè meminimus.

Quintus deducitur ab huius controuersiæ rationibus casus, quoties aliqua miserabilis persona, nempe, vidua, pupillus, vel pauper vocauerit in iudicium apud iudicem ordinarium, ipsius domicilij rei conuenti, alium pupillum, viduam, vel pauperem: ipse verò reus declinet iurisdictionem illius iudicis, ac petat causam deferri ad curiam Regis. Et sanè res est, vt mihi videtur, expedita, quod nōnon sit admittẽdaadmittenda istæc exceptio fori declinatoria, quia reus est in malitia, & actor ęquè priuilegiatus, elegit forum secundum ius commune, semoto quolibet priuilegio, & ideò præferendus sit. Sic etenim visum est Iacob. Lucæ. de Pen. Iser. Afflict. & alijs modò præcitatis. Nec poterit congruè exemplum aliquod huic casui aptari, nisi in viduis, quæ habent ex literis regijs ius declinādideclinandi propriũproprium forum, & proprij domicilij tribunal, quẽadmodumquemadmodum in primo casu latè tradidimus.

Sextò, deinde poterit contingere, quòd in eo loco vbi est curia Regis, eiusq́ue auditorium pupillus, vidua vel pauper ad iudicium iudicis ordinarij, & inferioris vocatus nolit hoc tribunal declinare, & tamen vocatus ad curiæ iudices ad petitionem actoris petat obnixè, causam ad ordinariũordinarium eius loci forũforum deferri. In hoc equidem casu poterit reus vti ꝓprioproprio priuilegio |

p. 41

secundum Iser. nume. 14. & Afflict. nume. 34. in constitutionibus Neapol. rubr. 37. Quibus suffragatur, quòd licet alioqui, vbi reus habet plures iudices ex iure communi, electio sit actoris, vt nos adnotauimus lib. 1. Vari. resol. c. 18. num. 6. attamen vbi reus habet plures iudices ex priuilegio, ipsiusmet rei est electio, non actoris. authore Bal. in l. cum clericis. C. de episcop. & cleric. quem sequuntur Afflic. in d. rub. 37. nu. 18. & Bart. Soci. cons. 94. col. 2. lib. tertio.

Septimò, vbi quis habens priuilegium d. l. vni. vocaret ad curiācuriam Regis eum, qui non haberet priuilegium declinādideclinandi curiam, nec petendi remitti causam ad proprium domicilium: tametsi habeat is priuilegium vocandi aduersarios ad curiam. Nam si reus hîc velit obtinere, quòd causa ad iudicẽiudicem proprij tribunalis, & domicilij remittatur, profectò ex pręnotatis constat, non esse hanc causam deferendam ad iudicem inferiorem, sed eam in curia examinādamexaminandam esse, cùm hic reus non habeat ex priuilegio duos, aut plures iudices, imò tantùm vnũvnum: actor verò habeat priuilegium eligendi iudicem, quem (vt opinor) reus minimè poterit fori pręscriptione declinare. Ex emplũemplum autem huius casus non pōtpotest commodè constitui in his, qui nominantur in d. l. vnic. Quibus cōpetitcompetit ius declinandi quodcunq;quodcunque tribunal extra proprij domicilij forum, etiam curiæ regiæ iudicis. Idcircò erit perquirenda persona, quæ huius conclusionis exemplo possit subseruire, ex his, qui agẽtesagentes possint ad Regis curiam reos vocare, & hac ratione habeant ex priuilegio plures iudices, præcisè tamen valeant apud regem, vel in proprio domicilio ab actoribus, vt rei conueniri, & ideò dicantur vnum tantùm iudicem habere, quando ab alijs ad iudicium vocantur, quippê qui non habeant iudicum electionem, id verò fortassis statim constabit.

Octauò, si alicuius castri, villæ, vel ciuitatis communitas actio nem aliquam in iudicium deduxerit, aduersus eius dominum, & apud curiæ Regis iudices, atq;atque ipse dominus iure orphani, & minoris, aut iure viduitatis, similiue causa velit declinare regiæ curiæ iudicium, quò ad primam causarum cognitionem, & petat causam remitti ad forum domicilij profectò is nōnon obtinebit, vel ex eo, quòd tribunal proprij domicilij sit manifestè suspectum in causa ipsius, cuius propria est, quæ inibi exercetur iurisdictio. Igitur hac in specie nec vidua, nec minor, & orphanus poterunt vti priuilegio, quo alioqui possent etiam apud curiæ iudices conuenti petere, causam ipsam, quò ad primāprimam cognitionem ad proprij domicilij iudices deferri. Ipsa verò cōmunitascommunitas ab ipso domino eiusdem agente, ad curiam Regis vocata, etiam si dominus maior ætate sit, non poterit hoc declinare tribunal. CōmunitasCommunitas etenim alicuius oppidi quò ad primam causæ cognitionem potest à quocunq;quocunque ad regiæ curiæ tribunal vocari, nec id declinare valet, quemadmodum vsu forensi est hactenùs satis receptum. Et probatur ex l. 37. stili.

Nonò, vbi lis esset cœpta per litis contestationem apud iudicem inferiorem proprij domicilij, nōnon posset vidua petere, causam istam tractari in curia principis, nec ad eam referri, etiam si vidua iure minoris ætatis peteret in integrum restitutionem aduersus litis contestationem ex causa erroris, quo decepta litẽlitem contestata fuerit absq;absque fori præscriptione, & declinatoria exceptione. Huius equidem opinionis sum ob fauorem ordinariæ iurisdictionis, & quia non admodũadmodum læditur ex hoc errore minor, etiam si Matthæ. de Afflict. in constit. Neapo. rub. 36. nu. 24. contrarium responderit.

Solet autem dubitari, an priuilegium hoc viduarum, & pupillorum, de quo hactenus egimus, prosit litis consortibus, & his, qui commune ius cum viduis & pupillis habere contendunt? Qua in re maximè obseruanda est responsio Cæsaris in l. vnica. C. si in communi eademq́;eademque causa. Et præterea animaduertendum, an possit commodè diuidi causæ cognitio, & examen, quòd latè tradit, & expendit Mauritius Dolanus in tract. de in integ. test. cap. 185. & sex capitibus sequentibus. eum legito.

CAPVT VIII.

VIDI non semel disputari, possitne clericus in sacris constitutus, & laici hæres, ad iudicium fori secularis vocari, ratione illius hæreditatis, quemadmodum potuisset dubio procul laicus ille, cui successit? Quam quæstionem aliquot expositis casibus, conabor examinare, quos ipse scio frequenter, dis|

p. 42

cuti apud Forensia tribunalia, quorũquorum diffinitio conclusionibus distinctis quandoq;quandoque constabit.

Prima conclusio huius rei examini præuia sit insinuatio, publicatióue testamenti à laico facti, etiamsi clericus hæres sit, fieri debet apud iudi

1

*cem secularem. Hanc conclusionem probant Bald. & Corne. in l. omnia testamenta. C. de testam. Bald. in Auth. clericus. & in l. repetitas. C. de episcop. & Cleri. Gulielm. Benedict. in cap. Rainutius. de testa. verb. & vxorem. nume. 420. Ioan. Andr. & Abb. in cap. vlt. de fide instrum. Stephanus Aufrer. in Cle. 1. de offic. ordi. reg. 2. fallentia 11. Barbat. in c. si hæredes. de testa. nu. 10 quo in loco idem ipse adnotaui, nume. 3. est & ad hoc regia lex 4. tit. 2. lib. 5. ordin. in secunda eius parte. Nam prima pars, quæ aliud respondet, deducitur à l. 13. titul. 5. lib. 3. fori, quæ fuit etiam comprobata per Regem Henricum 3. in hisce legibus, quas de pœnis delictorum anno domini M. CCCCI. in vrbe Taurina tulit.

Secunda conclusio. Lite cæpta contra laicũlaicum apud secularem iudicem, eaq́;eaque pendente, si mori con

2

*tigerit laicus, clerico hærede relicto, iudex secularis ad diffinitionem vsq;vsque etiam contra clericum causam istam tractabit. Huic conclusioni fuffragatur, tex. in l. venditor. ff. de iudic. vbi Iurisconsultus respondet, venditorem, qui velit defendere ratione euictionis emptorem ab actione contra eum proposita, teneri defensionem hanc prosequi coram iudice, qui de Ista causa, & actione cognoscere cęperat. Quæ quidem responsio locum obtinet, etiamsi venditor clericus sit, quod cautũcautum expressim est l. 57. titul. 6. part. prima. Idem tamen iure communi quoad clericum venditorem, tenent apertissimè Bald. Fulgo. & Lancelo. Dec. ac sensit Albe. in d. l. venditor. August. in l. non solùm. §. quod vulgò. ff. de vsucap. optimus tex. in l. 1. C. vbi in rem act. Panor. & Anto. Burgensis in cap. vltim. num. 16. de empt. idem Abb. in c. quoniam frequenter. §. in alijs. nume. 28. & ibi Anto. Cardi.

3

*& Soc. num. 127. vt lite non contesta. Ancha. in reg. ea quæ. de regu. iur. in 6. q 17. Bald. in Auth. clericus. 2. col. C. de episc. & Cleric. Lanfrancus Orianus in tract. de arbitris. q. 47. Pulchrè Bar. Socin. consil. 91. lib. 3 versic. circa vltimam difficultatem. Qui fatetur hanc opinionem communem esse. Idem asserit Lancelot. Decius in dicta l. venditor. Eandem opinionem sequuntur dicentes, eam seruari in regno Franciæ, Stephanus Aufreri. in d. Clemen. 1. de offic. ordin. regula secunda. Fallent. 5. & Gulielm. Benedi. in capit. Rainutius. verb. & vxorem nomine Adelasiam. numer. 417. Tametsi contrariam sententiam probant, & sequuntur Paul. Castr. Angel & Iacobi. in dicta l. venditor. asseuerantes, illud responsum non procedere in clerico venditore. Idem Imol. in dict. §. quod vulgo. Ioan. de Platea in l. 3. C. de iure fisci. ex authoritate Accursij ibidem, qui existimat, decisionem Iurisconsulti in dict. l. venditor. minimè obtinere in fisco venditore, quod ibidem Bart. & alij adnotârunt. Imò & Angel. Aretin. in §. actionum. de actioni. numer. 19. asserit opinionem Pauli de Castro seruari in PRAXI, Ad similitudinem fisci venditoris, qui si velit defendere emptorem ab actione contra ipsum iam in iudicium deducta, poterit causam ab eo iudice eximere & eius cognitionem deferre ad propriam ac peculiarem fisci iudicẽiudicem, vt probari videtur quibusdam in d. l. 3. cui ex aduerso respondetur, nihil ibi esse speciale in fisco, sicuti Bald. super eandem legem explicat: Aut nihil refert fisci priuilegiũpriuilegium quoad alios, quibus iure idem concessum non est, secũdumsecundum Burgensem in d. c. vltim. & Soc. in d. cons. 91. qui scribit, casum illum, cuius mentio fit in d. l. 3. esse maximè distinctum à d l. venditor. vbi Lancel. Dec. tenent, quoad speciem l. venditor. nihil esse in fisco speciale. quod & Socin. probare nititur. Sed & pro Paulo Castrensi adducitur authoritas Speculatoris tit. de primo, & secundo decreto. §. restat. versicu. quid si num. 24. & tamen non refert illius sentẽtiasententia, nec ad hanc quæstionem quidquam facit, saltem nōnon vrget. Etenim Speculat. tradit eleganter, quòd clericus non est admittendus coram iudice seculari, etiamsi renunciet priuilegio fori ad defensionem eius, qui ab eo rem habet in feudum vel emphyteusim. Nam hisce verbis non concedit Speculator, causam istam tractandam esse cum emphyteuta, vel feudatario clerici apud iudicem ecclesiasticum, quia propter ius, quod habet ipse reus laicus in iudicium vocatus, tractabitur apud iudicem secularem, nec poterit clericus directum dominium habens ac suscipiens defensionem rei, causam aduocare ad iudicium ecclesiasticum, quemadmodum explicat Abb. in d. cap. quoniam frequenter. §. in alijs. num. 28. quasi eo authore aliud sit respondendum, vbi clericus, vt defensor necessarius, vocaretur in iudicium ad defensionem coloni, vel inquilini qui nullũnullum habent ius in re. Tunc enim clericus rei petitæ dominus verus habens dominium vtile & directum, ad iudicium vocatur, rem propriam proprio nomine defensurus. Et ideo cùm ipse tunc litiget, causa tractari debet apud iudicem ecclesiasticum. Idem tenent Anton. & alij in dict §. in alijs. Rursus & aduersus communem adduci solet, glos. in cap. clericus nullum. 11. quæstio. 1. cuius sensus in id tendit, quòd quamuis clericus pręstet emptori coram iudice seculari authoritatem, & defensionem, litiq́;litique adsistat eam assumens, vt verè propositam contra emptorem: non ex hoc dicitur litigare coram seculari, nec dicetur de eius foro esse. Quibus equidem verbis potiùs probatur Communis opinio. Etenim hæc lis verè tractatur contra laicum emptorem, & sententia contra eum fertur, fitq́ue contra eum executio. |

p. 43

Nec poterit clericus actorem cogere, vt aduersus seipsum & clericum agat, cùm emptor possideat, & contra ipsum possidentem nomine, & iure proprio sit agendũagendum. Quibus sanè adducor, vt existimem iure RomanorũRomanorum adhuc seclusa lege regia priorem sententiāsententiam, quæ Communis est, veriorem esse, & secundum eam fore intelligendum text. in d. l. venditor. Idemq́;Idemque erit etiam, si lis nondum fuerit per litis contestationem cœpta. Nam si actor aduersus emptorem laicum actionis formula vsus, libellum in iudicio dederit iudici, hoc sat erit, vt causa illa coràm iudice seculari tractetur, & diffiniatur, etiāetiam si clericus venditor suscipere voluerit defensionem emptoris. Quod notant in specie Bar. Socin. in d. consi. 91. & Anto. Burgen. in d. c. vlt. Licet Ang. Aret. in d. §. actionum. nume. 17. existimet, communem opinionem non aliter admittendāadmittendam esse, quàm si lis fuerit per contestationẽcontestationem cæpta. Deniq;Denique ipse censeo, idem esse, vbi ecclesia rem vendidisset, ac vellet emptorem defendere. Nam si emptor conueniatur apud iudicẽiudicem secularem, ecclesia nōnon poterit eius defensionẽdefensionem assumere ea lege, vt ad ecclesiasticum causa tractanda remittatur: secundum Ang. in d. §. quod vulgò & Alberi. in d. l. venditor.

Hinc ergò constat lite cæpta contra laicum defunctum apud iudicem secularẽsecularem, eius hęredem clericum teneri ad eius prosequutionem coram eodem iudice, ad finem vsq;vsque litis: nec posse forum istud declinare. Quod in specie tenẽttenent Imo. in l. si eum hominem. ff. de fideius. Ias. in AuthẽAuthen. quas actiones. num. 39. C. de sacros. eccle. Paul. Castre. Roma. Alex. & ibi Curti. Iunior. in eius addition. in l. si constante. §. vlt. ff. solut. matri. Ang. Pau. de Cast. in l. hæres absens. in princ. ff. de iud. vbi est ad hoc tex. optimus. & in l. si quis postea. ff. eo. tit. & in l. 3. C. de hære. acti. Rursus & idem tenent Barba. in c. quia V. de iudic. nu. 45. Aufreri. in Cle. 1. de offi. ordi. reg. 2. fallent. 6. Ad idem conducit admodum, quod traditur in l. 2. §. ex his. ff. de verb. obl. l. vbi cæptum. ff. de iud. c. pro posuisti. de foro compet. & quæ notantur ab Ange. in l. tam ex contractib. ff. de iudic. Probatur verò hæc secunda conclusio lege regia Partita. in l. 57. ti. 6. part. 1. quæ in hunc sanè modum vulgò circunfertur.

Otrosi quando el clerigo hereda los bienes del ome lego, ẽen otro alguno demanda cōtracontra aquel lego, por razon de aquel auer que heredo ode danno que ouiesse fecho, tenudo es el clerigo de faser derecho ante aquel iuzgader seglar do lo faria aquel de quien hereda el auer, si fuesse viuo. Hæc autem verba, vt possint sensum iuri, & menti legislatoris conuenientem habere, sunt sic intelligenda iuxta vulgarem hanc lectionem, quòd clausula illa (por razon de aquel auer que heredo) referatur ad illam, tenudo es clerigo. Quasi velit lex, clericum laici hæredem, teneri ratione hæreditatis, & iure hæredis prosequi apud iudicem secularem litem cæptam, coram eodem iudice aduersus laicum illum, cui extitit hæres. Et dum lex dicit (que heredo se entiende el clerigo.) atq;atque ibi, danno, que vuiesse fecho. scilicet, el lego. Sic etenim est regia Constitutio explicanda, tametsi subsit maxima suscipio eam esse vitio scriptorũscriptorum & impressorum corruptam. Tandem Gregorius Lopez regius apud CæsarẽCæsarem consiliarius, vir equidẽequidem, vt in omnibus, quæ vtriusq;vtriusque iuris exercitationẽexercitationem attinent, sic in hisce legib. expurgandis & elimandis diligentissimus, legem istam paucis mutatis verbis, ita legẽdamlegendam esse censet. Otrosi quando el clerigo hereda los bienes del ome lego, e otro alguno ha demanda contra aquel lego por razon de aquel auer, o de danno que vuisse hecho, tenudo es el clerigo de hazer derecho ante aquel iuzgador seglar dolo faria aquel de quien hereda el auer, si fuesse viuo.

Verum contraria opinio placuit quibusdam ꝗquod censent, clericum hæredem laici non teneri coram iudice seculari, prosequi litem iam contra laicum cui successit, cæptam. Atq;Atque ideò erit denuò super eadem re, vel actione coram ecclesiastico iudice clericus conueniendus, cùm sit à iurisdictione seculari exemptus, & tandem iure proprio litem ipsam suscipiat, ac defendat. Huius opinionis authores sunt Anton. Imol. Abb. col. vlt. Feli. col. pe. in cap. quia V. de iudic. Rota in antiquis decisio. 552. & in antiquioribus prima de foro competent. Lance. Deci. Iacobi. & Curtius Iunior in d. l. hæres absens. in prin. escribitque Iacobi. quòd secundum hanc opinionem vidit iudicari, & ab ea in Practica non esse recedendum asserunt Areti. & Deci. in d. c. quia V. tametsi Aret. de eius veritate dubitet, nihilominus ego veriorem esse opinor priorem sententiam, etiam iure Communi considerato, quāquam & in ecclesia, ac monasterio procedere existimo eisdem rationibus. Nam quòd Bald. & Salycet. scribunt in l. 1. C. si pendẽpenden. appe. mors inter. tunc obtinet cùm ecclesia, vel monasterium haberet ex priuilegio Papæ iudices peculiares similes illis, quos fiscus habet. Aut tandem cum ecclesia, vel fiscus non succedunt iure hæreditario, sed alia ex causa, nem pe ecclesia ex ingressu, & professione religionis, fiscus verò ex alia causa, præsertim quia maximè dubium est, an in fiscũfiscum transeat instantia inchoata, quemadmodũquemadmodum disputatur in d. l. si cōstanteconstante. §. vlt. & per Deci. post alios in d. c. quia V. Nec est necessaria hæc argumentatio à fisco ad ecclesiam. Siquidem licet fiscus non teneatur idem forum admittere, ac sub eo litem iam cæptam prosequi, non ex hoc consequitur, idem iuris esse in ecclesia. His omnibus ipse illud adiecerim, quod litis contestatio necessaria non est, vt in vniuersalẽvniuersalem hæredẽhæredem transeat instantia iam cæpta. lege si operarum iudicio. ff. de operis liber. l. si petitor. ff. de iudi. notant in specie Angel. & alij, præsertim Paul. Castrensi. in l. tam ex contractibus. ff. de iudic. textus optimus in l. defunctos. ff. de procuratoribus.

p. 44

Tertia conclusio, clericus hæres laici defuncti, nōdumnondum aduersus eum cœpta lite, conueniendus erit apud iudicem ecclesiasticum, etiamsi vt lai

4

*ci hæres ad iudiciũiudicium vocetur ea actione personali, vel mixta, quæ aduersus defunctum actori cōperebatcomperebat, Hanc conclusionem ex regula iuris canonici, & ciuilis notant expressim. glo. inibi recepta in regu. is qui in ius succedit alterius. de reg. iur. in 6 glo. Archid. Dom. & Præposit. in c. clericum nullus. 11. quęs. 1. Rota in decisionibus paulò antè nominatim adductis. Abb. Anto. & alij omnium consensu in c. quia V. de iud. Quo in loco Deci. asserit num. 11. non esse in hoc dubitandum. Bar. in l. hæres absens. in princ. ff. de iudic. & ibi Iacob. de Raue. Angel. Alberi. Cynus, Fulgosius, Iacob. & alij Communiter, vt testatur Curtius Iunior. idem tenent Cynus nu. 7. Bald. Fulgosius, & Iason nu. 39. in Auth. quas actiones. C. de sacrosan. eccle. Bal. in l. 2. C. vt in poss. legator. exquibus & his, quorum hi authores meminêre, constat hanc opinionẽopinionem satis CōmunẽCommunem esse. Cui non oberit Iurisconsulti responsum in d. l. hęres absens. NāNam intelligitur de priuilegio particulari ipsius hæredis: non de eo, ꝙquod est iure Communi concessum, aut insertum intra ius Commune, & generale. Sicuti deducitur ex glo. ibi, & in l. 2. §. legatis. eo. tit. vel Iurisconsultus tractat quando forus defuncti respectu loci in hære de mutatur, vt ibi animaduertunt Fulg. & alij. Fuêre tamẽtamen apud veteres, qui Contrarium probare conati sunt, asseuerantes, clericum laici hæredem, his actionib. quæ aduersus defunctum iure dantur, posse vocari vt hæredem laici, apud iudicem secularem, etiamsi laicus ea ratione nusquam in iudicium ad incipiendam litem fuerit vocatus. HācHanc opinionem veteres quidam olim probârunt, vt refert gl. in d. c. clericum nullus. & Alberic. in d. l. hæres absens. qui testatur, olim Bergomi pręuia disputatione, ac proposita quæstione ista, sic fuisse diffinitum ex authoritate Iurisconsulti in d. l. hæres absens. in prin. Horum sententiam sequuti sunt viri illi doctissimi, qui iussu Regis Alfonsi. 10. concinnandis, & congerendis huius regni legibus, quæ opere septem partito continẽturcontinentur, operam dedêre, quemadmodum apparet ex d. l. 57. tit. 6. Part. 1. iuxta literam, quæ quandoque rem istam in forensi controuersia disputantibus aptior visa est, his quidem verbis.

Otrosi quando el clerigo hereda los bienes del ome lego, e otro alguno demanda contra aquel clerigo por razon de a quello que heredo, o de danno qui vuiesse hecho, tenudo es el clerigo de fazer derecho ante aquel iuzgador seglar dolo faria aquel de quien hereda el auer si fuesse viuo.

Hanc literam sensim agnoscunt Ioan. Lupi in rub. de donatio. inter vir. & vxor. §. 39, nu. 8. & Roderi. Xuarez in repe. l. post rem. de re iudi. vbi tract. de intellectu legis regiæ de executione instrumentorum, & contractuum i. extensione ad regiam legem fol. 123. col. 4. atq;atque item author Summæ peregrine. dictione, clericus, est etenim hęc lectio, vt ex his authoribus deduci videtur, maioris quidem effectus, & quæ regiam decisionẽdecisionem vberiorem efficit ad secularis iurisdictionis authoritatem: tametsi iuri pontificio, ac denique receptissimæ opinioni omninò contraria: Nec video iustam aliquam rationem, à iure pontificio deductam, qua potuerint induci regiarum legum conditores, vt hanc sententiam probarent. Idcircò iudices regios admonitos esse velim, quod in eius Praxi exactissima diligentia inquirant, & scrutentur, sit ne seruanda huiusmodi lex, & an regia maiestas velit, eam seruari, præsertim, quia prior litera iustior ac verior est, nec vnquam viderim contrariam in Praxi receptāreceptam fuisse. Et nequis hac in controuersia, & quæstione dubitare valeat, quęnam sit legis regiæ ꝓbatissimaprobatissima lectio, lectorẽlectorem admoneo, regio ædicto cautũcautum esse, PartitarũPartitarum leges publicè in iudicio, & in alijs actionib. seruandas fore, iuxta lectionem illāillam, quæ typis tradita, publicāpublicam habet authoritatẽauthoritatem ex viri doctissimi Gregorij Lopez emendationib. has etenim regia maiestas publica, & certa diffinitione muniuit.

Quarta conclusio, quoties clericus laici hæres in iudicium vocatur petitione hæreditatis, aliaùe actione personali, aut reali, quæ tamen non est hæreditaria passiuè, vt aiunt, tametsi ea tractetur super re ipsa hęreditaria, aut eius causa, non est ad seculare tribunal, sed ad ecclesiasticum vocandus. Probatur hæc conclusio in l. si fideicommissum. in prin. ff. de iud. vbi Bar. & alij, nec huic conclusioni oberit d. l. hæres absens. Nec item regia partitarum lex, quæ verè nihil aliud agit, quam extendere decisionẽdecisionem IuriscōsultiIurisconsulti ad clericũclericum laici hæredem, & rationẽrationem habet illius fori, ac tribunalis, vbi defunctus posset conueniri, si viueret, iuxta Communem omnium interpretationem, quę IũrisconsultoIurisconsulto traditur. Igitur si actio aduersus clericum proponatur, non ea quæ contra laicum eius antecessorem proponeretur, nec vt contrà hæredem laici, eiusùe in obligatione successorem, profectò in hac specie non est, cur possit clericus coram iudice cōueniriconueniri.

Quinta conclusio. Executio contractus & instru

5

*menti publici, quo laicus obligatus est ad certācertam pecuniæ quantitatem, vel aliud simile, petenda est coram iudice ecclesiastico aduersus clericum huis laici hæredem. Huius opinionis ꝓbatioprobatio ex eo constat, quòd nulla fuerit verè, ac proprie captalis apud iudicem secularem, & ideò clericus non tenetur litem hac de re subire & tractare in tribunali iudicis laici. Imo pro huius contractus executione omnino est iudex ecclesiasticus adeũdusadeundus, est enim necessaria causæ quædam cognitio, atq;atque examinatio, quę aduersus clericum, nōnon est apud alium, quàm ecclesiasticum iudicem expedienda, quemadmodum in specie hoc voluêre Rotæ iudices, quorũquorum suf|

p. 45

fragia traduntur in d. decisio. 552. in antiquis. & decisio. 2. titul. de foro competen. in antiquioribus. Eandem opinionem (ni fallor ipse) probare videtur Rodericus Xuarez in di. extensione prima col. 4. & in extensione. 8. qui sequitur in effectu Bart. opinionem. in l. cunctos populos. nu. 29. C. de summa Trinit. & fide catho. dum is existimat, ex lege seculari, quæ statuit, instrumenta publica paratam habere executionem, instrumentum publicum aduersus clericum in proprio foro, hoc ipsum priuilegium habere. Huius opinionis rationem ipse Bar. rursus probat in l. de quib. ff. de legib. in re. vlt. col. cui suffragatur tex. in c. cùm venissent. de eo, qui mit. in pos. cau. rei seruan. & in ca. constitutus. de in inte. restit. Lapus allegat 81. sequitur Barto. Calcane. in cons. 7. & tamen eius ratio Communi omniũomnium suffragio refellitur, siquidem statutum laicorũlaicorum etiāetiam generale nullānullam agens mentionem clericorum minimè est aduersus eos obseruandum, licet nequaquam tollat priuilegia, quæ clericis, vel ecclesijs concessa sunt, cùm statuentes nullam habeant iurisdictionem in clericos. Qua ratione, ratio Bartoli, frequentiori Consensu improbatur, vt constat ex Felino in cap. ecclesia. de constitu. numer. 81. Decio ibi, nume. 50. tradit Rochus Curti. in c. vlt. de consue. q. 11. principali.

Nihilo minùs ipse veram esse opinor Bar. sententiāsententiam in l. regia. lex etenim Imperatoris, aut principis iura imperij habentis, quę generalis, nec damnũdamnum infert speciale clericis, aut ecclesijs, est ergà clericos, etiāetiam in foro ecclesiastico seruādaseruanda. ꝙquod probatur in c. 1. de noui ope. nuncia. & visum est Imolæ in c. continebatur. de his quæ fiunt à præla. sine consen. c. col. vl. Ias. in l. quotiens. C. de reivendi. nu. 24. Host. & Ioan. And. in c. vl. de solut. Ergo lex regia condita ab Hispaniarum Rege, qui apud eius subditos ius habet imperij, & quæ generaliter statuit, instrumenta publica paratam habere executionem, etiam aduersus clericos vim habet, quippe quæ non inferat præiudicium notabile clericis, nec directò contraria canonibus sit. Nam sub his conditionibus, & qualitatibus leges secularis principis non recognoscentis superiorẽsuperiorem, receptæ & probatæ videntur à summis Pontificibus in d. ca. 1. de noui ope. nunc. c. inquisitionis. de hæret. in 6. c. 1. de iuramen. calum. c. venientes. de iureiu. Notat longè, ac latè Fortu. in tractat. de vltimo sine illatione. 14. cuius, & aliorum nos meminimus in epitome de sponsa. 2. parti. c. 6. in princ. num. 20. Quod si publicum instrumentum aduersus clericum paratam habet lege regia executionem, ea executio petenda est, ac tractanda coram iudice ecclesiastico, non coram seculari: quemadmodum ex Bart. Rode. Xuarez, & Rotæ decisionibus constat, nec vnquam vidi, nec audiui in contrarium actum fuisse. His accedit, quod etiamsi apud Gallos clericus cogatur à iudice seculari chirographum suum agnoscere, postquam tamen agnouerit, causa est ad iudicẽiudicem ecclesiasticũecclesiasticum deferenda, vt ipse cogat clericum soluere pecuniāpecuniam debitādebitam, sicuti scribunt & asseuerātasseuerant Rebuf. super leges regias, trac. de chirogr. art. 1. nu. 5. tomo 1. & Imbert. Rupel. libr. 1. Foren. instit. c. 24. & Pyrrhus item in consue. Aurelianens. ti. de execut. instru. c. 20.

Fortassis in casu, & specie huius quintæ conclusionis respōdebitrespondebit quispiam, posse huius instrumẽtiinstrumenti publici executionem peti apud iudicem secularem, contra clericum hæredem laici, qui quidem laicus ipsum contractũcontractum sub authoritate publica gesserat. Et hęc quidẽquidem sententia probabitur ex authoritate regiæ Partitarum legis, cuius modò mentionem fecimus in 3. conclusione. Nihilominus hoc dubiũdubium est propter multa, & proptereà quia dicta regia lex minimè tractat de contractus executione, quæ peculiares leges, & conditiones obtinet, propter quas, etiam si Roder. Xuarez, expressim asseueret, esse man dandum executioni contractum istum à laico factum, aduersus clericum eius hæredem apud iudicem ecclesiasticum noluit tamen cōcedereconcedere, eandem executionem fieri posse per secularem iudicem: tametsi Partitarum legem citauerit, & induxerit.

CAPVT IX.

DIXIMVS non semel, causarum, ac litium examen apud regiæ curiæ iudices tractari quo ad appellationem frequentius, quandoq;quandoque tamen, quo ad primam causarum |

p. 46

cognitionem, in quibusdam casibus, quos vulgò curiæ casus appellamus. Nunc verò id in cōtrouersiamcontrouersiam incidit, an curię iudices possint causas & lites corācoram iudicib. inferiorib. pendentes ad eorũeorum tribunal euocare. Aut sanè prohibere iudicib. ne de causis quibusdāquibusdam cognitionẽcognitionem adsumere audeātaudeant, eas in curia tractaturi? ForẽsisForensis eꝗdemequidem vsus aduocationẽaduocationem causarũcausarum appellat hāchanc ꝓhibitionẽprohibitionem, quāquam reuocationẽreuocationem dixit Roma. Pontifex in c. vt nostrum. de app. Et sanè quo faciliùs appareat huius quęstionis solutio, & pręsertim auocationis, ac retentionis discrimen, vtq;vtque possint aliquot hac de re in præsentiarũpræsentiarum adnotari, p̃mittampraemittam libenter quid sit causarum euocatio.

Est etenim euocatio, litis pendentis coràm inferiore ad principem, vel superiorẽsuperiorem absq;absque prouo

1

*catione facta translatio. HācHanc fermè diffinitionẽdiffinitionem tradidit Rebuf. in tracta. de euocatio. q. 2. super leges regias Tomo 1. tametsi aliqua, vel omiserit, vel addiderit, quę ipse nec omittere, nec addere cōstituiconstitui, quippe qui videāvideam diffinitionẽdiffinitionem pręscriptāpręscriptam à nobis optimè deduci ex d. c. vt nostrũnostrum. de ap. & Iurisconsulto in l. iudiciũiudicium soluitur. ff. de iudic. & his, quæ vtrobiq́;vtrobique iuris vtriusq;vtriusque Interpretes scripsêre. Fit autẽautem litis pendentis euocatio propria, siquidẽsiquidem lis, quæ nondũnondum pendet, minimè dicetur euocari c. ad dissoluendũdissoluendum. de despon. impub. l. decem. ff. de verb. ob. tex. in specie ista. in c. ecclesia. in 2. vt lit. penden.

Hoc aũtaunt ius auocandi causas, & lites pendentes nōnon cuilibet iure datur, sed tantùm principi, vel ei, qui liberè potest quacunq;quacunque in parte litis iurisdictionẽiurisdictionem iudicis tollere, & eāeam reuocare, denique illi, qui iudicare iusserit. Quemadmodum Iurisconsultus fatetur in d. l. iudiciũiudicium soluitur. & probatur in d. c. vt nostrum. Is etenim, qui liberè iudicare iussit, & cui liberũliberum fuit causæ cognitionẽcognitionem huic vel illi cōmitterecommittere, & iurisdictionem dare, poterit eandẽeandem auocare, & quocunq;quocunque in statu causę prohibere, quod iudex ab eo datus de causa illa cognoscat. Princeps igitur auocare potest causas apud inferiora tribunalia pendẽtespendentes, ex causa tamẽtamen id ab eo fieri debet, vt iustè fiat, sicuti Pau. Castr. censet in Auth. qua in ꝓuinciaprouincia. C. vbi de crimin. agi opor. col. 1. ex quib. poterunt deduci aliquot illationes ad huius quęstionis vberiorem cognitionem.

Primò hinc deducitur, episcopum posse auocare causam pendentẽpendentem corācoram eius vicario, ꝙquod ita Ioan. Imo. adnotauit in c. pastoralis. col. 2. de offi. ordin. quem sequitur Rebuf. in d. tract. de euocat. q. 5. Huius opi. ea est ratio, ꝙquod episcopus solus, & liberè iurisdictionẽiurisdictionem propriam eius vicario commiserit, & ideò cōmissionemcommissionem liberè poterit se reuocare, cùm sit idem tribunal episcopi, & vicarij. c. 2. de consue. in 6. c. Roma. in prin. de appellat. in 6.

Secundò constat ex præmissis, Metropolitanum non posse causam auocare ab episcopo eius suffraganeo, cùm Metropolitanus sit iudex, quo ad episcoporum subditos tantùm ex causa ap

2

*pellationis. capitu. Romana. paulò ante citato. Et ideò nisi ad eum appellatum fuerit, non poterit ipse causas tractare inter subditos eorum episcoporum, qui ad eius Metropolim pertinẽtpertinent. id ipsum notatur in cap. pastoralis. de offi. ordin. in c. 1. in princ. de foro compe. in 6. & in c. venerabilibus. in princ. de sentent. excommu. eodem lib. probaturq́;probaturque ea ratione, qua obtentũobtentum est, non habere quem iurisdictionem in subditos eius, qui ei subiectus sit: & ideò licet Episcopus sit subditus Archiepiscopo Metropolita. non ex hoc sequitur, quod Archiepiscopus habeat iurisdictionem inter subditos Episcopi, aliàs quàm per appellationem. Hoc sanè constat ex ratione tex. in l. Modestinus. vbi gl. & Alciat. ff. de ver. signi. Bald. in l. ex placito. C. de rerum permutatio. col. 1. Ludoui. Gome. in regu. de familiaribus. Carpin. q. 14. notant in hac specie Curtius Iunior in consilio secundo, Chassanæ. in consuetudi. Burgun. rubric. 1. §. 4. versi. fui interrogatus. His accedit gl. communiter recepta in ca. 1. verb. agant. de offi. ordi. in 6. quæ scribit, Metropolitanum non posse dare ordines intra diœcesim suffraganeorum, ipsius suffraganei subditis. Idem notat Fel. in dicto c. pastoralis. col. vlt. principij. de offi. ordin. Domini. per tex. ibi in capit. cùm nullus. de tempo. ordin. n 6. nec ipsius Metropolitani subditis, qui nōnon potest solenniter exercere actus pertinentes ad ordinem episcopalem intra alienāalienam diœcesim. glo. insignis in Clementi. vlt. de priuilegijs. verbo. etiam celebrare. Plura quidem possent ad hanc rem in exemplum, & similitudinem adduci ex cap. 1. & capitu. vt litigantes. de offi. ordin. in 6. gl. & ibi Iaso. in l. eum qui. ff. de iurisd. omnium iud. glo. Abb. & Felin. in c. pastoralis. de offi. de leg. num. 6. Felin. in cap. cùm ex officij. nume. 7. de præscript. & in dict. cap. pastoralis. de offic. ordi. Præsertim conducit ad hoc, quod Metropolit. non potest inter episco pi suffraganei subditos de nullitatis causa principaliter absq;absque appellatione cognoscere, sicuti cẽsentcensent Philippus Francus in capitu. dilecto. de appellat. q. 27. Felin. & Deci. in cap. in literis col. vlt. de offi. delegat. Quorum opinio constat, quia iudex, qui nōnon potest adiri per querelam, non equidem poterit de nullitate tractare principaliter absq;absque appellatione. Archid. & Domi. in c. concertationi. super glo. verb. debitum. de appell. in 6. Metropolitanus autem non potest per querelam adiri. c. 1. de offi. legat. Ergo nec poterit is absq;absque appellatiōeappellatione nullitatis causam examinare. Querela verò dicitur, quoties causa defertur ad iudicem absq;absque appellatione, glos. Panor. & alij in c. querelam. de procurato. Corsetus in singularibus. verb. querela. Saltem propriè, licet quandoq; etiam dicatur ipsamet appellatio. gloss. in l. 3. C. quo. & quand. iudex. quandoq;quandoque dicitur criminalis accusatio. gl. in cap. Maximianus. 81. |

p. 47

dist. cuius meminêre Cors. in d. verb. querelam. Fel. in c. querelam. de iureiuran. col. 1. Barb. in c. 1. col. 3. de offi. lega.

Atq;Atque hæc vera esse censeo, quanuis Panor. in dicto capitul. in literis. & in dict. capi. dilecto. probare conetur, & asseueret, Metropolitanum tractare posse inter subditos suffraganeorum, de nullitatis causa principaliter absq;absque appellatione proposita: idq́;idque videtur adnotasse ex Bartol. in l. si expressim. ff. de appellatio. colum. penul. qui scribit, causam nullitatis posse nōnon tantùm examinari apud iudicem, qui sententiam pronunciauit, sed & apud superiorem l. absentem. ff. de appellationi. l. accusatoribus. & ibi gl. C. eod. titu. notatur in l. præses. C. quo. & quando iudex.

Hoc etenim verum est in superiori, qui potest adiri absq;absque appellatione, non autem in eo, qui tantùm est iudex ex appellationis causa: vt probatur in d. c. 1. de offic. legat. Sic deniq;denique Dux Marchio, vel Comes, qui iurisdictionem habet, & superior est ordinarijs iudicibus, quos Alcaldes ordinarios dicimus, non poterit causam nullitatis principaliter tractare super ea lite, quæ semel apud iudicem ordinarium ab ipso populo electum cœpta fuit, cum de hac causa non possit is aliter quàm per appellationẽappellationem cognoscere, ꝙquod satis constat, & in hac specie ita probat Petrus Nunius Auendanius in tract. de exequendis mandatis regijs c. 5. num. 4. Igitur Metropolitanus causam apud episcopum sibi subditum pendentem, non poterit auocare, idq́ue expressim tenet Ripa in c. cùm M. de constitu. num. 195.

Tertiò apparet, regios auditores, qui in Pintiana & Granatensi curijs iura litigantibus præuia

3

*causarum cognitione reddunt, non posse causas coràm iudicibus inferioribus pendentes auocare, cùm regulariter non possint hi supremi iudices causas examinare, nisi per appellationem ad eos fuerint delatæ. Imò quoties in quibusdam casibus, prima causarum cognitio curię iudicibus competit, speciatim excipitur, modo apud inferiorem iudicẽiudicem lis minimè pendeat, accepta sit. Sic etenim tradidêre Montagna. & Boer. in tracta. de authorit. magni concilij. Rebuf. in tract. de euocatio. quæsti. 5. nu. 47. qui idem esse cẽsentcensent, quo ad supremum Regis senatum, vt tandem Regis consiliarij non possint lites apud inferiores iudices pendentes auocare absq;absque speciali Regis consensu & decreto. textus optimus in l. solent. §. sicut autem. ibi, non autem debent incōsultoinconsulto principè hoc facere. Fortassis tamen id commissum à principe, videtur supremo eius senatui absq;absque speciali eius consensu qualibet in causa requirendo, ꝓpterpropter tanti concilij authoritatem. Quod in magno Franciæ cōsilioconsilio Boerius notat, in tract. nu. 157. Nec refragatur Petrus Rebuf. qui præscriptam conclusionẽconclusionem de causis nōnon auocandis ꝓbatprobat in parlamẽtisparlamentis, nōnon in magno consilio, nisi magni conciliarij velint euocare causas à ParlamẽtisParlamentis. Hoc enim scribit, eis non permitti, absq;absque speciali regis consensu.

Quartò hinc iure pontificio probatur, legatum Romani pontificis, non posse causas pendẽtespendentes coràm iudicib. ordinarijs auocare, cũcum sit locus præuentio ni inter eum, & ordinarios. c. si à sede. de præb. in 6. notant expressim Specu. ti. de legato. §. nunc ostendendum. versic. præmissa. Abb. in c. 1. col. 2. de offi. legat. Domini. in c. 1. in prin. de foro comp. in 6. Ripa in d. c. cùm M. de constitu. num. 195.

Quintò de ducitur in praxi, non posse Duces, Comites, aut Marchiones, aliosùe iurisdictionem

4

*habentes, qui sint inferiores, nec iura principis habeant causas pendentes apud, iudices ordinarios, quos Alcaldes ordinarios appellamus, auocare: quod planè constat ex eo, quod hi iudices ordinarij omninò sunt adeò firmam iurisdictionem habentes, quòd etiamsi ad plebis electionem per ipsum dominum confirmentur, & constituantur, nihilominus liberũliberum ei non est, eorum iurisdictionem impedire, aut tollere. Et ideò ante appellationem ad eum propositam, nequaquam poterit de causis pendentibus coràm iudicibus ordinarijs cognoscere. Authentic. de defensoribus ciuitat. §. nulla. & §. iurisiurandi. Cuius ratione perpensa, sic visum est Paulo Castrensi in l. nemo. C. de iurisdictio. omniũomnium iudic. quem sequitur vir doctissimus Petrus Auendanius in tractatu de exequendis mandatis regijs, capitu. 6. numero 29. idq́;idque apud regia tribunalia est ideò receptum, vt passim auocationes istæ literis sub sigillo Regis decretis, omninò prohibeantur, nisi quibusdam in locis, quorum iurisdictio militaribus ordinibus diui Iacobi Calatrauæ, & Alcantaræ competit: in his etenim certis olim diffinitis casibus, auocatio permissa est, quæ innumeris dedit causam controuersijs, quæstionibus, & querelis frequentissimè ad curiam Regis deferẽdisdeferendis. Quod si Dux, Marchio, vel Comes, aut is qui iurisdictionem habet in oppido, causam auocare velit ab eo iudice, quem ipse solus, & liberè constituit, cuique iurisdictionem propriam commisit in eo exercendam oppido, id poterit facere libenter absque vlla subditorum & iudicis iniuria, quemadmodum tenuerunt Ioan. Montagna. in dic. tracta. de author. consilij, & ibi Nicol. Boerius numer. 158. Angel. in dict. l. iudicium soluitur. ff. de iudic. poteratq́;poteratque multis similibus rationibus hæc sententia confirmari, quāquam & Rebuffus probat in dicto tractat. de euocationibus. q. 5. in princ. quæ sunt omninò distinguenda.

His quidem prænotatis, subsequitur & alia quæstio, cuius examinatio in hoc tendit, vt inquiramus, quotuplex sit auocatio, & quot modis ea fieri rectè possit? Etenim ea duplex est. Fit |

p. 48

enim auocatio causarum quandoq;quandoque expressim. Et hæc expressa dicitur, quoties princeps causam coràm aliquo iudice pendentem ab eodẽeodem auocat: vt probatur in dicto cap. vt nostrum. Quandoque tacitè fit auocatio, nempè: vbi princeps causam coràm iudice ordinario cœptam, alteri scienter delegat & committit. Ex hoc enim videtur eam à iudice ordinario tacitè auocare capitul. cæterùm. de rescripti. capitul. sanè. de officio delegat. capitul. pastoralis. §. vltim. de rescript. Innocentius & alij, præsertim Ripa in capitu. cùm M. de constitutio. num. 198. Rota in nouis. 67. Staphilæus de literis gratiæ, & iustitiæ. pagin. 172. Qua in re sunt aliquot obseruanda, quæ nōnon erunt inutilia his, qui hoc in tractatu exactam adsequi velint cognitionem.

Primum sanè adnotari solet: causam semel ad curiam delatam, nusquam exire curiācuriam, nisi à prin

5

*cipe rursus ad iudicem ordinarium remittatur. Huius opinionis vulgò citatur author Bald. in l. si vt proponis. colum. penult. C. quomodo & quando iudex. Cuius in hunc sensum meminêre Ripa in d. c. cùm M. de constitut. num. 198. Dec. consi. 137. num. 3. Iason in l. filiusfamiliâs. §. diui. num. 58. ff. de legat. 1. Idem Iason consi. 98. colum. 1. lib. 4. Dec. rursum. in c. prudentiam. de offic. delegat. §. adijcimus. & in d. c. vt nostrum. colum. 1. Hippolyt. in singul. 301. Ioan. Crottus in l. 1. §. si quis simpliciter. num. 13. de verbo. obligat. Hoc ipsum notat Bald. idem in cap. 1. §. ad hæc. colum. 3. C. de pace iurament. firmand. Philippus Francus in d. cap. vt nostrum. colum. vlt. qui existimat, esse ad hoc textum singularem, in capi. pastoralis. §. prætereà. de offic. ordinar. notat & Ægidius decisione 48. Hæc verò sunt Baldi verba in d. l. si vt proponis. num. 15. Nota quòd causa, quæ semel est in curia Romana, nunquam exibit de curia, nisi princeps deleget vel causam remittat ad ordinarium, quod est notatu dignum: Et hoc facit hæc lex, nam hæc causa redibit ad pręsidem, & præses denuò cōmittitcommittit. & facit de offic. ordina. cap. pastoralis. §. prætereà. hactenùs Baldus, cuius eò libentiùs mentionem feci, quod Iason in l. voluntas. col. vlt. C. de fideicommissis. in hunc sensum eum citauerit, scribens, vide quod decidit Baldus in l. si vt proponis. in 3. colum. post ArchidiaconũArchidiaconum per eum relatum. C. quomo. & quando iudex. Quòd si Papa semel delegauit causam extra curiam Romanam, quæ debebat agitari in curia Romana, licet delegatio non habuerit effectũeffectum, quando delegatus mortuus sit, tamen ex quo semel commisit extra curiam Romanam, poterit à modo ordinarius de illa causa cognoscere, cessante delegato: quod nota, si est verum. Hæc Iason, qui maximè hallucinatur in percipienda Baldi mente, siquidem ipse Baldus hoc tantùm voluit, quòd causa semel delata ad curiam poterit exire curiam, si eam princeps delegauerit, vel remiserit ad ordinarium. Quod autem delegato mortuo, causa ipsa reuertatur ad ordinarium à quo fuerat iam auocata, Baldus nec dixit, nec sensit, imò contrarium probat, dum citat text. in d. c. pastoralis. & expressim tenet paulò ante adducens Archiadiaconi authoritatem, secundum quam ipsemet Bal. in d. §. ad hæc. colum. 3. respondit, causam semel à Romano Pontifice delegatam, non redire ad ordinarium, etiamsi delegatus pronunciet sententiāsententiam, quæ nulla sit. Quam opinionem probârunt De ci. in d. cap. vt nostrum. colum. 1. Roma. in cons. 335. Iacob. de Nigris. in rubr. ff. de offic. eius, cui est mand. iurisd. fol. 4. colum. 2. Ripa in d. c. cùm M. numero 198. Hæc sane dicta sint, vt Baldi sententiam iuxta veram, ac propriam eius mentẽmentem explicemus.

Quin & illud erit memoria repetendum, quod si causa fuerit ad curiam delata, per appellationem ab interlocutoria sententia, ac per Romanum Pontificem delegata, & commissa, sitq́;sitque ꝓnunciatumpronunciatum malè appellatum fuisse, nihilominùs causa nequaquam redit ad ordinarium, imò in ipsa curia expedienda est, vbi fuit decreta commissio appellationis causæ cum toto negotio. Quemadmodum ex stylo & PRAXI curiæ Romanæ respondet Feli. in cap. causam quę de rescript. num. 6. quem sequitur Ioan. Staphile. de literis gratiæ, & iustitiæ. fol. 171. colum. 2. verum quia Felinus testatur hanc forensem & practicam obseruationem esse contrariam iuri Pontificio, oportet expendere quidnam iure ipso esset in hac quæstione dicendum.

Prima conclusio: Causa per appellationem ab interlocutoria ad curiam Romanam delata, & alicui auditori cōmissacommissa, nulla facta negotij principalis mentione, si appellatio pronuncietur iniusta, redit cognitio causæ principalis ad iudicem, à quo fuerat appellatum. Hoc probatur in c. vt debitus. de appellat. c. exhibita. de iudi. Ex quibus hanc conclusionem post alios probat Francus in d. c. vt debitus. numer. 40. super glo. pe. ex qua constat, iudicem ad quem fuerit ab interlocutoria appellatum, teneri eandẽeandem causam remittere ad iudicem, à quo vbi appellatio apparet iniusta. Erit autem hæc remissio necessaria, si iudex in ferior appellationi detulerit. c. cum appellationibus friuolis. de appellationi. in 6. explicant Doctores maximè Francus in dicto capitulo, vt debitus. nume. 42. post gloss. ibi.

Secunda conclusio. Quoties fuerit causa appellationis ab interlocutoria commissa, vnà cum ipso negotio principali, non poterit iudex hic delegatus de causa principali cognoscere, si appellatio minimè iustificetur, iniusteq́;iniusteque sit appellatum. Probatur hæc conclusio ex eo, quòd præscripta commissio hunc intellectum habet, vt iudex hic, tunc de causa principali cognoscat, cũcum appellatio iusta pronunciabitur, quasi huius |

p. 49

commissionis sit hæc propria conditio, & interpretatio, secundum Ægidium à Bellamera decisio. 419. & seq. Idem de iure respondendũrespondendum esse censent Rotæ iudices decisio. 11. in nouis. Ioan. Staphilę. de literis gratiæ, & iusti. fol. 271. Feli. in dict. cap. causam quæ. de rescript. nume. 6. deducto quidem argumẽtoargumento ex responso Romani Pontificis ibidem. & ex l. 3. ff. de legat. 1. l. non rectè. ff. de fideiussor. notatis per Bart. in l. vxorem. §. testamento. ff. de legat. 3. & in l. hæredes mei. §. cùm ita. ff. ad Trebell. Sed & hanc conclusionem probare mihi videtur Carolus Ruinus in consilio 114. col. 2. libro 4. tametsi Francus in dicto capitu. vt debitus. numer. 40. existimet, per commissionem istam adeò esse auo catam causam à iudice inferiori, vt delegatus possit principalem causam examinare, etiāetiam vbi fuerit friuolè & iniquè appellatũappellatum. Vtiturq́;Vtiturque ad huius opinionis probationem ratione textus in dicto capit. vt nostrum. Cuius superiùs mentionem fecimus.

Tertia conclusio. Commissa, & delegata causa appellationis à principe, etiamsi appellatum fuerit iniustè, poterit iudex hic de causa principali cognoscere, quoties commissio concepta fuit in hunc modum: vt causa appellationis, & ipsum principale negocium fuerint delegata. Etenim copula, Et, quæ huic formulæ commissionis adscribitur, hunc effectum habet, quòd causa principalis videatur cōmissacommissa æquè principaliter, non eo modo, quo iure accedebat appellationis causæ, & eius cognitioni. l. 1. & 2. ff. de pecul. legat. ex quibus hoc deduci potest, & ex his, quæ Barto. notat in l. Titiæ. §. nihil. ff. de legat. 1. Deniq;Denique hanc tertiam conclusionem explicat optimè Carolus Ruinus in consilio 114. lib. 4. col. 2.

Quarta conclusio. Iudex, cui est à principe facta commissio causæ appellationis, & principalis coniunctim, vel diuisim, habet omninò cognitionem negocij principalis, etiamsi appellatio pronuncietur iniusta, Hoc constat ex eo, quod princeps his verbis videatur causæ ipsius principalis cognitionem principaliter delegare, & committere, ac deniq;denique à priori iudice auocare, licet appellatio iniusta sit. Atq;Atque ita tenet Carol. Ruinus in d. consil. 114. lib. 4. col. vlt.

Quinta conclusio. Iudex delegatus, cui est commissa causa appellationis, poterit absq;absque noua commissione cognoscere de causa principali, si appellatio fuerit iustificata. Nam & responsio summi pontificis in capit. vt debitus, non tantùm obtinet in iudice appellationis ordinario, sed & in iudice delegato, cùm eadem sit vbiq;vbique ratio. Atq;Atque ita sensit gloss. in c. ex tenore. de foro compet. ver. terminetis. Idem expressim tenent Anto. Abb. & Imol. in dict. ca. vt debitus. vbi Dec. num. 23. & Francus nu. 43. ac Fel. in d. c. causam quæ de rescrip. num. 6. fatentur hanc opinionem COMMVNEM esse, quæ mihi verior videtur, tametsi Francus conetur eam improbare. Quod ante eum tentauit Ægidius à Bellamera decisio. 419. priorem tamen opinionem, quæ frequentior est, etiam probârunt Innocen. Henri. & Ægidius à Bellame. in dict. cap. vt debitus. num. 47. & glos. vlt. in cap. vltim. 2. q. 6. Nam in ordinario iudice, cui competit cognitio causæ per appellationem ad eũeum deuolutæ, nemo vsquam dubitauit, siquidem is potest iustificata appellatione, causam principalem examinare: quemadmodum expeditum est in d. cap. vt debitus. ac notatur in c. 1. de foro comp. in 6. in prin. Quibus quidem prænotatis oportet adscribere, quòd PRAXIS curiæ Romanę admiserit. Nam vbi appellatum est ab interlocutoria, & commissa fuerit causa appellationis cum negocio principali, etiamsi appellatio pronuncietur iniqua, & iniustè fuerit appellatum, nihilominùs cognitio causæ principalis manet apud eundem iudicem delegatum. Sic enim testantur receptum esse Fel. Staphilæus paulò antè citati. Atq;Atque præter hos hoc constat ex Ægi. à Bellame. decis. 37. & dec. Rotæ 11. in nouis. Cuius meminit Pau. de Castr. in l. eos. C. de appellat. Quod si causa appellationis simpliciter commissa fuerit, nulla facta mentione causæ principalis, tunc licet iudex hic delegatus, qui pronũciauitpronunciauit appellationem iniustam, & malè appellatum fuisse, non possit de principali causa cognoscere, ipsa tamen causa nequaquam redit ad priorẽpriorem iudicem à quo fuit appellatum: Imò manet in curia, vt ibidem examinetur, & diffiniatur ex noua, & speciali summi pontificis delegatione, quemad modũmodum ipse deduci opinor ex præcitatis authoribus, & Rotæ dec. 116. & 321, in nouis. & 612. in antiq. Bellamera decis. 129. & 520. Illud sanè non est prætermittendum, cùm id maximè huic congruat tractatui, & sæpissimè incidat in vsus forensis exercitationem, quod vbi quis ab interlocutoria sententia iudicis inferioris, appella

6

*uerit ad curiam, & is statim priusquam tractetur de iustitia, & rectitudine appellationis, petat totius negocij examen aduocari, & retineri apud Curiæ iudices, solet planè id fieri, negociumq́;negociumque ipsum à iudicibus curię retinetur ad diffinitiuam cognitionem, præstito ab appellante iuramento, quo asseuerat, nullānullam se habere spem consequendi iustitiam apud iudicem inferiorem. Hanc conclusionem PRAXIS recepit, & in specie ista tenent Rotæ iudices decis. 42. in nouis Panor. nu. 6. Imola & Francus nu. 6. c. Nicolao. de appel. Dec. in c. interposita. §. 1. eodẽeodem titu. Ioan. Staph. de literis gratiæ, & iustitię. folio 172. quod minimè licet iudici inferiori, qui de causa appellationis cognoscendi ius habet: non enim poterit ex causa appellationis ab interlocutoria, nisi ea fuerit iustificata, retinere cognitionem negocij principalis, nec de eo poterit tractare, etiam ex cōsensuconsensu litigantium. |

p. 50

c. 1. de for. compet. in vj. quamuis sit legatus, & deniq;denique iudex qui possit adiri per viam querelę, secundum Car. & Dec. in c. vt debitus. de appellat. num. 26. Domi. & Francum in d. c. 1. qui tenent, legatum non posse omissa iustificatione appellationis ab interlocutoria cognoscere de negocio principali, etiam ex consensu vtriusq;vtriusque litigantis, quasi decisio Romani pontificis in c. 1. de appellat. in 6. sit specialis in ipsomet principe. quod & Domi. ibi probat contra glos. in d. c. 1. de foro. compet. in 6. verbo prætermisso. quam sequũtursequuntur ibi Inno. Host. & Abb. col. penult. Præpo. col. 14. & rursus Francus sibi parum constans in d. c. vt debitus. ad fi. asseuerantes: posse legatum non iustificata causa appellationis, & omissa eius iustificatione cognoscere de ipso negocio principali, ex consensu vtriusq;vtrisuque litigantis, quod ipse minimè probari posse iure opinor. Nam etsi Legatus possit per querelam adiri absq;absque appellatione, id obtinet, vbi causa nondum pendebat coram iudice ordinario, quo quidem casu legatus non potest causæ illius cognitionem auocare, nec de ea cognoscere, nisi per appellationem à diffinitiua, vel ab interlocutoria fuerit ad eum iure deuoluta: sicuti hoc in capite superiùs adnotauimus: Iure verò deuolutio, nōnon fit, nisi appellatio ab interloquutoria iustificetur, quemadmodũquemadmodum probatur in d. cap. vt debitus. & in cap. 1. de appellat. in 6.

Hinc deniq;denique poterit facillimè percipi, si præmissa fuerint mente repetita, duplicem esse causarũcausarum auocationem, expressam quidem, & tacitam. Expressa verò aduocatio hoc habet speciale, vt quicquid ab inferiori iudice actum fuerit post ipsam auocationem, nullum sit ipso iure, licet iudex ipse nondum cognitionẽcognitionem habuerit auocationis, & fuerit eius prorsus inscius, & ignarus, quoties auocatio fit motu proprio principis. Sic etenim probare conantur Abb. in cap. cùm M. de constit. numer. 33. & ibi Dec. colum. vlt. Abb. Imol. & Dec. in c. cæterùm. de rescrip. nu. 7. & pleriq;plerique alij, quorum meminit asserens: hanc opinionem COMMVNEM esse Rebuf. super leges regias. tit. de euocationibus, nu. 18. Idem asseuerat Ripa in d. c. cùm M. nu. 196. qui adeò perplexis, & confusis Doctorum allegationibus vtuntur, vt mihi vtile visum sit distinctiùs aliquot in huius quæstionis resolutionẽresolutionem conclusiones exponere, quibus possit eius expedita cognitio haberi.

Prima conclusio. Auocatio causæ facta cum decreto irritātiirritanti, hanc vim obtinet, vt acta iudicis

7

*inferioris post illam, etiam ignorantis, sint omninò nulla. Probatur hæc ex eo, quòd clausula decreti irritantis (sic enim vulgò dicitur) ignorantes, & inscios prohibitione afficit. gloss. ibi communiter recepta in c. 1. verb. referri. de conces. præb. in vj. tex. opt. in c. dudum. §. considerantes. Et in capit. pe. de præb. in vj. & in cap. si postquāpostquam. eo. tit. gl. in c. si eo tempore. ver. ignoranter. de electio. in vj. Card. in Clem. 1. q. 18. de election. Anton. Imol. & Fel. col. 4. in cap. 2. de constit. Notatur in cap. si beneficia. de præben. in vj. ex iunioribus idem tradidêre Ioan. Crot. in capit. 2. 1. limitatione ad 3. nota. de constitut. in 6. idem in l. omnes populi. ff. de iustit. & iur. col. 26. Ex ea in cap. 2. num. 50. de constitu. Ioan. Staphilæus de literis grat. & iusti. fol. 41. In specie autẽautem huius conclusionis primæ, authores sunt Panor. Imol. Feli. nu. 18. & Dec. num. 6. in cap. cæterùm. de rescrip. Ripa in dict. cap. cùm M. num. 196. Abb. in cap. audita. de resti. spolia. Domi. in cap. 1. §. ex parte. de concessio. præbend. libr. 6. Ex quibus deducitur manifestè idem esse, siue clausula ista fuerit apposita motu proprio, siue ad petitionem alicuius, qui literas à principe impetrauit. Sic etenim conclusionem istam Panormit. & alij quorum modò meminimus, intellexêre. Quod si is cuius causa, & in cuius fauorem causæ auocatio fiat, ea nolit vti: aut eidem renunciauerit, valet, quod à iudice factum fuerit, non obstante decreto, quod irrita decernit in contrarium acta, secundum Domin. in cap. 1. d. §. ex parte. col. penult. quem sequi videntur Fel. & Dec. in d. c. cæterùm. Quorum opinio satis comprobatur ex his, quæ ipse tradidi in c. quamuis pactum. de pactis in 6. 2. parte. §. 2. num. 6. Quo in loco probare conatus sum, posse quem renunciare his, quæ in eius fauorem inducta sint, licet his accesserit principis decretum, quo acta in contrariũcontrarium irrita decernuntur. Deinde constat principis voluntas, quæ in hoc tendit, vt huius decreti vis remittatur, si eidem renunciauerit, qui id à principe in propriũproprium fauorem obtinuit. Eadem voluntas præsumenda est in legis conditore ad hunc effectum, vt lex ab eo lata, non liget ignorantes, nec eos prohibitione, præcepto, aut pœna afficiat. Siquidem optimus princeps in id debet, ac tenetur leges ab eo latas dirigere, quod magis sit iustitiæ consonũconsonum. Et ideo præsumendum erit, quod ipse nequaquānequaquam voluerit propria lege eius inscios & ignaros afficere, quoties ea ignorantia culpa caret, licet decretum hoc, cuius modò vim tractamus, legi adiecerit. Hanc opinionem iure veriorem esse censent Cardin. in dicta Clemen. 1. quæst. 18. de electio. Ioan. Crottus in dicta l. omnes populi. colum. 26. & in dicto capitul. 2. prima limitatione sub 3. nota. & Andræas ab exea in cap. 2. de constitutio. num. 50. eleganter Ludo. Roma. in consil. 330. col. 5. qui pluribus rationibus nititur hanc sententiam probare, non tantùm quoad pœnam legis, sed etiāetiam quoad actus vim, quæ minimè tollitur per legem præscriptam, donec tempus accesserit, quo in vniuersum lex obligat, & eius ignorantia culpam aliquāaliquam præmittere videtur. De quo dubitat Fel. in d. c. 2. num. 7. limitatione. 4. Est ta|

p. 51

men pro Romani sententia optima glos. in d. cap. 2. verb. dispendijs, quæ illum text. intelligit etiāetiam quoad vim illius actus, qui fit ex ignorantia iusta legis humanæ.

Secunda conclusio. Expressa causæ auocatio, absque decreto facta, motu tamen proprio, reddit omninò nullum, quicquid post illam actum fuerit à iudice inferiori, etiam ignorante. Hanc opinionẽopinionem tenent Panor. in d. c. cum M. de constitu. col. vltim. Imo. in c. cæterùm. & in c. cùm contingat. ad fin. de rescrip. Franc. nu. 8. in cap. vt nostrum. de appellat. ex illius responsi ratione. Dominic. in consi. 47. quasi hæc sit maxima vis huius clausulæ, motu proprio, Quam sententiam scribit COMmunem esse Petrus Rebuf. super leges regias tit. de euocatio. q. 3. numer. 19. adducens ad hoc Francum in d. c. vt nostrum. qui tamen hoc minimè asseuerat. Et licet Ripa in d. c. cùm M. nume. 196. videri possit quibusdam asserere, hanc opinionem communem esse. Ego existimo aliam conclusionem, cuius statim mentionem agemus, ipsum communẽcommunem fecisse, sed & falsam esse hanc secundam assertionem, ipse nequaquam dubitauerim, cũcum nullibi in iure tantus huius motus proprij effectus ꝓbeturprobetur. Sed & pleriq;plerique viri doctissimi contrarium tenuerunt, præsertim Anton. Abb. col. pen. Fel. & Dec. in d. c. cæterùm. Inno. in c. 1. de conces. præbend. in 6. Præpo. in d. c. vt nostrum. col. vlt. Petr. Rebuf. in d. quæst. 3. ex quibus necessaria est scientia huius auocationis, quoad iudicem inferiorem, vt nullum sit, quod postea ipse iudex fecerit, quæ quidem opinio maxima ratione fulcitur, quemadmodum apparet authoritate Iurisconsulti in l. si fortè. ff. de officio præsidis. cuius meminêre Roma. in singul. 58. & 572. Fel. in d. c. cæterùm. nu. 11. Dec. in c. si duobus. nu. 12. de appel. Iurisdictio etenim semel data, & competens alicui, non censetur ab eo reuocata, donec ipse habuerit reuocationis cognitionem, & scientiam. Quamuis in specie Iurisconsulti in dict. l. si fortè. alia est ratio congruentior, quòd præses, qui datus est successor, & si hoc sciat, vti potest iurisdictione, & potestate, donec successor prouinciam fuerit ingressus, sicuti notatur in l. meminisse. ff. de offi. proconsul. Nihilominùs multa sunt, quæ huic opinioni suffragantur, & persuadere possunt, scientiam reuocationis fore necessariam. capit. 2. de off. deleg. l. hæc autem. §. non defendit. ff. quibus ex caus. in poss. eatur. notat Bald. in l. falsus. C. de furtis. Sic Ludouic. Roma. in dictis Singularibus asserit, collationem beneficij factam à vicario episcopi reuocato, qui eius reuocationis erat ignarus, validam esse. Cuius opinio comprobatur authoritate Calderi. consil. 4. titul. de offic. legat. Dec. in cap. si duobus. numer. 12. Felin. in dict. capit. cæterùm. nume. 11. Chosmæ in Pragmat Sanctio. titul. de collationib. §. idem voluit, verbo, vicario. gloss. optima in l. tribunus. ff. de testam. milit. Ias. in l. more maiorum. num. 8. ff. de iurisdictio. omn. iudi. Notat præter hos satis in specie Rebuf. in tract. de beneficijs. titul. de simonia in resignatione. num. 34. & de publicandis resignationibus. glos. 18. num. 19. quicquid Francus scripserit in cap. dudum. de prębend. in vj. Sufficit tamen in hoc casu scientia simplex reuocationis, absque literarum præsentatione. Quod Felin. expressim notat, & omnes præcitati sentire videntur, maximè Cald. in dict. cons. 4. Idem Rebuf. in tract. de beneficijs. in tit. de forma vicariat. num. 210. quem omninò legito. Et BoeriũBoerium decis. 347. col. penul. est & ad hoc text. optim. in Clem. vnica de renunciatione.

Igitur ex prædictis illud superest, quòd reuocatio iurisdictionis, etiamsi motu proprio fiat, non habet effectum, donec ipse, cuius reuocatur potestas, eiusdem reuocationis habuerit scientiāscientiam. quod item probatur in c. 1. §. ex parte. de concess. præbend. in 6. quo in loco. §. adijciebatur. adnotatum est, hanc regulam non esse admittendam, vbi reuocatio fieret propter delictum, hoc etenim casu ipso iure, absq;absque vlla scientia, etiam ignorante ipso, cui data erat iurisdictio, tollitur omninò eadem, & ab ipso prorsus aufertur. Sic sanè probatur in d. §. adijciatur. quẽquem ad hoc commendârunt Roma. in Singul. 58. Felin. in dict. cap. cæterùm. num. 24. Barba. in capit. nollentes. 3. colum. de officio. legat. Ioan. de Selua. in tractat. de beneficio. 3. part. quæst. 16. colum. 1. Ioann. Bertach. in tractat. de episc. libr. 4. 7. part. quæst. 31. notat Innocent. in capitul. qualiter. in 2. de accusat. optima gloss. in capitul. proposuit de conces. præbend. verbo. vacare. Cuius meminêre Felin. in dict. ca. cæterùm. numer. 24. & Cardinal. in consil. 114. incipit Frater Benedi. Huic opinioni accedit glos. elegans in dict. Clem. vnica, de renunciat. verb: spontè. quæ illam decisionem intellexit, vbi mandatum ad renunciationem beneficij fuisset datum sponte, quasi scientia reuocationis necessaria non sit, quoties mandatum datum sit per vim & metum, in odium sanè & pœnam illius, qui metum intulit. Quam interpretationem probârunt inibi Abb. & Selua in dict. quæstion. 16. Nec id mirum videri debet, cùm mandatũmandatum ad renunciationẽrenunciationem beneficij debeat esse liberum, vt & ipsamet renunciatio. cap. procurator. de elect. in 6. tradit Cardin. in d. Clemen. vnica, quæst. 4.

Illud verò obiter admonendum esse constitui ad huius quæstionis vberiorem cognitionẽcognitionem, quod Paulus Castren. in consil. 361. dubio. 4. libr. 1. existimat, non esse admittendum responsum

8

*Romani Pontificis in dict. Clem. vnica, in mandato, quod datum fuerit ad præsentationem alicuius clerici, aut generaliter ad præsentandum ex causa iurispatronatus. Nam secundum eum reuocatio mandati, habet vim omninò, |

p. 52

etiamsi non habuerit eius scientiam ille, cui datum erat mandatum. Huius opinionis probatio à Paulo Castrensi instruitur ex regula quadam, quam modò prætermittam, quippe qui eam alioqui non admodum negauerim. Hanc Pauli sententiam expressim sequitur Aymon consil. 76. sensit Felin. in capitul. cùm contingat. de rescript. nume. 9. dum refert illud Pauli consilium, vt existimat Lambertinus in tract de iure patronat. 2. libro. parti. prima quæst. 4. articul. 14. Ego verò, etsi videam AymonẽAymonem Crauetam in dicto consil. 76. hanc Pauli Castrensis opinionem probasse, minimè, ni fallor, coactum eius quæstionis, & controuersiæ decisione, quam eo in responso probare conabatur, cum ad eius veritatem necessaria non foret conclusio Pauli. Attamen negare contendam, à Felino eandem nec expressè, nec tacitè receptam fuisse. Aliud etenim ex Paulo ipse deduxit, quod nequaquam vrget ad præsentis quæstionis veritatem. Deinde existimo falsum esse: quod Paulus tradidit asseuerans, decisionem Pontificiam dictæ Clementi. vnicæ, non obtinere in mandato ad præsentandum: non enim video vllam discriminis rationem, quæ congrua sit. Sic & ipse Lambertinus opinatur, esse necessarium, quod saltem prælatus, aut is, cui præsentatio exhibenda est, habeat reuocationis scientiāscientiam ante institutionem, in quo ipse planè videtur à Paulo discedere, cũcum hoc ipsum sit, quod summus pontifex in d. Clem. vnica. respondit. Tandem Petrus Rebuf. in tracta. de beneficijs. in dicta forma vicariatus. num. 214. opinionem Pauli de Castro falsam esse censet.

Tertia conclusio. Quoties reuocatio iurisdictionis & auocatio causæ motu proprio fit, & si non afficiat ignorantem, satis tamen erit, absque solenni reuocationis exhibitione, quod iudex ipse vndecunq;vndecunque certam habeat reuocationis cognitionem. Hanc opinionem facilimè admittent, qui præcedentem conclusionem probârunt. Sed eam etiam sequitur, & probat Felin. in dicto capit. cæterùm. num. 11. & nu. 17. vbi Dec. num. 7. post Anto. & Abb. ibi qui & hoc ipsum tenuerunt.

Quarta conclusio. Reuocatio iurisdictionis cum expressa causę auocatione facta ad alicuius petitionem, hanc habet conditionẽconditionem, si qui impetrauit & obtinuit illāillam, voluerit ea vti: vnde non tollitur iurisdictio à iudice inferiori, donec fuerit per impetrantem reuocatio eidem obiecta, & exhibita. Probatur hæc in cap. audita. de restitut. spoliat. vbi Abb. idem tenent Innocen. Anton. Abb. Cardin. & Felin. in d. capit. cæterùm. Quorum opinio COMmunis est, vt fatetur Ripa. in dicto cap. cùm M. nume. 196. Sed quod in hoc casu sufficiat, iudicem inferiorem, cuius iurisdictio reuocatur, huius reuocationis scientiam habere, conāturconantur iure defendere Domin. in d. consil. 47. Imol. & Dec. in d. cap. cæterùm. num. 8. vbi Dec. hoc ex ratione tradita per Imol. deducit additq́; Ripa. in d. num. 196. hanc posteriorem opinionem receptam esse, apud curiam Romanam, vt tandem aliud sit, concedi à summo Pontifice impetranti secundum rescriptum, & secundos iudices simpliciter, aliud reuocari priorum iudicum iurisdictionem, ab eisq́;eisque auocari causam. Cùm in hoc posteriori casu, ex authoritate cap. vt nostrum. possit defendi, & probari, quod sufficiat scientia huius reuocationis, vt iudex non valeat vlterius de causa cognoscere, nec tractare.

Nihilominùs nos opinamur priorem sententiam veriorem esse, eamq́;eamque magis conuenire Reipublicæ vtilitati, ne illusio fiat facilimè causarum, litiumq́;litiumque diffinitionibus. Hoc ipsum deducitur ex c. gratum. de offic. deleg. cap. super eo. in 2. de appell. vbi Præpo. notab. vlt. Archi. in cap. is qui. de procurat. in 6. Bald. in l. mandatum. col. penult. C. mandat. Idem Bald. in l. 1. C. vt lite pendent. Dec. cens. 295. col. 2. Nec Imol. in d. cap. cæterùm. huic quartæ conclusioni aduersatur, imò eam expressim probat.

Quinta conclusio. Quamuis per literas posteriores, quibus priorum mentio fit, tacitè reuocetur priorum iudicum iurisdictio, & potestas: attamen valet quicquid ab eis actũactum fuerit, etiāetiam post cognitionem reuocationis, donec fuerint posteriores literæ ab ipso impetrante iudicibus oppositæ, & exhibitæ. Huius conclusionis probatio deducitur ab omnibus ex d. cap. audita. Et est COMMVNIS omnium resolutio in dict. cap. cæterùm. Atque hæc dicta sint pro huius capitis breui quadam examinatione.

p. 53

CAPVT X.

NON omnibus iudicibus, quibus cognitio, ac diffinitio alicuius causæ iure competit, licet, nec permissum est, quæ semel diffinierint, executioni mandare, siquidem multa sunt, quæ liberam hanc executionem absq;absque alterius iudicis auxilio, & ministerio possint impedire. Atq;Atque ea ex causa illud obtinuit, vt quoties res ista in discrimẽdiscrimen hoc inciderit, iudex, qui sententiāsententiam tulerit, aut de contractus executione cogniturus est, requirat pro exequenda sua sententia, & cōtractucontractu, iudicem alium, qui personam & bona debitoris capere possit, atq;atque executionem ipsam ad effectũeffectum deducere. Sic etenim iudex ecclesiasticus, vbi censuris iam fuerit vsus aduersus laicos, nec potuerit earum viribus sententiam exequi, requirit pro eius executione iudicem secularem, vt

1

*is captis rebus, & persona ipsius laici condemnati, ecclesiastici sententiam exequatur. text. vbi glos. verb. publicum. sic intelligenda in capit. 1. de officio ordin. & ibi Doctor. præsertim Panorm. Felinus & Alciatus. Oldr. cons. 89. Bal. in l. 1. C. de his qui latron. occulta Matth. de Afflict. in pro œmio constituit. Neapolitan. nu. 54. tex. opt. in c. dilecto. de senten. excommu. in 6. cap. postulasti. de homicid. cap. 2. de maled. ca. principes. 23. q. 5. c. quoniam. de officio ordin. l. episcopale. C. de epis. & cleric. c. vt officium. §. compescendi. de hæreticis in 6.

Ex quo tamen Archi. adnotauit, hoc verum esse in iudice ordinario ecclesiastico, quasi delegatus non possit iudicis secularis auxilium pro executione sententiæ implorare, cùm id speciale sit in iudice delegato ad punitionem hæresum. Hæc verò Archi. opinio falsa est. Nam nihil speciale cautum ex tat in d. §. compescendi. in hoc auxilio à iudice seculari implorando, & ideo etiam iudex ecclesiasticus, ac delegatus poterit auxiliũauxilium iudicis secularis implorare, pro exequenda eius sententia, cum censuris vsus fuerit, nihilq́;nihilque eis profecerit. text. est in huius opinionis non leue argumentum in d. c. dilecto. cuius ad hoc meminit Felin. in c. dilecta. de maiorit. & obed. notant Innocent. Ioan. Andr. & Doct. Communiter in c. significasti. de offi. deleg. vbi Abb. & Dec. atq;atque, item Ioan. Lupi. in ca. per vestras. 2. not. §. sed est pulchra dubitatio. nu. 17. & nouissimè August. Beroius in d. capit. significasti. numer. 24. ver. extra glos. fatentur, hanc opinionem esse COMmunem, quāquam etiam sequuntur Domi. & Francus in dict. §. compescendi. eamq́;eamque passim seruari vidimus.

Eadem ratione, iudex secularis quoties ea necessitas inciderit, poterit implorare iudicis ecclesiastici auxilium pro exequenda eius sententia aduersus eos, in quos ipse non habet coerctionis ius, Authen. sed hodie. C. de adulter. notat Maria. Socin. in cap. cùm sit generale. num. 24. de foro compet. Qua in re illud discrimen erit obseruandum, quòd iudex ecclesiasticus poterit censuris, & spiritualibus pœnis compellere secularem ad auxilium hoc exhibendum. c. 2. de maled. iudex verò secularis non potest cogere ecclesiasticũecclesiasticum, sed debet Metropolitanum adire, atq;atque ab eo petere, quòd inferiorem iudicem ecclesiasticum cogat auxilium seculari exhibere, & præstare ad executionem sententiæ. Sic etenim probant Innoc. Abb. & alij in d. capit. 1. de of. ordina. vbi Alciatus num. 26. & nume. 123. scribit, hanc opinionem COMmunem esse. Idem distinxit Iaso. in l. à Diuo Pio. §. sententiam. ff. de re iudi. num. 16.

Quod si iudex ecclesiasticus sit verus & competens iudex aduersus laicos, deq́;deque eorum criminibus aliquot cognoscere possit, eosq́;eosque punire, non omninò expeditum est, posse eum laicos

2

*capere, & in carcerem mittere. Etenim Oldrad. cons. 86. breui hac de re pręmissa disputatione, non satis explicat, quid sibi iure verius visum fuerit, ac tandem in eam inclinat sententiam, vt existimet, non posse iudicem ecclesiasticum in carcerem proprium mittere, nec capere laicum pro criminis alicuius punitione, quæ ad ipsum pertineat, excepto hæresis crimine, in quo hoc erit & est speciale, & in alijs huic similibus criminibus. c. excommunicamus. in 2. ad finem de hæreti. cap. vt commissi. eo. titu. in 6. & in Clem. 1. eiusdem rubricæ. Huius opinionis ratio, vel ex eo deducitur, quòd sæpissimè in iure sit expressum, quoties ecclesiasticus iudex, de crimine aduersus laicum cognoscit, cuius cognitio ad eum pertineat, post decretas Canonicas censuras, ipsisq́;ipsisque minimè sufficientibus ad coerctionem, tunc auxilium à seculari iudice implorandum esse, quasi non alia sit aduersus laicos iudici ecclesiastico permissa coercendi potestas, quàm quæ censuris constat? ea verò non sufficienti, ministerio iudicis secularis punitio est peragenda, sicuti deducitur ex cap. 1. de off. ordina. cap. postulasti de homicid. cap. cùm C. laicus, de foro comp. l. placet. C. de sacrosanct. eccle. Auth. de mandatis princip. §. si verò canonicum. colla. 3. Quibus & alijs rationibus hanc sententiam latissimè omnium conatur defendere Ioannes Lupi. in d. §. sed est pulchra dubitatio. num. 18. de donat. inter vir. & vxo. idem tenet Anch. in ca. cùm episcopus. de officio ordi. in 6. quam opinionem fatentur COMmunem esse Felin. in capit. significasti. de officio delegat. Aufreri. in repetitio. clemen. 1. de officio ordin. in quæst. 5. & in tracta. de potesta. ecclesiast. super laicos in princip. Felin. tamen loquitur de iudice ecclesiastico delegato, & in ordinario contrarium probare videtur, quod statim latiùs explicabimus. Eandem sententiam aduersus iudices ecclesiasti|

p. 54

cos tenet Anchar. in regu. ea quæ. de reg. iu. in 6. quæst. 11. qui scribit, hanc opinionem COMmunem esse, & idem fatetur Ioan. Andræ. in Specul. tit. de offic. ordin. Hanc & leges regiæ admiserunt, & probârunt sępissimè, præsertim l. 7. tit. 3. lib. 1. & l. 4. tit. 1. lib. 3. ordination. idem statutum est in publicis totius regni comitijs, anno M. D. XXV. Tolet. cap. vlt.

Contrarium planè verius esse censent Domin. & Francus in dicto c. cùm episcopus. idq́;idque multis profectò iuris Pontificij locis, ita passim probatur, vt minimè congruat, ea omnia effugere velle specialis cuiusdam iuris ratione. NāNam posse iudicem ecclesiasticum, qui alioqui iure de crimine cognitionem habet, laicum reum capere, & in carcerem mittere, probatur in cap. attendendum. 17. q. 4. cap. contra idolorum. 26. q. 5. cuius ad hoc ipsum meminêre Roma. in Singu. 711. & Felin. in capitul. cùm sit generale. de foro comp. numer. 20. qui hanc opinionem probat. Idem Felin. in d. c. significasti. colum. vltim. latè Aufreri in d. Clemen. 1. q. 5. & in tractat. de potest. eccle. super laicos. in princ. ad cuius quæstionis perfectam resolutionẽresolutionem ipse tria esse obseruanda existimo, ex quibus constabit, quid sit hac in controuersia considerandum.

Primùm, vbi consuetudine legitimè præscripta obtentum esset, quòd iudex ecclesiasticus habens alicuius causæ cognitionem aduersus laicos, posset eosdem capere, ac carceri tradere, vsus hic erit omninò seruandus. Quod Bal. notat in d. capitul significasti. & sequitur eandem opinionem Ioan. Lupi. in d. §. sed est pulchra dubitatio. nume. 26. Atque ita in aliquot Hispaniarum diœcesibus iam diu obtinuit, nec Carolus Cæsar, Rex inuictissimus, hanc consuetudinem tollere, legeq́;legeque propria voluit vsquam improbare, etiamsi sæpius ab eo fuerit petita huius PRAXIS, & vsus abrogatio in publicis totius regni conuentibus, vt apparet ex cap. 117. legũlegum MadriciarũMadriciarum anni M. D. XXVIII. & c. 2. anni XXXIIII.

Secundò, quoties iudex ecclesiasticus legitimè aduersus laicum criminali iudicio, vel sententiam tulerit, vel cognitionem, & examen culpæ ad punitionem instituerit, iure poterit laicum ipsum capere, & in carcerẽcarcerem mittere, quemadmodum probatur his authoritatibus, quas vltimo loco adduximus, nec video, etiam seclusa quacunq;quacunque consuetudine, contrariam opinionem posse optimè defendi.

Tertiò, illud erit ad hæc omninò notandũnotandum, quod si de executione sententiæ alicuius iudicis ecclesiastici actũactum sit, vt laicus cogatur soluere eam quantitatem. in qua iustè ab eo iudice damnatus ciuili iudicio fuerit, tunc planè non poterit iudex ecclesiasticus, laici bona propria capere authoritate, nec ipsius condemnati personāpersonam ad rei iudicatæ executionem, imò potiùs tenetur auxilium iudicis secularis ad hanc executionem inuocare. Sic deniq;denique sunt accipienda, quæ pro communi opinione adducta fuêre. Nam & leges regiæ, etiam si generaliter hac de re fuerint statutæ, nihilominùs in hunc casum tendere frequentiùs videntur.

Quartò, non est prætermittendũprætermittendum, iudicem ecclesiasticum posse clericos, qui dubio procul sunt ecclesiasticæ iurisdictionis, capere, & in carcerem mittere, quoties eidem hoc iure visum fuerit, etiamsi non habeat in loco temporalem iurisdictionem, nec tenetur ad hoc auxilium brachij secularis implorare, nisi eo casu, quo eius potestas minimè sufficeret ad capiendum clericum maximè rebellem, & contumacem. Hoc probatur in c. cùm episcopus. de offi. ordin. in 6. & est omniũomnium COMmunis opinio, vt interim demirer, quanam ratione Caro. Molin. in consuet. Paris. tit. 1. §. 41. num. 66. scripserit Romani pontificis respōsumresponsum in d. c. cùm episcopus, quo permissum est episcopis, capere propria autoritate clericos delinquẽtesdelinquentes, & in carcerem mittere, solùm obtinere, vbi episcopus habeat temporalem iurisdictionem, atq;atque ideo in his locis, in quibus temporalis iurisdictio non pertinet ad episcopum, non posse vicariũvicarium episcopi, nec ipsum episcopum absq;absque auxilio iudicis secularis, & eius inuocatione clericos delinquentes capere, & in carcerem mittere. Idem probare conatur Iaco. de Bellouiso in rep. c. Romana. §. contrahentes. de for. comp. in 6. num 92. prima oppositione. cuius ipse Carol. nullam mentionem fecit. Etenim admodum falsa est hæc opinio, nec iure defendi potest, etiamsi alioqui soleat disputari, an possit habere familiāfamiliam armatāarmatam ad executionem, & ministeriũministerium iustitiæ, de quo tractauêre latiùs Abb. Felin. Dec. & August. Beroius in d. c. significasti. de offic. deleg.

Sed & apud iudices seculares idem obtinuit, vt possit vnus alterius sentẽtiāsententiam exequi, si pro eius executione fuerit requisitus. text. est hac de re celebratissimus in l. à diuo Pio. §. sententiam. ff. de re iud. regia. l. 2. tit. 27. partit. tertia. Authen. de exhib. reis. §. si verò. & in Auth. vt different. sint iud. §. 1. notatur in cap. Romana. §. contrahentes. de for. compet. in 6. quod si nolit iudex requisitus suum in hoc officium, & auxilium impartiri, cōpellenduscompellendus erit superioris iudicis, aut principis authoritate. Nam ex querela iudicis requirentis, aut priuati cuiuslibet, in cuius vtilitatẽvtilitatem requisitio fit, debet superior iudex compellere iudicem requisitum ad executionem, quod Bartol. & omnes vnanimi consensu adnotauerunt in d. §. sententiam. quo in loco satis probatur iuxta eam lectionem, quæ extat in Florentinis Pandectis, quas opera L. Taurelij nuper in publicum edidit Laurentinus Torrentinus ducalis Typographus. SententiāSententiam (inquit Vlpianus) Romæ dictādictam, etiam in prouincijs posse præsides si hoc iussi fuerint, ad finem persequi Imperator noster, cum patre re|

p. 55

scripsit. Quam lectionem & Iaso. agnoscit in d. §. sententiam. col. 1. Quamobrem passim ad regia Hispaniarum prætoria querelæ deferuntur iudicum inferiorum negligentiam, aut contumaciācontumaciam incusantes ex eo, quod aliorum iudicum requirentium sententias, aut mandata de contractibus exequendis, mandare executioni prętermittunt. Quibus tandem querelis exanimatis, ac visis literis requisitorijs, statim summaria cognitione, nomine regio mandata decernuntur ipsis iudicibus requisitis, quibus equidem mandatis præcipitur, ꝙquod iudicum requirentium sententias exequantur, eorúmue mandata de contractibus exequendis rebus & personis debitorum captis, iuxtaleges regias tradāttradant executioni. Quandoq;Quandoque autem iudex hic, qui requisitus noluit requirenti auxilium impartiri, condemnatur in expensis arbitrio auditorum, idq́;idque frequenter fit cùm aliqua culpa non immunis à dolo, & malicia in iudice præsumitur. Quod si iudex requisitus iustè proprium officium, & auxilium negauerit, minimè admittitur aduersus eum querela ad effectum decernendi regias literas, quibus eidem præcipiatur requirentis iudicis sententiam exequi, imò hoc ipsũipsum expressim denegatur, quod statim ad finem huius capitis apertius probabitur. Atq;Atque ideò nunc oportet expendere, quando iudices ab alijs requisiti, teneantur ministerium, & auxilium exhibere in sententijs, & contractib. exequendis. Extat sanè iuris vtriusq;vtriusque regula, qua constat, nōnon posse quem ratione contractus conueniri apud iudicem illius loci, vbi contraxerit, nisi ibidem inueniatur. tex. celebris in d. c. Romana. §. contrahentes. de foro compet. in 6. quo in loco, &

3

*in cap. vlt. de for. compe. idem omnes tenent, & probant. Huic etiam conclusioni accesserunt Accur. & alij in l. hæres absens. §. 1. ff. de iud. latè Sal. in Authen. si verò. col. vlt. C. de adulter. Ias. in l. 1. col. 2. ff. de eo, quod cer. loc. ex quo multa deduci possunt, quæ sunt huic tractatui admodum oportuna.

Primum hinc perpendi poterit, quod Anto. But. scribit in d. c. vlt. nume. 15. de foro comp. asseuerans, quod iudex loci contractus possit requirere iudicem eius loci, vbi habitat, ꝗquod contraxit, vt contrahentem citet, & iubeat ad iudicẽiudicem contractus accedere actori responsurum super cōtractꝰcontractus actiōeactione. NāNam authore Butrio, iudex requisitꝰrequisitus hoc facere tenebitur, & si fuerit cōtumaxcontumax, ipse citatus, poterit iudex loci cōtractuscontractus de causa tractare vsq;vsque ad eius definitionem ac sententiāsententiam aduersus illũillum pronunciare. Huic opinioni accedit Panor. in c. vlt. nu. 36.

Ego planè cẽseocenseo eāeam falsam esse, quod si vera foret, satis manifestè cessaret communis omniũomnium adnotatio, & ipsa responsio Romani Pontificis in d. §. contrahentes. cũcum facilimè iudex loci contractus, esset huius causę iudex cōpetenscompetens, possetq́;possetque eam per sententiam diffinire, & in ea procedere, licet ipse qui contraxit non inueniatur in loco contractus. qua ratione opinor hanc sentẽtiamsententiam Anto. & Abb. esse contrariācontrariam decisioni pontificiæ, quæ in d. §. contrahentes. tradita est. Sic sanè Dec. in c. 1. de iud. num. 23. ver. secundo hæc limitatio, ab his authoribus discedit, & de eorum opi. dubitat Fel. in d. cap. vlt. num. 21. de for. compe. tametsi potiùs inclinet in Anton. conclusionẽconclusionem, eamq́;eamque videatur probare. quod Mar. Soc. in specie facit in c. dilecti. de for. comp. nu. 25. ad fi. Ripa tamen in d. ca. 1. de iud. nu. 66. scribit, hanc opin. Anto. Communi iudicio improbari, licet ipse eam sequatur, quoties iudex domicilij, non refragatur huic cognitioni. Mihi ꝓfectòprofectò placet, satis esse, quod ipse reus nolit apud hunc iudicem litigare, imò erit omninò nulla, etiam ipso tacente huius causæ cognitio, modo nec tacitè, nec expressè consenserit iurisdictioni.

Secundò ex vera huius rei cognitione, apparet ꝓpriusproprius intellectus & interpretatio ad tex. in d. §. contrahentes. Etenim fieri debet distinctio, an qui contraxit habeat bona in loco contractus, vel his careat possidens bona in loco domici

4

*lij, & habitatiōishabitationis. priori etenim casu, iudex loci contractus, præmissa legitima citatione, & ipso contrahente contumace, poterit mittere actorem in possessionem bonorum, quæ reus in eo loco contractus habet, & ad hunc effectum in hoc casu, iudex loci contractus erit competẽscompetens, quippe qui reo legitimè citato & comparente, cognoscet de causa vsq;vsque ad diffinitiuam sentẽtiamsententiam: eo verò contumace, procedere iure optimo poterit ad missionem in possessionem bonorum ex primo decreto. Hoc equidem operatur possessio bonorũbonorum, quam habet reus in loco, vbi contraxerat. Atq;Atque hæc est prior pars text. in d. §. contrahentes. Idemq́;Idemque erit, quo ad secundũsecundum decretum, quemadmodum ex vera illius decisionis ratione deducitur, cùm omnia hæc tendant ad bona, quæ sunt in loco contractus. Nihilominus Paulus Cast. in d. §. 1. l. hæres absens. num. 2. & 5. satis vrgenti ratione probat, nōnon posse in hoc casu secundum decretum decerni, cũcum ad hoc requiratur propria cōtumaciacontumacia, quæ minimè contingit in eo, qui non tenetur se apud illum iudicem defendere. Idem asserit Iacob. de Bellouis. in d. §. contrahentes. num. 129. Atq;Atque ita est intelligendus Iurisconsulti locus in l. Titium. §. 1. ff. de administr. tuto. à quo potuit deduci prior pars huius responsi. in d. §. contrahentes, posteriori casu, quoties non habet bona, qui contraxit in loco contractus, sed in loco domicilj, tunc iuxta Communem opinionẽopinionem omnium in d. §. contrahentes. & in d. l. hæres absens. §. 1. etiamsi non possit iudex loci cōtractuscontractus de causa ipsa cognoscere, nec eam propria sententia diffinire, nec sit locus remissioni, poterit tamen, vbi reus citatus latitat in loco domicilij, decernere missionem in possessionẽpossessionem bo|

p. 56

norum ex primo decreto, & super eius executione requirere iudicẽiudicem illius loci, in quo sunt, & existunt bona. Hæc enim est CōmunisCommunis interpretatio tex. in d. §. contrahentes. quæ videtur planè illi responso admodum conuenire.

Tertiò subinfertur, non rectè Pontificium responsum intellexisse eos, qui ab eo adnotârunt, in contractibus locum fore remissioni ad iudicẽiudicem loci contractus, quoties qui contraxit latitat, nec habet bona in loco, vbi contraxit. Etenim non est hæc opinio consona decisioni Romani Pontificis in d. §. contrahentes. Imò ab ea prorsus abhorret. Idcircò licet Bart. in d. l. hæres absens. §. 1. eam probasse videatur, Paulus Castre. Ange. Iacobinus, & Lancelotus ibi contrariam potius probant, iuxta interpretationem d. §. contrahentes. quam proxima illatione explicuimus, quæ frequentissimo Doctorum omnium consensu recipitur. Quanuis quidam non satis quęstionem istam intellexerint, asseuerantes, propter maximam rei cōtumaciamcontumaciam, esse in contractibus locum remissioni, ex authoritate Bald. in l. consentaneum. C. quo. & qua. iudex. 8. notabil. qui hoc non asseruit, nec scripsit: quẽadmodumquemadmodum admonent Lancelot. Dec. in d. l. hęres absens. §. primo. & Ripa in d. cap. 1. de iudic. num. 66.

Quartò, illud præmissis aptè conuenit, quod omnium calculis probatum extat, nempe locum fore remissioni ad locũlocum, in quo quis priuatim, vel publicè administrationem exercuit, cũcum agatur de reddendis rationibus. text. optim. in d. l. hæres absens. §. 1. l. 1. & ibi gl. & omnes. C. vbi de ratio cinijs agi oporteat, notant omnes in d. l. hæres absens. §. 1. præsertim Paul. de Cast. & iuniores & in d. c. vlt. de foro comp. & in cap. 1. de iudic.

Quintò, hinc colligitur, quodvsus forensis passim admisit. Nam locus est remissioni in contractibus, & ad iudicem loci contractus est remissio facienda omninò, vbi qui contraxit, se submise rit foro illius loci, & proprij domicilij foro expressim renunciauerit. gl. celebratissima in l. 1. ff. si quis in ius voca. non ierit. quam omnes in

5

*ibi secuti sunt, & maxima cum laude, & honoris præfatione in d. l. hæres absens. §. 1. præsertim Pau. nu. 8. Iaco. Lancel. Dec. & alij, ac pręter hos Iacob. de Bellouis. in d. §. contrahentes. nu. 94. & ibi Francus post alios. Panor. nu. 37. Feli. nu. 22. in c. vlt. de foro compet. vbi Anto. & Cardi. idem Panor. nu. 18. & 22. Dec. numer. 23. Ripa. num. 65. Augustus Beroius. num. 196. Alciat. nu. 52. in cap. 1. de iudic. multa Iason & Curtius Iunior in dic. l. 1. ff. si quis in ius vocat. non ier. nu. 6. Bald. in l. cùm Archimedoram. C. vt in posses. legat. Baldus idem in c. prætereà. de offic. delegat. Roma. in Singul. 283. Ias. in l. 1. ff. de eo quod cert. loc. Marian. Soc. in c. dilecti. num. 39. de foro compe. qui tamen asserit, fortè Contrariam sententiam esse veriorem, & tamen gl. multi sequuti sunt, quorum opinio dubio procul Communis est.

Sextò subdiducitur, idem esse, vbi qui contraxit, in certo loco soluere promisit, & proprio foro renunciauit. Nam etiamsi in loco destinatæ solutionis non inueniatur, erit nihilominus causæ huius examinatio, & cognitio, remittenda ad iudicem loci, in quem fuit destinata solutio. Hoc enim omnes fatentur, qui proximāproximam cōclusionemconclusionem secuti sunt. Constat enim locum destinatæ solutionis parem, & similẽsimilem esse hac in re loco contractus, cũcum inibi contraxisse quis videatur, quo solutionẽsolutionem destinauit. l. contraxisse. ff. de actio. & oblig. l. TitiũTitium. §. tutores. ff. de admi. tut. gl. cōmunitercommuniter recepta in c. Roma. §. nec etiam. de foro comp. in 6. Notant omnes in d. c. vlt. de foro comp. Bal. Bart. & alij in l. si conuenerit. ff. de iurisd. om. iud. tradit Petrus Gerar. in singu. 6. sed & quæstionẽquæstionem istam, qua tractatur, an in loco solutionis destinatæ quis possit, vt in loco contractus conueniri? latè examinant Bart. & alij in d. l. si conuenerit. & in d. ca. 1. de iud. & in d. l. hæres absens. §. proinde. & §. vlt. est etiam textus insignis in ca. dilecti. de foro competen.

Septimò, vt semel susceptam prouinciam minimè destituam, non verebor amplius rem istam expendere, perpensa paulò diligentius vera ratione, qua præmissa probari solent. Nam vbi quis haberet ex priuilegio speciali forum aliud pręter illud, quod iure Communi eidem competebat, quidam existimârunt priuilegij forensis renunciationem esse intelligendam, quoad illud forum, quod priuilegio, & iure speciali datur eidem, nōnon tamen quoad forum sibi iure cōmunicommuni proprium, vt tandem non obstante hac renuntiatiōerenuntiatione, possit debitor effugere remissionem causæ ad locum contractus, & petere causam ipsam examinari in foro iuris Communis, cui nōnon videtur renuntiasse, argumẽtoargumento deducto ex l. si domus. ff. de seruit. vrb. præd. Sic sanè visum est Ias. in d. l. 1. ff. si quis in ius voca. nōnon ierit. num. 9. & Deci. in d. c. 1. num. 23. de iudi. Quibus difficilimè accesserim, quippe qui planè percipiam ex hac opinione prorsus euerti, quod omnium consensu, & PRAXI iam diu receptũreceptum extat. Fori etenim præscriptio, & exceptio, quæ iuxta Communem sententiāsententiam hac renuntiatiōerenuntiatione tollitur, illa dubio procul est, quæ ex CōmuniCommuni iure cōpetitcompetit. Nam qđquid quidam calũnianturcalumniantur, renuntiationẽrenuntiationem istāistam nōnon posse intelligi, quoad forũforum iuris cōmuniscommunis, quia fit hæc renuntiatio in hunc modũmodum, renũtiorenuntio priuilegio fori, forũforum autem iure communi competens verè dici nōnon potest priuilegio cōpeterecompetere, facili profectò ratione tollitur, si illud cautè obseruauerimus, priuilegium fori, hac in parte non adsumi pro foro, ꝙquod ex iure speciali datum sit alicui, sed pro illa fori p̃scritioneprescriptione, quę ex regula iuris Communis deducitur, qua cautũcautum extat, reum esse in proprio domicilio conueniendum, sicuti palàm probatur |

p. 57

ex Iurisconsulto in d. l. 1. ff. si quis in ius voc. nōnon ierit. Deinde illud non leui coniectura constat, hanc scilicet renuntiationem in hoc tendere, & ad hoc fieri, vt in ipso loco cōtractuscontractus, cui submissio fit, de huiusmodi controuersia, volente actore, tractetur. Nam & renuntiatio hac ex causa contractui adscribitur, Baldo authore in cap. prætereà. de offi. deleg. & in l. cùm Archimedoram. C. vt in poss. legator. Igitur parum refert, ꝙquod reo competant duo, vel tria tribunalia iure communi, vel speciali priuilegio, cũcum actore volente sit causa examinanda in loco contractus, non apud alia tribunalia, atq;atque ita huius opinionis, quæ mihi olim placuerat, author, ac defensor est Boschus Codechanus in rep. d. c. 1. de iudic. Fol. 14. col. 4.

Octauò ab eadem radice procedit quod Panorm. scribit in d. c. vlt. de for. compet. num. 37. asseuerans, prædictam renuntiationem minimè valere, si ea facta sit à clerico absq;absque proprij iudicis, & episcopi consensu. c. significasti. de foro comp. quo expressim deciditur, non posse clericum consentire absq;absque episcopi consensu in alterius iudicis iurisdictionem, qua ratione sequuntur hanc Abbatis opinionem Feli. in d. c. vlt. nu. 22. Iacobinus in d. l. hæres absens. §. 1. col. 2. Dec. in d. c. 1. de iud. num. 23. & ibi Fel. num. 6. Quorum opinio mihi omninò placet, cùm in hac specie fiat ab ipso clerico expressa renuntiatio proprij tribunalis, & cōsentiatconsentiat ipse expressim in alienũalienum iudicem. Quod fieri iure nōnon potest, & ideò hæc sententia maxima ratione fulcitur, & tenenda erit, quanuis Mari. Soc. in d. cap. dilecti. nu. 39. & Ripa in d. cap. 1. de iud. nume. 68. contrarium tenuerint.

Nonò ex prox imè traditis apparet, aliud dicẽdũdicendum fore, vbi clericus in locum aliquem destinaret solutionem, & in eodem postea inueniretur, posset etenim apud huius loci tribunal conueniri, ratione illius solutionis in eum locum destinatæ, etiamsi absq;absque consensu episcopi contraxisset, & solutionem destinaret. Nam hæc prorogatio iurisdictionis, non fit solum ex consensu ipsius cōtrahentiscontrahentis, sed & à lege, eiusq́;eiusque authoritate inducitur. tex. elegans in d. c. dilecti. Ex quo hoc ipsum adnotârunt pleriq;plerique, præsertim in hac specie Rip. in d. c. 1. nu. 68. & ibi Boschus Codechanus, aduersus Philippum DeciũDecium. qui num. 23. contrariam sententiam conatus est defendere.

Decimò, si quis in certo loco contraxerit, & apud eius tribunal ꝓmiseritpromiserit præstito iuramẽtoiuramento, se responsurũresponsurum agenti ex illo cōtractucontractu, absq;absque alia fori renuntiatione, locus erit remissioni huius causæ ad locum istũistum cōtractuscontractus, quemadmodũquemadmodum existimârunt Ang. Pau. Castr. & Iaco. in d. l. hæres absens. §. Roma. in singul. 283. Mar. Soc. in d. ca. dilecti. de foro comp. num. 39. Ias. in l. 1. ff. de eo quod certo loco. col. 2. Fel. in c. vlt. de for. cōpcomp. numer. 22. Curt. Iunior post alios in d. lege 1. ff. si quis in ius vocat. non ierit. Ripa numer. 66. & August. Beroius. numer. 196. in d. cap. 1. de iudi. ex authoritate textus in Authen. de exhibend. reis. §. si verò. colla. 5. & in Authen. ei, qui iurat. C. de bon. author. iu. possi. Quibus in locis nequaquam hoc probatur. Idcircò erit hęc cōclusioconclusio, etiamsi communis sit, cautè intelligenda, vt planè admittẽdaadmittenda non sit, quoties cōtractuscontractus ipse iuramento præstito, fuerit confirmatus, nec iuramentum accesserit promissioni factæ de respondendo, & litigādolitigando apud iudicem illius loci, in quo contraxit, is, qui iuramentum ad maiorem contractus vim adiecit.

Vndecimò, ex his, quæ proximè tradidimus, illud superest, quod vbi quis absq;absque renuntiatione, & iuramento promiserit, se responsurum apud tribunal loci contractus, tunc non erit locus remissioni, sed poterit, qui contraxit, in loco contractus conueniri, si ibi fuerit inuentus, quod si in eo loco inuentus non sit, non tenebitur super eo contractu apud iudicem loci contractus respondere. Quemadmodum omnes fateri videntur, qui rem istam diligentissimè ex aminârunt. Nec quicquam vrget in contrarium, quod notat Dec. in d. cap. 1. num. 23. ex Panor. ibidem num. 20. de eo, qui promisit certo in loco respōdererespondere, vel quo cunque in loco, potest enim ibidẽibidem conueniri, Nam quicquid Dec. senserit hęc Panorm. sententia est intelligenda, si qui contraxerit, in eo loco, in quo respondere promisit, inueniatur, censetur enim ibi contraxisse, sicuti Panorm. ipse, & Paulus Castr. in l. si conuenerit. ff. de iurisd. omn. iud. nume. 5. fatentur, & ideò, qui simpliciter respondere promisit, certo in loco, non poterit apud tribunal illius conueniri, nec in iudicium vocari, nisi inibi fuerit inuentus. Quod est in hoc tractatu potissimè considerandum, ne facile detur in contractibus remissioni locus.

Duodecimò, vbi quis soluere certo in loco promisit, & in eo se præsentare, ad eum locum remissio fiet, quoties de promissa solutione tractabitur. Sic etenim censet Bal. in d. l. cũcum Archimedoram. C. vt in pos. lega. nu. 6. ex argumẽtoargumento tex. in l. fideius. §. pe. ff. qui satisd. cogant. quam opin. sequuntur Ias. in l. si conuenerit. ff. de iurisdict. omn. iud. nume. 41. Curt. Iun. in d. l. 1. nu. 9. ff. si quis in ius voc. non ier. Dec. in c. 1. de iud. nu. 23. & ibi Rip. nu. 66. Fel. in c. vlt. de for. compe. num. 22.

Decimotertiò, idem erit, cùm quis soluere promisit, debitam pecuniæ quantitatem in certo loco, & tempore, nempe in nũdinisnundinis quibusdam. Nam etsi eo in loco nundinarum tempore nōnon inueniatur, poterit ibidem conueniri, ad eumq́ue locum remissio facienda est. Quemadmodum visum est Baldo in capitul. 1. colu. 3. de milit. vas. qui contumax est. Cuius sententiam probare videntur Iason in d. l. si conuenerit. nume. 42. Deci. & Ripa in d. cap. 1. de iudic. & inibi |

p. 58

Alciat. numer. 51. Curt. Iuni. in d. l. 1. nu. 10. fraus siquidem à promittente committitur, si ad diem, & locum constitutum non soluerit, & soluturus debitum quantitatem accesserit, idcircò præsens iudicatur, vt ille, qui dolo desijt possidere. l. is qui dolo. & l. sin autẽautem. §. 1. ff. de rei vendic. qua quidem ratione obtentum est, quod in hac specie fiat remissio ad locum, in quẽquem fuerit solutio destinata.

Cæterùm vbi causa est examinanda in loco contractus, vel solutionis destinatę, iudex illius loci non poterit, etiam verbali citatione, vocare

7

*ad iudiciũiudicium ipsum reum, extra ipsius territoriũterritorium commorantem, quod probatur in Clemen. pastoralis. de re iudicat. §. desiperet. l. vlt. ff. de iuris. om. iud. licet vtrunq;vtrunque territorium sub eiusdẽeiusdem principis imperio esset, sicuti post variam disputationem responderunt, & probant Iacob. de Bellouis. in repe. §. contrahentes. de foro compe. in 6. nu. 131. Ioan. Faber. in §. vlt. instit. de pœna teme. litigant. Saly. in l. omnes. §. executori. C. de epis. & cle. Fel. in c. vlt. col. 1. & 2. de for. cōpecompe. Mar. Soc. in c. postulasti. eo. ti. nume. 13. quicquid alij fuerint opinati. Quam ob rem iudex loci contractus, debet requirere iudicem domicilij, vt faciat citari, & reuocari ad tribunal contractus ipsummet reum. Sic etenim visum est præcitatis authoribus, idq́;idque Praxis forensis recepit hactenus, & in specie adnotauit Feli. d. c. vlt. nu. 22. versi. tertiò fallit, quicquid alij hac in quæstione scripserint. Eadem ratione, si contractus paratam habeat executionem, ea executio peti poterit apud iudicem loci contractus, ad quem causæ remissio fieri iuxta pręmis sam resolutionem debet, & ea fieri debet ad requisitionem publicam, & solennem huius iudicis per iudicem ipsius loci, vbi reus domicilium habet, eritq́;eritque iudex hic requisitus executor eius sententiæ, & decreti, quod iudex prior super executione contractus pronunciauerit. quemadmodum & in executione latæ sententiæ fieri debet. l. à Diuo Pio. §. sententiam. ff. de re iudicat. Quod si iudex requisitus nolit exequi decretum iudicis requirentis, nec eius precibus consentire, eius superior est omninò interpellandus, ab eoq́;eoque petendum est, quod cogat iudicem requisitum exequi ea decreta, quę illi iudex requirens destinauerit. Hoc etenim constat ex d. §. sententiam Romę iuxta literam Codicis Florentini, in quo legitur, si hoc iussi fuerint. Est & optimus text. in c. nullus. de iure patro. l. si tutor pupillo. ff. de Auth. tutor. notat Fel. in d. c. vlt. de foro comp. col. 3. & 4. post glo. in cle. pastoralis. verb. de more. & ibi Imola & alij de sentent. & re iudicat. Salycetus in Auth si verò. C. de adulter. Anania in d. c. 1. de raptor. nume. 8. Socin. in c. postulasti. de foro compet. num. 14. Boerius decisione. 29. colum. 1. Sic passim ad regia, & suprema tribunalia deferuntur querelæ aduersus iudices requisitos, qui nolunt exequi decreta requirentium: ac tandem secundum ius & eam distinctionem, quam hac de re præmisimus hoc in capite, dantur regiæ literæ, quibus præcipitur iudicibus requisitis, quòd sententias, & mandata, ac decreta iudicũiudicum requirentium exequantur, quod paulò ante nu. 2. adnotauimus.

Qua in controuersia duo præsertim considerantur: primum an casus, de quo agitur eiusmodi sit, vt iudex requirens sit proprius, & competẽscompetens ad ipsius causę cognitionem. Secundum, quod ab hoc deducitur, an sit remissio facienda ad iudicem requirentem, & an is iudex ritè, & rectè requisierit, nempe ipsis in literis, quibus requirit, contractum inserens, ex quo pateat ius cognitionis legitimæ. Quæ quidem Praxis in ciuilibus, & criminalibus obtinet, atq;atque ideò statim de remissione, quæ in criminalibus fieri debet, agemus.

CAPVT XI.

SCIO semel in forensi exercitatione controuersum fuisse, cùm essent literę requisitionis solennis decretæ, & iudicibus quibusdam destinatæ. Contigit etenim iudicem requirentem ante harum literarum p̃sentationempresentationem. & publicam cognitionem, mortem obijsse, vel officio publico functũfunctum, aut priuatũpriuatum |

p. 59

esse. Nam quidāquidam existimârunt, nōnon teneri iudicẽiudicem qui modo post obitũobitum, aut priuationem iudicis requirentis admonetur, & requiritur, easdem literas, quas requisitorias dicimus, exequi, & effectui mancipare, quasi vires harũharum literarum defecerint omninò, deficiente munere, & officio publico apud ipsum iudicẽiudicem requirentẽrequirentem integrare, ad exemplũexemplum iudicis delegantis, & delegati. Cùm officium delegati expiret, mortuo re integra delegante. c. gratũgratum. de of. delega. l. & ꝗaquia. ff. de iuris. om. iud. §. item si adhuc. insti. mand. l. mandatum. C. mandat. l. si quidāquidam. C. de acti. & oblig. Nos verò Contrarium respondimus, ac

1

*modò idem respondemus dubiò procul censentes, teneri iudicẽiudicem requisitum has literas in hac specie exequi, nec posse hāchanc executionẽexecutionem effugere ea ex causa, quòd iudex requirens ante requisitionẽrequisitionem mortẽmortem obierit, vel officio publico fuerit functus. Hanc verò sententiāsententiam, ne quis eāeam in dubium reuocare contendat, aliquot rationibus comprobare conabimur.

Primum in eius probationem adducentes tex. Iurisconsulti in l. fundi venditor. §. vlt. ff. de acquiren. possess. ita enim inquit Pomponius. Item si amicus venditoris, mortuo eo, prius quàm id sciret, aut non prohibentibus hæredibus id fecerit, rectè possessio ei tradita est. Sed si id fecerit, cùm sciret dominum mortuum esse, aut cùm sciret, hæredes id facere nolle, contrà erit. Hactenus Iurisconsultus, ex quo passim Doctores adnotârunt, mandatum ex causa necessaria nōnon expirare, morte mandantis re integra. Nam qui vendiderat fundum, mandauit amico, vt eũeum traderet emptori, & tamen ante traditionem, mortuo vẽditorevenditore, respondit IuriscōsultusIurisconsultus, mandatarium ignorantem mortem, vel nōnon prohibentibus hæredibus, rectè tradere emptori possessionem fundi venditi. Qua ratione præmissam opinionem Bart. & alij probârunt in d. §. vlt. glo. in l. eius qui in prouincia. §. quas verò. versi. nam & si tibi. & ibi Bar. & alij. ff. si certum pe. glo. Bar. & Albe. in l. 2. §. sed si quis. ff. de donatio. Romana. consil. 202. Francus in c. si super gratia. de offi. delegat. in 6. Henri. in capitu. quoniam Abbas. de offi. delegat. Hyppol. Sing. 44. Bald. in l. mandatum. C. mandat. quarta oppositione. Imola. in l. cùm pater. §. Mæuio. ff. de legat. 2. Quorum opinionem sequuntur, ac fatentur Communem esse Iason in l. more. num. 62. ff. de iurisd. omn. iud. Aretin. & Claudi. in d. l. fundi venditor. §. vltim. ff. de acquiren. posses. Cui sententiæ patrocinari videtur text. in d. ca. si super gratia. Igitur cùm iudex requirens, teneatur omninò pro executione iustitiæ literas iudici requisito destinare, & sic teneatur in specie, istum actum ei delegare, committere, aut saltem eius ministerio agere, manifestum fit, non cessare, nec finiri mandatum istud, per mortem iudicis requirentis, nec per officij functionem, priuatione aut amotione secuta.

Hæc verò ratio, etiamsi COMMVNIS sit, Com

2

*muniq́ue omnium consensu probetur, dubia nihilominus est. Nec enim satis iure probatur, mandatum ex causa necessaria procedẽsprocedens, morte mandantis non expirare, nec extingui. Siquidem in dicta l. fundi venditor. § vltimo. hoc nequaquam constat. Imò fortassis contrarium si quis diligenter obseruauerit, quid Iurisconsultus responderit. Primum equidem apparet ex eo responso, non rectè tradi possessionem à mandatario, qui sciuerit mandatorem mortem obijsse: ergò dubio procul palam est, mandatum illud morte extinctum, alioqui posset mandatarius certus de morte mandatoris exequi mandatum, & possessionem tradere. Sic sanè glossa in lege. sed interim. §. si vxor. versic. condictione. ff. de donation. inter virum & vxorem. expressim notant ex dicta lege. fundi venditor. §. vltimo. mandatum morte mandantis reuocari. Nam cúm mandantis mors, non inducit mandati reuocationem, minimè necessaria est distinctio illa, vtrum mandatarius resciuerit mortem mandatoris, an non: quæ tamen traditur in dicto §. vltimo. quemadmodum in mandatis, quæ morte non extinguuntur. Probatur in lege mortis causa capimus. §. Titia. ff. de donatio. causa mort. lege si verò non remunerandi. §. vltimo. ff. mandati. not. Bartol. in lege secunda. §. sed si quis. ff. de donationib. fit tandem ex his, non probari in dicta lege fundi venditor. §. vltimo COMMVNEM conclusionem, quæ tamen alibi quod ipse sciam, nusquam probata, iuris vtriusque regulam contrariam omninò habens, erit profectò facilimè refellenda, nec iure poterit admitti. Nec quicquāquicquam refert, quod Bar. Angel. & Alexan. in dict. l. fundi venditor. §. vltim. & Iaso. in dicta l. eius, qui in prouincia. §. quas verò scripserint, apud Iurisconsultum alternatiuam adsumi pro copulatiua, vt mandatarius, qui mortem mandantis sciuerit, & ab hæredibus fuerit prohibitus possessionem tradere, non rectè eam tradiderit, quasi mandatum modò per prohibitionem hæredum expressè reuocetur, nondum morte mandatoris extinctum. Quæ quidem interpretatio, maximam vim & violentiam infert Iurisconsulti responso, in quo non temerè bis alternatiua dictio continetur, iuxta propriam eius potestatem, & significationem, nisi quisquam allucinetur, omninò intelligenda, cùm & in priori parte alternatiua propriam vim habeat, sicuti ab omnibus receptum est, qui fatentur, rectè à mandatario possessionem traditam fuisse, cùm is nondum sciuerit mortem mandatoris, etiamsi hæredum consensus expressus, vel tacitus non accesserit: Idcircò, si post mortis scientiam, etiam non prohibentibus hæredibus mandatarius rem tradiderit, non erit rectè tradita possessio, secundum veram, & propriam præcitati responsi inter|

p. 60

pretationem, quicquid alij fuerint hac in quæstione commenti, sed & COMmunis conclusio adhuc non probatur in d. ca. si super gratia. de offic. delegat. in 6. Nam ea decisio specialem rationem habet, propter executionem gratiæ, quæ semel à summo Pontifice concessa, eius morte non finitur, imò valida manet, & ideò ne frustranea sit, executor datus, poterit mortuo Romano Pontifice, qui eam concessit, eandem executioni mandare. Nec in eo casu scientia mortis impediret gratię executionem, cum etsi executor sciuerit Romanum PontificẽPontificem mortẽmortem obijsse, nihilominꝰnihilominus poterit gratiāgratiam ipsam exequi, secundum CōmunemCommunem illius capitis interpretationẽinterpretationem. Quod non ita erit admittendũadmittendum in specie iurisconsulti in d. l. fundi vendi. nisi quis velit temerè à propria dictionũdictionum significatione discedere. Deinde illud est iuris cōstitutissimiconstitutissimi, mandatum morte mandantis finiri re integra, etiam ipso mādatariomandatario mortem ignorante. tex. in signis. in §. rectè. Instit. de mandato. l. inter. in princ. ff. mandat. notant glo. & omnes in l. mandatum. C. mandat. l. eius qui in prouincia. & ibi Alexan. & alij Communiter. ff. si certum petat. l. si quis. §. morte. ff. mandati. glo. in Clement. 1. verb. teneant. de renuncia. Idcircò non video, quid referat, aut quia ex causa in d. l. fundi venditor. §. vlti. scientia vel ignorantia mortis consideretur, si ibidem de mandati reuocatione tractaretur. Nihil enim ad mandati reuocationem pertinet scientia mortis, vt probauimus. Igitur cùm à Iurisconsulto distinguatur scientia mortis ab ignorantia, planè cōsequiturconsequitur, ab eo nōnon tractari, nec ambigi, an mandatum in eo casu fuerit per mortem mandātismandantis reuocatum. Hin sanè fit. Iurisconsultum tantùm respondisse, possessionem rectè traditam fuisse à mandatario ignorante mortem mandatoris, etiamsi mandatum iam morte finitum fuerit, nōnon tamẽtamen dominium, ad exemplum eius procuratoris, qui expressam mandati reuocationem ignorans bona fide rem tradiderit: transfert enim is possessionem. l. mandatum distrahendorũdistrahendorum. ff. mandat. Dominium autem nusquam transfertur à procuratore, cuius mandatum reuo catum est, etiamsi ipse bona fide rem tradiderit minimè certus de reuocatione. tex. in d. l. eius, qui in prouincia. §. quas verò. glos. & omnes in Clem. vni. verb. teneant. de renũrenun. optimus tex. in l. Papinianus. ff. de publi. in rem actio. & in l. 2. §. sed si quis. ff. de donatio. hæc deniq;denique aduersus Communem sententiam adnotauit Petrus Stella in interpretatione dictæ l. Papinianus. quo in loco à Iasone discedit, qui in dic. §. quas verò. Communem opinionem veram esse censet, etiam in reuocatione expressa, vt tandem mandatum ex causa necessaria, etiam re integra minimè expiret per expressam reuocationem. Quod probat authoritate text. in d. l. Papinianus, & tamen in eo casu, res non erat integra. & ideò mandatum non potuit reuocari adhuc expressè, quia re non integra mandatum etiam expressè reuocari non potest, saltem regulariter. glo. in l. si pater. C. manda. probaturq́;probaturque in d. §. rectè. primo responso. Et ideò non satis vrget pro Iasonis opinione locus ille Iurisconsulti. Imò Iasoni refragatur tex. in dict. l. fundi venditor. §. vlt. vbi mandatum processit à causa necessaria, & nihilominùs expirat, & finitur expressa reuocatione hæredum, qui quantum ad reuocationem expressam mandati, non habẽthabent maiorem potestatem, quàm mandans ipse, si viueret. l. in his. §. non debeo. ff. de regu. iur. l. cũcum hæres. ff. de diuers. & temp. præscript. Ergò si in di. §. vlti. potuit hæres mandatum ex causa necessaria datum, post mortem mandatoris reuocare, poterit & ipse, qui mādauitmandauit, viuens, idem agere. Quamobrem Iasonis opinio non iniuria refellitur. Ex quibus non omninò certum sit, ꝙquod ex dict. l. fundi venditor. §. vlt. secundum Communem interpretationem adduximus pro ea sententia, quam probare hoc in loco instituimus, tametsi ea opinio Communis, & receptæ sententiæ authoritatem habeat.

Secundò hoc ipsum probatur authoritate Bart. in l. & quia. ff. de iurisd. omnium iudic. aut potiùs in l. more. numer. 6. qui scribit, nuntium, cui est mandatum missionis in possessionem iniunctum, & decretum, posse, mortuo mandante, eandem possessionem tradere, & illud mandatum exequi, ea equidem ratione, quòd hoc in casu nulla fiat delegatio iurisdictionis, aut potestatis, sed potiùs excitetur officium illius, qui potestatem aut iurisdictionẽiurisdictionem habebat, alteriùs mandato subordinatam. Quam opinionẽopinionem Bar. sequuntur Imola & Aretin. in d. l. fundi venditor. §. vlt. Angel. in l. per epistolam. ff. de acquir. hæred. Feli. in c. relatum. in fine de offi. delega. Atq;Atque eandem esse Communem asseuerant Iason, & Purpurat. col. penu. in d. l. & quia. Sic deniq;denique in præsentiarum, officium iudicis iurisdictionẽiurisdictionem habentis excitatur, & requiritur ad executionem eius, quod alter diffiniuit, & pronuntiauit. Vnde nulla hoc in casu contingit, nec cōstituiturconstituitur delegatio, quæ hunc effectum habeat, vt morte delegantis expiret.

Tertiò eidem opinioni suffragatur textus, mihi satis elegans in Authent. vt nulli iudicum. §. & hoc verò iubemus. versi. si verò. Quo in loco apertius multò probatur conclusio hæc, quāquam in d. l. fundi venditor. §. vlt.

Quartò eadem sententia probatur authoritate Pauli, Ang. Aret. & aliorum in d. l. fundi venditor. §. vlt. qui expressim asserunt, non extingui morte mandātismandantis, etiam re integra, mandatum, quo iudex, qui sententiam tulerit, eius executionem alteri commiserit. Par etenim ratio esse videtur, & in executionibus instrumentorum, quæ iure regio paratam habent executionem: quemadmodum explicat Rodericus Xuarez |

p. 61

in l. post rem. ff. de re iudic. in Commentarijs ad legem Regiam.

Quinta ratio poterit in hunc modum adsumi ex dict. cap. si super gratia. de officio delegat. in 6. Etenim hęc commissio fit ad executionẽexecutionem actus principalis iam perfecti, vt patet: commissio autem huiusmodi morte committentis minimè extinguitur, vt Romanus Pontifex ibidem respōditrespondit: ergo & in proposita quæstione, morte, aut remotione iudicis cōmittentiscommittentis, nequaquam extinguitur.

Postremò illud his accedit, quod huiusmodi commissiones, nomine dignitatis, quæ nusquam moritur, fieri videntur, quemadmodum apparet ex his, quæ nos latiùs adnotauimus in cap. requisisti de testamen. & ideo non extinguuntur morte committentis. argumento adsumpto à c. quoniam Abbas. de off. deleg. Non tamen inficior rationem istam, quoad quæstionem propositam, non omninò certam esse. Cùm & potestas delegati, finiatur prorsus per mortem delegantis re integra contingentem, etiamsi delegatio fiat ratione & causa dignitatis, quam ipse delegans obtinet, nisi expressim solius dignitatis nomen foret adscriptum ex his, quæ traduntur in cap. si gratiosè de rescript. & in capitul. si super gratia. de offic. delegat. in 6. His ergo rationibus, ni fallor, præscripta sententia probari iure poterit, eaq́;eaque potissimè congruit publico iustitiæ ministerio, ob varias, ac sæpissimè contingentes iudicum mutationes.

Cæterùm cùm in capite proximo de causis ciuilibus actum fuerit, par est, & modò de criminalibus agere, vt in his causis explicemus, quando remissioni locus sit, & quonam pacto literæ istæ, quas requisitorias dicimus, sint accipiendæ, & obseruandæ. Illud etenim receptum est, quod ratione criminis commissi, quis forum

3

*sortitur, & habet in eo loco, vbi delictum commiserit, tametsi alias ibidem ex ea causa non posset in iudicium vocari, nec forum sortiretur, text. est in l. 1. C. vbi de crimi. agi opor. capit. 1. vbi glos. & omnes de raptorib. l. solent. ff. de custo. reo. gl. in l. à diuo Pio. §. sententiam. ff. de re iudicat. cap. vlt. & ibi glo. de foro competen. Cuius decisionis plures rationes constitui solent, quas ipse nequaquam omittam, vel ex eo, quod necessariæ sint ad intellectum eorum quæ statim sunt exponenda.

Primùm enim maximè congruit Reipublicæ, scelera eo in loco publicè puniri, in quo fuerint perpetrata propter exemplum, vt qui nondum deliquerũtdeliquerunt à criminibus abstineant, delinquentium punitione territi. l. capitalium. §. famosos. ff. de pœnis. Clemen. 1. de off. ordin. capit. quapropter. 2. quæst. 7. capitul. ad liberandum. de iudæ. capit. 2. de calumniatori. Quibus accedunt, quæ nos ex Diuo Thoma, & Aristotele adnotauimus in c. Alma mater. in prin. num. 9. idcircò qui deliquit, est puniendus, vbi crimen commiserit. tex. optimus in Authen. vt nulli iudicum. §. si quis verò comprehensorum. Et in Authen. vt omnes obediant iudici. §. hoc considerantes. l. si cui. §. vltimo. & l. vltima. ff. de accu. c. si ille 23. q. 4. Est & alia eiusdem sanctionis & instituti publici ratio, quod Respublica illa, in cuius territorio delictum est perpetratum, absq;absque dubio speciali iniuria afficitur, vt cōstatconstat, cùm magistratus illius maximè offenduntur, quibus conuenit prouinciam malis hominibus expurgare, ne ab his quieta hominum vita illius Reipub. quæ illis extitit delegata passim turbetur, & ideo par est, quòd his iudicib. conueniat eorum criminum punitio, vt publica fiat vindicta, & deniq;denique satisfactio illi Reipublicæ, quæ læsa fuit, vtq́;vtque in ea tutior sit inter improbos innocentia. l. 3. & l. congruit. ff. de officio præsid. capitu. factæ sunt leges. 4. distinct. Tertia his adnectitur ratio ex eo, quod punitio scelerum admodum necessaria Reipublicæ, faciliùs fit, ac commodiùs de criminis authore discutitur, si ea causa in loco delicti commissi examinetur, nam si alibi foret examinanda, quotidie manerent scelera impunita, propter occultam authorum cognitionem, quæ difficilimè posset in lucem prodire, si in loco delicti non ageretur de criminis eiusdem punitione. Quod satis constat, & notatur in d. §. hoc considerantes. in Auth. vt omnes obed. iud. Est & quarta ratio, quia iniuriam passi, & coacti eius publicam vindictam in alieno territorio prosequi, præsertim apud iudicem illius loci, cuius incolæ sunt, & in quo domiciliũdomicilium habent delinquentes, omitterent profectò publicāpublicam istam vel priuatam accusationem, quam prosecuturi sunt multis expensis in eo loco, vbi qui iniuriam intulerunt, amicos & cognatos habent: Atq;Atque ideo parum essent tuti, nec temerè incerti de iustitiæ ministerio: quemadmodum & in dicto §. hoc considerantes, insinuatur. Hæ sanè rationes deducũturdeducuntur ab his locis, quę modò adduximus, earumq́;earumque meminit optimè Iac. à Bello visu in cap. Romana. §. contrahentes. nu. 110. de for. compet. in 6. Quibus exactè, ac diligenter præmissis plura sunt in præsenti tractatu exponenda, quæ potissimum erunt conducibilia huius tractatus examini, & veræ cognitioni.

Primùm, si prænotatæ rationes considerentur, manifestum erit, in animæ iudicio neminem ratione delicti forũforum sortiri, nec illius subditum ea ratione fieri, cuius alioqui iure non esset. Quam opinionem probant & sequuntur glos. in c. placuit. in 1. 16. q. 1. Anch. in rep. cap. postulasti. nu. 15. de for. compe. 3. opposit. Abb. & Anania col. 3. in c. 1. de rapto. & idem Abb. in cap. vltim. num. 7. & in cap. cùm contingat. num. 29 & in c. si quis contra. nu. 50. de for. comp. idem Abb. in c. quod autẽautem. de pœnit. & remis. & in c. |

p. 62

4

*cùm ab ecclesiarum prælatis. col. 3. de offi. ord. Rom. in Sing. 459. Rochus Curt. in capit. vlt. de consuetu. folio paruo 72. colum. 2. qui fatetur, hanc opinionem COMmunem esse, Idem asseuerant Panor. & Ananias in d. §. cap. 1. de rapto. QuorũQuorum opinio ex eo constat, quòd omnes rationes superiùs traditæ, quoad forum iudiciale, & exteriùs, omninò cessant in foro consciẽtiæconscientiæ & interiori, vt manifestè apparet, Oportet enim proprium sacerdotem oues sibi commissas diligenter, & interiùs agnoscere, vt medelam ægris adhibere valeat, quarum cura ab eius regimine pendet, ac deinde in animæ iudicio tantùm agitur de satisfactione eius iniuriæ, quæ Deo fit, & ideo de ea tractauit ille iudex, qui constitutus est in illo diuino interiori iudicio. Ex quibus, & alijs, quæ à prædictis deduci poterunt, probatur isthæc COMmunis sententia, quicquid in contrarium tentauerit Palud. in 4. sent. distin. 17. q. 3. col. pen. post Hostien. in summa tit. de pœnit. §. cui confitendũconfitendum. versic. quintò ratione delicti. & responderit regia l. 22. tit. 4. parti. 1. Quo in loco decisum extat, posse peccatorem confiteri peccatum, quo ad absolutionem interiorem illi sacerdoti, in cuius parochia deliquerit, si voluerit, quasi liberum sit ei, confiteri illud crimen proprio sacerdoti, vel ei, in cuius parochia delictũdelictum commiserit. Ego priorem opinionem adeo veram esse censeo, vt constanter asseuerẽasseuerem, teneri quempiam proprio sacerdoti confiteri crimen illud, quod intra parochiam alterius perpetrauerit. Sic sanè & Andræ. Alciat. in d. cap. 1. de off. ord. num. 70. sequitur glos. in dict. cap. placuit. cui maximè suffragatur, quod non dicatur propriè alteri subditus, qui intra illius territorium deliquit, cùm propriè subditus dicatur, & sit ratione domicilij & habitationis. gloss. celebris in Clem. vnic. de foro competen. verb. subditos. quam ibi Docto. probârunt, & Francus in capit. cùm nullus. colum. 2. de tempor. ordina. in 6. Barbat. in c. nonnulli in princip. colum. vltim. de rescript. Felin. in cap. 1. colum. vltim. de sponsalib. Abb. in c. 1. colum. vlt. & Fel. in. capit. vltim. num. 23. de for. comp. glo. Panorm. & Fel. in c. nuper. de senten. excom. Propriè verò subditum exigi cẽseocenseo à canonibus ad hanc fori, & iudicij interioris iurisdictionẽiurisdictionem ex his, quæ notantur in cap. omnis vtriusque. de pœnitent. & remiss. Igitur quid intersit inter iudicium animæ, & tribunal exteriùs, hinc palàm constat. Sed & multa sunt alia, quæ ad hanc rem pertinent, & ideo quantum ad forum exteriùs pertractanda.

Secundò illud est præ cæteris obseruandum, in criminibus locũlocum esse remissioni, & delinquentem remittendum esse, ad locum delicti, vt ibi puniatur ad illius Reipublicæ læsionem compensandam, & in aliorum exemplum, Probatur hæc conclusio in capitu. 1. de raptor. & in Clem. pastoralis. de re iud. quibus in locis. glo. hoc ipsum adnotauit. verb. de more. textus est ad idem in Authen. vt nulli iudic. collatio. 9. §. si quis verò comprehensorum. l. si cui. §. vltim. & l. vlt. ff. de accusat. gloss. & omnes in l. à diuo Pio. §. sententiam Romæ. ff. de re iudica. notatur in dict. cap. vltim. de foro competent. Idem fermè probatur in his locis, quorum meminimus ad illud constituendum, quòd ratione delicti quis forum sortiatur. extat & ad hoc elegans regia l. 2. titul. 17. libro 8. ordinationum regiarum.

Tertiò, iure verum esse apparet, remissionem esse faciendam ad locum delicti, etiamsi ipse delinquens exemptionis priuilegium habeat. Qua de re est egregia & elegans Pontificis responsio in cap. 1. de priuileg. in 6. de cuius intellectu

5

*nunc est oportunè tractandum. Nec enim priuilegium alicui datum etiam exemptionis, per delictum amittitur, & ideo primò est adnotandum text. in dict. capit. 1. non obtinere, quoad priuilegium exemptionis, seu iurisdictionis iure communi concessum, & sub eodem iure comprehensum, atq;atque ita clericus ratione delicti, non poterit à iudice seculari puniri. Auth. clericus. & Authen. causa. C. de episcop. & cleric. idem erit in similibus priuilegijs, quæ clarissimis viris, & militibus iure conceduntur: Sic nec locus erit prædictæ decisioni, vbi priuilegium exemit quem à certa specie iurisdictionis, nempe à seculari, tunc etenim ratione delicti, non est quis per iudicem secularem puniendus: quod omnes fatentur. Idem deniq;denique erit, quoties priuilegio quis eximitur ratione personæ à iudicibus ordinarijs. Nam etiamsi exemptus delictum commiserit, non poterit à iudice illo, à quo alioqui exemptus fuerat, puniri. Igitur in summa, si rem istam exactè consideremus, tunc demùm erit. opus responso Romani pontificis in dict. c. 1. cum exemptionis priuilegium sit loco certo circunscriptum, quia eo casu delinquens, aut contrahens extra illum locum, etiamsi iure communi fuerit exemptus ac iuris cōmuniscommunis priuilegio munitus, poterit puniri per iudicem illius loci, vbi deliquerit, & apud eum iudicem tenebitur ex contractu respondere, qui iudex est illius loci, vbi contrax erit. Hæc quidem est huius quæstionis breuis enodatio, quæ deducitur ex dict. c. 1. in princip. & in cap. tuarum. statim citando, & ca. cum capella. de priuil. Anton. in cap. vltim. de for. compet. Abb. in cap. tuarum. de priuile. Ex quibus apparet, exemptos simpliciter, non ratione certi loci, sed generaliter gaudere, & obtinere hoc exemptionis priuilegium, vbicunque contraxerint, vel deliquerint. Idem probat tex. optimus in dict. cap. 1. §. in eo. de priuileg. in 6. cui conuenit regia l. 9. titul. 9. partitul. 1. expressimq́;expressimque notant Anton. & Panor. in præcitatis locis. Tametsi Abb. in d. cap. vltim. num. 11. |

p. 63

& Felin. ibi nu. 5. probare conentur responsum Pontificis in d. c. 1. in princip. esse in vniuersum accipiendum, etiam vbi priuilegium indiffinitè, ac simpliciter aliquẽaliquem eximeret à iurisdictione ordinaria: Nam ratione delicti hic exemptus puniri posset à iudice illius loci, vbi deliquit. Quod (ni fallor) est contra tex. in d. §. in eos. & deinde sequeretur, exemptum simpliciter, non ratione certi loci, priuilegio ferè, ac omninò cariturum, vbi deliquerit, vel contraxerit extra locum illius iudicis, cui ratione priuilegij subditur. Ex quo maximè tollitur priuilegium, iusq́;iusque eius remittitur. Quid enim si priuilegium exemptionis Romano pontifici tantùm, non alijs iudicibus faceret subditũsubditum eum, quem exemerit? quid item si alicui iudicem submitteret, qui non haberet territorium? atq;atque hinc sequeretur, monachum exemptum simpliciter, & subditum Abbati, delin quentem extra monasterium, non gaudere exemptionis priuilegio. Quod mihi videtur esse priuilegio contrarium, & profectò decisioni pontificiæ in d. §. in eos. Posset tamen Panormitani sententia procedere, & probari, vbi exempti simpliciter, non ratione loci, sed personæ, obtinerent ecclesias parochiales, aliaue officia, quorum administratio, & regimẽregimen episcopo cōpeterentcompeterent, & exemptus delinqueret, aut contraheret in his, quæ ad hæc officia pertinent. sicut probatur in dict. ca. 1. §. in eos. de priuileg. in 6. textus optimus in dict. cap. cum capella. eod. tit. quæ quidem decisiones sunt omninò ac diligẽterdiligenter examinandæ, vt possimus percipere, an satis fidè, & ad vnguem fuerint in Hispanum sermonem transscriptæ in dicta l. nona, titulo 9. part. 1. Obiter tamẽtamen erit expendendus textus in dicto capit. cum capella. ex eo etenim constat, quod cùm Romanus pontifex exemerit à iurisdictione ordinarij, capellam ducis Burgundie, ipsam tantùm capellam exemisse videtur, non autem personas ipsorum capellanorum. Qua ratione Alexan. in rubric. ff. de noui. oper. nunciat. nume. 26. scribit, in eo responso probari, quod vbi genitiuus potest extare restrictiuè, & demonstratiuè, est intelligendus potiùs, vt restringat, quàm vt demonstret. Idem notat Anton. in d. cap. cum capella. cuius decisionem scribit singularem esse Curtius Iunior in l. si testamento. C. de impube. & alijs. Huius adnotationis hic est verus, ac proprius sensus, vt restrictio fiat iuxta propriam, & veram significationem dictionis, & ipsius pronunciantis, & loquentis mentem, atq;atque intellectum, sic deniq;denique, vt non fiat demonstratio absoluta & generalis. Idcircò capella Ducis Burgundiæ, in prædicta specie censetur exempta cum eius ministris, qua ex parte ministerio capellæ operam ministri dederint, & eius officij ministerio fuerint vsi: non autem in vniuersum capellani erunt exempti. Sic denique restrictio fit secundum subiectam materiam, & ipsius pronunciantis mentem. Quemadmodum deducitur ex dict. capit. cum capella. in quo priuilegij restrictio fit ad capellam, & eius ministros hisce casibus, quibus eo funguntur ministerio, quod ad capellam pertineat. Hinc sanè aperitur sensus eorum, quæ Bartol. scripsit in l. cùm pater. §. mensæ. ff. de legat. 2. Etenim qui legat tabernam pannorum, authore Bart. non ipsas merces, quæ in taberna sunt, sed ipsam tantùm tabernam legasse videtur. Rursus qui tabernam hypothecæ submisit, non tantùm tabernātabernam, sed & merces ipsas pignori, & hypothecæ submisisse videtur. l. cùm tabernam. ff. de pignori. cuius intellectũintellectum tradidêre Bartol. ibi Socin. & Iason in l. qui Romæ. §. Callimachus. ff. de verbo. obligat. 4. qu. Baldus & Salicet. in dict. l. cùm tabernam. Antonius Fanensis in tracta. de pignoribus. 2. parte. primo membro. num. 17. Nam & hæc distinctio peculiares rationes habet, quæ à mente testantium, & contrahentium deducũturdeducuntur, quam obseruare cautè debet is, qui nolit in his controuersijs iudicandis, nec transuersum (quod aiunt) vnguem errare.

His igitur constat, quanam ratione sit accipiendus hic tertius intellectus, quoad remissionem in delictis faciendam. Quæ quidem remissio etiam colligitur ex Authen. qua in prouincia. C. vbi de crim. agi. opor. saltem ex eius ratione. & in Auth. vt omnes obed. iud. §. hoc considerantes.

Quartò erit animaduertendum, in criminibus remissionem esse faciendam ad locum delicti, quoties à iudice illius loci fuerit petita, quod satis probatur in dict. §. si quis verò comprehensorum. Idcircò non est facienda, vbi minimè fuerit petita ab eo iudice, sicuti adnotârunt Bart. Bald. & alij in l. 1. C. vbi de crim. agi opor. Anania in dict. cap. 1. de raptorib. num. 8. Abb. in cap. vlt. de foro compet. col. 8. & ibi Fel. colum. 4. Guido Papæ in quæstion. 102. Hippo. in pract. §. oportunè. nume. 33. Quorum opinio communis est, & obtinet quantum ad necessitatem remittendi. Non enim tenetur iudex remittere reum alicuius criminis ad iudicem loci, in quo deliquerit, nisi ab eo fuerit remissio petita: poterit tamen iudex, si voluerit, ex vrbanitate remittere reum ad iudicem illius loci, vbi deliquit: vt notat Feli. in dict. capit. vltim. num. 10. idem sensit Panorm. in consil. 24. lib. 1. qui scribit etiam inducta consuetudine, quod remissio non fiat in criminalibus, posse iudicẽiudicem ex quadam vrbanitate remittere delinquentem ad iudicem loci, in quo deliquerit, vt puniatur condigna criminis pœna. Cuius sententia parum hodie iudicibus placuit, cum etiam petita remissione, nisi à superiori iudice cogantur, nolint remittere delinquentem, nec remissione vtuntur in ciuilibus, nec in criminalibus.

Quintò, in delictis remissio fieri debet: nōnon tamen |

p. 64

à quocunque iudice illius loci, vbi delinquens habitat, aut commoratur. Etenim ille tantùm Iudex poterit, ac debet remittere, qui ratione domicilij, aut originis, alteriúsue causæ habeat iurisdictionem in ipsum delinquẽtemdelinquentem. Ita quidem existimârunt Anton. Butrius. numer. 10. Aret. col. 4. Felin. num. 9. in d. cap. vlt. de foro comp. Quam sententiam Aret. & Feli. probare conantur ex cap. 1. de priuileg. in 6. vbi constat, exemptum, qui iure ad locum delicti remittendus alioqui est, non posse remitti à iudice ordinario, à quo exemptus existit, quia in exemptum iurisdictionem non habet. Igitur necessaria est iurisdictio aliqua ex causa, vt iudex remittere possit delinquentem ad locum delicti. Sed Panorm. in dict. cap. vltim. num. 16. sequutus Calderinum ab Antonio discedit, asseuerans, remissionem istam posse fieri, & necessariò exequendam esse, etiam ab eo iudice, qui nec ratione domicilij, nec ratione originis iurisdictionem habet in ipsum delinquentem. Quod poterit planè deduci ex Authent. de defensorib. ciuit. §. audient. vbi defensor, qui causam grauẽgrauem audire nequit, remittit delinquentem ad iudicem, qui eum punire potest. Et pręterea ratio generalis, quæ continetur in dict. §. si quis verò comprehensorum, hoc ipsum suadere videtur, vt inde maximè constet, non satis iustam esse Antonij Butrij sententiam, quam item improbat Maria. Socin. in dict. cap. postulasti. num. 14. Non oberit huic opinioni inductio text. in dict. cap. 1. siquidem vel Romanus Pontifex illud responsum intellexit, vbi non sit à iudice delicti petita remissio. Qua qui dem in specie remissionem illam, quam diximus, non necessariò, sed spontè, & vrbanè fieri, non poterit exequi iudex ille, qui nec ratione domicilij, nec originis habeat iurisdictionem in ipsum delinquentem. Atq;Atque ita poterit defendi quod Anton. à Butrio diffiniuit. Aut tandem probari potest, prædictāprædictam decisionem esse intelligendam in exempto, etiam ratione loci, vt si is delinquat extra locum illum, puniri possit à iudice loci delicti, ad quem remittendus erit per iudicem proprium, cui iure exemptionis submittitur, non autem per iudicem ordinarium, episcopum, vel alium, in cuius est territorio, cùm ab eo fuerit per priuilegiũpriuilegium ita exemptus, quod nulla sit illius iurisdictio, nisi ratione contractus, vel delicti, sic sanè hunc effectum habebit exemptio illa, licet sit restringenda. Qui quidem sensus (ni fallor) admodum congruit verbis & menti Romani Pontificis.

Sextò in hoc tractatu erit item obseruandum, remissionem istam non esse necessariò exequendam, nec faciendam etiam petente iudice loci vbi crimen commissum est, quoties iudex domicilij ipsum delinquentem eius criminis causa propria sententia condemnauerit, quasi non sit remissioni locus in delictis, vbi iudex domicilij, vel originis sententiam de eodem crimine dixerit, & pronunciauerit. Quod notant Salycetus in l. 1. C. vbi de crimin. agi opor. Baldus in l. executorem. C. de execut. rei iud. numer. 27. Anania in capitul. 1. de raptorib. numero octauo, Matthæus de Afflict. in constitut. Neapol. rub. 41. numero 12. quorum opinio potest iure defendi, vt asserit Felinus in dicto capitulo vltimo, de foro competet. nume. 11. His equidem authoribus suffragatur, quod non tantùm, vbi iudex domicilij, vel originis delinquentem sententia lata condemnauerit, remissioni locus nōnon est, sed & vbi iudex in cognitione causæ præuenerit delicti, & illius loci iudicem, eadem remissio erit omittenda, causaq́;causaque tractabitur, delictumq́;delictumque punietur à iudice, qui prius cognoscere cæperit. Sic visum est Iacobo de Rauen. & Alberic. in l. hæres absens. §. si quis tutelam. numero octauo. ff. de iudic. Iacobo de Bellouiso in repetitione. §. contrahentes. de foro competenti in 6. numero 121. & Ancharano in c. postulasti. numer. 14. de foro competen. cùm & ipse iudex domicilij, possit punire subditum, qui extra eius territorium deliquerit. l. seculari. §. sunt quædam. ff. de extra. crimin. c. vltim. de foro comp. gloss. COMmuniter recepta in l. 1. & 2. C. vbi de crimin. agi opor. eamq́;eamque opinionem fatẽturfatentur COMmunem esse passim iuris vtriusque Interpretes, quoties ad punitionem criminis agitur per accusationem. Sic etenim omnibus, absq;absque vlla controuersia, visum est.

Illud deniq;denique disputantibus, an idem sit, quoties ad punitionem criminis agitur per inquisitionem? Et sanè iure Pontificio receptum est, idem esse, vt iudex domicilij, vel originis possit inquirere de crimine à subdito extra territorium commisso, vt illum punire valeat. Quod ex eo probatur, quia ratione domicilij, vel originia est quis propriè subditus. cap. ex parte. c. dilecti. c. cùm contingat. de foro compet. quibus in locis hoc probari videtur. Idem optimè constat in capit. cùm nullus. de tempori. ordi. in 6. Extat ergo discrimen quoad ius ciuile. Nam quidam existimant, iudicem domicilij, vel originis posse, etiam per inquisitionem cognoscere de crimine extra territorium commisso. Quam sententiam probant, & sequũtursequuntur in iudice originis Bartol. in l. si cui § vltim. ff. de accusatio. ex gl. in l. relegatorũrelegatorum. §. interdicere. ff. de interdict. Ioan. Bernar. in practica criminali c. 8. Bart. in l. sepulchri. ff. de sepulch. viola. Idem in iudice domicilij, ac tandem in vtroq;vtroque Ant. Abb. nu. 6. & alij in d. c. cùm contingat. Bart. in l. cunctos populos. num. 47. & sequen. post Cynum ibi. C. de Summa Trinitate. vbi Bal. & alij. Idem tenuerunt Iacob. de Bellouiso in d. §. contrahentes. de foro comp. in 6. nu. 117. & Bald. in cons. 313. lib. 5. idem Baldus in l. vltima. ff. de iuris. om. iud. Carolus Rui. cons. 84. lib. 4. nume. 9. quæ |

p. 65

quidem opinio COMmunis est, vt fatẽturfatentur Bologn. in consil. 54. & August. Ariminensis in additio. ad Angelum de Maleficijs. §. hæc est quędam inquisitio. ver. quæro, an de delictis: quo in loco Angelus hanc opinionem sequitur, & Alciatus in cap. 1. de officio ordin. num. 67. contrariam sententiam, quod iure ciuili iudex domicilij, nec originis, non possit punire crimina extra proprium territorium commissa, tenent Ioannes Andræ. in Specul. titul. de compet. iudice. Baldus in l. 1. C. de Ædilit. actio. Salicet. in l. seruos. C. ad leg. Iul. de vi. Alb. 3. part. stat. quęstione 19. Hippol. in l. vltima. ff. de iurisdiction. omn. iudic. num. 137. Gand. in tract. de maleficijs. quæstione 6. Quorum opinionem sequuntur asseuerantes, eam COMmunem esse Hippolytus in practica crimi. §. constante. num. 90. Thomas Grammat. decisio. Neapolit. 26. Ioan. Bernard. in pract. cap. 9. qui tamen capite præcedenti sequutus fuerat obiter in iudice originis contrariam opinionem. Horum authorum ea est ratio, quòd inquisitio pertineat ad publicam vindictam, quæ minimè videtur competere iudici domicilij, vel originis, ex eo, quòd nulla iniuria illi Reipublicæ facta sit ex delicto, ac potius Respublica illa offensam patitur, intra cuius territorium delictum fuerit perpetratum. Quæ tandem ratio mihi non satis sufficiens videtur, maximè siquidem interest Reipublicæ, & illius rectoris, eam prouinciam malis hominibus expurgari, eiusq́;eiusque ciues & originarios, etiam ob scelera alibi commissa puniri, ne obtenta impunitate, in maiora prolabantur vitia, neue aliorum conciuiũconciuium bene institutos animos corrũpantcorrumpant, & ideo expedit, vel in exilium mitti, vel alia pœna hosce delinquentes affici. Quamobrem opinor priorem opinionem veriorẽveriorem esse. Quod si ea vera est, vt omnes in iudicio accusationis fatẽturfatentur, & iudex domicilij præuenerit iudicem loci delicti quoad cognitionem causę, tunc non est locus remissioni. Idem asseuerat Guido Papæ. q. 202.

Contraria sententia placuit Alexandro in l. à Diuo Pio. §. sententiam Romæ. ff. de re iudica. numer. 4. qui existimat, etiam post sententiam latam, aduersus delinquentem per iudicem domicilij, esse remittendum ipsum delinquentem ad locũlocum delicti petente iudice, vt inibi fiat sententiæ latæ executio. Hoc ipsum notant Imola in l. pen. in princ. ff. de publ. iud. Fulgo. in l. 1. C. vbi de crimin. agi oport. Ex quibus constat, quòd data præuentione, non est facienda remissio, donec feratur sententia: qua tamen lata, erit delinquens remittendus ad locũlocum delicti, vt ibi executio fiat. Ipse non video, quanam autoritate, vel ratione probari valeat hæc opinio, nec item illa, quam ex Baldo, & alijs adduximus. Idcircò potiùs admitterem, quòd remissio fiat, etiam ante sentẽtiamsententiam, etiam post præuentionem ad iudicem loci delicti, eo petente, & eodem modo post sententiam, præsertim vbi suspicio subesset, non satis æquè, nec pro criminis culpa delinquentem à iudice proprij domicilij punitum esse, aut puniendum fore. Quod si ad petitionem legitimi accusatoris, iudex domicilij cœpisset de crimine tractare, mihi admodum placet, præuentionem istam sufficientem esse, vt remissio non fiat.

Septimò sunt, qui opinentur, non esse locum remissioni ad locum delicti in vagabundo, qui possit vbique puniri. Huius opinionis authores sunt Calderi. & Anania in dict. cap. 1. de ra

7

*ptorib. Guido Papæ in dict. quæstione. 202. quibus suffragatur gloss. in l. 1. C. vbi de crimin. agi opor. quam Doctores frequentissimo consensu sequuntur, ex ea deducentes, vagabundum posse puniri, vbi cunque fuerit inuentus: quod textus ibidẽibidem probat. Ipse verò hanc sententiam existimo falsam esse, & ideo iuris esse certissimi censeo, remittendum esse vagabundum ad delicti locum, vt in eo publicè puniatur. Sequor equidem in hoc Innocent. & Cardin. in dict. cap. 1. de raptorib. Panormit. post Anton. in dict. capitul. vltimo de foro competend. numer. 21. Maria. Socin. in capit. postulasti. eod. titul. numer. 15. Nec enim potest certa ratio constitui, quæ vagabundum ab alijs in hac specie distinguat. Imò rationes, quæ remissionem istam iustam efficiunt, omninò & in vagabundo iustiores, æquioresq́;æquioresque sunt, sicuti lector quiuis facilimè discernere poterit.

Nec oberit huic opinioni text. in dicta l. 1. ex quo videtur adnotatum fuisse, quòd vagabundus possit puniri vbicunque fuerit inuentus, quia id obtinet, quoties non petitur remissio, nec ea iure facienda est, non sic erit idem, si remissio petita fuerit periudicem loci delicti. Aut tandem ea conclusio erit intelligenda, quantum ad locum, vbi vagabundus crimen commiserit. Nam vbi inuentus fuerit delinquens, id est, vbi quis vagabundus deliquerit, ibi erit puniendus.

Octauò, remissioni locus erit, eaq́;eaque facienda est in criminib. grauibus, & in his, quæ leuia nōnon sint, nam in leuibus non est necessaria remissio, nec tenetur iudex delinquentem ad locum delicti remittere, sicuti tenuerũttenuerunt Calder. in dict. c. 1. de raptori. Cynus in Authen. qua in prouincia. C. vbi de crimin. agi oport. Collectarius in c. postulasti. de foro compet. Quorum opinionem sequitur Capella Tolosana. 319. & fatentur COMmunem esse eam sequuti Aufreri. inibi in addit. & Panormit. in cap. vltim. de foro competen. numer. 15. Ex quibus idem erit, vbi crimina sint grauia, modò actum sit ad ciuilem pœnam, & condemnationem, tunc etenim remissio non est ad locum delicti facienda quod expressim authores prædicti admonent: Quibus suffragari videtur regia l. 2. titul. 17. libr. 8. |

p. 66

ordinat. idem notant Chassane. in consuetud. Burgundiæ. rubr. 12. numero 7. & Iacobin. de Bellouiso in §. contrahentes. de foro competend. in 6. num. 112. Imola post alios in d. Cle. pastoralis. num. 64.

Nonò, in hoc tractatu oportet animaduertere, quòd vt remissio fiat ad locum delicti, est necessaria quædam summaria criminis cognitio, & probatio, ne alioqui quis innocens infamia

8

*notetur. Sic visum est gloss. in Clem. pastoralis. verb. de more. de re iudican. Oldadro consil. 124. & alijs authoribus, quorum statim mentio fiet. Omnes enim tendunt in hoc, quòd remissio fieri non debet, absque delicti commissi suspitione, & cognitione summaria. quod Bald. expressim tradit in d. l. 1. C. vbi de crimin. agi oport. Aretin. in cap. vltim. de foro competen. numer. 20. Sunt tamen qui probare velint, hanc cognitionem summariam esse pręmittendam à iudice remissuro, qui requisitus est ad remissionem. quod notant Anton. Abb. num. 18. & Fel. in d. c. vlt. numer. 10. Quam opinionem nec praxis admisit, nec iure veram existimo. Nam & Bart. in l. vlt. §. 1. ff. de publica scribit, iudicem à quo remissio petitur per iudicem loci delicti, esse merum executorem, nec posse, etiam summariè, cognoscere de ipso crimine. Idem notat Iason in l. magistratibus. ff. de iuris. om. iud. colum. 1. Est ergo necessaria summaria delicti cognitio, & probatio ad remissionem, in quo omnes propemodum conuenire mihi videntur. Hæc autem fieri debet à iudice loci delicti, qui remissionẽremissionem petit. quod mihi videtur Bartol. in dicta l. 1. Panormitan. in dicto. capitul. vltim. numer. 18. rectè sensisse & Guidonem Papæ in dicta quæst. 202. Eiusdem opinionis authorem habeo, qui asserit, iudicem requisitum hanc cognitionem habere, quoties requirens eam omiserit, aut ad iudicem requisitum non transmiserit. Idem tenet Chassaneus in dicta rubr. 12. numer. 6. Ex quibus illud superest, quod modò potissimè receptum est, vt iudex requirens teneatur in ipsis literis requisitorijs summatim delicti cognitionẽcognitionem interserere, alioqui nōnon tenetur iudex requisitus remittere delinquentẽdelinquentem. Nec quidquāquidquam refert, legem regiam quæ 2. est titul. 17. libr. 8. ordi. exigere ad remissionem, quòd reus iam fuerit à iudice requirente condemnatus. Nam id obtinet, quotiens iudex ille processit contra delinquentem absentem iuxta formam iuris, eumq́;eumque propria sententia damnauerit. Nec tamen ex hoc negat regia lex, posse iudicem loci delicti statim ante condemnationem præmissa summaria quadam cognitione remissionem petere.

Decimò solet controuerti hac in re, an sit remittendus fur ad locũlocum delicti, vbi is cum re furto

9

*oblata, in alium fugerit locum? Nam quòd non sit locus remissioni, tenent Bartol. in l. si dominum. ff. de furtis. & ibi Alexand. Bald. in l. vnica. colum. 7. C. de confe. Gonsalus à villadiego in tracta. de hæreticis. quæstione 8. Angelus de Castro filius Pauli de Castro, cons. 457. inter consilia patris. 2. lib. Eandem opinionem asserit iure veriorem esse Bald. in consil. 471. lib. 3. propter nouam rei contrectationem, ex qua nouum crimen committitur, cuius ratione poterit fur puniri à iudice illius loci, in quo nouè rem contrectauit, nec erit remittendus ad locum delicti. Verum quia Bald. in dicto consil. 471. scribit, hanc opinionem non esse receptam, nec seruari, & quia ipse aliquot authoribus citatis eam dubiam esse existimaui in libr. 2. Variar. solut. cap. 20. nume. 15. Nunc constanter assero, eam iure non probari, nec admittendam esse. Nam vera iniuria, proprium furtum ex illa prima fit acceptione iniqua: tametsi delictum ipsum vlterius procedat propter repetitam contrectationem, & vsum rei furtiuæ. Quod quidem in hac quæstione parum vrget, cùm de remissione tractemus, quæ fieri debet ad locum delicti, cuius Reipublicæ verè facta fuit iniuria tam publica, quàm priuata. Idcircò, si quis rationes ad amussim obseruauerit, ex quibus remissio ad locum delicti fit, planè, ni ipse fallor, fatebitur, etiam in hac specie furem cum ipsa re furtiua, ad locum delicti remittendum fore. Quod Fulg. tenet consil. 149. colum. 2. idem probat Maria. Mantua apophthegmate. 303. ex posterioribus: etiam si Bartoli sententiam teneat Guido Papæ in dict. quæst. 202. & asserat communem esse Nicola. Boer. in decisione 13. num. 47. sic & Iacob. de Bellouiso in d. §. contrahentes. num. 120. scribit: se vidisse communiter seruari Bart. opinionem, licet quidam eam reprobauerint.

Vndecimò erit prætereà adnotandum, hanc remissionem tunc obtinere, & faciendam esse, quoties delinquens extrà Romanam vrbem degit, & habitat. Nam si is Romæ habitat, non est necessariò facienda remissio, nec tenetur Romanus iudex hunc delinquentem remittere: vt scribit Oldra. cons. 124. asseuerans ita Romæ seruatum sæpissimè fuisse. Mihi tamen hæc conclusio videtur à sequentibus pendêre. Nam siue remissio petatur eo casu, quo Romæ est maius tribunal, ad illius criminis punitionem, quia locus delicti subest Romanis magistratibus, & curiæ Romanæ, vel eo casu, quo distincta est iurisdictio loci delicti à iurisdictione Romanæ curiæ, vtroque casu petenda est huius sententiæ resolutio ab his, quæ statim tractabuntur.

Duodecimo loco sese offert frequens huius quæstionis moderamen, siquidem remissio faci

10

*enda nōnon est, quoties iudex requirens, petensq́;petensque remissionem, & requisitus, non sunt eiusdem imperij, nec principatus. Huius conclusionis ea est ratio, quòd non sit princeps aliquis |

p. 67

qui possit compellere iudicem requisitum ad remissionem. Non enim subest vterque iudex vni principi. Sed si alioqui teneretur iudex requisitus remittere, hæc ratio parum vrgeret, cũcum posset cogi ab illo principe, cui iudex ipse requisitus subditus est. Et nihilominus hanc opinionem tenent Bald. in lege 2. C. de seruis fugitiui. versicul. sed nunquid. Odofre. in Authen. qua in prouincia. C. vbi de cri. agi oport. Quæ quidem sententia communi totius orbis Christiani vsu, & PRAXI recepta est, vt testantur Bal. in lege 1. C. vbi de crim. agi oportet. Iacob. de Bellouis. in dicto §. contrahentes. numero 113. Matthæ. de Afflict. in const. Neapolit. libro 2. rubri. 3. numero 88. Chassanæ. in consuetud. Burgund. rubr. 12. numero 14. Fulgosi. consilio 149. colum. 2. Nicola. Boeri. decisi. 29. & plerique alij passim præsertim Paulus Eleazar. Imola & alij in Clement. pastoralis. de re iudicata super glo. verbo. de more. Aufrerius in addition. ad capellam Tolosanam. quæst. 319. imò & apud Italos consuetudine inductum esse, quod remissio non fiat, etiam in locis quæ Imperatori subsunt, asserunt Bartol. in l. qui sepulchri. ff. de sepulchro violat. Angel. in l. hæres absens. ff. de iudicijs. Felinus in dicto cap. vlt. de foro competen. nu. 11. & profectò vbi vtriq;vtrique iudici communis esset Romana, & Imperatoria lex, quæ remissionem fieri iubet, necessaria est cōsuetudoconsuetudo legitimè præscripta ad excusandum iudicem, qui nolit remittere. Quod fatentur Pau. & Imola in d. Clemen. pastoralis. & Felin. in d. cap. vlt. nume. 11. Anania in d. cap. 1. de raptori. col. pen. At vbi lex quæ remissionem fieri iubet, non afficiat eodem vinculo vnius legislatoris vtrunque iudicem, remissio non est in præcepto, nec tenetur iudex requisitus remittere, etiam seclusa consuetudine, quæ necessaria est, vbi lex præcipiens remissionem ratione eiusdem legislatoris est vtrique iudici communis. Ea verò lex, quæ à ratione naturali deducitur, & quæ docetius vnicuique reddendum fore, in vtroque casu seruanda erit, & ideò quoties remissioni locus non est, tenetur iudex priuato læso, & accusanti delinquentem ius reddere, & ipsum delinquentem punire, nec ab hoc iure poterit excusari consuetudine quacunque nec alia humana lege, cùm & hæc iniqua foret, & naturali rationi refragaretur. Sic etenim rem istam intellexêre. Nicola. Boeri. in dicta decisione 29. Iason consi. 121. libr. 1. Thomas Grammat. decisio. 26. num. 3. Calder. in d. cap. 1. de raptori. sensit Abb. in consi. 24. col. 2. libr. 1. idem Abb. in d. c. vlt. de foro comp. nu. 23. Aufre in d. decisio. 319. & Rochus Curt. in cap. vltim. de consue. folio paruo 17. col. 1. qui expressim asseuerant, validam esse consuetudinem; quæ remissionem istam impediat & tollat, modo delictum puniri possit, & puniatur à iudice, qui ex eadem cōsuetudineconsuetudine remittere non tenetur.

Igitur iudex requisitus vel remittere tenetur, vel delinquentem ipsum punire ad ipsius offensi accusationem, quod in hac quæstione ipse censeo maximè considerādumconsiderandum fore. Nec enim me latet, apud plerosq́;plerosque receptum esse, non posse delictum puniri extra locum delicti, nisi à iudice domicilij, vel originis: ita quidem tradit Iacob. de Bellouis. in dicto §. contrahentes. num. 119. Panor. item in d. ca. vlt. nu. 13. & alij in dicta Clem. pastoralis. de re iudicat. Attamen est animaduertendum, quòd vbi delinquens est vagabundus verè. vel ex præsumptione, quia spes est, & suspicio maxima ipsum in locum domicilij, vel originis non migraturum intra breue tẽpustempus, hic poterit puniri à quocunq;quocunque iudice illius loci, vbi moram fecerit, aut per quem transit viator, quem admodum Panor. in d. nu. 13. & seq. tradit ex Spec. in tit. de competenti iudice. §. 1. versi. quadragesimo. & Antoni. ibidem tex. opt. in l. 1. C. vbi de crim. agi opor. & in Authen. vt nulli iudicum. §. si quis verò. Atq;Atque ita in hisce vagabundis planè admittetur, quòd modo respondimus, cùm possint vbiq;vbique puniri. Sed & si quis deliquerit in alterius iniuriam, & à loco delicti fugerit in eum locum, à quo remissio fieri non potest, quia diuersi principatus sit, nec in eo domicilium, aut originem habeat ipse criminis author, profectò iniquum videtur, quòd hic nec sit remittẽdusremittendus ad locum delicti, nec sit puniendus à iudice illius loci, petente offenso publicam vindictam. Nam & Docto. ipsi paulò ante citati contendunt, non valere consuetudinem, quod delinquena non remittatur à iudice, qui nec sit domicilij, nec originis, quia maneret tunc crimen impunitum, cũcum iudex ille punire delictum non possit, in quo conuenire mihi videntur cum Iacobo de Bellouis. & Panor. & alijs. Hæc autem ratio à naturali iure deducitur, & ideò eadem est, & vbiq;vbique locorum viget.

Igitur sicut non valeret consuetudo impediens remissionem, vbi iudex requisitus delictum punire non potest, etiam nec valebit, vbi iudex requirens, & requisitus sunt sub diuersis principibus, quoties non potest delictum puniri à iudice, qui remissionẽremissionem negat. Etenim vtroq;vtroque casu, delictũdelictum manet impunitũimpunitum aduersus rationem naturalem, & quę nullo temporis vsu tolli potest. QuamobrẽQuamobrem, vbi iudex requisitus, diuersi principatus est, tenetur remittere, quod omnes negant, & nos itidẽitidem eisdem accessimus, vel punire debet delinquentem, quem offensus accusat. Cui opinioni illud accedit, ꝙquod dum offensus agit ad satisfactionem iniuriæ, & læsionis, quam iure naturali tenetur offendens omninò impendere: tunc illius satisfactionis debitor est, vt & pecuniæ, alioqui debitæ esse poterat. Nemo verò inficiabitur debitorem hunc posse, cùm in fuga sit, vbique conueniri: ergò & delinquens ratione satisfactionis, poterit |

p. 68

apud quemcunq;quemcunque iudicem accusari, si remissioni locus non sit ad iudicem illum, qui poterat iure ordinario ad criminis punitionem pro cedere. Et prętereà tenetur quilibet princeps, seu iudex ius vnicuique petenti reddere, cùm hoc sit munus iustitiæ à lege naturali, quæ vbique vim habet, manifestè procedens, quod si dixeris, hoc verum esse, si sit iudex competens illius, contra quem agitur, id ipse facilè concesserim, modo mihi, & illud detur, in specie, quam tractamus, hunc iudicem competentem, & verum esse, cùm ex culpa rei non possit offensus eum apud proprium iudicem deferre, fugitiuus etenim est. Sed etsi ad pœnam criminis agatur, quæ non pertineat ad offensi satis factionem, saltem eam, quæ iure naturali ei debetur ab offendente, tunc erit obseruandum, an totius Reipublicæ vniuersalis intersit, crimen hoc quod defertur, non relinqui impunitum. Nec enim hoc obtinebit in quibuscunq;quibuscunque crimin ibus sed tantùm in illis, quæ adeò atrocia sunt, vt eorum impunitas, propter scandalum graue, exemplum insigne vel suspicionem repetẽdirepetendi sceleris, sit cuilibet Reipub. & deniq;denique totius orbis vniuersali detrimentum allatura.

Decimotertiò, illud ab eisdem authoribus in disputationem adducitur, an remissio facienda sit à iudice maiori ad minorem. Est etenim exemplum huius quæstiōisquæstionis passim obuium, quoties iudex loci delicti subditus est illi iudici, qui ad remissionem requiritur. Et Oldra. in d. consi. 123. respondit, non teneri hoc in casu iudicem requisitum remittere delinquentem, quia remissio fieri debet à minori ad maiorem, vel à pari ad parem: non autem à maiori ad minorem. leg. ad cognitionem. ff. quibus ex causis in poss. eatur. l. ad principem. ff. de appel. & in Authen. de appellat. in prin. idem not. Chassanæus in consuetu. Burg. rubr. 12. num. 16. Quorum opinionem ipse intelligo, vbi iudex hic maior, vel superior poterat alioqui causam iam cæptam, à iudice inferiori aduocare ad se ipsum, aut retinere cuius cunque appellationis occasione. Nam hic iudex cùm remissio petitur, vel causam auocabit, vel eandem retinebit vtcunque appellante reo ab iniquè petita remissione, etiamsi æquissimè eadem petita fuerit. Hac equidem de re aliquod superius adnotauimus c. 4. Quod si iudex hic superior non possit causam apud iudicem inferiorem pendentem auocare, nec eius cognitionem adsumere aliter, quam per legitimam appellationem, profectò tenebitur reꝗsitusrequisitus delinquentẽdelinquentem remittere ad locũlocum delicti, quanuis illius loci magistratus inferiores sint, & hunc superiorem habeant. Sic deniq;denique in Hispania, si delinquens à loco delicti commissi fugerit ad locum, vbi est dux, Comes, aut Marchio loci delicti dominus, & iudex ordinarius loci delicti petierit remissionem, non poterit eam negare, nec impedire Dux ille, Comes, vel Marchio, etiamsi superior sit iudicibus ordinarijs loci, in quo delictum commissum fuit. Quam opinionem planè probare videtur Iacob. de Bellouis. in d. §. contrahentes. numero 112. & Chassanæus in d. rubr. 12. num. 16. quo in loco repetitionem prædictam super §. contrahentes. non tribuit Iacobo à Bellouis. sed cuidam Iordano Bretio. & id fortassis rectè. Nam id opus saltem non est illius celebratissimi Iacob. à Belloui, qui fuit antiquior Bartolo, Baldo, Fabro, & Sal. quorum omnium sæpissimè sit mentio in d. relectione.

Decimoquartò, non immeritò quæritur, cuius expensis fieri debeat isthæc remissio? & Bald. in c. Nonnulli. colum. 3. de rescript. Iason in l. à diuo

11

*Pio. §. sententiam. columna secunda. ff. de re iud. rursus. idem Bald. in cap. 1. §. si iudex. de pace tenend. & Matthæ. de Afflict. in constit. Neapol. lib. 1. rubr. 41. num. 13. in ea sunt sententia, vt opinentur, has expensas impendendas esse ab ipso accusatore, si is remissionem petierit, vel eo petente fuerit à iudice loci delicti postulata, alioqui ab ipso iudice publico, ex ærario pręstandæ sunt, qui remissionem petit. Primum deducitur ex argum. l. cùm sæpè. C. de erogatio. milit. annonæ vltimum ex l. mulier in opus. ff. de captiuis & hæc iure commun. At iure regio extat l. secunda. titulo 17. libro 8. ordinar. qua statutum est, has expensas ministrandas esse ab ipsomet delinquente, & ex eius bonis, si bona habeat, alioqui ab ipso accusatore, quod si neuter habeat, vnde possit has suppeditare expensas, tunc præstandæ sunt ex publico ærario illius loci, vbi capitur reus sceleris author. Igitur differt à iure Communi, regia ordinatio, quæ expressim tractat de remittendo eo delinquente, qui absens à loco delicti, ab eiusdem loci iudice damnatus fuerit & pronũciatuspronunciatus criminis author. Quod est omninò hac in re considerandum, vt hinc argumẽtemurargumentemur, sitnè idem agẽdumagendum generaliter, quoties remissio fuerit in criminalibus petita.

Decimoquintò suꝑestsuperest examinare, sitne remissioni locus in crimine hæresis, & multis placuit,

12

*non esse remissionem faciendam, sed posse hæreticum puniri quocunque in loco repertus fuerit, tametsi in eo loco nihil impium vlterius fecerit. Quam sententiam veram esse censent pluribus rationibus Paulus Eleazar. & Card. in ClemẽClemen. pastoralis. de re iudicata. §. denique. & ibi Bonifacius in §. nos tam ex superioritate. Gonsalus à Villadiego. de hæreticis. quæst. 8. ad finem Guido Papæ, quæst. 202. Iacobus Septimacensis in curia Pintiana regius cōsiliariusconsiliarius in institutionibus Catholicis. capitulo 2. Chassanæus in consuetudin. Burgundiæ rubric. 12. numero 17. Quorum sententiam ipse opinor vlterius esse aperiendam, ne quis in vniuersum ita eam accipiat, quod iuri & æquitati læsio fiat. Primum etenim, vbi qui Granatæ cri|

p. 69

men hæresis commiserit, & fugerit Valentiam, ibiq́;ibique in eodem crimine perseuerauerit, si nulla fuerit petita remissio à Granatensibus inquisitoribus, dubio procul poterit hic hæreticus puniri Valentiæ. Atque in hunc sensum accipienda est Communis sententia, ea quidem ratione, quia crimen hæresis, etiam Valentiæ contrahitur, idcircò mirum non est, quod ibi puniatur, imò profectò iustum, & æquum. Idemq́ue sensit glossa & fatentur omnes in capitu. vt commissi. de hæreti. in 6. Cynus & alij in lege 1. ad finem. C. de summa Trinitate & fide Cathol. Quod si petita fuerit remissio, tunc sanè ni fallor, ea est facienda, cùm hic hæreticus Granatæ crimen per actum exteriorem contraxerit, & commiserit. Valentiæ verò animo tantùm prauo absque exteriori facto, in eadem hæresi perseueret, in hac etenim specie præcipuè agitur de punienda hæresi, quæ per opus exterius Granatæ perpetratum in iudicium ecclesiæ incidit. Nec video rationem aliquam efficacem, quæ huic obstet remissioni, si ea petita fuerit: Imò huc pertinent omnes rationes, quę superius traditæ fuêre ad remissionis iustitiam comprobandam. Nec sequitur, hæreticus vbique puniri potest. quod nos fatemur, ergò nōnon est eius faciẽdafacienda remissio, si petatur. Hæc etenim collectio falsa est, vt apparet ex his, quæ hoc in capite non semel fuêre adnotata. Eadem ferè ratione, vbi ꝗsquis hæresis crimẽcrimen publicè Granatæ commiserit, isq́ue fugerit Valentiam vbi occultè idem crimen repetat, erit remittendus, si remissio petatur, ad inquisitores Granatenses. Quod expressim notant Domin. & Franc. in dicto capitulo, vt commissi. §. & contra illos. Ex quibus & illud apparet, non esse remissionem faciendam, vbi hæreticus ita palàm, & publicè, aut ita occultè vtrobique deliquerit. Etenim præferendus erit iudex illius loci, vbi modò capitur. Fit ergo, etiam in crimine hæresis, remissionem faciendam fore: quod notant Petrus & Cynus in lege 1. ad finem. C. de summa Trinita. Ioannes Andr. & Anch. ac Vanchellius in dicto capitul. vt commissi. cùm remissio fiat in prædictis duobus casibus, in quibus & alia crimina eodem iure censentur frequentius, siquidem alioqui rara sit in alijs delictis remissio. Denique hinc apparet, quonam modo sit accipienda opinio eorum, qui censent, in crimine hæresis non esse locum remissioni, quemadmodum placuit Iacobo de Rauen. in dicta lege prima & his, quos nuncupatim in hac quæstione paulò ante citauimus.

Hæc de remissione sint satis, vt hinc possit quispiam percipere, quando iudex requisitus teneatur reum alicuius criminis ad locum delicti remittere.

CAPVT XII.

IVDICIVM hoc petitionis hæreditatis esse vniuersale, scribit Iurisconsul. in l. 1. ff. de rei vendic. in prin. & in l. item videndum. §. vlt. & l. sequen. ff. de pet. hęred. quod licet mixtum sit partim in rem, partim in personam competens. §. quædam actiones. institut. de actionibus l. hæreditatis petitiones. C. de petit. hæred. propriè tamen est in rem, qua ex parte præcipuè ex possessione aduersarij constat. l. sed etsi. §. petitio hæreditatis. ff. de pet. hæreditatis. Idcircò in hoc tendit, vt quis declaretur, ac pronuncietur hæres, ad eumq́ue hære

1

*ditatem, id est vniuersitatem pertinere. l. ex diuerso. §. 1. ff. de rei vendicat. Etenim quatenus de ipsa vniuersali actione tractabitur, ius actoris oportet metiri suo proprio iure, nempè an sit hæres, qua verò ex parte de executione huius iudicij agitur, necessum est, quod officio iudicis actori restituatur, quicquid ex hæreditate reus possidet: sicuti traditur in l. licet. ff. de pet. hæredit. l. 1. §. 1. ff. si pars hæred. petat. Qua ratione satis erit, libellum iudici offerre absque vlla rerum expressa mentione, quo petat quis se pronunciari hæredem defuncti, & ad eum illius hæreditatem pertinere, damnariq́ue aduersarium ad restitutionem omnium rerum ad hæreditatem illam pertinentium. Sic sanè ex varijs Iurisconsultorum locis tradidêre Bartolus, Paulus Castren. & alij in l. 1. ff. de eden. Bart. in dicta lege licet. Abb. in capit. 2. de libel. oblat. numer. 25. & Socin. ibi num. 79. tex. optimus in l. hæreditas. ff. de acquirenda hæreditat. l. non possumus. ff. de petitione hæreditat. Imo. in di|

p. 70

cto c. 2. col. penult. Lanfran. in c. quoniam contra. de probatio. verb. petitiones. colu. 3. regia. l. 26. titu. 2. parte 3. Quamobrem non satis huius actionis vim percepit gloss. in dicto cap. 2. dum scribit, libellum hac in actione ita concipiendum esse. Peto talem hæreditatem. Prius etenim oportet petere, quod pronuncietur hæres Sempronij defuncti. Hoc siquidem in hoc iudicio potissimum est, cui consequitur hęreditatis, & rerum hæreditariarum restitutio, & ideò non rectè petit, qui agens petitione hæreditatis, ipsam hæreditatem petit, nisi prius petierit se pronunciari hęredem, cùm ad hoc detur hoc iudicium, vt per iudicis diffinitionẽdiffinitionem actor hęres pronuncietur.

Ex his satis deduci poterit, quæ sit vera ratio, cur petitio hæreditatis non detur contra titulo possidentem? quod constat in l. regulariter. ff. de petitione hæreditatis. cuius interpretatio

2

*nem explicat Iason in l. 1. colum. 4. C. de inoffi. testa. Idem Ias. in §. actionum. Instit. de actionibus. num. 218. Nam hoc iudicium in hoc tendit, vt actor pronuncietur hæres defuncti, quòd si reus titulum allegauerit, ex quo etiamsi actor hæres sit, nihilominus res petita ad eum non pertinebit, profectò non est, cur iudicium petitionis hæreditatis amplius examinetur, ac potius erit de rei vendicatione agendum. Quo in iudicio actor probare poterit, se dominum esse rei petitæ, quia eius dominium, quod defunctus habuit, in eum fuerit translatum: reus verò negabit actorem vllo iure rei dominium habere. Igitur quo ties non est tractandum, an actor sit hæres, quia hoc reus expressè fatetur, hoc agens, & allegans, rem non esse actoris, nec eius fuisse tempore mortis, cuius hæres actor dicitur, actione reali rei vendicationis, non petitione hæreditatis erit agendum. Idem erit & quoties reus simul duabus vtatur defensionibus: nempè quia negat, actorem dominum esse rei petitæ, vel quia defunctus eius dominium non habuit, nec in eum id transtulit, etiamsi verè sit hæres, vel quia etiamsi defunctus dominus fuerit, non tamen eius sit hæres actor ipse. Nam & in hoc casu, non est agendum, nec tractandum de petitione hæreditatis. Quæ denique datur aduersus eum, qui siue bona, siue mala fide putat se hæredem, & pro hærede possidet. lege regulariter. & lege pro hærede possidet. ff. de pet. hæreditat. Sic sanè hac actione agendum erit, vbi tantùm id exanimandum est, quo ad iudicij diffinitionem, vt missam eius exequutionem faciamus, vter sit defuncti hæres actor, vel reus, vel an actor hoc ius hæredis habeat? Etenim vbi præter quæstionem istam oporteat tractari, an res, de qua controuertitur, ad defunctum pertinuerit, vel ad eius hæredem pertineat, & sic de alio titulo, quam hæreditatis, tunc actione reali, & iudicio rei vendicationis est causa peragenda, siquidem is, qui titulum prętendit, negat aduersario dominium, & ideò rectè tunc competit rei vendication. lex. sed si lege. §. quod autem. ff. de petition. hæreditat. lege hæredes. §. quod pro emptore. ff. famil. erciscun. §. omnium. instit. de action. ad finem. Hanc verò rationem explicuit glossa in lege hæreditatem. C. in quibus casibus cessat longo tempore præscriptio. quæ satis congrua est, licet Bartolus in lege hæreditatis. C. de petition. hæred. Idem in dicta lege pro hæred. Angelus in lege Pomponius. ff. de rei vendication. Imola in lege, si is qui bona. ff. de acquirend. hæred. & alibi passim iuris ciuilis Interpretes ab hac ratione discedentes aliam comminiscuntur. nec satis congruam, nec Iurisconsultorum responsis conuenientem, etiamsi Iason in dicto §. actionum. nume. ducentesimo decimo octauo scribat, eam COMMVNEM esse, ipsamq́ue probauerit. Quid enim obsecro refert ad examinandam litigantium concertationem, & eorum iura expendenda, quod vterque titulum, & possessionem alleget, vt tandem hoc in casu non sit locus petitioni hæreditatis? Nam etsi defunctus possederit, cùm hæc possessio in hæredem non transierit, parum vrget, vt petitio hæreditatis detur contra eum, qui possidet, absque titulo pro possessore: vel cum titulo pro hærede, actor etenim probare debet semper ius, quod in iudicium deduxerit. Et ideò non interest ad dandam actionem hanc, vel illam, quòd titulum alleget, & possessionem: Imò potius erit considerandum, de qua re in iudicio sit examen constituendum, & quid ad iura vtriusque litigatoris expendendum sit, perpensa petitione agentis. Hoc ipsum manifestius apparebit ex his, quæ statim ad apertiorem huius controuersię cognitionẽcognitionem palàm explicabuntur.

Erit equidem ex prænotatis constituendum agente petitione hæreditatis, vbi verè & propriè iudicium istud tractabitur, non teneri ad probationem dominij rei petitæ, id est, non tenebitur hic actor probare, defunctum do minium illius rei habuisse tempore mortis, sed satis erit, rem illam in eius hæreditate mansisse. tex. celebris in l. & non tantum. ff. de pet. hęr. tradit Bart. in d. l. hæreditatis. & est CōmunisCommunis omniũomnium sententia. Vnde maximè refert, an agatur rei vẽdicationevendicatione, an petitiōepetitione hęreditatis, siquidẽsiquidem agẽsagens actione reali vendicatiōisvendicationis, tenetur probare dominiũdominium, alio qui non obtinebit, extat & aliud nōnon leue discrimẽdiscrimen, nam reus ab actiōeactione rei vẽdicationisvendicationis, poterit se defendere præscriptione temporis viginti, vel decem annorum, à petitione aũtautem hæreditatis nōnon aliter, quàm triginta annorum præscriptiōepræscriptione, ꝙquod probatur in d. l. hęred. Ergo nōnon parui refert, an sit iudicium tractandum super petitione hæreditatis, an super rei vendicatione.

Tertiò hinc apparet, qua ratione petitio hæredi|

p. 71

tatis detur contra possidentem pro possessore, & sic contra prædonem. l. regulariter. & l. pro hære de. §. vlt. & l. sequent. ff. de pet. hæred. Etenim cùm reus nullum possessionis titulum allegat, sed tantùm possessionem ipsam, tunc nihil est inquirendum in eo iudicio amplius, quāquam quòd actor sit hæres. Nam à reo possidente pro possessore hoc tacitè. negatur, & quod res manserit, ac relicta fuerit in defũctidefuncti hæreditate, huic equidem examini propriè conuenit hæreditatis pet. Nec tractandum erit de dominio ipsius rei, cũcum reus non dixerit, se rei petitæ dominum esse, aut dominij titulũtitulum habere, ex eoq́;eoque rem ipsam hactenus possedisse.

Quartò ex his poterit examinari, quod Bald. eleganter scripsit in l. vlt. C. de edi. di. Adr. toll. opposit. 9. dum existimat, petitionem hęreditatis dari contra possidentem titulo, quem tamen acquisiuit post mortem testatoris defuncti, licet ea nōnon detur cōtracontra possidentem titulo ante obitũobitum defuncti, de cuius hæreditate agitur, acquisitio. Hanc opi. Bald. probat ex d. l. vl. vbi cōstatconstat ex vltima illius constitutionis parte, possessorium, cuius inibi mẽtiomentio sit, competere aduersus habentẽhabentem titulũtitulum, & ex eo possidentẽpossidentem, cùm tamen sit iudiciũiudicium illud debilius, quam pet. hære. idcircò illius edicti. iudicium competit contra possidentem, ex titulo acquisito post obitum defuncti, sicut & contra hũchunc cōpeteretcompeteret pet. hæred. Nam alias si petitio hæreditatis non daretur contra hunc possessorem, eodem iure negari deberet possessorium illud iudiciũiudicium, de quo in d. l. vlt. agitur. Sic tandem opinio Bald. admittitur à Barb. in consi. 65. incipit. Clementissimi. lib. 2. qui latè conatur eam defendere. Et tamen contrarium aduersus Bal. probare conatur. Salyc. Alex. Iacob. Pau. Cast. & Ias. in d. l. vlt. ad fin. Idem Ias. in d. §. actionũactionum. nu. 218. & ibi Ange. nu. 68. Alex. in consi. 73. li. 5. qui eādemeandem op. Bald. asseuerat CōmuniCommuni omniũomnium cōsensuconsensu, improbatam esse in consi. 184. & cons. 186. eo. lib. vbiq;vbique Communem hanc opi. sequutus. Sic & Angelus Aret. §. sed istæ. de actionibus. numero 13. fatetur communem opi. quam ipse probat, esse contra Bald. & licet Curt. Iunior, dubius tamen sentauerit sententiam Bald. tueri: nihilominus aduersus Bald. est optimus textus in lege 2. §. vlt. iuncta l. hæreditatis. C. de pet. hæred. Ex quo deducitur discrimen elegans, & insigne, in hac materia inter emptorem hæreditatis, & emptorem rerum singularium. Emptor enim hæreditatis tenetur, ac conueniri poterit pet. hæred. emptor autem rerum singulariũsingularium, actionereali rei vendicatio. Et tamen vt differentia sit apta, præmittendũpræmittendum est, emptorem singularium, post mortem defuncti testatoris emisse, titulũq́;titulumque habuisse, cùm alioqui admodũadmodum incongrua & inepta esset collatio vtriusq;vtriusque emptoris. His accedit text. in leg. etiam. §. 1. ff. de pet. hæred. vbi datur petitio hæreditatis, contra emptorem hæreditatis in quibusdam casibus, quę semper danda foret, si vera esset Bald. sententia. cũcum hic titulum post mortem defuncti acquisierit. Sic & aduersus opin. Bald. vrget ratio, quam adduximus ad probandam iuris regulam, quæ docet, petitionem hæreditatis non esse dandam contra titulo possidentem. Is etenim qui titulo possidet, siue eum habuerit ante obitum defuncti, siue post eius mortem, non negat actorem esse hæredem, sed contendit, eum etiamsi hęres sit, non esse dominũdominum rei petitæ, & in hoc titulũtitulum allegat. Et ideò agendum erit de dominio rei, an sit penes actorem, vel reum, non de ea quęstione, an actor hæres sit per sententiam pronunciandus. Quod quidem iudicium actione reali, & sic rei vendicationis erit definiendum, quemadmodum paulò antè probauimus, sed & contra Bald. est optima glossa in leg penul. & vlt. ff. pro legato. Nec suffragatur Baldo text. in d. l. vlt. qui iuxta glossam ibi verb. Principalem. Ita est intelligendus, vt cùm petitio hæreditatis detur contra titulo possidentem, tunc ea excludatur decem annorum præscriptione, ac quoties detur contra possidentem pro hærede, vel pro possessore, tollatur triginta annorum tempore, quam interpretationem sequuntur Bar. Cyn. & Alex. ibi quæ tamen ex eo non placet, quòd rursus in idem incidamus dubium, cur detur inibi petitio hæreditatis, seu interdictũinterdictum illud contra titulo possidentẽpossidentem. Quamobrem ipse aliter accipio quod in d. l. vlt. decisum extat. & fateor, interdictum illud possessorium dari cōtracontra titulo possidentem, etiamsi petitio hæreditatis minimè tunc daretur, nec video, qua ratione possit congruè deduci argumentatio ista, non datur petitio hæreditatis: ergò nec interdictum possessorium. Cùm hæc sint duo iudicia admodum distincta, nempe iudiciũiudicium proprietatis, & possessionis, l. naturaliter. §, nihil commune. ff. de acquirenda possessione. Imò hic argumentationis modus facilimè resoluitur, ex lege, is qui destinauit. ff. de rei vendicat. & his quæ notantur per Bartolum in lege, in rem alienam. ff. de pignoribus columna 3. sic etenim in dicta lege vlt. detur illud interdictum possessorium contra titulo possidentem, non ex hoc sequitur dari contra eundem petitionem hæreditatis, quam interpretationem Alexander lōgiuslongius probat in dicto consilio 73. libro 5. Et probatur, quia iudicium illud possessorium, quo ad summariam cognitionem, datur pro bonis quæ defunctus tempore mortis possidebat, nec impeditur eius cognitio, etiamsi à reo allegetur & probetur titulꝰtitulus simul cũcum possessione, tametsi actor non obtinebit in eo iudicio, si ex summaria vtrinque recepta probatione constiterit, vel defunctum eam rem, non possedisse tempore mortis, vel reum eius dominium habere, etiāsietiamsi possessio tempore mortis, penes defũctumdefunctum fuerit, quemadmodum in d. l. |

p. 72

vlt. omnes frequentiori consensu tradidêre. At in petitione hęreditatis iudicium impeditur, si probetur titulus, qui verè sufficiens est ad translationem dominij, vel vsu capiendi conditionem, iuxta ea, quæ notantur in d. lege vlt. C. de edict. diui. Adrian. tollen. per Alexandrum & Ias. columna vlt. Nam licet ipse Alexan. & Iaso. & idem Iaso. in d. §. actionum. num ero 222. asseuerent, Communi opi. receptum esse, quòd licet titulus putatiuus alioqui sufficiat ad vsu

4

*capionem, non tamen impedit iudicium petitionis hæreditatis. Quam opi. tenent gl. in d. l. vlt. C. de edict. diui. Adrian. tollen. ad finem. & ibi Bald. 15. opposit. Iacob. & Fulgosius colum. vlt. rursus idem Ias. in l. 1. C. de in offi. testament. numer. 10. gloss. & Bartolus. in lege Iulianus. in prin. ff. quibus ex causis maior. glos. in lege 1. in prin. & ibi Bartolus. ff. quorum bonorum. & gl. in lege hæreditatem. C. in quibus causis cessat longi temp. præscrip. Et eandem opi. sequatur, & existimet Communem esse Curt. Iun. in d. l. vlt. num. 21. ipse verò contrariam sententiam veriorem esse opinor, & ideò arbitror, iudicium petitionis hæreditatis impediri, si reus possideat titulo singulari, qui propter iustum errorem sufficiat ad vsu capionem rei petitæ. Hanc sententiam primum mihi satis probat text. in lege. nec vllam. §. 1. ff. de pet. hære. ex quo deducitur, petitionem hæreditatis dari contra eum, qui titulo possideat, modo titulus is accedat ad titulum pro possessore, quia omninò mala fides ab ipso reo allegatur, qui verè non alia ex causa possidet, quàm quod sciens, rem alienam esse, & à se ipso mala fide, titulo prorsus nullo possideri, ipsam habeat occupatam. Igitur quo ties hæc exceptio deficiat. & reus rem petitam bona fide possideat, titulumq́;titulumque habeat sufficientem ad vsucapionem, ita quidem, vt iusto errore ductus existimet, rẽrem ad se pertinere, tunc planè regulam sequemur, quæ dictat, petitionem hæreditatis non dari contra titulo possidentem. Secundò vrget amplius & hic Iurisconsulti locus. Nam is dicitur pro possessore possidere, qui vt prædo possidet. text. opt. in l. pro hærede. §. vlt. & lege. nec vllam. in prin. ff. de pet. hæred. Sed titulus inualidus, & nullus, tunc non impedit petitionem hæreditatis, cũcum eo dem iure censetur, quo titulus pro possessore, sicuti probatur in d. lege. nec vllam. §. 1. ergò cùm titulus sufficiens ad vsucapionem, nōnon constituat possessorem prædonem, nec possit dici titulus pro possessore, impediet ex regula iuris, petitionem hæreditatis. Tertiò, vt quorũdamquorundam rationem excutiamus, oportet animaduertere, ita à Iurisconsulto in d. lege. nec vllam. §. 1. requiri in possessore scientiam iniusti tituli, vt nequaquam possit congruè dici per sensum à contrario inibi probari, petitionem hæreditatis non dari contrà possidentem eo titulo, qui sufficiens erat ad vsucapionem. Etenim Iurisconsultus ter requirens in breui responso, sciẽtiamscientiam iniusti tituli, & sic malam fidem, non leui iudicio id requirit responsurus idem, si possessor ignorantiam habuisset iniqui tituli, sed seriò id exigit, vt planè contrarium respōsurusresponsurus esset, imò iam ipse respōditrespondit, vbi possessor ignorāsignorans foret, ea quidem ignorantia, quæ non impediret vsucapionem. Quartò, nostram hanc sentẽtiamsententiam apertissimè tenet gl. in d. lege. nec vllam. §. 1. verb. sciens. gl. item in lege pen. & vlt. ff. pro lega. Quas expressim admisêre Alex. Angel. Aret. Ias. & alij. qui aduersus Baldi opinio. scripsêre, quam hac in parte examinamus. Eandem assertionem, quam & nos probamus, probauerunt Cynus colum. 1. & Corne. colum. vlt. in d. l. vlt. C. de edict. diui Adr. toll. Paulus Castren. in d. lege. nec vllam. §. 1. Nec video quid constanter vrgeat in contrarium, cùm Bart. post gl. in d. lege Iulianus. tractauerit de titulo vniuersali, qui etiāetiam si verus esset, nōnon im pediret agi, nec tractari iudicium petitionis hæreditatis. Deinde & aduersus glo. in d. lege vlt. profectò satis perstringit ratio, quam pręmisimus in initio huius capitis, siquidem statim quod à reo cōuentoconuento, petitione hæreditatis allegatur, & probatur titulus, nōnon est cur iudicio hæreditatis petitionis diffiniatur ea causa, & controuersia. Imò conuenit, ꝙquod titulus examinetur in iudicio singulari rei vendicationis. Non negauerim opi. gl. in d. lege vlt. C. de edict. diui Adr. toll. frequentiori Doctorum iudicio probatam esse, & tamen nihilominus contendam, eam nec satis æquam esse, nec alicubi in iure probari. Quoties equidem agendum est de dominio rei petitæ, non autem de vniuersalis tituli hæreditatis iure, nẽpenempe, an actor hæres sit, vel reus, non iudicio hæreditatis petitionis, sed rei vendicatione erit examinanda ea controuersia. Sic deniq;denique constat ex prænotatis, sit ne vera Baldi opinio in d. l. vlt. C. de edicto diui Adr. toll.

Quintò, si ad amussim expendamus rationem veram, & propriam, cur petitio hæreditatis non detur contra titulo possidentem, planè consta

5

*bit, sit nè verum quod scripsit Bart. in lege cogi. C. de pet. hære. asseuerans, petitionem hæreditatis dari contra titulo possidentem, quando reus titulum habuit ab illo, qui poterat iudicio petitionis hæreditatis conueniri, & ad examẽexamen forense vocari. Idem repetit Bart. in l. si rem & pretium. ff. de pet. hæred. in prin. Paulus de Castren. in l. vlt. C. de edict. diui Adr. toll. Angel. & Imola in l. si is qui bonis. ff. de acqu. hęred. Iaso. in l. 1. C. de inoffi. testament. num. 10. sed contrarium eidem Bar. placuit in l. 3. §. opus. ff. de alienat. iud. mut. cau. fact. vbi probat. in hac specie, & similibus petitionem hæreditatis non dari contra possidentem, titulo acquisito ab illo, qui poterat petitione hæreditatis ad iudicium vocari, licet detur actio in factum aduersus hũchunc qui poterat petitione hæreditatis conueniri, |

p. 73

quia iniquè ac dolo fecit, ne aduersus eum petitio hæreditatis daretur, quam opinionem sequitur Iason in d. §. actionum. num. 220. Idem Ias. in §. sed istæ. eod. titu. nume. 25. Quid enim obsecro refert, ad dandam petitionem hæreditatis, quòd reus, qui titulo bona fide possidet, hunc titulum habuerit ab eo, contra quem poterat dari petitio hæreditatis? Etenim hic reus titulo possidet, & ideo iuxta regulam iuris non est per petitionem hæreditatis ad iudicium vocandus. Quamobrem opinor veriorem esse hanc vltimam sententiam. Nam & opinio Bartol. in d. l. cogi. est accipienda eo casu, quo titulus, hic pendente lite acquiritur, & procuratur, sicuti ex ipso Bartolo deducitur à multis, præsertim ab Angelo in d. §. actionum. num. 68. Atq;Atque hæc sanè sufficiant, quoad tituli materiam in petitione hæreditatis tractandam, cætera siquidem poterunt peti à Iasone in d. §. omnium. & in d. l. 1. C. de inoff. testam. quo in loco refert Cæpollam in Cautel. 133. scripsisse, petitionem hæreditatis non competere contra emptorem totius, vel quotæ hære ditatis, vbi bona fide est emptio facta, si petitio proponatur ad ipsum vniuersum, nempe ad hæreditatem, vel quotam hæreditatis partem: dari autem hanc petitionem ad res ipsas singulares ipsius hęreditatis, ea quidem ratione, quòd reus hic totam hæreditatem, vel eius partem quotam possideat titulo iusto, nempè, emptionis, non sic res singulares, quas non videtur titulo emptionis possidere. Nam is, qui vendit hæreditatem, non tenetur de euictione pro rebus singularibus ipsius hæreditatis. l. 2. in princip. ff. de hæred. vel act. vend. l. 1. C. de euictio. Ergo non censentur res singulares titulo emptionis possideri. Iason tamen dubius est, an hæc opinio Bartholomæi Cæpollæ sit vera, & eam falsam esse censet Carol. Molinæ. in consuetu. Parisi. titul. 1. §. 23. numer. 35. quem nos hac in parte sequimur libenter. Datur siquidem frequenter petitio hęreditatis contra emptorem hæreditatis, vel eius quotæ iuxta distinctionem Iurisconsulti in l. etiam. §. quod si quis. ff. de peti. hæred. & l. 2. C. eod. titu. & quoties ita datur, dubio procul, competit, etiam pro rebus vniuersalibus: at vbi non datur petitio hæreditatis contra hunc emptorem, profecto non dabitur contra eum, nec pro rebus singularibus, quas titulo emptionis certè possidet, cùm inspecto euentu, & effectu censeantur vendi res istæ vniuersales, quæ sub hæreditate vendita continentur. Nec posset quis negare in his rebus emptorem dici possessorem cum titulo, qui possit eas legitimo tempore præscribere secundum ea, quæ traduntur in d. l. 2. C. de petitio. hær. vend. Etenim censentur res omnes sub vniuersitate illa hæreditatis cōprehensæcomprehensæ, atq;atque ideo nōnon potest iure opti. defendi, ꝙquod Cæpol. in d. Cautela. 133. insigniter adnotauit.

Sextò ex prænotatis deducitur vera interpreta

6

*tio in Pauli Iurisconsulti locum, qui extat sub rubr. ff. de petit. hæred. l. 4. is ita inquit. Si hæreditatem petam ab eo, qui vnam rem possidebat, de qua sola controuersia erat, etiam id, quod postea possidere cœpit, restituet. Hactenus Iurisconsultus. Quidam etenim adhuc seriò, & non leuiter expenso Iurisconsulti loco, existimârunt, quod proposita petitione hæreditatis, si in libello sit certa res expressim, & nominatim petita, non poterit alia res in id iudicium deduci. Quam opinionem probant, & sequuntur Panormitan. numer. 25. Felin. in versicul. 6. conclusio. in capitul. 2. de libe. oblatio. Alexand. 2. colum. & ibi Iason. in l. edita. C. de edendo. Quibus suffragatur gloss. in d. l. 4. dum exponit verba illa, de qua scola, id est, propter quam solam: quasi velit Accur. illud Pauli responsum procedere, vbi actum est vniuersaliter petitione hæreditatis, & petierit actor se declarari hæredem, & sibi restitui vniuersam hæreditatem, & tamen ea petitio facta est propter vnam solam rem, quam tempore motæ litis reus possidebat. Nam si actor petijsset, se hæredem esse, pronunciari, & sibi restitui vnāvnam tantùm rem, quam reus possidebat, tunc planè non erit reus cogendus restituere res, quas post motam litem cœpit possidere. Huic etiam interpretationi accedit opinio Bartol qui in d. l. edita. 2. colum. ita scribit: Si poneremus esse actum petitione hæreditatis singulariter ad vnam rem, non posset fieri emendatio, vel alia editio alicuius rei post litem contestatam, sicut in alijs singularibus iudicijs. His equidem verbis Bart. probare videtur intellectum, quem ex Pan. constituimus ad Iurisconsulti locum, quem itidem sequitur, & admittit Maria. Soci. in dicta c. 2. de libell. oblat. num. 139. illud tamẽtamen admonere oportet, ne quis existimet Alexan. ita simpliciter hanc opinionem probasse, quòd ipsemet Alexan. Bart. Soc. & Iacobinus. 3. col. in d. l. edita. existimant, etiamsi vera sit opinio Panor. eam procedere, quoad condemnationem, non tamen quoad executionem. Nam etsi in sententia omissa foret condemnatio circa restitutionem aliarum rerum, quam omitti iure oportere censet Alexander, posset in executione fieri aliarum restitutio, in quo Ias. & Felin. CONtrarium prænotare videntur, & horum opinio tunc admitti deberet, cùm esset ante sententiam petita condemnatio, & restitutio aliarum rerum, post litis contestationem, & in sentẽtiasententia tantùm esset facta mentio, & condemnatio restitutionis illius rei, quæ ab initio fuerat iudicio vniuersali petita. Nihilominùs opinio Panormitan. pluribus displicuit. Nam authoritate Iurisconsulti in d. l. 4. contrariam veriorem esse opinantur Anton. colum. 7. Imola & Barb. colum. penult. in dict. cap. 2. de libel. obla. Fulgo. Riminal. Aretin. Socin. colum. 3. |

p. 74

Dec. num. 25. Alciat. & Curt. Iunior. nume. 64. & Purpura. num. 25. in d. l. edita. Quorum opinio magis COMMVNIS est, & probatur in d. l. 4. Et item ex eo, quòd in hoc iudicio satis sit petitio sufficiens, si actor petat se pronunciari hæredem, cui petitioni accedit officio iudicis rerum omnium restitutio, si petitor obtinuerit, sicuti in initio huius capitis probauimus. Igitur hanc opinionem secuti, censemus, proposita petitione hæreditatis, vt ea proponenda est, ac præmisso libello, quo quis petit, se pronunciari hæredem, etiamsi petierit vnius tantùm rei, quam reus tempore motæ litis possidebat restitutionem, nihilominùs posse reũreum cogi per sententiam, & per iudicis exequentis officium ad restitutionem omniũomnium aliarum rerũrerum, quas lite pendente cœperit reus possidere.

Nec huic sententiæ oberit Barto. opinio. d. l. edita. poterit enim hunc sensum habere, vt sit intelligenda, quando hæres institutus in re certa, petitionem hæreditatis in iudicium deduxerit, eam proponens tanquam verè institutus in re certa, petens se talem hæredem pronunciari, eiq́;eique eandem rem certam restitui, vt hæredi in ea re solum instituto. Non enim poterit post litis contestationem in hoc iudicio petere aliam rem, nec se pronunciari hæredem in alijs rebus, aut ad alias res consequendas. Sic etenim Bartoli verba intellexit Philippus Corneus in consil. 148. libro 4. Erit verò fortassis & hic optimus sensus, ne opinemur Bartol. contrarium fuisse Iurisconsulto in dict. l. 4. Sed & Bart. Socin. col. 3. existimat in d. l. edita posse aliter accipi Bartol. opinionem, vt ipse voluerit, non posse post litem contestatam aliāaliam rem in iudicium deduci, quoties actor non egit petitione hæreditatis, sed petit, rem quandam sibi vt hæredi Sempronij restitui. Poterit ni fallor, Bartoli distinctio, & hunc sensum pati, vt in iudicijs vniuersalibus, vbi actum sit vniuersaliter, nulla re expressim petita, superflua sit alicuius rei mutatio, aut additio, cùm omnes res veniant absque aliqua rerum additione in hoc iudicium ex natura actionis: at si actum fuerit vniuersali iudicio ad vnam tantùm rem, non possit fieri mutatio, nec additio alterius rei ad hunc effectum, quod iure mutationis, vel additionis de his rebus in iudicio tractetur: non tamen ex hoc negat Bart. posse ex natura actionis has res additas, in hoc ipsum iudicium venire, tametsi ratione mutationis, vel additionis, minimè veniant, propter particularem modum agendi. Qua de re amplius cogitare licet.

CAPVT XIII.

SÆpissimè contingit duobus in iudicio litigantibus, tertiũtertium quendam litis, & causæ examini seipsum opponere & offerre. Etenim vult hic tertius, causam illāillam vel prosequi, vel defendere, quod multis modis accidere potest. Quorum aliquot nos hoc in loco examinabimus ea ex causa, quòd passim viderimus de hac re in supremis Regis tribunalibus satis controuerti. Illud verò receptũreceptum est, diuq́;diuque obtinuit, hunc tertium, qui se liti opponit, admittendum esse hoc sanè modo, vt quoties is litem adsumat ad coadiuuandum reum, vel actorem, vtq́;vtque ei adsistat, tunc in eo statu causam prosequatur, quo prosequebatur ipse principalis. At si ad iudicium accesserit hic tertius non ad coadiuuandum alium, sed ad excludendum vtrunque à rebus, vel à iuribus, de quibus agitur, eo quidem casu admittitur hic ad causam agendam ab initio, ita quidem, ac si ab alio cœpta non esset, omniaq́ue sunt cum hoc repetenda, nec tenetur hic tertius causam in eo statu adsumere, quo ea quidem erat inter ipsos duos, cui medius hic accedit. tempore oppositionis. Hæc distinctio summa denique est totius huius tractatus, & tamen habet adeò dubias & frequentes quæstiones, vt operæpreciũoperæprecium sit eam explicare paulò |

p. 75

diligentius, maximè ad veram interpretationem eorum, quæ Bartol. Innoc. & alij. hac de re hactenus tradidêre.

Prior verò distinctionis pars ꝓbaturprobatur in c. vlt. vt lit. pend. in 6. sic enim ibidem respondetur: sanè si ad defensionem ipsius litis aliqui quorum intererit, petierint, admitti eos in illo statu, in quo ipsam inuenerint, decernimus admittendos: Hęc ibi: ex quibus manifestum sit, non esse tertium admittendũadmittendum, vt nouum statũstatum causæ consequatur, si ipse accesserit ad defensionem alterius, qui iam causam fuerat prosecutus, Imò tenetur, etiamsi defensio eius intererit, in eo statu causam prosequi, in quo erat tempore oppositionis. Atq;Atque ita visum est Felino in c. cũcum super. nu. 15. de re iud. Baldo in Auth. nunc si hæres. ad fin. C. de litigio. Ancha. in regu. ea, quæ de reg. iur. in 6. q. 17. Angelo Aret. in l. si perlusorio. col. 2. ff. de appel. Ang. Perus. in l. si suspecta. col. 2. ff. de inof. test. Inno. & alijs in d. c. cùm super. quorum statim mentio in specie proponẽdaproponenda est ad ea, quæ ex hac conclusione deducenda sunt. Idem ex d. c. vlt. adnotauit Sebastianus Vantius de nullitat. titu. quis possit dicere de nullitate. nu. 25. Extat exemplũexemplum huic oppositioni de venditore, qui tenetur de euictione, nam hic opponit se sæpissimè liti, & cōtrouersiæcontrouersiæ motæ contra emptorẽemptorem super re vendita. l. venditor. ff. de iu d. l. à sententia. & d. l. si perlusorio. ff. de app. idem erit in legatarijs defendentibus scriptum hæredem in lite, quæ ad testamentũtestamentum rescindendum aduersus ipsum proponitur in d. l. si suspecta. Sunt & alia multa exempla præsertim ex l. sæpè. ff. de re iud. Auth. tunc si hæres. C. de litigio. l. Paulus. ff. de procur. l. si pariter. ff. de liberali caus. c. 2. de procura. in 6. c. vt circa. de elect. in 6. Clem. constitutionẽconstitutionem de elect. Igitur quoties venditor ad iudicium accedit defensurus emptorem, contra quem agitur pro re vendita, adsumere debet litẽlitem in eo statu, quo erat tempore oppositionis. Quod & de similib. exemplis dubiò procul respondendũrespondendum erit, qua ratione plura deduci poterũtpoterunt, quæ sunt in praxi maximè notanda ad rectũrectum iustitiæ ministerium, & vt calumnijs occurramus, quę facilimè contingunt in his oppositionibus, cùm plerunq;plerunque fiātfiant potius iniuria, & malitia, quàm iure.

Primùm ex his colligitur, hunc tertium oppositorem, (nam & hac frequentissima locutione vtar) posse in hac defensione allegare, & probare omnia, quæ principalis nec allegauit nec probauit, si ea sint ad causæ defensionem conducibilia. Quod expressim voluit gloss. inibi communi omniũomnium consensu recepta in d. l. si suscepta. in prin. cui similis in c. 2. de procur. in 6. Idẽq́;Idemque fatentur omnes qui statim adducẽturadducentur ad sequentẽsequentem conclusionẽconclusionem. Etenim nemo ex eis dubitauit, hanc opinionẽopinionem verāveram esse, quoties tertius hic oppositor vult allegare, & probare intra diem à iudice, vel à iure datum principali ad allegandum & probandum.

SecũdòSecundò hinc apparet, sitne verum, quod quidam opinantur existimantes: posse hunc tertium oppositorem, quem rei & causæ defensorem diximus, probare, allegare, & testes producere in iudicio post publicationem, ac denique eo quidem tempore, quo nōnon posset reus ipse principalis, si ignorauit testes produci, & causam agi. Sic enim censet Bart. in d. l. si perlusorio. ff. de appella. quem sequuntur Panor. num. 7. Felin. nu. 18. in c veniens. in 2. de restit. & Matth. de Afflict. decisione 235. quibus accedit ratio ex l. sæpè. ff. de re iudicat. & l. à sententia. ff. de appella. nam si huic defensori ignoranti non præiudicant acta, cum ipso reo principali, nec eius transactio, vt ibidem probatur, profectò nec nocebunt taciti consensus ipsius rei, qui ex eo constant, quod finita sit dilatio, facta sit conclusio in causa, & testium publicatio. Contrariam verò sententiam probant, & sequuntur Inno. & Anto. nume. 18. in d. c. cùm super. Ang. Areti. in d. l. à sententia. col. 3. Angel. Perusinus in d. l. si suspecta. colum. 2. Quorum sententia ex eo mihi videtur iure procedere, quod hic defensor adsumere debeat litem, & causam in eo statu, in quo versatur, quemadmodum probatur in d. c. vlti. vt lit. pend. li. 6. siquidem ipse vult iudicium à reo cœptum prosequi, & defendere. Nec ipse video, qua ratione possit contrarium probari, cùm hic defensor causæ & litis examini assistat reum ipsum defensurus propter præiudicium, quod sibi imminet, si reus ipse condemnetur: Atque ideo veram esse censeo hanc opinionem Innoc. & sequacium, quæ in PRAXI satis recepta videtur apud suprema huius regni tribunalia: In quibus passim obtentum est, quòd defensor hic admittatur ad litem, & causam suscipiendam in eo statu, in quo erat tempore oppositionis. Nec oberunt ea, quæ Barto, & alij tradidêre authoritate Iurisconsultorum in d. l. sæpè. & in d. l. à sententia. Nam vbi tertius hic defensor non potest reum principalem excludere à defensione causæ, quia omninò ad illum, non ad hunc defensorem pertinet causæ defensio saltem primo loco, tunc profectò sententia lata in ea causa huic tertio etiam ignoranti præiudicat, non equidem iure, & viribus rei iudicatæ, quæ possit aduersus istũistum, cum quo lis nondum est acta, opponi, aut executioni mandari, sed ideo quod reo principali victo, immineat iure damnum huic tertio. Cuius rei exemplum traditur in venditore, qui de euictione tenebitur. Et enim huic, etiam ignoranti nocet sententia lata contrà emptorem in re vendita, non equidem in vim rei iudicatæ, quæ possit aduersus ipsum opponi, aut executioni mandari, sed in hoc quod emptor poterit aduersus eum agere de euictione, & obtinebit in his ca|

p. 76

sibus saltem, quibus non tenetur emptor venditorem requirere, vt adsumat litis, & causæ defensionem. Hoc equidem præiudicium venditori fit ex sententia lata contra emptorem, etiamsi ipse venditor ignorauerit litem cũcum emptore tractari. Nec poterat venditor emptorem rei venditæ possessorem à defensione litis excludere, tametsi teneretur iure auxilium ferre, & defensioni causæ incumbere propter euictionem. In hac denique specie agitur causa cum possessore rei petitæ, quo victo, res ab eo auocatur, & traditur actori vincenti, nec poterit venditor, etiam ignorans litem tractari, executionem istam impedire. Igitur venditor volens emptorem defendere, adsumere debet litem in eo statu, quo erat tempore oppositionis, nec erit admittendus ad ea probanda, quæ non posset reus ipse principalis allegare, nec probare, quod item deducitur à Iurisconsulto in l. venditor. ff. de iudic. cuius intellectum & nos attigimus superiùs capitul. 8. num. 3. sic & huiusce conclusionis poterit aliud exemplum opponi ex d. l. si suspecta. ff. de inoffic. testam. Hæres enim scriptus in testamento primus, & principalis defensor est, quo victo, etiam ignorantibus legatarijs, in hoc eis præiudicium fit, quod non poterunt legata consequi à victore, quippe qui non fuerit grauatus, nec iussus soluere legata, atque item in eo, quod testamentum sit per sententiam latam cum legitimo contradictore rescisum. Sic denique his præiudicat sententia regulariter, tametsi causam ipsam agi, & tractari cum hærede scripto prorsus ignorauerint, quemadmodum deciditur ex dict. l. si suspecta. l. Papinianus. §. vlt. l. qui repudiantis. §. fina. ff. eod. titul. l. à sententia. & l. si perlusorio. ff. de appellat. text. ad hoc in specie insignis. in l. si superatus. ff. de pignoribus. notant Imol. in dict. l. si perlusorio. Alexand. in dict. l. sæpè. numer. 82. quod statim tractabitur in versicul. secundò prænotandum. Notat expressim Paulus in dict. l. sæpè. num. 5. Idcircò vbi legatarij velint adsistere hæredi scripto, & eidẽeidem in defensione causæ auxilium impertiri, tenentur causam, & litem adsumere eo in statu, in quo est tempore oppositionis, nec quicquāquicquam eos adiuuat, quod ignorauerint hactenus causam cum hærede scripto tractari, cùm & eis ignorantibus noceant, quæ in iudicio cum hærede scripto acta fuerint saltem regulariter, nec propter eorum ignorantiam actor, qui litem instruxit cum eo, qui ab eo solùm vocandus est ad iudicium, hoc grauamen pati debet, quod propter oppositionem legatariorum cogatur retrocedere, & ad initium litis redire, qua ratione ad amussim obseruata non potest huic quæstio ni conuenire, quod Bartol. & alij tradidêre, distinguentes scientiam ab ignorantia. Nam Iurisconsultus in dict. l. sæpè. ita est intelligendus, vt ignorantia prosit alteri, qui primas habebat eiusce litis defensiones, cuiq́; primo loco, non litiganti competebat ius defendendi litem illam. Huic enim ignoranti non præiudicat sententia, scienti verò præiudicat, ea quidem ratione, quòd qui habet primam litis, & causæ defensionem, & patitur alium causam agere & defendere, videatur consentire, quòd causa illa per illum tractetur, & sententia sibi præiudiciũpræiudicium inferat, quippe qui poterat primam litis defensionem adsumere, cùm in ea tractandum erat de iure, quod ipse habuit ex persona agentis, vel habet modò. Est etenim satis ad hoc præiudicium, quòd in ea lite omninò tractetur de iure huius tertij, qui ad causam vocatus non est, & tamen patitur eam tractari, cum posset repellere ab eius defensione eum, qui causam agit & defendit. Igitur scientia in hac specie requiritur ad hoc, vt præsumamus consensum huius tertij in hoc, quòd causa per alium tractetur in eius præiudicium: At vbi tertius non posset repellere à iudicio ipsum principalem defensorem, sed tantùm poterat eum adiuuare, eiq́;eique adsistere propter proprium cōmodumcommodum, ac peculiarem vtilitatem, tunc nihil ei nocet scientia, nec prodest ignorantia. Non enim nocet scientia, vt sententia lata ei præiudicium inferat ex ratione scientiæ, cùm res inter alios acta sit, vt probatur in dict. l. sæpè. versicul. nam scientibus. Nec prodest ignorantia, quoties sententia ius facit inter alios, quia lata est cum legitimo contradictore. Hæc enim omnibus nocet, quibus iure sancitum est nocere, & inter quos ius facit, etiam ipsis ignorantibus. Hæc latiùs tetigimus quoad quæstionẽquæstionem istāistam, vel ex eo quod Matth. de Afflict. in d. q. 235. malè intellexerit Ang. opinionem in d. l. si suspecta.

Cæterùm vt hæc materia, quæ satis difficilem habet resolutionem, & practicis est admodũadmodum obuia, rectiùs examinetur, oportet aliquot hic expedire ad interpretationem Iurisconsulti in d. l. sæpè. cuius examini præmittendum est: sententiam inter quosdam dictam, & pronunciatam regulariter alijs nocere, & pro desse quo ad qualem præsumptionem, oritur enim etiāetiam inter alios quædam præsumptio in fauorem illius, pro quo lata fuit. Hanc opinionem manifestè deduxerunt gloss. Bartol. & Docto. in l. si duo patroni. versic. habiturum. ff. de iureiurand. Anton. Abb. & Felinus in capitul. penult. de re iudicat. gloss. in cap. interrogatum. 3. quæst. 5. & in c. dilectus. in 2. ver. dantes. de simon. Alex. in d. l. sæpè. nu. 70. optimè Ias. in d. l. si duo patroni, quale verò sit hoc pręiudicium, aut quanta sit hæc præsumptio, arbitrio boni viri relinquendum est, quod mihi admodum placet, & notat Panormit. in dict. cap. penult. colum. 2. Nam & gloss. opinionem simpliciter probat Socin. in l. 1. ff. de excep. rei iudicat. præsertim hæc sententia erit admittenda, quo ad |

p. 77

illos, qui aliquāaliquam videntur habere in causa communionem, etiamsi eis non præiudicet sententia quantùm ad exceptionem rei iudicatæ, vt quoad cohæredes, compatronos, & his similes, sicuti constat in dict. l. à sententia. in princ. & in dict. l. si duo patroni. vbi Iason & Alexan. in dict. l. sæpè. Ita hanc opinionem intellexere, & Curt. Iunior in l. admonendi. ff. de iureiurand. nume. 59. Nec placet mihi Bart. interpretatio in l. admonendi. num. 45. dum opinatur, ex sententia inter alios lata, oriri quo ad alios præsumptionem quandam, quæ efficiat semiplenam probationem. Hoc etenim falsum est, non enim tantùm effectum isthæc præsumptio inducit, atq;atque ita à Bartoli opinione discessere Aret. in cap. causam quæ. 4. colum. de testi. idem Aretin. in consil. 165. col. 2. in repet. d. l. admonendi. nu. 242. Imol. in dict. l. si duo patroni. Carol. Mol. in consuetud. Parisiensib. titul. 1. §. 5. num. 38. Quorum opinio communis est, quemadmodum asseuerat Ferd. Loazes in repet. l. filiusfamiliâs. §. diui. ff. de legat. 1. num. 329 siquidem & Alexan. ipse in d. l. sæpè. nu. 71. satis dubitat, an vera sit opinio Bartol. Quæ non est, vt constat ex præmissis, temerè admittenda.

Secundò prænotandum erit, sæpissimè contingere sententiam latam, ius inter alios facere, & alijs prodesse, ac nocere propria vi, & natura eiusdem absq;absque aliqua scientia accidenti. notātnotant Panor. in d. cap. penultim. numer. 34. Alex. in dict. l. sæpè. num. 109. Quod comprobatur ex his, quæ paulò antè scripsimus ad intellectum. d. l. si suspecta. Nec enim dubium esse potest, in aliquot casibus sententiāsententiam esse huiusmodi qualitatis, & conditionis, vt cum vno lata multis alijs præiudicet, vel prosit, nempe vbi lis tractatur cum legitimo contradictore, à quo aliorum ius in eadem re deriuatur, & oritur, & qui primus obtinet in ea controuersia partes. In hac etenim specie sententia lata, facit ius quoad omnes, etiamsi nec litigauerint, nec vocati fuerint ad iudicium, nec scientiam litis controuersæ habuerint. Probat hanc conclusionem text. in l. 1. §. vlt. & l. seq. ff. de liber. agno. Etenim, vt ibi respondet Iurisconsul. sententia lata in causa filiationis inter patrem & filium, omnibus alijs nocet, & prodest, quibus ex ea radice ius alioqui competit. Actum siquidem est cùm legitimo contradictore, nempe patre, à quo causa filiationis in omnes alios deriuatur, ac procedit, & ideo mirum non est, si cæteris, etiam non vocatis, nec scientibus prosit, & præiudicet, sicuti constat in d. §. vlti. cuius ad hoc præter Doct. ibi meminêre Bald. in cap. nihil. col. 3. de electione. Iason in rubr. ff. de re iudicat. glo. & omnes in cap. penul. eod. titul. conuenitq́;conuenitque huic decisioni regia l. 19. titul. 22. part. 3. quod si lis acta non fuerit cum patre, quem ista causa præcipuè, & primo loco tangit, & quem aliorum ius consequitur, sed cum aliquo ex transuersa linea, sententia nōnon præiudicat alijs agnatis vel cognatis, quosq́;quosque principaliter tangit negotium quoad eo rum causam, nec prodest, vbi actum sit de priuato commodo cuiusq́;cuiusque eorum. text. optimus in l. duobus. ff. de liber. cau. l. 1. & l. patronum. ff. si lib. ingen. esse dicat. Notant Bald. in l. res inter alios. C. qui. res iud. non nocet. Abb. in dict. cap. penult. num. 18. Alexan. in dict. l. sæpè. num. 60. Quorum resolutio in hoc etiam tendit, vt nihilominùs in hac specie, quo ad ius publicum, quoad munera scilicet publica, sententia omnibus alijs prosit, & noceat, quoties causa fuerit examinata, quantum ad hoc publicum commodum. l. eum qui. §. in popularibus. ff. de iureiur. Idem erit in causa illa, in qua tractatur, an quis sit filius legitimus alicuius an spurius, secundum eosdem. Erit & huiusce conclusionis aliud exemplum in causa ingenuitatis, in qua sententia lata cũmcum legitimo contradictore, facit ius quoad omnes alios omninò. textus est celebris in l. ingenuum. ff. de stat. homi. & in l. diui. §. 1. ff. de libera. cau. gloss. in dict. cap. penultim. Legitimus verò contradictoris dicitur, qui verus est dominus serui, vel verus patronus liberti. gloss. insignis, communiter recepta in l. cùm non iusto. ff. de collus. de teg. Igitur si quis contendat se liberum esse, aut ingenuæ conditionis, & ea lis tractetur cũcum vero domino, vel patrono, & sic cum contradictore legitimo, sententia in ea causa lata, qua fuerit pronunciatus ingenuus, vel libertus, liber, aut seruus, omnibus alijs proderit, vel nocebit. Cuius rei ea est potissima ratio, quòd ex iure illius, qui hac in controuersia cum seruo, vel libero litigauit, ius itidẽitidem omniũomnium pendeat, & deducatur, cum ille fuerit, aut dicatur fuisse, & esse verus dominus vel patronus, cuius domini aut patronatus ratione hic seruus vel ingenuus allegatur, vel asseritur liber, ingenuus, seruus aut libertus. Hæc sanè ratio summè notanda est ad huius quæstionis verum intellectum, qui amplius ex hoc constat, quòd sententia lata non fuerit contra absentem, nam in eo casu nōnon facit ius inter alios, quæ præsumitur absens condemnatus potiùs ex contumacia, quàm ex iure, & iustitia. l. qui repudiantis. §. vltim. ff. de inoff. testam. Bart. & alij in dict. l. ingenuum. Bald. in l. 2. colum. 3. C. quib. res iudicat. non nocet. l. præses. C. de pignor. tradunt Bartol. in l. si superatus. ff. de pignor. & Abb. in dict. cap. penultim. nume. 21. de re iudicat. quod & regia Partitarum lex sensim probare videtur. Est & locus elegans apud Iurisconsultum in l. diui fratres. §. 1. ff. de libe. caus. cuius mentionem statim agemus. Idem notat Mathesi. nota. 25. probatur simili ratione ex l. vlt. iuxta cōmunemcommunem eius interpretationem. C. de legibus. tradunt Abb. & alij. in cap. in causis. Fel. in cap. cùm Bertholdus. nume. 23. de re iudic. Alex. in l. apud Iulianum. §. vtrum. |

p. 78

col. vltim. ff. ad rebel. text. item singularis in l. si perlusorio. § vlt. ff. de appel. Alex. con. 84. col. 1. lib 3. Hippol. Sin. 4. & Boerius decisi. 79. nu. 4. ex quibus ita equidem prænotatis, pauca libet deducere, quæ forsan amplius aperient huiusce quæstionis obstrusam difficultatem.

Primùm etenim constat ex his, quod si lis tractetur super statu alicuius, & is pronuncietur seruus, vel libertus illius, qui cum eo litigat, hæc sententia nocebit, victo quoad omnes, qui dixerint, & allegauerint, illum seruum esse, quibusq́;quibusque satis sit, quòd ille sit seruus, aut libertus, nec refert, sitne seruus litigantis, aut alterius. Cuius conclusionis est manifesta ratio, siquidem hic qui modo vtilitatem ex re iudicata capere vult, id tantum contendit, quòd victus sit seruus, vel libertus illius, cum quo lata est sententia, nec petit victũvictum in seruitutem, aut libertinitatem, sufficit enim ei, quòd seruus sit, vel libertus. Quæ quidem qualitas iam constat, cùm constet, victum per sententiam seruum, aut libertum pronunciatum, fuisse illius quidem, à cuius iure qui modò agit iure optimo, deducit propriam intentionem quæ in hoc tẽdittendit, quòd ille sit seruus, aut libertus alicuius, eiusq́;eiusque conditionis & status homo. Sic ex contrario si quis per sentẽtiamsententiam fuerit pronunciatus liber, aut ingenuus, hæc sententia proderit ei, quoad omnes, & nocebit omnibus, qui eum esse seruum, aut libertinum dixerint, nisi probare velint, alterius quam victi seruum vel libertinum fuisse. Tunc etenim sententia ista non censetur lata cum legitimo contradictore, & ideo non nocebit omnibus, nec procedit, quoad omnes, etiamsi satis sit, quoad modo litigantes victorem libertinum vel seruum esse, nec referat, si libertus, vel seruus Titij aut Sempron.

Secundò apparet, sententiam pro ingenuitate latam, non nocere alteri, qui victus non fuit, vbi hîc allegat, victorem esse proprium seruum, aut libertum. Etenim in hac specie non est sententia lata cum legitimo contradictore. Quamobrem nōnon nocebit ei, qui ius à seipso deducit, non à victo. l. duobus. ff. de lib. caus. l. 1. & l. patronũpatronum. ff. si liber ingenuus esse dicatur. l. cùm nōnon iusto. ff. de collu. detegend. gloss. in l. cognitio. §. 1. ff. de liber. cau. verb. nec variè. notat Alexan. in d. l. sæpè. ff. de re iud. nume. 65. Sic sententia, qua quis pronunciatur seruus aut libertus Titij, nōnon ei nocebit, quoad alios, qui ab eodem Titio ius nōnon habent, nec ab illius Titij iure propriam intentionem probare contendunt, imò petunt victum in propriam seruitutem, aut libertinitatem, seu ius patronatus. Quod satis constat ex ratione superiùs tradita.

Tertiò colligitur hinc, nihil referre ad Iurisconsulti responsum in dict. l. ingenuum. quòd quis agat de libertate contraria seruituti, vel de libertate contraria ingenuitati. Nam siue quis pronuncietur liber, & ingenuus in controuersia de seruitute, aut in controuersia de libertinitate, obtinebit decisio elegans Iurisconsulti, in d. l. ingenuum. QuemadmodũQuemadmodum tenent Imol. Anton. Felin. num. 10. & alij in dict. cap. penult. idem Imol. & Alex. in d. l. sæpè. num. 56. Doct. in l. 1. ff. si liber inge. esse dicatur, tam etsi Innoc. in cap. causam quæ. in 2. qui silij sint legit. 2. col. existimet, sententiam latam pro ingenuitate in ea controuersia, in qua agitur, an quis sit libertus, & sic de libertinitate, & ingenuitate, non nocere omnibus, nec quoad omnes prodesse. l. duobus. ff. de lib. cau. l. 1. & in l. patronum. ff. si liber. inge. esse dicat. Quæ quidem responsa tantum abest, vt probent Innocentij opinionem, quòd cōtrariamcontrariam potiùs præmiserint. Sed & tex. in. d. l. ingenuum. palàm Innocentio aduersatur, cùm & inibi Iurisconsultus idem sentiat, ac responderet planè, vbi quis libertinus esse diceretur. Quod si quis rationem paulò antè à nobis expositam pensitet diligentiùs, percipiet facilimè, iure non probari distinctionem Innocentij, cùm & si tractetur, an quis sit libertus, & is pronuncietur liber & ingenuus, iudicium hoc & sententia nocebit omnibus, & proderit quoad omnes, qui dixerint, illum libertum fuisse illius, qui per sententiam fuerit victus: his verò non nocebit, qui voluerint probare, illum libertum esse alterius, cum quo lis tractata non fuerit. Sic denique Innocentij distinctio improbatur, imò frequentiori Doctorum calculo improbata est, vt ipsemet Alexan. fatetur post Anton. in dict. capit. penultim. de re iudic.

Quartò ex his deducitur, quanāquanam ratione sit accipiendum, quod hac in re passim adnotari solet, dum ita Iurisconsulti responsum in d. l. ingenuum. accipitur, vt ꝓcedatprocedat, quando pronunciatur quis ingenuus, ac secus sit, si pronuncietur seruum potentis non videri, vel absoluatur à petitione seruitutis. Quasi tunc sentẽtiasententia non noceat alijs quam ipsis litigantibus. nec prosit. Ad hoc adducitur tex. insignis. in l. diui fratres. §. 1. ff. de liber. cau. cuius authoritate hoc ipsum tenuerunt Panormit. in d. cap. penult. nume. 19. Alexand. in d. l. sæpè. nu. 56. Alber. in dict. l. diui. §. 1. Decius in consil. 445. nu. 38. Bald. in d. l. ingenuum. & in dict. l. 2. col. 2. C. quibus res iudic. non nocet. Ego verò conabor paulò vrgentiùs Iurisconsulti sensum explicare, eò præsertim, quòd viderim non semel ex eo non rectè intellecto, quædam in PRAXIM deduci, quæ maximè censeo aliena esse ab eius integro sensu, & intellectu. Primum etenim illud constituam, quòd negari nequit, nempe quòd vbi causa status agitur absente, & contumace illo, qui contra libertatem contendit, nōnon esse pronunciandum quem ingenuũingenuum, sed in hunc modũmodum sententia cōcipiendaconcipienda est, vt seruus illius nōnon videri pronuncietur, quia absente altero, nōnon satis est cognitioni datũdatum, vt quis ingenuus esse ꝓnuncieturpronuncietur |

p. 79

in graue quidẽquidem præiudiciũpræiudicium, cũcum fortassis alioqui seruus ob alterius cōtumaciācontumaciam liber ꝓnunciareturpronunciaretur. Et hoc obtinet, vt inꝗtinquit IuriscōsultusIurisconsultus, quando quis petit aliquem in seruitutem. Quod si quis asserat se libertum, & ingenuum, & altero contumace cognitio causę tractetur, non est ꝓnuncianduspronunciandus ingenuus, nisi magnę adsint pro libertate probationes, atq;atque ideò tutius est cognitionem circunduci. Ita sanè Vlpianus in dicta l. diui fratres. distinguendum esse censet, qui docet, qua forma concipi debeat sententia in causa status pronuncianda, cum is petit alterum in seruitutem, vel à quo quis asserit in libertatẽlibertatem se ipsum contumax est. Priori etenim casu non oportet pronunciari quem ingenuum nec liberum, sed erit satis, etiamsi cognitio non fuerit circunducta & absolutio ab instantia data, imò sit processum ad cognitionem quòd pronuncietur seruum petentis non videri: posteriori autem vbi cognitioni locus datus fuerit, & ideò sit omninò pronunciandum, poterit actor pronunciari ingenuus, si hoc ipsum euidẽteseuidentes probationes suggerant, alioqui circunduci tur cognitio, differturq́;differturque in aliud tempus oportunius. Igitur ex hac Iurisconsulti decisione constant plura, primum quod ea sit admittenda, vbi proceditur ad cognitionem altero absente, & cōtumacecontumace, quo quidem casu, siue quis pronuncietur ingenuus, siue liber, non nocet hæc sententia omnibus, sed tantùm ei, cũcum quo lata fuerit, quemadmodum superius tradidimus ex communi omnium ferè opinione. SecundũSecundum, quod ipso actore contumace, qui petebat reum in seruitutem, nōnon est pronunciandus reus ingenuus, sed eo modo sententia concipienda est, vt pronuncietur, seruum illius non videri. Et idem erit, quoties quis petit se pronunciari ingenuum, & asserit se liberum reo contumace, nisi probationes libertatis fuerint euidẽteseuidentes. Ita enim Iurisconsulto placuit, à cuius mente ipse deduxerim, posse vtroq;vtroque casu pronũciaripronunciari reum, vel actorẽactorem ingenuum, si ipse hoc petat, & probationes euidẽteseuidentes ingenuitatis in iudicium adduxerit. Tertiò constat, nōnon esse seruandāseruandam sententiæ formulam à Iurisconsulto præscriptam, quo ties lis agitur absque cōtumaciacontumacia pręsentibus actore, & reo. Nam tũctunc necessario est pronũcianduspronunciandus quis liber, vel seruus, ingenuus, vel libertus. Quandoquidem ea formula fuit à Iurisconsulto excogitata, vt lis diffiniretur certo modo, quæ propter contumaciam alterius deficiente iusta status cognitione, non poterat iure ordinario diffiniri. Quartò mihi iure verum esse videtur, sententiam latam iuxta formulam Iurisconsulti nocere illi, contra quẽquem lata fuit, & denique eius successoribus, & hæredibus: non tamen alijs, etiamsi hi velint probare, & in iudicium deduxerint, quod ille, de cuius statu agitur, sit seruus, vel libertus illius, qui contumax victus fuerat. At si pronuncietur, quis ingenuus, omnibus his tam victi successoribus, quàm alijs nocet sententia, vt paulò ante tradidimus. Postremò illud mihi probatissimũprobatissimum videtur, quòd sententia lata cōtracontra cōtumacemcontumacem in causa status, ea tamẽtamen formula, vt quis ingenuus pronunciatus fuerit propter euidentes probationes, nocere omnibus, & prodesse quo ad omnes, ac si lata foret præsente vtroq;vtroque litigante. Quod mihi probare videtur ipse Iurisconsultus in dicta l. diui fratres. alioqui parum discriminis esset inter eas formulas ꝓnũciandipronunciandi, quas ipsemet inibi tanta iudicij integritate tradere conatur. Idcircò communis interpretatio ad legem ingenuum. Cuius paulò ante meminimus ex Bar. ibi, & in l. qui repudiantis. C. de inoff. testa. vera est, nisi constet latam fuisse sentẽtiamsententiam ingenuitatis contra cōtumacemcontumacem propter euidentes libertatis probationes: quasi tunc cesset omninò ratio, quæ mouit IuriscōsultumIurisconsultum in d. l. qui repudiantis: vt Accursius inibi verbo: nōnon creditur. visus est insinuare. notat Panorm. in d. c. pe. num. 20. post Bart. in l. si superatus. ff. de pig. & fortassis constitutio diuorũdiuorum fratrum, cuius mentio fit à Iurisconsulto ad intellectum, & distinctionem illius responsi in d. l. qui repudiantis. §. vlt. & l. sequ. Similis admodum fuit distinctioni expositæ in d. l. diui fratres. vt hinc magis aperiatur huiusce difficultatis integra resolutio.

Quintò colligitur ex prænotatis, an responsio Iurisconsulti in d. l. ingenuum. obtineat in sentẽtiasententia, quæ lata fuerit super ætate alicuius. Nam Panorm. in c. cúm dilecti: col. vlt. de elect. existimat, idem esse in sentẽtiasententia, quæ lata fuerit super ætate: vt tandem ea omnibus præiudicet: sicut sententia lata super ingenuitate, quod mihi nōnon placet. Nec enim video rationem vrgentem. ex qua hæc sentẽtiasententia lata super ætate similis sit illi, quæ fertur super ingenuitate. Cùm diuersa sit omninò ratio, si rectè pensitemus quæ hoc in capite scripsimus ad rationem Iurisconsulti in d. l. ingenuum. licet Panor. in d. c. pen. num. 20. propriam repetat opinionem.

Tertiò, hoc in tractatu potissimè discutiendum erit, an sententia lata super maioratu, vel primogenio: aut super eius bonis contra ipsum legitimum possessorem noceat ei, qui post ip

6

*sum vocatur ad illud primogenium? Nam quidam expressim asseuerant, hanc sententiam alteri non nocere, nisi & is fuerit vocatus ad causæ examinationem, vel eius litis scientiam habuerit. Huius opinio. authores sunt Andr. Iser. in c. si vasallus. si de feudo fuerit cōtrouercontrouer. int. domin. & agnat. vasalli. & ibi Matth. de Afflict. nu. 20. Franci. Curt. in tract. de feud. par. vlt. q. 9. Felin. in cap. vlt. num. 5. de maiori. & obedient. Dec. eleganter in consil. 445. num. 29. Aluarot. in d. ca. si vasallus. colum. vlt. quam opinionem testatur Communem esse Dec. in dicto numer. 29. cui accedit conclusio Bartol. in lege filius fa|

p. 80

miliâs. §. diui. ff. de legat. 1. nume. 9. vbi is scribit, sententiam latam super re prohibita alienari contra prohibitum, non nocere illi, qui ad eam vocatus est post illius obitum: nisi citatus & is fuerit. argum. dictæ l. sæpè. His etiam suffragatur, quod vocatus ad primogenium post obitum possessoris, nōnon accipit illud tanquam hæres defuncti, nec eius personāpersonam representat, nec ab eo ius habet, sed à primo huius maioratus institutore: quemadmodum constat, & nos olim tradidimus in ru. de testamen. 3. par. nu. 26. Igitur opinio ista maximè iure probatur: quam & habere æquitatem Alexand. fatetur in dicto §. diui. col. 3. dubia tamen plerisq;plerisque visa est, hæc sententia Iserniæ. Et ideò ex aduerso sunt qui existiment, sententiam istam nocere ei, qui ad primogenium vocatur post obitum illius, qui per sententiam victus est. ita sanè tenuerunt Angel. Imol. Cuma. Alex. Iason Crottus, Ripa. num. 60. Ferdinand. Loazes, num. 308. in dicto §. diui. Alexand. consil. 86. colum. 2. & consi. 156. col. 1. lib. 2. consil. Quorum ea est concors sentẽtiasententia, vt tandem iudicium actum, & diffinitum aduersus institutum hæredem, vel aduersus ꝓhibitumprohibitum res alienare, & rogatum alteri restituere, noceat ipsi substituto, & fideicommissario, etiamsi non fuerit citatus ad causam. Idem probat Alex. in d. l. sæpè. num. 99. Fel. in d. cap. penul. de re iud. num. 16. Fatentur hanc sententiam communem esse Ripa. & Loazes in d. §. diui. His adstipulatur Bartol. quem inibi sequuti sunt Angelus & Roman. in l. in diem. ff. de aqua pluuia arcend. asseuerans, non esse citandum substitutum ad causam, quæ cum hærede instituto tractatur super rebus, quæ substituto restituendæ sunt ex voluntate testatoris. Est & ad idem text. optimus in l. ex contractu. ff. de re iudicata. quo in loco respondet IuriscōsultusIurisconsultus, sententiam latam contra institutum nocere substituto, etiamsi is ad iudicium vocatus non fuerit. Idem probatur in l. 1. §. denunciari autem. ff. de ventre inspi. Etenim lis illi tantùm denuncianda est, secundum Iurisconsultum ibidem, qui primum locum obtinet in successione, non his, qui substituti sunt, nec his, qui spem obtinendæ hæreditatis, etiam ex testamento habuerint. Conducit ad hoc tex. in l. si patroni. §. vlt. ff. ad Trebellium. qui probat iuxta quendam intellectum sententiam latam contra hæredem nocere fideicommissario, etiam non citato. Hoc ipsum constare videtur ex eo, quod ad iudicium, & litis examinationẽexaminationem tantùm vocandus est ille, quem negotium tangit principaliter, non autem sunt illi citandi, quos in quandam consequentiam litis diffinitio potest attingere, quibusúe nocere, aut prodesse poterit. glossa est insignis, & inibi ab omnibus recepta in l. de vnoquoque. ff. de re iudicata. cuius omnes præcitati authores meminêre, & præter eos idem Iason, in l. si quis nec causam. ff. si certum petatur. nume. 7. Idem in l. decem. numer. 37. ff. de verbo. obligation. Idem in consi. 111. col. pen. lib. 1. Fel. in c. exhibita. col. 1. & 2. de iud. & prætereà optimè Curt. Iun. consi. 23. ad finem. Sed & hanc partem tuetur ratio quędam, cuius examen hoc in cap. tractauimus. Nam sententia lata cum legitimo defensore, & eo, qui primas, ac potiores habet defendendi partes, nocet omnibus his, etiam nec citatis, nec scientibus, qui à iure victi, & condemnati ius proprium deducere conantur, & coguntur. d. l. si suspecta. in princ. & §. vlt. l. qui repudiantis. dicta. l. ingenuum. & ei similes. Sed possessor primogenij legitimus est huius litis defensor, & is qui primo loco vocatur ad bona maioratus, vt constat. Nam & hunc principaliter negotium tangit, & post eum vocati eodem iure admitti contendunt. Igitur eisdem nocere debet sententia, quemadmodum & prodesset, si lata fuisset pro ipso possessore, aut legitimo defensore. Etenim licet sequens in gradu, & possessori proximus vocatus fuerit à primo maioratus institutore: ea tamen vocatio pendet ab eo iure, cuius alter primus, ac legitimus defensor est, & ideò quanuis nōnon habeat ꝓximiorproximior in gradu ius ab ipso priori, legitimo defensore, damnum patitur ex sententia lata legitimè super illo iure, cuius primus, ac legitimꝰlegitimus & principalis defensor alter est, quiq́;quique damnatus fuit: argument. dictæ l. si suspecta. & si. QuāobremQuamobrem mihi potius placet posterior opi. quam existimo magis Communem esse, quicquid Decius dixerit.

Sunt verò qui censent, hanc assertionem ita intelligendam esse, vt sententia lata cum hoc legitimo contradictore valeat, etiamsi alij, quorum intersit, non fuerint citati: tamen non præiudicet his, qui post ipsum legitimum defensorem vocati fuerint ad feudum, vel ad primogenium, nisi & hi sciuerint, causam tractari. Sic etenim placet Alexandr. in consilio 86. colum. 2. & consilio 156. libro secundo eidem Alexandro in dicta l. decem. & in dicta l. de vnoquoq;vnoquoque. Iasoni in dicto consilio 111. columna vltima. Fabro in §. licet. institu. de adopt. Curtio Iuniori in dicto consilio 23. columna penultima. Et est Communis opinio, teste Iasone in dicta l. decem. numero 42. qui tamen ab ea (ni fallor) iure discedit, non enim potest sibi constare tot doctissimorum virorum sententia, si & hi semel improbata Iserniæ, Bartoli, & sequacium opinione, contrariaq́ue admissa, in hanc verè inciderint interpretationem, vt existiment, sententiam latam cum legitimo, & primo defensore validam esse, non tamen nocere his, qui post illam eodem iure, & titulo vocantur: etenim præterquam, quod de hoc nemo vsquam dubitauit, nec potuit iure dubitare, siquidem manifesti iuris est, nec potuit negari sententiam istam ei nocere omninò, cùm quo |

p. 81

lata est, & qui litem prosequutus eius defensionem ad condemnationem, & summum euentum vsque accepit, vt planè hinc constet, tot iuris disputationes, & controuersias in cassùm toties agitatas fuisse, dubiò procul hæc Communis restrictio tollitur authoritate Iurisconsulti in dicta l. ex contractu. ff. de re iudicata. ex quo loco omnes authores, qui posteriorem opinionem sequuti sunt, probationem eius adsumpsere, & tamen inibi sententia nocet, & præiudicat substituto, etiam nec citato, nec scienti litem tractari. Sed & hoc vrgentius ostenditur, siquidem in specie, & casu l. si suspecta. ff. de inoff. testa. & l. ingenuum. ff. de statu hominum. Sententia omnibus alijs nocet, quos negotium tangit, etiam non citatis, etiamsi & hi non habuerint scientiam litis controuersiæ, quemadmodum superius in hoc ipso capitulo probauimus. Imò & in hac quæstione expressim contra communem hanc restrictionem tenuerunt Imola in dicto §. diui. col. 2. & Alexan. in dicta l. sæpè. nume. 99. asseuerantes, nocere sententiam istam sequentibus, & post victum vocatis, etiamsi nec fuerint citati, nec scientiam habuerint motæ controuersiæ. Atq;Atque ita ipse idem probauerim libenter, minimè admittens opinionem illam, quam Iason in dict. l. decem. communem esse censet, nec enim hactenus satis percepi, quonam iure possit eadem opinio nomen, & titulum communis consensus habere. Cùm & Alex. in dicta l. sæpè. potius contrariam sequatur.

Non oberit huic assertioni responsio Iurisconsulti in d. l. sæpè. quia vbi scientiam requirit alterius, vt ei noceat sententia contra alium lata, profectò minimè tractat de his sententijs, quæ ex propria vi, & natura præiudicant alijs, quemadmodum statim explicabitur, his igitur ita præscriptis superest eiusdem Iurisconsulti distinctionem exponere. Nam tractaturus Marcellus, an sententia inter alios dicta in iudicio, noceat, vel prosit alijs, quadam eleganti distinctione vtitur, inquit enim, sententiam inter quosdam latam alijs scientibus causam agi quandoq;quandoque nocere, alijs verò, etiam scientibus minimè præiudicare. Huic distinctioni statim primo loco aptat IuriscōsultusIurisconsultus exemplum de duobus hæredibus ex eodem testamento vnius quidem debitoris. Nam si alter condemnetur, alteri etiam scienti, hęc sententia nōnon nocet, cui exemplo & aliud adnectit, ꝙquod facilimũfacilimum est, & vtrunq;vtrunque eodem modo explicat regia l. 19. tit. 22. parte. 3. sic deniq;denique prius ponuntur exempla quæ conueniunt posteriori distinctionis membro. Priori autem eius parti statim quasi regulis quibusdam cōstituunturconstituuntur exempla, in quib. sententia inter alios dicta, alijs scientibus causam tractari nocet. Primò quidem vbi quis de ea re, cuius actio, vel defensio primum sibi competit sequentem agere patiatur: etenim in hoc casu ratione tanti consensus eius, qui poterat rei defensionem adsumere, & alium à priori saltem defensionis loco repellere, sententia ei præiudicat. text. est in d. l. sæpè. & in ca. pen. de re iud. Sed in specie traditur exemplum de debitore, qui passus sit, creditorem tractare litem super proprietate pignoris. Nam hæc sententia præiudicat, & nocet ipsi debitori, cui verè competit huiusce quæstionis defensio. Ita sanè patet in dicta l. sæpè. iuxta communem & vulgarem lectionem, quæ itidem constat in ipsis Gregorij Haloandri Codicibus. At in Florentinis Pandectis, quæ nuper opera Taurelli typis traditæ fuêre, non subijcitur hoc exemplum, imò potius alterum de creditore, qui patitur causam super proprietate pignoris agi, & tractari cum debitore. Nam sententia in hac lite lata præiudicat, ipsi creditori. Atque hæc est Pisana litera, vt fatetur Accursius in dicta lege sæpè. Prior verò litera probata fuit à multis, quam tamen falso Pisanam esse censet, glossa in dicto cap. penult. Regia verò l. 19. paulò ante adducta manifestè recipit, & admittit Pisanam lectionem. Idcircò agendum est de vtriusq;vtriusque exempli veritate.

Primùm equidem exemplum mirè conuenire videtur regulæ à Iurisconsulto traditæ, cùm debitori propriè, verè, ac primo loco competat actio, vel defensio super pignoris proprietate. Et ideò si creditor agat, vel defendat causam in lite mota super proprietate pignoris sciente debitore, sententia lata contra eum, debitori præiudicat, & nocet. Non enim potest cre. ditor inuito debitore super hoc iure agere, nec defendere, tametsi possit creditor inuito debitore agere, & defendere causam super iure pignoris, & sic actione hypothecaria, in quo quidem exemplo potius est constituenda actio ipsius creditoris, quàm defensio: cùm non satis aptè possit dici, creditorem vocatum ad iudicium super re pignori data posse defendere ius pignoris, nisi ab eo tractetur de proprietate illius, & an debitor tempore dati pignoris fuerit illius dominus, & eius proprietatem habuerit. Et nihilominus hæc est distinctio magis recepta Doctorum consensu, vt creditor licet non possit tractare litem super proprietate pignoris inuito debitore, benè tamen eo nolẽtenolente, & refragante possit agere hypothecaria, & tractare litem super iure pignoris, in qua controuersia palàm agitur, an res fuerit tempore dati pignoris in bonis debitoris. l. ante omnia. ff. de probatio. l. si superatus. ff. de pignor. Satis etenim est creditori, vt obtineat in hypothecaria, quòd probet, rem fuisse in bonis debitoris tempore contractus. dict. leg. si superatus. in principio. leg. & quæ nondum. §. quod dicitur. ff. de pignoribus. licet non probet, ipsum debitorem, tunc temporis dominium rei habuisse. Igitur quoties lis cum creditore a|

p. 82

gitur sciente debitore, super ipsius rei proprietate, & dominio, tunc sententia lata præiudicat, & nocet debitori propter regulam Iurisconsulti. Quod si lis tātùmtantum tractetur super iure pignoris, & creditor velit probare, & allegauerit, rem in bonis debitoris fuisse: non tamen tractauerit, an verè fuerit illius, & sub eius dominio, non nocebit etiam scienti debitori sententia lata contra creditorem. Ita equidem primam hanc lectionem conantur, & communem sensum defendere Zasius in d. l. sæpè. colum. 7. idem lib. Singularium intellectuum ca. penult. iuxta veterem eius operis editionẽeditionem, quasi debitor in priori casu possit repellere creditorem à iudicio, & habeat primam eius litis defensionẽdefensionem posteriori verò non possit creditorem repellere à iudicio, & ideò ei non noceat scientia litis motæ, nec sententia super ea lata. Quod autem obiter diximus, posse creditorem agere hypothecaria, & esse eidem satis, quod probet, rem illam tempore obligationis fuisse in bonis debitoris, nempè ab eo possideri bona fide, nec esse necessariam dominij probationẽprobationem: tunc obtinet cũcum agitur cōtracontra eum, qui absq;absque titulo rem possidet, vt ex pressim adnotârunt, Barto. in l. si ab eo. ff. de pigno. & in l. rem alienam. colu. 1. ff. de pigno. actio. Bald. in l. mater. colu. 1. C. de rei vendicat. & in l. cùm res. C. si res aliena pignori data sit. Cornæus in consil. 288. lib. 4. Anto. Fanensis in tracta. de pignor. 3. membro. 2. partis. nu. 60. Tandem Barto. in d. l. sæpè. colu. 2. existimat, sententiam latam contra creditorem, pręiudicare debitori scienti, & tacenti, quoties ipse creditor agit Hypothecaria aduersus possessorem, qui ex eo per sententiam iudicis defenditur, & absoluitur, quod probauit dominium illius rei sibi, non debitori competere. Quo quidem in casu necessarium est, quòd debitor sciuerit, non solùm litem tractari cum creditore, sed in ea lite controuerti de dominio ipsius rei. Idem erit vbi creditor rem possidens actione reali conuenitur, & sciente debitore condẽnaturcondemnatur. Nam & tunc nocet debitori hæc sententia, quasi secus sit authore Bar. si creditore agente reus fuerit absolutus ex eo, quod creditor non probauit dominium debitoris, nec rem in eius bonis fuisse tempore obligationis, vel ex alia causa, quæ non probat, nec conuincit, reum illius rei petitæ dominum esse, aut eiꝰeius dominiũdominium habere. Ita planè Bart. rem istāistam explicat. Cuius opi. tenere, & probare videntur Pau. de Cast. Ang. Imo. nu. 19. & Zasi. in d. l. sæpè. col. 7. & in d. c. pen. Anto. & Abb. nu. 8. in d. c. quanuis. de re iud. Quorum sentẽtiasententia cōmuniscommunis est, vt fatetur Carol. Mol. in consue. Parisi. titul. 1. §. 31. numero 20.

Cęterùm aduersus hanc communem sententiam plura vrgent, quę difficilimè tolli poterunt. Primum etenim, quod in hac specie debitor non potest impedire creditorem agere hypothecaria, vel rem sibi datam in pignus eodem iure defendere, & ea ex causa de dominio debitoris tractare, si id fuerit ei visum ex pedire. l. si conuenerit. in 2. ff. de pignor. action. l. de accessionibus. ff. de diuersis & tempor. præscript. lege, cùm notissimi. C. de præscription. triginta vel quadraginta ann. Ergò huic exemplo non conuenit regula tradita per Iurisconsultum in dicta l. sæpè. in priori eius membro. Imò ea deficiente concedendum erit, sententiam latam contra creditorem agentem hypothecaria, vel rem pignori datam defendentem etiam præmissa quæstione dominij, non nocere debitori scienti. Secundò huic rationi accedit, quod defensio rei datæ in pignus, quo ad ius pignoris, cui adhæret regulariter, & ad maiorem, ac certiorem victoriam, dominium debitoris primò spectat ad ipsum creditorem, quam ad debitorem: vt constat. Et ideò non obtinet ratio Iurisconsulti in dicta l. sæpè. Tertium, quod rem istam amplius aperit, exeo deducitur, quia communis conclusio nullibi in iure probetur. Etenim: si ea alicubi probatur, ea probatio colligitur ex dicta l. sæpé. iuxta vulgò receptam literam, quæ tamen falsa & imposititia est: cùm in Pandectis Florentinis, quæ olim erant Pisanæ, priori regulæ, aut membro aptetur exemplum de creditore, qui patitur debitorem litigare super re sibi data in pignus: nec vlla mentio fit eius exempli, quod vulgò traditur, & adhuc in Noricis Pandectis à Gregorio Haloandro probatur. Idcircò aduersus communem sententiam expressim tradidêre Cuma. & Alexand. in d. l. sæpè. num. 88. & Carolus Molinæ. in d. §. 31. num. 19. & seq. sententiam latam contra creditorem super dominio, quod debitor habere asseuerat in re pignori data, non nocere ipsi debitori etiam scienti causam de dominio propriæ rei cum creditore tractari. Quam opinionem ipse veriorem esse censeo, cùm & litera Pisana, quæ constat ex Pandectis nuper Florentiæ excusis, eandẽeandem probet Hanc verò lectionem, quam Pisanam, & FlorentināFlorentinam dicere verè possumus, admittendam esse alia expuncta cẽsentcensent Alber Cuma. & Alex. in d. l. sæpè. Henri. in d. c. pen. de re iudic, Carolus Mol. in d. §. 33. nu. 19. eandem probat regia partitarum lex. 19. titu. 22. parti. 3. cuius authoritas maximam probationem exhibet his, qui lectionem Pisanam defendere conantur. Quibus etiam suffragatur text. in l. ab executore §. alio. ff. de appell. ibi tamen de præsente, vel absente creditore respondetur, quod in dicta l. sæpè. de sciente, vel ignorante distinguitur. Sic sanè regia. l. 4. titulo 23. parti. 3. transcribens verba Iurisconsulti in dicto §. alio. de sciente, & ignorāteignorante illa interpretatur.

Ex quibus apparet, sententiam latam contra debitorem super dominio rei creditori datæ in pignus, nocere ipsi creditori scienti litem ea de re tractari. Hoc etenim probatur apertè in d. |

p. 83

l. sæpè. iuxta literam Pisanam, & tenent omnes, qui proximè citati fuêre ad eiusdem literæ probationem, præsertim regia lex conclusionem istam manifestam facit. Ea verò est intelligenda in proprio pignore, nempè cùm res traditur ipsi creditori reali traditione in pignus. Nam si quis agere velit rei vendicatione ad rem istāistam, ipsum creditorem conuenire primo debet, & ad iudicium vocare, quia defensio, & actio pro hac re primo loco, & præcipuè ad creditorem spectat. l. serui nomine. ff. de vsucapionibus. Propriè autem dicitur pignus, cùm res ipsa traditur creditori. l. si rem alienam. §. propriè. ff. de pignor. actio. Idcircò huic exemplo aptissimè conuenit ratio Iurisconsulti in d. l. sæpè. vel ex eo, quod prima, & principalis rei defensio, vel pro re actio propriè competit creditori, non debitori. Atque ita locum Iurisconsulti interpretatur regia lex: atq;atque item Raphael Cuma. & Alexand. in dicta l. sæpè. nume. 89. ex quibus Alexand. scribit, non ita respondendum fore in re hypothecæ iure creditori obligata; non tamen ei tradita. Etenim in hac specie sententia lata contra debitorem, etiam creditori scienti non nocet, nec præiudicat, tametsi Cumanus admodum dubius tentauerit contrarium insinuare. Non oberit text. in l. si superatus. ff. de pignor. Quo in loco apparet, sententiam latam contra debitorem super pignore non nocere creditori, quia vel locus ille est intelligendus, vbi creditor ignorauit litem tractari cum debitore super dominio pignoris, secundum glo. & communem, vel quoties sententia simpliciter lata fuerit non conuincens, nec ostendens, dominium rei tempore obligationis victoris fuisse. Tan dem in summa, vt quæstionem istam absoluamus, ex ipso Iurisconsulto deducimus, tunc demum sentẽtiamsententiam inter alios latam, alijs nocere, cùm tria concurrunt, simul, non aliâs regulariter. Primum scientia illius cui nocere debet sententia, oportet enim quod is sciat causam agi, & tractari. Secundum, ꝙquod huius litis, & controuersiæ defensio, & actio primo loco, & præcipuè, ac directè spectet ad illum, non ad litigantem, etiamsi eius intersit victoriam obtinere. Tertium, quòd in hac lite tractetur de iure, & dominio litigantis, à quo, velut ab authore proprio cōstatconstat ius, vel dominium ipsius qui patitur, litem istam cum alio tractari. Hæc manifestè colliguntur ex verbis Iurisconsulti quẽadmodumquemadmodum optimè probat Carolus Molinæus, in dicto §. 31. numero 18. Imò ex his opinor ipse, hanc tantùm regulam à Iurisconsulto tradi in dicta l. sæpè. à versic. Sed scientibus. ad versicul. Nam & si libertus, cùm omnia exempla inibi tradita pertineant ad rationem istam, quam veluti regulam constituimus, vt constat in exemplo creditoris, & debitoris, soceri, aut vxoris, & mariti, venditoris, & emptoris, locus autem Iurisconsulti hîc equidem est, vt statim probemus, quę modò diximus. Sed scientibus sententia, quæ inter alios data est, obest, cũcum scilicet quis de ea re, cuius actio, vel defensio primum sibi competit, sequentem agere patiatur, veluti si creditor debitorem experiri passus sit de proprietate pignoris, aut maritus socerũsocerum, vel vxorem de proprietate rei in dotem acceptæ, aut possessor venditorẽvenditorem de proprietate rei emptæ. Et hæc ita ex multis constitutionibus intelligenda sunt, cur autem his quidem scientia nocet, superiorib. verò non nocet, illa ratio est, ꝙquod cùm scit cohęredem suum agere, vel conueniri prohibere illum, quominus vti velit propria actione, vel defensione vtatur, non potest: is verò, qui priorem dominum defendere causam patitur, ideò propter scientiam præscriptione rei, quanuis inter alios iudicatæ, summouetur, quia ex voluntate eius de iure, quod ex persona agentis habuit, iudicatum est. Hactenus Marcel. Iuriscon. vel Macer. lib. 2. de appella. ex Florentinis Pandectis, quæ in eo tamen exemplo creditoris, & debitoris à vulgata lectione differunt. Ex quibus apparet, in tribus exẽplisexemplis traditis à Iurisconsulto, quibus constat regula quæ dictat, scientibus aliquando nocere sententiam inter alios datam, eam tantùm rationem adduci saltem, vt necessariam, & efficacem proponi, quod quis patiatur priorem dominum, quem sequentem appellat, de iure ipso tractare, quod ex eius persona habuit. Quo fit, non esse satis, vt res inter alios acta, alteri noceat, quòd possit quis prohibere causam illam ab alio tractari in iudicio. Hoc enim non sufficit, nisi de eo iure tractetur, quod quis ab eo habuit, qui causam agit, vel defendit. Denique Iurisconsultus (nisi & ipse fallor) censet satis esse, vt sententia inter alios data, alijs non noceat, etiam scientibus, quòd non possit quis agentem, vel defendentem prohibere actione, vel defensione vti. Attamen vt hæc sententia noceat, non deducitur ex contrario rationem vnicam, imò amplius requirit, quòd tractetur de iure illo, quòd his qui scit, & patitur, causam agi, habuit ab agente, vel defendente, & quòd primùm sibi actio, vel defensio competat. Hæc enim apparent ex rationibus, & exemplis Iurisconsulti, qui & hoc ipsum rursus repetit in vltima parte illius responsi, dum is inquit: nullum tamen præiudicium patior, quia nec ex eo iure, quo Titius victus est, vendico, nec potui Titio interdicere, quominus suo iure vtatur. Hæc inquam verba, vt sententia noceat, per coniunctionem requirunt, & exigunt duo. Primùm, quòd possim ego interdicere alteri, ne vel actione, vel defensione vtatur, quia mihi competit primo loco defensio, aut actio. Secundum, quòd in ea lite tractetur, de iure, quod ipse ab altero litigante habui, & obtinui. Imò hæc duo ad vnum rediguntur, si exactè |

p. 84

intelligāturintelligantur. Etenim vbi tractatur de iure, quod in me Titius transtulit, possum ipse Titio interdicere, ne pro eo iure agat, vel defendat primas obtinens litis, ac defensoris partes, tametsi me inuito possit liti, & causę assistere, quia plerunque eius maximè interest. Vnde aperitur mihi verus intellectus Gregoriani responsi in c. pen. de re iud. cuius hic est context. Quanuis regulariter alijs non noceat res inter alios iudicata: ei tamen, qui cùm sibi primum de ea re actio, vel defensio competebat, sustinuit sequentem agere, ac illi etiam, qui passus est, eum à quo causam habuit experiri, est præiudicium generatum. His equidem verbis, etiamsi videatur multis, duos casus à regula exceptos esse, vnicus tamen casus, & vnica tantùm exceptio continetur, quæ deducitur à Iuriscon. in d. l. sæpè. versi. sed scientibus, cuius mentem manifestè collegit, ac deduxit breui quadam sententia Gregorius 9. & ideò is eundem sensum, ac eandem interpretationem patietur, quàm paulò antè Iurisconsulto aptauimus, siquidem prior exceptio per posteriorem apertior fit in hunc sanè modum, vt in vtraq;vtraque exceptione præiudicium ex sententia inter alios data constituatur illi, qui primas habens actionis, vel defensionis partes passus est, alium, à quo ius, & causam, ac dominium habuit, de eo iure tractare, quod in ipsum iam transtulerat. Hoc enim in priori exceptione probatur ex eo, quod fit mentio illius, qui de ea re, cuius actio, vel defensio priori loco competebat, sustinuit sequentem agere. Sequens autem hîc intelligitur secundum Iurisconsult. in d. l. sæpè. author, à quo quis causam habuit. Idem in secunda exceptione apertius traditur, & constat ex rationibus, & exemplis Iurisconsulti in d. l. sæpè. à quo deducitur omninò Gregoriana decisio. Alioqui si quis existimet, priorem exceptionem à posteriori distingui, & eam sufficere simpliciter ad hoc, vt sententia inter alios data, alijs præiudicet, multa profectò probabit, quæ admodum aliena sunt à vero Iuriscon. sensu, & ab his, quæ ex alijs vtriusq;vtriusque iuris responsis palàm deduci possunt.

Superest nunc hinc adnotare, quonam sensu accipiendum sit, quod ab eodem Iurisconsulto traditur in d. l. sæpè. in versic. nam & si libertus. inquit enim Macer. Nam & si libertus meus me interueniente seruus, vel libertus alterius iudicetur, mihi præiudicat. Communis etenim interpretatio hoc deniq;denique probat, vt sententia lata in hoc casu contra libertum præiudicet patrono scienti litem istam tractari cum eius liberto, quem sensum admisit regia lex 19. titu. 22. part. 3. eundem tenuerunt glo. Ang. Bar. Imol. & Docto. communiter, vt fatetur Alexan. in d. l. sæpè. numer. 90. Abb. in c. cùm super. de re iud. col. 6. Anto. in d. c. pen. nu. 7. Idem Anto. qui asserit, esse hanc opinio. Communem apud iuris ciuilis professores in d. c. cùm super. nu. 16. q. 3. fatetur hoc ipsum Ang. Are. in l. à sententia. colu. 4. ff. de appellatio. à quibus libentissimè discedam, quippe qui non possim mihi persuadere aliqua ratione hanc eorum opinionem veram esse, & ideò nisi lex regia, quæ in hoc regno seruanda est, eam probasset, etiam in Praxi contẽderemcontenderem, contrariam veriorem esse omninò.

Primùm etenim constat, huius causæ defensionẽdefensionem, cùm libertus alicuius ab alio petitur in seruitutem, principaliter pertinere ad ipsum libertum, consequenter autem ad patronum l. principaliter. in 2. C. de liber. caus. Ergò tunc non potest obtinere regula Iurisconsulti. in dict. l. sæpè. ex qua respondit, sententiam inter alios datam, alijs nocere, quoties is, cui primo eius causæ defensio competebat, passus est sequentem agere, vel defendere. Nam in hac specie ipsi liberto primum competebat huius causæ defensio, igitur non nocet ex eo capite patrono, nec nocere potest, etiam scienti sententia lata contra libertum. Secundò nec alia ratione poterit quis ex Iurisconsulto Communem opinionem deducere, cùm patronus illud ius, super quo conuertitur, minimè habuerit à liberto, tanquam ab authore. Imò potius libertus obtinet libertatem à patrono, & ideò prorsus alienum est à Iurisconsulto, quòd sententia lata contra libertum super seruitute, vel libertinitate noceat patrono, etiam scienti. Deindè tertiò apparet, falsam esse communẽcommunem sententiam, si ad amussim obseruemus veram interpretationem. text. in d. l. sæpè. quam paulò ante tradidimus. Quib. tandem fit, non posse iure defendi opin. Communem, & ideò respondendum est, sententiam latam contra libertum super seruitute, vel libertinitate non nocere ipsi patrono, etiam scienti. Quemadmodum tenent Alex. in d. l. sæpè. nu. 90. & ibi Zasius, idem Zasius lib. 2. Sing. intelle. cap. 27. Carol. Molinæus in d. §. 31. num. 23. Quibus & alia ratio accedit, quòd patronus nōnon potest prohibere libertum eandem causam prosequi, & tractare l. inuitus. ff. de fideico. lib. Huic etiam opin. aduersus communem suffragari videtur Inno. in c. cùm super. de re iud. scribens, sententiam latam contra subditum alicuius, aut eius vasallum, domino scienti nocere, quò ad possessionem: non tamen quò ad proprietatem. Cuius distinctionis posteriorem partẽpartem sequuntur Panor. & alij in d. c. cùm super. vbi glo. verb. non noceat, authoritate tex. Eandem opi. probat, quam itidem tenent idem Abb. in c. auditis. 5. colum. de præscript. & est communis opinio, secundum Fel. in d. c. cùm super. colum. 5. & Alex. in d. l. sæpè. num. 91. & nume. 102. Idem fatentur Imola in ca. penul. de re iud. nu. 12. & Panorm. in d. c. cùm super. nume. 17. & Felin d. c. auditis. num. 25. Tametsi contrarium velit tenere Imola in d. l. sæpè. & in d. ca. pen. asseuerans, etiam quò ad proprietatem hanc sententiam domino scienti nocere. Idem præmit|

p. 85

tere, ac tenere vidẽturvidentur Doct. in c. 1. §. si vasallus. 3. si de feu. fue. contro. inter dom. & agna. vasa. & in c. 1. §. 1. de inuest. & alienat. facta. & in cap. vnico. de controuers. inter vasal. & alienum de beneficio. Communem tamen sententiam & Zasius sequitur in dict. l. sæpè. fol. 7. Nec poterit congruè responderi Decretali, cùm super, nisi quis sequutus Imolam dixerit, in eo casu non præiudicare domino sententiam, quia is fuerit ignorans. Quod tamen falsum est. Nam data ignorantia nec præiudicium fieret in possessione, nec in proprietate: Imò posset quandoq́;quandoque dominus executionem huius sententiæ impedire, ne fieret in eius præiudicium. Qua ratione regia lex Partitarum, quæ probat in d. l. 19. sententiam latam contra vasallum præiudicare domino scienti, est interpretanda secundum hanc Communem distinctionem, vt non præiudicet, quoad proprietatem.

Cæterùm, quod domino præiudicium fiat quo ad possessionem data eius scientia, si non appellauerit, probare conantur. gloss. Innocen. & omnes in d. c. cùm super. Quorum opinionem fatetur communem esse Panor. & Fel. ibi Imol. in dict. cap. pen. Alex. in dict. l. sæpè. & denique omnes, qui & præcedentẽpræcedentem asseuerant frequentiori calculo receptam fuisse. Quam etiam sequitur Bellamera decisione 712. Huius sententiæ probatio adsumitur ex responso Romani Pontificis in dict. capit. cùm super. Quo tamen in loco non apparet, an tertius ille, qui non fuit expressim condemnatus, possideret, imò potiùs deducitur, eum non possedisse tempore sententiæ, & tamen quia eius intererat, non transferri possessionem in ipsum victorem, ex eo forsan, quod ab eo difficiliùs quàm à reo condemnato eam obtinere, & euincere posset, auditur appellans ad impediendam sententiæ exequutionem, quæ maximum eidem præiudicium inferret, si statim omninò fieret. Huic interpretationi accedit ratio quædam. Nam in dict. capit. cùm super. etiam tertio sciente, & non appellante, scribit Papa, sententiam mandandāmandandam esse exequutioni, tamen absq;absque eius pręiudicio. Quod equidem maximum ei fuerit, si possessione propria per eam exequutionẽexequutionem priuaretur. Et pręterea, quod in eo casu sententia, nec quoad possessionem præiudicet, ex eo deduci poterit, quòd Romanus pontifex vtitur ad eam decisionem regula iuris: res inter alios acta, alijs non nocet. Nec vtitur aliqua exceptione deducta ex d. l. sæpè. vnde cùm hæc regula domino, etiam scienti patrocinetur, consequens est, non nocere, nec quoad possessionem sententiam latam contra subditum, & vasallum. Quibus tandem rationibus aduersus communem tenuerunt. Car. Abb. & Fel. nu. 12. in d. c. cùm super. Idem Abb. in con. 3. q. 10. 2. lib. & consi. 89. col. vlt. lib. 1. Bal. & idem. Abb. in c. veniẽsveniens. in 2. de testib. Caro. Mol. in d. §. 31. nu. 28. Panor. in c. auditis. de præscript. quorum opinio, nisi refragaretur regia Partitarum lex, mihi iure probabilior videtur, praxiq́;praxique iuxta æquitatem & rigorem commodior. Sed & in quæstione de liberto, & patrono parum vrget Pro communi tex. in d. l. sæpè. versic. nam & si libertus. Cum in ea specie sententia lata contra libertũlibertum, ideo noceat patrono, quia patronis in iudicio, quod cum liberto agitur, interuenerit, id est, ipsius liberti ius, & causam defenderit, sicuti verbum IuriscōsultiIurisconsulti intellexêre. Io. vetus Interpres in d. l. sępè. Innoc. Ioan. And. & Abb. nu. 18. in d. c. cum super. Alex. in d. l. sæpè. nu. 90. sed & Zasius in d. c. 27. & in d. l. sæpè. censet, non esse necessariam defensionẽdefensionem patroni. Sed satis esse vt ei noceat sententia, quòd interuenerit, id est, præsens fuerit liti. NāNam hæc significatio propria est ex Cicerone, & alijs, & sequitur Carol. Mol. in d. § 31. nu. 23. omnes tamen qui aduersus communem sententiam stant, & eam improbârũtimprobarunt, in hoc conueniũtconueniunt, quod existimant, non sufficere solum patroni scientiam, & profectò absurda est, & ab interpretatione latina, atq;atque à Iurisconsulti mente admodum aliena interpretatio, si dictionem illam: me interueniente: accipitur me sciente, cùm in eodem responso toties de scientia planè Iurisconsultus meminerit. Quemadmodum Zasius censet, tametsi ex Iurisconsulto Martiano in l. ab executore. §. alio. ff. de appellat. quibusdāquibusdam videri possit, communem significationem cōgruamcongruam esse, maximè iuxta sensum, & lectionem Pisanam, quam de creditore, & debitore probauimus superiùs, in quo est obseruandum in d. §. alio. interuenientem ad differentiam absentis, sic præsentem significari. Et ideo ipse potiùs sequor opinionem Communi contrariam, etiamsi communis regia lege Partitarum recepta sit. Nec incongruit priori Iurisconsulti responso exemplum hoc de liberto & patrono, etiam iuxta hanc interpretationem, imò eidem aptatur. Quia sicut in prioribus exemplis scientia cum concursu aliarum rationũrationum, operatur hunc effectum, quòd pręiudicet sententia inter alios lata propter quendam tacitum consensum in litis examine, ita & ipsa defensio, vel præsentia patroni in ipsius causæ examine arguit, & ostendit quendam consensum quem præstare videtur patronus, vt & de ipsius iure tunc per iudicem decernatur. Quemadmodum Alex. & alij explicârunt. Idcircò mirum non est, si sententia in ea causa cōtracontra libertum data, ipsimet patrono præiudicet. Atq;Atque hæc sufficiant pro breui quadam Iurisconsulti interpretatione. Ex quibus opinor ipse, priorem partem dicti responsi secus legi, & tradi ex Pandectis Noricis Greg. Haloandri industria in publicũpublicum emissis, quam ex FlorẽtinisFlorentinis, in quibus lectio eadem est, quæ modò vulgò circunfertur. At apud Noricum codicem ita legitur.

p. 86

Sæpè cōstitutumconstitutum est, res inter alios iudicatas, alijs non præiudicare. Quod tamen quandam distinctionem habet. Nam sententia inter alios dicta, aliâs quibusdam etiam scientibus non obest: quibusdam verò etiamsi contra ipsos iudicatum sit, nihil nocet. Hactenus prior pars, in qua dictio etiam, quæ primo loco apposita est, faciliorem sensum, & integriorem efficeret, nisi posterius distinctionis membrum dissideret. Et nihilominus ego ita legendum esse censerem, etiam vtroq;vtroque codice refragante. Nam sententia inter alios dicta, alijs quibusdam scientibus obest. Quibusdam verò, etiāetiam scientibus, si contra ipsos iudicatum sit, nihil nocet. Vulgò etenim, & in Pandectis Florentinis ita præscripta distinctio legitur. Nam sententia inter alios dicta, alijs quibusdam, etiam scientibus obest. Quibusdam verò, etiamsi contra ipsos iudicatum sit, nihil nocet.

Hinc deniq;denique constat, propter præiudicium, quod iuxta distinctionem Iurisconsulti hoc in loco à nobis examinatam, ex sententia inter alios dicta, deducitur aduersus alios, & ne sit necessaria scientiæ probatio, frequenter in praxi peti regias literas ad hoc, vt is, qui non litigat, certior fiat litis pendentis, & status causæ ad eum effectum, quòd ei præiudicent acta, & sententia eo quidem præiudicio, quod iure, & legib. ea ex causa irrogatur. Nam si hic tertius à litigantibus non accesserit ad iudicium, nec causam fuerit prosecutus, patietur ex sententia damnum, & præiudicium illud, quod ex Iurisconsulti responso in d. l. sæpè. imminet alijs ex sententia inter alios dicta. Et licet Paulus Castrensis, & Alex. in l. seruus plurium. §. 1. ff. de legat. 1. quendam alium effectũeffectum ex citatione deducere conentur, mihi profectò is non placet, & ideo IuriscōsultiIurisconsulti deci sio in d. §. 1. etiam obtinebit, vbi legatarij fuissent ad causæ examinationem citati, nec tamẽtamen ipsi defensionem eius acceperint existimantes, hæredem, cui prima iure defensio competebat, testamentũtestamentum, & eius vires absq;absque vlla collusione, fraude, vel culpa, & iniuria defensurum, ac iudicem recto iuris tramite eandem causam proprio iudicio diffiniturum, qua ratione nec scientia litis noceret legatarijs in specie tradita per Iurisconsultum ibidem, sicuti contra Paulum optimè probat Alex. inibi. post Ange. & Imol. in d. l. si perlusorio. ff. de app.

CAPVT XIIII.

CVM proximè tractauerimus, interpretationem Iurisconsulti in d. l. sæpè. par nunc est inquirere, an ex eo responso possit diffiniri ea quæstio, quam pleriq;plerique ad vnguem videntur examinasse, quando sententia fertur aduersus beneficij ecclesiastici possessorem suꝑsuper eo beneficio ex ea causa, quod ꝗquod illud ei contulerat, non habuerit ius conferendi, Quæritur nũquidnumquid sententia lata in hac lite contra illum, cui est collatum beneficium, præiudicet illi, qui contulerat super iure conferendi, cuius causa lata fuerit? Et hanc sententiāsententiam præiudicare collatori, quantum ad possessionem,

1

*non quoad proprietatem, si sciuerit is causam hanc super eo iure tractari, conantur probare, & tenere Cardin. per tex. ibi. in cap. cùm olim de cau. poss. & proprie. Imol. Panormi. num. 23. Fel. nu. 11. in cap. penul. de re iudica. idem Feli. in c. ad petitionem. de accusat. num. 18. Angel. & Alex. in d. l. sæpè. nu. 54. Lambert. in tract. de iure patro. lib. 2. par. 2. q. 11. art. 9. Bald. in l. si siue. C. ad Velleia. col. vlt. horum verò authorum eadem est concors sententia, vt idem sit dicendum in sententia lata contra electum, vel contra præsentatum ex defectu iuris præsentandi, aut eligendi, vt præiudicet præsentanti, & eligentibus. Ita etenim præ cæteris adnotârunt Imol. Panorm. Felin. & Cæsar Lambertinus in præcitatis locis. Apud quos est & alia omninò recepta opinio, vt è contrario sententia lata super iure eligendi, conferendi, vel præsentandi contra electorem, collatorem vel patronum præiudicet præsentato, electo, vel ei, cui beneficium collatum fuerat. Sic sanè prædicti autores quæstionem istam diffinierunt authoritate gloss. in c. cupientes. §. cæterùm. verb. nullum præiudicium. de electio. in 6. & in c. hoc quippe. 3. q. 6. ver. his amotis. Sed & prior conclusio probatur ab his autoribus ex ratione tex. in d. l. sæpè. qua in parte ponitur exemplum de creditore & debitore, vt sententia lata contra creditorem super proprietate pignoris, noceat debitori scienti, quasi visus sit debitor permittere, quod creditor super pignoris proprietate causam tractet. Sic etenim & in hac specie, qui contulit beneficium videtur permisisse illi, cui contulit, causam agere, vel defendere super iure cōferendiconferendi. Quam rationem adeò falsam esse |

p. 87

censeo, vt planè demirer, cur ea tot viris, eisdemq́;eisdemque doctissimis placuerit. Nam & si collator beneficij iure ipso collationis permiserit illi, cui beneficium contulit, quoad illud beneficium, & quo ad effectum defendendi rem sibi collatam, agere & tractare de iure conferendi, non equidem par est, nec poterit ratione persuaderi, eidem permisisse, quod de iure conferendi in vniuersum ageret, causamue de ea re tractaret, præsertim quia is, cui beneficium fuit collatum, quantum ad illius defensionem primas partes à iure habet, ad illius causæ defensionem, & examen, cùm tractetur de re, quæ ad ipsum verè pertinet, nec possit collator eidem interdicere huius causæ defensionem & prosecutionem. Qua ratione, & quia in c. supra proximo exemplum illud debitoris, & creditoris impugnauimus, non satis placet Communis opinio, quam ipse falsam esse opinor, etiam ex eo, quod dispar est ratio huius quæstionis, & exempli de debitore, siquidem collator beneficij non transtulit ex collatione ius conferendi in ipsum, cui beneficium contulit, tametsi debitor in creditorem tradito pignore transtulerit rei possessionem, & ius ipsam defendendi, pro eaq́;eaque agendi. l. serui nomine. ff. de vsucapio. Multò minus suffragatur communi sententiæ text. in d. l. sæpè. ver. nam & si libertus. propter eius verum intellectum, cuius & nos meminimus in c. præcedenti. & præterea sententia lata contra libertum, etiamsi iuxta communem intellectum noceat patrono scienti, id equidem præiudicium illam tantùm causam, quæ in iudicium deducta est, attinet, ita quidem vt illius liberti patronatus amittatur, non si in præsenti casu, in quo agitur de iure conferendi, quoad vnum tantùm beneficium, & traditur, sententiāsententiam collatori nocere in vniuersum, quoad quasi possessionem conferendi cætera beneficia. Ea verò decisio, quæ adducitur ex c. cùm olim. potius est contra communem, vt inibi adnotauit Panor. Romanus etenim pontifex expressim asseuerat, rem inter alios actam, alijs non nocere, eamq́;eamque regulam aptat illi responsioni, in qua

2

*agitur de sententia lata in possessione, vt Doct. fatentur. Igitur & in possessione admittenda est regula ipsa, qua ipsius responsi, & Decretalis author vtitur in hunc modum, vt sententia lata inter canonicos illos, & Archidiaconum in fauorem ipsius Archidiaconi, cui episcopus dignitatem contulerat, non noceat canonicis, quoad episcopum, cum quo res acta non est. Et quamuis summus pontifex saluam fecerit canonicis causam proprietatis, id ex eo factum est, quòd constiterit ipsismet canonicis litigantibus, quasi possessionem iuris conferendî penes episcopum esse, & ideo cum ex actis visum fuerit, nullum ius habere canonicos, quo ad possessionem, responsum est, saluam eisdem manere causam proprietatis, non tamen ex eo ipsis negatur ius agendi quo ad possessionem, interdicto vnde vi, si voluerint aduersus episcopum allegare, se expoliatos possessione conferendi fuisse, quod Panormitanus in dict. capitul. cùm olim. fatetur. Ego verò vlterius animaduertendum censeo, quòd in dicto capitul. cùm olim. lis, & causa tractabatur inter eos, qui contendebant se habere ius conferendi, & illum, cui episcopus contulerat, qua in controuersia sententia lata fuit pro eo, cui contulit episcopus beneficium, ea quidem ex causa, quòd canonici non erant in possessione iuris conferendi, & subdit Romanus pontifex, eam sententiam, cùm inter alios dicta sit, non pro desse episcopo, nec nocere canonicis, quò minus super proprietate iuris conferendi aduersus episcopum possint agere, si velint ius suum in iudicium deducere. Ex quibus plura sunt obseruanda ad huius quæstionis veram resolutionem.

Primùm, quòd dubio procul, cùm lis tractatur inter electum, præsentatum, vel eum, cui est collatum beneficium, & eos, qui ex contrario contendunt se habere ius conferendi, præsentandi, vel eligendi, sententia lata in fauorem electi, præsentati, vel instituti nocet aduersarijs omninò quoad illam pręsentationem, electionem, vel institutionem, quia ab instituto, præsentato, vel electo victi fuerunt. Hoc etenim constat in dict. capit. cùm olim. de cau. possess. & proprieta.

Secundùm, quòd ea sententia etiam his victis & condemnatis non nocebit, nec proderit præsentanti, instituenti, vel eligenti victorem, quo ad causam proprietatis, quemadmodum probatur in eodem capit. cùm olim.

TertiũTertium, imò nec quoad ius possessionis, vel quasi, si velint qui victi fuêre agere interdicto vnde vi, secundum Panorm. in d. c. cùm olim. tametsi non fuerit reseruata causa possessionis à Romano pontifice ibidem, quia constiterat, episcopum fuisse, & esse in quasi possessione iuris conferendi ex eo, quod eam dignitatem his iam contulerat, acquiritur enim quasi possessio præsentādipræsentandi, conferendi, vel eligendi ex vnico actu, qui est & fuit effectum sortitus: textus optimus in capitul. consultationibus. de iure patrona. gloss. celebris in capitul. si verò eod. titul. vbi Panormit. & alij Calderi. consilio 12. de iure patrona. Abb. in consil. 54. libr. 1. consil. Abb. idem capitu. 1. de reli domib. latè Dec. consilio 129. & consilio 149. colum. 2. Ripa in capitulo cùm ecclesia. de causa possessio. & propriet. num. 91. Ioan. Milis. verb. Patronus ex vnica præsentatione. Soc. consil. 258. libr. 1. col. 1. Alexan. consil. 74. libr. 4. colum. 3. & ibi Carol. Molinæ. Rochus de iure patronatus. verbo competens. quæstio. 14. Quorum opinio Communis est, vt fatetur eam sequutus Cæsar |

p. 88

Lambert. de iure patronat. 2. lib. 1. part. 3. quæstio. principali, articul. 11. idem asseuerant Ripa, & plerique alij ex præcitatis: præsentatio verò electio, vel collatio pertinet ad eum, qui est in quasi possessione horum iurium, cùm sit fructus ipsius quasi possessionis: text. insignis in dicto capitul. consultationibus. de iure patronat. conducit ad idem text. in capitul. querelam. de electio. & in dicto capitulo. cùm ecclesia, est & hoc apud omnes adeò receptum, vt plurima hinc deduci soleant potissimum, quod præsentatus ab eo patrono, qui est in quasi possessione, præferendus sit præsentato à vero patrono, interim dum nondum est sententia lata in proprietate iuris patronatus, & sic erit instituendus, modò antè institutionem & post præsentationem non pronuncietur sententia in causa proprietatis aduersus possessorem: quemadmodum notant Innocent. & Abb. in dicto capit. consultationibus. Rochus in dict. verb. competens. quæst. 19. Dec. in consil. 127. Ripa in dict. capit. cum ecclesia. colum. penultim. Card. & omnes in d. capit. consultationibus. Panormit. in dict. cap. querelam. 2. colum. latissimè Lambertin. in dict. 3. quæstio. principali. articu. 1. optimè Rota in antiquis. quæst. 575. Dinus in regu. 1. de regul. iur. in 6. quæstione 7. gloss. in pragmat. sanct. titul. de pacificis posses. verb. inquirant. §. ordinarij. Abb. in cap. nihil. colum. 5. de election. Ioan. de Selua in tract. de beneficio. 2. parte. quæst. 7. & q. 12. Ex quibus duo constant, primùm, quòd in dict. cap. cùm olim. Archidiaconus ille non esset dignitate priuandus, etiamsi canonici in causa proprietatis obtinuissent aduersus episcopum sibi competere ius conferendi. Secundum, quod Romanus Pontifex noluit reseruare canonicis expressim ius quasi possessionis. quia præsumpsit, eos minimè acturos ad possessionem, cum ipsismet litigantibus cum Archidiacono ab episcopo instituto, probata esset satis quasi possessio ipsius episcopi.

Quartò est omninò obseruandum, quid respondendum foret, si in specie proposita in dict. c. cùm olim. fuisset tractata lis, non cum ipsis canonicis, qui ius conferendi contendebant habere, sed inter archidiaconum ab episcopo, & alium à canonicis in eadem dignitate institutum vel electum, atq;atque pronunciatũpronunciatum fuisset pro instituto ab episcopo, & profectò iuxta Communem opinionem, si causa esset agitata scientibus canonicis, noceret eis sententia, quoad possessionem: at verò secundùm eam opinionem, quāquam nos nitimur defendere, nequaquam noceret eis, etiam scientibus sententia, quoad possessionem, tametsi saluo eorum iure nihilominus sententia mandaretur executioni aduersus victum, & victori tradenda foret possessio dignitatis, aut ipse in ea defendendus esset, si eam obtineret, absq;absque vllo tamen præiudicio iuris conferendi, vel eligendi, quod canonici habere contendebant, etiam quoad quasi possessionem. Et hæc quidem quantum ad prænotatam, ac propositam controuersiam.

Nunc verò maximè oportet expendere, quod proximè diximus, nempe sententiam latam contra electores, patronos, vel collatores super iure eligendi, præsentandi, vel conferendi, nocere ipsi electo, præsentato & instituto, qui sciuerit causam super eo iure tractari. Nam etiamsi hæc sit communis opinio, falsa itidem est, nec iure probatur. Quod facilimè apparebit, si quis examinare velit exceptiones singulas, quæ in dict. l. sæpè. & in dict. cap. penultim. de re iudic. constituuntur ab illa regula: res inter alios dicta, alijs non nocet. Non enim actio, vel defensio super his iuribus primo loco competit electis, præsentatis, vel institutis, imò potiùs electoribus, patronis, vel collatoribus, qui minimè possunt impediri ab alijs, ne litẽlitem hanc prosequantur. Deinde non agitur in hac lite de re, vel iure, quod in alios litigantes transtulerint, cùm in neminem per electionem, præsentationem, aut collationem ius eligendi, præsentandi, vel cōferendiconferendi transmiserint. Nec huic casui commodè aptari potest, etiam secundum communem intellectum. text. in dict. l. sæpè. versicu. nam & si libertus. Quibus equidem rationibus fit, non posse communem opinionem defendi ex illis exceptionibus, quæ traduntur in dict. capit. penultim. & in dict. l. sæpè. Vnde hæc quæstio erit examinanda, & decidenda ex ipsa regula iuris, quæ docet, rem inter alios actam, alijs non nocere, nec prodesse, & ideo sententia lata contra patronum, vel collatorem, vel electores super iure eligendi, conferendi, vel præsentandi, non nocet, nec præiudicat præsentato, electo vel instituto etiam scienti, & ignoranti litem ea de re tractari, quamuis ea sententia lata fuerit super possessione: est siquidẽsiquidem hic institutus, electus, vel præsentatus ad iudicium vocandus, & cum eo causa iterum agenda ad hunc effectũeffectum, vt eius institutio, pręsentatio vel electio pronuncietur nulla ea ratione, quod qui eum elegerunt, pręsentârunt, vel instituerunt, nec habuere potestatem eligendi, præsentandi, vel conferendi, nec erant tunc in quasi possessione præsentandi, eligendi, vel conferendi. Nam vbi sententia lata contra electores, institutores, vel patronos super iure eligendi, præsentandi, vel conferendi, tantùm concernit proprietatem, nec ex ea conuincitur, ipsum victum, & condemnatum non possedisse tempore collationis, electionis vel præsentationis, dubio procul minimè nocebit præsentato, instituto, vel electo, cuius titulus ex eo tantùm canonicus & iustus censetur, quod datus ei fuerit ab eo, qui erat tunc in possessione iuris eligendi, |

p. 89

conferendi, vel præsentandi, quemadmodum paulò antè probauimus.

Cæterùm hoc eodem tractatu illud est memoria repetendum, quod in proximo capite adnotauimus asseuerantes, tertium oppositorem, qui ad coadiuuandum, & defendendum alterum ad iudicium accedit, non posse testes producere post publicationem. Etenim ea conclusio

3

*vera est, nisi tertius hic defensor sit minor, & petat in integrum restitutionem. Nam ea petita, & concessa, vbi eius intersit, litigantem principalem non vinci, nec condemnari, poterit hic minor admitti post publicationem, & conclusionem causæ & litis, ad producendum testes, & ad ea, quæ ipse reus principalis nec producere, nec agere posset. Quemadmodum expressim deducitur ex gloss. in l. si parentes. C. de euictio. verbo. ex persona. vbi Petrus à Bella Pertica idem asseuerat. Meminit eiusdem gloss. Anchar. in reg. ea quæ. de regu. iur. in 6. 17. q. & notat Matth. de Afflict. decisio. Neapolitana. 15. quæ insignis est, & singularis. Est tamen quoad eius praxim obseruandum, quod ea opinio erit recipienda, quoties minor accedit ad iudicium alium defensurus ratione proprij commodi, vel præiudicij, sicuti constat in specie tradita in dict. l. si parentes. & fortassis hæc restitutio erit petẽdapetenda iure regio intra quindecim dies à publicatione testium, quod lege Madricia statutum est in vniuersum, quandoquidem restitutio in integrum non potest peti ad probandum post quindecim dies, à die publicationis testium. Quod si dixeris, hoc verum esse, quoad ipsos principales, & primos litigantes: non autem quoad tertiũtertium hunc defensorem. Respondeo, secundum ea, quæ fuére in præcedenti capite adnotata, hunc defensorem admittendum esse ad allegandum ea, quæ allegare, & probare omisit principalis reus, intra tamen id tempus quod à iure, vel à iudice ipsi reo datum sit, alioqui sequeretur, huius causæ examen, & diffinitionem impediri propter tertij defensoris oppositionem. Quod falsum esse probauimus. Nec habet hic defensor maius priuilegium, quàm ipse reus, quem conatur defendere, & quamuis ex proprio priuilegio hic defensor restituendus sit, ea quidem restitutio postulanda est intra diem illam, intra quem foret à reo principali postulanda, si ipse minor esset. Pari namq́;namque censura, & iure sunt discernendi reus principalis, & tertius defensor, ita quidem, vt si maiores sint, lege maiorum, si minores, lege minorum iudicentur, nec minor defensor possit ea agere, quæ reus principalis etiam minor minimè agere potuisset. Hæc obiter exponimus lectorem admonentes, hanc quæstionem diligentiori forsan examine indigere. Quòd si quis exactius distinguens, quæ diximus proximo capite aduersus Bartol. & alios, existimauerit, nostram hac de re sententiam tunc obtinere, cùm huic tertio defensori, etiam ignoranti præiudicat res inter alios acta, quemadmodum & nos palàm sensimus, quasi secus sit, vbi huic tertio defensori non nocent inter alios acta, non equidem refragabimur, nec recusabimus examen subire, etiam huius controuersiæ, an tertius defensor cui, vel ignoranti, vel scienti non nocent acta inter alios, teneatur litis defensionem adsumere in eo statu, quo lis versatur tempore oppositionis? Et profectò cùm hic tertius defensor ratione propriæ vtilitatis, & commodi velit iudicium subire ad defensionem ipsius rei, vel actoris princip aliter litigantis, qua ex parte defensio hæc tractatur in tutelam alterius, qui causam ab initio fuerit prosecutus, non aliter admittenda est, quàm secundũsecundum ipsius litis statũstatum, & ideo non poterit hic tertius defensor producere testes post publicationem, nec allegare post conclusionem in causa, ea, quæ litigator principalis in medium proferre minimè posset. Alioqui multis pateret fraudibus aditus, nec vsquam lites finirentur, quibus incommodis obuiāobuiam ire constituit Romanus Pontifex in dict. cap. 2. vt lit. penden. lib. 6. quo in loco adeò regularis posita est diffinitio, vt planè, & hunc casum omninò contineat. Nec quicquam in contrarium vrget, quod sequeretur huic tertio defensori maximum præiudicium, quoad eius incommoda, quæ manifestè cōstantconstant, si reus ipse, vel actor principalis victus in iudicio fuerit, ac sententiæ executio sit effectui tradenda. Nam huic tertio defensori nihilominus saluum manebit ius appellandi ad proprij iuris defensionem, vel impediendi executionem in hisce casibus, in quibus sibi non nocet res inter alios acta, siquidem non nocebunt ei acta cum principali reo, vel actore, nisi quæ vel ipso sciente, vel defendente in iudicio fuerint tractata, ex eo quidem tempore, & statu, à quo sciuerit causam agi, vel defensionem adsumpserit, quod in capite sequenti latiùs disputabitur.

Hactenus de tertio diximus oppositore, qui ad iudicium accedit, reum, vel actorem defensurus, & ideo de alijs nunc erit agendum. Nam quandoque quis sese offert iudicio, & litis examini petens, actorem vel reum ab actione, vel defensione omninò excludi ex eo, quod ea actio, quæ in iudicium deducitur in specie aduersus reum ab actore, sibi non illi competat, & idem de defensione proponens. Etenim in hac specie, quoties actio, vel defensio huic tertio, non actori, nec reo competit, illi sunt à iudicio excludendi, ne id prosequāturprosequantur in præiudicium huius tertij, cuius prima est & principalis actio, vel defensio, quemadmodum traditur in l. Titia. ff. solut. matrimon. & tunc non tenetur hic tertius litem adsumere eo in statu, quo versatur. Imò repetenda omnia ex integro sunt, quod Bartol. communiter re|

p. 90

ceptus scribit in l. si perlusorio. ff. de appellation. quo in loco admonet, non posse à iudicio excludi eos, quos res ipsa, & si non principaliter, consequenter tamen tangit, quo minus iudicium ipsum prosequantur in eorum præiudicium, vel vt adsistant principali eius causæ actori aut defensori. Idem in d. l. si suspecta. ff. de in off. testa. probatur. & in l. à sententia. & in l. si perlusorio. ff. de appella. l. si pariter. ff. de liber. cau. Authent. tunc si hæres. C. de litigio.

Quandoq;Quandoque tertius opponit se liti, quæ inter alios tractatur, nec defensurus reum, nec actorem, sed in hoc, vt contendat, actionem ab actore propositam, non esse iustam, nec dignam, vt pro ipso feratur sententia, imò rem ab actore petitam, sibi dandam esse, ac tradendam, reumq́;reumque condemnandum ad hoc, vt huic tertio,

4

*non actori tradat, & restituat rem petitam. Huius thematis exemplum frequentissimum est, cum Titius agit aduersus Caium actione reali ad fundum, & ea lite pendente, Sempronius se obijcit vtrique petens, Caium reum esse condemnandum ad restitutionem rei petitæ per Titium, vt sibi, non Titio fiat restitutio. Quæritur tandem, an hęc oppositio Sempronij processum causæ pendentis inter Titium, & Caium impediat, eo quidem pacto, vt non possit ea lis diffiniri, donec etiam ius, & dominium huius tertij examinetur? & Baldus in capi. 1. §. duo. de. pace tenen. & eius violator. col. 1. existimat, hanc oppositionem Sempronij omninò impedire diffinitionem litis inter actorem, & reum, donec constet de iure huius tertij oppositoris, qui non tenetur causam in eo statu adsumere quo versabatur tempore oppositionis, & ideo, vt Bald. sentit differenda est litis diffinitio, donec appareat de iure Sempronij tertij oppositoris. Quia respōsioresponsio IuriscōsultiIurisconsulti in l. si is à quo. ff. de rei vendicat. tunc tantùm obtinet, cùm duo reali actione diuersis iudicijs eandem rem ab vno reo petunt, non vbi pendente lite super actione reali, Tertius seipsum liti obijciat, petens, actorem ab ea reali actione excludendum fore, ac reum ipsum condemnandũcondemnandum, vt Tertio huic oppositori rem petitam tradat, ac restituat: ex Innocent. qui in cap. veniens. el 2. de testib. Hanc opinionem probare videtur, dum secundum intellectum explicat ad. dict. l. si is à quo. Hoc ipsum & Alexand. asseuerat in addi. ad Bart. in d. l. si is à quo. Nos verò contrarium iure respondendum esse censemus, asseuerantes, TertiũTertium oppositorem, quoties non accesserit ad defendendum reum, audiendum quidem esse, ita tamen, vt nullo equidem momento impediatur litis examen, & diffinitio inter actorem & reum, quoad ipsorum præiudicium, & commodum. Quam opinionem probare non dubitabimus ex ipsa ratione Iurisconsulti in dicta l. si is à quo. Nam si executio minimè impeditur in fauorem eius, qui prius sententiam obtinuit, propter nouam alterius rei vendicationem eiusdem rei, eadem fermè ratione non est impedienda litis diffinitio ad decisionem eius iudicij, quod prius de eadem re cœptum fuerat. Huc etiam pertinet textus in l. penultim. ff. de petitio. hæreditat. & quod notat expressim Angelus in dicta l. si suspecta. colum. 2. scribens, non posse Tertium, qui contendit habere ius rei vendicationis, & eo vtitur, se opponere liti, & controuersiæ super eadem re per alium motæ ad impediendum processum iudicij prioris, & eius diffinitionem, cuius sententiæ author est Innocent. in d. c. cum super. colum. 3. quem sequuntur Doctor. ibi præsertim Anton. numer. 14. & Bellamer. num. 11. Quibus accedit elegans decisi. Rot. 4. in anti. titu. de iudi. cuius & Felin. meminit in d. capitul. cùm super. numer. 17. ea etenim decisum extat, non esse im pediendam diffinitionem, neq;neque examinationem litis, quæ inter duos tractatur, ex eo, quod Tertius seipsum opponat, & petat rem litigiosam sibi dari, non actori, & alleget, vtrumque actorem scilicet, & reum, nullum ad eandem rem ius habere: Imò inter actorem, & reum lis diffinienda est absque illius Tertij præiudicio, qui nihilominus admittendus erit ad proprij iuris probationem, absque læsione illius status, in quo causa inter actorem & reum versatur.

Non oberit quod ex Innocentio traditur in dict. capitul. veniens. nam ipse agens de intellectu Iurisconsulti in d. l. si is à quo. duas conatur ei aptare interpretationes, quarum priorem sequuti sunt ibidem Hosti. Ioan. Andræ. Henricus, Antoni. numer. 10. Cardin. versicul. oppono ad idem, & Bellamera. nume. 4. & 5. posteriorem, vt incongruam omittentes, & ferè falsam eam esse professi, ex qua Baldus & Alexand. deducere conati sunt propriam sententiam, quam modò nos palàm improbamus. Igitur vt summatim agamus, constanter asserimus distinctionem hanc, vt quoties tertius accedit ad iudicium, reum vel actorem defensurus propter propriam vtilitatem, admittendus sit, in eo statu, in quo causa tractatur, litem ipsam prosequuturus absque vllo præiudicio iudicialis ordinis, inter actorem & reum hactenus seruati: at si tertius accesserit ad iudicium, non equidem defensurus actorem, nec reum, sed vel eorum alterum exclusurus ab actione, vel defensione causæ, aut tandem vtrumque à re petita, admitti debeat ad allegationem & probationem propriæ intentionis, ita tamẽtamen, vt propter hanc oppositionẽoppositionem nulla in parte differatur diffinitio litis inter actorem & reũreum, quoad eorũeorum pręiudicium, pręsertim vbi tempore huius oppositionis conclusum fuerit in causa, vel facta sit testium publicatio. Etenim tunc ipse admitterem tertium ad alle|

p. 91

gandum, & probandum absque præiudicio publicationis, conclusionis, & diffinitionis ipsius litis inter actorem, & reum. Atque ita non semel vidi pronunciari, & pronunciaui ex collegarum iudicio, in hoc regio Granatensi prætorio. Quod æquitati potissimè conuenit ob frequentes has oppositiones, quæ plerunque dolo, & fraude fiunt, non alia ex causa, quàm quòd reus timens iustissimam condemnationem, diem differri velit. Sed & non admodum huic nostræ opinioni extraneam probationem exhibet, imò fortassis valdè conuenientem decisio text. in leg. non idcircò. ff. de iudic. Non idcircò iudicis officium impeditur, quod quidam ex tutoribus, post litem aduersus omnes inchoatam, Reipublicę causa abesse cæperunt, cùm præsentium, & eorum, qui non defenduntur administratio discerni, & æstimari possit. Hactenus Iurisconsultus, ex quo apparet, iusta ex causa litis, quæ cum pluribus agitur, quo ad quosdam diffinitionem suspendi, & quo ad alios statim expediri.

CAPVT XV.

ALIO condemnato is, cuius interest, appellare poterit, authore Iurisconsulto in l. ab executore. §. alio. ff. de appel. c. cùm super. de re iud. c. super eo. de offic. delegat. l. à sententia. ff. de appellatio. regia l. 4. & 7. titul. 23. part. 3. notatur in cap. veniens. in 2. de testib. & in l. à diuo Pio. §. super rebus. ff. de re iudicat.

1

*Hæc tamen appellatio admitten da non est, nisi ex iusta causa, à sententia, inquit Martianus inter alios dicta, appellari non potest, nisi ex iusta causa. text. in d. l. à sententia. & ibi Bartolus. Probat idem textus singular. secundum Abbatem ibi colum. 1. & Card i. in dicto capi. cùm super. ibi rationabiliter. notat Matthes. nota. 123. ex quo frequentissimè deducitur, hanc appellationem à tertio proponendāproponendam expressa causa, etiam si alioqui nōnon sit causa ex primenda in appellatione à sententia diffinitiua. Etenim vbi appellatio proponitur contra regulam iuris, propter præsumptionem doli, non aliter admittenda est, quàm si expressa causa iustificetur. gloss. celebris in capitul. Romana. §. si autem. de appellationi. in 6. cuius præter Doctor. ibi, maxima cum laude meminêre Abbas. & Deci. in capitul. consuluit. el 2. de appellation. idem Abb. in capitul. ad consultationem. de re iudicat. colum. vlt. & ibi latè Felin. numero 19. Decius in capitul. 3. colum. vltim. de appellati. Sed an sit huius causæ probatio necessaria ad impediendam executionem sententiæ, inferius oportuniori loco disputabitur. Igitur appellatio admittenda est, quæ per tertium proponitur à sententia inter alios dicta. Quæ quidem appellatio quando que necessaria est, nempè cùm sententia omninò huic tertio præiudicat iuxta distinctionem textus in dicta l. sæpè. quando que vtilis, cum sententia saltem quò ad præsumptionem quandam alteri nocet, vt scribit post alios Angel. Aret. in d. l. à sententia. colum. 2. & maximè Bart. ibi num. 5. interdum etiam est appellatio vtilis, quia executio sententiæ inferet tertio præiudicium, aut damnum aliquod, vt probatur in dicto capitu. cùm super. & ibi notat Imola post alios. 2. columna textus optimus in dicto capit. super eo. de offi. delegat. & in dicto capitul. veniens. in 2. de testib. hæc denique distinctiùs intelliguntur, si articulatim rem istam in summa explicauerimus.

Nocet equidem omninò sententia tertio, qui non litigauit, plerunque ex propria natura, & vi, quemadmodum tractauimus superius in cap. 13. & 14. & in hac specie necessaria est ad effugiendum hoc præiudicium appellatio tertij,

2

*cúm alio qui sententia effectum habeat rei iudicatæ, si ab ea non fuerit appellatum. |

p. 92

Poterit tamen tertius in hac specie appellare, & tenebitur intra decem dies à tempore propriæ scientiæ computandos: non autem à tempore sententiæ, nec ab eo die, quo reus, vel actor principalis sciuerit, eam latam fuisse, quod expressim respondet, & fatetur Alex. in l. sæpè. ff. de re iudica. numero 82. Nam tempus datum ad appellandum currit à tempore, & die scientiæ. text. & ibi Alberic. in l. ab eod. C. quomod. & quando iudex. l. 1. §. vlt. & ibi Ang. ff. quando appella. sit. Andr. Tiraquel. libr. 1. de retract. §. 9. glo. 2. nume. 42. & §. 35. gloss. 4. num. 9. & Paul. in l. iudicibus. C. de appella. l. 1. C. de tempore ap. pella. c. concertationi. de appella. in 6. glo. in c. ab eod. sub eodem ti. & ibi Doctor. glo. Imol. & alij in Cle. 2. eo. tit. l. 2. part. 3. l. 1. ti. de appell. lib. 3. ord. Hanc opin. Alexandri quandoq;quandoque opinatus sum, non omninò veram esse, ea sanè ratione, quòd in proposito casu sententia noceat alijs etiam ignorantibus & non citatis, & sic ex natura rei, quod in dicto cap. 13. ostendimus, & ideò non videtur eis appellatio permissa eo tẽporetempore, quo sententia in rem transierit iudicatāiudicatam, illo non appellante, qui legitimus est causæ defensor ad aliorum omnium, etiam ignorantium præiudicium. Deinde sententia in hac specie alijs nocet, & præiudicat, nisi lata fuerit contra contumacem. l. qui repudiantis. §. vlt. ff. de inoff. testamen. & l. si perlusorio. §. fina. ff. de appellat. vel per collusionem, aut iniuriam. l. si seruus plurium. §. 1. ff. de legat. 1. & dict. l. à sententia. Igitur cúm lata fuerit sententia aduersus præsentem, nec colludentem, nec per iniuriam iudicis, ea nocebit omninò alijs, quos negotiũnegotium tangit, etiam ignorantibus, & absq;absque vlla distinctione scientiæ, & ignorantiæ, quo ad appellationem, & tempus, ac diem appellandi. Nihilominus veram esse opinor Alexan. sententiam, quæ probari poterit multis rationibus. Primò ex regula iuris, cuius modò meminimus, qua constat, tempus appellandi currere & computari à tempore scientiæ, etiam his, quibus iure ordinario sententia nocet, & qui speciatim ea condemnantur, cum quibus iudicium fuerit agitatum, nec enim congrua est, aut sufficiens argumentatio ista. Sententia nocet tertio, etiāetiam ignoranti. Ergò eidem currit tempus datum ad appellandum ante scientiam. Falsa equidẽequidem est hæc collectio, & manifesté conuincitur. NāNam ei, qui litigat, & cum quo sententia fertur, ac iudicium tractatur, sententia nocet, etiam ignoranti eius pronunciationem, & examen, à tempore scientiæ poterit is appellare intra diem à iure cōstitutumconstitutum, quòd modò probauimus. Secunda his accedit ratio, quæ ex eo deducitur, quod æquius sit, ac iustius, tempus appellandi currere à die scientiæ ipsi tertio, qui non litigauerit, quàm ipsi reo principali, cum quo iudicium actum est & lata fuerit sententia, dies autem appellationis, à tempore scientiæ computatur ipsis litigantibus: ergò maiori ratione eadem dies à tempore scientiæ computari debet tertio, qui per sententiam condemnatus non est. Tertiò plurimum huic opinioni Alexandri patrocinatur, quòd culpa illius, qui per sententiam damnatus fuit, commissa in omissione appellationis, saltem hunc effectum habet, quod tertius, cui iure illa sentetia nocet ex natura causæ, possit ab eadem appellare intra diem appellandi, à tempore scientiæ computandum. Hæc etenim ratio constabit planè, si conati fuerimus tradere propriam, ac veram interpretationẽinterpretationem Iurisconsulti in dict. l. si seruus plurium. §. 1. vnde poterit etiam lector attentius perpendere, an ex eius examine possit aliquid aduersus AlexādAlexand. sententiam deduci. Hęc enim sunt Iurisconsulti verba: Si hæreditatis iudex cōtracontra hæredem pronunciauerit, nōnon agẽtemagentem causam, vel collusoriè agentem, nihil hoc nocebit legatarijs. Quid ergò, si per iniuriam fuerit pronunciatum, non tamẽtamen prouocauerit, iniuria ei facta nōnon nocebit legatarijs: vt & Sabinus significat. Hæc Iulianus, iuxta lectionem communem, quæ à Pandectarum Florentinarum litera tantùm in eo differt, quod in his nōnon collusoriè, sed lusoriè, legitur. Barto. etenim ita hunc locum explicat, vt existimet, distinguẽdũdistinguendum esse vltimum casum ab alijs, ita quidem, quòd sententia lata contra hæredem contumacem, vel colludentem, ipso iure absque appellationis necessitate, minimè præiudicet legatarijs, quibus permissum erit, non obstante rei iudicatę exceptione agere ad legata aduersus victorem ipsum: lata verò sententia contra hæredẽhæredem scriptum ob iniuriam ipsius hæredis, qui iudicem ad prauè, & iniustè pronunciandum prouocauerit, nec deindè appellauerit, præiudicet quidem legatarijs, vt non possint contra victorem agere ad legata, quia ipse tutus est rei iudicatæ exceptione. l. si superatus. ff. de pignor. quasi ratio differentiæ manifesta sit ex hoc, quod in primis duobus casibus hæres victus, fuerit in dolo, & ideò subueniendum est legatarijs propter dolum hæredis, etiam cōtracontra victorem. l. si per lusorio. §. vltim. & l. à sentẽtiasententia. ff. de appellationibus. in vltimo verò casu tantùm contigerit culpa hæredis: atque ob id aduersus ipsum hæredem, non contra victores sit legatarijs subueniendum. Ita sanè hanc Bartoli opinionem video etiam admitti authoritate Iacobi Arenæi, Alberic. num. 5. Cumani in 2. lection. & Iasonis in d. §. si hæreditatis. Imò Iason asseuerat, cùm Barto. transire communiter alios. Vnde posset hinc adsumi aduersus Alexandrum non leuis authoritas, siquidem hærede scripto non appellante intra diem iure præfinitum, legitimus hæres victor, tutus est, etiam contrà legatarios exceptione rei iudicatæ, nec culpa hæredis in omissione appellationis tribuit ius aliquod, quo possint legatarij subter|

p. 93

fugere rei iudicatę exceptionem. Rursus aduersus Bart. quidam opinantur, hos tres casus pares esse, pariq́;parique responso à Iurisconsulto diffiniri in d. l. si seruus plurium. §. 1. vt tandem sententia lata contrà hæredem, qui fuerit in culpa prouocando iudicem ad iniquam sententiam, & in omissione appellationis, ipso iure non noceat legatarijs, absq;absque vlla necessitate appellandi. Quemadmodum ex eo loco adnotârũtadnotarunt. gloss. verb. non nocebit legatarijs. 2. intellectu. Imola. Paulus Castrensi. Cuman. in 1. lectione. Alexand. & Aretin. in dicto §. 1. quorum est concors sententia in hoc, quod & aduersus victorem agere possint legatarij ad legata, & docere vim, ac potestatem testamenti, non obstante rei iudicatæ exceptione, quasi culpa hæredis, qui appellare potuit, & nōnon appellauit à sententia iniqua, non debeat nocere legatarijs: imò ferè sit par contumacia, vel collusioni. Fateor ingenuè, mihi non satis placere hanc opi. quippè qui videam, à Iurisconsultis contumaciam, & collusionem attendi potissimum ad defensionem ipsorum legatariorum, vt illis res inter alios acta, non noceat. dict. l. si perlusorio, & l. à sententia. l. qui repudiantis. §. vlti. & ff. de collusi. de tegend. l. 1. & l. pe. Deindè quia Ias. sat est dubius an opinio Bart. probetur in d. l. si superatus. hac in controuersia ipse censerẽcenserem non omninò admittendam fore Bart. sententiam, neq;neque item eam, quæ eidem cōtrariacontraria est. Idcircò existimo, quoties hæres scriptus, fuerit in culpa, quia non prouocauerit à sententia iniquè, & per iniuriam lata, cùm appellare potuisset, sententiāsententiam latam contrà hæredem scriptum legatarijs nocere, ne possint agere contra victorem, si ab ea intra tempus legitimum à die scientiæ computandũcomputandum non appellauerint, quòd si legitimè appellauerint, poterunt legatarij causam ipsam pro sequi, vim, & valorem testamenti probaturi, vt sentẽtiasententia lata, periudicẽperiudicem appellationis reuocetur. Hanc opin. tenent Accursius in dicto §. 3. in verbo. non nocebit. in primo intellectu. & ibi Cuman. in 1. lectio. probaturq́ue isthæc interpretatio Communi omnium cōsensuconsensu vt testatur eam sequutus Alex. in d. l. sæpè. ff. de re iudicat. numer. 83. vnde constat, qua ratione defendi possit, quod paulò antè post AlexāAlexan. respondimus asseuerātesasseuerantes, posse tertium appellare à sentẽtiasententia, quę eidẽeidem ex natura causæ, etiāetiam ignoranti nocet, intra decẽdecem dies à tempore propriæ scientiæ.

Hinc colligitur, posse quandoq;quandoque ab hac sententia appellare eum, qui causa cognita condemnatus est, non tamen tertium, cui ex natura causę ipsa sententia nocet. Nam vbi tertius sciuerit, hanc sententiam latam fuisse prius, quàm ipse principalis per eam condemnatus, contingere poterit, prius excludi ab auxilio appellationis lapsu temporis ipsum tertium, quàm eum, qui per sententiam damnatus fuerit, tametsi appellante posteà principali reo, possit tertius appellationem ipsam prosequi, alio inuito, & non prosequente, sicuti mihi probat etiāetiam in hac specie Iurisconsultus in d. l. à sententia. versi. idem rescripsit.

Secundò ex his constat intellectus ad leg. si perlusorio. & ad l. à sententia. ff. de appellatio. Quibus conuenit regia. l. 4. & 7. titul. 23. par. 3. dum in his responsis permittitur legatarijs appellare à sententia lata contrà hæredem scriptum super viribus testamenti. Hactenus etenim explicuimus, quo tempore sit hæc appellatio proponenda, & modò adijcimus, non aliter his legatarijs permissam esse appellationem, quàm ipsimet hæredi scripto permissa sit, & ideò, si

3

*hæres tribus sit damnatus sententijs, aut ea, quæ non patitur appellationem, profectò legatarij non poterunt in ea specie appellare. Et licet quibusdam placuerit, tertium ignorantem posse tertio prouocare, ꝙquod statim tractabitur, illud verum est, vbi sententia non nocet tertio ignoranti, sed scienti. iuxta distinctionem. l. sæpè. ff. de re iudicat. at vbi sentẽtiasententia inter alios lata, alijs etiam ignorātibusignorantibus nocet ex natura causæ, tunc (ni fallor) non poterit tertius, cui sententia nocet, tertio prouocare, nec item ab ea sententia, quæ prouocationem excludit. Huius opinionis ratio est, quia sententia in pręsenti quæstione iure ordinario ex natura sua nocet, etiam ignorantibus, non ratione scientiæ ipsius litis, & ideò licet quò ad tempus appellandi consideranda sit sciẽtiascientia sententię, vt diximus, non tamẽtamen quo ad hoc, vt propter ignorantiam appellatiōemappellationem patiatur, & admittat, quam ipsemet reus principalis proponere intra vllum diem, nec potuit, nec potest. Ignorantia siquidem, vel scientia non inducit in hoc casu tertio præiudicium, & ea ratiōeratione parum ad rem istam vrget, quòd tertius ignorauerit, aut sciuerit litem hanc tractari inter hęredem scriptum, & legitimum. Idem persuaderi poterit ex eo, quod hæres legitimus, qui causam contrà testamentum cum hærede scripto, eodemq́;eodemque legitimo contradictore tractauerit, quiq́;quique ad huiꝰhuius causę examẽexamen nōnon tenebatur vocare ad iudicium legatarios, sententiam obtinẽsobtinens vltimam exceptionem habeat rei iudicatę aduersus ipsos etiam legatarios ignorantes. l. si superatus. ff. de pigno. cuius in c. 13. meminimus latius. Ergò apparet, nōnon esse admittendam horum legatariorum appellationem, obstante rei iudicatæ exceptione, cum ab ea sententia, quæ in rem transierit iudicatam, appellatio minimè iure sit permissa. l. 1. ff. de re iud. vbi Iason. 1. & 2. col. cap. quò ad consultationem. de re iud. l. eleganter. §. si post. ff. de cond. indeb. gloss. in cap. non solùm. §. innouata. de appellatio. in 6. Ex quibus deducitur, rem iudicatam pèrpenso effectu dici, quoties à sententia nequit appellari. Quod tradidêre etiam Abba. & alij in rub. de re iudic. |

p. 94

Roma. consil. 334. Bart. & Paul. Castren. in l. litigatoribus. C. de appellatio. & ibi gloss. Hoc ipsum & alia ratione comprobatur: Regulariter etenim sententia lata contrà hæredem scriptum, nocet legatarijs, etiam ignorantibus, tribus exceptis casibus, nempè cùm sententia lata fuit per collusionem, aut contra contumacem, vel per iniuriam, non appellante hærede, cùm posset appellare d. l. si seruus plurium. §. 1. ff. de legat. 1. Sed in hac quæstione sententia lata est contra hæredem præsenten, non colludẽtemcolludentem, nec appellare omittentem, data facultate appellandi, vt constat. Ergò legatarijs omninò nocet exceptione rei iudicatæ propter iuris regulam.

Tertiò deducitur vera interpretatio Iurisconsulti in l. ab executore. §. alio. ff. de appellat. l. si parentes. C. de euictio. l. 4. titul. 23. parte 3. quibus in locis statutum est, posse venditorem propter damnum, quod sibi ex euictione imminet, appellare à sententia lata contra emptorem, eo non appellante. Hoc equidem ita est accipiendum, vt venditor appellare possit ab illa sententia, à qua emptor appellare potuit: non au

4

*tem ab illa, quæ etiam emptore appellante trāsirettransiret in rem iudicatam, quia nullam admittit appellationem. Ergò vbi emptor tertia est condemnatus sententia, à qua non licet prouocare, profectò nec ipse venditor poterit appellare, quod satis probatur his rationibus, quas modò explicuimus. Nec in hoc casu venditor minor poterit beneficio restitutionis in integrum ad appellandum admitti, ex eo, quod emptore appellante à prima, & item à secunda sententia, nulla læsio ex omissione appellationis venditori contingit, & ideò cessat restitutionis in integrum auxilium, nec erit admittenda opinio. gloss. in dicta l. si parentes. cuius mentionem fecimus in capitulo proximo. numero 3. fortassis & in venditore, qui appellare vult à sententia lata contra emptorem eo non appellante, illud non temerè respondebitur, hanc appellationem proponendam esse à venditore priusquam aduersus emptorem sententia transierit in rem iudicatam, id est, intra decem dies, ab eo die, quo emptor sciuerit, sententiam contra se latam fuisse. Atque pro ista interpretatione obseruandum erit, sententiam latam contra emptorem venditori, etiam ignoranti nocere, quoad exceptionem rei iudicatæ, vt is non possit cum victore iterum examen causæ repetere. Nam, etsi possit venditor propter periculum euictionis, emptorem defendere, & liti assistere, atque à sententia lata contra emptorem appellare, verè tamen causæ huius defensio ad emptorem pertinet, qui ex contractu venditionis rei dominium acquisiuit, quod venditor in eum trāstulittranstulit, & denique possessionem, cuius causa solus ipse ab actore vendicātevendicante rem ad iudicium est reuocandus. l. in rem. ff. de rei vendic. atq;atque ideò finito iudicio cum emptore, dubiò procul finita est rei vendicationis causa. Nec poterit suscitari ad venditoris petitionem, cùm is omne ius, quod habuit, in emptorem transtulerit. Vnde licet possit defendere emptorem, & eo nōnon appellante appellare: id tamen obtinet, modò sententia nōdumnondum transierit in rem iudicatam cum emptore. Hoc itidem probatur, quia sententia lata contra emptorem directè quidem, & ex natura, ac propria vi, non nocet venditori, nec ei pręiudicat, siquidem in ea tractatur de dominio rei petitæ, & de eius traditione, ac restitutione: res verò petita, nec quò ad dominium, nec quò ad possessionem ad venditorem pertinet. Igitur non fit eidem damnum, nec præiudiciũpræiudicium ex sentẽtiasententia directè, sed indirectè, quia de euictione tenetur.

Non oberit quod paulò ante diximus de legatarijs, qui dissimilem causam in hac controuersia habere videntur. Nam legatarij directè, & ex natura propria patiuntur damnum ex sententia lata contra hæredem scriptum, cùm testamentum, in quo legata relinquuntur, pronuncietur irritum, falsum, vel inofficiosum, quam ob rem mirum non est, quòd hi appellare possint infra decem dies à tempore propriæ sciẽtięscientię, etiam post elapsum ipsi victo tempus appellandi, cùm ipse appellare potuisset, & id omiserit, agitur sanè in hac lite de iure, & iustitia ipsorum legatariorum, qui cōtenduntcontendunt se ius habere, causa, & titulo testamenti, quod ius in neminem hactenus transtulerunt. Amplius tamen inquiramus huius dissimilitudinis rationem, vt minimè cogamur argumentationem admittere à legatarijs ad venditorem. Legatarij etenim iure tuti sunt, non obstante rei iudicatæ exceptione, quoties sententia lata fuerit per collusionem, nam poterunt agere contra victorem ex testamenti causa, & titulo. Venditor autem in hac specie non potest agere contra victorem, cùm tutus sit ab incommodo euictionis, vt constat Item non obstante rei iudicatæ exceptione, poterunt legatarij agere cōtracontra victorem ad legata: vbi sententia lata fuit contra contumacem: at venditor non poterit tunc causæ examen repetere, quia de euictione non tenetur. l. si ideò. ff. de euictio. capitul. vlti. de empt. scripsimus & nos libro 3. variarum resolutio. capitul. 17. numero 9. quòd si & in hoc casu venditor de euictione teneretur, posset profectò vti aduersus ipsam sententiam his auxilijs, & remedijs, quibus, & eodem pacto, ac modo, poterat ipse reus principalis vti, quemadmodum sensere gloss. & Doctor. in dicta l. ab executore. §. alio. verbo. poterit. Quoties verò hæres scriptus à sententia lata contra ipsum potuit appellare, & appellationem omisit, tunc legatarij poterunt appellare, cùm & quibusdam visum fuerit etiam in hoc casu |

p. 95

eos seruari illæ sos ipso iure, sicuti superius commemorauimus. Nec tamen idem admittendum est in venditore, nisi & is appellauerit intra decem dies, à tempore quo emptor sciuerit, latam fuisse sententiam. Dispar equidem ratio est inter venditorem, & legatarios, quibus aduersus sententiam subuenitur etiam in his casibus, in quibus ab ipso hærede scripto consequi potuissent legata, propter collusionem, vel culpam: quemadmodum traditur in dicta l. si seruus plurium. §. primo. ff. de lega. 1. Venditori verò minimè permitteretur appellatio, nisi vbi eius intererit propter euictionis periculum. gloss. & Doctor. in dicto §. alio. in verbo. poterit. Denique pensitatis rationibus his, opinamur, venditorem non esse admittendum ad appellandum, quoties sententia ipsa contra emptorem transierit in rem iudicatam, etiamsi teneatur de euictione, quandoque in hoc casu, quod explicuimus olim in dicto capi. 17. numero 9. tametsi vbi venditor sit minor, restitui possit ad appellandum, si emptor appellare potuit, & id agere omiserit, quia venditor ipse in hoc læsus fuerit. glo. insignis in dict. l. si parentes. quæ ita est intelligen da, vt procedat, quoties appellatio, quæ vel ab emptore, vel venditore proponi potuit, ab ipsis, vel eorũeorum altero fuit omissa.

Quartò, si ad amussim omnia, quæ hoc in capite tradita fuêre, examinentur, maximè conuenit expedire rationem, & intellectum Pontificij responsi, quod nobis exponitur in capitulo super eod. de officio delegati. Ex eo siquidem deducitur, clausulam illam, appellatione remota, quæ solet plerunque delegationibus ac commissionibus adscribi, tantùm vim obtinere inter ipsos litigantes, reum scilicet, & actorem: non autem quo ad tertium, qui se liti, vel executioni opponit, sicuti adnotârunt Abbas Baldus, Barba. Felinus, Decius & alij in dicto cap. super eod. Francus in cap. pastoralis. 7. quæst. de appella. colum. penu. Corsetus in Singularibus, verb. clausula. in primo, & verbo. appellatio. in primo. Bartol. in l. 1. §. interdum. ff. à quibus appella. non liceat. numero 4. quorum opinio communis est, quam sequuntur Fel. in cap. veniens. in 2. nume. 5. de testi. Curt. Iunior consi. 179. nume. 6. Rebuffus super leges regias par. 1. tracta. de literis obliga. articu. 1. glo. 10. nu. 11. Bald. per illum tex. in l. cùm filius. ff. de mili. testam. Iason in l. à diuo Pio. §. si super rebus. ff. de re iudica. columna vltim. Sebastianus Vantius de nullitatibus. titul. quis possit dicere de nullitate. numero 15. Decius in cap. sua. colum. 2. de appel. Felin. in cap. qualiter. in 1. num. 13. de accusa. Antoni. in c. vt debitus. nu. 14. de appell. Sed si rationibus agendum est, idem probatur, quia rescriptum principis non porrigit vim. & effectum, nisi in hos, cum quibus datum est, & quorum in eo mentio fit. leg. prima. ff. de const. princip. Decretalis verò Pontificis responsio hanc conclusionem non omninò in vniuersum probat, cùm in ea permittatur appellatio, non obstante clausula, appellatione remota illi, cui nec ignoranti, nec scienti præiudicat sententia lata per iudicem illum delegatum, & denique illi, de cuius iure, nec actum est in eo iudicio, nec potuit agi ex eo, quod delegatus ille iudex mandatum non habuit, siquidem ius illud tertij maximè distabat à iure litigantium, quod adeò manifestum fit ex illius capitis lectione, vt nihil sit hac in disputatione euidentius. Etenim commissa fuit delegato causa inter duos de iure, & quasi possessione præsentandi contendentes, vt delegatus ipse ecclesiam ordinaret, appellatione remota ad præsentationem eius, quem constiterit ius præsentandi habere, qua quidem delegatione iudex nullam habuit potestatem tractandi, nec iudicandi de iure institutionis, vt satis probat ille tex. & fatentur palàm InnocẽInnocen. & alij. idem vlterius aperitur, quia sententia illius iudicis episcopo ignoranti non præiudicat, sicuti constat, nec item scienti, nam si ratione scientiæ præiudicare posset, id contingeret propter distinctionem Iurisconsulti in dicta leg. sæpè. ff. de re iudica. & summi Pontificis in capi. penul. eod. ti. at illæ decisiones quo ad vllum earum casum, minimè conueniunt liti, & causæ, quæ de præsentatione tantùm tractabatur inter patronos in dicto capitulo super eod. Ergò non potuit sententia lata ab illo iudice episcopo, etiam scienti præiudicare, sic Innocen. ipse & Bellamera ibi numer. 5. fateri planè videntur, ea quæ tractantur, & traduntur in ca. cùm super. de re iud. de scientia, & ignorantia, nequaꝗ̈nequaquam aptari, nec cōuenireconuenire posse illi quæstioni, quæ in d. c. super eo. à summo Pontifice diffinitur.

Quòd si ex aduerso dixeris, in specie proposita in dict. cap. super eo. institutionem factam à delegato, sciente, & non contradicente episcopo, ad quem iure illa pertinebat, validam omninò esse, quemadmodum notant InnocẽInnocen. Panorm. Imola colum. 2. Deci. colum. 4. Felinus colum. vl. in dicto cap. super eod. Cæsar Lamber. de iure patrona. 3. par. 2. libro quæst. 2. art. 2. nume. 17. argumento sumpto ex cap. si seruus. 54. distinc. vbi probatur, valere ordinationem serui, vt etiam is liber sit & ingenuus, si facta fuerit sciente domino, & non reclamante, quasi in fauorem diuini cultus taciturnitas illa haberi debeat pro consensu. At idem tendit elegans Panormita. opinio in disputatione incip. Augerio 2. dubio, vbi asserit, institutionem factam ab Episcopo patrono non præsentante præsente tamen, & tacente, validam esse, nec posse rescindi ex eo, quod fuerit facta patrono non præsentante: contra cap. decernimus. 16. quæst. 7. capi. illud. de iure patrona. & idem erit, vbi Episcopus beneficium contulerit patrono |

p. 96

sciente, & non reclamante statim, etiamsi absens fuerit tempore collationis & institutionis, quod latè probat Cæsar Lamberti. in d. art. 2. nu. 20. Hoc ipsum non admodum refragatur, etenim etiamsi vera sit præscripta interpretatio Innocentij, & aliorum ad d. c. super eo. profectò ea non procedit, vt ipsi fateri videntur ex scientia litis, vel sententiæ, quæ fertur super quæstione controuersa de præsentatione, & ideò non est cur hic aptemus materiam & tractatum illum, an sententia lata inter alios, alijs scientibus noceat, sed obtinet ex eo, quòd episcopus sciens, delegatum institutionis & ordinationis ecclesiæ actum exercuisse, & fecisse, illi non contradixerit, quasi fauore ordinationis ecclesiæ, ea taciturnitas censeatur consensus. Nam si iudex ille delegatus per sententiam pronunciasset, præsentationem ad actorem, vel reum pertinere, & iussisset, eam ab eo fieri, vt ipse institueret, quāuisquamuis episcopus notitiam habuisset huius sententiæ, nec ab ea intra decem dies appellasset, dubiò procul posset postea tempore collationis, & institutionis delegato refragari, & eius institutioni contradicere, imò fatetur Decius in d. c. super eod. nu. 8. posse appellare episcopum intra decem dies à tempore ipsiꝰipsius collationis, cui non videtur cōsentireconsentire, licet statim taceat.

Cæterùm Lector candide, etiamsi responsio hæc sufficiens esset, vt probaremus in d. c. super eod. sententiam à iudice delegato latam minimè pręiudicium facere alteri etiam scienti, nihilominus liberè proferam, quæ ipse mecum excogitaui, ad ea maturius intelligenda, quę Panormita. Imo. & alij cōmenticommenti sunt. Nam eorum sententia tam falsa est, quàm à mente, vero sensu, & iudicio Innocentij, quem eius authorem laudauêre, prorsus aliena Horum vltimum deduxit eleganter Ægidius à Bellamera in dicto c. super eo. nume. 5. qui existim at Innocentium non hoc diffinijsse, quod posteriores ex eo adnotârunt: verba Innocentij hæc sunt. Sed quid si non appellat ordinarius? teneret quod fit à delegato, imputet enim sibi, quòd sciuerit, & non contradixerit, cum distinctione tamen, vt notatur de re iud. cùm super. Contra suprà de rescrip. ex parte decani. secundum nos non habent locum istæ obiectiones. Hactenus Innocentius, qui hoc voluit, quod istæ obiectiones de negligentia appellandi ab institutione à delegato facta, & quæ nulla erat, non haberent locum in hac controuersia, quia huic delegato, nec fuit commissa institutio, nec cognitio ipsius causæ ad institutionem pertinentis, & ideò etiamsi episcopus sciret delegatum fecisse institutionem, nec contradiceret, non ex hoc consensisse videretur institutioni, quę nulla fuerit, nempè ab eo facta, qui nullam habuit potestatem instituendi. Atq;Atque ita Ioannes Lignianus, Ægidius num. 5. & Card. in d. c. super eo. expressim tenent, in eo casu institutionem factam à iudice delegato, nullam esse, nec præiùdicare episcopo, etiam scienti, & non contradicente, quò minus possit ipse posteà contradicere, & petere rescissionem eiusdem, vel ea non obstante instituere, ipse etenim Romanus Pontifex in d. cap. super eo. fatetur, solùm illi delegato commissam esse causam, & controuersiam de iure præsentandi: non autem de iure instituendi, nec potest ille delegatus de eo iure tractare, si de institutione, & potestate instituendi esset inter duos atrox contentio, cùm causa ista non sit illi commissa, qua ratione aliquot à Doctoribus in d. c. super eo. etiam ex ipso Innocentio notantur, quæ si exacta diligentia fuerint examinata, non ita certa, & vera censebuntur, vt ipsimet authores fuêre opinati, siquidem Inno. fatetur per illam commissionem, quæ facta fuit inter duos litigantes, Romanum Pontificem nullam gratiam delegato fecisse, sed tantùm eidem commisisse, vt de iure eam controuersiam inter litigantes diffiniret, vnde nullānullam illi iudici dedit potestatem instituendi, nec conferendi beneficiũbeneficium ac sacerdotium illud, de cuius pręsentatione tractabatur.

Deinde constat, in his, quæ sunt grauis præiudicij, scientiam & taciturnitatem non sufficere ad consensum. l. filiusfamiliâs. §. inuitus. ff. de procur. l. sicut. § non videtur. ff. quib. mod. pig. vel hypoth. solua. etiamsi qui tacet sit præsens, vt inibi probatur, & est Communis omnium opinio, de qua modò non vacat longius disputare, nam tradidêre latissimè glo. Abb. & Fel. in c. nonnè. de præsumpt. Barto. & Iason nu. 68. in l. quæ dotis. ff. solut. matr. gloss. in c. is qui tacet. de regul. iur. & in l. qui vas. §. vetare. ff. de furtis. Decius in cap. cùm M. nume. 23. de constitutio. Bald. Imola. AlexāAlexan. & Ripa colum. 1. in l. 2. §. voluntatem. ff. solu. mat. & pleriq;plerique alij.

Huic rationi & alia poterit accedere. Hæc enim institutio nulla est, quia fit, vt omnes fatentur, ab eo, qui non habet potestatem instituendi, ergò non est necessaria appellatio, nec videtur huic institutioni nullæ consentire, qui ex ea patitur præiudicium, quanuis non appellet. l. 1. C. quando prouoca. non est necess. vbi gl. l. 1. C. si à non compete. iudice. l. 4. §. condemnatum. ff. de re iud. Clem. pastoralis. & Clem. prima eo. titu. notatur in l. si expressim. ff. de appell. & in cap. in primis. 2. q. 1. & in cap. 1. de re iud. Quamobrem libenter à Decio ipse quæsierim, vnde deducit in hac quæstione, valere institutionem episcopo sciente, & non appellante. Nam si ex ex deducitur, quòd taciturnitas habeatur pro consensu, nullibi cautum extat, quòd decem dies, & sic tempus iure datum ad appellandũappellandum, itidem dentur ad contradicendum: Imò tenetur quis boni viri arbitrio statim post scientiāscientiam, cùm primùm poterit contradicere, ne videatur ex scientia, simul & patientia consensum taci|

p. 97

tum, & à lege præsumptũpræsumptum præstitisse, sicut quoties quis ob præsentiam & taciturnitatem pręsumitur consensisse actui, non poterit regulariter intra decem dies contradicere ad effectum, quòd consensus ille tacitus, & præsumptus irritus maneat & in dissensum potiùs accipiatur. At si Decius dixerit ex eo deduci institutionem prædictam validam esse non appellante episcopo, atq;atque inde adsumi consensum tacitum in sententiam iudicis delegati, cap. quoad consultationem. de re iudicat. tunc vrget aduersus hanc rationem, huius sententiæ defectus, quia nulla est, & ideo ex omissione appellationis non consequitur tacitum consensum illius, cui præiudicat.

Quartò contra Panormita. Imol. & sequaces adducitur iure optimo argumentatio quædam. Nam vel episcopus post factam à delegato institutionem, habuit eius notitiam, vel paulò antequam ea fieret, aut eo tempore, quo facta est sciuit, delegatum velle instituere, eumq́;eumque institutionis actum exequi. Priori casu, satis obtentum est, etiamsi posset quis actum impedire, non videri consensisse, quamuis taceat, & non contradixerit: notant expressim Bartolus in l. quo enim. §. 1. ff. rem ratam haberi. l. procurator. in fine. ff. eod. tit. Felin. in d. c. Nonne. de præsumptio. num. 12. & seq. post Panormit. ibi num. 4. Ergo episcopus non videtur consensisse in ipsam institutionem ex taciturnitate. Nec item in posteriori casu, non enim tenetur qui scit, etiamsi possit actum impedire, accedere ad agentes, & contradicere, ac impedire illum, cùm possit eam contradictionem in tempus sibi vtilius, & oportunius, lege non refragante differre, seclusa fraude, quæ ex qualitate actus, temporis, loci, ac personarum pręsumi arbitrio boni, ac discreti viri poterit, præsertim vbi ea taciturnitas tendit in alterius captionẽcaptionem, quod mihi videtur posse deduci ex traditis à Panormit. in d. capit. Nonne. num. 1. & col. 3. Felino ibi numer. 12. & 13. Decio in dicto cap. cùm M. de constitut. numer. 23. & iuris ciuilis decisione in l. 2. C. si res aliena. pignor. data sit, & l. 9. titul. 13. part. 5. Constat igitur, non posse rectè consensum episcopi scientis, & tacentis in hac specie constitui, cum nulla vsus fuerit fraude, qui contradictionem in aliud tempus optimo forsan consilio differt.

Huic verò conclusioni, quam probauimus secuti Lignianum Cardi. & Bellameram, non oberũtoberunt in contrarium adducta. Primum etenim parum vrget text. in dicto cap. si seruus. 54. dist. quia duo in ea specie contingunt, & considerantur, quæ minimè nostræ quæstioni conueniunt, vnum equidem est propter libertatis fauorem, quæ inducit, vt seruus pignori datus, sciente creditore, & tacente manumissus, non possit postea per ipsum creditorẽcreditorem iure pignoris peti, cùm censeatur ex scientia & patientia ius pignoris remisisse. l. 1. C. de remis. pignor. Alterum à fauore religionis constat, eius enim gratia, qui tacet, ac sciens non repugnat, consentire videtur. Authent. si seruus. C. de episco. & cleri. notat vtrumq;vtrumque Iason in dicta l. quæ dotis. ff. solut. matr. num. 84. cui etiam adstipulatur status ille maximæ dignitatis, quem sacris initiatus profitetur, & cui seruilis conditio potissimè indecens est, & contraria. In hac verò specie nihil est, quod fauori tribui possit, imò potius odio haberi debet hic actus, qui tot canonibus deferentibus ius instituendi episcopis aduersatur. capitu. quamuis. in princ. & ibi Ioan. And. Dom. & alij de præbend. in 6. gloss. in clemen. 2. de offic. ordina. Abb. in cap. vltim. de confirma. vtili. idem Abb. in c. si quis contra clericum. de foro compet. col. 3. gloss. item in c. 1. verbo processus. de rescript. lib. 6. Nam ita facilè consultum esse poterat ordinationi ecclesiæ, si præsentatus à patrono institueretur, ab episcopo, sicut, si ab ipso iudice delegato institueretur: & fortassis facilius & dubio procul multò melius. Quòd verò traditur ex Panor. in d. disp. Augerio. licet non omninò placeat Fel. in c. cum Bertholdus. de re iudic. nu. 12. & multis rationibus dubium sit: tamen admitti poterit, vt ipse Panor. scribit, quoties institutio facta est præsente, ac tacẽtetacente patrono. Primò quia patronus, qui facilimè ob præsentiam potuit dissentire & impedire actum illum institutionis, videatur consentire, ne alioqui præsumamus tacuisse fraude, & dolo, vt illuderet episcopo instituenti, iuxta eam rationem, quam paulò antè deduximus ex l. 2. C. si res alie. pign. da. sit. Secundò hoc probatur ex eo, quod collatio beneficij facta præsente & tacẽtetacente illo, qui ius habet in beneficio, vel potuit illam impedire, valet omninò secundum Tancred. Archi. & Præpo. in cap. si seruus. 54. distin. Imol. Abb. & Doct. in capit. ex ore. de his quæ fiunt à maiori parte cap. Quorum opinio verior est, & frequentiori authorum consensu recepta, vt asseuerat eam sequutus Paulus Paris. in consil. 76. num. 14. lib. 4. qua de re latius tractauêre Felin. in d. c. cùm Bertol. & Lamber. in d. q. 2. articu. 2. Tertiò quia qui potest actum impedire, si præsens sit, & taceat, cōsentireconsentire videtur. l. fideiussor. §. pater. ff. de pignorib. notant Barto. & omnes in dicta l. quæ dotis. præ cæteris Ias. ibi nu. 76. Abb. & Fel. in d. c. nonne. notatur in l. Caius. ff. de pigno. actio. tradit Alex. in cons. 1. lib 3. nu. 7. Quòd si institutio facta sit patrono absente, sciente tamen nec contradicente, non valet ea collatio beneficij, imò poterit patronus eidem contradicere, ac præsentare ministrum ad ecclesiæ ministerium intra quatuor, vel sex menses à iure sibi datos, quemadmodum Card. respondet in clem. 1. de supp. ne. præla. num. 11. cuius opinio, quicquid Cæsar Lambert. scripserit, potius placet, & probatur ex his, quæ |

p. 98

de tacito consensu, ac præsumpto modo tradidimus ad intellectum. c. super eo. quo factum est, vt possimus hinc colligere, quod inibi non tractatur de sententia, quæ alteri noceat scienti vel ignoranti, atq;atque ideo conclusio ex eo adnotata de effectu clausulæ, appellatione remota, non omninò constat eius authoritate quo ad tertium, cui sententia nocet ex natura causæ scienti vel ignoranti, aut ratione scientiæ iuxta distinctionem. l. sæpè. de re iud. & tamen fatemur clausulam, appellatione remota, minimè obtinere vim & effectum, quoad tertiũtertium, cui sententia inter alios lata, non nocet etiam scienti, item nec quoad illum, cui sententia nocet ratione scientiæ, secundum distinctionem. l. sæpè. nisi dixerit quispiam, etiam huic nocere clausulam istam, vbi ipse sciuerit, iudicem de causa cognoscentem appellatione remota iudicatorum: ex his, quæ in vltima huius capitis parte tradentur. Sed nec illis nocebit appellationis priuatio, quibus sententia ex natura causæ, & propria vi nocet etiam ignorantibus, quoties condemnatus, & victus per sententiam curauit aut causam præbuit, quòd clausula illa, appellatione remota: commissioni, & delegationi causæ adijceretur. Alio qui fortassis hæc clausula etiam nocebit his, quibus ex natura causæ, iure ipso, etiam ignorantibus nocet sententia, quod suaderi poterit multis rationibus, quæ deduci possunt ex his, quæ hoc in capite, & præcedentibus explicuimus. Potissimum id mihi satis applaudit, nocere clausulam istam venditori, qui velit appellare à sententia contra emptorem lata, vt effugiat euictionis periculum. Sic etenim quæstionem istam diffinire constituimus æquo animo laturi, si quisquam certius aliquid, iureq́;iureque probabilius hac in re excogitauerit.

Quintò admodum huic tractatui conuenit examinare, an sententia inter alios lata præiudicet omninò illi, qui post litem cœptam rem emerit de qua quæstio erat, cui controuersiæ & altera præmittitur, sit ne res litigiosa, & litigiosi vitio affecta ex eo, quòd in iudicio fuerit petita? Conueniunt enim omnes, rem effici litigiosam per solam citationem, quoties ea petitur actione reali, agiturq́;agiturque de dominio, aut quasi dominio, directo vel vtili. quod manifestum est in Auth. litigiosa. C. de litigios. nec in hoc vlla est contentio inter iuris vtriusque Interpretes: tametsi olim iure Codicis necessaria fuerit litis contestatio ad vitium litigiosi. l. 2. C. eod. tit. Denique nunc in varias itum est sententias super eo, an res efficiatur litigiosa, quoties petitur actione personali, & ad rem ipsa actio personalis proponitur? Quibusdam enim placuit, rem nusquam effici litigiosam, etiam litis contestatione, si ad eam actum sit actione personali, vt actione ex empto, quæ ad rem emptam contra venditorem in iudicium adducitur. Huius opinionis authores sunt Petrus à Bella Pertica. Iacob. Butricar. & Faber in dict. Authent. litigiosa. Bartol. in l. 1. Cynus Alber. Bal. & Angel. in l. 2. C. de litigios. Innocent. & Ioannes Andr. in capitul. cùm M. de constituti. idem Ioan. Andræ. Abb. numero septimo, & Henric. optimè colum. 4. in capitul. ecclesia. vt lite pendent. Ferrari. in practica titu. de forma libelli in actione reali. numer. 81. Specul. titul. de appellatio. §. nouissimè. in versicul. verùm generaliter est. Matthæus de Afflict. in constitut. Neapolita. rubric. 41. numer. 14. versicu. & si lite pendent. Bald. in l. 1. C. communi diuid. numer. 6. Vitalis in tractat. clausularum. titu. appellat. pend. colum. 2. Paul. Parisius in capitu. dilectæ. numer. 11. & sequent. de exceptioni. Roma. in consil. 270. qui asserit hanc òpinionem communem esse, idem Roman. in l. quanquam. §. 1. numer. 5. ff. de aqua pluu. arcend. scribit, eandem in consulendo maximam habere authoritatem. Cui suffragatur text. in dict. Authent. litigiosa. & in Auth. de litigiosis, in princip. collatio. 8. vbi statutum est, tunc dici rem litigiosam, cùm de eius dominio causa tractatur, & ideo si personalis actio proposita fuerit ad rem, non erit res litigiosa, siquidem de dominio rei eo in iudicio minimè disputatur. Huic authoritati accedit & alia ex eadem constitutione de litigiosis. §. Ab hoc autem. inibi etenim respondit Imperator, rem non dici litigiosam, quoties ad eam actum sit actione hypothecaria. Prior tamen ratio tollitur, si obseruemus diligenter, Nouellam constitutionem in hoc à veteri iure discessisse, quod ad vitium litigiosi in ipsa re constituendum exigat tantùm citationem ex actione reali, cùm olim esset necessaria contestatio litis. Ergo noua constitutio in actione reali tantùm in hoc veterem abrogat, quòd citatio sufficiat, veteri lege requirente contestationem litis, atque ideo in actione personali nihil noui statuit Iustinianus Cæsar, & ea ratione ab antiquis legibus petenda erit huiusce quæstionis diffinitio: posterior verò authoritas maxima ratione refellitur, quia in actione hypothecaria vitium litigiosi nōnon est necessarium, nec quicquam nocet actori, qui pecuniam debitam exigere poterit ab eo, qui lite mota & pendente, rem emerit, quæ in eum hoc onere æris alieni transfertur, secundum omnes contrariæ opinionis authores, qui ita respondere conantur Nouellæ constitutioni. Sed si possit plurimum interesse ipsi creditori agenti hypothecaria, quòd res efficiatur litigiosæ propter plures, & maximi momenti effectus, nihilo minus voluit IVSTINIANVS, non constitui vicium hoc, nec contrahi quo ad rem hypothecæ obnoxiam, quia res ipsa transit cum onere in quemcunque possessorem. |

p. 99

Nec refert quoad vitium litigiosi, quòd sit hypotheca specialis, vel generalis, imò multò magis libera est hypotheca generalis à vitio isto, quam specialis, quod ipse Iustinianus fatetur in d. §. Ab hoc autem. versicul. Ex quo iam claret, qui ita legendus est, ex quo iam claret, quòd generales hypothecas multò minus litigiosi vocabulo volumus contineri. Sic etenim legitur ex Codice Græco nouellarum, & ex latina Haloandri interpretatione, vt obiter mirer, cur vulgò absque vlla ratione, & contra mentem legislatoris legatur. Multò magis litigiosi vocabulo volumus contineri. Est ergo ratio altera, quæ vitium istud excludit à re hypothecæ titulo obligata, quia hypothecaria actione non agitur de dominio, nec ad dominium rei obtinendum, sed in effectu actio tendit ad debitam pecuniam consequendam. Vnde vbi actio personalis deduceretur in iudicium, ad dominium rei obtinendum, nempe actione ex empto, profectò per litis contestationem res ipsa litigiosa efficitur authoritate l. 2. C. de litigio. quæ in hoc nullo modo Nouella constitutione abrogatur, qua ratione quoties actione personali petitur dominium rei, vel directum, vel vtile, sequuta litis contestatione, res ipsa efficitur litigiosa: secundum gloss. in l. quanquam. §. 1. verb. iudicium. ff. de aqua plu. arcen. & inibi Bart. Cuman. Imola Roma. & Barba. in addit. ad Bartol. eundem Bart. & Alex. in scholijs. l. 3. in §. vlt. ff. de litigio. Angel. in Authent. de litigio. colum. 2. Imol. Dec. & Rip. super gloss. vltim. in capitu. cùm M. de constitutio. Salicet. in l. 2. C. de litigio. Rauenam in titul. vt lite pendent. nihil innouetur. Petr. Iacob. in pract. titul. de litig. optimè idem tradit & probat Iason in consil. 43. libr. 1. idem Imol. & Felin. colum. vltim. in capit. dilectæ. de exceptionibus, & rursus ipse Imola in capit. ecclesia. in 1. vt lite pendente. 2. colum. quorum sententia mihi potius applaudit, quippe quæ & verior sit, vtiliorq;vtiliorque ac conducibilior praxi, & iudiciorum authoritati, propter effugiendas, ac vitandas litigantium calumnias. Sed & ipse Iason in dict. consil. 43. colum. vltim. scribit, temerarium esse ab hac vltima opinione in iudicijs discedere.

His vtcunque præmissis est adnotandum, sententiam latam inter alios, nocere omninò, & exequendam esse aduersus illum, qui rem litigiosam, eoq́;eoque vitio affectam emerit. quod probat

7

*ex ratione l. vltim. C. de litigio. Barto. in l. 1. §. vltim. ff. de litigio. idem Bartol. & Salicet. in d. l. vltim. Paul. Castrens. in dict. l. quanquam. §. 1. Bald. in l. 1. C. commun. diuid. expressim Bartol. in l. 3. C. de pignorib. numer. 23. Rodericus Xuarez in repet. l. post rem. ff. de re iud. post octauam ampliationem legis regiæ. col. 5. Matthæ. de Afflictis in constitut. Neap. libr. 2. rubr. 41. nume. 10. quorum sententiam veram esse censet Angel. in dict. Authent. de litigiosis. col. 2. vbi emptor sciuit tempore venditionis rem illam litigiosam esse, vel super ea tractari litem in iudicio. Alioqui vbi is bona fide ignorans emisset rem, non est contra ipsum sententia exequenda. Ego sanè non probo hanc Angeli opinionem, quoties verè res litigiosa est, cum hæc transeat, ac transmittatur cum litigiosi vitio in quencunque tertium possessorem, etiam ignorantem, tametsi propter ignorantiam is nōnon sit aliqua pœna multandus. l. vltim. C. de litigiosis. qua probatur, rem litigiosam quoad pœnam vendentis, vel transferentis, & quoad ipsum vitium ipsiusmet rei transmitti, etiam in ignorantem. Igitur si propter vitium litigiosæ rei sententia mandari potest executioni, contra tertium possessorem, nihil refert an fuerit is ignorans tempore emptionis. Hoc ipsum probatur, quia vbi res efficitur litigiosa, non potest eius status mutari in præiudicium agentis, quoad iudicij ordinem, & examinationem causæ, nec potest litis cursus impediri, duriórue fieri actoris cōditioconditio. l. vltim. ff. de litig. l. 2. C. eod. titul. tex. optimus in dict. l. quanquam. §. 1.

Sed & generaliter, etiam vbi res litigiosa non efficitur per citationem, nec per contestationem, si tamen ea per reum alienetur lite pendente, poterit executioni mādarimandari sententia lata cum alienante contra ipsum, in quem translata fuerit, si ipse sciuit tempore translationis litem ea super re pendere, vel super ære alieno exigendo, ac soluendo ex bonis alienantis. Quasi ea alienatio, propter motam litem & scientiam ipsiusmet emptoris omninò præsumatur facta in fraudem sentẽtiæsententiæ, & eius exequutionis, nec sit necessaria tunc actio reuocatoria ex titulo de his, quæ in fraudem creditorum. Probat hanc conclusionem text. in l. chirographis. §. vlt. ff. de administrat. tutor. Cuius authoritatem veram esse contendunt Bald. in l. ob maritorum. C. ne vxor pro marit. idem Bald. in l. certa forma. C. vt in poss. le. & idem rursus in l. executorem. C. de execu. rei iudicat. numer. 26. Paulus de Castro. Vincentius Herculanus. num. 43. Iason num. 10. Zasius colum. 3. in l. à diuo Pio. §. super rebus. ff. de re iudicat. & licet Bart. in l. 3. C. de pigno. num. 23. omninò huic opinioni aduersetur, ea tamen maximam authoritatem habet, vt tandem admittenda sit propter vtriusque, vendentis & ementis dolum, in præiudicium iudicialis authoritatis commissum.

Imò ex hac opinione non incongruè constat, & traditur vera conciliatio inter vtriusque iuris autores & interpretes, dum ex his quidam censent, sententiam latam contra debitorem, posse mandari exequutioni aduersus illum, in quem dolo & fraude res aliqua ipsius debitoris translata fuerit, etiam absque reuocatoria |

p. 100

cognitione & sententia, quod tenet Cynus in l. 1. quęst. 9. C. de alienat. iu. mu. caus. fact. quemadmodum Bart. & omnes existimârunt. Sed contrarium placuit Bartol. in dict. §. super rebus, ad finem, & ibi Alexand. idem tenet Bart. in dict. l. 3. C. de pignorib. num. 23. idem in l. si quis missum. §. iudex. q. pen. ff. de damno infecto. & profectò hæc est sententia, quæ magis iure probatur, & frequentiori Doctorum suffragio recipitur, vt tandem prius oporteat agi reuocatoria ex titulo de his, quæ in fraudem creditorum, & reuocata ipsa alienatione, tunc fiet executio in ea re, quę per fraudem fuit alienata. §. item si quis in fraudem. Instit. de actionib. l. 1. §. necessario, vbi Bart. ff. si ventris nom. muli. in poss. Quibus in locis probatur, necessariò esse prius præmittendam, ac tractandam ipsam alienationis reuocationem. Hoc etenim verum est, vbi alienatio fuit facta nondum mota lite, & sic in fraudem creditorum, quod si ea facta fuerit pendente lite, & sic in fraudem iudicialis authoritatis, poterit tunc admitti opinio, quæ Cyno ab omnibus tribuitur, nec erit necessaria reuocatio alienationis, vt possit fieri executio contra tertium possessorem, qui rem ipsam emit pendente lite, & sciens litem pendere: quemadmodum Baldus paulò ante citatus, non semel diffiniuit. Erit igitur satis in hac specie, quòd petatur executio probata rei alienatione, & scientia ipsius emptoris, & tamen quidquid Paulus ac Vincentius Hercul. senserint, ad hunc effectum, vt recta via fiat executio contra tertium possessorem, ipse opinor fore necessarium, quoties actione personali agitur ad solutionem æris alieni, quod probetur scientia litis pendentis, & inopiæ debitoris, id est, quòd emptor sciuerit, debitorẽdebitorem non habere aliud in bonis, vnde possit creditori satisfacere, si fuerit condemnatus, nam ex hoc, quod alienatio fit à debitore pendente lite, non potest colligi fraus contra executionem futuram, cùm ea fieri possit in alijs rebus quas ipse possidet. Nec item sufficeret scientia inopiæ debitoris, si emptor ignoraret, litem pendere, cùm ex hoc tantùm deducatur fraus contra creditorem, nōnon tamen contra iudicem, nec in præiudicium authoritatis iudicialis, aut executionis.

Quod verum esse opinor, etiamsi Paul. Castrensis, & Vincentius num. 46. senserint, satis esse probari scientiāscientiam, quòd debitor aliam rem in bonis non haberet, vnde posset creditori satis facere, quamuis non probetur scientia litis pendẽtispendentis.

Sed si actione personali actum sit ad rem aliquam petendam, & eius traditionẽtraditionem, quamuis iuxta receptiorem sententiam nōnon efficiatur res ipsa litigiosa, quod modò disputabamus, nihilominus alienatio facta lite pendente, data litis scientia ipsius tertij possessoris, vt facta in fraudẽfraudem iudicis & executionis iudicialis, non impediet tacitè reuocata eadem alienatione absq;absque nouo iudicio executionem fieri contra ipsum tertiũtertium possessorem, ex his, quæ modò tradidimus sequuti Baldum in d. l. ob maritorum.

Hinc etiam deducitur congrua (ni fallor) interpretatio ad tex. in Auth. de litigiosis. §. ab hoc autem. Nam si creditor aduersus debitorem agat, no impeditur debitor lite mota, etiāetiam rem speciali obnoxiam hypothecæ alienare, vt inibi decisum extat, nec ad est huic rei vicium litigiosi, quamuis actum fuerit hypothecaria ad eandem rem, & tamen si debitor non habens alias res, vnde creditori satisfaciat, rem istam alienauerit lite mota in eum, qui sciuerit, litem ea de re tractari, & inopiam debitoris, profectò sententia lata contra debitorem mandabitur executioni contra tertium possessorem, quia hæc alienatio facta est in fraudem creditoris simul & iudicis, atque ideo Baldi opinio in hac specie admittenda est, cùm probetur omninò in opia debitoris. Nec oberit tex. in d. §. ab hoc autem. quia in eo casu non fit alienatio in fraudem, præsertim vbi ex precio rei alienatæ soluitur æs alienum, vt inquit ibi Iustinianus, qui non facta solutione ista respondet, saluam superesse creditori actionẽactionem hypothecariāhypothecariam. Quòd si non posset fieri executio contra tertium possessorem, in quem per fraudem fuit translata res ipsa hypothecę obnoxia, oporteret iterum creditorem agere nouo iudicio, & actione hypothecaria, ac præmittere debitoris excussionem, ex quo deterior fieret eius conditio, per alienationem lite pendente factam, cùm re nōnon alienata, fieret directò executio in ipsa re petita, vel possessa tempore alienationis ab ipso debitore. Igitur fraus fit in hoc, & idcircò congruum est ita Iustiniani responsum interpretari, vt nulla calumnia sit in perniciem litigantiũlitigantium bona fide admittenda.

Maior ac iniquior fraus fit, vbi pendente lite super actione hypothecaria contra tertium possessorem, ipse reus inops, nec habẽshabens rem aliam in bonis, quæ possit sufficere ad iudicatæ rei executionẽexecutionem, si vt possessor, qui dolo desijt possidere condemnatus fuerit, rem ipsam transtulerit in eum, qui scit litem motam esse. & inopiam ipsius rei conuenti. Etenim si non potest directò fieri exequutio contra istum nunc possidentem, absq;absque nouo libello, & absq;absque nouæ litis examine, dubio procul ex fraude communi tàm alienantis, quàm eius, in quem fit alienatio, deficit rei iudicatæ authoritas, quæ in hoc potissimùm fallitur, quod inanis est, & ideo iterum sunt omnia repetenda cōtracontra istum tertium possessorem, qua ratione æquissimũæquissimum est, posse sententiam executioni mandari aduersus tertium possessorem directè, cùm & in hac specie maximè obtineat ratio Bal. in d. l. ob maritorum & aliorum, qui eum sequuti fuêre.

Illud verò libenter addiderim, posse tertiũtertium posses|

p. 101

sorem, in quem translata est res litigiosa, vel pendente lite, appellare à sententia illa, quæ directè præiudicat eidem, quo ad exequutionem, modò appellet intra decem dies, priusquam sententia transeat in rem iudicatam, aduersum illũillum, qui fuit condemnatus. Non enim vicium litigiosi, nec fraus litis pendentis causa deducta ac præsumpta, priuat tertium possessorem iure appellandi à sententia, intra tamen illud tempus, quo potuisset ipse condemnatus appellare, & quo nondum sententia in rem iudicatam transierit cōtracontra condemnatũcondemnatum ipsum. Quemadmodum & de venditore diximus.

Hactenus ergo de sententia inter alios lata, quæ alijs nocet ex propria vi & natura causæ, vel ex vicio, aut fraude propter litem pendẽtempendentem, aut ratione cuiusdam præiudicij euictionis causa

8

*imminentis. Nunc verò agendum erit de sententia inter alios lata, quæ nocet alijs ratione scientiæ iuxta distinctionem Iurisconsulti in d. l. sæpè. Etenim vbi condemnatus appellare potuit, & appellare omisit, tertius iure appellare poterit intra decem dies à tempore, quo sciuerit sententiam latam. Quod probatur ex his, quæ statim dicemus, & quæ diximus in hoc capite de his, quibus sententia inter alios lata nocet ex natura causæ, sensere Angelus Perusinus, & Ang. Aret. in l. ab executore. §. vltim. col. vlt. ff. de appellatio. Quid autem, vbi condemnatus appellare non potest, quia tertio appellare non licet, an possit tunc tertius, cui ratione scientiæ nocet sententia, appellare. Et sanè si tertius hîc in prima instantia, vel in secunda, vel in vltima, prius tamen, quàm sit in causa conclusum, sciuerit litem cum alio tractari, non poterit appellare ab illa sententia, quæ iure transierit in rem iudicatam ex eo, quòd tertia non potest admitti appellatio, alio qui si tertius ignorauerit litem tractari vsq;vsque ad causæ conclusionem in vltima instantia, cum eo tempore non potuerit ius proprium ad defensionem in iudicium adducere, poterit appellare, quamuis condemnatus nōnon potuerit tertiò appellare. Sic deniq;denique ex Innocentio ibidem adnotârunt Panormit. num. 26. Felin. post alios num. 10. in capit. cùm super. de re iudicata. Bartol. Imol. & Angel. Aret. in l. à sententia. col. vltim. ff. de appellationib. atque ita erit accipiendum, quod communi consensu receptum est, nempe regulam illam, qua non licet tertio prouocare, procedere ac obtinere quoad condemnatũcondemnatum, non tamen quo ad tertium, qui condemnatus non est: secundum eosdem, & Dec. in cap. sua. colum. 2. de appella. ipse verò Innocent. Panorm. Felin. Dec. Bartol. & Imol. illud tantùm exigunt, vt tertius appellare non possit à tertia sententia, quod sciuerit is causam tractari ante illam vltimam sententiam. Ang. Aret. addit, esse necessariam scientiam istam ante conclusionem causæ. Scribit tamen Bar. in d. l. sæpè. 5. & 8. q. damnum illud & præiudicium, quod ratione scientiæ sententia inter alios lata infert alijs, omninò tolli & vitari, si quis accesserit ad iudicium, & fuerit protestatus, se minimè consentire in illius causæ examinationem, & quod nullũnullum sibi paretur præiudicium. Eandem opinionem probant Angel. Cuman. Imol. & Alexand. ibi numer. 109. Anton. col. vltim. Abb. in cap. penult. de re iudic. nume. 8. vbi Imol. & Fel. num. 15. idem tenuerunt. Imò sufficit protestatio extraiudicialis, sicuti responderunt Angelus, Imola & Alexand. in d. l. sæpè. & idem Imola & Felin. in d. c. penult. asserit tamen Imol. quem Alex. & Fel. sequuntur, hanc protestationem debere notam fieri iudici, vel parti aduersæ, quoties his cōstatconstat scientia protestantis. His non temerè præmissis, mihi iure certius videtur, in hac quæstione, quāquam tractamus, satis esse, quod ante sententiam vltimam, & tempore, quo potuit tertius hac protestatione sibi præcauere & consulere, sciuerit causam tractari cum alio, & hactenus tractatam fuisse, etiamsi sit iam conclusum, quod videntur Innoc. Bart. & alij apertissimè sentire.

Hinc aptissimè deducitur interpretatio vera Clementinæ constitutionis primæ de re iud. qua decisum extat, tres sententias conformes tradendas fore omninò executioni, non obstante

9

*nullitatis exceptione in contrarium obiecta, quæ facta executione, nihilominus examinatur. est etenim ea decisio admittenda, quoad condemnatum, nōnon tamen quoad tertium, qui ratione proprij pręiudicij, aduersus ipsam sententiam vltimam nullitatem allegat, vel se opponit executioni, ad eam impediendam: sic sanè visum est Ioan. Andr. ibi in gloss. verb. contra se. quem sequuntur Cardin. quæst. 4. Bonifacius col. 7. & alij ibidem Fel. in capitu. veniens. in 2. de testib. num. 11. Alexand. & Iason col. vltim. in l. à diuo Pio. §. super rebus. ff. de re iudic. idem Felin. in c. cùm super. de re iudica. num. 18. Roma. in Singula. 291. Rota in antiquis. 441. & Dec. in c. sua. num. 10. de appell. quorum opinio COMmunis est, vt fatetur eam sequutus Felin. in c. qualiter. in primo de accusa. num. 31. & constat ex traditis per Sebastianum Vantium de nullitatibus, titul. quis possit dicere de nullitate, tametsi contrariam sententiam veriorem esse censeat Gulielmus & Barba. in d. Clemen. 1. vbi Zenzelinus & Imol. hanc opinionem vltimam sequuntur, vbi tertius certior fuit de omnibus tribus sententijs: primam verò, vbi nullam cognitionem, nec scientiam habuit duarum sententiarum, quæ ante tertiam latæ fuerunt.

Ego verò absque vlla distinctione opinor veram esse communem opinionem, quoties sententiæ nec ex natura causæ, nec ratione scientiæ tertio nocent, etiam scienti. Etenim tunc, nec est necessaria ab his sententijs appellatio, nec |

p. 102

nullitatis exceptio, sed tantùm oportet, quod tertius vtatur regula iuris, ex qua, res inter alios acta, alijs non nocet. Nec potest hoc esse alicui controuersum. At si tertia sententia ita nocet tertio, quòd ab ea nequit appellare, quia tertia est, nec licet ei tertiò prouocare, profectò non poterit impediri ab ipso tertio huius sententiæ executio, propter nullitatis obiectionem. Hæc etenim conclusio palàm probatur ex ratione ipsius Clementinæ constitutionis, quæ ex hoc constat, quòd tertia sententia non possit quo ad executionis effectum impediri ratione nullitatis ab eo propositæ, cui sententia ipsa, vt tertia nocet, & cui ea ex causa appellatio iure interdicitur. Igitur qui iuxta proximè traditam resolutionem, non poterit vt tertius, tertiò prouocare, nec poterit executionem sententiæ impedire nullitatis causa. Verùm si tertius appellare potuisset à sententia, quæ illi nocet, & id facere prætermiserit, aut neglexerit, dubio procul impediet executionem sententiæ nullitatis exceptione. Ex quibus constat, opinionem Imolæ & Zenzelini non satis iure probari, nisi secundum ea, quæ in proxima quæstione tradidimus, sic denique apparet, quonam pacto Communis opinio defendi possit, & tandem hæc sunt obseruanda, quo ad intellectum regiarum quarundam legum, quæ de sententiarũsententiarum executionibus eandem ferè rationem habere videntur, quam Romanus pontifex in dicta Clementin. prima, non admodum obscurè insinuauit, de quibus aliâs longius tractabimus.

CAPVT XVI.

AGITVR sæpissimè de sententijs iudicialibus exequẽdisexequendis, cùm in rem transierint iudicatam, aduersus eos, qui expressim fuère condemnati, cui tamen executioni frequenter tertius aliquis obuiam ire conatur, eam impedire volens, & asseuerans, se ipsum condemnatum non fuisse nec victum, & præiudicium graue pati, ex ipsius sententiæ executione. Idcircò par est, vt & rem istāistam summatim explicemus illud præmittentes, quod vbi sententia nocet tertio, quo ad plenum pręiudicium ex natura causæ, vel ratione scientiæ, aut alio quouis pacto, nec possit tertius appellare, non est cur tractetur, an ipse possit executionẽexecutionem impedire, cùm minimè sit ad hoc admittendus, ex his, quæ latius scripta fuêre in capitul. proximo, & notatur in l. sæpè. ff. de re iudicat. & in cap. cùm super. eod. titul. Iam enim est sententia, etiam quo ad tertiũtertium, translata in rem iudicatam, atque ideo eius executio impediri non debet. Tota igitur versatur controuersia in ea specie, in qua sententia lata inter alios, alijs non præiudicat, nec iure nocet. Nam vbi præiudicat & nocet, tunc vel potest tertius appellare, & eo casu executio suspenditur, aut non potest appellare, & executio suspendi non debet. Quamobrem contingere poterit quòd tertius velit impedire executionem sententiæ, quæ rei iudicatæ authoritatem habet contra condemnatum, duobus casibus, primò (inquam) vbi sententia huic tertio nullo pacto iure nocet, secundo, quoties ea nocere iure potest, & nocet: potuit tamen tertius appellare, & appellauit, licet victus appellare

1

*non potuerit, aut non appellauerit. In his tandem casibus vtcunque sit, qui velit impedire sententiæ executionem, docere debet summatim & intra breue tempus, quod sibi damnum fiat ex illius sententiæ executione, alioqui non est admittendus: quemadmodum probat text. elegans in capit. veniens. in 2. de testib. & ibi Panormitanus & Felin. idem Fel. in c. præterea. colum. penult. de testib. cogen. probatur idem in l. à diuo Pio. §. si super rebus. ff. de re iudic. & est COMMVNIS opinio, ita tamen intelligenda, vt sufficiat semiplena probatio, nec sit necessaria probatio integra, secundum Innocent. & omnes in dict. capitul. veniens. vbi Felinus numer. 13. hoc ex omnium traditione deducit. Idem Felin. in dict. capit. cum super. numer. 16. de re iudic. quo fit, vt quoties tertius à sententia inter alios lata velit appellare, & executionem impedire, non sit illi satis, iustam appellandi causam exponere expressim in appellatione, sed oportet illam probare statim intra breue tempus, saltem summaria, & semiplena probatione, |

p. 103

quòd si tantùm appellet, nec impedire conetur executionem, satis erit, causam in ipso appellationis libello proponere, quæ appellationem ipsam iustificet.

Verùm quoties præsumi possit calumnia tertij appellantis, & se opponentis executioni, tunc non est admittenda eius appellatio, nec oppositio, sicuti constat ex cap. suscitata. de in integrum restitu. glo. Abb. Fel. & Dec. in cap. super

2

*eo. de offic. delega. verbo. tenebit. Felin. in cap. vlt. colum. vlt. de calumniatori. Card. & Fel. nu. 10. in cap. veniens. in 2. numer. 10. de testibus. Card. in Clement. 1. q. 4. de re iudica. Abb. & alij in d. cap. suscitata: quorum est communis opinio. Scribit tamen Panormitanus in d. cap. super eod. hanc calumniæ præsumptionem tolli, si tertius offerat proprij, ac grauis præiudicij probationem statim, &, (vt aiunt) in continenti, tunc etenim probatio ista recipienda est, & interim ad breue illud tempus differenda executio, quia calumniæ præsumptio cessat. Hæc Panormitani sententia probatur in capit. interposita. in princip. de appellat. idem repetit Panorm. in d. cap. suscitata. nu. 7. text. optimus in ca. literas. de restitu. spolia. versi. prætereà. l. si is, à quo. in princ. ff. vt in possess. legat. Innocen. in cap. post electionem. de concessio. præben. idem Abbas & Decius 2. colum. in dicto capit. interposita. Non me latet, quibusdam visum fuisse, quòd præsumptio calumniæ non tollatur per oblationem probationis præsentis & statim faciendæ: authoritate gloss. in dicto cap. suscitata. verb. sententiæ. vbi Imola. column. 3. Antonin. Corsetus in Singular. verb. exceptio. tamen gloss. prędicta non omninò probat hoc, imò potius idem quod Panormita. ex ea deduxit, vt constat in priori eius parte, à qua quidem opinione, & si tentauerit post recedere, non tamen expeditè, ac deliberatè discessit. Sic denique licet opinio Panormit. dubia sit, dum is scribit, exceptionem quamlibet, quæ legitima sit, admittendam esse, si offeratur eius probatio statim, etiamsi lege, vel statuto nulla sit alioqui exceptio admittenda. Nam Alexan. hanc sententiam improbat consil. 94. libr. 4. cui pro Panormitan. respondet Decius in capitulo ex parte. in 2. colum. 4. de officio delegat. nihilominus, vbi plena probatio, & integra offertur statim, & in continenti, ipse opinor, tolli ex hoc calumniæ sus picionem, quæ profectò sæpissimè tolli non poterit ex probatione semiplena, quod eleganter admonet Felinus in dicto capitul. veniens, in 2. numer. 10. de testibus. qua in re multum erit tribuendum boni viri, ac discreti iudicis arbitrio, nōnon tantúm circa probationis qualitatem, sed & circa tempus ipsum, intra ꝙquod fieri debet: quemadmodum Panor. in d. c. veniens. docet. nu. 11. & post eum alij præsertim Fel. nu. 15.

Sed & si tertius docere velit, adhuc probatione integra graue præiudicium sibi imminere, si sententia executioni tradatur, & ea ex causa eam impedire, admittendus non est, quo ties is ante sententiam sciuerit, causam & litem tractari inter victorem & victum, sic etenim censent rem istam intelligendam fore Antonin. Abb. & Fel. numer. 10. in d. cap. veniens. in 2. de testibus. Nicol. Boer. decisi. 79. col. 1. qui alios authores citat.

Horum autem sententia non est ita indistinctè intelligenda, fortassis etenim malè plerunque intelligitur. Nam vel sententia illa, de cuius executione agitur, & aduersus victum authoritatem habet rei iudicatæ, alteri præiudicat ratione scientiæ, & in hoc casu, vt superiùs adnotauimus, tertius appellatione proposita, si eidem permittitur, impediet executionem in præiudicium eiusdem tertij, non obstante scientia, vel nocet alteri sententia ex natura causæ, & non est tractandum de impedienda eius executione, cùm etiam aduersus tertium ignorantem transierit in rem iudicatam. Quod si sententia tertio non nocet iure, nec præiudicat, parum refert, quod is sciuerit causam & litem tractari, quia etiam scienti non infert iure sententia præiudicium aliquod, & ideò quoties in executione huic præiudicium immineat, aut aliqua læsio contingere possit, est admittendus ipse tertius ad impediendam executionem, non obstante scientia litis, & causæ. Igitur opinio Antonij, Abb. Fel. & aliorum tunc erit admittenda, cum tertio præiudicat sententia ratione scientiæ, & ex eadem causa non est eidem appellatio permissa. Ita equidem authoritates vtriusq;vtriusque iuris ab his authoribus ad ductę, planè sunt intelligendæ, quandoquidẽquandoquidem in hac specie constitutæ sunt.

His tandem prænotatis, vtar hac in quæstione cōmunicommuni ferè omnium distinctione, quam tantisper aperiam, iuxta praxim, quæ mihi ex vsu forensi visa sit expeditior. Est etenim species quędam & casus admodum frequens, cùm aduersus alicuius rei possessorem pronunciatur sententia de eadem re actori restituenda, & tamen qui pendente ea lite, eandem rem ab eodem possessore petierat, ac nondum obtinuerit, impedire vult prioris sententiæ, & rei iam iudicatæ executionem. Hoc sanè casu, non impeditur executio, nec impediri debet, licet cautio danda sit ipsi possessori, cum ab eo res aufertur, quòd si secundus petitor fundum aut rem euicisset, eam præstabit, aut indemnem ipsum reum constituet. textus celebris in l. is, à quo. ff. de rei vendication. & l. sequent. quæ Iurisconsultorum responsa sic intellexêre Innocentius, Abbas, Antoni. Cardin. Felinus numero 8. Areti. & alij in dicto capitulo veniens. in 2. de testibus. Bart. Alexand. & Iason. colum. penult. & final. in l. à diuo Pio. §. super rebus. ff. de re iudicata. Felinus, post alios ibidem in di|

p. 104

cto c. cùm super. colum. 4. Quo fit, vt si post sententiam, quæ transierit in rem iudicatam cœperit tertius agere contra victum, aut se opponat executioni, executio differenda non sit, nec item cautio præstanda, imò sine vlla cautione fiet executio contra possessorem in re petita, & aget tertius contra victorem rei vendicatione, aliauè actione sibi competenti, quod probatur in dicta l. is à quò. Et tenent Innocen. Imola, Antonin. & Felinus in dicto capitulo. cùm super. columna 4. idem Felinus in dicto capitulo veniens: numero 8. vbi Aretinus. numero 3. scribit, hanc opinionem Communem esse, quam omnes sequuntur ibi, vt fatetur Felinus numero 9. eandem probârunt Imola, & Angelus Aretin. in l. à sententia. ff. de appellat. Alexand. & Iason colum. vlt. in dicto §. super rebus. sensit gloss. in dicto cap. cùm super. verbo. interpositam. in fine. Quod si tertius hic executionẽexecutionem velit impedire asseuerans, eius maximè interesse, illius rei petitę possessionem non transferri in duriorem aduersarium, sibi imputet, qui prius non egerit ad illam rem obtinendam contra priorem possessorem, à quo iustè, iuris ordine seruato, & absque vlla fraude aufertur. Sed & si subesset aliqua suspicio fraudis futuræ, circa illius rei possessionem, vt denique hic nouus actor, etiam obtenta victoria, frustraretur, posset tunc cogi, qui rem obtinuit ex sententia cautionem arbitrio iudicis præstare, ex qua saluum sit ius illius, qui modò agere vult, & agit quanuis Iurisconsultus in dicta leg. is à quo. hanc posteriorem dubitationem minimè tractauerit. Nam & Panormitanus in dicto capitulo veniens. numer. 6. expressim scribit, ac sensit Bald. ibi, columna 2. etiam in casu, quo duobus eandem rem petentibus, qui prius vicerit, regulariter obtinere debeat rem ipsam in executionis iudicio, posse tertium impedire executionem, propter duriorem causam, ex mutatione possessoris contingentem. argument. capitu. Pisanis. de restitut. spolia. nisi & huic timori fuerit satis cautione succursum. Hæc Panormitanus, à quo Fel. dissentit num. 9. existimans: satis esse cautionem præstari, siquidem ipsa tutam efficit futuri iudicij executionem. Ego verò perpensa Iurisconsulti mente, atque eius ratione ad amussim examinata, existimo, non omninò improbandam esse Panormitan. sententiam, quam iudex prudenti vsus arbitrio poterit admittere, si viderit iuxta probationem summariam periculi, & iuris, quod in ea re habere contendit secundus actor, non esse satis tutam, aut æquam executionem sententiæ, quæ lata fuit aduersus possessorem. Idem perpendendum erit ad hoc, vt cautio detur ad tutelam eius, qui post sententiam latam, quæ in rem transierit iudicatam, impedire vult executionem, paratus agere statim, aut tandem agens ad eandem rem sibi tradendam, quod cautè debet examinari, & post examen decerni. Sed si tertius post latam sententiam antè executionem agat contra victum possessorem, postea tempore executionis cautio pręstabitur à victore, quod respondit Chassanæus in consuetudinibus Burgundiæ. rubric. 5. §. 3. columna 7. atque ita obtinebit etiam in hoc casu Iurisconsulti responsio in d. l. is, à quo.

Secundus casus tunc constituitur, cúm res ipsa, quæ à duobus petitur, vacat, nec est in alicuius potestate, quo ad possessionem, in hoc etenim casu admittendus est, qui velit impedire executionem, & docere, quòd eius intersit, illius rei possessionem victori non tradi, quia facilius eam obtinebit vacantem, quàm si alicui tradita fuerit. textus optimus in dicto capitulo veniens. vbi Innocentius & omnes hoc expressim tenuerunt. Est & argumentum textus in lege vltima. C. de edicto diui. Adrian. tollend. notant Barto. Alexand. & Iason in dicto §. si super rebus. Felinus post alios in dicto capitulo cùm super. numer. 11. Barto. in l. penultima. ff. de petitione hæreditatis. quorum opinio Communis est.

Tertia solet tradi species, quando tertius, qui contendit impedire executionem sententiæ, asseuerat, rem petitam esse penes ipsum, & se possessionem eius habere. Etenim hoc in casu, dubiò procul non est sententia executioni tradenda, cùm hic tertius rei petitæ possessor nondum fuerit victus ab eo, qui petit executionem. Alio qui non fieret executio contra victũvictum, sed contra ipsum tertium, qui nusquam litigauerit, nec victus fuerit. Probatur hoc d. ca. cùm super. de re iudic. & in l. à diuo Pio. d. §. si super rebus. idem constat ex regula iuris, res inter alios acta, alijs non nocet. l. sæpè. &c. penul. de re iudicata.

Quartus casus sæpissimè contingit, quoties lis fuerit tractata super actione personali, sententiaq́ue executioni tradatur in rebus, quæ victor asserit, esse ipsius victi, & condemnati. Etenim in hac specie facilius executio impeditur ab eo, qui allegat, & statim probare vult, se dominum esse illarum rerum, vt constat in dicta l. à diuo Pio. §. si super rebus. vbi gloss. verb. fiat. Bart. & omnes Innocen. & alij in dict. cap. veniens. Regia l. 3. titul. 27. part. 3. probatio au

4

*tem dominij huic tertio incumbit, quoties ipse non possidet, eo autem possidente, præsumitur dominium apud ipsum manere, & ideò incumbit probatio in contrarium ipsi petenti executionem. gloss. in l. ob maritorum. C. ne vxor pro marito. Barto. Paul. Imo. Alexand. Iaso. & omnes in d. §. si super rebus. idem Bartol. in l. is cui. §. bonorum. ff. vt in poss. legat. Ioan. Faber in l. 1. C. de priuileg. fisci. Hæc verò præsumptio, possidentem, & contradictorem defendit, si simul allegauerit, se possessorem & dominum esse, quasi necessaria sit dominij allegatio: |

p. 105

ex Bar. in l. si rem alienam. 2. colum. ff. de pignorat. actio. Salicet. in l. certi iuris. C. locat. eodem Bart. in l. cùm quid. ff. si cert. peta. colum. vlt. AlexāAlexan. num. 13. & Iason. num. 8. in d. §. si super reb. Baldo in l. etiam. colu. 3. C. de execut. rei iudicat. argumento deducto à Iurisconsulto in l. si adulterium cum incestu. §. idem Pollioni. ff. de adult.

Sed huic distinctioni ac resolutioni illud obijcitur, quòd secundum eam poterit fieri executio sententiæ latæ contra debitorem in bonis, & rebus ab alio possessis, modò victor probare velit, res illas verè esse debitoris victi, & illum dominium earum habere, & tamen gloss. in dicto §. si super rebus. verbo fiat. expressim tenet, contradictorem, qui se opponit executioni, eam impedire iure tantùm possessionis, quam ipse obtinet, etiamsi non dixerit, se dominum, & victor velit propter debitorem victum dominum esse, quam opinionem ex l. vltim. C. si per vim, vel alio modo. sequuntur Bartol. & Doctor. communi omnium consensu, vt fatetur Iason num. 9. & Zasius in d. §. si super. colum. 2. not. Faber in d. l. 1. C. de priuileg. fisci. Innocen. & Abb. col. vlt. in d. c. cùm super. Est etenim maximè iniquum, quod quis iudicio summario priuetur possessione alicuius rei, & ideò in hoc iudicio exequutionis sententiæ inter alios latæ, satis est ad impediendam executionem, ꝙquod tertius cōtradictorcontradictor, qui se opponit executioni, alleget, & probet se possidere, vt possessione minimè sit priuandus ex summaria probatione dominij, donec ordinario iudicio conuincatur, qua ratione aliquot hîc exponam, ex quibus constabit huius quęstionis non incongrua diffinitio.

Primum, vbi contradictor possidet, & allegat se dominiũdominium illius rei habere, probatio incumbit victori petẽtipetenti executionẽexecutionem, ꝙquod victus dominus est illius rei, secundum communem.

Secundum, si contradictor possessionem tantùm allegauerit, & verè possideat, victor probare poterit, dominium illius rei esse penes ipsum debitorem victum. Quod Bartol. & omnes fatentur, & ea probatio necessaria est, quoties contradictor asseuerat, rem illam nec iure dominij, nec iure possessionis ad victum pertinere. Siquidem ipso victo non possidente, nulla est iuris, nec facti præsumptio, pro dominio ipsius, etiamsi possessor non dixerit, se dominum esse.

Tertiùm his aptari debet, quòd vbi contradictor possidet, & nec allegat proprium dominium, nec fatetur, nec negat victum dominũdominum esse, imò tantũtantum asseuerat, se rem illam possidere, necessaria est probatio saltem summaria, qualis conuenit iudicio executionis, de dominio victi debitoris, cùm hoc non præsumatur altero possidẽtepossidente, secundum communem.

Quartùm tribus his conclusionibus accedit omninò, etenim in his probato summariè dominio victi debitoris, executio fieri debet in hunc modum, vt victor mittatur in possessionem, vel quasi possessionem ipsius dominij, & actionis in rem, quæ potest, & poterat victo competere, vt ea actione iudicio ordinario aduersus possessorem agat, & ita fit hæc missio absq;absque pręiudicio ipsius possessoris, & contradictoris, quemadmodũquemadmodum eleganter docet Bal. in l. etiam. colum. 3. C. de execu. rei iud. Hæc enim missio fieri potest, licet contradictor, qui possidet, nōnon fateatur dominium victi debitoris, vt contra Bar. in dict. §. si super. vltim. q. tenent idem Bal. in d. l. ob maritorum. 2. colum. Paul. Castrensis Alex. nu. 12. Vincent. Hercul. col. vlt. & Ias. num. 12. in d. §. si super. post Cuma. ibi text. optimus. in l. si finita. §. si de vectigalibus. ff. de damno infecto.

Quintùm ferè deducitur eisdem rationibus. Nam vbi contradictor, qui possidet & se opponit executioni, fatetur, debitorẽdebitorem victum rei petitæ, quo ad executionẽexecutionem dominum esse, & tamẽtamen probat se possidere, & allegat iustam possessionis causam, erit facienda executio eodẽeodem modo absque præiudicio possessionis, licet non probet iustam possidendi causam, cùm ea præsumẽdapræsumenda sit, si allegetur. Quod sentit Bart. in d §. si super. in fi. & Ale. ibi nu. 12.

Sextùm maiorem dubitationem habet, scilicet, cùm contradictor fatetur, victum debitorem dominum esse rei illius, & tamen allegat se possidere, & verè possidet nullam exponens causam, nec titulum iustæ possessionis, videtur sanè præsumendam fore possessionem iniquam ex ratione textus in capitulo cùm dilectus. de causa possess. & ideò executio fieri debet, etiam quo ad possessionem, ita quidem, vt huic tertio res auferatur, non obstante contradictione, quod sensit Bal. in d. l. ob maritorum. & probari quodam modò potest in dicta l. à diuo Pio. §. penultimo. tametsi Alexand. in dicto numer. 12. visus sit huic opinioni sensim refragari.

Septimùm, ex his constat plurimùm interesse, ꝙquod possideat rem ipse contradictor, an ipsemet de bitorvictus. Etenim ex præmissis conclusionibus patet manifestè discrimen hoc, quod Bart. & omnes post eum tradidêre in d. §. si super rebus.

Octauò, hinc colligitur, contradictorem, qui se opponit executioni asserentem, sese possidere, & rem in depositum, aut locationẽlocationem debitori dedisse, teneri ad huius possessionis probationem, quia res in potestate debitoris victi reperitur.

Nonò ipse opinor, parum referre, quod contradictor tertius asseuerans possidere, alleget item, se dominum esse, vt dominus præsumatur, quo ad impediẽdamimpediendam executionẽexecutionem effica|

p. 106

cem, & rem ipsam defendendam. Nam siue dominus præsumatur, siue non, sed tantùm iustus possessor, necessaria est saltem summaria probatio dominij apud ipsum debitorem, vt possit fieri missio in quasi possessionem actionis realis debitori competentis. Et fortassis hoc erit obseruandum, quòd necessaria sit maior probatio, vbi contradictor præsumitur dominus, quàm vbi de dominio nulla est præsumptio, atque ita intellige quæ paulò antè adnotauimus ex Baldo in dicta l. etiam. Alexand. & alijs in dicto §. si super. authoritate Iurisconsulti in §. idem Pollioni.

Decimò ex his constat, an sit verum, quod Ioannes Faber scribit in l. 1. C. de priuileg. fisci. ad finem. quo in loco probat, non esse admittendum contradictorem ad impediendam executionem in re, quæ à debitore victo possidetur, licet ipse contendat se habere ius ad possessionem euincendam, & in ipsa possessione, quia nec possidet, nec allegat se possidere. Etenim vera est opinio Fabri, ea ratione, quòd non sit impedienda executio, nisi contradictor probare velit dominium, aut possessionem, & summatim probauerit, in hac verò specie, nec dominium, nec possessio probatur. Et ideò hic tertius aget interdictis possessorijs oportuno loco, & tempore, nec impediet sola intercessione possessionis, quam non habet, executionis iudicium. Sic sanè & opinionem Fabri sequitur Imbertus Rupellan. lib. 1. forens. Inst. c. 55.

Illud tamen hac in quæstione libentissimé quæsierim, num tertius contradictor possit se opponere executioni coram ipso iudice requisito, aut coram mero exequutore, vel teneatur accedere ad iudicem requirentem, vel illum, cuius mandato executio fit, vt apud eum in

5

*tercedat ex causa iusta, ne fiat executio in eius graue præiudicium? Quidam enim existimant, hanc intercessionem, & oppositionem proponendam esse coram iudice requirente, & illo, qui executori mero commisit executionem, cùm merus executor, non possit exceptiones admittere, nec de eis iudicare iuxta ea, quę traduntur per Bartolum & Doctor. in dicta l. à diuo Pio. in princip. & in capitul. pastoralis. §. quia verò. de offic. delegat. quo in loco glo. Panor. & alij hanc controuersiam tractauêre, quæ modo non est à nobis latius disputanda, siquidem id tantùm agimus, quod frequentissimo omnium consensu traditum extat, nempè coram mero exequutore non esse proponendas exceptiones, quæ impediant executionem, sed apud illum iudicem, qui de causa cognouit, & ipsam sententiam præmissa cognitione, actore, & reo vocatis ac præsentibus tulerit, atque ita video quibusdam placuisse, à quibus ipse discedo libenter, quippè qui existimem, iniquum esse, quod contradictor, qui summatim probare vult ius, quod in re habet: & quod impedit exequutionem, teneatur ad iudicem requirentem accedere, cùm forsan is longe absit à loco exequutionis. Nec enim hic tertius contradictor eidem iudici se submisit, nec ab eo condemnatus est, nec iure sententia ei nocet. Qua ratione satis illi erit, si coram ipso executore contradixerit, & allegauerit res, & bona in quibus fit exequutio propria esse, nec debere fieri in his executionem. Hoc probari videtur in d. §. si super rebus. vbi Iurisconsul. hanc summariam cognitionem defert ipsi executori, vt tandem is cognoscat, quibus in rebus sit facienda executio, ille verò executor dubiò procul is est, qui à iudice pronunciante sententiam, & qui de causa cognouerit, ad executionem requiritur, vt constat ex §. sententiam Romæ. Nec enim negare quisquam poterit, de ipsomet executore tractare IuriscōsultumIurisconsultum in dicto §. si super rebus. de quo & tractauerint in dicto §. sententiam Romæ. Huic rationi accedit & alia, quam Bartol. communiter receptus explicat in dicta l. à diuo Pio. in princ. num. 6. scribens, executorem sententiæ ab alio latæ, & cui executio tantùm commissa est, posse cognoscere de quæstione ista, quibus in rebus sit facienda executio. Alioqui facilimè iniuriam posset facere executor cuilibet tertio contradictori, qui non ita facilè potest ad iudicem requirẽtemrequirentem accedere.

Illud est postremò admonendum, nullam iniuriam fieri huic summariæ cognitioni, si contradictionis, & oppositionis, quæ à tertio fit, copia detur aduersario, eiq́ue fiat editio, vt eo respondente intra breue tempus probatio fiat eius iuris, quod contradictor allegat ad impediendam executionem, vt supersedeatur in eadem, quod deducitur ex capit. veniens. in 2. de testibus. Nec enim fit ex hoc iudicium plenarium, sicuti probat textus in ClemẽClemen. sæpè. de verbor. signific.

Hæc denique obtinent & in oppositionibus quæ per tertium fiunt in his regnis executioni instrumentorum publicorum, nam quoties non habent contra tertium instrumenta publica paratam executionem, poterit profectò tertius quilibet contradicere, ac se opponere, quemad modum & executioni sententiæ, & rei iudicatæ. Quod probatur ex his, quæ superius adduximus. Sed an instrumenta publica habeant paratam executionem contra tertium singularem successorem, tradit optimè Rodericus Xuares in rep. l. post rem. ff. de re iudica. prima limitatione ad legem regiam.

CAPVT XVII.

FORENSIS vsus hactenus optimé lector, obtinuit, vt pendente lite, & exposito principali libello, iudiciq́;iudicique oblato, petatur ab eodem iudice, quòd dum ipsa causa & controuersia diffinitur, & interim pendet actor, vel reus defendatur, minimeq́;minimeque turbetur in ea possessione, quam tempore motæ litis obtinebat, atq;atque ita frequenter pronunciari constat, præsertim apud suprema Castellanæ Reipublicæ tribunalia. Hæc verò Interlocutio, licet similis videri possit inter dicto vti possidetis, maximè tamen ab eo distat. Cuius rei ratio consi deratur ex hoc, quòd interdictum vti possidetis, quandoq;quandoque principaliter proponitur, quandoq;quandoque lite pendente super proprietate in iudicium deducitur, ac verè possessionem respicit, de eáque, & super ea pronunciandum est. Ita quidẽquidem Iurisconsultus scribit in l. 1. §. hoc interdictum. ff. vti poss. Hoc interdictum de soli possessore scriptum est, quem potiorem prætor in soli possessione habet, & est prohibitorium ad retinendam possessionem. Subdit deinde, inter litigatores ergò quoties est proprietatis cōtrouersiacontrouersia, aut conuenit, vter possessor sit, vter petitor, aut non conuenit. Si conuenit, absolutum est, & ille possessoris commodo, quem cōuenitconuenit possidere, iste petitoris onere fungitur. Sed si inter ipsos contendatur, vter possideat, quia aleruter se magis possidere affirmat: tunc si res soli sit, de cuius possessione contenditur, ad hoc interdictum remittentur, hęc Vlpianus, ex quo in §. huius autem. & in §. est igitur. apparet, hoc interdictum retinendæ possessionis, etiam nulla lite pendẽtependente posse decerni, ne quis turbetur in possessione. Notant gl. ver. de proprietate. & ibi Doctor. in §. retinendæ. Instit. de interd. hoc autem nostrum interdictum non eo tendit, vt sententia super possessione feratur, nec in eo agitur, vt diffinitiuè pronuncietur quis possessor, nec est necessarium, litem super proprietate pendere, vt peti possit, sed hoc tantùm agitur, vt lite pendente, quia verè sit in possessione, minimè in ea turbetur, absq;absque pręiudicio iuris litigantiũlitigantium tàm in possessione, quàm in proprietate, ne contingant inter litigantes offensæ, rixæ, vel iniuriæ. Quamobrem pronũciaturpronunciatur interlocutio quædam, quę iubet, pendẽtependente lite absq;absque præiudicio possessionis, & proprietatis, actorem, vel reum in ea possessione defendi, quam tempore motæ litis obtinebat, ac prohibetur aduersarius ei vim super ea possessione inferre, eumq́;eumque turbare, exponiturq́;exponiturque expressim ipsius possessionis qualitas, ne incertum sit hoc interdictum. Cuius equidem praxis origo deduci solet à Iurisconsulti responso in l. æquissimum. ff. de vsufructu. quo decisum extat, iudicis officio incumbere, ita rem componere inter litigantes, vt ad arma, & contentionem priuatam minimè accedant, eiusq́;eiusque responsi ratione tradidêre multa post alios. Curtius Senior in consil. 60. Paulus Parisius consil. 168. lib. 4. Crottus consi. 10. num. 9. his accedit. text. in l. liberis. §. vlt. ff. de liber. caus. qui probat, oportere summatim tractari de possessione libertatis, vel seruitutis, vt constet, quis actor sit, quisuè reus, & quid sit lite pendente agendum. Est & elegans hac de re Iacob. Butrigar. sententia in l. incerti. C. de interdict. qui praxim istam in specie docuisse videtur. Bald. item in l. vltim. num. 10. C. de edict. diui Adria. tollen. versi. tertio præmitte. Lanfrancus in rubric. de caus. & proprietat. colum. 9. versi. prima conclusio. Sed & eius interdicti, quo modò vtimur, & quod vsu iamdiu probatum est, meminêre Paul. Cast. in consi. 3. incip. In causa, quę vertitur coram domino vicario potestatis Pergami. lib. 2. Capicius in Neapol. decisio 13. & 55. ac iterum decisio 189. & 209. idem apud Gallos passim pronunciatur, vt tradidêre Aufrer. in stilo Parlamenti. titu. de causa nouitatis. & Massuerus vir maximæ apud Francos authoritatis, in practica. titul. de possessorio. Ita enim is scribit. Partibus auditis consueuerunt partes petere recredentiam pendente lite, & interdum, & potissimè in materia pascuorum, in qua agitur de magno commodo, vel incommodo, consueuit Curia ordinare, quòd testes examinentur sub certo, & breui numero, quorum attestationes recipientur, vt valeant tàm super recredentia, quàm super principali. Earundem tamen attestationum non fiet publicatio, quousque inquæsta fuerit facta, suꝑsuper principali negotio. Hęc Massuerus, quæ etiāetiam colligũturcolliguntur ex Aufrerio in d. tit. de causa nouitat. Est profectò pulchra, & insig|

p. 108

nis pontificia Decretalis responsio, quæ forensem istum vsum æquissimum, ac iustissimum, facit in c. cùm venissent. de inst. quo in loco extat inter locutoria sententia ad hoc, vt lite pendente ille defendatur in possessione, penes quẽquem est ipsa possessio atq;atque ibi Inno. Abb. col. penult. Car. Imo. & alij hoc ipsum adnotârunt. Quod si propriam vim huius interlocutionis quis spectet, aptissimè eam interdictum dicere poterit, vel ex eo, quòd prohibeat turbari lite pendẽtependente possessionem illius qui tempore motę litis possidebat. NāNam interdicere significat prohibere, ac vetare, quemadmodum ex quibusdam testatur Iustinianus in §. summa. versicu. sunt tamen. Instit. de interdict. & nos idem probauimus in c. Alma mater. 2. relect. par. §. 1. At si eiusdem Iustiniani authoritas recipiatur, dum asserit, interdicta etiam propriè dici restitutoria, vt tandem omnia prohibitoria, & restitutoria interdicta appellentur, quasi inter duos dicta, vt in eodẽeodem §. summa. versi. vlt. constat. poterit hæc practica interlocutio interdictum dici, quasi inter duos dictum: tametsi hæc sit potius allusio vocabuli seu vocis similitudo, quam vera dictionis etymologia, quod & de testamento idem Iustinianus explicuit in prin. Inst. de test. est & hac in re quod non immeritò sit obseruandum ad præsentis tractatus expeditiorem intellectũintellectum. Nam interdictũinterdictum propriè dicitur, quo prætor aliquid iubet, vel vetat non perpetuò, sed ad tẽpustempus, donec pleniori iudicio de iure petitorij quęratur, quasi interim dictum. Quemadmodum ex Iulio Paulo lib. 5. senten. ti. de interdictis adnotauit Andræ. Alciatus lib. 3. pareg. ca. 15. idq́;idque & testimonio Ciceronis probat ad Herennium lib. 2. c. 2. inquit enim is: verum horum pueriles opiniones rectissimis rationibus cùm voles refellemus, in præsentia hæc interdicere, non alienum fuit. Hæc Cicero. apud quem interdicere Alciatus interpretatur interim dicere, Non tamen est prætermitten dum, locum istum aliter legi, nempè hoc modò, hęc interserere, & à quibusdam, hæc interim dicere. Sic enim ex Petri Victorij castigatissimis codicibus legitur. Id verò, quod Alciatus adnotauit ex lib. 5. sententiarum Iulij Pauli, potius est ex interpretationib. Anniani viri spectabilis, qui Alarici Gothorum Regis iussu Codicem Theodosianum, Institutiones Caij, & Pauli sententias in epitomen deduxit. Hinc deniq;denique vulgus appellat hanc interlocutionem, Interim, aut entre tanto. Ad cuius ampliorem cognitionem plurima sunt explicanda, ex quibus facilius quiuis percipiet vim, & vtilitatẽvtilitatem huius forensis vsus, qui potissimé cōducitconducit ad sedandas pluriũplurium litigantium molestas contentiones.

Primùm ex his apparet, sententiam hac de re latam, propriè, ac verè interlocutoriam esse, cùm

2

*ea pronuncietur, vt effectum habeat lite pendẽtependente, donec super proprietate, vel possessione lis ipsa principalis fuerit diffinita. Quod expressim notat Paul. Castrensi. in d. con. 3. col. 2. idem probatur in d. c. cùm venissent, ac fatentur omnes, qui huius forensis vsus meminêre. Præsertim hoc apparet, quia hæc interlocutio ab ea ratione procedit, quòd lite pendente nihil sit innouandum. Atq;Atque ita in formula huius interdicti Hispani his vtuntur verbis: Entre tanto, que este pleyto se vee. ydetermina diffinitiuamente: sin periuyzio del derecho de las partes en possession, y en propriedad. Quibus item verbis vtuntur Neapolitani teste Capicio in dicta decisione. 55. vlti. colu. & 189. nu. 11.

Quo fit, vt hoc interdictum, hoc enim nomine appellabo, quod vulgò, Interim, O entre tanto, dicimus, habeat locum, & obtineat in causa, & lite possessorij, in qua de possessione agitur. Est etenim ratio manifesta, quia si hæc interlocutio tantùm habet effectum, donec feratur sententia diffinitiua, lite pendente, absq;absque præiudicio possessionis, & iuris actori, vel reo pro ea competentis, deducitur euidenter, hoc remedium, vel auxilium esse itidem admittendum in lite & controuersia possessorij iudicij, cùm per id nullum præiudicium sententiæ ferendę in eodem iudicio diffinitiuà fiat, nec ei quidquam obstet. Quòd palàm ostendit Paulus Castrensis in d. consi. 3. col. 1. idemq́;idemque præmittunt omnes practici, quorũquorum modò meminimus ad hoc interdictum iure probandum.

Secundò, cauere debet omninò qui petit hoc interdictum, ne asseueret, se expoliatum possessione fuisse ante litem motam, aut possessionẽpossessionem

3

*eo tempore penes aduersarium esse. Nam hoc interdictum quatenus est simile interdicto vti possidetis, possessionẽpossessionem requirit, nec datur nisi possidenti. l. 1. §. huius interdicti. ff. vti posside. maximè quia rationem habet ab eo iure, quo prohibetur quid lite pendente nouari, & ideò tenetur probare agens hoc remedio, se possidere nunc, aut saltem possedisse tempore motę litis, & ab alio turbari eam possessionem. Siquidem hoc sufficeret, tam etsi in proprio, ac vero interdicto, vti possidetis, probanda sit præsens possessio, & turbatio. Hæc sanè admonitio fit, & colligitur ex Aufrerio in d. stilo. ti. de causa nouitat. Io. Fabr. in §. retinendæ. num. 27. institut. de interd. Petro Rebuffo 3. tomo super leges regias ti. de materia possessorij articu. 1. in princ. & art. 2. gloss. 3. versi. cauere tamen debet impetrans causam nouitatis. Quod ad interdictum autem vti possidetis, quod diximus, traditur à Bar. in l. 1. §. vlt. ff. vti posside. glo. & Doctor. in c. licet causam. de proba. gl. in l. extat. ff. quod metus cau. latè Alexand. in consil. 88. lib. 5. colum. 1. qui tradit esse necessariam ad interdictum vti possidet. possessionem tempore litis contestatæ. ex Bar. & alijs probat. text. in §. quorum inst. de interd. quod si rationem nostri interdicti consideremus, profectò necessa|

p. 109

ria est, & sufficit probatio possessionis tempore motæ litis, vt qui eo tempore possidebat, lite pendente defendatur in possessione. Idem ipse censeo, quo ad interdictum vti possidetis, nam satis erit, quòd eo agens, possideat tempore litis motæ, vel turbationis in possessione, præsumitur enim & tempore litis contestationis possidere, vt tandem obtinere possit. Atq;Atque ita intelligo, quæ Alexand. adducit, & adnotauit in d. cons. 88. & suffragatur text. in d. c. licet causam. & in d. §. retinendæ. & in d. l. 1. ff. vti pos. quod & inferius tantisper repetam. versic. duodecimo.

Tertiò erit hoc in tractatu obseruandum, quod ad pronunciandum hoc interdictum præmittenda est summaria causæ cognitio, cum alioqui, si de principali interdicto vti possidetis, ageretur, esset adhibenda plenaria causæ cog

4

*nitio. est ad hoc elegans text. in d. c. cùm venissent. de instit. cui accedit l. liberis. §. vlt. ff. de liber. caus. notat Bart. in l. nam & postea. §. si minor. ff. de iureiur. in specie fatentur hoc ipsum Paulus Castrens. in d. consil. 3. & alij practici iuniores, quorum paulò ante mentionem fecimus. Nam & Massuerus in d. tit. de possessorio. num. 24. testatur, semper hoc caueri & decerni, vt in hoc interdicto summatim procedatur, breui numero testium, & intra breue tempus. Nos eadem vtimur cautela, quippe qui mandamus, examinari quinq;quinque testes producendos à reo, & quinq;quinque ab actore, ac deinde alios quinque ex officio ea de re & causa interrogari à commissario tabellione, quos ipse elegerit & cognouerit, testimonium plenius ac verius super controuersa quæstione dicturos.

Quartum ex præmissis deducitur, probationem istam summariam, si reproducatur, aut præsentetur, quo ad principale ius litis, fidem facere, atq;atque ei dandam esse authoritatem, etiam sine noua examinatione & ratificatione testium, quia licet summaria sit, fuit tamẽtamen probatio ista facta parte præsente, vel citata, non autem ea absente, quod eleganter Paulus de Cast. admonet, & notat in dict. consil. 3. 2. libr. colum. 2. maximè nume. 7. Imò quoties considero quantum momenti tribuat vsus, & quasi possessio in acquisitionibus iurium & rerũrerum, & hanc probationem fieri pendente iudicio principali, esseq́;esseque admodum connexam eidem, mihi maximè persuadeo, huius probationis testes, etiam absq;absque expressa reproductione, cùm sit satis tacita ipsa præsentatio sufficiens, plurimum conducere ad iuris principalis, de quo litigatur, probationem.

Quintum est præterea aduertendum, quòd probationes factæ ad hoc interdictum, non sunt quo ad solennitatem, vt plenariæ iudicandæ, nec censendæ? non enim sunt seruanda ea, quę iure in plenarijs requiruntur. Vnde non fit publicatio earum probationum, nec testium, sicuti satis est vsu forensi obtentum.

Sextum ad hæc accedit, quòd in hoc summario iudicio non est concedenda in integrum restitutio minori, vel similibus personis ad probandum, si intra diem & terminum eis præfinitum nihil probauerint, nullamue probationem fecerint, aut quæ necessaria sunt ad obtinendum hoc interdictum minimè probatione iusta, & sufficienti ostenderint, & in iudicium deduxerint. Hoc sanè multis adductis similibus disputat in specie Anton. Capicius in Neapolita. Decisio. 13. vbi testatur, in regio Neapolitano prætorio bis fuisse hoc in casu negatam restitutionem, quam nec peti, nec concedi vsquam ipse vidi hoc in Granatensi auditorio, tametsi minor læsus in iudicio possessorio, quod principaliter tractatur, sit restituendus. gloss. in l. 1. C. si de momen. posses. notant Docto. præsertim Bald. in l. 3. C. qui person. legit. standi in iudicio habeant. Quibus adde Tolosa. decisionem q. 106. & Mauricium de restitutione capit. 273. qui & Aufreri. in d. q. 106. idem tenuerunt & ex antiquioribus optimè Bart. Bald. colum. vltim. & Salicet. in dict. l. vnica. C. si de momen. poss. Ias. in l. 1. nu. 10. ff. de iurisdictione omnium iudicum. idem Ias. in Authen. sacramenta puberum. nu. 57. vt interim mirer, cur idem Mauricius c. 114. dubitauerit, & c. 247. contrariũcontrarium probauerit asseuerans, id passim determinari.

Septimò est in eadem quæstione obseruandum, non esse hoc in iudicio summario admittendos defectus aduersus testes ꝓductosproductos, saltem vt fiat eorundem defectuum, & obiectionum probatio, quemadmodum deducitur ex c. veniens. in 2. de testib. cuius authoritate adnotârunt ibi Ioan. And. Abb. Imol. co. 3. Fel. num. 13. post Ant. & alios, quòd in causa summariæ cognitionis, maximè vbi agitur de præiudicio, quod possit per sententiam diffinitiuam tolli, non admittitur reprobatio testium, nec est admittendus quis ad probandũprobandum defectus contra testes, ab eodem obiectos. Idem probant Roma. in Sing. 388. Lanfran. Orianus in c. quoniam contra. de proba. verb. testium. num. 83. simili ferè ratione, quo ad legem Toleti latam de restitutione agrorum communium alicuius ciuitatis, statuit idem regia l. 4. tit. 3. li. 7. ordin. cuius meminit ad hoc Petr. Auendanius in tracta. de exequendis mandatis. c. 4. nu. 14. In specie autem huius nostri interdicti, nōnon tractatur, quis debeat possidere adhuc lite pendẽtependente, sed quis debeat esse in possessione lite pendente. Aliud verò est possidere, aliud in possessione esse. l. si quis antè. ff. de acq. poss. pręsertim, quia per diffinitiuam sententiāsententiam reparatur hoc præiudicium. Sic deniq;denique in materia nostri interdicti respondit iuxta præmissam opinionẽopinionem Ant. Capicius in Neapolit. decis. 55. scribens, ita fuisse in supremo illius regni tribunali pronun|

p. 110

ciatum. Ex quo ipse libenter infero, quod vbi summatim tractetur de præstandis alimentis, & expensis litis alicui lite pendente, erit circa testium reprobationem & similia seruandum, quod modò de hoc interdicto explicuimus. Nam & hæc causa incidens est, ac summariè tractari solet. & ideo si testes ad summariāsummariam cognitionem fuerint producti, nōnon sunt admittendi aduersus eos vlli defectus, vt saltem probatio adiectionum minimè fiat.

Octauò ad huius rei faciliorem diffinitionem, & vt quietè ac tranquillè litigantes ius suum prosequantur, praxis obtinuit in hoc regio, ac supremo tribunali, quòd si ab interlocutione huius interdicti causa pronunciata, fuerit supplicatum, nulla detur in hoc supplicationis iudicio ad probandum dilatio. Satis enim est ad summariam cognitionem semel datam fuisse dilationem ad probandum, Alioqui esset huius causę examen omninò plenarium, & ordinariæ cognitioni simile.

Nonò, vbi ad huius interdicti pronunciationem producerentur in iudicio instrumenta, & scripturæ aliquot, non est admittenda contradictio, nec accusatio falsitatis ad impediendam interlocutionem istāistam, quæ summatim pronunciari debet super hoc interdicto, quemadmodum expressim tradit Massuerus in practi. titul. de possess. numer. 25. nisi secundum eum esset aliqua euidens suspicio, quæ facilimè posset examinari.

Quod si ageretur in iudicio de possessorio interdicto verè, ac principaliter, tunc admittẽdiadmittendi forent defectus, & obiectiones contra testes, atque earum probatio. Nam etiamsi causa possessoria sit summatim expedienda, nihilominus admittuntur obiectiones contra testes, & earum probatio: authore Bart. in Extrauag. ad reprimendum. verb. summariè. Aret. in d. c. veniens. 7. & 8. col. de testib. tex. optimus in cap. præsentium. de testib. in 6. versic. testes.

Decimò est optimè inquirendum, an ad effectum obtinendi in hoc interdicto lite pendente sufficiat possessio illa ciuilis, quę traditur in l. clam possidere. §. qui ad nundinas. ff. de acqui. pos.

5

*Et profectò hanc possessionem non sufficere, quo ad istum effectum, tenent Gui. Pap. qu. 552. Rebuff. super leges regias. 3. Tomo. titu. de possessorij materia. art. 2. gloss. 2. & gloss. 3. & tamen hi authores loquuntur, quo ad consuetudinem Regni Franciæ, vbi nōnon potest agere quis ad possessionem, vt ipsi dicunt, ex causa nouitatis, quæ est similis nostro interdicto, contra eum, qui per annum & diem possederit, etiam naturaliter, ac de facto. Quod & Ioan. Fab. not. in d. §. retinendæ. Sed & Massuerus in practica tit. de possessorio. num. 43. versi. item pro sola. tradit, non sufficere ad causam nouitatis detentationem, imò requiri possessionem ex supradictis, vt ipse intelligo ciuilem & naturalẽnaturalem.

Ego verò animaduerto, hoc ideò procedere, quia alter, contra quem agitur, est in possessione naturali, quæ ab eo non est reuocanda, lite pendente, sed erit agendum contra illum interdictis ordinarijs & possessorijs, nempe vnde vi, aut vti possidetis. Hoc enim dictat ratio, quæ ex litis pendentis priuilegio deducitur. At si quis habeat ciuilẽciuilem possessionem tantum, nondum nactus naturalem, poterit hoc interdictũinterdictum petere pendente lite aduersus eum, qui nōnon est in rerum corporali possessione. Exemplum traditur in possessione, quæ ex lege Galliæ, & vsu transfertur in hæredem absq;absque apprehensione, atq;atque ita rem istam intellexêre idem Gui. Papæ in q. 552. colum. 2. Paul. Paris. consil. 41. lib. 1 colum. 4. ver. nec audiendi sunt. quem sequitur And. Tiraq. in tracta. le mort saisit le vif. part. 6. declaratione 9. quod erit itidem obseruandũobseruandum ad l. 45. Tauri, cuius ipse memini aliquot eius interpretationes exponens lib. 3. variarum resolut. cap. 5.

Sic sanè, quicquid Massuerus scribat, ipse etiam detinentem tantùm aliquam rem defenderem hoc interdicto pendente lite, potissimum ex ratione Iurisconsulti in l. Attilius. & ibi Paulus Castren. ff. de donatio. & l. officiũofficium. ff. de rei vendica. quia hoc interim dictum non tàm respicit propriam & veram possessionem, quàm statum illum rei, qui erat tempore motæ litis, aut paulò antè. Quod perpendere diligentissimè debet quicunque hac in controuersia interlocututus sit, & propriam publica authoritate dicturus sententiam. Solet enim varia hac in re contingere quæstionum disputatio.

Vndecimò est animaduertendũanimaduertendum, hoc interdictum, quo in praxi vtimur, obtinere vim, vt lite pendente vtatur quis possessione, quāquam habet, nec in ea turbetur, etiamsi cōtracontra eum pro parte aduersa sit præsumptio iuris communis. Ita equi

6

*dem in iure pascendi, & eius quasi possessione in alieno prædio, quod liberum pręsumitur ab hac seruitute. Notat eleganter Ant. Capicius. decis. Neapolit. 189. asseuerans, sic in illo regio prætorio pronunciatum fuisse. Cui sententiæ suffragatur, quod optimè not. Panormit. in c. 1. vt lite pend. col. 1. vbi scribit, non esse quem turbandum lite pendente in possessione, quāquam habet, etiamsi ei resistat iuris communis præsumptio, citat Panormit. ad hoc Innoc. ibi, & asserit, Doctores cum eo communiter transire. Hæc enim. sunt eius verba. num. 8. hoc ipsum probari videtur ex text. in dict. capitul. 1. & rursus authoritate Inno. in c. cùm venissent. col. 3. de restit. in inte. qui sensit, sufficere possessionem absq;absque bona fide, vbi agitur interdicto vnde vi aut interdicto vti possidetis. VerũVerum opinioni, quāquam tradit Ant. Capi. obstat tex. in ca. cũcum personæ. de priuil. in 6. qui probat, non esse quem defendendum in possessione, quam habet refragāterefragante præsumptione iuris cōmmuniscommunis, donec |

p. 111

præscriptionem sufficientem probet & legitimam, nisi ostenderit & exhibuerit titulum saltem idoneum ad præscribendum. Ergo qui iuris Communis pręsumptionem in sui fauorem habet, eo iure vti poterit, etiam aduersus possessorem, nisi titulus idoneus ad præscribendũpræscribendum fuerit exhibitus. Cui authoritati respondet Capicius eam intelligendam fore, vbi tantùm agitur absque summaria probatione possessionis, quod si probetur summatim possessio, tũctunc inquit, non erit locus decisioni text. in dict. c. cùm personæ. Imò poterit ex hac summaria cognitione decerni hoc interdictum. Hanc interpretationem sic idem author confirmat, vt tandem asserat, text. illum procedere, pendente iudicio ordinario, nondum præmissa cognitione summaria possessionis. Quæ quidem interpretatio mihi non omninò placet. Nam in d. cap. cùm personæ. §. penult. & vlt. satis præmittitur, non sufficere possessionem absq;absque probatione tituli, vtcunque ad præscriptionem idonei, quoties præsumptio iuris communis obstat possidenti. Idcircò tria, vel quatuor hac in dubitatione exponam, vt tandem possit vera resolutio deduci.

Primùm, vbi de iuribus ad principem iure communi pertinẽtibuspertinentibus agitur, & quoties pro principe præsumptio iuris est, tunc sanè non est locus huic interdicto ex summaria possessionis probatione, nisi probetur titulus aliquis, qui valeat elidere, saltem ad effectum huius interlocutionis, præsumptionem iuris communis. Etenim Rex nusquam litigat sine possessione in his, quæ sibi, vt Regi summo iure conceduntur, vt scribit Petrus Rebuffus in dicto tracta. de materia possess. arti. 2. gloss. 2. num. 26. & seq. cui accedit quod nos tradidimus lib. 1. variarum resolut. c. 16. num. 11.

Secundò oportet animaduertere, quod & si præsumptio iuris communis sit contra possidentem, & agentem hoc interdicto, & requiratur titulus ad iustificandam possessionem iuxta responsionem Pontificis in dict. cap. cùm personæ. erit satis sufficiens titulus aliquis præsumptus, qui robur addat ipsi possessioni. text. optimus in dict. capitul. cùm venissent. de institut. ex quo id notat Panormitan. 2. colum. & Francus in dicto capitul. cùm personæ. §. vlt. colum. 1.

Tertiò, quoties contra possidentem est præsumptio iuris communis simplex quidem, vt in iure pascendi, de quo tractat Neapolitana decisio, opinor non esse negandũnegandum hoc interdictũinterdictum, quod vetat lite pendẽtependente mutari possessionem. Hoc apertius fiet, si quis obseruauerit ea, quæ ipsi adnotauimus libr. primo variarum resolutio. cap. 17. num. 7. Non enim censeri debet sufficiens ad perturbandam quasi possessionem alterius lite pendente, præsumptio illa iuris communis, quæ cuiusque rei priuatæ libertatem fouet, & defendit à reali vel personali seruitute.

Quartò non sic respondendum erit, vbi possidenti resistit valdè vehemens iuris communis pręsumptio, quæ publicę authoritati fauere, ac patrocinari videtur, sicuti cōstatconstat in exemplis traditis à summo Pontifice in cap. 1. de præscript. in 6. & in dicto cap. cùm personæ. Sed fortassis quispiam ita constanter conabitur defendere hanc vndecimam conclusionem, vt planè asseueret locum esse huic interdicto etiam in hoc casu, quasi pontificia decisio in d. cap. cùm personæ. non obtineat lite pendente, quo ad istam interlocutionem. Qua ratione admonendum censeo, etiamsi hæc admittatur opinio, perpendendam esse possessionem, eiusq́;eiusque antiquitatem & adminicula, vt nōnon temerè pronuncietur aduersus iuris communis præsumptionem.

Duodecimò meritò hac in controuersia quæritur, quid sit agendum, vbi vterq;vterque litigator probauerit, se possidere tempore motæ litis, & possedisse. Oritur enim dubium, cui probationi sit standum, & sanè regulariter ille præferendus erit, qui antiquiorem possessionem probauerit. c. licet causam. de probatio. tradidêre Bart. in l. si duo. in princip. colum. 2. ff. vti possidet. idem in l. 1. colum. penultim. C. eod. tit. Bald. in l. ordinarij. colum. 4. C. de rei vendicatio. Paulus Castrensis in dicto consil. 3. col. 3. Multa, quæ sunt in hac quæstione consideranda, vt iudex percipiat, quæ probatio sit potior ad hoc interdictũinterdictum, explicârunt eleganter Dec. numer. 9. & Augustinus Beroius numer. 54. in dicto capitulo, licet causam, & an sufficiat probari, olim quẽquem possedisse, vt præsumatur tempore litis motæ possidere ad effectum huius interlocutionis, ipse scripsi in reg. Possessor. de regul. iur. in 6. 2. parte. §. 1. numer. 4. Nam in corporalibus satis est probare possessionem certi temporis, & proximi ante litem motam, vt censet Ioan. Faber. in §. retinendæ. num. 23. instit. de interdictis. & in rebus corporalibus etiam sufficiet possessionis probatio, quæ tempore turbationis obtinebatur, vt hinc præsumatur possessio tempore motæ litis, & contestationis, quod in regio Neapolitano prætorio receptum esse asseuerat Matth. de Afflict. decisione 394. nisi alter probauerit, se medio tempore possedisse.

CAPVT XVIII.

IN OMNIBVS equidem contentionibus, quæ iudicum sententijs sunt omninò diffiniendę, adeò testium fides vrget, & instruit iudicantis animũanimum, vt oportunè Iurisconsultus admonuerit in l. 3. ff. de testib. potissimè aduertendum esse, quibus testib. sit adhibẽdaadhibenda fides, atq;atque ideò in eo responso commemorat multa, quæ solent, & debent explorari diligentissimè. Idem admonet regia l. 28. titu. 16. part. 3. tradit Bald. in l. testium. col. 3. & 4. C. de testib. Certum autem quæ considerare debet iudex in testibus & eorum fide, breuiter tradit Ioann. Bessianus in consuetudinibus Auerniæ, capit. 8. articul. 7. multa etiam ad hæc congerit Augustinus Beroius in cap. licet causam. num. 32. de probationib. potissimùm integer testis esse debet immunis ab infamia, à macula & suspicione. text. optimus in cap. 1. de exceptionib. cap. testimonium. de testib. regia lex 8. titul. 16. partit. 3. Quam ob rem non grauabor, quædam hic adnotare, quæ solent frequenter in discrimẽdiscrimen adduci, vt liberè quid ipse sentiam, quidue in iudicio probarem, apertissimè exponam.

Primùm video à pleris que aduersus testem obijci, vilem eius opinionem & æstimationem, quæ tamẽtamen non procedit ab infamia iuris, sed potius ab infamia facti, quę deducitur ex eo, quòd homines grauitate & moribus insignes, opinionem quandam improbitatis de aliquo con

1

*ceperunt, ob aliquod eius crimen, vel quia fecerit ea, quæ fieri nōnon solent ab his, qui integris moribus operam dederunt. Hæc enim est facti infamia, quæ dubio procul detrahit authoritati, & fidei cuiusq;cuiusque hominis. Qua ratione testimonium eius, qui ea est affectus, aliquantulum minuitur. text. celebris in cap. licet. versic. quidam verò. de probatio. quem ibi commendârunt Panorm. Baldus, Felin. & Decius col. 5. idem adnotârunt Abb. colum. 4. & Felin. numer. 12. in capit. testimonium. de testib. ex hoc admonentes, non esse dandam fidem in causis grauibus, & maximi momenti ac præiudicij, his testibus, qui etiamsi non repellantur à testimonio, propter infamiam iuris: laborant tamen infamia facti, & hæc, quamuis non repellat quem à testimonio in causis ciuilibus ferendo. gloss. in l. 3. §. duæ causæ. ff. ad Carbo. & in cap. testimonium. verb. in hoc casu. paulò antè citato. Tamen propter dubiam eius fidem efficit, vt in criminalibus, & coniugalibus controuersijs & his similibus, non sit quis testis idoneus, idemq́;idemque respondendum erit, etiam in aliquot causis ciuilibus, in quibus de re graui, & maximo præiudicio tractetur, quod latius examinauimus in epitome ad quartum librum Decretalium. secunda parte capitu. 8. §. 12. numero 8.

Secundò, illud etiam iudicibus ecclesiasticis exponimus, quòd fortassis perpensa frequentissima iuris pontificij Interpretum sententia, in errorẽerrorem labi quenquāquenquam permittet. Scripsit etenim Fabianus Papa epistola 2. ad episcopos Orientales, non esse testem idoneum in criminali causa contra sacerdotem eum, qui clericus non sit, nec clericus esse possit. Ex quo Panormita. & alij communiter in dict. capit. 1. de excep. & Doct. in cap. ipsi apostoli. vbi à Gratiano Fabiani Decretum adducitur. 2. q. 7. collegerunt in criminalibus aduersus clericũclericum, non esse admittendum in testem, eum, qui tale patiatur corporis vicium, quod à promotione, & sacerdotio repellat. Quam opin. sequitur Hippolit. in pract. causa. crimi. §. nunc videndum. nu. 52. eamq́;eamque communem esse fatentur Fel. & Dec. in d. cap. 1. ac defendit ipse Dec. tametsi Felin. fatis dubitet, nec ausus sit omninò eam improbare. Sed si verum sensum canonum & legum mente repetamus, ipsamq́;ipsamque rationem cuiusq;cuiusque ambiguitatis moderatricem, & interpretem, planè fatebimur, hanc opinionẽopinionem communem non omninò veram esse, vel non ita intelligendam, vt ex aliquo corporis vicio, absque vlla animi labe contingenti, fidem cuipiam detrahamus. CōstatConstat etenim in testib. illud potissimè esse considerandũconsiderandum, quòd integræ sint fidei. d. l. 3. & l. 1. ff. de testib. fides autẽautem nullānullam patitur læsio|

p. 113

nem ex corporis maculis, ægritudinibus & vicijs, sed ex animi labe, eiusq́;eiusque detrimentis, atq;atque ideò non ex hoc minus integer quis testis erit, quòd vicium corporis habeat impediens ordinis ecclesiastici statum: Igitur Fabianus Papa constituens, nōnon esse laicos admittendos in testimonium criminis contra clericum, scripsit, nec item eos, qui clerici esse non possint, cùm satis esset, priorem regulam constituere, siquidem is, qui clericus non est, siue clericus possit esse, siue non possit eo insigniri ordine, admitti non debet contra clericum in criminalibus ad testimoniũtestimonium, cùm criminaliter agitur secundum communem in c. tam literis. de testibus. Si verò clericus sit, & nihilominus patiatur corporis vicium, quod ab initio impediret eum ordinem, profectò non video, cur hic sit à testimonio repellendus in causa criminali, quæ contra clericum criminaliter agitur, nisi vicium id corporis ex aliquo crimine, aut aliqua equidem animi labe contraxerit. Sic etenim est interpretanda Fabiani Papæ responsio, quāquam non ita exactè gloss. & Doct. ibi intellexisse videntur.

Tertiò, iudex diligenter expendere debet ipsius testis affectum, vt ex amore vel odio eius fides dubia sit omninò. Præsertim est obseruandum, an testis sit inimicus illius, qui eius testimonio conuincendus est, quod Iurisconsultus admo

3

*net in l. 3. in princip. ff. de testib. l. 1. §. quæstionum. ff. de quæstio. Authen. de testib. §. si verò quis dicat. quæ quidem suspicio minimè tollitur per reconciliationem, quoties nuper ea contigerit, non enim statim post reconciliationem est idoneus iudex, aut testis, qui modò erat inimicus, cùm adhuc sit dubium, an remanserint quædam reliquiæ odij. Quamobrem expectandum est, vt amicitia longo tempore sit confirmata, & sint obliterata, & obliuioni tradita omnia inimicitiarum vestigia. textus est celebris in cap. accusatores, in 2. & ibi glos. 3. quæst. 5. glo. in cap. per tuas. in 1. verb. inimicitias. vbi Anania. col. 3. & Felin. col. vltim. de simonia. Innocent. in cap. cùm oporteat. colum. vltim. & ibi Panorm. colum. 2. Anania. colum. 3. Felin. num. 4. de accusatio. Roman. in singul. 319. Iason in l. apertissimi. C. de iudic. colum. 2. Hippolit. in l. 1. §. præterea. ff. de quæstionib. numer. 4. Anania & Bologuinus consil. 17. Aymon consil. 9. colum. 2. libro 1. & pleriq;plerique alij, quorum meminit Andræ. Tiraquell. in libello de caus. cessante. 2. part. limitation. 16. numer. 7. ex quibus apparet, hanc esse communem opinionem, cui obijcitur tex. in l. athletæ. §. dat remissionem. ff. de excusat. tuto. vbi nuper reconciliatus inimicus, non excusatur à tutela. Huius sanè loci authoritate coacti fuére Ananias, & Felin. in d. cap. cùm oporteat, fateri, non omninò certam esse communem opinionem, imò textus in d. cap. accusatores. intelligendum fore de eo inimico, qui nondum est reconciliatus, est tamen inimicitia nuper contracta, quod nec mihi placet, nec poterit iure satis probari. Idcircò existimo, inimicitiam à tutelæ munere omninò excusare, nisi tutor sit testamento datus, tunc etenim nōnon excusatur quis à tutela, etiam propter capitales inimicitias, quia qui tutorem Titium filijs dat, quamuis Titius fuerit ei inimicus, visus est omnem prorsus inimicitiæ labẽlabem ac radicem à se quidem abijcere: eaq́;eaque reconciliatio præsumenda est vera, atq;atque immunis ab omni suspicione, vel ex eo tantùm, quòd proprios filios, & eorum patrimonium ei commendârit. Quamobrem, quo ad ipsum testatorẽtestatorem reconciliatio amicitiæ integra est, & ab omni libera suspicione, ideoq́;ideoque non est, cur tutor aliquāaliquam excusationem iustè prætendere possit ob capitales inimicitias. Qua ratione perpensa existimarẽexistimarem ipse, mortuo inimico, nuper tamen reconciliato, non posse à tutela filiorum eius excusari quem ob inimicitias, quæ reconciliatione simul & morte obliteratæ omninò videntur. Nec est in hac specie ratio illa admittenda, propter quam inimicus olim nuper tamen reconciliatus repellitur à testimonio, etenim cessat, vt opinor, quia fides detrahitur testimonio ob veteris & pristinæ inimicitæ radicem. Sic deniq;denique Iustiniani locus in §. inimicitiæ. instit. de excusat. tutor. dum ex eo probatur, non excusari quem à tutela propter inimicitias capitales, vbi reconciliatio contigerit, est intelligendus, etiamsi reconciliatio paulò antè facta fuerit, quòd si post scriptum testamentum capitalis inimicitia orta sit, aut prior est testamento, sed ea causa is tutor testamẽtotestamento datus esse videatur, vt eo onere & negocijs vexetur, aliud erit dicendũdicendum. Nam excusabitur is à tutela propter capitales inimicitias. quod probat tex. in d. l. athletæ. §. dat remissionem. ff. de excu. tuto. quem titulum eleganter è Græco in latinum transtulit Anto. Augustinus, vir omnium consensu insignis eruditionis & diligentiæ.

Quartò iudices admonendi sunt, ab eadem affectionis ratione procedere distinctionem illam, qua passim vtũturvtuntur aduocati asseuerantes, non esse admittendos in testes, vbi de pascuis publicis & communibus agitur, incolas, ciues, & oppidanos, illius vrbis, villæ, aut oppidi, cuius

4

*nomine vniuersitatis de iure pascendi contenditur, quasi secus sit, vbi de eiusdem vrbis iurisdictione, & territorio ad eam exercendāexercendam controuertitur, nam in hac posteriori specie, ciues & oppidani legitimi testes sunt, Prior huius distinctionis pars probatur authoritate Guidonis Papæ. quæstio. 573. & Speculat. titul. de testibus. cuius meminit eum secutus Ioan. Bessianus in consuetudinibus Auerniæ. capit. 28. articu. 4. Quibus suffragatur, quod communi omnium consensu diffinitum est, in l. paren|

p. 114

tes. & in l. omnibus. C. de testib. in causa vniuersitatis non esse testẽtestem idoneũidoneum eum, qui sit de ipsa vniuersitate, vbi tractatur in ea lite de iure vniuersitatis, quodvnicuiq;quodvnicuique priuatim cōmodũcommodum vel damnum infert. Idem notant Bald. consil. 443. & cons. 445. lib. 5. Bart. in l. in tantùm. §. vniuersitatis. ff. de rerum diuisione, quorũquorum opinio Communis est, vt fatẽturfatentur Dec. in cap. insuper. de testib. & Bald. in d. consil. 445. nume. 9. Franciscus Curtius in tracta. de testib. in capit. quando testes repellantur ratione affectionis. col. penult. Albericus in tract. de testib. eodem capite, & eadem colum. optima glo. in eius ratione in l. sicut. ver. non debetur. ff. quod ciusq́;eiusque vniuers. nomi. tradunt omnes in dict. capit. insuper. & in cap. cùm nuncius. de testib. Gerardus à petra Sancta in Singu. 24. Crottus in tracta. de testib. numer. 131. atq;atque in hac specie vbi agitur de pascuis, & nemoribus, expressim hanc opinionem probant Bald. in dicta l. parentes. colum. vltim. Felinus latè in dict. capit. insuper. nume. 6. & ibi Dec. colum. 2. Curt. & Alberic. in dicta colum. penul. Stephanus Aufreri in tracta. de reprobation. testium. nu. 91. Alexand. consil. 68. lib. 2. num. 14. Bartholom. Cæpola de seruitutibus capitul. de seruitute iuris pascendi. num. 18. Quorum opinio dubiò procul communis est, & eadem probat posteriorem distinctionis partem, nam vbi de territorio & iurisdictione tractatur in iudicio, admitten di sunt ciues, & oppidani, quia in vniuersitatem commodum ipsum defertur, non in singulos ipsius vniuersitatis: quod & idem Guido Papæ notat quæstione 193. Baldus in d. consil. 445. num. 9. & omnes paulò antè citati post gloss. in dicto §. vniuersitatis. & in l. idonei. ff. de testib. text. optimus in l. sed si hac. §. qui manumittitur. ff. de in ius vocādovocando. Qua ratione quoties de pascuis ageretur ab vniuersitate in hunc sanè modum, vt vniuersitas contenderet de pratis quibusdam, non ad vsum publicum singulorum, sed ad locationem pascuorum pro annuo precio in publicum ærarium conferendo, esset ciuis, & oppidanus in ea causa testis legitimus & idoneus, quod Bal. respondit in cap. tertio loco. num. 4. de probation. & sensit optimè Cæpola in dict. num. 18. Hinc deniq;denique constat vera interpretatio ad l. regiam. 18. titul. 16. part. 3. qua probatur, in causa vniuersitatis admittendum esse in testẽtestem quemlibet ex ciuibus & oppidanis. Est etenim intelligenda ea constitutio secundum distinctionem modò propositam. Quin & ipse admonendum esse censeo, etiam in huius distinctionis posteriori membro, fidem testimonij non omninò integram esse. Iudex etenim æquissimè arbitrabitur in hoc, quia negari non potest non carere testem affectione, vbi pro iure & honore patriæ, aut eius oppidi, cuius vicinus est, testificatur, atq;atque ita admonuerunt Arch. in c. 1. 14. q. 2. Fel. & alij in d. c. insuper. & ferè omnes, quorum modò mentionem fecimus. Ant. But. in c. cùm nuncius. de test. Dec. in d. ca. insuper. num. 7. Alex. in cons. 43. nume. 23. lib. 4. tradit eleganter idem Alex. in d. cons. 68. libr. 2. nu. 15. Nec refert quicquam, quòd vtilitas illius iuris, aut rei, de qua in iudicio agitur, non sit singulorum, sed ipsius vniuersitatis, siquidẽsiquidem affectio ex hoc non cessat penitùs, imò ad est ꝓpterpropter publicum, & cōmunemcommunem ipsius Reipub. cuius testis membrum, & pars est, euidentẽeuidentem vtilitatem.

Quintò non erit ab hoc tractatu omninò alienũalienum, quod plerunq;plerunque cōtrouertiturcontrouertitur de tempore, quo admittendæ sunt aduersus testes obiectiones in appellationis examine, aut in secunda, tertiáue instantia, cùm in prima aut secunda fuerint omissæ. Etenim iure communi aduersus

5

*testes sunt obiectiones, & vicia proponenda ante sententiam cap. 1. de exception. id est ante conclusionem in causa, capit. cùm dilectus. de fide instrum. capitul. auditis. de procurato. Idem adnotârunt Abb. & omnes in dict. cap. 1. de exception. Imò & hæ obiectiones fieri debent ante publicationem regulariter, nōnon pòst, iuxta distinctionem traditam à Romano pontifice in cap. præsentium. de testib. Regia verò lex, omni equidem casu permittit, posse aduersus testes opponi crimina, vicia & defectus, statim post testium publicationem intra sex dies, sicuti diffinitum extat lege 16. ex legibus, quæ de iudiciali ordine apud MadritũMadritum statutæ fuêre. Hoc ipsum ferè olim & regia lex diffinierat. l. 1. colum. 3. titul. 4. lib. 3. ordin. Ex quibus apparet, qualiter in his regnis sit intelligendum, quod iura pōtificiapontificia hac de re statuerint. Quòd si aduersus testes, quorum publicatio facta sit, non fuerint oppositæ exceptiones, aut obiectiones aliquot, ac lata fuerit sententia, solet dubitari, possint ne in examine causæ appellationis contra eosdem testes, aut in secunda instantia vicia, alijue defectus obijci, ad eorũeorum elidendum testimonium, fidemq́;fidemque repellendam? Et sanè Andræas Isernia in constit. Neapolitanis libro secundo. constitutione vltima. nu. 6. & Guido Papæ decisione Delphinatus. 500. tenuerunt, non esse admittendas in appellationis causa reprobationes testium, qui dixêre testimonium in prima instantia, & ante sententiam. Horum rationes facilimè poterunt expendi, sed ea maximè vrgere videtur, quòd ante sententiam data fuerit tacitè vel expressè dilatio ad reprobationem testiũtestium, vt constat in d. c. præsentium. & in constitutionibus regijs, & ideò qui intra eam dilationem non obiecit aduersus testes exceptiones, quas sibi competere existimabat, non est postea admittendus, cũcum fuerit finita dilatione exclusus. Hoc ipsum amplius ac fortius vrget, si consideremus, dilationem ante sententiāsententiam dari ad reprobandũreprobandum testes, qui tunc ꝓductiproducti fuerint, atq;atque itẽitem in appella|

p. 115

tionis cognitione aliam denuò dari, ac repeti, ad opponendum exceptionem contra testes, qui tunc post appellationem testimonium dixerint, qua ratione constat, opinionem istam iure veriorem videri, eamq́; receptam fuisse in Neapolitano prætorio, asseuerat Matthæus de Afflict. decisione 266. nihilominus contrariam sententiam probare conantur gloss. in d. cap. 1. de except. verbo. per sententiam. & inibi Panorm Fel. colum. 2. & idem Panor. in cap. super eo. de testi. Matthæus de Afflict. in d. constitutione vlt. nume. 13. Quam opinionem seruari in regno Franciæ testatur Guido in d. quæst. 500. ex eo quidem, quòd appellatio restituat, ac reponat causam in eum statum, quo erat tempore litis contestationis. l. per hanc. C. de tempo. appella. c. cúm Ioannes. de fide instru. notatur in l. ita demum. C. de procur. quę quidem ratio non admodum iuuat, cùm ad reprobationem testium antè sententiam productorum, nōnon sit quis admittendus post eam diem, quæ tacite, vel expressè à lege, vel iudice datur ad id agendum, nec quicquam referat, appellatũappellatum esse, siquidem ea appellatio vim habet, quantũquantum ad ꝓbationemprobationem iuris principalis, de quo in ea lite agitur: nōnon aũtaunt quo ad ea, quæ circa testes, aliauè accessoria, in prima instantia fuerint tractata & discussa, ex ratione text. in Cle. vlt. de appellationibus. tandem Fel. in d. ca. 1. de except. col. 2. ex gl. inibi adnotauit, posse post sententiam in causa appellationis opponi aduersus testes exceptiones etiam eas, quę ante sententiam fuerunt obiectæ, nec tamẽtamen fuit probatio inducta, sed potius omissa.

Ego verò illud esse constitutissimum opinor, quòd post sententiam in appellationis cognitione non poterunt obijci defectus, aut vitia contra testes ante sententiam productos, si velit quis id agere post testiũtestium publicationẽpublicationem intra diem illum, qui datur ad reprobandos, adnotādosadnotandos testes. Nam ea dilatio datur ad impugnandum testes productos in ipsa secunda instātiainstantia, quorũquorum tunc publicatio fit, nōnon autẽautem ad eos reprobandos, qui ante sentẽtiamsententiam fuerant producti, quorumq́;quorumque testimonia eo tempore sunt iuxta iuris ordinem publicata.

Deinde scio receptum esse apud hoc Granatense tribunal, posse in secunda instantia post appellationem vel supplicationem proponi aduersus testes productos, & examinatos ante sentẽtiamsententiam exceptiones & obiectiones, in ipso tamẽtamen libello, quo grauamina sentẽtiæsententiæ explicantur, & exponũturexponuntur, vt tandem probatio fiat harum exceptionum intra dilationem datam, ad ipsa grauamina probanda. Atq;Atque ita praxis admisit opinionem gl. Abb. & aliorũaliorum, quæ sic intellecta maximam æquitatem habet.

Sextò præ cæteris obseruare debent Practici, in hac Castellani Regni Republica lege receptāreceptam esse Canonistarum sententiam, & opinionem, qua diffinitum est, non esse in causa appellationis testes admittendos super eisdẽeisdem interroga

6

*tionib. & articulis, qui dati fuêre ad testiũtestium examinationem in prima instantia ante sententiāsententiam, nec super eisdem directò contrarijs, extat etenim de hoc regia l. 4. tit. 11. lib. 3. ordinat. & §. 26. in legibus de Madrid. iure pontificio hoc apertissimè constitutum est in Clementina 2. de testibus. quo in loco glo. commemorat, contentionem veterem inter Canonistas, & iuris ciuilis Interpretes, qui contrarium probare conati sunt, nōnon satis vrgentibus authoritatibus. Nam & CanonistarũCanonistarum partem optimè tutatur authoritas Iustiniani, dum rationem quandam præmittit in Auth. de test. §. si verò deducẽsdeducens. siquidem inibi prohibet testes recipi super eisdem articulis, & directò contrarijs post publicationem, quemadmodũquemadmodum responsum est in d. Clem. 2. in priori eius parte. & in c. fraternitat. de test. vbi Anton. Imola, & Fel. col. 2. existimant, adeò veram esse Canonistarum opinionem, vt eadẽeadem in vtroque foro admittenda sit. Idem fatetur Lanfranc. in ca. quoniam contra. de probatio. verb. testiũtestium. nu. 60. qua in re illud est cauẽdumcauendum, nōnon ex hoc censeri prohibitam productionem testiũtestium super his, quæ fuerunt in prima instantia allegata, & tamen testes nōnon fuêre super his allegationibus examinati. Nam poterit quispiam in appellationis causa testes producere ad probationem eorum, quæ ante sentẽtiamsententiam allegauerit, & quę sunt contraria his allegationib. directò, quas eius aduersarius in iudicium deduxerit, modò nōnon fuerint testes de his interrogati, nec examinati, secundum Card. Inno. & Fel. nu. 34. in c. cùm Ioan. de fide instru. per text. ibi & id satis est iuri consonum.

Illud verò solet à quibusdam in discrimen adduci, sit ne regia lex seruanda, & opinio item Canonistarum in his causis & iudicijs, in quibus de nobilitate agitur, quāquam nos Hispani dicimus Hidalguiam. Etenim cōsultusconsultus hac de re Cęsar inuictissimus Carolus V. primus huius nominis Hispaniarum Rex in totius regni conuentu apud Madritum anno 1537. l. 124. respondit, simpliciter, seruandam fore veterem legem regiarum ordinationum, ex quo quidem responso quibusdam visum est, totam controuersiam diffinitam fuisse, vt tandem, etiam in his causis omninò sit vetus lex ad vnguem seruanda. Quibusdam verò placuit, adhuc cōtrouersiamcontrouersiam istāistam sub iudice quidem esse, nec responso Madritio diffinitam fuisse, cùm illud tantùm fuerit responsum à rege, quòd vetus constitutio seruetur, quæ nihil de causis nobilitatis statuit. Et sanè, si mentem, & proprium intellectum legis Madritiæ velimus expendere, constabit, id ea sanctione institutum esse, vt etiam in hisce nobilitatis causis vetus constitutio seruetur. Nec in his admittantur testes in secunda instātiainstantia super his interrogationibus, & articulis, su|

p. 116

per quibus testes fuêre ante sententiam examinati, nec super directò cōtrarijscontrarijs, tametsi in hoc regio Granatensi prætorio contrarium passim admissum sit. Recipiuntur etenim testes post sententiam primam, & examinantur super eisdem articulis, & directò contrarijs, etiamsi quidam ex regijs auditoribus opinentur, non omninò integram fidem adhibendam esse hisce testimonijs, propter suspicionem, quæ vel ex corruptione, vel aliundè post publicationem priorum testium iure præsumi potest, & nihilominus potuit vsus forensis hinc originem ducere, quòd causæ ac controuersiæ super his nobilitatibus ad statum hominum pertinere videāturvideantur, ob libertatem illam, quæ à muneribus personalibus, & indictorum, ac super indictorum collatione nobilibus lege Hispana verè competit: causę autem status, libertatis inquam & ingenuitatis pares ferè censetur causis matrimonialibus & criminalibus. l. non distinguemus. §. idem Iulianus. vbi glo. ff. de arbit. In causa verò matrimoniali testes admittuntur post publicationem super eisdem articulis, & directò cōtrarijscontrarijs. text. & ibi Panor. in c. sicut ex literis. de sponsal. vbi glo. vlt. communiter recepta. text. optimus & ibi post alios Fel. in c. series. de test. idem Fel. in c. fraternitatis, eod. ti. nume. 9. post Soc. ibi nume. 64. Bald. in Authent. nunc si hæres. colum. 1. C. de litig. etiamsi agatur de probando impedimento ad matrimonium impediendum, quod nondum contractum est. gl. & communis in capitu. primo. de consang. & affi. notant Abbas & alij in capitulo iurauit. colum. 2. de probatio. idem erit. & in causa monachatus. gloss. in c. præsens. 20. q. 3. verbo patrem. cuius meminit Fel. in dicto ca. fraternitatis. numer. 9. atq;atque item in causa criminali: secundum Socin. in eodem c. fraternitatis. nume. 80. sensit Barto. in l. 1. §. vlt. num. 3. ff. de quæstio. Quibus equidem & multis similibus forsan persuaderi potuit ob causæ grauitatem, & maximum eius discrimen posse recipi, & admitti testes super eisdem articulis, & directò contrarijs post publicationem, & in appellationis examine, ꝙquod si foret in his regnis recepta opinio illa, quam sequuti sunt iuris ciuilis Interpretes, parũparum vrgeret huius rei difficultas. Nam & Bald. in c. 1. nu. 12. si de inuestitu. inter domin. & vas. lis oriatur, existimans sententiam Canonistarum errorem quendam esse, nihilominus testatur in curia Romana pronunciari sententiam absq;absque testium publicatione, ne impediatur receptio, & examinatio testium post sententiam, & in causa appellationis super eisdem articulis, & directò contrarijs.

Septimò sese nobis offert non inutilis quæstio, siquidem receptum est vsu forensi, non esse cogendos testes respondere de his, quæ aduersus eos obijciuntur ad eorum testimonium elidendum, & tamen verum est, non posse testem interrogari, nec ipsum teneri ad respon

7

*dendum super his interrogationibus, per quas turpitudo ipsius testis detegitur ex ratione text. in capitul. quis aliquando. §. non tibi dico. de pœnitentia distinctio. 1. De his verò, ex quibus nulla constat ipsius testis turpitudo, interrogari potest, & respondere tenetur, sicuti constat ex gloss. in capitu. quærendum. 2. quæ stion. 7. gloss. rectè intellecta in capitu. cum causam. in 1. verbo de causis. de testibus. quam Panormitan. & alij frequentissimo consensu sequuntur, vt asseuerant Fel. ibi num. 10. & Alex. in l. si duo patroni. §. idem Iulianus. ff. de iureiurand. columna vltim. Quam ob rem ex officio iudicis passim interrogatur testis, an sit consanguineus, & cuius ætatis sit, poteritq́ue interrogari, an sit inimicus litigantis, quia inimicitia potest contingere absque culpa & turpitudine ipsius testis, secundum Ioannem Andræ. Henric. Felin. & communem in capitulo inquisitionis. §. tertiæ. de accusation. vbi gloss. hoc sensit. Hinc igitur rationem habet, quòd praxi extat obseruatissimum, & deinde aperitur sensus gloss. eiusq́;eiusque veritas in cap. 1. de exceptio. verbo confessi. quæ non satis constanter scribit, testem posse interrogari, an crimen commiserit, quod obijcitur ad euertendam eius testimonij fidem, & addit, nusquam vidisse hoc fieri, mirum etenim non est, id non fieri, cúm esset iniqua, & iniusta ea interrogatio, etiamsi crimen sit publicum, vel sit ipse testis eius causa publica nota insignis, quem vulgò dicimus infamatum, quod ex Innocentio in capitulo 2. de confess. quidam adnotârunt, pręsertim Imola & Fel. numero 10. in dicto cap. cùm causam. quòd si nihilominus fuerit interrogatus, & responderit, erit repellendus à testimonio. Bald. in dicto §. idem Iulianus. in fine. Henric. Aret. colum. 2. & alij in dicto §. tertiæ. Hæc verò huiusce quæstionis resolutio deducitur ab ea conclusione, quam passim Theologi, & iuris Pontificij professores fatentur, & præmittunt asserentes, teneri quem iure diuino & humano, etiam de proprio crimine respondere, quoties iure fuerit interrogatus, alio qui posse responsionem subterfugere, & recusare, Sic sanè visum est Innocentio in dicto. c. 2. de confess. & ibi Doctoribus. Thomę. 2. 2. q. 66. art. 1. & quæstion. 76. art. 1. Dominico à Soto in relectione de secreto membro 2. quæst. 7. Martino ab Azpilcueta in c. inter verba. 11. quæst. 3. Corol. 64. quam opin. & nos probauimus libr. 1. var. resolu. ca. 3. nu. 2.

Octauò ex eo, quòd diximus, iudicem constanti & cauto iudicio debere obseruare, quæ nam sit testibus fides adhibenda, oritur & illa dubitatio, num possit iudex punire testem, qui in eius testimonio ferendo aliquod crimen commiserit, nempe periurium, falsitatem, aliudué simile? Nam in eo iudice, qui habet in testem ipsum alio qui iurisdictionem ordinariam, satis |

p. 117

est manifestum, posse ab eo puniri testem, qui

8

*vacillat, varius est, aut falsum dixit in testimonio. Is autem iudex, qui nullam in testem iurisdictionem alioqui habet, adhuc poterit eadem vti punitione. textus est celebris in l. nullum. C. de testibus. pertinet & ad idem. l. 2. & ibi Bald. C. de sportulis. l. si quis fortè. §. si quos. ff. de pœnis. Regia. l. vltima titulo 16. parte. 3. etiamsi sit iudex delegatus, quod probatur secundum Bart. & alios in d. l. nullum. & in cap. super his. de pœnis notant glo. in Clement. 1. de offic. delegat. in glos. prima. glo. item in l. quæsitum. ff. de testibus. Bald. Abb. & Dec. in cap. prætereà. de offic. delegat. Speculat. titu. de teste. §. 1. vers. quid de delegato. Quibus obijcitur tex. in l. diuus Pius. ff. de falsis, & ibi Bart. ex quo Iurisconsulti loco probatur quibusdam, hæc incidentia crimina in iudicio non posse puniri ab eo, qui iurisdictionem alioqui non habet ordinariam. Quamobrem sunt qui censeant, priorem sententiam veram esse in delegato principis: posteriorem verò in delegato inferioris à principe, qua distinctione vsi fuêre Panorm. & Anania in cap. 1. de crimine falsi. colum. penult. Fel. in cap. prætereà. de offic. delegat. Iason in l. 1. §. qui mandatam. ff. de offic. eius, cui mandat. est iurisd. colum. penult. Et est hæc distinctio frequentiori suffragio iuris vtriusq;vtriusque Interpretum recepta, eiusq́;eiusque primus author fuit Ioan. Andr. in addi. ad Specula. in d. § 1. versicu. quid de delegato. qui eam in hunc sensum accepit, vt delegatus inferioris à principe, nullo modo, valeat testem in hac specie punire, sed teneatur eum puniendum ablegare & mittere ad iudicem ordinarium. Non me latet Iasonem in d. §. qui mandatam non satis expressè hanc distinctionem tradidisse. Imò apparet, maximè dubium esse in huius quæstionis diffinitione, sicuti & post eum Iacob. de Nigris ibidem anxiè dubitat, & tamen quia Iason ferè vltimo loco Ioan. Andr. opinionem retulerit, eum huiusce distinctionis authorem tetuli. Quo fit, vt delegatus principis punire possit hoc crimen non iudicio, nec pœna ordinaria, sed extraordinaria tantùm, quippè qui obiter, & incidenter valeat hanc punitionem exercere. Sunt tamen, qui & in quocunq;quocunque delegato, etiam inferioris à principe, opinentur, posse admitti quo ad pœnam extraordinariam priorem sententiam: cuius opinionis authores libenter ipse fecerim, & adduxerim eos, qui priorem partem sequuti sunt, & Salice. in d. l. nullum. Fulgosi. & Curt. Iuniorem nume. 14. in d. §. qui mandatam. quorum sententiam veram esse censerem in eo delegato, qui non haberet iurisdictionem ita restrictam, vt ei sit interdicta punitio criminalis. Nam vbi delegatus sic datus sit, vt nullam habeat puniendi crimina potestatem, profectò non poterit is punire testem huius criminis reum. Atque ita forsan est accipiendus locus Iurisconsulti in dicta l. diuus Pius. quemadmodum voluêre Angelus in l. quoties. C. de iudic. & Hippolyt. in l. 1. §. prætereà. numero. 34. ff. de sicarijs. Igitur delegatus à principe, poterit quo ad pœnam extraordinariam vti hac punitione, quæ conceditur, & permittitur ab Imperatore in dict. l. nullum. Et idem erit, vt quidam opinantur, in delegato inferioris à principe, modò non sit ei interdicta criminalis punitio. Sed & locus erit huic punitioni, etiamsi testis sit speciali priuilegio exemptus à iurisdictione illius iudicis, coram quo testificatur: quod Felin. scribit in cap. verum. colum. 3. de foro competen. Ex ratione text. in cap. 1. de priuileg. in 6. modò testis non sit clericus, & ecclesiasticæ iurisdictioni ratione ordinis subditus: hic etenim non poterit à seculari iudice puniri, etiam si coram eo inferendo testimonio crimen commiserit, sic sanè authoritate illius generalis cōstitutionisconstitutionis, quæ traditur in cap. si diligenti. de foro competent, & in cap. 1. de clericis coniuga. in 6. tenuerunt Innocent. Hostien. Ioannes Andræ. Anton. Panormitan. numer. 18. Fel. in colum. 3. post alios in d. cap. verum. Paulus CastrẽsisCastrensis in d. l. nullum. Ioannes Bernardus in pract. crimin. cap. 87. Iason in dicto §. qui mandatam. colum. penult. Doctor. in cap. dilectus. de pœnis. & in cap. 2. de crimin. falsi. Quorum opinio Communis est, vt fatetur eam sequutus Matt. de Afflict. decisione 230. col. 1. eandem sequitur Bar. in d. l. diuus Pius. ff. de falsis. etiamsi gl. Cynus. Bal. & Sal. in d. l. nullũnullum. Freder. consi. 93. cōtrariamcontrariam opinionem fuerint professi, eamq́ue seruari, & passim admitti apud Gallos, asseueret Guliel. Bened. in cap. Raynutius de testam. verbo. & vxorem nomine Adelasiam. numero 434.

Sed & hac in re Matthæus de Afflictis in Neapolitana decisione 219. tradit in regio illius regni prætorio diffinitum fuisse, cùm apud ecclesiasticum iudicem laicus quidam falsum testimonium dixisset in causa matrimoniali, locum esse præuentioni, ac potuisse iudicem secularem huius criminis punitionem exequi, si in cognitione delicti iudex laicus præuene it ecclesiasticum, qui non poterit in hac specie inhibere laicum huius criminis cognitione, & punitione. Cuius decisionis authorem citat Baldum in dict. l. nullum. colum. 2. & in l. 1 col. vltim. C. quomodo & quando iudex, qui satis abest ab huius controuersiæ diffinitione. Nam in dicta l. nullum. tractat de duobus iudicibus diuersi fori, quorum vnus ex commissione alterius testem examinauerat, & nihilominus ipse opinor, veram esse præcitatam decisionem in hunc sanè sensum, vt iudex ecclesiasticus nōnon possit inhibere laicum iudicem iam præuenientem huius criminis punitione, licet etiam ipse valeat, quo ad pœnam extraordinariam procedere contra ipsum testem, quod ipse |

p. 118

Matthæus de Afflictis fatetur in dicta decisio 219. quasi viri illi doctissimi, qui illius decisionis authores fuêre, palàm senserint, posse iudicem ecclesiasticum inhibere laicum hac cognitione, quoties ipse ecclesiasticus præoccupauerit huius incidentis criminis examinationem. Illud verò existimo, non esse dubitatione dignũdignum, quòd potest contingere, vbi testis clericus falsum apud iudicem secularem dixerit, nullo modo debere admitti inhibitionem iudicis ecclesiastici, quo ad examinationem, & cognitionem ac diffinitionem causæ principalis, quæ apud iudicem secularẽsecularem tractatur. Hæc etenim erit diffinienda à iudice laico, nec eius examen suspendi debet propter causam, quæ ab ecclesiastico iudice super punitione falsi testimonij aduersus clericum testem expeditur, & examinatur. quod Baldus notat in lege 1. columna vltima. C. quomodo & quando iudex. & eleganter Frederi. consil. 93. incipienti factum, quod proponitur. quin & ipse iudex laicus ad effectum pronunciandi sententiam iustāiustam in ipsa principali causa, & lite poterit planè cognoscere, an clericus falsum dixerit testimonium, quod omnes fatentur.

CAPVT XIX.

HIS, qui iudicia libus controuersijs instruendis, & diffiniendis operāoperam dare conantur, frequentissimè obuium est, quæ nam fides iure scripturis, & instrumentis, data sit, & quanam forma eisdem vti debeant ad authoritatem, & fidem conciliandam, vt iudicibus persuaderi possit, vera esse, quæ hisce passim enunciantur. Idcircò non grauabor, imò facturum me operæ pretium existimo, si quædam hac de re paucis tradidero, quæ possint esse compendio ad huius tractatus praxim & examen, de quibusdam dictionibus vsu maximè receptis aliquot præmittens. Passim etenim mentio fit instrumenti originalis, præsertim à gloss. in l. 2. ff. de fide instrumen. Dicitur autem originale instrumentum ipsa prima scriptura, quasi origo sit ipsius actus, & omnium exemplarium, quæ inde deduci ac traduci possunt, quod probatur in capit. 1. de fide instrum. & alijs multis locis maximè in dicta l. 2. ff. eo. ti. l. 4. & l. Pomponius. ff. famil. ercis. c. ieiunium. 76. dist. tametsi nullibi mentio huius dictionis fiat, quam in hac significatione communis recepit vsus. Tertullianus equidem libr. de carne Christi, originalia instrumenta appellat ea testimonia, quæ probant Christi, quo ad humanam, & veram carnem, originem, ita enim inquit. His opinor consilijs, tot originalia instrumenta Christi delere, Marcion ausus est, ne caro eius probaretur. Hæc Tertullianus. Sed & originale instrumentum dicitur scriptura authentica in d. c. 1. & in d. l. 2. de fide instru. atq;atque in his locis, quæ modò adduximus, ea profectò ratione, quòd Authenticum dicatur id, quod ipsimet authoris sit, & ab eómet authoritatem habeat, non aliundè, sicuti explicat optimè Guliel. Budæ. in commentarijs linguæ Græcæ. Fol. 683. Qua ratione Authenticum significat, quòd certum authorem habet, & idcircò instrumenta authentica dicuntur illa, quæ certam & iustam authoritatem ac fidem habent, nempè ipsiúsmet certi authoris. Sic Cicero Epistola ad Atticum. 187. li. 9. & rursus lib. 10. epist. 200. vsus est aduerbio, ἀυθεντικῶσ, quasi ex certa fide, certoq́ue authore. Nam authentes, Gręcę ἀυθεντης. idem quod latinè author significat, tametsi Theodorus Gaza asseueret in libro de mensibus. veteres latinos non fuisse vsos hac dictione secundum hanc significationem, quæ quidem huius dictionis propria est, vt ea significetur is, qui propria manu aliquid patrauerit, ac fecerit, & tamen ipse Budæus, & Alciatus libr. 2. parerg. cap. 46. probare conantur ex Cicerone, & alijs maximè Iurisconsultis, etiam apud veteres eam significationem receptam fuisse, vt Authenticum dicatur, quòd certam fidem, & |

p. 119

authorem habet, idcircò dicimus Iustiniani Nouellas authenticas, quòd certam fidem habeant, & sint ex ipsomet Græco originali ad literam traductæ. Igitur authenticum instrumentum ex prima, & propriori interpretatione, dicitur ipsum originale, quod sit ipsiúsmet primi authoris, ab eoq́ue, ac non aliundè fidem habens. Deinde dicitur etiam authenticum instrumentum omne illud, quod certam, & indubitatam habet fidem.

Hinc denique deducitur vera interpretatio text. in d. l. 2. & in cap. 1. de fide instrumen. Nam licet multoties exempla fidem faciant, & indubitatam habeant authoritatem, distinguuntur tamen ab authenticis scripturis, secundum priorem significationem, quia hæc originalia, & ipsius authoris sunt, illa verò aliundè consequũturconsequuntur authoritatem, & fidem iuxta ea quæ tradũturtraduntur in capit. cùm P. tabellio. & capitul. vltim. de fide instrumento. Aut tandem scriptura authẽticaauthentica, dicitur ipsum originale, quia frequentius ipsius fides certa est, & indubitata, propter primi authoris signum, subscriptionem, & literāliteram, etiamsi quandoq;quandoque aliundè conquisita, & conciliata fide exempla, quia legitimam habent authoritatem, non regulariter, nec frequentiùs, sed certis quibusdam casibus, authentica dicāturdicantur à iure & eius Interpretibus. Sic & in ca. 2. de fide instrumen. authentica scriptura dicitur illa, quę originalis & ipsiùsmet authoris, licet ob aliquot causas non habeat iustam, nec legitimālegitimam authoritatem.

Fit item in hoc tractatu à nostris mentio de protocolis tabellionum, & à Iustiniano in Authentic. de tabellionibus. §. illud quoque. collatio. 4. vbi gloss. & Barto. in l. Gallus. §. idem credendum. ff. de libe. & posthu. olim siquidem protocolum significauit quandam in chartæ capite notam, signumq́;signumque, quo videlicet artifice, quouè tem pore ea confecta fuerit, cum Comitis sacrarum largitionum nomine, vt constat in d. §. il. lud quoq;quoque Nunc verò hæc dictio traducta est ad iudicem, memorialemq́ue tabellionis scripturam, qua in Codice aliquo gesti actus substantia breuiter adnotari consueuit, vt extendi deinde, atq;atque absolui possit, quemadmodum tradit Viglius in §. nihil. insti. de testa. Quidam sanè hanc distinctionem interpretantur, vt protocolum duplici l. dicatur. prima rei gestæ concinnatio, à colla Græca dictione, quæ dicitur latinè glutẽgluten. alijs placuit, proto colum simplici l. dici, quasi primam membranam, aut primum orationis, seu scripturæ membrum, quia Κῶλον membrum significat, atque ita Hermolaus in Plinium libro 13. capitul. 12. interpretari videtur protocolum, quasi primam membranam, aut primam chartam, vt & Macrocolum longam chartam ex Plinio in d. c. 12. & Cicerone libr. 13. episto. ad Attic. Vulgò protocolum etiam regestum dicimus, quòd latinè quandoq;quandoque aliud nomen habet, nam & matrices dicuntur protocola, id est, prima scriptura matrix appellari potest: quia inde traducuntur aliæ, & ab ea originem atque authoritatem habent, sicuti apud Suet. in August. c. 94. Palma matrix dicitur, à qua, velut à matre palmites alij procedũtprocedunt, apud Columellam vbi de columbis tractat, ita legitur lib. 8. cap. 8. Nam & octies anno pullos educat, si est bona matrix. Rursus eodem c. nec minùs in agros emittant matrices, quæ ouis, vel pullis incumbant. idem Columella eodem lib. 8. cap. 2. & 3. & Marcus Varro libro 2. de re rustica capit. 4. matrices gallinas appellat eas, quæ ad progenerandum aptæ sunt. Sic & Tertullianus libr. 4. aduersus Marcionem appellant Hierosolymam matricem religionis. Eadem sanè ratione, matrix dicitur vrbs, quæ est prouinciæ, & aliarum vrbium caput, vt & ecclesia matrix, quæ aliarum princeps est. capit. sacrorum. 63. distinct. cap. ex transmissa. de præscrip. Clem. 1. de sentent. excommu. c. 1. de præscript. Clem. 1. §. 1. de priuileg. & in alijs plerisq;plerisque iuris Pontificij locis adnotârunt Budæus in l. obseruare. ff. de offic. procon. Andræ. Alciat. lib. 2. dispunct. cap. 23. idem in adnotationibus in tres libros Codicis, qui in specie tradidêre, vrbem matricem dictam fuisse à Græcis metropolim, quia mater sit aliarum vrbium, caput prouinciæ, prima ciuitas, atque item illa, vnde Coloniæ deducuntur. Idcircò metropolis hæc ciuitas dicitur, quæ mater est aliarum. capit. de his. 12. distinct. lege 1. C. de metropoli. Berito. libr. 11. Fit & metropolis mentio à Iurisconsulto in dicta l. obseruare. Hinc & Cato de originibus scribit, metropolis fuit Anxur, nunc Tarracena & Egesippus libro 3. de excidio Hierosolymitano, de Antiochia inquit, vrbs ea Syriæ sine retractatione prima, ideò que metropolis habetur. Sic etenim se habet metropolis ad Coloniam, vt mater ad filiam, quod ex Thucidide, & Suida Budæus eleganter explicat. Metropolis autem dictio Græca est à Μητρος κὰι πόλεος, id est, à matre, & ciuitate concinnata, vt obiter error Isidori manifestus sit, qui libro 7. etymolog. capitulo 12. cap. cleros. 21. distinctio. opinatur, Metropolitanos dictos esse à mensura. Matrices etiam apud Tertullianum in libr. de fuga in persecutione dicuntur libelli, in quibus Cæsareo fisco pensitantes descripti continebantur, quos libellos beneficiarij, id est, Imperiales ad exigenda tributa ministri obtinebant, quod Rhenanus ibidem exponit. Hinc matricula per diminutionem apud Cassiodorum variarum libro 11. eadem significatione paulò deflexa pro libello, in quo series, & ordo quorundam hominum continebatur. Idem probatur in l. matricula. C. de agenti. in rebus. libro 12. Alberi. aliorum locorum meminit ex Codice Iustiniani in dictionario. verbo. matricula. in de matriculati, & immatriculati, quibus dictio|

p. 120

nibus & nos Hispani passim vtimur, tametsi Podrones appellentur libelli, in quibus pensitantes tributa describuntur. Atq;Atque hæc de matricibus sint satis.

Modò veluti per transennam expẽdamusexpendamus locum apud Cæsaream cōstitutionemconstitutionem in l. eos qui. C. de aquæ ductu. lib. 11. cuius hæc sunt verba, Eos qui aquæ copiam vel olim, vel nunc per nostra indulta meruerint, eius vsum aut ex Castellis, aut ex ipsis formis iubemus elicere, nec earum fistularum, quas matrices vocant, cursum, aut soliditatem attentare. Hactenus Imperatores Valentinianus, Theodosius, & Arcadius in l. 4. ti. 2. libr. 15. Codicis Theodosiani, quem nuper Ioannes Tilius Engolismensis typis tradidit. Dicuntur etenim fistulæ matrices, quæ cæteris maiores sunt in ipsis aquæ ductibus, & ex quibus in minores fistulas distribuitur, ac deriuatur aqua, ita etiam Hispani cloacas immundiciarum, quæ maiores sunt, & quæ minorum immundicias recipiunt, vt eas in flumen deferātdeferant, Matres appellamus. Quamobrem fallitur Andræ. Alcia. dum existimat in d. l. eos. non matrices legendum, sed mastos. Non enim satis huius dictionis vim expendit, quippè qui asseueret, non conuenire fistulis dictionem istam, nec quod matrices appellentur, atq;atque ideò suspicatus est Codicem vulgarem corruptum esse, cũcum & in ipso codice Theodosiano, à quo Iustinianus dictam constitutionem deduxit, eadem sit litera, quæ & in vulgatis Codicibus passim legitur.

De his autem Protocolis, & originalibus fit mentio in cap. quoniam contra. de probation. vbi Panorm. & alij. tex. item est de hoc in cap. pen. de fide instrum. vbi Abba. & Fel. est & regia. l. 9. titu. 19. part. 3. quæ appellat hæc protocola registros, & statuit hoc ipsum, vt tandem scriptura illa, quæ primùm est à Tabellione confecta, & scripta, & quæ penes ipsum manere debet, protocolum appelletur, quod etiam adnotârunt Bald. in l. nostram. colum. 2. C. de testam. Barto. in l. Sempronius. ff. de legat. 2. latè Fel. in d. cap. quoniam contra. notab. 7. Paulus Parisius consi. 28. lib. 2. num. 21. Vnde tenetur Tabellio protocolum hoc, seu registrum penes se ipsum seruare, ac retinere, quem admodum constat in dict. cap. quoniam contra. & in Authen. de Tabelli. §. illud. & in d. l. 9. Et ideò si Tabellio non confecerit protocolum, nec seruauerit, punitur arbitrio iudicis: secundum Bald. in rub. C. de fide instru. nu. 28. imò iure regio debet non tantùm subscribere Tabellio huic protocolo, sed & quolibet anno signum proprium adijcere his, quæ eodem anno in protocolo scripta fuerint. l. 31. anno M. D. xxv. & l. 86. anno. 534. quarum posteriori, quod de quolibet anno diximus, in specie cautum extat, priori verò generaliter statutum est sub certa pœna, quòd Tabellio signũsignum proprium adijciat protocolis. Quod si aliqua scriptura producatur in iudicium, cuius protocolum confectum non sit, aut semel factum nōnon

3

*reperiatur, non debet haberi fides instrumento, quod notat Bald. in d. rubr. C. de fide instru. num. 20. qui hoc intelligit verum esse, vbi contractus factus fuerit in scriptis. idem tenuerunt Roman. consi. 174. colum. 4. Dec. in d. cap. quoniam contra. num. 51. qui sequuntur Bald. opinionem, quam ipse falsam esse censeo, quippè qui existimem fidem habendam instrumento, cui alioqui iure fides habenda est, quanuis non appareat proto colũcolum seu archetypum, nec probet, qui instrumentum producit, illud esse casu aliquo perditum, etiamsi in scriptis fuerit contractus gestus. Hanc sententiam opinor in praxi admittendam fore, & hactenus receptam esse. Nam ea scriptura, quæ conscripta est ab ipso met Tabellione protocoli authore, coram quo res acta est, & ab eodem tradita, proprio signo signata originalis, est dubiò procul nōnon exemplum. l. vnum. & ibi gl. ff. de testa. Bart. AlexāAlexan. & Ias. in l. si quis. §. prætor ait. ff. de eden. Bart. Bal. Sal. Alexand. Ias. & Dec. in Authen. si quis in aliquo documento. C. de eden. atq;atque inibi Purpurat. & Curt. Iunior. Ant. colum. vlt. in c. 1. de fide instru. Fel. in cap. vlt. eod. titul. 2. fall. Abb. Card. & Fel. colum. 2. in c. Alber. de testibus. Bart. in l. Sempronius. ff. de legat. 2. optimè Carolus Molin. in consuet. Parisi. titu. 1. §. 5. num. 42. & ideò Tabellio, qui semel dedit iustrumentum proprio signo signatum alicui, nōnon tenetur, nec debet regulariter idem iterum ei dare, cùm potest ex repetita editione imminere præiudicium, vt in instrumento crediti, nisi iudicis authoritate, & parte citata, quemadmodum idẽidem Carolus explicat ex Bart. Alber. AlexāAlexan. & Ias. in d. §. Prætor ait. Idem traditur in arte notariatus 2. tomo cap. de refectione. notat post alios Dec. in cap. 1. de probat. num. 54. Quibus satis profectò constat, huic instrumento quod esse originale probauimus, fidem dādamdandam omninò esse, licet non appareat protocolum, cùm hoc sit originale. non exemplar. Huius opinionis author est Nicolaus de Matarellis, cuius meminit Bald. in d. rubr. C. de fide instru. quem ipse simpliciter sequor. Nec quicquam in contrarium vrget text. in Auth. de tabellionib. §. illud. quia specialis est constitutio, quò ad vrbem Constantinopolitanam, vt ipse Nicolaus scribit, vel ex eo, quia licet ibidem tractetur de forma & solennitate protocoli, vt absq;absque ea nihil probet, nōnon tamen responsum est, nec statuitur, non esse habendam fidem instrumento semel solenniter dato à Tabellione, ex causa, quòd protocolum non appareat. Idcircò licet Bald. opinionẽopinionem sequuti etiam sint Alexand. in consil. 175. libr. 7. num. 4. Paulus Castren. in consi. 125. colum. vlt. lib. 2. & scripserit Roma. in d. consil. 174. colum. vlt. Hanc opinionem ita receptam esse, vt non habeat contradictorem, vt eius verbis vtar, ipse |

p. 121

nihilo minus duo, vel tria in hac ipsa quæstione libenter respondebo.

Primùm, vbi non est actum de cōtractucontractu in scriptis celebrando, nec in scriptis factus fuerit, iuxta ea, quæ in l. contractus. C. de fide instrumento. traduntur, omninò fidem facere, instrumẽtuminstrumentum ab ipsomet authore notario traditum ac signatum eius sigillo, etiamsi protocolum non reperiatur, nec probetur perditũperditum fuisse, potuit enim multis casibus protocolum perdi, & ita præsumi potius debet, quam quòd detrahatur fidei eius instrumenti, quod est originale, & solenniter confectum. Hanc opinionem Bald. ipse, quiq́;quique eum secuti sunt, fatentur veram esse, & ideò Communis erit censenda. Idem repetit Bald. in cons. 464. lib. 4.

Secundum, etiam vbi actus in scriptis præcesserit, iuxta tradita in dict. l. contractus. fides habenda est huic instrumento, quod ab ipsomet notario traditum fuerit, etiamsi protocolum non appareat, nec probetur à producente instrumentum eius amissio. Hanc opinionem nos aduersus Bal. & communem probamus secuti Paul. Cast. in d. l. contractus. col. vltim.

Tertium constat, quod vbi producens instrumentum haberet protocolum, aut præsumeretur id esse apud ipsum, cogendus erit, petente aduersario protocolum exhibere, præmisso iuramento, aut probatione, quòd illud habeat, etenim æquissimum est hoc fieri, vbi ille, contra quem instrumentum producitur, allegat illud falsum esse, & ad hoc petit protocolum. Hanc sententiam deduximus ex his, quæ notantur in cap. contingit. & in ca. G. perpetuus. de fide instru. & c. 1. de probat. l. 1. §. edenda. ff. de edendo. Nam cùm alter instrumentum producat, & econtrariò eius fides ex ipsomet instrumento, vel ex eius protocolo, quod idem est, impugnetur, tenetur illud edere, qui produxit. Sed & in hac specie adnotauit Carol. Mol. in Alex. cons. 175. lib. 7. tametsi contrarium responderit Ferrariensis in practica rubric. de forma opponendi contra instrumentum. §. dignoscitur. num. 6. De tabellione autem, quod is teneatur omninò exhibere protocolum, quoties de fide instrumenti cōtrouertiturcontrouertitur nemo negat, nec vsquam negauit.

Quartò erit obseruandum, maximam subesse suspicionem, & præsumptionem falsitatis contra instrumentum, quod producitur, quoties reperiuntur protocola ipsiusmet tabellionis, eiusdem anni, & mensis, qui conscripti sunt in instrumento, & tamen nulla in his huius instrumenti reperitur mentio. Quis enim non videt, multum ex hoc instrumentis similibus fidei detrahi, nisi ꝓbeturprobetur, aut appareat ex ipsis protocolis detractādetractam fuisse vel fraude, vel casu partem aliquam, in qua potuerit huius instrumenti mentio contineri?

Quintò & illud hinc deducitur, ex proxima causa, ac suspicione, vel ex alia præsumptione, tabellionem torqueri posse, quoties non reperitur protocolum instrumenti producti, nisi ipse probauerit casu, vel alias protocolũprotocolum perditum fuisse. Quod notant Bald. in rubr. C. de fide instrum. num. 28. Lanfrancus Orianus in c. Quoniam contra. verb. instrumentorum productiones. col. 5. de probationib.

De exemplaribus scribit Bart. in l. Sempronius. ff.

4

*de lega. 2. Exemplar ab exemplo distingui ex eo, quod exemplar sit scriptura ipsius authoris & principalis, à qua transcribitur alia, quæ exemplum dicatur. quod Bart. adnotauit ex d. l. Sempronius. quo in loco tradit IuriscōsultusIurisconsultus, vnius testamenti factas esse duas scripturas exemplarij causa. Nec tamen probatur ibidem, exemplar dici originale, sed, quod vnius testamenti fiat duplex scriptura exemplarij causa, nempe, vt duo instrumẽtainstrumenta sint ad facilius probandam testamẽtitestamenti seriẽseriam ipsius originalis exemplaria. Huic deinde Barto. opinioni refragatur tex. in c. 1. de fide instru. quo in loco exemplar dicitur ipsa scriptura traducta ex originali. Eadem significatione vsus est Plinius lib. 6. c. 29. Iuba, inquit, qui videtur diligentissimè prosecutus hæc, omisit in hoc tractatu, nisi exemplarium vicium est, Berenicem alteram. Idem docet Valla libr. elegantiarum. 6. c. 33. qui hæc duo passim confundi, quo ad significationem probat. quod etiam conatur ostendere Corasius in l. humanitatis. C. de impub. & alijs. nu. 16. Sic & Plinius in epistolis: exemplar, inquit, testamenti quanquam mendosum, misi tibi. Plancus itẽitem in epistolis ad Ciceronem, Exemplar eius chirographi, misi tibi. De exemplo autem, quod ea dictio scripturam traductam ex originali significet, plura sunt testimonia, præsertim in l. 2. ff. de fide instru. l. 1. §. si quis duobus. ff. de bonorum posses. secun. tabulas. l. 2. ff. de edendo. Cicero ad Atticum. Epistolam ad me Cæsaris ostendi eam, cuius exemplum ad te antea misi. Idem Cicero ad Atticum lib. 7. epistola 141. Cæsaris literarum exemplum tibi misi, Quibus locis satis apparet, has duas dictiones eandem significationem habere, nec omninò certum esse, quod Bart. ad distinctionem earundem tradiderit, tametsi alia ratione possit harum vocum significatio considerari.

His tandem prænotatis, oportet rem istam radicitus excutere, quandoquidem non leuis est, sed potissimum locum nacta sit in forensibus concertationibus, & ideo primum caput authoritatis, quæ instrumentis adhibenda est, ab ipsomet tabellione constat: nempe à publica persona, quæ Reipublicæ delegatione habeat munus istud publica conscribendi instrumenta, quo quidem fit, vt maximo conatu Reges, & alij Reipublicæ rectores sint admonendi, non esse quosuis homines huic muneri præponendos, eosq́;eosque potius seligendos, qui ætate, |

p. 122

moribus, & fidei integritate sint probatissimi. Qua in re nōnon rarò fallimur, sed frequenter propter preces falsas, aut varijs affectibus inuolutas, quæ magno cum Reipublicæ malo, principibus offeruntur, atque ita sæpissimè indigni publicis magistratibus, & officijs præficiuntur culpa eorum, qui hisce falsis suggestionibus, vel incertis operam dedêre: non autem ipsorum principum, qui nōnon possunt ipsimet tot hominum sibi subditorum mores pernoscere, &

5

*inquirere. Olim apud Græcos, authore Æmilio Prob. in vita Eumenis: honorificentius fuit scribarum officium, quàm apud Romanos, hi enim mercenarios existimant, at Græci ad id munus neminem admittunt, nisi honestis natalibus, fideq́;fideque & industria cognitum, quòd necesse sit, eos omnium cōsiliorũconsiliorum esse participes. Et quamuis Æmilius non de tabellionibus, sed de scribis principum ac nobilium, quos secretarios dicimus, tractauerit, nihilominus eius authoritas non admodum est ab hoc instituto aliena, cùm & tabelliones publicāpublicam habeant authoritatem, eisq́;eisque fides omninò sit absq;absque alio testimonio adhibenda, scribas autem, quos manuenses, item latini dixêre, maximo in honore fuisse constat apud veteres Iatinos & Hebræos ex Liuio, & alijs. quemadmodum tradit Tiraquel. de nobilitate cap. 34. num. 37.

Et sanè cum tabellionibus hodie merces nōnon tam pro opera, quāquam pro industria & publico authoramento constituta sit, non videntur tabelliones pro ignobilibus habendi, quod ex Ciceronis diffinitione li. 1. de officijs adnotauit And. Alc. in l. mercis appellatione. ff. de verb. signifi. tametsi in cōtrariumcontrarium induxerit tex. in l. vniuersos. C. de decurio. lib. 10. Vniuersos, inquit, Imperator, decuriones volumus à tabellionũtabellionum officijs temperare. Hæc Constantinus Augustus, vt inscribitur in Codice Iustiniani. Quo in loco Accursius, & alij notant eius cōstitutionisconstitutionis eam esse rationẽrationem, quia vile officiũofficium sit tabellionatus, vt & procuratoris officiũofficium, quod eadem ratione interdictum est decurionibus. l. si quis procurationem. C. eo. tit. de decurionib. lib. 10. à quibus ipse planè dissentio, nec enim existimo his authoritatibus probari, tabellionis officiũofficium esse vile. Extat etenim in Codice Theodosiano libro 12. ti. 1. l. tertia constitutio Constantini Augusti ad Mechilium Hiliarianum Correctorem Lucaniæ, & Brutiorum hisce verbis cōscriptaconscripta. Vniuersos decuriones volumus à tabellionum officijs temperare. Nemo autẽautem ad decurionatum vocatus excusare se poterit, eò quòd fuerit tabellio, cùm & huiusmodi homines, si sint idonei, vocari ad decurionatum oporteat, lex enim, quæ decuriones à tabellionũtabellionum officijs voluit submouere, ad decurionatum tabelliones vocari non ꝓhibetprohibet. Hactenus Cæsarea constitutio, ex qua palàm est, tabelliones viles non esse, alioqui non permitteret lex, eiusmodi homines in decuriones eligi & adsumi. Eligitur ergo tabellio in decurionem, nec poterit vtroque munere vti, nec decurionis officio fungẽsfungens tabellionis munus poterit exercere. Hęc siquidem est Cæsarum mens, quæ etiamsi iusserit, decuriones à tabellionis officio abstinere ea ex causa, quòd tabellionis officiũofficium non sit dignum viris decurionib. nōnon ex eo sequitur, tabelliones viles esse simpliciter, sed respectu, & collatione facta in dignitatem decurionatus. Quanuis ex d. l. vniuersos, contrarium deduxerint Bald. in cap. post cessionem col. 2. de proba. Oldra. consil. 75. Angel. consil. 284. Andræ. Tiraquellus de nobilitate. cap. 30. numer. 9. qui tamen optimè tollit rationem illam, qua plures vtuntur asserentes, tabelliones seruos esse publicos ex l. non aliter. ff. de adoptionib. l. 2. C. eod. tit. l. 2. ff. Rempub. saluam fore. §. cùm autem. Instit. de adopt. Sunt enim serui Reipublicæ, non autem serui, qui libertate, & ingenuitate carent, sed qui proprio munere seruiant Reipublicæ, aut sanè, quod Tiraquel. probat, in dictis locis non fit mentio de tabellione, vt falsò interpretatur Accursius, sed de seruis ipsius Reipublicæ, qui serui publici dicuntur, in quibus dominiũdominium seruitutis habet Respublica, vt in l. 1. C. de seruo Reipub. manumis. iuncta eiusdem tituli rubrica. Quòd verò decisum extat in d. l. si quis procurationem. C. eod. titul. de decurionibus. ad hoc pertinet, vt decuriones procurationẽprocurationem patrimonij alieni nōnon accipiant, nec fiant aliorum famuli, ac ferè serui, quorum munus est dominotum patrimonium procurare. Vile etenim est decurioni alterius patrimonium titulo procuratoris, quem vulgò mayordomo dicimus, procurare. Quasi Reipublicæ sit ignominiosum, hæc agere ipsius decuriones, tùm propter vilitatem officij tantæ dignitati contrariam, tùm ex eo quod non liberè publica negocia expedit is, qui alieno est subditus priuatim ministerio, quod & in hac Castellana Republica satis est decurionibus interdictum. Extat tamen dicta l. si quis procurationem, multò fidelius typis tradita in Codice Theodosiano. tit. 1. lib. 12. l. 92. Si quis, in quit, procurationem facultatum suarũsuarum curiali crediderit esse mandandāmandandam, totius dignitatis exceptione depulsa, patrimonium eius, quod crediderat curiali, proscriptio fiscalis inuadat. Ille verò, qui immemor libertatis, & generis infamissimam suscipiẽssuscipiens vilitatem, existimationem suam seruili obsecundatione damnauerit, deportationis incommodo subiungetur. Hęc in Codice Theodosiano: ex quo deducitur, qua pœna sit puniendus, qui decurionem procuratorem rerum suarũsuarum constituerit, & qua ipsemet decurio suscipiens eam procurationem: tametsi Accursius ex breui vulgatæ constitutionis editione scripserit, illum puniendũpuniendum arbitrio iudicis: vulgata verò cōstitutioconstitutio, hunc exilij pœna puniendum esse diffinierit.

p. 123

Hinc denique fit, vt maturè, ac exacto iudicio sit deligendus is, qui tabellionis officio est præficiendus, & cui publica decernitur authoritas ad omnium ferè controuersiarum certam diffinitionem. Idcircò planè demiror, quanam ducti ratione viri doctissimi ausi fuerint in hunc labi manifestarium errorem, vt opinentur, infamem posse tabellionem creari: cuius sententiæ authores censentur Bartol. in l. 1. C. de manda. prin. Aymon in cons. 163. num. 1. Ioan. Lup. in c. per vestras. de donat. inter virum & vxor. nota. 3. §. 9. nume. 8. quibus & hi adiungi solent, qui existimant, hoc officiũofficium esse vile. per text. in d. l. vniuersos. notant Oldrad. in consil. 75. Abb. in cap. sicut. col. 3. ne clerici vel monachi. Quod an probetur in d. l. vniuersos. paulò àntè tradidimus. Sed & si daremus, hoc officium tabellionum non esse tanti honoris, quātiquanti sunt alia publica officia, profectò negare iustè possemus, & liberrimè negamus, esse officium vile. Deinde opinamur, non esse infamem ad tabellionis officium eligendum, nec posse iustè, nec iure eligi, si sit infamis infamia iuris. tex. est insignis in lege regia partitarum, quæ secunda est titu. 19. partit. 3. hoc ipsum probatur authoritate gloss. in l. 2. §. miles. verb. Sacramento. de his, qui notantur infamia, quæ asserit, infamiāinfamiam iuris efficere quẽquem ab officio publico alienum. cuius gloss. præter Doctor. ibi meminêre plures, præsertim Panorm. in c. sciscitatus. de rescrip. col. 3. & tamen nemo poterit negare, tabellionis officium esse publicum, non priuatum, etiamsi dignitas non sit: cùm tabellio authoritate publica vtatur. ca. cùm dilectus. de fide instrum. notatur in c. cùm P. tabellio. eo. tit. vbi hoc fatẽturfatentur omnes, & probabitur inferiùs. Sed quò manifestius rem istāistam exponamus, expressim & in specie aliquot conclusiones subijciam, ꝗaquia ex varijs interpretũinterpretum sententijs video, non satis quæstionem hanc examinatāexaminatam fuisse.

Prima conclusio. In famis non potest esse Amanuensis, scriba, seu notarius principis, quem vulgò Secretarium dicimus. tex. & ibi Bart. ac Salicet. in d. l. 1. C. de manda. princip. l. laudabile. C. de aduoca. diuer. iud. & ibi Aret. Bartol. in l. eadem. §. hac lege. ff. ad legem Iuliam repet. quorum opinio Communis est, vt apparet ex his, quos modo citaui, & alijs, quos commemorat And. Tiraquel. in tracta. de nobilitate. c. 31. numer. 8. ex quibus probatur, hoc munus esse dignitatem, propterea, quòd ipsius principis secreta maximo cũcum honore tractet: quod manifestum fit ex his, quæ de scribarum honore paulò antè diximus.

Secunda conclusio. Infamis non potest esse tabellio in ipsa principis curia, nec in ipsius principis summis tribunalibus & prætorijs: nōnon enim licet infamibus curiam principis ingredi, præsertim ad munus aliquod exercendum. Bald. in rub. de offic. iud. ante finem. idem in l. reum criminis. in fine. C. de procura. textus optimus in l. sed & milites. §. sed & ignominia. ff. de excusat. tutor. notat in specie ista Ioannes Lupi. in dicto §. 9. num. 8.

Tertia conclusio. Infamis non potest esse tabellio publicus: id est, publica constitutus authoritate ad aliquod officium exercendum iure tabellionis. notat Bartol. in d. §. hac lege. quem sequuntur Abb. in c. cùm dilectus. num. 7. de fide instrument. Fel. in c. fraternitatis. de hæred. col. 1. probat hanc conclusionem gloss. in l. 2. §. miles. cuius modò mentionem fecimus. notat Alexand. in d. cons. 80. lib. 2. num. 2.

Quarta conclusio. Infamis infamia iuris (de hac etenim hactenus loquimur) non potest esse tabellio, etiam ex his, qui non sunt à Republica constituti, vt hoc officium publicè exerceant. Hos vulgò dicimus regios tabelliones, qui nec sunt publici, nec de collegio, aut numero publicorum. Hanc verò conclusionem proponimus contra Bart. in d. §. hac lege. quem cæteri, quæstionem istam tractantes, probare, & sequi videntur, & expressim Calde. in consil. 2. de fide instrum. eamq́;eamque probare conabimur authoritate regiæ legis partitarum: & ea profectò ratione, quæ manifestè ostendat, nullam esse discriminis rationem inter hanc, & proximam assertionem, quo ad ipsius rei substantiam. Huic etenim tabellioni aut fides est publica adhibenda ex potestate, & vi tabellionis, aut non. In posteriori casu non est cur de eius infamia disputemus, si is nullam habet publicam authoritatem, cuius ratione sit eius testimonium publicè admittendum, vt probatio publica. Priori verò casu non possum non mirari Barto. iudicium alioqui acre, subtile, & omnibus numeris limatissimum. Nam fides, quæ tabellioni adhibetur, authoritatem publicam habet ex eo, quod à principe fuerit creatus tabellio, cuius officium ex eo solo publicum est, etiamsi non sit constitutus in collegio tabellionum alicuius vrbis, aut loci: siquidem regius est tabellio, & huic propter tabellionis officium fides est, vt tabellioni, adhibenda: nec hic à priuatis eum rogātibusrogantibus, quòd aliquod conficiat instrumentum, ad præstandam authoritatem publicam alicui contractui, nullam con sequitur potestatem tabellionis, vt constat: & ideò, si qua publica fides huic instrumento danda est, ea profectò non à priuatorum consensu, sed à publico tabellionis officio, regia beneuolentia eidem commisso, vim & robur habet: vnde sicut infamis non potest esse tabellio in collegiũcollegium publicorum tabellionum alicuius ciuitatis receptus: ita nec poterit esse regius tabellio. Quo fit, vt liberrimè decernerem, infamem creatum à rege tabellionem, etiamsi nondum sit receptus in numerum alicuius vrbis, non esse verum, nec legitimũlegitimum tabellionem, nec esse adhibendam fidem eius instrum entis, nisi Rex prin|

p. 124

cipis potestate infamiam illāillam tolleret. Deinde quid obsecro confert ratio Bartoli ex eo deducta, quòd possint priuati rogare, & adire tabellionem infamem, vt conficiat instrumentũinstrumentum alicuius contractus, & sibi proprio consensu præiudicare? Etenim hæc ratio obtineret, vbi ipse priuatus, cōtracontra quem producitur instrumentũinstrumentum, fateretur se rogasse illũillum tabellionem, vt conficeret illud instrumentum eo modo, quo conscriptum est, aut conuinceretur per testes. Et tunc nōnon est necessaria fides publica instrumenti, nec tabellionis: quod si negaret instrumenti fidem, & diceret id falsum esse: profectò non probabit contra eum instrumentum factũfactum ab infami infamia iuris: quemadmodum contra Bart. admonet Abb. in dict. cap. cùm dilectus. de fide instrument. num. 8.

Quinta conclusio. Instrumentum confectum à tabellione postquam affectus est infamia iuris, & si ea careret tempore creationis, nullam habet fidem publicam. Hanc conclusionem ex eo probamus, quòd hic infamis non possit exercere officium istud tabellionatus: quemadmodum probatur ex gl. in d. l. 2. §. miles. ff. de his, qui notant. infamia. verb. Sacramento. Sic sanè Bart. in d. l. eadem. §. hac lege. nu. 4. quiq;quique eum secuti sunt: nempe Panor. in d. c. cùm dilectus. Card. & Fel. ibi col. pen. idem Felin. post alios in d. c. fraternitatis. Bald. in l. in exercendis. nu. 7. C. de fide instru. hanc conclusionem veram esse censent in tabellione principis, & in eo qui authoritate publica cōstitutusconstitutus est ad id munus exercẽdũexercendum in aliquo loco, & receptus sit in tabellionum eius loci numerum & collegium. Nos verò hac in parte cōsideramusconsideramus, plurimum referre, quòd infamis sit creandus tabellio: hic enim nullam consequi debet à Republica authoritatem: & ideo iure probantur, & ꝓceduntprocedunt quę modò adnotauimus: vel quod tabellio verus, quiq́;quique habuit hanc à Republica authoritatem, infamis efficiatur ipso iure, & iuris infamia. Nam hic interim dum à Republica tolleratur, eiusq́;eiusque infamia latet, & occulta est, nec officio priuatur per sententiam, imò eo vtitur authoritate publica: propter communem errorem videtur esse censendus eo iure, vt sit ei adhibenda fides, eiusq́;eiusque instrumentis. l. Barbarius. ff. de offi. Prætor. & ideo hanc quintam conclusionem ego verāveram esse opinor, quoties infamia iuris est publica, & idcirco publicè constat, ob eam infamiam ipso iure priuari tabellionem vsu, & exercitio officij, quicunq; sit ipse tabellio. quod eleganter scribit Bald. in l. 1 C. de sum. Trinit. & fide Catholica. nu. 6. quem Feli. sequitur in d. c. fraternitatis. & in d. c. cùm dilectus. col. pen. Quibus accedit glo. in Authen. de tabellio. §. pen. verb. documentis. quæ vtitur responso Iurisconsulti in d. l. Barbarius. quo ad tabelliones, qui iure sunt eodem munere priuati. cuius gloss. meminêre plures per Felin. citati in dict. c. fraternitatis. notat idem Calder. consil. 2. de fide instrum. Igitur vbi tabellio est infamis infamia iuris & publica, cuiusq;cuiusque ratione officio, & munere priuatur, eius instrumentis non est fides adhibenda. Fatentur tamẽtamen omnes, instrumenta confecta ante infamiam istam, vim & authoritatem habere. Innocen. Anton. & Felin. num. 12. in dict. cap. fraternitatis. Bartol. in l. ad testium. §. 1. ff. de testa. & est Communis opinio, quæ iure omninò probatur, cum eo tempore, quo instrumentum confectum est, & authoritatem suscepit publicam, nulla fuerit labe notatus ipse tabellio.

Hinc deducitur, fidem esse adhibendam instrumentis illius tabellionis, qui cùm infamis esset, creatus fuerit tabellio, eius tamen infamia occulta est. Nam propter communem ac publicum errorẽerrorem. & titulum huius muneris à Republica, vel principe concessi, eius est scripturis adhibenda fides: secundum Specul. & Ioan. And. in titul. de instrument. editio. §. restat. versic. quid si is, qui non est notarius, qui existimant hoc esse verum in eo, qui verè creatus est tabellio, licet aliquo ex vicio fuerit is titulus nullus: non autem in eo, qui nusquam fuit tabellio. Nam huius instrumentis non datur fides, etiam si communi hominũhominum opinione censeatur tabellio. Idem tenent Paul. & Imola in l. ad testium. §. 1. ff. de testam. col. 1. sensit Bartol. in l. Herennius. ff. de decurio. optimè Feli. in d. c. fraternitatis. col. 2. de hæret. & Calde. in dict. consil. 2. de fide instr. Alex. cons. 80. col. 2. lib. 2.

Sexta conclusio. Licet infamia facti aliqua ex parte detrahat instrumentis alicuius tabellionis ea laborantis, eorumq́;eorumque fidem publicāpublicam minuat: nihilominus infamis infamia facti potest conficere instrumenta, nec officij exercitio priuatur, etiam si publica sit. Hanc conclusionem tenent Panormitanus & Felin. in d. ca. cùm dilectus. num. 40. de fide instru. quorum opinio multis probari poterit, sed eo maximè, quòd infamia facti non priuat quem dignitate, nec officio publico, quod omnes fatentur in d. l. 2. §. miles.

Septima conclusio. Infamis infamia facti, quæ ex criminibus oritur, non debet à principe, nec à Republica tabellio constitui, licet ipsius constitutio ex hoc semel facta, irrita non sit. Posterior conclusionis pars ex eo deducitur, quòd infamis infamia facti nullibi censetur à iure indignus officio isto tabellionatus, qui dignitas non est: licet minor tunc detur fides. Prior pars probatur, quia multò maior est authoritas tabellionis, cui soli creditur, quàm testis. capit. cùm Ioannes. vbi latè tractant Abb. & Felinus de fide instrument. Testis autem infamis infamia facti non admittitur in his, quæ grauia sunt & ardua, quemadmodum ipse probaui |

p. 125

in epitome ad 4. Decret. 2. par. §. vlt. c. 8. num. 8. quo in loco etiam asseueraui, quacunq;quacunque in causa diminui arbitrio iudicis fidem testis infamis infamia facti: qua in re secutus sum Panormit. & alios in cap. testimonium. de testib. Igitur par est, non esse ad tabellionis officium, quod authoritatem publicam habet, admittendum infamem infamia facti.

Primùm ex his deducitur, quanti facienda sit argumentatio quorundam, quos sequitur Ioan. Lup. in cap. per vestras. 3. notab. §. 9. num. 5. qui censent, posse quempiam, non obstante nota, & infamia, esse tabellionem, qui tamen non poterat esse testis. Sic etenim argumentantur, vt dissoluant aliquot, quæ eorum opinionibus obijci solent, cùm tamen hæc argumentatio aut differẽtiadifferentia satis leuis sit, & omninò iuris rationibus aduersa. Quis enim non videt, eum repellendum esse à tabellionis officio, qui à testimonio propter vicium, vel infamiam repelli poterat?

Secundò constat, spurios posse tabelliones esse, non quia infamis potest esse tabellio, sed quia spurius non est infamis infamia iuris, nec etiāetiam infamia facti, quæ oriatur ab eius moribus im

6

*probatis, ac potius ob culpam parentum quadam ad peculiares effectus à iure afficiatur nota, quæ dicitur à multis infamia facti. Hanc conclusionem ipse veram esse opinor indistinctè secutus Cald. in consil. 2. de fide instrum. siquidem Angel. in consil. 274. Alex. consil. 80. lib. 2. col. 2. Tiraquel. de nobilitate c. 34. nu. 26. & c. 15. nu. 15. probare conantur & tenent, spurium non posse tabellionem esse ad acta iudicialia, & publica conscribenda: tametsi fateantur posse esse simplicẽsimplicem tabellionem ex Bar. opinione in d. §. hac lege. cuius superiùs meminimus. Idem notat Ioan. Lup. in d. §. 9. nu. 7. quorum ea est ratio, quòd spurius infamis sit. QuāQuam rationem falsam ipse opinor esse, verè, (ni fallor) intelligens, spuriũspurium esse infamem quadam infamia facti, quæ potius à culpa progenitorũprogenitorum, quàm ab ipsius moribus procedat. Quod tradit multis authoribus citatis Andr. Tiraq. in d. c. 15. nu. 14. hanc verò infamiam iure canonico, & ciuili à multis dignitatibus expellere ipsos spurios constat, non tamen alicubi legitur, eos indignos esse tabellionis munere, & his similibus. Qua de re pulcher est Iurisconsulti locus in l. spurij. ff. de decurio. vbi spurij non censentur indigni decurionatus dignitate: imò permissum est, eos posse ad eandem admitti. Idem constat in l. generaliter. §. spurios. ff. eod. titul. Nec quicquam vrget in contrarium hic posterior locus, dum IuriscōsultusIurisconsultus respondet. Quod si spurius habeat competitorem legitimè natum, is sit præferendus spurio Nam hæc responsio æquissima est, & in hoc tendit, vt melior eligatur ad eam dignitaten, ad quam posse spurium eligi nulla dubitatio est: vt ipse Iurisconsultus fatetur, qui hoc ipsum planè negasset, si spurius infamis foret, eaq́;eaque dignitate indignus: & esset alius eligendus omissis competitoribus itidem spurijs, nec essent spurij admittendi ad petitionem, & electionem decurionatus.

Tertiò ex præmissis discuti & examinari potest, quod quidam adnotârunt, asserentes, Nobilem, quem vulgò hidalgum, dicimus, & qui liber est à solutione tributorum, & censuum,

7

*quos soluere tenentur plebei, & populares villani, reipublicæ, & principi, cogendũcogendum esse cum plebeis contribuere, si tabellio sit, & officium tabellionis exerceat alibi, quam apud ipsum principem, eiusq́;eiusque curiam. Huius opinionis authores sunt Guido Papæ q. 90. Aymon consil. 163. lib. 1. Ioan. Mauricius in rep. l. vnicæ. C. mulieres quo loco. pagina 243. Tiraquel. de nobilitate. cap. 31. nu. 9. non alia ratione, quàm quòd tabellionatus sit vile officium, & infame. Hæc etenim sententia mihi falsa videtur, nec iure probari poterit: cùm hoc officium vile non sit, nec infame: nec vllibi vsquam constet, priuilegia nobilitatis ex eò perdi, & amitti, quòd nobilis tabellio sit. Quam ob rem ipse opinor, hidalgum etiam, si tabellio sit, non esse cogendum contribuere cum plebeis ad solutionem tributorum, & superindictionum, quæ principi soluendæ sunt a plebeis. Sed & idem respondendum est in procuratoris officio, quo si nobilis, & hidalgus vtatur, non priuatur nobilitatis, & hidalguiæ priuilegijs, etiam vbi hoc officium exerceat apud ea tribunalia, quæ sunt extra curiam principis & Regis. Etenim officium hoc, etiam si vile sit, cùm exercetur extra principis curiam, non tamen priuat quem nobilitatis priuilegijs quoad contributionem & solutionem tributorum, cùm hoc priuilegiũpriuilegium non tam pertineat ad publicũpublicum decorem nobilium, quàm ad ipsorum immunitatem, exemptionemq́;exemptionemque ab onere soluendi tributa. Quin & receptum est in Hispania his in locis, quibus nobiles hoc vtũturvtuntur priuilegio immunitatis, eaq́;eaque tributorum exemptione, minimè cogi nobiles ad solutionem, etiam si artem aliquam exerceant mœchanicam, & ex his, quæ nobilitati derogant: quarum Tiraquellus latè meminit in dict. tract. de nobilitate ca. 30. & seq. tametsi priuilegijs quibusdam, quæ moribus, vel iure nobilibus conceduntur, propter publicum decorem ipsius dignitatis, non debeant honestari, nec gaudere nobiles, qui vili funguntur officio. Igitur quod de pro curatore nobili modò respondimus, non est ab vsu forensi alienum: siquidem non semel vidimus, fabros lignarios, eiusmodiq́ue artifices, probata ipsorum nobilitate, quam Hidalguiam dicimus, pronunciari à solutione, & contributione subsidiorum regalium immunes: licet Guido Pa|

p. 126

pæ q. 89. & q. 388. & q. 399. Chassanæ. cons. 64. col. pen. Tiraquel. in d. c. 30. nume. 3. tenuerint nobiles exercentes extra curiācuriam regis officium procuratoris, cogendos esse ad solutionem regalium subsidiorum, & priuari nobilitatis priuilegio. Quod post omnes alios, omniumq́;omniumque latissimè tractat ipse Tiraquellus. Sed & idem probare conatur Ioan. Mauric. in d. l. vnica. pagin. 242. nec tamen ex hoc negamus, officium procuratoris extra principis curiam esse vile: cùm & infamis esse possit procurator. §. vltim. & ibi gl. instit. de excep. notant post alios Iason in rubric. C. de procurat. nume. 6. & Tiraq. in d. cap. 30. quem legito.

Quartò, ex his perpenditur ratio eorum, qui censent, clericis interdictum esse tabellionis officium, ex eo, quod vile sit, nec deceat ordinem clericorum, ob eorum insigne ministerium.

8

*Hac etenim ratione pleriq;plerique vtuntur, præsertim Abb. in c. sicut. colu. 3. ne clerici, vel mona. quæ tamen non est omninò sufficiens: vt constat ex proximè traditis: atq;atque ideo ea erit vera ratio, ne clerici se immisceant negocijs, & muneribus. quod probatur in d. cap. sicut. Nam clericus tabellio poterit esse apud iudicem, & forum ecclesiasticum secundum Hosti. Anton. & Abb. in d. c. sicut & Florent. 3. part. tit. 13. cap. 2. §. penult. text. optimus in c. 1. de postul. & est Communis opinio, sic sanè accipienda, vt obtineat in clericis non dum sacris ordinibus insignitis. Nam clericus in sacris ordinibus constitutus, vt ipse reor, non poterit extra Romanam curiam in foro, ac tribunali publico tabellionis officium exercere, etiam si non habeat beneficium ecclesiasticum: quemadmodum deducitur ex authoritate Cardina. in d. c. sicut. & Alberti Trotij in tractat. de vero & perfecto clerico. lib. 2. c. 54. num. 9. dum ipsi asserunt, clericum in sacris constitutum non posse tabellionis officium exercere, idq́;idque verum esse indistinctè in his, licet in alijs clericis distinctio quædam fieri possit. Sed gloss. Abb. col. 3. Ioan. Andr. & Ant. in d. c. sic tenuerunt, clericum in sacris constitutum etiam extra curiam Romanam posse vti hoc officio in foro ecclesiastico, si non habeat beneficium ecclesiasticum, vnde possit dignè sibi alimenta ministrare. Quasi ea sit receptior sententia & distinctio, quòd clerici siue in sacris, siue in minoribus constituti, beneficium ecclesiasticum habentes, non possint hoc officium exercere extra Romanam curiam, etiam in foro ecclesiastico: qui verò beneficium non habuerint, etiamsi sint sacerdotes, eo vti possint in foro ecclesiastico. Ego verò hac in controuersia, vt modò cœperam exponere, quo distinctior sit eius diffinitio, tres vel quatuor constituam conclusiones.

Prima Clericus in sacris constitutus, etiam beneficium ecclesiasticum habens, poterit apud curiæ Romanæ ecclesiastica tribunalia tabellionis officium exercere. quod Panormit. & alij in d. cap. sicut. propter summi Pontificis consensum tacitum, & tantæ curiæ dignitatẽdignitatem concessum esse fatentur.

Secunda conclusio. Clericus sacris ordinibus insignitus, etiam si beneficium non habeat ecclesiasticum, non poterit officiũofficium tabellionis exercere, adhuc in ecclesiasticis publicis tribunalibus. Hanc conclusionem probamus ex dicto capit. sicut. vbi Cardin. eam tenet. & paulò antè citatus Albertus Trotius. Nec quicquāquicquam impedit eius prohibitionem, quòd inibi constituatur pœna priuationis beneficij ecclesiastici, si quis contrarium fecerit. Nam ea constiturio non omninò præmittit, eius prohibitionem intelligendam fore in clericis, habentibus beneficiũbeneficium ecclesiasticum, sed ea vtitur pœna: quia frequentissimè contingit, sacerdotes habere beneficia ecclesiastica: & quia vult summus Pontifex beneficio ecclesiastico priuari eum, qui sacris donatus ordinibus tabellionis officio operam dederit, si illud habeat: quòd si illud non habuerit, alia erit nihilominus pœna puniendus. Hanc opinionem asserimus veram esse, contra Panormit. & alios, qui voluère, posse sacerdotẽsacerdotem non habentem beneficium ecclesiasticum, tabellionis officium exercere apud quæcunq;quæcunque tribunalia ecclesiastica. Quorum sententia vera erit in curia Romana publicè, & extra curiam in negocijs ecclesiasticis, quæ priuatim, & non in foro publico expediuntur. Quod etiam licebit sacerdoti beneficium ecclesiasticum habenti.

Tertia conclusio, quæ communis est: Clericus, etiam in minoribus constitutus, habens ecclesiasticum beneficium, vnde possit congrua sibi alimenta exhibere, non poterit vti tabellionis officio, etiam in ecclesiasticis publicis tribunalibus. Hoc enim munus propriè laicis conuenit, aut clericis, qui aliunde nōnon possunt sibi alimenta exhibere. Hanc opinionem tenent Hostien. Anto. & Abb. in d. c. sicut. col. 3. vnde constat, clericum in minoribus constitutũconstitutum, qui non habeat beneficium ecclesiasticum, posse officium tabellionis exercere coram iudice ecclesiastico, etiam in eius publico tribunali.

Quarta conclusio. Clericus in minoribus non habens beneficium ecclesiasticum, poterit esse tabellio etiam apud secularia tribunalia publicè. Nec hoc prohibetur aliquo canone: atq;atque ideò admittendũadmittendum erit, nisi lex, vel consuetudo aliud induxerit: atq;atque ideò lector poterit hoc in loco repetere, quæ nos adnotauimus inferius c. 33. ver. clerici autem primæ tonsuræ. Ex contrario tamen poterit laicus esse tabellio in foro, & tribunali publico ecclesiastico: quod communi omnium consensu receptum est teste Ripa in capit. 2. de iud nume. 120. etiam in causis ecclesiasticis.

Quòd si Sacerdos tabellionis officio vtatur, & |

p. 127

aliquod instrumentum confecerit, erit ea scriptura publica, & valida, eiq́;eique fides adhibetur, si alioqui verè tabellio erat: licet malè faciat, huic officio iure sibi interdicto se immiscens: quemadmodum voluêre Bar. in l. vniuersos. C. de de curi. lib. 10. Io. And & omnes in d. c. sicut. Deci. in l. in ambiguis. §. non est nouum. ff. de reg. iu. idem in d. c. 2. nu. 7. idem in consi. 17. quæ quidem opinio CōmunisCommunis est, vt fatetur Alex. eam secutus in l. Prætor. §. his etiam. ff. de eden. quāquam & Hypp. sequitur in rub. ff. de fideiu. nu. 121. scribens ex ea, posse sacerdotẽsacerdotem scribere, officio tabellionis vsum, testamentum, in quo pater eiꝰeius instituatur hæres: quod prius notauerat Bar. in cons. 61. & hæc quidẽquidem vera sunt ante publicum huius officij interdictum: siquidem instrumentum à sacerdote tabellione confectũconfectum, posteaꝗ̈posteaquam publicè fuerit interdictũinterdictum exercitiũexercitium tabellionatus, nullũnullum est: secundũsecundum Bar. in d. cōscons. 61. Ancha. & Abb. in d. c. sicut. Ias. in l. 1. §. huius studij. ff. de iusti. & iure. col. pe. Sed si præsbyter tabellio non sit, publica creatus authoritate, scriptura ab eo cōfectaconfecta priuata erit, nōnon publica. quod Dec. explicat in consi. 120.

Monachus verò adeò prohibetur iure tabellionis officio vti, quòd instrumentum ab eo conscriptum absq;absque licentia Abbatis, est nullũnullum ipso iure, sicuti ex c. 1. & ca. sed nec. ne clerici vel monach. notat in specie Dec. in d. c. 2. de iudici. nu. 8. tametsi monachus possit post professionem complere, & signare instrumentum, quod ante monachatum in eius protocolo conscriptũconscriptum fuerat ab eodem, vel ipsius authoritate, & coram ipso à contrahentibus in conuentionem perfectam deductum: glo. insignis in c. vt officium. §. verum. de hæreticis in 6. quæ singularis est, secundum Francum ibi Flori. in l. repet. ff. de fide instrument. quam alij plerique miris laudibus efferunt, & sequuntur præsertim Ab. & Felin. in c. fraternitatis. de hæred. col. 2. Iaso. in l. 1. §. huius studij. ff. de iust. & iur. colum. pe. Dec. in d. c. 2. num. 8. de iudi. Bal. in l. 2. colu. vlt. C. de sen. & interlo. omn. iud. Felin. in c. consuluit. de iudæ. idem in c. cúm I. & A. de re iudic. colum. 5. Ioan. Bernard. in pract. criminali. c. 53. Chassanæus in consuetu. Burgund. rubri. 1. §. 6. num. 22.

Hæc sanè latiùs, quam fortassis instituto conuenire quibusdam videbitur, ex eo tractauimus, quod prima ac potissima instrumenti publici authoritas ex hoc constet, quòd sit conscripta ab eo, qui verè tabellio sit, authoritate publica constitutus, & in id munus electus. cap. cùm P. tabellio. de fide instrumen. Authent. de tabellionibus in prin. regia lex. 1. titu. 18. part. 3. tradidêre optimè Fel. num. 18. & Dec. nu. 16. in c. 1. de fide instrum. Qua ratione forensi vsu apud regia tribunalia receptum est: vt si quando, producto in iudicium instrumento, obiectum sit, illud nōnon esse publicum, nec authenticum: quia non sit à publico, & vero conscriptum tabellione: qui illud produxerit, teneatur probare, id à vero & publico, saltem communi æstimatione, tabellione conscriptum fuisse, regia lex 115. titul. 18. particu. 3. cuius meminit, eleganter Roderic. Xuares in l. post rem. ff. de re iudicat. in 2. parte legis regiæ. folio. 143. & idem iure communi probat Aymon in tract. de antiquitate temporis. 3. parte capitu. vidimus. num. 2. notat Innocent. in cap. veniens. colu. 2. de verborum significat. At vbi contra publicum instrumentum opponitur, illud falsum esse, tunc qui opponit, probare tenetur falsitatem: alioqui præsumitur pro instrumenti publici authoritate, quod ex pressim diffiniuit regia itidem lex 116. titulo 18. particu. 3. etenim sicut in priori casu publica authoritas non præsumitur: ita nec in posteriori delictum est præsumendum. Prior huius argumentationis pars latissimè traditur à Iasone in l. Barbarius. nume. 45. ff. de off. præt. & Alciato, de præsumpt. regul. 3. præsumptio. 13. num. 15. qui communem secuti opinionem probant, adeò hoc verum esse, vt etiamsi communi errore & opinione tabellio ille officium exercuerit, nihilominus instrumentum sit nullum, careatq́;careatque publica authoritate: quod ipse intelligo, si aduersus hunc communem errorem constet, illum nōnon fuisse creatum tabellionem, alioqui indubio, dum contrariũcontrarium non probatur, satis erit probari ab eo qui producit instrumentum, quòd eius author communi opi. censebatur eo tempore tabellio, & publicè eo vtebatur officio: quemadmodũquemadmodum regia lex manifestissimè decreuit: & multis probari poterit, quæ à Iasone, & alijs traduntur. Eiusdem aũtaunt argumentationis posterior pars constat, quia pro instrumento publico præsumitur. ca. ad audientiam. de præscript. l. si quis decurio. C. de falsis. l. cùm precibus. C. de proba. & ideò qui allegat falsum esse instrumẽtũinstrumentum, illud probare debet.

Authoritas autem publica tabellioni à principe dari debet: quod omnes fatentur in d. c. cùm P. tabellio. notant Bal. & alij in l. 1. C. de emancipa. liber. Iason in l. imperium. nu. 27. ff. de iurisdict. om. iu. regia l. 3. tit. 19. part. 3. Ioann. Lup. in introductione c. per vestras. de don. inter vir. & vxo. nu. 20. & an Duces, Comites, Marchiones & alij inferiores, habentes iurisdictionem in ciuitatibus, villis, & oppidis possint tabelliones constituere, & eligere, ac creare, tradit InnocẽInnocen. & alij in d. c. cùm P. latè Petrus Auendanius in tract. de exequend. mand. regij. c. 10. Qua de re tractauêre regiæ leges 3. tit. 19. part. 3. l. 1. titu. 18. lib. 2. ordin. l. 7. titu. 1. lib. 7. l. 23. titu. 2. eodem libro ordin. l. 6. titu. 13. libr. 3. l. 8. & l. 10. titu. 2. libr. 7. ordin.

Sed & de apostolicis tabellionibus, ac notarijs, quanam ratione, & forma vti debent proprijs officijs in hisce regnis, & quòd in rebus ac ne|

p. 128

gotijs secularibus, & prophanis minimè conficiant publica instrumenta, est regia lex insignis præter alias in pragmaticis Regum Catholicorum folio 196, id que iure iustissimum esse probare conatur Ioann. Faber in l. sciendum. C. de donati. & Ioannes Lupi. in dict. rubr. de donation. folio 3. sed & Rebuff. super leges regias in tractatu. de literis obligat. articu. 2. glo. 1. nu. 37. multa hac de re tradit, tametsi contendat, iure probari posse contrarium. Quibus ad de Rupellanum lib. 1. forensium insti. c. 7.

CAPVT XX.

PRÆTER publicam tabellionis authoritatem sunt & plura necessaria, quæ instrumenti publici solennia censentur, sine quibus minimè consequitur publicam, & Authenticam fidem: quorum ea hoc in capite prosequar, quæ potissima sunt ad scripturarũscripturarum, quas tabelliones conscribere solent, vim, & robur legitimum, ne ab his, contra quos producuntur in iudicium, valeant crebris obiectionibus improbari.

Primò etenim quibusdam placuit, fore necessarium, quod in quolibet instrumento publico initium adsumatur à nomine domini, his equidẽequidem verbis. In Dei nomine. gloss. in Auth. vt præponatur nomen Imperat. eius constitutionis authoritate, quæ minime hoc probat: cùm inibi hoc tantùm scriptum sit, quod illa solennitas conficiendi instrumenti statim post illam constitutionem seruetur prima indictione, quæ tunc authore Deo appetit: atque ita, non esse necessariam inuocationem domini, tenẽttenent Bal. in prima cōstitutioneconstitutione Codicis col. pen. Abb. & alij in c. 1. de fide instr. quorum opinio cōmuniscommunis est, vt fatetur Alcia. lib. 6. Parerg. c. 6.

Secundò, nomen Imperatoris præponendum est instrumento publico, quemadmodum probat tex. in d. Authen. vt nomen impe. & id in locis, quæ imperio subsunt. Nam in his, quæ summo pontifici, quò ad temporalia, subijciuntur, nomen ipsius Papæ est apponendum, secundum Abb. in proœmio Gregoriano col. 5. & in d. c. 1. quo in loco idem omnes adnotârunt. Idem ipse dicerem de nomine Regis, qui alteri in temporalibus nōnon est subditus. Et tamen hęc solennitas consuetudine, ac moribus & forensi vsu est antiquata, atque ideò nullum est periculum quo ad vim instrumẽtiinstrumenti, quod omittatur: tametsi Panor. in consi. 53. lib. 2. probare conetur, hāchanc consuetudinem non omninò validam esse, nisi sit immemorialis, aut tacito cōsensuconsensu principis inducta. Nam ipse non tanti facio hanc solennitatem, vt opiner, non posse tolli consuetudine saltem quadraginta annorum, & fortassis ordinaria: imò hāchanc sufficere libenter asseuerauerim: quicquid hac de re latè Barb. disputauerit in rep. rub. de fide instr. nu. 43.

De in dictione autem, an sit eius mentio necessaria in instrumento, idem respondendum esse arbitror, quemadmodum ipse tradidi lib. 1. Variar. resolu. c. 12. nu. 7.

Tertiò, illud est necessarium, quod in instrumentis apponatur annus Domini. gloss. in cap. inter dilectos, de fide instrument. verb. indictionis, quod iure non requiritur, nec probatur:

2

*sed potius consuetudine. gloss. in dicta AuthẽAuthen. vt præponatur nomen Imperat. quam sequuntur Abb. in proœmio Gregori. colum. 5. Abbas Fel. & Dec. col. 2. in dict. cap. 1. de fide instru. & licet Barb. in rubr. eiusdem tituli in rep. nu. 42. secutus Specula. teneat, necessariam esse mentionem in instrumentis ipsius anni domini, in quo id cōfectumconfectum fuerit, & id iure probari. Ego duo censeo esse hac in re notanda. Primum, satis esse, quòd consuetudine fuerit hæc solennitas inducta: vt ea omissa instrumentum sit nullũnullum. Nec enim poterit controuerti: imò constitutissimũconstitutissimum est, mentionẽmentionem annor. domini maximi esse momenti, vt constet, quo tẽporetempore sit cōfectaconfecta scriptura: deinde apparet, instrumen tum esse nullũnullum, si omissa fuerit in eo solẽnitassolennitas cōsuetudineconsuetudine tantũtantum inducta, modò ea sit maximi momẽtimomenti nōnon leuis, ꝙquod tradidêre Alex. in rub. ff. de noui ope. nũcianuncia. col. 6. Dec. in d. cap. 1. de fide instr. col. 2. Soc. consi. 2. lib. 3. co. 1. igitur nullũnullum erit instrumentũinstrumentum, ꝙquod fuerit scriptum omissa mẽtionementione annor. domini, sic deniq;denique in praxi receptũreceptum est, nec vidi vnquāvnquam hac de re ambigi, cúm alioqui |

p. 129

maxima posset contingere incertitudo cuiuscunq;cuiuscunque iuris, quod esset scriptura probandum.

Potissimè hoc obtinet in his Hispaniarum regnis, in quibus lege regia satis cautum est, non valere instrumentum publicum, in quo non sit facta mẽtiomentio annorum domini, quod expressim traditur in l. 54. & l. tertia titulo 16. parte tertia.

Secundò erit obseruandum, in quacunque scriptura publica necessarium esse, quòd fiat in ea mentio annorum domini, aut saltem alio signo habeatur ratio eius temporis, in quo ipsum instrumentum confectum est: vt cōstetconstet eius dies, quæ ad rei cognitionẽcognitionem omninò est necessaria. Sic sanè apud veteres tẽpustempus significabatur per Olimpiadas, per Consules: & nunc Romæ plerunq;plerunque significatur per annos Pontificatus ipsius summi Pontificis. De quo multa diximus & explicuimus aliàs li. 1. var. resol. c. 12. Quartò eadem ratione adscribi debet instrumentis publicis dies, quo ipse tabellio rogatus fuerit instrumentũinstrumentum conficere. l. 1. §. editiones, & ibi glo. ff. de edẽdoedendo. gl. per tex. ibi in d. Auth. vt præpo. nomẽnomen Imperat. gl. in d. c. inter dilectos. gl. in l. generali. C. de tabular. lib. 10. Quarum est Communis opinio ab omnibus fermè recepta & probata regia l. 54. & 111. tit. 18. par. 3. Mensis autem mentio necessaria est, vt dies confecti instrumenti certa sit: alioqui vbi dies certa foret absq; mensis expressa mentione, omitti mẽsismensis posset: vt dies Sancti Ioannis Baptistę: dies natiuitatis dominicæ, & his similes. notant Bart. & alij in l. si quis. §. si initiũinitium. nu. 23. ff. de edẽeden. Fel. & Dec. in d. c. 1. de fide instr. col. 3. quibus adde Rom. sing. 238. & Barba. in d. rub. de fide instru. num. 68.

Quintò necessarium est, quòd instrumentis publicis fiat mentio loci, in quo fit contractus, vel actus ipse, qui in instrumento continetur. gl. in d. l. generali. tex. & ibi glo. ver. censeretur in c. Abbate sanè. de re iud. in 6. text. opti. in l. optimam. C. de contrahen. stipul. & est Communis opinio. quę traditur per Abb. Fel. & Dec. 3. col. in dict. c. 1. & probatur in c. quoniam contra. de probat. atq;atque in d. l. 54. tit. 18. part. 3. Id verò adeò iure obtinet & procedit, vt considerata diligẽtiusdiligentius authoritate publici instrumenti, animaduersa fide, quam ex se ipso habet, & producit: item pensitata eius in certudine, quāquam haberet, si locus & tempus confecti instrumenti deficerent, quot & quantis falsitatibus, hominumq́;hominumque dolis, & malicijs locus pateret, multisq;multisque alijs maturè perpensis, verè ac iure sit respondendũrespondendum non valere consuetudinem, imò iniquam esse, quæ induxerit, absq;absque his duabus solennitatib. & requisitis valere instrumenta, quemadmodum expressim voluere Rota in antiquis, decisione. 440. De. 3. co. in d. c. de fide instr. Stephanus Bertrand. in cons. 275. lib. 3. col. 4. Roma. in l. in illa. ff. de ver. obl. col. 10. tametsi Barb. in d. rubr. nu. 69. ab hac opinione discedat: & dubitent Alex. in l. de pupillo. §. qui nunci. ff. de noui oper. nuncia. num. 10. & Feli. in dicto capitu. 1. col. 2.

Sextò, quanuis certũcertum sit, requiri publicis in instrumentis, quòd testes sint præsentes eidẽeidem actui,

4

*de quo instrumẽtũinstrumentum cōficiturconficitur. l. contractus. C. de fide instr. notatur in d. c. quoniāquoniam contra. & scripserit Accursius in d. l. generali. eorum subscriptionem exigi: receptius tamen est, ac iure verius, satis esse, quod eorum nomina inscribantur regulariter absq;absque subscriptione: notant Panor. & Docto. in d. c. 1. maximè Fel. nu. 14. & Deci. num. 12. probat gl. in Auth. de instrum. caut. & fide. §. sed & si instrumenta. verb. adijciatur. & in AuthẽAuthen. de hæred. & falci. §. si verò absunt. verbo, quantum. Paul. de Castro in dicta l. contractus. col. 3. idem in consi. 325. lib. 1. incip. Non multùm videtur. Matthæus de Afflict. Rub. in constitut. Neapolita. 79. Capicius in decisione Neapol. 29. quorum opinio Communis est, secundum Barb. in rub. de fide instrum. num. 93. & Dec. in d. cap. quoniam contra. numer. 18. & probatur in d. l. 54. & 111. titu. 18. part. 3. vnde cōstatconstat intellectus gloss. in d. c. 1. & in c. post cessionem. de probatio. quæ hac in re idem ferè responderunt, quod glo. in d. l. generali. Erit igitur satis, quòd nomina testium inscripta sint à notario in instrumẽtoinstrumento, etiamsi subscriptio fuerit omissa secundum communem in d. ca. post cessionem.

Et licet iure communi sufficiant duo testes: gloss. communiter recepta in d. c. 1. de fide instr. tamẽtamen in his regnis sunt necessarij tres. dicta regia l. 54. l. 1. tit. 9. lib. 2. Fori, quibus & illud adijcitur, ꝙquod in Pragmaticis RegũRegum CatholicorũCatholicorum statutum est folio 190. qua lege sancitur, necessariam fore ipsorũipsorum contrahentiũcontrahentium subscriptionem in instrumentis publicis: quanuis ea iure communi necessaria nōnon sit: vt Panor. & omnes tradidêre in d. c. 1. de fide instrum.

Septimò, ad valorem, & robur publici instrumenti necessaria est ipsius tabellionis subscriptio. tex. in Auth. de instr. caut. & fide. Item & ipsius signum, quo ipse tabellio vti solet: quod iure necessarium esse probat glos. authoritate illius constitutionis in d. Auth. §. sed & si instrumen. text. opt. in l. vlt. C. de assessorib. tenent Panor. col. 4. Fel. ac Decius post alios in d. ca. 1. de fide instru. Card. & Fel. col. 2. in c. penu. eod. ti. Barto. in l. si quis. §. si initium. ff. de edend. in repe. nu. 32. idem Bart. In proœmio. ff. num. 6. optimè Nicolaus Boer. decisio. 37. num. 10. Petrus Rebuffus in tract. de nominationib. q. 10. nu. 11. & sequent. maximè num. 17. & 18. penes quos omnes illud constitutissimũconstitutissimum videtur, hanc solẽnitatemsolennitatem potius consuetudinis iure, quàm lege scripta inductam esse: & eius omissionem vitiare instrumentum, quorum vltimum probat regia l. 54. ti. 18. part. 3.

p. 130

Hæc sané sunt, quæ potissimè obseruari debent, quoties de authoritate publici instrumenti tractandum erit: vt possimus deprehendere, an ipsum instrumentum deficiat ratione alicuius defectus: cùm multa, iure atq;atque cōsuetudineconsuetudine sint necessaria pro virib. his, quę publicis scripturis conceduntur.

Quòd si publicum instrumentum omni ex parte perfectum sit, quod ad ea, quæ sunt ei iure solennia: sæpè controuertitur, an testibus possit improbari, quo ad eius fidem, nempè, vt probe

6

*tur, rem non ita contigisse, vt ipse tabellio profitetur, & testatur: quam equidem quæstionem tradidêre glos. & omnes in c. cùm Ioan. de fide instru. verbo, quodlibet. glo. in §. item verborũverborum. institut. de inutilib. stipul. & in l. in exercendis. de fide instrumen. & in cap. tertio loco. de probatio. duabus tamen conclusionibus absoluitur.

Prima conclusio. Instrumentum publicum, etiam cui fuêre plures testes inscripti, poterit duobus tantùm fide dignis, omniq́;omnique exceptione maioribus, quo ad eius seriem, improbari, licet hi testes nōnon sint ex illis qui descripti sunt in eodem instrumento. Probatur hæc conclusio in d. cap. tertio loco. & in l. optimam. C. de contrahend. stipu. & intelligitur, siue ea probatio fiat directè, siue in directè, quòd omnes fatentur: quibus ea suffragatur ratio, quæ ab authoritate deducitur tabellionis, à quo instrumenti fides pendet. cap. ad audientiam. de præscription. Is autem tabellio vnus est, & ideò quanuis sit eius authoritas publica, non debet duobus integris testib. præferri. Quamobrem, licet Doctores frequenter hoc cōmittantcommittant arbitrio iudicis, hæc conclusio vera est, secundũsecundum Inn. IoāIoan. Andr. Anton. Calderi. Abb. nu. 13. Fel. nu. 35. in d. ca. cũcum Ioan. Cynum, & Sal. in d. l. in exercendis. Imolam in l. 1. §. si quis neget. ff. quemad. testa. aperian. Zasium lib. 2. singulari. respons. c. 23. quorũquorum opinio Communis est, vt fatetur Dec. in d. c. tertio loco. nu. 11.

Secunda conclusio. Instrumenti publici fides tollitur, & quidem maiori ratione per duos testes in eodem instrumento descriptos. tex. in c. tam literis. de testib. & est Communis opinio secũdumsecundum Fel. in d. c. cùm Ioan. nu. 46. Has verò duas conclusiones, multis additis ex iure Communi & regio, longius tractauimus, & examinauimus lib. 2. varia. resolut. c. 13. nu. 10. & 11. quo lectorem mittimus: quippè, qui eadem sæpius repetere omninò grauamur.

Instrumenta autem publica, & aliæ scripturæ ad hoc, vt fides eisdem adhibeatur in iudicio, sunt producenda, & exhibenda coram ipsomet iudice. c. cũcum dilectus. de fide instru. adeò quidẽquidem, vt nōnon sufficiat ea corācoram notario & testib. exhiberi. quod probari videtur in c. contingit. & in cap. accepimus. de fide instru. latè Fel. in ca. quoniāquoniam contra. q. 1. de probatio. nos item idem adnotauimus lib. 1. var. resol. c. 1. nu. 5. Atq;Atque ibidem traditis libenter adijcimus aliquot, quæ huic tractatui maximè conueniunt.

Primùm illud est obseruandum, in eo instrumento, ꝙquod plures habet partes, & varia rerum capita distinctos actus cōtinentiacontinentia, esse omninò, & in

7

*tegrè iudici exhibendũexhibendum, vt ipse totũtotum legere possit, si velit: aduersario aũtaunt copiam tantũtantum esse dādamdandam, aut editiōemeditionem facien dādam illius capitis, quo producens vti velit. tex. & ibi. gl. cōmunitercommuniter receptæ in d. c. contingit. tradunt Alex. & Ias. in l. argentarius. §. edi. ff. de edend. Fel. in c. 1. de probat. nu. 29. & ibi Dec. nu. 62. regia lex. 113. titu. 18. par. 3. text. insignis in c. cũcum personæ. de priuileg. in 6. notat Fel. in c. 1. col. 4. de libel. oblat. Sed si ille, cōtracontra quem instrumentum producitur, petierit illud sibi integrè edi, vt illius aliqua parte vti possit, vsus forensis obtinuit, hanc editionẽeditionem integram minimè negari posse, idq́;idque æquissimũæquissimum est, ac deducitur ex gl. in l. 1. §. editiones. verbo, die & consule. ff. de eden. quam inibi Doct. approbant Bal. item & Alex. in l. 1. col. 4. C. vt quæ desunt aduo. iud. suppleat. Dec. post alios in d. c. 1. de proba. nu. 35. idem Dec. in c. cùm venerabilis. de exceptioni. nu. 22. idem in ca. 2. nu. 21. de fide instr. Matthesi. notab. 79.

Secundò, est hac in re adnotandum, quid iure respondendum sit, quoties qui produxit instrumentum in iudicio, existimans id conducere admodum in eius vtilitatem, animaduerterit sibi nihil illud prodesse: ac tandem pœniteat eum productionis, & petat instrumẽtuminstrumentum tolli ex actis iudicialibus, sibiq́;sibique restitui, & tradi. Et sanè Azo in l. 1. §. edenda. ff. de edendo. vbi glo. verb. quis vsurus. censuit posse proferentem in iudicio instrumentum, illud auferre, ac petere: nec esse cogendum, iditerum exhibere petente aduersario, vt instrumẽtiinstrumenti prolati exemplum sibi detur. Huic verò sentẽtiæsententiæ illud planè refragatur, quod scriptura semel in iudicium prolata, ex quo qui protulit semel vti eadem voluit, CōmunisCommunis est vtriq;vtrique litiganti: quemadmodum notatur in l. si vteris. C. de fide instr. & in d. §. edẽdaedenda. Igitur postquāpostquam ea communis est effecta, non poterit, qui protulit, pœnitere in præiudicium aduersarij: qua ratione licet ipse, qui protulit instrumẽtuminstrumentum in iudicio, possit pœnitere, & asseuerare se nolle vti eodẽeodem, atq;atque ita vtilitati pro prię renũciarerenunciare: aduersarius tamẽtamen nihilominus potest eodẽeodem vti, & petere sibi eius exemplũexemplum ex hiberi: quẽadmodũquemadmodum apud Delphinates vsu forẽsiforensi receptum esse, testāturtestantur Guido Pap. q. 243. & Rupellanus lib. 1. foren. insti. c. 46. ad fi. Nec oberit huic praxi tex. cum gl. in d. §. edẽdaedenda. cũcum ex eo illud tantũtantum probetur, nōnon esse edendũedendum aduersario instrumẽtuminstrumentum illud, quo alter vti noluit: etenim nihil inibi respōdeturrespondetur de instrumẽtoinstrumento, quo quis semel vti voluit, & ea ex causa illud protulit in iudicio: licet post modum pœnituerit, ꝙquod Bald. sensit in d. §. edenda.

p. 131

Tertiò nōnon est à practicis prætermittendũprætermittendum tempus, statusuè causę, in quo sunt scripturæ proferendæ. NāNam iure cōmunicommuni sunt instrumẽtainstrumenta in iudicio

8

*proferenda ante cōclusionẽconclusionem causæ, & vsq;vsque ad eāeam proferri possunt. c. cũcum dilectus. de fide instr. idẽidem probat regia lex 6. ti. 11. lib. 3. ordi. cui conclusioni plures intellectus tradidêre Fel Ab. & alij in d. c. cùm dilectus. Bar. & omnes in l. admonẽdiadmonendi. ff. de iureiur. Quibus omissis, quid modò iure regni, & praxi obtẽtumobtentum sit explicabimus. etenim regia lex Madricia. 8. statuit, scripturas, & instrumẽtainstrumenta esse in iudicium proferẽdaproferenda intra viginti dies à tempore litis cōtestationiscontestationis, quoties à reo sunt proferẽdaproferenda. NāNam actor tenetur ea ꝓferreproferre simul cum ipso libello actionis propositę. ꝙquod in eisdem Madricijs constitutionibus l. prima cautum extat: & hæc in prima instantia: siquidem in secunda sunt instrumenta producẽdaproducenda, priusquam interlo quatur iudex super probatione & dilatione ad probandũprobandum: imò statim cũcum ipso libello supplicationis, & responsionis ad eandẽeandem: nisi iuramẽtoiuramento præstito, qui instrumẽtainstrumenta producit, attestetur ea dudum comperisse, nec prius etiam diligẽtidiligenti præmissa inquisitione potuisse habere eorundem cognitionẽcognitionem, tũctunc etenim poterunt ante prędictam interlocutionẽinterlocutionem proferri. l. 22. 23. & 24. in eisdẽeisdem legib. Madricijs. quibus illud statutũstatutum est, posse post diem à lege constitutũconstitutum, scripturas in iudicium proferri præstito iuramẽtoiuramento, quo cōstetconstet, ea instrumẽtainstrumenta nouissimè reperta fuisse, nec potuisse prius reperiri, facta diligenti hac de re inquisitione. Ita sanè d. lex 8. expressim explicat.

Hodie tamen receptum est, posse instrumẽtainstrumenta quęlibet ab actore vel reo proferri in iudiciũiudicium quocunq;quocunque litis tempore, vsq;vsque ad causę conclusionẽconclusionem, quæ fuerit facta, vt statim diffinitiua pronũcieturpronuncietur sentẽtiasententia, etiāetiam nullo præstito iuramento: quę quidẽquidem praxis iuri cōmunicommuni cōuenitconuenit, & legi regię quæ paulò antè nominatim citata fuit: nempe l. 6. ti. 11. lib. 3. ord. & l. 1. ti. 4. eo. libr. 3. ord. Nec in hoc vlla pōtpotest cōtingerecontingere dubitatio, aut cōtrouersiacontrouersia: quæ tamẽtamen frequentissimè cōtingitcontingit, vbi instrumenta proferuntur post cōclusionẽconclusionem in causa. Sunt etenim qui cẽseantcensent, ea esse admittẽdaadmittenda, etiam post conclusionẽconclusionem in causa: vbi qui ea profert in iudicium, iurat nouissimè ea fuisse reꝑtareperta, nec prius in eius cognitionem ea venisse, facta tamen diligenti inquisitione. Sic sanè intellexit Pontificium responsum in dicto cap. cùm dilectus. Bart. in l. admonendi. nume. 3. ff. de iureiurand. quem sequuntur Docto. ibi maximè Iason in rep. numer. 58. Baptista de. S. Seuerino col. 20. Curt. Senior col. 21. Purpurat. numer. 8. & præter hos Abb. & Imola in dict. cap. cùm dilectus. Fel. in cap. pastoralis. nu. 9. de ex cept. quorum opinio communis est, secundum Ripam in dict l. admonendi. num. 48. eamq́;eamque sequitur Matthesilla. notabil. 57. Et licet Fel. in dicto ca. cùm dilectus. dubitet, & pleriq;plerique alij à Bart. discesserint: quibus regia lex patrocinatur in d. l. 24. quæ tunc admittit iuramentum istud, & instrumenta nouissimè reperta: cùm nondum sit in causa conclusum, etiam quo ad interlocutionem, quæ ad probationem faciendam pronunciatur: nihilominus Bartol. opinio plurimum authoritatis habet ex capitulo pastoralis. de exceptio. & adeò recepta est apud regia tribunalia, vt nihil sit in hac forensi cōcertationeconcertatione frequẽtiùsfrequentius: tametsi viderim sæpissimè locũlocum ex hoc fieri multis fraudibus, dolis, & litigantium calumnijs, vt tandem admonendi iudices sint, cautè hæc inst rumenta post conclusionem in causa fore admittenda: quæ passim absque vllo iuramento antè causæ conclusionem admittuntur. Quibus profectò constat, Bartol. sententiam admodum receptam esse, eamq́ue iure probari, conatur multis ostendere Rodoric. Xuares allegatione quinta, facilius tamen admittitur, quoties est conclusum in causa ad eam sententiam, quæ nec appellationem nec supplicationem admittit: quod Paulus de Castro adnotauit in dicta l. admonendi. numero 26. quem alij secuti sunt: & nos passim hoc ipsum obseruamus. Nam si tractetur, an sint admittendæ scripturæ post conclusionem causæ, secundum eam opinionem, quæ à Bartolo traditur, sæpissimè inquirimus, sit ne reuisionis instantia, vt tunc facilius ea opinione vtamur, ac deniq;denique difficiliùs, si sit prima prouocationis instantia.

Est tamen hac in re omninò adnotandum, esse necessarium mandatum speciale ad præstandum hoc iuramentũiuramentum: speciale inquam, vt procurator iuret nomine domini, & in eius animam (quod aiunt) illa instrumenta nouissimè à domino reperta fuisse, nec potuisse prius eorum cognitionem habere, facta diligenti per eum inquisitione. Atq;Atque ita in hoc Granatensi Prætorio anno M. D. L generali Decreto diffinitum fuit, & id iure quidem. Nam ad iurandum, speciale mandatum necessarium est: cùm iuramentum nomine alterius est præstandum, & exhibendum, quod nec negari poterit, nec alicubi est controuersum: vt nos longius probauimus in capitulo quamuis pactum. de pactis in 6. prima relectionis parte. §. quinto. numer. 8. Quòd si in hac specie oportet iuramentum fieri super diligentissima inquisitione instrumenti à domino præmissa & super noua ipsius instrumenti cognitione, ac inuentione ipsi domino contingenti: manifestissimè consequitur, necessarium esse speciale mandatum ad hoc. Mandatum veró ad iurādumiurandum de calumnia, etiam speciale in certa causa, sufficiens non esse ad hoc, multis probatur, & præsertim ex eo, quod ratione huius mandati non licet iurare aliud, quàm quòd dominus principalis nulla vtitur, nec vtetur calumnia, nec malicia in eo iudicio. Huc etenim tendunt omnia huius iura|

p. 132

menti capita. Sed si mandatum speciale ad iurandum de calumnia sufficeret in præsenti specie: profectò satis esset iurare in animam Domini, quòd instrumenta non proferuntur in iudicium ex calumnia, nec ex malitia, hoc non sufficit, vt constat: igitur non est sufficiens speciale mandatum ad iurandum de calumnia, vt possit pro curator nomine domini iuramentum id facere, ac præstare, quod necessarium est ad pręsentationem instrumentorum, quæ fit post cōclusionemconclusionem in causa, vn de constat, mandatum ad iurādumiurandum de calumnia, nec sufficere ad hoc, nec ad id extendi. Nec quicquam refert, cōsuetudineconsuetudine receptum in plerisq;plerisque locis fuisse, vt ea extensio fiat: siquidem ea consuetudo iniqua est ac pernitiosa, in contemptumq́;contemtumque religionis iuramenti, & diuinæ reuerentiæ; ideóq;ideóque non valet, nec est admittenda. Nam procurator, qui iurat in animam domini, instrumentum istud nouiter repertum fuisse, asseuerat vt certum, ꝙquod apud ipsum incertũincertum est: etenim absq;absque speciali iussu domini nōnon potest ipse in eius animāanimam asseuerare, nouissimè eũeum habuisse instrumẽtiinstrumenti cognitionẽcognitionem, ergò de hoc est incertus. Asseuerare autẽautem maximè cum iuramẽtoiuramento, vt certum ꝙquod est incertum, temerarium est, & contra iuramenti religionem. His accedit alia ratio, qua constat, à lege requiri, & exigi hoc in specie iuramentum, quod obliget ad periurium ipsum principalẽprincipalem, cuius nomine proferuntur instrumenta, & lis tractatur. Hoc autem iuramentum absq;absque speciali mandato, si forsan falsum iuratum sit, nōnon obligat dominum, nec eum constituit reum periurij: quia ipse nōnon mandauit, nec iussit hoc iuramentum eius nomine fieri, quod satis planũplanum est, ergò non sufficit iuramentum istud, si fiat absq;absque omninò speciali mandato. Alioqui si permitteretur iuramentum in hoc casu, absq;absque mandato speciali, vel ex mandato illo dato ad iurādumiurandum de calumnia: lex equidem fragilis esset, ipsáq;ipsaque iuratio non sufficiens, nec cauta neque Christianæ institutioni conueniens. Quo fit, vt in hac ipsa specie, & quęstione minimè sit satis, quòd procurator habeat mandatum cum libera potestate, & ad præstandum nomine domini quodcunq;quodcunque iuramentum: quia hæc clausula nullum effectum habet in iuramentis, in quibus de animæ obligatione tractatur, atque itidem de eius periculo, & ideò speciale mandatum necessariũnecessarium est: vt notatur in c. vlt. de iura. calum. lib. 6.

Sed & si hæc obseruanda sint regulariter, non tamen diffiteor, plerumq́;plerumque arbitrio boni viri, & æquissimi iudicis ad mittenda fore instrumenta absq;absque hoc iuramento, & seclusa in integrum restitutione, post conclusionem in causa ad pronunciationem eius sententiæ, qua totalis diffinienda est, & à qua nec appellare, nec supplicare licet, si ea instrumenta palàm actori, vel reo suffragantur, remq́;remque de qua controuertitur, manifestam efficiant. Nec enim æquum est, propter actoris, vel rei negligentiam eorum ius omninò perire: atque ita non semel vidi, hoc admissum fuisse, quo iuris viri antistites possent in Reipublicæ vtilitatem iustitiæ ministerio famulari & obsequi.

His verò illud, veluti coronidem, libenter addiderim, publicum instrumentum erga omnes esse æquè publicum, non tantùm eos, inter quos res ipsa acta est, eorùmue hæredes, & successo

9

*res, sed etiam quoscunque extraneos: ita tamẽtamen vt publica instrumenta, etiam inter quoscunq;quoscunque extraneos, probent se ipsa: id est, rei taliter gestæ fidem faciant: quod notant Bartol. in lege, cum lite mortua. colum. 1. ff. iud. solui. idem Bartol. in l. 2. colum. 2. & ibi Baldus colum. 3. Ange. Salicet. colum. 1. Dec. numero 51. C. de edendo. Dec. in capitulo 1. numero 24. de fide instrum. Bald. in rubr. C. de fide instrum. colum. 2. versic. sequitur videre. tametsi hæc ipsa publica instrumenta extraneis non præiudicent, nec noceant, sed tantùm his, inter quos confecta sunt, eorumq́ue hæredes, & ab his causam habentes: cùm res inter alios acta non noceat, nec obliget, nec faciat ius inter alios. l. si vnus. §. ante omnia. ff. de pact. & rubr. C. res inter alios acta. notat in specie Franciscus Curtius in tractatu Feudo. 2. parte 2. partis. quæstione 6. & eleganter Carolus Molinæus in consuetud. Parisiensi. titulo 1. § 5. numero 8.

p. 133

CAPVT XXI.

HACTENVS de his tractauimus publicis instrumentis, quæ ab ipsomet tabellione conficiuntur, & originalia sunt: idcircò nunc subijciam aliquot, quę pertinent ad ea instrumenta, quæ exemplaria vulgò dicuntur. Qua in re, vt facilius quæstio ista valeat expediri, prænotandum est, non posse tabellionem alteri committere confectionem instrumenti, nec posse per aliũalium instrumentum conficere. tex. in Auth. de tabell. §. nos igitur. l.

1

*generaliter. C. de tabular. lib. 10. l. cōtractuscontractus. C. ist. tit. nempe de fide instrumentorũinstrumentorum. & in Aut. de fide instrumẽtorũinstrumentorum. §. pe. Etenim cũcum ipsemet tabellio testimoniũtestimonium eius actus, quod proprijs sensibus cognouerit, exhibiturus sit, id minimè poterit agere per alterius cognitioniem. Et tamen receptum est, tabellionem impeditum posse committere alteri confectionem instrumenti, etiam non à tabellione, modò ipse rei gestæ præsens sit, & subscribat ipsi instrumento, idq́;idque proprio signo signauerit: Et idem erit, quo ad traductionem alicuius instrumenti ex eiusdem tabellionis protocolo: siquidem potest eam alteri committere, modò scripturam cum protocolo conferat, eiq́;eique subscribat proprio apposito signo: quod deducitur ex l. vlt. §. sin autem dubius. C. de iure delib. l. 5. titul. 19. part. 3. adnotârunt Cardinalis in c. cùm P. de fide instrumentorum. Panormitan. in cap. inter dilectos. eodem tit. num. 7. vbi Felinus per tex. ibidem Abbas in cap. quoniam contra. nu. 32. Fel. & Dec. ibi num. 47. Bart. in l. diuus. §. item senatus. ff. de falsis. Paul. Ange. Alex. & Iason in l. quædam. §. 1. ff. de eden. Matth. Afflict. in constit. Neapo. lib. 1. tit. 73. num. 37. Paul. Paris. consil. 12. nu. 122. & cons. 28. nu. 27. li. 2. cons. Montaluus in l. 7. titul. 8. libr. primo. fori. qui asseuerat, hanc opinionem vsu receptam esse apud Hispanos.

Oportet verò duo in huius praxis obseruatione admonere. Primùm non esse præcisè necessarium impedimentum tabellionis, etiamsi eius fiat obiter mentio à præcitatis authoribus. NāNam & absq;absque impedimento poterit hoc fieri, quod modò adnotauimus: cùm idem sit, aliquid scribi manu mea, vel manu alterius subscriptione mea, secundum omnes authoritate illius text. in d. c. inter dilectos. Fit igitur ex his manifestum, hoc instrumẽtuminstrumentum esse originale, non exemplar. Est & ad idem præmittenda iuris vtriusque regula, qua diffinitum extat, non esse adhibendam fidem in iudicio exemplis instrumentorum, nec exemplaribus. text. in capit. 1. de fide instrumen. l. 2. ff. eod. tit. adeo, vt Pan. & alij conentur in d. cap. 1. probare, etiāetiam ipsum

2

*supremum principem non posse adhibere fidem exemplaribus: quia negatio præposita in d. c. 1. verbo, possumus. pręcisam inducit necessitatem. idem adnotârunt Roma. singul. 716. Iason in l. Gallus. in princip. col. 4. ff. de libe. & posthu. Felin. in capitulo cùm olim. num. 12. de re iudic. qui Panor. sententiam eadem sequuntur ratione. Id verò, quod obiter de negatione diximus, constat ex gl. celebratissima in reg. 1. de regul. iur. in 6. cuius ipse veram, ni fallor, interpretationem tradidi in capitu. quamuis pactum. de pactis in 6. 2. parte. §. 4. num. 4. & numer. 10. ex quibus ego censeo, hæc verba: non possumus: apposita in d. capitu. 1. de fide instr. nullam tollere ipsi principi potentiam, nec vllam ei per legem inducere necessitatem præter eam, quæ ipsi principi incumbit ex lege naturali, seclusa lege humana & positiua: cùm princeps non possit legem sibi dicere, à qua non liceat recedere. l. digna vox. C. de legib. capitulo innotuit. de electione. quod eleganter & in hac specie probat Fortuni. in l. Galius. in principio colum. 16. & sequenti. Quamobrem poterit princeps lege lata constituere iustis ex causis, fidem adhibendam fore exemplaribus, & idem poterit facere ac decernere consilio, & iudicio prudentum, non equidem lege constituta generali, sed in aliqua lite, ac controuersia, etiam in præiudicium alterius, modò id iustis ex causis fiat: quemadmodum sensêre Panormitanus & alij in dicto capitul. 1. de fide instrument.

Quod si fiat in aliquo instrumento per tabellionẽtabellionem confecto mentio alterius scripturæ, nempe mandati procuratorij, quod ab eodem fuerit tabellione scriptum, hæc commemoratio vt originalis, & authentica fidem facit, iuxta formam, & seriem ibidem relatam: si verò coram alio tabellione confecta est scriptura ista, cuius mentio fit, exemplum censebitur, nec authoritatem habebit originalis scripturæ. quod probatur in Authent. si quis in aliquo documento. C. de edendo. tametsi pręsumptio non leuis oriatur pro veritate huius actus & instrumenti, sicuti colligitur ex decisione Ægidij à Bellamera. 58. cui adde ad intellectum illius constitutionis, quę in d. Authen. si quis in aliquo documento. traditur præter Dec. & alios ibi col. vlt. Carolum Mol. in consue. Parisiensibus. tit. §. 5. numero 44. & Soc. Iuniorem consilio 57. libro 1.

His verò præmissis, constat, iure ipso Pontificio, & Cæsareo quandoq;quandoque fidem publicam adhibendam esse instrumentis exemplaribus, præsertim vbi tabellione ipso mortuo, vel ægritudine impedito, ex ipsius protocolo exemplaria deducuntur: quæ originalia, & Authentica instrumenta verè dici poterunt, modò ea seruentur in traductione, quæ iure statuta sunt. c.

3

*cùm P. tabellio. de fide instru. ex cuius responso, & his, quæ inibi traduntur, multa necessaria sunt. Primum est, necessaria iudicis ordi|

p. 134

narij authoritas: vt in d. c. cùm P. probatur secundò, quòd hæc traductio fiat ad petitionem eorum, quorum interest: quod constat in d. c. cùm P. tabellio. & in l. si quis ex argentarijs. §. pertinere. ff. de edend. Tertiò quòd is, cui hæc traductio à ludice committitur, sit tabellio: tex. iuncta ipsius capitis supra scriptione in d. c. cũcum P. Quartò, quòd in hoc instrumentũinstrumentum traducit, nihil addat, nec detrahat protocoli scripturæ. textus in eodem capitu. cùm P. tabellio. ibi fideliter. Quintò exigitur ab eadem decisione, quòd traductio fiat in publicam formam. Sextò, id potissimè necessarium est, quòd tabellio, qui confecit instrumentũinstrumentum in protocolo, sit morte, vel ægritudine perpetua impeditus, aut saltem eo impedimento effectus, quod longi temporis moram occupet. Bart. in l. quædam. §. nihil. ff. de eden. tex. in d. c. cùm P. Septimò, sicut & de hoc impedimento, ita & de fide, integritate, ac fama ipsius tabellionis iudex examinare tenetur summario iudicio testes, ita quidem quod de fide protocoli minimè dubitetur: atq;atque ita omnes adnotârunt in d. c. cùm P. Octauo, est item maximè necessarium, quòd ad istam traductionem instrumenti citentur hi, quorũquorum interest, & quos negocium id tangit: secundum communem in d. Auth. si quis in aliquo documento. C. de eden. & in c. Alberic. de test. idem tradit asseuerans, hanc opinionem CōmunemCommunem esse Matth. Afflict. in costit. Neapol. lib. 1. tit. 73. nu. 58. latè Nicol. Boerius decis. 36. quib. oportet addere quædam, ad interpretationem regiarum quarundam constitutionum.

Primò est obseruandum, quòd in traductione instrumẽtiinstrumenti, ex protocolo tabellionis mortui, vel impediti conficienda, etiam. si regulariter iudicis authoritas necessaria sit: tamen ea non requiritur, nec omninò exigenda est, vbi donatarius, legatarius, vel hæres ipsius tabellionis habeat protocola, sitq́;sitque itidem publica authoritate notarius, & traducere vult, & traducit ex protocolo instrumentum: quemadmodum tenent Panormit. in d. c. cùm P. tabellio. Bart. per text. ibi in l. si quis ex argentarijs. §. 1. & in l. quædam. §. nihil. ff. de edend. Quibus tamen responsis id tantùm probatur, quòd hæres argentarij cogitur edere instrumenta: vt ipsemet argentarius cogeretur. Et ideò non satis probatur ibidem Bart. & Panormit. sententia, contra quam & necessariam esse in hac specie iudicis authoritatem, atque item alia quæ modò commemorauimus ex dict. ca. cùm P. tabellio. tenuerant Specula. titu. de instrumentorũinstrumentorum editione. §. ostenso. numer. 15. & §. instrumentum ergo. numer. 15. & ibi Io annes Andr. in addit. Ioannes Andræ. Anton. Cardin. & Imol. eius responsi authoritate in dicto capitulo cùm P. tabellio. Paulus Alexander & Iason in dicta l. si quis ex argentarijs. §. cogentur. ff. de eden. Baldus Angelus & Pau. in dicta l. quædam. §. nihil. quorum opinio Communis est, iureq́;iureque satis defenditur ac probatur.

Verùm ad Panormitani sententiam est adnotanda lex regia. 55. titul. 18. part. 3. vt partim eam admitti obseruemus. Nam vbi tabellio impeditus legitimè, veroq́;veroque impedimento, committere velit alteri confectionem instrumenti publici, eius protocolo deducendi, poterit hoc planè agere, & hac vsus commissione alter tabellio absq;absque iudicis authoritate: huius etenim nulla mentio fit in præcitata lege: traducet ex protocolo, quod ei traditum fuerit à delegante ipsum publicum instrumentum, propria ipsius traducentis suscriptione, & signo instructum, & confectum, mentione tamen præmissa eius commissionis, quæ ipsi tabellioni traducenti facta fuit ab altero tabellione impedito.

Hoc ipsum plerunq;plerunque apud Hispanos admittitur in tabellione, qui alteri authoritate regia succedit in officio publico. Etenim hic successor ex ꝓtocolisprotocolis præmortui tabellionis traducit absq;absque iudicis authoritate, alijsq́;alijsque solẽnitatibussolennitatibus, publica instrumenta, eaq́;eaque propria subscriptione, pro prioq́ue sigillo ad publicam authoritatem conficit.

Secundò est animaduertendum, quòd mortuo tabellione, aut eius publico munere in alium translato, iudex tenetur protocola ipsius coram honestis viris statim accipere, & sigillo consignare, itaque consignata tradere ipsi successori recepto ab eo iuramento, quòd cautè, integrè, ac bona fide officio vtetur in traducendis publicis instrumentis ab eisdem protocolis, quod expressim statutum est in d. regia lege. 55. titul. 18. part. 3. ad fi. cui ferè conuenit pragmat. constitutio Regum Catholicorum, fol. 37. l. 42.

Tertiò, etiam si iure communi hoc non sit necessarium: attamen iure regio, quo ties ex protocolo tabellionis defuncti ac præmortui, eius successor authoritate publica in officio, transscribit instrumentum, si duo testes ex scriptis in protocolo vixerint, ac nondum mortui fuerint, debent vocari, instrumento transcripto subscribere. regia lex in d. l. 55. ad finem. Id verò mirum non est: cum ea traductio fiat absq;absque iudicis authoritate. Sed in Republica, & Regno Neapolitano traductio instrumenti fieri non potest ex protocolo tabellionis præmortui, nisi eidem traductioni subscripserint duo testes ex his, qui fuêre scripti in protocolo. textus optimus in constitutionibus illius regni libro primo, titul. 73. in ea l. quæ incipit Baiulos.

Quod si contingat ad confectionem alicuius instrumenti publici rogatos fuisse duos tabelliones, an sufficiat vnius subscriptio tantùm altero scribente, quæstionis est, quāquam optimè tradit Nicolaus Boerius decis. 25.

p. 135

Præter hæc, quæ de traductione instrumenti ab ipso ꝓtocoloprotocolo scripsimus, accidere solet, quòd petatur solennis ac publica traductio publici

4

*instrumenti: nōnon ab ipso protocolo, sed ab ipsa scriptura originali, quę data fuit ab ipso primo tabellione, fitq́;fitque hæc petitio, vt propter eius vetustatem, aliudue periculũpericulum, similemue causam ab alio tabellione in nouum exemplar & Authenticum reducatur. Quod planè fieri potest, & iure permittitur, modò ea seruentur in hac traductione, quæ statim explicabimus. PrimũPrimum considerandum, quod requiritur iusta causa, vt fiat hæc exemplatio, tex. elegans in c. vlt. de fide instru. Secundò, hæc exemplatio non aliter fieri debet, quàm si fiat ex eo instrumento publico, quod probaret omninò, ac fidẽfidem faceret, essetq́;essetque originale: sicuti constat in d. ca. vlt. quasi aliud dicendum sit in exemplo, etiam solenni: cùm exemplo exempli credendum non sit, etiam si solenniter traducatur. Bal. in l. in bonæ fidei. col. 3. C. de reb. cred. & iureiu. Cin. Alber. Bal. & Pau. in l. sancimus. C. de diuersis rescrip. Alex. cons. 138. nu. 4. lib. 1. Corneus cons. 24. colum. 4. lib. 4. Carol. Molinæ. in consuetud. Parisiensib. tit. 1. §. 5. num. 34. idemq́;idemque apud Gallos seruari asseuerat Ioan. Rupel. lib. primo forensium institutionum. cap. 46. qui tamen scribit, quoties protocolum & originale, saltem iureiurando asserentis, probetur deperditum, posse authoritate iudicis traduci exemplar ab alio exemplari ritè & solenniter confecto, vt ei detur fides, quæ primo exemplari iure dari debet. Bartol. tamen in Auth. si quis in aliquo documento. 2. col. probare conatur, posse iuxta formam traditam in d. c. vlt. adsumi exemplũexemplum ab alio exemplo solenniter exẽplatoexemplato & traducto, fidemq́;fidemque ei adhibendāadhibendam fore, quem sequuntur Card. & Felin. in dict. cap. Albericus. col. 2. de testib. Cu. cons. 158. Curt. Iunior in dict. Authen. si quis in aliquo. num. 41. qui tamen numer. 40. post ipsum Bart. fateri videtur Baldi opinionem communem esse, quàm aduersus Barto. Decius sequitur in d Authent. si quis in aliquo. num. 30. Verè tamen poterit procedere, & admitti opinio Bar. vbi traductio primi exempli facta fuit, seruata iuris forma, & inter eos qui vocati fuerunt ad eam traductionem & exemplationem. Etenim inter eosdem, & contra eos, cum quibus, eisue legitimè citatis, primũprimum instrumentum solenniter fuit exemplatum, & contra eorum hæredes, poterit hoc primũprimum exemplum authore iudice exemplari, vocatis, & inuitis ipsismet, eorũueeorumue hæredibus: nisi aliquāaliquam habeant iustam causam contradicendi. Nam primum exemplum solenniter exemplatum, quo ad eos, qui vocati legitimè fuerint, Authenticum est, & vim habet originalis: atque ideo nihil impedit, quin ex iusta causa iterum traducatur authoritate iudicis, & exempletur, præsertim inter eos, & quo ad eos, qui præsentes fuêre, & consenserunt, aut non contradixerunt primæ traductioni, quod Bartol. sensisse videtur, & explicat eleganter Carolus Molinæ. in dict. §. 5. numer. 35. Tertiò exigitur ad solennem exemplationem vocatio, & citatio eorum, quorum interest: quod notant Innocent. & alij in dict. capitul. vltim. de fide instrum. Bald. in l. sancimus. C. de diuers. rescript. Bartol. & alij maximè Purpurat. & Curtius Iunior in dict. Authent. si quis in aliquo documento. Dec. consil. 36. Nicolaus Boeri. decisio. 37. latè Carolus Molinæ. in dict. §. 5. numer. 37. qui optimè hanc quæstionem de exemplatione instrumenti examinatà numero 33. Abb. item in capitul. 4. colum. 2. & ibi Felin. column. penultim. de fide instrument. idem Felin. post antiquiores in dict. capit. vltim. qua ratione fit, vt exemplum solenniter traductum, illis tantùm præiudicet, qui vocati fuêre ad hanc traductionem, & his, qui horum iura obtinuerint, secundum Innocent.

5

*Abb. & Imol. in dict. capit. vltim. alijs autem non præiudicat, nec quoad eos fidem facit: quod præcitati authores notant, & iure probatur, ac defenditur à Carolo Molin. in dict. §. 5. num. 37. tametsi quandam præsumptionem inducat pro proferente adhuc contra illum, qui vocatus nōnon fuerit ad traductionem, quemadmodum de sententia inter alios lata diximus hoc libro capitul. 13. num. 4. ex Panormitan. in capit. penultim. quæst 3. de re iudicat. explicat diligenter ipse Carol. num. 38. qui hac in re multum defert iudicis arbitrio, & probat, hoc exemplum adeò præsumptionem tantùm facere, vt non faciat semiplenam probationem, nisi eo casu quo constaret, originale perditum fuisse, aut non extare penes ipsum producentem, nec potuisse ab eo reperiri præmissa diligenti inquisitione. Etenim in hac specie probationem semiplenam facit exemplum solenniter transcriptum, contra eum, qui vocatus non fuit ad istam exemplationem: siquidem habet hoc exemplum testimonium Authenticum publicæ personæ, attestantis diligenter vidisse ac discussisse originale Authenticum integrum, non viciatum talis tenoris, prout in exemplo describitur: quod testimonium procedit à tabellione, qui testis publicus est: & ideo semiplenam probationem facit.

Hanc sanè conclusionem optimè tradit ipse Carol. in d. nu. 38. & nu. 40. Nam quod Bar. scribit in l. admonendi. ff. de iureiur. num. 32. ex mente gl. in l. sicut iniquũiniquum. C. de fide inst. & in l. 2. ff. eo. scilicet, exemplũexemplum à tabellione absq;absque alia solennitate traductum, facere semiplenāsemiplenam probationem, si qui profert illud, dixerit, originale fuisse perditum: quod & Fel. sequitur, in d. c. vl. col. vlt. non est ita planè admittendum: Oportet equidem, quod iudex magna cum animaduersione omnium circunstantiarum, rem istam ex|

p. 136

pendat: sicuti deducitur ex his, quæ tractantur ab Alb. & Ias. in d. Auth. si quis in aliquo. 1. & 3. col. & post eos, à doctissimo Carolo in d. §. 5. nu. 53. atq;atque ita erit in praxi opinio Bart. examinanda, nōnon sanè vt ab eo traditur, sed multis instrumẽtiinstrumenti, sigilli & tabellionis qualitatibus expensis à iudice, qui diligẽterdiligenter obseruabit, an iuramento, vel testib. possit ꝓbariprobari, aut sit ꝓbataprobata originalis scripturę amissio, extinctione. Quib. adijcienda sunt quæ notat Fel. in c. sicut. 12. colum. de re iudicat.

Poterit tamen exemplatio instrumenti originalis fieri absq;absque autoritate iudicis, à solo tabellione, consensu partiũpartium, vt ipsis tantùm, vel eius successoribus præiudicet. Bart. communiter receptus in d. Auth. si quis in aliquo documento. co. 1. modò partes consentiant expressè, vel tacitè exemplo iam transcripto, & traducto tanquam conformi cum originali, & veræ traductioni, ex mente Bar. in d. Auth. si quis in aliquo documento, & ibidem Aret. atq;atque Imol. in d. c. vlt. Caroli Molinæi in d. §. 5. nu. 56. Nam dum Bart. & Dec. requirunt in hac specie cōsensumconsensum expressum: Imola & Aret. tenent, sufficere tacitum: est intelligenda eorũeorum controuersia, vt non sufficiat consensus simplici exemplationi: sed sit necessaria tacita, vel expressa approbatio exempli iam traducti, tanquam veri, & concordis cum originali, quod ipse Carolus notat.

Quandoq;Quandoque tamen exemplo fides adhibetur, nondum viso protocolo, nec originali, tunc videlicet, quando exemplum reperitur inter acta iudicij, & processus, traductum ab ipso originali

6

*apud iudicem producto, per ipsummet causæ notarium, ad integrum originalis tenorem. Sic etenim visum est Angelo & Alexand. in dict. Auth. Si quis in aliquo documento. & Iacobino in l. 2. ff. de fide instrum. quod verum est, vbi ex mandato iudicis, eiusq́;eiusque authoritate parte ad hoc vocata, fuerit exemplũexemplum illud traductum ex originali. Abb. & Dec. col. penult. in capitul. quoniam contra. de probation Felin. ibi nume. 50. idem Fel. in capitul. cùm in iure. de off. deleg. numer. 6. ex quibus mihi videtur hæc opinio Communis, quæ probatur in pragmatica. 42. capitul. 7. ex constitutionibus pragmaticis Regum Catholicorum. Satis tamen erit, quòd iudex ad petitionem producentis iubeat notario dare producenti originale instrumentum, facta prius eius exemplatione: modò hæc petitio, vel iussio iudicis sit cognita parti aduersæ, quæ non contradixerit. Quemadmodum deducitur ex mente DoctorũDoctorum, quorum modò memini. Atq;Atque ita in hoc Granatensi prætorio sæpissimè fit, cùm aliquod originale instrumentum profertur in iudicium. Nam petitur statim à producente, dariq́;darique solet vocato aduersario eoue citato: manente tamen apud notariũnotarium exemplo eiusdẽeiusdem scripturæ. Quod eleganter explicat Guido Papæ quæstione 471.

Sed & propter antiquitatem fides adhibetur exemplo, licet non constet in eius exemplatione illa fuisse seruata, quæ iure exiguntur ad solennitatem exempli: sicuti tenent Hostien. Ioan. Andræ. Antonin. Imola, & Felin. dicens, hanc opinionem Communem esse in capitul. Albericus. de testib. col. vl. Doct. in d. Auth. si quis in aliquo documento. pręsertim Ias. col. 3. & Dec. fallẽtiafallentia 7. idẽidem Dec. cons. 36. col. 2. & in cons. 445. col. 3 Guido Papæ. q. 118. & q. 404. Iason in l. 2. nume. 5. C. de testament. idem consil. 114. colum. 3. lib. 1. Florian. in l. 2. ff. de fide instrument. Cuman. consil. 158. col. 2. Aret. cons. 39. col. pen. latè, & optimè Aymon in tracta. de antiquita. tempo. 4. parte. capit. vidimus in genere. numer. 12. Carolus Molinæ. in consuet. Parisiens. titu. 1. §. 5. num. 59. quibus accedit ea ratio, qua constat. In antiquis propter difficultatem probationis, sufficere leuiores probationes, nec necessariò exigi plenas. l. penul. ff. de probatio. cap. cùm causam. eod. titu. cap. veniens. in 1. de testib. vbi tradunt omnes, & Socin. consil. 187. col. 6. versic. secunda ratio. lib. 2. Dec. cons. 42. num. 2. Alex. cons. 12. lib. 1. Bald. in Authen. quas actiones. col. vlt. C. de sacros. & in probatione nobilitas, quam nos Hispani dicimus Hidalguiam. Est idem egregia cōstitutioneconstitutione decisum in pragmaticis Anno M. CCCCXCII. § perosi el Abuelo. Vnde & in exemplaribus instrumentis antiquis admittenda videtur opinio Communis, quam etiam sequitur Paulus Paris. consil. 04. nu. 43. lib. 1. alijq́;alijque plures, quorum ipse, & paulò antè citati meminêre.

Cæterùm, quia hac in quęstione pleriq;plerique dubitant & controuertunt, quantum temporis requiratur ad constituendam hanc antiquitatem: & quæ solennitates possint tempore præsumi ad authoritatem instrumenti exemplaris, conabimur plures distinguere casus, ad faciliorem huiusce controuersiæ intellectum.

Primus etiam constituitur, quoties reperitur exemplum antiquum, non tamen constat, an fuerit tabellio, qui id ex originali traduxit, nec constant aliæ solennitates, nec denunciatur in ipso exemplo, quòd fuerit tabellio qui scripsit. Et profectò non video, quòd in hoc casu sit admittenda Communis opinio: nec est adhibenda huic exemplo fides: antiquitas equidẽequidem potest coadiuuare eam probationem, quæ aliqua est, non tamen inducere de nouo in totũtotum probationem, quæ nulla est. Quod notant Corneus cons. 19. col. vlt. lib. 2. Dec. cons. 36. num. 8. quamuis faciat hoc exemplũexemplum aliquāaliquam præsumptionẽpræsumptionem ex loco scilicet, vbi repertũrepertum est, ex multis alijs circumstantijs. Quod ipse colligo ex his quæ Doctores hac in re tradidêre, & Carolus Molin. in d. §. 5. num. 59.

Secundus casus contingit iuxta præcedẽtempræcedentem, vbi in eo exemplo enunciatur, esse tabellionẽtabellionem eũeum, qui scripsit. Et tunc est videndũvidendum, an præsuma|

p. 137

tur titulus tabellionis, & quòd verè fuerit tabellio propter antiquitatem. Quam quæstionem latè tractat Aymon in d. tract. de antiquitate temporis. cap. vidimus. in 3. totius operis parte. Nam vbi cum antiquitate temporis, simul adessent alia adminicula: nempe Communis opinio, & fama tabellionatus: dubio procul sufficeret hoc ad præsumendum tabellionatum. Quemadmodum constat ex traditis latè per Aymonem ibi. Præsertim quia & sola communis fama tabellionatus, etiam absque temporis antiquitate, sufficit ad inducendam istam præsumptionem: sicuti probauimus hoc libr. c. 19. nu. 9. & quamuis Aymon censeat, Innocent. in c. veniens. de verb. signif. quem frequentissimè alij ex nostris secuti sunt, exigere simul ad hanc præsumptionem communẽcommunem famam cum temporis antiquitate, Ego tamen ex ipsius InnocẽtijInnocentij verbis opinor, sufficere in hac specie temporis centum annorum antiquitatem, vt præsumatur qui confecit scripturam tabellio ex simplici enunciatione. IdẽIdem notat Bal. in Auth. quas actiones. col. vl. C. de sacros. eccl. Ias. in l. Barbarius. 3. lim. ff. de of. pręt. Alex. consil. 101. col. 3. lib. 7. Soc. cons. 187. colu. 4. lib. 2. & pleriq;plerique alij, quorum opinio Communis est, vt fatetur Aymon in d. c. vidimus. eandẽeandem opinionem tenet Matth. Afflict. in decis. Neapol. 245. & 251. Dec. in d. cons. 36. & in c. 1. de fide instru. col. 6. vers. quidquid tamẽtamen sit. Eritq́;Eritque isthæc opinio admittenda, cautè tamen, cum nulla subsit suspicio falsitatis, doli, aut corruptionis. Quin & hac ratione diligẽterdiligenter obseruata, opinor ipse, sufficere ad hanc præsumptionem, arbitrio discreti iudicis, minorem antiquitatem, quam ea quæ sit centum annorum: scilicet, vt sufficiant octuaginta, vel septuaginta anni: cuius equidẽequidem temporis difficilima est probatio tabellionatus ex titulo, vel Communi opinione, & fama: quod arbitrarium erit, vt probat Carol. Molin. in d. §. 5. num. 64.

Tertius casus tunc proponi poterit, cùm reperitur exemplũexemplum antiquum, transscriptum à notario & tabellione notæ fidei, absq;absque vlla tamẽtamen solennitate, & eius enũciationeenunciatione. Et profectò hoc exemplũexemplum propter antiquitatem non facit plenam fidẽfidem. Præsumptio etenim, quæ oritur propter antiquitatẽantiquitatem, tollitur per ipsum exemplũexemplum, quod exhibetur, in quo apparet, illa requisita non interuenisse: quod in specie adnotârunt Paul. Castr. cons. 81. col. 3. lib. 2. incipit, in causa, quæ vertitur. & cons. 202. col. 2. lib. 1. Alex. consil. 1. col. penul. lib. 4. Guido Papæ in q. 118. Dec. apertissimè in d. Auth. si quis in aliquo documento. Fallentia 7. & cons. 445. num. 68. Ias. in l. 1. col. 5. vers. quinto limita. & ibi Dec. nu. 7. C. qui admitti. Matth. Afflict. in decisione Neap. 107. quos sequitur Carolus Molin. in d. §. 5. nume. 61. & sequenti. Verum quia Franciscus Are. cons. 36. col. vlt. tenet Contrarium, & eum sequitur Aymon in d. c. vidimus. nu. 18. scribens, huic exemplo propter antiquitatem adhibendam esse integram fidem: & præsumendum esse, omnia solenniter acta fuisse: respondendum erit, huic exemplo absq;absque dubio dandam esse fidem, quo ad semiplenam probationem: quod fatetur Carolus Molin. in d. §. 5. nu. 62. Quin & plena fides huic exemplo dabitur, vbi fuerit ab eius confectione & traductione lapsum tempus triginta annorum, cum vsu & possessione illius iuris, quod in eo cōtineturcontinetur: quemadmodum Aymon obseruauit in d. numer. 18. cui suffragatur text. in capit. peruenit. de empt. cuius meminêre plures, maximè Imola ibi col. 4. Felin. in c. sicut. de re iudicat. num. 30. idem Felin. in capitul. Albericus. de testib. colum. 2. & in capitul. illud. numer. 6. de præsumptio. Alciatus de præsumpt. reg. 3. præsumpt. 10. num. 7. Bald. in tractat. de præscript. 1. part. 3. partis princip. q. 10. Ripa in l. 1. ff. solut. matrim. numer. 104. Albert. Brunus in tractat. de forma. folio 80. colum. 2. Didacus à Segura in l. Imperator. ff. ad Trebel. num. 62. & seq. quorum ea est concors & Communis sententia, quòd vbi agitur de magno alterius præiudicio, præsumatur solennitas extrinseca ex antiquitate temporis triginta annorum, non minori: per text. in dicto cap. peruenit. ex quo palàm constat, cum antiquitate temporis simul ibidem contigisse possessionem, & vsum illius actus, de cuius solennitate tractatur. Quod si in hac specie, de qua disputamus, non contigerit quasi possessio, non sufficient triginta anni: imò erit necessaria antiquitas centum annorum, vt sine solennitatum renunciatione adhibeatur fides antiquo exemplo, transcripto ab eo tabellione, qui fuerit notæ fidei, & hoc sanè quo ad fidem plenam videtur intelligendũintelligendum secundum Aret. & Aymonem: tametsi videam, Contrarium à multis probari, atq;atque ideo existimem, posteriorem hanc sententiam Aretini cautè recipiendam fore in praxi, diligenter examinatis ipsius rei circumstantijs.

Quartus subijcitur casus, vbi exemplum est antiquum, transcriptum à tabellione notæ fidei, & in eo enunciantur solennitates requisitæ à iure, vt quia ipse notarius refert, se hoc exemplum traduxisse mandato iudicis, parte vocata, & examinato diligenter instrumento originali: & in hac specie opinor omnium consensu receptum esse, quòd propter antiquitatẽantiquitatem huic exemplo adhibenda sit plena, & integra fides. Cùm hæc verba enunciatiua sint propter se, & principaliter prolata in eo actu, in quo ex eius conditione verisimile est, enunciata interuenisse. Sic denique communem sententiam interpretatur Carol. Molin. in dicto §. 5. num. 61. argumento text. in capitu. bonæ memoriæ de elect. notat in specie Stephanus Bertrand. consil. 40. lib. 1. ex his. quæ traduntur à Bart. in l. ad|

p. 138

monendi. ff. de iureiur. nu. 30. & Bal. in l. emancipationes. C. de fide instrum. Curtius Senior cons. 76. col. 2. Dec. cons. 375. Sed in hoc quarto casu ipse non exigerem necessariò antiquitatem centum annorũannorum, nec septuaginta, nec adhuc quinquaginta, imò liberè arbitrarer, sufficere antiquitatem quadraginta annorum ex eo, quòd à tabellione notæ fidei enunciantur solennia, quæ iure requisita sunt: quibus enunciationibus multum est credendum, secũdumsecundum omnes in l. cùm aliquis. C. de iure deliberand. in c. cùm causam. de proba. & in cap. Albericus. de testibus. Anton in cap. cùm dilectus. de succes. ab intest. & Iasonem in l. admonendi. numero 224. in repetitio.

Quintus casus oportunè traditur, cùm antiquum exemplar reperitur, cui omnes solẽnitatessolennitates deficiunt. Etenim dubiũdubium est, an propter antiquitatem temporis præsumantur omnia, quæ iure solennia sunt, interuenisse, & Philip. Corn. in consil. 304. col. 8 lib. 3. vers. quod & secundo videtur. idem in cons. 24. colum. 5. versicul. vidi etiam. lib. 4. eleganter scribit, non inesse tantam vim & potestatem antiquitati temporis, vt omnia prorsus, quæ iure solennia sunt. præsumantur in exemplatione interuenisse. Cuius opinio mihi admodum placet, planè intellecta, tametsi Aymon in d. c. vidimus. nume. 20. nōnon satis explicuerit Cornei sensum & opinionem, quæ ab eodem Corneo in hunc modum accipitur, vt exemplo antiquo fides adhibenda non sit, quoties non apparet authorem originalis tabellionem fuisse: nec item ipsum exempli traductorem: nec constat de citatione, nec de man dato iudicis, nec de alijs solennitatibus: quo quidem casu non video cur reprobari valeat Cornei sententia saltem quoad plenam fidem, item quo ad semiplenam: tametsi multum possit conducere exemplar hoc ad coadiuuandam arbitrio iudicis aliam probationem.

Sextus casus à proximo, quo ad eius speciẽspeciem, paululum deriuatur, quoties non est dubium de fide vtriusq;vtriusque tabellionis: quia constat saltem Communi opinione, eos tabelliones fuisse, & tamen deficiunt aliæ solennitates requisitæ in d. c. vlt. de fide instrum. tunc sanè propter antiquitatem temporis non magis pręsumitur, aliquot solennitates exemplationi accessisse, quāquam omnes: & ideò præsumitur exemplum solenniter transcriptum fuisse. Nec est potior ratio pro præsumptione vnius, quàm pro præsumptione aliarum omnium solennitatum: quod in specie adnotauit Aymon Sauillianus in d. c. vidimus. num. 20. cuius opinio est intelligenda iuxta ea, quæ modò diximus in tertio & quarto casibus.

Septimum deinde constituimus casum, vbi præter defectum aliarum omnium solennitatum, quæ præsumendæ sunt, secundum, tertium & quartum casum, deficit authoritas tabellionis, qui confecit originale: non enim constat, nec Communi opinione, nec fama, illum suisse tabellionem, nec id enũciaturenunciatur in traductione huius exempli facta per tabellionem notæ fidei, & opinor non prod esse exemplum istud etiam ex antiquitate temporis ad plenāplenam fidem, cùm deficiat authoritas, quæ potissima est ipsius originalis: nec præsumptio ita grauis inducenda est ex temporis antiquitate, vt cōstituamusconstituamus eum tabellionem fuisse, qui ab alio tabellione minimè enũciaturenunciatur talis. Non enim foret omissa ea enunciatio, si tabellioni traducenti constaret, vtcunque tabellionem fuisse, aut eo titulo subscripsisse illum, qui originale instrumentũinstrumentum confecerit, quamuis non inficiabor, hoc exemplum probationi adminiculũadminiculum exhibere, quemadmodum diximus hac in quæstione versicul. primus.

Octauò, suboritur & alia facti species, vbi in exemplo traducto absq;absque requisitis à iure enunciatur tabellio, qui originale instrumentum consecit, & traductio fit à tabellione notæ fidei. Etenim propter antiquitatem faciet hoc exemplum fidem, secundum ea, quæ tradidimus in secundo casu.

Nonò, quoties exemplo deficiunt solennia, & præterea qui confecit originale, item qui traduxit exemplum, nōnon probatur tabellio, saltem Communi opinione & fama, sed sola nunciatione, maxima est suspicio authoritatis & fidei, atque ideo plena non dabitur huic exemplo fides, nisi ex antiquitate temporis centum annorum, aut ferè huic simili: cum tot defectus non sint sola temporis antiquitate supplendi: licet opiner, arbitrio iudicis, minoris temporis antiquitatem sufficere ad præsumptionem, vel probationem semiplenam. Quod iudex perpendere debet varijs ex circumstantijs: ex quibus erit examinandum, sitne tantùm tribuendum temporis antiquitati, vt tabellionis vtriusque authoritas ex sola enunciatione, ac deinde solennia iuris præsumantur in exemplatione interuenisse.

Decimò, id liberè admonemus iudices, hac de re iudicaturos, præsumptionẽpræsumptionem scilicet istāistam, quæ ex antiquitate temporis oritur, diminui vel augeri ex eo, quòd omnia quę iure solennia sunt, exemplationi deficiant, vel aliquod eorum interuenerit, aliquod defecerit. Quod manifestum fit: quia fortior exigitur coniectura, vt plura, quàm vt pauciora, & faciliora præsumamus.

Est & in hoc tractatu maximè adnotādumadnotandum, quòd exemplar deductũdeductum ab originali priuilegio au

8

*thoritate solius iudicis, & notarij, fidem integram habet, vbi ex eo nullum præiudicium alicui fit in specie: quia non repuiritur alicuius citatio, secũdũsecundum cōmunẽcommunem in Auth. si quis in aliquo documento. C. de edendo. Regia tamẽtamen lex. 114. |

p. 139

tit. 18. part. 3. exigit præter notarij autoritatem in exemplatione priuilegij sigillum Regis, vel alicuius domini inferioris, habentis publicam iurisdictionẽiurisdictionem. Solet autem in priuilegijs & illud contineri expressim, quod detur fides illius exemplari transcripto, authoritate tabellionis publici tantùm: quam equidem clausulam ipse cẽseocenseo intelligendāintelligendam esse absq;absque alicuius læsione graui.

Nam vbi ex priuilegio damnum graue alteri fieret, profectò, vt exemplar eius admittendum sit, secundum iuris regulam, necessaria est iudicis authoritas, & citatio illius, cui in specie pręiudicat. Clausula siquidem prædicta in dubiũdubium vocatur, & adducitur nondum viso exempli originali, sed tātúmtantum ipso exemplo transcripto absq;absque iuris solennitate. Poterit etenim in contrarium negari clausula illa, cùm de ea non aliter apparet, quàm ex instrumẽtoinstrumento exemplari, cuius est iuxta iuris CōmunisCommunis sanctiones dubia fides & authoritas. Qua ratione consulerem, vt in exemplatione cuiuscunq;cuiuscunque priuilegij interueniat iudicis authoritas, & tabellionis notæ fidei, ac vocetur is, cui in specie præiudicat. Quod si nulli fiat præiudiciũpræiudicium in specie, nōnon erit alicuius vocatio necessaria, licet admodum vtilis sit ea citatio, quæ per edictum generaliter fiat.

CAPVT XXII.

QVanuis publico instrumẽtoinstrumento fides sit omninò adhibẽdaadhibenda, etiam mortuo tabellione, qui illud confecerit, ac mortuis testib. qui illius cōfectioniconfectioni præsentes fuerint. ca. vlt. & pen. de fide instr. notat Dec. per text. ibi in c. 2. eo. tit. col. 1. regia l. 55. tit. 18. par. 3. scriptura tamen priuata non probat, nec fidem facit l. instrumenta. l. rationes. l. exẽploexemplo. C. de prob. Authen. si quis. C. qui potiores in pig. habe. Auth. de instru. caut. & fide. §. verò quisquam. collat. 6. tex. singu. in d. c. 2. Ad cuius quæstionis, & tractatus veram diffinitionẽdiffinitionem prænotandũprænotandum est, sufficientem fore probationẽprobationem, vbi scriptura priua

1

*ta producitur, si testes etiam duo, etiam nōnon subscripti deposuerint de tenore priuatæ scripturæ, ac de contentis in ea asserentes, eam rem gestam fuisse, ac contigisse eo pacto, quo scriptura ipsa enarrat. Hoc etenim ipsum est, rẽrem gestam probari ordinaria probatiōeprobatione, ac legitima per testes, quemadmodũquemadmodum præmittunt Abb. 2. col. Imo. & omnes in d. c. 2. arg. l. in exercendis. C. de fide instru. notat Bar. in Auth. & si cōtractuscontractus. C. de fide instru. cuius verba multùm commendat Baptista de S. Seueri. in l. admonendi. conclusi. 10. ff. de iureiurand. Fol. 7. Quandoq;Quandoque tamen testes nōnon deponunt de cōtentiscontentis in scriptura, sed quod viderint illāillam scriptam, vel subscriptāsubscriptam à partib. aut ab eo, contra quẽquem producitur: & hæc est propria testiũtestium recognitio, de qua statim multa dicturi sumus: probaturq́;probaturque ex glo. & Bart. in d. Auth. & si contractus. Alex. consil. 123. nu. 5. lib. 1. & consi. 181. libr. 2. & consi. 76. lib. 3. col. 1. Hippo. in rub. C. de probationi. nu. 299. Non enim est satis testes vtcunq;vtcunque legitimos dicere, se certò scire, illāillam esse scripturam manu Titij scriptam, nisi dixerint, hoc scire, quia viderunt illam per Titium scribi, quod ex mente eorundẽeorundem authorum cōstatconstat, & Socin consi. 274. col. 10. lib. 2. Alex. consi. 150. lib. 5. col. 5. Aret. cōsiconsi. 64. Paulo Parisi. consi. 55. nu. 13. lib. 4. Ripa in d. l. admonendi. nu. 104. idẽidem probat regia l. 110. titu 18. parte 3.

Primùm igitur vnica sit de chirographo in hunc modum concepta conclusio. Priuata scriptura, quæ chirographum est, fidem plenam facit, si probetur, eam ab eo contra quem producitur, scriptam aut subscriptam fuisse. Probatur hæc

2

*conclusio in l. scripturas. C. qui potio. in pign. habeantur. idem notat glo. communiter recepta in d. c. 2. quæ sensit idem esse, quoties scriptura priuata scripta sit ab aliquo extraneo, mādatomandato tamen illius, qui per eam obligatur, licet ipse non subscripserit: quod tenent Imol. nu. 8. & Felin. num. 5. in dicto c. 2. hoc ipsum intelligentes, verum esse, quando testes deponererent, ac testificarentur, chirograhum aut scripturam illam priuatam scriptam fuisse à Sempronio mandato Titij testibus ipsis præsentibus. Idem notat Roman. consil. 204. & probatur lege regia 114. & 118. aliàs 119. titulo 18. parte 3. Roman. tamen. & Imola, ac Felin. exigunt in hoc casu, quod testes subscripserint dicentes, & scripto asseuerantes, illam scripturam fuisse à Sempronio scriptam mandato Ti|

p. 140

tij. Idem tradit Ripa in d. l. admonendi. nu. 105. scribit verò ipse, tunc adhuc exigi cōparationẽcomparationem literarum ipsius Sempronij scribentis, aut qui illam scripsit, cuius opinio in hoc aduersatur Imol. in dicto nume. 8. & Ioann. Baptistæ à Sancto Seuerino in dict. l. admonendi. conclusio. 17. & 18. qui expressim voluêre, scripturam istāistam priuatam modò, & authoritate prædicta comprobatam, fidem plenam facere absque alia literarum comparatione: quemadmodum & ipsa gloss. sensit in dict. cap. 2. atque ita regia lex erit intelligenda secundum ea, quæ ab Imola, Roma. & Fel. traduntur, & inferius examinantur. versi. 4.

Probatur verò, priuatam scripturam ab eo, contra quem producitur, scriptam fuisse, vel subscriptam, per eius propriam confessionem, & recognitionem. d. l. scripturas. part. 1. l. Publia. ff. depositi. l. cúm de indebito. ff. de proba. & lege regia 118. aut 119. ti. 18. part. 3. quemadmodũquemadmodum ipse latiùs tradidi in lib. 2. varia. reso. c. 11. nu. 4. quæ hoc in loco non repeto, cùm eadem in his, quę publica fecerim, repetere minimè cōstituerimconstituerim.

Secundò hoc ipsum poterit constare, si testes subscripti, vel inscripti, aut qui præsentes fuerint dum scriptura conficiebatur, eandem recognouerint ea quidem recognitione, cuius paulò ante meminimus ex glo. & Bart. in dict. l. & si contractus. & deinde accesserit literarum cōparatiocomparatio, quod omnes fatentur: Testium autẽautem numerus requiritur ex tribus, qui testificentur, se vidisse illam scripturam scribi ab eo contra quem producitur, licet ab eo subscripta nōnon fuerit. text. in Authen. de instrument. cautela, & fide. §. si quis igitur. & di. l. scripturas. quandoque maior numerus requiritur, iuxta distinctionem traditam in l. vltim. & Authentic. ibi

3

*dem addito. C. si certum petat. Nec requiritur, quod hi testes sint masculi: vt apparet in dicto §. si quis igitur. notant in specie Felin. in dicto cap. 2. de fide instrumen. 2. col. idem in ca. quoniam. 3. fallentia. de testib. Ripa, post Iasonem in dict. l. admonendi. nume. 104. Hic igitur secundus probationis modus erit satis expeditus: in quo conueniunt omnes, vt fatetur IoānesIoannes Baptista in dicta l. admonendi. conclusione 4. regia verò lex. 118. titul. 18. parte 3. insinuat, duorum testimonium sufficere. ad cuius legis interpretationem est obseruādumobseruandum, quod Spec. titul. de instru. editione. §. nunc dicendũdicendum. scribit, iure canonico sufficere in priuata scriptura duos testes, quicquid sit de iure ciuili. Imò & idem esse iure ciuili probare conatur AlexāAlexan. in consi. 181. col. 2. lib. 2. nisi contractus excedat libram auri. l. vlt. C. si certum petat. Authen. de instr. cautel. & fide. §. si quis igitur. Quo in loco §. vltim. probatur alioqui sufficere duos testes. Nihilominus ipse video, nullam in hoc debere constitui differentiam inter ius canonicum, & ciuile: secundum Panor. & Fel. col. 2. in d. c. 2. de fide instrum. qui post alios ibidem. Bart. in d. l. scripturas. Baptista de S. Seuerino, Ripa, & Ias. nu. 88. indistinctè requirunt tres testes ad comprobationem priuatæ scripturæ, quoties non deponunt, nec testificantur de veritate contractus: sed quod illa scriptura fuerit per Titium scripta. horũhorum equidem opinio cōmuniscommunis est: quę tamen in d. §. si quis igitur. non probatur: cùm inibi tractetur de contractu excedente libram auri. Nec itẽitem in d. l. scripturas. quia ea constitutio in alia est constituta specie, de qua paulò postacturi sumus. Idcircò verior est opin. Alex. asseuerantis sufficere duos testes in cōtractucontractu nōnon excedente librālibram auri. Regia verò lex eo amplior est, ꝙquod in qualibet priuata scriptura cẽsetcenset, satis esse, ꝙquod duo testes ad eius cōprobationemcomprobationem testificẽturtestificentur respondentes, eam scriptam fuisse ipsis præsentib. ab eo, contra quẽquem producitur in iudiciũiudicium, aut ab alio eius mandato, & accesserit literarũliterarum cōparatiocomparatio iuxta ea, quæ in hoc vers. secundo respondimus.

Tertiò probatur, scripturāscripturam priuatam, quæ subscriptionem habet obligati, subscriptam fuisse ab eo, contra quẽquem producitur testimonio trium testium eidẽeidem subscriptorũsubscriptorum, proprias subscriptiones recognoscentium, qui testificantur, illāillam ab

4

*eo subscriptam fuisse: nec in hoc casu requiritur cōparatiocomparatio literarũliterarum, cũcum habeat subscriptionẽsubscriptionem partis, & testium: sicuti notant Bart. in d. l. admonendi. cōmunitercommuniter ibi receptus: & in d. ca. 2. de fide instr. text. optimus in d. l. scripturas. & in Auth. de instr. caut. & fide. §. si quis igitur. & seq. Sic neq;neque in hac specie sufficit sola comparatio literarũliterarum, secundũsecundum Abb. nu. 5. Imol. nu. 10. Fel. col. 2. Dec. 3. in d. c. 2. Alex. in d. l. admonen. nu. 31. quod ratione probatur: quia constat idem esse, quod scriptura priuata, alterius scripta manu, subscripta sit à Sempronio, contra quem producitur, vel sit eiusdem Sempronij manu scripta, licet ab eo subscripta non sit. text. in d. l. scripturas. in parte prima l. cùm antiquitas. §. cùm aũtautem. C. de test. notat Bar. in l. cũcum tabernam. §. idẽidem quæsijt. ff. de pig. RōRom. cōsiconsi. 303. Fel. in d. c. 2. nu. 7. Regia l. 31. tit. 13. par. 5. sola verò cōparatiocomparatio nōnon sufficit, qñquando chirographũchirographum est scriptũscriptum ab eo, cōtracontra quẽquem ꝓduciturproducitur propria manu, & subscriptũsubscriptum à testib. Auth. de instru. caut. & fide. §. sed si quis. Igitur nec erit sufficiens in p̃sentipresenti casu, qñquando fuit subscriptũsubscriptum à partib. simul & à testib. atq;atque ita ipse verāveram esse censeo Abb. & aliorũaliorum sententiāsententiam: tametsi contrariũcontrarium teneātteneant Ant. in d. c. 2. & Bart. in l. at si contractus. C. de fide instr.

Quartò comprobatur authoritas & fides priuatę scripturę, scriptę ab eo, contra quẽquem producitur, nōnon tamẽtamen ab eodẽeodem, sed à trib. testib. subscriptæ, ꝑper eorundẽeorundem testiũtestium recognitionẽrecognitionem, & simul literarũliterarum cōparationẽcomparationem. Bart. in d. l. admonẽdadmonend. nu. 26. Abb. 3. col. Fel. 1. Dec. 2. in d. c. 2. Rip. in d. l. admonen. nu. 10. scribens, hoc ipsum tenere gl. Bar. & CōmunẽCommunem in d. Auth. at si cōtractuscontractus. probat idem gl. |

p. 141

in d. §. si quis igitur. cui tandem opin. maximè refragatur tex. in d. §. sed & si quis. dum ibi respondetur, satis esse ad probationẽprobationem huius scripturę, ꝙquod testes proprias subscriptiones recognouerint, & eis testimoniũtestimonium exhibuerint. QuāobremQuamobrem licet in hac specie nōnon sufficeret sola literarũliterarum comparatio, ad probationem huius priuatæ scripturæ: sufficit tamẽtamen trium testiũtestium subscriptorum recognitio: & ideò aduersus Bar. opin. est authoritas gl. in d. c. 2. Io. And. Host. & Imo. ibi nu. 7. eiusdem Imo. & Roma. in l. nuda ratio. ff. de don. Rom. Alex. nu. 31. Curtij Iunio. nu. 35. Iaso in rep. nu. 88. in d. l. admonend. qui fatetur, hanc opin. CōmunemCommunem esse, quam & AlexāAlexan. sequitur in consi. 181. colu. 1. & 2. lib. 2. idem consi. 239. nu. 6. quæ quidem opinio fortiori ratione procedit iure regio ex d. l. 119. titu. 18. part. 3. nec pro Bart. vrget aliqua congrua ratio in hoc casu, in quo testes ipsi subscripserũtsubscripserunt, nec possunt falli in propriarũpropriarum subscriptionũsubscriptionum recognitione. Scio tamen receptam fuisse à plerisq;plerisque Bar. opi. à qua non esse recedendum in iudicando asserunt Aret. cōsiconsi. 66. & Soc. consi. 274. lib. 2. col. 9. atq;atque ideò existimarẽexistimarem, posse procedere sententiāsententiam eiusdẽeiusdem Bar. vbi testes nōnon fuêre subscripti, hoc etenim casu sola ipsorũipsorum testiũtestium recognitio non est sufficiens absq;absque comparatione, nec probat, etiamsi à parte sit scriptura subscripta. Nam sicut possunt falli testes in scriptura, ita & in subscriptione. Quod constat in d. §. sed & si quis, vbi requiritur subscriptio testiũtestium recognoscentiũrecognoscentium, vel testimoniũtestimonium aliorum, qui de tenore rei gestæ testificentur, id est, ita compositācompositam fuisse scripturam. Deniq;Denique in hoc sensu, & in hoc casu, quem de testib. non subscriptis exposui, opinor ipse Bart. opin. intelligendam fore, quem ad. intellexêre optimè Corneus in cōscons. 58. fol. 2. li. 3. Cur. Iun. in d. l. admonendi. nu. 35. ver. tertius casus, qui asserit, Bar. optimè loqui secundũsecundum hunc sensum, & ab omnibus probari, quanuis qui Bart. opinionem secuti sunt, quiq́;quique ipsam reprobârunt, ni fallor ipse, non satis distinxerint prædictos duos casus, ad defensionem Bart. siquidem qui ab eo discessêre, etiam in hoc secũdosecundo ac posteriori, casu ipsius conclusionem falsam esse opinantur. Etenim Baptista de S. Seuer. in d. l. admonendi. conclu. 9. qui Bart. sequitur in hoc vltimo casu, citat Roma. Imo. & alios à Barto. in eadẽeadem specie discedentes: quibus ad amussim expensis arbitror in priori exemplo, & casu, facilimũfacilimum esse improbare Barto. opinionem. Quia data subscriptione testium, parum refert, priuatāpriuatam scripturam ab eo, contra quẽquem producitur, scriptam vel subscriptam esse: nisi ꝙquod ex subscriptione maior præsumptio oritur: secundũsecundum Abb. in d. c. 2. versi. secundus casus. At in posteriori casu veram esse censeo Barto. sententiam: possunt etenim testes frequenter decipi in recognitione scripturæ priuatæ, per alium non per ipsos subscriptæ aut scriptæ ipsis præsentibus: sicuti Bart. admonet in d. Auth. at si contractus. & in d. l. scripturas. C. qui pot. in pign. habe.

Hæc verò, quæ hactenus tradidimus, obtinent in actione personali, vel vbi agitur contra ipsum in priuata scriptura contentũcontentum, aut eius successorem. Nam vbi agitur hypothecaria cōtracontra tertium possessorẽpossessorem, & adducitur priuata scriptura

5

*habẽshabens priorem hypothecam, contra instrumẽtuminstrumentum publicum habens posteriorem: non præfertur agens ex priuata scriptura, etiamsi fuerit recognita per eũeum, qui ex ea obligatur, nisi etiāetiam simul recognita sit à trib. testib. qui eidem subscripserunt. Quemadmodum extat elegans decisio l. scripturas. C. qui pot. in pig. hab. cui cōuenitconuenit regia lex 31. tit. 13. part. 5. Quibus omninò sunt ex earundem cōstitutionũconstitutionum mente, & sensu aliquot aptanda, quæ oportune subseruiũtsubseruiunt huic tractatui.

Primùm illud constat, exigi ab eadem lege tres testes masculos, ita quidem, vt non sufficiant fœminæ. Hoc etenim probatur in d. l. scripturas. ex qua idẽidem adnotârũtadnotârunt Bal. ibi Dec. in d. c. 2. de fide instru. dicens, hanc opin. Communem esse, quam idem Dec. defendit in c. 3. col. 2. de testibus. idẽidem Dec. & ibi Caro. Mol. in l. 2. ff. de reg. iu. num. 32. eandem sequuntur Cremensis singulari. 145. Hippo. singu. 611. Catellianus Cotta in memorabilibus dictio. mulier regulariter. EādemEandem opinionem fatetur Communem esse Andræ. Tiraquel. in legibus connubialib. l. 9. nu. 54. etiamsi ipse ac Fel. in d. c. 2. & in dicto cap. 3. post alios, quorũquorum meminêre, ab opinione Baldi conentur dissentire. Quibus ipse responderem, communem sententiam admittendam fore tantùm in casu & specie dictę l. scripturas. in 2. parte.

Secundò requiritur ab eadem constitutione subscriptio partis præter subscriptionem testium: secundũsecundum Soc. in consi. 274. lib. 2. col. 10. & Anto. Fanensem in tract. de pignor. 5. par. 2. membro. nu. 47. qua in re considerans priorem illius legis partem opinor satis esse, quòd scriptura sit à partib. subscripta, vel scripta: aut ab alio, mādatomandato tamẽtamen illius, qui ex ea obligatur. Quod cōstatconstat ex his, quæ paulò ante explicuimus. EtiāsiEtiamsi Socin. & Fanensis non satis explicent difficultatem istam.

Tertiò necessarium erit, quòd tres testes eidem scripturæ priuatæ subscripti recognouerint proprias subscriptiones. Bald. in d. l. scripturas. Socinus in d. consil. 274. column. 10. Antoninus Fanensis in dict. membro 2. nume. 47. quibus suffragatur, quòd si in actione personali, & vbi per scripturam priuatam non fit præiudicium instrumento publico, hoc requiritur secundum præmissam distinctionem, multò magis idem erit necessarium, vbi per priuatam scripturam præiudicatur publico instrumento, Atque ita vera videtur interpretatio Bald. |

p. 142

licet Paul. Castren. in consil. 134. incipi. in causa ser. Ludouic. libr. 1. teneat hanc trium testium subscriptorum recognitionem non esse necessariam: quia dict. l. scripturas. in 2. parte etiam præmittit, scripturam priuatam esse recognitam à parte: & statuit, quòd licet absque alijs adminiculis tunc contra recognoscentem probaret: non tamen probat contra tertium habentem ius hypothecæ ex publico instrumento, nisi priuata scriptura habeat trium testium subscriptionẽsubscriptionem: eorundemq́;eorundemque virorũvirorum. Quasi differat in hoc hypothecaria ab actione personali. EundẽEundem intellectũintellectum sequitur idem Paul. in l. comparationes. C. de fide instr. nu. 3. qui itidẽitidem in d. consi. 134. in prin. asserit, hypothecam priorem duob. tantũtantum testib. probatam, præferri posteriori. Quod non est satis expeditum, præsertim propter regiæ legis authoritatẽauthoritatem: nam lex. 31. tit. 13. par. 5. expressim probat contrariũcontrarium. Et ideò inde maximũmaximum deducitur argumentũargumentum pro intellectu Bal. Soc. & Fanensis cōtracontra Paul. de Castr. à quo & ipse libenter dissentio, & opinor regiāregiam constitutionem esse intelligendam, & interpretandam ex his, quæ hoc in loco adduximus ad intellectum d. l. scripturas.

Poterit tamen hypotheca prior ex priuata scriptura probari, & admitti contra instrumentum publicum, vbi qui habet instrumẽtuminstrumentum publicum fatetur, priuatam illam scripturam confectam fuisse à parte tempore illo, cuius scriptura meminit. Nec hoc potest dubium videri. Idem erit quoties priuata scriptura antè confectionem publici instrumenti fuerit lecta, recognita, & intellecta per tres testes in ea scriptos, etiamsi subscripti non fuerint. Etenim in hoc casu priuata scriptura præfertur quo ad hypothecam instrumento publico, quemadmodum notant Bal. in consi. 198. lib. 1. 2. col. & Baptista. de S. Seuerino. in repet. d. l. admonendi. conclusione. 13. & 14.

Hinc sanè constat, qua ratione distinguenda sit probatio priuatæ scripturę contra ipsum per eam obligatum, eiusuè successorem, ab illa probatione, quæ ratione prioris hypothecæ necessaria est aduersus tertium possessorem alicuius rei hypothecę suppositę. Et fortassis quispiam opinabitur nōnon temerè, satis esse ad posteriorẽposteriorem effectum, quòd priuata scriptura sit recognita per tres testes masculos eidẽeidem subscriptos, quāuisquamuis non sit à parte subscribente recognita: quasi d. l. scripturas. in 2. parti. non exigat partis subscribentis recognitionem, nos tamen paulò antè in versic. hæc verò. contrariũcontrarium respondimus asserentes, necessariam fore ipsius partis recognitionem, simul & trium testium masculorum, & eidem scripturæ subscriptorum. QuāQuam interpretationem ex eo probamus, quòd secũdumsecundum Paul. de Cast. in d. l. comparationes. & in d. consi. 134. l. prædicta scriptura. in 2. par. præmittat priuatāpriuatam scripturāscripturam fuisse recognitārecognitam à part. ac prætereà id ipsum cōprobamuscomprobamus: quia vbi nōnon agitur de præiudicio instrumenti publici, nec de præiudicio tertij, sed tantùm contra ipsum in eadem priuata scriptura obligatum, dubiũdubium est, & maximè controuersum, sit ne satis sufficiens probatio per recognitionem trium testium subscriptorum absq;absque comparatione literarum: sicuti hoc in capite tradidimus, vers. quarto cōprobaturcomprobatur. Ergò vbi agitur ex priuata scriptura cōtràcontra tertium habentem instrumentum publicum, dubiò procul non debet sufficere trium testium subscriptorum recognitio, etiāsietiamsi testes masculi sint, qua de re cẽseocenseo maturius deliberandum fore. Cæterùm illud est in vniuersum obseruandũobseruandum in ea quæstione, qua quęritur de authoritate, ac fide priuatæ scripturæ, quòd priuata scriptura semiplenāsemiplenam probationẽprobationem inducit, quoties adiuuatur comparatione literarũliterarum

6

* tantũtantum, vel testiũtestium non subscriptorum recognitione: atq;atque ita est intelligenda gl. in d. l. admonendi. quę asserit, priuatāpriuatam scripturam inducere semiplenāsemiplenam probationẽprobationem. Nam id verum est, vbi ea coadiuuatur aliquo auxilio cōparationiscomparationis, vel recognitionis testiũtestium: secundũsecundum Bar. ibi, nu. 26. Baptistam de S. Seuer. consi. 9. Abb. in d. c. 2. de fide instr. col. 3. & Fel. ibi col. 4. Quorum opinio quo ad semiplenam fidem & probationẽprobationem CōmunisCommunis est, teste Ripa ibi nu. 113. etenim licet Barto. & quidāquidam alij existimauerint, quandoq;quandoque plenam probationẽprobationem facere scripturāscripturam priuatam aliquo auxilio munitāmunitam arbitrio iudicis: contrariũcontrarium tamen tenent Imo. in d. c. 2. nu. 10. Ias. in d. l. admonendi. nu. 89. quod verius est. Quod si priuata scriptura, quæ chirographum dicitur, (nam hactenus de hac egimus) nullo munita sit adminiculo, licet non faciat probationem semiplenam, præsumptionem tamen inducit: cùm non sit verisimile, quemquam falsam confecisse scripturam, eaq́;eaque vti. Ita visum est Bartol. in d. l. admonendi. num. 26. quem sequuntur ibi Alexand. colum. 10. Fulgosi. Paul. de Castr. & Ias. num. 89. post Alberic. 2. col. Item Anton. Imola & Abb. 3. colum. in d. c. 2. de fide instr. Quorum opinio cōmuniscommunis est, secundum Cur. Iuniorem in d. l. admonendi. num. 36. & Carolum Molin. in consue. Parisien. §. 5. nu. 11. qui plures huiusce opinion. authores adducit. Eius sane cōstatconstat effectus potissimus ex eo, quod cæteris probationibus paribus ille obtinebit, qui præsumptionem in eius fauorem habet. gl. cōmunitercommuniter recepta in l. si duo patroni. in prin. ff. de iureiur. cui addo ipse Imo. in ca. 2. de in integrum restitutio. super glo. versi. in damnum. Hæc tamen opinio Bart. dubia videtur Curtio Iuni. in d. l. admonendi. numer. 36. & falsa Curtio Seniori ibidem folio 12. colum. 4. versi. ego solus. Carolo Molinæo in d. §. nu. 11. Decio in d. c. 2. nu. 8. & 9. authoritate text. illius, dum tractatur de scriptura priuata nullo communita adminiculo, respondet etenim Roma. Pontifex, hanc non |

p. 143

habere robur alicuius firmitatis. Quamobrem mihi non admodum placet cōmuniscommunis sentẽtiasententia. Hæc diximus de priuata scriptura, quæ chirographum appellatur, multisq́;multisque alijs nominib. dicitur: nũcnunc paucis agam de epistola, de libro rationum, ac de sigillo.

De epistola illud sit absq;absque controuersia, quòd recognita per scribentem probat contra ipsum l. publica. ff. deposi. fatentur Panormitanus & omnes in d. c. 2. de fide instru. quod si negata fue

7

*rit, tunc comparatione literarum facta diligenter iuxta l. comparationes. C. de fide instrum. probabit plenè. Nam in hac specie sola comparatio literarum facit plenam fidem: secundum Bar. in l. nuda ratio. ff. de dona. col. vlt. eundem in dict. l. admonend. nu. 30. cuius opinio cōmuniscommunis est, vt fatentur Felinus in d. cap. 2. num. 17. & Dec. numer. 16. Ripa in d. l. admonendi. nume. 132. & ibi Curt. Iunior. num. 41. quam & AlexāAlexan. sequitur in consi. 58. nu. 1. & consi. 114. libr. 7. idẽidem asserit, eam veriorem esse in d. l. admonen. nu. 38. Mihi tamen hæc sententia non placet quo ad plenam probationem, & fidem: non enim video iuris canonici, vel ciuilis congruam authoritatem, nec vrgentem rationem, quib. hoc probari possit: idcircò potius contrariam opinionẽopinionem admitterem, quam sequuntur Panor. in d. cap. 2. nu. 8. Iason. in d. l. admonendi. nu. 139. & Curt. Iunior nume. 41 eandem Panorm. sententiam sequitur Alex. in consil. 76. numero 8. lib. 3. quamobrem iudices admoneo, hac in re nōnon ita liberum eis superesse arbitrium: imò debere omninò cautè circunstātiascircunstantias perpendere, vt communẽcommunem opi. sequantur. De literarum verò comparatione vltra Bart. in dict. l. admonendi. nu. 24. Alex. Iasonem alios ibi, Pau. de Castr. in d. l. comparationes. post Bald. & alios, lector poterit multa examinare ex his, quæ traduntur per Dec. consi. 615. Matth. de Afflict. decisio 181. Paul. Paris cons. 55. lib. 4. col. 2. Hipp. in rub. C. de probatio. nu. 297. Zasium libr. 2. singulari. respon. c. 25. quibus adde regias leges 117. 118. & 119. ti. 18. part. 3.

De libro rationum receptum est, eum probare contra scribentem. l. quædam. §. nũmulariosnummularios. ff. de edendo. vbi gl. Bart. & alij, idem Barto. & Doctor. in d. l. admonendi. nu. 27. Carolus Mo

8

*linæ. in consuetudi. Parisi. titulo 1. §. 5. nume. 18. quod si dubitetur de scribẽtescribente librum rationũrationum, ad comparationem acceditur, quæ sola in hoc casu fidem facit: quemadmodum Barto. communiter receptus opinatur in dicta l. admonẽdiadmonendi. num. 29. Qua in re aduertere debet iudex, an hæc communis opinio sit seruanda: sicuti de epistola diximus: examinare siquidem debet negotij omnes circunstantias diligenter, de quo Alex. tractat in d. consi 76. nu. 8. li. 3. Pro verò scribente liber rationum non probat plenè l. rationes. & l. exemplo. C. de probat. glo. in dict. cap. 2. & in Clem. 1. §. primo, ver. rationum. de vsuris. quorum opinio communis est vt cōstatconstat ex Barto. & alijs in d. l. admonendi. & Doctoribus in dicto cap. 2. & in d. §. primo, quandoq;quandoque tamen ex libro rationum deducitur probatio semiplena concurrentibus alijs adminiculis, quandoq;quandoque præsumptio quædam: quod iudex obseruare debet exactissimè, vt inde possit arbitrari, quid iure diffinire valeat. tex. optimus in dict. l. rationes. l. instrumenta. C. de probat. tradunt latè Bart. in dicta l. admonend. nu. 27. Iason. num. 111. in repet. Curti. Iunior. nu. 38. & Ripa ibi num. 114. Abb. Imola Felin. num. 21. Decius num. 17. in d. c. 2. de fide instrumen. Carolus Molinæ. in dicto §. 5. num. 18. quandoque tamen libro rationum datur plena fides pro ipso scribente, vbi hoc sit moribus, & consuetudine inductum ex causis certis ac iustis, ob vtilitatem publicam commerciorum Bald. & Salicet. in l. exemplo. C. de probationib. latè Deci. in cap. 1. num. 29. de probatio. argu. tex. in capitul. cùm dilectus. de fide instru. quæ quidem consuetudo non est temerè admittenda, sed tunc demũdemum, cùm aliquot ex causis ac circunstātijscircunstantijs iustificetur: & planè tunc adhuc manebit liberum iudicis arbitriũarbitrium, vt possit hac in cōtrouersiacontrouersia iure, & ęquitate quid iustum fit decernere: quod & post alios adnotauit Ioan. Oldendorpius in tracta. de actionib. classe prima. 8. actione.

Sed sigillo extat tex. in dicto capitu. 2. qui expres

9

*sim probat, scripturæ priuatæ fidem adhibendam fore, vbi illa sit munita sigilli authentici authoritate. Quo in loco glo. scribat, eam decisionem non procedere in sigillo priuato. Quia priuatum sigillum non magis operatur, quàm subscriptio priuata, quæ indiget recognitione Bart. Alberi. & alij per tex. ibi in l. si procuratorem. ff. de procurat. l. fideiussorib. §. pater. ff. de pignorib. imò ex Panor. & alijs in d. ca. 2. oportet probare, quòd sigillum fuerat appositum ex voluntate illius, qui dicitur sigillasse. Nam licet ipse Panormita. voluerit, quòd priuatum sigillum pręsumatur appositũappositum voluntate ipsius cuius est, & idem notauerit Bald. in l. 1. ff. quem admo. testam. aperi. & in dict. l. si procuratorẽproocuratorem. 3. quæst. tamen vbi priuatus recognoscens proprium sigillum, negauerit fuisse id eius voluntate impressum, adhuc non videtur hæc suffi ciens, & plena probatio: authore Alberico in d. l. ad finem. & in dicta l. si procuratorem. 2. colum. argum. l. 1. §. sed ne furandi. C. de latina liber. tollen. & cap. tertio loco. de probatio. Nisi quis negaret sigillum illud esse proprium, & posteà conuictus diceret non fuisse impressum eius consensu: hoc etenim casu fidem faceret sigillum contra ipsum. arg. tex. in Auth. contra qui propriam. C. de non nume. pecu. quod Carolus Molinæ. notat in d. §. 5. nu. 12. qui censet, posse multis ex coniecturis pręsumi, sigillũsigillum appositum fuisse volũtatevoluntate & cōsensuconsensu illius, cuius |

p. 144

est: præsertim cùm agitur de sigillo publico, & Authentico, quod solet publica authoritate tradi, & committi viro probo ac fide digno, vt ab eo diligentissimè custodiatur. & nomine committentis imprimatur: aut tandem in loco publico diligenter seruatur, vt ibi literæ sigillentur publica fide: posset tamen Abb. opinio quo ad sigillum, etiam priuatum obtinere, vt inde præsumptio quædam iudicis arbitrio vrgens adsumatur. Nec vbi constat de sigillo est necessaria subscriptio, nisi aliud consuetudine fuerit, vel legibus institutum: sicuti Felin. & Dec. tradidêre id dicto cap. tertio loco. colu. 1. quibus adde quæ notat Rebuffus in tract nominationum. quæst. 10. numer. 20. & Alexand. in l. quæ dotis. colum. vlt. ff. soluto matrimon. qui tenet eandem opinionem, quam Antoni. & Dec. in dicto capitu. tertio loco. tenuerunt, eam intelligentes, quoties agitur cōtracontra ipsum sigillantem. Nam alioqui præter sigillum necessaria est subscriptio notarij. secundum Speculat. titul. de instrumen. editione. §. instrumẽtuminstrumentum ergò publicum. Felin. in capitul. post cessionem. numer. 7. & 9. vbi vtranque conclusionem probat. notant Rebuffus in dicto numero 20. Guido Papæ. q. 175. & quæst. 481. & hæc est communis opinio Doctor. in dicto capit. post cessionem. & in dicto capitulo tertio loco. vbi est tex. pro Antonij, Decij & Alexand. conclusione.

Quod sigillum dicatur Authenticum præter alia, quæ traduntur in dict. cap. 2. explicat Rebuffus super leges regias parte prima titul. de literis obligatorijs articul. 1. glo. 7. Speculat. titulo de procurato. §. Ratio autem formæ. versicu. item quòd non est sigillum. Bart. in dicta l. procuratorem. text. optimus in l. 114. tit. 18. part. 3. quibus adde gloss. Abb. Francum, & Dec. in c. significauit. de appellat. In hac regia Castellana Republica regium sigillum cancellario eius custodi committitur: est etenim in huius sigilli custodia maxima equidem authoritas. l. 13. tit. 18. part. 4. l. 1. titu. 8. lib. 2. ordina. quód & in regno Franciæ, atque in Neapolitano fit: vt constat ex Philippo Probo in scholijs ad Cosmam in pragmat. Sanctione. titulo vltimo verbo, duximus, & Matthæo decision. Neapol. 21. nume. 9. & decisio. 253. vbi probat, sigillum regium esse substantiam regiarum literarum: idem voluit Andræ. Isernia in c. 1. de prohi. feudi alienat. per Lotharium tex. optimus in l. Tribunus. §. vlt. ff. de testament. milita.

CAPVT XXIII.

PON tantùm his iudicibus, qui appellationum cognitionibus præfecti sunt, sed & his, qui primo loco causarum controuersias diffinire debent, necessarius omninò est tractatus hic de attentatorum reuocatione, vt interim hac dictione vtar, illis sanè, vt iuxta iuris regulas iudicium inferiorum executionibus vel deferant, vel eorum temerarias innouationes propria interlocutione improbent. His verò vt compertum habeant, qu1a nam ratione appellatione pendente abstinere debeant ab executione rei per eos iudicatæ. Idcircò iure constitutissimum esse censemus, attentata pendente appellatione ante omnia esse reuocanda. l. ex illo. l. minimè. C. de appel. l. 1. C. de bono. possess. secundum tab. l. 1. nil nouari appel. penden. c. an sit. de appell. ca. bonæ memoriæ. de confir. vtili. vel inuti. l. sciendum. ff. de app. recipi. est etenim per appellationem suspensa iurisdictio iudicis, qui sententiam ꝓnunciauitpronunciauit. c. super eod. in 1. de appellat. c. vt debitus. ca. ad hæc. in 1. eodem titul. quibus con

1

*stat quo ad illam causam, de qua pronunciatũpronunciatum est, suspendi per appellationem iudicis pronũciantispronunciantis iurisdictionem, & ideò iudex non potest appellatione pẽdentependente quicquam nouare. Nam si ab eo appellatio recepta est, interdicta |

p. 145

est illi nouatio: quia recepta est appellatio, si verò non est recepta, itidẽitidem interdicitur, ne præiudicium fiat ei, quò ad deliberetur, an recipienda sit. text. insignis in d. l. 1. in princip. ff. nil nouari appel. pend. His accedit, quòd sententia per appellationem extinguitur, inspecto & considerato præsenti statu. l. 1. §. vlt. ff. ad Turp. & suspenditur, si futurum statum causæ, eiusq́;eiusque euentum consideremus. c. venientes. de iureiur. explicant optimè, gl. Ioan. And. Abb. Imol. & Doctor. ibi gloss. in d. §. vlt. Abb. 2. col. Bal. & alij in rub. de appel. Alexan. in l. 1. col. 1. ff. de re iud. Vnde non poterit interim sententia executioni mandari: præsertim, quia ea executio esset in offensam iudicis, ad quem prouocatũprouocatum est, & ipsius iudicij, atq;atque in damnũdamnum & iniuriam appellantis, quemadmodum tradidêre Alex. in consil. 99. col. 3. lib. 5. Card. & Francus in cap. bonæ memoriæ. de appella. text. optimus de suspensione iurisdictionis iudicis, à quo appellatum est in l. 26. tit. 23. par. 3. quibus tandem fit, vt hęc sit iuris vtriusq;vtriusque regula, qua probatur, attentata esse ante omnia reuocanda: cuius examen ad vtiliorem forensium quæstionum expeditionem, aliquot expositis interpretationibus subire constituimus, quò facilior sit huiusce tractatus cognitio.

Prima igitur sit interpretatio, quod attentata pendente appellatione sint omninò reuocādareuocanda per ipsum iudicem, ad quem fuerit prouocatum, id etenim probat text. in c. non solum de app. in 6. secundum Ioan. And. & Communem ibi, quamuis & ipsemet iudex, à quo appellatum est, idem possit agere, etiamsi ipse attentauerit: quasi eius officium possit implorari ad ea reuocanda, quæ fuerint lite pendente innouata. text. in c. cum teneamur. de appell. vbi Præpo. & Dec. c. Sollicitudinem. eod. tit. quibus constat quod primo loco diximus, vbi nouatio nōnon fit ab eodem iudice, & si ab eodem iudice fiat. est text. elegans in c. venientes. de iureiuran. ad finem. Cuius ad hoc meminêre Francus & alij in d. c. venientes. Barbat. in c. vlt. col. 2. de libel. obla. tex. item ad idem in c. 2. de matr. contract. contra. interdict. eccle. iuncta glo. quam existimat singularem esse Panor. ibi, & Corsetus in singularibus verb. appella. num. 5. Nam vtraq;vtraque pars huius intellectus authoritatem habet à prædicta decisione. Idcircò in summa deducitur, iudicem, à quo appellatum est, posse reuocare, quæ ab eodem, vel à partibus nouata fuerint appellatione pendente.

Secundò præscripta regula est ita intelligenda, vt prius omninò constet, appellationẽappellationem intra decem dies temporeue legitimo propositam fuisse. text. est in d. c. non solum. vbi gl. & omnes. ad idem text. in c. Romana. §. si verò. de appel. in 6. notat Spec. tit. de appella. §. pen. vers. sed pone. & id adeò verum est, quòd non sufficit, hoc probari per confessionem partis aduersæ quo ad effectum reuocandi attentata: sicuti extat elegans Rotę responsio. 190. in nouis, quam sequitur Francus in d. c. non solùm.

Tertia interpretatio in hunc modum colligitur, nam attentata reuocantur ante omnia, non solùm ea quæ fuerint attentata post appellationem propositam, sed & ea, quæ attentata sunt

2

*ante ipsam appellationem, & post sententiam eo tempore, quod datur à iure ad appellandũappellandum, & intra quod condemnatus appellare potest. quod probat text. insignis in d. c. non solùm. in parte prima, quem commendant Francus, & Doctor. ibi & esse incognitum iuris ciuilis professoribus testatur Ant. Corset. in singularibus verb. Appellatio. in princ. idem probat text. in l. & post. ff. de transact. gl. in l. ex iudiciorum. ff. de accusatio. verb. secuta. quam dixêre singul. Bald. in c. quærenti. de offic. deleg. Paulus Castrensis in l. eius qui. §. si cui. ff. de testam. idem in l. sequ. & scribit communiter receptam esse Alex. in l. 3. §. si seruus. ff. de acquir. poss. qua ratione constat intellectus ad text. in d. l. eius. §. vlt. & in l. qui à latronibus. ff. eod. tit. l. 15. titul. 1. part. 6. & omniũomnium, quibus damnati ad mortem testari prohibentur. Etenim vbi damnatus ad mortem appellatione pendente obierit, ac testamentum fecerit, valet sanè ipsum testamentum: quod expressim respondetur in d. l. qui à latronibus. §. vlt. & in d. l. 15. titu. 1. part. 6. Idem profectò erit, vbi damnatus ad mortem testamentum fecerit, & mortem obierit eo tempore, quo poterat appellare. Nam licet sententia ipso iure irroget infamiam, atq;atque statim operetur effectum executione legis absq;absque executione iudicis, & idcircò trahitur, si fuerit confirmata in ipsum tempus sententiæprioris, id verum est, quoties sententia viuo condemnato confirmatur, transitq;transitque in rem iudicatam, & in his, quæ semel non fuêre sortita effectũeffectum. Quasi secus sit dicendum, vbi cōdemnatuscondemnatus ante confirmationẽconfirmationem sentẽtiæsententiæ mortem obierit, aut actus iam fuerit semel perfectus, effectumq́;effectumque habuerit: text. optimus iuncta gl. in l. furti. in princ. ff. de his qui notan. infam. quo in loco traditur de dicto testis, & testimonio eius, qui pendente appellatione testimonium dixerit: condemnatus tamen ex eo delicto, quod lata sententia infamiam inducit. idem notant Bald. & Fel. in c. super eo. de testib. idem Bald. in c. dilectæ. de except. quorum opinio Communis est secundum Alex. in l. 1. col. 2. ff. de re iud. cui adde quæ ipse scripsi in Epitome in quartum Decretalium. 2. parte. c. 8. §. 1. num. 7.

Illud tamen obiter erit hoc in loco adnotandum, quòd in excommunicationis sententia dispar est huius conclusionis obseruatio: siquidem licet excommunicatio lata post appellationem sit nulla. capitu. per tuas. de sentent. excommu. lata tamen post sententiam intra tempus datum ad appellandum valet mero iure, ac ligat. |

p. 146

gloss. celebris verbo appellatum. in cap. venerabilibus. §. Porrò. de sentent. excom. in 6. etiāetiam si postea fuerit legitimo tempore appellatum. Quam opinionem sequuntur Doctor. ibi communi consensu contra Ioannem Monachum, vt fatentur Domi. col. vltim. & Francus col. 3. commendat Feli. in c. quoad consultationem. num. 26. de re iudicata. 15. col. ver. quinta conclusio. tradit non esse reuocandam executionem sententiæ, quæ facta fuerit intra decem dies datos ad appellandum, si postea non appelletur: licet non debeat sententia mandari executioni, donec omninò transierit in vim, & authoritatem rei iudicatæ, nempe lapso tempore, quo potuit secundum ius appellare: propriè siquidem dicitur sententia res iudicata, quando ab ea non potest appellari, quod gloss. notat communiter recepta in dict. cap. non solùm. verb. innouata. quam commendant, & sequuntur Abb. & iuniores col. 2. in rub. de re iudicat. Dec. in rub. de appella. col. 1. textus optimus in dict. cap. quoad consultationem. cuius ad hoc meminit Iason in l. 1. col. 3. ff. de re iudic. & id verum est irreuocabiliter: nam reuocabiliter etiam quandoq;quandoque dicitur impropriè res iudicata, sententia illa à qua appellari potest. l. litigatoribus. C. de appella. gloss. Bartol. Paul. & alij in l. 1. ff. de re iudi. id verò, quod de excommunicatione diximus, lata intra decem dies datos ad appellandum, etiam adnotauit gloss. verb. innouata. in dict. c. non solùm. & est Communis opinio, vt fatetur Domin. in consil. 99. col. 1. probatur etenim in d. cap. venerabilibus. §. Porrò.

Quartò, hæc reuocatio attentatorum tunc demùm locum habet & fieri debet, cùm petita fuerit, priusquam in causa appellationis litis contestatio expressè, aut tacitè fiat super

3

*principali apud iudicem superiorem: alioqui vbi super principali fuerit in appellationis causa vtrinq;vtrinque facta litis contestatio absq;absque petitione reuocationis attentatorum, iudex superior agere debet, ac tractare de reuocatione, aut confirmatione sententiæ, non de reuocatione attentatorũattentatorum, etiamsi ea post hanc litis contestationem petatur. Huius opinionis author est Bald. in cons. 245. lib. 2. quem secuti sunt Iason, col. 3. & Vincentius Herculanus. col. 8. in l. 1. ff. de noui oper. nunciat. Guido Papæ. cons. 4. & cons. 124. col. 3. Vitalis in tracta. clausularum. titul. Nil nouari appellatione pendente. colu. 3. versicu. & caueat. Matth. Afflict. decis. Neapolita. 352. & decis. 98. quibus suffragatur Speculat. opinio in titu. de appellat. §. nouissimè. ad fin. quem refert & sequitur Bartol. in l. 1. ff. nil nouari appella. penden. Scribit etenim Speculator, cautè petendam esse reuocationem attentatorum: ita quidem vt non petatur simul cum reuocatione sententiæ. Nam si in eadem petitione litis contestatio fiat, non reuocantur ante omnia ipsa attentata, nisi dictum fuerit, pete ante omnia reuocari attentata. Qua ratione constat, Speculatorem eiusdem sententiæ esse, cuius Bald. authorem adduximus. Igitur quoties appellator dixerit sentẽtiamsententiam iniquam fuisse, & ea ex causa reuocandam fore, nec petierit attentata reuocari ante omnia, & aduersarius responderit sententiam fuisse iustè latam, ac confirmandam esse, & super hoc fiat conclusio causæ absque eo, quòd petatur, ante omnia reuocari attentata: non poterit postea eorum reuocatio peti, quasi iam sit litis contestatio facta super principali re. Huic etiam opinioni accedit, quod licet expoliatus ante omnia sit restituendus, tamen si super petitorio, & principali litem contestetur, non poterit postea petere, se restitui interdicto vnde vi, ante omnia cum priuilegio causæ expoliationis. textus in cap. 1. de restitu. spoliat. quem Iason pro Baldo inducit in d. l. 1. Sed text. ille non probat, quod Iason ex eo deducit, essetq́;essetque ea conclusio admodum dubia, ac denique falsa, cùm etiam lite contestata super petitorio principaliter, possit vsq;vsque ad conclusionem in causa, qui egit petitorio, agere possessorio recuperandæ cum priuilegio prælationis causæ, vt ante omnia expoliatus restituatur. Probat ergo textus in dict. capit. 1. quod agens interdicto vnde vi, si consentiat reum excipere de dominio, & offerre probationem eius statim agendam, videtur itidem consentire, quòd discutiatur dominij, ac proprietatis causa: sicuti ex eo text. adnotauit Paulus Castren. in l. si de vi. ff. de iud. Dec. consil. 84. num. 2. Ripa in l. naturaliter. §. nihil commune. ff. de acquiren. posses. nu. 165. & ibi Aret. col. 8. post alios. vnde manifestum fit, non probari opinionem Baldi in dict. cap. 1. Sed & pro Baldo considerandum est, quòd appellans eligendo viam ordinariam super iustificatione vel reuocatione sententiæ latæ, renunciare videtur reuocationi attentatorum, & eius petitioni, quemadmodum colligitur ex his, quæ tradit Bald. in l. 2. C. de execut. rei iudica. dum tractat de executione instrumenti guarentigij, atq;atque hæc sunt quæ Baldo suffragari videntur. Ex contrario tamen aduersus Baldum est elegans decisio Rotæ 57. & 185. in nouis, quæ palàm asserit posse peti reuocationẽreuocationem attentatorum, vsq;vsque ad conclusionem in causa. Nam qui appellat & petit sententiam reuocari vt iniquam, non ex hoc renunciat iuri, quod appellationi adhæret, & quo sunt attentata reuocanda ante omnia: imò idipsum sensim, ac tacitè petit, quod nihil appellatione pendente nouetur. Quod non ita est in agente petitorio, qui missam facere videtur quæstionem possessionis, quę à proprietate distinguitur. dict §. nihil Commune. Eandem opinionem Rotæ probat Francus in dict. capitu. non solùm. citaturq́; ad idem Ioan. Monachus in c. cupientes. |

p. 147

de electio. in 6. nu. 155. qui hoc tantùm adnotauit, quod reuocandũreuocandum sit quicquid appellatione pendente attentatum fuerit quacunq;quacunque parte litis, etiamsi post conclusionem in causa fiat ipsa nouatio: nec tamen cōceditconcedit reuocationem attentatorũattentatorum ante litis cōtestationemcontestationem posse peti, postquam in principali causa fuerit litis contestatio expressè vel tacitè præmissa. Nihilominus Ioan. Andr. Dom. Ancha. & alij in d. c. non solùm. dum aliquot rationibus vtuntur aduersus opinionem. Specu. itidem sentiunt, falsam esse sententiam Baldi. Asseuerant etenim, satis esse in eodem libello peti sententiæ latæ, & attentatorum reuocationem, nec esse impedimento litis contestationem, vt reuocentur attentata, cùm censeatur litis contestatio facta sine præiudicio reuocationis attentatorũattentatorum, quæ fuit petita, nec oportet in specie peti, quòd ante omnia reuocentur attentata: imò satis erit peti simpliciter reuocationẽreuocationem attentatorũattentatorum. Idem ferè voluerunt Raphael, & Ange. Aret. in l. 1. ff. nil nouari appell. pend. Salic. in l. 3. C. de appel. tenentes, posse simpliciter in eodem libello peti reuocationem sententiæ principalis, & attentatorum. Denique horum authorum mens eò tendit, vt litis contestatio super principali grauamine facta censeatur absq;absque præiudicio reuocationis attentatorum. Sic sanè opinor Rotæ sententiam iure veriorem esse. Nec vidi vnquam hac dere controuerti: nisi eo casu quo litis status proximam habet atq;atque expectat vltimam causæ diffinitionem: tunc etenim non inconuenit, omitti reuocationem attentatorum, eiusq́;eiusque tractatum, & cognitionem: cùm statim sit diffinitiua, & vltima sententia pronuncianda.

Quintò hæc reuocatio attentatorum fieri debet, etiamsi appellanti obijciatur notorius defectus iuris in principali causa, etiāetiam in causa, quæ super ecclesiastico beneficio tractatur. textus optimus in c. si constiterit. de accusa. cuius authoritate hanc opinionem probârunt Anton.

4

*& Francus 7. differentia in c. bonæ memoriæ. de appell. idem Francus in c. ad decimas. de restit. spolia. in 6. 4. colum. Dec. in c. ex parte. in 2. de rescript. col. vlt. Vnde fortiori ratione idem erit respondendum in profanis rebus, & temporalibus: vt scribit Alexand. in consi. 99. lib. 5. nume. 9. vbi Carolus Molin. testatur, eius opinionem Communem esse. Quamobrem licet alioqui sit satis dubium, an agenti interdicto vnde vi, obstet notorius defectus iuris quoad proprietatem, & frequentius in eam sit itum sententiam, vt minimè fiat restitutio beneficij ecclesiastici propter notorium defectum tituli: & idem esse quoties agitur de restitutione alicuius rei temporalis & profanæ, modò in hoc casu simul cōstetconstet. expoliantẽexpoliantem dominũdominum esse: quod nos explicuimus in epitome ad quartũquartum Decretalium. 2. parte c. 7. §. 5. nu. 10. Tamen vbi agitur ad reuocationem attentatorũattentatorum, non obstant hi defectus eam petenti: quasi maioris sit priuilegij ac fauoris attentatorum reuocatio, quàm interdictum vnde vi. Sed vbi lis tractatur super ecclesiastico beneficio Contrarium placuit Rotæ 55. in nouis & eisdem decis. 14. & decis. 348. in antiquis, Oldrado consil. 1. Imolæ in d. c. bonæ memoriæ. col. 3. cum beneficium ecclesiasticum non possit possideri absq;absque Canonica collatione: sitq́;sitque necessarium aliquo colore saltem canonici tituli possessionem iustificare: iuxta glos. illam celebratissimam in cler. vnic. de cau. poss. & proprie. cuius intellectum & examen satis in eius probatione varij tradidêre ibi Card. Imol. & Bonifa. Lanfran. in rubr. de cau. poss. col. 8. Abb. in capit. in literis. col. 5. de restitu. spo. glo. in pragmat. sanctio. titul. de pacificis possess. §. ordinarij. verb. inquirant. Rebuffus in tracta. de pacificis posses. num. 32. Aufreri. in capella Tolos. 15. Dec. in c. cùm causam. de probat. Selua, de beneficio. 1. parte. q. 7. colum. 4. Bellamera consil. 10. Rubeus cons. vl. colum. 2. Rota in nouis 408. & 421. Aymon consil. 93. Ludouic. Gomesi. in reg. de triennali poss. qu. 27. & q. 28. & in reg. de non iudicando iuxta formam supplica. q. 5. Gulielmus Cassadorus. decis. 4. & 8. de restit. spoliat. & decis. 3. eod. tit. Martinus Azpilcueta in ca. accepta. de restit. spol. oppo. 2. intell. 6. & oppo. 8. in princip. & oppo. 10. ex quibus plerique fatentur, opinionem gloss. Communem esse, præsertim gl. in pragmat. Sanct. Anto. Rube. & alij. Cui rationi facilimè quis respondebit, si obseruauerit hanc opinionem gl. non esse admittendam, vbi quis expoliatur lite pendente. SiquidẽSiquidem huic agenti ad restitutionem ex ea ratione, quod pendente lite nihil sit nouandũnouandum, non poterit opponi defectus tituli colorati, vt vulgari dictione interim vtamur, etiamsi posset alioqui opponi iustè, notorius defectus proprietatis & iuris: quod notātnotant in specie Rota 14. in nouis. Aufrerius in d. dec. 15. idem in Clem. 1. de off. ordi. reg. 2. fallentia 24. ad finem. Rebuffus dict. tract. de pacificis poss. nu. 32. & in concordatis Galliæ. tit. de Annatis. verb. possessionem. & Martinus Azpilcueta in dict. 2. oppo. 6. intellectu. inducens ad hoc rationem tex. in c. cùm venissent. de institut. Ex quo illud etiam conatur probare, quòd vbi agitur ad reuocationem attentatorum, & vt nihil pendente lite nouetur, non potest obijci abiuratio spontanea beneficij ecclesiastici. Sed in eo capite potius agitur, vt lite pendente nihil nouetur, quam de reuocatione attentatorum. Nec constabat ibidem notorius defectus proprietatis: vt idem egregius Doctor admonuit, & nihilominus ipse verum esse opinor, non posse opponi defectum tituli colorati agenti ad reuocationem attentatorum, etiamsi expeditũexpeditum foret, posse aduersus eum opponi notoriũnotorium defectum |

p. 148

proprietatis. Qua ratione fit, vt non omninò huic quæstioni quam tractamus conueniat in specie authoritas. gl. in d. clem. vni. de cau. pos. & proprie. Idcircò Rotæ opinio poterit comprobari ex eo, quod appellantis non intersit, attentata reuocari, vbi notorius obstat illi iuris defectus in ipsa causa, & quæstione principali appellationis, vnde audiri nōnon debet. c. cùm super dere iud. Nec oberit text. in d. c. si constiterit. nam ibidem non aderat notorius defectus proprietatis: cùm probationes & sententia per appellationem suspendantur, quoad effectum notorij, & quo ad alios effectus, secundum notata in c. in præsentia. de renunc. Imò etiam in rebus temporalibus idẽidem erit, nec attentata reuocabuntur, si notorius sit defectus iuris ipsius appellantis. quod notātnotant Guid. Pap. q. 213. idem Guido cons. 4. nu. 3. & cons. 69. col. pen. & consil. 124. col. 3. Afflictis decis. 98. optima gl. in l. 1. verb. fiat ei. ff. nil nouar. appel. pend. Quamobrem licet opinio contraria frequentiori Doct. consensu fuerit probata, nihilominus hæc posterior admittenda videtur, saltem ad hunc effectum, vt non fiat reuocatio attentatorum in fauorem, & ad petitionem appellantis, sed iudex ex officio suo tradat beneficiũbeneficium sequestro: vt deducitur ex mente Rotæ in d. decis. 14. in nouis. notant Cassador. dec. 3. titu. de restitut. spoliat. & Matth. Afflict. decis. 352. idemq́;idemque admittendum videtur in rebus profanis ac temporalibus.

Sextò est omninò ad huius quæstionis & tractatus examen obseruandum, non esse attentata reuocanda ante omnia in hisce casibus, in quibus appellatio iure non est admittenda: sicuti notat glos. communiter recepta in d. c. non solùm. de appellat. verb. casibus. vbi est text. hac dere apertissimus, cuius conclusionis ea est manifesta ratio, quod tunc appellatio nullum operatur effectum, nec suspensiuum, nec deuolutiuum regulariter, vt constat, & ideo non est cur de attentatis reuocandis tractetur. Casus autem quibus appellatio iure prohibetur, poterit lector colligere ex Speculat. tit. de appellatio. §. in quibus. Hipp. in l. vnica. C. de raptu virginum. num. 138. Nicello in concordia glossarum, concordia 6. & Roberto Maranta in ordine iudiciorum. 6. parte. cap. de appellatione. numer. 269. Regula siquidem iuris est, quòd appellatio admittatur semper, nisi specialiter sit iure prohibita. gloss. in l. qui restituere. ff. de rei vendicat. quæ singularis est secundum Francum in rubric. de appellat. colum. 5. commendant Dec. in capitul. Romana. de appella. colum. 4. Bald. in capit. pastoralis. de appella. colum. 3. Idem Bald. in l. vnic. C. si de momen. possessione. colum. 2. Nam & in criminalibus appellatio admittenda est, secundum Bartol. in l. qui vltimo supplicio. ff. de pœnis. notatur ex gloss. in dicta l. 1. ff. nil nouari appellatio. pendent. & in dict. capitul. non solùm. & ideò vt ibidem apparet, non est sententia mandanda executioni interim dum appellari potest, quod & Felin. Communem omnium opinionem tradit in capitul. quærenti. de offi. deleg. Abb. & alij in capitul. 2. de re iudica. etiam in crimine læsæ maiestatis humanæ: cùm & in eo admittenda sit appellatio. gloss. & ibi Aretin. in l. Pantonius. §. rei perduellionis. ff. de acquirend. hæred. Dec. in dicto capitulo cùm sit Romana. §. vltim. Ioan. Igneus in quæstione, an Rex Franciæ recognoscat superiorem. 17. & 18. special. dum allegat. l. 2. C. quorum appellatio. non recipian. Ludouicus Carreri. in practica criminali in princip. numero 85. contra Roma. in dict. l. Pantonius. §. rei perduellionis. Quod adeò verùm est, vt & in crimine hæresis admittendam esse appellationem scripserit Bald. in l. 3. C. de summa Trin. Cuius opinio falsa quidem est, vt probatur in capitul. inquisitionis, vt de hæretic. in 6. & fatetur ipsemet Baldus hoc iure canonico verum esse, non tamen iure ciuili: qua in re fallitur, cum in hoc hæresis crimine minimè sit facienda distinctio hac in quæstione inter ius Canonicum & Ciuile, idq́;idque in tanti criminis detestationem institutum est, quod Iacobus Septimancensis doctissimè tractat in Catholicis institutionibus capitul. 6. explicat & repertorium inquisitorum verb. appellare. In alijs verò criminibus, quia id obiter attigimus, non prætermittam hanc controuersiam compendio quodam diffinire aliquod propositis conclusionibus ad eius resolutionem.

Prima conclusio. Conuictus simul & confessus non auditur appellāsappellans, nec à iudice, qui senten

5

*tiam pronunciauit, nec ab eo, ad quem prouocatum est, quæ quidem conclusio in criminalibus & ciuilibus, iure admittenda est, ac iure procedit text. & illic omnes in l. 2. C. quorum appel. non recip. Angel. Aret. in tracta. de maleficijs. verb. præsente Caio. Imol. & idem Angel. Aretin. qui fatetur hanc opinionem Communem esse in l. creditor. §. iussus. ff. de appel. Abb. & omnes in capitul. cum speciali. §. porrò. de appellatio. vbi Dec. itidem asserit hanc opinionem communem esse: quam latè tradit Ludo. Carrerius in practica criminali in princip. Hinc sanè iudices, qui criminum punitioni præfecti sunt, quandoq;quandoque torquere solẽtsolent reos etiamsi crimen probatum sit, vt tandem reus confiteatur delictum, sitq́;sitque verè conuictus & confessus, & ideò eius appellatio non sit admittenda: quod fieri posse Bald. sensit, ac tenet in l. obseruare. num. 9. C. quo. appell. non reci. Quo in loco tex. probare videtur eandem opinionem, quippe qui responderit, negandam esse appellationem ei, qui conuictus testibus, formidine tormentorũtormentorum territus crimen fuerit confessus. Igitur permissum est iudici legitimè |

p. 149

conuictum tormentis subijcere: cùm alioqui lex illa foret perniciosa, nec posset in vsum & praxim deduci. Idem tenuerunt ipse Baldus in l. 1. num. 9. C. de iura. calum. & Thomas Gramma. voto 1. col. 1. Quibus profectò illud potissimum refragatur, quòd tormentis locus non est, vbi crimen alijs probationibus apparet: sed tunc demùm iudices his vti debent, cum alijs probationibus delictum non probatur. text. in l. diuus Pius. & l. edictum. ff. de quæstio. capitu. illi qui. 5. q. 5. gloss. in summa 15. q. 6. adnotârunt passim iuris vtriusque interpretes, præsertim Gandinus in tracta. de malefic. rub. de quæst. in princip. Ang. Aret. in tract. de malefic. verb. fama publica. q. 2. Paul. in l. si quis in hoc genus. C. de epis. & Cler. Albe. in d. l. 2. C. quor. appel. non reci. Francis. Brunus in tracta. de indicijs, & tortura. q. 5. ver. sexto. Ludo. Carreri. in d. practica in princip. num. 188. Cautè siquidem iudices vti debent quæstionibus & tormentis, cùm plerũq;plerumque multa mala ex his contingant, & sæpissimè torqueatur innocens, vt appareat nocens: & cùm quæritur, an sit nocens, cruciatur, & innocens luit pro incerto scelere certissimas pœnas, non quia illud commisisse detegitur, sed quia non commisisse nescitur. Torquet etenim iudex accusatum, ne occidat nesciens innocentem, ac fit tunc frequentissimè, vt per ignorantiæ miseriam, tortum, & innocentem occidat, quem, ne innocentem occideret, torserat. Hæc, & multa piè & eleganter aduersus tormentorum vsum scribit diuus Augustinus lib. 19. de ciuitate Dei. cap. 6. vbi Ludouicus Viues hoc ipsum inuentum alienum esse à Christiana pietate censet. Sed & Valerius Maximus lib. 8. cap. 4. refert quæstiones, quibus aut creditum non est, aut temerè fuit habita fides. Nos verò non adeò improbamus tormentorum & quæstionum vsum, etiāetiam in Christiana republica, modò iudices cautè legitimis indicijs præcedentibus optimo zelo veritatis inquirendæ hisce quæstionibus vtantur. Sic plerisq;plerisque visum est Baldi opinionem falsam esse, & ideo non esse licitum, conuictum legitimè torquere, vt confessus delictum appellare nequeat. Asseuerat idem Bald. sibi parum constans in l. qui sententiam. C. de pœnis. vt refert Curtius in tracta. de indicijs & tortura in dict. q. 5. num. 16. eum sequutus: mihi tamen hoc nōnon scribit Baldus. Sed idem tenuerunt Angelus, & illic Ioan. Igneus in l. & si certus. ff. ad Syllania. Augusti. Arimin. in additio. ad Angel. Aret. in dict. verb. fama publica. Andræ. Isernia in constitutionibus Neapolitan. tit. de homicid. & damnis clandestinis. numer. 33. quæ quidem opinio Communis est, vt fatẽturfatentur eam sequuti Hippolit. in l. 1. ff. de quæstio. num. 11. idem Hipp. in cons. 51. nu. 51. & in pract. §. nunc videndũvidendum. nu. 25. Lud. Carr. in d. pract. criminali. in princ. nu. 188. falsò tamen citatur huius opinionis author Cynus in d. l. 2. C. quor. app. non reci. & in l. vlt. C. de quęst. cùm in his locis hanc quæstionem minimè attigerit, ex quib. apparet, praxim istam qua iudices quidam vtuntur, dubiam admodum esse. Quamobrem duo vel tria in hac controuersia sunt obseruanda. Primùm, posse conuictũconuictum testibus, torqueri ad detegendos socios, & participes criminis, in casibus, quibus potest interrogari de socijs criminis. Secundò illud sit certissimi iuris, teneri reũreum legitimè conuictum sub mortalis culpæ reatu, si à iudice interrogetur, etiam in tormentis respondere, an crimen commiserit. Nam etiamsi iniquè torqueatur, iustè tamen interrogatur, & ideò tenetur respondere iuxta Innoc. & Communem in c. 2. de confes. S. Thomam 2. quæ. 69. artic. 1. Tertium itidem quibusdam placet, opinionem Baldi ęquam esse, ac licitè posse admitti, quoties iudex ex circumstantijs viderit, reũreum ita conuictum esse, vt Reipub. expediat, statim non admissa prouocatione publicè puniri, & ipsum iniquè ac per calumniam nolle confiteri veritatem, vt appellatione proposita differat iustam sceleris punitionem. Sic etenim rem istam doctè & resolutè Mart. Azpilcueta distinxit in c. inter verba 2. q. 3. corolario, 64. ad fin. Tametsi ob frequentem quorundam iudicum in puniendis criminibus audaciam, ne dicam sæuitiam temerariam, non auderem omninò Baldi sententiam probare, quæ tunc falsa est, & manifestè iniqua, cùm iudex nōnon alia ex causa torquet conuictum, quàm vt appellationis auxilium auferat. Nihilominus fatebor quandoque, etiamsi rarò, cōuenireconuenire, publicis sceleratissimorum hominum punitionibus, Baldi opinionem cautè admitti, præsertim in his criminibus, quæ enormia, & grauissima sunt: vt scribit Matthæus Afflictis in cōstitutionibusconstitutionibus Neapolitan. lib. 1. rubrica 27. num. 59. Cæterùm admissa Baldi sententia quęritur, quid dicendum vbi legitimè conuictus torquetur, & negat crimen commisisse. Nam quidam opinantur, eum absoluendum fore, quia probationes legitimę fuerint per hanc negationem exclusę, atq;atque purgatæ, vt peculiari huius quæstionis verbo vtar: quemadmodum adnotauit ex gloss. inibi Alb. scribens hanc esse Communem opinionem in l. edictum. ff. de quæst. idem Alb. in rub. C. eod. tit. nu. 9. facit etenim necessitas fidẽfidem, quæ tùm à corporibus, tùm ab animis nascitur. Nam & verberibus torti, & igni fatigati quæ dicunt, ea videtur veritas ipsa dicere, & quæ à perturbationibus animi fiũtfiunt, dolore, cupiditate, iracundia, metu, quia necessitatis vim habent, afferunt authoritatem & fidem, vt Cicero scribit in Topicis ad TrebatiũTrebatium. Cuius meminit gl. in d. l. edictum. EandẽEandem opinionem in hac specie probare ac tenere conantur Cæpol in cons. criminali. 32. dubio 9. Hippol. in practica. §. nunc videndum. num. 26. Idem Hippo. in d. l. edictum. |

p. 150

idem in singulari 262. Ex contrario adducitur gloss. in l. 1. C. de quæstio. quæ tamen parum vrget: quia non tractat de tormentis ipsius rei accusati, sed testium. Nam licet probationes integræ & legitimæ non reddantur debiles propter negationem testium, qui torquentur: non ex hoc sequitur, idem esse in negatione ipsius rei principalis: adhuc tamen est obseruandum, quod gloss. in d. l. edictum. nulla lege probatur, vt fatetur Alb. ibi & in d. ru. nu. 9. sed & huius posterioris opinionis authores esse videntur Alex. in addi. ad Bart. in l. vnius §. reus. verb. nec confitetur. ff. de quæstionib. Thomas Gramma. cons. 12. nu. 24. & Hippol. in sing. 108. qui expressim asseuerant, conuictum vrgentibus indicijs, aut legitimis probationibus posse condemnari ad mortem, & pœnam ordinariāordinariam, etiamsi in tormentis, vel extra tormenta negauerit, se crimen illud commisisse, de quo in iudicio accusationis tractatur. Hi verò probare volunt eorum sententiam authoritate tex. in l. qui sententiam. C. de pœnis. ex qua illud tantùm deducitur, posse quem legitimis probationibus conuictum damnari pœna supplicij corporalis, & ordinaria: quamuis non fateatur ipse conuictus crimẽcrimen cōmisissecommisisse, & ad hoc ipsum eius legis meminêre Bald. & Felin. in capitul. ad nostram. de probation. vrget tamen hæc equidẽequidem ratio: quia si legitimis probationibus quis conuictus sit, & poterat ex his iustè pœna ordinaria damnari, non erit ex hoc absoluendus, quod aliqua ex causa tormentis, & quæstionibus fatigatus noluerit crimen confiteri. Etenim hoc nullibi in Iure probatur, atq;atque ideò & hanc vltimam opinionem veram esse censent Andræ. Isernia in c. 1 §. publici latrones. de pace tenenda. Paris de Puteo in tracta. de syndicatu, ad finem capit. quidam latro tortus, & Matth. Afflict. in constit. Neapol. lib. 2. rubr. 10. num. 28. Vnde fit, vt iudex omninò expendere debeat probationes ipsas, earumq́earumque; vim, & authoritatẽauthoritatem, an sit legitimè, plenè, & integrè probatum delictum. Atque hæc dicta sint de prima conclusione, quam conatur Dec. euertere, vbi qui fuit confessus, & conuictus aliquāaliquam causam exponit appellans, ex qua iustificet appellationem ipsam, nempe si dixerit, confessionem fuisse factam ex errore, ac testes ipsos falsum testimonium dixisse, quæ deniq;denique non sunt vero consona, nec vera præsumuntur, & ideò iudex ad amussim, & diligenter cauere debet, ne quem temerè morti tradat, atq;atque item ne sceleratissimos homines appellantes admittat.

Secunda conclusio. CōfessusConfessus tantùm, etiamsi testibus conuictus non sit, nec in ciuilibus, nec in criminalibus regulariter ad appellandũappellandum admittitur. tex. opt. in d. c. cum speciali. §. porrò. & in c. Romana §. sin autẽautem. de appel in 6. vbi Io. And. Dom. & Fran. Abb. & Doct. cōmunitercommuniter in d. §. porrò. Capella Tolosana, & ibi Aufre. num. 176 quorum opinio Communis est, & ita intelligitur, vt procedat, quoties confessus nullam exponit causam expressim, quæ appellationem iustificet. Nam si causa expressa fuerit, admittenda est appellatio, & suspendenda executio, secũdumsecundum eosdem. Tradit latè Nicell. 6. concor. gloss. col. 3. Nam vbi à iure prohibita est appellatio, nihilominus est admittenda, si causa iusta expressim fuerit in appellatione dicta glos. insignis. in d. §. sin autem. verb. mandetur. quāquam sequuntur illic omnes, & Dec. in c. 3. & in c. consuluit. in 1. de appel. notat Bart. in l. à sententia. ff. de appel. Cuma. con. 60. Lanfran. in clem. dispendiosam. de iud. col. 3. Vnde apparet, quá nānam ratione possit procedere quod notauit gl. in d. §. porrò. & pleriq;plerique alij tenentes admittendam esse appellationẽappellationem eius, qui ex propria tantum confessione damnatus fuerit.

Imò quibusdam placet in aliquot criminibus nōnon esse admittendam appellationẽappellationem, siue quis fuerit tantum confessus, siue conuictus, quasi alterum sufficiat ad executionem sententiæ, vt statim non obstante appellatione ea fieri possit, quod probare videtur tex. in d. l. 2. C. quorũquorum appellatio, non recip. cui conuenire videtur regia lex hac dere satis expressa in l. 16. ti. 23. par. quæ isthæc crimina cōmemoratcommemorat, latius tractat rem istam Lu. Carr. in dict. practica in prin.

Quacunq;Quacunque tamen in causa qui ex cōfessioneconfessione damnatus fuerit, etiamsi non audiatur appellans à iudice interiori, audiendus tamẽtamen est à superiori ad quem appellauit, quod gl. notauit in d. §. sin autem. verb. mandetur. quam sequuntur Doct. ibi Fel. in c. significasti. in 1. de homi. col. 2. idem Fel. in c. ad abolendam. de hær. Abb. in c. pastoralis. in prin. & illic iuniores, de appellat.

Vsus tamen forensis apud Hispanos, & ferè toto in orbe Christiano hactenus obtinuit, vt in criminalibus, quoties corporalis pœna est infligenda, appellatio minimè admittatur ad executionem impediendam. l. 101. stili. siue quis damnetur ex propria confessione, siue testibus fuerit tantùm conuictus, quem vsum ipse probare nequeo, nec opinor, probari iure posse. Idcircò iudices admoneo, vt priusquāpriusquam exequantur criminales sententias cautissimè singula expendant: poterit enim contingere, quem falsis testibus conuictum fuisse, aut iniquissima, ac crudeli admodum quæstione inductum, & coactum esse crimen de se falsum fateri: cuius rei veritas forsan apud appellationis iudicem constare poterit, & tamen si manifestum sit, damnatum ad mortem, vel aliam pœnam, iustè & verè conuictum esse, non est differenda executio appellationis iniquæ causa & prætextu.

Non negamus à lege humana, vel priuilegio principis appellationem, & ius appellandi tolli

6

*posse. Nam hoc probatur in c. 1. de rescrip. c. pastoralis. de appell. c. super quæstionũquæstionum. §. si verò. |

p. 151

de off. deleg. l. 1. §. interdum. ff. à quibus appell. licet. & cap. super eod. de off. delegat. Regia lex 13. titu. 23. part. 3. ad finẽfinem. ex quibus hæc constat communis omnium adnotatio. Cui tamẽtamen obijcitur, quòd appellatio, defensio sit, ca. omnis oppressus. 2. q. 6. c. suggestum. de appel. l. 1. ff. dè appe. defensio autem tolli nōnon potest à principe Cle. pastoralis. de re iudic. ad fi. qui quidem locus manifestè probat, citationẽcitationem à principe tolli non posse: quia ea est naturalis defensio, ac iure naturali instituta, cuius authoritatis passim mẽtiomentio fit, præsertim à Car. ibidẽibidem Abb. & alijs in c. 1. de caus. poss. & propri. Fel. & Deci. in ca. ex pare. 2. col. 2. de off. deleg. Fel. in c. cũcum olim. co. 9. de re iud. Dec. in rub. de appell. col. 4. gl. in extrauag. Rem non nouam. de dol. & contu. Hippo. in l. vnic. C. de rapt. virg. numer. 91. Oldrado consi. 43. Socino in consi. 164. lib. 2. & consil. 87. lib. 3. in difficultate sexta. & Fortunio in l. Gallus. §. & quid si tantùm. ff. de lib. & posth. colu. 137. Igitur nec appellatio qua ex parte defensio est, tolli debet, nec potest à principe vtcunque supremo. Huic sanè rationi quidam respōderuntresponderunt, non esse par ius appellationis & citationis: siquidem citatio defensio est iuris naturalis: & ideò nōnon potest tolli à principe. Appellatio verò defẽsiodefensio est nōnon iuris naturalis, sed humani, & positiui: atq;atque ideò poterit à principe tolli. Huius responsionis authores sunt Abb. in c. dilecti. col. 4. de exceptio. Angel. Aret. in l. 1. vl. notab. ff. de appellat. idem Angel. in d. §. interdum. Dec. in rubr. de appellat. column. 4. Ripa in capitu. primo de rescriptio. columna 3. Nos verò rationem, ac responsionem istam non refellimus: sed admittimus eam apertius perstringentes. Opinamur etenim, citationem iure naturali inductam esse, qua ex parte necessaria est ad defensionem innocentis, & vt ius suum vnicuique reddatur: denique ad iustitiæ ministerium. Nam iustitia ratione naturali ministranda est à quocunque principe, alioqui tyrannidem exercebit princeps is, qui ius suum vnicuique non reddiderit. Quod adeò probatissimum est, vt negari absque maxima iniuria minimè possit: ergò quoties citatio, causæ cognitio, & alia his similia sunt necessaria, vt ius suum vnicuique reddatur: itidem hæc ratione naturali sunt pręmittenda, nec à principe vtcunque summo remitti poterunt. Nonnè obsecro princeps, qui reum sibi delatum, inauditum, absentem, ac non citatum damnaret, dubio procul se periculo imminenti exponeret dānandidamnandi innocẽteminnocentem? Poterat enim absens legitimè se forsan defendere: atq;atque ideò cùm necessaria sit absentis citatio ad effugiendam temerariam cōdemnationemcondemnationem, vocādusvocandus omninò absens erit etiam à principe summo, cùm alioqui iustè damnari nequeat absque maximo periculo, & temeritate mortalis criminis, quod committeret princeps, qui sic inauditum iudicaret. Quod si posset, forsan absens nullam habere legitimam defensionem, interim tamen dum hoc principi certissimum non est, periculo peccandi mortaliter se committit: & ideò peccat, mortaliq́ue culpa irretitur. Idem ipse in appellationis defensione censerem. Opinor etenim, tunc appellationis ac prouocationis defensionem à ratione naturali omninò deduci, iureq́ue naturali censeri institutam, quoties ea foret necessaria perpensis negotij, ac litis circumstantijs, & qualitatibus ad ius suum vnicuique reddendum, & ad iustitiæ verum ministerium. Fateor equidem non ita posse frequenter constitui necessariam, ac præcisam istam defensionem in appellatione: sicuti constituitur facilimè in citatione: vtcunque tamen sit, idem erit in vtroque casu, vbi par contigerit necessitas: Vnde possunt aliquot corolaria deduci, quæ magis nobis aperiant vtriusque defensionis vim, & potestatẽpotestatem.

Primùm hinc apparet, posse à principe, lege vel speciali iure, atque item à Republica citationem tolli, quæ iure humano post conclusionẽconclusionem causæ necessaria est ad sententiam pronunciandam. Etenim tunc nulla est alleganda defensio: & ideò potius ea citatio iuris est positiui, & humani, quāquam naturalis, quemadmodũquemadmodum in specie tradit eleganter Matthæ. de Afflict. in decisione Neapolit. 283.

Secundò item constat, posse principem citationem tollere in his actibus, quos ipse agere absque iniuria potest liberè, etiam sine causa, & in alterius præiudiciũpræiudicium. Nec enim citatio tunc impedire potest principis liberāliberam voluntatẽvoluntatem. quod expressim adnotârunt Soc. in d. consil. 164. lib. 2. & alij quos refert, & sequitur Aymon Sauillianus consi. 5. colum. 2. Qua in re lectorem admoneo, vt diligenter & cautè perpendat exempla, & themata, quæ sunt huic conclusioni præmittenda.

Tertiò, colligitur verus intellectus ad textum in cap. 1. de causa possession. & proprietat. Nam illîc nulla tollitur à principe potestas, nec significatur, in eo deficere potestatem aliquam diffiniendi quidquam aduersus inauditam partem ex verbo possumus, præmissa negatione. Lex siquidem humana nullam in ducit principi præcisam necessitatem: sed potius materia subiecta, qua ratione à iure naturali necessitatem inducit ipsimet principi, eadem ostendit, principem nihil posse aduersus inauditum, & non citatum diffinire, quemadmodum in specie locum istum explicat Fortunius in d. l. Gallus. ff. de lib. & posth. in prin. co. 16.

Quartò, ex his deducitur intellectus clausulæ illius, quæ frequentissima est in Romana curia adsupplendos quoscunque defectus: vt per eāeam defectus citationis minimè suppleri videatur, ꝙquod expressim notat Staphilę. de literis grat. |

p. 152

& Iustit. fol. 145 & optimè Ludo. Gome. in tracta. vtriusq;vtriusque signaturæ. nu. 68.

Quintò, probari poterit ex prænotata conclusione, posse principem appellationem tollere, vbi litis alicuius, etiam grauis diffinitionem committit iudici ea in re peritissimo & integerrimo. Etenim iudex ipse procedere debet citatis his, quos negocium tangit, eorumq́;eorumque defensionibus auditis: quod iure naturali necessarium est. At vbi re diligentissimè discussa, & examinata iudex ipse sententiam dixerit: non est profectò ratiōeratione naturali appellatio necessario admittẽdaadmittenda, cũcum lites non debeant esse immortales, imò Reipublicæ cōueniatconueniat, easdẽeasdem citò diffiniri. c. finem. de dolo & contumacia.

Sextò infertur. Sanctissimè quibusdāquibusdam legib. quandoq;quandoque appellationẽappellationem tolli propter negotiorum qualitatẽqualitatem, quæ nōnon patitur iuxta Reipublicę benè institutæ vtilitatẽvtilitatem, executionẽexecutionem sentẽtiæsententiæ appellatione proposita impediri.

Septimò illud est manifestum, plerunque temerè & sine vlla causa tolli à principe appellationẽappellationem, non examinatis prius negotijs, & iudicis qualitatibus: quod fieri iustè non potest. Appellationis etenim defensio non est à principe tollenda, nisi ex causa: secundum And. Iserniam & Matt. de Affli. in Neapolitanis cōstitutionibusconstitutionibus in proœmio. q. 10.

Octauò apparet item, sanctè ac religiosè in religionibus monachorum appellandi vsum sublatum fuisse. Nam etiamsi possit accidere, monachum aliquem iniuria læsum affligi à piæ lato: tamen multa damna ex appellationibus sequerentur, quæ religionis neruum, & decus potissimum macularent. Sic etenim in specie probat Dominicus à Soto libr. 5. de iusti. & iure. q. 6. art. 3.

Effectus autem huius clausulæ, appellatione remota: tradidêre glo. & Docto. in ca. pastoralis. in princ. de appellat. & in cap. 1. de rescrip. Anto. & Imol. in cap. 1. de his, quæ fiunt à maior. part. cap. Præposi. & Dec. in cap. vt debitus. colum. 4. de appellation. quibus adde Nicellum in concordia 6. glossarum. fallentia. 68. Fel. in c. significauerunt. de except. colum. penult. glo. in capitu. vltim. de hæret. in 6. verb. figura. Iaso. in §. in bonæ fidei. de act. num. 55. & in l. omnes populi. col. 3. ff. de iust. & iur. gl. in Clem. sæpè. verb. mandamus. de verb. sign. Fel. in c. pen. de accusatio.

Septimò, vt propositam hoc in capite attentatorum materiam prosequamur, constanter, & ve

7

*rè asseueramus, non tantùm reuocationem attentatorum prætermittendam esse, quoties appellationi locus non sit, sed & vbi appellatio iure admittitur, quo ad effectum deuolutionis causæ ad iudicem superiorem: modò ea appellatio non habeat effectum suspensionis, ex qua iurisdictio iudicis à quo appellatũappellatum est, interim cesset, & suspendatur. Hoc etenim plerunq;plerunque poterit contingere, quòd appellatio admittenda sit quo ad deuolutionem, non tamen quo ad suspensionem, quemadmodũquemadmodum adnotârunt Philippus Francus & alij in d. c. pastoralis. in princip. de appell. nu. 6. & ibi Imol. col. 3. tex. singularis in cap. pastoralis. §. prætereà. de offic. delg. ex quo id adnotârunt Panormitan. illic & alij. Idem Panormitan. in dicto capi. pastoralis. de appell. colum. 3. Nam ex eo suspenditur iurisdictio iudicis à quo, in dict. §. prætereà. per appellationem, quæ non erat admittenda quoad effectum suspensionis, quod Romanus Pontifex ex certa scientia ipsam appellationem ad eum effectum admiserit, causamq́;causamque alijs iudicibus diffiniendam delegauerit. Sed & huic septimo intellectui adstipulatur omninò ratio euidens: siquidem appellatione pendente nouata ideò reuocāturreuocantur, quia nouari nihil potuit pendẽtependente appellatione, eaq́;eaque nouatio iure improbatur, nè fiat iniuria iudici superiori, cui deferendum est. Igitur vbi ius ipsum permittit nouationem istam, quia non suspendit iurisdictionem iudicis, à quo fuit appellatum, profectò non est cur de reuocatione attẽtatorumattentatorum tractetur. Cui opinioni aliquot exempla non verebimur aptare, quo res ista fiat euidentior: eam etenim probat Andræ. Tiraquellus in tract. le mort. 6 part. declaratione 6. numero 7.

Primùm equidem exponitur exemplum in iudicio possessorio adipiscendæ, vel recuparandæ, in quo appellatio admittenda nōnon est quo ad ef

8

*fectum suspensionis. l. vnic. C. si de momẽmomen. poss. licet admitti debeat quo ad causæ deuolutionẽdeuolutionem, sicuti probare conāturconantur Bar. in l. 2. ff. de appe. recip. num. 6. Panorm. in c. cùm ad sedem. de restitut. spoliat num. 30. & in consi. 55 lib. 2. Angelus in consil. 107. Aufrer. in capell. Tolosana vltim. Quam opinionem in praxi receptam esse testantur Matthæ. de Afflict. decisio. 269. & Rebuffus super leges regias trac. de sentẽtijssententijs exequendis art. 5 gl. 3. eandem opinionem sequũtursequuntur Bal. in l. 2. C. de epis. audiẽaudien. nu. 22. Arch. in §. de possessione. 2. q. 6. Rip. in c. sæpè. de resti. spoli. num. 3. Paulus Parisius consi. 108. nu. 20. lib. 1. qui scribit, hanc opinionem communem esse, idem fatetur Robertus Maranta in tract. de ordine iudiciorum parte 6. c. de appellatione, nume. 294. quam probare videtur tex. in c. ei qui. §. de possessione. 2. q. 6. & in d. l. vni. C. si de moment. poss. quam ad hoc expressim inducit illîc Albericus. Nec tamen diffiteor, plerisq;plerisque placuisse, hac in re constitui discrimen inter ius Pontificium, & Cæsareum, vt secundum illud in iudicio possessorio omninò admittatur appellatio, quoad vtrum que effectum, suspensionis, & deuolutionis, secundum istud minimè admittatur, nec ad effectum deuolutionis. Sic etenim placuit gl. in c. 1. de caus. poss. cuius opinio CōmunisCommunis est, vt constat ex Dec. consil. |

p. 153

28. & Nicello in 6. concordia glossarũglossarum, fallẽtiafallentia 5. & 6. Ripa in d. c. sæpè. numer. 3. eamq́;eamque sequitur Practica Ferrariensis in forma libelli expoliatę possessionis, & pleriq;plerique alij, quorum meminêre Dec. qui eos sequitur in d. consil. & Paulus Parisi. superius citatus. col. 2. Ipse verò controuersiam istam opinor diffiniendam omninò esse tribus conclusionibus.

Prima conclusio. Iure pontificio à sententia lata in iudicio possessorio appellatio admittenda est ad vtrumque effectum suspensionis, & deuolutionis. Hanc conclusionem secuti sunt hi, quos primo loco citauimus: quam esse cōmunemcommunem fatetur Panorm. in dicto c. cùm ad sedem. & post eum in hoc sensu Nicellus in dict. concordia sexta, eandem sic intellexêre Afflict. d. decisi. 269. Bald. consi. 321. lib. 3. idem Bal. consi. 379. li. 1. & consi. 141. eo. lib. nu. 1. & probatur expressim in Cle. vni. de sequæstr. posses. & fruct. qua decisum est, non esse quem priuādumpriuandum possessione post vnam sententiāsententiam in iudicio possessorio contrà eum lata. Hæc eadẽeadem conclusio iure regio satis constat: siquidẽsiquidem prima sententia lata in iudicio possessorio regulariter pendẽtependente appellatione vel supplicatione, minimè mādaturmandatur executioni, ꝙquod apparet in l. 28. earum legũlegum, quæ Madritiæ dicuntur.

Ex hoc patet, falsum esse quod Gozadinus cons. 50. nume. 4. & Aufrer. in dict. capella Tolosana vltim. asseuerant, tenentes, iure pontificio appellationem à sententia lata in iudicio possessorio non habere effectum suspensiuum, sed tātùmtantùm deuolutiuũdeuolutiuum. Etenim cōtrariumcontrarium probatur in dict. Clem. vnic. vbi Imol. colum. vlt. post Lapum hoc ipsum tenet. Nec Cardi. ibi quicquāquicquam suffragatur Aufrerio, & Gozadino, nec item alij authores ab eis citati, quippe qui nequaquānequaquam tenuerint, nec probauerint, quod ipsis adscribitur. Alioqui nulla esset differentia inter ius pontificiũpontificium, & Cęsareum: quāquam tamen omnes cōstitueruntconstituerunt.

Secunda conclusio. QuāuisQuamuis iuxta veterum quorundāquorundam opinionem, quæ apud iuris ciuilis professores communis olim fuit, & adhuc esse quibusdam videtur, appellatio in iudicio possessorio iure Cæsareo nullum effectum habeat, post Bartolum tamen receptum est, frequentiori consensu appellationem istāistam admittendam fore quo ad effectum deuolutionis, licet executio sententiæ minimè impediatur. Hanc cōclusionemconclusionem probamus his authoritatibus, quarum paulò ante mẽtionemmentionem fecimus. Nam & veterem illam opinionem, cuius passim mentio fit, ita intellexêre Panormit. Barto. Bal. Paulus Parisius Matthæ. de Afflictis, Aufreri. Ripa & plerique alij: Vt tandem opinemur, hāchanc sententiam Communem esse: quod & Robertus Maranta palàm asseuerat, illud adijciens, quòd vbi causa proprietatis non potest breuiter expediri & tractari, tunc appellatio à sentẽtiasententia lata in possessorio habet etiam effectum deuolutiuum & suspensiuum, quæ momentanea non est: atque ita hanc conclusionem nouam esse censet. Ipse verò falsam opinor ex eo, quòd super ipso possessorio facilimè possit lis finiri, & expediri apud iudicem appellationis, quæ saltem habuit effectum deuolutiuum, ex quo poterit grauamen per executionem sententiæ illatum breui manu reparari.

Tertia conclusio. Non tantùm iure ciuili, sed & pontificio appellatio admittenda non est ad suspensionis effectum ab ea sententia, quæ fertur in iudicio possessorio ex constitutione vltim. C. de edict. diui Adrian. tollen. Huius opinionis author est Bald. in consi. 141. numer. 1. lib. 1. idem Bald. in consi. 203. lib. 4. Nam quòd iure ciuili non admittatur hæc appellatio asserit Bar. communiter receptus in d. l. vlt. col. fin. tex. optimus in l. quisquis. C. quorum appell. non recipi. gl. item in d. l. vlt. verb. missus est, latè Andræ. Tiraquellus in tract. le mort. parte 6. declaratione 6. Idem esse respondendum iure pontificio Bal. ex eo censet, quòd nullibi sit eo iure contrarium statutum: & prætereà quia fauore testamentorum & hæreditatum vacantium hoc iudiciũiudicium possessorium summariè debeat expediri, nec omninò sequatur aliorũaliorum conditionem iudiciorum, quæ de possessione plerũqueplerumque tractantur. Sed & si hoc dubium iure pontificio cuipiam videatur, illud obsecro cōsideretconsideret, quāquam facile sit iniquis appellationib. legitimos ac veros defunctorũdefunctorum hæredes possessione rerum hæreditariarũhæreditariarum interim iniustissimè fraudare. QuāobremQuamobrem Bald. existimat, etiam in hac specie differendādifferendam esse sentẽtiæsententiæ executionem, quoties appellans causam aliquāaliquam exposuerit, quæ iusta videri possit ad appellationẽappellationem omninò admittendam.

Hinc constat, qua ratione vsu forensi obtentum fuerit in hoc regio prætorio, quod minimè fiat reuocatio nouatorum, seu attentatorum appellatione pendente ab ea sententia, quæ lata fuit super missione in possessionem bonorum in fauorem hæredis, iuxta d. l. vl. C. de edi. diui Adri. tol. etiāsietiamsi iure regio sit admittẽdaadmittenda appellatio ad effectũeffectum suspensionis à sententia lata in iudicio possessorio.

Sic deniq;denique mihi non placet, quod quidam opināturopinantur, censentes, non esse in hac quæstione discrimẽdiscrimen aliquod inter ius canonicum & ciuile, imò vtroq;vtroque iure admittendāadmittendam esse appellationem à sententia lata in iudicio possessorio, eo tātùmtantùm casu, quo grauamen nōnon possit per sententiam in petitorio iudicio pronunciandam reparari: sic etenim placet Angelo in consilio 46. cuius opinionem veram esse existimat Oldendorpius in libello de iure & æquitate, titulo duodecimo. NāNam ex ipsis iuris pontificij, & Cæsarei responsis & constitutionib. manifesta est ea differẽtiadifferentia, quāquam hoc in loco nos tradidimꝰtradidimus Ta|

p. 154

metsi iure Cæsareo sit recipienda omninò appellatio in iudicio possessorio, vbi grauamen non possit tolli per sententiam latālatam super petitorio iudicio secundum communem.

Eadem fermè ratione regia lex diffiniuit, post duas sententias conformes, latas in iudicio possessorio, non esse admittendam supplicationem illam, quæ lege regia fit ad ipsummet Regem, data idonea cautione: & sub fideiussoribusde soluendis mille, ac quingentis nummis aureis Castellanis, si fuerit confirmata sentẽtiasententia lata in auditorio regis, à qua extitit supplicatũsupplicatum l. 28. in legibus Madritijs. Est etenim ratio huius constitutionis potissimum procedens ab his, quæ iure ciuili statuta sunt circa appellationem, quę præponitur à sententia lata in iudicio possessorio.

Pari sanè iure, lege itidem regia, quæ lata fuit anno M. D. xlj. decretum est, non esse admittendam quo ad effectum suspensiuum, supplicationem à sententia regij, ac supremi prætorij, qua fuerit pronunciatum, mortuo possessore primogenij, quis sit in possessionem eiusdem mittendus, secundum ipsius maioratus institutionem. Fit enim huius sententiæ executio non obstante supplicatione propter momentaneam ipsam possessionem, quæ statim mortuo possessore transfertur iure regio in legitimè vocatum ad primogenium. l. 45. Tauri. Nec debet diu vacare occupatione, ac reali apprehensione, præsertim quia non tam agitur in hoc iudicio summatio de ipsa possessione, quàm de detentione, vt inquit ipsa lex. Detentio siquidem magis momentanea censetur, quam ipsa possessio. l. 3. §. vltim. ff. de acquiren. possess. iuncta l. non solùm. §. quod vulgò. ff. de vsucap. & nos paucis tradidimus in regula possessor. 2. part. in prin. num. 2. de regul. iuris. in 6. Idcircò quod in l. vnic. C. de momenta. possessione traditur, apitùs congruit detentationi, quàm possessioni: vt ipse Angelus sensit in d. consi. 46. licet verè sit etiam de possessione intelligendum.

Cæterùm licet à sententia lata in iudicio possessorio appellatio non sit admittenda: tamen si appelletur in hoc iudicio ab inordinato processu, erit nihilominus locus appellationi: secundum Baldum in cap. ex conquæstione. colum. 1. de restitu. spoliat. Bart. in l. 2. colu. 2. ff. de appell. recip. Iasonem in l. 1. nota. 3. ff. de bonor. possess. secundum tab. & Catel. Cott. dictione appellari.

Idem erit quoties lata fuerit sententia in iudicio possessorio circa possessionẽpossessionem ipsam restituendam, & ipsius rei fructus perceptos. Nam licet appellatio nōnon sit admittẽdaadmittenda, qua ex parte sententia possessionẽpossessionem tangit: tamẽtamen rectè proponitur, & est recipienda, quatenùs sententia ipsa condemnat possessorẽpossessorem ad fructus restituendos: ꝙquod notant Bal. in d. l. vnic. C. si de moment. poss. Bar. in l. creditor. §. iussus. ff. de appel. Matthæ. de Afflict. in decisi. Neapo. 77. ad fi. ex quib. sententiæ executio suspenditur.

Igitur ex his manifestum fit, quandoq;quandoque appellationem admittendam esse, nec tamen ex hoc reuocanda fore innouata pendente appellatione: vt constat in hoc primo exemplo.

Secundum huius conclusionis exemplum aptissimè traditur ex lege regia, quæ Toletana vul

9

*gò nuncupatur, quæ iudices ipsos instruit, qua forma & modo procedere debeant, in eo iudicio, quo summariè agitur, vt ciuitatibus, & oppidis restituantur agri, qui cùm communes essent, publici, & ipsius Reipublicæ quo ad dominium vniuersale, occupati fuêre à priuatis quibusdam propria authoritate, aut absq;absque titulo iusto, quo solent similes agri iure obtineri. Etenim à sententia lata in hoc iudicio possessorio iuxta formam à lege præscriptam, recipienda est appellatio à iudice superiori: quia effectum habet deuolutionis: est tamen sententia tradenda executioni à iudice, qui eāeam pronũciauitpronunciauit. tex. est in l. 5. ti. 3. li. 7. ordi. Cuius intellectum diligẽterdiligenter explicat Petrus Auend. in tract. de exequendis literis regijs, c. 4. nu. 12. Fit ergò, vt in hac specie licet recipiatur appellatio, minimè tamen reuocentur attentata pendente appellatione.

Tertium exemplum itidem est facile iure regio. Nam licet olim fuerit controuersum & frequẽtiorifrequentiori sententia diffinitum, admittendam esse appellationem à sententia, quæ pronunciatur super executione instrumenti publici, & guarentigij secundum ea, quæ traduntur à Roderico Xuares in l. post rem. ff. de re iudica. parte vltima. quæst. 6. Ho die tamen lege 64. Tauri. sancitum est, appellatione non obstante finiendam fore, ac peragendam executionem ipsam: tametsi appellatio sit recipienda quo ad effectum deuolutionis. Vnde in hac etiam specie appellatio effectum habet deuolutionis, non tamen suspensionis: & ideò nouata pendente appellatione reuocanda non sunt, nec reuocantur remedio attentatorum. Admittitur verò appellatio à iudice, ad quem fuit prouocatum, vt prior sententia reuocetur, vel confirmetur: cuius equidem quæstionis cognitio summariè tractatur, ita quidem, vt inuito, ac remittente ipso, contra quem pronunciatum est, nusquam admittatur aduersarius ad probationem. Quia semel executioni tradita sententia, apud iudicem appellationis agendum est, an iuxta formam à lege regia præscriptam fuerit facta executio. Lex autem regia semel tantùm & intra decem dies probationem admittit: Id circò non aliter est instrumentum mandandum executioni, quàm eadem forma seruata. Qua ratione quoties qui appellat allegans nōnon fuisse factam executionem secundum regiam constitutionem, grauamen hoc ex eisdẽeisdem actis, |

p. 155

non ex nouis erit diffiniendum: quia si iudex facto potiùs, quàm iure processit, reuocanda est eius executio eodem modo nulla expectata probationis iustificatione. quod adnotare videntur Bald. Salyce. & Iason, nu. 9. in l. si pacto quo pœnam. C. de pact. text. optimus in l. 1. §. 1. ff. si muli. ventris nomi. glo. insignis in l. minor. in prin. ff. de euictio. vbi est tex. cuius plerique meminêre: præsertim Alexand. in l. de vnoquoque. ff. de re iudic. colum. penu. & in l. quod iussit. colum: 9. eodem ti. Ioannes Baptista in tract. de debitor. suspe. & fugiti. quæst. vltim. Bertrandus in consi. 87. in noua parte. Felin. in c. qualiter. in primo, de accusat. colum. 7. Hinc etiam fit, vt ille, contra quem mandata est executioni sententia, lata super instrum enti publici executione, admittatur ad probationem, si ea vti velit, etiam aduersario refragante: potest enim proprio iure renunciare. Quod si sententia in hac specie lata, non fuerit executioni tradita, non erit, qui appellauit, admittendus ad probationem altera parte contradicente, in cuius gratiam tunc, dum instrumenti executio facta omninò non est, negatur alteri probatio in appellationis iudicio: atque hæc praxis frequentissimè recepit.

CAPVT XXIIII.

HACTENVS quidem multa explicuimus, quæ potissimum cōuenireconuenire videntur satis frequenti quæstioni, quæ de reuocatione attentatorum in iudicijs agitur. Nunc verò eandem prosecuti materiam libenter & alia tradere conabimur, maximè de reuocatione eorum, quæ post appellationem à sententia interlocutoria, & ab actu extraiudiciali nouata fuerint. Nam & de hoc sępissimè controuertitur in summis curiarum tribunalibus. Extat sanè de appellatione ab interlocutoria tex. elegāselegans in c. non solùm. §. 1. de app. in 6. quo decisum est, attentata post appellationem ab interlocutoria nōnon esse reuocanda, donec fuerit appellatio ipsa iustificata per probationem, id est, probetur vera causa appellandi. Nisi nouatio fiat post canonicācanonicam inhibitionem, factāfactam & decretam à iudice appellationis. Hæc verò cōstitutioconstitutio est in specie intelligẽdaintelligenda, traditis aliquot interpretationib. ad eius praxim & forensem vsum. Meminit verò huius constitutionis eleganter Rota in nouis, 234. cuius meminêre Panor. in c. 1. col. 3. & Imo. ac Dec. num. 11. in c. 1. de appell.

Primò quidem, prior pars huius decisionis obtinet, etiamsi appellatio ipsa fuerit proposita ab

1

*interlocutoria, quæ fuit pronunciata in articulo, & quæstione admodum connexa principali controuersiæ, & causæ. Nam & in hoc casu nouata pendente appellatione non sunt reuocanda, donec probetur vera & iusta causa ipsius appellationis. Siquidem in hoc distinguitur appellatio à diffinitiua, ab appellatione, ab interlocutoria: quia prior appellatio statim absque vlla iustificatione habet effectum suspensiuum omninò, nec est necessaria iustificatio causæ, vt suspensa censeatur, & verè sit suspensa iurisdictio iudicis, à quo prouocatum est. Posterior autem appellatio exigit necessario causæ expressam mentionem, vt iustificetur, & eius probatio, vt omninò suspensa sit ad effectum reuocandi attentata iurisdictio iudicis inferioris, qui sententiam pronunciauit. Alioqui, si hæc differentia tantùm seruanda foret in appellatione ab interlocutoria, quæ lata est in articulo non connexo causæ principali, profectò nimis restringeretur insignis responsio Pontificis in d. cap. non solùm. §. 1. præsertim, quia secundum Panor. in c. super eo. in 1. de appella. post glo. ibi & Chosmam in prag. sanctione. ti. de causis. §. & ne sub vmbra. versi. interponi. iurisdictio iudicis, à quo appellatur à sententia interlocutoria, pronunciata in articulo, etiam nōnon connexo causæ principali, suspenditur interim pendente appellatione, quo |

p. 156

ad ipsum adhuc principale negotium. Ergò si nulla foret constituenda differentia inter appellationem à diffinitiua, & appellationem ab interlocutoria quò ad reuocationem attentatorum: consequeretur admissa Abb. sententia, non esse admittendam decisionem pontificis, in d. capitul. non solùm. nec ei locum esse: cùm ex quacunque appellatione ab interlocutoria maneret suspensa iurisdictio iudicis, à quo prouocatum fuit, & ideò essent ante omnia reuocanda ea, quæ post appellationem fuêre nouata.

Sed hoc apertissimè refellitur, ex ea, quam constituimus, differentia. Nam etiam, si appellationis causa, suspensa sit iurisdictio iudicis inferioris: id verò ita est accipiendum, vt hæc suspẽsiosuspensio omninò fiat statim, & verè, atque cum effectu per appellationem à diffinitiua: non tamẽtamen per appellationem ab interlocutoria. Etenim suspenditur iurisdictio iudicis inferioris per hanc appellationem, non equidem statim, verè, nec cum effectu, sed in euentum quo probata sit appellationis causa, & sub ea conditione. Quod constat in d. c. non solùm. §. 1. Nec tamen admittimus opinionem Panorm. potiùs etenim contrariam probamus, asseuerantes, per appellationem ab interlocutoria pronunciata in eo articulo, qui est connexus quæstioni principali, suspendi iurisdictionem iudicis, quò ad ipsum negotium principale: non tamen vbi interlocutoria sit pronunciata in articulo, non connexo principali quæstioni. Nam per appellationem ab hac interlocutoria, non suspenditur iurisdictio iudicis, quò ad principale negotium, nec tenetur iudex, à quo prouocatur, eidem supersedere: quemadmodum tenuerũttenuerunt Anton. Imola, Francus, & Dec. in d. c. super eo. idem Dec. in c. ad hæc. in 1. & in c. bonę. eodem titu. columna 4. Quibus in locis scribit, hanc opin. Communem esse. Qua ratione, quoties interlocutoria fuit lata in articulo non connexo, sed separato à quęstione principali, nouata pendente appellatione, non reuocantur, etiāsietiamsi probetur vera causa appellationis, nisi nouatio fiat super eo articulo, in quo prouocatio facta fuit. Quod nos deducimus ex vero sensu, & intellectu eorum, quæ modò adnotauimꝰadnotauimus. Extat igitur regula iuris, quòd attentata post appellationem ab hac interlocutoria non reuocantur, donec de veritate causæ appellandi constiterit, adeò vt etiam auxilium brachij secularis interim peti possit, secundũsecundum Frede. cōsiconsi. 163. col. 2.

Secunda igitur constat interpretatio ad textum in d. c. non solùm. in hunc sanè modum, vt nouata pendente appellatione ab interlocutoria, etiam ante inhibitionem, & probationem

2

*grauaminis, sint nulla, & irrita quò ad legem, quæ certa est, & cui verè apparet iustitia appellationis. tex. & illic Panorm. in c. super quæstionum. §. vlt. de offi. delega. tametsi quo ad nos, qui sumus incerti, sit expectanda probatio grauaminis, & causæ appellationis, idipsum tenent Card. & Barba. in d. §. vlt. Francus, & Præposi. in c. consuluit. de appella. numer. 2. Francus in d. c. non solùm. Dom. in c. concertation. de appella. in 6. idem Dom. in c. quoties episcop. 2. q. 6. vbi est text. opt. Rota item in nouis 11. tametsi Dec. in d. cap. consuluit. colum. vlt. disputet, & probare velit, hæc attentata ipso iure valere, licet sint postea probata causa grauaminis reuocanda, & loquitur non solùm in attentatis post appellationem ab interlocutoria: sed & in his, quæ nouata suerint post appellationem à diffinitiua. Nos verò Communem opinionem sequimur, & text. in d. c. nōnon solùm. qui reuocationẽreuocationem exigit, etiam in attẽtatisattentatis post appellationẽappellationem à diffinitiua, ita interpretati sunt, vt reuocatio fieri debeat, quatenùs de facto fuêre innouata. quod not. Lap. alleg. 1. & fatentur iuniores in d. c. consuluit.

Tertiò est præ cæteris obseruandum, inhibitionẽinhibitionem illam, quæ necessaria est, vt nouata post appellationem ab interlocutoria statim ante omnia reuocentur, si post inhibitionem fuerint atten

3

*tata, canonicam esse oportere: vt probat text. in d. c. non solùm. Canonica verò inhibitio dicitur, quoties ea facta fuit præuia causæ cognitione ad hoc, vt appellatio sit recipienda ex causa probabili, secundum Inno. & ibi Fel. nu. 14. in c. dilectus. in 2. de rescript. tex. optimus in c. Romana. §. quod si obijciatur. de appellat. in 6. quod fieri debet citata parte. tex. in eo c. Roma. §. si verò. Dom. & Francus in d. c. non solũsolum. Rota in nouis, 412. Fel. in d. c. super quæstionũquæstionum. §. vlt. qui testificatur, se vidisse hoc ipsum à practicis seruatum fuisse. Hæcenim est inhibitio Canonica iuxta Communem omnium sententiam, cui adde Rotam, 11. in nouis, & idẽidem tractantem Vitalem in tract. clausularum. c. nil nouari appellatione pendẽpenden. versi. superest nũcnunc videre.

Quartò, Hæc inhibitio canonica, vt nouata reuocentur, tanti est effectus, quod reuocatio fieri debet, etiamsi is, qui appellauit, postmodum appellationi renunciauerit: quẽadmodũquemadmodum notant Lapus, & Dom. in c. concerta. de appella. in 6. colu. 1. Rota in nouis, 130. idem Lapus allega. 1. ad fi. & Fran. in d. c. non solùm. §. illa. 1. not. etenim via nullitatis hæc reuocatio fieri poterit, licet contrarium velit Rota pri. in nouis. ꝙquod forsan vsus forensis admisit.

Quintò idem erit, etiamsi post inhibitionem non probetur veritas causæ appellationis, & pronũcieturpronuncietur malè appellatum. Nam reuocari debent ea, quę fuerint nouata pendente appellatione post inhibitionem, quod apertè probat tex. in d. c. non solùm. §. 1. & inibi notat Ioannes Andræ. & Rota in nouis. 412. licet posset huic inductioni responderi, quòd nouata post appel|

p. 157

lationem ab interlocutoria, & post inhibitionem canonicam, reuocẽturreuocentur statim ante omnia, priusquam constet veram esse appellandi causam: non tamen postea quam apparuerit, eam iniustam & falsam fuisse. & hoc forsan sensit gl. in d. c. non solùm. verb. reducendum. versic. redeundo. Verùm generaliter est in hoc tractatu considerandum, attentata tunc esse ante omnia reuocanda, cùm nouatio fit à iudice, vel ab aduersario: non tamen vbi nouatio fit à tertio,

4

*qui non litigat. Etenim nouatio ista non reuocatur per hoc auxilium lege pontificia, & Cæsarea decretum. gl. celebris in d. c. non solùm. verb. reducendũreducendum. gl. in l. creditor. ff. mand. verb. non posse. Panor. in c. pro illorũillorum. col. 3. de præb. idem Abb. in c. bonæ. col. pen. de appel. Bal. in c. super quæstionum. de offic. deleg. col. 2. idem Bald. in l. vlt. in princ. col. vlt. C. de appel. Fel. in c. cùm super. col. 3. de re iud. Præpo. & alij in d. c. bonæ. col. 6. quidquid scripserit. Bald. Nouel. de dote. 12. par. col. antepen. nec etenim probat Contrarium tex. in c. ex parte A. de testi. quia fit inibi reuocatio attentatorũattentatorum ex eo, quòd tertius habuit causam à iudice nouante & attentante, sicuti perpendunt Imol. in d. c. ex parte. & Præpo. in d. c. bonæ. & tandem fatetur id verum esse Nouel. authoritate glo. in d. c. non solùm. verb. reducendum.

Hæc verò de appellatione iudiciali. Nam in appellatione extraiudiciali attentata ea pendente non reuocāturreuocantur ante omnia, sed pendent ex futuro euentu: quia reuocantur, cùm probata fu

5

*erit vera causa appellandi, vt deniq;denique sit idem quod in appellatione à sententia interlocutoria, est ad hoc gloss. illic ab omnibus ferè recepta in d. c. non solùm. Idem tenent Abb. in cap. cum nobis. col. 5. de elect. Francus post alios in c. bonæ. de appellat. vbi Præposi. scribit, hanc opinionem communem esse, quam etiam sequitur Guido Papæ cons. 138. probat text. in c. cùm inter. de electione. Nec vrget in CōtrariũContrarium text. in d. c. bonæ. quia in eo casu probata fuit veritas causæ appellandi ad reuocationem attentatorum, quanuis ad appellationem ipsam iustificandāiustificandam satis fuit, probare, appellationem propositam fuisse ex causa verisimili & probabili. Quod tamen non sufficit ad effectum, vt reuocentur attentata, tametsi Abb. & Dec. ibi existimẽtexistiment, in appellatione extraiudiciali ad reuocationem attentatorũattentatorum sat esse, appellatum fuisse ex causa verisimili, & probabili. Nos etenim Innocent. sequuti opinamur. text. in d. ca. bonæ. esse ita interpretandum, vt modó explicuimus. Nec tamen dubitamus, attentata post appellationem extra iudicialem nulla esse statim, quo ad legẽlegem, si vera sunt, quæ superius tradidimus de attentatis post appellationem iudicialem ex Abb. in c. consuluit, de appel.

Postremò in hac attentatorũattentatorum materia oportet admonere, etiam nihil esse nouandum pendente nullitate. Nam sentẽtiasententia, quæ dicitur nulla, non est executioni mandanda, & ideò quæ fuerint attentata pendente lite super nullitate sunt re

6

*uocanda ante omnia: quod deducitur ex Bart. in l. 1. C. quando prouo. non est necesse. num. 18. idem ferè voluerunt Bald. in Auth. quæ supplicatio. ad finem. C. de precib. imperat. offer. Ias. in l. 1. nu. 1. C. de bonorum posses. secundum tabulas. tametsi Bal. post Innoc. in c. cùm in iure. de off. deleg. censeat, attentata pendente nullitate non esse ante omnia reuocanda, licet nihil debeat nouari pendente nullitate, sic etenim Bald. in d. Auth. quæ supplicatio. Ex Inno. adnotauit. idem Vitalis in tracta. Clausularum. c. nullitate pendente. Ang. & Imo. in l. 4. §. condemnatum. ff. de re iud. Rota in nouit. 280. authoritate. text. in l. vlt. C. de ordi. cognitio. idẽidem latè probat Francus in cap. dilecto. q. 10. de appel. scribens, non impediri executionem sentẽtiæsententiæ ex eo, quod super nullitate ipsius lis pendeat principalis, sitq́;sitque de ea principaliter actũactum, quod ex Innocentio in d. c. cùm in iure. Angelo & alijs in d. §. condemnatum. adnotauit asseuerans, nōnon posse Contrarium ex Bartoli conclusione deduci: & veram esse opinionem Innocentij. Cui tamen responderi poterit, quod illic suberat suspicio maxima, nullitatẽnullitatem calumniosè tractari. Vnde mirum videri non debet, non fuisse ante omnia reuocata, quæ fuerunt pendente nullitate attentata. QuamobrẽQuamobrem priorem sententiam probare videntur Paul. & Alexand. in d. §. cōdemnatumcondemnatum. & Salyc. in l. 1. C. ne liceat tertiò prouocare.

Tandem in hac quæstione adnotandũadnotandum erit, quandoq;quandoque nullitatem per exceptionem opponi ad impediendam executionem, & in hac specie, an executio impediatur, tradidêre Barto. Alex. Ias. & Ripa post alios in d. §. cōdemnatũcondemnatum. idem & nos forsan paulò post summatim tractabimus. Etenim hic casus non omninò conuenit propositæ dubitationi, quia iudex executor de exceptione ista cogniturus est, teneturq́;teneturque super ea tacitè, vel expressim sententiam dicere. Quandoq;Quandoque principaliter agitur de nullitate ad rescisionem sententiæ vel eius actus, qui nullus esse censetur, tunc sanè opinor magis receptum esse, nihil fore nouandum pendente hoc iudicio, donec finita sit nullitatis causa. Huius opinionis authores sunt Bart. Paul. Alex. & Ias. quorum modò meminimus. Quod si nouatio facta fuerit ante inhibitionem iudicis superioris, qui de nullitate cognoscit, non erunt attentata reuocanda ante omnia: reuocabuntur tamen omninò, si fuerint post hanc inhibitionẽinhibitionem attentata, sicuti visum est Paulo Castrensi in d. Auth. quæ supplicatio. & Francisco Ripæ in d. §. condemnatum. nu. 28. idem sensit Vantius de nullitatibus c. quot, & quibus modis. nu. 30. licet Contrarium teneat Rota in d. decis. 280. in nouis. quam pro ipso falsò citat Francis. à Ripa |

p. 158

cùm expressim Rota responderit, non esse reuocanda ea, quæ etiam post inhibitionem fuerint attentata. Quod sequitur Francus in capit. dilecto. de appellat. num. 43. atq;atque ita multa poterunt conciliari, quæ passim in vtranq;vtranque huius dubiæ quæstionis partem solent adduci.

Est igitur non alienum à nostro instituto inquirere, quó nam modo nullitas principaliter, aut incidenter in iudicio tractetur, siquidem passim hoc practicis contingit, & tunc potissimè dubitatur, cùm aduersus sententiam ita quis conqueritur: dico sententiam nullam esse, & si qua est, appello. Etenim esse hanc nullitatem deductam principaliter, non incidenter: voluerunt Bartolus in l. si expressim. ff. de appellat. num. 3. & illic Imola colum. 6. Iacobus Butriga. l. 1. C. quando prouocar. non est neces. Anchar. in Clement. 1. colum. 4. de appellat. Iason in l. Titiæ. textores. §. 1. ff. de legatis 1. Francus in c. dilecto. de appellationib. quæstio 48. & q. 58. idem Iason in l. 1. colum. 3. ff. de iustitia & iure. Quorum opinio Communis est, secundum Decium in dict. capitul. dilecto colum. vltim. Alexand. consil. 2. lib. 3. num. 14. & Sebastian. Vantium de nullitatibus. capitul. quot, & quibus modis nullitas proponi possit. num. 12. tametsi Salycet. post gloss. ibi in dict. l. 1. C. quando prouo. non est necess. & Lanfrancus in cap. quoniam contra. de probatio. versi. interlocutoriæ. num. 59. Contrarium probare conentur, asserentes in præscripta specie nullitatem deduci non principaliter, sed incidenter. Alijs verò modis in iudicium deducitur principaliter nullitatis causa: vt constat ex Bart. Franc. & Sebastiano Vantio in locis modò commemoratis, habetq́;habetque hæc disputatio nonnullos maximi momenti effectus. Nec ambigi poterit, tunc causam nullitatis deduci principaliter: cùm dicitur sententia, vel actus nullus, eiusq́;eiusque rescisio petitur absque vlla mentione appellationis, quod omnes fatentur, nec de hoc quisquam hactenus dubitauit.

Sed & si verum omninò foret, attentata pendente nullitatis quæstione principaliter tractata, non esse ante omnia reuocanda, quod superiùs diximus, attamen vbi nullitas principaliter deducitur simul cum appellatione, sunt reuocādareuocanda ante omnia, quę fuerint nullitate pendente attentata ꝓpterpropter appellationis priuilegiũpriuilegium, quemadmodum fatentur Cuma. in d. l. si expressim. Francus in dict. cap. dilecto. q. 9. num. 25. & Sebastianus Vantius in dict. cap. quot modis nullitas proponi possit. num. 34.

Verùm præter alios effectus, qui constant ex hoc, quòd nullitas tractetur principaliter, vel incidenter, ille potissimum à nostris commemoratur qui traditur in d. l. 1. C. quando pro. non est necesse. & in c. dilecto. de appella. in cuius examine non prętermittam initium sumere à Bartol. in d. l. si expressim. nu. 10. ff. de appel. is etenim scribit, quòd vbi nullitas fuerit incidenter tractata, quia condemnatus simpliciter appellauit, & deserta sit appellatio: poterit iterum causa nullitatis non obstante desertione proponi, & examinari. Nam per desertionem videtur renunciatum illi nullitati, quæ suberat incidenter appellationi: non autem illi, quæ principaliter ac distinctè poterat in iudicium adduci. text. opt. in dict. l. si expressim. ex quo idem erit, si is qui appellauit, fuerit in causa appellationis victus. Quam opinionem Barto. sequuntur Doct. communiter, præsertim Panor. in d. c. dilecto. nu. 9. Franc. in q. 58. ibidem Imo. in d. l. si expressim. nu. 16. Socin. cons. 10. vlt. col. lib. 4. sed quia Bart. idem vult, vbi deserta fuerit appellatio, quæ fuit in hunc modum proposita. Dico sententiam nullam, & si qua est, appello, oportet rem istam vlterius explicare: siquidem sub hac forma inest nullitas, & tractatur principaliter. Est igitur distinguendum, an appellans in causa appellationis fuerit victus, ac succubuerit: an deserta sit ab eodem appellatio. Priori etenim casu planè procedit distinctio, vt iterum agi non possit de nullitate, quæ principaliter deducta est in iudicium. l. 2. C. si ex falsis instrum. l. vl. C. de fide instrum. poterit tamen agi de nullitate, vbi ea sub appellationis nomine incidenter tractata, & examinata fuerit, quod probare videtur text. in Clem. 1. de re iud. Ea etenim quæ summatim, & incidenter fuêre examinata, poterunt etiam finito eo examine, iterum principaliter tractari. ca. veniens. in 2. de testib. nec sententia lata in principali præiudicat, incidenti, de quo non fuit pręmissa plena causæ recognitio, l. à Diuo Pio. §. si super rebus. ff. de re iud. l. pen. ff. de his, qui sunt sui vel alieni iuris. l. si quis à liberis. §. meminisse. ff. de liber. agnos. Atq;Atque ita distinctionẽdistinctionem istam in hac specie admittendam esse censent Barto. in d. l. si expressim. nu. 3. & in l. 1. C. quando prouoc. non est necess. col. pen. Panor. & alij. nu. 9. in d. c. dilecto. de appell. & illic optimè Fran. q. 48. nu. 115. Imol. & alij in d. l. si expressim. Quorum opinio Communis est, eamq́;eamque idem Fran. probauerat q. 46. nos verò idem asseueramus ex his etiāetiam, quæ in simili quæstione responderunt Alex. cons. 76. li. 2. nu. 4. Dec. cons. 96. lib. 1. Fel. in c. ea quæ. co. 1. de re iud. Huius autem distinctionis posterior pars tunc obtinet, cũcum simpliciter iudex superior pronunciat, malè appellatũappellatum fuisse. Nam si pronunciauerit, malè appellatum fuisse, & optimè iudicatum, etiamsi nullitas incidenter, & obiter in iudicium accesserit, in eoq́;eoque fuerit examinata, non erit locus vlterius eandẽeandem principaliter prosequendi, si ab hac vltima sententia non sit prouocatum, quemadmodum voluêre Ioan. Lignianus in Clem. si appellationem. vlt. col. de appellat. Panorm. in capitu. dilecto. num. 10. Imol. num. 10. col. 4. ver. item aduerte. & ibi Fran. q. 48. nu. 116. idem |

p. 159

Imol. in d. l. si expressim. num. 9. licet Anton. in d. c. dilecto. contrarium senserit.

Quòd si deserta sit appellatio, tunc iterum est distinguendum. Nam vbi incidenter in causam appellationis accesserit nullitas, quod regulariter fit, l. Cornelia Pia. de iure patronat. l. quædam mulier. ff. famil. ercisc. l. si is quem. C. de lib. caus. tunc deserta ipsa appellatione, censetur deserta & ipsa nullitas, quæ appellationi accedebat. Poterit tamen principaliter iterum nullitas deduci in iudicium. text. optimus in c. licet. de sentent. excommun. in 6. id ipsum probari commodè potest ex capit. concertationi. de appellat. in sexto. tenet expressim Dec. in capitul. cùm sit Romana. de appellatio. nu. 27. non tantũtantum in appellatione extraiudiciali, quod Panormit. ibi probat, sed etiam in appellatione iudiciali contra eundem Panormitanum, tametsi Francus inibi conetur, in vtraq;vtraque appellatione defendere, causam nullitatis appellationi accedentem ex iuris interpretatione, deserta appellatione, desertam itidem censeri, vt tandem non possit vlterius in iudicium deduci. Idem asserit Guido Papæ cons. 38. numer. 9. Quibus suffragatur Bald. in l. 1. C. de sentent. præfecti præto. quem Francus idem sequitur in capit. interposita. §. ille deniq;denique. 4. q. de appel. scribens, quòd qui renunciat expressim appellationi, censetur etiam renũciarerenunciare nullitati, quæ ipsi appellationi iure accessoria est. Locus autem Baldi falsò citatur à Franco, & ideò negatur eius authoritas à Dec. scribit etenim id Bal. in l. 1. num. 1. C. de sentent. ex peric. recitan. Sed & hoc ipsum verum est, nec propositæ conclusioni aduersatur. Nam appellatione deserta, item & ipsa nullitas deserta est, quæ venit accessoriè in causam appellationis: & ideò nullitas principalis, ac principaliter poterit in iudicium iterũiterum deduci: sicuti idem Francus explicat in dicto capitulo dilecto. q. 57. ex Baldo in l. tale pactum. §. qui prouocauit. 13. quæst. ff. de pactis. Imola in dicta l. si expressim. num. 16. & Speculatore, titul. de sententijs. §. iuxta. colu. penult. versic. quid ergo, si appellatur à sententia nulla. Hoc ipsum etiam sensit Barto. in d. l. si expressim. num. 10. quem multi sequuntur. Et his accedit ratio satis vrgens ex his, quæ proximè tradidimus. Nam vbi iudex, ad quẽquem prouocatum est, pronunciat malè appellatum, nōnon tollitur ꝓsecutioprosecutio nullitatis principalis, & quæ principaliter in iudicium deduci potest: licet actum sit in examine appellationis de nullitate incidenti, & accessoria ipsi appellationi. Ergò idem erit fortiori ratione, vbi appellatio, cui accessit nullitas incidenter, fuerit deserta.

Verùm, vbi nullitas simul cum appellatione principaliter in iudicium ad ducitur, & deserta fuerit appellatio, maior contingit controuersia: siquidem placuit quibusdam, tunc deserta appellatione, non esse vlterius locũlocum prosequendi nullitatem, quasi commune sit tempus appellationis prosequendæ, & ipsius nullitatis examini, ac diffinitioni. Huius sanè opinionis authores sunt Innocent. in cap. sæpè. de appel. Bald. in l. qui testamento. ff. de excusa. tuto. Salicet. in l. 1. C. quando prouocare non est neces. hoc deducens ex gloss. ibidem. & Cuma. in d. l. si expressim. col. 3. à quibus libenter dissentio Contrariam opinionem secutus, atq;atque ita existimo, in hac specie deserta appellatione, nondum finitam esse instantiam ad prosequendam nullitatem iam in iudiciũiudicium deductam, quæ non restringitur his limitibus, quibus appellatio iure censetur restricta. Etenim appellatione deserta, hoc ipsum iure cōstatconstat, statum causæ esse iudicandum, ac si non fuisset appellatũappellatum: non tamen ex hoc præclusa est via nullitatẽnullitatem ipsam probandi, & prosequendi. Sic deniq;denique in specie opinionem hanc, quam nos probamus, probauêre Bartol. in d. l. si expressim. num. 10. & ibi Imol. num. 16. Panormit. in dict. capit. dilecto. num. 9. & ibi Francus. q. 58. Socinus consil. 10. col. vlt. lib. 4. quorum opinio mihi Communis videtur, ac frequentiori suffragio interpretum probata. Idcircò censeo, eam tutiorem esse, & seruandam fore, quamuis qui priori loco fuêre citati contrariam sequantur. Non enim video locum aliquem iuris canonici, vel ciuilis, vbi eorum sententia probetur, præsertim, quia causa nullitatis ita principalis est in hoc casu, vt ipsa causa appellationis, quod superius probauimus.

p. 160

CAPVT XXV.

PROXIMO in capite attigimus, an pendente nullitatis causa sit aliquid nouandum, possitue nouari, & obiter præmisimus, quandoq;quandoque executionem sententiæ impediri per nullitatis exceptionem: id verò hac in parte latiùs examinare constituimus ex eo, quòd passim practicis obuium sit, & ad cuiusdam regiæ constitutionis intellectum maximè conducat. Constituenda igitur est conclusio quædam in hunc sanè modum. Sententiæ executio nullitatis exceptione non aliter impeditur, quàm si ea probari, expediriq́;expedirique summariè, atq;atque intra breue tempus possit. Nam cùm sententia transierit in rem iudicatam, & eius executio sit summatim agenda, nihil est admittendum ad eāeam impediendam, quod altiorẽaltiorem indaginem requirat. l. à diuo Pio. §. si super rebus. ff. de re iudica. Idcircò conclusionem istam iure veram esse opinantur Rot. iudices decisio. 280. in nouis. Bart. & omnes in l. 4. §. condemnatum. ff. de re iudic. Bald. in l. ab executore. num. 7. C. quorum appellat. non reci. Franc. in capitul. dilecto. de appellat. q. 10. Matth. Afflict. decisio. Neapolita. 283. textus optimus & illic Doctor. in l. vltima. C. si ex falsis instrument. quam opinionem Communem esse testantur Alexand. in consilio 33. num. 9. libr. 1. & Sebastianus Vantius in tractatu de nullitatibus, capitulo quot, & quibus modis nullitas proponi possit, numero 32. Idem fatentur Alexander, Iason, & Iuniores in dicto §. condemnatum. colum. 1. & 2. præsertim Franciscus à Ripa. Quibus ad de Rebuffum parte 1. super leges regias. titu. de sent. execut. artic. 7. gloss. 10. num. 4. qui num. 8. asserit, in regno Franciæ non posse nullitatem proponi, nec tractari absq;absque appellatione. Eandem legere quispiam poterit in tractat. de supplicationibus, artic. 7. gl. prima, vbi tradit, an in eodem regno admittatur nullitatis allegatio contra sententiam principis, eiúsue supremi senatus: pungitq́;pungitque ibidem, an id iure communi probari possit. Ex his apparet, quanam ratione intelligendus sit text. in dict. §. condemnatum. l. si expressim. ff. de appell. c. 1. de re iudic. clem. pastoralis. eo. titul. l. 1. C. quando prouo. non est necess. l. 1. C. si à non comp. iud. quibus probatur, sententiam nullam nōnon habere vires nec effectum sententiæ, nec esse mandandam executioni. Id enim verum est, modò summariè, & statim probari valeat ipsa nullitas: secus autem respondendum erit, quoties hęc exceptio longius examen requirat.

Huic verò conclusioni est & altera subijcienda, quæ manifestè dictat, non esse impediendam executionem trium sententiarũsententiarum conformium, per exceptionem nullitatis. Hæc constat in Clem. 1. de re iudic. cuius decisio eam rationẽrationem habet, quod latis trib. sententijs, quæ sunt sibi ipsis cōformesconformes maxima oriatur calumniæ præsumptio aduersus volentem exceptione nullitatis earum executionem impedire. Etenim vehemens admodum est præsumptio pro illa sententia, quæ per appellationem, aut supplicationem suspendi non potest, iuxta ea, quæ traduntur in c. in præsentia. de renun. & in cap. quoniam contra. de probat. Sic regia lege sancitum extat, sententiam in secunda instantia reuisionis latam apud suprema regis tribunalia, tradendam fore executioni, non obstante nullitatis exceptione, aliaue oppositione quacunq;quacunque. l. 25. tit. 3. lib. ordin. 2. & l. 44. in pragmaticis Regum Catholicorum. Idem adnotauit Guido Papæ. q. 50. scribens, non impediri executionem apud Gallos sententiæ latæ in parlamento principis, etiāetiam in prima instantia, per exceptionem nullitatis. Quia illa adhuc pendente supplicationis iudicio executioni tradenda est, more, atq;atque vsu forensi eiusdem regni. Regia verò lex apud nos hoc ipso æquissima est, quòd ea sententia non possit per appellationem, aut supplicationem suspendi. Sed & in eo casu, quo sententia prima, lata in prætorio Regis, mandando foret executioni, non obstante supplicatione, quæ admittenda est absque præiudicio executioni sub cautione idonea peragendæ: item & in eo similiter casu quo secunda sententia sub eadem cautione traditur executioni non obstante supplicatione secunda, quæ ad ipsum Regem proponitur, de quibus tantisper tractaui. c. 23. nu. 8. posset optimè admitti vsus ille forensis, cuius Gui. meminit in d q. 50. vt minimè impediatur executio sententiæ per exceptionem nullitatis.

Potissimùm hoc placet, quia in prætorio principis, quoties nullitas opponitur contra processum ipsum in prima, vel in secunda instantia, ex eo, quòd ordo iuris non fuerit seruatus, etiāetiam si iam sit conclusum in causa, admittitur opponens nullitatem ad allegandũallegandum, & probandum intra certum diem, vt fiat reparatio eorũeorum, quæ videntur minus solenniter facta fuisse, & habentur rata ea omnia, quæ acta sunt iuris ordine non seruato, aut quandoq;quandoque iterum repetuntur, iuxta gloss. & illic Docto. in l. mutari. ff. de procu. notant in specie ista, & expressim Matthæ. Afflict. decis. 262. col. vlt. & Guido Papæ in d. q. 50. Quibus illud est adijciendũadijciendum. Plures posse contingere defectus in ea cognitione causarum, quæ apud suprema principum tribunalia expeditur, ex quibus non debet ita facilè censeri processus nullus, ac si factus esset apud iudicem aliquẽaliquem inferiorẽinferiorem: quemadmodũquemadmodum Rebuff. tradit in dict. tractat. de supplicationibus. articul. 7. in glo. prima, qui alios allegat, præsertim Innocentium & FelinũFelinum in capitul. in causis. de re iudicat. Afflict. decis. 283. Parisi. consilio 218. libro primo. Regia verò constitutio |

p. 161

& Clementis Papæ respōsioresponsio sunt non ita in distinctè intelligendæ, sed aliquot expositis interpretationibus ad earum expeditiorem intellectum, facilioremq́;facilioremque praxim, vt verè appareat, quando nullitatis exceptio impediat executionem trium sententiarum conformium, aut eius, quæ vltima est in regio prætorio, quæque supplicationem non admittit.

Primùm igitur sunt qui censeant, aduersus tres sententias conformes admittendam esse nullita tis exceptionem ad impediendam executionẽexecutionem, vbi nullitas ipsa notoria est, & euidens ex actis. Huius opinionis authores sunt Oldra.

2

*consil. 106. Bald. in l. 1. C. ne liceat tertio prouoca. Card. & Boni. in d. Clem. 1. de re iudica. Francus in c. dilecto. de appella. q. 52. Corneus consil. 204. 2. libr. Imol. in l. de pupillo. §. qui opus. ff. de noui oper. nunciat. Domini. consil. 24. Iason consil. 44. col. 1. libr. 3. Gratus consil. 72. cons. 80. & consil. 85. col. 1. rursus idem Domini. consi. 95. col. 1. text. optimus, & illîc Felin. in c. inter cæteras. de re iudic. Ias. in l. 1. nu. 8. ff. de noui oper. nunciat. idem Iason. in lege si is, ad quẽquem. colum 3. ff. de acquiren. hæredita. Curtius Senior consi. 59. col. 6. Curti. Iunior in l. sub prætextu. C. de transactioni. Alcia. libr. 1. de verb. signifi. colum. 21. Aymon in consi. tertio colum. 1. Ioan. ab Amicis in consi. 128. quorum opinio Communis est, cui videtur suffragari text. in l. veteres. ff. de itinere, actuq́ue priuat. Ex quibus (vt propriè tot authorum mentem explicemus) constat, non idẽidem respondendum fore, vbi nullitas quæ obijcitur, offertur cum probatione statim, & in continenti, vt aiũtaiunt, assumenda: & quæ hoc modo offertur: nam etiam hac nullitate ita opposita, non impeditur executio trium sententiarum conformium: vt resoluunt Alex. Iason & apertiùs Ripa in leg. 4. §. condemnatum. num. 15. ff. de re iudic. alioqui si nullitas, quę obijcitur atq;atque offertur cũcum probatione ipsa, statim & in continenti assumenda, impediret executionem trium sententiarum conformium, profectò parum vtilitatis induceret dict. clemen. constitutio, ac ferè nullam vim maiorem tribuisset tribus sententijs conformibus quàm vni, quæ transisset iam in rem iudicatam, iuxta ea quæ in initio huius capitis adnotauimus.

Vnde opinio quorundam, qui dubitârunt, admittendam fore exceptionem notoriam & euidentem nullitatis contra tres sententias conformes, ad impediendam earũearum executionem, vt dubitare visus est Imol. in d. Clem. 1. col. 4. Ro. in singul. 291. & iuniores quidam in d. §. condemnatum. est accipienda in hunc sensum, vt procedat, quoties nullitas non est notoria ex actis, sed aliũdealiunde. Atq;Atque hæc item sunt maximi momenti ad intellectum regiæ constitutionis, tametsi Gu. Papæ in d. q. 50. senserit, nōnon esse impediendam executionem sententiæ latæ in regio prætorio, quoties ea est executioni mandanda cautione data, pendente adhuc supplicatione, propter exceptionem nullitatis, quæ euidens sit ex actis.

Secunda constat interpretatio, vt admittenda sit nullitatis exceptio ad impediendam executionem trium sententiarũsententiarum conformium, quoties executio semel facta, minimè posset retractari, quod notant Card. in dict. Clem. 1. col. 2. Bald. in l. si feriatis. ff. de arbitr. Roma. in singu. 291. Paulus de Castr. Alex. Ias. & Ripa. nume. 21. in d. §. condemnatum. ex Cyn. & Bald. in l. ab executione. C. quorum appe. non recip.

Tertia nihilominus constituitur ad eandem constitutionem conclusio, secũdumsecundum quam, in pœnis, quæ postmodũpostmodum reuocari ac retractari pos

3

*sunt, etiam in criminalibus causis, & quæstionibus tertia sententia primis conformis, non obstante nullitatis exceptione tradi debet executioni. Hanc conclusionem exponit glo. in d. Clem. 1. cōmunitercommuniter inibi recepta, ver. quamuis.

Ex qua & illud solet sæpissimè adnotari, quod licet alio qui dictio, Alius, implicet similes causas, & qualitates, cap. sedes. de rescript. gl. in l. si fugitiui. C. de seruis fugitiuis, tamen si adijciatur dictioni vniuersali, complectitur quascunq;quascunque etiam dissimiles qualitates, sicut eiusdẽeiusdem gloss. memores responderunt Imol. ibi Panor. in consil. vlt. lib. 1. Soc. consil. 3. col. vlt. lib. 3. atq;atque ita Romæ sententia pronunciatum fuisse, asserit Ludo. Gome. in reg. de triennali. q. 2. & licet Fel. in d. c. sedes. col. 7. & Iason in l. si vnus. in fine principij. ff. de pactis. videantur dubitare, an vera sit prædicta communis adnotatio. Decius tamen in d. c. sedes. eam defendit, vt saltẽsaltem procedat iuxta materiam subiectam, & perpensa diligenter ratione legis, & ipsius dispositionis, de cuius interpretatione tractabitur.

Quartò animaduertendum est, non esse necessarium ad effectum dictæ clementinæ constitutionis, quòd tres conformes sententiæ latæ fuerint successiuè absq;absque alterius dissimilis media pronunciatione, cùm satis sit, eas latas fuisse in eadem causa, secundum Panorm. & Barb. declaratione decima, in d. clem. sicuti nec sufficeret vna sentẽtiasententia lata simul à tribus iudicibus, vt illic explicat Boni. col. 2.

Quintò est eadẽeadem cle. constitutio intelligenda etiāetiam in tribus sententijs interlocutorijs. Nam tradentur executioni, si fuerint conformes nōnon obstante nullitatis exceptione. glo. ibi communiter probata in d. clem. 1. Alex. in rub. ff. de re iudic. Fel. in eadem rub. col. 5. Rota in nouis. 113. Abb. in c. causam matrimonij. de offic. deleg. col. 2. tametsi alioqui regulariter appellatione sententiæ intelligendum est diffinitiua, non de interlocutoria. gl. Abb. & Felin. in c. cùm olim. de testibus. glo. item in l. 1. §. Biduum. ff quan. appell. sit. Obtinet ergo hæc quinta conclusio propter eandem rationem, quæ deducta |

p. 162

ab eiusdem constitutionis mente planè probat, idem esse respondendum in sententijs interlocutorijs, quod & in diffinitiuis, præsertim quia & verba ipsius constitutionis id ipsum significant, dum in parte prima simpliciter sententiæ meminit, in secunda verò expressè de diffinitiua respondet.

Sextò illud in controuersiam venit, an tres sententiæ conformes sint exequẽdæexequendæ, an differenda earum executio propter exceptionem nullitatis obiectæ à tertio, qui non litigauit, nec fuit per eas condemnatus. Quam quæstionem superiùs examinauimus. c. 15. num. 9.

Septima his accedit non omninò aliena, imò satis concinna interpretatio, vt executio suspendi debeat, si aduersus tertiam sententiam alijs omninò cōformemconformem obiecta sit nullitatis exceptio, ex eo, quòd iudex, qui eam pronunciauit, non habuit iurisdictionem ad cognitionẽcognitionem causæ, nec ad eius diffinitionẽdiffinitonem: quasi hic defectus ad eò sit potens, quòd impediat trium sententiarum conformium executionem, quemadmodum in specie ista tenuerunt Anch. & Abb.

4

*in d. cle. 1. de re iud. Dom. in consil. 24. col. 5. Fel. in c. ea quæ. col. 2. de re iud. idem in c. pastoralis. col. 4. de exceptio. nouiores in l. 4. §. condemnatum. ff. de re iudic. Alex. in consil. 77. numer. 8. lib. 2. Bald. in l. generaliter. colu. 1. C. de episcop. & cler. Roma. consil. 42. & consil. 115. Paul. Castr. consil. 99. lib. 2. Hippo. in singul. 10. idem in l. vlt. numer. 49. ff. de iurisdict. om. iud. Ludo. Gome. in tract. vtriusq;vtriusque signaturæ. nu. 75. quibus adstipulatur gloss. in signis in Clemen. vnica. de sequest. pos. & fruct. verb. non obstante. Quam sequuntur illic Card. Abb. & Imol. ex ea notantes, sublata nullitatis exceptione, non censeri sublatam illam, quæ à defectu iurisdictionis procedit. ad idem est optima gloss. in c. in nostra. verb. momenti. de procurat. & in simili glo. in c. exceptionem. verb. condemnandus. de except. & alia in c. super eo. de crim. fal. tradit Barb. in c. iurauit. CCL. 3. de proba. qua ratione regia lex. 2. tit. 15. lib. 3. ord. quæ statuit, exceptionem nullitatis opponendam esse, aut de nullitate agendum fore intra sexaginta dies á tempore latæ sententiæ, erit fortassis intelligenda, vt procedat in alijs nullitatibus, non in ea, quę à defectu iurisdictionis oritur. Et quanuis visum fuerit quibusdam, hanc regiam Constitutionem diem istam præfigere allegationi nullitatis cōtracontra sententiāsententiam, vbi agitur per actionis viam de nullitate, quasi perpetua sit exceptio nullitatis, vt obijci possit per exceptionẽexceptionem nullitas quocunq;quocunque tempore.

Ego contrariam sententiam potius probarem ex mente legis, & ideò existimo, exceptionem nullitatis contra sententiam, iure regio non esse admittendam post sexaginta dies. Quod poterit multis comprobari, sed præcipuè, quia vbi exceptio principalẽprincipalem vim habet ab actione, nec consistit in puris exceptionis viribus, perpetua nōnon est, imò perit perempta ipsamet actione: sicuti ex l. vlt. ff. rem ratam haberi. & l. purè. §. vlti. ff. de doli exceptio. deducere videntur Bart. in l. 2. ff. de exceptio. Alex. Paul. & Ias. in l. nam & postea. §. si minor. ff. de iureiurand. Paulus in l. Titia Seio. §. vlt. ff. de legat. 2. Fel. in c. si autem. colum. 5. de rescript. vbi hoc sensere Abb. & alij. Sed & eleganter idem explicant Decius ibi, & Socin. in dict. l. 1. ff. de exceptio. idem in l. qui agnitis. num. 16. ff. eod. titul. quasi secus sit, quoties exceptio solis exceptionis viribus innititur, nullam vim principalem accipiens ab actione. dict. l. purè. §. vltim. Is enim, qui potest agere actione illa principali, à qua exceptio potissimùm vires accipit, nec agere vult intra tempus datum ad agendum, non poterit postea vti exceptione illa, quæ omninò & potissimè oritur, ac vim habet ab actione sibi iure concessa. Vnde minor læsus non poterit per exceptionem restitutionis in integrum beneficiũbeneficium consequi, nec obtinere, si intra diem à lege datādatam ad eam petendāpetendam, omisit eo auxilio agere, atq;atque illam petere. Quod Paulus Castrensis Alexan. & Iason notant in dict. §. si minor. Atq;Atque hæc obiter dicta sint ad regiæ legis intellectum.

Cæterùm contra hanc septimam interpretationẽinterpretationem solet deduci authoritas gloss. in dict. clemen. 1. de re iud. verb. pendere. quam inibi sequuntur Card. Imol. & Bonifacius. colu. 8. Corset. in repertorio verb. fori competentia. Barb. in rubr. de foro competen. Constat enim ex dicta glo. tres sententias conformes mandandas fore executioni, etiam si obijciatur nullitas, quæ oritur à defectu iurisdictionis ipsius iudicis, qui sententiāsententiam diffinitiuam pronunciauit post appellationem iustè ab interlocutoria propositam, quam iustam & rectam fuisse pronunciatum est à iudice superiori. Attamen vtraque opinio iure defendi potest. Nullitas siquidem quæ oritur à defectu iurisdictionis, tunc impedit executionem trium sententiarum conformium, cùm nullam vnquam iurisdictionem is iudex habuit ad eius causæ cognitionem, vel diffinitionem, quippe qui ab initio iurisdictione omninò caruerit: atque ita est admittenda gloss. in dict. Clement. vnic. de sequestra. poss. & fruct. At vbi iudex iurisdictionem ab initio habuit, quæ postmodum aliqua ex causa defecit, aut elisa est, tres sententiæ conformes erũterunt tradendæ executioni, non obstante nullitate, quæ hac ex causa oriatur, quemadmodũquemadmodum probat gloss. in dict. Clement. 1. de re iudicat. sic etenim quæstionem istam diffinire videntur Angelus, Aretinus in §. appellantur. institu. de exceptio. colum. 7. Alexand. in dict. consil. 77. numero octauo, & sequenti. Franciscus à Ripa in dict. §. condemnatum. numero 25. Id verò procedit ex mente gloss. & Doctorum |

p. 163

quoties tempore vltimæ sententiæ iurisdictio non erat omninò extincta, nec elisa, sed suspensa, & elidibilis ex futura iudicis superioris pronunciatione, vt in exemplo gloss. constat. Et ideò si iurisdictio semel ab initio verè data, & cōpetenscompetens iudici tempore sententiæ fuerit iam extincta, & elisa, quia ꝓnunciatũpronunciatum est, benè appellatum ab eo fuisse, erit nulla sentẽtiasententia ex defectu iurisdictionis, poteritq;poteritque nullitas hæc opponi ad impediendam executionem trium sententiarum conformium, quemadmodum ex præmissa resolutione apparet, & Alexan. ind. consilio 77. optimè probat. Idemq́ue Angelus & Ripa post glossam palàm asseuerant & optimè Paulus Parisius consili. 109. libro 4. colum. 2. scribens, Aduersus tres sententias conformes non posse ad impediendam earum executionem opponi nullitatem procedentem à defectu iurisdictionis, quoties iudex iurisdictionem habebat, exceptione tamen elidibilem.

Hinc sanè deducitur, posse impediri executionẽexecutionem trium sententiarum conformium, & verè impediri per exceptionem nullitatis ex eo procedentis, quòd sententia lata fuerit à iudice delegato per rescriptum impetratum ab excōmunicatoexcommunicato. Rota in antiquis 21. & Felin. in capitulo exceptionem. columna quarta, de exceptioni.

Octauò loco prędicta constitutio intelligẽdaintelligenda est, & intelligitur, vbi tres sententiæ veræ sunt conformes, non autem vbi duæ sententiæ sint latæ in principali, & tertia super desertione appella

5

*tionis. Nam in hac specie nōnon obtinet responsio Pontificis in d. Clem. 1. imò poterit opponi exceptio nullitatis aduersus has tres sententias, vt impediatur earum executio. Quod notant Rota in antiquis 417. Roma. in singu. 291. Oldr. consi. 106. Ex quibus apparet, nōnon esse duas sententias cōformesconformes, quarum altera lata est super desertione appellationis à priori sentẽtiasententia propositę. Et idẽidem de tribus sententijs respōdendũrespondendum erit, sicuti respondet de duabus Corne. in consi. 14. & in consi. 38. col. 2. lib. 4. & Aymon Sauillia. consi. 183. col. 1.

Nonò, ex proxima interpretatione adhuc expendi, & examinari poterit, quod Rota scribit in antiquis 424. existimans, non dici tres sententias conformes, quoties latis duabus sentẽtijssententijs conformibus, tertia fertur, quæ pronunciat illas duas nullas fuisse, ac demum pronunciatur quarta quæ reuocat tertiam, & cōfirmatconfirmat duas quæ primo latæ fuerunt. EandẽEandem opinionem tenuerũttenuerunt Roma. in singu. 291. & Aymon in d. consi. 183. nu. 3. dubius tamen. Vnde in hoc casu nōnon erit admittenda constitutio d. Clemen. 1. imò poterit executio impediri, præsertim, quia licitum est appellare à quarta sententia, quatenus tertiam super nullitate latam reuocat, vt fatetur Aymon, qui negat, ab eadem appellari posse, qua ex parte duas primò latas cōfirmatconfirmat, & est eis conformis.

Huic opinioni principali accedit, quod ad hoc, vt sententiæ dicantur conformes, oportet in omnibus, & omninò conformes esse, sicuti eadem Rotæ decisio manifestè sentit. Contrariam opinionem possumus ex eo probare, ꝙquod non est necessarium ad impediendam appellationem, quòd tres sententiæ sint omninò conformes. Satis etenim erit, in aliquo articulo eas esse cōformesconformes, vt in illo admittenda non sit appellatio, quod not. Pau. Cast. in consi. 163. lib. 2. Alex. cons. 77. col. 1. lib. 2. Dec. in consi. 385. Curt. Iuni. in consi. 30. col. 1. Qua ratione cúm in nostra quæstione sint tres sentẽtiæsententiæ conformes in principali articulo, cōsequiturconsequitur planè, earum executionẽexecutionem non esse impediendāimpediendam, etiāsietiamsi à quarta sententia fuerit appellatum super nullitatis quæstione.

Hanc tamen controuersiam ita dirimere conabimur, vt quoties à secunda sententia fuerit appellatum, & quia in eam appellationem adhuc nullitatis causa venerit, atq;atque ideò iudex tertiātertiam sententiam pronunciauit, quæ duas præcedẽtespræcedentes nullas fuisse declarat, si ab hac tertia demũdemum appellatur, eaq́;eaque reuocata fuerit, & primæ confirmatę, profectò negari nōnon possit, in hac specie tres esse sentẽtiassententias conformes, nec admittendāadmittendam fore nullitatis exceptionẽexceptionem ad impediendāimpediendam earũearum executionem, quanuis ab hac quarta sentẽtiasententia possit appellari ea ex parte, qua de nullitate diffiniuit, & ad eum effectũeffectum, quòd nullitas possit iterum examinari.

Quòd si latæ fuerint duæ sententiæ in principali conformes, à quibus appellatũappellatum non sit, sed tantùm aduersus eas proposita fuerit actio, vel exceptio nullitatis, & feratur sentẽtiasententia, quę pronũciatpronunciat, eas nullas fuisse, & ab hac iterum appelletur, & ꝓnuncieturpronuncietur sentẽtiasententia reuocans primāprimam, & declarāsdeclarans, duas sentẽtiassententias primas validas fuisse, easq́;easque confirmat: tunc (ni fallor) locus erit decisioni Rotæ. Non enim sunt istæ tres sententiæ conformes super principali. Idq́ue probatur ex eo, quòd iudicium, in quo de principali agebatur, finitum erat per duas sententias, à quibus non extitit appellatum, nec de principali quæstione agi potest, donec actum, & finitum sit iudicium secundum, in quo tantùm de nullitate controuertitur. Idcircò licet quarta sententia confirmet primas, non pronunciat super principali, super quo iam ex tincta erat quæstio, sed quia non obstante nullitate in hac quarta sententia reuocatur secunda, & pronunciatur primas validas fuisse, ideò primæ confirmantur, id est, censentur liberæ à nullitatis vitio.

Decimò, non incongruè quæritur, an illa sententia dicatur alteri conformis, quæ illam confirmat, adiecto tamen aliquo moderamine, aut sanè aliqua declaratione adscripta, quæ ali|

p. 164

quid priori sententię addat? Et quibusdam pla

6

*cet, non posse dici, has sententias conformes, quia posterior aliqua ex parte diuersa est à priori, quod notat Cynus in leg. 1. C. ne lice. tertiò prouocare. quo in loco eleganter Angelus asseuerat: posse tertiò appellari à sententia, quæ nouum grauamen infert, quippè quę condemnet reum in id, de quo priores sententiæ minimè tractauêre, idem probant, & sequuntur, Bartol. Socin. consilio 39. colum. 3. lib. 4. versic. capio tertium. Philippum Fran. in cap. directè. de appellat. nume. 6. Aymon in dict. consil. 183. ad fin. & Robertus Maranta in tract. de ordina. iudicio. part. 6. numer. 270. ca. de appellatione. Qua opinione passim apud suprema Regis tribunalia vtuntur aduocati supplicantes à sententia, quæ reuisionis dicitur, & secundo loco actis iterum visis ab auditoribus regijs pronunciatur, quoties ea priorem sententiam confirmat aliqua declaratione, moderatione, vel adiectione apposita. Etenim ab hac noua supplicatur, adiectione authoritate Angeli.

Ego verò, quoties poterit ex sententijs deduci, eas in aliquo conformes esse, quo ad hanc partem, opinor, non esse admittendam appellationem, nec supplicationem, nec fore impediendam executionem harum sententiarum, si ea fieri commodè potest pendente appellatione super noua tertiæ, vel vltimæ sententiæ adiectione, qua in re omnes mihi conuenire videntur. At si tractemus, sitnè admittenda appellatio, vel supplicatio ab hac tertia, vel vltima sententia quantum ad adiectionem, cẽseocenseo veram esse opinio. Angel. vbi super illa noua adiectione non fuerit in priori instantia nec in primis sententijs actum tacitè, vel expressè, sed tantùm in vltima instantia per sententiam fuerit diffinitum, quod in dicta noua adiectione continetur. Sed si noua vltimæ sententiæ adiectio tacitè, vel express è fuit in primis instantijs & sententijs tractata, examinata, & diffinita: non video qua ratione locus sit opinioni Angeli, quia non potest verè dici vltima sententia prima super ea re, sed propriè vltima: Atque ita, Angel. ipse in ratione, qua vtitur, hoc ipsum sẽtitsentit, & ideò cautè opinio Angeli est admittenda, & cautius inquirendum est, an exempla, & species contingentes conueniant eius vnicæ rationi. Quamobrem ipsius Angel. verba hoc in loco adscribam. Hanc (inquit) legem limita, quod nōnon liceat tertio prouocare (subaudi, nisi per tertiam sententiam inferatur nouum grauamen) quia tunc ab illo grauamine nusquam extitit appellatum, ergò est opus appellatione. Pone exemplum: Si iu dex in tertia sententia condemnauit victum in expensis omnium causarum, de quibus expensis non fuit habita consideratio per iudices primarum causarum, poterit etiam appellari ab ista tertia sententia pro expensis factis in dicta tertia lite, quia de illis non est iudicatum nec primo nec secundo, & ideò potest appellari, quia semꝑsemper est prima. Hæc Angelus, cuius exemplum, & rationẽrationem libet altius expendere. Nam vbi expensæ fuêre petitæ ab initio litis, nec fuit facta condemnatio, nec absolutio, si hactenus super expensis non est lata sententia nec absoluens, nec condemnans, & modò fertur sententia, in tertia instantia, quæ condemnat in expensis trium, omniumq́ue iudiciorum præcedentium, non constat sibi Angelus, dum concedit, hanc sententiam esse primam super expensis, & ab ea posse appellari ratione expensarum tertij iudicij, cùm & ea prima sit, non solum in expensis tertij iudicij, sed & in expensis priorum iudiciorum, vnde perpensa ratione Angeli, licebit appellare ab vltima sententia, etiam propter expensas primi, ac secundi iudicij. Nam vbi petitæ sunt expensæ, & iudex omisit earum condemnationem, non censetur absoluisse ab expensis, imò iure omissa est earum condemnatio secundum AntoninũAntoninum Imolam & Felinum, in capitu. significauerunt. de exceptionibus. colum. 2. per legem 1. C. si ad versicu. rem iudicatam glo. intellectum, quem Communem esse fatetur illîc Albericus. Idem notat & repetit idem Imola in capitulo vltimo colum. vltim. de exceptionibus, & poterit comprobari ex traditis à Felin. in c. cúm inter. de re iud. nu. 15, Igitur vtcunq;vtcunque exemplum Angeli cōsidereturconsideretur, apparet super omnib. expensis esse hanc primam sententiam.

Quod si dixeris, per omissionem condemnationis expensarum censeri victum ab eis absolutum, idq́ue Panormit. voluit in dicto capitulo, significauerunt. 3. colu. tunc posset opinio Angeli quo ad exemplum defendi, quia hæc vltima sententia prima est super condemnatione expensarum tertij iudicij, & tertia super alijs expensis, in quibus primas sententias tacitè absoluentes reuocat. Et tamen ex hoc sequeretur, quod vbi prima & secunda sententia expressim de expensis vel condemnando, vel absoluendo meminerint, ac item tertia idem fecerit, poterit appellari à tertia ratione expensarum vltimæ instantiæ, in quibus est prima non tertia sententia. Quod nusquam vidi admissum fuisse, nec opinor in praxi admittendum fore. Etenim frequentissimè vltima sententia condemnauit in expensis vltimæ instantiæ, primis sententijs absoluentibus, vel condemnantibus, & sicut in principali non admittitur appellatio, nec supplicatio, ita nec ratione harum expensarum, de quibus ab initio iudicij actum est generaliter, quia petita fuit condemnatio expensarum. Verum vbi expensæ ab initio non fuêre petitæ, vsque ad tertiam instantiam, in qua fit condemnatio expensarũexpensarum omnium præcedentium iudiciorum, eandem & maiorem difficultatem habet opinio Ange|

p. 165

li. Quia si appellatio admittenda est ratione expensarum vltimæ instantiæ, eodem iure foret admittenda, quo ad expensas præcedentium iudiciorum, cùm in omnibus lata sit vnica tātùmtantum sentẽtiasententia super petitione in vltima instātiainstantia proposita, quæ prima esse videtur.

Vnde Angeli exemplum, vbi expensæ ab initio petitæ fuerunt, & super eis est facta semper pronunciatio expressa, non est in praxi admittendum, nec vnquam, quod meminerim, fuit admissum, cùm super omnibus expensis præsentibus, & futuris facta sit petitio, nec potuit fieri condemnatio super expensis vltimæ instantiæ ante sententiam in ea latam. Alioqui semꝑsemper liceret appellare à quacunq;quacunque sententia, ratione expensarũexpensarum vltimi iudicij, aut deniq;denique supplicare, quoties appellatio vel supplicatio alioqui admitteretur, si vltima sentẽtiasententia prima censeretur super expẽsisexpensis. Quod si in prima, & in secũdasecunda instantia non fuerit facta cōdemnatiocondemnatio expẽsarũexpensarum petitarum ab initio, profectò nulla est ratio, quæ potius permittat appellationem ab vltima sentẽtiasententia ratione expensarum vltimæ instātiæinstantiæ, quàm secundæ, iuxtà Panormit. sententiam, aut quàm primæ, cùm & de his vnica tantùm sit lata sententia, secundum opinionem Imol. Et idem erit, quoties non fuêre petitæ expensę vsque ad tertiam instantiam, quo fit, nōnon satis sibi constare Angelum ipsum in eius exemplo. Idcircò si eius opinio in expensarum specie admittenda est, quæ fortassis admitti potest, vbi nulla est facta expensarum petitio vsque ad tertiam instantiam, aut secundum opinionem Imol. quoties petitæ fuerunt, & tamen omissa est cōdemnatiocondemnatio, non tantùm erit admittẽdaadmittenda, quo ad expẽsasexpensas vltimæ instantiæ, sed etiam quo ad omnes.

Vndecimò, prædictæ clementinæ constitutioni aptari potest & alia interpretatio. An sit recipienda seruāseruam daq́ue, vbi latæ sint tres sentẽtiæsententiæ, quarum prima cōdemnatcondemnat in cẽtumcentum, secunda in octuaginta, tertia in sexaginta aureis? Barbat. in cōsilioconsilio 10. libro 1. colum. tertia, existimat has sentẽtiassententias tres esse, & cōformesconformes in minori summa, capitu. 1. de arbit. in sexto. idem sentiũtsentiunt ZẽzelinusZenzelinus, & Card. in dict. ClemẽClemen. 1. nume. 2. quorum opinio, etiamsi vera sit, tũctunc obtinebit, cùm ille, cui pręiudicat diminutio quātitatisquantitatis, cōsentitconsentit expressè aut tacitè sentẽtiæsententiæ latæ in minori summa, & denique omnibus, quo ad illam minorem quātitatemquantitatem, alioqui nōnon potest horum authorum opinio admitti ex his, quæ ipse tradidi. lib. 2. vari. resol. c. 2.

Duo decimò, licet alioqui frequẽtiorifrequentiori sentẽtiasententia re

7

*ceptum sit, executiōemexecutionem sentẽtiæsententiæ impediri pẽdentependente lite super restitutiōerestitutione in integr. l. vnic. C. in integrum restitutio. postulata ne quid noui fiat. InnocẽInnocen. gloss. Abb. & omnes in c. suscitata. de in integr. restitutio. Rota in nouis. 379. Capel. Tolo. & illîc Aufrer. quæstio. 54. Paulus ParisiẽsisParisiensis consilio 109. colum. vltim. libro 4. Imol. Cuma. & AlexādAlexand. in lege 4. §. cōdemnatumcondemnatum. ff. de re iudic. vbi Iason numero 26. & Rip. numero 30. fatentur, hanc opinionem Communem esse contra Bartolum ibi. Qua de re optimè Ripa tractat, & Rota in nouis 446. Attamen aduersus tres sententias conformes, vt earum executio impediatur, non poterit obijci, quod super restitutione in integrum lis pendeat. Baldus in l. vnic. colum. vltim. C. ne liceat tertio prouo. AlexādAlexand. in dict. §. cōdemnatumcondemnatum. colum. vltim. cuius opinio quādoquequandoque Rotæ seruata & admissa fuit, quādoquando que cōtrariacontraria, vt asserit Cassad. decisi. 1. de in integrum restitu. Nam cōtrariumcontrarium tenet Salycet. in dict. l. 1. C. ne liceat tertio prouocare. & Capell. in dict. quęst. 54. Mihi verò potius placet opinio AlexādAlexand. propter præsumptam à iure calumniam, præsumptione ad modum vrgenti, quæ in hac specie sufficit. dic. c. suscitata. Item quia sententia principis mandatur executiōiexecutioni propter summam eius authoritatem, etiam pendente lite super restitutione in integrum aduersus eam petita. Sicuti secundum alium intellectum ex dicto c. suscitata. deduxerunt InnocẽInnocen. & Doctor. ibi, AlexādAlexand. Iason, & Rip. in dicto §. condemnatum. Vitalis in tract. clausula. c. nil nouari restitutione in integrum pendente. Aufrer. in dict. quæstio. 54. Corset. in singu. verb. in integrum restitu. Capitul. in Neapolita. decisio. 53. Quin & opinioni Baldi refragatur quod notātnotant gl. & omnes, maximè Bal. Iason & Dec. in l. postquam liti. C. de pactis in glo. vlt. & tamẽtamen ex eadem resolutione respondebitur.

Decimotertiò, etiamsi non impediatur trium sententiarum conformium executio per obiectionem nullitatis, impeditur tamẽtamen ratione solutionis expensarum, & fructuum, si cōdemnatuscondemnatus allegat, & probat inopiāinopiam, ex c. Odoardus. de soluti. disputatq́;disputatque Cassa. deci. 11. ti. de rescrip. & nos in simili multa scripsimus lib. 2. var. reso. c. 1. nu. 9.

Decimoquartò, prædict. ClemẽClemen. responsio non solùm obtinet in tribus sentẽtijssententijs conformib. sed & obtinebit in duabus cōformibusconformibus sententijs, à quibus ex lege per principem lata nōnon est permissa, nec licita prouocatio, quod Paulo Parisi. placet in cōscons. 109. nu. 15. lib. 4. post Bal. in l. vlt. colum. vlt. C. de sentent. & interlo. om. iud. qui idem tenẽttenent, quo tiesprouocatio à duab. cōformibconformib. tollitur per statutum hac de re validum.

CAPVT XXVI.

ETIAM si nulla humana lex hac de re fuisset in specie statuta, optimè lector, ratio ipsa facilimè ostenderet eorum iudicia nobis fugienda, omnibusq́;omnibusque modis auertenda fore, quos propter odium, inimicitiam, aliamuè causam suspectos habemus, aut tandem iustè opinamur, maximè amicos esse, & propensos hisce, qui nobiscum aliqua de re cōtrouertuntcontrouertunt. Idcircò ęquissimo consilio factum est, vt nemo cogatur ęquum ferre iudicem, qui sibi sit aduersus, suspectus, & inimicus. c. quod suspecti. 3. q. 5. l. apertissimi. C. de iudic. Qua de re multa tradidêre iuris vtriusq;vtriusque interpretes: potissimè Speculator, & è iunioribus Stephanus Aufrer. in tract. de recusationibus. LanfrāLanfran. in c. quoniam contra. de probatio. verbo recusationes. Præposi. in c. postremo, de appella. & Ioan. Ferrarius in tractatu de recusationibus iudicum: à quibus poterit quispiam plura petere ad hunc tractatum pertinẽtiapertinentia, nos etenim pauca hoc in loco tradere constituimus in ea quæstione, qua quæritur, quo tempore litis sit proponenda recusatio aduersus iudices regios, qui summis prętorijs assistunt de omnibus totius regni grauaminibus iudicaturi.

Iure ciuili, quoties iudex ordinarius recusatur, & censetur suspectus, non tollitur ab eo iurisdictio, imò poterit ipse de causa cognoscere adiuncto sibi simul episcopo loci, quem socium

1

*debet adsumere ad eiusdem causæ cognitionẽcognitionem & diffinitionem, Auth. si verò. C. de iudic. Moribus tamen receptum est, quòd iudex recusatus recipiat sibi socium non episcopum loci, sed alium quempiam bonum, & candidum virum, ad obscurandam, quæ de ipso oborta est, suspicionem. Quemadmodum testantur Paulus Castren. Salycet. Bald. Iason & alij in d. Auth. si verò contigerit. Dec. in c. cùm speciali. in prin. de appellat. colum. 2. & AlexāAlexan. in consi. 12. lib. 6. colum. 1. quemadmodum ab aliquibus refertur, qui tamen simpliciter disputat de intellectu authenticæ constitutionis, quæ diffiniuit, episcopum loci adsumendum esse in socium à iudice recusato, lex verò regia 22. titu. 4. part. 3. expressim probat Communem totius orbis Christiani interpretationem, atq;atque ita fit, vt passim iudex secularis recusatus adsumat sibi socium virum aliquem doctum, & integræ opinionis, nec adsumitur episcopus loci, sicuti frequentissimè fit, nec vsquam hac in re vlla cōtigitcontigit forẽsisforensis disceptatio. Eodem iure ciuili nulla est necessaria mentio causæ ad iudicum recusationem in ipso libello recusationis, sed satis erit, iudicem ipsum dici suspectum cũcum iuramẽtoiuramento, quòd ea recusatio calumniosè non proponitur gl. communis in d. l. apertissimi. quam opini. sequuntur, ac fatentur communẽcommunem esse Panor. in c. si quis cōtracontra. nu. 12. de foro comp. in repe. LanfrāLAnfran. in d. c. quoniam cōtracontra. verb. recusationes. col. 2. Aufre. in tract. de recusationibus, nu. 3. & Dec. in d. c. cum speciali. in prin. Imò regia lex 22. titu. 4. part. 3. addit, hoc iuramentum tunc esse necessarium, cùm petitur ab aduersario, vel iudice, non alias. Quamobrem, etiāetiam iure cōmunicommuni maximè dubium est, quod scribit Carolus Ruynus cons. 6. lib. 4. nu. 5. & 6. asseuerāsasseuerans, non esse satis iuramentum hoc præstari ab ipso recusante, sed exigi præcisè, quod feratur à iudice, vt recusatio teneat, sicuti latè conatur ipse probare, tametsi praxis contrariũcontrarium admiserit. Sufficit etenim, & id iure satis certum est, iuramentũiuramentum istud ab ipso recusante fieri, & præstari in ipso libello recusationis, etiamsi à iudice nōnon fuerit delatũdelatum. text. optim. in l. vlt. C. de iudicijs.

Recusatio autem proponenda est ante litis contestationem, omnium siquidem dilatoriarum prima censetur, ne per alterius exceptionis obiectum videatur quis in iudicem consensisse,

2

*& ideò ipsum recusare non valeat. l. apertissi. mi. C. de iudic. Authen. offeratur. C. de litis cōtestatcontestat. cap. cum speciali. de appellat. gloss. optima, & illîc communiter approbata in capit. pastoralis. de exceptio. verbo. protestatæ. gloss. in cap. inter monasterium. de re iudic. quam dicit esse ordinariam. Iason in l. si conuenerit. ff. de iurisdictio. omnium iudic. notant idem Iason in l. apertissimi. C. de iudic. nume. 11. Bartol. & alij in l. non videtur. in 2. ff. de iudic. idem Bart. & illîc Alexand. & omnes in l. quidam consulebant. ff. de re iudicat. col. 2. quam opinionem scribunt communem esse Are. colum. 6. & Deci. num. 24. in cap. 1. de iud. Fel. optimè in dict. c. inter monasterium. numer. 4. Etenim is, qui alias exceptiones opponit, petere videtur à iu|

p. 167

dice super illis sententiam, & pronunciationẽpronunciationem, atq;atque ideò consentire videtur in eius iurisdictionem. l. sed & si susceperit. de iudic. ff. & in d. ca. inter monasterium. Quod si causa recusationis post litis contestationem cognita fuerit ipsi recusanti, & is non habuerit prius eius causæ scientiam, poterit post litis contestationem præstito huius ignorantiæ iuramento iudicem recusare, quod in recusatione æquissimum est. argu. tex. in c. insinuante. de offic. deleg. præsertim quia & aliæ exceptiones, quæ iure sunt ante litis contestationẽcontestationem proponendæ, admittuntur post litem contestatācontestatam, etiamsi prius fuerint ortæ, modò ipse reus post litis cōtestationemcontestationem, earundẽearundem cognitionẽcognitionem ac scientiāscientiam habuerit. text. op. in c. pasto. de excep idq́;idque expressim probat gl. in l. error. verb. facti. C. de iuris & facti ignoran. cuius opinionem sequuntur Bart. & Doct. ibi cōmunitercommuniter, vt fatetur illîc Iason nu. 16. eandem tenuerunt Salic. Alexan. & alij in l. ita demum. C. de procurato. Anton. Abb. & cæteri in dicto cap. pastoralis. vbi Dec. num. 18. fatetur hanc opinionem Communem esse: quam & Felin. ibi probat nume. 20. etiamsi contrarium tenuerit glo. vlt. ibidem. & gloss. in l. qui procuratorem dat. §. 1. ff. de procu. verb. omiserit. Paulus Cast. in d. l. ita demum. Idem in l. exceptionem. C. de proba. colum. vlt. Ang. in l. de die. §. si seruus. ff. qui satisdare cogant. latè Areti. in c. 1. colum. 2. de accus. qui hanc sententiam veriorem esse censet. Cui suffragatur regia lex 8. in legibus Madritijs, tametsi priorem opinionẽopinionem probauerit l. 1. titu. 8. lib. 3. ordi. Et verè quoties potest aliqua negligentia imputari excipienti, satis æqua est posterior opinio. quod AlexāAlexan. in l. si mulier. colum. vlt. ff. soluto matrimo. & Carolus Ruynus consilio 6. numer. 9. lib. 4. tenuerunt. cùm alioqui ęquior sit communis sententia, potissimum in exceptionibus maximi pręiudicij, atq;atque ita passim seruatur, imò etiāetiam post litis contestationem, & diem datum iure regio ad opponendas quascunque exceptiones & post sententiam interlocutoriam, qua vtraque pars ad probandum admittitur, allegantur, proponuntur, ac recipiuntur nouæ exceptiones, & aliæ quæcunq;quæcunque absq;absque vllo discrimine de hisque parte petente intelligitur sententia, probationis, vt manifestũmanifestum fit his, qui praxim optimè tenent.

In recusatione autem illud est absque vlla controuersia, quod admittitur quo ad iudicem ordinarium inferiorem, in quacunque parte litis proponatur. Nam si absque vllius causæ expressione iure ciuili, solo tantùm iuramento præstito recusatio admittitur, nec est necessaria probatio causæ, vt diximus, mirum nōnon erit, quod ea in quacunque parte litis admittatur, etiamsi ante litis contestationem orta fuerit. Vbi verò est necessaria expressio, & probatio causæ, tunc sanè poterit controuerti, ac disputari quod modò tractauimus, & erit iure satis constitutum, admittendam esse post litis contestationem causam recusationis, quæ ante orta fuit, & tamen nunc accessit ad cognitionem recusantis.

Sic & post conclusum in causa recusatio admittitur, etiam vbi causa probanda est, modò ea causa sit orta, & habuerit originem post ipsius litis conclusionem. text. in c. insinuante. de officio delegat. cuius argumento tenet hanc opinionem Felin. in d. c. pastoralis. num. 17. & ibi Dec. num. 9. idem Fel. in d. c. insinuante. nu. 15. Francus in d. c. cum speciali. num. 22. de appellatio. post Imolam. in c. iudex. de offi. deleg. in 6. contra Dominici distinctionem ibi. Sed & si causa suspicionis orta fuerit ante conclusionẽconclusionem in causa ad hoc, recusatio proponi poterit post conclusionem in duobus casibus. Primò, vbi causa suspicionis ita notoria est, quod nullam probationem exigat, tunc etenim indistinctè proponi poterit, secundum Imolam, Francum & Fel. in præcitatis locis, quanuis alioqui recusationis causa, quæ probanda sit, & probatione indigeat, non sit admittenda post conclusionem causæ, & litis, vt notant Ioan. Andræ & Imola. nu. 19. in c. 2. de ordine cognitio. Domi. in d. ca. iudex. quia post conclusionem causę probationi locus non est. c. cũcum dilectus. de fide instr. SecũdòSecundò, quoties causa recusationis orta ante cōclusionẽconclusionem causæ peruenit posteà in cognitionẽcognitionem recusantis, quemadmodũquemadmodum notat Franc. in d. c. cũcum speciali. nu. 22. nam in hoc casu poterit proponi recusatio, & causa recusationis probari, vt ipse asseuerat.

Huius autem opinionis disputationi est pręmittendum, quòd exceptio vtcunque dilatoria si oriatur post litis contestationem, admittenda tunc est, & opponi poterit, gl. communiter recepta verb. de nouo. in dict. c. pastoralis. glossa per text. in dicto cap. insinuante glo. & Bald illius text. authoritate in l. 2. C. de consortibus. eiusdem litis. gloss. in cap. exceptionem. de exceptio. tradunt Abb. Fel. & Dec. in dicto capit. pastoralis. Abbas & Fel. in dict. cap. insinuante. Iaso. in dicta l. error. C. de iuris & fact. ignorantia, numero 17. idem Iason in d. l. ita demum. de procurator. 2. colum. Atque ita idem erit in recusationis causa, quod paulò ante tractauimus etiam post conclusionem in causa, quanuis excepta recusationis propositione, quibusdam placeat, non admitti post conclusionem in causa exceptionem illam quæ orta fuerit post ipsius causæ conclusionem. capit. cùm dilectus. de fide instrument. c. auditis. de procurat. Anton. Abb. & Fel. nume. 16. in d. cap. pastoralis. Quasi conclusio in causa præcludat omninò viam oppositioni exceptionis cuiuscunq;cuiuscunque, quę probationem exigat, etiamsi orta sit post conclusionem in causa. Atq;Atque hæc opinio magis communis est, tametsi Dec. in d. c. pastoralis. nu. 9. |

p. 168

existimet, exceptionem ortam post conclusionem causæ, opponi, & debere admitti, etiamsi probationem exigat: Cuius opinio admittenda est in praxi, quoties à sententia statim pronuncianda nec appellari, nec supplicari potest. hoc etenim dictat æquitas illa, quæ deducitur à ratione tex. in dict. c. pastoralis. Nihilominus secundum opinionem Communem regulariter iudicāiudicam dum est, nisi in exceptione recusationis quæ iuxta opinionem Imolæ, Felini, Decij, & Franc. potest proponi & probari post cōclusionemconclusionem in causa, si orta fuerit tunc.

Sed vbi exceptio ante conclusionem orta erat, & post conclusionem venit in cognitionem ipsius excipientis, communiter receptum est, non posse proponi, vt ꝓbatioprobatio eius admittatur post conclusionem in causa: Quanuis conetur contrarium probare Roder. Xuares allega. 5. cuius opinio suffragatur illi sententiæ, quam de recusationis causa dixit Philippus Francus in d. ca. cum speciali. Nam & in causa recusationis, vt diximus superiùs, quædam est peculiaris ratio à cæteris exceptionibus distincta, ex qua faciliùs fit eius receptio post conclusionẽconclusionem in causa, quàm aliarum exceptionum. Et adhuc mihi videtur dubia opinio Franci, & non omninò cōueniensconueniens opinionibus, hac in re frequentissimè receptis.

Iure autem regio, quoties recusatio proponitur contra iudices, qui apud suprema Regis tribunalia reddunt ius litigantibus, quiq́;quique auditores vocantur: quia probatio causæ requiritur, statutum est in hac materia de recusationibus per pragmaticas huius regni constitutiones Catholicorum Regum Fernandi & Elysabeth, recusationem post conclusionem in causa esse admittendam, & probari posse testibus, alijsq́;alijsque legitimis probationibus, si recusationis causa fuerit orta post conclusionẽconclusionem litis: in quo pragmatica constitu. conuenit cum opinione Imo. Franc. Fel. & Dec. cuius meminimus in versic. sic & post conclusionem. Quod si recusationis causa orta est ante conclusionem litis, etiamsi post eandem conclusionem, qui iudicem recusare vult, eius cognitionem habuerit, non est admittenda ex ea causa recusatio post conclusionem in causa, vt probari causa possit testib. sed tantùm iuramento ipsius iudicis recusati: quod eisdem constitutionibus respondetur: eaq́;eaque responsio constat iure Communi ex conclusione Ioan. Andræ. & Imolæ in d. cap. 2. de ord. cognit. nume. 19. & Dom. in d. ca. iudex. de offic. deleg. in 6. quorum mentionem superiùs fecimus. Nam probationi locus nōnon est, bene tamen iuramento iudicis recusati: quia iuramẽtiiuramenti delatio non est propriè nec verè probatio, & potest quacunque parte litis fieri, maximè in causa recusationis, quę non est principalis, nec principaliter examinatur, sed incidenter, ac summariè. SiquidẽSiquidem in causis summarijs iudex potest post conclusionẽconclusionem in causa exigere iuramentum, & interrogare litigantem, etiam ad petitionem aduersarij. gl. in ClemẽClemen. sæpè. verb. interrogabat. de verborum significat. quam illîc sequuntur Card. Imol. & Georgius Natan. Francus in c. 1. de confess. in 6. & in c. 1. de iuramen. calum. eod. lib. Hippol. in l. 1. §. si quis vltrò. num. 66. ff. de quæstioni. & Alexand. in l. 4. §. hoc autem iudicium. ff. de damno infect. col. 3. Deniq;Denique opinio Philip. Franci in d. c. cum speciali. prędicta regia constitutione refellitur, dũdum ipse Francus opinatur, iudicem posse recusari post conclusionem in causa, si causa recusationis ante litis conclusionem orta, post eam fuerit nota ipsi recusanti, & super hoc admittendam fore quamcunq;quamcunque ordinariam probationẽprobationem, quod manifestè contrarium est legi regiæ, qua passim vtimur.

CęterũCęterum illud quęritur, an sit locus recusatiōirecusationi iudicis, quoties sententia ab eo est scripta & subscripta, traditaq́;traditaque tabellioni, vel actuario, vt pronũcieturpronuncietur. Et Rupel. lib. 1. foren. Inst. c. 48. scribit, non esse admittendam hanc recusationem: cũcum iam res sit iudicari cœpta: & nihilominus eam quotidie apud Hispanos admittimus, illud fortassis apud Gallos frequentius est, ac deniq;denique vtilius ad tollendas tot calumnias, quibus in iudicum recusationibus passim litigantes vtuntur. Hoc tamen anno Domini 1554. Regis edicto cautum est, non posse regios auditores, nec eorum quenquam recusari post 30. dies à die, quo acta processus fuêre publicè relata, & visa per eosdem iudices ad sententiam pronunciandam, & litem diffiniendam.

Frequenter verò est in quæstione, an minor, vel ecclesia recusans iudicem, regiumq́;regiumque auditorẽauditorem ex ea causa, quæ orta fuit ante conclusionem litis, & tamen eam proponit post ipsam cōclusionemconclusionem,

4

* petitq́;petitque admitti ad probationem causę per testes, petita ad hoc restitutione in integrũintegrum sit admittendus, vel admittenda concessa prędicta restitutione ad probationem ordinariāordinariam causæ? Et profectò videtur multis rationibus nōnon esse hanc in integrum restitutionem cōcedendam.concedendam

Primò ex l. Auxilium. §. sexaginta. ff. de minorib. vbi minor nōnon restituitur aduersus lapsum temporis dati ad accusandum, cuius authoritatis meminêre Bart. in l. 1. §. nunciatio. ff. de noui operis nunc. colum. vlt. Bald. in l. cúm quidam. §. si pupillo. ff. de vsur. Atq;Atque idem erit in dilatione data ab homine, vel iudice ad accusandum: quia licet Iurisconsultus in d. §. sexaginta. tractauerit, & responderit de die data à iure: eadẽeadem videtur ratio in die dato à iudice. Nec enim restituendus erit minor ad accusandum post diem à iudice datam, sicut, nec restitueretur post diem datam à lege, quod notat Aret. in c. licet. de accusatio. num. 11. vbi Fel. colum. 2. tenet eandem conclusionem, quam nos adnotauimus |

p. 169

ex dict. l. auxilium. §. sexaginta. Quin & Bald. in l. vltim. num. 5. C. in quibus caus. in integ. restit. non est necesse, hoc ipsum verum esse censet, etiam si minor velit accusare patris occisores. quam opinionem reprobat Ioannes Mauricius in tractat. de in integr. rest. c. 160. ex eo, quòd alioqui maxima contingit læsio filio, cui foret imputādumimputandum, si patris occisi mortem non vlcisceretur, & homicidium puniendum non curaret. His accedit, quòd & generaliter ad cuiuscũq;cuiusque criminis accusationem restituitur minor post tempus datum ad accusandum, si constet summariè de læsione, & sic delictum posse probari secundum Bartol. in d. l. 1. §. nunciatio. col. vlt. Abb. in c. auditis. col. penul. de in integ. restit. Ægidium à Bellamera in decis. 38. Igitur non potest minor restitui ad recusandum iudicem regiũregium præsertim auditorem post diem lege regia constitum ad hoc.

Secundò huic opinioni patrocinatur, quòd minor non est restituendus ad opponendum crimina, vel defectus contra electum. gloss. in Clem. 2. verb. grauiora. de procura. Specula. in tit. de in integ. restit. §. quis autem. vers. sed pone. Abb. in d. c. auditis. col. penul. Felin. in c. fraternitatis. de testib. num. 6. Cardin. in Clem. 1. q. 14. de in integ. restit. Fel. in d. c. licet. col. 2. de accusat. Aretin. in l. 1. C. de in integ. rest. Præpo. in c. pen. col. vlt. de desponsat. impuber. Ioan. Lupi. in c. per vestras. §. 26. nu. 9. de donat. int. virum & vxor. Quo fit, vt pari ferè ratione non sit concedenda minori restitutio ad recusationem iudicis proponendam.

Tertiò eidem opinioni accedit regia lex, quæ statuit, minorem non esse restituendum ad opponendum defectus & exceptiones contra testes: sic etenim cautum extat l. 16. inter Madritias constitutiones, quæ satis iure comprobatur ex proximè dictis, vt ipse Ioan. Lupi. adnotauit.

Quartò, ex eo, quòd retractus legalis iure sanguinis, non sit admodum fauorabilis, sed fortassis odiosus: itidem iure regio decisum est, non esse minorem in integrum restituendum ad retrahendum post tempus à lege datum. l. 7. tit. 7. lib. 5. ord. idem iure Gallico probat latè Andr. Tiraquellus de retract. lib. 1. §. 35. gloss. 2. scribens, id inductum fuisse ea ratione, quòd ius hoc retrahendi sit odiosum: tametsi iure Communi non sit neganda in hac specie in integrũintegrum restitutio. c. constitutus. de in integr. restit. quibus adde Ioan. Mauritium in tracta. de in integrum restitutione. c. 290. & c. 398.

Quintò, in eiusdem opinionis probationem adduci & illud poterit, quòd minor non est restituendus ad opponendas exceptiones dilatorias post diem à lege datum ad eas obijciendas. secundum Innoc. in c. coram. de in integr. restit. Card. in Clem. 1. eod. tit. q. 15. Alexand. in additio. ad Bartol. in d. l. 1. §. nunciatio. ff. de noui oper. nuncia. Capicium in Neapol. decisi. 13. Igitur cùm recusatio iudicis sit exceptio dilatoria, vt probat glos. in d. c. pastoralis. cuius nos superius meminimus, videtur quidem, non esse minorẽminorem restituendũrestituendum ad eius propositionem. Huius tamen Innocentianæ opinionis ratio ea est, quòd exceptiones dilatoriæ sint modici præiudicij, & ideo restitutio negari possit. l. scio. ff. de in integ. resti. vt hinc possit lector expendere, quantum ponderis habeat hæc quinta ratio ad quæstionem de recusatione iudicis.

Vidi tamen non semel, sed frequentissimè Contrarium in hoc regio Granatensi prætorio seruatum fuisse, admissosq́;admissosque minores, & ecclesias, aut RempublicāRempublicam beneficio restitutionis in integrum, ad probandas post conclusionem in causa recusationis causas, quæ ante eiusdem litis conclusionem ortę fuerunt. quam opinionem aliquot rationibus comprobat Io. Mauritius in tract. de in integ. restit. c. 253. ex eo potissimum, quòd durum sit coram suspecto iudice litigare. d. l. apertissimi. C. de iudic. Nec minori obesse debet, quòd causam concluserit absque obiectione & recusatione iudicis propter causam, quæ tunc aderat & orta erat ante litis conclusionẽconclusionem, nam hoc inconsultè prætermisisse minor cẽseturcensetur, quód ea in re fuisset diligentius bonus paterfamiliâs versaturus, vt cũcum semper subsistat eadem suspicionis causa, debeat simili ratione minor restitui. Deniq;Denique hæc posterior opinio receptior est, tametsi multis rationibus prior probari videatur.

His verò libenter adiecerim id, de quo semel scio dubitatum in causa ecclesiastica, quæ per querelam illatę violentiæ à iudice ecclesiastico delata fuit ad hoc regiũregium Granatense prætorium. Etenim iure pontificio, quoties recusatur iudex de causa ipsa recusationis, cognoscunt

5

*iudices quidāquidam arbitri à litigantibus electi, qui si compererint iustè recusari iudicem, non poterit is de causa cognoscere. text. in c. cum speciali. in princ. de appellat. c. si quis contra clericum. de foro competen. c. suspicionis. de offic. deleg. c. iudex ab apostolica. eod. titul. in 6. vbi gloss. & Doct. communiter. atq;atque idem iure Ciuili statutum erat in quodam casu. d. l. apertissimi. C. de iudic. Ea etenim constitutio diffiniuit, arbitros eligendos esse, quoties iudex delegatus recusatur. Sed si causa fuerit delegata pluribus iudicibus cum clausula, quod si non omnes, & vnus ex eis recusetur, non sunt arbitri eligendi ad tractādamtractandam causam recusationis, sed collegæ, qui non recusantur, de eadem poterunt, & debent de causa cognoscere. text. elegans in c. si contra vnum. de offi. deleg. in 6. Quæritur tandem, an idem sit respondendum, vbi causa pluribus iudicibus delegatur cũcum clausula, & eorum cuilibet. Et sanè quibusdam fortassis videbitur idem propter eandẽeandem rationem, quæ expressa est in d. c. si contra vnum. Siqui|

p. 170

dem ad collegam recusati ratione dictæ clausulæ debet cognitio causæ pertinere: quæ quidem ratio itidem obtinet, quoties causa pluribus committitur cum clausula, & eorum cuilibet. Nam vno ex iudicibus impedito, qui de causa cœperat cognoscere, alter de eadem cognoscere poterit. c. cùm plures. de of. deleg. in 6.

Nos verò contrariam sententiam rationibus aliquot conabimur instruere, imò quòd eligendi sint arbitri: & primò, quia in d. cap. si contra. in specie scribitur, secus esse in alijs iudicibus, qui dati non fuerint cum dicta clausula, quod si non omnes. Hi autem dantur sine illa, vt constat: imo cum alia clausula differenti. Igitur nōnon erit in his iudicibus, de quibus agitur, seruanda eadem responsio.

Secundò est animaduertendum, quòd iudicibus datis cum clausula, & eorum cuilibet, competit iurisdictio in solidũsolidum, nec est necessarium, simul eos de causa cognoscere, nec possunt simul eam examinare: siquidem vnus tantùm ex eis potest de causa cognoscere, idcircò dũdum iste impeditus non est, cæteri non possunt causam ipsam tractare, quia carent iurisdictione. Ergo non poterit vti iurisdictione quo ad recusationem: quia nōnon dum apparet, alium impeditum esse, qui verè cœperat iurisdictionem exercere. Quod si semel pronunciatum fuerit, iudicem illum esse suspectum, tunc poterit alius iudex ex collegis causam ipsam examinare. dict. cap. cùm plures.

Tertiò ad idem conducit plurimum maxima ratio discriminis. Nam in priori clausula omnes iurisdictionem habent, & ideò mirum non est, quòd de vnius recusatione cognoscant cæteri: In posteriori autem non habent omnes iurisdictionem ab initio actualem, sed tātùmtantum is qui ea vti cœperat.

Quartò, in casu prioris clausulæ omnes simul in eodem loco de causa cognoscunt, ideò cum simul procedant, par est, & congruum, quòd ad recusationem collegæ non nominentur arbitri. At in posteriori clausula sæpè contingit, iudices esse diuersorum locorum, atq;atque ea ratione esset maximum inconueniens. Quòd si iudex SalmanticẽsisSalmanticensis delegatus recusaretur, esset huius recusationis causa deferenda ad collegam, qui esset Toleti, aut Zamoræ.

Quintò, & aliud accedit argumentum ab absurdo & inconuenienti, quòd si dentur tres iudices cum clausula, & eorum cuilibet, & recusetur vnus, esset maximum discrimen quis ex collegis tractaturus sit recusationis causam, cùm vnus posset eam examinare, & fortassis vellet quilibet ea vti iurisdictione: ac item qui literas obtinuit, vellet eligere vnum iudicem, eiusq́;eiusque aduersarius alium. Quod si dixeris hanc electionem pertinere ad eum, qui iudices delegatos impetrauit, nihilominus facilimè alter electum iudicem recusaret, vnde sequeretur maximũmaximum discrimen litis, quæ dilatio esset apud alterum litigantem facilima.

Deinde & sextò, collega electus ad recusationis causam, dubio procul pronunciaret iudicem recusatum suspectum esse, vt solus ipse cognosceret de causa, cuius cognitio alioꝗalioquod ad ipsum non pertineret. Quòd videtur non omninò conueniens iuris, & iustitiæ executioni. Sic deniq;denique hæc opinio probari posset, quæ tamen adhuc dubia videbitur quibusdāquibusdam, qui re diligentiùs examinata, poterũtpoterunt dexterius hanc quæstionem diffinire.

CAPVT XXVII.

EXTAT vtriusque Iuris regula, qua instruimur victum esse victori condemnandum in expensis. c. calumniam. de pœnis. ca. olim. in 2. de priuileg. capit. finem litibus. de dolo & contuma. l. properandum. §. sin autem alterutra. C. de iudic. regia. l. 8. tit. 3.

1

*& l. 7. titul. 22. part 3. Quibus in locis ad hanc condemnationem frequẽtiusfrequentius notatur calumnia litigantium, ita quidem, vt hæc malitia causa sit huius condemnationis, quæ in fauorem victoris fit, ad reprimendam litigantiũlitigantium calumniam. Propriè verò calumnia in animo cōsistitconsistit, & ex dolo oritur, eaq́;eaque in hac specie contingit, vt per fraudem aduersarius ne lite vexetur. Et nihilominus huic regulæ locus erit, etiam vbi quis absq;absque dolo, temerè tamen litigauerit, inconsultè quidem, ac nullo adhibito consilio. probat text. in l. eum quem temerè. ff. de iud. & in d. §. sin autem alterutra. notant Pan. & Doctor. in dict. capitu. calumniam. Barto. & alij in dict. §. sin autem alter utra. Lanfranc. in capit. |

p. 171

quoniam contra. de probatio. ver. expensæ. colum. 3. Quid autem sit temeritas, deducitur ex l. 1. in fine. ff. de eo per quem factum erit. capit. nullum. 30. q. 5. vnde constituitur prima declaratio ad præscriptæ regulæ intellectum.

Secunda eadem fermè ratione traditur interpretatio, vt tandem victus victori condemnandus sit in expensis, etiam si ab initio litis iuramentum de calumnia præstiterit. Bartol. & omnes. in d. §. sin autem. Bartol. in l. 1. §. 1. ff. ad Turpi. Bartol. in d. l. eum, quem temerè. Abb. & alij in dict. cap. finem litibus. nume. 21. Socin. in reg. 231. Lanfranc. in dict. verb. expensæ. num. 8. qui asserit, hanc opinionẽopinionem Communem esse: idem fatetur Abb. in dicto capit. calumniam. quam & Totus Mundus sequitur, vt testantur Salice. in l. qui crimen. C. qui accusare non possunt. in fine. & Iason in dicto §. sin autem. num. 11. etiamsi Contrarium probauerit gloss. in dict. cap. finem. & in capitul. in primis. 2. q. 1. & in Auth. de iudicibus. §. oportet. collat. 6. quarum opinio expressim lege regia 7. titul. 22. part. 3. authoritatem iuris habet, quia illic idem statuitur, quod est vsu forensium frequentissimo abrogatum. Nec vidi vnquam hac de re controuerti, imò passim victus arbitrio iudicis condemnatur in expensis, etiam si præstiterit iuramentum de calumnia.

Tertiò hæc ipsa regula obtinet, etiam apud iudicem arbitrum: nam & is condemnat victum victori in expensis. Hostien. in summa tit. de arb. §. qualiter ad effectum. versi. sed nunquid potest. Speculat. eod. titul. de arbitris. §. vltim. versicu. sed cùm. & Iason in dict. §. sin autem. argum. l. 1. ff. de arbitr.

Quartò eidem regulæ locus erit non tantùm in ciuilibus causis, sed etiam in criminalibus. tex. in d. §. sin autem. adiuncto initio eiusdem le

2

*gis. l. penultim. C. de fructi. & liti. expens. Bartol. in dict. l. 1. in princ. ff. ad Tertul. gloss. in ca. finem. de dolo & contuma. Henri. in dict. cap. calumniam. Iason in dict. §. sin autem. colum. 7. Quorum opinio Communis est, secundũsecundum Aretin. & Felin. in cap. accedens. de accusat. Hipp. in sua practica. §. superest. & in l. patre. ff. de quæstio. num. 18. & Nicellum in concordia glossarum. 47. licet Lanfranc. Oria. in d. c. quoniam contra. verb. expensæ. colum. 1. teneat Contrarium, & disputet latè Anania in d. c. accedens. Est etenim passim receptum, in criminalibus reum victum condemnari in expensis absq;absque vlla fermè exceptione. De expensis ratione contumaciæ factis nulla est dubitatio: nam in his dubiò procul iure fit condemnatio. glo. in cap. cùm dilecti. de dolo, & contu. quæ vltima est. & illic Bald. gloss. item in l. qui crimen. C. qui accusare non possunt. vbi text. hac de re opt.

Quintò, hæc condemnatio expensarum fieri potest, etiam vbi quis fuerit victus per interlocutoriam sententiam. Etenim non expectata diffinitiua pronũciationepronunciatione, iudex poterit condemnare victum in expensis in ipsa interlocutoria sententia. gloss. Abb. & alij in dict. cap. finem litibus. Bald. Salic. & Paul. in l. sancimus. C. de iudic. Iason in dict. §. sin autem alterutra. nume. 19. scribens, hanc opinionem Communem esse. Quòd si iudex velit condemnationem istāistam differre ad diffinitiuam, poterit hoc facere, & si non fuerit appellatum ab interlocutoria, non poterit postea appellari à condemnatione expensarum, quæ ratione interlocutoriæ fit in diffinitiua, secundum Abb. & Dec. in cap. sæpè. cap. vlt. de appellat.

Sextò, condemnatio expensarum tunc iure omittenda est, cùm quis habuit iustam litigandi causam. text. in l. qui solidum. §. etiam. ff. deleg. 2. & illic omnes. gloss. communiter recepta in d. cap. finem litibus. & in d. §. sin autem. latè ibi Iason gloss. in c. sacro. de sentent. excom. & in Auth. de iudicibus. §. oportet. collat. 6. & in c. 1. de electio. in 6. Regia l. 7. tit. 22. part. 3. quamuis in dubio præsumptio sit contra victũvictum, quòd non habuerit iustam litigandi causam. gloss. in dict. c. calumniam. & in Authent. generaliter. C. de episcop. & cler. tenent Bald. Salicet. & Iason in d. §. sin autem alterutra. Bald. & Salicet. in Authent. nouo iure. C. de iudicijs. sensit Abb. in dict. cap. finem litibus. nume. 22. tametsi gloss. ibi. hac in re variauerit. Sed & Panormitan. in dict. capit. calumniam. asseuerat, hanc opinionem Communem esse. Hæc verò sexta declaratio non tantùm procedit in prima instantia, sed & in causa appellationis: nam & in ea non fit condemnatio expensarum aduersus eum, qui habuit iustam causam litigandi: vt notant Abb. & omnes in dict. cap. finem litibus. contra gloss. inibi. Minor tamen causa excusat ab hac condemnatione expensarum in prima instantia, potius quàm in causa appellationis, quemadmodũquemadmodum post alios tradit Dec. in cap. vt debitus. de appellat. num. 21. sicut & minor causa excusat reum, potius quàm actorem: vt idem Dec. scribit in l. qui in alterius. ff. de regul. iuris.

Iudices verò, qui Romæ in Retę prętorio ius reddunt litigantibus, semper condemnātcondemnant victum victori in expensis, etiam si is habuerit iustam litigandi causam, nisi ea iusta causa oriatur ex prima sententia pro eo lata, & secunda sententia pronuncietur ex nouis allegationibus, vel probationibus: vt fatetur Ludo. Gome. in reg. de annali possess. q. 41.

Hæc tamen sexta declaratio non est admittenda, quoties expensæ debentur iure actionis. Nam ab his non excusat iusta causa litigandi. glos in dict. §. oportet. quæ singul. est secundum Bald. in cap. breui. de iureiur. & Iasonem in dict. §. sin autem. colum. 2. Est & similis gloss. in l. 3. §. si rem. ff. de leg. 3. quam dixit notab. Iason in §. actionum. de actio. num. 52. commendant Are. |

p. 172

& Alex. in l. venditores. ff. de verb. oblig. tradit latè Hippol. in d. l. patre & marito. ff. de quæst. num. 25. quo fit, vt qui de euictione tenetur ex contractu venditionis, passim condemnetur in expensis, etiam si iustam habuerit litigandi causam.

Idem erit, vbi expensæ debentur ratione contumaciæ: in his etenim fit condemnatio, etiam si contumax habeat iustam litigandi causam. gl. in d. c. finem litibus. in princ. Salic. & Iason in d. §. sin autem. col. 3. quia hæ expensæ debentur propter primam citationem. gl. in c. 1. de dolo, & contu. in 6. & in summa 4. q. 5. notant Lanfranc. in d. c. quoniam contra. num. 33. verb. expensæ. gloss. in c. querelam. de procurat. & illic Abb. idem Abb. & Felin. nu. 15. in d. c. quoniam contra Hipp. in d. l. patre. num. 43. Abb. & Fel. in c. 2. de accu. Quo in loco Fel. existimat, vocatum ad iudicium tribus dilationibus vnica voce datis, & in tertia comparentem non teneri ad expensas primæ, nec secundę dilationis, earúmue ratione factas. Ego tandem opinor, quòd licet iusta causa litigandi non excuset ab expensis, quæ ratione contumaciæ debentur: tamen ab eisdem excusabit iusta causa nōnon comparendi in iudicio ad diem vsq;vsque præfinitam. argum. gloss. in cap. 1. de dolo & contum. in 6. & l. contumacia. & l. quæsitum. ff. de re iudic. & c. querelam. de procurat.

Sunt etiam qui opinẽturopinentur, hanc condemnationem expensarum, quæ fieri debet aduersus temerè litigantes, non esse omittendāomittendam propter iustam litigandi causam, si cum iuris Communis regula conueniat speciale alicuius vrbis statutum,

4

*& municipalis lex, quæ dictet, victum victori condemnandum esse in expensis. Ea siquidem lege victus qui iustam causam habuit litigandi, eisdem in expensis condemnabitur. Huius opinionis authores fuêre. Bar. in d. l. 3. §. si rem. ff. de legat. 3. Abb. in c. vnic. 3. col. de plus petitio. gloss. in Authen. de exhib. reis. ver. causam. quam dixêre singularem esse Cremensis in singul. 121. & Corsetus in singular. ver. pœna. 1. l. 1. quam opinionem fatentur Communem esse Hippol in d. l. patre vel marito. nu. 29. & idem in sing 207. & Ludou. Gom. in cap. 1. num. 218. de constitu. in 6. à quibus alij citantur, qui huic sententiæ accesserunt. Et his suffragatur, quòd statutum seu municipalis lex idem disponens, quodius Commune, addit speciale vinculum, & maiorem vim iuri Communi. textus optimus in cap. 2. de præben. in 6. qui de consuetudine tractat. Eiusq́;Eiusque meminêre plures, maximè Barb in cap. consuluit. de offic. deleg. num. 32. idem in cap. 1. de rescrip. num. 65. notant Bartol. in l. 1. in princip. ff. ad leg. Falc. Bar. in d. §. si rem Abb in c. vltim. de obseruat. ieiunij idem Abb in c. cùm ven ssent. de institutionib. & alij. quorum meminit Gome. in d. cap. 1. num. 220. idem voluit Aretin. in cap. 1. de rescript. Hæc tamen conclusio non probatur in d. cap. 2. cùm consuetudo. cuius illic mentio fit, non sit conformis iuri Communi, quod eo tempore statutum erat, imò contraria: vt constat. Et præterea non est conueniens, nec iure satis receptum, quòd lex à principe statuta, postquam semel recepta fuerit, ex eo speciale vinculum habeat, præter alias leges, quòd sit diu moribus, & consuetudine idem obseruatum. Idcircò aduersus hanc conclusionem Barto. in d. l. 1. ff. ad legem Falcid. tenent inibi Imola, & Alex. in princip. col. penultim. gloss. celebris. verb. facti. quam Ancha. eleganter defendit in dict. capitul. 1. de constitutionib. libr. 6. text. optimus vbi Panormit. idem notat in cap. 1. de cognat. spirit. & est argumentum ex capit. cum aliquibus. de rescrip. in 6. quam opinionem fatentur Communem esse Felin. in cap. 1. de rescript. numer. 15. & Ioan. Crotus in d. cap. 1. de constitutionib. in 6. colum. penul. qui hac de re latè disputat. Sed & in specie opinionem Bart. in d. §. si rem. quo ad condemnationem expensarum reprobant Matthesilla. nota. 80. Alexand. in l. properandum. §. sin autem. colum. 2. C. de iud. & ibi Iason latius. col. 2. & 3. Bald. in l. terminato. C. de fruct. & liti. expens. & Carolus Molinæus in consil. Alexand. 183. libr. 5. ad finem. Eandemq́; sententiam ipse veriorem esse censeo asseuerans, etiam extante statuto, vel lege municipali, vt victus victori condemnetur in expensis, nōnon esse condemnandum in his eum, qui iustam habuerit litigandi causam. Quod si vera foret opinio Bartol. minimè esset admitdaadmittenda quo ad leges regias, quæ iuris Communis, non statutorum, nec legum municipalium iure censentur. Tunc sanè posset opinio prior obtinere, quando statutum aliquid adderet iuri Communi. Cuius rei exemplum in hac materia traditur, quoties statutum, quòd victus victori condemnetur in expensis, non dirigit verba in ipsum iudicem, sed potius inducit obligationem quandam ipsius victi, aut eam victori tribuit: sic sanè, victus teneatur victori ad expensas, vel victor expensas petat, & obtineat à victo. In hac etenim specie, licet causa iusta excuset victum ab expensis, poterit tamen victor expensas petere à victo, etiam si iudex earum condemnationem omiserit: quasi actionẽactionem victor habeat ad eas petendas, quemadmodũquemadmodum Matthesi. existimat, & post eum idem adnotarunt Alexand. in d l. 1. col. penulti. ff. ad legem Falcid. idem in d. §. sin autem alterutra. Felin. in dict. capitul. 1. de rescript. idem Felin. in cap. significauerunt. de exception. colum. 3. atque ita est hæc quæstio diffinienda. Nec omninò certum est, Bart. opinionem in d. §. si rem. communem esse, cùm constet multos iuris vtriusq;vtriusque Doctores contrariam tenuisse, quorum mentio fit in præcitatis locis.

Septimò, tunc fit cōdemnatiocondemnatio in expensis, cũcum fue|

p. 173

rint petitæ, alioqui iudex non tenetur victum victori condemnare in expensis. gloss. ordinaria. in capitu. vltim. de rescript. illic communi

5

*ter recepta. notant Abb. & Felin. in capitul. significauerunt. de exception. Alexand. & Iason in dict. §. sin autem alterutra. numer. 30. idem Iason in l. vniuersa. C. de precib. Imperat. offerend. colum. 1. Corset. in singul. verbo, expensæ. & Hippolit. in singul. 684. Iudex verò, si velit, poterit condemnare victum victori in expensis factis post litis contestationem, etiam si non fuerint petitæ. gloss. in dict. capitul. finem litibus. Bartol. & illic alij in l. 4. §. hoc autem iudicium. ff. de damno infect. Dec. in capi. sæpè. de appellat. colum. vltim. Iason in dict. §. sin autem. colum. 9. argum. l. Ædiles. §. sciendum. ff. de ædilit. edict.

uo tamen tradit Iason in dicto §. sin autem alterutra. quæ practicis iure, ac meritò videbuntur dubia. Primùm, quòd sit satis, peti ab actore, vel reo ferri sententiam pro se, vt iudex teneatur condemnare victum in expensis: & id voluit Bald. ibi. Alterum quidem, quòd post latam sententiam eodem die poterit victor petere condemnationem expensarum ex ratione. l. Paulus. in prima. ff. de re iudica. Hæc etenim, sicut nec illud, quod adnotauimus ex glo. in dict. c. finem litibus. non video in praxi recepta fuisse.

Sed si quis expensarum condemnationem petierit, eaq́;eaque fuerit à iudice omissa, non poterit appellare victor ab omissa condemnatione expensarum. l. vltim. C. quando prouocare non est necesse. Quæ tunc obtinet, cùm aduersarius appellat à sententia: quia si victus non appellauerit, potest victor à sententia prouocare, qua ex parte omissa fuit condemnatio expensarum, vt eas obtineat: quemadmodum ex d. l. vltim. adnotârunt eius reationem obseruantes Antonin. Abb. & omnes in capit. significauerunt. de exceptio. & idem erit, quoties appellat victus à sententia, in eo, in quo ipsi præiudicat, non in alijs: tunc etenim eadẽeadem ratione, cùm appellatio non suspendat sentẽtiamsententiam, nec deferat causam ad iudicem appellationis quo ad omissam condemnationem expensarum, quæ ipsi victo vtilis est, non contraria: sicut Panormit. & Felin. colum. 2. asseuerant in dict. c. significauerunt. idem Abb. in capitul. cùm Ioannes. colum. vltim. de fide instrumen. poterit victor ea ex causa prouocare.

Cæterùm hæc vera sunt, vbi omissa fuit expensarum condemnatio, quia iudex non videtur ab eis absoluere victum, quod notauimus in c. 25. num. 6. Attamen, si iudex in sententia absoluerit expressè ab expensis, tunc sanè necessaria est appellatio victoris, alioqui transiret quo ad expensas sententia in rem iudicatam, etiāetiam aduersario simpliciter appellante, atq;atque ideò permissa est in hac specie appellatio à sententia ratione expensarum, nec locum habet d. l. vltim. sicuti probare conantur contra Panor. ibi Ant. Imol. & Felin. colum. 2. in d. c. significauerunt. authoritate illius c. iuncta interpretatione gl. 2. idem Imol. in vlt. de except. colum. vltim.

Sed & vera sunt in expensis, quæ officio tantùm iudicis mercenario petuntur, quasi secus sit in expensis, quæ iure actionis debentur: has etenim poterit victor petere, etiam lata sententia, quæ transierit in rem iudicatam, & omiserit expensarum condemnationem. text. optimus in l. 4. C. depositi. notant Imol. & Roma. in l. si tertius. §. Celsus. ff. de aqua pluuia arcend. sensit gloss. magna in capitul. finem litibus. de dolo & contuma. cuius conclusionis exemplum patet in expensis, quæ debentur ex contractu, & verè sunt conuentionales. Item, vt quidam opinantur, idem erit in expensis, quæ debentur ratione contumaciæ. Siquidem expensæ ratione victoriæ, siue fuerint factæ ante litem contestatam, siue post, debentur officio iudicis. Quæ verò causa contumaciæ fiunt ante litis contestationem, debentur actionis iure, quæ autem postea factæ fuerint officio iudicis, secundum communem in d. cap. finem litibus. & Ripam in d. §. hoc autem iudicium. numer. 82. atq;atque ita est intelligenda gloss. magna in eodem c. finem litibus. quæ asseuerat, expensas factas ante litis contestationem iure actionis deberi.

Octauò est omninò hac in re obseruandum, expensas, in quibus victus victori condemnatur, taxandas esse à iudice secundum qualitatem

6

*litigantium ex proprio quidẽquidem arbitrio, vt tandem præmissa taxatione victor iuramentum præstet, se verè impendisse quantitatem illam, quæ per iudicem fuerit diffinita. gloss. magna in dicto capitulo finem litibus. & in capit. 1. §. 2. de electio. in sexto glos. in c. dilecti. de fo. competenti. & inibi Panormitan. & Doct. tex. optimus in capit. olim. de iniur. Abb. in cap. vltim. de his, quæ vi metúsue causa fiunt. Iason in l. si quando. C. vnde vi. num. 20. post alios, quorum ipse meminit. idem probat regia lex 1. tit. 18. libr. 3. ordi. Nam cùm hoc iuramentum sit de veritate, non de affectione, oportet præcedere iudicis moderamen ipsum iuramentum, & hæc de iudicialibus expensis: nam de extraiudicialibus qualiter probari debeant, tractant gloss. & Doctor. in dict. capit. dilecti. glos. in l. vnic. verb. subtilitatem, & illic latè Rebuffus. C. de sentent. quæ pro eo, quod interest.

CAPVT XXVIII.

EX multis dotalibus instrumentis quæ apud regia tribunalia passim in iudicio producuntur, plura vidi, in quibus res in dotem traduntur, æstimatione quadam ad nummorum certam quantitatem diffinitæ: eaq́;eaque ratione non infrequens contingit dubitatio, an res ita in dotem traditæ sint matrimonio soluto restituendæ omninò, vel an sit satis, quòd restituatur earum rerum æstimatio, aut præcisè ad huius solutionẽsolutionem teneatur ipse maritus, & eius hæredes? Qua in re illud est maximè adnotandum, æstimationem rerum dotalium emptionem, & venditionem const tuere & efficere. text. celebris, qui hanc conclusionem probat indubio, vbi aliud non fuerit ex

1

*pressum in l. quoties. C. de iure dotium. gl. in l. si inter virum. C. eod. titu. l. plerunq;plerunque. ff. eod. l. ex conuentione. C. de pact. Quo in casu expresse apparet contractus dotis, & subintelligitur contractus venditionis. argumen. l. singularia. ff. si certum petatur. atq;atque ita hanc opinionem, quæ Communis est, sequuntur plures, maximè Socinus consil. 56. lib. 1. versicu. septimus casus. Rubeus in consilio quinto. Soc. Iunior in consilio 141. lib. 1. Alexand. consil. 156. num. 1. lib. 6. & alij, quorum meminit Tiraquellus libr. 1. de retract §. 1. gloss. 14. num. 20. tex. in signis in l. 16. & 18. tit. 11. part. 4. notat Bartol. in l. si vt certo. §. nunc videndum. ff. commodati. colum. 2. Qua quidem regula constituta, sunt aliquot in practicis exemplis examinādaexaminanda, quæ amplius aperient huius tractatus difficultatem.

Primùm etenim constat, hanc opinionem veram esse, etiam vbi ab initio dantur res in dotẽdotem absque certa æstimatione, pacto tamen expresso, quòd hæ res æstimentur per arbitros ad id electos, atq;atque ita dantur res in dotem æstimatæ illa æstimatione, quæ fuerit per arbitros diffinita, nec illi arbitri eam æstimationem diffinierint. Nam censentur datæ res illæ æstimatæ ea æstimatione, quæ facit emptionem ad precium illud, quod tempore traditionis res illæ iustè valebant. Fit enim in hoc casu æstimatio ab ipsa lege, quemadmodum eleganter in hac specie respondet Socin. in consil. 56. lib. 1. col. penult. huius opinionis authorem allegans quendam ex iunioribus in l. æstimatę. ff. soluto matrimo. is verò est Bald. Nouellus, quem citat. & sequitur Bart. Soc. in consil. 60. lib. 3. quasi fauore dotis arbitris non arbitrantibus, locus sit arbitrio boni viri. l. 3. C. de dotis promis. l. cùm pòst. §. gener. ff. de iure dotium. de quo statim latius versic. septimo.

Secundò apparet ex his, quòd si præcesserit dotis promissio in certa quantitate, & secuta fuerit rerum quarundam traditio pro dote promissa: illæ res censentur æstimatæ illa æstimatione, quæ facit emptionem, quemadmodum visum est Bart. Soc. consil. 69. lib. 4. colum. penultim. quem sequitur Soc. Iunior in d. cons. 141. col. 2.

Tertiò, quod mihi fortius & audacius dictum esse videtur, eidem Socino in dicto consilio 69. columna penultima placet. Quòd si priori marito fuit promissa dos certæ quantitatis, & deinde secundo, ac posteriori marito sit promissa dos absq;absque certæ quantitatis mentione, & res quædam pro dote tradantur huic posteriori marito simpliciter, censentur datæ pro quantitate priori viro promissa, & æstimatæ illa æstimatione, quæ emptionem facit. Quia dos data priori viro, indubio videtur etiam posteriori promissa. l. diuus. & l. dotem. ff. de iure doti. l. pen. §. vxor. ff. solut. matr. l. cùm maritus. §. Titius. ff. de pact. dota. Cynus in Auth. sed quamuis. 3. quæst. C. de rei vxor. actio. Bartol. in disputatione incipien. quædam mulier habens amplum patrimoniũpatrimonium. hac etenim ratione Socinus ipse vsus est ad huius conclusionis probationem.

Quartò adeò verum est, æstimationem rerum dotalium indubio emptionem efficere, ac venditionem, vt id etiam obtineat, quoties datis rebus in dotem, eisdemq́;eisdemque ęstimatis, apposita fue

2

*rit clausula hæc, quod soluto matrimonio res illæ tradantur, & restituāturrestituantur his modis & formis, quibus datæ fuerat. Nam hæc verba hunc sensum habent, vt integra fiat dotis restitutio, quoad prætaxatam æstimationem. Sic tandem opinatur Antonin. Rubeus in consil. 5. |

p. 175

cui refragari videtur text. in l. si inter virum. C. de iure dot. l. vltim. vbi Baldus, Fulgosius, & Salycetus. C. de pact. dotali. l. si æstimatis. ff. solut. matrimo. Quibus in locis probatur, rerum dotalium æstimationem non efficere venditionem, vbi adijcitur in contractu clausula illa, ꝙquod soluto matrimonio illæ res in dotem datæ restituantur sub eisdem pretijs. Nihilominus istæ clausulæ differre videntur, cùm hæc posterior magis aperiat mentem contrahentium, à quibus actum esse par est, & præsumi potest, quòd matrimonio soluto fiat earũdemearundem rerum restitutio, non quo ad æstimationem, sed præcisè quo ad ipsasmet res. Idcircò prior clausula maximè distincta videri poterità posteriori, de qua vlterius hoc in capite tractabimus nu. sequen.

Sed ex contrario constitui debet conclusio, quæ primam ad praxim, & vsum forensem distinctius deducat in hunc sanè modum. Rerum dotalium æstimatio non efficit venditionẽvenditionem, nec emptionem constituit, quoties deduci potest ex pacto contrahentium expresso, vel tacito, ęstimationem factam fuisse ad alium effectum, non vt venditionẽvenditionem efficeret. Probat hanc cōclusionemconclusionem text. in l. si æstimatis. ff. solu. matr. & fatentur omnes vtriusque iuris interpretes, qui quæstionem istāistam tractatuêre: pręsertim Socinus in d. consi. 56. libr. 1. text. optimus in d. l. si inter virum. C. de iure dot. & illîc. omnes hoc ipsum adnotârunt. Quod apertius explicabitur traditis aliquot illationibus, quę hanc controuersiācontrouersiam attingunt.

Primò ex hoc patet, æstimationem rerum dotalium non efficere emptionem, vbi adijcitur huic æstimationi, quòd soluto matrimonio restitu

3

*antur vxori pro eodem pretio, quo fuêre æstimatæ. text. singularis in dict. l. si inter virum. & inibi Bald. Bartol. Salycet. & alij post glo. & Cynum text. optimus in l. vlt. ff. de pact. dotali. cuius æstimatiōisæstimationis effectus est, quòd soluto matrimonio res ipsæ æstimatæ, si extant minimè diminutæ, aut nulla ex parte deteriores, restituendæ sunt vxori. At si deteriores fuerint effectæ culpa mariti, tenebitur is ad æstimationẽæstimationem præfinitam in contractu, sicuti probatur in dictis locis, & est communis omnium interpretatio. Tenetur tamen maritus in hac specie de culpa leuissima, secundum Paulum de Castro in dicta l. si æstimatis. ff. solut. matrimonio. numer. 3. tametsi res istæ dotales nihilominus sint, de quarum periculo propter præscriptam æstimationem maritus tenetur, si id contigerit ob culpam eius etiam leuissimam, vt ipse Paulus existimat. Idem repetit Paulus ipse in l. pen. §. mancip. ff. solut. matrimo. qui vtrobiq;vtrobique censet, maritum non teneri nec ad res, nec ad æstimationẽæstimationem in hoc casu, si res perierint, aut deteriores fuerint effectæ absq;absque ipsius vlla culpa, idem notant gloss. vlt. & Salycet. in dicta. leg. si inter virum. quam sequitur asseuerans, cōmunitercommuniter receptam esse. Soci. in dicto consi. 56. col. 2. lib. 1. cùm alioqui regulariter maritus pro rebus dotalibus teneatur de dolo, lata culpa, & leui, nōnon de leuissima. l. etiāetiam. §. 1. & illîc omnes. ff. solu. matr.

Vnde infertur ad intellectum tex. in d. §. mancipi. quo in loco Iurisconsultus scribit, maritum teneri de periculo rerum dotaliũdotalium æstimatarũæstimatarum, vbi ipsi æstimationi adiecta fuit clausula prædicta, quòd res soluto matrimonio pro eodem pretio restituerentur vxori. Est etenim intelligendum, maritum teneri de culpa leuissima, nōnon tamen de periculo absque eius vlla culpa contingenti. Regia verò lex 20. titu. 11. part. 4. cùm hoc Iurisconsulti responsum in linguam, & sermonem Castellanum traduceret, non tam dictæ clausulæ, quam pacto expresso tribuisse videtur, maritum teneri de periculo rei datæ in dotem: vt eadem regia constitutio fortassis sit intelligenda, quo ad periculum absq;absque vlla culpa mariti contingens. quod & regia l. 18. eod. ti. in vltimis verbis sensisse videtur: nōnon quo ad culpāculpam leuissimam.

Hinc etiam constat interpretatio huius clausulæ, quæ ita concipitur, vt res dotales æstimatæ, soluto matrimonio pro eodem pretio vxori restituantur, est etenim hic verus sensus. Quòd si res illæ tempore matrimonij soluti valeant idẽidem pretium, quo fuerunt æstimatæ, sit satis easdẽeasdem vxori restitui, si verò res sint minoris valoris propter culpam, etiam leuissimam mariti, teneatur is ad æstimationem præfinitam in contractu, quod notat Paulus Castrensis in dicto §. mancipia. Quòd si absque culpa viri res perierint, vel factæ sint deteriores, aut ratione tẽporistemporis earum valor fuerit minor absque vlla rerum lęsione, satis erit easdẽeasdem res vxori restitui, & tradi à viro, qui non poterit inuita vxore res easdem sibi retinere soluta æstimatione.

Huius autem periculi ratione maritus in hac specie consequitur cōmodumcommodum illud, quòd partus ancillarum, alioqui ad vxorem pertinentes, ipsius viri efficiuntur, nec eos tenebitur restituere vxori matrimonio soluto. Partus autem intelligo matrimonio constante editos. tex. insignis in d. §. mancipia. secundum communem intellectum. Nam Iurisconsultus nihil aliud ad effectum istum exigit, quàm periculum marito incumbens ex clausula superius tradita, licet regia lex 20. titu. 11. par. 4. exigat, quòd maritus receperit in se periculũpericulum rerum dotalium æstimatarum absque venditione, quo ad earum interitum vel diminutionem. Quin & eadem lex sensit, partus ancillarum dotalium ad virum pertinere, si editi fuerint matrimonio constante, quoties ipse periculum ancillarum, etiam non æstimatarum, in se susceperit, quo ad interitum, vel quo ad diminutionem tantùm. Cuius decisionis æquissima ratio est, |

p. 176

& deducitur à responso Iurisconsulti in dicto §. mancipi. Sed & fortassis pactum hoc expressim ita conceptum maiorem vim, & potestatẽpotestatem obtinebit, quàm tacitum, quo ad hoc, vt maritus teneatur, etiāsietiamsi absq;absque vlla eius culpa etiam leuissima res dotales perierint, vel fuerint deteriores effectæ.

Secundò deducitur ex dicta principali conclusione, æstimationem non facere emptionem, quoties adijcitur pactum, quòd res æstimatæ soluto matrimonio restituantur vxori, si tunc ex

4

*titerint, habita tamen ratione augmenti, & diminutionis boni viri arbitratu. tex. optimus in dicta l. si æstimatis. quem Paulus Castrensis & alij sic inibi interpretantur, & Socinus in dicto consilio 56. colum. 2. libro 1. Huius autem clausulæ ille potissimum constat effectus, quòd res illæ, si soluto matrimonio extant, etiam apud tertium, quia nondum perierunt, restituendæ sunt vxori, ab eaq́;eaque peti poterunt ipsęmet res, aut earũearum iusta eius temporis æstimatio, vt Pau. Castr. post alios explicat in d. l. si æstimatis. & est Communis opinio. Etenim cúm dominiũdominium non sit verè translatum, imò matrimonio soluto sit penes ipsam vxorem, quia æstimatio non fecit emptionẽemptionem, poterunt res istæ ab vxore vendisari, arg. l. quod si fundus. ff. de fundo dotali. Sic sanè in hac specie propter vim, & potestatem præscriptæ clausulæ, si tempore matrimonij soluti res extantes sint maioris æstimationis, hoc augmentum cedit lucro mariti, modò non sit augmentum intrinsecè contingens, Si verò sint minoris æstimationis extrinsecè ob culpam, etiam leuissimam mariti, damnum hoc marito incumbit, & proptereà consequitur commodum traditum à Iurisconsulto in dict. §. mancipia. Nec tenetur maritus de diminutione, aut interitu absq;absque vlla eius culpa contingenti, secundum Paulum de Castro in d. l. si æstimatis. & Saly. in d. l. si inter virũvirum. C. de iure doti.

Tertiò colligitur, adhuc ęstimationem rerum dotalium emptionem non efficere, si pactum sit, quòd res ipsę matrimonio soluto restituantur. Etenim in hoc casu idem respondendum erit, quod in præcedenti, etiamsi non fuerit adiecta clausula illa, habita ratione augmenti, & diminutionis, quia hæc censetur tacitè subintel lecta, quemadmodum sensit Paul. de Castro in d. l. si æstimatis. num. 5. & tenet Socinus in dic. consi. 56 versicu. quartus casus. lib. 1. idcircò ea, quæ proximè diximus, erunt & in hoc casu repetenda.

His verò prænotatis est adnotandum, quòd licet alioqui res dotalis non possit à marito alienari, etiam consentiente vxore, vt Institu. quibus alienare licet, in princi. & per totum. ff. de fundo dotali, attamen in his tribus casibus fundus dotalis poterit alienari à viro consentiente vxore, quamuis soluto matrimonio vxor petere valeat æstimationem in ipso contractu dotis diffinitam. tex. singularis secundum omnes ferè iuris ciuilis eius interpretes in d. l. si æstimatis. cuius meminêre idem tenentes Bal. Nouellus de dote, parte 7. priuilegio 1. numer. 10. Ioan. Campetius de dote parte 1. quæstio. 40. probat idem text. in l. vnic. §. & cùm lex. C. de rei vxor. actio. & in l. vltim. ff. de pact. dotali. ex qua apparet, hoc procedere siue res dotalis sit mobilis, siue immobilis secundum Paulum & Romanum in dicta leg. si æstimatis. numero 19. tametsi textus in dicta l. si æstimatis. loquatur de rebus mobilibus. Quod est hac in materia memoriæ, ac menti tenendum. idem notat Io. Lupi. in rub. de donat. §. 17. nu. 8. pulchrè Sal. in l. interest. C. de vsufruct.

Horum autem trium casuum illa potissimum ratio traditur in dicta leg. si inter virum. & in l. cùm post. §. cùm res in dotem. ff. de iure dota. quòd hæc æstimatio facta sit non causa venditionis, aut emptionis, sed vt cognoscatur, an res sit effecta deterior, vel pretiosior. Vnde Socin. in dicto consil. 56. inquit, facta simpliciter æstimatione cum pacto, quòd res ipsæ matrimonio soluto restituantur, tacitè subintelligi clausulam illam, cuius meminit Iurisconsultus in dicta l. si æstimatis. Et idem illîc tenet Paulus de Castro, vt diximus. Quam ob rem periculum rerum dotalium contingens culpa, etiam leuissima mariti, viro incumbit, non vxori, cui tamen accedit damnum absque vlla mariti culpa eueniens, sicut & ipsius rei augmẽtumaugmentum intrinsecum nulla facta per maritum melioratione.

Quòd si hæc vera sunt, vt videntur à Doctoribus recepta, inde constabit intellectus ad l. 19. titul. 11. par. 4. quæ expressim asserit, augmentum, & damnum rerum dotalium ęstimatarum, ipsi vxori accedere, & ad ipsam pertinere, quoties æstimatio facta est ad effectum, vt appareat matrimonio soluto, an res sint effectæ viliores, an pretiosiores. Nam quo ad damnũdamnum rerum est cōstitutioconstitutio intelligenda, vbi id contigerit absque vlla mariti culpa etiam leuissima. SiquidẽSiquidem damnum ipsis rebus ita æstimatis contingẽscontingens culpa viri etiam leuissima, non pertinet ad vxorẽvxorem, sed ad maritũmaritum. Atq;Atque ita erit prædicta regia lex interpretanda, vt cōueniatconueniat his, quæ iure Communi decisa sunt.

Quartò, tunc æstimatio rerum dotalium emptionem manifestè facit, cùm pactum fuerit soluto matrimonio, res ipsas, vel earum æstimationem arbitrio, & electione mariti restituendas esse, l. plerunque. ff. de iure dot. regia lex 18. ti

5

*tul. 11. parte 4. notant omnes in dict. l. si æstimatis. Adhuc tamen non est hæc ipsa pactio vera emptio, quia si maritus eligat tradere, ac restituere ipsas res, etiāetiam deteriores, obligationi satisfaciet, modò non fuerint deteriores effectę, culpa saltem leui ipsius mariti. l. sanè. ff. de iure |

p. 177

dot. quam ita explicat Paulus in l. æstimatæ. ff. soluto matrimo. Idem sensit dicta regia lex 18. ad finẽfinem, dum inquit, marito eligente restitutionem earundẽearundem rerum, augmentũaugmentum, & diminutionẽdiminutionem ipsarum pertinere ad vxorem, nisi diminutio culpa viri contigerit, aut ipse vir in se susceperit damnum ipsarum rerum dotalium. Nam vbi ęstimatio emptionem effecerit veram, quia præcisè ipsa æstimatio restituenda est, dubiò procul damnum, & periculum ipsarum rerum vtcunque contingens, etiam absque culpa mariti leuissima, ipsi marito imputatur, quemadmodum vxori incumberet, si nulla fieret æstimatio rerum dotalium, damnum absque culpa leui mariti contingens. dict. l. plerunque. dict. l. 18. titul. 11. partita. 4. l. etiam. §. 1. ff. soluto matrimonio.

Sed & in hoc quarto casu, maritus re penitus extincta, etiam absque vlla eius culpa leui, vel leuissima, tenebitur præcisè ad æstimationem, quod probatur in dicta l. plerunque. cùm l. sequentib. optimè tradit Paulus de Castro in dicta l. æstimatæ. qui in dict. l. si æstimatis. scribit, posse in hac specie maritum res alienare absq;absque vllo consensu vxoris. leg. quod si fundus. ff. de fundo dotali. idem adnotauit Ludouicus Romanus in dict. l. si æstimatis. num. 12. & sequentib. Quibus in locis ab his, & alijs receptũreceptum est indubio, quoties in contractu dotis actum sit, soluto matrimonio, res ipsas, vel earum æstimationem restituendam fore, electionem ad ipsum maritum pertinere: idq́ue apertissimè constat in dicta l. plerunque. §. vltimo, & notat Socinus in dicto consilio 56. column. 2. libro 1. Quod si electio rerum, vel æstimationis expressim vxori fuerit excepta in contractu dotis, tunc maritus matrimonio constante non poterit res dotales æstimatas alienare, absque consensu vxoris, dicta l. quod si fundus. harũq́ueharumque rerum periculum ad maritum pertinebit, si vxor elegerit æstimationem, sicut & in eo casu augmentum ipsius erit viri. At si vxor elegerit res ipsas, planè augmentum earum, & dānumdamnum ipsi vxori accedent: quod satis constat ex l. 9. titu. 11. part. 4. & d. l. plerunque. Tenebitur tamen vxor meliorationes rerum, mariti opera & impensis factas, ipsi viro soluere, etenim hoc non tollitur per pactionem superiùs cōmemoratamcommemoratam.

Quintò, si mentem ipsorum contrahentiũcontrahentium, & rationes IurisconsultorũIurisconsultorum consideremus, manifestum erit, multũmultum nocere marito æstimationem simpliciter factāfactam in cōtractucontractu dotis earum rerũrerum, quæ licet non constẽtconstent numero, pondere, nec mensura, vsu tamen cōsumunturconsumuntur, tenetur siquidem maritus ad æstimationẽæstimationem præfinitam, etiamsi res fuerint consumptæ, vel attritæ per vsum ipsius tantũtantum vxoris. text. est celebris in l. æstimatæ. ff. solu. matri. vbi Bart. & omnes illius responsi rationẽrationem, & decisionem commendant ex eo, quod hæc æstimatio emptionem in dubio effecerit, & ideò maritus præcisè tenetur ad æstimationẽæstimationem, cũcum sit perfecta ipsa rerũrerum æstimatarum venditio.

Sextò, constituitur à lege absq;absque pacto contrahentium tacita quædam rerum dotalium æstimatio, quoties res in dotem datæ consistunt in

6

*pondere, numero, vel mensura: nam soluto matrimonio tenetur maritus ad earum æstimationem, licet fuerint absque eius culpa consumptæ. gloss. singular. in dicta l. æstimatæ. ff. soluto matrimo. per tex. in l. res in dotem. ff. de iure dot. cuius hæc sunt verba. Res in dotem datæ, quæ pondere, numero, mensurauè constant, mariti periculo sunt, quia in hoc dantur, vt maritus eas ad arbitrium suum distrahat, & quandoq;quandoque soluto matrimonio eiusdem generis, & qualitatis alias restituat, vel ipse, vel hæres eius. Hactenus Iurisconsultus, cuius ideò in specie memini, quod glos. non satis sensum illius responsi explicuerit. Siquidem maritus non tenetur ad æstimationẽæstimationem, sed ad restitutionem aliarũaliarum eiusdẽeiusdem generis, & qualitatis, sicuti optimè admonet Paul. de Castr. in d. l. æstimatæ. notat Io. Lup. in rub. de dona. §. 17. nu. 8. regia l. 21. titu. 11. part. 4. quæ est singularis. Est ad hoc ratio elegans ex l. 2. §. mutui datio. ff. si cer. petat. Quo in loco res istæ dicuntur eius esse conditionis, vt in suo genere functionẽfunctionem recipiant, id est, quæ propter naturæ, vel artis similitudinem recipiant promiscuũpromiscuum vsum. Ita quòd vna possit alterius vice fungi, vt frumentum cum frumento, vinum cum vino: oleum cum oleo, aut tandem formalem, & substantialem æquipollentiam res istæ habent in suo genere, vt vna res vniformiter fungatur vice alterius, & substantialiter, sic quòd non eadẽeadem res, & certa in indiuidua specie reddatur, sed eadẽeadem res, & certa secundũsecundum veram & realẽrealem substantiam genere, & qualitate soluatur, id est, solui possit, quẽadmodũquemadmodum explicat Carol. Moli. in tract. de contract. nu. 17.

Septimò, vt rem istam amplius exponamus, non prætermittemus disputationem hanc: An æstimatio rerum dotalium efficiat emptionem, quoties certa quantitas ipsius æstimationis expressa non fuerit. & Bartol. in l. si vt certo. §. nunc videndum. ff. commod. numero 5. asserit,

7

*nōnon constitui emptionem ex hac æstimatione, quæ incerta est. Vnde si dictum sit in contractu, res illas tradi æstimatas nulla ęstimationis diffinita quantitate, non efficitur emptio, atq;atque ideò re perempta non debetur ęstimatio. QuāQuam opinionem sequitur Curti. Iunior in l. ex conuentione. colu. 2. C. de pact. adduciturq́;adduciturque à Bartolo text. in l. quidam, §. 2. ff. de legat. 1. vbi re legata alicui & grauato legatario, alteri pretium eiusdem rei restituere, re ipsa perempta non tenebitur legatarius ad pretium, nec ad æstimationem: vt Bart. censet, quia incerta fuit ęstima|

p. 178

tio, quasi non sit locus Iurisconsulti responso, vbi testator legatariũlegatarium grauaret alteri certācertam ipsius rei æstimationem restituere, quod tenent idem Bar. in l. vir vxori. ff. de dot. præla. Paul. de Castr. in d. §. 2. idem Pau. & illîc Iaso. in l. Titiæ textores. §. vlt. ff. de lega. 1. tex. opt. ad hoc in d. l. vir vxori. quam sic intellexêre Alex. in l. quod te mihi. col. 2. Soc. num. 12. Dec. nu. 6. & illîc Purpur. col. 3. & 4. qui hanc opinionem Bar. sequũtursequuntur, licet quo ad intellectum d. l. vir vxori. dubitauerint, vt statim trademus. Oportet etenim examinare, an opinio Bar. probetur in locis ab eo adductis.

Nam quod attinet ad intellectum l. quidam. §. si tibi. non constat illius responsi ratio ex pretij certa diffinitione, sed à voluntate testatoris, qui legauit per fideicommissum pretium serui respectu, & ratione ipsius serui, & idcircò, videtur dedisse primo legatario, cui seruum legauit, electionem dandi seruum legatum alteri legatario, vel eius pretium: vt scribit glossa illîc recepta in dicto §. si tibi. Quamobrem accedit conclusio illa communis ferè omnium in lege quod te mihi. ff. si certum petat. cuius ipse memini in libro 2. variarum resolut. cap. 4. numer. 14. asseuerans, nōnon teneri quem perempta re ad eius ęstimationem, nec ad illam quantitatem, quæ respectu, & ratione illius rei & speciei debetur, quoties debitor rem ipsam extantẽextantem posset inuito creditori dare. Igitur in specie, & casu Iurisconsulti, etiamsi quantitas certa foret à testatore nominatim expressa, idem esset dicendum, quia testator illam quantitatem omninò respectu, & ratione rei, & speciei legauit, & posset primus legatarius tradendo rem ipsam liberari ab obligatione legati, atque ita contra Bart. illum tex. intellexerunt Aretin. & AlexādAlexand. in dict. l. Titiæ textores. §. vltimo. ff. de legat. 1. vbi Iason non satis certus est de huius conclusionis veritate, quæ constat ex dict. l. Titiæ. §. vltim. & multis alijs locis, & authoritatibus, quæ latè adducuntur in dict. l. quod te mihi. Nec tamen inficior, maximam esse Bartol. & Paul. Castrens. authoritatem, quo ad prædictũprædictum intellectum, & interpretationem, tametsi videam, non satis vrgere rationes ab eis pro hac parte adductas, cùm non conueniat Iurisconsultis differentia ista quantitatis certæ ab incerta.

Eadem ratione respondendum erit aduersus Bartolum & sequaces, Iurisconsulti responsum in dict. l. vir vxori. etiam obtinere, vbi quantitas esset incerta, quia mortuis dotalibus mancipijs viuo testatore, qui legauerat vxori pro eis æstimationem, aut quantitatẽquantitatem, & post mortem eorum non reuocante testatore legatum, voluntas eius constat, vt legatum debeatur, etiam mortuis dotalibus seruis, quæ quidem ratio ita obtinet, vbi est legata quantitas incerta, ac si certa foret expressim relicta, quemadmodum Are. & AlexādAlexand. in dict. l. Titiæ. §. vlt. & ibi Iason, idem Ias. nume. 15. Decius num. 6. Ripa. num. 18. adnotârunt in dict. l. 2. quod te mihi. Vnde non placet Bart. inductio. in d. §. nunc videndum. pro hoc septimo intellectu.

Sed huic septimæ declarationi suffragatur ratio ab eo deducta, quòd æstimatio censetur quędāquędam propria venditio. l. ex conuentione. C. de pactis. Venditio autem non constat sine pretio. l. empti fides. C. de contrah. emp. §. pretium. insti. de emptione & vend. Igitur cùm in hoc casu æstimatio fiat absque quantitate certa, cōsequiturconsequitur, eam non efficere emptionem. Nam quod superius attigimus in hoc capite versic. primum. procedit, quoties pretij quantitas & diffinitio collata est in alterius arbitrium, tunc etenim illo non arbitrante fauore dotis, vt res sit periculo mariti, non vxoris, succedit ad æstimationem faciendam boni viri arbitrium, & sic æstimatio faciet emptionem, quod est vxori fauorabile, secus autem, vbi pretij & æstimationis diffinitio in nullius arbitrium fuit collata. Quod deducitur ex l. vltim. C. de contrahẽcontrahen. emptio. quo fit, vt hic septimus intellectus ex Bartolo & Curtio adnotatus iure possit probari & defendi. legito tamen Fabianum in tractatu de emptione. 5. quæstio. versicul. circa tertium. qui tractat, an valeat venditio, quæ fit absque pretio certo, nec collato in alterius arbitrium, vt succedat iudicis æstimatio, maximè re tradita. Illîc etenim adducit authores varia probantes, ex quib. disputari poterit contra Bartolum & Curtium Iuniorem, quibus nihilominus accederem in hac dubia quæstione, multa siquidem sunt supplenda, vt ex incerta æstimatione rerum dotalium, emptionem constituamus præsertim rerum immobilium.

Octauò, quibusdam placet, æstimationem rerum dotalium indubio non efficere emptionem, quoties eo tempore, quo fit æstimatio, maritus dotem recipiens non est soluendo, nec hæbethabet bona, ex quib. æstimationem rerum dota

8

*lium soluere possit. Huius opinionis cẽsenturcensentur authores Bald. & Salyc. in l. interest. ad fi. C. de vsufruct. Cremensis in singu. 19. Ioan. Lup. in c. per vestras. in repet. rub. de donatio. §. 17. nu. 8. Iason & Dec. in dict. l. ex conuentione. C. de pactis. idem Iason in §. actionum. Instit. de actionib. num. 84. Soc. Iunio. in consi. 141. lib. 1. nu. 12. qui rationem hanc adducit, quòd lex non potuerit fingere, pretium æstimationis datũdatum fuisse pro rebus vxori à marito inopi, & rursus illud pretium receptum in dotem. Quę quidem ratio, vt ingenuè fatear, adeò debilis mihi videtur, vt planè censeam, eam indignam esse cuius uis medio criter docti authoritate. Nam & si fateatur, legem nōnon fingere impossibilia, attamẽattamen nihil in hac specie fingitur impossibile, siquidẽsiquidem maritus ille pauper, potuisset habere natura, |

p. 179

& iure pretium illud, quo fuêre res dotales æstimatæ. Sic tandem ipse opinor, falsam esse opinionem istam, quam in hoc versiculo octauo tradidimus, etiamsi tot iuris vtriusque interpretes eandem probauerint, scio etenim, æstimationem rerum dotalium indubio efficere emptionem, nec video alicubi probari, hoc nōnon procedere, vbi maritus res illas accipiens eo tempore non fuerit ita diues, quòd potuisset tunc æstimationis pretium red dere. Imò quicquid Cremensis, Ias. Dec. IoāIoan. Lup. & Soc. scripserint, Bal. & Sal. in d. l. interest. hanc conclusionem minimè tenuerunt, vt planè mirer, cur viri diligentissimi sic in referendis veterum sententijs fuerint hallucinati. Etenim Bald. & Salyc. nihil aliud voluerunt, quàm quòd mulier possit vtili rei vendicatione agere ad rem æstimatam, etiam ea ęstimatione, quæ emptionem fecerit, in subsidiũsubsidium, quoties maritus, aut eiꝰeius hęres non habet bona, ex quibus soluatur dotis ęstimatio ipsi vxori. quod notat glo. celebris in l. in rebus. ver. æstimatæ ff de iure dot. quam illîc sequuntur omnes, & Bal. Nouellus de dote part. 7. priuileg. 23. & parte 8. priuile. 7. atque item Iason in d. §. actionum. num. 84. & in l. traditionibus. C. de pact. colum. vl. Bal. in l. ex cōuentioneconuentione. 3. oppo. C. eod. ti. idem Bald. & pulchrè Salyc. in d. l. interest. qui non negant, æstimationem fecisse emptionem, sed probant, ꝙquod vbi ęstimatio emptionem fecerit, possit etiam tunc in subsidium vxor agere vtili rei vendicatione ad rem æstimatam, quæ per tertium possidetur titulo lucratiuo, vel oneroso. Atq;Atque ita non potest verè adduci Baldi authoritas pro hac opinione, quam in hoc versiculo ex tot authoribus retulimus, & quam iterum paulò diligentius retulit Ioannes Lup. in repe. capit. per vestras. §. 21. num. 2. dubitans, an in casu inopiæ res æstimatæ tali æstimatione, quæ emptionẽemptionem constituat, pereant ante restitutionem periculo vxoris, & tandem opinatur, eas perire viri periculo. Quod ipse absq;absque dubio libentissimè probauerim. Nec refert, quod Bald. & Sal. scribunt, data inopia mariti rem istam ita æstimatam, manere dotalem, quia non intelligunt, ꝙquod verè sit dotalis, sed quo ad effectum consequẽdiconsequendi dotem, ne illa pereat, & prætereà hi authores non tractant de inopia mariti tempore cōtractuscontractus dotalis tantùm, sed de inopia eiusdem eo tempore, quo dos ab vxore repeti potest, & ideò idem respondissent, quoties tempore cōtractuscontractus maritus esset diues, modò postea pauꝑpauper fuerit effectus.

Illud verò non est prætermittendum, quod opinio gloss. in dict. l. in rebus. obtinet, etiamsi vxor consenserit alienationi rei æstimatæ, quæ facta fuit per maritum eo casu, quo æstimatio fecit vel non fecit emptionem secundum Saly. in dict. l. interest. ad fi & Bal. Nouel. de dote parte 8. priuilegio 7. Sed si vxor egerit vtili rei vendicatione ad rem æstimatāæstimatam ea ęstimatione, quæ fecit emptionem, iuxtà opi. gl. præcitatæ, adhuc dubitatur, an possessor possit cōdemnationẽcondemnationem restitutionis rei effugere, offerẽdoofferendo ęstimationẽęstimationem ipsius rei. Et sanè Maria. Soc. in cons. 224. lib. 2. vers. quinimò. & Ias. in l. traditionib. C. de pact. nu. 20. eleganter responderũtresponderunt, non esse in hac specie pręcisè necessariam rei restitutionẽrestitutionem, sed satis esse, ꝙquod tertius possessor offerat pretiũpretium æstimationis. Quod probatur ex eo, quod hic tertius possessor ius habens à marito possit vti eisdem defensionib. quibus maritus vti potuisset, quemadmodũquemadmodum satis constat, cũcum in ius mariti successerit, maritus autem satis fecisset vxori ad dotẽdotem agenti, si æstimationẽæstimationem daret, idcircò satis manifestũmanifestum est, quod Soc. & Ias. adnotârunt. Deinde vxor non potest agere ad rem æstimatāæstimatam, qñquando æstimatio fecit emptionẽemptionem, nisi in subsidiũsubsidium quia ex bonis mariti nōnon potest cōsequiconsequi æstimationẽæstimationem propter eius inopiam. Ergò tantũtantum ei competit vtilis rei vendicatio in effectu ratione illius æstimationis, & verè, licet sit vtilis rei vẽdicatiovendicatio, tamẽtamen hæc nōnon differt quo ad restitutionẽrestitutionem dotis ab Hypotheca, quanuis quo ad prælationem, & alios effectus possit differre: quamobrem sequor ipse Soc. & Iasonis sententiam, etiamsi latè reprobet Socini opinionem Ant. de Fano in tract. de pignorib. 5 par. membro. 3. nu. 28. qui multa alia tradit hac in re, quę sunt memoriæ cōmendandacommendanda, eũeum legito, licet eius assertio, qua ex parte SocinũSocinum improbat, mihi nusꝗ̈nusquam placuerit.

Nonò, est egregiè obseruandum, æstimationem rerum dotalium tunc efficere emptionem, cũcum æstimatio fit ad quantitatem dignam pro ipsarum rerum pretio iusto, quasi dicendum sit, nōnon efficere venditionem ęstimationem illam, quę

9

*non fuerit facta pro pretio iusto, secundum Baldum, Salyc. Iason. & Deci. in d. l. ex conuentione. Ioannem Lup. in capit. per vestras. de donatio. inter vir. & vxorem super text. §. 21. num 4. Aretin. consi. 84. colum. 2. Bald. in l. 1. quæstion. 3. C. commodat. Barbat. in consil. 19. colum. 4. libro 4. Socin. Iuniorem in dicto consilio 141. libro 1. colum. 4. quibus suffragatur gloss. in l. 1. §. 1. verb. agendo. ff. de superficiebus, quæ probat ex quantitate pretij præsumi contractum venditionis, vel alium ab eo dissimilem. Cuius meminêre Corsetus in singularibus verb. contractus. Iason in l. 1. colum. 5. C. de iure emphyteu. Panormita. in consil. 116. libr. 2. colum. vlti. Sic denique hanc nouam conclusionem Communi omnium sententia probatam ac receptam esse asseuerat Socinus Iunior in dicto consilio 141. numero 21. quo in loco ad eius probationem post SalycetũSalycetum inducit duos textus, scilicet, leg. tertia. §. primo. ff. de condict. caus. data. & le. si is. C. si mancip. ita fuerit alienat. Ego verò hanc opinionem tunc admitterem, cùm æstimatio facta fuerit pretio minus iusto ex |

p. 180

deceptione vltra dimidiam. Etenim in hoc casu propter maximam pretij iusti diminutionẽdiminutionem, vel augmentum præsumitur ad alium effectũeffectum factam fuisse æstimationem, non ad constituẽdamconstituendam, nec efficiendam emptionem, quod mihi probatur, & fit verisimile ex ipsius Salic. verbis in dicta leg. ex conuentione, qui scribit, æstimationem cōstituereconstituere, & efficere emptionem, vbi facta sit pro pretio iusto, vel ferè iusto. Alioqui enim, si indistinctè contrarium admitteremus, cum varia contingant de iusto pretio sæpissimè testimonia, nec pretium iustum consistat in indiuidua certitudine, maximis esset locus litibus hac de re & controuersijs, nec posset frequenter ad praxim induci communis illa regula, ex qua diximus, æstimationem rerũrerum dotalium in dubio emptionem efficere. His accedit regia lex satis insignis in l. 16. tit. 11. par. 4. qua cautum extat, in æstimatione rerum dotalium, quæ simpliciter facta fuerit, nōnon esse permittendum, quod vxor vel maritus aliquam, etiam intra dimidiādimidiam iusti pretij, læsionẽlæsionem patiāturpatiantur, imò si æstimatio fiat pluris, vel minoris iusto pretio, læsio est reparanda, vt eadem lex respondet. Igitur lex illa non statuit, æstimationem factam pro pretio minori, vel maiori, quāquam iustitia commutationis patiatur, non efficere venditionem, sed maximè censet eam factam esse, modò iustum pretium per additionẽadditionem, vel diminutionem constituatur. Vnde text. hic satis posset induci contra Bald. Saly. & communem, nisi fortassis regia constitutio ita intelligatur, vt obtineat, quoties læsio cōtingitcontingit intra dimidiam, quòd si vltra dimidiādimidiam lęsio in pretio contigisset, tunc locus sit opinioni Bal. & aliorum, vt æstimatio nōnon faciat emptionẽemptionem, saltẽsaltem vbi læsio esset in vxoris damnum.

Decimò, Regula iuris, quam superius tradidimꝰtradidimus, est vera, & procedit, vbi res do tales alicuius mi

10

*noris traduntur marito æstimatæ authoritate tutoris, & decreto iudicis, ac deniq;denique ea forma & solennitate, quæ iure necessaria est in alienandis rebus minorum. Nam etiamsi quibusdāquibusdam visum fuerit, posse res minorum dari in dotem pro ipsis minoribus absq;absque decreto iudicis, & id fortassis non sit à publica vtilitate alienũalienum, receptius tamen est, decretum exigi vltra tutoris authoritatem ad dationem dotis, illarum equidem rerum, quæ non possunt absq;absque decreto alienari, eritq́;eritque dotis causa sufficiens ad iustitiam alienationis. tex. & ibi gloss. & Doctor. in l. lex quæ tutores. C. de admi. tutor. notatur in l. 1. C. si aduers. dotem tradit Bar. in l. si constante. ff. solu. matrimo. numero 77. optimè Fabianus de Monte in tract. de emptio. quæst. 5. versic. sequitur videre de forma. colum. 26. totius quæstionis. Nec potest iure dubitari de hac cōclusioneconclusione, quo ties non tantùm agitur de simplici datione in dotem, sed de datione illa, quæ per æstimationem emptionem facit, & est vera propriaq́;propriaque alienatio. d. l. ex conuentione. C. de pact. Vnde opinor, æstimationem rerum dotalium minoris non efficere emptionem absque decreto iudicis, etiamsi tutoris authoritas accesserit. Qua ratione posset contingere, æstimationem rerum dotalium partim emptionẽemptionem efficere, vtpotè, si quædam ex rebus dotalibus æstimatis sint eius conditionis, & qualitatis, vt à tutore absque decreto alienari possint, & facta fuerit æstimatio absque decreto iudicis. Etenim in hac specie ęstimatio facit emptionẽemptionem quo ad res illas, quæ possunt per tutorem alienari absque decreto. Quod est notandum omninò, quia passim contingere potest.

Quod si rerum immobilium facta sit æstimatio à tutore absq;absque decreto iudicis, & ita datę fuerint res in dotem, poterit vxor soluto matrimonio ratam habere hanc æstimationem, & pretium illius eligere ac petere, si sibi ea electio visa sit vtilior. Hanc sententiāsententiam ex eo probamus, quòd episcopus ratam possit habere alienationem rerum ecclesiæ absq;absque solennitate sede vacante factam, gloss. in cap. ne sede vacante. verb. sede vacante. quam commendant & sequũtursequuntur Abb. in c. causam quæ. in 2. de iudic. colum. vl. idem in c. diu ersis fallacijs. colum. 2. de cleri. coniug. & in consil. 84. lib. 2. Are. in consi. 77. colum. penul. Iason in l. non eo minus. nume. 3. C. de procur. quibus accedit Matthæsil. notab. 155. Fulgo sius, & Iason in l. cùm hi. §. eam transactionem. numero 3. ff. de transactio. tex. optimus in l. Iulianus. §. si quis à pupill. ff. de act. emp. pulchrè InnocẽInocen. in c. 1. & illîc omnes. de his, quæ fiunt à præla. sine consen. c. minor etenim, vel ecclesia poterit ratum habere contractum, factum absque iuris solennitate, nec potest alter huic rati habitioni contradicere, quod probat tex. in d. §. si à pupillo. & idem erit in ecclesia, secundum Innocen, & alios, quorum modò meminimus. Sicut contractus dolo contrahentis gestus, licet sit nullus, potest ratus haberi ab altero, qui dolum non adhibuit. gloss. Bald. & omnes in l. iurisgentium. §. Prætor ait. ff. de pact. gloss. in l. eleganter. ver. nullam. & illîc Bar. ff. de dolo. Iason in §. actionum. numer. 41. de actio. & tradit Bald. in l. dolum. C. de pericul. & commod. rei ven. idem Bald. in l. 1. C. plus valere quod agit. colum. 2. Sic igitur vxor potest ratam habere æstimationem rerum dotalium & immobiliũimmobilium, factam absque decreto iudicis, vt talis æstimatio emptionem faciat in ipsius vxoris vtilitatẽvtilitatem, si ipsa velit matrimonio soluto eligere æstimationem. Nisi quis dixerit, gloss. & communem, cuius modò meminimus, procedere in vera, & propria venditione, quæ fuerit absq;absque vllo dubio facta, non tamen in hac ęstimatione rerum do talium, quæ ex præsumptionibus venditio censetur, atque ideò hæc præsumptio cessare videtur ex vtraque parte, quoties non accesserit contractui ea forma, quæ ad veram vendi|

p. 181

tionem est necessaria, quasi ob defectum formæ dici possit, contrahentes noluisse vti æstimatione ad effectum venditionis.

Vndecimò, illud hoc in tractatu non erit obliuioni tradendum, quod rerum dotalium æstimatio emptionem facit, quando fit statim tempore traditionis, aut tempore, quo dos constituitur, vel paulò pòst. Secus autẽautem erit, vbi semel dote tradita & cōstitutaconstituta, ex interuallo postea matrimonio constante fit æstimatio: hæc enim nōnon facit emptionem, cùm non sit verisimile, contrahentes per nouationem à priori contractus lege discessisse, & præterea nec donatio fieri possit inter virum & vxorem: nec alienatio rei dotalis, quæ forsan ex hac æstimatione, quæ emptionem efficeret, sequeretur. Atq;Atque ita hanc vndecimam conclusionem tenent Bald. Salice. Iason & alij in d. l. ex conuentione. Aretin. in d. consil. 84. col. 2. Barb. consil. 19. colum. 4. libr. 4. Soc. Iunior in d. consil. 141. colum. 4. num. 24. Ioan. Lupin. in repet. c. per vestras. super text. in princip. §. 21. num. 4. de donatio. inter virum & vxorem.

Duo decimò, ne quem decipiat iunioris cuiusdācuiusdam dubitatio, non verebor adnotare, minimè fore necessariũnecessarium ad hoc, vt æstimatio faciat emptionem, quòd res æstimatæ sint præsentes. Nam dubiò procul sicuti rerum absentium fit vera & propria venditio, ita & hæc præsumpta per æstimationem. Quod nemo vsquam negauit ex his, quos memoria teneo me legisse. Quamuis Ioannes de Neuizanis in Sylua nuptiali. c. ampliant primo. num. 72. de hac opinione dubitauerit propter Bar. authoritatem in l. si propter. ff. rerum amotarum. & Iurisconsulti in l. eius. & in l. hæc si res. ff. de rei vendicat. à quibus illud tantùm probatur, quòd rei æstimatæ dominium non transit in illum, cui per ęstimationem venditur, nisi præsens ipsa res sit. Id verò non vrget, nec dubitationem inducit, siquidem & in vera venditione ac perfecta, nōnon transit dominium ante traditionẽtraditionem, & nihilominus vera est, ꝓpriapropria & perfecta venditio ex ipsa conuentione. Sic & in æstimatione conuenta consensu contrahentium venditio à iure constituitur, etiamsi res æstimata præsens non sit: quia hoc non est necessarium. Imò ipse censeo, etiam re præsenti per æstimationem non transferri dominium, nisi ipsius rei traditio fiat, nec Contrarium probatur in d. l. eius. & in l. hæc si res. nec in d. l. si propter. Quibus in locis quædam specialia tradũturtraduntur responsa, quæ specialem rationem habent, quæ palàm constat ex ipsorum Iurisconsultorum verbis.

CAPVT XXIX.

EXTAT pulchra & insignis CæsarũCæsarum cōstitutioconstitutio in l. pecunia. C. de priui. fisci. qua expressim respondetur, fiscũfiscum priorem creditorem agere posse ad pecuniam posteriori creditori à debitore solutam, etiam si ea iam consumpta sit bona fide, si debitor sit inops, nec habeat bona, vnde possit fisco satisfacere. idem probat text. in l. deferre. §. vlti. ff. de iure fisci. Nec in fisco est aliqua controuersia: cùm is dubio procul hoc priuilegium habeat. Sed practici maximè dubitant, sit ne idem in quocunq;quocunque priori creditore, qui priuilegiũpriuilegium habeat, & præsertim in vxore ratione dotis agente. Nam hoc dubium vidi semel, atq;atque iterum in hoc regio Granatensi prætorio maximè disputatum fuisse, propter varias iudicum & aduocatorum sententias. Accur. sanè in d. l. pecunia. palàm asserit, idem esse in quocunq;quocunque priori cre

1

*ditore priuilegium habente & ad hoc citat l. ex facto. §. vltim. ff. de peculio. l. sed an hic. ff. quod cum eo. Quarum authoritatum prior tractat quæstionem istam, quoties tempore solutionis, quæ fit posteriori creditori, cautio ab eo exigitur, de restituendo quantitatem, quam acceperit, si in feratur postea quæstio priuilegij à priori creditore aduersus patrem de peculio filij, cuius nomine à patre fit solutio creditoribus: Posterior verò idẽidem ferè tradit, respondens, creditorem priuilegiariũpriuilegiarium pręferendũpręferendum esse his, qui non sunt priuilegiarij, & hoc tempore solutionis debitorum fieri debet. Vnde ex his locis non deducitur quod gloss. in d. l. pecunia. scripsit, & adnotauit. Similis tamen gloss. est in d. l. sed an hic. & in d. l. deferre. §. vltim. Quibus in locis Accursius decisionem l. pecunia. interpretatur ita benignè, vt obtineat, & seruanda sit in quocunque creditore, cui priuile|

p. 182

gium iure competit prælationis. Eandem conclusionem in hoc creditore priuilegium prælationis, & hypothecam habente, probātprobant & sequuntur Petrus à Bella Pertica, Paulus de Castro, & Salicet. in d. l. pecunia. Iacobus de Aren. & Barto. in l. pupillus. ff. quæ in frau. credi. & Matth. Afflict. in decisione Neapolita. 190. qui fatetur, hanc opinionem CōmunẽCommunem esse, quod sensim asseuerare videtur Cuman. in d. l. pupillus. col. 2. His etiam, vt quidam opinantur, patrocinatur text. in l. vlt. §. & si præfatāpræfatam. C. de iure delib. versi. si verò hæredes. vbi hoc ipsum in quibuscunq;quibuscunque creditoribus priuilegium habentibus statutum est, vt possint condicere pecuniam solutam posterioribus creditoribus, qui non habent idem priuilegium. Sed ea constitutio procedit, quando ab hæredibus periudicem coactis & cōpulsiscompulsis, fit solutio debitorum ipsius defuncti, quasi aliud sit dicendum, quoties pecunia liberè & spontè soluitur à debitore creditori posteriori. Nam in hoc casu prior creditor habens priuilegium, non poterit hanc pecuniam condicere, etiam extantem, nisi habuerit hypothecam, nec tunc agere poterit, vbi fuerit pecunia consumpta. d. l. pupillus. §. vlt. Qua ratione maximè dubia est communis Accursij, & aliorum interpretatio, quæ item improbari potest ex eo, quòd etiam dominus alicuius pecuniæ, si ea per alium alteri sit absque eius consensu data, & dein de consumpta, nequaquam agere aduersus illũillum, cui pro solutione debiti, & æris alieni data fuit, poterit, nec ad hoc vllum habet iure auxilium. l. si filiusfamiliâs. ff. si cert. peta. Igitur multò minus poterit agere qui tantùm habet hypothecāhypothecam, & prælationis priuilegium contra illum secundum, aut posteriorem creditorem, cui à debitore pecunia soluta est, & deniq;denique consumpta per eum, ita vt penes ipsum nōnon extet. Idcircò Fulgosius eleganter in d. l. pecunia. ab opinione gloss. & aliorum discedit, asseuerans, illam constitutionem solùm obtinere in fauo rem fisci, & in eo esse specialem, nec admittendam fore in fauorem aliorum creditorũcreditorum quorumcunq;quorumcunque etiam, quibus hypotheca cum prælationis priuilegio competit. Idem repetit propriam sententiam mordicus tenens ipse Fulgo. in l. cùm fundus. §. seruum tuum. 4. nu. ff. si cert. pet. idem in l. ex facto. ff. de pecul. in fi. hoc ipsum tentat tenere Cumanus in d. l. pupillus. col. 2. quibus accedit elegans sententia Baldi in l. vbi adhuc. C. de iure doti. col. 5. versi. sed pone maritus. Nam licet mulier habeat hypothecāhypothecam ad bona mariti, poterit maritus libere, ac tutò merces, & alias res vænales vendere, atque earum ratione contrahere, nec vxor ius habet per actionem hypothecariam perendi res illas pro dote, & hoc sanè fit, ne commercium impediatur: idem tenet Paulus Parisius in consil. 69. lib. 4. num. 3. sic etenim in pecunia, cuius vsus adeò necessarius est ad humana commercia, si ea fuerit soluta per maritum creditori, & denique bona fide consumpta, non poterit mulier actione, quę ad dotem datur, agere contra creditorem ad illius pecuniæ restitutionem. Fit igitur, vt communis sententia non sit omninò certa, & fortassis in fisco sit specialis decisio text. in d. l. pecunia. Nihilominus vidi semel in hoc regio prætorio iudicum sententia receptam fuisse communem opinionem in causa, & priuilegio dotis, tametsi res fuerit diligenter disputata. Nam & Bart. in l. 1. ff. solut. matrimon. scribit, fisci priuilegium etiam doti competere. l. 2. C. de priuileg. fisci. licet hoc præceptum sit quoad hypothecam, non ita quoad alia fisci priuilegia.

Sed illud est diligenter obseruandum, dictam scilicet constitutionem, quæ priuilegium hoc tribuit fisco, eiusq́;eiusque communem interpretationẽinterpretationem quæ idem admittit in quocunque creditore

2

*priuilegium prælationis habente, & hypothecam non esse seruandam in alijs prioribus credi toribus, habentibus priorem hypothecam, non tamen pręlationis priuilegium. In his etenim locus non est dict. l. pecunia. vt eleganter tradit Matth. Afflict. in d. decil. Neapolit. 190. scribens, ita pronunciatum fuisse in prætorio Regis Neapolitani, etiamsi plures viri doctissimi, & maximi nominis apud Italos contrariũcontrarium consulti respondissent. Quicquid hac de re Capitius voluerit decisio. 78. dum conatur probare, quod responsum Imperatoris in dict. l. pecunia. habeat locum in priori creditore priuilegiato quoad actionem personalem, etiam si is non habeat hypothecæ ius, nec priuilegium, quod (ni fallo.) est aduersum communi omnium interpretationi & sententiæ.

Quòd si vera est Communis opinio, ea erit admittenda non tantùm quoties pecunia bona fide consumpta, fuerit soluta secundo creditori ex causa lucratiua, sed & vbi soluta est secundo creditori ex causa onerosa: siquidem lex illa, quæ traditur in dict. l. pecunia. & eius priuilegium obtinet, etiam si ille posterior creditor, cui est soluta pecunia, & ab eo bona fide consumpta, sit creditor ex causa onerosa: quemadmodum illic omnes interpretes sentire videntur: licet Ioannes Faber in §. item si quis in fraudem. numero 25. Institut. de actionib. Eandem constitutionem, & Communem eius intellectum ita intellexerit, vt procedat in secundo creditore ex causa lucratiua, qui pecuniam sibi solutam bona fide consumpsit: non autem in creditore posteriori ex causa onerosa. censet etenim Faber, aduersus hunc creditorẽcreditorem, qui posterior est, & pecuniāpecuniam sibi solutam titulo, & causa onerosa, bona fide consumpserit, fiscum, nec priorem creditorem, vtcunq;vtcunque priuilegium habentem agere non posse. |

p. 183

Quod mihi falsum videtur, si Communis est

3

*admittenda interpretatio ad præcitatāpræcitatam l. pecu.

Cæterùm, quando hac in parte de hypothecaria actione non vulgarem quæstionem attigerim, libentissimè aliam itidem adnectam, quæ semel atq;atque iterum in hoc regio tribunali fuit per sententiam diffinita. Creditor etenim egerat contra tertiũtertium possessorẽpossessorem cuiusdam rei actione hypothecaria, & iuxta iuris regulas res fuit illi adiudicata, vt eam teneret in pignus, & hypothecam, donec quantitas debita solueretur: quemadmodum nos explicuimus lib. 1. variarum resolutio. cap. 8. num. 1. Tandem ipse creditor sibi tradita re iure pignoris, videns ipsum teneri ad computandos in sortẽsortem fructus ipsius rei, atq;atque ita cogi ad recipiendum particulares solutiones in maximum, & graue ipsius creditoris damnum, petit à iudice, vt sibi liceat in publica subhastatione rem illāillam vendere, si possessor ille tertius, à quo illāillam euicerat, intra diem iudicis arbitrio datam nōnon solueret sortẽsortem ipsam principalem, remq́;remque ipsam acciperet, quæsitum est, an iustè hoc petatur, & fieri possit? Nam hic tertius possessor non tenetur ad solutionem debitæ quātitatisquantitatis, nec est in mora, etiāetiam si ipsam non soluerit intra decem, aut viginti annos. Et tamen decisum fuit per sententiam, quòd creditori liceret publica subhastatione pignus sibi addictum vendere, vt ex precio debitam quantitatem perciperet, nisi tertius ille possessor intra diem præfinitam arbitrio iudicis debitam quantitatem soluisset. Hæc verò diffinitiua sententia multis rationibus apparet iusta, quas hîc repetere omittam, quippe qui eas tradiderim lib. 3. varia. resolut. c. 18. num. 4.

Nec tamen illud est prætermittendum, quod practici frequentissimè commemorant, nec alienum est ab intellectu d. l. pecunia. cùm & quæri possit, an ea responsio procedat in pecunia per debitorem post contractum prioris creditoris acquisita? Sed huic quæstioni respondet

4

*altera constitutio, quę vltima est. C. quæ res pignori obliga. poss. l. 5. tit. 13. part. 5. hypothecāhypthecam generalem bonorũbonorum alicuius non tantùm comprehendere bona illius, quæ tunc habet, sed etiam ea, quæ postea habebit, & sic bona futura. Quod obtinet etiam in tacita hypotheca. l. hac edictali. §. his illud. C. de secundis nupt. gl. communiter recepta in d. l. vlt. quam opinionem sequuntur Roman. in singul. Matth. Affli. decisione Neapolita. 335. latissimè tractat hanc quæstionem Ripa in l. 1. col. 1. & seq. ff. de pign. qui & hoc apertissimè probat, sicut & constitutum, siue precarium habet vim transferendæ possessionis non solùm in bonis præsentibus, & iam quęsitis, sed & in futuris quoq;quoque, & quærendis. Cuius rei extat exemplum: si quis donet omnia bona præsentia & futura, atq;atque constituat se possidere pro donatario. Nam tunc eo casu, quo donatio valida est, ex huiusmodi constituto transfertur possessio bonorum illorum futurorum tunc, cùm erunt acquisita, sicut & nunc præsentium, quemadmodum diligentissimè disputat Andræas Tiraquell. in tractat. de constituto ampliatione. 30. Idicircò Cæsaris constitutio in d. l. pecunia. etiam erit admittenda, quoad pecuniam quæsitam à debitore post obligationem cum priori creditore contractam.

CAPVT XXX.

IVRE Pontificio & Cæsareo constitutum est, pensionem locationis colonis remittédam esse propter sterilitatem absq;absque culpa ipsorum colonorum contingentem. c. propter sterilitatem. de locato. l. licet. C. locati. & in l. si vno. ff. eod. tit. & illic l. ex conducto. §. si vis. & l. si merces. §. vis maior. quibus conuenit regia l. 22. titu. 8. parti. 5. Ad quarũquarum omniũomnium decisionum aptissimè congruentem intellectum dubitatur, quando hæc sterilitas, vt remissio mercedis fiat, dicatur contingere.

Quidam etenim opinantur, hoc iuxta vulgi opinionem iudicandum fore, ita quidem, vt licet fructus colligantur ex prædijs conductis, si tamen vulgus iudicauerit communi sententia, & opinione, sterilitatem cōtigissecontigisse, fieri debeat remissio mercedis. gloss. in d. l. licet. vbi Salice.

1

*asserit, hanc opinionem CōmunemCommunem esse. idem tradit Alexand. in consil. 3. lib. 1. Bart. in dict. §. vis maior. idem Bart. in d. l. si vno. §. vbicunq;vbicunque. rursus idem Alexand. consil. 107. lib. 3. num. 18. Sic sanè licet hæc probatio non sit omninò tuta & sufficiens, quippe quæ sit incerta, quandoque tamen ab aduocatis exhibetur ad testium examen huiusmodi interrogatio, quæ vtilis est, & ad causæ diffinitionem plurimùm conducit.

Alijs placet, hoc relinquendum esse arbitrio iudicis ex Baldi opinione in l. 1. C. si aduers. vendit. pignor. quo in loco dum tex. mentionem facit de damno graui, Bald. existimat, damnum |

p. 184

illud graue censeri, quod iudex fuerit arbitratus. Atq;Atque ideò Barb. in d. c. propter sterilitatem. censet, arbitrio iudicis relinquendam huius dubitationis diffinitionem, vt ipse arbitretur, an contigerit ea sterilitas, quæ iuxta iuris vtriusq;vtriusque regulas sit sufficiẽssufficiens ad mercedis remissionem. Idem ipse libentissimè probauerim, modò illud sit constitutissimũconstitutissimum, hoc iudicis arbitriũarbitrium non posse cōmodècommodè nec iustè adhiberi, nisi prius per probationes testium, & his similes ipsi iudici constiterit, quot fructus fuerint ex prædio conducto percepti, vt inde possit arbitrari, an damnum intolerabile colonus passus fuerit, & ideò fieri debeat remissio mercedis. Non enim quodcunq;quodcunque damnũdamnum sufficit ad mercedis remissionem, sed illud est necessariũnecessarium, quod sit intolerabile. l. si merces. §. vis maior. & c. propter sterilitatem. & l. licet. de locato. quò fit, vt necessaria sit quædam hac in re probatio damni contingentis, ex qua iudex commodè arbitrari valeat, sitne propter sterilitatẽsterilitatem merces remittenda. Hoc igitur arbitrium instrui debet ex his opinionibus, quas iuris vtriusque interpretes hac de re tradidêre, & maximè poterit iustificari ex Communi vulgi opinione, vt modò commemorauimus. Et ideò hoc in loco adscribam alia, quæ video passim recepta hactenus fuisse.

Est etenim quorundam sententia in hoc sterilitatis tractatu, non prætermittenda, ex qua tunc constat sterilitas ad remissionem faciendam, cùm colonus ipse patitur damnũdamnum in tertia parte fructuum, quos ex illo fundo colligere solitus erat. Sic Bartol. in d. l. licet Ioan. Andræ. & Panormit. in d. c. propter sterilitatem. num. 13. & pleriq;plerique alij opinantur: Quibus minimè accedo, quippe qui existimem, hoc damnum non sufficere regulariter, vt pro rata, pensionis remissio fiat.

Quamobrem proprius ad veritatem accessere, qui existimârunt, sterilitatem ad pensionis remissionem eo casu sufficere, quo tanta contigerit calamitas, vt colonus minimè collegerit fructus, qui deductis expensis valeant dimidiādimidiam pensionis partem. Quasi necessaria sit deceptio vltra dimidiam habita ratione pensionis conuentæ, & ipsius temporis ac fundi cōducticonducti sterilitate, vt pro rata fiat remissio ipsius pensionis. Ioan. Andr. Panormit. num. 12. & alij in dict. cap. propter. Cynus & Bart. in di. l. licet. Paulus Castren. in l. ex conducto. §. si vis. ff. locat. Ant. de Butrio in dict. cap. propter sterilitatem. Alexan. in consil. 112. & cons. 3. lib. 1. Paulus Parisius in consil. 38. libr. 1. quæ quidem opinio Communis est, secundum Aretin. consil. 52. col. 2. & Ludo. Gozadinum consi. 74. colum. 1. idem fatetur Parisius, probatq́; eandem sententiam iterum Alexand. in consil. 307. lib. 3. nume. 18. idem notat Franciscus à Ripa in tractat. de peste. 2. parte. numero 25. Sed & hæc sterilitas ad remissionẽremissionem pensionis solet tunc diffiniri, quoties Colonus non colligit dimidiam partem fructuum, qui ex eo prædio colligi solent. glos. in l. si vno. in princip. ff. locati. Alexander in dicto consil. 3. & in dicto consil. 107. numer. 15. Antonin. & Imola num. 15. in dicto capit. propter sterilitatem. Bald. in dict. l. licet. Paulus Parisius in dict. consil. 38. colum. vltim. quorum opinio satis conducit ad huius controuersiæ certam, aut saltem iustam decisionem. Nam & eam esse Communem, asseuerat Caro. Ruinus in consil. 81. & consil. 87. lib. 1. Bartolus verò in dict. l. si merces. §. vis maior. ff. locat. in ea est sententia, vt opinetur, propter sterilitatem pensionis remissionem faciendam fore, vbi colonus deductis expensis nihil ex prædio conducto percepit. Idem tenet Aretin. in dicto consil. 52. colum. 2. Paulus Parisius in dict. consil. 38. colum. vltim. Hanc tamen opinionem Panormitan. reprobat in dict. capitul. propter. num. 13. ex eo, quòd si esset vera, semper ratione sterilitatis fieret remissio totius pensionis, non autem alicuius partis pro rata damni contingentis, quod falsum est, quia etiāetiam remissio pensionis fieri debet pro rata, seu ratione damni contingentis, quamuis damnum id nōnon acciderit, ad omnium fructuum calamitatem deductis expensis. Idq́;Idque constat ex dict. cap. propter sterilitatem.

Verùm regia lex 22. tit. 8. part. 5. hanc quæstionem aliter diffiniuit, duo subijciens responsa quæ

2

*singularia sunt. Primum etenim tractat de sterilitate illa, quæ tātamtantam induxit colono calamitatem, vt nullos fructus omninò collegerit ex fundo conducto, & quidem nec ad expensas. Nam in hoc casu lex aptissimè voluit, prorsus esse colonum liberum à pensionis solutione, quia nulla est iniquitas in ea liberatione, cùm & ipse colonus expensas, & semina perdiderit, ideoq́;ideoque mirúm non est, quòd dominus ipsius prædij locati pensionem nequaquam accipiat. Alterum eiusdem legis responsum celebrem apud practicos decisionem habet, his sanè verbis contextam.

Pero si acaesciesse, que los fructos no se perdiessen todos, e cogiere el la brador alguna partida de ellos: estonces en su escogencia sea, de dar todo el arrendamiento al segnor de la heredad, si se atreuiere a darlo, e si no de sacar para si las despensas, e las mißiones, que fazen en labrar la heredad, e lo que sobrare de lo al segnor de aquella cosa, que tenia arrendada.

Hactenus regia constitutio. Ex qua palàm probatur, verè dici ad remissionem pensionis sterilitatem contigisse, etiam eo casu, quo pręter impensas, aliquot fructus collegerit Colonus. Nam & tunc liber erit à pensione tota, si deductis fructibus ad expensas soluendas necessarijs, velit reliquos fructus tradere ipsi domino fundi locati. Vnde huius legis autoritate |

p. 185

Bartoli opinio in dict. §. vis maior. refellitur: cùm & si colonus fructus aliquot perceperit vltra expensarum valorem, & æstimationem, tamen propter sterilitatem lege regia liber erit à solutione pensionis, si fructus illos deductis expensis domino restituerit. Iure autem Communi quoties verè contigerit sterilitas, & colonus fructus perceperit, etiāetiam vltra expensarum æstimationem, remissio pensionis fieri debet pro rata, id est, pro ratione illius partis, quæ à solita fructuum collectione sterilitatis causa defecit: iuxta textum in dict. cap. propter sterilitatem.

Illud verò est animaduertendum ad regiæ constitutionis intellectum, quod est necessaria sterilitas ad praxim huius secundi responsi, cuius modò mentionem fecimus. Qua ratione obseruandi sunt præscripti modi, quos tradidimus ad probandam sterilitatem, vt ea probata locus sit electioni, quam prædicta lex colono tribuit, vt vel integram pensionem soluat domino, vel deductis expensis fructus perceptos restituat eidem fundi locatori. Vnde si sterilitas non contigerit, huic electioni locus non erit, imò tenebitur colonus integrāintegram pensionem soluere domino, nec poterit ab eius solutione excusari ex eo, quòd velit deducere sibi expensas, & fructus residuos domino tradere. Hoc etenim satis apparet ex dicta regia lege, quæ calamitatem in fructibus propter sterilitatem requirit: Tametsi non diffitear, colonum posse sibi consulere auxilio. l. 2. C. de rescind. vendit. quod maximè differt adhuc secundum legem regiam ab hoc auxilio, quod sterilitatis causa iure Canonico & Ciuili colono competit. Hoc ipsum constat ex eo, quod subsidium ex l. 2. deducitur à læsione, quæ contingit ab initio contractus in conuentione pensionis. Remissio autem sterilitatis causa fit, & fieri debet, quoties post conuentionem, etiāetiam iustissimè factam, calamitas acciderit in ipsius fundi fructibus. Et ideò potest fieri, vt locus non sit actioni. l. 2. & tamen sterilitatis causa remissio fiat. Sicuti & ex Contrario absq;absque vlla sterilitate potest ipse colonus agere ad rescisionem contractus ea ratione, quòd in conuentione pensionis fuerit læsus vltra iusti precij dimidiam: nec refert ad actionem istam, quòd contingat sterilitas, cùm sit læsio consideranda ex tempore contractus, post quem calamitas in fundi fructibus damnũdamnum graue colono intulit. Igitur quoties in conuentione colonus non est læsus vltra dimidiādimidiam iustæ pensionis, etiam si læsionem patiatur, nec post calamitas contigerit, quia absque vllo casu fortuito fructus ex agro collegit, quos ferè solebat ager ille reddere, tunc sanè colonus nec poterit sibi consulere actione. l. 2. nec electione regiæ constitutionis, quæ palàm ad eius praxim sterilitatem exigit. Sed colonus is, qui vti voluerit propter sterilitatem regiæ constitutionis electione, quò res ista tutius ac iustius fiat, debet ipsum fundi locatorem interpellare & requirere, vt per se, vel per alium præsens sit, vel adsistat messium collectioni, ad hoc, quòd ipso præsente constet, quot fructus colonus perceperit, ex ipso fundo, eosq́;eosque deductis impensis accipiat. Etenim hoc cautissimè fit ad exactam legis regiæ rationem. Quod si colonus hac vti cautela omiserit, adhuc poterit vti legis regiæ electione ꝑper actionẽactionem, vel exceptionem, modò legitimè absque vlla fraudis suspicione constare possit data sterilitate, quot fructus ex fundo collegerit, quantasq́; fecerit impensas. Vidi tamen non semel in hoc regio Granatensi prætorio in quæstionibus sterilitatis omissa legis regiæ forma, cùm de sterilitate non planè apparet, aut sanè de ea constat: non tamen est, nec tanta censeri potest, vt planè sit locus omninò Iuris vtriusque constitutionibus: nec fructuum perceptorum quantitas, nec impensarum ratio ita commodè haberi potest, propter controuersas, maximeq́;maximeque varias testium responsiones: tametsi admodum vrgeat aliqua sterilitatis probatio. Vidi (inquam) in hac specie per diffinitiuam sententiam remissionem fieri pensionis arbitrio iudicantium pro ratione tertiæ, vel quartæ partis. His verò iudicijs ipse sæpissimè subscripsi, propter maximam huiusce diffinitionis æquitatem, & propter rationem earum constitutionum, & responsorum iuris Communis, ex quibus in hac de sterilitate controuersia obtentum esse apparet, pensionis remissionem pro rata (vt aiunt) seu pro ratione sterilitatis faciendam fore. Nam & ea quæ superius scripsimus versic. alijs placet. & versi. ex qua palàm probantur. huic opinioni suffragantur.

His autem omnibus multa sunt adijcienda ex gl. & illíc Doctoribus in dicto capitulo propter. item ex l. 23. titul. 8. part. 5. Bald. in dict. l. licet. quæstione 9. Hippolit. in singul. 85 & in singula. 134. Gozadino consil. 83. & Paulo Parisio consilio 40. libro primo. Hæc planè obtinent in fundis conductis ab his, qui Coloni dicuntur, atque ideo quæstionis est, an inquilino alicuius domus, qui eam habitare propter pestem non potuit, sit pensio remittenda.

3

*Et legibus, earumq́;earumque rationibus congruit, posse inquilinum propter pestem à domo locata impunè abire, soluendo tamen pensionem ad eum vsque diem, quo abierit: argum. text. in l. habitatores. §. iterum. ff. locat. l. 1. §. si pensio. ff. de migran. l. item quæritur. §. exercitu. ff. locat. text. optimus in l. si fundus. ff. eod. adnotârunt Calde. in consil. 5. titul. de locat. Socin. consil. 44. lib. 1. Ioan. Baptista de S. Seuerino in l. diem functo. quæstion. 40. & illìc Curt. Iunior. ff. de offic. assesso. Fulgo. in l. si in lege. §. si domus. ff. locat. post gloss. ibi idem |

p. 186

Fulgo. in l. cùm in plures. ff. locat. in prin. Hippolyt. in singular. 615. Francisc. à Ripa in tractat. de peste. 2. parte. num. 18. Arnold. Ferronus in consuetud. Burdegalensibus, titul. 8. §. 3. Quorum omnium opinio teste Ripa Communis est in hunc sanè sensum, vt ratione pestis sit inquilino remittenda pensio pro eo tempore, quo non potuit causa pestis domum habitare. Hæc etenim opinio manifeste deducitur ex his authoritatibus, quas hi authores adduxerunt ad probationem huius assertionis. Idcircò sunt cautissimè intelligenda multa, quæ hac in quęstione solent tractari. Nam quòd ratione pestis possit inquilinus omninò dimittere domum conductam, ita vt cessante peste non teneatur eam habitare, ac soluere pensionem eius temporis, quo potest eadem domo vti ad habitationem cessante peste, mihi falsum videtur, nec alicubi, quod sciam, probatur: tametsi Panormitan. in dict. capitul. propter. §. verum. Hippol. in dict. singul. 615. & Ferronus in d. §. 3. hoc ipsum probare fuerint conati, vt ipse Ferronus existimat, ad idem allegans Fulgo. in d. l. cùm in plures. idem ipse Ripa tribuit Panorm. in d. c. propter. qua in re fallũturfalluntur Ripa. & Ferronus. Nam Panorm. num. 8. nihil aliud scribit, quàm quòd inquilinus propter pestem possit dimittere domum, quod & nos modò probauimus ex communi sententia, quam etiam sequitur Rebuffus in Auth. Habita. C. ne filius pro patre. priuilegio 11. Non tamen ex hoc sequitur, velle Panor. quòd cessante peste, & eius temporis causa remissa pensione, non teneatur inquilinus domum vlterius habitare, nec stare contractui conductionis. Hoc etenim nec Panorm. nec Fulgo. nec Hippol. tenuerunt. Qua ratione in hoc fallitur Ripa, quòd hanc sententiam Panormitano adscripserit, etiam si ipse eandem opinionem, quāquam nos probamus, multis rationibus probet.

Imò excepta causa pestis non est par ratio, nec par est ius domini locantis, & inquilini conducentis. Siquidem dominus propter vrgentem necessitatem, quæ post contractum contigerit, potest inquilinum expellere, & domũdomum sibi accipere, vt si vxorem ducat. Inquilinus verò, etiāetiam in hoc casu tenebitur stare locationi, nec poterit domum dimittere absq;absque solutione pensionis, quemadmodum tenent Barb. colum. 4. in d. capitul. propter. Roma. cons. 432. Ripa in d. 2. parte. nu. 18. ex eo, quòd maius priuilegium habeat ipse dominus domus locatæ, quàm eius inquilinus, & ideo licet ob vrgentem post contractum necessitatem possit dominus domum locatam ad habitationem propriam petere, & à contractu discedere: ipse tamen inquilinus, etiam si propter vxorem post conductionem ductāductam maiori domo indigeat, non ex hoc à contractu iure discedit, nec potest domũdomum deserere absq;absque solutione pensionis. Quam opinionem ego veriorem esse opinor, etiam si existimem Panormita. sequutus, posse inquilinum domum conductam deserere absq;absque solutione pensionis ex causa pestis, & ex alia quacunq;quacunque simili, nempe propter bellum graue, & periculosum, atq;atque hoc est, quod Panormitan. ipse verè sensit in dict. capit. propter. num. 8. & Fulgos. in d. l. cùm in plures. & Hippo. in dict. singul. 615.

His verò adijciam libentissimè, Panormita. in d. num. 8. asseuerasse, difficilimum fore, eius opinionem, quam de pensione remittẽdaremittenda tempore pestis adduximus in practicis forensiũforensium actionibus admitti. Cui conuenit quod Matth. Afflictis decisione. 238. scribit ex consilio iuris prudentum, Alfonsum secundũsecundum Neapolis Regem Contrarium decreuisse. Quod equidem decretum potius pertinet ad illius Regni consuetudinẽconsuetudinem quam ad iuris rigorẽrigorem, vt ipsemet Matthæus sensim insinuat.

CAPVT XXXI.

ECclesiasticam & spiritualẽspiritualem potestatẽpotestatem ita à temporali distinctādistinctam esse ac fuisse constat, vt nihil deroget illi, aut detrahat, quominus & diuina DEI Optimi Maximi or|

p. 187

dinatione seculares principes propriam exercere valeant iurisdictionẽiurisdictionem absq;absque vlla veterũveterum canonũcanonum, & conciliorũconciliorum vniuersalium læsione, & iniuria, pręsertim ex eo, quòd & ipse summus ecclesiæ pontifex nōnon semel testatissimũtestatissimum faciat, se minimè velle regiāregiam, ciuilem aut secularẽsecularem perturbare iurisdictionem.

Idcircò cautissimè agendum est ab his, qui vicaria Pontificum, vel Regum vtuntur potestate, ne aduersus eorum principum instituta, quibus ministrare, & subseruire tenentur, alienam vsurpent iurisdictionem: cùm & in hoc potissimè diuinæ maiestati offensa fiat. Nec mihi animus est, quenquam speciali notare culpa: Scio etenim hoc maiori cùm examine, diligentioriq́ue censura, grauioreuè authoritare inquirendum, ac decernendum fore: Tametsi illud inuestigare conabor, quanam ratione sedari iure possint frequentissimæ iudicum ecclesiasticorum, ac rursus ex aduerso laicorum magistratuum querelæ super ea iurisdictione, quæ in primæ tonsuræ clericos exercenda est. Nam hac de re ita passim controuertitur, vt non alienum sit ab huius operis instituto nostrisq;nostrisque conatibus, tractare, quando clerici primæ tonsuræ possint per seculares iudices puniri, si crimẽcrimen aliquod in Reipublicæ, vel alterius offensam commiserint? Quo in articulo multa sunt iuris pontificij, & cæsarei, & regij responsa, quæ videntur quæstionem istam absoluisse, quorum intellectum tractaturi illud necessariũnecessarium esse opinamur, vt perscrutemur, quo nam iure diuino, vel humano clerici fuerint à iudicibus, & iurisdictione seculari exempti. Nam & hinc apparebit, quid iura humana potuerint hac de re statuere, ac diffinire.

Et sanè gloss. in cap. si Imperator. 96. dist. verbo. & discuti. scribit, clericos ante omnem humanam legem iure diuino fuisse, & esse exemptos à iurisdictione seculari. Idem notat gl. illîc ab omnibus recepta in capit. quanquam. de censib. in 6. quam opinionem secuti sunt & omnes in d. c. si Imperator. optimè Card. in rep. c. perpendimus 7. opposi. de senten. excommu. Roman. in singu. 419. Abb. Fel. & Dec. 2. colu. in c. ecclesia Sanct. Mariæ. de constitu. Rota in antiquis. 840. & in antiquioribus 2. titul. de consuetudine Abb. in cap. at si clerici. num. 23. de iudic. Aufrer. in clemen. 1. de officio ordin. versic. ad quæstionem. Eandem sententiam itidem sequuti asserunt communem esse Fel. in cap. 2. colum. 1. de maior. & obed. Rochus Curtius in cap. vlti. de consuetud. folio paruo. 51. colum. 4. Rebuffus in concordatis rub. de protectione. Quorum omnium ea est concors sententia, quòd hæc clericorum exemptio sit omninò iuris diuini, cui perhumanāperhumanam legem derogari nōnon possit. Idem probare conatur Driedonius de libertate Christiana fol. 109.

Huius autem conclusionis probatio à multis locis adsumitur, quorum aliquot ipse prætermittam libentissimè, quia vel pertinent ad leges diuinas veteris testamenti, quæ noua lege, & Christi morte abrogatæ fuerũtfuerunt, vel nihil ad ius diuinũdiuinum attinent, quippè quæ ex humanis referantur legibus, quarum mentio fit in veteris testamenti libris. Adducitur tamẽtamen locus insignis ex testimonio Dauid prophetæ psalm. 104. dicentis. Nolite tangere Christos meos. Quo in loco Deus exemisse videtur à principibus Christos eius: id est, sacerdotes, qui Christi, hoc est, vncti, & consecrati dicuntur. Secundò ad idem adnotari solet locus ex nouo testamẽtotestamento apud Matth. c. 17. vbi Christus, cùm ab eo exigeretur census Petrum interrogat, dicẽsdicens: Reges terrę à quib. accipiũtaccipiunt tributũtributum, à filijs suis, an ab alienis? Cumq́;Cumque Petrus respōdissetrespondisset: ab alienis. Christus collegit conclusionẽconclusionem. Filij ergò liberi sunt. Nè autem eos scandalizemus, vade, & staterem, quem aperto ore piscis inueneris, da eis ꝓpro me, & te. Ex hoc etenim loco argumentantur quidam, ChristũChristum exemisse à tributis principum secularium clericos, qui filij eius dicuntur, & qui sub Christo & Petro, qui caput est ecclesiæ, fuerunt significati. Tertiò est ad hoc text. in d. ca. si Imperator. vbi IoañesIoannes Papa testatur, ex diuina institutione clericos nōnon à secularibus principibus, sed ab ipso Romano Pontifice, & ecclesiæ prælatis esse iudicandos. Quartò hoc ipsum & summus Pontifex manifestè asseuerat in d. ca. quanquam. de censibus in 6. scribens, clericos, & eorum res iure diuino eximi à principib. secularibus, & ab eorum tributis, & exactionibus. Quintò his accedit testimonium Constantini Imperatoris, qui præsidens in sancta synodo, quæ apud Nicæam cōgregatacongregata est: cùm querelam quorundam clericorum conspiceret coram se deferendam, ait. Vos à nemine iudicari potestis: quia ad Dei solius iudicium reseruamini: vt refert Gratianus in cap. continua. 11. q. 1. & in cap. futuram. 12. quæst. 1. quem locum ex testimonio Melchiadis Papæ adducit, falsò tamen, vt illîc admonet glo. & constat: quia Melchiades Papa ab Imperatore Maximino martyrio est occisus: & Maximinus Constantinum

2

*præcessit in imperio: vt tradit Platina. Nec enim Melchiades Papa potuit mentionem agere conuersionis Constantini, eiusuè donationis in ecclesiāecclesiam collatæ, nec aliorũaliorum, quæ in d. cap. futurāfuturam. cōmemoranturcommemorantur: cùm post ipsius Melchiadis obitum sub Papa Syluestro contigerint: quemadmodũquemadmodum ex chronicis constat, & probat eleganter Augustinus Eugubinus lib. 2. de donatione Constantini aduersus Vallam pag. 148. & rursus ex testimonio Theophanis pag. 159. QuamobrẽQuamobrem potiùs est asseuerandũasseuerandum text. præcitatũpræcitatum deductũdeductum fuisse ab illo capite, quod de primitiua ecclesia, & munificẽtiamunificentia CōstantiniConstantini Magni habetur primo conciliorũconciliorum tomo, fol. 132. ante edictum Constantini.

p. 188

Sed & illud, quod in eodem ca. futuram. adducitur de Constantino præsidente apud Nicœam synodum, & iudicium in clericos recusante, traditur à Ruffino libr. 10. Historiæ ecclesiasticæ, c. 2. & Sozomeno lib. 2. tripartitæ. c. 2. sic sanè quod in eodem cap. futuram. exponitur: nẽpènempè, Constantinum primum Imperatorem ChristianũChristianum fuisse: vel ex eo falsum est, quòd multò ante M. Iulius Philippus primus omnium Imperatorum Christianus Romæ factus fuerit: sicuti ex Historicis admonet Corasius libr. miscel. 4. c. 23. sed & in lege diui. C. de natur. liber. nequaꝗ̈nequaquam dicitur, primum ImperatorẽImperatorem Christianum fuisse ConstantinũConstantinum, sed eum primum fide Christianorum Romanum munijsse ImperiũImperium: quia ecclesiarum ædificationem permiserit, omnibusque Romani Imperij subditis legem profiteri Christianam, publicè quidẽquidem, quod nemo Cęsarum ante ipsum fecerat: Quo in sensu accipiẽdumaccipiendum est, quod in d. c. futuram. traditur, vt verũverum sit eius testimonium, etiam refragante Corasio. Atq;Atque hæ sunt authoritates, ex quibus receptũreceptum est, non humana lege, sed diuina ordinatione clericos à potestate seculari exemptos esse, simul cum eorum rebus.

Contraria opinio, imò quod clerici lege diuina non sint exempti à iurisdictione, & potestate seculari, nec item eorũeorum res, sed potius humana probare, & tenere conāturconantur Inno. in c. 2. de maiori. & obedient. Petr. Ferrar. in practica, tit. de confessoria. §. plenam. col. 1. Alciat. in c. cũcum non ab homine. colu. 2. de iudi. Carolus Moli. in additio. ad consilium Alex. 8. libro. 1. Hanc item opinionem multis probat, & asserit veram esse Ioannes à Medina in tractatu de restitutione. q. 15.

Et potissimum hęc sententia constat, primum ex eo, quòd nulla sit euangelicæ legis, & noui testamẽtitestamenti lex, quæ clericos à iurisdictione principum seculariũsecularium exemerit: & ideò dici poterit, eos lege humana exẽptosexemptos esse, cùm nōnon appareat diuina lex, quæ ferè diuina sit, & post Christi aduentũaduentum vim & potestatẽpotestatem habeat, ex qua clerici fuerint cum eorũeorum rebus à iurisdictione principum secularium exempti.

Secundò, quia in primitiua ecclesia clerici, & eorum res iurisdictioni Regum & Imperatorum suberant, vt constat ex multis Imperatorum, etiam Christianorum legibus & constitutionibus latis de personis ipsis, & rebus ecclesiasticis, omniq́ue disciplina ecclesiastica, quæ continentur sub titulis. C. de sacrosanct. ecclesi. De episcopis & clericis, & de episcop. audi. maximè in nouella constitutione 83. vt clerici apud propri. episcop. vbi Iustinianus ad supplicationem episcopi Constantinopolitani dedit clericis priuilegium fori in ciuilibus tantùm, & episcopo non impedito, aliàs & omninò in criminalibus eos reliquit sub iudice seculari. Plures alias hac de re Cæsarum constitutiones refert Carolus Molinæus ad edictum Henrici 2. Gallorum Regis in præfatione, numer. 20. Tametsi opus illud cautissimè sit à Catholicis legendum, siquidem is author multa tradit aduersus ecclesiasticam iurisdictionẽiurisdictionem, quę ipse libentissimè subticuissem, & subticẽdasubticenda esse censerem, ne vel minima ex parte ob peculiares affectus, summæ RomanorũRomanorum PontificũPontificum authoritati præiudiciũpræiudicium fiat. Nam & Remundus Rufus, Apostolicæ sedis aduersus ipsum Carolum Molinæum defensionem edito nuper libello acerrimè suscepit.

Tertiò principalis cōclusioconclusio deducitur ab authoritate Pauli, qui cũcum videret, causam suāsuam iniquè tractari, ad CæsarẽCæsarem appellauit, à quo eũeum oportere iudicari dixit. Acto. c. 25.

Quartò, idem manifestè constat ex eodem Paulo ad Romanos capitu. 13. vbi scribit. Omnis anima potestatib. sublimioribus subdita sit. Quo in loco Chrysostomus adnotauit, illîc obedientiam iniungi omnibus, etiamsi quis euangelista sit, aut propheta: cùm ista subiectio pietatem minimè subuertat. Et tamen in eo capite Paulus de secularibus potestatibus tractat præcipuè: vt lector facilimè deprehendere valeat, locum illum satis hanc posteriorem opinionẽopinionem probare. Quæ efficaciùs, quo ad exemptionẽexemptionem à tributis, inibi fulcitur, cùm Apostolus scribat, omnem animam, & sic etiam sacerdotes, subditam esse potestatibus secularibus, & ideò eisdem tributa præstare, & debere. Atque ita diuus Thomas ibidem asserit, iure humano nōnon diuino sacerdotes à tributis exemptos esse.

Quintò, hæc ipsa opinio comprobatur testimonio Petri in prima epistola cap. 2. ita ad omnes, etiam sacerdotes, scribentis. Subditi estote dominis vestris, siue Regi, siue Ducib. ab eo missis. cap. magnum. 11. q. 1. Quibus tandem locis, & testimonijs hæc posterior pars defendi potest nōnon obstantibus his, quæ priori loco tradita fuêre, vt quidam opinantur.

Non enim obstat locus ex authoritate Dauid, apud quem scriptum extat ore prophetico, Nolite tangere Christos meos. quia illud pertinet ad hoc, vt nulla fiat iniuria, nec vis sacerdotib. & clericis: non autem illîc prohibetur iudiciũiudicium principum secularium, in ipsos clericos iuxta iuris ordinem exercendum: cùm & in veteri testamento ante legem euangelicam dubiò procul sacerdotes à principibus secularibus iudicarentur. Nam quamuis dominus inter Leuitas sacerdotes, & alios quo ad officia, & rerum seu terrarum possessionẽpossessionem discrimen constituerit, & voluerit Leuitas, & sacerdotes sacra tractare: attamẽattamen viuente Moyse illius iudicio cæteri omnes tàm qui ex Leui, quāquam qui ex alijs descendebant, erant iudicandi.

Secundò, non oberit locus apud Matth. c. 17. quia illîc nōnon censentur à Christo omnes sacerdotes, |

p. 189

& clerici liberi, & immunes à tributis: cùm nōnon omnes sacerdotes sint verè filij Regum: sed ex responsione Petri infert Iesus libertatem filiorum Regis ad subintelligendam aliam conclusionem: ergo liber sum ego, qui sum naturalis filius æterni Regis, & omnipotentis, qui vniuersum regit, vt illîc plures interpretes locum illum intellexêre. Quamobrem damnatꝰdamnatus olim fuit error Marsilij Paduani, asseuerantis, Christum soluisse tributum, aut censum illum Didrachmi necessitate obligationis coactum. vt refert Cardinalis à Turre Cremata libro quarto de ecclesia. c. 37. partis 2. ex constitutionibus Ioannis 22.

Tertia verò probatio, atq;atque item quarta parum vrgent, quippe quæ sint intelligendæ iuxta morem in canonibus, & pontificijs constitutionibus obseruantissimum. Nam frequenter dicitur aliquid iure diuino statutum ex eo, quod à veteri lege diuina, aut ab aliqua veteris testamenti authoritate originẽoriginem duxerit: sicuti nos probauimus libro primo, variarum resolutionum. capitu. 17. tractatum de decimis exponẽtesexponentes. Atq;Atque ideò cùm aliquot in locis testamenti veteris constet, sacerdotes ex principum priuilegijs exemptos fuisse à tributis, fit sanè, vt & apud pontificias sanctiones scriptum sit, hanc exemptionem iure diuino, aut lege diuina inductam fuisse: præsertim, quia plerunque dicitur ius diuinũdiuinum, quod in vetustissimis ecclesiæ vniuersalis concilijs, & synodis ad imaginem & imitationem veteris legis fuerit statutum. Quod in dicto capitulo adnotauimus. Nec tamen ex hoc probatur aliquid lege verè diuina, quæ vim hodie & authoritatem habeat, nempè euangelica statutum fuisse. Sed & illud manifestum est, etiamsi propriè sint intelligendi præcitati canones de lege verè diuina, id accipiendum esse quo ad quædam, & quo ad illa, quæ verè, ac propriè spiritualia sint, de quibus statim agemus, sic & illa Constantini publica apud Nicœnam synodũsynodum confessio, est ad hæc referenda: aut beneuolentiæ potiùs principis Christianissimi, quàm verè iuri diuino tribuenda.

Nos tamen omissis aliorum opinionibus, quæ videntur rem istam iuxta rigorem diffinijsse absque vlla congrua distinctione: aliquot conclusiones exponemus, ex quibus, quid verè sit in hoc respondendum, manifestè constabit.

Prima conclusio. In his, quæ verè ac propriè spiritualia, & ecclesiastica sunt, clerici à potestate, & iurisdictione principis secularis iure diuino eximuntur. Hoc probatur: quia potestas ecclesiastica, quæ circa spiritualia versatur, ab ipso Deo est supernaturaliter lege Euangelica instituta, & Petro vt principi, ac cæteris Apostolis eorumq́ue successoribus omninò commissa, non principibus secularibus: vt constat. Ergò principes seculares nullam in his rebus potestatem habent. Qua ratione consequitur, non lege humana, sed diuina clericos in hisce rebus spiritualibus à principibus secularibus exemptos esse. Nam si clerici in his, quę pertinent ad spiritualia, non essent lege diuina exempti, à principibus secularibus: sequeretur, ipsos seculares principes aliquam lege diuina habuisse potestatem spiritualem, & ecclesiasticam: quòd adeò falsum est, vt id fuerit iam diu velut erroneum aduersus Marsilium Paduanum in ecclesia Catholica improbatum. Causæ verò, quæ ex natura sua spirituales sunt, & ad potestatem ecclesiasticam peculiariter pertinent, sunt, quæcunque de ordinibus, gradibus, sacramentis, obseruationibus, alijsq́ue rebus ecclesiasticis quæstiones, & controuersiæ: quicquid denique inter quoscunq;quoscunque Christianos contingens ortum habens ex aliquo, quod specialiter ad ecclesiam, legem, fidemuè Christianam pertineat: quemadmodum doctè tradit Albertus Pighius lib. 4. de ecclesi. Hierarchia. c. 2. colu. 5. Sic sanè omnes rationes, quibus probari potest, clericos à iurisdictione seculari exemptos fuisse iure diuino, ita accipiendæ sunt, vt ad hanc primāprimam conclusionem referantur.

Secunda conclusio. In rebus temporalibus, & in criminibus, quæ spiritualia non attinẽtattinent, clerici & eorum res non sunt iure diuino à iurisdictione principum secularium exempti. Hæc conclusio constat ex his, quæ tradidimus ad probationem posterioris opinionis contra cōmunemcomunem. Atq;Atque ideò, si iure diuino absque humanis constitutionibus res esset examinanda, respondendum foret, in hisce temporalibus nec clericos, nec eorum res à iurisdictione seculari immunes esse. Vnde quia per leges canonicas, & pontificias constitutiones clerici & eorum res regulariter sunt à iurisdictione principũprincipum secularium exemptæ, constituendæ sunt & reliquæ conclusiones.

Tertia conclusio. Potuit nihilominus summus ecclesiæ Pontifex clericos, & eorum res à iurisdictione seculari eximere: Idq́ue conueniens fuit, & est Christianæ Reipublicæ, non tantúm in spiritualibus, quod iure diuino iam erat

3

*institutum, sed & in temporalibus. Huius conclusionis author est Innocent. in c. 2. de maior. & obed. quem alij communiter sequuntur pręsertim Card. in repet. cap. perpendimus. de senten. excommu. opposi. 7. & Aufrer. in clement. 1. de offi. ordinar. versicu. ad quæstionem. Hoc probatur: quia summus Pontifex potestatem habet ferendi leges in his, quæ sunt ecclesiæ regimini, & administrationi cōducibiliaconducibilia: Conducit autem plurimùm, quod ministri ecclesiæ non implicent se negotijs secularibus, secũdæsecundæ ad Timothe. cap. 2. cùm non possint commodè vacare ministerio diuino, si trahi possint, & conueniri apud iudices seculares: Ergo vtile |

p. 190

quidem est, & deniq;denique necessarium ad liberius, & rectius ministrandum ecclesijs, quòd clerici, & eorum res sint à iudicibus secularib. immunes. Pręsertim ex eo, quòd hęc immunitas maximam originem ducat à diuinis veteris testamenti institutionibus, à sanctorũsanctorum patrum testimonijs, à publicisq́;publicisque Imperatorum quorũdamquorundam confessionibus: vt tandem totus ferè orbis Christianus in hanc exemptionem propter publicam vtilitatem consenserit: eaq́;eaque præter summorum pontificum authoritatem hunc tacitum, & expressum quandoque consensum habuerit.

Hęc autem exemptio clericorum quo ad fori priuilegium multis in locis probatur, sed potissimè in c. at si clerici. c. clerici. & c. qualiter. de iudic. c. 2. de foro compet. ca. continua. & multis illius quæstionis capitibus. 11. q. 1. l. vlt. tit. 2. lib. 16. codicis Theodosiani. & plerisque illius tituli constitutionibus ante Iustinianum latis l. 57. titu. 6. part. 1. l. 6. titulo 3. libr. 1. ordinat. De quare latissimè tractauerunt iuris canonici interpretes in præcitatis locis: & præter eos Aufreri. in repet. Clement. 1. de offi. ordinarij. Gulielmus Benedict. in c. Raynutius. de testam. verb. & vxorem. in 2. nu. 322. & nu. 410. Carolus lib. 2. Regalium Franciæ. ca 17. Chassa. in consuetud. Burg. rubr. 1. §. 5. versi. Archidiaconus. nu. 44 & Rupellanus lib. 1. forensium Institutionum ca. 34. Nicolaus Boerius decisione 69. Eadem exemptio quo ad tributa, & censum constat expressim in c. quanquam. de censib. in 6. ca. non minus. de immuni. eccle. traditur latè ibidem, & per Doctor. in l. placet. & in l. ad instructionem. C. de sacro. ecclesi. in c. si tributum. 11. q 1. Abb. in c vlt. de vita & honest. clericorũclericorum. Fel. nu. 76. & alij in c. ecclesia. de constit. Ripa libr. 2. responsorum cap. 22. Chassanæ. in consuetu. Burgund. rub. 1. §. 4. nu. 17. Aufrer. in Clem. 1. de offi. ordina. reg. 2. fallent. 27. Driedonius de libert. Christiana pag. 109. & 198. Ioan. Mauricius post Bart. in repet. l. vnic. C. vbi mulier. & in quo loco fol. 45. & pluribus sequen. Regia lex hac de re optima in l. 1. titu. 3. libro 1. ordinat. l. 51. & 54. titul. 6. part. 1. l. præsbyteros, C. de episcopis & clericis.

Quarta cōclusioconclusio. Quanuis exemptio clericorum à iurisdictione iure seculari tantùm humano sit inducta, princeps tamen secularis, vtcunq;vtcunque summus sit, non poterit huic immunitati, aut exemptioni proprijs legibus, propriauè authoritate derogare. Hæc conclusio multis probari poterat, sed præcipuè probatur ex his, quæ proxima in conclusione adnotauimus. Nam si ad Romanum Pontificem, vt summum ecclesiæ rectorem iure pertinet, clericos eximere à potestate seculari: & ea exemptio ab eo est ob publicam ecclesiasticæ Reipublicæ vtilitatem instituta, planè consequitur, nōnon posse hanc exemptionem ab alio, quàm ab eodẽeodem pontifice reuocari, cúm omnes seculares principes sint in spiritualibus, & ecclesiasticis rebus summo pontifici inferiores, non superiores, nec æquales, & ideò legem superioris potestatem eam ferendi habentis tollere non possunt. Deinde cùm tota Respublica Christiana, & ipsimet principes seculares, in hanc exemptionem consenserint, eam minimè poterunt reuocare. Quod probatur ex his, quæ notantur in c. noui. de iudic. Et prætereà hæc reuocatio maximè fieret contra ecclesiasticam libertatem: vt constat. Igitur fieri non potest à principibus secularibus. secundum ea, quæ traduntur in capit. nouerint. de senten. excommu. in cap. ecclesia. de constitut. & c. vlt. de reb. ecclesi.

Ex his sanè conclusionibus multa possent deduci, & disputari, quæ iustum profectò volumen exigerent, & postularent. Potissimum tamen aliquot hoc in loco tractare conabimur, quæ sint huiusce tractatus resolutioni conducibilia.

PrimũPrimum etenim sese nobis obtulit Cardinalis sententia in c. perpendimus. de senten. excom. in repe. opposi. 7. qui expressim probat, & asseuerat, summum Pontificem non posse tollere clericorum exemptionem à iurisdictione seculari quo ad omnes clericos, & quo ad omnes causas in vniuersum: licet optimè possit eam exemptionem quoad quosdam clericos, vel quo ad quasdam causas reuocare: Sicuti & potest priuilegiũpriuilegium canōiscanonis in vniuersum abrogare. HācHanc opinionem Card. sequitur Fel. in c. 2. de maior. & obed. colum. 1. Bartho. Chassa. in consuetud. Burgund. rubr. 1. §. 5. versi. Archid. num. 47. Aufrer. in clem. 1. de offi. ord. reg. prima. Ex quibus constat, iure tantùm humano pontificio, non diuino, statutum esse, quòd clericum percutiens sit excommunicatus ea excommunicatione, à qua non possit per aliũalium, quàm per Romanum Pontificem absolui. Quod verum est, nec negari potest: siquidem Innocentius 2. in concilio Lateranensi primus eam constitutionem edidit, quæ extat apud Gratianum. 17. q. 3. cap. si quis suadente. vt constat ex Platina & Philippo Bergomate in supplemento Chronicorum. Vnde in cap. non dubium. de senten. ex commun. ea constitutio concilio tribuitur, tametsi apud Gratianum ipsi tantùm Innocentio 2. fuerit adscripta. Nec tamẽtamen ex hoc certum esse existimo, quod Card. scribit. Nam etiamsi possit Romanus Pontifex cum Cardinalium consilio canonis illius censuram tollere, quia iure humano fuerit indita: nihilominus illius censuræ abrogatio Reipublicæ Christianæ cōueniensconueniens non est, nec expedit illi honori, qui clericorum ordini iure debetur: vnde si Papa canonem hunc tolleret, pro cul dubiò existimarem à censura excommunicationis liberum illum, qui clericum percusserit: etiam si sum|

p. 191

mum ipsum Pontificem à culpa, & peccato minimè excusarem. Nam quanuis mutatio legum humanarum, quæ vim & potestatem à voluntate, & consensu principis accipiunt, commissa sit libero arbitrio principum, ita quidem vt cessante voluntate legislatoris, legem ipsam reuocantis, cesset ipsius legis potestas: Attamen vt princeps ipse sit immunis à culpa, peccato, & iniuria, quæ Reipublicæ fit, necessaria est regulariter causa, quæ legis mutationem ac reuocatiōemreuocationem iustificet: cùm teneatur princeps eas leges ferre, promulgare nouas, & veteres omninò seruare illæsas, quæ maximè necessariæ sint, vel vtiles ad optimũoptimum Reipublicæ regimẽregimen, eius tutelātutelam, & conseruationẽconseruationem, sicuti nos adnotauimus in c. Alma mater. de senten excom. in 6. secunda relectionis parte in princ. Quamobrem nōnon omninò hac in parte accesserim Cardinali.

Sed & dum ipse præmittit, exemptionem clericorum à foro seculari iure diuino fuisse institutāinstitutam, & concedit, posse summum Pontificem quosdam clericos, aut quasdam clericorum causas ab hoc legis diuinæ instituto eximere, non satis sibi constat: quia si illi clerici, aut illæ clericorum causæ iure diuino sunt à foro seculari immunes, non potest summus Pontifex illam immunitatem tollere absq;absque læsione iuris diuini, quæ nec in vniuersum, nec in vlla sui parte tolli potest à principe humano: tametsi possit per summum Pontificem declarari, quod nos satis probauimus in epitome in 4. librum Decretalium. 2. parte. c. 6. §. 9. & lib. 3. variar. resolut. c. 6. nu. 9. Sed quia superiùs asseuerauimus, hāchanc fori emptionem clericis iure tantùm humano competere, non diuino: conclusionẽconclusionem Card. eius ratione omissa probamus ex ea deducentes, non posse summũsummum Pontificem hanc exemptionem clericis à foro seculari cōpetentemcompetentem in vniuersum tollere. Esset enim hæc abrogatio maximè iniuriosa ordini, & statui clericali, & sacerdotali, nimisq́;nimisque ministeria diuina perturbaret, funditus euertens sacrosanctam illam sacerdotum, & ministrorum Dei maiestatem, à tot Cæsaribus, Regibus, & Principibus pluribus priuilegijs ab initio & exordio militantis ecclesiæ hactenùs communitam, & ornatam: Atq;Atque ita eandem opinionem Cardi. sequitur Iacobatius in tracta. de concilijs lib 10. arti. 6. col. 2. Illud tamen ex eodem Cardinali, & sequacibus palàm admittimus, & probamus: nempè summũsummum Pontificem posse iustè, & sanctè, quoties id visum fuerit expedire Christianæ Reipublicæ, temporali, & spirituali, hanc exemptionẽexemptionem à foro seculari clericis iure humano datādatam limitare, ac restringere, vel quòad quosdam clericos, vel quò ad quasdāquasdam causas. Probatur etenim hoc ea ratione: quia hęc exemptio iure humano iustis ex causis data est: & ideò poterit ex publica vtilitate restringi, certisuè limitibus distingui, ne quid in perniciem communitatis concessum esse videatur. Hoc verò cōstabitconstabit amplius ex his quę in sequentib. corolarijs, & illationibus tradentur ad huiusce quæstionis vberiorem cognitionem.

Secundò, ex præmissa resolutione constat, quid possit consuetudo circa exemptionem istam clericorum à foro seculari. Nam tex. in c. cleric. de iudic. tradit, non valere consuetudinem, ꝙquod

5

*clerici in criminalibus apud secularem iudicẽiudicem conueniantur. Quo in loco glo. idem generaliter respondisse videtur, cōsiderataconsiderata ratione ipsa, qua vtitur: & idem illîc Panormitan. & Docto. notant Rota in antiq. 840. & 2. in antiquiorib. titu. de consuetud. Rochus Curt. in c. vltim de consuetud. folio paruo 39. & item 51. colum. 4. etiamsi consuetudo sit immemorialis. Quorum omnium ea est potissima ratio, quod hæc exemptio fuerit instituta iure diuino, cui nulla consuetudo derogare potest, iuxta textum in dict. capit. vlti. Hæc verò ratio non est omninò certa, imò in plerisque casibus falsa, vt probauimus, & ideò dubia est opinio communis: præsertim quia consuetudo mixta procedens à tacito consensu clericorum & laicorum maximam vim habet, etiam in his, quæ ecclesiastica sunt: quemadmodum adnotârunt glossa & Doctor. in capitu. vir autem. de secund. nup. textus optimus, & illîc Abb. in capitu. cùm venissent. de eo qui mittit. in possess. caus. rei seruand. & in capit. cùm causa. de re iudic. tractat Rochus in d. cap. vl. de consue. folio paruo 67. colum. 2.

Quamobrem etiamsi existimem, non posse consuetudinem tollere hanc exemptionem clericorum, nec ita restringere, ac limitare: vt inde maximè clericis, & ordini ecclesiastico iniuria fiat, grauissimumque immineat præiudicium ex eo, quòd ministri Dei passim ad forum seculare inuiti trahantur, opinor tamen aliquot in casibus posse per consuetudinem legitimè præscriptam exemptionem istam restringi, ac limitari. Iuris etenim est positiui & humani immunitas hæc, & ideò nisi ea ex parte, qua dedecus imminet ordini ecclesiastico, & graue damnum infertur quieti, ac trāquillitatitranquillitati ministrorum Dei, poterit restringi consuetudine legitimè præscripta, quæ procedat à tacito consensu clericorum, & laicorum simul.

Qua ratione consuetudo Anglorum, apud quos clerici quicunque, etiam coniugati in sacris cōstituticonstituti coram iudice seculari litigare coguntur super actionibus realibus, mixtis, & personalibus tātùmtantum, mihi non satis iusta, & rationabilis videtur: nisi moderamen aliquod publica institutione ad iustitiæ modũmodum obtinuerit: & ideò meritò à iuris pontificij professoribus reprobatur: vti eāeam improbant Rotæ iudices in d. decisi. 840. in antiquis. & dec. 2. in antiq. Hæc siquidẽsiquidem |

p. 192

consuetudo multùm impedit clericos, ac retrahit à ministerio cultus diuini, cùm passim cogantur quacunq;quacunque ex causa coram secularibus iudicibus actoribus respondere. Non ita iniqua est, imò fortassis aliquot ex causis admittenda, nec admittenda, nec admodùm improbanda, etiamsi iuxta sacrorum canonum rigorem aliud respondendum foret, consuetudo illa, qua Galli absq;absque vlla retractatione vtuntur, secundum quam clerici in actionibus realibus conueniuntur coram iudicibus secularibus, vt testantur IoāIoan. Faber in d. §. vlt. col. 2. insti. de satisdat. Aufrerius in clemen. 1. de offi. ord. regul. 2. num. 5. & Gulielmus Benedictus in c. Raynutius. de testamen. verb. & vxorem. in 2. numero 322. Boerius decisi. 69. num. 20. & Andræ. Tiraquel. in lib. 1. de retract. §. 32. gloss. 1. numer. 81. & pleriq;plerique alij. Non enim audeo forensem istum Gallorum vsum, & praxim vtiq;vtique damnare, etiāetiam si apud Hispanos nusꝗ̈nusquam viderim opinionem istāistam admitti, siquidem clerici, etiam in realib. actionib. apud iudicẽiudicem ecclesiasticum non secularem conueniuntur.

Tertiò illud est obseruandum, quod etiamsi exẽptioexemptio clericorum à foro seculari, & eius potestate ac iurisdictione foret secundum CommunẽCommunem opinionem iure diuino inducta, id obtineret quo ad sacerdotes, diaconos, & subdiaconos, atq;atque itidem clericos primæ tonsurę, qui tamen actu ministerio diuino vacarent, & ecclesiæ ꝓpriumproprium exercentes officiuum seruirent, ac ministrarent. Illi etenim clerici prima tantùm tōsuratonsura donati, qui solo nomine clerici sunt, nulli ecclesiæ, nec ecclesiastico ministerio seruiẽtesseruientes, quiq́;quique nihil à laicis differunt, non videntur à seculari iurisdictione exempti, nec immunes ex illo iure diuino, quod hāchanc exemptionem concessit illis clericis, qui vel sacris sint ordinibus in signiti, vel ministerio ecclesiastico seruiant & vacauerint. Tametsi & hos primæ tonsuræ clericos iura pontificia decreuerint exemptos fore à iurisdictione principum secularium, quẽadmodumquemadmodum constat ex notatis in c. vnic. de cler. coniuga. in 6. & in l. præsbyteros. C. de episco. & cleri. Imo & Ioannes Bernardus episcopus Calaguritanus in pract. crimin. c. 90. ad finem, in distinctè censet, primæ tonsuræ clericos iure tātùmtantum humano, nōnon diuino à potestate seculari fuisse exẽptosexemptos. & idẽidem notat Carol. Mol. in Alex. consi. 8. col. 1.

Quartò deducitur ex his, posse facilius RomanũRomanum Pontificem exemptionem istam clericorum à iurisdictione seculari restringere, ac limitare circa primæ tonsuræ clericos, quam erga clericos in sacris constitutos, quamuis in vtrisque

6

*iure tantùm humano statuta fuerit hæc clericorum exemptio. Hoc corolarium probatur ex his, quæ proximè diximus, cum clerici primæ tonsuræ ferè nullum ministerium ecclesiasticum exerceant, & prætereà, quia prima tonsura potiùs est gradus quidam ad cæteros ordines, quam ordo verè ecclesiasticus, & propriè, sicuti & nos adnotauimus in ca. quia nos. de testam. nu. 3. & 4.

Quintò hinc apparet, summum pontificem iustè quidem potuisse hanc clericorum exemptionem à iurisdictione seculari, circa primæ tonsuræ clericos coniugatos certis quibusdam temperare, ac restringere limitibus, qui tradũturtraduntur in d. c. vnic. de cleric. coniuga. in 6. Hæc etenim exemptio iuris est humani, non diuini. Et licet iure diuino foret inducta, potuisset Papa illud ius diuinum ita interpretari, vt clericus coniugatus non aliter hac immunitate gauderet, quam si tonsuram, & vestes, quæ sunc clericorum insignia, detulerit. Æquissima profectò est Pontificia constitutio, cùm alioqui clerici coniugati nullo fungantur in Republica ecclesiastica ministerio, imò sint ab eo separati, quippè qui vxorem acceperint. c. Ioannes. de cleri. coniug. Quòd si liberè & indistinctè clerici coniugati essent à potestate seculari exempti, maximam haberent immunitatem, & ex ea licentiam, atq;atque audaciam multa committendi scelera, & delicta: nec essent clerici ad alium finem, & effectum, quàm vt immunes essent à potestate seculari, liberiq́;liberique & exempti, quo possent tutè absq;absque metu iustæ punitionis multis dare operam criminibus in Rei publicæ perniciẽperniciem, arma, & seculares, laicasuè deferentes vestes, mille negotijs secularibus impliciti. Hoc præsertim tempore, quo tanta clericis primæ tonsuræ, qui minimè ecclesiasticis ministerijs, & officijs funguntur, delinquendi occasio datur ex eo, quòd à iudicibus ecclesiasticis etiam ob homicidium voluntarium, leuissimè puniantur, & benignè absq;absque vllis compedibus, & carceribus ante punitionẽpunitionem tractentur, grauissima, & maxima pœna digni, qua essent omninò lege iustitiæ ab ipsis ecclesiasticis iudicibus iuxta canonicas sanctiones puniendi. Idcircò Bonifa. 8. æquissimè constitutionem præcitatāpræcitatam edidit, ex qua decisum extat, clericos primæ tonsuræ coniugatos tunc priuilegio fori, & canonici gaudere, cùm vnicam, & virginem vxorem acceperint, tonsuram, & vestes honestas, ac clericis conuenientes detulerint, etiamsi Speculator in tractatu de concilio, parte secunda ca. 4. scripserit, constitutionem istam reuocandāreuocandam fore à concilio vniuersali, quia fuerit aduersus libertatem ecclesiasticam promulgata. Atque ideò magis è Republica esse Christiana, quòd clerici coniugati absque vlla distinctione immunitates habeant veteribus canonibus, & legibus clericis concessas, quod ipse minimè crediderim. licet Ioan. Monachus in d. c. vnic. doleat, constitutionem illam editam fuisse: cùm & illîc Ioannes Andræ. 3. colum. scribat. querelas principum secularium iustam dedisse causam eius editioni. Nec omninò adsentiar Iaco|

p. 193

bo à Bello visu, seu potiùs Iordano Bretio in repetit. §. contrahentes. de foro competen. in 6. qui. num. 90. prima oppositione censet, clericos coniugatos, etiāetiam si tonsi, & vestibus induti honestis, & clericalibus incedant, quò ad omnia subditos esse iudicibus secularibus, nōnon obstante constitutione prædicta: quæ tantùm erit secundũsecundum eũeum obseruanda in his prouincijs: quæ fuerint quò ad temporalem iurisdictionem Romano Pontifici subiectæ.

His ita prænotatis operæ pretium me facturum opinor, si ad vsum forensem, & praxim aliquot tradidero huius, de clericis primæ tōsurętonsurę coniugatis, constitutionis, interpretationes, quò expeditior sit eius intellectus.

Prima igitur cōstituiturconstituitur interpretatio, vt ea constitutio intelligenda sit in causis criminalibus: cùm in ciuilibus clerici coniugati non sint exempti à iurisdictione iudicis secularis: imò coram ipso sint conueniendi, etiam si tonsuram & vestes deferant clericales. Sic etenim voluêre Ioan. Andræas. Domin. Anchar. & Banchelius in dict. capitu. vni. Lapus allegat. 118. Cardina & Imola in cap. ex parte. colum. 1. de cleri. coniug. Montal. in leg. 25. titu. 9. partit. prima, & est Communis opinio, etiam si idem Lapus allegat. 41. & Francus in dict. cap. vnic. contrarium probare conentur ex verbis illius constitutionis: dum in ea expressim decisum extat, clericum coniugatum cum vnica, & virgine tonsuram, & vestes clericales deferentem, nōnon esse trahendum ad iudicem secularem criminaliter, nec ciuiliter. Et tamen verus sensus in hoc constat, quòd clericus hic coniugatus pro criminibus, & in criminalibus causis non conueniatur coram iudice seculari, nec criminaliter nec ciuiliter, id est, etiam si pro crimine ciuiliter agatur: Atque hæc est communis, & manifesta huius textus interpretatio: etiam si non desint, qui aliter præcitata verba interpretentur, ita quidem, vt etiam in ciuilibus clerici coniugati, quo ad carceres, & ipsorum capturam, liberi sint á iurisdictione seculari. Nam licet possit iudex secularis de causa ciuili cognoscere, & eāeam diffinire, non tamẽtamen poterit clericũclericum coniugatum capere, & in carcerẽcarcerem pro executione detrudere, si ipse clericus ea seruauerit, & fecerit, quæ in dicta Bonifacij 8. constitutione continentur: Quod pręter alios placet Ancha. in dict. c. vnic. & Ripæ in lib. 1. responso. c. 13. col. 3. quæ quidem opinio cōmuniscommunis est, & in hunc sensum intelligitur, vt iudex secularis in canonis excōmunicationemexcommunicationem incidat, si clericũclericum coniugatũconiugatum in hisce causis in carcerem miserit, secũdumsecundum Montaluum in d. l. 25. Qui tamẽtamen cōtrariumcontrarium probat, & iure quidẽquidem, (ni fallor). clerici etenim coniugati hæc duo tantũtantum priuilegia non obstante matrimonio retinent, scilicet priuilegium fori, quò ad criminalia, & priuilegium canonis: vt in dict. c. vnic. expressim probatur vnde in ciuilibus nullānullam habet fori præscriptionem, nec priuilegium: imo manet in his sub potestate iudicis secularis, qui minimè incidet in excōmunicationemexcommunicationem canonis ex eo, quod licitè clericum sibi subditum in carcerem ad executionem contractus, sententiæ vel alterius ciuilis rei causa miserit. Atque ita passim apud Hispanos absque vlla controuersia in causis ciuilibus clerici coniugati, vbi hoc iuris, & iustitiæ ministerium exegerit, à iudicibus secularibus capiuntur, & detruduntur in carcerem.

Secundò, hæc Bonifacij decisio est ita examinanda, & intelligenda, vt non sit satis clerico coniugato, vnam tantũtantum deferre vestem clericalem, si alias vestes sit indutus inhonestas, & seculares. Cum sit necessarium, clericos coniugatos ad hæc priuilegia obtinenda, vestes omnes induere clericales, & honestas: illas saltem, quæ facilè videri possunt. QuemadmodũQuemadmodum exdictione pluralis numeri probatur in dict. cap. vnic. secundum Domini. & Doct. inibi. text. optim. in cap. si iudex laicus. de sent. excommu. not. decisio Tolosana & illîc Aufreri. q. 252 & 227. quibus ad del. 16. titu. de los per lados. libr. 1. ordinat. & quæ tradentur in ca. sequenti.

Tertiò, vt locus sit huic constitutioni, de clericis coniugatis, duo sunt ab eisdem clericis probanda. primum, quod tonsuram, secundum quòd & vestes detulerint clericales: quemadmodum, in d. cap. vnic. apparet, ac notat Rota in nouis. 202. Bald. in l. si qua per calumniam. C. de epis. & cleri. & Guido Papæ quæ. 138. Imola in cap. Ioannes, de cle. coniugat. num. 3. & Car. in d. cap. perpendimus. vlt. opposi. & prætereà necessarium est, quòd probent, vxorẽvxorem vnicam & virginem duxisse, vt illic respondetur: quanuis in hoc vltimo non ita præcisam exegerint probationem: cum vnicũvnicum tantum matrimonium, & fœmina virgo præsumatur: nisi contrarium probatum fuerit.

Quartò, illud est obseruandum, quónam modo diffiniri valeat, ac certis limitib. pręscribi, quod de vestibus clericalibus in dicta constitutione continetur. Nam in c. pen. de vit. & hones. cler. & in clem. 13. eo titul. etiam si quædam vestes clericis fuerint interdictæ, non tamen est satis cautum, nec omninò diffinitum, quæ vestes sint honestæ & verè clericales: idcircò glos. illic communiter probata in d. c. pen. verb. de auratis. respondet, eas censeri clericis vestes honestas, quæ communi vsu fuerint admissæ ea in prouincia. Vt tandem non dicatur clericus indecoris vestibus indutus, qui iuxta regionis consuetudinem, vsum, & morem vestitus incedat. Hoc ipsum in hac specie probat Alexan. in consil. 149. num. 12. lib. 6. idem consil. 8. col. vlt. libr. 1. gloss. insignis, in c. si quis virorum. 30. dist. ad idem optima gloss. in cle. 1. ver. secularis. de elect. & gloss. in summa. 24. q. 1. notant Card. in d. cle. 2. ad finem, Abb. in c. 1. de apo|

p. 194

stat. Rochus in c. vl. de consu. folio par. 18. c. 2. & 50. co. 4. tex. optimus in c. Io. de cler. cōiugatconiugat.

Quæ quidem opinio potest multifariam intelligi, & accipi. Primum etenim quibusdam fortassis placebit, satis esse, quòd clerici coniugati his vtantur vestibus, quibus cæteri laici, & seculares, qui vxores habent, secundum communem regionis vsum vtuntur. Hoc veró non sufficit ad hoc, vt sit locus priuilegijs, quæ in d. cap. vnic. commemorantur. vt expressim asserit Fulgosi. in consi. 224. colũcolum. 1. Atque ideò illîc idem author existimat, illam consuetudinem sufficere, quæ legitimè præscripta induxerit, clericos coniugatos priuilegium fori habere, etiam si vestibus non vtantur clericalibus, nec tonsuram deferant. idem probant & sequuntur Rochus Curtius in d. c. vlt. de consuetudi. fol. 51. col. 1. Albertinus in cap. 1. de hæred. in 6. q. 13. ver. Septima declaratio. nu. 19. & Chassanæus in consuetud. Burgundiæ rub. 1. §. 5. vers. Archidiaconus. nu. 59. Atque ita intelligi poterit quod Alexand. & alij adnotarunt, quamuis eorum proprius, ac verus sensus sit in hunc modum deducendus, vt possit satisfieri canonibus, ad effectum, quòd clerici coniugati priuilegium fori & canonis retineant, & habeant, si ipsi illis vestibus vtantur, quibus ex consuetudine & vsu regionis honestè vtuntur eiusdem qualitatis, & conditionis homines: nempè clerici primæ tonsuræ coniugati. Nam cùm ius canonicum secundum communem minimè diffiniuerit vestium qualitatem, & modum, potuit consuetudo diffinire, quæ vestes censeantur clericis coniugatis honestæ, cum illud sit constitutissimum, non omninò, nec præcisè illis vestibus vti debere, quibus indui debeant clerici in sacris ordinibus constituti, vel in minoribus, ecclesiastico tamen ministerio vacantes: quod sensit summus Pontifex in d. ca. Ioannes. de cleric. coniug. Scio tamen, & sæpissimè certis testimonijs cōpertumcompertum habui, à multis iudicibus ecclesiasticis pronunciatũpronunciatum fusse, clericos coniugatos, qui en sibus, armis, & vestibus omninò laicis vsi, & induti fuêre cōmunitercommuniter, & nihil ab omninò laicis differentes, nec adhuc ipsa tōsuratonsura, gaudere priuilegio fori, & ea ex causa iudices seculares inhibitionibus nōnon satis canonicis & censuris minimè iustis passim adeò grauari, & lædi, vt non temerè possimus asseuerare, hoc ecclesiasticos iudices nihil censere propriùs iurisdictionis ecclesiasticæ, quam meros laicos, & sceleratissimos homines, in graue reipublicæ dispendiũdispendium, & diuinæ, atq;atque humanæ iustitię lęsionẽlęsionem, à iudicibus secularibus eximire. Quod quāquam iustè, sanctè, ac piè id fiat, viderint ipsi, qui tot sacris canonibus obstantibus maximāmaximam laicis, qui nullo ecclesiastico ministerio vacant, delinquendi licentiālicentiam præbere satagũtsatagunt: pręsertim post Alex. 6. constitutionẽconstitutionem, cuius mentionem in capite sequenti facturi sumus

Quintò potissimũpotissimum est adnotandum, clericos cōiugatosconiugatos nōnon ex hoc amittere fori priuilegium, quòd semel aut aliquādoaliquando tonsurātonsuram & vestes clericales dimiserint, modò tẽporetempore delicti tōsitonsi fuerint, & vestibus clericalibus induti, NōNon etenim aliqua canonica constitutione statutũstatutum est, priuilegiũpriuilegium hoc ea ex causa prorsùs amitti, si tempore cōmissicommissi criminis, aut alio in specie requisito, tōsurātonsuram, & vestes clericales deferātdeferant clerici: quasi eo tantùm priuẽturpriuentur tẽporetempore his priuilegijs, quo vestes, & tōsurātonsuram dimiserint: sicuti respōderuntresponderunt Io. And. & illîc omnes in d. c. Io. & idẽidem in d. c. vnic. de cler. con. in 6. quorũquorum opinio cōmuniscommunis est, vt eāeam secutus asserit Alex. in cōscons. 8. lib. 1. & cōscons. 149. li. 6. Hip in sin. 480. authoritate tex. in cle. 1. & ibi gl. verb. quādiuquamdiu. de vita, & honest. cleri. Idem probatur expressim ex Alex. 6. constitutione, quæ inter huius Regni sanctiones est memorabilis. Nam ex ea satis est, quòd clerici primæ tōsurætonsuræ, vestibus & tonsura vtantur tẽporetempore commissi criminis, & quatuor mensibus proximis fuerint vsi. Ergò si antè quatuor menses à tempore cōmissicommissi criminis vestes dimiserint, & tonsuram, non amittunt clerici priuilegiũpriuilegium fori: Sic sanè clericus coniugatus, qui tẽporetempore commissi criminis tonsuram & vestes deferebat, nōnon erit priuatus hoc fori priuilegio, etiāetiam si post delictũdelictum commissum vestes dimiserit, nec tonsura vtatur: quemadmodum ex mente omnium Alex. respondet indictis consilijs. Eadem ferè ratione clericus coniugatus, qui tamen vnicam vxorem, virginemq́;virginemque acceperit, ea mortua, & matrimonio soluto, consequitur, & habet omnia priuilegia, quæ clerici primæ tonsuræ non coniugati iurè habent, & obtinent, secundum Abb. in c. clericus. in 2. de vita, & honesta. cle. cuius opinionem ferè vnanimi sententia probant omnes in d. cap. vnic. de cleri. coniug. in 6.

Sextò, eadem priuilegia quæ in dict. cap. vnic. cōcessaconcessa clericis coniugatis, tonsis quidem, & clericalibus vestibus amictis, etiam conueniunt his clericis coniugatis, qui negotiationi operam dant: Cum his coniugatis licita videatur quædam honesta victus causa negociatio, quāuisquamuis alioqui clericis alijs sit interdicta: arg. cap. Ioannes de cleric. coniugat. Atque ita notant Francus in dict. cap. vnic. col. 3. & Alex. in dict. cons. 8. colu. vlt. lib. 1. tametsi Ioan. Imolensis in dict. cap. Ioannes col. 2. contrarium probare conetur.

Septimò hęc omnia sunt sic ad amussim intelligẽdaintelligenda, vt constet, clericos coniugatos cum vnica, & virgine, tonsura, & vestibus clericalibus vtentes, tantum hæc duo fori, & canonis priuilegia

9

*obtinere: quo ad reliqua verò clericorum priuilegia laicos omninò censeri. text. est sing. & ibi gloss. communiter recepta verbo. cæteris. in dict. cap. vni. de cleri. coniug. in 6. vbi Francus multa cōmemoratcommemorat priuilegia, quæ clericis coniugatis iure negantur, cùm alioqui clericis sint |

p. 195

non coniugatis concessa. Idem fecêre Card. in Clement. 1. de vit. & honest. cler. Aufrerius in Clemen. 1. de offic. ord. nota. 3. Domini. in capitul. 1. de offic. vicar. lib. 6. col. vltim. & Paulus Parisius in consil. 40. num. 20. lib. 4. præsertim clericis coniugatis, etiam cum vnica & virgine, & qui vestibus, ac tonsura vtantur, iure negatur priuilegium immunitatis, quo ad gabellas, munera secularia, indictiones, collectas, aliáue quæuis regalia obsequia, censum, & his similia. Nam hæc subire tenentur hi clerici, sicuti subeunt & præstant omninò laici. Quod in specie adnotârunt glo. memorabilis in dict. capit. vnic. verb. in cæteris. & ibi omnes. Panormit. in capitul. ex parte. de cleric. coniugat. Guido Papæ quæstione. 383. Bertachinus in tract. de Gabellis. 7.. part. num. 12. Angelus in Authen. de Monachis. §. penultim. Ioannes Mauricius in repetit. l. vni. C. quo loco mulier. munera subire soleant. lib. 10. pag. 75. quorũquorum opinio Communis est, & ab omnibus probatur in d. cap. ex parte. atque item lege regia. l. 23. tit. 4. li. ordi. & l. 23. tit. 3. lib. 1. ord. quibus quidem legibus constat diffinitum esse, quòd clerici primę tonsuræ non coniugati liberi sint & immunes ab omnibus subsidijs, censibus, ac tributis, & indictis, à quibus clerici in sacris constituti liberi censentur. Quam opinionem iure probant Guido Papæ, & alij authores modò citati. Et est CōmunisCommunis opinio atq;atque intellectus, ad omnes iuris canonici constitutiones, quibus clerici eximuntur ab his muneribus secularibus personalibus quidem, & mixtis. Hoc ipsum poterit probari multis locis vtriusq;vtriusque iuris, in quibus appellatione clericorum continentur & clerici primæ tonsuræ, de quibus agere nunc omittam: Traditur etenim in capitu. clerici. de iud. & in rubr. de vita & honestate clericorum, per Dec. in c. 2. de præbend. textus elegans in hac specie in l. presbyteros. C. de episco. & cle. Sunt tamen qui opinentur, hanc cōclusionemconclusionem admittendam fore, cùm clerici primæ tonsurę probam & honestam viuendi rationem sectentur, saltem vestes, & tonsuram non dimittentes, quod deducere videntur ex Innocentio in c. 1. de apostat. Thomas Parpalias in repetitio. l. placet. C. de sacrosanct. eccle. Ioan. Mauritius in d. l. vni. pag. 73. tenet idem Guido Papæ. qu. 381. Nam, vt refert Matth. Afflict. in constitutio. Neapolit. rub. 3. num. 13. Carolus 2. Neapolis Rex per constitutionem regiam idem visus est statuisse, ita iura pontificia interpretatus. Quæ quidem interpretatio non est fortassis à mente iuris canonici aliena hisce pręsertim temporibus, quibus tot clerici primæ tonsuræ absque tonsura, & vestibus passim vagantur, moribus, & vitæ honestate à cęteris laicis minimè distincti, imò propter priuilegia peccandi licentia ipsis multò peiores, in maximum Christianæ Reipublicæ dispendium, potissimùm hac in re, cùm alij laici sint horum clericorum onera subituri, quod illis satis graue & molestum est, quippè quibus constet, hos clericos primæ tōsurætonsuræ, qui ad his oneribus immunes esse cōtenduntcontendunt, nec vestibus, nec tonsura clericos esse, nec alicui ecclesiastico ministerio uacare, nec id ipsum vel minima ex parte cogitantes.

Vnde cùm hæc exemptio iure sit tantum humano instituta, plurimum poterit circa eius vim, & vsum consuetudo legitimè præscripta: maximè nōnon erit eius quæuis interpretatio reipublicæ conueniens abijcienda, cum de muneribus agatur, quæ mixta sunt, & ratione rerum temporalium personis quò ad census, & pecuniæ contributionẽcontributionem indicuntur. Etiam si iuxta iuris canonici rigorem clerici primæ tonsuræ non sint priuandi hoc priuilegio, ex eo, quòd tonsuram, & vestes dimiserint, nisi prius tertiò moniti in hanc inciderint contumaciam: sicuti notat Imola in cap. vlt. col. 1. de vita, & honestate clerico. & idem probat regia lex 13. tit. 3. libro primo ordinationum. sufficeret tamen ea monitio, quæ fit per publicationem constitutionis Alexandrinæ, cuius statim cap. sequen. mentio fiet. Vidi semel regias literas in hoc decretas, vt clerici primæ tonsuræ etiam non coniugati, cogantur soluere decimam partem pretij, quo res proprias, etiāetiam seclusa mercimonij, & negotiationis causa, vendiderint. Quod ius Alcauala Hispani, alij Gabellam appellant. cùm tamẽtamen ius Pontificium in dicto capitulo quanquam. de censibus. in sexto, non minùs hanc exactionem, quam alias in clericorum rebus, & personis prohibuerit. Vnde fateri oportet, posse multum in hisce immunitatibus consuetudinem.

p. 196

CAP. XXXII.

HACTENVS, etiam si de clericorum exemptione tractauerimus, illud peculiari conatu agere constituimus: vt quid de clericis primæ tonsuræ apud iudices seculares seruandum sit, summatim responderemus, distinctionem illam explicaturi, quæ frequenter fieri solet, dũdum clerici coniugati ab his, qui vxores nondum accepêre, quò ad aliquot iuris effectus segregantur. de coniugatis autẽautem iam multa diximus: & ideo nunc de his, qui coniugati non sunt, expedit quædam practicis vtilia explicare. Clerici sanè primæ tōsurætonsuræ, qui coniugati non sunt, quo ad criminalia, & ciuilia exempti à potestate seculari czsenturcensentur secundum communem in dicto capitul. vni. de cleri. coniuga. in 6. & in c. qualiter. & cap. clerici. de iudi. quæ probatur in c. 2. de foro compe. moribus tamen receptum est, quòd clerici primæ tonsuræ, etiam non coniugati non possint vti præscriptione fori in ciuilibus: nec temerè quidem præsertim quo ad clericos, qui nec tonsura, nec vestibus vtuntur, nec ministerio ecclesiastico vacare satagunt. Idcircò illud erit prænotandum, clericos primæ tonsuræ, qui coniugati non sunt, quo ad criminalia exemptos esse à potestate iudicum secularium. Nec hi clerici priuilegium istud amittunt ex eo, quòd vestibus, & tonsura non vtantur, donec tertiò moniti fuerint, & nihilominùs in eadem

1

*perseuerent contumacia: quemadmodum probatur in capitu. in audientia. de senten. excom. gloss. communiter recepta in capit. ex parte. in 2. de priuil. Panor. in capite. tuæ. de apostat. Henri. in capit. cùm non ab homine. de iudi. Fulg. consil. 157. Alexand. in consil. 8. colum. pe. lib. 1. & est communis opinio, in c. vni. de cleri. coniugat. licet in hisce coniugatis clericis hæc monitio necessaria non sit, vt illîc omnes fatentur. Extat tamen inter regias huius Regni leges Alexandri 6. Pontificis maximi constitutio hac de re lata, etiam quo ad clericos primæ tonsuræ, qui coniugati non sunt. Etenim illîc statuitur, clericos primæ tonsuræ quoscunque, etiam si liberi sint à matrimonio, non esse exemptos, nec immunes in criminalibus causis à iudicibus secularibus, nisi tempore commissi criminis, & quatuor proximis ante mensibus, tonsura, & vestibus clericalibus vsi fuerint. Quæ quidem constitutio continetur inter huius Regni practicas. l. 21. & data fuit anno Domini 1492. cuius interpretationem tradere conatur doctissimus Petrus Auendanius in tractatu de exequen. mandat. cap. 22. sed & idem omninò concessum est à Leone 10. Pontifice Maximo Francisco Gallorum Regi: quemadmodum meminêre Nicolaus Boerius decisione 69. nu. 13. Chassa. in consuetudini. Burgun. rub. 1. §. 5. vers. Arch. nu. 46. Carolus Degrassalius lib. 2. Regalium Franciæ. iure. 17.

Est tamen vtraq;vtraque sanctione constitutum ad eius vim, & vsum, quòd à iudicibus ecclesiasticis, & prælatis publicetur, & promulgetur hæc summi Pontificis cōstitutioconstitutio tribus primis dominicis quadragesimæ, quasi hæc publicatio sit sufficiens monitio ad constituendum clericos primæ tonsuræ in ea contumacia, ex qua sit satis, vt priuilegio fori priuentur ipso iure. Hæc verò publicatio passim à iudicibus ecclesiasticis prętermittitur non alia ex causa, quam vt eis liberum sit, quoscunq;quoscunque primæ tonsuræ clericos, qui dimissis vestibus, & nulla tonsura ornati delictum commiserint, censuris, & excommunicationibus iudicum secularium euellere, ac impunitos dimittere data criminũcriminum impunitate: sic etenim quotidiè fraus fit Alexandrinæ constitutioni. id ipsum fieri in Regno Neapolitano conqueritur Matthæus de Afflict. in cōsticonsti. Neapolit. rub. 3. nu. 12. Qua ratione regiũregium supremum Castellani Regni prętorium huic malo obuiam ire poterit, si per literas regias quolibet anno admoneat iudices ecclesiasticos sub his cōminationibuscomminationibus, quæ eis fieri solent, vt Alexandrina vtantur constitutione: aut præcipiat secularibus iudicibus, quod ecclesiasticos datis semel literis regijs requirant ad prædictæ constitutionis publicationem, cuius testimoniũtestimonium publicum accipiant. Qua quidem in re oportet non mediocrem diligentiādiligentiam adhiberi ab ipsius regis aduocatis fiscalibus, quibus in his, & similibus reipublicæ, & secularis iurisdictionis defensio dubiò procul incumbit.

Sed ex Alexandrina cōstitutioneconstitutione primũprimum hoc deducitur, quod iuris cōmuniscommunis responsis contrariũcontrarium palàm videtur: nempè sufficere generalem monitionem, vt primę tonsuræ clerici non vtentes tonsura, & vestibus, priuilegium fori amittant ipso iure: cùm alioqui iure communi ad hoc foret, & est necessaria monitio specialis in personam nominatim facta: vt probat tex. elegans & illîc Cardi. Imola, & omnes in clem. 1. de vita & honestate clericorum, atq;atque ita hanc constitutionem esse in hoc iuri communi contrariam, asseuerat Nicolaus Boerius in d. deci. 69. numero. 13.

Secundò ex eodem Alexandri 6. decreto apparet, clericum primæ tonsuræ, qui post monitionem illîc præscriptam non fuerit vsus tonsura, & vestibus clericalibus, quocunque in crĩminecrimine puniri posse per iudicem secularem absq;absque vlla degradatione, & traditione solenni facta ab ipso iudice ecclesiastico. Etenim cùm isthæc generalis monitio censeatur ab Alexandro summo Pontifice sufficiens, vt clericus primæ tonsuræ iure ipso priuilegiũpriuilegium amittat fori, manifestè consequitur, posse ipsum capi, & puniri à iudice seculari absque vlla solenni de|

p. 197

gradatione legitima, siquidem monitio idem operatur, quod actualis degradatio. c. cùm non ab homine. de iudic. notat expressim Anchar. in reg. ea quę. q. 12. de reg. iur. in 6. Qua in re hęc constitutio quid nouum inducere videtur, secundum Boerium in d. decis. 69. numer. 17. qui non satis explicat, an hoc sit in quocunque crimine intelligendum: nec quid olim iure veteri fuerit statutum: idcircò exponere oportet huius quæstionis breuem quandam resolutionẽresolutionem: vt distinctè percipere possimus, quæ nānam fuerit olim, & sit nũcnunc doctorũdoctorum hac in re controuersia.

Primùm etenim illud constat, omninò distingui à prædicta specie, & quæstione illam disputationem, qua tradi solet, an clericus in sacris cōstitutusconstitutus,

2

* qui grauissimum, & atrocissimum cōmiseritcommiserit crimen, sit à iudice ecclesiastico degradandus, & tradendus iudici seculari. Nam & ista quæstio tunc etiam obtinet, cùm nulla sit facta dimissio tonsuræ, nec vestium clericalium: quemadmodum nos tractauimus in libr. 2. variarum resolutio. c. 20. nu. 7. est etenim vt fatentur omnes, necessaria degradatio, & traditio, nec iudex secularis punire poterit clericum in sacris constitutum absque degradatione, & traditione propter quodcunque grauissimum crimen. quod apparet ex notatis in c. cum non ab homine. de iudi. nouimus. c. de verb. signi. c. ad falsariorum. de crimi. falsi. c. ad abolendam. de hęretic. tametsi propter crimen Assassini iure pontificio sit statutum, clericum etiam in sacris absque vlla degradatione puniri posse per iudicem secularem: sicuti probat tex. in c. 1. de homicid. in 6. cuius veram interpretationem ipse itidem tradidi in dict. ca. 20. nu. 10.

Secundò est adnotandum, clericum etiam in sacris constitutum, qui tamen sit verè incorrigibilis, posse absque vlla degradatione puniri per iudicem secularem. textus singularis in d. c. cùm non ab homine. de iudic. quem ita intellexêre Ioan. Andr. Cardi. & Imol. ibi. quorum opinio mihi communis est: siquidem ferè omnes hanc quæstionem tractantes idem manifestè præmittunt, & probant. Nam si rem istam diligenter scrutemur, ratio hoc ipsum probat: cùm ex dicto c. cùm non ab homine. ad hoc vt censeatur clericus incorrigibilis multa, quorum illîc mentio fit, sint necessaria, ex quibus meritò deducitur, ex trina monitione, & ex alijs iustissimè fori priuilegium amitti à clerico ita incorrigibili, & contumace.

Tertiò his erit adijciendum, quòd clericus in profundũprofundum malorũmalorum delatus, quiq́ue dimissis tonsura, & vestibus clericalibus, multis se immiscuit enormibus delictis, ipso iure est priuilegio clericali etiam fori destitutus, quamuis sacris fuerit ornatus ordinibus, atque ideò poterit absque degradatione, & traditione puniri per iudicem secularem: modò ita sit his sceleribus deditus, vt inueteratus dici possit scelerũscelerum minister. Nec est in hoc casu necessaria trina monitio, quę alioqui iure ordinario requiritur. Huius opinionis authores sunt gloss. in capit. ex parte. in 3. de priuileg. Hostien. Ioan. Andræ. & Anton. in cap. perpendimus. illius capitis authoritate, de sent. excom. ex. Ancha. in reg. ea quæ. q. 12. de reg. iu. in 6. quorum opinio communis est: vt asserit Aufrer. in cle. 1. de off. ordi. regu. 1. fallen. 19. quibusque patrocinatur text. in c. vni. de vita, & honest. clericor. vbi traditur casus, in quo clericus, etiam in sacris absque vlla degradatione amittit priuilegium clericale omninò ipso iure, etiam quo ad forum iuxta communem illius tex. interpretationem. His item accedit text. în cap. 1. de apostat. quo itidem communis hæc probatur sententia, à qua non audet dissentire Henricus in c. ex literis col. pe. de vit. & honest. cleri. scribitque Chassa. in consuetu. Burg. rubr. 1. § 5. ver. Archidia. numer. 55. eandem opinionem communiter in praxi receptam esse, & nihilominùs multis hoc displicet, quippè quibus graue nimis videatur, clericum nulla legitima monitione pręmissa, priuilegio fori priuari ex eo quòd dimissis vestibus & tonsura multis etiam enormibus criminibus operam dederit, & seipsum immiscuerit. Sic etenim Ancha. in d. capit. 1. de apostat. scribit, illius capitis responsum non esse seruandum, nisi in specie & casu, quo loquitur. Panor. item & Cardi. in d. c. perpendimus. illam decisionem tantùm intelligũtintelligunt quoad priuilegium canonis: non autem quo ad forum. quod etiam probant Alex. consi. 8. lib. 1. num. 2. Soci. consi. 12. libr. 1. colum. 7. dum Abbatis distinctionẽdistinctionem sequitur. & Angelus verb. clericus. 10. quæst. 1. & Syluest. verb. clericus 3. §. 9. nec oberit text. in d. c. 1. de vita & honest. clericor. in 6. quia illa cōstitutioconstitutio pœnalis est, & ideò nōnon est ad alium casum extendenda. Vnde mihi potiùs placet posterior opinio aduersus communem, maximè in clericis constitutis in sacris ordinibus. Nam in his non video, quo iure satis probetur communis opinio, nisi forsan crimen aliquod ita in reipublicæ perniciem fuerit à clerico perpetratum, vt pium sit, & æquissimum, communem admitti sententiam, eo præsertim casu, quo, si degradatio iudicis ecclesiastici expectanda foret, subsit maxima suspicio libertatis, & impunitatis.

Vtcunque tamen sit, opinor ipse, moribus receptam esse communem sententiam in clericis primæ tonsuræ, quamuis & hi sint solennibus quibusdam ceremonijs degradandi: vt in libr.

3

*pontificali traditur. Nam vsus obtinuit forensis, vt hi clerici primæ tantùm tōsurætonsuræ, si dimissis vestibus, absq;absque tōsuratonsura enormia crimina frequẽterfrequenter commiserint, absque vlla degradatione puniantur à iudice seculari. Sic etenim communis opinio admitti poterit, vt tandem priuilegium fori ex hoc omninò amittatur ipso iure à cle|

p. 198

ricis in minoribus ordinibus constitutis. Et idem erit, vbi clericus primæ tonsuræ, etiam tonsus, nec dimissis vestibus, crimen aliquod atrocissimum commiserit, propter quod foret in sacris constitutus alioqui curiæ seculari tradendus præmissa degradatione. Hic equidem absque degradatione puniri poterit per iudicem secularem: quod constat ex traditis exemplis ab Aufrerio in dict. limitat. 19. & Boerio decisio. 69. numero decimoseptimo, notant optimè Chassanæus in consuet. Burgun. rubr. 1. §. 5. versi. Archidiaconus. numero 66. Guliel. Benedictus in c. Rainutius. de testam. verb. & vxorem. in 2. numero 440. Petrus Auendanius in tract. de exequendis mandatis capit. 22. nume. 3. ex quib. accedit, quod de clericis primæ tonsuræ tradit Ioannes Bernardus Episcopus Callagurritanus in practica criminali, c. 90. quo in loco censet opinionem Abb. & Ancha. de degradatione clericorum cōmittentiũcommittentium atrocissimum crimen, & traditione curiæ seculari alioqui dubiam: vt illîc ipse tradit, & nos disputauimus lib. 2. variar. resolut. c. 20. admittendam esse in clericis primæ tonsuræ tantum nōnon in alijs, qui sacris ordinibus fuerint donati. sed & ad hanc opinionem Chassanæi, Gulielmi, & aliorum plurimum conducunt, quæ nos tradidimus in c. quia nos. de testa. nu. 4. vbi mentionẽmentionem fecimus obiter huius consuetudinis, receptæque apud practicos iudices, opinionis. atq;atque itẽitem adduximus ea, quæ in contrarium citari poterant. Sic intelligenda sunt quæ nimis succinctè in hac specie diffinire tentant Hippo. in cons. 9. nu. 17. & Carol. Molinæ. in Alex. consil. 8. libr. 1. col. 3. litera B. Ex quibus deducitur, in omnibus, & quibuscunq;quibuscunque criminibus admittendum esse quod Boerius ex Alexandri constitutione intulit: vt absq;absque vlla degradatione, & traditione solenni, iudex secularis punire possit clericum in minoribus ordinibus constitutum, qui contra illud Alexandri edictum non fuerit nec tonsura, nec vestibus vsus clericalibus. Quod satis manifestum fit ex ipsius cōstitutionisconstitutionis mente, & verbis.

Sed & tertiò principaliter ex dicta constitutione Alex. constat elegans, ac noua in hac quęstione conclusio ad hoc quidẽquidem, quòd licet is, qui post commissum crimen ordinem ecclesiasticum acceperit, possit per iudicem secularem puniri quo ad rerum, & bonorum condemnationem, non tamen quo ad corporis pœnam iuxta communem doctorum sententiam ex iure veteri deductam: hodie tamen authoritate dictæ con

4

*stitutionis clericus, qui eũeum assumpserit ordinẽordinem post crimem commissum, poterit à iudice seculari puniri, etiam corporalibus pœnis: quia tempore commissi criminis nec tonsura, nec vestibus vtebatur clericalibus. Sic sanè nouam istam conclusionem à constitutione Alex. deduxit doctissimus Auendanius in tracta. demand. exequendis c. 22. nu. 7. Ego verò satis dubius sum hac de re, quippè qui opiner, summũsummum Pontificem nihil voluisse mutare circa clericos illos, qui post delictum commissum ecclesiasticum ordinem acceperint: cùm de his tantùm tractauerit, qui tempore delicti tenebantur iure Pontificio tonsura, & vestibus clericalibus vti. esset enim satis à re proposita, & petita omninò alienum, tonsuram, & vestes clericales exigere in his, qui essent verè laici, nullo quidẽquidem ordine ecclesiastico insigniti. Nam de his, qui laici erant, cùm crimen fuit perpetratum, nihil est petitum à summo Pontifice, nec ab eodem responsum, aut decretum. Si quidem hi non tenebantur tunc, nec poterant tonsura simul, & vestibus clericalibus vti: eosq́;eosque voluerit summus Pontifex culpa notare ad amittendum fori priuilegium, qui tenebantur, tonsura & vestibus clericalibus vti: vt constat ex ipsius constitutionis serie. vnde sequitur, quòd si quis fuerit prima donatus tonsura, quam & vestes clericales nusquam demiserit, & tamen intra tres menses à die tōsurætonsuræ crimen aliquod commiserit: non erit per iudicem secularem puniendus ex eo, quòd quatuor mẽsibmensib. ante crimẽcrimen cōmissumcommissum tonsura, & vestibus nōnon fuerit vsus clericalibus. Nec iudex secularis ius habet puniendi hunc propter Alexandri constitutionem: cùm illa tantùm afficiat, & complectatur illos, qui culpa notari possunt: quippè qui nec tonsura, nec vestibus vsi fuerint clericalibus tempore commissi criminis, & proximis quatuor mensibus: non autem illos, qui culpa hac in re omninò carent: quia non tenebantur vel tempore delicti commissi, vel quatuor proximis mensibus tonsura, & vestibus vti, nondum eo tempore ecclesiasticum ordinem habentes. Quod si ratio viri doctissimi esset admittenda, necessariò esset à iudice seculari puniendus is, qui tribus, aut duobus mensibus ante delictum, acceperit ordinem primæ tonsuræ, qua, & vestibus fuerit legitimè vsus post eius adsumptionem: non tamen anteà, & sic quatuor mensibus ante commissum crimen, quod mihi nec placet, nec videtur iure probari posse. Quam ob rem censeo, nihil noui posse deduci ab illa constitutione Alexandri 6. crica illos, qui post delictum fuerint promoti ad primæ tonsuræ gradum. Idcircò eorum ius, & exemptio à iudice seculari erit examinanda his rationibus, & authoritatibus, quibus examinari, & expediri poterat ante prædictam constitutionem. Qua in re, licet multa sint ab alijs tradita, nos pro facili huius quæstionis cognitione aliquot explicabimus conclusiones.

Prima conclusio. Ecclesiasticus ordo post delictũdelictum commissum ab aliquo absque vlla fraude susceptus, eum omninò liberat à iurisdictione iudicis secularis. Hoc ꝓbaturprobatur arg. text. in l. hos accusare. §. hoc beneficio. & versi. itẽitem magistra| p. 199tũmagistratum. ff. de accu. vbi Ang. & Albe. & in l. ꝗquod cũcum vno. §. reus. ff. de re milita. notatur in c. proposuisti. de foro competent. & in l. si quis postea. ff. de iudic.

Secunda conclusio. Ordo ecclesiasticus post delictum ab aliquo adsumptus, fraude tamen & dolo, vt iudicis forum declinet, non liberat eũeum à iurisdictione iudicis secularis. Quod probatur in d. l. hos accusare. versi. dum non retractādiretractandi causa. l. si maritus. §. legis. ff. de adulter. l. vlt. ff. de re milit. leg. 1. C. qui. milit. non poss. lib. 12. ex quibus, & alijs vtranque conclusionem tenent Oldradus consi. 4. Bartol. eleganter in l. 1. ff. de pœnis. Ioannes Andræ. & alij in cap. 1. de obligat. ad ratiocinia. quorum opinio Communis est, vt constat ex citatis per Aufrerium in Clemen. 1. de offi. ordin. reg 1. fallentia. 11. per Hippoly. in singular. 534. latissimè Lamber. in c. 1. de hære. in 6. quæst. 13. qui has conclusiones post alios, quorum ipsi meminêre, sequuntur, quicquid scripserit Bellamera in cap proposuisti. q. 2. de foro competen. qui absque vlla fraudis distinctione censet, non posse hoc crimen puniri à seculari.

Fraus verò maximè præsumitur, si quis post delictum commissum: & ante susceptum ordinem fuerit accusatus, vel denunciatus, aut sanè infamatus. tex. optimus in l. vlti. ff. de bonis eorũeorum qui mort. sibi consci. & in d. l. vlt. ff. de re mil. notatur in l. si quis postea. ff. de iudi. & in l. si adul. §. si eo tempore. ff. de adulter. quemadmodum Bart. & alij fatentur: sed & in vniuersum fraudem præsumi ex eo, quòd post crimen commissum timore secularis punitionis quis ordinem susceperit, asserit Bal. in l. 1. nu. 2. C. an seruus ex suo facto.

Tertia conclusio. Vbi ratione fraudis qui post delictum ordinem assumpserit ecclesiasticum ad huc manet sub iurisdictione iudicis secularis, non poterit per eum pœna corporali puniri, sed tantùm bonorum, & rerum multa, & amissione. Hanc conclusionem probant, & sequuntur Ioannes Andrę. in cap. 1. de obliga. ad ratiocinia. Bartol. in d. l. 1 & omnes paulò ante citati, ex quibus hæc est Communis opinio. Atque ita hanc opinionem asseuerat communem esse Aufrer. in dict. fallentia 11. Erit tamen hoc in articulo illud obseruandum, quòd si crimen mortis pœnam exigat, aut mutilationem membri, erit clericus hic degradandus per episcopum, & tradendus curiæ seculari, vt opinantur Gulielmus de Cuneo. Iacob Butrigar. & Bartol. in d. l. 1. ff. de pœnis. Iason in l. cùm quædam. ff. de iurisdictio. omnium iud. nume. 10. Baldus in l. 1. num. 2. C. an seruus pro suo facto. Dinus in l. item Vlpianus. ff. de excusat. tutor. Anchar. in regu. ea quæ. de regul. iur. in 6. q. 13. Aufreri. in dict. fallen. 11. Et quia iudices ecclesiastici, & episcopi nolunt vti hac degradatione, fortassis iustè, cùm nullibi iure pontificio hoc in casu sit permissa, teste Antonio Butrio in dicto cap. 1. colum. 4. de obligatio. ad ratiocinia. seculares iudices absque hac solennitate nihilominus propriam sententiam ad mortem vsq;vsque exequi solent, licet malè faciant, vt testantur Barto. & omnes modò nominatim commemorati. Sed si clericus hic tantùm sit prima tonsura donatus, poterit absq;absque vlla solenni degradatiōedegradatione per iudicem secularem puniri etiam mortis pœna, ex his, quæ superius diximus in versi. vtcunq;vtcunque tamen sit.

Cæterùm quidam hac in quæstione opinantur, satis esse, vt laicus criminis alicuius author effugiat forum iudicis secularis, & eius punitionem, quòd ante delictum votum fecerit vel religionis, vel ordinis sacri suscipiendi. Nam ex hoc nōnon poterit puniri per iudicem secularem, cùm votum hoc delicti commissi tempus præcesserit. Sic sanè visum est Iaso. in d. l. cùm quædam, num 11. Hippo. in singul. 534. Gerardo in singula. 51. Chassanæo in consuetud. Burgund. rub. 1. § 5. versi. Archid. num. 68. qui tamen scribit, se non credere, quòd hæc opinio à practicis admittenda sit, citatur ad hanc sententiam Bald. in leg. 1. C. an seruus ex suo facto. qui illud tantùm asseuerat, quod qui ante delictum votum emiserit, & post delictum sit effectus voti executione clericus, aut religiosus, non possit puniri per iudicem secularem: quasi maxima sit præsumptio bonæ fidei, & nullam subesse fraudem mutationi status. Atque in hunc sensum qui proprius est, & à præcitatis authoribus traditur, posset admitti opinio Iasonis, à quo plurimum hoc commendatur ex eo, quòd probatio voti fieri possit iuramento proprio ipsiusmet vouentis. In his etenim, quæ in animo consistunt, probatio sufficiens iure censetur ea, quæ proptio iuramento fit. glossa elegans in capitu. significasti. in 1. de homicid. vbi omnes. gloss. in ca. si verò in 2. de senten. excōmuexcommu. alia in § sed istæ. & illîc Iason nu. 89. Instit. de actio. gloss. in l. atqui natura. §. cùm me absente. ff. de nego. gest. text. optimus. in c. pastoralis. de exce. latè Hippo. in rub. de probat. nu. 122. Alci. in tract. de præsump. reg. 2. præsum. 10. Bart. in l. inter omnes. §. rectè. ff. de furt. Aret. in l. interdum. §. quod ex naufragio. ff. de acquir. possess. quæ quidem conclusio tunc admittenda est, cùm de modico præiudicio agitur, non autem vbi de maximo sit pręiudicio agẽdumagendum. tunc etenim maior, ac certior probatio requiritur, saltem ea erit necessaria, quæ fieri ea de re communiter possit, vt notant Domin. in capitul. eos. de temporibus ordin. in 6. Abb. in c. quosdam. de præsumpt. Felin. in capitu. cognoscentes. de constit. numer. 14. & Hippo. in sing. 635. Vnde cùm in hac specie de maximo agatur præiudicio, nempe de graui, ac enormi læsione Reipublicæ, & iurisdictionis secularis, ac denique Baldi, & Iason. sententia non sit satis |

p. 200

iure probata, nec conueniat criminum iustæ punitioni, minimè mirabimur, etiamsi viderimus, eam in praxi refelli, opinor equidem non esse iustum, eam admitti, præsertim recepta illa tantùm probatione, cuius à Iasone mẽtiomentio fit. Nam & si probetur plenè votum olim à delinquente factũfactum, non est omninò exclusa illa suspicio fraudis, quæ solet in hac specie subesse, ac contingere propter frequentes hominũhominum cautelas, quibus passim vtuntur hi, qui iurisdictionẽiurisdictionem iudicis secularis ad liberius delinquendum effugere cogantur.

CAPVT XXXIII.

SOLENT non leues oriri contentiones inter iudices ecclesiasticos & seculares super criminali punitione clericorum: & frequẽtissimèfrequentissimè controuertitur de his clericis, qui tantũtantum primæ tonsurę gradum assumpserint, cùm de his puniendis iudices seculares plerunq;plerunque contendant, propter communẽcommunem cum laicis viuendi rationem. Et tamen summus Pontifex in c. si iudex laicus. de sent. excōmunexcommun. in 6. regulam quandam edidit, & constituit, ex qua certa posset assumi diffinitio in ea quæstione, an pendẽtependente lite super exemptione, & clericatu, sit statim clericus à iudice seculari captus remittendus ad ecclesiasticũecclesiasticum, vel manere debeat apud secularẽsecularem, donec probatione atque ordinaria cognitione fuerit decisum per sententiāsententiam, clericum illum habere priuilegiũpriuilegium fori, & ideò remittendũremittendum esse, etiam quo ad principalis causæ cognitionẽcognitionem ad iudicẽiudicem ecclesiasticũecclesiasticum. Hæc etenim Pontificia responsio est semper præ oculis habenda, quia celebris est, & eam præter Doctores ibi maximè commendarunt Bal. in l. si qua per calumniācalumniam. col. 2. C. de epis. & cler. & Cæpola in consi. 11. col. 3. & consi. 10. qui quamlibet eius constitutionis partem peculiari adnotatione perpenderunt. Idcricò & nos multa hoc in loco summatim ad eius intellectum adnotauimus.

Primùm illud est prænotandum, quòd huius causæ cognitio eiusq;eiusque diffinitio pertinet ad iudicẽiudicem ecclesiasticũecclesiasticum, non ad secularem, atq;atque ideò iudex ecclesiasticus tractabit, an captus per secularẽsecularem iudicẽiudicem, vel apud eũeum accusatus sit clericus, & ecclesiasticę iurisdictionis. quod probatur in d. c. si iudex. vbi huius rei ratio traditur ex eo, ꝙquod de re spirituali, vel ecclesiastica sit agendũagendum: id est, de ordine. Eandem opin. quę satis Communis est, & probant, & sequuntur omnes in d. c. si iudex. & in c. vni. de cler. coniuga. in 6. præsertim Francus illîc colu. 3. Rotæ iudices decisi. 202. in nouis. Fulgo. in consi. 124. Alex. in consil. 8. col. 3. lib. 1. quibus etiam suffragatur, quòd vbi contingit quęstio inter iudicẽiudicem ecclesiasticũecclesiasticum & secularem super iurisdictione, iudex ecclesiasticus propter maiorem authoritatem cognoscet, an sua sit iurisdictio, secundum Anton. Butri. in c. cæterùm. col. 3. de iud. Fel. & Dec. in c. pastoralis. in prin. de rescrip. & Ias. in l. 2. ff. si quis in ius vocat. non ierit. colu. 5. atq;atque ita apud Hispanos hæc sententia omninò seruatur: siquidem iudex ecclesiasticus cognoscit de clericatu, de tonsura & vestibus. Quod non tantùm iure pōtificiopontificio verum est, sed æquissima ratione cōstatconstat, modò iudices ecclesiastici non temerè, sed iuxta iuris canonici decreta, Romanorum Pontificum sanctiones, & ipsius Reipublicæ vtilitatem negotium hoc absq;absque vllo animi peculiari affectu tractare, & expedire conentur, zelo quidem iustitiæ, nōnon ambitione defendendæ iurisdictionis, & liberādiliberandi sceleratissimos homines, Reipublicæ pestem, & perniciem à iustissima iudicum secularium punitione. Apud Gallos huius controuersiæ cognitio ad secularem iudicem pertinet, ab eoq́;eoque lis ista tractatur, & expeditur non admissa, nec recepta decisione Bonifacij 8. in d. c. si iudex. sicuti testantur Guido Papæ q. 138. Ioan. Gallus quæst. 38. qui quidem authores conantur, vsum istum forensem Galliæ defendere, quasi non sit omninò contrarius responsioni Pontificis: quę intelligenda est, quoties de clericatu tractatur: vt tunc cognitio pertineat ad iudicem ecclesiasticum, nōnon ad secularẽsecularem: qui tamen poterit de causa ista cognoscere, vbi sit quæstio de vestibus clericalibus: an his fuerit vsus, qui apud secularem accusatur, aut detinetur in carcerib. Sic sanè Galliæ iudicialẽiudicialem stilum præcitati authores, & intelligunt, |

p. 201

& iure verum esse censent. Sed vtcunq;vtcunque sit ipse non dubito, hanc opinionem Guidonis, & Ioannis Galli falsam esse, & omninò contrariam communi omnium sententiæ, ac deniq;denique pontificiæ responsioni, quæ in hoc tendit, vt cognitionẽcognitionem clericatus, & eius quęstionis, vtrũvtrum captus à iudice seculari gaudere debeat priuilegio fori, deferat iudici ecclesiastico, nōnon seculari. Id etenim, vel ex eo probatur, quod summi pontifices, & eorum constitutiones formāformam pręscripserint, qua in tonsura, & vestibus vti debent, & tenentur clerici, vt constat. Et ideò iudices ecclesiastici ius habẽthabent, nōnon seculares ad cognoscẽdumcognoscendum, an clerici iuxta canonicas sanctiones fori priuilegiũpriuilegium amiserint ex eo, ꝙquod tonsuram, & vestes clericales dimiserint, cúm hoc totũtotum negocium iuris sit Pontificij, nōnon Cęsarei. QuamobrẽQuamobrem nōnon potest iure defendi forensis Galliæ vsus etiam ita intellectus, vt Guido, & Ioan. Gallus intellexêre, præsertim, ꝙquod vsus ille itidẽitidem obtinuit, vt iudex secularis nullo nōnon in casu cognoscat, an clericus captus sit remittendus ad iudicem secularem, siue agatur de ipso clericatu, siue de tonsura, vestibusq́;vestibusque clericali. vt fatẽturfatentur Carolus Mol. in Alex. consi. 8. lib. 1. col. 3. & Ioan. Rupellanus libr. quarto forensium institutionum. capitulo 6.

Secundò est & illud obseruandum, quòd clericus alioqui quo ad criminalia exemptus à iurisdictione iudicis secularis, poterit hanc fori præscriptionem, & exceptionem declinatoriādeclinatoriam opponere quocunq;quocunque tempore, etiam post sententiāsententiam, quamuis ad eum vsq;vsque diem ipse tacuerit, ac ipsum defenderit, & litigauerit corācoram iudice seculari. Non enim potuit clericus hic cōsentiroconsentiro in iurisdictionẽiurisdictionem iudicis secularis expressè, nec tacitè saltẽsaltem in his criminalib. causis, vbi agitur de coercione, & punitione personali. c. si diligenti. de foro compe. c. significasti. eod. tit. c. at si clerici. in prin. de iudi. sic sanè in hac specie notant Chassanæus in consuetud. Burg. rubr. 1. §. 5. versi. Archidia. numer. 45. Nicolaus Boerius in consuetud. Bituricensibus. tit. de iurisdictione. §. 21. in fine. & Ioan. Rupellanus in d. ca. 6. præmittit Decius in consi. 241. asseuerans ita iudicatũiudicatum fuisse. Huius opinionis ratio illa quidem reddi solet, quòd declinatoria fori, quæ reddit iudicium ab initio nullum ex defectu iurisdictionis, quæ nec prorogari potuit, nec prorogata censetur, potest quandocunq;quandocunque etiāetiam post sententiam opponi, & impedit executionem illius sententiæ, à qua non posset alioqui appellari: quemadmodum tradit Fel. in ca. exceptionem. numer. 28. de except. post Anton. Abb. & Imol. ibi text. optimus secundum vnũvnum intellectũintellectum in c. ad petitionem. de accusationibus. Imò hęc exceptio impedit executionẽexecutionem trium sententiarum, sicuti notat glo. ibi communiter recepta in Clemen. 1. de re iud. atq;atque ita intellecta ex alia glo. in Clemen. 1. de sequestrat. poss. & fruct. quarum interpretationem & nos tradere conati sumus hoc in opere cap. 25. nume. 4. Igitur sententia lata per iudicem secularem est omninò nulla, quamuis clericus tacuerit, nec fuerit vsus fori præscriptione. quod & Socinus respondit, consi. 12. libr. 1. colu. 7. quem sequitur Petrus Auendanius in tracta. de exequend. mandatis. capitulo 22. numer. 2. His accedit, quòd & ipse iudex ecclesiasticus potest clericos repetere à secularibus iudicibus, etiamsi ipsi clerici confessi fuerint, se laicos esse: sic etenim visum est Baldo in l. si qua per calumniam. col. 2. C. de epis. & cleri. Domi. & FrācoFranco in dict. c. si iudex. quorum opinio satis iure probatur, si consideremus rationem illam elegantẽelegantem, qua vtitur summus Pontifex in d. cap. si diligenti. de foro compet. Qua ratione mihi non placet arestum illud, cuius meminit Rebuffus in leges regias prima parte tractat. de sent. execu. arti. 3. gloss. 2. dum refert, à senatu decretum fuisse, quòd clericus condemnatus à iudice seculari ad honorabilem emendam nōnon possit executioni opponere primæ tonsuræ exceptionem. Nec enim Bal. ab eo citatus in l. in cōtractibcontractib. colum. 1. C. de nōnon num. pecu. hoc ipsum quidquam iustificat, imò potius (ni fallor) improbat.

Clericus verò, qui accusatus apud iudicem secularem omisit vsque ad sententiam, vel eius executionem opponere declinatoriam fori exceptionem, meritò est in expensis condemnandus, secundum Nicolaum Boerium, Decium & Rupellanum paulò ante citatos post Feli. col. 1. & alios in d. c. exceptionem. vbi est tex. ad huius conclusionis probationem satis celebris. Cuius authoritate idem tenet Aufrer. in Cle. 1. de offi. ord. regula. 2. nu. 33. Ægidius à Bellamera in decisi. 226. quæ quidem expensarum condemnatio fieri debet per iudicẽiudicem secularẽsecularem: vt existimat Boerius, cuius opinio apud Gallos recepta est in praxi: teste Rupellano, qui tamen & Decius probant contrarium, & id iure verius est, atq;atque ideò iudex tantũtantum ecclesiasticus iurisdictionem habet ad hanc condemnationẽcondemnationem, nōnon secularis: qui sicut nōnon est iudex competens quoad principalem causam, ita nec erit quo ad incidentẽincidentem, & sic nec quo ad mulctam, nec quoad expensas, sicuti constat ex Panor. in c. si diligenti. col. pen. de foro compe. Bald. in l. si ex aliena. colum. 1. ff. de iud. & in l. generaliter. col. 2. C. de epis. & cler. verb. per hoc soluitur. subdit tamen Dec. in d. consi. 241. clericum ab his expensis oportêre absolui ab ipso iudice ecclesiastico eo casu, quo post prolatam clericatus scripturāscripturam actor nihilominus apud secularẽsecularem persistit, ac perseuerat in accusatione, & sententię executione tādemtandem in lite principali: cũcum ex hoc sit verisimile, ꝙquod & si in litis exordio reus fecisset fidẽfidem de clericatu, ab ea tamẽtamen actor nōnon fuisset discessurus. Vnde nihil nocuit dilatio editio|

p. 202

nis, & præsentationis scripturæ, qua clericatus probatur. Sed hæc opinio Decij meritò displicet Ioanni Rupellano in d. c. 6. Nam si ab initio clericus edidisset, ac protulisset in iudicium scripturam clericatus, omninò euitaretur damnum illud expensarum, quod actori contingit, dum in cassum litem principalem apud secularem iudicem hactenus prosecutus est. Nam vbi actor producta scriptura clericatus remissioni consentiret, vel non refragaretur, planè statim remissio fieret: saltem nulla culpa notari actor posset: quod si ipse remissioni contradiceret, lis tractanda foret super sola remissione suspẽsosuspenso negotio principali: iuxta decisionem text. in d. c. si iudex. atq;atque ea ratione in vtrunq;vtrunque euentum, si ab initio clericus literas clericatus produceret, vel se clericum esse dixisset, actor nullas fecisset expensas in prosecutione litis principalis apud iudicem secularem. Igitur opinio Decij non satis est tuta, nec iure probatur. Clericatus autem iure ordinario, & regulariter probari debet per scripturam. quod deduci videtur ex l. si qua per calumniam. C. de episcop. &

3

*cleric. vbi Iacob. Butrigarius & cap. legum. 2. q. 1. tradit latè Rebuffus in pract. benefi. ti. de forma literarum tonsuræ. nume. 22. & seq. probari tamen potest per testes, maximè vbi scriptura, fuerit amissa, & perdita. l. testium. C. de testib. l. si solennibus. C. de fide instr. glo. communiter recepta in dicto cap. si iudex verb. fecerit. notat Guido Papæ, qu. 474. In hac tamen specie, quam tractamus, quoties agitur de iurisdictione iudicis secularis declinanda ex causa clericatus, probare debet plenè per scripturam, vel perduos testes clericatus ipse: cùm de maximo præ iudicio tractetur: quod satis constat, & tenent Bald. Alber. post Cynum in di. l. si qua per calumniam. text. optimus in c. tuæ fraternitati. de clericis peregrinis. Nam licet Bald. in c. licet vniuersis. & illîc Fel. de testib. Iason in rep. l. admonend. num. 198. ff. de iureiur. Hippol. in l. 1. §. idem Cornelio ff. de quæstionib. in fi. Gerardus in singu. 49. Chassanæus in consuetud. Burgundiæ. rub. 1. §. 6. versi. ponderanda. num. 11. scripserint, primam tonsuram probari posse vnius testis testimonio: vbi de alterius præiudicio non agitur. & Rebuffus in d. titu. de forma literarum. num. 24. & Matth. de Afflict. in constit. Neapolita. titu. 3. nume. 12. velint Baldi sententiam adducere, & probare quo ad controuersiam inter iudicem ecclesiasticum, & secularem super iurisdictione in clericum exercenda contingentem. Mihi tamen vera videtur opinio Baldi. vbi verè non agitur de alterius graui præiudicio: & ideò temerarium esse censeo, eādemeandem sententiam huic contentioni aptare, quæ super iurisdictiōeiurisdictione discutitur: cùm ea res sit grauissimi, & enormis præiudicij. Quod sensit eleganter Ludouicus Gomet. in regula de annali possessor. q. 36. num. 5. qua in re cauendum est, nam quandoq;quandoque Doctorum allegationes nōnon satis distinctè fieri solent. His accedit, quod vnius testimonium non est regulariter admittendũadmittendum. c. licet vniuersis. c. veniens. & ca. in omni negotio. de testib. c. Deus omnipotens. 2. q. 1. & §. 1. 2. q. 4. l. vbi numerus. ff. de testib. etiamsi præclarę sit authoritatis, & dignitatis. c. Ego solis. 9. distinct. gl. in c. sicut. de sentent. excommu. cuius meminêre Abb. in c. cùm in ecclesijs. de maio. & obed. Fel. in cap. ad eminentiam. de senten. excommun. idem Fel. in cap. post cessionem. column. 4. de probationib. textus opt. in cap. cùm à nobis. de testib. & in l. iurisiurand. C. de testib. notant Abb. & Doctor. in capitu. constitutus. de appellatio. latè Iason in dicta repeti. l. admonendi. numer. 189. & Corasius lib. 3. miscellaneorum. ca. 7. & idem erit respondendũrespondendum, etiam, si quis de proprio facto testificetur nullum inde consecuturus commodum: adhuc etenim hoc testimonium non est sufficiens in præiudicium alterius: quemadmodum tenet Paulus Castrensis in consi. 337. lib. 1. colu. 3. versicu. item non obstat. quem secutus est Aymon Sauillianus in consil. 178. colum. 3. quanuis maior sit huic, quàm alteri adhibenda fides: vt sentit Socinus in consi. 28. colum. 2. li. 3. tametsi idẽidem Paul. de Castr. in l. quicunq;quicunque. C. de ser. fugi. probare velit, quod huic sit plena, & integra fides adhibenda.

Fortassis in hac materia, quam tractamus sufficeret primæ tonsuræ probatio per vnicum testẽtestem ad summariam cognitionem, vt clericus captus remittendus sit statim ad iudicẽiudicem ecclesiasticum adhuc pendente lite super clericatu, & ante ipsius diffinitionem: sicut & ad hunc effectum sufficit fama publica: vel clericalis vestitus tempore delicti commissi, modò ante id temporis non fuerit laicis vestibus ipse clericus vsus: item sufficit communis æstimatio clericatus: vt explicat textus in d. cap. si iudex. ex quo apparet, in his casibus esse statim remittendum clericum ad iudicem ecclesiasticum, vt ab ipso custo diatur pendente lite super clericatu, quæ ab eodem est examinanda, & diffinienda. Certius tamen est, (vt opinor) quod non sufficiat vnicus testis ad probationem tōsurætonsuræ, vt clericus captus statim ante omnia pendente adhuc clericatus quæstione remittatur ad iudicem ecclesiasticum. Nec enim casus hic par est, & similis casibus illis, qui in dicto cap. si iudex laicus. exponuntur: cúm in illis consideretur status ille clerici capti, quo vtebatur tempore commissi criminis. Imò & hodie vsus obtinuit, remissionẽremissionem minimè fieri, donec causa clericatus per ecclesiasticũecclesiasticum iudicem sententia, quæ transierit in rem iudicatam, fuerit finita. Quamuis statim iudex secularis teneatur supersedere cognitioni criminis, & ad hoc possit compelli per iudicẽiudicem ecclesiasticum, suscepta prius summaria probatione primæ ton|

p. 203

suræ: quod satis deducitur ex d. c. si iudex. in vlti. eius part. Quo quidẽquidem casu sufficiet probatio tonsuræ per vnicum tantùm testem ad suspensionis effectum, vt iudex secularis nulla vtatur nouatione.

Quod si iudex laicus de criminali causa cognouerit aduersus clericum nondum ab eodem captum, qui tamen ad iudicem ecclesiasticum accedit petẽspetens, se pronunciari clericum, exemptũexemptum

4

*à iurisdictione seculari, & ideò per censuras canonicas postulet, secularem iudicem inhiberi cognitione illius causæ: debet interim pendente lite clericus hic detineri à iudice ecclesiastico in publicis, & tutissimis carceribus, ita quidẽquidem, quòd non dimittatur à carcere sub fideiussoribus, nec detineatur in ecclesia, aut monasterio his locis veluti carcere inclusus. Quod in maximam Reipublicæ vtilitatem, & quietem decretum est ab inuictissimo Rege Carolo Burgis anno Domini M. D. xxiij. & rursus Pintiæ ab eius supremo consilio, & Senatu anno Domini M. D. xlv. alioqui, siclericus hic non detineatur reclusus in carceribus, capi poterit à iudice seculari, & in carcerem mitti. Idq́ue non tantùm fieri debet pendente lite super clericatu, sed & pendente lite super ipsius criminis punitione: tametsi quidam iudices ecclesiastici conentur regia decreta intelligere, lite pendente super clericatu: quasi ea finita nondum punito crimine liberum sit iudicibus ecclesiasticis, clericos iam per eorum sententiam redditos, & effectos immunes à iurisdictione seculari: item à carcere dimittere, vt delicta maneant omninò impunita, & verè dicipossit, in hisce clericis primæ tonsuræ, nihil aliud ordinem hunc ecclesiasticum esse, quàm liberam delinquendi licentiam, & immunitatem tutissimam, qua freti audaciores fiant ipsis omninò laicis, quòd satis est à qualibet Republica benè instituta alienum.

Sed & quoties remissio fit à iudice seculari, clericus ipse remittendus erit cũcum custodibus expen

5

*sis ipsiusmet clerici: quemadmo dũdum notant Aufrer. in Clem. 1. de offi. ordina. q. 2. num. 22. idem Aufrer. in Capella. Tolosana 273. Nicola. Boerius decisio. 303. colum. penult. ex Bald. in l. generaliter. §. his præsentibus. C. de reb. credit. argumen. tex. in l. quoniāquoniam liberi. C. de testib. & in l. cùm sæpè. C. de eroga. mili. anno. li. 12. ꝙquod si clericus sit pauper, remittẽdusremittendus erit expensis ipsius episcopi, qui remissionẽremissionem petit, secũdũsecundum eosdem. Et videtur notare Bal. in ti. de pace CōstantiæConstantiæ. §. si iudex.

Clerici autem primæ tonsuræ, qui semel vsi fuerint fori præscriptione aduersus iudicem secularem, eiusq́ue forum declinauerint, petentes

6

*causæ remissionem, & personæ ad iudicem ecclesiasticum, lege regia indigni censentur publicis officijs secularibus. l. 17. titulo 3. li. 1. ordi. id q́ue ęquissimum est authoritate text. in cap. sacerdotibus. ne cleri. vel monach. quo capite officia secularia clericis interdicta censentur. Huic authoritati accedit ratio: quæ deducitur à publica vtilitate: cùm esset maximè absurdũabsurdum, & iniquum, eos admitti ad officia publica secularia, qui non possunt à iudicibus secularib. puniri, si deliquerint in officio. Siquidem clericus in minoribus etiāetiam constitutus, qui ad officium seculare admissus in eo deliquerit, non poterit à iudiceseculari puniri, secundum glo. & Doctor. in dicto capitul. sacerdotibus. quam opinionem dixit Communem esse, licet apud Gallos minimè receptam Aufrerius in dicta Clemen. 1. de offi. ordi. regul. 1. fallent. 17. tradit latè, & optimè Gulielmus Benedictus in capitulo Raynutius, de testamentis, verbo. & vxorem, secunda decisione. numero 447. qua ratione regia lex in d. l. 17. etiamsi permittat clericos coniugatos nōnon deferentes tonsurātonsuram, nec vestes, admitti ad officia secularia: prohibet tamẽtamen ad ea clericos primæ tonsuræ non coniugatos eligi, & admitti: quod non satis diligenter seruatum hactenus fuisse, palàm constat. Hinc etiam deducitur ratio ad pragmaticam constitutionem Ioannis Regis 2. quæ extat inter huius regni pragmaticas l. 109. & lib. tertio ordin. titu. 1. l. 9. Est etenim statutum, clericum primæ tonsuræ iurisdictionem iudicis secularis declinantem, ipso iure priuatum esse omnibus, & quibuscunq; stipendijs, muneribus, & officijs publicis quæ ab ipso Rege obtinuit. Æquum siquidem est, ꝙquod clericus officia vel munera secularia, publica, & regia non obtineat, si eius iurisdictionem est fori præscriptione declinaturus. Hæc verò pœna forsan non obtinebit, vbi super ipsa exceptione fori declinatoria nōnon fuerit pronunciatum, nec exceptio habuerit effectum, quasi ad hanc pœnam non sufficiat solus conatus, nisi fuerit secutus effectus. Quod ita visum est Bal. in l. si quis in suo. in prin. ad fi. C. de inoff. testam. & Fel. in tract. quando conatus. col. pen.

Est & illud hoc in tractatu commemorandum, Carolum Cæsarem, Hispaniarum Regem anno Domini M. D. xxvj. publico decreto statuisse, clericos primæ tonsuræ, qui semel iurisdictionem secularem fori exceptione declinauerint, & fuerint ab eorum punitione liberati,

7

*non posse arma ferre, nec armis vti, etiam illis quæ sunt alioqui regia lege laicis communiter permissa: ac ideò posse per iudices seculares hisce armis hos primæ tonsuræ clericos licitè expoliari. Extat hoc regis edictum datum Hispali: & rursus Granatæ inter huius Granatensis auditorij ordinationes folio 74. colum. 2. quod quidem poterit examinari ex illa quæstione, qua tractari solet, an clerici armaportantes possint puniri per iudicem secularem. Et sanè de interdicto armorum vsu generaliter extat rubrica Codicis Iustiniani: vt |

p. 204

armorum vsus inscio principe sit interdictus libro 11. & in Authen. de armis. vbi hac de re tradidêre interpretes: & in l. armorum. ff. de verb. signific. atq;atque illîc. Alciat. & Catell. Cotta. in memoralibus. verb. armorum. & alij statim citandi. Lex autem principis secularis, quæ de interdicto armorum vsu generaliter lata fuerit in Reipublicæ vtilitatem, dubiò procul etiam clericos complectitur: cùm & his iure pontificio sint arma illa interdicta, quę solent frequentissimè varijs legibus laicis permitti. ca. clerici. de vita & honest. cleri. Vnde palàm fit, clericos nōnon posse arma portare, quæ lege laicorum sint interdicta. textus optimus in ca. 1. §. si clericus. de pace tenend. & eius violat. De eo tantùm articulo controuerti poterit, an super hac re & interdictis armis clerici possint per iudices seculares puniri. Nam Ioan. de Platea in §. item leg. Iulia. Instit. de pub. iud. col. 4. & Ioan. Lup. in c. per vestras. de donatio. inter virum & vxorem.

6

*2. notab. §. 1. num. 13. existimat, pœnam lege seculari statutam, & dictam portātiportanti arma vetita, non posse peti contra clericum apud iudicem secularem, sed petendam esse apud ecclesiasticum, etiamsi pecuniaria sit. Quod mihi admodum placet. Imò fortassis non tenebitur iudex ecclesiasticus pœnam illam aduersus clericum exequi, sed poterit iuris canonici pœnis, & pecuniaria mulcta eius arbitrio clericum punire. Apud Gallos ex priuilegio Romanorum Pontificum obtentum est, posse clericos per regios iudices puniri pœna pecuniaria propter armorum vsum lege regia vetitum, quemadmodum tradidêre Ioan. Faber in l. addictos. C. de episc. aud. Chassan. in consuetud. Burg. rub. 1. §. 5. versi. Archidiaconus. nu. 79. Carolus Degrassalius lib. 2. Regalium Franciæ. iure 17. Aufre. in clem. 1. de offi. ordin. regula 1. Fallen. 13. Guliel. Bene. in c. Rayn. de testa. verb. & vxorẽvxorem nomine Adelasiam. 2. decisi. nu. 436.

Vtcunq;Vtcunque tamen sit ipse censeo, clericum quencunque arma prohibita portantem posse per secularem iudicem, & ministrum laicæ iurisdictionis armis his expoliari, & priuari absq;absque vllo metu excommunicationis: quia hoc ad secularem iudicem, & Reipublicæ rectorem dubiò procul pertinet, nec compelli poterit iudex secularis à iudice ecclesiastico arma illa restituere. Siquidem laica lex arma prohibere potuit, eaq́;eaque prohibitio clericos etiam complectitur, vt probauimus superiùs. Et licet non posset iudex secularis punire clericum arma prohibita portantem pœna etiam pecuniaria, ipsa tamen arma quibus armatus deprehensus clericus est, iustissimè poterit eidem auferre. Nec est lex diuina, vel humana, quæ contrarium probet, imò hæc consuetudo, aut tacita iuris permissio sanctissima est, atque in maximam vergit Reipublicæ vtilitatem. Alioqui clerici liberè vagarentur armati, cùm iudex ecclesiasticus non habeat ministros, qui noctu possint clericos armatos capere, armaq́ue ab eis tollere. Præsertim, quia frequentior est in toto ferè orbe Christiano illa consuetudo, quæ obtinet, arma non amitti, nisi quis fuerit deprehensus armatus, etiamsi constet illum arma portasse. Idem quando que iure pro bari poterit, si verba legis prohibentis arma exactè perpendantur, vt examinentur, vt docet eleganter Corneus consil. 20. lib. 3. cui adde AlexāAlexan. in l. possideri. §. Neratius. ff. de acqu. poss. Roma. & Alberi. in l. 1. §. hoc rescriptum. ff. ad Syllania. & Bal. in l. 3. §. 1. ff. de offic. præfect. vigil.

CAPVT XXXIIII.

SOLET interdum, etiam à laicis iurisdictio secularis declinari ad effugiendam criminis punitionẽpunitionem, & ea ex causa plures disputantur ac examinantur quæstiones, & inquiruntur casus, quibus laici immunes, liberiq́ue censentur à iudicibus secularibus, ex quibus apud authores frequentissimus est ille, quo traditur, an iudex ecclesiasticus excluso prorsus seculari possit cognoscere de crimine commisso, & perpetrato simul à laico, & clerico, non tantùm ad puniendum ipsum clericũclericum, sed & ad ipsius laici punitionẽpunitionem. Et sanè quidāquidam opinantur, cognitionem & punitionem criminis simul à clerico, & laico commissi ad iudicem ecclesiasticum pertinere, non ad secularẽsecularem

1

*etiam quo ad laicum, vt tandem is sit ab ecclesiastico iudice, non à seculari puniendus. Huius opinionis authores sunt Anton. à Prato in l. 1. in fin. ff. quæ senten. sine appel. rescindant. Maria. Soc. in consi. 12. libr. 1. idem Soc. in cap. 2. |

p. 205

columna quarta, de mut. petit. Felin. in capit. 1. colum. 4. de præscript. Ferrari. cautel. 10. Ferdi. Loazes in tracta. de matrimo. 10. dubitatione nu. 20. Soci. Iunior cons. 34. lib. 2. colu. 1. Barth. Soci. in l. cùm senatus. ff. de rebus dub. in fi. qui scribit, hanc opinionem in praxi seruatam fuisse. Idem testatur se Mediolani vidisse Chassanæ. in consuet. Burgund. rub. 1. §. 1. versi. Archidiaconus. num. 70. Eandem opinionem sequitur Robertus Maranta de ordine iudiciorum parte 4. distinct. 11. nu. 22. cùm tamen statim numer. 24. rationem huius opinionis veram esse censeat in indiuiduis, non autem in diuiduis. Quod & Soci. sensit in dict. consi. 12. col. 6. Sed & Felin. ac plerique alij hoc ipsum verum esse censent, quoties potest laicus condignè per iudicem ecclesiasticum puniri: cùm alioqui sit puniendus laicus à iudice seculari. Hanc verò sententiam, quam tot authores secuti sunt post Antoni. à Prato probare conantur multis, quæ societatis, & communionis causa fuêre inducta, quorum mentionem latissimam faciunt Iason in l. si emancipati. C. de collationib. & Petr. Rebuffus in auth. Habita. C. de filius pro patre. priuilegio 106. Potissimum huic opinioni suffragatur tex. in c. per tuas. de arbitris. vbi ratione societatis laicus potest arbiter esse de causa spirituali simul cum clerico. Cuius decisionis præter doct. ibi meminêre Feli. in dict. c. 1. colu. 4. & Hippol. in singula. 180. qui palàm sequitur opinionem Antonij de Prato Veteri. Est etenim ratio satis sufficiens ad responsionem pontificis ex eo, quòd laicus non prohibeatur esse arbiter in causa spirituali, quia incapax sit, sed iure cuiusdam honestatis: vt explicat Abb. in c. cum dilectus. de arbit. Hæc verò honestatis ratio cessare videtur, quoties simul laicus, & clericus arbitriũarbitrium susceperunt de re spirituali. Alio qui si laicus incapax esset, non posset in eum & clericum simul compromitti. l. Pædius. ff. de arbitr. tametsi laicus censeri soleat incapax ad iudicandum iudicis authoritate de re spirituali. capit. 2. & 3. de iudi. Imò nihil refert, quòd compromissum de re spirituali fiat in duos laicos simul, & vnum clericum. Nam & fieri potest, vt constat in dicto capit. per tuas. quo probatur, actum indiuiduum nomen accipere à digniori parte, etiam si ea minor sit numero, & quantitate: quoties plures considerantur, vt singuli: non vt collegium. quod Deci. censet in capit. ex literis. de constitut. existimans, secus esse, vbi plures considerari debent, vt collegium: nam eo casu in indiuiduis denominatio fit à maiori parte, licet ea non sit dignior. gloss. celebris, & illîc omnes in capit. 1. de loca. verb. sub excommunicatione. Abb. & omnes in dict. capit. ex literis. vbi Feli. & Deci. multa tradiderunt, ex quibus apparet, hanc opinionem esse communem. Quamuis Antoni. Burgensis in cap. cùm dilecti. num. 14. de empt. & vendit. authoritate text. in dict. capit. per tuas. & gloss. in capit. quod in dubijs. de consecra. eccles. vel alta. & in l. 1. in princ. ff. de verbo. obligatio. verb. stipulatio. probare conetur, collegium clericorum simul, & laicorum, dici ecclesiasticum, etiam si minor pars sit, & constet ex clericis. Quòd si par sit numerus laicorum, & clericorum, receptum est, vniuersitatem, & collegium à clericis nomen accipere, & ecclesiasticum censeri. Et tamen adhuc decisio text. in d. c. per tuas. non probat opinionem Antonij à Prato. cùm in hac quæstione, quam tractamus, res diuidua sit quo ad cognitionem causæ, & punitionem criminis: & ideò possit facilimè iudex ecclesiasticus punire clericum, & secularis laicum, absque vlla vtriusq;vtriusque iurisdictionis læsione. Adducitur item & pro Antonio text. in l. si communem. ff. quemad. seruit. amit. vbi Iurisconsultus respondet, posse quem per socium retinere viam & eius vsum, quam per se non poterat. Sed id responsum refertur ad eam vtilitatem, quæ diuidi saltem cōmodecommode nōnon potest, aut simpliciter indiuidua est. Nos verò hac in parte tractamus de re, & causa, quæ commodè diuisionem admittit. Idcircò ego opinor, falsam esse opinionem prædictam, nec video, qua ratione iustè potuerit à practicis quandoquè admitti, nisi id fecerint maximo studio fauendi laicis de crimine accusatis. Sic multis rationibus omnium latissimè hoc ipsum probat Aymon Sauillianus in cons. 232. li. 2. cui accedit tex elegans in l. si quis vxori. ff. de furt. in prin. vbi in delictis socius criminis minimè gaudet priuilegio socij. Nam si vxor, & Titius à marito res surripuerint simul, Titius tenebitur actione furti, licet vxor ab ea libera sit, & solùm teneatur actione rerum amotarum. Quem locum expendit contra priorem sententiam Ioan. à Neuizanis in sua Sylua nuptiali. libro sexto, numero 38. Hanc verò posteriorem opinionem receptam in praxi fuisse, & passim admitti, asseuerant Rebuffus in d. authen. habita. priuilegio. 106. Io. Rupellanus li. 3. forensium institutionum c. 11. Philippus Probus in pragmatica sanctione titul. de concubinarijs. §. ipsas. verbo arcere. in additionibus ad Cosmam. Rursus idem Rebuffus in proœmio regiarum constitutionum. glo. 5. numero 117. imò & Nicolaus Boerius consuetudinibus Bituricensibus titu. de iurisdictione. §. 9. scribit, priorem opinionem nusquam in praxi seruatam fuisse. Quod si contingat, causam esse indiuiduam, & communem, ita quidem, vt nulla possit congrua distinctio, nec diuisio fieri inter

2

*socios, quorum alter fori priuilegium habet: tunc tota causa, etiam quo ad socios non habentes priuilegium, erit tractanda coram iudice illius, qui fori priuilegium habet: sicuti ex dict. l. si communem. adnotarunt Aretin. cons. 25. col. 2. Bartol. Soci. in consi. 82. lib. 3. vers. nona |

p. 206

conclusio. Bald. in l. præcipimus. C. de appellatio. §. eadem obseruando. notatur in l. 1. C. si in communi, eademq́ue causa in integr. restit. postulet. A quibus varia hac de re traduntur exempla: Omnes etenim responsum Iurisconsulti in dicta l. si communem. intellexêre in indiuiduis: non in his, quæ diuidua sunt. Idem tenent Dec. in l. si emancipati. post alios, numero 5. C. de collationi. idem Dec. in authen. cassa, & irrita. numero 9. C. de sacrosanct. eccles. Angel. in d. l. si communem. Roman. in consi. 195. ad finem. Iason in consi. 238. colum. vltim. libr. 2. Vnde falsa profectò est, & omninò à iuris authoritate aliena opinio Hippo. qui in dict. singul. 180. existimat, fratres simul habitantes, & patrimonium commune habentes cum fratre, qui ratione clericatus, vel alia ex causa immunis est ab oneribus publicis ratione rerum indictis, itidem liberos esse, & immunes ab eisdem oneribus mixtis, censibus, vel indictionibus publicis. Nam cùm onera ista possint commodè distribui, pro parte illius patrimonij adhuc indiuisi, quæ competit fratribus, & socijs laicis, quiq́ue nullānullam habent immunitatis causam, nulla ratio patitur hos liberos, & immunes censeri. Atque ita huic opinioni suffragantur expressim Speculat. in titu. de cleri. coniugat. versicu. quid si clericus. & Dec. in dict. authenti. cassa & irrita. numero nono, & in dict. l. si emancipati. nu. 5.

Est in hoc eodem tractatu de laica potestate, & iurisdictione insignis, & elegans quæstio, quam scio semel satis disputatam & controuersam fuisse: scilicet, An pœnitentes, qui â iudice ecclesiastico per sententiam propter aliquod crimẽcrimen ecclesiasticum damnati sunt ad agendam pœnitentiam, & ea sub forma fuêre admissi ad ecclesiam, veniamq́ue criminis consequuti sunt, possint à iudicibus secularibus, cum sint alioqui laici, ob alia crimina puniri, & ad punitionem capi, atq;atque in secularem carcerem mitti? Extat sanè text. celebris in ca. aliud. 11. q. 1. quod repetitur in ca. aliud. de pœnit. dist. 1. ex epistolis Leonis Papę Primi. Nam Gratianus in dict. c. aliud. 11. q. 1. ad finem deducit ex ipsius diui Leonis testimonio, hos pœnitentes non tantum in criminalibus, sed & in ciuilibus apud iudicem ecclesiasticum conueniendos esse. Idem probant simpliciter HostiẽHostien. in summa titul de for. comp. §. ex præmissis patet. Specu. tit. de compet. iudi. addit. §. 1. versi. decimus septimus. Anton. Butrius in cap. 2. de for. competen. col. 2. & illîc Barbat. nu. 61. Hi etenim authores opinionem istam secuti sunt absque vlla distinctione, censentes, hos pœnitentes publicè non posse per iudicem secularem puniri, nec condemnari, etiam ciuiliter, qui sunt ecclesiasticæ iurisdictionis: vt & aliæ personæ ecclesiasticæ.

Sunt tamen & alij, quibus placet, hoc ita admittendum fore, modò intelligamus sententiam istam de solenniter pœnitentibus. Sic sanè voluêre glo. in dict. c. aliud. quam docto. inibi nec expressim reprobant, nec palàm probant, licet sensim eam admiserint. Idem Cald. in specie in consil. 7. titu. de iudi. repertorium inquisitorum. ver. pœnitentiam pecuniariam. Solennis autem pœnitentia est illa, cuius mentio fit in cap. 50. distin. quæ maximè differt à publica, & priuata: quemadmodum nos latiùs ostendimus libr. 2. varia. resolutionum cap. 10. nu. 3. ex quibus, etiam si opinio Gratiani, & aliorum vera foret, obtineret vtique tempore illo, quo solennis agitur pœnitentia: ea verò finita nulla prorsus ratio est, quæ prænotatam conclusionem probet in illo, qui solennem egerit pœnitentiam: cum nec is clericus sit, nec clericus esse possit, nec vllum habeat fori ecclesiastici priuilegium. Sed & Anto. Burgens. in c. 2. col. vlti. de empti. & vend. obiter attingens huius quæstionis intellectum, opinatur, Antonij Butrij sententiāsententiam procedere in eo, cui est iniuncta publica, & perpetua pœnitentia. per text. in d. c. aliud. Atque ita censet, esse intelligendos omnes authores, qui illius capitis authoritate prædictam tenuerunt opinionem. Rursus Barbat. in dict. cap. 2. num. 61. asseuerat, non probari Antonij conclusionem in d. c. aliud. cùm Leo Pontifex Maximus illîc potiùs consilium, quàm necessitatem, aut præceptum tradiderit: & tamẽtamen veram eam esse ostendere conatur, ex eo, quòd publicè pœnitentes sint personæ ecclesiasticæ. Quod nullibi probatur in iure, & ideò falsum esse constat. Sic & Innoc. in ca. significantibus. de offi. deleg. aliter quæstionem intellexit, dum scribit, pœnitentes esse sub protectione ecclesiæ, sic, vt sunt aliæ miserabiles personæ, vt tandem non possit ab eis declinari iudicium seculare, tametsi valeant & possint iudicẽiudicem ecclesiasticum adire, quoties fuerint vi, potentia, vel iniuria oppressi: aut secularis neglexerit eis ministrare iustitiam. Qua de re nos tractauimus superiùs in capitu. 6. huius operis. Qua ratione planè deducitur, Innocentium velle, atque asserere, pænitentes nōnon esse necessariò conueniendos, aut accusandos apud iudices ecclesiasticos, imò posse id fieri apud seculares, neque eos habere ius declinandi forum seculare. Idcircò authoritatem Innocentij secuti, expressim tenent, pœnitentes indistinctè posse apud iudicem secularem conueniri, quoad criminalia, & ciuilia. Panormit. numer. 9. & illîc Aretin. colum. 2. in dict. capit. 2. de foro competen. Maria. Socin. in capitu. 1. eod. titul. versicu. decima declaratio. numero 13. ex iunioribus optimè, ac diligenter Iacobus Septimancensis regius in Pintiana curia consiliarius in catholicis institutionibus capitul. 46. numero 16. Huius opinionis ea mihi placet ratio, quòd secundum regulam iuris, laici subsint quò ad criminalia, & ciuilia, iudicibus secula|

p. 207

ribus, & nullibi iure canonico, vel ciuili ab hac regula publicè pœnitentes reperiantur exempti, & immunes. Huic rationi accedit maximum & penè perniciosum reipublicæ dispendium, quod dubiò procul ex contraria opinione publicæ disciplinæ, & scelerum punitioni contingeret. Etenim cùm à iudicibus ecclesiastcis ordinarijs, & episcopis laici possint admitti ad publicam pœnitentiam, facilimè posset multis laicis ministrari, & exhiberi delinquendi audacia nullam seueram nec grauem timentibus punitionem.

Non oberit huic posteriori sententiæ text. in d. c. aliud. variè siquidem intelligitur, etiāetiam ab authoribus prioris opinionis: atque ideò non erit adeò facilè iudicare, quænam sit frequentiori suffragio recepta sententia, cùm quidam eum locum de solenniter pœnitentibus, alij de publicam, & perpetuam agentibus pœnitentiam, alij de omnibus intellexerint: quin & quibusdam placuerit, illîc non probari conclusionem. Quò fit, vt saltem hoc sit maximum argumentum, non satis tutam esse opinionem istam, quæ ita incertam probationem habeat. Nihilo minùs ille text. intelligitur, vt potiùs consilium det, quàm præceptũpræceptum tradat: quasi consili

4

*um sit ipsi pœnitenti commodum, iudicem ecclesiasticum adire, non secularem: quod Barb. not. in d. num. 61. cuius interpretatio minimè procedit, vel ex eo, quòd nullo pacto cōsiliumconsilium conueniat, vbi necessitas iuris adest. Nam si pœnitens actor est, omninò debet reum vocare apud ipsius rei iudicem: nec est in eius arbitrio hunc vel illum iudicem eligere: quemadmodũquemadmodum fatẽturfatentur omnes in d. c. aliud. & probatur multis in locis vtriusq;vtriusque iuris. Quod si ipse pœnitens reus, is certũcertum iudicem habet, quem declinare nōnon poterit, cũcum sit satis apud proprium iudicem cōueniriconueniri: & ideò si actor pœnitentem conueniat apud illũillum iudicẽiudicem, qui eius est proprius, nōnon est in eius arbitrio iudiciũiudicium illud declinare. Quamobrem nōnon conuenit prædicta interpretatio, si de consilio velimus tractare, vbi nulla electio alio qui iure datur ipsi pœnitẽtipœnitenti, cui necessitas incumbit, vel ad agendũagendum, vel responden dũdum coram certo iudice. Igitur cùm detur consiliũconsilium ad electionẽelectionem, quæ pœnitẽtipœnitenti non incũbitincumbit, nec cōpetitcompetit: absurdũabsurdum videtur, responsum Leonis Papæ ita interpretari, vt consiliũconsilium detur pœnitẽtipœnitenti. Nisi cōstitueremusconstitueremus, pœnitẽtempœnitentem habere duos iudices, quorum alterum agendo vel defendendo posset liberè eligere. Quod non probatur iure nec probari potest. his adde quæ ipse notaui libr. 1. variar. resol. cap. 18. nu. 6. quo in loco de electione plurium iudicum tractaui.

Secundò, Intelligitur Leonis Papæ responsum à quibusdam ita quidem, vt obtineat in illis religiosis, qui olim dicti fuêre pœnitentes, publico ipsius instituti nomine: quorum mentio fit in capit. de his. & capit. sequ. 33. q. 2. & in concilio Agathensi. ca. 11. & in concilio Toletano. 4. cano. 53. Hi etenim cùm religiosi sint, & verè religionem fuerint professi, mirum nōnon est, quòd sint exempti à iurisdictione seculari, & ecclesiasticæ tantùm subsint. Quod probat Iacob. Septimacensis in d. c. 46. nu. 18. QuemdmodũQuemdmodum & in simili de heremitis profitentibus pœnitentiāpœnitentiam tradit Aret. in dict. c. 2. de foro cōpetcompet. nu. 12. scribens, communiter receptum esse, hos iurisdictioni tantũtantum ecclesiasticæ, non seculari subijci. quod gl. notauit in c. qui verè. 16. q. 1. & in l. 2. ff. de in ius voc. Quamuis Abb. in d. c. 2. num. 10. Cardi. in cle. per literas. de pręb. & Aufre. in cle. 1. de offi. ord. reg. 2. fallent. 33. nu. 37. teneant cōtrariumcontrarium, & id seruatum fuisse in praxi asseueret Aufrer. Eorum etenim opinio procedit in simplicibus heremitis, nōnon in his, qui sunt heremitæ pænitentium religionem professi, etiam si gl. prædict. & gl. in c. nulla. 93. distinct. priorem opinionem absque vlla distinctione probauerint. & Innocen. in cap. cùm ad monasterium de statu regul. Sic nuper nempè anno domini 1490. exordium habuit apud Lutetiam Parisiorum ordo pœnitentium fœminarum authore Ioanne Textore Minorita: vt scribit Robertus Arboricensis in tracta. de tuendo cœlibatu tomo 2. qui etiam commemorat, hoc institutum ætate beati Ludouici sedem tenuisse propè muros Parisienses in cænobio diui Antonij Campensis: & tamen labentibus annis illis successisse conuentum virginum, qui hodie extat sub Cisterciensum regula. Sed an hæ pœnitentes fœminæ pertineant ad iurisdictionem ecclesiasticam, constabit ex earum regula, & religionis professione. Ipse verò non possum mihi aliquo pacto persuadere, restringendum fore Diui Leonis responsum ad religiosos illos, qui re, & nomine pœnitentes ex peculiari religionis, & ordinis instituto dicebantur. Nec enim de his Leo Papa cogitauit, sed de pœnitentibus laicis quibus liberum erat res seculi tractare, loquitur euidenter, non de religiosis ordinẽordinem certum, seu institutum aliquod religionis profitentibus. Vndè secundus hic intellectus non satis conuenit præcitatæ Pontificis sanctissimi responsioni.

Tertiò Panormit. in dict. c. 2. numer. 9. aliter existimat intelligendum esse text. in dict capit. aliud, asseuerans, pœnitentem posse conueniri apud iudicem secularem: licet ipse possit agere contra quencunque coram iudice ecclesiastico. Quæ quidem interpretatio ex eo displicet Barbatio ibidem, quod opinetur, non posse hæc duo simul constare, pœnitentem actorem posse agere apud iudicem ecclesiasticum, & eundem reum posse conueniri apud secularem. Atque idem mihi videtur, si constituamus, pœnitentem esse & censeri personam ecclesiasticam. Cùm si hoc iure, quia persona ecclesiastica est, potest agere apud ecclesiasticum: poterit |

p. 208

fortiori ratione apud eundẽeundem conueniri, & declinare forum iudicis secularis. QuāuisQuamuis Panor. hunc sensum habere possit, & verè habet, quòd pœnitens & miserabilis persona possit agere apud iudicem ecclesiasticum, licet teneatur conuentus respondere coram seculari. Etenim in pauperibus & miserabilibus personis possunt hæc duo procedere, & obtinere: vt colligitur ex Innocent. quem citat Panorm. in d. ca. significantibus: & nos obiter diximus superiùs in c. 7. & tamen non omninò conuenit Panor. intellectus, quia pœnitens nōnon est ꝑsonapersona ecclesiastica, nec, vt miserabilis poterit regulariter corācoram ecclesi. iudice agere: quẽadmodũquemadmodum paulò ante ꝓbauimusprobauimus. Vndè falsa ẽest omninò nec ꝓbaturprobatur à doctorib. opinio gl. in d. c. aliud. in 2. intellectu, dũdum illud respōsumresponsum intelligit, quoties pœnitens reus est. NāNam oẽsomnes ferè, quorum superiùs meminimus, paucis exceptis, dum diligenter examinant verum sensum c. aliud. planè illud intelligunt in pœnitente actore: non in reo, vt ex modo traditis, & statim explicandis constabit. Quartò: frequentiori doctorum suffragio responsio Leonis Papæ in actore intelligitur: vt tandem, Pœnitens, si causam habeat, quam forsan negligere non debeat, possit reum vocare ad ecclesiasticum iudicium: eaq́;eaque vocatio sit necessaria, quoties reus ipse clericus est. At vbi reus sit laicus, consiliũconsilium potiùs, quāquam necessitas inducatur: & id consentiente reo non aliâs: cùm nōnon habeat maius priuilegium pœnitens, quam clericus sacerdos, qui laicum reum debet necessariò cōuenireconuenire apud iudicem laicum. c. cùm sit generale. de for. compet. c. experientiæ. 11. q. 1. Nec quicquam vrget pœnitentiæ fauor, vt reus inuitus ad alienum trahatur forum, fiatque eidem, ac iudici seculari iniuria: cùm potiùs abstinêre debuisset pœnitens, dum pœnitentiam agit, ab actione proponenda, quāquam damnum & iniuria irroget alteri, eum inuitum trahendo ad eum, qui eius iudex non est. Atque ita hunc intellectum tenuêre gl. in d. cap. aliud & inibi Domi. Præposit. & Car. à Turre Cremata post alios, quorum sententiam mihi probare videtur tacitè Aret. in dict. c. 2. col. 2. & expressim SeptimancẽsisSeptimancensis in d. c. 46. nu. 19. qui citat & ad hoc ipsum alterum eiusdem diui Leonis locum ex epistola. 94. ad episcopos, & presbyteros intra Thraciam constitutos. in cuius epistolæ calce sic ait, Sanè si clericus laicũlaicum pulset, priùs se audiri ab episcopis poscat: tũtum si petitioni suæ laicũlaicum viderit obuiare, ex permissu episcopi sui in seculi moderatores disceptatione confligat. Hæc sanè sunt, quæ à multis adnotari solent circa verāveram interpretationẽinterpretationem epistolæ diui Leonis Papæ, cuius pars à Gratiano adducitur in d. c. aliud. Forsan eius capitis intellectus apertiùs constabit, si literam, vt extat apud Leonem Papam. hoc in loco subijciamus, ex epistola 90. ad Rusticum Narbonensem episcopum capit. 8. Egerat enim sanctissimus ille Pontifex de his, qui pœnitentiam agere differunt, segnitiem istam à dæmonis persuasione sensim hominum mentibus illapsam impensissimè reprobans: tandem, subdit. Aliud quidem est, debita iusta reposcere, aliud propria perfectionis amore contemnere. Sed illicitorum veniāveniam postulantem, oportet multis, etiam à licitis abstinere, dicente Apostolo: omnia mihi licẽtlicent, sed non omnia expediunt. Vndè si quis pœnitens habeat causam, quam negligere fortè non debeat, meliùs expetit ecclesiasticum quam forense iudicium. Hactenùs Leo Papa. Ex cuius contextu apparet manifestè, si Apostoli verba, quibus vtitur, considerentur, & deindè distinctio iusta reposcentis à contemnente proprio perfectionis amore, diui Leonis epistolam necessariò intelligendam fore in actore, non in reo. Hûc etenim pertinet totus responsionis contextus: Nec potest commodè aliud deduci ex ipso penitissimo pontificis sensu: cùm actori detur, nōnon reo, agendi libertas, electio, & arbitrium: de quibus illîc manifestissimè agitur. Sic & illud constat, in eodem capite arbitrio, & electioni pœnitentis committi actionem ipsam coram iudice seculari, vel ecclesiastico secundum communem: ita tamen, vt quamuis non peccet, nec crimẽcrimen committat agendo apud iudicem secularem, melius tamen faciat, si coram iudice ecclesiastico negocium prosequatur. Hinc sequitur, non probari authoritate Leonis Papæ etiam si sequamur communẽcommunem eius interpretationem, pœnitentem publicè, ac perpetuò ita esse subditũsubditum ecclesiasticæ iurisdictioni, quòd nōnon possit apud secularẽsecularem iudicem cōueniriconueniri. NōNon enim loquitur Leo pontifex in reo, sed actore. Nec illîc datur libertas declinādideclinandi iudicium seculare in præiudiciũpræiudicium eius, qui pro iure proprio exigendo pœnitentẽpœnitentem vocauerit ad eum iudicem, à quo nulla lege, vel canone expressim immunis, & liber censetur. Atq;Atque hęc quidem dicta sint iuxtāiuxtam eum sensum, quẽquem Arch. gl. Do. Præpo. & Cardinalis à Turre Cremata, & pleriq́;plerique alij tradidêre ad Leonis pontificis maximi responsum. Ipse verò minimè prętermittam, & aliter Leonis epistolam accipere, ac interpretari, sic quidem, vt constituamus, pœnitentem ex eo velle pænitentiāpænitentiam differre, quòd agere decreuerit pro rebus proprijs apud iudicẽiudicem exigendis forensi strepitu & actione. Nam quilibet potest iustissimè reposcere, quæ sibi iure debentur: tametsi perfectionis sit, hæc tẽporaliatemporalia remittere, & contemnere. Potissimè tamẽtamen pœnitẽtibuspœnitentibus cōuenitconuenit, hac vti perfectione, & id expedit, quoties differri per strepitũstrepitum iudicialẽiudicialem pœnitentiāpœnitentiam cōtingitcontingit, quib. sanè perpẽsisperpensis, etiāetiam si pœnitẽtipœnitenti liceat actiōeactione forẽsiforensi vti pro causa, quāquam forsan negligere non debeat: meliùs tamẽtamen erit, ex cōsilconsil. Leonis Papę, iudiciũiudicium ecclesiasticũecclesiasticum pęnitẽtiępęnitentię, quāquam forẽseforense, idest rerũrerum exactionẽexactionem, |

p. 209

expetere. Etenim non arbitror, Pontificem sanctissimum in præcitata epistola constituisse discrimen inter iudicium seculare, & ecclesiasticum, sed inter iudicium pœnitentię, & forense. Cum huic distinctioni conueniant omnia, quę ab eodẽeodem Pontifice traduntur. Nec potest dubitari, forense iudiciũiudicium rectè dici, iudiciũiudicium fori exterioris, etiāetiam si ecclesiasticum sit. ca. forus. de verbo. significatione. Est igitur diui Leonis responsio sic accipienda, vt ecclesiasticum iudicium exponamus, id est, iudicium pœnitentiæ: forense autem, id est iudicium exterius. pro rebus petendis. Deniq;Denique meliùs erit & consultiùs, pœnitentibus exactionem forensem, etiam iustam differre, quàm eius causa pœnitentiam ad tempus remittere.

Gratianus autem in dict. cap. aliud. versi. non ait, minimè tractat de pœnitentibus, sed ex multis authoritatibus per eum adductis colligit, in ciuilibus, & criminalibus apud iudicem ecclesiasticum clericum esse cōueniendumconueniendum: non apud secularem: nec de pœnitentibus verbum aliquod illîc expressum, aut subintellectũsubintellectum extat.

Illud verò in hac quæstione disputari solet, an hæretici ecclesiæ reconciliati, qui habitum gestātgestant publicè pœnitẽtiũpœnitentium, sint sub iurisdictione inquisitorum, vt & pro alijs criminibus, quæ ab hæresi distincta censentur, ab ipsis tantùm inquisitoribus puniri debeant, non ab alijs iudicibus ecclesiasticis, vel secularibus? Et planè si quæstio ista est examinanda, & diffinienda ex authoritate Leonis Papæ, satis constat, quid sit hac de re omninò respondendum. Forsan poterit alijs authoritatibus, & rationibus persuaderi, hos pœnitentes ab ipsis inquisitoribus puniendos fore, non ab alijs iudicibus: & si mihi hactenùs fuerint incognitæ: tamen pro arbitrio cuiusq́;cuiusque iuxta reipublicæ vtilitatem, & commodum expendendæ sunt: Atque ideò erit postulādapostulanda decisio, regia authoritate stabilita, præmissa consultatione à summis curiæ regiæ consiliarijs, quibus hoc negocium, & alia commissa sunt, quæ ad fidei catholicæ cultum, & tutelam pertinent: quos minimè verebor admonere, Cogit enim reipublicæ zelus, nè liberam perniciosis hominibus, & semel in Christianam religionem perfidis, præstent delinquendi occasionem, audaciam, atq;atque immunitatẽimmunitatem. Et nihilominùs illud constanter asseuerare nōnon dubitabo, nihil ad huius quæstionis decisionẽdecisionem pertinere. tex. in c. vt commissi §. nec nōnon faciendi. de hæret. in 6. cuius hic est literæ contextus. Nec non faciendi à quibuslibet assignari vobis libros, seu quaternos, & alia scripta, in quibus inquisitiones factæ, ac processus per quoscunque authoritate sedis apostolicæ, vel legatorum eius habiti contra hæreticos continentur: & illorum, qui vestris mandatis obedientes humiliter stant ꝓpterpropter hæresim in carcere, vel muro reclusi, pœnam vnà cum prælatis, quorum iurisdictioni subsunt, mitigandi, vel mutandi, cum videritis expedire. Hactenùs Bonifacius 8. Illa siquidẽsiquidem verba, quorũquorum iurisdictioni subsunt, ad prælatos palàm referuntur, & referenda sunt: vt tandem constet, illos prælatos simul cum inquisitoribus habere ius mitigandi, vel mutandi pœnam, quorum ipsi accusati, & hæretici iurisdictioni subsunt non alios. Deinde quamuis ea verba forent referenda in ipsos inquisitores, planè intelligi debent quo ad punitionem hæresis, & quo ad ea, quæ pertinent ad hęresis crimen, nōnon quo ad alia: Quemadmodum omnes homines vnius prouinciæ sunt subditi inquisitoribus illius, & eorum iurisdictioni, quo ad hæresis punitionem, non quo ad alia crimina. Et prætereà illîc tractat summus Pontifex in specie, de mitiganda aut mutanda pœna semel hæreticis post reconciliationem imposita. Nam licet alioqui pœna à iudice per sententiam nominatim inflicta non possit per eum mutari, nisi in continenti. l. Paulus in 1. ff. de re iudica. quam latissimè explicat Fel. in c. qualiter. in 1. de accusat. pœna etenim arbitrio iudicis mitigari potest. l. & si seuerior. C. ex quibus caus. infamia irrog. l. quid ergo. §. pœna grauior. ff. de his, qui notan. infamia. modò id fiat ante sententiam. gl. communiter receptę in d. §. pœna. tamen in crimine hæresis hoc est speciale, vt etiam post sententiam possit iudex pœnam mitigare, & mutare, si id viderit expedire. tex. elegans in d. c. cōmissicommissi. quẽquem passim Doctores ibi ad hoc ipsum adnotarunt, & Gonsalus à Villadiego in tracta. de hæret. q. 17. Nec est ad hoc necessarium, quod hæc mitigandi pœnam facultas in ipsa sententia fuerit à iudicibus inquisitoribus excepta, aut reseruata: cæteri siquidem iudices possunt regulariter in sententia sibi ipsis reseruare diminutionem pœnæ, ipsiusvè declarationem: modò declaratio contraria nōnon sit pœnæ per sententiam diffinitæ: quemadmodum tradidêre Baldus in authen. interdicimus. in fine. C. de episcopis & cleri. & Fel. in d. c. qualiter in l. de accusat. nu. 31.

CAPVT XXXV.

PLERVNQVE sit, vt pro maxima reipublicæ vtilitate, & quiete, causæ quædāquædam ecclesiasticæ ad Castellani regni suprema auditoria deferāturdeferantur, multis sanè de causis, quæ solent in disputationẽdisputationem adduci, ne vlla ex parte distinctis iurisdictionibus, & tribunalibus læsio fiat. Primùm etenim cōtrouertiturcontrouertitur de causa possessoria, quæ cōtingitcontingit circa beneficia, & sacerdotia obtinẽdaobtinenda. NāNam quidāquidam existimātexistimant, causam possessoriāpossessoriam rei spiritualis, vel quasi spiritualis tẽporalẽtemporalem esse, ideòq;ideoque posse iudicẽiudicem secularẽsecularem de ea cognoscere ad eius vsq;vsque diffinitionẽdiffinitionem, ꝙquod ꝓbareprobare multis conantur: præsertim ex gl. in c. literas. de iuram. calu. quæ asserit, causam possessionis cuiuscunq;cuiuscunque rei spiritualis tẽporalemtemporalem esse, & censeri. not. Vincenti. in c. vl. de iud. Bal. in c. 1. apud quem vel quos cōtrouersiacontrouersia debeat dici. gl. & Doc. in c. cũcum dilectus. verb. iuram. de elect. Card. in cle. dispendiosam. de iud. 3. opposit. 10.

1

*q. est & ad hoc tex. optimus in c. vl. de iudi. & c. petimus. 11. q. 1. & in c. causam q. in 2. qui filij sint legi. quibus authoritatibus constat, iudicẽiudicem secularẽsecularem, etiam inter clericos esse cōpetentemcompetentem ad cognoscendũcognoscendum de causa possessionis rei spiritualis, vel quasi spiritualis, vt quidāquidam opinantur, qui ex hoc conantur defendere vsum Galliæ forensem, qui diu iam obtinuit, & Martini Papæ literis extat comprobatus, quod iudices seculares cognoscant, etiam inter clericos de possessorio cuiuslibet causę spiritualis. Huius enim forẽsisforensis vsus meminêre Guido Papæ. q. 1. & q. 71. ac rursus q. 85. Guli. Bene. in d. c. Rain. de test. verb. & vxor. in 2. decis. nu. 331. Nicol. Boeri. in decis. 69. nu. 23. Aufr. in cle. 1. de of. ord. reg. 2. fal. 24. Ioan. Dayma in proœmio prag. sanctionis. §. postremo. fol. 112 Tho. Gram. decis. 78. optimè Io. Gallus q. 155. qui scribit, iudicẽiudicem secularẽsecularem apud Gallos inhibere, & prohibere iudiciũiudicium petitoriũpetitorium, donec fuerit lis finita super possessorio. Huius itẽitem cōsuetudinisconsuetudinis, & priuilegij meminit latè Carolus Degrassalius lib. 2. RegaliũRegalium Franciæ iure. 5. & Io. de Selua in tract. de benefi. 1. par. q. 7. col. 4. sed an hic Galliæ forensis vsus iure ꝓcedatprocedat, ex sequentibus conclusionibus manifestum fiet.

Prima conclusio. Quoties causa possessoria rei spiritualis mixtam habet proprietatis rationem, non potest per iudicem secularẽsecularem expediri, sed est omninò per ecclesiasticũecclesiasticum examinanda. Hæc conclusio probatur ex eo, ꝙquod possessoriũpossessorium istud iudiciũiudicium minimè dici possit tẽporaletemporale, cùm habeat admistam cognitionẽcognitionem iuris spiritualis. c. tuam. de ord. cogni. c. causam q. in 2. qui filij sint legiti. atque ita Panor. in d. c. literas. de iuramen. calum. probat istam conclusionem: & illîc Anto. Barb. & alij, præsertim, & in specie ex Iunioribus Augustinus Beroius in rubri. de iudi. num. 51. Ex quo patet, non posse laicum iudicem secundum rigorem iuris cognoscere de causa possessoria beneficij ecclesiastici: cùm ad iustificandam possessionem in hoc casu sit necessaria quædam summaria probatio alicuius tituli apparentis, nec aliter possit possessio obtineri, etiam quo ad interdicta possessoria: iuxta gloss. celebrem in clementi. vni. de caus. posses. & proprieta. cuius mentionem nos fecimus in c. 23. huius operis. nume. 4. quamuis Augusti. Beroius in d. rubr. de iud. censeat, posse iudicem secularem cognoscere de causa possessoria recuperandæ, ac retinendæ in beneficiorum ecclesiasticorum controuersijs, etiam si non possit de possessorio adipiscendæ tractare. Nam vbi locus sit opinioni præcitatæ gl. itidem & locus erit huic primæ conclusioni. & in vniuersum latissimè hoc probat Ioan. Dayma. in dict. §. postremò. Quam ob rem opinor, iudicem secularem nec in interdicto adipiscendæ, nec retinendæ, nec recuperandæ posse cognoscere de causa possessoria beneficiorum ecclesiasticorum: maximè quia in hac specie non solet controuersia contingere, nisi inter clericos: & ideò cùm reus clericus sit, ad iudicẽiudicem ecclesiasticum erit causa deferenda perpensis iuris vtriusque principijs, & conclusionibus admodum receptis: licet causa possessoria nihil haberet mixtũmixtum proprietatis, nec esset in ea quid spirituale, imò tota esset omninò temporalis. Quod est potissimè aduertendum. Nam & causa possessoria in beneficijs ecclesiasticis ad forum ecclesiasticum pertinet, & beneficialis dicitur. cle. 1. de caus. pos. & proprie. Conducit ad idem text. in cle. vni. de seq. pos. & fruc.

Secunda conclusio. Causa possessionis rei spiritualis, vel quasi spiritualis per laicum iudicem examinari potest, & quādoq;quandoque debet, si nihil proprietatis mixtum habeat. Hoc constat authoritate gloss. in dict. cap. literas. quo in loco ita eam intellexit Panormit. item hoc ipsum tenere videntur Vincen. Ioan. Andræ. & Doct. in cap. vlt. de iudi. vbi est text. ad hanc conclusionem singularis. & in dict. cap. petimus. 11. quæ. 1. notat Guido Papæ in dict. q. 1. quibus accedit opinio Barto. quæ Communis est in l. Titia. ff. solut. matrimonio. cuius & nos meminimus in epitome ad 4. lib. decretalium 2. parte c. 8. §. 12. numer. 3. Vnde quoties tractabitur de causa possessionis decimarum, iuris patronatus, iuris præsentandi, iuris eligendi, quia in hisce casibus non est ad possessorium ius necessaria proprietatis examinatio, iudex secularis erit competens, & coram eo poterit causa expediri: quia temporalis censetur.

p. 211

Verùm, si diligenter examinauerimus rationes, & authoritates, quibus hæc secunda conclusio probari solet, planè manifestum fiet, non esse satis certam, nec tutam: imò prorsus destitutādestitutam omni legum, & canonum, quibus standum sit, auxilio censeri. Est etenim regula iuris Pontificij, quæ dictat, causas ecclesiasticas tractandas, & examinandas fore apud iudices ecclesiasticos, non apud seculares. cap. 2. de iud. Ecclesiasticas autem causas intelligo, non de rebus temporalibus ecclesiarum, sed de rebus spiritualibus, & de his, quæ quasi spirituales cẽsenturcensentur, & constat, causam possessoriam, etiam simplicem, & indistinctè dici ecclesiasticam, vt probari, ac deduci poterit ex textu in dicta clement. vnic. de causa possession. & proprietatis. & clement. vnic. de sequestratio. possession. & fructu. & ideò falsam esse censeo hanc secundam conclusionem ex authoritate Anton. in dicto cap. vlt. de iudic. & aliorum quos sequuti sunt Ioan. Dayma. & Augustinus Beroius in præcitatis locis. Non oberit gloss. in d. cap. literas. quia ea communiter reprobatur: vt asseuerat Aufrer. in decisione 470. & præterea priuatam, non publicam authoritatem habet. Textus autem in d. cap. vlt. de iudic. facilimè ab hac controuersia excluditur, cùm illîc tractetur de officio, & dignitate seculari, & electione ad eandem constituenda, non de dignitate ecclesiastica: vt inibi gloss. & Doctor. communiter admonent. Sic & in d. cap. causam quæ. qui filij sint legitim. causa possessoria, quæ temporalis censetur, & rectè, ad hæreditatem bonorum temporalium pertinet, non ad matrimonium, nec ad aliud, quod sit spirituale, sicuti probat eleganter Robertus de Freta. Rotæ auditor in consil. Ægidij à Bellamera 40. colum. 17. deinde in dicto cap. petimus. 11. q. 1. seculare iudicium potius in auxilium ecclesiastici requiritur, & postulatur, quam ad principalem causæ ecclesiasticæ cognitionem, & examen. Nec quicquam vrget Bart. opinio in d. l. Titia. nam & ea non est omninò certa: vt in d. §. duodecimo obiter attigimus, nec est admittẽdaadmittenda indistinctè, sed in ipsamet stricta specie, de qua ibidem agitur, & omninò simili. Ex quibus opinor vsum forensem Galliæ admodum refragari iuris pōtificijpontificij receptis conclusionibus: tametsi quandoq; Reipublicæ conueniat, illum etiam apud nos admitti. Idcircò sequentia non temerè adnotabimus.

Primùm etenim illud existimo constitutissimum esse, quòd non possit iudex secularis quicunq;quicunque sit, quoties agitur res inter clericos, aut reus tantùm clericus est, de causa possessoria tractare, etiamsi fateremur, eam esse temporalem: cùm clericus sit apud ecclesiasticum iudicem conueniendus ex vtriusque iuris regulis, maximè probatur in cap. qualiter. de iudic. Auth. statuimus. C. de episcop. & cler. cap. placuit. c. Inolita. 11. q. 1. Imò nec valet consuetudo in cōtrariumcontrarium: vt censet Rota in antiquis. 840. cuius meminit Martinus Azpilcueta in cap. cúm contingat. de rescript. primo remedio, pagina 154. quo in loco hanc primam conclusionem, quam nos proponimus, palàm asserit: & tamen decisio Rotæ non satis in hac specie loquitur, sed in alia, quam nos superius examinauimus ca. 31. num. 5.

Secundò erit illud obseruandum, quòd clerici poterunt apud iudicem secularem petere, laicum solutionem decimarum recusantem compelli

2

*ad eas soluẽdassoluendas: cùm tantũtantum agitur, an decimæ sint solutæ, vel an teneatur ille soluere, vel alius: non autem de iure decimarum, nec de exemptione, aut priuilegio ab earum solutione liberanti. Ecclesia siquidem duos ad hoc iudices habere poterit: nempè secularem, & ecclesiasticum: vt probare vult Frederic. in consi. 245. tametsi referat, quosdāquosdam voluisse, quòd vbi tractatur tantùm de quæstione facti super decimis non de quæstione iuris, causa contra laicum solùm pertineat ad iudicem secularem. Quod ipse non admitterem, quia video, posse laicos ad solutionem decimarum censuris, & alijs modis per ecclesiasticum iudicem compelli: vt constat ex tota rubrica, & titulo de decimis, etiamsi quæstio facti tantùm sit examinanda. c. peruenit. cap. nuncios. ca. cùm homines. cap. de terris. de decim. clement. 2. de iudi. atq;atque ita regia lex hoc ipsum probat l. 34. & 6. titu. 1. libr. 3. ordina. & est, ni fallor, commmunis opinio.

Tertiò, Quoties decimæ à Romano Pontifice beneficiario, feudarióue iure translatæ fuerint in principem laicum: poterit iudex secularis, vtcunque causa tractetur, de decimis cognoscere: imò ad eum pertinet huius causæ cognitio priuatiuè. Quod in Regno Franciæ seruari tradunt Carol. Molinæ. in consuetud. Parisien. titu. 1. rubr. & §. 46. q. 4. Ioannes Rupellanus lib. 1. forensi. Institu. cap. 25. Sic semel ex literis regijs vidi decimarum causam tractari inter ecclesiasticos apud hoc Granatense Prætorium, ex eo, quod Reges Catholici Fernandus & Elysabeth decimas huius Regni Granatensis obtinuerint à pontifice Maximo, cum onere dotandi ecclesias.

Quartò erit & ad hæc obseruandum, causam decimarum quandoque in his regnis tractari apud regios Auditores: nempè cùm laici contendunt, decimas ab eis exigi, quæ legitima temporis præscriptione minimè debentur, & sunt remissæ, denique conqueruntur, contra morem & consuetudinem decimas ab eis exigi: nam & si condemnentur à iudice ecclesiastico, nihilominus ex querela causa retinetur apud regia prætoria. Siquidem & literæ regiæ passim dantur à supremo senatu ad id, vt laici non cogantur decimas illas soluere, |

p. 212

quæ solui legitima temporis præscriptione nōnon consueuerunt: quemadmodum ipse adnotaui libro 1. variarum resolutionum. c. 17. nume. 8. versi. nono. & idem fieri apud Gallos testatur Carolus Degrassalius libr. 2. Regali. Franciæ iure. 7. colum. 5.

Quintò, non video congruam rationem: qua defendi iure valeat, laicum decimarum conductorem posse conueniri absque vlla fori præscriptione apud iudicem ecclesiasticum. In hac etenim specie nōnon agitur de iure decimarum, nec de decimis soluendis ab his, qui tenentur eas soluere, sed de soluendo pretio, quo conductę fuêre decimæ alicuius parochiæ, & iam à colonis, & à quibuscunque prædiorum dominis solutæ. Et ideò rectè poterunt hi conductores apud iudicem secularem conueniri, imò iure ordinario debet ab eo causa tractari, poteritq́ue iudicium ecclesiasticum declinari: Quamuis iure regio expeditum sit, conductores istos posse apud ecclesiasticum iudicem conueniri, quoties in conductionis contractibus se conductores submiserint iurisdictioni ecclesiasticæ censuris, & alijs canonicis legibus, aut iuramentum præstiterint. vt est textus in lege 6. titulo 1. libro 3. ordina. idem sensit l. 3. eiusdem tituli.

Sextò non negamus, posse iustissimè iudices regios, qui prætorijs assident, & inibi iura partium regio & supremo nomine tutantur, extraordinariè tractare causam possessoriam, in qua de possessione beneficij disputetur, ad effectũeffectum, vt quieta Respublica sit, nec fiat alicui iniuria, & violẽtiaviolentia, aut in debitè possessionẽpossessionem, quam obtinet, expolietur. Hoc enim etiam in Neapolitano Regno sæpè fieri testatur Matthæ. de Afflict. decisio. 24. scribens, in hoc iudicio potiùs agi de defensione extraiudiciali, quàm de iudiciali ordinaria cognitione. Quia tantùm id agitur, quòd quis restituatur ad possessiōempossessionem, qua iniquè, & per violentiam fuerat expoliatus à iudice ecclesiastico.

Cæterùm in hac regia, & Castellana Republica illud obseruatissimum est, & diu obtinuit à tempore, quod memoriam hominum excedit, posse ab his, qui à iudicibus ecclesiasticis, vi, & cẽsuriscensuris opprimuntur, regios auditores, & consiliarios, qui apud regia suprema prætoria iura litigantibus reddunt, omninò adiri, vt vim au

3

*ferant, & compellant iudices ecclesiasticos ab ea inferenda cessare. Extat inter huius regni leges lex regia. 5. titulo 1. libro 2. ordinat. Expeditiorque constat instructio, quam regium decretum exhibuit anno Domini M. D. xlviij. qua & modo vtimur, & olim item vsi fuêre regij consiliarij. Nam vbi lis agitur apud iudicem ecclesiasticum, etiam inter ecclesiasticos, qui per sententiam condemnatus appellauit, iudexq́ue non vult deferre appellationi, & ideò pro executione multis afficitur censuris, & grauaminibus, conqueritur simplici querela coram regijs auditoribus ex eo, quòd non deferatur appellatio, quam ad sedem apostolicam proposuit, tunc sanè statim ex sola simplici querela dantur literæ regiæ, quibus præcipitur tabellioni sub certa pœna, quòd intra breue tempus mittat ad curiam acta causæ, & processum, & rogatur iudex ecclesiasticus, vt absoluat excommunicatum ad aliquot dies, qui sufficiant missioni, & examinationi processus: quòd si contumax iudex sit, dantur secundæ literæ, ac tandem tertiæ, & id agere cogitur pœnis quibusdam, quarum inferius mentionem agemus. Viso autem processu, & visis actis causæ, tantùm illud agitur, an iustè ille iudex deferre noluerit appellationi. Et deniq;denique si cōpertumcompertum sit, appellationem esse friuolam, causa ad eundem remittitur: sin autem iusta visa fuerit appellatio, tollitur illa vis, & iniuria, quæ aduersus sacros canones, & authoritatem sedis Apostolicæ fit appellanti ad eandem, & præcipitur illi iudici, quòd appellationi deferat, & absoluat excōmunicatumexcommunicatum, omniaq́;omniaque acta post appellationem retractet, ac reducat in eũeum statum, in quo erant tempore appellationis, & sententiæ. At si laicus per iudicem ecclesiasticũecclesiasticum grauetur, nec ipse iudex fit illius causæ competens, quia reus laicus est, & causa profana, tunc etiam si grauatus appellet, dantur literæ regiæ ad hoc, vt iudex ecclesiasticus non cognoscat de ea causa, & remittat eam ad iudicem secularem, vel mittat processum ad curiam, quo viso, si causa pertinet ad seculares iudices, non agitur de deferenda appellatione, sed inhibetur ecclesiasticus iudex cognitione illius litis, & remittitur causa ad secularem iudicem: quẽadmodumquemadmodum latius apparet ex regia instructione, quæ typis extat tradita inter Granatensis curiæ ordinationes, fol. 160. Nec regij consiliarij cognoscũtcognoscunt de iustitia appellationis ad summum Pontificem deferendæ, ad hoc, vt ab ipsis sententia confirmetur vel reuocetur, sed tantũtantum ad hoc, vt tollatur vis illa, quæ à iudice ecclesiastico iniustissimè fit appellanti, dum eum censuris iudex opprimit pro executione sententiæ, quæ nondũnondum transierit in rem iudicatam, pẽdentependente appellatione ad summum Pontificem proposita: cui tenebatur iudex omninò deferre, iuxta canonicarum sanctionum decreta.

Hic autem forensis vsus, & praxis, qua regij consiliarij vtuntur, multis rationibus iustificari potest, & Primò propter maximam eius vtilitatẽvtilitatem, quæ Reipublicæ accedit, cùm alioqui, nisi remedium hoc, & auxilium aduersus iudices ecclesiasticos adhiberetur, grauissimè opprimerentur innocentes à iudicib. ecclesiasticis, qui procul à Romana curia passim iurisdictione, & potestate ecclesiastica abuterentur.

Secundò, probatur authoritate text. in cap. filijs |

p. 213

vel nepotib. 16. q. 7. vbi constat, episcopis, & Archiepiscopis negligentib. punitionem eorum rectorũrectorum, qui bonis ecclesiasticis abutuntur, posse regem adiri, vt illi malo medeatur, & licet Panor. in c. qualiter & quan. de iud. aliter illius capitis verba interpretari velit, & dicat, illũillum text. corrigi per iura noua, profectò nulla extat iuris noui correctio ad hunc effectum, vt princeps secularis oppressos violentia iudicum ecclesiasticorum inferiorũinferiorum liberet interim, donec à summo Pontifice pręstetur iure debitum auxilium.

Tertiò ad idem conducit plurimùm tex. in c. principes. 23. q. 5. quo in loco testimonium Isidori à Gratiano adducitur in hoc, vt sciamus, principes seculi intra ecclesiam eam potestatem habere, vt supperborum ceruices comprimant, & quod fieri non potest per iudices ecclesiasticos ab ipsis iuxta disciplinam Reipublicæ vtilem executioni mandetur. Ergo vbi præsto non est, qui liberet oppressos à iudicibus ecclesiasticis, potestate quidem ecclesiæ, ipse princeps secularis poterit auxilium miseris ministrare.

Quartò his accedit Hieronymus in commentarijs ad capitu. 22. Hieremiæ, cap. Regum. 23. q. 5. Regum inquit, officium est, proprium facere iudicium, atque iustitiam, & liberare de manu calumniantium vi oppressos. Idem constat authoritate Ioannis Papæ 8. quæ ab ipso Gratiano traditur in capitu. administratores. 23. quæstio. 5.

Quintò iustitia huius praxis ex eo deduci videtur, quòd cùm omnes ferè Christiani orbis principes seculares hac vtantur, & tot annis fuerint vsi potestate, consilio prudentissimorum virorum, qui iustitiæ zelo & Christiana pietate id ipsis persuaserint, credendum omninò est, hoc in maximam fieri Reipublicæ vtilitatem commodum, & ad rectum vtriusque spiritualis, & temporalis iurisdictionis vsum, & cōpendiumcompendium. Quod si quis contendat, à principibus secularibus hanc tollere potestatem, statim, nōnon quidem serò com periet experimento manifestissimo, quantum calamitatis Reipublicæ inuexerit. Hic verò forensis vsus, non tantùm in his Castellanis regnis, Hispaniarum ditionib. & principatibus, sed & apud Gallos, aliosq́ue Christianæ Reipublicæ seculares principes est equidem receptissimus, vt commemorant omniũomnium, quos ego legerim, diligentissimè Martinus Azpilcueta in c. cùm contingat. de rescrip. remedio primo, pagina 146. Carolus Degrassalius libro 2. Regalium Franciæ iure 7. Stephanus Aufrerius in Clemen. 1. de offi. ordin. regu. 2. fallent. 30. Aduersus verò clericos, & ecclesiasticos iudices illa est frequentissima pœnæ cōminatiocomminatio, quæ sit ad amissionem rerum temporalium, quas obtinent in his regnis, & deinde quòd censebuntur extran ei ab eisdem. Cuius comminationis mentio fit in l. 5. ti. 1. lib. 3. ordinat. eiusq́ue meminêre Guliel. Bene. in c. Raynutius. de testa. verb. & vxorem nomine Adelasiam. 2. decisio. num. 460. & Carolus Degrassalius lib. 2. Regalium Franciæ iure 7. colu. pen. Sed & ex multis alijs causis in his HispaniarũHispaniarum regnis itur ad supremos Regis consiliarios, & ad eiusdem Regis auditoria pro ecclesiasticorum negociorum expeditione, quę maximam affert Reipublicæ vtilitatem, si quæ diu obtinuerunt, & quæ nuper ab inuictissimo Carolo, eiusq́ue Catholicis, simul, & prudentissimis consiliarijs his de rebus decreta fuêre, ad vnguem seruata fuerint. HabẽtHabent etenim regia prætoria formam, & modum à Rege pręscriptum, quo vti debent in hisce negotijs examinandis & expediendis.

Nos verò hac de re vlterius agere p̃termittimuspraetermittimus, quod compertum sit, hoc onus, & munus alios suscepisse, qui præ sua egregia eruditione, praxi, & multa electione præstantius potuerunt ꝓpro rei dignitate tractatum istum absoluere: & tamen obiter lectorẽlectorem admonebimus, duo vel tria in hac materia interim adnotari posse.

Primùm, quod paulò ante itidem dicebamus, maximum extat huius praxis fundamentum ad eius iustitiam com probandam ex eo, quòd idẽidem fiat apud Gallos, & plerasq́;plerasque Christiani nomi

4

*nis gentes. Nam sicuti apud Hispanos potestas legatorum, seu nunciorum apostolicæ sedis examinatur, vt admoneri possint à summo Regis prætorio, quibus vti conueniat dispensationibus & commissionib. ne quid fiat in Reipublicæ dispendium, cũcum plerunq;plerunque nuncij apostolici exteri sint, nec satis nouerint, quæ sunt omnino præcauẽdapræcauenda, nec falsis precibus, & suggestionibus decipiantur. Ita & idem fieri solet apud Gallos, teste Carol. Molin. in reg. cancel. de in firmis resignantib. nu. 139. ita enim inquit de regno Franciæ. In quo nec legatus quidem Papæ, siue lateralis, siue missus, quidquam authoritate papali exequi potest in regno, nisi prius permissionem expressam à Rege obtinuerit, homologatam à supremo tribunali Regio, in quo Legatus vult aliquid exequi: nec in terris regni, quæ nuper adhuc erant in possessione Regis Franciæ, sine consensu Comitis Flandriæ, vt vidi per programma Caroli 5. Imperatoris, qui ibi idem ius cōseruatconseruat: cuius programmatis exemplar habeo, sub data. 13. die Maij. anno M. D. xxxj. Hactenus Molin. ex quo apparet, non tantũtantum in Hispania, sed in Flandria & apud Gallos hoc ipsum frequentissimè fieri. Sic etiam in his regnis multis in casibus, & negocijs, literæ apostolicæ ante executionẽexecutionem earũearum ad regia mittuntur auditoria, & tribunalia: idq́ue fit ex regio decreto, vt illîc examinentur, ne quid fiat. & obtineatur falsis precibus, & importunis suggestionib. à summo Pontifice aduersus regni, Regumq́;Regumque Hispaniarum priuilegia, & apostolicas concessiones: Denique ne li|

p. 214

teræ summi ecclesiæ præsulis contra publicam spiritualis, ecclesiasticæ, & temporalis huius prouinciæ vtilitatẽvtilitatem præter ipsius concedẽtisconcedentis voluntatẽvoluntatem, & consensum executioni mandẽturmandentur. Etenim & alij Christiani orbis principes eodẽeodem iure vtuntur & hactenus vsi fuêre, quẽadmodũquemadmodum manifestum fit ex testimonio Ioan. Driedonij, viri & moribus, & sacræ Theologiæ professione insignis. Is (inquam) in libr. 1. de libertate Christiana, pag. 183. distinguens, aliudesse, potestatem secularem absolutè mandare aut constituere, ne quisꝗ̈quisquam pareat literis apostol. iustitiam, aut gratiāmgratiam concernentib. aliud verò esse, potestatem secularem mandare, aut constituere, vt sine suo beneplacito & examine nemo pareat huiusmodi literis, nec executioni mandet easdem. Primum quidem improbat: secundũsecundum verò admittit his sanè verbis. SecundũSecundum aũtaunt videtur posse fieri absq;absque contemptu potestatis ecclesiasticæ & absq;absque iniuria, & tędio, aut grauamine, seu pro iudicio ecclesiasticæ libertatis, & sanctæ sedis apostolicæ, vel literarum eiusdẽeiusdem. Potest etenim cōtingerecontingere, ꝙquod princeps quispiam aut ex priuilegio, seu cōmissionecommissione Papę hoc faciat, sicuti Caro. Imper. habuit ex priuilegio Synodi, ne sine suo cōsensuconsensu consecraretur, vel institueretur episcopus, aut ex causa rationabili secundũsecundum congruam loci, & tẽporistemporis ad sic statuẽdumstatuendum atq;atque mandandũmandandum moueatur, propter abusus tollendos, ne p̃ficianturpraeficiantur extranei, aut non idonei, qui vel per nimiam importunitatẽimportunitatem, falsasq́;falsasque suggestiones literas apostolicas impetrârunt, vel impetratis abuti volunt ad oppressiones pauperũpauperum, qui alio qui sub prætextu literarũliterarum apostolicarũapostolicarum longis litib. grauibusq́;grauibusque sumptib. vexari possent, non ꝙquod potestas secularis velit sibi aut iudicium ecclesiasticarum rerũrerum vsurpare, aut viros idoneos authoritate apostolica institutos impedire, aut super illorum idoneitate iudicium sumere, sed ꝙquod velit ad ædificationẽædificationem Reipublicæ statum ecclesiasticum promouere. Hæc Driedonius.

Secundo adnotandum est, ius hoc, quod Castellanus hic principatus, & regia obtinet Respublica, ne dentur ecclesiastica beneficia exteris, nōnon

5

*tantùm procedere à concessione RomanorũRomanorum PontificũPontificum, præscriptione, & vsu immemoriali, vt constat l. 18. & seq. lib. 1. ordi. tit. 3. & multis alijs pragmaticis à Carolo 5. Hispaniarum Rege primo editis, sed & à maxima & euidenti regiminis spiritualis, & ecclesiastici vtilitate, ita quidem, vt ex contrario vsu, & praxi plures cōtingantcontingant ecclesiarũecclesiarum ministerio calamitates, quarum si certam habuerit summus Christi vicarius cognitionem, dubiò procul præ illius supremæ dignitatis, quāquam summus totius ecclesiæ pastor, & rector obtinet, integritate, iustitia, & diuini cultus zelo, tantis, & tot malis medelam adhibebit: cuius equidem rei iudicium nec nostrum est, nec pręsentis tractatus iam coronidẽcoronidem exigentis examini pro eius dignitate committi debet. Sed & iuri, quo vtimur, suffragatur textus in cap. bonæ. in 2. colum. vltim. de postula. prælator. item text. in ca. vltim. de cleric. peregrin. text. in cap. Aphros. 98. distinct. ca. nullus inuitus. 61. distinct. c. neminem. 70. distinct. ex iure ciuili text. in l. in ecclesijs. C. de episcop. & cleric. l. vna. C. non lice. habitat. Metroco. lib. 11. l. 2. C. de anno. ciuil. eod. libr. cum multis alijs, quæ traduntur per Guliel. Benedict. in cap. Rainutius. versi. & vxorem. decision. 2. num. 1044. de testa. gloss. Cosmæ in proœmio prag. sanctionis. §. nam ecclesiarum. verb. exterorum. Ioannem Daim. in proœmio eiusdem prag. sanctio. incip. Franciscus. verb. vendicabant. fol. 60. Seluam de beneficio. 3. part. q. 26. PetrũPetrum Rebuffum in tractatu. de benefi. titu. de rescriptis mixtis. pagina 576. Ludouic. Gome. in reg. Cancellariæ de idoneitate q. 1. Rursus Seluam de benef. 2. parte q. vltim. Caro. Degrassa. lib. 2. Regalium Franciæ iure octauo. Quibus accedere poterit glo. celebris in c. si proponente. de rescript. cuius præter alios meminêre Corset. in singu. verbo, subreptio. & Felin. in c. sicut tuis. de symoni. item & optima gloss. in c. si pater. de testa. in 6. verb. pauperes. cuius nos meminimus in capitu. cùm tibi. de testam. num. 14. glos. etiam in cap. hortamur. 71. distinct. cuius rationem expendit Rochus in tractat. de iure patro. verbo, honorificum q. 18. & Lambert. de iure patro. 2. lib. parte 1. q. 7. arti. 24. Ex quibus omnibus poterit lector multa longius deducere, ad iustificationẽiustificationem, & defensionem huius iuris & priuilegij, quo aduersus exteros in ecclesiasticis beneficijs passim vtimur. Vnde sanctissimum esset, & Reipublicæ consultissimum, quòd summus ecclesiæ Pontifex, aut OEcumenica Synodus sanciret, vt omnia cuiuscunq;cuiuscunque Diœcesis beneficia saltẽsaltem curam animarũanimarum habentia, patrimonialia efficerentur, ad quæ nōnon reciperentur, nisi ciues, vel qui inde sunt oriundi. Quod in cōcilioconcilio Tridentino summo omniũomnium consensu consultatũconsultatum fuisse, testis est Domin. Soto lib. 3. de iusti. & iur. q. 6. arti. 2. pag. 258.

Ne verò quis existimet, quidquam apud regia Hispaniarum prætoria in hisce rebus, & negotijs ecclesiasticis fieri, quod vel minimum deroget

6

*summi pontificis potestati: Absit enim hoc à Catholicis Hispaniarum principibus, qui sacrosanctæ Romanæ ecclesiæ, eiusq́ue summi, & totius Christiani orbis Pontificis decreta, & mandata maximo conatu exequuntur, & venerantur, Is, obsecro, candido animo expẽdatexpendat, literarum Apostolicarum executionem quandoq;quandoque differri ac suspẽdisuspendi regij prætorij decreto, & authoritate, vt maximus Christi vicarius interim certior fiat, quot, & quantis afficiatur incommodis, & grauaminibus Respublica ista propter multa, quę ab ipso falsis precib. & suggestionib. impetrantur, quæ minimè sanctissi|

p. 215

mus Pontifex foret concessurus, si per syncerāsynceram, iustamq́;iustamque narrationẽnarrationem certò sciret, quid spirituali, ecclesiastico, & tẽporalitemporali huius regni, & principatus recto regimini sit conducibilius. Quod non aliter percipi valet, quam per delationem omnibus numeris absolutam, quæ à viris prudentissimis, atq;atque in huius Reipublicæ administratione diu exercitatissimis ipsimet PōtificiPontifici fiat. Interim igitur dũdum PōtifexPontifex summus instructior hisce de reb. publicę vtilitati cōsulereconsulere decernit, aliquot literarum apostolicarũapostolicarum executio differtur, eo quidem consilio, ꝙquod pontificia & Cæsarum responsa passim exhibent, pręsertim in c. si quando. de rescript. & in l. si vindicari. C. de pœn. c. cùm apud Thessalonicam. 11. q. 3. quorum nos longius meminimus in reg. peccatũpeccatum. in prin. de regul. iur. in 6. nume. 5. & in lib. 2. var. resolutionum. ca. 8. num. 1. quibus accedit textus in cap. sunt quidam. 25. quæst. 1. & ca. 1. 40. distinct. c. manet. 24. quæst. 1. & cap. si quis non recto. 24. quæst. 3. ex Hieronymo, vt opinatur Gratianus, cùm potius sit ex Origine homilia. 14. ad caput. 24. Leuitici, item gloss. in Authen. de manda. prin. §. deinde competens. verb. nũciansnuncians. cuius meminêre Bald. & Felin. in d. ca. si quando. est illi similis glos. in auth. vt determinatus sit numerus clericorum. §. vltim. collat. 1. verb. contradicere. extat & elegans decisio Inno. in cap. inquisitioni. colum. vlt. de senten. excom. quem sequuntur illîc Ioan. Andr. Anto. & Abb. super consilio Basiliensi nume. 14. idem in quæstion. prima numer. 22. versi. Tertius casus. incipit quæstio. Episcopus quidam. Felin. in d. capit. si quando. numer. 4. Dec. in consil. 151. numer. 5. Card. in consi. 150. colum. vltim. & consi. 147. His etiam congruit ratio text. in cap. cùm teneatur. de præben. & glo. in can. 2. 62. distinct. cum multis. quæ à Felino traduntur in cap. nihil. de præscriptionibus. Sed & pręter alia sunt adnotanda verba cuiusdam Cardinalis, quę Felin. refert in d. c. si quando. colum. 2 versicu. per istum textũtextum. Dominus noster. & quæ scribit S. Thomas. 2. 2. quæst. 69. art. 4. versic. respondeo. & Caieta. admonet. 2. 2. quæst. 39. artic. 1. versic. in responsione ad secundum. Et idem Caietanus in tract. de authorita. Papæ, & consilij cap. 27. vers. ad secundam rationẽrationem. quæ prius scripsêre. Card. à Turre Cremata lib. 2. de ecclesia. cap. 106. Card. Alexand. in summa. 15. distinct. num. 41. & Card. Iacobacius in tract. de concilijs lib. 8. artic. 3. versicu. quintum remedium. Quæ tamen omnia sunt cautissimè legenda, ne quid temerè fiat aduersus iuris diuini Pontificiam institutionem. Nec enim nobis oportunum est rem istam latius in disputationem, & examen adducere, quippè quibus maxima subsit spes, summum Christi vicarium, ecclesiæ Catholicæ caput, & rectorem his de rebus certiorem factũfactum ea adhibiturum remedia, quę sint saluti vtriusque Reipublicæ spiritualis, & temporalis præsentissima. Deum verò optimum maximum Iesum precamur supplices, eos Reipublicę spirituali, ecclesiasticæ, & temporali dignetur pręficere principes, quibus sceptra tenentibus cōtentionescontentiones omnes procul eliminentur. Quod planè fiet diuino auxilio, si quisq;quisque princeps spiritualis, & temporalis publicam vtilitatem prę oculis semper habuerit.

CAPVT XXXVI.

CÆTERVM præter multa, quæ in ecclesiasticis cōtrouersijscontrouersijs, & quæstionibus solent apud suprema huius regni tribunalia tractari, illud frequenter in litem incidit, & disputatur, qua nam ratione ius patronatus laicorum distinguatur à iure patronatus ecclesiastico, cùm vtrunq;vtrunque iure pontificio ad pręsentationem, & ordinationem ac regimen ecclesiarum pertineat. Extat enim edictum Caroli Cæsaris, Primi Hispaniarum Regis, quo quidem prælatis iniungitur, & Regijs ma|

p. 216

gistratibus præcipitur, vt diligentissimè curẽtcurent, ne authoritate literarum Apostolicarum derogatio fiat iuri patronatus laicorum. Atq;Atque ideò ex ea pragmatica sanctione regij consiliarij apostolicas literas, quibus iuri patronatus laicorum derogatur, examinare conantur, & denique earum executionem suspendunt interim, donec per supplicationis auxilium summus ipse Pontifex certior fiat, quantum detrimenti hinc Reipublicæ immineat, quam graue scandalum suboriatur ex hisce frequentissimis derogationibus, vt tandem huic læsioni publicæ occurrat, ne alio qui laici à pijs operibus, ecclesiarum dotatione, constructioneq́;constructioneque magno religionis incommodo abstineant. Illud verò imprimis iure respondendum erit, posse summũsummum Pontificem derogare, non tantùm iuri patronatus ecclesiastico, sed & iuri patronatus laicorum. gloss. communiter recepta in Clementin. 2. verbo. Apostolicis. de prębend. Archid. in c. Piæ mentis. 16. q. 7. Inno. & omnes in ca. cùm dilectus. de iur. patro. Abb. in c. 3. notab. 2. idem in c. illud. ad fin. eod. titu. & in disputatione incip. Augerio. col. 5. Ioan. Andræ. Domi. & Fran. in c. 2. de præb. in 6. latè Fel. in tracta. quando literæ apostolicæ nocent patron. c. 2. Rochus in tract. de iure patron. ver. honorificum. q. 3. post Archid. in d. c. 2. Cæsar Lamber. in tract. de iure patro. 1. lib. 3. par. q. 9. art. 2. quorum opinio dubiò procul Communis est. Quæ tamen ita est intelligenda, vt minimè iudicemus, summum Pontificem derogare iuri patronatus laicorũlaicorum, nisi id expressim ex literis constiterit. Sic etenim concordi omnium propè sententia diffinitur: quemadmodum apparet ex Lapo allegat. 96. gloss. in d. Clemen. 2. verb. Apostolicis. Nec in hoc aliqua est cōtrouersiacontrouersia: siquidem omnes iuris vtriusq;vtriusque interpretes, quorum modò meminimus, & alij, qui ab his nominatim citantur, passim asseuerant, non aliter censeri à summo Pontifice derogatum iuri patronatus laicorũlaicorum, quàm si id fuerit in literis expressum. Quod non est longius inquirendum, vel ea ex causa, quia ab alijs fuerit satis rationibus, & iuribus probatum. Nam & hoc discrimen passim constituitur, inter ius patronatus ecclesiasticum, & ius patronatus laicorum, vt priori derogatum censeatur, per collationem à summo Pontifice factam, etiamsi nulla fiat eiusdem patronatus in literis mentio: posteriori verò necessaria sit ad eius derogationem mentio specialis: secundum omnes in d. c. 2. de præb. in 6. tradit Cassador. decisi. 4. titu. de probat. præter Felin. in d. tracta. quando literæ apostol. colum. 2. Angel. in l. sed si hac. §. patronum. ff. de in ius vocand. Lambert. in d. q. 9. arti. 3. Rota in nouis. 331. colum. penult. est ad hoc text. optimus in c. super eod. de offi. delegat. Imò si ius patronatus pertineat ad Regem aliquem, DucẽDucem, aut Marchionem, non sufficit, quòd in literis mentio fiat iuris patronatus laicorum, nisi & illud fuerit adiectum, quòd illud ius patronatus ad Regem, Ducem, vel Marchionem spectat. Est enim ad hoc regula Cancell. 40. quæ multis alioqui rationibus poterat comprobari, quas non temerè hac in parte missas facimus: tradidêre tamẽtamen Fel. in tract. quando literæ Apostol. ampli. 8. & Lambert. in d. q. 9. art. 11. Rebuff. in praxi beneficiorum. 3. parte signaturæ. num. 62. & Ioannes Lupi in tract. de benefi. vacanti. in curia. §. 11.

Quod autẽautem diximus de derogatione iuris patronatus laicorum, adeò verum est, vt quamuis in literis apostolicis dictum fuerit, ad cuiuscunq;cuiuscunque collationem, seu præsentationem beneficium pertineat: nihilominus non comprehenditur beneficium, quod spectat ad præsentationem laicorum: sicuti ex eadem ratione scripsêre Lapus allegat. 84. num. 6. Domin. in c. cùm in illis §. 1. de præbend. in 6. colum. vlt. Ioan. Andræ. in c. dilectus. de offi. legat. Fel. in d. tracta. quando literæ apostolicæ c. 3. Barbat. consi. 23. c. 7. lib. 1. Ioann. Staphilæus de literis gratiæ, & iustitiæ foli. 54. colu. 2. Cæsar Lambert. in d. q. 9. art. 6. & 7. quorum opinio Communis est, & tandem etiam constat authoritate eiusdem Lap. alleg. 96. num. 3. Anchar. & Fran. in d. c. cùm in illis. §. cùm autem. His accedit, quòd & reseruatio iure Communi statuta de beneficijs vacantibus in curia, licet comprehendat beneficia iuris patronatus ecclesiastici, & clericorum, non tamẽtamen afficit, nec includit beneficia iuris patronatus laicorum. Quam distinctionem ex authoritate glo. ibi deduxerunt omnes vnanimi consensu in d. c. 2. de præben. in 6. eandem secuti sunt Lapus in d. allegat. 96. Ioan. Andr. in d. c. dilectus. Card. in Clemen. 2. q. 7. de præbend. Et quamuis quibusdam visum fuerit glo. in d. c. 2. verbo. collatio. contrariam sententiam potius, quam istāistam probare: veriùs tamen est, hanc distinctionem ab ead. glo. deduci, si eius quæstiones distinxerimus. Sed & hæc distinctio itidem traditur à Rota decisio. 331. in nouis, à Felino in d. tracta. quando literæ apostolicæ. col. 1. & penu. & in cap. in nostra. corol. 78. de rescript. Rocho Curtio in tract. de iure patr. verbo, competens. q. 24. Ioanne Lupi. in tract. de beneficijs vacantibus in curia. §. 11. eādemq́;eandemque sequuntur, asseuerantes, Communem esse Guliel. Cassador. decisio. 1. de dilationibus. Petrus Rebuffus in tracta. de nomina. q. 8. num. 21. idem in praxi beneficiorum. 3. parte signaturæ. verb. Nec non iure patronatus. numer. 20. Multa faciunt ad huius opinionis probationem, quæ tradunt Ioan. de Selua. in tracta. de benefi. 3. parte. q. 11. colum. 8. & Card. consil. 69. Cæsar Lambert. de iure patron. 1. part. 2. lib. 6. q. arti. 2. qui non semel itidẽitidem testatur, hanc esse Communem opinionem. Cui suffragatur tex. in c. dilectus. de offi. legat. quo probatur, posse legatum à latere conferre beneficia iuris patronatus clericorum: idq́ue |

p. 217

verum est, etiam in nuncio apostolico habente potestatem legati de latere: quemadmodũquemadmodum responderunt Decius cons. 128. & Ioan. Crottus in l. 1. ff. de legat. 1. nume. 13. tametsi legatus, etiam à latere missus non possit conferre beneficia iuris patronatus laicorum, nec huic iuri derogare: sicuti distinxit gloss. in d. c. dilectus. & gloss. in capit. cùm dilectus. de iure patro. & illîc omnes. Rochus Curtius in tracta. de iure patronat. verbo. honorificum. q. 3. numero decimo & sequen. Lambertinus. 3. parte 2. libro quæst. 8.

Ex quibus & illud constat, beneficia iuris patronatus laicorum minimè comprehendi sub apostolicis reseruationibus, etiam quæ iure communi sunt statutæ, quod idem Felin. repetit in dict. tract. quando literæ aposto. secundæ limitat. & Lambertinus de iure patronat 2. libro tertia parte, quæstio. 9. arti. 16. Sunt & alia discrimina, ac plures differentiæ inter ius patronatus clericorum, & ius patronatus laicorum, quas poterit lector nominatim deducere ex his, quæ diligentissimè Rochus Curtius, & Lambertinus de iure patronatus scripsere.

Distinguitur autem ius patronatus clericorum à iure patronatus laicorum in hoc, quod illud adquiritur, quoties ex ecclesiæ bonis ecclesia cōstruiturconstruitur, vel dotatur: aut deniq;denique ratione ecclesiæ, vel dignitatis ecclesiasticæ cōpetitcompetit alicui Hoc verò à rebus proprij & secularis patrimonij originem ducit. gloss. in cle. 2. verb. præsentare. de iure patronat. Panormi. in capitul. eam te. colum. vltim. & in capit. illud. de iure patronat. Felin. in tract. quando literæ apostolicæ. col. 7. gloss. in dicto capitul. dilectus. de officio legat. Rochus Curt verb. ius. q. 7. Cæsar Lamberti. de iure patronat. lib. 1. q. 1. arti. 5. & alibi sæpissimè. Idem tradit Paulus Parisius in consilio 128. lib. 4. vbi explicat, quid in dubio sit præsumendum, ac iudicandum post Feli. in capit. ex literis. 2. colum. de constitu. & Rochum verb. ius numer. 18. 4. q. accessoria. 7. q. principalis. Idem tradit Cæsar Lamber. 2. libr. parte. 1. q. 6. arti. 6. numero 36. Nec refert, patronum esse clericum, siquidem & is patronis laicis adnumerabitur, si ius hoc nactus fuerit ratione proprij patrimonij. Quod omnium consensu receptũreceptum extat.

Constat igitur ex prænotatis, summum Pontificem posse derogare iuri patronatus laicorum, tametsi necessaria sit expressa derogatio, vt de ipsius pontificis voluntate constet.

Hæ verò derogationes an reipublicæ Christianæ conueniant, præsertim vbi frequentissimæ contingant, sollicitis nimium precibus, ne dicam ambitiosis, ac falsis expositis causis aduersus piam ipsam sanctorum Pontificum voluntatem impetratæ: ipsi viderint, qui nihil aliud curant, quàm hisce, vel alijs modis contra testa

3

*torum vltimas voluntates, & veterũveterum canonum decreta nullum ecclesiæ ministerium exhibentes pluribus sacerdotijs, & beneficijs iniquissimè ditari. Apud Hispanos minimè derogationes istæ admittũturadmittuntur, nec admitti cōsueuereconsueuere. Imò suprema Regis tribunalia, & qui regio nomine illîc iustitiæ ministerio præsunt, statim apostolicas literas examinantes propter publicam vtilitatem earum executionem suspendunt, earundem vsum grauissimis pœnis, & comminationibus interdicentes. Idem & apud Gallos fieri testantur Petrus Rebuffus in praxi beneficiorum. 3. parte signaturæ, verb. Nec non iure patronatus. numer. duodecimo, & trigesimosexto. Idem Rebuffus in tractatu de nominationibus, quæstione decimaquinta. numero secundo. & Carolus Molinæus in regul. cancel. de infirmis resignanti. numero trigesimosecundo.

Olim in his Hispaniarum regnis, multò ante Cæsaris, qui nunc regnat, principatum, supremus Regis senatus id maximè curabat, vt his derogationibus obuiam iretur in his beneficijs, & dignitatibus, quæ pertinent ad ius patronatus ipsiusmet Regis. Quod latè tractat Ioan. Lupi. in tractatu de benefi. vacant. in curia. §. 11. & 12. Ad id verò pertinet gloss. in capitulo dilectus. de præbendis, verb. Regis. & alia multa, quæ nos explicuimus in regula possessor. de regulis iuris in sexto. secunda parte relec. §. 10. num. quinto. Sed ipse Carolus Cæsar Hispaniarum Rex anno Domini 1525. Toleti edictum pronunciauit, ac emisit in omnia Hispaniarum regna, in hoc Decretum, vt nullus à summo Pontifice impetraret apostolicas literas ad dignitates, vel beneficia, quæ sunt regij iuris patronatus, aut impetratis vteretur in derogationem consensus, ac præsentationis, quæ à Rege ipso postulanda est ad eadem beneficia obtinenda: idque grauissimis pœnis stabiliuit, eius consiliarijs, alijsq́ue huius regni magistratibus præcipiens, vt diligenter obseruent, ne quid aduersus regium ius patronatus fiat authoritate literarum apostolicarum: quarũquarum executio passim ea ratione suspenditur, præmissa supplicatione ad ipsum summum ecclesiæ Pontificem, vt & ipse Christi vicarius auditis Hispanorum querelis, quod vtilius Christianæ reipublicæ sit, cōsultissimoconsultissimo suffragio decernat, candido animo expendens, quantum intersit, regia iura illæsa seruari. Hoc ipsum fieri & idem regium edictũedictum iniunxit in beneficijs patrimonialibus, quę pręuio examine incolis & indigenis secundum cuiusque eruditionem, mores, & doctrinam conferenda sunt in diœcesibus Palentina, Burgensi, ac Calagurritana, cùm ex immemoriali consuetudine, tùm ex sedis apostolicæ priuilegio: Quod vtinam vbique locorũlocorum obtineret: fieret vtique, vt ecclesijs, & sacerdotijs, ac diuino cultui sanctiùs, & diligentiùs exhiberetur |

p. 218

ministeriũministerium. Demùm anno Domini M. D. XLIII. Madricij, idem Carolus Rex decreuit, idem seruandũseruandum fore, quoties Apostolicæ literæ fuerint obtentæ in derogationem cuiuscunq;cuiuscunque iuris patronatus laicorum, aut in præiudicium illius iuris, quod ex Romanæ Ecclesiæ priuilegio, cathedralium Ecclesiarum collegia, & capitula obtinent ad electionem doctorum virorum in sacra Theologia, & iure pontificio, vt quosdam canonicatus obtineant. Qua ratione Philippus, Caroli primogenitus, Angliæ, Neapolis Rex, Hispaniarum princeps, quo vtiliùs edicta parentis mandarentur executioni, summa cum sedis Apostolicæ veneratione, nulla in parte eius autoritate læsa, quis esset in his controuersijs ordo seruandus apud regia tribunalia præscripsit anno domini M. D. XLVIII. ac denique decreuit, præmittendam fore supplicationem ad summum ipsum pontificem, vt interim Apostolicarum literarum executio iustiùs suspendi posset.

Nos verò hoc in capite aliquot lectoribus quæstiones exponemus breui quodam compendio ad ea faciliùs intelligenda, quæ hac de re solent in praxim incidere apud regia Hispaniarum prætoria illud præmittentes, regia edicta in hoc promulgata & decreta fuisse, vt quoties derogatio iuris patronatus laicorum necessaria sit, & fiat tacitè vel expressè: tunc supersedendum sit in executione literarum Apostolicarum, & supplicatione ad summum pontificem proponenda, ne derogatio ista effectũeffectum habeat. Sic & supersederi solet, atque interim suspenditur executio mandatorum, quæ dantur in derogationem aliorum iurium, quæ paulò antè commemorauimus.

Primùm etenim illud quæritur, an & regijs edictis vtamur, vbi beneficia in curia vacauerint, & per summum pontificem fuerint alicui collata,

4

*cum expressa derogatione iuris patronatus laicorum? Et sanè si vera sunt, quæ modò adnotauimus, erit locus in hac specie supplicationi ad pontificem proponendæ, & regijs edictis, quemadmodum & locus esset, si beneficium extra curiam vacaret. Nam beneficia iuris patronatus laicorũlaicorum minimè comprehenduntur sub illa reseruatione, quæ statuta est iure Communi in dict. capit. 1. de præbend. libr. 6. Quamuis multa habeat illa reseruatio priuilegia, quæ tradit post alios Ludoui. Gometi. in reg. de triennali possessore. q. 31. numer. 19. & ideò necessaria est specialis derogatio iuris patronatus laicorum, vt collatio beneficij vacantis in curia valeat, siquidem iure reseruationis valere non potest.

Ergo sicuti receptum est in his Hispaniarum regnis, non esse admittendam derogationem iuris patronatus laicorum, vbi beneficia extra curiam vacauerint, ita nec admittitur, nec admitti solet, quoties beneficia apud sedẽsedem Apostolicam vacare contigerit, cùm ad beneficia iuris patronatus laicorum nequaquam pertineat reseruatio illa, quæ in dict. capitul. 2. statuitur. Sic Petrus Rebuffus in praxî beneficiorum. in 3. parte signaturæ, verbo. & iure patronatus. num. 64. refert, quoad ius patronatus regibus competens, statutum fuisse ab Alexandro 6. per regulas Cancell. titulo de derogatione iuris patronatus, quod ei nusquānusquam derogetur etiāetiam expressim, etiam si beneficia vacauerint in curia. Staph. item de literis gratiæ & iustitiæ, folio 54. col. 1. asserit nusquam derogari iuri patronatus Regum, etiam si beneficia vacauerint apud sedem Apostolicam. Idem scripsere Ioannes Monach. & alij in d. cap. 2. Cardin. in capit. præterea. in 1. de iure patro. & in consil. 57. Felinus in capit. nihil. 2. colum. de præscript. Ioannes Lupi. de beneficijs vacant. in curia. §. 11. Quod non solùm obtinet in beneficijs iuris patronatus regij, sed etiam in his beneficijs, quorum collatio ex priuilegio ad Reges pertinet, aut ex præscriptione. Quę quidem beneficia Regalia dicuntur: & ea non confert Papa, etiam si in curia vacauerint, quemadmodum ipse Ioannes Monachus & Doctor. fatentur, ac Ioan. de Selua in tractatu de beneficio. 2. parte. quæstio. 23. Æneas de Falconibus in tractat. de reseruatio. 3. quæstio. princip. numer. 13. & Rebuffus in tractat. de nominationibus. quæstio. 15. num. 9. Quod, imò & idem erit, si hæc beneficia pertineant ad præsentationem, vel collationem DucũDucum, Marchionum, vel Comitum ex ratione reg. 40. cancell. quod ipse Æneas à Falconibus asseuerat. Sed si derogatio fiat iuri patronatus laicorum quorumcunque, etiam si beneficia vacauerint apud sedem Apostolicam, Idem passim seruatur, cum idem iuris in hoc casu obtineat, quod denique obtineret, si beneficia extra curiam vacarent, sicuti superiùs explicuimus. Tametsi Ioannes Staphilæus in dicto tractat. de literis gratiæ, & iustitiæ. folio 54. testetur, consueuisse Papam derogare iuri patronatus laicorum, quoties per obitum vacauerit beneficium apud sedem Apostolicam. Hæc tamen derogatio apud Hispanos non admittitur ex his rationibus, quibus nec admitti solet, quando beneficia extra curiam vacauerint.

Similiter, si beneficia patrimonialia, vel canonicatus cathedralium ecclesiarum, qui Theologis, Magistris, & iuris pontificij Doctoribus ex electione sunt conferendi, apud sedem Apostolicam vacauerint, non facilè admittitur derogatio huius priuilegij vel consuetudinis, nec recipitur summi pontificis collatio in præiudicium Ecclesiarum, quibus maxima vtilitas comparatur, si ad vnguẽvnguem, & exactè iura ista seruentur. Hoc ipsum comprobari poterit ex glo. |

p. 219

celebri in capit. cùm in ecclesia. de præbend. libro 6. quæ ad finem probat, hæc beneficia, quæ ex cōsuetudineconsuetudine magistris, aut Doctoribus sunt conferenda, non comprehendi sub reseruationibus, nec sub literis Apostolicis, quæ expectatiuæ dicuntur. cuius gloss. opinionem præter Docto. ibi sequuntur Ludoui. Gometi. in tract. de expectatiuis. nu. 93. Gaspar Perusinus in tractat. de reseruationibus, & Æneas à Falconibus in eo. tract. q. 3. nu. 22. Non tamen diffiteor, opinionem istam dubiam esse, quoad hæc patrimonialia beneficia & canonicatus, propter verba illius reseruationis, cuius mentio fit in d. capit. 2. quæ adeò generalia sunt, vt & hæc beneficia comprehendere videantur. Propterea lectorem admoneo hac in controuersia, quòd diligenter obseruet, quid praxi receptum fuerit, & quid sit Christianæ reipublicæ, ac ministerio diuino conducibilius: siquidem admodum conducat, hęc beneficia non comprehendi vllis reseruationibus.

Cæterùm ad hanc reseruationem, quæ de beneficijs vacantibus in curia tractat, duo libet adnotare obiter, ne quis eius vim propriam ignoret. Nam gloss. in cap. statutum. de præb. in 6. existimat, idem esse vacare beneficium in curia, & apud sedem Apostolicam. Idem videntur Doctor. illic probare cōmunitercommuniter, cùm alioqui maximũmaximum sit inter hæc duo discrimen. Plura siquidem beneficia vacant in curia, quæ non dicuntur vacare apud sedem Apostolicam. Idcircò erit obseruandum, quòd beneficia vacantia apud sedem Apostolicam, dicuntur vacare in curia: non tamen vacant apud sedem omnia ista beneficia, quæ dicuntur vacare in curia. Vacant enim apud sedem Apostolicam, & in curia beneficia illa, quæ reseruantur in dict. c. 2. & in dict. capit. statutum. & in cap. præsenti. eod. titul. nempe per obitum contingentem in ipsa curia Romana, vel intra duas dietas. Vacant autem in curia, & non apud sedem beneficia, quorum resignatio fit in curia Romana, licet ille, cuius nomine resignatio fit, longè sit à curia remotus. Archidiac. in d. cap. 2. glos. optima in clem. 1. vt lit. pendent. verb. collato. & illic Bonifacius conclusio. 10. Parisi. consil. 10. lib. 4. Petrus Rebuffus in praxi beneficiorum. capit. de procuratore ad resignandum, nu. 28. & omnes in dicta clemen. 1. illius glos. authoritate, quam sequuntur Abb. in cap. cùm in cunctis. §. cùm verò. de elect. Socinus consilio 112. colum. vlti. libr. 1. Felinus in capit. vltim. colum. 5. de foro comp. & in hac specie idem notat Roma. consil. 342. cuius opinio, & responsum in illatione quadam licet placeat Ludouico Gometio in regul. de infirmis. quæstio. 30. & quæst. 33. optimè tamen refellitur à Carolo Molinæo in eadem regula de infirmis resignantib. nu. 103. Item beneficia familiarium, & officialium Romani Pontificis quocunque loco vacauerint, dicuntur vacare in curia. Thomas Fastolus dubio Rotæ. 53. non tamen apud sedem Apostolicam. Sic beneficia reseruata, si vacauerint tempore reseruationis, & ea nondum finita, vacare dicuntur in curia, non tamen apud sedem: quod constat ex Calderi. consil. 9. titul. de præbend. siue vacauerint in loco à curia remoto, siue propinquo. Hanc sanè distinctionem probat latè Ludouicus Gometius in regul. cancella. de triennali possessore quæstione 31. colum. 1. Sed quamuis hæc reseruatio iuris Communis non includat, nec comprehendat beneficia iuris patronatus laicorum, quoad tollendam patronorum præsentationem: benè tamen ea complectitur, quoad institutionem, quæ prælatis competit. Nam illa petenda est à summo Pontifice secundum gloss. reg. cancell. 40. ad finem. Cuius opinionem probarem ipse in Episco patibus, Abbatijs, Prioratibus, Decanatibus, & alijs dignitatibus, quæ summo Pontifici reseruantur per regul. 2. & 3. cancell. In his etenim laici patroni vtuntur præsentatione, & eam exhibere tenentur Romano Pontifici, non prælatis inferioribus. At in beneficijs minoribus, si pertineant ad ius patronatus laicorum, vel alia ratione minimè comprehendantur reseruationibus, præsentatio fieri potest apud episcopum ordinarium, cùm hæc beneficia excepta sint & exempta omninò á reseruationibus, & ideò nec quoad institutionem, nec quoad præsentationem sub eisdem continentur. Atque ita receptum est in beneficijs iuris patronatus laicorum, quæ vacant mensibus Apostolicis, vel per obitum illorum, quorum beneficia sedi Apostolicæ vel iure Communi, vel regulis cancellariæ, vel extrauagantibus constitutionibus fuêre reseruata. Fit etenim præsentatio per patronum laicum episcopo, & ab eo petitur, ac fit institutio iuris ordine seruato.

Secundò illud erit obseruandũobseruandum omninò, ac menti tenendum, quòd licet ius patronatus originem habuerit ex patrimonio alicuius laici: fuerit tamen vel ab initio, vel postea donatione, testamento, aut alio quouis titulo in ecclesiam translatum, aut in collegium ecclesiasticum canonicorum regulariũregularium vel secularium, ita quod ad id collegium pertineat præsentatio: dicitur planè hoc ius patronatus clericorum, & ecclesiasticum, non laicorum. tex. hoc probat satis apertè in c. vnic. §. vl. de iure patro. in 6. no tantidem Maria. Socin. in c. de monachis, de præben. vlt. col. Fel. in tract. quando literæ Apost. 6. limitat. Cæsar Lambertinus in tract. de iure patron. li. 1. q. 1. arti. 8. qui hoc ipsum expressim asseuerant, non tantùm quò ad priuilegia, sed etiam quo ad derogationem, quemadmodum tenet gloss. verb. ecclesiasticus: illic Communiter recepta in d. cap. vnic. §. vltim. idem responderunt in specie Paulus Paris. consil. 128. |

p. 220

numero decimonono. & sequen. libro quarto, Cæsar Lambertinus in d. tract. libro 2. part. 3. quæst. 9. arti. 20. Qua ratione cùm hoc ius patronatus etiam quo ad derogationem censeri debeat clericorum, & ecclesiasticum: minimè pertinet ad huius regni edicta, nec sub illis continetur. Quo fit, vt reseruatio iuris communis, cuius mentio fit in d. c. 2. de præbend. in 6. in his obtineat beneficijs, quæ ad hoc ius patronatus pertinent.

Tertiò oportunè quæritur, quid respondendum sit, vbi ius patronatus pertineat ad clericum, simul & ad laicum. Nam & in hac specie, quo ad derogationem, hoc ius patronatus censeri ecclesiasticum, tenent Rota in antiquis. 266. Ioan. Staphilæus de literis grat. & iusti. fol. 54. columna 2. quibus suffragatur gloss. in d. c. vni. §. vlti. quæ censet, hoc ius patronatus propriè, & verè dici ecclesiasticum, & vt tale iudicandum fore. Quam opinionem sequuntur. Abb. in c. de quarta. colum. 5. de præscript. Feli. in d. tracta. quando literæ Apost. col. 4. Rochus Curtius in tract. de iure patro. verb. ius. q. 7. principali. & q. 1. accessoria. ac pleriq́ue alij. Nam & opinio glo. communis est, quę tamen procedit quo ad priuilegia, & commoda iuris patronatus ecclesiastici. Hæc enim ratione communionis sortitur patronus laicus, non autem damna, & incommoda. Et ideò quo ad derogationem, & reseruationes verius est, quod hoc ius patronatus sit censendũcensendum iure laicorum, nōnon autem iure patronatus ecclesiastici: quemadmodum tenuerunt Fredericus consil. 66. scribens, hanc opinionem cōmunemcommunem esse. Panor. in c. vlti. de iure patrona. idem in c. dilectus. de officio delegat. Felin. & Rochus Curtius in locis paulò ante citatis. Gulielmus Cassadorus decis. .7 de iure patr. Hieronymus Gigas de pensionibus. quæst. 24. Barbat. in dict. cap. dilectus Domin. & Francus in dict. cap. vni. ad fi. idem Felinus in cap. in nostra. corol. 38. de rescrip. Cæsar Lambertinus de iur. patro. 2. lib. 3. part. quæst. 9. arti. 9. Petrus Rebuffus in tract. de nominationibus. quæst. 15. numero 7. Sic sanè in hac specie clericus gaudet priuilegio socij laici: aut potiùs laicus minimè patitur præiudicium, nec pati debet ex societate clerici. Hoc etenim æquum est, quòd in re indiuidua non patiatur quis præiudicium ratione societatis, quæ illi cum altero communis est. Et vt præsens quæstio alicuius sit ambiguitatis, oportet constituere primitùs, quod in hac communione clericus habet ius patronatus ecclesiasticum ratione ecclesiæ: non ratione patrimonij. Igitur cùm & in hoc casu huius quæstionis, quo ad derogationes, ius hoc patronatus laicorum sit, non clericorum, omnia illa sunt cautè obseruanda, quæ iure communi, & huius regni consuetudine, forensi vsu, & regijs edictis circa derogationem iuris patronatus laicorum sunt statuta. Quod si ius patronatus ad laicum vnum, & ad duos clericos ratione ecclesiarum pertineret, ita quidem, quòd maior pars ex duobus clericis, & potentius suffragium constaret, quo ad præsentationem, posset admitti huius patronatus derogatio: quia maior pars, quæ in præsentatione iura potiora obtinet, huius conditionis est, vt derogationem admittere teneatur. Huius conclusionis exemplum constitui potest: quando ius patronatus pertinet ad decanum ecclesiæ alicuius, & ad priorem monasterij, & ad Petrum laicum. Qua in re oportet legere, quæ notat Lambertinus libro 1. de iure patro. 1. quæ. articul. 7. numero 5. Nam vbi omnes patroni essent laici, non solet admitti derogatio in totum, nec in parte: nisi sub ea clausula: cum maior patronorum pars consenserint. Quo casu profectò non admodum necessaria est derogatio iuris patronatus: siquidem præsentatus ab ea maiori parte instituendus esset ab episcopo: vt in hac specie admonet Petrus Rebuffus in practica beneficiorum numero 3. parte signaturæ. verb. & iure patronatus. numer. 65. qui num. 12. testatur, apud Gallos admitti derogationem, quæ á summo pontifice fit, iuri patronatus laicorum: quoties minori numero patronorum derogatur: tametsi apud romanam curiam passim derogetur iuri patronatus laicorum pro parte dimidia secundum Staphi. in tract. de liter. grat. & iusti. sol. 55. col. 2. quod nec apud Gallos, nec apud Hispanos admittitur. Igitur vbi maior pars patronorum ius patronatus ecclesiasticum obtinet, derogatio admitti poterit, quippè quæ minori numero patronorum laicorum fiat in effectu.

Quartò, frequentissimè poterit dubitari, quid dicendum sit, vbi laicus ius patronatus, aut ius

6

*præsentandi per priuilegium, aut præscriptionem acquisierit? Nam in hac specie posse conferri beneficium per Papam, & valere collationem, etiam absque speciali derogatione, etiam si nulla mentio facta fuerit iuris patronatus laicorum: & compræhendi sub reseruationibus: atque item à legato de latere sedis apostolicæ per institutionem, & collationem alicui dari: probare conantur Frede. consil. 65. Cardi. consi. 69. colum. 2. Domini. consi. 45. colum. 3. Calde. consi. 19. titul. de iure patron. Alexan. consil. 74. lib. 4. col. vltim. Nam licet illud responsum non fuerit Alexand. statim tamen subscriptio Alexan. consi. 75. idem tenent Anton. Cardi. & Abb. in capit. dilectus. de offic. legat. Deci. in consil. 117. & 126. & consi. 149. Aymon. cons. 63. num. 6. Ioan. de Selua in tract. benefi. 2. parte q. 3. col. 8. & 3. part. q. 11. colum. 18. Rochus Curt. de iu. patr. verb. Honorificum. quæst. 3. numero 12. Hierony. Gigas de pensionib. quæst. 24. Feli. in tract. quando literæ apostolicæ lim. 11. Rursus idem Rochus Curt. verb. |

p. 221

competens. quæstio. 24. Gulielmus Cassador. decis. 4. de iure patron. & decis. vltim. eodem titul. & decis. 4. de probat. Cæsar Lambert. de iure patron. 2. lib. 3. part. quæst. 9. artic. 25. & quæst. 8. articul. 3. vbi asseuerat, hanc opinionem Communem esse, & idem Rochus, & alij iuniores passim fatentur. Nec quisquam controuertit hanc sententiam frequentiori Doctorum suffragio receptam esse, vel ex eo, quòd cesset ratio, qua iura Pontificia prohibuerunt has derogationes, cùm in hisce casibus nihil laici contulerint in ecclesias. Atq;Atque ita omnium consensu hæc opinio admittitur, siue ius præsentandi competat præscriptione, consuetudine, vel priuilegio Papæ: tametsi Anton. in d. capit. dilectus, ab alijs dissentiat, vbi laicus habet ex Priuilegio Papæ ius patronatus. Eandem opinionem Communem sequitur Ioan. Staphil. de literis gratiæ, & iusti. fol. 55. col. 1. & licet Ioan. Imol. in capitu. dilectus. de offic. lega. existimet, hanc opinionem Communem non esse tutam, nec veram: quia laici adhuc abstinerent ab ædificandis, ac construendis, & dotandis Ecclesijs, si viderent, passim derogari iuri patronatus laicorum vtcũq;vtcunque quæsito. Hæc opinio Imolæ posset procedere, vbi laici allegarent, ius patronatus, & ius præsentandi sibi competere ex dotatione, constructione vel fundatione, & ad hoc probandum vtuntur temporis cursu, eiusq́;eiusque præscriptione, pluribusq́;pluribusque præsentationibus, ex quibus nulla probata fundatione, dotatione vel constructione, probatio sufficiens constet ipsius iuris patronatus legitimè adquisiti iuxta iuris Communis statuta, nempe dotatione, constructione, vel fundatione. Quemadmodum sensêre Felinus, Decius, Lambertinus, & Cassadorus in præcitatis locis, alioqui opinio Imolæ omniũomnium consensu refellitur, ipse tamen quantum praxim attinet, duo vel tria in hac quæstione adnotabo.

Primùm, In his Hispaniarum regnis minimè admittitur derogatio iuris patronatus laicorum, à quibus non allegatur, nec proponitur temporis vsus, vel præscriptio ad ipsius patronatus acquisitionem, sed ad eius probationem, quasi temporis vsu, plurimisq́;plurimisque præsentationibus probetur, ius patronatus adquisitum fuisse non pręscriptione, sed vel dotatione, vel constructione. Etenim in hoc casu non differt hoc ius patronatus quo ad derogationem ab illo, quod verè constat constructione, vel dotatione acquisitum fuisse.

SecũdumSecundum, In iure patronatus regio, nempe quòd Regi, etiam quò ad præsentationem. tantùm ex priuilegio, aut legitima præscriptione adhuc non admittitur derogatio, quamuis ea fiat authoritate sedis Apostolicæ, aut per ipsum summum pontificem expressim facta mentione regiæ dignitatis. Imò nec consueuêre summi pontifices his derogationibus vti propter regiæ dignitatis celsitudinem. Idem erit in iure patronatus competenti alicui Duci, Marchioni vel Comiti. Nam & hi quo ad derogationem Regibus pares censentur in reg. 40. Cancell.

Tertiò, In hac quæstione propter generalia verba edicti regij, & generalem huius regni consuetudinem, fortassis non admittetur derogatio, quæ fit iuri patronatus laicorum, consuetudine, præscriptione, aut priuilegio adquisito: atq;atque ita quandoque obtentum fuisse certò scio, tametsi nusquam in hoc Granatensi prætorio hac de re, quod ego sciam, fuerit controuersum. Sic & in hac specie, has derogationes, etiam Apostolicas non admitti apud Gallos, asseuerant Petrus Rebuffus in praxi beneficiorum 3. parte signaturæ. verb. & iure patronatus. num. 24. & Carolus Molinæus in regul. Cancell. de infirmis resignantibus. nu. 34. & idem in Alex. consil. 74. lib. 4. col. vltim.

Quartò est & in hac quæstione obseruandum, quòd indubio ius patronatus præsumitur à laicis adquisitum ex constructione, dotatione, vel fundatione. Nam his modis iure Communi acquiritur. ca. 3. de iure patronat. cap. piæ mentis. & ibi gloss. 16. q. 7. capit. Abbatem. in 2. 18. q. 2. & hi modi æquipollent inuicem, vt in eleganti casu tradit Gulielmus Cassadorus. decis. 6. de iure patron. Atque ideò in hoc dubio, vbi de origine acquisitionis dubitatur, præsumptio iure constituta videtur, quòd acquisitum fuerit ius patronatus dotatione, constructione, vel fundatione, sicuti explicat Panorm. per text. ibi in cap. querelam. col. 3. de electi. idem Panorm. in consil. 76. & 106. lib. 2. & Cassador. decis. 6. de iure patrona. numer. 6. sensit Card. consil. 69. quem legito. Nam & eius responsum examinat optimè Cassador. in dict. decis. 7.

Quintò principaliter quæritur, an regia edicta, & Communis Hispaniarum praxis sit admittenda in eo casu, quo patroni, qui possident ius patronatus, & quibus ratione possessionis incumbit, & competit ius præsentandi, veri patroni non sint, & alijs verè hoc ius quo ad proprietatem competat? Etenim, in hac specie posse admitti collationem Romani Pontificis, & esse validam, etiam nulla facta mentione iuris patronatus laicorum. Atque ideò non agi hoc in casu de vlla derogatione, asseuerat Ioan. Staphilæ. de literis gratiæ & iust. fol. 66. col. 1. authoritate Card. in dict. consil. 69. in 2. dubio. versic. sufficit enim. Sed dubio procul doctissimus Staphilæus fallitur, nec quicquam eius sententiam coadiuuat ipsius Cardin. responsum. Vtitur sanè ipse Staphilæus ad probationem huius conclusionis hac argumentatione. De laicis, qui sunt in possessione iuris patro|

p. 222

natus, & præsentandi, non est necessariò facienda mentio ad derogationem: quia patroni non sunt, sed tantum ius habent præsentandi ex possessione: nec item de veris patronis, ex quo per literas apostolicas eis non fit præiudicium, quo ad præsentationem, quæ ipsis, licet sint veri patroni, non competit, sed possessoribus: Igitur non est in derogatione huius iuris patronatus necessaria mentio alicuius patroni laici. Imò nec in hoc casu iuri patronatus laicorum derogatur, nec aliquod laicis patronis pręiudicium fit. Vnde omnia cessant, quæ iuri communi & edictis regijs circà derogationem iuris patronatus laicorum fuêre statuta. Hæc verò argumentatio palàm deficit ex eo, quòd licet non sit facienda mentio ad derogationem validam iuris patronatus laicorum de ipsis veris patronis, sicuti notat Fel. in dict. tract. quando literæ apost. limitat. 9. ex responso Cardin. necessariò tamen fieri debet & sufficit, si fiat de ipsis possessoribus iuris patronatus, quibus ratione quasi possessionis competit ius præsentandi. Quod in specie tradit Card. in d. consi. 69. ad finem quem sequitur Lambertinus de iure patronat. 2. lib. 3. part. q. 9. arti. 23. & Dec. in cons. 117. & idem multa in huius opinionis confirmationem adducit in cons. 153. ex capit. consultationibus, de iure patro. vbi gl. elegans communiter recepta. latè Rochus Curt. de iure patro. verb. competens. q. 19. idem Dec. cons. 127. Imola. col. fi. & Ripa c. pe. in c. cum ecclesia Sutrina. de caus. posse. & propri. latissimè Cæsar Lamber. 2. li. de iure patronat. 1. part. q. 3. apud quos plura tractantur hac de re, quę nos obiter alio in loco adducimùs, & hac in parte non temerè omittimus. Ex quibus mihi satis constat, esse necessariò faciendam mentionem in hac derogatione ipsorum laicorum, qui ius patronatus possident: licet alij veri patroni sint, de quibus non est facienda mentio interim, & dũdum possessores ius illud, quod ratione & causa possessionis sibi iure datur, conuicti & per sententiam condemnati nondum amiserint. Deinde semel constituto iure patronatus, vbi verus patronus alter sit à possessore, fieri nequit quin vel vero patrono, vel possessori per derogationem præiudicium fiat. Nam si omnia quæ à doctoribus traduntur exactè, & ad amussim examinẽturexaminentur, comperiet lector, vel possessori, vel vero patrono ius præsentandi competere. Si quidem vbi possessor vel causa malæ fidei, vel quia per sententiam conuictus est, non habet ius præsentandi, verus patronus ad mittendus est omninò ad præsentationem, nec priuari debet iure præsentandi: vt docet optimè Lambertinus in d. q. 3. art. 7. quidquid alij absque vlla ratione scripserint. Igitur quoties patroni laici possessoris mentio necessaria non est, erit profectò necessaria mentio veri patroni laici: & ideò in casu huius quintæ quæstionis non est admittenda opinio Staphilæi: nec differt hæc species ab alijs, in quibus patronis laicis non debet fieri præiudicium, & in quibus derogatio iuris patronatus laicorum praxi, & consuetudine minimè admittitur.

Sextò ad eandem rem itidem controuertitur, an sit admittenda derogatio iuris patronatus laicorum, & collatio beneficij facta per summum

7

*pontificem absque patroni laici præsentatione, vbi beneficium erat apud curiam romanam litigiosum: Et Gulielmus Cassador. decisione. 3. titulo vt lite pendente. probare conatur, posse summum pontificem absque consensu patroni laici cōferreconferre beneficium vacans in curia, si illîc erat litigiosum eo tempore, nec requiri hoc in casu expressam derogationem iuris patronatus laicorum, nec aliquam eius rei mentionem: quia patronis laicis non habentibus in hac specie ius præsentandi, vt verè ipsi non habent, nullum præiudicium fit. Atque ita scribit, in Rotæ prætorio pronunciatum fuisse. Hanc opinionem itidem tenet Ludouic. Gometi. in regu. Cancell. de impetranti. per obit. famil. Cardi. q. 8. nu. 7. Horum authorum ea est potissima ratio, quòd lite pendente apud summum pontificem inter duos super aliquo beneficio, non est ab inferioribus habentibus alioqui ius conferendi, vel eligendi, procedendũprocedendum ad electionem, vel collationem, siue vterq;vterque litigantium, siue alter tantùm moriatur in romana curia: iuxta distinctionem tex. in cle. 1. vt lit. pendent. & in cap. 1 & 2. eo. tit. lib. 6. ergò si inter duos præsentatos à patronis discordibus lis tractetur apud summum pontificem, siue vterque moriatur in ipsa romana curia, siue alter illîc, vel alibi, patroni non possunt præsentare, nec habent tunc ius pręsentandi. Qua ratione collatio à summo pontifice facta nihil eorũeorum iuri derogat, & ideò non obstante consuetudine, & praxi Hispaniarum, atq;atque regijs edictis admittenda videtur. Nihilominùs vlterius est hac de re inquirendum, ne quem forsan decipiat generalis admodum, & indiffinita conclusio à præcitatis authoribus probata: oportet enim aliquot casus distinguere, ad huius quæstionis apertiorem intellectum.

Primus casus constituitur, quoties lis tractatur in curia romana inter duos præsentatos à patronis discordibus super eadem præsentatione, nondum secuta in stitutione. Et tunc, etiam si vterque moriatur Romæ, non est locus constitutioni clement. 1. vt lite pendent. nec dicitur vacare beneficium in curia, nec est illius collatio summo pontifici reseruata: quia nondum erat per collationem ius illis adquisitum in beneficio, nec vlla vacatio beneficij datur glos. ab omnibus recepta in dict. clemen. 1. verb. collato. in princip. vbi eleganter Bonifacius nu. 47. & Collectari. in capitul. accedens. de concess. præbendæ.

p. 223

Secundus casus contingit, vbi lis tractatur in curia Romana inter duos præsentatos, & institutos, ac lite pendente vterq́ue moriatur Romæ, vel possessor beneficij Romæ, alter extra curiācuriam: tunc sanè in iure patronatus ecclesiastico obtinebit reseruatio, quę fit in dicta Clemen. 1. at in iure patronatus laicorum illa reseruatio locum non habet, sicut nec alia, quæ traditur in capit. 2. de præbend. in 6. & ideò quæ superius de illa diximus, erunt & in hac specie adhuc quò ad edicta regia obseruanda. Nec quidquam vrget textus in capit. 1. & 2. vt lite pendente in 6. quia iam est lis finita per mortem vtriusque litigantis, & ea ratione vacat omninò beneficium, ac poterit patronus liberè præsentare. Vnde si cōferaturconferatur beneficium à Romano pontifice ex hac vacatione, necessaria est derogatio iuris patronatus laicorum expressa: imò in his Hispaniarum regnis ex praxi & consuetudine, atq;atque regijs edictis supersedebitur huius collationis executioni. Illud verò, quod diximus, litem esse fiuitam per mortem vtriusq;vtriusque, ita quidem, vt ex tunc collatio. vel præsentatio fieri possit iure ordinario, probat text. elegans in d. Clem. 1. vt lite penden. in prima eius part. vnde Guliel. Cassad. & Gome. non videntur quæstionem in hac specie tractasse.

Tertiò, Quandoque lis agitur in curia Romana inter duos pręsentatos à patronis discordibus, & alter tantùm mortem obierit Romæ, vel alibi: nam hoc non refert, quantùm ad decisionẽdecisionem modò proponendam: & in hoc casu quidam existimant, pendente lite, non posse patronum etiam laicum alium præsentare: quia impeditur authoritate tex. in dict. ca. 1. & 2. vt lite pen. lib. 6. Huius opinionis authores sunt Lapus allegat. 22. Carderin. cons. 1. vt lite penden. & consi. 18. de iure patron. Domi. & Francus in dict. c. 1 quorum opinionem asserit CommunẽCommunem esse Rochus Curt. de iure patro. verb. Honorificum. quæst. 23. Ludoui. Gome. in reg. de subrogandis collitig. q. 13. quam & ipse probare videtur in dict. ca. 2. ibi præsentetur. Ac tandem eadem ratio persuadebit fortassis ad hoc, quę datur ad prohibitionem electionis, & collationis quæ planè prohibentur in d. c. 1. & 2. Sed ex aduerso alijs placet, patronum laicum, etiam pendente lite posse alium præsentare, vel accumulando, vel variando, quoties institutio sequuta non est præsentationem ab eo factam: quia licita est laicis intra quatuor mẽsesmenses variatio, nec libertas ista lite pendente tollitur: & ideò non obtinet hoc in casu prohibitio, quæ fit in d. c. 1. cùm illîc tractetur de electionib. & collationibus, in quibus non est variatio iure permissa: imò expectandus omninò est litis euentus. Sic sanè opinionem istam tenuerunt Card. in c. pastoralis. q. vlt. de iure patro. Ioan. Andr. in d. c. 1. vt lite pendente in 6. Idem alij sensêre, quos sequitur scribens, hanc opinionem communem esse Cæsar Lambertinus de iure patron. 2. lib. 1. part. 6. q. articulo. 12. qui respondet ad tex. in d. c. 2. esse intelligendum in præsentationibus patronorum, etiam laicorum, quas secuta fuerit institutio: aut saltẽsaltem quoties ex duobus præsentatis alter fuerit iam institutus: nānam & possessionem adeptus est: vt illîc expressim probatur. Quo casu non licet pendente lite variare, nec alium præsentare, etiam patronis laicis: vt probatur in dicto capitulo secundo. His accedit, quod Bonifacius in dicta Clem. 1. vers. Tertia conclusio. asseuerat, illum tex. nōnon procedere in præsentatione, quæ tribuit ius ad rem nondũnondum secuta institutione. Et idem tenet gl. ibi, cuius paulò ante nos meminimus. Nam & idẽidem Gomet. in d. reg. de subrog. q. 6. ꝓpterpropter rationes Bonifacij, dubius est in hac cōtrouersiacontrouersia. Inqua ipse cum considero potissimāpotissimam rationẽrationem, verè, ac propriè innititur posterior hæc sententia: nempè, ꝙquod licita sit patronis laicis variatio intra quatuor menses, & ideò lite penden. non impediantur alium à litigantib. præsentare. Quam rationem falsam esse probare conabor ex eo, ꝙquod sola ipsius litis pendentis cōtrouersiacontrouersia impediat patronorũpatronorum præsentationem. Ergò siue præsentatus fuerit institutus, siue nondũnondum habuerit institutionẽinstitutionem, non poterunt patroni penden. lite pręsentare. Consequens euidentissimè constat, si verè litis pendentis ratio impedimentum pręstet præsentationi. Antecedens vero probatur ex decisione tex. in d. c. 2. Nam si præsentato, & instituto lite pendente mortuo, non licet patrono, qui illum præsentauerat, alium præsentare, cessante omninò per mortem pręsentatio ne, & institutione: planè sola lis præsentationẽpræsentationem impedit: quia ea nōnon pendente tunc liberè patronus non tantùm laicus, sed & clericus potuisset pręsentare etiam absq;absque priuilegio variationis. Igitur præsentatio ratione litis pẽdẽtispendentis impeditur: atque ita fit, vt parum referat, quod patronis laicis sit variatio permissa: cùm & alioqui, vbi propter obitũobitum præsentati, & instituti, eis liceret præsentare, propter litem pendentẽpendentem præsentatio sit prohibita: vt probatur in d. capitulo secundo. Ex quibus opinor, in hac quæstione veriorem esse, & magis communẽcommunem sententiam Calder. cui nōnon obstat ratio illa, quę deducitur à iure, & permissione variandi, quæ laicis patronis conceditur: quia hæc variatio lite pendente impeditur: ne litigia prorogari contingat in dispendium ecclesiarum, propter nouos aduersarios, qui malitiosè interdũinterdum petitoribus subrogantur: sicuti Romanus Pontifex asseuerat in dicto capitulo secundo. Hæc enim ratio vniuersalis est, & vtroque casu locum habet. Forsan adhuc quispiam pro contraria opinione illud conabitur adducere, quod in dict. capitulo primo & secundo impediantur collatio, electio, & præsentatio, quæ fiunt ratione mortis, vel cessionis lite pendente contin|

p. 224

gentis: non tamen illic impediatur electio, vel præsentatio, quæ fieri possit ex iure antè litem motam competenti: vt sensit Bonifacius in dicta Clementina 1. versicul. Tertia conclusio. & item versicu. octaua conclusio. & gloss. in regu. Cancell. 27. in alia quæstione. Sed si quis ad amussim expenderit rationem illam, qua vtitur summus Pontifex in dicto c. 2. vt lite pendẽtependente, libro sexto. planè comperiet, illîc prohiberi pendente lite collationes, electiones & præsentationes, quæ fieri alioqui poterant, etiam vtroque superstite litigante, non tantùm illas, quæ fieri possunt propter mortem alterius litigantis, vel eius cessionem, & sic iure post litem motam competenti. Etenim si fiat adhuc electio ex iure competẽticompetenti ante litem, & ante mortem alterius litigantis, superest iudicium cum superstite, quod vult Pontifex summus finiri absque eo, quòd noua electione alter constituatur illi aduersarius. Et ideò vtroque casu prohibita videtur electio, vel præsentatio: si quidem ex illa nouus datur superstiti collitigator. Id ipsum deducitur ex proœmio dicta regula Cancell. 27. de subrogandis collitig. vbi Ludoui. Gomet. quæst. vltima hanc opinionẽopinionem probare videtur, dum examinat Bonifacij conclusionem. Præsertim quod, & si vera sit Bonifacij opinio, & ideò lite pendente, mortuo, vel cedente altero litigante, possit quis acceptare beneficium ratione, & titulo literarum apostolicarum, non vt vacans per obitum, vel cessionem litigantis, nec ex iure illius, nec ex causa mortis, vel cessionis, sed ex eo, quòd ante litem competebat acceptanti ius ad illius beneficij consecutionem, quod & plures alij probant per ipsum Ludouicum Gometi. citati. Nihil hoc conducit contra Communem opinionem, nec ex hoc sequitur, patronum laicum posse præsentare pendente lite inter præsentatos nondum institutos, quia etiam si illi liceat variare intra quatuor menses, non tamen licet pendente lite inter præsentatos ius illud, quod iam alteri concesserat, vel variando vel cumulando, vel subrogando alij dare, nouumq́ue litigantem constituere: cùm hoc sit iure prohibitum in dicto capitulo secundo, & capitulo primo. Etenim in acceptatione beneficij, quæ ante litem competebat, non tractatur de iure litigantis vel mortui, vel cedentis acceptanti tradendo. Vnde si pendente lite patronus siue clericus, siue laicus, qui nondum præsentauerat, velit præsentare, & præsentet alium à litigantibus, iustè hoc facit: nec fit vlla fraus canonibus: cùm hic patronus vtatur suo iure, quo nusquam fuerat vsus, nec illud in aliquem ex litigantibus transtulerat præsentando, vel eligendo, aut conferendo. Sic sanè mortuo altero ex litigantibus, vel cedente, aut denique quouis casu, etiam vtroque litigante superstite, poterit patronus intra tempus, quo licet illi variare, aut cumulare collitigantem pręsentare, quem nondum præsentauerat. quod Rochus Curtius fatetur: nec negat Lamber. in dicto arti. 12. ad finem. Non oberit gloss. in dict. Clem. 1. vt lite penden. cùm illa vera sit, & procedat, vbi vterq;vterque litigator Romæ mortem obierit, & sic quo ad vacationem in curia, quemadmodum superius explicuimus in hac q. versic. Primus casus.

Quartus ad hanc quæstionem constitui poterit casus in decisione regulæ Cancellariæ, quæ de subrogandis collitigantibus statuta est: nempè, vbi lite pendente inter duos præsentatos à patronis discordibus, alter mortem obierit: an possit authoritate summi Pontificis absq;absque cōsensuconsensu patroni laici, qui defunctum præsentauerat, collitigator subrogari? Et Ludouicus Gometi. in dicta regula de subrogand. collitigan. quæstione sexta, & quæstione decimatertia, ex conclusione Communi proximè tradita, probare conatur, posse subrogari collitigantẽcollitigantem, nec distinguit patronum laicum ab ecclesiastico: imò indistinctè hoc asseuerat. Et profectò vbi cessaret omninò suspicio fraudis in patroni laici læsionem: & collitigator fuerit præsentatus à vero patrono, quamuis discordi præsentatione, admittenda erit subrogatio facta iuxta regulam Cancellariæ. Non enim edicta regia, & Hispaniarum consuetudo videntur, hāchanc subrogationem impedire: quæ dubiò procul in curia Romana æquissima, ac iustissima censebitur.

Quintò, ad idem ferè subijcitur casus ille, quo authoritate summi Pontificis mortuo altero litigante subrogatur exterus quidam, siue tertius à litigantibus: non denique ipse collitigator, & ea subrogatio fit absque consensu patroni laici. Et in hac specie facilimè admittetur subrogatio apud curiæ Romanæ prætorium, propter authoritatem summi Pontificis, & opinionem illam, quam in principio huius quęstionis adduximus. Atque ita Ludouicus Gometi. in præcitatis locis in ea est sententia, vt opinetur, summum Pontificem liberam habere collationem beneficij litigiosi, quoties id vacauerit: quia & si sit iuris patronatus laicorum, ipsi laici pendente lite non possunt præsentare. Et idem prius responderat Gulielmus Cassadorus in dicta decisione tertia. vt lite pendente. A quibus libentissimè ipse quęsierim, qua nam ratione beneficium litigiosum in curia Romana fuerit ipsius Pontificis collationi reseruatum, vbi alter litigantium mortem obierit: nam vbi vterque mortuus fuerit, quid tunc sit dicendum, superius scrip simus in huius sextę quęstionis initio. Et sanè non aliter mihi poterunt respondere, quàm vel ratione litis pendentis in curia Romana, vel quia illîc apud sedem apostolicam per obitum, ius alterius litigantis vacauerit. Prior e|

p. 225

quidem ratio nihil aliud iure probat, quàm patronos, etiam laicos, electores, collatoresuè ordinarios non posse lite pendente apud sedem apostolicam beneficium conferre, aut ad id præsentare, vel eligere. textus optimus in dicto capitulo primo, & secundo, vt lite pendente. & in dicta Clementina prima eodem titulo secunda parte. Nec tamen ex hoc sequitur, induci per ea iura reseruationem aliquam summo Pontifici: tametsi posset ipse hanc reseruationem, sicut & alias, noua lege lata constituere, & inducere. Quod euidenter constat in dicta Clementina prima, vbi probatur, mortuo altero litigante, siue is fuerit possessor, siue petitor causam esse ad finem vsque prosequendam, vt tandem sententia lata pro iure mortui, collatio pertineat ad Papam, si mors illi contigerit in curia: alioqui ad ordinarium, si extra curiam mortem obierit. Ergò manifestum fit, ratione litis pendentis in curia non induci aliquam reseruationem. Cùm mortuo litigante altero extra curiam, causa sit ad finem vsque examinanda, vt episcopus ordinarius conferat beneficium illud, si pro iure defuncti contra superstitem fuerit pronunciatum. Posterior autem ratio tunc obtinet, cùm alter ex litigantibus, cui ex euentu litis apparet ius competijsse, mortuus fuerit in curia, & ideò hæc reseruatio inducitur ex capitulo primo. de præbend. in 6. quod in beneficijs spectantibus ad ius patronatus laicorum non obtinet: quemadmodum hoc in capite probauimus. Igitur apparet, pendente lite inter duos præsentatos à patronis discordibus, siue secuta fuerit institutio, siue non: iure ordinario, aut iure reseruationis alicuius, cùm hæc non afficiat beneficia iuris patronatus laicorum, non posse summum Pontificem, nisi expressim iuri patronatus laicorum deroget, mortuo collitigante tertium quendam subrogare. Quod si dixeris, in hoc casu hanc derogationem iuris patronatus laicorum esse omninò admittendam, etiam sine mentione iuris patronatus laicorum: quia laici patroni pendente lite in Romana curia inter præsentatos non habent ius præsentandi: & ideò illis præiudicium non fit, profectò facilis est responsio ex dicta Clementina prima, vr lite pendente. qua constat, pendente lite in Romana curia, mortuo altero litigante, non posse beneficium interim conferri, sed expectandum esse litis euentum: vt si pro mortuo lata fuerit sententia, & is extra curiam obierit, fiat collatio ab ordinario. Ergò Romanus Pontifex præiudicaret ordinario, si interim loco defuncti alium substitueret, & subrogaret: sicuti apertissimè illa constitutio exponit, dum in vltima parte admonet, posse nihilominus Papam, si ipse velit, hoc præiudicium ordinario irrogare, & eius collationem impedire. In his verò beneficijs, quæ pertinent ad ius patronatus laicorum, vel clericorum, etiam mortuo altero litigante, vel liti cedente, causæ & controuersiæ diffinitio expectanda est omninò ad effectum, vt si pronunciatum fuerit ad defunctum beneficium pertinuisse, vel ad neutrum, tunc fiat præsentatio ad beneficium illud per patronos, vt omninò vacans. gloss. insignis & illîc ab omnibus probata in dicto capitulo 2. vt lite pendente libr. 6. verb. finita. Quod & tex. ille probat & deducitur ex dict. Clemen. 1. eod. ti. Vnde penden. lite inter præsentatos non currit patronis tempus ad præsentandum. Atq;Atque ita inibi glo. præcitata satis in specie diffinire videtur: & post eam Ioannes Andr. col. pen. Card. in opposi. post 9. q. in cap. 3. de iure patronatus. Idem Ioannes Andræ. in c. cùm vos. de offic. ordi. Cæsar Lambertinus in tract. de iure patronatus. 2. libr. 2. parte quæstion. 1. articu. 9. num. 16. & numer. 14. quorum opinio vera est, & æquitati potissimum accedit.

Ex his ergò deducitur, collatiōemcollationem beneficij apud curiam Romanam litigiosi mortuo vtroque litigatore, vel subrogationem altero mortuo, à summo pontifice factam absq;absque vlla mentione iuris patronatus laicorum, ad quos id pertinebat, minimè valere, atque ideò, vt collatio, vel subrogatio valida sit, necessariam fore derogationem expressam iuris patronatus laicorum. Quę quidem derogatio apud Hispanos admitti non solet: vt nōnon semel adnotauimus: idcircò hac in re oportet diligentissimè cauere, atq;atque expendere, ne vlla fraus fiat. Nam summus ecclesiæ Pontifex hisce de rebus consultus nōnon permittet ita passim patronorũpatronorum laicorũlaicorum iura tolli, & quandoq;quandoque prorsus abrogari.

Septimò quæritur de beneficijs pertinentibus ad ius patronatus, & præsentationẽpræsentationem alicuius fraternitatis laicorum, qui solent causa pietatis collegia quædam constituere, quæ nos Hispa

8

*ni cofradias appellamus, de quibus ipse tractaui quæstionem quandam in capi. officij. numero 12. de testament. Nam & horum laicorum ius patronatus ecclesiasticum esse & censeri, quoties fraternitas, seu collegium adhæret alicui ecclesiæ, à qua nomen accipit, & titulum: vt fraternitas sancti Petri: & sancti Michaelis in vrbe Toletana, probare conatur Cæsar Lambertin. de iure patronat. libr. 1. quæst. 1. arti. 10. nume. 4. idem ante ipsum tenuerat Hieronymus Paulus in pract. Cancell. folio mihi 41. versi. in causa mea maioricensi. qui loquitur in specie de iure patronatus competenti laicis magistris fabricæ alicuius ecclesiæ. Ego verò censeo, hoc ius patronatus, & ei simile, non esse ecclesiasticum, sed laicorum. Nam etiamsi hoc collegium causa pietatis constitutum adhæreat, & sit affixum alicui ecclesiæ, ipsi tamen, ex quibus collegium, & vniuersitas constat, & ad quorum voces, ac suffragia præsentatio fit, laici sunt |

p. 226

omninò, & ad hanc vniuersitatem laicorum pręsentatio pertinet, non ad eccl esiam, nec ad aliquam ecclesiasticam dignitatem. Sic sanè aliquot alijs rationibus adductis hanc opinionẽopinionem veram esse censet Felin. in tractatu quando literæ apostolicæ. limitatio. 4. & Rochus Curtius de iure patronatus. verbo. ius. quæstio. 7. 3. accessoria. numero 17. vnde omnia, quæ conueniunt iuri patronatus laicorum, erunt planè applicanda & aptanda huic iuri patronatus, competenti fraternitatibus laicorum, etiamsi hæc collegia adhæreant alicui speciali ecclesiæ. Atque ideò apud Hispanos non admittuntur derogationes, quæ fiunt in præiudicium præsentationis, quæ ad hæc collegia pertinent.

Octauò, ad eandem controuersiam alia suboritur dubitatio, An vbi apud sedem apostolicāapostolicam fuerit facta permutatio beneficiorum, & eius causa secuta sit collatio à Romano Pontifice obtenta

9

*sine consensu patroni laici, possit patronus laicus conqueri ratione huius tacitę, vel expressę derogationis? Qua in quęstione posset examinari difficilis illa disputatio, qua solet expẽdiexpendi. An permutatio absq;absque consensu patroni facta, vel eo non vocato, sit nulla ipso iure, vel eo contradicente per sententiam rescindenda? Quam equidem quęstionem tractauêre Fredericus in tracta. de rerum permut. quæstio. 30. & illîc Lapus in additionib. Panor. in cap. cùm dilectus. de iure patronatus. idem in c. significatum. de præbend. Imola in cap. vlt. column. 8. de rerum permut. Felin. in ca. cùm Bertol. colum. 5. de re iud. idem in c. quoniam. colum. 4. in prin. vt lite non contesta. Rota in nouis. 307. Ioan. And. & Francus in c. vno. de rerum permu. in 6. Abb. colum. 4. & Felinus numer. 19. c. cùm accessissent. de constitu. Decius consi. 224. Ioannes Lupinus in rubr. de donat. inter virum & vxorem. §. 22. colum. 3. Domi. consi. 50. Chassanæ. consil. 17. Aymon consi. 82. Ioannes Staphil. de literis gratiæ & iust. folio 56. colum. 2. Rochus Curti. in tracta. de iure patrona. verbo. Honorificum. quæstio. 3. omnium latissimè Cæsar Lambertinus de iure patrona. 2. libr. parte 1. q. 6. art. 6. Panorm. quæst. 5. nume. 7. versi. Item apertius. Petrus Rebuffus in praxi beneficiorum 3. part. signaturæ verb. & iuri patronatus. numer. 40. & in cap. de permutatione. numero 21. Nos tamẽtamen eam modò missam facimus, cùm solùm sit hoc in loco agendum de derogatione, quæ fit iuri patronatus laicorum. Omnes etenim conueniunt in hoc, quòd vbi permutatio fuerit facta sine consensu patroni laici, vel ecclesiastici: vel ipso iure, vel per sententiam rescindenda est, si patronus intra tempus datum ad præsentandum iustam contradicendi causam exposuerit. Iustitia verò huius causæ ad hunc effectum ex eo tantùm constat, quod permutatio non fuerit facta propter vrgentem ecclesiæ vtilitatem. Hæc siquidem iustificat permutationem absque patroni consensu factam: quod si hæc vtilitas maxima ecclesiæ deficiat, non erit satis, permutationem factam absque patroni consensu non esse in ecclesiæ damnum, neque ex ea nullum ecclesiæ præiudicium imminere: quia euidẽseuidens vtilitas ad hoc exigitur ipsius quidem ecclesiæ, sicuti latè deducit ex pluribus authoribus Lambertinus in dicto arti. 6. numero 30. & numero 38. vbi maiorem vtilitatem exigit ad hoc, vbi ecclesia habeat patronos laicos, quàm vbi patroni sint ecclesiastici. Cui distinctioni non admodum refragabor, nec ita strictè causæ necessitatem, aut vtilitatem exigam, modò illud constet, non aliter hanc permutationem inuitis, & contradicentibus patronis validam fore, quàm si ea facta sit in ecclesiæ magnam vtilitatem. Id etenim videntur Doctor. concedere, præsertim Panormitanus in dicto capitulo. cùm dilectus. Cardinal. in Clemen. vnic. quæst. 4. de rerum permutati. & idem in rep. c. quæsitum. de rerum permutatio. quæst. 36. & 37. Ægidius Bellamera decisio. 181. & alij pleriq;plerique ex modo citatis, quorum opinio ex eo potissimè admitti debet, quòd & multi constanter asseuerauerint, permutationem factam absq;absque patronorum consensu nullam esse ipso iure, & id indistinctè, atq;atque indiffinitè probant Calderi. consilio 2. de rerum permutatio. Ægidius à Bellamera decision. 179 & Paulus de Citadinis in tracta. de iure patrona. 6. part. arti. 9. quæstio. 52. Stepha. Caieta. in rep. cap. vltim. de electio. in 6. colu. 20. Tametsi frequentiori consensu, & communiori sententia receptum sit ex authoritate Rotæ & Fred. permutationem factam absque consensu patroni ecclesiastici, vel laici, nōnon esse nullam ipso iure, sed per sententiam posse rescindi, patrono ex iusta causa contradicente intra tempus datum ad præsentandum, secundum Rochum Curtium in dicto verbo Honorificum. quæstione tertia. & Felinum in tractatu quando literæ apostolicæ noceant patronis ampliatione 9. Quo in loco minùs diligenter asseuerat, ex hac opinione communi posse deduci, quòd valeat permutatio beneficij iuris patronatus laicorum facta Romani Pontificis authoritate, etiamsi nulla fiat mentio ipsius iuris patronatus laicorum, nec specialis derogatio. Nam permutatio beneficij iuris patronatus laicorum facta in curia Romana summi Pontificis authoritate, non præmissa mentione iuris patronatus laicorum, est nulla ipso iure in casibus, quibus apud episcopum, & ordinarium esset nulla: & deinde per sententiam erit rescindenda, quoties foret iudicis sententia infringenda, si facta fuisset apud ordinarium inferiorem: Quemadmodum iure probatur, & explicat optimè Cæsar Lambertinus de iure patronatus secundo libro, tertia parte quæstio. 9. articu. 12. |

p. 227

& Franciscus Pauinus in tractatu de potestate. cap. sede vacante. 2. quæstio. principali. versicu. adde etiam quòd non valet. idem probat Lapus allegat. 96. numer. 4. scribens, permutationem beneficij iuris patronatus laicorum factam in curia absque expressa mentione, & derogatione iuris patronatus non valere, & esse surreptitiam, atque ita pronunciatum fuisse à Gregorio xj. à quo nunquam potuit quidam Cardinalis obtinere, quòd ex causa permutationis fieret derogatio iuri patronatus laicorum.

His denique præmissis, quod attinet ad beneficia, quæ pertinent ad ius patronatus regium, ex peditissimum est in his Hispaniarum regnis non admitti permutationem, etiam authoritate summi Pontificis factam, etiamsi in specie derogetur iuri patronatus regio, nisi Regis cōsensusconsensus huic derogationi, ac permutationi accesserit. Idem practici ex edicto regio, & consuetudine respondebunt in alijs beneficijs, pertinentibus ad ius patronatus laicorum quorũcunquequoruncunque, in his casibus, quibus non potest permutatio fieri eis contradicentibus, & ideò vel sit nulla, vel per sententiam rescindenda. Nam derogatio, quæ in hoc casu fit iuri patronatus laicorum, minimè admittitur: ne fiat præiudicium præsentationi, quæ patronis iure competit, & facilimè tolleretur per varias, ac frequentes permutationes, absq;absque eorum consensu alioqui permittendas. Sic sanè Carolus Molinæus in regu. Cancella. de infirmis. numer. 32. scribit, apud Gallos non admitti has permutationes, quæ fiunt, etiam authoritate apostolica de beneficijs pertinentibus ad ius patronatus laicorum: tametsi multa ipse Carolus hac in quæstione addiderit, quæ vera iure nōnon sunt, nec tuta quidem: cùm nimis derogent summi Pontificis potestati. Vnde cautissimè sunt examinanda, quæ modò ad huius quæstionis examen, & decisionem adduximus: siquidem ex his satis constat, quando necessaria sit derogatio iuris patronatus laicorum, ad eorum consensum, alioqui necessarium, omninò excludẽdumexcludendum: & an sit admittenda in his Hispaniarum regnis. Quod si post scientiam huius permutationis patronus laicus intra tempus datum à iure ad præsentandum, nōnon contradixerit, receptum est frequentissimo Doctorum iudicio, permutationem validam fieri. Patrono autem contradicente, an possit ipse præsentare, vel clericus, qui ex causa permutationis renunciauerat beneficio, in id beneficium restitui. tradit Lambertinus de iure patronatus. libro 2. parte 1. quæstio 6. articu. 6. numer. 49. post Domin. in capitul. nemo deinceps. de electionib. in 6. colum. 4.

Eadem ratione non admittuntur apud Hispanos permutationes, quæ fiunt ab his, qui obtinent canonicatus & præbendas illas cathedralium ecclesiarum, quæ ex literis Romanorum Pontificum, & Tridentini concilij decreto, magistris, aut Doctoribus sacram Theologiam, aut ius pontificium profitentib. per electionẽelectionem sunt conferendę. Nam etiamsi authoritate Romani Pontificis permutatio fiat, supplicatio ad pontificem proponitur, & supersedetur executioni literarum apostolicarum propter publicam, & euidentem vtilitatem. Sic sanè permutationes istæ minimè admittuntur in beneficijs, quę patrimonialia dicuntur in diœcesibus Palentina, Burgensi, & Callagurritana, quod expressim Regio Caroli Cæsaris edicto cautum fuit anno 1548.

Nonò ad eadem regia edicta, & derogationem iuris patronatus laicorum illud palàm pertinet, quod nec per simplicem resignationem, nec item illam, quæ in fauorem alterius strictè, & præuia conditione fit, admittenda est, nec iure admitti debet collatio beneficij iuris patronatus laicorum absque eorundem consensu, quemadmodum satis iure constat, & adnotauit Deci. consi. 224. colum. 2. post Innocen. in c. vltim. de renunciatio. Abb. in c. significatum. de præbendis. vbi Imol. colum. 1. idem Abb. in capitulo de multa. column. 4. de præbend. Rochus de iure patron. verbo. Honorificum. quęstion. 3. Lambertinus 3. libro quæstio. 5. articul. 5. & nos alibi tractauimus. Quod si ex causa simplicis renunciationis fiat absque patroni laici consensu per summum pontificem beneficij collatio, cum speciali derogatione iuris patronatus laicorum, præmissa supplicatione ad pontificem, querela defertur ad regia prętoria, & illic literarum apostolicarum executioni supersedetur, siue sit ius patronatus regium, siue alicuius laici priuati. Et idem fit in beneficijs patrimonialibus, & canonicatibus, quæ per electionem sunt, Theologiam, & ius pontificiũpontificium profitentibus conferendi. Alioqui facilimè præsentationibus patronorum laicorum, & veteribus pontificum decretis, ac quarundam diœcesium circa benneficiabeneficia patrimonialia priuilegijs, & æquissimis consuetudinibus fieret præiudicium.

Decimò, præter ea, quæ iam explicuimus, suboritur & de pensionibus quęstio. Etenim ex beneficio iuris patronatus laicorum pensio iure cōstituiconstitui potest à summo pontifice, absq;absque ipsius pa

10

*troni consensu: quia per hāchanc pensionis cōstitutionemconstitutionem nulla læsio datur, nec contingit patrono, quo ad ius præsentationis: vt expressim tradit in hac quæstione. Petrus Rebuffus in praxi beneficiorum in 3. parte signaturæ, verb. & iuri patronatus. num. 28. & 48. latius Hieronymus Gig. in tract. de pensionibus. quæstio. 23. cuius rationes in hoc tendunt, vt constet, posse constitui pensionem ex beneficio iuris patronatus laicorum absq;absque patroni consensu in omnibus casibus, quibus ex alijs beneficijs iure constitui |

p. 228

potest. Sed & potissimum adducit ipse Hieronymus Gigas textum in c. penu. de iure patro. quo probatur, posse rectorem alicuius ecclesiæ præsentare aliquem clericum, absq;absque patroni cōsensuconsensu, vt sacris ordinibus donetur, ad titulum illius beneficij: nempe ad hoc, quòd ex reditibus percipiat alimenta, & sibi victum necessarium. Hæc verò inductio minimè sufficiens est, si exactè consideremus verum intellectum textus in d. c. penul. Nam vbi rector beneficij absque patroni cōsensuconsensu clericum aliquem pręsentauerit ordinandum ad titulum illius beneficij, mortuo rectore, eiusdem successor à patrono præsentatus, & ab episcopo institutus, non tenetur ex reditibus beneficij clerico à rectore præmortuo præsentato aliquid dare. Esset enim tunc grauis læsio ipsi patrono, cui competit ius præsentandi, si ab eo ad beneficium vacans præsentatus onus hoc subire teneretur. Sic sanè Panorm. colum. penul. post gl. & alios ibidem intellexit text. in d. ca. penul. Cui equidem interpretationi & illud accedit, quòd licet rector ecclesiæ possit absq;absque patroni consensu vicarium temporalem, vel ad vitam ipsius rectoris constituere. glo. in ca. ad hæc. de offic. vicar. & ibi Doct. Henric. Abb. & alij in d. c. penu. Card. in Clemen. vni. quæst. de offic. vicar. Rochus 12. de iure patronat. verb. honorificum. q. 3. Cæsar Lambert. de iure patro. libr. 3. quæst. 5. articul. 7. tamen non poterit idem rector absq;absque consensu patroni, etiam authoritate episcopi perpetuum vicarium ad ecclesiæ ministerium eligere. Quemadmodum sentiunt præcitati Doctores, & in specie tenent Card. in d. quæst. 12. Panorm. in d. c. pen. colum. vlt. & Lamber. in d. artic. 7. Ergò ex his deducitur, non esse leuis momenti, Iæsionem istam, quæ patrono infertur, ex eo, quòd beneficium, ad quod ipse ius habet præsentandi, efficiatur obnoxium solutioni pensionis annuæ: & ideò necessarius erit patroni consensus, nec sufficiet rectoris voluntas, vt pensio perpetua, scilicet, ad vitam pẽsionarijpensionarij soluenda, constituatur super eodem beneficio. Derogatur etenim iuri præsentandi, si reditus beneficij, ad ꝙquod præsentatio cōpetitcompetit, fuerint diminuti. Vnde in hac q. tria, vel quatuor erunt adnotanda.

Primùm, Quod sit necessaria mentio specialis iuris patronatus laicorum in literis apostolicis, in quibus pensio constituitur ex reditibus beneficij iuris patronatus laicorum, quod probat Hieronym. Gigas in d. tract. de pension. quæst. 24. Quo loco sentit, in his pensionibus constituendis aliquantulum derogari iuri patronat. laicorum: cùm alioqui non esset necessaria mẽtiomentio, quam ipse Gigas in hisce literis aposto licis requirit.

Secundò est obseruandum, non admitti apud Hispanos constitutionem pensionis in his beneficijs, & dignitatibus, quæ pertinent ad ius patronatus regium, nisi ipsiusmet Regis consensus accesserit summi Pontificis concessioni, & pensionis constitutioni. Idem & apud Gallos exacta diligentia seruari tradit Caro. Molin. in reg. Cancel. de publ. resignat. nu. 226.

Tertium, quod in hac cōtrouersiacontrouersia tractari potest, pertinet ad alia beneficia, quæ censentur, & sunt iuris patronatus laicorum priuatorum. Nam vbi pensio constituatur à summo pontifice causa dirimendæ litis, quæ Romæ tractabatur inter duos, præsentatos à patronis discordibus, iusta videri potest pensionis cōstitutioconstitutio, etiam sine consensu laici patroni, ex his, quæ diximus superius hoc in capite q. 6. versi. quartus. In alijs verò casibus non solet summus PōtifexPontifex pensionem constituere, nisi ex causa permutationis, renunciationis, vel similis actus, in quib. derogatio nōnon admittitur in his regnis Hispaniarum in damnũdamnum, & læsionem iuris patronatus laicorum.

Quartò, Quoties pensio in titulum beneficij datur, & constituitur, etiam per Romanum Pontificem, ex reditibus beneficij pertinentis ad ius patronatus laicorum: tunc omnia sunt examinanda & censenda: vt censeri, & iudicari debet ipsummet principale beneficium, tàm quoad derogationem, quàm quo ad alia, quæ solẽtsolent in quæstionem incidere. quod notat Hiero. Gigas in d. q. 23. ad finem. textus optimus in dict. cap. penultim. de iure patrona. Nam licet pensio, vt frequentissimè constituitur loco beneficij in stipendium pauperum clericorum secundum Gomet. in regul. de annali possessore, qu. 21. non sit propriè beneficium: tamen vbi constituitur in titulum beneficij, cum onere alicuius ministerij ecclesiastici, tunc beneficium ꝓprièproprie dicitur: & leges consequitur beneficij ecclesiastici: vt notant Card. in Cle. 1. §. eadem. de supplen. neglig. præla. tradit Hiero. Gig. de pẽsionpension. quæst. 1. quibus accedit optima glo. in Clemen. vl. verb. quodcunq;quodcunque. de vita & honest. cle. cuius meminit Ioan. Staph. de literis gratiæ, & iust. fol. 107. colum. 2. & sensit idem fol. 22. text. opt. vbi Panor. in ca. conquerente. de cler. non residentibus. Igitur in constitutione huius pensionis, quæ in titulum beneficij datur, absque patroni laici consensu, palàm derogatur iuri præsentandi: & ideò quæ vel iure communi vel consuetudine, aut regijs edictis sunt inducta circa derogationem iuris patronatus laicorum, itidem erũterunt obseruanda, & in hac pensionis constitutione.

Quintò illud est satis expeditum, quod in beneficijs patrimonialibus nulla pensionis constitutio apud Hispanos admittitur: cùm ea tendat in maximum grauamen clericorum patrimonialium, quibus beneficia illa sunt secundum dignitatem doctrinæ, & morum liberè absque vllo onere conferenda. Idem erit in canonicatibus, qui conferri debent ex veteri instituto |

p. 229

magistris, & doctoribus. Atque ita passim receptum est: idq́ue deducitur ex regio edicto, quod de patrimonialibus beneficijs decretum fuit anno domini M. D. XLIII. Nec vidi vnquam à summo pontifice pensionem ex his beneficijs constitui, nisi causa litis dirimendæ, quæ absque vlla fraude inter electos, aut institutos tractabatur. Qua in re oportet diligenter inquirere, & examinare, ne fraus vlla fiat veteribus huius regni priuilegijs, antiquis institutis, & iure legitimo inductis consuetudinibus.

Vndecima quęstio ad vniones pertinet, quę quandoq́ue fieri solent authoritate apostolica, vel

11

*ordinaria. Nam per episcopum vniri non potest beneficium aliquod alteri absque consensu illius, qui habet ius conferendi, eligendi, vel præsentandi, siue sit patronus ecclesiasticus, siue laicus: Quemadmodum probatur ex gloss. verb. rector. & illîc Abb. Cardin. opposit. 3. & quæstion. 14. in clement. vltim. de rebus ecclesi. Abb. columna secunda. & alijs in capit. cùm accessissent. de constitut. Socino consil. 1. colum. 2. libro 3. Rocho de iure patronat. verbo honorificum quæst. 3. Decio in consil. 174. colum. vltim. Lamberti. de iure patronat. libro 3. quæstio. 6. articul. 2. Qui tamen fatetur post alios, posse hanc vnionem fieri authoritate summi pontificis, modò fiat expressa mentio iuris patronatus laicorum, quoties per vnionem tollitur ius præsentandi, aut eidem derogatur. Et hæc est communis opinio. Quo fit, vt in literis apostolicis, quibus ecclesia iuri patronatus laicorum ita vnitur alteri, quòd iuri præsentandi derogatio fiat, eadem sint omninò obseruanda, quę iure pontificio, praxi, & consuetudine, atque regijs edictis obseruanda sunt, & obseruari solent in derogationibus, quæ fiunt iuri patronatus laicorum: sic etenim vel ratione surreptionis, aut supplicationis ad summum pontificem proponendæ obuiam iri poterit damno & læsioni, quæ patronis laicis ex vnione ecclesiarum, quo ad ius præsentandi contingere possunt.

Duo decimò adnotandum est diligenter, nullum fieri patronis laicis grauamen, nec vllum damnũdamnum dari, etiam quo ad præsentationem, vbi summus ecclesię pontifex electum episcopum instituerit aut confirmauerit, cum retentione beneficij alicuius, quod is obtinet, & alioqui proximè vacaturum erat per consecrationem iuxtà capitul. cùm in cunctis. de electio. Nam, etiamsi hoc beneficium pertineat ad ius patronatus laicorum, cum nondum vacauerit, poterit Papa etiam absque speciali derogatione & expressa mentione dispensare, vt electus illud obtineat simul cum episcopatu: nec per hoc derogatur iuri patronatus laicorum. Quia patronus non habet pręsentandi ius, quo ad effectũeffectum, donec beneficium vacauerit. Papa verò impediat per dispensationem vacationem illam, & ideò nullam læsionem patronis infert, nec iuri præsentandi derogatur: quemadmodum probant Rota. 381. in nouis. Feli. in tract. quando lite. apos. noceant patron. limitat. 5. Io. Staphilæ. de literis gratiæ, & iustit. fal. 56. vers. quartus, & vltimus. Rochus Curti. verb. honorificum. 4. quæsti. principali. Cæsar Lamberti. de iure patronat. 2. lib. 3. part. q. 9. articul. 19. Et licet Aret. & quidam alij ab eis citati contrarium scrip serint, asserentes, hanc dispensationem non esse validam, nisi expressa fiat mentio iuris patronatus laicorum: prædicta opinio verior est, & magis communis: ex qua constat, hanc dispensationem validam esse, etiam si generaliter fiat nulla adhibita, nec adscripta mentione iuris patronatus laicorum. Quibus quidem laicis nulla in hac specie læsio ex hoc contingit, nec eorum iuri patronatus derogatur: atq;atque ideò multa cessant, quæ sunt derogatione iuris patronatus laicorum alioqui statuta.

Hæc verò scripsimus, vt faciliùs, & commodiùs, percipere quis valeat, quæ in hisce controuersijs regij consiliarij passim in praxi hactenùs obseruauerint, & obseruent: non quo arbitremur, vel in minimis executionem literarum apostolicarum impediendam fore. Hoc etenim & catholica regia maiestas animo Christianissimo exhorret, multisq́ue legibus, & edictis præcauendum esse omninò censuit, pœnisq́ue decretis puniendos esse frequentissimè constituens mandatorum apostolicorum transgressores: Idemq́ue sollicitè, ac diligenter apud regia Hispaniarum prætoria, pium ipsum Regis zelum exequẽtesexequentes, quotidiè conamur efficere: In aliquot tamen casibus, quibus hæc respublica existimat, & experimento cognouit, maximè lædi, & multorum hominum suggestionibus, falsisq́ue precibus grauari, per supplicationem multis nominibus obsequentissimam ab ipso sanctissimo pontifice remediũremedium sperantes.

CAPVT XXXVII.

MEMORIA teneo, me in his, quæ hactenùs scripserim, aliqua de iure pascendi, & de pascuis publicis, ac priuatis adnotasse, obiter quidem & præsertim. lib. primo. var. resolut. capit. 17. numero vndecimo. & in regul. possess. de re iur. in 6. 2. rele. par. §. 3. numero secundo. quibus etiamsi multa addi possent. quædam hoc in capite adijcere constitui: vt faciliùs tractatus iste de iure pascendi examinari valeat: non ignarus quam latè pateat hac de re disputatio.

Illud sanè præ cæteris est obseruandum, quod do

1

*minus alicuius ciuitatis, villæ, vel castri, habens in his locis iurisdictionem ciuilem, etiam & criminalem, nullum habet ex hoc iure dominium in pascuis publicis illius territorij, intra quod iurisdictione vtitur, & vti potest. Hæc etenim pascua ad vniuersitatem pertinẽtpertinent, & sub eiusdẽeiusdem vniuersitatis dominio cẽsenturcensentur. l. in tantum. §. vniuersitatis. de rerum. diuis. l. omnes. in 2. C. de operib. pub. l. duumuirum. C. de decurion. l. omne territorium. C. de censib. regia l. 4. tit. 28. par. 3. & in hac specie tradidêre optimè Stephanus Bertrandus cons. 1. lib. 3. col. 2. & 3. & idem cons. 37. lib. 1. & rursus cons. 75. lib. 2. numero 15. ex Host. & Ioan. Andr. in c. nimis de iureiuran. Matthæ. de Afflict. in const. Neapol. rubr. 85. nu. 8. Petrus Auendanius in tracta. de exequend. mandat. c. 4. num. 20. tametsi dominus habens iurisdictionem possit vti pascuis publicis, vt habitator, & incola illius loci illîc habitet, secundum Bertrandum, eo tamen numero pecudum, qui sit arbitrio boni viri moderatus, iuxta territorij, & pascuorum qualitatem, ita quidem quod maximè sit attendenda vicinorum aliorum, & ciuiũciuium hac in re læsio: sicuti præcitati authores latiùs explicant post Alber. in l. Imperatores. ff. de seruit. rustico. præd. & in l. si testatrix. §. 1. ff. si seruit. vendicet.

Quis verò dicatur propriè incola idem Bertrandus docet cons. 75. li. 2. alios ad hoc adducens, & Auend. in d. c. 4. n. 20. tex. optimus in d. l. 4. & in l. ciues. C. de incolis lib. 11. l. Labeo. ff. ad municipal. l. 2. C. vbi senator. vel clariss. l. cùm scimus. C. de agri. & cens. lib. 11. mulieri. ff. quibus. mod. vsufructra mit. notat Bald. in l. 1. col. 1. ff. de statu homin. Felin. in cap. quoniam. de offic ordin. numero tertio. Cæpola in leg. 2. ff. de ver. significat. numero vigesimoprimo. vbi Bar. & alij. Est tamen omninò cauendum, ne incolarum nomen latè in hac specie adsumatur, propter præiudicium & damnum, quod alioqui veris immineret habitatoribus. Sed & iurisconsultus incolæ diffinitionem tradit. in l. pupillus. §. incola. ff. de verb. signifi. vbi Alciatus. Dec. consi. 283. Abb. in cap. vlt. de paroch. & Socinus latè in consi. 129. 1. num. colum. 4. Est deniq;denique apud Hispaniarum auditoria ex forensi vsu receptum, posse dominum alicuius oppidi ratione iurisdictionis, quam illîc habet, tot propria animalia in pascua publica mittere, quot possunt duo incolæ, & habitatores, quibus lege, vel moribus plura immittere licebit. Ad hoc verò adducunt practici authoritatem Collectarij in cap. ad quæstiones. de rerum permut. num. 5. qui scribit, militem habitantem in aliquo loco debere consequi excommuni vsu ciuium duplam vtilitatem. l. Imperatores. ff. de seruit. rust. prædior. & vt videas, lector candide, quæ portenta praxis ex prauo, ac difficili quorundāquorundam iudicio induxerit, expende obsecro Iurisconsulti locũlocum in dict. l. Imperatores. nihil omninò ad hanc rem pertinere: vt tandem Collectarius absque vlla authoritate propriam sententiam scripserit. Nam & text. in l. 2. C. de pascuis publ. li. 11. id tantùm probat, quòd militibus, qui actu militiæ operam dātdant, permittatur pascuis publicis vti ad alendos proprios equos militares, & quod ad hoc deputetur locus ex pascuis publicis congruus, & sufficiens. Qua ratione palàm fit, militibus, etiam actu militantibus non licuisse præter equos militares propria pecora in pascua publica mittere, nisi & in eo loco sint veri habitatores: & tunc ea lege, qua cæteri habitatores vtuntur. Vndè omninò falsa est opinio Collectarij. Sed & si ea vera foret, planè obtineret in militibus qui actu rei publicæ seruiunt, cuius ministerij causa plura cōsequunturconsequuntur milites priuilegia, quæ non sunt extendenda ad alios, qui & si nobiles sint, non tamen militare ministerium reipublicę pręstātpręstent: præsertim, quod & possunt multi dominiũdominium, & iurisdictionem alicuius oppidi habere, qui tamen nobiles non sint. Et ideò euidenter constat, perperàm à practicis Collectarij opinionẽopinionem probatāprobatam, receptam, & in vsum forensem deductam fuisse. Nam quod Bal. scribit in l. precibus. C. de impuber. nu. 30. & Alex. in l. Centurio. 5. col. & illîc Soc. & alij. ff. de vulgar. tenentes, priuilegium datum iure militibus quo ad testamenta, & substitutiones, etiam competere dominis oppidorum, & vrbium habentibus iurisdictionem: vel est falsum prorsus, vel intelligendum in principe, aut in eo, qui iurisdictionem habet, ac simul potestatem derogandi legibus, & iuri communi: quemadmodum apparet ex ratione per Bald. tradita: & ex l. pen. C. de donat. inter vir. & vxor. quam ipse Bald. adducit, atque ita explicat Lancelot. Galiaula in dict. l. Centurio. col. 9.

p. 231

Sed & in hoc tractatu de pascuis publicis oportunè illud erit inquirendum: Quid iure respondendum sit de his, qui proprios habent agros & in eis dominium speciale distinctum á dominio publico, & vniuersali, an collectis frugibus, & fructibus possint prohibere conciues, & alios habitatores, & incolas, ne propria animalia in eos agros mittant, ad pascendum herbam illîc sua sponte nascentem. Et sanè herbam istam communem esse, nec posse hæc pascua prohiberi à priuato domino fundi post collectos fructus, interim dum agri vacant à semine ac frugibus, asserunt Chassa. in consuetudin. Burgund. rub. 13. §. 2. ver. quæro quid operentur. num. 2. & §. seq. nume. 5. & Auendanius in tract. de mandat. exeq. c. 4. numer. 24. ex decisione, & authoritate Ioan. Fabri in princip. instit. de lege Fusia Canina. Quorum ea est potissima ratio, quòd possit quis facere in alieno fundo, quod ei prodest, & domino fundi non nocet. l. 2. §. 1. ff. de aqua pluuia arcen. sensit idem Roderi. Xuares in allegat. 15. ver. item quia. Imò ipse doctissimus Auendanius scribit ex eadem ratione, non posse quem in proprijs, ac priuatis agris, & fundis prata constituere: quæ nos Hispani dehesas dicimus. Citat huius opinionis authorem etiam Matthæ. de Afflict. in constitutionibus Neapolita. rub. 85. numero octauo. qui tamen non tractat quæstionem istam, sed aliam longè ab ea differentem: nempè an dominus habens in aliquot oppidis iurisdictionem, possit saltus, & prata ad sui commodum efficere, non equidem in agris proprijs, & in quibus dominium priuatũpriuatum habet, sed in agris totius territorij ciuibus, & incolis quo ad vsum publicum communibus, quos baldios dicimus. Alioqui non magis hoc tractaret Afflict. de domino volente hoc facere iure iurisdictionis, quàm de quolibet priuato. Maximè, quia domini habentes iurisdictionem, & vasallos, solent constanter sibi hoc ius, & hanc potestatem asserere, incolis subditis contrarium vendicantibus: & asserentibus, ipsius territorij vsum quo ad pascua, nemora, arboresq́ue cædendas communem esse ipsis: non proprium domini, nisi quo ad iurisdictionem: quod tradit Bertrandus in dict. cons. 1. & consi. 37. & legibus partitarum probatur. Iure denique communi multis rationibus probari

2

*poterit, quod in proprijs, ac priuatis agris dominus possit constituere prata, & dehesas, eosdemq́ue agros reducere ad pascua, omissis alijs fructibus, quos ex ipsis agris, eorundemq́;eorundemque cultura solebat percipere.

Primò, Quia hoc nullibi fuerit iure prohibitum. Nec enim locus aliquis adducitur à præcitatis authoribus ad contrariæ conclusionis probationem. Nam quod Faber scribit, & refertur à Chassanæo, profectò nihil ad rem istam pertinet. Atque ideò lectorem admoneo, vt pensitet maturè quæ ab alijs traduntur, priusquam ex his obscura, & dubia quæque deducat. Sit enim verum, quod Faber adnotauit, nec enim modò refellam eius opinionem, non indè sequitur quidquam contrà eam sententiam, quam hac in disputatione constituimus examinare. Quia dominus priuati agri vult eius culturam prætermittere, & illum reducere ad pascua, & fructum ex herbis percipiendum, tradito iure pascendi annuatim in conductionem. Quo quidem casu, si vicinus eo inuito, & gratis nullo dato pretio herbæ, quæ pecunia æstimari solet, velit animalia propria immittere in eum agrum ad pascendum: dubiò procul damnum infert domino ipsius fundi. Quod, authore ipso Fabro, non licet: & ideò is pro nobis est: cum ex eius ratione constet, non posse vicinum mittere propria animalia in agrum alienum ad pastum, quoties fit hæc missio cum iactura, & damno domini, qui agrum possidet, posse verò hoc fieri, cùm nullum præiudicium ex hoc fit agri domino. Vnde si quis proprium agrum colit ad fruges, & messes percipiendas: tunc collectis frugibus, nullum ei damnum fit, si mittantur in fundum animalia ad pascendum herbam natura ipsa illîc nascentem, quam nec ipse agri dominus venditurus est, nec vendere consueuit. Atque hæc est Fabri mens in hoc tantùm referenda, quia nullum domino agri fit præiudicium: & ideò vbi aliquod præiudicium agri domino fieret, non possent animalia mitti ad pascendum, ex sententia Fabri.

Secundò, Quia iure communi absque vllo priuilegio potest quis habere dominium prati, in quod nemini licet domino inuito animalia mittere ad pastum. l. pratum. & ibi gloss. ff. de verborum significatione. Qua ratione dominus huius agri potest herbam falce secare: cum & in hoc constet illius agri fructus ad eius dominum pertinens. tex. optimus ad hanc rationem in l. 1. 2. 3. C. de pascuis pub. & priuat. vbi probatur, posse priuatos iure communi habere prata, quorum herbam conductoribus vendere liceat. Idem deducitur ex gloss. in d. l. 1. verb. priuatæ. Igitur herba priuati agri ad eum pertinet, qui dominium eiusdem habet. Ea siquidem est in fructu: atque ideò legari, vendi, & donari poterit. text. & ibi omnes in d. l. pratum.

Tertia constat ratio ex eo, quod ius pascendi in alieno agro, & priuato, adquiri potest iure seruitutis per vicinos. l. 1. & l. 2. 3. 4. & 5. ff. de seruit. rusti. prædio. l. 6. titul. 31. part. 3. fatentur omnes, qui de seruitutibus scripsêre. Ergo nemini licet propria pecora in alieno agro pascere: alioqui frustra de ea re imponeretur seruitus. Qua quidem argumẽtioneargumentione vtitur Ioannes |

p. 232

Corasius in l. 1. ff. de seruitutibus. numero 137. facit ad hoc ratio Iurisconsulti in l. Quintus. ff. ad legem Aquiliam. vbi permittitur domino agri ex pellere ab agro animalia, quæ ibi pascuntur eo inuito.

Quartò constat, Quia herba naturaliter producta, & spontè nata in agro meo, mea est, ex ratione text. in l. qua ratione. & in l. adeò §. vlti. ff. de acquir. rerum domi. l. solum. §. 1. ff. de rei vendicat. ergo nullus poterit eam depascere me inuito. Quam rationem expressim tradit Stephan. Bertrandus in consil. 1. numero sexto. lib. 3.

Quintò, Si iure seruitutis potest competere alicui ius pascendi in agro alieno: ergo & precio, ac pecunia constitui poterit illa seruitus. Quod nemo negabit, qui seruitutum materiam tractauerit: cùm & conuentione constitui possit seruitus data pecunia. l. quoties. in 2. ff. de seruitut. Vnde non debetur gratis pastus ipse, & ideò herba vendi potest, atque item prohiberi á domino fundi pastus animalium, etiam si fructus pendentes non sint.

Sextò, ad rem istam ampliùs aperiendam expendere conabor rationes, quibus authores contrariæ opinionis vtuntur vel vti possunt. Nam illa opinio probatur vel ex eo, quòd pastus domino agri non noceat, vtilis verò sit pascenti propria animalia. Et profectò hæc ratio cessat, quia domino agri volenti herbam illîc nascentem vendere, locare, falce secare, aut proprijs animalibus pascendis illæsam seruare, damnũdamnum, & præiudicium fit, si eo inuito herbam illam alter depascere tentauerit. Vel eadem sententia stabilitur ea ratione, quia herba, vt fructus naturalis, nulla industria, nec labore proueniens, sit omnibus vicinis communis, vt quidam opinantur: & hæc ratio deficit authoritate Iurisconsulti in d. l. pratũpratum. Est etenim pratũpratum ager ad pascendum natura ipsa paratus, vel ad herbam falce secandam oportunus: qui iure absque vllo priuilegio potest esse priuatus. Ergo

3

*herba est illius domini, cuius est ille ager. Conducunt & ad hoc omnes leges probantes, omnes fructus non tantùm industriales, & ciuiles, sed & naturales ad dominum agri pertinere, de quibus aliâs tractauimus, nempè libro 1. varia. reso. c. 3. nume. 6. Et prætereà sequeretur ex ratione contraria, quòd glandes, & alij similes fructus, prouenientes absque vlla industria hominis, non pertinerent ad dominum agri, ex quo proueniunt, & in quo nascuntur: quod falsum est ex l. vnic. ff. de glande legen.

Sic sanè nulli dubium esse poterit, aquam, & aquę fontem sponte sua, & natura ipsa in meo agro scaturientem, meam ac propriam quidem esse. l. aquam C. de seruit. l. in concedendo. & l. seq. ff. de aqua pluma arcend. cùm & à me constitui possit gratis, vel precio seruitus hauriendi eandem aquam in fauorem prædij vicini: atquo ita non tantùm constituitur seruitus ductus aquæ, sed & haustus. l. 1. §. vltim. ff. de seruitut. rusti. prædio. l. si priùs. §. via publica. & §. vltim. ff. de aqua pluuia arcend. l. 3. cum seq. titul. 31. part. 3. tradit Cæpola in tract. de seruitutibus. capit. de seruitute haustus aquæ. & sequentib. Quod si fons aquæ in meo fundo scaturiens absque mea industria, & labore, iure seruitutis quo ad haustum aquæ vicino dari, & vendi potest: constat, non esse illam aquam communem omnibus ciuibus, & vicinis: Quod dubiò procul verum est, etiamsi ex aquæ haustu nullum ego damnum patiar: quia ipsa fontis aqua mihi, & alijs sit sufficiens. Hoc ipsum comprobatur ex constitutione seruitutis cretæ, & arenæ fodiendæ. l. 1. §. vltim. l. ergo. ff. de seruitutibus rustic. prædio. l. 7. titul. 31. part. 3. Etenim in omnibus his quæ absque vllo hominum labore, & industria proueniunt, & nascuntur in agris priuatis, etiam dominus ipsius agri dominium priuatum habet, & speciale: ergo nullus ex vicinis, & conciuibus poterit his vti domino inuito: Vnde planè consequitur, posse dominum prohibere harum rerum omnium communem vsum. Alioqui sequeretur, quod dominus agri, in quo natura ipsa, & spontè nascuntur arbores ad odorem, medicinam & alia multa admodum vtiles, & ea ex causa magni precij & æstimationis, non posset prohibere conciuibus earum arborum communem vsum. Et idem respondendum foret de herbis odoriferis, vel pretiosis, quæ absque vlla cultura nascuntur in agris priuatorum. Quod equidem falsum est.

His accedit quod de lapidicinis in l. diuortio. §. si vir in fundo. ff. solut. matri. l. item si fundo. & in l. nouissimum. §. proinde. ff. de vsufruct. regia l. 37. tit. 11. part. 4. Nam lapidicina in meo agro, etiam nullo labore inuenta, mea quidem est: nec potest quis me inuito lapides ex ea, etiam suis expensis cedere, & extrahere. Constat enim huius agri fructus ex hac lapidicina: & ideò ius cedẽdicedendi lapidẽlapidem vendi, ac legari poterit. l. idẽidem Iuli. §. si quis alicui. ff. de l.. 1. regia l. 27. tit. 9. par. 7. Nec refert, ꝙquod ager priuatus ad nihil aliud vtile sit, ꝗ̈quam ad lapidicinarũlapidicinarum vsum: quia nihilominùs eius sunt lapidicinæ, & in eis dominium habet, etiamsi cedentes lapides minimè impediant aliorũaliorum fructuum perceptionem, nec domino fundi noceant, quo ad culturāculturam agri. Satis siquidem est, vt iustè agri dominus conqueri possit, quod eo inuito cedantur lapides, & vtatur vicinus iure cædendi lapides, quod ipsi tantùm domino competit. tex. celebris in l. venditor. §. si constat. ff. communia prędior. Si verò dominus agrum alioqui pinguẽpinguem, & fructiferum reduxerit ad lapidicinas: quod in dict. §. si vir. adnotatum est: hoc magis probat, posse quempiam agrũagrum proprium eius cul|

p. 233

tura omissa, ad herbarum fructum, & pastum mutare, ac reducere. Et ideò cessat omninò ratio illa, qua vtuntur qui Fabrum secuti sunt.

Sed & ipse Faber est intelligendus, quoties dominus fundi non percipit fructum ex herbis, nec vult, nec consueuit herbam vendere, nec falce secare. Præsertim hæc interpretatio admittenda est, quia & si verum sit, me non posse in agro meo, aut solo illud facere, quod mihi non prodest, & alteri nocet: quemadmodum probant iura per Fabrum citata: tamẽtamen quòd possit quis me inuito vti re mea, etiam si ex ipso vsu mihi non noceat, dubium est, & fortassis planè falsum, & ideò nec poterit quis me inuito ingredi domum meam, vel fundum meum, possum enim iure prohibere. l. diuus. ff. de seruitu. rusti. prædio. maximè ad vsum rei meæ. nec l. 2. §. 1. ff. de aqua pluuia. arcend. probat Fabri opinionẽopinionem: vt palàm esse poterit lectori. Fossa etenim illa erat vetus, & iure vetustatis fundus ille tenebatur seruitute, eiusq́ue dominus ad purgandam fossam. text. verò in l. 1. §. ijdem aiunt. vers. Marcellus. ff. eod. de aqua pluuia. arcend. nihil aliud probat, quàm quòd quis non possit in suo agro, & solo id agere, vel ædificare, quod sibi non prodest, & alteri nocet. Constat igitur ex his, non probari contrariam opinionem ea ratione, quòd herba natura ipsa in agris priuatis nata, sit omnibus communis.

Septimò ad probationem eiusdem conclusionis, quam hactenùs probare conati sumus, accedit text. in l. vlti. C. ad leg. Aquil. Quo in loco apparet, teneri quem lege Aquilia, si propria animalia in alienum agrum miserit ad pastum domino inuito. Idem statutum est legibus Iustiniani, quas ipse de rebus rusticis, & agricolis tulit, quasq́ue tradit Constantinus Harmenopulus epitomes libro sexto. capit. 5. de damno. optimus textus in leg. qui seruandarum. §. vlt. ff. de præscrip. verb. Extat & de pastu pecoris inter leges duodecim tabularum. l. 14.

Octauò, probatur hoc ipsum ex loco, & argumento ab speciali per text. vbi Bald. in capit. 1. §. vltim. de pace tenẽdtenend. & eius violat. vbi permittitur viatori, equum suum pabulare in agro alieno vtique ad refectionem equi ex herba. Ergo regulariter id non pōtpotest fieri domino inuito, quia eius est herba illius agri, cuius dominium habet. Sed & speciale istud viatoris priuilegium tradidêre Albericus in dict. leg. vltim. C. ad legem Aquiliam & Cæpola de seruitutibus iuris pascendi. numero septimo & octauo. Sic & lege Mosaica Deutero. cap. 23. licebat ipsi viatori, ex vineis, & frugibus alienis accipere, vt præsenti necessitati subueniret. Ex legibus itẽitem Iustiniani paulò antè citatis adnotari poterit paragraphus titul. de furto. qui secundus est his verbis, Qui vineas, aut hortos ingrediuntur tantùm, vt vuas, aut fructus edātedant, indemnes sunto. Ad idem de discipulis domini colligentibus spicas traditur Marci cap. 12. & in c. discipulos. de consecrat. distinct. 5. gloss. in cap. omnes leges. 1. dist. Imò quod Iustinianus permisit, est intelligendum, etiam, extra casum necessitatis, vt liceat viatori comedere vuas in vinea alterius, non tamen inde exportare: vt notat Ripa in l. damnum. ff. de damn. infect. col. 2. tendit & ad idem quod Plato scribit lib. de legibus octauo. Quicquid sit iure communi, regia lege Hispaniarum forensi receptissimum est, & denique diffinitum, non posse priuatos agrorum dominos absque speciali priuilegio Regis, vel legitima præscriptione, prata, quæ dehesas vocamus, ex eisdem agris efficere, ac cōstituereconstituere, ad hoc, vt herba naturali vi absque vlla industria nata, vendi, vel locari possit. Est siquidem herba ista omnibus conciuibus, & incolis communis collectis iam frugibus, & fructibus. Atque ideò agri priuati dominus non poterit vsum istum communem prohibere. Hoc probatur ex pragmaticis huius regni constitutionibus leg. 73. & in ea pragmatica sanctione, qua reuocatur Abulensis ordinatio. folio 170. Nam & in his publicis edictis regia authoritate promulgatis expressim, asseueratur, esse contra huius regni leges, quòd quis proprios fundos, & agros absque Regis permissione prata, & pascua ciuibus, & incolis interdicta efficiat: Quamuis possit liberè quilibet proprios fundos, & agros colere, qua ei libuerit cultura: ita tamen, vt fructibus collectis, & agris vacantibus à semine, pascua sint omnibus habitatoribus communia. Quam equidem legem multis experimentis compertum est satis reipublicæ conuenire, iustissimamq́;iustissimamque, ac æquissimam esse. Hinc sanè fit, vt possit agri priuati dominus nihilominùs vites & oliuas in eo plantare, etiam si per hanc plantationem pastus hic communis omnium conciuium animalibus impediatur: cùm in oliuetis, & vineis nullo anni tempore permitti possit absque arborum læsione animalium pastus, quippè qui vitibus, & oliuis nocet. Huius illationis ratio est: quia habitatores, incolæ & vicini nullum habent pascendi ius in agris priuatorum, nisi postquam fruges, & fructus fuerint collecti, donec alij seminentur. Igitur eo tempore, quo priuatus ager pendentes habet fructus, vel vites, aliasuè arbores, quibus nocet animalium pa

4

*stus, non licet cuiquam in eum agrum animalia mittere ad pascendum. Hoc enim est, quod eleganter sensit Cæpola de seruitut. rustic. præd. capit. de seruitute iuris pascendi. numero 26. quo in loco scribit, distinguendum esse agrũagrum, in quo quis habeat ius pascendi seruitute, vel alio titulo absolutè, ab illo agro in quo quis habet ius pascendi vt incola, ciuis, vel habitator: nempè collectis frugibus, & eo tempore, quo ager à cultura vacat, nec ei nocet pastus. Priori enim casu asserit Cæpola, non posse do|

p. 234

minum reducere illum agrum ad culturam, quæ impediat vllo tempore pastum, & ingressum animalium ad pascendum: imò tenetur illum agrum semper ad pascendum liberum habere. Posteriori verò casu potest dominus agrũagrum illum colere, seminare, plantare vites, & alias arbores, etiamsi pastum impediat, modo permittat illum pastum eo tempore, quo fructus sunt collecti, nec damnum aliquod ager ille ad fructus ferendos patiatur.

Subinfertur ex his, quòd dominus agri, in quo vicini, & cohabitatores ius habent pascendi collectis fructibus: licet hactenùs eum coluerit, & seminauerit ad fruges colligendas, vel ad alium fructum his similem: poterit nihilominùs in eodem agro nouellare, vites, & oliueta plantare: quod Cæpola sensim probare videtur. Tametsi non ita expressim diffiniat hanc dubitationem. Tradit enim casum, in quo seruitus iuris pascendi eo tempore, quo fruges collectæ sunt particulariter est constituta & inquit, quòd collectis fructibus manet melior ager ad pastũpastum: deinde permittit plantationem vinearum, & vitium, quæ toto anno pastum omninò impedire videtur. Sic denique ciuitas, aut municipiũmunicipium, cuius agri, etiamsi priuatos dominos habeant, sunt collectis fructibus, omnibus ciuibus ad pastum communes: non potest iure ordinario, nisi aliud lege regia cautum sit, prohibere dominos agrorum, vites in eis plantare, ac nouellare: tametsi hactenùs agros ad fruges, & his similes fructus colligendos coluerint. Vidi tamen semel regium decretum, quo priuati agrorum domini prohibiti sunt nouellare propè istam vrbem Granatensem, in eo pago, qui vulgò vega nuncupatur. Qua de re lis pendet in hoc regio prætorio ex causa, quòd multi non obstante regio edicto nouellauerint. Causa verò huius prohibitionis ea traditur, vt sit vberior, ac facilior pastus animalibus, quæ ad hanc vrbem ducuntur pro publico victu carnium, & deinde vt frumenti sit maior copia. Sic olim Domitianus Imperator ad summam vbertatem vini, frumenti verò inopiam, existimans, nimio vinearum studio negligi arua: edixit, ne quis in Italia nouellaret: vtque in prouincijs vineta succiderentur, relicta ibi plurimum dimidia parte, nec exequi rem perseuerauit. Quemadmodum meminêre Suetonius in Domitiano, Eusebius in chronicis, Philostratus in Apollonij Tianæi vita, & Ludouic. Cælius lib. antiq. lectio. 11. c. 11.

Sed & hoc adeò verum est, pro libertate colendi proprium agrum, quòd si dominus agri hactenùs eum coluerit ad fruges colligendas: nunc autem velit mutare culturam, vt ex eo agro percipiat alium fructum nulla lege prohibitum, mutare poterit agri cultũcultum: imò defendendus est in quasi possessione colendi agrum ad eos fructus colligendos, quos plantare, & seminare voluerit. Nec poterit aduersus eum allegari, quòd non est in ea possessione: quia mutat speciem fructuum & agriculturam. Est ad hoc text. celebris in c. cùm in tua. de decim. Vbi probatur, quod possidens, & ratione possessionis præscribens ius percipiendi decimas ex certis agris, censetur præscripsisse illud ius, non tantùm quo ad fructus consuetos colligi, & percipi: sed & quo ad nouiter plantatos, & seminatos. Etenim illîc ita notant Anto. Panor. & alij communiter, & Francis. Balbus de præscriptio. 2. parte princip. 3. effectu. Ecce igitur quòd possessio in vna specie fructuum, quæ procedit ab vna radice nempè à iure decimandi, prodest, ac censetur obtineri, quo ad alias quascunque fructuum species, quæ eodem iure possunt peti, & vendicari. Quod & in præsentiarum satis nostram sententiam probat: cùm ius colendi agrum, & percipiendi quoscunq;quoscunque fructus ex eo, procedat à dominio, & iure domini.

Superest ergò ex his tractare, quid respondendum sit, vbi duarum vrbium, vel oppidorum agri sunt compascui, & quo ad pastum communes licet quo ad iurisdictionem, & alia sint om

6

*ninò distincti: An possit altera ex his ciuitatibus agros hactenùs incultos colere, ac in eis nouellare inuitis socijs, aut sanè culturam mutare in præiudicium, & læsionem iuris pascendi. Qua in re obseruanda est distinctio illa, quam paulò ante ex mente Cæpolæ tractabamus. Nam si expressim constet, quid præsciptum, aut actum sit iure constitutionis seruitutis, pacti, societatis, vel alio quocunque, illud erit obseruandum. At in dubio deueniendum est ad coniecturas: quibus cessantibus, videtur, quòd non possit agrorum cultura pastus communis impediri. vt scribit Cæpola in dicto cap. de seruitute iuris pascendi, numero uicesimoquarto, quia nihil potest fieri in præiudicium seruitutis, quæ debetur ad pascendum, nec societatis, quæ ex iure pascendi constat. Sicuti multis authoritatibus illîc probat Cæpola & Rodericus Xuares in hac specie allegatio. 15. nos item idem tradidimus libr. 1. variarum resolutio. capitu. 17. numer. 10. Impeditur autem communis vsus ad quem agri illi sunt destinati, per ipsorum culturāculturam. Quia iuri cōmunioniscommunionis, ac societatis, agri hactenùs inculti, quos baldios dicimus, ad pastum communem, & alios communes vsus fuêre destinati. Quod planè ita verum est indubio, & in his agris, qui hactenùs inculti nullum priuatim dominum habuêre. Non enim potest alia præsumi, nec deduci causa cōmunioniscommunionis, & societatis, quæ ius pascendi restringat. Vndè ad perfectam huius quæstionis diffinitionem considerandi sunt aliquot casus, vt possimus ex coniecturis expendere, quam conditionem, & legẽlegem seruitus ista, vel cōmuniocommunio iuris pascẽdipascendi omninò habeat |

p. 235

Primus equidem casus proponitur in agris priuatis, in quibus priuati dominium habent speciale, & in his respondendum erit, posse dominum eos colere veteri, vel nouo cultu, etiamsi pastus communis ex hoc impediatur. Quia in his agris priuatorum, & qui ad dominium particulare alicuius pertinent: communio ipsis vniuersitatibus, & oppidis competens, quo ad ius pascendi, est intelligenda collectis fructibus, ita quidem, vt non impediatur ipsorum agrorum cultura, nisi aliud ex vsu, lege, vel pacto constiterit, quemadmodum paulò ante notauimus.

Secundò potest contingere, quòd vicus quidam eximitur à ciuitate, quo ad iurisdictiōemiurisdictionem intra limites quosdam speciatim designatos, & tandem contendit, vt sæpissimè in hoc regio prætorio fuit diffinitum, adhuc post exemptionẽexemptionem

7

*manere inter ipsam ciuitatem, & vicum communionem, quo ad pascua, & alios communes vsus. In hoc sanè casu, cùm ista communio sit illa, quæ ante exemptionem aderat, vt sublatis fructibus permissus esset omnibus communis pastus, etiam in agris priuatorum, profectò poterit quilibet ciuitatis incola agros colere, & in eis nouellare, veteremq́ue cultum omninò mutare: quemadmodum poterat ante exemptionem prædictam. Quod palàm probatur ex præmissa distinctione.

Hæc verò conclusio, quæ proponit, vicum exemptum à ciuitate retinere adhuc post exemptionem communionem quo ad pastus, & alios communes vsus: probari solet authoritate Bartol. qui in l. hostes. column. 2. ff. de capitu. non semel fatetur, vicanos & incolas vici exempti, quo ad iurisdictionem, manere quo ad priuilegia, & omnia alia ciues Romanos: id est, ciues illius ciuitatis, à qua fuêre exempti, & eius legibus communibus subditos esse quo ad commoda, & priuilegia. Notat optimè Paulus Castrensis in consi. 307. lib. 2. Idem & quo ad statuta ciuitatis, & alias leges in vniuersum probare conatur Curtius Iunior in consilio 10. numero duodecimo, quoties ita vicus eximitur, quòd non adijciatur alteri ciuitati, nec constituatur sub protectione principis eximentis. Sic denique visum est Curtio post Alexandr. consil. 151. libr. 2. nume. 5. qui idem scribit. Sed hanc opinionem ipse admitterem, quo ad consuetudines & priuilegia: non tamen quo ad statuta ciuitatis, quæ vim habent à iurisdictione ipsius vrbis, à qua castrum fuit, & est exemptũexemptum. argum. cap. 2. de consti. libr. 6. Ex quo constat, statuta vim accipere à iurisdictione statuentium. Præsertim hoc obtinet, quando castrũcastrum exemptum à ciuitate adijcitur coronæ regiæ, & ipsi Regi quo ad iurisdictionem, quam statim ipse princeps tradit ipsimet vniuersitati castri exempti, quo ad primam instantiam, seu primam causarum cognitionem. Quod in specie notat Curti. Iunior ex ratione tradita per Alexandrum: licet castrum, vel vicus exemptus nōnon adijciatur alteri ciuitati. Sed & Paulus Castrensis in dicto consil. 307. colum. vltim. scribit, castrum istud exemptum à ciuitate, non retinere priuilegia illa, & iura ciuitatis, quæ non potest exercere, & quibus non potest vti absq;absque præiudicio illius ciuitatis, à qua fuit exemptum, & cuius onera non subit, quemadmodum antea subire solebat. Exemplum huic conclusioni aptat ipse Paulus in officijs, & magistratibus, quorum electio pertinet ad ciuitatem, comitatum, & territorium: vel sunt ad eorum munera eligendi ciues, & incolæ ciuitatis, ac territorij. Quod equidem exemplum ipse admitto, quia hæc officia pertinent ad vsum iurisdictionis, & ei sunt omninò accessoria: Atq;Atque ita cùm vicus sit exemptus à ciuitate, quò ad iurisdictionem, non est admittendus ad communionem magistratuum, nec ad electionem eorum, à quib. est iurisdictio exercenda. Sed quo ad communem vsum pascuorum, qui non potest competere castro absq;absque p̃iudiciopraeiudicio ciuitatis, videamus, an sit admittenda ratio Pauli Castr. & an sit ex ea sumenda probatio aduersus opinionem hactenus receptam.

Primùm enim vbi exemptio castri fit motu proprio principis, nōnon ad petitionem ipsiusmet castri: vt vel princeps sibi retineat, vel alicui nobili det iurisdictionem: opinor, non obstante ratione Pauli Castrensis, veram esse opin. quam praxis admisit: vt adhuc remaneat communio inter castrum, & ciuitatẽciuitatem, quo ad vsum pascuorum, aliosq́;aliosque communes, ac publicos vsus. Etenim castrum istud habebat hoc ius, priusquam eximeretur, nec eo iustè priuari potuit absque consensu. Idcircò cùm ab initio vicus exemptus non consenserit exemptioni, nec eam petierit: non est vlla ratione dicendum, exemptionem amisisse ius pascẽdipascendi, quod erat sibi, & alijs eiusdẽeiusdem ciuitatis oppidis cōmunecommune. Nam & hoc ius, licet quo ad administrationem ad ciuitatis decuriones pertinuerit: tamen quo ad commodum, vsum, & vtilitatem verè pertinet ad ciuitatem, & omnes eius vicos titulo vniuersalis dominij. l. in tantùm. §. vniuersitatis. ff. de rerũrerum diuisio. Nec huic opinioni quidquam oberit, quòd incolæ oppidi exempti non subeant onera ciuitatis, quæ subire tenẽturtenentur ipsius ciues. Nam onera, quæ ratione communium pascuorum subire ciues, & incolæ tenentur, etiam castri, & oppidi exempti habitatores subire tenebuntur, cætera verò minimè: cùm illa indicantur, & immineant ciuibus ratione aliarum rerum, quibus castri exempti incolæ non vtuntur. Et prætereà in colæ oppidi exempti onera illa subeunt, & ad ea tenentur, quæ ratione ipsius oppidi & rerum illîc existentium iure subeunda sunt, & habitatoribus in cumbant: à quibus ciuitatis incolæ omninò liberi |

p. 236

dubiò procul censentur: cùm & onera totius territorij pro parte congruam inter ipsam vrbem, & vicum exemptũexemptum sint planè diuisa, nec ex ipsa exemptione damnũdamnum vllum, quo ad onera publica, ciuitas patiatur.

Secundò, maior est dubitatio, quoties ipsum castrum petit à Rege exemptionem quo ad iurisdictionem: & ea sibi conceditur vel gratis, vel pecunia: Et adhuc, licet res sit dubia, probarem ipse practicam opinionem ex eo, quòd princeps tantùm exemerit vicum à iurisdictione: non à communione pascuorum, quod princeps facere potest, cùm eius sit iurisdictio. Et ideò manet adhuc communio pascuorum inter vicum, & ciuitatem: quemadmodum & antè exemptionem aderat, & erat in vsu. Hæc verò communio etiam est vtilis ciuitati: quia possunt incolæ ciuitatis vti pascendi iure intra agros, & limites agrorum ipsius castri, vel vici exempti. Vnde sicut vicus exemptus quoad iurisdictionem, non posset impedire habitatores, & incolas ciuitatis, quin vterẽturvterentur pascuis ipsius castri exempti: ita nec ciuitas potest impedire incolas castri, ne vtantur pascuis cōmunibuscommunibus ipsius ciuitatis. Igitur quoties communio pascuorum oritur ab hoc capite, quia duo castra erant olim sub eadem vrbe, & eius limitibus, vel quia castrum, & ciuitas erant olim vnita. Et sic quoties communio pascuorũpascuorum & ius pascendi competit collectis fructibus, & sublatis frugibus: licet omninò priuatis dominis agrorum eosdem agros colere, etiam hactenus incultos, & item nouellare in eisdem. Hæc autem vera sunt in his agris, qui dominum priuatum habent: nam in communibus, & publicis ius pascendi absolutè competit omnibus incolis, & habitatoribus territorij, & ideò non poterit hoc ius vlla cultura impediri absq;absque consensu eorum, qui iure illo vti possunt. Sed & an princeps possit hos agros publicos, & communes donare, vel vendere, modò non vacat examinare, nec id pertinet ad nostrum institutum.

Tertiò, principaliter accidere potest: quod communitas, vel societas agrorum sit inter duas vrbes, vel vicos, quo ad proprietatem ipsorum agrorum, non tantùm quò ad ius pascendi. Et tunc non potest altera ciuitas absq;absque alterius cōsensuconsensu colere agros illos communes, nec in eis nouellare, nec illis vti ad alium vsum, quàm illum, quo hactenus vsa fuerit. Ille siquidẽsiquidem vsus censetur communi vtriusque populi consensu permissus in illis agris vtriq;vtrique populo publicis, & communibus, etiam quò ad proprietatem. Atq;Atque ideò qui aliter his agris vtitur, impedit pręsertim per plantationem illum vsum, ad quem fuêre agri communes destinati. Maximè ex eo, quòd qui ex socijs plantat agrum, eo in solidũsolidum vtitur, & percipit eius vtilitatem, impeditq́;impeditque socium eodem vti quò ad pastum, & ius pascẽdipascendi, quod est contra legem societatis, argum. notatorum per gl. & Doct. in l. Sabinus. ff. commu. diuidun. & in l. parietem. ff. de seruit. vrb. pręd. per Soc. in l. serui electione. §. 1. ff. de lega. 1. Fortassis poterit socius ad annuum fructum agrũagrum communem colere, si nolit alter ea cultura vti, modò non fiat societati præiudicium: Tametsi circa hoc fieri soleant peculiares inter vicos, & ciuitates conuentiones, ac statuta, aut deniq;denique vsus horum agrorum cōmuniumcommunium quibusdam legib. ac morib. receptis distinguatur. Nam & in hac specie per me proposita, iuris rigor planè dictat, nihil posse fieri inuito socio in læsionẽlæsionem, & præiudiciũpræiudicium cōmuniōiscommunionis, & societatis, quę cōpetitcompetit quòad pastũpastum. qui cōmuniscommunis est, & esse debet, qualibet parte anni, cũcum agri videantur ad vsum pascendi, aliasq́;aliasque similes vtilitates iure cōmunioniscommunionis hactenus destinati.

Quartò est & in hac controuersia cōsiderandumconsiderandum, quòd potest dari communio inter duas vrbes, vel duos vicos ad pascendum in certo agro ad eũeum vsum ab antiquo destinato, ita quidem, vt is ager prati communis nomen habeat, & fuerit hactenus dehesa nuncupatus. In hac sanè specie dubiò procul responden dũdum est, ciuitatẽciuitatem habentem huius agri dominiũdominium, & proprietatem, non posse illũillum colere, nec arare, nec seminare, absq;absque consensu illius ciuitatis, quæ illîc habet cōmunionemcommunionem, quòad pascendũpascendum titulo seruitutis, aliouè quocunq;quocunque. Impeditur etenim per hāchanc agri culturam pastus ipse communis. Et pręter ea ex nomine, ac destinatione agri ius pascendi competit vtriq;vtrique ciuitati absolutè, non autẽautem sub ea limitatione, quæ pastum permittit collectis frugibus & eo tempore, quo vacat ager à cultura, quod est maximè notandum.

Quintò exceptis hisce casib. indubio, vbi nullus est locus coniecturis, sed sit quæstio ista diffinienda absq;absque vllo præsumptionis adminiculo, ipse arbitror, non posse agrum cōmunemcommunem quò ad pastũpastum, proscindi nec coli noua cultura, nec vitiũvitium plantatione: cùm per hoc impediatur ius pascendi, ꝙquod impediri non potest ex his, quę tradit Cæpola in d. c. de seruitu. iuris pascẽdipascendi. maximè. nu. 26. & 28. quo in loco explicat, quid agendum sit, si ager hic cōmuniscommunis plantatus fuerit. Quod si in hoc agro cōmunicommuni ad pastum nouellatum fuerit, vel fuerint plantatæ oliuæ. aut deniq;denique in præiudiciũpræiudicium iuris pascendi ager sit ad culturam redactus: poterit ius plantantis, & colentis agrũagrum defendi ea præscriptiōepræscriptione, quę alio

8

*qui iure ordinario est omninò sufficiens. Ita sanè si plantatio fit contra vniuersitatem, erit necessarium, & sufficiens tempus 40 annorum. l. omnes. C. de præscrip. longi tempo. 30. vel 40. anno. l. 7. ti. 29. part. 3. cum alijs, quæ ipse latius tradidi in reg. possessor. de reg. iur. in 6. 2. par. §. 2. num. 9.

Nec oberit, quòd eadem regia lex prohibet præscriptionem contra vniuersitatem, in rebus ad |

p. 237

Rempublicam pertinentibus, quia illud obtinet in via publica, & his locis, quæ specialiter sunt constituta ad liberumomnium hominum vsum, eundemq́;eundemque necessariũnecessarium, vt via publica, pratum, item ad aream publicam, pastum publicũpublicum, nomine hoc speciali designatum: nempè, dehesa, o exido.

Aliud verò est respondendum in his agris, qui & si communes sint alicuius vniuersitatis, non tamen sunt ad aliquem specialem vsum, & publicum, ac liberum, cōstituticonstituti, quemadmodum eleganter docet Rodericus Xuares alleg. 5. ad cuius distinctionem sunt notanda ea, quæ ipse scripsi in reg. peccatum. de reg. iur. in 6. 2. relect. part. §. 9. nu. 8. Atq;Atque omninò erit obseruandum, quod in his regnis decisum extat lege, ac pragmatica sanctione 71. & l. 3. ti. 3. lib. 7. ordina.

CAPVT XXXVIII

QVAMVIS testatores, & hi, qui agnationis, familię nominisq́;nominisque gẽtilitijgentilitij causa, maioratus & primogenia instituere decreuerint: multis eisdemq́;eisdemque cautissimis clausulis vtantur, quo vllo vsquam tempore inter eorum posteros de ea re minimè cōtrouerticontrouerti possit: id tamen negotij vel morbo grauati, vel peritorũperitorum consilio destituti, aut tandẽtandem præ nimia festinatione impediti, & quia humana iudicia non omnibus futuris casibus consulere valent, nōnon ita cautè possũtpossunt expedire, quin super primogeniorum eorundẽeorundem successione nōnon rarò mille pateat locus quæstionib. & his frequentissimè maxima ex parte difficilibus.

Idcircò pręter alia multa, quæ hac in re ab alijs hactenus fuêre adnotata, & passim adnotari solent, interpretari conabor, pro publica iuris vtriusq;vtriusque professorum vtilitate, Iurisconsulti responsum in l. cùm ita legatur. §. in fideicommisso. ff. de lega. 2. is etenim ita scribit. In fideicommisso, quod familiæ relinquitur, hi ad petitionem eius admitti possunt, qui nominati sunt, aut post eos omnes extinctos, qui eo nomine fuerint eo tempore, quo testator moreretur, & qui ex his primo gradu procreati sunt, nisi specialiter defunctus ad vlteriores voluntatẽvoluntatem suāsuam extenderit. Hæc Modestinus ex lectione Pandectarum FlorentinarũFlorentinarum, & Gregorij HoloādriHoloandri. Nam vulgaris lectio habet loco: primo gradu, ꝓximoproximo gradu, quod non admodum refert. Maior est ad huius loci interpretationem dubitatio, & practicis vtilior, quia sæpè tractatur de primogenijs, aut fideicōmissisfideicommissis ita familiæ, agnationi, vel genti relictis, vt primò quidam no

1

*minati vocentur, & his extinctis proximior agnatus, aut de familia. Quæritur etenim, an censeatur vocatus proximior vltimi possessoris, & nominati, an proximior ipsemet testatori? Et sanè videtur hac de re text. elegans in d. l. cùm ita legatur. §. in fideicommisso. dum Iurisconsultus respondet. Et qui ex his primo gradu. Nam hinc probatur, vocatum censeri ad fideicōmissumfideicommissum proximiorẽproximiorem ipsi grauato, & vltimo possessori, licet sit alius proximior testatori, vel maioratus institutori. Atq;Atque ita eius loci authoritate hanc opinionem primus omnium palàm asseuerauit veram esse Barth. Soci. in l. si cognatis. nu. 40. ff. de reb. dub. idem in l. hęredes mei. §. cùm ita. colum. 6. ff. ad Trebel. & idem Soc. in cons. 73. lib. 4. nu. 14. & vers. 86. col. 6. ver. aliquādoaliquando. & 4. & cons. 43. colum. 2. lib. 3. & consi. 51. numer. 31. libr. 4. & consi. 249. lib. 2. col. 13. versi. circa secundam difficultatem. Corneus consil. 22. lib. 2. col. 3. idem Corne. consi. 96. lib. 1. colum. 6. Curt. Iunior cons. 125. numer 4. Anton. Rubeus consil. 36. & 37. & consil. 38. omnium latissimè Soc. Iunior cons. 126. li. 1. vbi scribit, hāchanc opinio|

p. 238

nem communem esse: idem fatetur eam secutus Ludo. Gozadinus consi. 4. numer. 31. qui & num. 17. eandem tradiderat. Huic opinioni suffragatur, vt quibusdam placet tex. in c. 1. de natura success. Feud. vbi iuxta communem intellectum in Feudi successione consideratur persona vltimi possessoris, non primi eiusdem feudi authoris, quo ad proximitatem. Sed ille tex. procedit in feudo hæreditario: non autem in eo feudo, quod hæreditarium non est: in quo primus eius author, à quo ius oritur, attendendus est. tex. in c. 1. §. vlt. ti. de succes. fratrum, vel de gradib. success. & ibi Bal. idem Bal. in c. 1. colu. 1. & illîc Laudensis co. 2. de eo qui sibi, & suis hæred. tradunt hanc distinctionẽdistinctionem Calder. cons. 13. ti. de feudis. Angel. cons. 110. Card. cons. 124. Rubeus cons. 85. ad fin. Andr. Tiraque. de vtroque retractu. lib. 1. §. 11. gloss. 1. num. 19. qui hac in controuersia, & opinione per Socinum, & sequaces probata non audet certam sententiam eligere.

Sed & pro Socini opinione adducitur sententia Bartoli in l. re coniuncti. colum penult. versicu. Tertiò quæro. ff. de legat. 3. vbi examinat quæstionem quādamquandam Dini & eius opinionem, qua asseuerat, repudiante vno ex fratribus hæreditatem patris, ad eius partem admittendos esse fratres, vtrinq;vtrinque coniunctos, & pręferendos esse fratribus non ita coniunctis: tandẽtandem ad eius intellectum scribit Bartol. hanc opinionẽopinionem falsam esse in substitutione vulgari, & in iure accrescẽdiaccrescendi, & deinde quoties succeditur testatori: quia in hisce casibus omnes admittũturadmittuntur: quippè qui pari gradu, & nexu eidem testatori coniungantur: veram aũtaunt esse opin. Dini, vbi agatur de substitutione pupillari, ex qua succeditur pupillo ex testamento patris, nōnon autem patri testatori. Etenim tunc præferendus est frater vtrinq;vtrinque cōiunctusconiunctus.

Priorem autem Barto. opinionem contra Dinum tenent, & sequuntur idem Barto. Imo. Alexan. Aretin. Iason, & omnes in l. Lucius. ff. de vulgari. Alberic. in repet. rubr. ff. e. titu. quæst. 16. Bart. qu. 5. Angelus, Salyce. & Romanus in l. in testamento. C. de testam. milita. textus optimus in l. vnic. §. ijs autem. C. de cadu. toll. idem adnotârunt Dec. consilio 304. Ioan. Crottus in d. l. re coniuncti. ad fin. super q. Bart. quorum opinio Communis est, vt fatentur eam sequuti AlexāAlexan. consilio 30. libr. 2. colum. 2. Imola in c. Raynuti. de testament. in materia reciprocæ substitutionis. Ripa in dicta l. Lucius. colum. vlti. Aymon Sauilli. consilio 43. Curtius Iunior consi. 25. colum. 1. vbi diligenter expendit tex. in l. vlt. ff. ad Trebelli. pro huius probatione conclusionis: quam & Corn. tradit in consi. 248. lib. 2. Et hæc mihi videtur verior opinio: licet multis rationibus conetur eam euertere Ludouicus Villalonga Hispanus in dicta lege re coniuncti. folio 57.

Posteriorem verò Bar. opinionem, quæ admittit sententiam Dini in substitutione pupillari, à plerisq;plerisque video receptam fuisse. Nam & eam sequuntur Bart. Soci. in d. l. si cognatis. nu. 38. ver. quarta conclusio. & Curtius Iunior in d. consil. 125. nu. 3. quibus suffragatur, quod notant Bald. 2. notabili. & ibi Paulus in leg. vltim. C. de verborum significatione. Sed & Iason in d. l. Lucius. non audet discedere à Bartolo propter eius magnam authoritatem. Imò & Antonius Rubeus in l. Gallus. §. quidam rectè. colu. 15. ff. de liberis & posthum. licet dubitet de opinione Bartoli, asserit tamen, ipsam esse tenendam & non semel, sed ter asseuerat, communem esse. Verum Franciscus Aretinus in dict. l. Lucius. & illîc Ripa colum. vltima Ioan. Crottus in d. l. re coniuncti. colum. 51. Aymon in dict. consil. 43. hanc posteriorem Bartoli sententiam improbant, existimantes, etiam in substitutione pupillari admittendos esse ad successionẽsuccessionem pupilli omnes fratres non tantùm vtrinque coniunctos. Quod procedit propter voluntatem ipsius patris testantis, quæ consideranda est, nōnon voluntas pupilli præsumpta. l. Papinianus. §. sed nec impuberis. ff. de inofficio. testamen. idem in specie tenent Bald. cōsilioconsilio 424. lib. 5. & Anto. Rubeus consilio 126. colum. vlti. qui scribit, hanc opinio. communem esse. Idem Anto. Rubeus in d. §. quidam rectè. fol. 10. col. 1. minimè dubius huic opinio. Aretini accedit contra Bart. quem aliquot rationib. expugnat. Ex quibus ipse opinor, nōnon satis diligenter communẽcommunem censeri opinionem Bartoli.

Sed & duabus rationibus nōnon rectè adducitur Bartol. opinio ad intellectum Iurisconsulti in d. §. in fideicommisso. Primò, quia eius opinio falsa videtur. Secundò, quia etiam si vera esset, agitur illîc de pupillari substitutione, ex qua succeditur pupillo, nōnon testatori. Idcircò pro Socini sentẽtiasententia solet adduci alia & tertia ratio, quę ita quidem concipienda est, in fideicommisso familiæ, vel agnationi nomine collectiuo relicto, successio ex præsumpta testatoris volũtatevoluntate secũdumsecundum ius cōmunecommune, & eius regulas deducta, obseruanda est eo modo, quo inter cōpræhensoscompræhensos sub nomine collectiuo ab intestato iure seruari, & admitti debet, quemadmodum probat text. celebris in d. l. vlt. C. de verbor. sig. cuius authoritate ferè omnes vtũturvtuntur, qui Socinum secuti sunt. Et præterea Paulus Parisi. latè cōsilconsil. 30. consil. 36. & consil. 37. & seq. lib. 2. sensêre Bartol. numer. 4. Angel. Imol. Cuma. & Paul. CastrẽsCastrens. per textum ibi in d. l. hæredes mei. §. cũcum ita. Vnde par est, quod ad fideicommissum post vltimum possessorem admittatur, qui eidem proximior est, & ea ex causa successor à lege constituitur ipsi ab intestato decedenti: licet is non sit proximior ex omnibus agnatis testatori. Hæc tamen ratio non omninò cōuincitconuincit: quia & si sit seruandus modus successionis ab |

p. 239

intestato iure communi constitutus: poterit quispiam dicere, hanc successionem ab intestato censendam esse, & considerandam respectu testatoris, cui succeditur ex fideicommissaria. l. cohære di. §. cùm filiæ. ff. de vulgari. & ideò admittendus erit proximior ipsi testatori, nōnon proximior vltimo possessori. Hoc deniq;denique id ipsum est, quod manifestè constat in dict. l. vltim. C. de verborum significat. iuxta ea, quæ ibi notantur à Paulo Castrensi, & à Decio consilio 1. Etenim ipse libentissimè deduxerim ab eiusdem decisionis responso, seruandum esse in his fideicōmissisfideicommissis ordinem à iure datum successioni ab intestato: respectu tamen ipsius testatoris, non respectu grauati. Quia si succeditur primo testatori, illius persona est consideranda, & successio erit secundum illam deferenda. Quamuis & huic rationi quidam conentur satisfacere, ea quidem ratione, quòd & si successio detur, & deferatur ex ordine, ac voluntate, & institutione primi testatoris ad ipsius patrimonium: quod in d. §. cùm filiæ. probatur: non tamen ita propriè ipsi testarori succeditur, sicuti vltimo possessori & grauato, cui immediatè subrogatio fit & succeditur verè. Huic tamen responsioni voluntas obuiat primi testatoris, quam obseruare tenemur omninò: & hæc potius proximiori sibi agnato, quàm remotiori suffragatur, etiamsi vltimo possessori sit proximior hic agnatus, qui à primo testatori remotior est. Deinde quia text. in dict. §. in fideicōmissofideicommisso. adducitur pro Socini sententia, & censetur expressus: oportet expendere, quid illîc Iurisconsultus responderit. Nam mihi potius probat Iurisconsultus opinionem contrariam: tantũtantum abest, vt eidem adstipuletur. SiquidẽSiquidem illîc relicto fideicom misso familiæ: primò admittũturadmittuntur nominati expressim à testatore, qui grauati sunt, & post eos omnes extinctos non admittuntur proximiores his grauatis & nominatis: sed proximiores ipsi testatori: vt ibidem constat. Igitur apparet, IuriscōsultumIurisconsultum non admittere communem interpretationem, imò contrariam probare.

Non obstat, quod illîc dicitur: & qui ex his primo gradu, est etenim aduertendum, ne quem decipiat Iurisconsulti locus. Mortuo enim testatore nominati admittuntur, & his omnibus extinctis: qui tempore mortis testatoris erant de nomine, & familia ipsi testatori proximiores. Ecce quòd tunc proximiores testatori, & non proximiores grauato, admittuntur. Deinde post hos inquit Iurisconsultus, qui ex his primo gradu, ex his scilicet, proximioribus testatori, non ipsis nominatis: secundum intellectum gloss. ibi verbo. & qui. in vltima eius interpretatione, quæ magis communiter recepta videtur, & verior est. Hi verò proximiores sunt testatori: quia si secundo loco admissi erant proximiores testatori: his deficientibus & extinctis, qui primum gradum obtinent etiam respectu illorum, iam sunt testatori proximiores. Proximior etenim gradus testatori admissus fuit, & eo deficiente subintrat sequẽssequens gradus, & primus post proximiorem, vel secundus ab illo respectu testatoris. Ergò deficiente gradu proximiore, & primo, secundus gradus subintrat, & est proximior ipsi testatori. Fit igitur ex his manifestum, semper attendi personam testatoris: non autem ipsius vltimi possessoris, vel grauati. Sic sanè aduersus opinionem Socini, Cornei, & aliorum cōtrariumcontrarium probare conantur Iason in consili. 215. libr. 2. & consilio 159. libr. 4. Dec. consil. 546. colum. vltim. Ioannes Crottus in l. filius familiâs. §. diui. fol. penultim. versicul. quartò quæritur. ff. de legat. 1. & ibi Ferdinandus Loazes numer. 545. & Ripa nume. 31. idem Ripa in l. Lucius. ff. de vulgari. colum. vltim. magis in specie idem in l. ex facto. in prin. num. 6. ff. ad Trebell. Anto. Rubeus consi. 126. idem Rubeus consi. 38. colu. vlti. licet illîc asseueret, non esse recedendum in consulendo, aut iudicando ab opinione Socini. quam & ipse Rubeus rursus reprobat in dicta l. Gallus. §. quidam rectè. fol. 9. colum. 4. versicu. sexta, & vltima conclusione. Quo in loco propositis duabus conclusionibus, quarum prior falsa est, non satis rectè videtur intellexisse Iurisconsultum in d. §. in fideicommiss. licet eandem distinctionem repetat in consilio 82. colum. vlt.

Prior enim est secundum eum conclusio. Quoties testator fideicommissum Titio, & Petro specialiter nominatis ac familiæ reliquerit: proximiores ipsis nominatis admittendi sunt, ac præferendi ipsis proximioribus primo testatori. Atque in hac specie loquitur Iurisconsultus in d. §. in fideicōmissofideicommisso. vt ipse censet. quod falsissimum est ex ipsius Iurisconsulti verbis & contextu.

Secunda conclusio, Vbi testator familiæ nullis nominatis fideicommissum reliquerit, successio ita est obseruanda, vt proximiores ipsi testatori, præferantur proximioribus ipsi grauato, & vltimo possessori. Ego verò hanc vltimam conclusionem veram esse opinor, etiāetiam in primo casu aduersus Socin. Corne. & alios: nisi ex volũtatevoluntate testatoris vel expressa, vel tacita contrariũcontrarium deduci valeat. Est etenim maximè obseruandũobseruandum in vltimis voluntatibus, quid testator ipse voluerit. Præsertim in hac quæstione adnotanda erit, ac menti tenenda decisio, & responsio Iurisconsulti in l. cùm auus. ff. de cōditcondit. & demonstra. & in l. generaliter. §. cùm autem. C. de institut. & substitu. Nam ex ea poterit obtinere frequenter opinio Socini: quam alio qui falsam esse censeo, extra casum ibi à Iurisconsulto, & Cęsare decisum: ac rursus in l. cũcum acutissimi. C. de fideicom. Nam & contra Socinum optimè cōducitconducit, quod Bartolus scribit. in l. peto. §. fratre. |

p. 240

in princip. ff. de lega. 2. & in l. si cognatis. col. vl. ff. de reb. dub. versi. quæro hic dicitur, quod legauit. asseuerans, in dubio censeri à testatore vocante agnatos post aliquẽaliquem nominatũnominatum, vocatos fuisse potius agnatos ipsiusmet testatoris, quàm illius grauati, & nominati.

Ex his poterit perpendi veritas gloss. in d. §. in fi

4

*deicommisso. quæ in verb. proximo. asserit, in fideicommisso relicto familiæ sub nomine collectiuo, filios fratris præmortui admitti simul cum fratribus, eisdemq́;eisdemque patruis. Quam sententiam sequuntur ibidem Imol. Paul. Castr. & Angel. de Periglis colum. vlt. Alex. consi. 88. libr. 1. Bald. consi. 488. lib. 3. Paul. de Castro. & Corne. in l. vlt. C. de verb. signifi. ac plures alij, quorum diligenter meminit Andr. Tiraquel. in tract. de primogenijs. q. 40. nume. 184. & sequ. maximè num. 188. vbi nume. 189. eandem opinionem sequitur, quam asserunt magis communem esse Alex. consi. 26. libr. 3. num. 13. & illîc Carol. Molinæus in additio. Ludouic. Gozadinus consi. 4. num. 31. Anton. Rubeus in d. §. quidam rectè. fol. 10. colum. 3. Eandem opinionem seruādamseruandam esse in praxi scribit Corne. in d. l. vlt. & æquiorem esse profitetur Angel. de Periglis in d. §. in fideicommisso.

Huic verò sententiæ suffragatur potissimum ea ratio, qua constat, testatorem fideicommissum relinquentem familiæ, vel agnationi, tacitè ad huiusmodi fideicommissum vocare agnatos, & alios de familia eo ordine succedendi, qui à lege datus est, & constitutus ab intestato. Sed à iure filius fratris admittitur simul cũcum patruo, ad successionem, & hæreditatem patrui intestati auth. cessante. C. de legit. hęredibus. l. 5. ti. 13. parti. 6. l. 8. Tauri. Ergò conclusio gloss. vera est, cùm id, quod præmisimus probetur in d. l. vltim. C. de verb. signific. Sed hæc ratio tantùm obtinet in casibus, quibus iure communi, & lege filius fratris admittitur simul cum patruis, & subintrat locum patris. Vnde illis casibus exceptis non esset admittenda. etiam in fideicōmissofideicommisso opinio gloss. in d. §. in fideicommisso. Sic sanè conclusionem ab eadem gloss. deductam reprobant Bal. & Cuma. ibi Deci. consi. 1. & consil. 217. Iason & Deci. in l. si auiæ. column. 2. C. de success. edict. idem Dec. in l. 1. nume. 14. C. de secund. nupt. Alex. consi. 204. num. 6. lib. 2. & consi. 4. num. 10. lib. 4. idem consi. 129. num. 4. libr. 5. Angel. Areti. in §. cùm filius. Inst. de hæreditat. quæ ab intest. deferun. colum. 1. Curt. Iunior. in tract. de Feud. 2. parte, colum. penu. idem latius in consi. 22. num. 9. & pleriq;plerique alij nominatim ab Andr. Tiraquello citati in d. quæst. 40. nu. 185. Anto. Rube. cons. 36. & Ias. inter eiusdem Rubei responsa. col. 37. rursus ipse Rubeus consil. 38. & ibidem statim Ioan. Crot. consil. 39. & illîc Carolus Ruinus consi. 40. Paul. Castr. consi. 30. num. 61. & cons. 37. num. 70. Rursus idem cons. 39. & consi. 40. num. 37. lib. 2. Cuma. consi. 106. quorum opinio Communis est, vt fatentur Iason in d. cons. 27. num. 5. Ioan. Crottus in d. consil. 39. nume. 4. Paulus Parisius in d. cons. 37. nume. 74. Deci. cons. 1. colum. penul. Curti. Iunior in l. 2. numer. 11. C. de succe. edict. vbi Dec. num. 6. & consil. 408. colum. 2. inquit, Romæ in prætorio Rotæ secundum hanc opinionẽopinionem iudicatũiudicatum fuisse.

Huic opinioni aduersus conclusionem à glos. deductam accedit iuris ciuilis regula, quæ probat, regulariter filium quo ad successionem nōnon repræsentare patris personam: nisi vbi agitur de successione ascendentium. §. cùm filius. Institu. de success. quæ ab intesta. defer. aut de successione patrui. §. reliquum. in auth. de hæret. quæ ab intest. in d. Authent. cessante. in alijs siquidem casibus manet ius vetus illæsum, secũdumsecundum quod filius non subintrat locum patris. §. si plures. Instit. de legit. agnato. success. notātnotant Barto. in Auth. post fratres. C. de suis & legiti. hæredib. Angel. in d. §. reliquum. Hæc tamen ratio non omninò sufficiens est ad impugnationem gloss. in d. §. in fideicommiss. imò eius opinio saltem erit vera, quoties fideicommissum sit relictum ab aliquo ascendentium, vel à patruo: quia tunc obtinebit sententia gl. ex pręmissa ratione: sicuti & plures opinantur ex his, qui à gl. discessere.

Secundò contra gloss. est alia ratio. Nam in fideicommissis succeditur testatori. l. cohæredi. §. cúm filiæ. ff. de vulgar. testator autem maiorem dilectionem, & affectionem præsumitur habere erga proximiorem. quàm erga remotiorem. §. si plures. Institu. de legit. agnat. successo. l. 3. §. si duo. ff. de legi. tuto. l. hæredes mei. §. vlt. ff. ad Trebel. Igitur frater tanquam proximior testatori excludit filium fratris, ex voluntate præsumpta testatoris, quod confirmatur ex eo, ꝙquod vbi vocatur ad aliquam rem proximior, nusꝗ̈nusquam præfertur nepos ex fratre ipsi patruo, imò patruus erit præferendus nepoti. quemadmodũquemadmodum tradit eleganter Paulus Castr. consi. 164. colu. 7. lib. 2. versic. ad secundum respondetur. Sed & hæc ratio facilimè tollitur. Nam Doctores, etiam reprobantes glo. passim fatentur fideicommissum relictum familiæ sub nomine collectiuo, esse interpretandum secũdumsecundum ordinem succedendi in testatis qui à iure datus est: vt superius probauimus. Hic autem ordo filios fratris præmortui admittit cum fratre. Igitur & in fideicommissis erit idem ordo admittendus. Sic licet iure communi, aut lege vocetur ad hæreditatem proximior ipsi defuncto intestato: nihilominus admittuntur filij fratris cũcum fratre. Quod manifestum fit ex legibus & authoritatib. paulò anteà nominatim adductis. Nec dubitari poterit, ab intestato præferri proximiorem remotiori. l. vlt. C. de verbor. signifi. Auth. post fratres. C. de legiti. hæred. §. reliquũreliquum. in Auth. de hæredi. quæ ab intest. defer. & ideò |

p. 241

licet ab intestato vocetur à lege proximior, adhuc filius ad hanc successionem subintrat locum patris, & filius fratris præmortui admittitur cum fratribus, eisdemq́ue sibi patruis. QuāQuam ob rem Pauli Castrensis considerationem reprobat Tiraquell. in d. q. 40. nu. 157. post Socin. consi. 252. lib. 2. col. 14. versi. ego respondeo.

Ex quibus infertur, ac deducitur, quanti sit æstimanda sententia Bal. & Cuma. in d. §. in fideicōmissofideicommisso. distinguentium inter dispositionem hominis, & dispositionem legis. Nam ipsi opinantur, filium fratris non esse admittendum cum patruo, quoties agitur de successione ex dispositione hominis: benè tamẽtamen admitti, quoties agitur ex dispositione iuris, & legis: Quam opinionem ferè omnes sequuntur, qui gl. in d. §. in fideicommisso. reprobant, pręsertim Alex. consi. 129. col. 2. lib. 5. & Dec. consi. 1. Etenim hæc differentia non subsistit, nec defendi potest. Ex eo siquidem tollitur, quòd dispositio hominis, quæ tractat de successione, vel de vocatione proximiorum, aut cognatorum ad fideicommissum, est intelligenda secundum ius commune: vt fatentur omnes: iure autem communi admittitur filius fratris. Ergo & ex dispositione hominis idem erit, quod ex lege: cum dispositio hominis sit iuxta legem, & ius commune interpretanda, & prætereà, si fideicommissum familiæ nomine collectiuo relictum, ita est intelligendum secundum omnes, vt proximiores admittantur. l. vlti. C. de verb. signifi. l. si cognatis. ff. de rebus dub. l. peto. §. fratre. ff. de legat. 2. l. 1. C. de secund. nupt. cur obsecro eadem hominis dispositio non erit iuxta iuris regulas interpretanda in eo modo, & ordine, qui à iure datur circa proximiores admittendos: qui ita admittuntur, vt filius subintret locum patris proximioris iam defuncti. Qua ratione differentiam Baldi, Cuman. & aliorum reprobat, & in hoc optimè Andræ. Tiraquellus in d. q. 40. num. 187.

Verum ad huius quæstionis resolutionem plura erunt adnotanda, & diffinienda in specie, quāquam hactenus confusè nimis fuerint ab alijs tradita, variè siquidem & olim, & nũcnunc hac in refuit, & est controuersum.

Primùm, in d. §. in fideicommiss. & vniuersaliter, quoties fideicommissum est relictum familiæ, sub nomine quidem collectiuo, non admittuntur simul omnes de familia, nec cessat fideicōmissumfideicommissum proximioribus admissis. Imò adhuc integrum ius eius permanet, vt ex fideicommissaria substitutione gradatim cæteri de familia admittantur, & vocentur successiuè. Hoc notat expressim Paulus Castrensis in dicto §. in fideicommisso. Cuius opinio Communis est, sicuti nos tradidimus in cap. Raynutius. de testament. §. 2. numer. 7. Nec est necessaria alia prohibitio alienationis ad hoc fideicōmissumfideicommissum: quod mihi satis probatur in dicto §. in fideicōmissofideicommisso. & in l. peto. §. fratre. ff. eodem tit. in l. vltim. C. de verborum signification. quicquid alij dixerint.

Secundò adnotandum est, quod Bald. in dicto §. in fideicommisso. scribit, quoties fideicommissum relinquitur familiæ, quibusdam tamen nominatis, vt prædilectis, nominatos esse præferendos, & primo admittendos, non tamen omnes simul, sed ex eis primò proximiores ipsi testatori. & hoc placet Baldo ex verisimili testatoris voluntate. Quam opinionem sequitur Bartolom. Socinus in l. si cognati. num. 40. ff. de rebus dub. quib accedere videtur opinio Bar. in l. Gallus. §. quidam rectè. ff. de liber. & posthu. cuius ipse memini d. §. 2. in princip. illîc tamen ex frequentiori doct. sententia hanc opinionem improbaui: & ideò nunc censeo Baldi opinionem falsam esse, sequutus Aretin. & Socin. columna tertia. in dict. §. quidam rectè. & ibi Lancel. Deci. columna secunda. Galiaulam num. 65. Quorum opinio magis Communis ex eo mihi videtur, quod & aduersus Barto. cuius authoritate sententia Baldi plurimum instruebatur, & defendi poterat, omnes ferè, saltem frequentiori suffragio scripserint. tametsi quod Bal. adnotauit procedere valeat in duobus casibus à me in d. §. 2. traditis. 2. & 3. conclusio.

Tertiò ad intellectum gloss. est obseruandum, quod vbi ad fideicommissum relictum familiæ vocantur à testatore expressim proximiores, filius fratris, vt quidam opinantur, non admittitur cum fratre, & patruo, nec filius repræsentat personam patris prædefuncti. Hanc conclusionem facilimè admittent Bal. & alij, qui glo. reprobârunt, constituentes differentiam inter dispositionem legis, & hominis: quæ in hac specie obtinere videtur: nempè cùm ab homine vocantur proximiores, non autem vbi tantum apponitur nomen collectiuum: tunc enim ordo datus à lege omninò seruandus est. Nam etiamsi à lege vocentur proximiores, & eadem vocatione præmissa filius admittendus sit in locum patris per repræsentationem simul cum patruo, id mirum non erit, quia & tunc agitur de interpretatione legis, non de interpretatione hominis, qui expressim vocauerit proximiores: Quo casu aperta est eius voluntas in hoc, quòd verè proximior admittatur non is, qui per fictionem proximior censetur. Siquidem per fictionem & repræsentationem filius fratris in locum patris admittitur ad successionem cum patruo: vt explicat Baldus in authenti. cessante. C. de suis, & legiti. hæredi. col. vlti. qui scribit, hanc vocationem, & admissionem fieri per fictionem iuris. Hæc verò non est admittenda in fideicommisso ab homine relicto: Quia in fideicommissis veritas non fictio attendenda est. l. fideicōmissumfideicommissum. ff. de conditio. & demonstra. l. Statius Florus. §. Cornelio Fœ|

p. 242

lici. ff. de iure fisc. Huic opinioni accedit quod paulò antè ex Paulo Castrensi adnotauimus versi. secundò contra. glo. item quod notat Bal. in l. iubemus. §. vltim. iuncto principio C. ad Trebellian. scribens, quòd licet aliâs quandoquè sequens in gradu repræsentet proximiorem: tamen vbi in dispositione hominis fit mẽtiomentio de gradu, non comprehenditur sequens in gradu: quamuis, vt dixi, talis fit, qui iure repræsentet proximiorẽproximiorem. Ad idem optimè conducit text. in l. si libertus præterito. §. si libertus. ff. de bon. libertor. Igitur quamuis ex legis interpretatione, vbi fideicommissum familiæ relinquitur, admittendi sint proximiores: & quoties lege proximior admittitur, filius quibusdam casibus repręsentet patrem præmortuum: hoc ita verum est, quia in hac specie verba legis loquentis de proximiore interpretamur Non tamen idem erit, quoties dispositionem hominis proximiorem vocantis interpretabimur: cùm ea sit propriè, ac iuxta veritatem seclusa fictione interpretanda. Ex quo poterit etiam dissolui ratio quædam, quæ adduci solet contra conclusionem istam, quam hoc in loco probare conamur. Nam statuto vocante proximiorem, filius patrem repræsentat, & in eius locum admittitur: secundum Alexand. consi. 88. libro primo. Iason consi. 159. col. 4. lib. 4. Deci. cons. 484. colum. 2. & in leg. 1. nota. 14. C. de secund. nupt. Tiraq. in tract. de primogenijs, quæst. 40. numero 20. Etenim licet statuta sint strictè interpretanda: nihilominùs recipiunt interpretationem passiuam ex regul. iur. communis. l. 1. §. 1. ff. ad leg. Falcid. Bart. & alij in l. si quis seruo. C. de furt. Sed & principalis conclusio ex eo maximè deducitur, quod cùm alioqui, vbi testator grauauerit filium fideicommissi, legis interpretatione id fideicommissum cesset, si filius decesserit relictis liberis. l. cùm auus. ff. de cond. & demonstrat. l. cùm acutissimi. C. de fideicom. & hæc legis interpretatio sit intelligenda de liberis legitimis, & naturalibus. leg. generaliter. §. cùm autem. C. de instit. & substit. Attamen fideicommissum ita expressim à testatore conceptum: si sine liberis institutus decesserit: intelligitur de liberis naturalibus tantùm: licet non sint legitimi. leg. ex facto. §. si quis rogatus. ff. ad Trebellia. & illîc gloss. communiter recepta. Vnde non immeritò constitui potest ad intellectum gloss. in dict. §. in fideicommisso. distinctio ista, ex qua palam deducitur hæc tertia conclusio, quam in hac specie adnotârunt, & tenuerunt hi doct. quorum ad probationem quartæ & statim sequentis conclusionis mentio fiet: ac prætereà Paulus Parisius consi. 30. numero 58. & sequen. & consi. 37. numero 57. & 70. atque iterum consi. 40. num. 25. libro 2. His accedit text. optimus in authen. post fratres. C. de legi. hære. vbi post fratres, & fratrum filios, qui proximior est, admittitur: & tamen post fratrum filios, non repræsentat filius personam patris: vt receptum est. Ergo nōnon alia ratione, quàm, quòd tunc propriè, & verè sit proximior admittendus. Idcircò hæc tertia interpretatio gloss. in dict. §. in fideicommisso. videtur iure cōgruacongrua & vera: eò præsertim quòd opinio glo. propter multa difficilis sit, ac multis displiceat: tametsi Iason in consi. 159. libro quarto. eandem glo. sententiam etiam in casu huius tertiæ conclusionis probet, & admittat, post Bal. in consi. 488. lib. 3.

Quartò, vbi fideicommissum relinquitur à quocunque testatore sub nomine familiæ hac apposita conditione, & clausula: vt ad id admittantur qui sint de familia, salua gradus prærogatiua: tunc filius non obtinet locum patris, nec eius personam repræsentat: quemadmodum probatur in authen. defuncto. C. ad tertulli. ex propria illius decisionis ratione: vbi Paulus de Castr. hoc sensit, & expressim asserit Dec. in d. consi. 1. colum. 3. Paulus Paris. in dict. responsis præsertim in consi. 37. nume. 57. libro 2. Corne. in dict. auth. defuncto. colum. 2. post Fulgo. ibi, Curt. Iunior in l. 2. C. de success. edict. nu. 15. & Decius iterum consi. 408. numero 12. licet & in hac specie opinionem glo. sequatur Soci. Iunior in cons. 128. lib. 1. nu. 11.

Quintò idem erit ferè eadem ratione, quoties testator ad fideicommissum relictum familiæ certum gradum nominatim vocauerit. Nam eo casu sequens in gradu, idest, qui sequentem gradum obtinet, nōnon admittitur per repræsentationem in locum patris præmortui, qui fuerat ex gradu priori. Quod videntur notare, qui duas proximas conclusiones tenuerunt: & in specie Curt. Iuni. consi. 22. nu. 7. 8. & 11. Idem in l. 2. numero 14. C. de success. edict. Paul. Paris. cons. 37. num. 53. & 57. lib. 2. Carol. Molin. in Alex. consi. 204. lib. 2. & in consi. 26. lib. 3.

Sextò constat ex his, & ex dictis in vers. secundò. Quod in specie, & casu d. §. in fideicommisso. ex duobus nominatis & prædilectis à testatore, altero mortuo non obtinere eius filium locum patris ad obtinendum fideicommissum. Alter etenim solus nominatus illud obtinebit: siquidem illi nominati grauati censentur, vt vnus alteri post mortem restituat: secundum Paul. Castr. & communem ibi. Quod deduci poterit ex eodem §. in fideicommisso. vbi est text. optimus ibi: & post eos omnes notat latè Paris. in d. consi. 37. nu. 49. & seq. quam opinionem ipse censeo communem esse.

Septimò hinc constat, quòd si testator ad fideicommissum vocauerit filios, & nepotes: deniquè vocauerit filios, vt constituentes vnicum tantùm gradũgradum à sequenti, & nepotibus distinctum: ita quidem, quòd appellatione filiorum non comprehendantur nepotes, mortuo vno ex filijs, eius filius non obtinebit per repræsentationem locum patris, nec admittetur |

p. 243

simul cum patruis. Et hoc sanè duplici ratione. Prima ex eo, quod tradidimus superiùs. vers. 5. Secunda ex eo, quod notauimus proximo versic. 6. Etenim quo ties filij vocantur ita, vt gradum vnum constituant, nec contineant nepotes: nominati censentur vocati, & ideò filius in hoc casu non subintrat locum patris. Atque ita tenent Cuman. & Alex. in l. hæredes mei. §. vltim. ff. ad Trebell. iunct. glos. Curt. Iunior in d. l. 2. num. 14. & idem in d. consil. 22. Paul. Paris. & alij modò citati.

Octauò est aduertendum, quòd etiamsi fideicommissum instituatur à testatore, qui expressim vocauit plures sub nomine collectiuo, salua tamen gradus prærogatiua admittendos seruato ordine successionis ab intestato, vel à iure tradito: tunc filius repræsentabit personam patris, & in locum eius admittetur ad fideicommissum, quod reliquerit ascendentiũascendentium aliquis, patruus, amita, vel matertera. Quemadmodum in specie Dec. probat, & respondet in consil. 79. col. 2.

Nonò, seclusis hisce casibus erit admittenda opinio gloss. in fideicommissis, & filius personam patris repræsentabit, vt cum patruo illud obtineat fideicommissum, quod familiæ delatum fuerit, quoties fideicommissum est relictum ab auo, vel ascendente, aut à patruo, amita vel matertera, etiam si simpliciter vocata fuerit familia sub nomine collectiuo. Hæc etenim est propria intentio gl. in d. §. in fideicommisso. quam in hoc sensu intelligunt, & sequuntur Dec. consil. 1. colum. 2. & cons. 79. optimè, atque in specie idem Dec. consil. 217. Carolus Ruinus inter consil. Rubei consil. 40. num. 4. & ipse Rubeus consil. 82. col. vltim. Curt. Iunior in l. 2. num. 11. C. de succes. edict. Caro. Molin. in additio. ad Alex. consil. 26. libro 3. vbi sensit, ita esse intelligendum responsum Alex. ibi qui dixit, communiter approbari gloss. in dict. §. in fideicommisso. Quin & in hoc sensu descripsit, hanc esse Communem opinionem Parisi. consil. 36. colum. 2. lib. 2. eandem tenent in specie ita gloss. interpretati. Bartho. Socin. consil. 51. lib. 4. numer. 19. Aretin. consil. 164. colum. penultim. Imola in dict. §. in fideicommisso. Denique omnes, qui gloss. sequuntur ita eam intellexêre, & præterea Curtius Iunior consil. 128. num. 11. pulchrè Iason consil. 125. lib. 2. & consil. 159. lib. 4. Sed & Socin. Iunior consil. 126. num. 10. libro 1. asseuerat, hoc sine dubitatione verum esse. Hi verò authores non satis aperiunt, an in successione ascendentiũascendentium descendentes omnes etiam vltra pronepotes admittantur per re

5

*præsentationem. Id etenim est hactenus satis controuersum. Nam text. in §. cùm filius. Insti. de hæreditat. quæ ab intesta. defer. tantùm de pronepotibus tractat, & statuit, hos esse per repræsentationem admittendos ad successionem proaui. Et ideò sunt qui teneātteneant, vltra pronepotes non esse admittendam repręsentationem, vt filius locum patris præmortui omninò teneat. Hoc sanè, etiam si locus mendosus appareat, tenet Faber in dict. §. cùm filius. & illic Angelus Aretin. column. j. idem Angelus in §. multis. Instit. de successi. liber. col. j. latissimè omnium Sigismundus Lofredus in Paraphrasibus feudalibus titu. de natura successi. feudi fol. 51. citatur pro hac parte Bart. in l. j. §. sed si quis. ff. de sui. & leg. hære. qui de pronepotibus fatetur, non tamen negat de vlterioribus. Idem Bartol. in dict. auth. post fratres. scribit, repræsentationem tantum esse admittendam, vbi agimus de successione patrui, vel aui: non tamen excludit successionem abaui. sicut nec posset excludere successionẽsuccessionem proaui. Ego quidem & si videam non posse hanc controuersiācontrouersiam deduci in praxim: quia rarò pronepotes agũtagunt de proaui successione: eam verò esse omninò necessariam ad interpretationẽinterpretationem fideicommissi ab abauo, & alijs vlterioribus relicti & instituti, quo ad præsentem quæstionem opinor: & deinde censeo, Contrariam sententiam veriorem esse. Idcircò mihi potiùs placet, vltra pronepotes esse locum repræsentationi, etiam in decimo gradu. quod expressim tenet gloss. & illîc Ioan. Faber in dict. §. multis. verb. ad quintum. Rolan. in tract. de success. ab intesta. 11. colum. versicu. Sed si cum filijs. Cynus in tract. de success. ab intesta. licet Sigismundus neget, illud opus esse Cyni. Eandem opinionem repetit ipse Faber in §. cæterùm. Institut. de legit. agna. success. numero tertiò. Saly. in authen. in successione. in fin. C. de suis, & legit. lib. Eguinarius Baro in dict. §. cum filius. quorum opinio probatur in §. item vetustas. versicul. ita tamen. Institu. de hæredita. quæ ab intestato deferunt. Vbi in successione hæreditatis ascendentium succedunt nepotes, pronepotes, & aliæ personæ descendentes ex masculo, vel fœmina, in stirpes, & non in capita. Idem ferè traditur in d. authen. in successione. Quod si vlteriores personæ post pronepotes succedunt ascendentibus in stirpes, vt constat: planè sequitur, filios admitti in locum parentum præmortuorum per repræsentationem: alioqui non datur successio in stirpes. Atque ita est hæc cōclusioconclusio diffinienda, vt appareat, quid referat intellexisse opinionem gloss. in fideicommisso. post Deci. & alios eo modo, quo in hoc ver. nono intelligimus. Tametsi, etiam iuxta hunc intellectum reprobet gloss. Antoni. Rubeus cons. 36. colum. vltim. & consi. 38. colum. 2. atque in hoc Bal. & alij inclinent, dum constituere conantur discrimen, ac differentiam inter dispositionẽdispositionem hominis, & legis: quæ nōnon satis congruit huic disputationi, vt superiùs ꝓbauimusprobauimus, vbi fideicōmissumfideicommissum sub nomine tantùm collectiuo familiæ simpliciter relinquitur. & ideò ipse opinor gl. admittendam esse in prædicto sensu.

p. 244

Decimò apparet ferè ex consensu omnium, qui & gloss. improbant, & sequuntur, ad fideicomissum relictum familiæ, etiam simpliciter nomine collectiuo, ab eo testatore, qui non fuerit ex ascendentibus, nec ex patruis, materteris, aut amitis, non esse admittendos filios fratris præmortui cum patruis superstitibus. & hæc est proculdubiò Communis opinio. Sed & in hoc casu, & denique in hac controuersia ad pręsentem dubitationem, admonendus est lector, vt diligentissimè obseruet voluntatem, etiam pręsumptam testatoris, & disponentis: atq;atque item, an illud sit verum, quod in initio huius capitis tractauimus: nempe attendendam esse quo ad fideicommissa, & alia vincula, personam vltimi possessoris, & sic grauati, vt eius respectu successio deriuetur, & debitum ordinem habeat.

Vndecimò illud est obseruandum adhuc in fideicōmissisfideicommissis, quod vbi ad fideicommissum relictũrelictum agnationi, vel familiæ sub nomine collectiuo vocantur agnati, vel cognati iure primogenituræ, & maioratus, filius primogeniti præmortui præfertur patruo, & filio vltimi possessoris, subintratq́ue filius in locum patris iure primogeniti. probat hoc in successione regia lex partitarum. 2. tit. 15. par. 2. & in omnibus maioribus regia lex. 40. Tauri. quæ hoc ipsum statuit, non tantum vbi tractatur de successione in primogenio ascendentibus, sed & si tractetur de succedendo transuersali, vt ipse intelligo, etiam vltimo possessori, non solum maioratus institutori. Sed & iure communi hanc eandem opinionem probant, & sequuntur plures: præsertim Oldrad. consi. 224. Alberi. in proœmio Pandectarum. §. discipuli. col. antep. Bal. in l. liberti, libertæque. C. de oper. liber. nu. 18. Paulus de Castro in l. maximum vitium. num. 3. C. de lib. præt. idem in l. is potest. nu. 2. ff. de adquir. hære. & ibi Iason nu. 32. idem Paulus consi. 164. lib. 2. Abb. consi. 85. lib. 1. idem Abb. nu. 8. Ancha. nu. 18. & Card. q. vlt. in c. licet. de voto. Præposit. in cap. 1. de feudi. Marchiæ. ducatus & comitatus. Quam sententiam & plerique alij tenuerunt, quos sequitur, & omnium latissimè refert Andræas Tiraquel. in tract. de primogenijs, q. 40. Ioan. Cirier de primogenitura lib. 1. q. 25. & 26. quæ quidem opinio seruatur de consuetudine tanquam verior, secundum Carol. Moli. in Alexand. consi. 4. lib. 4. eandẽeandem sequuntur Thomas Grammaticus decisi. 1. lib. 8. parerg. c. 15. vbi dicit, hanc esse magis CōmunemCommunem sententiam. Idem fatentur & plures alij, quorum meminit Tiraquellus in d. q. 40. nu. 11. qui latissimè tradit, apud quas gentes fuerit, & sit hæc opinio recepta.

Nec tamẽtamen olim defuêre, qui pro patruo aduersus nepotem responderint: idemque & iuniores quidam fecere. Huius etenim partis authores, & defensores sunt Oldradus sibi contrarius cons. 94. Ricardus MalũbriusMalumbrius, Cynus, Baldus, Saly. & Paul. Castr. in l. Si viua matre. per illum text. C. de bonis mater. Dominicus & Francus in c. Grandi. de suppl. negl. prælat. Fulgosius in l. vt intestato. C. de suis & legitimis hæredi. Chassanæ. in consi. 53. Antoni. Rubeus consilio 149. & plerique alij per Tiraquellum citati. qu. 40. num. 13. quorum opinio magis Communis est secundum Alexand. cons. 4. lib. 4. Dec. cons. 443. & Matthæ. de Afflict. in rub. de succe. feudi. nume. 88. libro feudorum. Sed quia res ista, & controuersia iam est diffinita per regiam constitutionem, non est, cur toties hæc repetatur disputatio: præsertim quod Andræ. Tiraquellus, Matth. de Afflict. Ioan. Cirier. & Thomas Grammaticus latissimè hanc quæstionem disputauerint.

Ipse verò etiam seclusa lege regia arbitror, opinionem, quæ nepoti fauet aduersus patruum, veriorem esse. Et ideò omissis rationibus, & authoritatibus, quæ optimè ab alijs traduntur, rationem quandam ex coniectura & præsumpta mẽtemente testatoris deducam: ac deinde legẽlegem ipsam regiāregiam, & Taurinam constitutionẽconstitutionem interpretari conabor ad praxim, & vsum, quādoquidẽquandoquidem possunt plura cōtingerecontingere dubia ad eius intellectũintellectum.

Etenim qui primogenitum constituit, & maioratũmaioratum, hoc planè in fauorẽfauorem agnationis vult, ꝙquod primogeniũprimogenium illud deferatur gradatim primogenitis per lineam rectārectam, ita quidem, vt vni detur, & cōpetatcompetat, qui ex linea recta primogenitus sit, & primũprimum gradum obtineat in eadẽeadem linea post vltimũvltimum possessorem, eiusdemq́;eiusdemque gradus primum locum habeat. Nam quod iure traditur de patruis admittendis cum nepotibus, obtinet, vbi res ad plures deuenire potest. At quoties vni tantùm, & primogenito defertur fideicommissum: primogenitus vnius gradus semel admissus, reliquos de illo gradu excludit interim, dum gradatim potest primogenium in posteros deferri: cùm gradus descendentium ordinem efficiant, & constituant, nec distingui aut mutari possint, nec numerari ex pluribus in eodem gradu existentibus. quod est satis manifestũmanifestum. Vult & prætereà primus maioratus author, quod si primogenium in transuersam lineam transierit, aut locum obtineat, idem in ea seruetur ita, vt semper descendat ab illo, qui vel vltimus possessor est, vel post illum primum locum obtinet ad primogenium. Igitur si gradatim primogenium defertur primogenitis per lineam rectam: consequitur necessariò, quod mortuo possessore ille primogenitus ad maioratum vocatur, qui eadem in linea recta sequẽtẽsequentem gradum constituit, & efficit iure primogenituræ: vnde mortuo filio primogenito viuẽteviuente patre possessore maioratus, eius filius maior, & primogenitus gradatim subintrat, & primũprimum locũlocum obtinet in linea recta deficiente patre, & gradu primo, quem ipse pater constituebat, atque ideò primogeniũprimogenium habere debet. Hæc etenim |

p. 245

linea recta semper est consideranda, nec est diuertendum ad transuersales: Cùm ea sit natura primogenij constituti ad deferendum aliquod patrimonium vni eidemq́ue maiori, & primogenito, vt gradatim linea recta semper sit obseruanda, neque digressio fiat ad transuersales, qui à maiori, & primogenito eiusdem gradus fuêre exclusi. Is siquidem loco omnium eiusdem gradus primogenij iura obtinuit. Quod etiam constat, quia mortuo possessore maioratus relictis fratribus & filijs, defertur dubiò procul primogenium filio maiori, & primogenito, non fratribus. Nempè ex eo, quod gradatim in deferendis primogenijs sit successio distribuenda per lineam rectam, dum fieri poterit descendendo ab vno in aliũalium, nullo pacto transuersales admittendos. Summa ergo totius rationis est, in maioratibus, & primogenituris ex mente testatoris, aut primi institutoris, successionem gradatim deferri ad descendentes primogenitos per lineam omninò rectam, si fieri possit, ità vt vni, & primogenito, ac maiori patrimonium detur. Quæ quidem ratio deducitur à mente testantium obseruata ratione tex. in l. vlt. C. de verb. significat. & in l. 2. titul. 15. part. 2. quæ lineam rectam obseruat. Ad hæc accedit, quod per institutionẽinstitutionem maioratus videatur maior, & primogenitus in singula linea vocari, & ita quidem inuitari, vt durante linea primogeniti, non fiat transitus ad secundogenitum. tex. in c. 1. in fine de natura & success. feud. quem text. ad hoc induxit Alci. inter responsa Grati. consi. 8. & Soc. consi. 252. lib. 2. col. 8. idem probare conatur ex cap. 1. de success. feud. text. tamen aptior est in d. ca. 1. de natura & success. feudi, cuius & ipse Soc. meminit. Sed & ratio ista deduci poterit ex Paulo Castr. in d. consi. 164. & Præpo. in d. c. 1. fundamento. 19. pro nepote.

Enla succeßion del mayoradgo, aunque el hijo mayor muera en vida del tenedor del mayoradgo, o de a quel, a quien pertenesce: si el tal hijo mayor dexare hijo, o neito, o descendiente legitimo: estos tales descendientes del hijo mayor por su orden, prefieran al hijo secundo, del dicho tenedor, o de aquel a quien el dicho mayoradgo pertenescia.

Hactenùs prima legis regię pars, ex qua deducuntur plura.

Primùm ex hac regia decisione apparet, non tantùm præferendum esse nepotem patruo quoties primogenitus post patris obitum maioratum obtinuit, & tandem moritur relictis filio, & fratre. In hoc etenim casu nulla videtur apud authores controuersia: quia conueniunt omnes, etiam qui partes patrui conati sunt defendere, nepotem esse admittendũadmittendum, & filium fratri præferendum in successione. tex. optimùs in c. licet. de voto. & ibi Cardi. & Abb. vlt. not. tex. et iam in c. Grand. de supplen. negl. pręl. in sexto. & illîc Anch. & Franc. Marti. LaudẽLaudem. in tract. de primogenitura col. pen. & Corsetus de potest. Regis. q. 115. Dec. cons. 443. vers. quinto. non obstat Bal. in l. tutela. §. si duo. ff. de legit. tutel. ac plures alij, quos sequitur Andr. Tiraq. in d. q. 40. statim in prin. dicens, hoc à nemine ferè negari: idq;idque ex historijs probat. Sic & in regno Castellæ Ioannes Rex II. huius nominis regnum obtinuit mortuo Henrico III. eius patre, qui regnũregnum possederat, etiamsi Henricus fratrẽfratrem reliquerit FerdinandũFerdinandum, qui dictus est Infans Antequeræ, & postea regnũregnum Arragoniæ legitima successione fuit cōsecutusconsecutus: & ipsum aliâs factũfactum est sæpissimè: vt ex Chronicis apparet, & idem Tiraquellus commemorat. Sed & nepos patruo præfertur lege regia, etiam patre primogenito vltimi possessoris mortuo in vita ipsius patris, & aui. quod palàm probatur in dicta lege: & ita est hæc constitutio pro his, qui partes nepotis iure defendunt aduersus illos, qui hoc in casu patrui ius tutantur. Atq;Atque in hoc cōuenitconuenit Taurina constitutio cum lege partitarum, quæ in successione regni idem statuerat.

Secundò ex eadem regia decisione, si ad amussim expendatur, constat, nepotem patruo esse præ

7

*ferendum, etiamsi ipse sit ætate minor patruo. quod satis dictat regia lex, & probat ratio paulò ante à me adducta: idemq́ue iure communi tenuerunt omnes, qui pro nepote scripsêre aduersus patruum, saltem magis Communiter, eorumq́ue rationes in hoc tendunt. Nam vbi nepos ex filio primogenito esset maior ætate patruo, & ad primogenium vocatus esset simpliciter primogenitus, vt frequenter fieri solet, profectò etiam seclusa lege regia, etiam ex sententia defendentium iura patrui, esset nepos præferendus: quemadmodum ipse Matthæus de Afflict. tradit, & tenet in d. rub. de succes. feudi. numer. 91. Bald. & Fulgo. in l. vt intestato. C. de suis & legiti. Alexand. in l. is potest. colum. 2. & ibi Iason colum. 7. ff. de acquiren da hæreditate. Alexand. consil. 4. libro quarto. colum. 2. Dec. consil. 443. colum. 3. Tiraquel. in d. q. 40. num. 5.

Tertiò ex eadem ratione, & lege regia deducitur, nepotem esse præferendum patruo, etiamsi fideicommissum, & primogenium ab ipso testatore fuerit delatum primogenitis, & maioribus natu. Nam etiam in hac specie nepos locum patris primogeniti obtinet, & præfertur patruo in maiori ætate. Hoc ipsum in specie notat Paulus Castrensis in d. cons. 164. lib. 2. & latè Socin. consil. 252. lib. 2. Quorum opinio verior est perpensa hac lege Taurina, & ratione, quam superiùs constitui: & deinde perpensis his, quæ tradit Tiraquellus in d. q. 40. nu. 102. & seq. Quamuis Alciat. cōtrariũcontrarium respōderitresponderit inter Grati. responsa cons. 8. & lib. 8. parerg. c. 15.

p. 246

Quartò, licet in maioratus, & primogeniorum successione mares fœminis pręferantur in eodem gradu, & linea, etiamsi mares sint ætate minores fœminis primogenitis. quod notauimus libro tertio. varia. resolutio. cap. 5. num. 5. Attamen filia primogeniti iam præmortui viuente patre excludit patruum masculum secundogenitum, vbi ex conditionibus, & legibus primogenij non excluditur fœmina. Hoc enim eadem ratione, & lege regia probatur: & tenẽttenent expressim Sebastianus Neapodanus in consuetudinibus Neapolitanis tit. de success. ab intestato super verbo ex masculis. Thomas Grammati. decisio. 1. nume. 28. qui refert, ita pronunciatum fuisse in regno Neapolitano per ipsum RegẽRegem FernandũFernandum I. an. M. CCCC. LXXX. quod etiam commemorat Matth. de Afflict. in tit. de natura succe. feudi. num. 54. qui ab hac opinione non audet discedere: tametsi maximè dubitet, quippè qui semper in hac controuersia magis declinauerit in fauorem patrui contra nepotem. Sed opinionem istam, quam hoc in versiculo, quarto intellectu probamus, tenent Andræ. Isernia in cap. 1. in prin. nu. 2. de eo, qui sibi, & hæredi. suis masculis. Præposit. in c. 1. de feudo Marchiæ, ducatus, & comitatus. 15. fundamento pronepote. & Sigismundus Lofredus in consil. 39. nu. 28. optimè Tiraquellus de primogenijs q. 14. quem legito. Nam plerunquè hac quæstione erratur, dum opinionem istam falsò etiam sequuntur quidam in eo casu, quo expressim à primogenio fœmina excluditur. Qua in re nōnon satis seipsum explicat Lofredus: sicuti nec Ioan. Lupi. in rub. de donatio. 69. nume. 26.

Quintò ex præmissis illud est obseruandum, regiam legem, & opinionem, quæ pro nepote aduersus patruum probata est, admittendam esse, siue ex dispositione, ac institutione maioratus vocetur filius primogenitus, siue primogenitus simpliciter. Nam vtroque casu idem erit ex illa ratione, quam constituimus pro hac parte & ex lege regia, quę satis generaliter hoc explicare videtur. Atque in hoc tendunt ferè omnes rationes, quæ à doctoribus pro hac opinione traduntur: tametsi in priori casu, quando filius primogenitus expressim vocatur, patruum esse præferendum nepoti etiam maiori & prius nato, asseuerent Bald. & Fulg. in d. l. vt intestato. C. de suis & legit. liber. Alexand. in l. is potest. colum. 2. & ibi Iason colum. 7. ff. de acqui. hæredi. idem Alex. consi. 4. libro 4. colu. 2. ad finem.

Sextò, Regia lex & opinio quæ nepoti fauet etiam obtinet, non tantùm in filio primogeniti mortui viuente patre: sed & in filio secundogeniti, qui mortuus est viuente patre ac superstite primogenito, qui tamen posteà mortem obierit absque liberis viuente patre. Nam hic filius secundogeniti subintrat locum patris aduersus tertiogenitum, & in maioratu mortuo auo præfertur tertio. Quod eisdem rationibus probatur, & notant latissimè Socin. consil. 252. libro secundo. & Thomas Grammaticus. decisio. 1. numero trigesimo. sensit Aretin. in consil. 164. si obseruetur factum, super quo consultus respondit.

Septimò ex his ipse infero, quod vbi constaret, aliquod patrimonium esse maioratum, nec tamen constaret de clausulis fideicommissi: esset omninò seruanda legis regiæ responsio: quia in dubio ea videtur fuisse mens testatoris, & illius, qui maioratum instituit. Hoc ipse adnotaui libro tertio. variarum resolu. capit. 5. numero octauo.

Octauò huius legis regiæ, & Taurinæ verba ibi. En vida del tenedor del mayoradgo, o de aquel a quien pertenesce, possunt habere duplicem sensum. Primò enim intelligenda sunt de illo, ad quem primogenium iure nunc pertinet, quamuis id alius possideat iniquè, & iniustè. Etenim si huius filius primogenitus moriatur patre superstite, nepos, filiusq́ue primogeniti subrogatur patri, vt ad maioratum omninò admittatur, vel ad prosequendum ius illud euincendi primogenium ab iniquo possessore. Secundò potest constitui exemplum de filio primogenito, qui filium habet nepotem possessoris, & hic nepos moriatur viuentibus, auo possessore, & patre primogenito, relicto tamen filio pronepote possessoris: Is enim pronepos erit admittendus ad maioratum omninò post mortem proaui, si & auus iam mortem obierit ante proauum, excluditq́ue patruos, & item fratres aui primogeniti.

Lo qual no solamente mandamos, que se guarde y platique en la succeßion del mayoradgo a los ascendientes: Pero aun en la succeßion de los mayoradgos a los transuersales de manera, que siempre el hijo, y sus descendientes legitimos por su orden representen la persona de sus padres. Aunque sus padres no ayan succedido en los dichos mayoradgos.

Hæc legis pars quo ad exempla variè potest intelligi. Etenim primò eum sensum habet, quod hic ordo sit seruandus quo ad successionem per repręsentationem, vbi maioratus fuerit ab initio constitutus ab ascendenti, & demùm successio delata fuerit in eum, qui non habuit, nec habet descendentes, sed transuersales, ad quorum vnum primogenium deuenit: tandem vltimi possessoris filius primogenitus mortem obierit in vita possessoris eiusdem relicto filio, & fratre. Nam in hoc casu nepos præfertur patruo per repræsentationem licet semel in transuersam lineam transierit primogenium. Hoc autem exemplum ferè nullānullam dubitationẽdubitationem habet, sicut nec illud, quod cōsti| p. 247tuiturconstituitur: vbi per lineam rectam deriuatur successio in primogenitos absq;absque vlla interruptione, ita vt nusquam ex transuersa linea quisquam fuerit admissus. Semper enim in his duobus casibus agitur de successione ascendentium vel ascendẽtisascendentis, qui maioratum constituit. QuẽadmodũQuemadmodum in initio huius capitis explicuimus. Hic siquidem vltimus possessor ex linea transuersa, omninò descendit à testatore, & ideò repræsentationis ius in eius successione locum obtinet: vt superius præmisimus. Qua ratione quoties maioratus author, & institutor est de ascendentibus, & ab eo descendit vltimus possessor, regia lex palāpalam procedit, & iure cōmunicommuni, siue iam linea directa in transuersam mutata fuerit, siue permanserit: omnes enim à primo testatore descendunt.

Secundò potest hæc regia responsio intelligi in maioratu, & primogenio constituto ab aliquo transuersali: nempè à fratre in fratrem, & fratris filios, ac descendentes. Etenim quamuis iure communi non sit locus repræsentationi in successione lineæ transuersæ, nisi cùm agitur de successione patrui: tamen in primogenio, & maioratu regia lex hoc statuit, vt semper sit locus repræsentationi, ita quidem, quòd nepos patruo præferatur. Quæ sanè decisio admitti iure poterit propter rationem, quam superiùs tradidimus hoc in capite versic. etenim qui primogenium. Et hoc exemplum planè obtinet, vbi vltimus possessor maioratus est item de ascendentibus, ab eoq́;eoque patruus, & nepos, qui modò contendunt, proximam originem ducunt.

Tertiò ad intellectum huius regiæ constitutionis illud erit obseruandum, eam equidem obtinere, & admittendam fore, non solùm vbi contẽditurcontenditur inter patruum & nepotem vltimi possessoris descendentes, ꝙquod modò adnotabam: erat enim patruus filius secũdogenitussecundogenitus vltimi possessoris, & ipse nepos primogeniti præmortui filius: sed etiam quando vltimus possessor moritur absq;absque liberis, relicto fratre minori, & filio fratris secundogeniti maioris iam præmortui. Etenim & in hoc casu, sicut frater secundogenitus iam præmortuus, si viueret, obtineret primogenium, excluso fratre tertiogenito: ita & filius eiusdem fratris secundogeniti præmortui est admittendus excluso patruo, fratre tertiogenito ipsius vltimi possessoris, etiamsi maioratus fuerit institutus ab aliquo ex transuersa linea. Nec me latet, contrarium quibusdam placuisse, qui existimant, non esse locum regiæ decisioni, quoties primus author maioratus, quiq́ue illum in fauorem agnationis instituit, & eiusdem primogenij vltimus possessor fuit, ex linea transuersa familiæ, & agnationis, non de ascendentibus: imò tandem vterque fuerit transuersalis. Vnde consequenter opinantur, nepotem excludi à patruo quo ad maioratum institutum ab aliquo transuersali, vbi patruus & nepos non descendunt ab vltimo possessore: imò vterq;vterque eum attingit linea trāsuersatransuersa cognationis vel agnationis. Quasi post filios fratrum locus non sit iure cōmunicommuni repręsentationi, quo ad successionem trāsuersaliumtransuersalium: & ideò iuxta iuris communis regulas, & legem ordinariæ successionis, secundum hanc opinionẽopinionem non est ad primogenium à transuersali constitutum admittendus per repræsentationem filius præmortui fratris, qui post vltimum possessorem eius fratrem primogenitum foret admittendus, si viueret, excluso fratre minori, potiusq́;potiusque tertius hic frater, & minor vltimi possessoris, excludet omninò nepotem, eiusdemq́;eiusdemque filium fratris secundo geniti, qui viuente fratre primogenito, & vltimo possessore mortẽmortem obierat. Cui opinioni iure cōmunicommuni adstipulatur authoritas Antonij de Butrio in consi. 47. qui asserit, in successione transuersalium non esse admittendāadmittendam prærogatiuāprærogatiuam proximioris, & primogenituræ per repræsentationem. Et tractat in eo respōsoresponso factũfactum illud, in quo vltimus possessor transuersalis est, & à transuersali successio habuit originẽoriginem. Sic & And. Iser. in consti. Neapol. ti. 24. lib. 3. adnotauit, quòd primogenitura nōnon habet locum, quando succeditur fratri, sed cũcum patri succedendum est. Item & Matth. de Affli. in c. omnes filij. si de feudo fuerit contro. inuestit. nu. 12. palàm asserit, in successione primogeniorum non esse admittendam repræsentationẽrepræsentationem, quoties vltimus possessor transuersalis est. Idem tamẽtamen Matth. de Affli. in consti. Neap. li. 3. d. ti. 24. nu. 23. dubitat de conclusione Antonij, quo ad repræsentationẽrepræsentationem: & profectò (ni fallor ipse) meritò. Nam quod ipse in in d. c. omnes. nu. 12. scripsit, falsum est, & iure regio manifestè sublatum.

Id verò, quod Isernia tractat, parum facit: quia vel falsum itidem est, vel minimè conueniens legibus primogeniorum: cũcum ipse non vnum fratrẽfratrem, sed omnes fratres admittat post fratrem vltimum possessorem.

Quamobrem ipse sub cuiusque doctioris censura veriorẽveriorem esse opinor eam conclusionem, quam in initio huius tertiæ interpretationis exponere conabar: eandemq́;eandemque à theoricis, & practicis iure admittendam fore. Nam & mortuo fratre vltimo possessore, admittendum esse ad primogenium filiũfilium fratris secundogeniti, & pręmortui excluso fratre tertiogenito eodẽq́;eodemque patruo: responderunt And. Tiraq. in tract. de primogenitura. q. 41. & Soc. consi. 252. lib. 2. per totũtotum pręsertim col. 8. versic. præsuppono etiam, & Aret. consi. 164. ipseq́;ipseque Afflict. in dict. tit. 24. num. 33. refert, ita respondisse plures iuris vtriusq;vtriusque Doctores.

Nec quicquam refert dicere, ꝙquod hi Doctores hanc opinionem probauerint, vbi maioratus habuit originem ab ascendenti. Nam eorum rationes |

p. 248

non ita restringuntur: sed in hoc tendũttendunt, quod primogenito deferatur iure, consuetudine, vel testamento successio. Et deinde cōsiderantconsiderant Aret. & alij personam vltimi possessoris ad co adiuuandam eorum opi. probantes, in successione transuersalium admitti, etiam iure cōmunicommuni repręsentationẽrepręsentationem. Hanc verò sententiāsententiam, & interpretationẽinterpretationem ex eo probare mihi videor, ꝙquod ratio regię legis, & quæ superius à me tradita fuit ad successionem primogeniorum, omnes has species, & casus complectitur: nec restringitur successio ista, quæ ad primogenia cōpetitcompetit, legib. ordinariæ successionis, & legitimæ, quę ab intestatis defertur, nec item legibus fideicōmissifideicommissi quod familiæ, aut agnationi ex testamento relinquitur. Qua ratione in vniuersum regia lex quò ad successionem primogeniorum, & maioratuum repręsentationem admittit, nisi contrarium fuerit à primo testatore cautum & decretum. Quis enim non videt, ex lege regia etiamsi alioqui vera foret opinio, quòd in successione ascendentium vltra prone potes non sit locus repręsentationi, nihilominus in maioritatibus, & primogenijs admittendāadmittendam esse repręsentationem istāistam in quibuscunq;quibuscunque descẽdentibdescentib. testatoris ascendentis successoribus? Perpetua enim est, nec hoc negatur, repræsentationis vis & potestas, nōnon tantũtantum in maioritatib. sed & in fideicommissis, quoties successio de qua tractatur, contingit erga testatorem ascendentem. Et licet dubia esset hæc opinio in fideicommissis in maioritatib. & primogenijs, nec dubia iure regio videri potest, nec itidem iure communi rationibus & authoritatibus destituta est: imò hactenus frequentiori Doctorum calculo, & ferè omnium gentium praxi, & vsu recepta videtur.

Sed & vbi primus testator, & maioratus author ex transuersa linea vocauerit ad primogenium agnatos, vel ab initio, vel post eius liberos: & tādemtandem ad transuersales ipsius primi testatoris deuenerit primogenium, dubiò procul ex l. regia respondendum erit, vt passim conceditur, filiũfilium primogeniti præmortui viuente patre vltimo possessore, patrem ipsum repræsentare, & præferendum esse patruo filioq́ue secundogenito vltimi possessoris. Et tamen secundum regulas iuris communis, & ordinariæ successionis ab intestato, in linea transuersa non erat admittẽdaadmittenda repræsentatio vltra filios fratrũfratrum. Ergò regia lex, atq;atque item lex primogeniorum non sequitur regulas ordinarias, quæ iure communi cōstitutæconstitutæ sunt de repræsentatione ad successionem, quæ defertur ab intestato, vel iure fideicōmissifideicommissi.

Quod si dixeris, ideò in hac specie admitti repręsentationẽrepręsentationem, quia & si primus maioratus author fuerit transuersalis, vltimus tamen possessor est de ascendentib. & in his grauaminibus cōsideraturconsideratur persona vltimi possessoris, & sic grauati, vt in initio huius capitis disputabamus ex d. §. in fideicom. Hoc non admodum vrget aduersus hanc interpretationem, quam ipse probare conatus sum: quia vel illa Socini opinio est falsa, vel potius pro nobis est, retorquetur ita prędicta argumentatio. Quia si persona vltimi possessoris est attendẽdaattendenda, cur obsecro filius fratris nōnon repræsentabit personāpersonam patris ad succedẽdũsuccedendum patruo vltimo maioratus possessori? Cùm secundum regulas iuris cōmuniscommunis in successione patrui admittendus sit filius in locũlocum patris per repræsentationem.

Dices forsan, vtriusq;vtriusque personam primi testatoris, & vltimi possessoris considerandam esse. Primi inquam, à quo patrimonium primogenij capitur, vltimi possessoris, quia ei gradatim immediatè succeditur. Sed tunc cùm vterq;vterque in huiusce nostræ quæstionis specie proposita fuerit transuersalis, & ex agnationis transuersa linea, verè succeditur in maioratu transuersali. Quod lex Taurina pręmittit in 2. parte. Ergò & locus est repræsentationi, cùm eadem constitutio statuerit, in successione primogeniorum, etiam quando succeditur transuersali, lo cum esse repræsentationi. In hac etenim specie quam proponimus, siue consideremus personam primi testatoris, siue vltimi possessoris, siue vtriusq;vtriusque, semper transuersali succeditur. Nec quicquam oberit, quòd prima huius legis pars tractet de filio possessoris: quia tunc non tractabatur de successione transuersalium, sed de successione descendentium.

Tertia legis pars.

Saluo, si otra cosa est uuiere dispuesta por el que primeramente cōstituyoconstituyo, y ordeno ei Mayoradgo: que en tal caso mandamos, que se guarde la voluntad del que lo instituyo.

Hæc autem voluntas expressim constare debet, aut sanè ita tacitè, quod in dubium reuocari non valeat. Quid igitur si primus author & institutor maioratus voluerit expressim primò admitti ad maioratũmaioratum ex suis descendentibus, vel agnatis primogenitum maiorem, & post il

11

*lum secundogenitũsecundogenitum: an & tunc nepos patruum secundogenitum excludat, cùm ipse sit filius primogeniti pręmortui viuente vltimo possessore? Et sanè, quod in hoc casu voluntas testatoris ea sit, vt minimè excludatur secundogenitus à filio primogeniti præmortui, responderunt Bartholom. Chassa. in consil. 53. qui latè, ac longè opinionem istam defendit, & Anton. Rubeus consilio 149. vterque tamen sententiam istam non tàm iure ordinario, & regulis iuris communis, quàm ex verbis pręscriptis & adiectis à donatore, & primo maioratus authore præter præmissam vocationem secundogeniti, conatur deducere, & probare. Atq;Atque ideò ipse censeo, etiam in hoc casu admittendāadmittendam esse huius legis decisionem. Cui opinioni in maio|

p. 249

ratum constituto ab ascendenti satis adstipulatur Iurisconsulti responsum in l. cùm auus. ff. de condictioni. & demonstrationi. & Iustiniani in l. cùm acutissimi. C. de fideicommisso. & l. generaliter. §. cùm autem. C. de institutio. & substitut. l. 10. titu. 4. part. 6. Ex quibus apparet, conditionem illam, si sine liberis decesserit: semper subintelligi, quoties aliquis de descendentibus grauatur alteri restituere fideicommissum. Nam ea dispositio est intelligenda, si grauatus ille decesserit absque liberis. Etenim quemadmodum testator prędilexit primo nominatum, & honoratum: ita & eius liberos præ dilexisse videtur. Sic denique: vbi secundogenitus vocatur ad primogenitum, post primogenitum, ea vocatio est intelligenda post primogenitum & eius liberos, & quoties primogenitus absque liberis mortem obierit, ex dicta l. cùm auus. & simi. Quæ etiam obtinent, vbi restitutio facienda est descendenti à testatore, vel eius filio, quemadmodum ex eadem l. cùm auus. adnotauit illîc Cuman. & Bald. colum. 1. in dicta l. cùm acutissimi. atque illîc Salicetus et Paulus Castro. deniq;denique plures quorum meminit Andræa. Tiraq. in l. si vnquam. C. de reuocand. donatio. verbo. donatione largitus. num. 140. idem in tract. de primogenijs, q. 40. num. 91. Dec. cons. 568. Iason in dict. §. cùm autem. colum. 2. & ibi Dec. columna 4. & Guliel. Benedict. in c. Rainutius. de testam. verb. si absque liberis. in 1. Quin & itidem Iurisconsulti responsum adhuc obtinet in contractibus & donationibus inter viuos: sicuti optimè probat Bartholo. Socin. in dicta l. cùm auus. nume. 97. versi. quò autem ad secundum. text. optimus in dicto §. cùm autem. ibi, reliquerit, vel dederit. Idem etiam erit in donationibus causa mortis gloss. ibidem à Baldo, Salice. & alijs recepta in l. 1. C. de donat. caus. mort. Imola in l. si cui. ff. eod. titul. Socin. in dicta l. cùm auus. nume. 98.

Quòd si dixeris, hæc vera esse iuxta rationem Iurisconsulti in dicta l. cùm auus. quæ secundum communem non obtinet inter alios, quàm descendentes à testatore. Nam in alijs non subintelligitur prædicta conditio. Tunc respondeo, primogenio constituto ab extraneo, qui non sit de ascendentibus, esse considerandam testatoris mentem, quæ ex materia subiecta & natura rei hæc est, vt primo genium in primogenitos, & eius liberos per lineam rectam deferatur: nec vnquam secundogenitus admittatur, donec linea primogeniti, quem prædilexerit, defecerit. Hæc etenim est vera, ac propria regula interpretandi testantium, & aliorum dispositiones, nempe iuxta naturam rei, materiam subiectam, & iuris regulas. Quod prsertim apparet ex illa ratione, quam superiùs ad legem Regiam constituimus. Idcircò, siue primogenium fuerit institutum ab ascendenti, siue ab alio transuersali, siue in testamento, siue in contractu, donatione inter viuos, vel vltima voluntate, etiamsi post primogenitum vocetur secundogenitus, erit obseruanda huius legis Regiæ decisio. Nam secundogenitus censetur vocatus post primogenitum, & eius liberos: vel primogenito mortuo absq;absque liberis.

Quid verò dicemus de hac repræsentatione quò ad feuda? Nam & hæc solent à quibusdam similia primogenijs censeri? Et quod in successione feudi filius personam patris repræsentet, & eius locum obtineat. probat textus in

13

*capit. 1. & ibi gloss. verb. solus. Bald. & alij titu. de natura succession. feudi. & in capitulo 1. & ibi Docto. de successio. feud. capit. 1. versic. his verò desinentibus. & illic Isernia. Bald. alij, titul. de successo. fratr. vel graduum successio. capit. 1. de feudo Marchię. §. si capitanei. Alberic. in auth. cessante. C. de legit. hæred. Fulgos. in authent. post fratres. eod. titul. Curtius de feudo. 3. parte. quæstione 12. & plærique & alij, quorum meminit Andræas Tiraquell. in tractat. de primogenijs, quæstione 40. numero 18. Quæ quidem opinio procedit in feudo hæreditario, non in alijs feudis, quæ potius concessione principis, quàm iure hæreditario deferuntur. Bartol. in dict. auth. post fratres. in 2. Cuman. in dicta l. cùm ita. §. in fideicommisso. Baldus in l. ex hoc iure. ff. de iustitia & iure. quæst. 6. Rubeus in consilio 82. numero 4. Alexand. consil. 204. colum. 2. lib. 2. Idem Rubeus consil. 85. Curti. in tractat. de feudis. parte 2. columna penulti. Et tamen cùm feudum frequentissimè sit hæreditarium, & indubio tale censeri debeat, nisi aliud constet: intelligitur enim dari pro successoribus & hæredibus. vt notant Doctor. in capit. 1. titul. an agnat. vel filij repud. hæred. cap. filius. titul. qui curi. vendide. & cap. 1. de gradib. successio. tradit Ludouic. Gozad. consil. 4. nume. 11. & plæriq; alij. Sed diligenter Alexand. in consilio 19. lib. 5. refertq́;refertque alios Andræ. Tiraquell. in tracta. de primogenijs, quæst. 35. numero 11. Idem ipse quibusdam distinctionibus explicui libro 2. variar. Resolut. capit. 18. vbi & de emphyteusi priuata, & ecclesiastica respondendum erit, hanc repræsentationem eodem modo frequentissimè admittendam esse, sicuti in successionibus hæreditarijs iure communi statuta est. Sic & in emphyteusi scribit Corne. in consil. 24. columna vltim. libr. 2. filium obtinere locum patris per repræsentationem, & patruum excludi à nepote, vel nepotem admitti simul cum patruo. Idem notar Tiraquell. in dicta quæstio. 40. num. 19. responditq́;responditque Corne. hoc ipsum à pluribus ex consultatione probatum fuisse. Idem sentiunt Ange. & Alexand. in l. Gallus. §. quidam rectè. columna vlti. ff. de liber. & posthu. Et licet contrarium responderint, ac tenuerint plures, quo|

p. 250

rum meminit ipse Tiraquell. in d. quæst. 4. nu. 185. ex eo, quòd hæc repræsentatio tantùm sit admittenda in successione legali, nōnon in successione quę defertur ex hominis dispositione: vt superius diximus ad intellectum glo. in d. §. in fidei commisso. tamen in emphyteusi priuata, quæ ecclesiastica non sit, opinio Cornei & aliorum dubiò procul vera videtur Alexandro in consi. 129. lib. 5. colum. vlt. quia priuata emphyteusis hæreditaria est, nōnon ita ecclesiastica: quod & nos tradidimus in d. c. 18. libr. 2. Variarum resolut.

Sed & in iure patronatus ecclesiastici, admittendum esse filium fratris præmortui cum patruis per repræsentationem, vt in successione legali, tenent Ioan. Faber & Ang. Aret. in §. cũcum filius. instit. de hęred. quæ ab intesta. defer. Guliel. Bened. in d. c. Raynu. versi. & vxorem nomine Adelasiam. nu. 618. Tiraq. in d. q. 20. num. 19. & ni fallor, deducitur ex nota. per Doct. in Cle. 2. de iur. patr. per Rochum in tract. de iure patr. versic. ipse vel is. col. 2. Lamber. eod. tract. 2. par. 1. q. artic. 25. & 26. ac deinde arti. 33. q. 2. principalis. Nam & ius patronatus ecclesiasticum hæreditarium est, vt satis iure constat: & ideò hæc opinio verior videtur: modò cautè, & diligenter seruetur responsio pontificia, quæ traditur in d. Clem. 2.

Ego verò ad huius regię legis intellectum opinor, quoties feudum, emphyteusis priuata, vel ecclesiastica, aut ius patronatus agnationi, genti. vel familiæ iure primogenij, aut maioratus defertur, ita quidem quod ad vnum tantùm deueniat, eũdemq́;eundemque maiorem, & primogenitum, obseruandam esse regiam istam constitutionem & conclusionem ab ea deductam, etiamsi ex cōcessioneconcessione principis, vel alterius hominis hęc vocatio primogenitorum fiat. Nam hæc est vera, & propria primi authoris, testatoris, vel principis concedentis voluntas: quemadmodum deducitur ex superius traditis, si diligenter fuerint examinata. Alioqui vbi nōnon iure maioratus, sed aliter alicui familiæ, genti, vel alicuius successoribus feudum, emphyteusis ecclesiastica, vel priuata, aut ius patronatus defertur, ita sanè, vt plures simul admitti possint, si non alia sit controuersia in successione, quàm illa, an filius fratris sit cum patruis admittendus, & an filius per repræsentationem locum patris obtineat: cùm & per successionem deferantur prędicta iura, vel à testatore, vel à principe, vel ab alio primo authore, tunc censeo obseruandas esse conclusiones illas, quas hoc in capite latè tradidimus, tàm de successione legali, quàm de successione, quæ defertur per hominis ordinationem, vel dispositionem, in ea quæstione, quam examinamus, an filius per repræsentationem in locum patris admittatur, vt patruum excludat, vel cum eo simul succedit? Existimo etenim præscriptas conclusiones, & decisiones plurimùm conducere ad huius quæstionis diffinitionem, si earum rationes exactè, ad amussim obseruauerimus.

FINIS

Covarrubias ...: Opera Omnia

p. 1 PRACTICARVM QVAESTIONVM LIBER VNVS, AVTHORE DIdaco Couarruuias, à Leyua, Archiepiscopo Sancti Dominici designat.

EX CAPITE SEQVENTI.

Ex Capite sequenti.

Ex capite sequenti.

p. 21 Ex Capite sequenti.

THEMA CAPIT. V. De iure ac priuilegio reuocandi domum.

SVMMARIA.

THEMA CAP. VI.

SVMMARIA.

THEMA VII.

SVMMARIA.

THEMA CAPIT. VIII.

SVMMARIA.

THEMA CAP. IX.

SVMMARIA.

THEMA CAPITV. X.

SVMMARIA.

THEMA CAP. XI.

SVMMARIA.

THEMA CAP. XII

SVMMARIA.

THEMA CAPIT. XIII.

SVMMARIA.

THEMA CAP. XIIII.

SVMMARIA.

THEMA CAP. XV

SVMMARIA.

THEMA CAP. XVI.

SVMMARIA.

p. 107 THEMA CAP. XVII.

SVMMARIA.

p. 112 THEMA CAP. XVIII.

SVMMARIA.

THEMA CAP. XIX.

SVMMARIA.

THEMA CAP. XX.

SVMMARIA.

THEMA CAP. XXI.

THEMA CAP. XXII.

SVMMARIA.

THEMA CAP. XXIII.

SVMMARIA.

THEMA CAP. XXIIII.

SVMMARIA.

THEMA CAP. XXV.

SVMMARIA.

p. 166 THEMA CAP. XXVI.

SVMMARIA.

THEMA CAP. XXVII.

SVMMARIA.

p. 174 THEMA CAP. XXVIII.

SVMMARIA.

THEMA CAP. XXIX.

SVMMARIA.

THEMA CAP. XXX.

SVMMARIA.

THEMA CAP. XXXI.

SVMMARIA.

THEMA CAP. XXXII.

SVMMARIA

THEMA CAP. XXXIII.

SVMMARIA.

THEMA CAP. XXXIIII.

SVMMARIA.

THEMA CAP. XXXV.

SVMMARIA.

THEMA CAP. XXXVI

SVMMARIA.

THEMA CAP. XXXVII.

SVMMARIA.

THEMA CAP. XXXVIII.

SVMMARIA.

Prima Taurinæ legis pars.

Sequitur. secunda legis pars.

Embeddings Experiment

p. 1
PRACTICARVM QVAESTIONVM LIBER VNVS, AVTHORE DIdaco Couarruuias, à Leyua, Archiepiscopo Sancti Dominici designat.

p. 21
Ex Capite sequenti.

p. 107
THEMA CAP. XVII.

p. 112
THEMA CAP. XVIII.

p. 166
THEMA CAP. XXVI.

p. 174
THEMA CAP. XXVIII.