Avendaño: Thesaurus Indicus

 Legal

p. 342
TITVLVS XI. DE PROTECTORIBVS INDORVM, AC QVIBVSDAM ALIIS.

CAtholicorum Regum nostrorum prouidentia erga Indos eximia
Protectorum institutio.
in eo præter alia plena Christianæ, & paternæ pietatis, elucet, quòd Indis speciales Protectores assignauìt, & qui in vrbibus præcipuis resideant, ad quos illi suis negotiis accurrant, quæ ab illis pro potestate sibi traditâ possunt dirigi, & libellis formatis promoueri. Neque enim quidquam agere, seu expedire possent, siue in iudicio, siue extra illud sine illis, vt ex D. Feliciano à Vega, obseruat D. Solorzanus. Tom. 2. Lib. 1. Cap. 27. num 70. & in Politicâ pag. 237. & 238. in cuius §. 2. mentionem eorum facit, quibus Senatoria toga sicut Regiis Auditoribus cum Fiscalium titulo, & prærogatiuis aliis attributa. Sed quando hæc scribo iam in Peruuio generatio talium Protectorum extincta est, quæ, vt credo, non adiiciet vt resurgat, vt verbis Scripturæ vtar. Deillis ergo addenda hoc loco nonnulla, & de quibusdam aliis, quia hoc maximè pro Indis videtur speciale: pro quibus sit
CAPVT I.

CAPVT I.

Protectores Indorum quibus sint obligationibus intra Conscientiæ forum obnoxij.
1
*PRima, & circa quam solicitè
aduigilandum, illa est; ne ab Indis munera extorqueant, quod non tantùm verbis, sed modo ipso agendi contingere potest, dum iis, qui vacui veniunt, operam minùs promptam exhibent; contribuentibus faciliores. In quo quidem grauissimè delinquitur, cum restitutionis onere, quia coactum est quidquid per huiusmodi inhumanum agendi modum habetur; iuxta dicta aliàs cum communi Doctorum sententiâ, hîc maxime locum habente, vbi de miserorum caussis agitur, pro quibus congruum salarium habent Protectores. Quòd si aliquid omnino spontaneè offerant, quod ex circumstantiis coniici potest, si ante negotij expeditionem sit, nullatenus admittendum, quia etiamsi spontaneæ obligationis coniecturæ videantur suffragari, vix est credibile èex corde procedere; quando neque ij, qui ditiores sunt, sponte quidquam offerant caussarum patronis, Iudicibus, administris. Post negotium autem expeditum,
non ita videtur scrupulus vrgere, quia tunc gratitudinis titulo datur; & satis esse exiguũexiguum solet, quod Indi offerunt: solentque ægrè ferre donariorum repulsam, quia in personæ contemptum, & ex defectu amoris existimant ita secum agi; vnde & maximè spirituales viri, qui euangelica ministeria circa illos exercent, talia solent admittere, ne si repulerint, contristentur. Non est autem eadem ratio de donis ante negotij expeditionem, quia illa ex amore non procedunt; vnde non ita molestè ferunt eorum benignam depulsionem.
2
*Secunda vt humanos, & affabiles se Indis
exhibeant, cùm enim illi indolis timidioris sint, si Protectorem minùs humanum inueniant, ab incepto desistent, & iniuriis frequentibus opprimentur. Dictum de hoc aliàs, sed identidem repetendum, & inculcandum talibus in hoc grauia, & multiplicia esse peccata posse, & cum restitutionis onere, quia officio desunt, pro quo salarium accipiunt, & damnorum caussa sunt, quæ patrocinio suo poterant impedire. Quia verò dignosci non poterit, quot, & qualia damna sint, vt restitutio illis possit exæquari, eo vtendum restitutionis genere, quod Doctores circa huiusmodi incerta tradunt, de quo etiam à nobis dictum, & compositionis beneficium, quod Bulla præstat, conuenienter huc adsciscendum, refugium optimum peccatorum. Obligatio restitutionis dicta pertinet ad caussam, Non obstans, de qua vulgaria carmina, quæ omnes exponunt de restitutione agentes, & præsertim Societatis Auctores.
3
*Tertia obligatio circa breuitatem
expeditionis versatur; peccant proptereà grauiter Protectores, qui aliis occupationibus intenti, quæ ad Indos spectant, non nisi post moras molestas ipsis, & frequenter noxias, attingunt: cùm cogantur illi sub insalubri cœlo diutiùs agere, & non rarò morte finire letigium, aut prætensionem iustam terminare. In quo quidem ad intelligendum quàm graue ex frigido isto patrocinandi modo onus conscientiæ consurgat, non est opus multùm philosophari, cùm res adeò perspicua sit. Posset autem excusatio aliqua circa ista prætendi, si recens illud arbitrium de Togatis Protectoribus, qui Fiscales etiam Tribunalis Cruciatæ sint, & in absentiâ Fiscalium in Regijs Prætoriis locum eorum teneant. Vti cœptum |
p. 343
est executioni mandari, perpetuum haberetur. Cessauit tamen illud in Peruuio, vt initio Tituli dictum, (an alibi nescio) quia id minùs est conueniens iudicatum. Cùm enim occupatio illorum esset multiplex, vna illa omnium præcipua, Indorum cura non poterat opportunè, & iuxta rerum occurrentium exigentiam sustineri. Fiebat ergo primum nouissimum, & nouissimum, primum præpostera mutatione.
4
*Quarta, ne respectu aliquo priuato
patiantur Indos ad aliqua se obligare, quæ ipsis sunt detrimentum allatura. Eorum siquidem contractus debent ab ipsis approbari, & potest frequenter accidere, vt ij, præ iudicij paruitate, facilè in aliquid consentiant, quod non leue sit adducturum dispendium, ad quod etiam fraude, aut violentiâ induci: quibus omnibus Protectoris officio contra eumdem, si charitati, ac iustitiæ satisfactum velit, sua non quærens, neque eorum, qui sua etiam, non quæ Iesu Christi, quærunt. Sunt
Indi hereditas Christi.
autem Iesu Christi pusilli isti, qui in eum credunt, postulati ab ipso, & à Patre vti hereditas propria condonati, vt apud summum extat vatem Psalm. 1. v. 8. Postula à me, & dabo tibi Gentes hareditatem
Psalm. 2. v. 8.
tuam, & posseßionem tuam terminos terræ. De quibus & Apostolus Hebræor. 2. v. 13. citato Isaiæ loco 8. v. 18. Ecce ego, & pueri mei, quos dedit mihi
Hebr. 2. v. 13.
Deus. Et certè quando illi non quæruntur, quia ipsorum spirituale, & temporale commodum non attenditur, id quæritur, quod magno quærentium malo reperietur. Inueniatur manus tua
Psalm. 20. v. 9. & 10.
omnibus inimicis tuis; dextera tua inueniat omnes, qui te oderunt. Psalm. 20. v. 9. Horrendum, quod sequitur: Pones eos vt Clibanum ignis in tempore vultus tui. &c. v. 10. In tempore quidem vultus Dei:
nam modò non videtur esse tempus vultus eius; quia ad illum non habetur ab hominibus, quem debuerant habere, respectus; sed priuati respectus omnia subuertunt, dum à multis nihil amplius, quàm commodum proprium attenditur. Sed erit, erit sanè tempus, cùm Dei vultus eiusdem contemptoribus vindex iniuriarum suarum
Campensis.
terribilis apparebit. Ponet eos vt Clibanum ignis: vbi Campensis Paraphrasis, Æstuare facies eos tamquàm furnum incensum, quo tempore iratum te illis ostendens, Domine, ira tua dissipabit eos, & vorabit eos ignis.
5
*Quinta, Protectioni Indorum ita incumbere,
vt non expectet eorum querelas, sed ex officio, quæ videntur nocitura, depellat; hoc enim ipsum protectionis nomen importat. Si aliquid contra Indos disponi per publicam potestatem, aut quamuis aliam intelligat, occurrat statim, & damna ex tali dispositione imminentia repræsentet: si præsertim noua onera circa Minarum labores imponenda præsentiat, aut de stipendio pro labore, quem circa multa sustinent, minuendo tractari cùm generaliter augendum videatur. Et maximè si circa eorũeorum instructionem in rebus fidei, & SacramentorũSacramentorum administratione
defectus notabiles deprehendat. Sit ergo Dei instar, qui dum Protector dicitur multorum bonorum auctor solicitus prædicatur. Eccli 34. v. 19. & 20. dum sic ibi: Oculi domini super timentes eum. Protector potentiæ, firmamentum virtutis, tegimen
Eccli. 34. v. 19. & 20.
ardoris, & vmbraculum meridiani, deprecatio offensionis, & adiutorium casus, exaltans animam, & illuminans oculos, dans sanitatem, & vitam, & benedictionem. Circa quæ vtiliter poterit Protectoris consideratio
interdum occupari. Et in quintâ hac obligatione conscientiam grauiter onerari posse, indubitatum est; si videlicet nihil ex offic io Protector agat, sed partium semper petitionem expectet. Nec timori cedat, dum Magistratuum superiorum voluntas obstiterit; hoc enim onus cum officio susceptum. Et quemadmodum vt salarium sibi absque quadrantis detractione reddatur, non verebitur semel, & iterùm Magistratum vrgere, timore postposito; ita & adire eumdem debet pro Indorum defensione, vt præmium labori respondeat, iniustè aliàs reportandum. Nec dubitet se libentiùs audiendum cùm iustitiam aut misericordiam pro miseris petit, quàm cùm pecuniam sibi. In priori enim per eum ipsa iustitia, & misericordia; immò & Deus ipse perorat, in alio autem cupiditas terrestris sanguisuga. Et in hoc etiam restitutionis obligationem
intercedere posse non videtur dubitabile, cùm damna non leuia possint ex omissà protectione succedere, quæ scilicet graue peccatum sit. Quod adeò verum est, vt etiamsi à Regio Indiarum
Consilio decretum aliquod veniat Indis aduersum, eidem sit sub obligatione dictâ viriliter obsistendum, quia ex minùs legitimâ informatione credendum est originem habuisse: Indorum enim caussæ ab huius Concilij dominis benignis semper oculis inspiciuntur, vnde quod contrarium apparet non est sine discussionis beneficio suscipiendum.
6
*Sexta: si quid occurrat pro Indorum bono
conueniens, & id ab Indicis Magistratibus post iteratas petitiones minùs benè disponi, aut non curari, prospiciant, ad Regium est Indiarum Consilium recurrendum, in quo, vt diximus, Indorum caussæ benignis inspiciuntur oculis, & sepositis priuatis affectibus disponuntur. Et obligatio ista grauis quidem est, sicut aliæ dictæ, cùm sit protectionis pars, & satis quidem substantialis, cuius beneficio scimus aliqua à Regio Consilio pro bono Indorum ordinata. Et in his id, quod ad terrarum compositionem spectat. In quâ Indi contra Regiam voluntatem nimis sunt diuersis in partibus aggrauati. Quàm verò fuerit remedium opportunum, aut opportunè adhibitum ab iis, quibus est executio Commendata, ipsi viderint, dum nos ad videnda alia properamus.
CAPVT II.

CAPVT II.

De Administratore censuum Indorum.
7
*VT diuersis possint oneribus Indi
Officij qualitas explicata.
satisfacere, & quædam pietatis opera valde ipsis vtilia, promouere; multi ab eorum communitatibus census empti, siue alio modo pro eorumdem iuuamine constituti. Horum Administrator Hispanus per supremam potestatem designatur, & alicubi officium emitur cum præeminentiâ vrbicorum Senatorum, cum voce, & suffragio, vt dicitur in Capitulo. Ad decisionem autem caussarum, quæ circa hoc occurrere possunt, Regius per vices Auditor pro |
p. 344
tribunali assistit, cuius obligationes, cùm iudicis sint, satis videntur perspicuæ. Sed illa specialis, vt, quia census prædicti in fauorem Indorum constituti sunt, ex quorum stabilitate ingentia in eos resultant commoda, & consequenter commune bonum valde inde dependet; seruato quidem
iustitiæ moderamine, semper foueatur. Vnde videtur communis iam sententia de opinione probabili, quam iudex complecti potest, etiam relictâ probabiliori, hic locum non habere, saltem generaliter loquendo, & non de vnâ, aut alterâ sententiâ in re non multùm præiudiciali. Nam ex eo fieret Indos grauia detrimenta subituros, & commune etiam bonum iri non leuiter imminutum. Immò in pari probabilitate idem videtur dicendum, ob eamdem rationem. In eo siquidem cum iure probabili concurrit specialis miserabilium personarum, & communis boni
respectus. Vnde satis verosimiliter dici potest numquàm æqualitatem illam iuris contingere, quia semper pro Indis sunt specialissimęspecialissimæ rationes, vnde ius partis aduersæ superatur. Quando scilicet seclusis dictis respectibus ius æquale est, nam si illis exclusis ius Indorum debilius sit, per respectus dictos potest exæquari. Tam autem debile esse potest, vt etiam illis adiunctis minùs probabile sit; & dummodo sit absolutè probabile, potest iudex, licet non teneatur, in fauorem Indorum iudicare. Dixi autem, licet non teneatur, quia valde alienum ab æquitate, & ratione est, vt obligatio sit sententiam ferendi contra eum, cujus est potius ius, eo enim ipso iustitia est illi magis debita; vnde repugnat obligationem esse ad illam denegandam: denegari enim non debet necessariò, nisi quatenus minùs de iure est, cùm ius obiectum iustitiæ sit, & ita est implicatio in terminis, quòd ius potius sit, & quòd illi debeat iustitia denegari; & quòd sit ius debilius vt pronuntiari pro illo sententia debeat, & hæc quidem circa iudicem.
8
*Circa Administratorem verò obligationes
sequentes sunt, ex quarum transgressione lethale poterit crimen incurri, & ita pro illis
Dicò Primò. Administrator censuum sub mortali tenetur eorum solutionem solicitè procurare, nec humanis respectibus eam reddere
difficiliorem; ratio est clara; quia contra officium in re graui delinquit.
Dico secundò. Tenetur, si dicto modo delinquat ad damnorum restitutionem. Constat
ex eodem. Posse autem damna contingere, non videtur negari posse. Nam Indi ex censuum pensionibus solent taxas integrare, & illis deficientibus ad alia non sine damnis obuenientia recurrunt, vendendo scilicet aliqua viliori pretio, vel quid simile.
Dico tertiò. Quidquid de acceptione munerum
dictum est. Capite præcedenti: circa Protectorem, pariter est de Administratore dicendum: licet in hoc non ita rigida videatur obligatio; quia si quid Indi tribuant, cùm proprium non sit, sed ex bonis Communitatis, minùs videntur inuiti.
9
*Dico quartò. Administrator curare debet,
vt quod ex censibus soluitur, vtiliter expendatur, fine eorum constitutionis attento, & illorum, quibus id traditur, quod ex arcâ censuali extrahitur, agendi modo obseruato, licet enim ipse adesse non possit in omnibus populis, vt videat qualiter expendatur pecunia, curare tamen debet, vt ratio illius ab accipientibus reddatur. Pecunia enim in Caciquiorum manibus periculo est fraudandi finis obnoxia, pro quo extracta est. In quo quidem si dissimulare contingat ob munera ab eisdem accepta, de grauitate delicti constat, sicut & de restitutionis obligatione Communitati faciendæ omnium eorum, quæ eidem subtracta sunt. Et licet obligatio talis in defectum præcipui debitoris sit, quia tamen de Caciquiis sperari nequit soluturos aliquando, quod in vsus non debitos expenderunt, præcipui sunt debitores reputandi; vel conari, vt Caciquij opportunè soluant, ad id Iudicis officio diligenter inuocato.
10
*Dico quintò. Curare debet ne pecunia
ex censibus in arcam delata extrahatur, vt mutuò tradatur, sic supremis Magistratibus postulantibus, aut iubentibus. Quibus licet obsequendum sit, dum pro potestate iubent, obsistendum tamen viriliter quantùm saluâ subiectione possit; quia in eo ordinariè loquendo inordinatè agunt. Et quemadmodum si propria Administratoris pecunia exigeretur, omnia tentaret, vt locum non haberet extractio; ita & pro pecuniâ Communitatum Indorum pariter repugnandum. Solet namque sic mutuò accepta difficilè reddi: pro quo etiam est diligenter insistendum, ac si de pecuniæ propriæ recuperatione ageretur. Hæc enim est regula optima, quam Doctores adhibere solent ad declarandum qualis debeat esse diligentia eorum, qui res alienas administrant, vnde & culpæ qualitas deducatur, an scilicet lata, leuis, aut leuissima sit, de quo dictum aliàs. Tit. 9. n. 59.
11
*Dico sextò. Administrator dictus
solicitè debet cauere, ne expensæ nimiæ in reddendâ Indis pecuniâ fiant; solent etenim ad hoc plures Ministri concurrere, & omnes volunt emolumentum, ex pallio pauperis, aut iusti, vt dici solet, habere. In quo quidem pretio redimi vexatio solet: quod tamen Administrator vitare debet, iudice compellato: nisi talis ille fortè sit, de quo nequeat quidquam sperari vetandis vexationibus opportunum: & regula tradita de diligentiâ pro pecunia propria in casu præsenti non penitus congruit: nam pecuniæ propriæ vnusquisque est dominus, & vt eam recuperet, potest impedimenta subornatione depellere; id, quod est in vsu apud eos, qui ex arcis Regiis student debita per Officiales reddi ad huiusmodi ministerium deputatos. Pecunia autem, de quâ agimus, Administratoris non est, & ita, vt phrasi iurisperitorum quorumdam loquar; ex alieno corio non debet longas corrigias facere, & quod iura cauent, de alieno esse liberalis. Quod si contingat, quia iudicis famulos conciliare sibi studet, eò quòd omnes ex vno quasi gremio sunt, peccatum eorum est manifestum, & restitutionis vinculum non obscurum; vbi & dominij translatio nulla est, eò quòd id, quod datur, est alienum, vnde & furtum committunt accipientes, & cùm certum sit eos non restituros Administratori totum hoc onus incumbit. De quo hæc satis.
CAPVT III.

p. 345
CAPVT III.

De Administratore Hospitalium Indorum.
12
*EXimiâ quidem Regum nostrorum
prouidentiâ dispositum, vt in præcipuis vrbibus, & oppidis aliis, vbi commodè fieri possit, Hospitalia sint pro ægrotantium Indorum curatione. Et his quidem Regum ipsorum pietas magnâ liberalitate succurrit, tum ex Nouenis, portione considerabili designatâ, tum ex effectibus aliis competenti subsidio destinato. Habent illa prætereà pingues redditus ex prædiis, censibus, fidelium eleëmosynis, vt commodè possint sustentari. Et aliquando quidem Administratori stipendium soluitur, frequentiùs autem gratis munus istud obeunt viri primarij, electione eorum, quibus Hospitalium est cura commissa; & Senatum conficiunt, voluntarij omnes, & solâ ad hoc adducti & adacti charitate. Quod quidem cernere præcipuè licet
in Hospitali Diuæ Annæ ciuitatis Regum, cum omnibus, quæ in Europa sunt amplissima, componendo, siue ædificij pulchritudine, lætitiâ, laxitate, inter viros, & feminas diuisione percommodâ: siue subueniendi ægrotantibus ratione, lectis supra Indorum morem ornatis, medicamentis, victu, solicitudine, vt nulli quidquam desit, cùm contingat aliquando supra trecentos ægrotos numerari & nuper supra quadringentos; quod tamen non frequens, magnus tamen semper numerus, quia aliunde aduenientes solent passim infirmari. De huius ergo, & aliorum Hospitalium Administratoribus aliquid oportet attexamus, & pro eo
13
*Dico primò. Administratores dicti debent
specialiter circa spirituale Indorum bonum prouidere, idoneos Capellanos conquirendo, qui ægrotis assistant, Sacramenta ministrent, & præsertim adstent morituris. Si quem obligationi suæ non satisfacientem obseruent, vrbanè dimittant, quia id facere & possunt & debent. Qui Capellanum domi habet, & minùs aptum suo intento deprehendit, potest sine iniuriæ vmbrâ dimittere, aut Ecclesiasticæ libertatis violatæ suspicione. Tales certè Beneficiarij non sunt, sed merũmerum habent ministerium; vnde sicut sponte vocati sunt ita & possunt non satisfacientes expelli. Quòd si caussa legitima non sit, contra charitatem
peccabitur, si non contra iustitiam, nisi ex dimissione aliqua infamia in sic dimissum resultaret; vel aliud graue sequeretur incommodum, vt qui in Beneficiorum oppositione repellendus, eò quòd minùs aptus ad illa credatur, quæ Curata Indorum sunt, qui eisdem infirmis, & commodo sociorum adiutus, pessimè est inuentus succurrisse. Vnde in nominationibus, quæ ab Episcopis fiunt bona ex hoc merita solent recenseri, & qui præsentant Patroni ea non parum æstimare.
14
*Circa curam autem eorum, qui proximi
morti sunt, quàm solicitissimè vigilandum tum Administratori, tum deputatis hebdomadariis, quia Indi specialiùs iurari in extremis debent, tum vt integrè confiteantur: sunt enim timidi, & ad tacenda in confessione peccata procliues; tum quia diaboli fallaciis magis propter defectum capacitatis, & paternas superstitiones expositi. Vnde mirabiles Dei misericordias in huiusmodi solemus extremè agentium articulis experiri. Solent autem Capellani nonnulli ægrè
ferre, vt ad prædictam assistentiam ab iis, quos diximus, vrgeantur. Cùm enim negotium spirituale sit, & illius cura ad Sacerdotes pro eorum munere spectet, præfati videntur excedere, dum id vsurpant, quod ad ipsos nequit pertinere. Sed certè illi in hoc à vero peregrinantur. Sicut enim si quis Capellanum domi haberet pro dicendâ Missa, doctrinâ Christianâ docendâ, & in necessitatibus spiritualibus sibi & familiæ protinus adfuturum, vrgere eum ad prædicta posset, quia sub ea est obligatione receptus, & temporalia accipit, spiritualia collaturus: ita & in Hospitali facere illius possunt administri, qui sunt familiæ illius infirmantis Patres, neque vsurpantes jurisdictionem, sed œconomicè procedentes, & juxta charitatis regulas eorum æternæ saluti, qui in extremis sunt positi, consulentes.
15
*Et Capellani quidem dicti grauissimè
peccant circa curam hujusmodi negligentes, & si qui proptereà Sacramentis destituti, aut non benè instructi pereant, eorum animæ à Deo de ipsorum sunt manibus requirendæ, vt est apud Ezechielem 26. v. 33. & specialem hanc curam circa Indos necessariam recognoscens Concilium Limense, Actione 2. Cap. 29. sic habet. Iis
qui èex vita decedunt, dent operam Parochi, vt assistant & maxime periculoso tempore, animas sibi commissas iuuent: quòd si perse non possint, certè aliquem idoneum substituant, qui morientem excitet, & cohortetur, atque Indis præsertim exhortatione ab hac Synodo euulgatâ opitulentur. Sic Concilium. Capellani autem Parochorum vice funguntur ex speciali Prælatorum concessione, vnde & iustitiæ, & charitatis legibus ad opitulationem dictam constringuntur.
16
*Ex eo autem, quòd circa administrationem
in spiritualibus Capellanis dictis nonnulla in vsu habeantur, quæ à Prælatis tantùm concedi possunt: dubium exortum est mensibus proximis, an illi contra Prælatorum nouum mandatum cum excommunicatione propositum, se tueri tali vsu possint, quod & factum interpositâ appellatione ad iudicem Apostolicum delegatum juxta formam vsitatam. In quo verosimile apparet appellationem locum habere potuisse, quia illa est per Canones sacros variis in locis permissa; quando scilicet friuola non est. In casu autem dicto non fuit friuola; quia licet ea, de quibus agitur, ad Prælatorum jurisdictionem
ordinariè spectant: Hospitalia tamen ista sub Regis protectione sunt, & modus eos gubernandi jam diu vigens indicio esse potest cum Prælatis ita esse concordatum, cui concordiæ debeat modernus Prælatus stare; quia hoc Regiæ Majestati debetur, cui circa hoc singulariter esse deferendum satis declarat Concilij Tridentini decretum: Sessione 22. Cap. 8. de Reformatione. Vbi cùm statuat Episcopos posse & debere Hospitalia visitare, ita subdit. Non tamen quæ sub Regum immediatâ protectione sunt, sine eorum licentiâ. Quæ |
p. 346
ratio licet non penitus conuincat, nequit tamen friuola reputari. Cùm præsertim dubium prædictum circa Sacramentorum administrationem non versaretur, vt ex illo ea, aut eorum aliquod, quoad confectionem suam dubia remanerent, & ita docti aliqui censuerunt.
17
*Ego tamen parendum Prælato semper
iudicaui, quia id, quod de vsu afferri potest, nequit eidem incommodare: de concordiâ enim nōnon constat, & ita ille est in sui iuris possessione. Quod verò ab aliis vsus fuerit toleratus, nihil obstat, quia antecessorum gesta non possunt iura successorum infirmare; par enim in parem non habet potestatem, vt iura clamant. Hinc locationi factæ proprio nomine ab antecessore non tenetur stare successor, vt Doctores tradunt, quos adducit
Barbosa de potestate Episcopi Allegat. 99. & contra reuerentiam, & obedientiam Episcopo debitam ab omnibus, qui in eius diœcesi sunt, non præscribitur. Cap. Cùm non liceat, de Præscriptionibus. Circa quod varios textus congerit Glossa, & videndus etiam Barbosa Allegat. 128. Nec consuetudo contra Episcopum valet, per quam disrumpitur neruus Ecclesiasticæ disciplinæ. Cap. Cùm
inter vos, de consuetudine: quod in casu præsenti videtur accidere, obedientia à Capellanis Archiepiscopo denegata. Pro quo & est illustris textus in Cap. Nihil prodest, de Præscriptionibus, in
Cap. Nihil prodest.
quo sic D. Gregorius Magnus. Sed illud vos scire credimus, taciturnitatem, atque patientiam nostram, futuris post me Pontificibus in rebus pauperum præiudicium non facturam. Vbi Glossa verbo Facturam:
sic ait: Arg. Quod negligentia, vel taciturnitas Prælati, non præiudicat successori, &c. Et licet posteà addat per taciturnitatem contra Episcopum præscribi, quod ex toto Titulo dicto comprobari affirmat, quod & videtur certum, quia aliàs contra Ecclesiam non posset præscribi, cùm præscriptio ex taciturnitate procedat; quia tamen illa & longissimum tempus requirit, & etiam titulum, vt
manifestè deciditur in Cap. Episcopum de Præscriptionibus, in sexto; qui tamen hîc deficit; doctrina illa nequit obstare. Quod autem titulus non sit, ex eo constat, quia nullus ostendi potest præter taciturnitatem (si & hæc etiam potest respectu omnium Prælatorum ostendi.) Et quia præter illam titulus specialis requiritur, vt vidimus: nullus ergo datur. Cùm ergo Archiepiscopus in possessione suæ iurisdictionis sit circa dictos Capellanos, potest extraiudicialiter procedens eos excommunicare, etiamsi appellauerint, quia appellatio non suspendit sententiam, quando
Episcopus procedit vt pars ad conseruationem iurium suorum: sic constat ex Cap. Interposita, de Appellationibus, & Cap. Cùm inter Canonicos, de Electione. & tradunt Doctores, quos adducit, & sequitur P. Thomas Sancius Tomo 1. Consiliorum, Lib. 3. num. 227. & hoc quidem supponendo id, quod sub excommunicatione præcipitur, esse aliunde iustificatum; si enim tale non sit, quia aut ex falsa præsumptione descendit, siue ad instantiam partis, quæ non Dei zelo, sed cupiditate inordinatâ mouetur; aliter poterit in foro conscientiæ judicari: in exteriori autem obedire oportet; quia inobedientia sine graui scandalo stare non solet; & de re agitur in quâ nequeunt Capellani graue detrimentum experiri, sed ad Administratorem reuertamur: pro quo
18
*Dico secundò: Administrator, licèt
recollectis Hospitalis redditibus, possit pecuniâ tali negotiari; si tamen proptereà quæ necessaria Hospitali sunt cariùs emat, aut deterioris conditionis, grauiter peccat, & ad restitutionem tenetur. Quod ad negotiationem attinet, ex eo constat, quia ex eâ nullus læditur neque contra voluntatem Domini est: Dominus enim est Hospitale ipsum, seu pauperes, qui in illo curantur; quibus non est ingrata negotiatio; immò videtur futura gratissima, vt eo pacto sint, qui libenter administrationi se dedant, & ita opus hoc adeò necessarium non deficiat, sed inter viros potentes promoueatur. Aliud autem in Assertione propositum indubitabile est, quandoquidem damnum ex eo emergere nequit dubitari. Exemplum sit: si emendum triticum, quod sanè copiosum futurum, etsi præsenti emeretur pecuniâ, & melius, & minori pretio etiam emeretur: non emitur tamẽtamen, quia Hospitalis pecunia negotiationi deseruit: ibi certè graue conscientiæ grauamen est, & restitutionis obligatio manifesta; & huic similia alia esse possunt.
19
*Dico tertiò. Administrator nequit
proprias merces maiori pretio Hospitali obtrudere, quàm emi ab alio possent, vel alius ab ipso easdem emeret, etiamsi maioritas pretij intra latitudinem pretij iusti contineatur. Probatur; quia in eo damnum apertum Hospitali infert, ex officio enim debet omnem commoditatem quærere, quæ commodè haberi potest: atqui commodè haberi potest res, quæ emitur minori pretio: ergo ex officio ad id tenetur. Quod ex eo apertè conuincitur: nam si ipse merces tales non haberet, minori pretio emeret, & Hospitale eam vtilitatem haberet: Atqui ex eo, quòd ipse habeat, non est Hospitale deterioris conditionis, cùm potiùs melioris esse debeat, habens AdministratorẽAdministratorem, qui de necessariis commodissimè sibi prouidere potest: ergo nequit maiori pretio illas aggerere: neque obstat pretiũpretium esse justũjustum; quia ratio adducta persistit, nam si tales merces non haberet, minori pretio emeret intra latitudinem iusti, & Hospitale commoditatem illam haberet; ergo quòd intra latitudinem iusti pretij sit, obstare nequit. Quando præsertim res pauperum agitur, quæ nōnon debet esse materia augendi propria commoda, cùm ex eo illis prouenit detrimentum. Pro quo deseruiunt ea, quæ citatis aliis adducit Bonacina Disput. 1. de Restitutione Quæst. 2. Puncto 6. num. 14. & 15. & P. Molina Disput. 552. §. Si verò aliter.
20
*Dico quartò. Grauiter peccat Administrator,
qui ex propriis mercibus aliquas non necessarias Hospitali applicat, etiamsi pretio iusto id faciat. Patet; quia in eo non agit juxta id, quod fidelitas officij exigit, & quod secum fieri vellet, si alius suâ bonâ administraret. Vnde & obligatio restitutionis incumbit iuxta doctrinam receptissireceptissima de sumptibus superfluis, quos non debet dominus, cuius agitur negotium, admittere. Pro quo videndus P. Molina Disput. 553. §. Quando nulla: vbi ait teneri eum, cuius negotium geritur, admittere tantùm expensas iuxta valorem subsecutæ vtilitatis, semper autem aliqua vtilitas esse pote|
p. 347
rit in casu, de quo loquimur, quandoquidem ea, quæ inferuntur, aliquam commoditatem adducent; vnde videtur ex hoc obligatio dicta moliri. Sed certè non ita conniuendum est istorum hominum auaritiæ, vt sicut de viduis quibusdam ab Apostolo dictum: luxuriari in Christo, id est
Christiani nominis obtentu licentius lasciuire; ita & isti sub administrationis pauperum Christi prætextu cupiditati famulantur. Quod ergo ait P. Molina ita intelligendum est, vt vtilitas illa sumptuum debeat admitti, quatenus ratione illorum id obtinetur, quod per moderationem eorumdem haberetur, in eo, quòd si habeatur censeri debeat negotiorum gestor vtiliter negotium perfecisse. Vt si viginti expendit pro re vtili, cùm decem sufficerent, valor subsecutæ vtilitatis in decem tantùm computandus, & decem item tantùm admittenda. Pro quo & videndus P. Lessius in Resolutionibus posthumis. v. Restitutio, Casu 8. Si verò vtilitas non habeat genus aliquod necessitatis, licet ad voluptatem aliquam aut maiorem commoditatem deseruire possit; in quibus negari nequit quin aliqua vtilitas sit, sed non talis, quæ iuxta Domini voluntatem sit; tunc planè facienda est restitutio. Quæ quidem nequeunt in speciali proponi, & iuxta rerum occursus varios sunt penitus iudicanda. Sit autem vnum pro multis exemplum, si administrator pileos in eius apothecis corrodendos tinea distribuat, quos conualescentes secum ferant. Hi enim pro Indis Insoliti. Vel si Linteola ad operienda capita, quæ licet Indis grata sint, & in vsu apud multos; dari tamen non solent, nisi fortè alicuius specialis necessitas postularet.
21
*Dico quintò Administrator debet ita
saluti Indorum attendere, sicut etiam Deputati, vt non permittant eos nisi valetudine firmata dimitti. Ratio est; quia Indi aliter recedentes obnoxij sunt periculosissimo recidiuo. Cùm enim in victu, & aliis, ad corporis sustentationem pertinentibus, durè secum agant, & vix vlla circa hoc per rationem imperatâ moderatione regantur, residiui est periculum manifestum. Et residiui periculum quantum sit, satis in eisdem, vt generalia Medicorum pronuntiata deessent, experimenta comprobarunt. Et dicta quidem obligatio grauis est, quia circa materiam grauem, ad quam se officium extendit: & in hoc quidem non solùm contra charitatem peccari potest, sed etiam contra iustitiam, quia Indi ius habent ad curationem dictam, quo non sine iniuria priuantur, vnde & ad damna inde secuta, qui priuauerit, reparanda est obligatus. Item dimissio talis in Hospitalis detrimentum cedit; sic enim eiecti redire solent grauiùs ægrotantes, vnde & maiores sumptus erga eorum sunt faciendi curationem, & inde etiam obligatio curationis emergit.
22
*Dico sextò. Præfati curare debent ne
fœminæ ad infirmos accedant, quæ quidem sorores, aut etiam vxores se ementiri solent, cùm sint pellices. Et quia hoc facilè non semper explorari potest, Capellanis est seriò commendandum, qui ipsorum Confessiones audiunt, vt ipsos potenter admoneant, quibus illi faciliùs rem omnem non ita verebuntur aperire. Maximum profectò in negligentiâ istâ periculum, hærescente peccato, dum peccati incitamentum adhæret, nec mortis ipsius propinquissimæ aspectu, recessuro. Et hæc quidem circa Hospitalia Indorum, ex quibus multa possunt Europæorum Hospitalibus applicari. In aliis autem nihil est speciale, quod pro Indicis discutiendum occurrat, quibus Regiâ liberalitate succurritur, & Nouenorum pars satis copiosa tribuitur cum prouentibus aliis, de quibus dictum Titul. 2. num. 55. Sicut & de aliis, ad quos speciales pro Indiis obligationes spectant, & per laicas personas exercentur. De quibusdam aliis minutiora quædam tractantibus non est opus disseramus, quia & opus nimiumquantum excresceret, & si quid ad eorum obligationes pertinet, ex dictis poterit non difficulter intelligi. Ergo ad alia transeamus.
Loading...