Avendaño: Thesaurus Indicus

 Legal

TITVLVS X. DE INDICIS MINERARIIS.

DE ijs inquam, quos Mineros dicimus, seu Hydrargyrios, Azogueros, eò quòd argento viuo ad argenti mortui perfectionem vtantur, de quibus non pauca in superioribus dicta, quæ dabit Index verbo Minerarius. Nunc addidisse aliqua non fuerit leuis operæ pretium, licèt breuiter disserenda. Pro illis enim regula illa, de quâ Titulo præcedenti num. 206. satis superq́ue esse posset, quoad conscientiæ negotium. Si quid autem bonâ fide actum contradici contingat, ad Minarum erit Iudicem recurrendum: vel etiam ad Regia Prætoria, si res maioris momenti sit, juxta speciales leges, quæ pro Minis extant, iudicium expectandum. Quia verò ab istis multa fiunt, circa quæ esse dubitatio nequit, & ita neque disputatione opus pro eisdem, enumerando potiùs, quàm disputando, ea statim proponemus, ne si prætereamus taciti, probare aliquomodo videamur. Sit ergo pro illis
CAPVT I.

CAPVT I.

Enumerata quędamquædam in quibus Minerarij manifestè delinquunt.
2
*PRimò: qui vt inueniant Minas,
MinerariorũMinerariorum delicta.
Indos consulunt, etiamsi illos ad illarum detectionem vsuros ope dœmonis suspicentur; circa
Primum.
quod videri possunt à nobis dicta Titulo 5. num. 67. & sequentibus.
Secundò: qui ad manifestationem Minarum
Secundum.
Indos magnis pollicitationibus etiam iuratis pertrahere conantur, cùm tamen nihil minùs cogitent, quàm earum impletionem.
Tertiò: Indos pro extorquendâ tali
Tertium.
manifestatione vexantes, non precibus importunis tantùm, & minis, sed durâ, & asperâ tractatione.
Quartò: qui Indos inuitos secum adducunt,
Quartum.
vt seruiant in Minerarum conquisitione, justum stipendium negantes, & satisfactionem pro defectu erga res proprias, à quarum sunt curatione remoti.
p. 336
Quintò: qui vanæ cuiusdam spei dulcedine
Quintum.
allecti, per montes, & colles vagantur, & præceptum annuæ Confessionis, & Paschalis Communionis non implent.
Sextò: ad laborem conquisitionis dictæ
Sextum.
sustinendum, furantes mulas, & fortè alia, ab itinerantibus, aut propiùs degentibus, existimantes debere omnia metallico numini deseruire, & restitutionem in tempus magnæ fortunæ, quam sibi somniant, differentes.
3
*Septimò: qui ex Minis ab aliis inuentis
Septimum.
metallum extrahunt, & præuenientes eos ad Regios Officiales registrandum adducunt, contendentes se in assignatione partis per leges faciendæ esse veris inuentoribus præferendos; & vt id plenè non obtineant, magnâ tamen ex parte assequuntur, vnde illi non parum suorum laborum fructu defraudantur; quod cum Indis inuentoribus potest frequenter accidere.
Octauò: ad laborandum in Minis Indos minis,
Octauum.
& fraudibus capientes. In Potosinum oppidum, aut aliud ex maioribus veniunt isti, alibi Minas habentes. Hospitium eligunt, in quo plura cubicula Canchas dicunt. In forum exeunt, & comestibilia aliqua ementes, Indum ex adstantibus, vt ea in domum exportet, dato pretio conducunt. Vadit ille, & vbi primùm ingressus, clauditur, vinculatur, sic capiuntur alij donec optatus numerus compleatur. Completo ergo ad eductionem, & transportationem patrocinio noctis vtuntur. Sic miseri illi Minarum laboribus applicantur, sine spe exitus; vt verò aliquale habeant in illis subsidium, de fœminis, quæ cibum parent, & ad alia subseruiant, prouidetur: quibuscum illi maritali ritu viuunt, vxores suas compellantes: cum contingat non semel esse illos vxoratos, & iterum in facie Ecclesiæ contrahere. Hæc quidem non vidi, audiui tamen à fide dignissimis: etsi ita res habet, quid miramur Indicarum diuitiarum infortunia frequentia, & hostes nostros spolijs pretiosissimis, & nurosissimis exultantes? Ad quæ quidem si scire contigerit, Regum nostrorum pietas ingemiscet, & remedium perget præsentissimum adhibere: neque ego aliud inuenio, nisi generalem visitationem per Ministros integerrimos faciendam; amandatis longiùs, dum ea fit, Minarum dominis, etiamsi aliquid de Regiis sit juribus minuendum. Quod enim eâ ratione minùs fuerit, maiorum thesaurorum copiâ diuina liberalitas compensabit.
4
*Nonò: qui Indos diebus festiuis laborare
Nonum.
compellunt, si præsertim Missam non permittantur audire, quod de diebus, quæ pro ipsis de præcepto sunt, præsertim accipiendum, de aliis, quæ pro Hispanis quidem de præcepto sunt, non verò pro ipsis, quid censeri debeant dicendum inferiùs.
Decimò: Compellentes item ad laborandum
Decimum.
taliter, vt dici de illis Propheticum illud queat. Laßis non dabatur requies. In quo genere inhumanum est eos, qui viribus valde impares sunt in laboris penso pariare. Vnde & horas laboris
designat ordinatio Minarum Titul. 10. num. 2. & 3. sicut & nimis vrgere: Indi enim eo sunt ingenio, vt vrgeri non debeant, sed suo laborandi mori relinqui, iuxta quam paulatim multa perficiunt, à quibus tamen si vrgeantur, abscedent, vel si abscedere nequeant, consumentur.
Vndecimò: vltra designatum seruitio tempus
VndecimũVndecimum.
detinentes inuitos, & eodem stipendio velle esse contentos, quod pro iis, qui ad Minas mittuntur, Regiis est legibus constitutum stipendium illud pro tempore designationis; cùm valde exiguum sit, vt aliàs expendimus, non caret scrupulo; tolerandum id tamen, quia sic est judicio prudentium judicatum. Vltra tempus autem detentis
manifesta iniuria fit, stipendij defraudatione, quod voluntariis operariis datur, & est multò maius; & neque illud est proportionatum, quando etiam labori violentia adiungitur, pro quâ etiam specialis est debita satisfactio: facienda numquam: Proh dolor! sed erit, erit, quando isti vsque ad nouissimum sunt quadrantem reddituri.
5
*Duodecimò: Duplas, aut gratis, aut
Duodecimum.
pretio accepto tribuentes; vocantur autem duplæ labores nocturni Indorum, qui cùm per diem domino Minæ laborauerint, coguntur laborare per noctem alteri, cui extractio metalli conceditur. Cuius coactionis inhumanitas statim apparet. Neque honestatur illa adiectione pretij, qui iuxta pretium diurni laboris esse solet: quod est prorsus iniquum; diurni enim laboris pretium pro laborantibus designato sibi tempore, exiguũexiguunt valde est, vt nuper dicebamus. Et ad illum solummodo
Et specialiter pro Duplis.
obligantur: circa nocturnum autem laborem taxatio stipendij non currit, vnde aliter exæquandum, & multiplici ex capite redditur augendum; videlicet, quia labor eiusdem generis cum diurno; quia maioris molestiæ, eò quòd nocturnus, & quia diurno succedens, necnon quia coactè laboratur. Quæ quidem à Confessariis oportet aduerti, vt si aliquorum ex istis Deus tetigerit corda, quid sui sit muneris agnoscentes, eidem non desint, prædictorum conscientias tot contractis oneribus releuantes, & horæ quidem laboris per legem habentur definitæ: de quo Ordinatio Titulo 10. num. 2. & 3. vt iam dictum.
6
*Decimotertiò. Accipientes pecuniam à
Decimumtertium.
multis soluendam argenteis pinnis cùm sciant non omnibus suffecturos, & se non esse pro solutione grauandos, ob priuilegia quibus in ordine ad ista Minerarij perfruuntur.
Decimoquartò. Sumptus excessiuos facientes
Decimumquartum.
conuiuiorum ostentatione, quibus multos vagos homines Reipublicæ turbatores excipiunt, vnde ad soluendum inualidi reperiuntur.
Decimo quintò Accipientes Indos designationis,
Decimumquintum.
& eos aliis tradentes pretio ad rationem stipenndij voluntariorum, de quo dictum suprà Tit. præced. Cap. 6.
Decimosextò. Vtentes famulis acerbis,
Decimumsextum.
crudelibus, inhumanis, vt ferueat opus, & de modo, quo Indi tractantur, minime curantes.
Decimoseptimò. Argenteis pinnis vile aliquod,
Decimumseptimum.
& ponderosum intrinsecùs admiscentes pondere argenti vendendum.
Decimooctauò. Pinnas non exactè depurantes,
Decimumoctauum.
vt argenti viui non nihil resideat, vt maius sic pondus faciat pretiosiores.
7
*Decimononò. Compellentes ad laborem
Decimumnonum.
Indos, qui morbo se correptos affirmant, quam|
p. 337
uis ille non sit visibilis, debet enim eis credi, quia non sunt soliti morbum simulare: erit autem inhumanius, si morbi appareant signa, & ad laborandum compellantur: vel si exigatur ab eis, vt alios pro se substituant, vel ad conducendos pretium ab eisdem extorqueant, qualecumque illud sit, vel si ante recuperatam integrè valetudinem ad laborem reducantur.
Vigesimò. Ad Minas auri pertrahentes Indos,
Vigesimum
quos insalubre cœlum in vitæ discrimen constat adducere; solet enim illud in regionibus calidioribus inueniri.
Vigesimoprimo, Gentilitios ritus, & superstitiosa
Vigesimum primum.
aliqua illis permittentes, vt lubentiores habeant.
Vigesimosecundò. Qui in designatione
Vigesimum secundum.
partis Regi applicandæ iuxta legum dispositionem, cùm noua Mina detegitur, iurant eam esse ex venâ locupletiore, & fructuosiore, cùm reuera ita non sit.
Vigesimotertiò. Qui iurant aliquos secum
Vigesimum tertium.
in conquisitione Minarum fuisse, vt eis pars earumdem assignetur, cùm tamen reuerà non fuerint. An autem ex hoc restitutionis onus incumbat, videndum inferiùs.
8
*Vigesimoquartò. Qui cùm præconizantur
Vigesimum quartum.
Minæ, vt veniant, qui emere velint, curant nullum talem accidere, vt ita ipsi ampliores in ea partes habeant, in quibus aut laborare suo nomine faciant, aut aliis vendant, iuxta Proregias ordinationes.
Vigesimoquintò. Qui licentiam petentes ad
Vigesimum quintum.
ferenda arma prohibita titulo vestigatorum Minarum, iurant se eisdem non malè vsuros, sed tantùm in ordine ad licitam vestigationem; cùm tamen animum habeant vtendi illis pro libito ad fas, & nefas: & sacrilegium etiam in eorum vsu committitur.
Vigesimosextò. Tollentes signa limitanea
Vigesimum sextum.
Minarum, vt suas amplificent, cum detrimento vicinorum, contendentes terram esse communem. In quo quidem non minùs peccant, quàm illi, qui prædiorum suorum terminos transgrediuntur, vt quæ aliorum sunt sibi vsurpent. Pro quo extant seueræ leges & idem est cùm effodientes propriam venam, ad alienam pertingunt, si in illius effossione procedant: quam improbitatem
Georgius Agricola.
obseruauit, & expressit Georgius Agricola. de re Metallica libr. 1. verbis illis: nam improbi quidem homines venulas proximas venis effuentibus aliquo metallo fodientes, in alienam posseßionem inuadunt. Sic ille.
9
*Vigesimoseptimò. Qui Minarum semitas,
Vigesimum septimum.
vt leges præscribunt, non aptant, vt per eas securè, & inoffensè possit ambulari, & molestia laborantium minui, & pericula præcaueri. In quo quidem etiamsi leges deessent aliæ, vnius charitatis, & iustitiæ legis satis superque sufficerent.
Vigesimooctauò. Diruentes pontes intra
Vigesimum octauum.
Minas fabrefactos ex eadem terra metallica, vt metallum extrahant, nihil de periculo ex earum demolitione curantes.
Vigesimononò. Non curantes vt scalæ
Vigesimum nonum.
Minarum tales sint, quales leges exigunt: ex quo, aut maior in labore molestia proueniat, aut speciale periculum timeatur.
Trigesimò. Qui socium habens in Mina, &
TrigesimũTrigesimum.
de sumptibus interrogatus, plures iurat fuisse, quàm re ipsa fuerint; quod iuramentum in casu speciali leges requirunt, de quo Dom. Escalona Part. 2. lib. 2. pag. 115. num. 4.
Trigesimoprimò. Extrahentes metalla, nec
TrigesimũprimumTrigesimumprimum.
soluentes partem per leges taxatam domino maioris fossuræ, vulgò Socabon, qui in eo efficiendo copiosam pecuniam expendit, volentes alienis laboribus sine iniustâ recōpensationerecompensatione potiri.
10
*Trigesimosecundò. Qui durante lite
TrigesimũsecundùmTrigesimumsecundum.
circa Minam, post secundam sententiam ob appellationem interpositam, & fideiussione datâ de non defraudandâ parte, quæ in possessione non est; nihilominùs metalla occultat, & contrarium posteà iuramento confirmat.
Trigesimòtertiò. Qui, cùm eorum Minæ
TrigesimũtertiumTrigesimumtertium.
venduntur, non manifestant debita coram Tabellione, qui venditionis acta confecturus assistit, vt lege præscribitur, de quo citatus Auctor suprà pag. 122. numer. 6. id enim in graue creditorum detrimentum cedit.
Trigesimoquartò. Volentes vti priuilegio
TrigesimũquartumTrigesimumquartum.
Minerariis concesso, de quo dudum citatus n. 7. & 9. vt non soluant debita contracta ante Minarum, aut Ingeniorum emptionem.
Trigesimoquintò. Qui in venditione aut
TrigesimũquintumTrigesimumquintum.
emptione Minarum enormissimam læsionem inferunt, eo prætextu, quòd illa non potest iudicialiter allegari, de quo idem pag. 123. numer. 11. quod & de enormi pariter asserendum.
Trigesimosextò. Desmontium emolumenta
TrigesimũsextumTrigesimumsextum.
impediens, quibus vti omnibus permittitur sub quibusdam limitationibus. Tit. 10. Ordinationum. num. 1.
11
*Trigesimoseptimò. Qui Indis pensum
TrigesimũseptimumTrigesimumseptimum.
certo reddendum imponunt, cùm non debeant, si voluntarij sunt, nisi quantùm commodè potuerint, laborare. suprà num. 6.
Trigesimooctauò. Cogentes Indos ad labores
TrigesimũoctauumTrigesimumoctauum.
alios præter eos, pro quibus designantur.
Trigesimo nonò. Qui fornaces pro depurando
TrigesimũnonumTrigesimumnonum.
per ignem argento ab hydrargyro, non habent separatas à domo beneficij quod vocant, vnde ex fumo hydrargyrico graue in Indos venire damnum possit, suprà num. 9. vbi & alia pro damno isto vitando prouidentur.
Quaterdecimò. Qui Indo sua culpa ex fumo
Quaterdecimum.
prædicto, pro quo est etiam Ordinatio. 10. grauiter damnificato designatam satisfactionem non tribuit, de qua ibidem, vbi de specialibus præcautionibus in ordine ad damnum prædictum euitandum.
Quadragesimoprimò. Qui in modo solutionis
Quadragesimumprimum.
non seruant id, quod lege statutum est, si in usu sit; nam aliqua non videntur esse in vsu; vt quod solutio fiat in metallo Indis effossoribus, de quo num. 12.
Quadragesimosecundò. Non soluentes
Quadragesimumsecundum.
stipendiũstipendium Indis diebus, quibus non laborant, quando per eos non stat, sed ex malâ rei gerendæ dispositione. n. 13. vbi & alia.
12
*Tandem, qui generaliter loquendo stipendium iustum labori Indorum non præbent, secundùm varia eorum ministeria. Et per antiquiores Ordinationes valde exigua pro aliquibus eorum inueniuntur assignata; quæ tamen posteà attentiori consideratione sunt aucta. Vnde gra|
p. 338
uiter peccant, qui ad priores Ordinationes prouocant, cùm debeant posterioribus adhærere; quæ quidem ex eo pretium auxerunt, quia prius illud omnino improportionatum est deprehensum. Pretium autem lege signatum in indiuisibili consistere communis Theologorum, & Iurisperitorum sententia est, & circa hoc deberent profectò Minerarij suæ ipsorum meminisse quærelæ circa obligationem quintæ partis soluendæ Regi: aiunt enim processu temporum res nimiùm variatas, & earum pretium excreuisse, ac proinde sumptus in Minerarum negotiatione multò essè maiores, & ita moderandas pensiones. Cùm ergo hoc etiam respectu Indorum contingat, qui multa etiam emere opus habent; cur non etiam de augendo stipendio possint meritò postulare? Olim plures, vnde & labor minor: modò pauci, vnde & maior labor idemtidem repetitur. Olim Indici rudiores, nunc scioli, paucorum pridem bonorum domini, nunc ampliorum, iuxta eorum tenuitatem. Ex quo minùs ad seruiendum obnoxij debent reputari; vnde & consequenter seruientibus, cùm liberi penitus sint, maius debet laboris stipendium assignari. Qui discursus omnium rectè sentientium regulis in materia ista confirmatur. His ergo, quæ omnino sunt certa, præmissis, ad quæstiones non ita certas transeamus, pro quibus sit
CAPVT II.

CAPVT II.

Vtrum Ordinationes circa detectionem, & iuridicam manifestationem Minarum, obligent in foro conscientiæ.
13
*SVnt equidem illæ multæ, de quibus
D. Escalona, Libr. 2. Part. 2. pag. 104. & seqq. & pro iis generaliter loquendo
Dico primò. Ordinationes, quæ aliquid disponunt, in quibus neque ius Regis violatur, neque tertio ius quæsitum adimitur, non obligant in conscientia. Probatur primò: quia non est indicium talis obligationis, aut ex voluntate legislatoris expressà, aut ex materiæ grauitate, quam solam non sufficere graues Scriptores tenent, vt dictum à nobis non semel; vel quia si in conscientiâ non obligaret, nullius esset momenti ad rem bono communi valde conuenientem: nam in primis multæ ex dictis Ordinationibus magni momenti non sunt. Quòd enim interest quòd Minæ post triginta dies, & non post quadraginta registrentur? Et vt aliquid profectò intersit, id non videtur sufficiens ad conscientias, & præsertim reatu lethalis criminis, onerandas. Deinde etiamsi magni momenti sint in ordine ad temporales vtilitates, non sunt tamen tales, vt ex earum transgressione quidquam circa mores periculosum immineat, aut turbationem Reipublicæ, vel periculum aliud eiusdem inducat. Ad hoc autem vt finis illius obtineri possit, satis esse potest gubernantium solicitudo, qui transgressores puniant, & fructu laborum spolient. Et ex hoc probatur secundò. Nam Ordinationes istæ pœnam statuunt in transgressores, vnde iuxta multorum sententiam non obligant in conscientia. Tertiò: obligatio in foro animæ
eatenus imponi potest, quatenus forum externum circa rem præceptam difficilè versari possit: vnde oportuit vnumquemque ad agenda, quæ leges statuunt, in secreto compelli: quâ ratione multi de vestigalibusvectigalibus philosophantur: atqui hæc ratio in casu præsenti locum non habet, quia Minarum detectio nullo modo occultari potest, vnde neque ij, qui gubernant, suo circa illas officio deesse, vt detectorem agere pro libitu sinant. Ergo obligatio in foro animæ necessaria non est.
14
*Dico secundò. In iis, quæ ad ius Regis
spectant, ordinationes dictæ possunt in conscientiâ obligare: quod tunc accidet, quando Rex ob illarum violationem interesse aliquod magni momenti amiserit; quod enim tale non est, non videtur curandum in re ista, in quâ de terrâ agitur non palmis, aut pedibus mensurandâ. Probatur; quia Minæ ad Regem spectant: ergo non debet in earum dispositione læsionem grauem sustinere. Antecedens constat ex dictis, & consequentia est legitima: vnde si pars illa, quæ in Minis proximior parti detectoris debet Regi assignari, parùm vtilis sit, grauiter peccatur cōtracontra justitiam, & non tantùm contra religionem ob juramenti falsitatem; & idem est si vena diues dicatur pauper, vt viliùs ematur. Et sic de aliis, in quibus est detrimentum manifestum. Non videtur autem tale, si quis detector affirmet amicum fuisse detectionis socium, licèt ex eo sequatur partem Minæ gratis habiturum: sicut enim eum vocare poterat, vt in conquisitione juuaret, ita & vocare in consortium felicitatis potest, vt sit hoc diligentiæ adeò Regi proficuæ præmium. Videtur item id facere posse pretio accepto, quando id in Regiam vtilitatem cædit, vt si detector sit pauper, vt esse ordinariè solent, nec habens ea, quæ ad laborandum in Minâ necessarium est, ex quo Regia vtilitas impedietur; promouenda sanè subsidio illo pecuniæ ob consortium affirmatum Quidquid de periurio aut mendacio sit, ex quibus contra justitiam nihil resultat.
15
*Dico tertiò: ordinationes, quæ disponunt
aliquid in ordine ad jus tertij seruandum, obligant grauiter in foro conscientiæ. Ratio est obuia; quia in earum violatione contra justitiam peccatur. Tales sunt aliquæ, de quibus Cap. Præcedenti. Et illæ, quæ de Indis Minarum detectoribus loquuntur, vt videri potest apud citatum Escalonam pag. 105. num. 3. Cùm enim Minas etiam habere possint, non nisi violatâ iustitiâ ab illis excluduntur. Similiter, qui extraneos remouet, cùm illis hæc sit concessa facultas, vt apud eumdem Pag. 106. num. 7. Item quæ de præconizatione Minarum procedit, vt non se intromittant, qui post illam accesserunt, iam enim aliis jus quæsitum Titulo 1. Ordinat. num. 12. Illa etiam quæ est Titulo 2. numer. 1. & 2. circa partes, in quibus excessus mensuræ fuit, & per iudicis sententiam sunt aliis adiudicatæ, nequeunt enim contra illorum voluntatem retineri, nisi aliquid speciale occurrat, ratione cuius forum conscientiæ possit probabiliter foro animæ non conformari. |
p. 339
Talis insuper illa ex Tituto 6. n. 1. de concedendo introitu per Minæ portam ad Minas alias ingredi volentibus, & sic aliæ.
16
*Dico quartò: ordinationes, quæ circa
vitanda Indorum damna, & aliorum forsitan extant, obligant grauiter in foro animæ: de iis nonnullæ Capite præcedenti sunt indicatæ, & ratio obligationis est perspicua, vbi quidem leges charitatis, & justitiæ vrgent, neque ratione ciuilis præcepti videtur specialis malitia in transgressione contrahi, quia præceptum tale solùm deseruit ad obligationem naturalem, quæ aliàs instat, declarandam: neque enim vt numer. 13. dicebamus, vllum est indicium auctæ obligationis, neque opus fuit addi illam, quandoquidem jam erat, & satis premens, & ita non debuit nouus laqueus apponi conscientiis minime timoratis.
CAPVT III.

CAPVT III.

De conquirentibus Minas in fundis alienis.
17
*CIrca hoc sunt duæ priores Ordinationes
Tituli 1. Prima pœnam imponit resistentibus conquisitioni dictæ in terris Commendæ agriculturâ exercitis, pastioni deputatis, & similibus. Secunda de volentibus conquirere in vineis, aut arboretis, & his fideiussio imponitur de damno compensando. Quod si Minæ diuites euaserint, vnum pro centum domino reddendum. Si verò conquisitores fundum emere voluerint, nullum illis tributi onus relinquitur: nequit autem ad venditionem compelli, nisi ob Minarum prosecutionem. Quâ cessante, venditum potest fundum repetere pretio redhibito. Registrationis autem tempore debet domino fundi pars Minæ adiudicari, sexaginta vlnarum; neque illa pro parte est pretij computanda, circa hæc
18
*Dico primò. Peccat grauiter, absolutè
loquendo, qui Minarum conquisitioni resistit. Constat; quia Ordinationi Regiæ in bonum commune promulgatæ nequit tutâ conscientiâ resisti. Pro quo est illud D. Pauli Rom. 13. vers. 2. & 3. Qui resistit potestati, Dei ordinationi resistit. Qui autem resistunt, ipsi sibi damnationem acquirunt:
Rom. 13. v. 2. & 3.
nam principes non sunt timori boni operis, sed mali. Dixi absolutè loquendo; quia multoties occurrere possunt rationes, propter quas possit conquisitio talis impediri: vt si conquisitores homines sint
Limitatio quædam.
occupationi isti iam diu vacantes, & frustrà, vnde pro ridiculis habentur; meritò tales possunt ab huiusmodi occupatione repelli, & curari, vt ad sanam mentem reducantur, somnia potiùs, quàm vera iudicia secuti.
19
*Dico secundò: quod de vineis dicitur, videtur
extra rem, quia vbi vineæ proueniunt, neque auri neque argẽtiargenti Minæ esse possunt. Vnde volẽtibusvolentibus in illis conquirere meritò potest resisti, quia malitiosè videntur procedere, aut inscienter. Idem etiam ferè de arboretis fructiferis dicendum, & ita prudenter ordinatio cauit de fideiussione damnorum. Legendus Plinius Lib. 33. cap. 4.
Dico tertiò: si inuenienti Minam in fundo alieno non obstet domini eiusdem fundi possessio, non debet per potestatem publicam ad venditionem compelli: vnde quod dicitur. Sino fuere para seguir las minas, ita est intelligendum, vt possessio prioris domini obstet prosecutioni. Ratio autem est clara; quia nemo possessione proprij fundi etiam à Rege potest expelli, nisi quatenus illa communi bono obstare constiterit. Quia secus circa vineam Naboth res se habebat, Regi Achab ad voluptatem, & non ad necessitatem, arridentem, etsi impiissimus, non tamen est ausus, etiam dato pretio illius, vsurpare. De tragædiâ autem hac occasione excitatâ copiosè agitur 3. Reg. 21. vnde & scriptores communiter ita, vt dogma certissimum secuti, pronuntiant.
20
*Dico quartò. Pensio vnius pro centum,
ita est accipienda, vt non debeant deduci expensęexpensæ, sed juxta modum soluendi quintum, & decimas, & communem pensiones soluendi rationem.
Dico quintò: obligatio soluendi illam est
grauis in Conscientiæ foro. Probatur; quia est pretium oneris impositi, & ita ex justitiâ: si dicas damna persolui. Id certè non satisfacit, quia præter damna, amissionem scilicet fructuum ex euulsis plantis aliisue, inducta est seruitus pretio æstimabilis, & incommoda multa, quæ facilè possunt peruideri. Item quia Minæ sunt Regis, & eas cum eo onere effodiendas concedit, ad quod se obligant Conquirentes.
21
*Dico sextò: si pagus, in quo Mina est
conquirenda, ad Ecclesiam pertineat, verosimile est posse similiter circa illum procedi. Quod ex eo probatur: nam terra cum eo onere transit, & cum eo ab Ecclesiasticis acceptatur: neque enim debent illi bono communi se opponere, cùm præsertim ex conquisitione tali nullum ipsis sit damnum superuenturum, immò magnum possit emolumentum prouenire, expensione, & parte Minæ, quam, etsi per se exercere nequeant, possunt tamen vendere, & redditus in eâ considerabiles constituere. Quamuis hoc minùs conueniens sit ob Minarum fallentias, & ita venditio ea commodior accidet, quæ pecuniâ constiterit numeratâ, aut post spatia non longa securè persoluenda, sed hoc ij, ad quos spectabit, pro re nata poterunt meliùs arbitrari.
CAPVT IV.

CAPVT IV.

Minarum pretium quomodo computandum.
22
*EX dictis Cap. 1. vers. 35. habetur in
venditione Minarum non posse læsionem etiam enormissam allegari. Cuius ratio esse videtur quia per lites solet opus istud adeò vtile impediri, & ita quod ad hoc spectat, conscientiæ contrahentium remittitur: neque enim credendum est leges velle iniuriis patrocinium exhibere; & prætereà pretij iusti exactior æstimatio difficilis probationis est: Mina enim numquam quid intra se contineat, ostendit; venæ namque fertiles visæ, solent quandoque languescere, & vel finiri, vel vix sumptus æquatura præbere. Et aliquando èex contrario accidit, diuitiis non speratis: vnde ex eo, quòd post venditionem deprehenditur, non potest enormis læsio probari; quandoquidem venditio juxta |
p. 340
præsentem æstimationem rei venditæ debet celebrari, & non ex euentu, qui varius esse potest, & cui se, qui emit, & qui vendit, se exponunt, vt est communis doctrina, in iacturetis, in sponsionibus, assecurationibus, ludo, & aliis comprobata.
23
*Ex hoc autem videtur deduci in venditione
huiusmodi non posse locum habere enormem, vel saltem enormissimam læsionem, cùm enim adeò incertùm sit, quod ex Minâ sperare quis potest, non apparet vnde talis læsio accidere possit, & ita quouis pretio potest obtineri, & hoc quidem magis conforme dispositioni legis, de quâ dictum: ob incertitudinem namque latentium diuitiarum rectè judicare potuit quodlibet pretium esse iustum, circa quod partes scienter & prudenter conuenerunt. Et circa aliqua modum hunc venditionis, vt quodlibet pretium censeatur iustum, circa quod partes conueniunt, communis sententia firmat in venditione sub hasta, de quâ dictum aliàs, & valdè etiam probabilis in rebus multis, quæ non sunt vitæ humanæ necessariæ, sed ad voluptatem, aut ornatum seruiunt, ob peregrinitatem æstimabiles. Sic enim sentiunt, Sotus, & Nauarra, apud P. Lessium Lib. 2. Cap. 15. num. 15. & alij. Quod & probant Belgici Turipani. Quod ergo in his, & aliis licet, saltem probabiliter, poterit etiam in Minarum venditione licere. Pro quo
24
* Dico primò. Circa venditionem
Minarum cùm primò deteguntur, iustum pretium censeri probabiliter potest illud, circa quod contrahentes conueniunt, sublatis dolis, & fraudibus. Hoc videtur ex nuper dictis sufficienter persuaderi.
Dico secundò: si Mina iam cognita sit, &
iuxta peritorum judicium illius valor sit definitus, enormis in eo læsio non licet pro foro animæ. Probatur ex dictis suprà Titulo 4. num. 219. circa rerum pretium, & deinde, quia iuxta communem æstimationem Mina hæc tantùm valet; ergo varians notabiliter pretium, lædit etiam notabiliter, & ita iustitiam notabiliter violat. Prætereà; ordinatio non obstat quia iuxta illam dolus nequit alligari: atqui dolus in conscientiâ non licet, neque ex eo quisquam commodum reportare potest, & licet certa regula sit, quæ inter alias Iuris in Sexto, ait, scienti & consentienti non fieri iniuriam neque dolum. Est. 25. qui tamen dolo ad consentiendum inducitur, non est dicendus consentire, quia ignorantia facit inuoluntarium; non ergo ordinatio ad forum conscientiæ debet extendi: sicut neque ea, quæ Doctores circa modos alios venditionis dicunt, quia in illis specialis ratio est, quæ in præsenti non occurrit; & vt occurrere diceretur, deberet eorum auctoritate fulciri, quia est exceptio communis regulæ; cùm tamen nihil tale contingat.
25
*Dices in casu prioris Assertionis rationem
eamdem occurrere, quia etiam in eo datur communis æstimatio; iudicio enim peritorum habetur quid Mina recèns inuenta promittat. Cùm ergo eo non obstante, possint contrahentes sibi legem circa pretium statuere, quod regula Iuris admittit in Sexto, dum sic habet: Contractus ex conuentione legem accipere dignoscuntur: videtur idem in Casu Assertionis secundæ dicendum.
Ad quod dico instantiam non vrgere; quòd
si vim aliquam habet, èex conuerso potiùs arguendum, vt scilicet in casu priori etiam possit esse obligatio conscientiæ ad compensandam læsionem. Et certè id est verosimile; vnde tantum diximus oppositum posse verosimiliter sustineri. Et est sanè diuersa in vtroque ratio iam insinuata: Mina enim recèns detecta, etsi communi iudicio possit quoad pretium æstimari, est tamen verosimile iudicium illud esse fallax, vnde neque omnium, neque peritorum semper est; quod secus accidit in Minâ, cuius per experientiam est conditio deprehensa: vt in nonnullis aliis est videre: vinum enim nouum aliter æstimatur, ac iam temporis processu probatum, & similiter mancipium, de quo experientia nulla habetur, vt alia omittam, de quibus frequentia experimenta succurrunt.
CAPVT V.

CAPVT V.

Minerarius an possit viuum argentum vendere, quod pro Minis propriis eidem à Regiis Officialibus moderato pretio venditur.
26
*ARgentum viuum cùm solus Rex
Ratio dubitandi.
per Officiales suos Minerariis vendere possit; qui habere Minas aut proprias, aut sibi locatas comperiuntur, illud quidem moderato pretio tradit, cùm tamen secundùm vulgarem æstimationem maius sit, vt suprà Titul. 5. Cap. 10. & Titul. 9. Cap. 5. diximus. Hinc aliqui lucri occasionem arripientes, metallum, quod pro argenti beneficio accipiunt, pretio dicto, aliis maiori tradunt, erga Minas proprias parum soliciti, vnde & Indos pro eisdem acceptos vendere etiam soliti, de quibus dictum in superioribus. Modò de venditione quærimus; an scilicet liceat cùm ad proprij argenti beneficium tribuatur, & præsertim maiori pretio, cuius emolumenti non apparet fundamentum.
27
*Dico primò: si metallum dictum
vendatur eò deferendum, vbi Regia iura magnum sunt detrimentum habitura; non licet venditio, & est graue peccatum cum onere restitutionis. Probatur; quia metallum istud à Rege eâ lege traditur, vt in Minarum eius, qui emit, fructibus insumatur, commodum inde suorum iurium habituro; & qui emit ad id se obligat, non recepturus aliàs metalli vnciam: ergo conuentioni dictędictæ non stans, grauiter peccat, cumq́ue aliàs Rex suis iuribus defraudetur, nulla restat ratio, ob quam possit à peccato & restitutionis onere sic vendens excusari.
Dico secundò: si quis metallum accipiat,
quod si ipse non emisset, aliis tradendum fuisset suis in Minis laborantibus, peccat etiam mortaliter, cum obligatione restitutionis. Probatur; quia in contractu delinquens modo dicto graue damnum aliis infert, quibus metal|
p. 341
lum maiori pretio vendit, qui illud erant moderato, iuxta taxam à Rege impositam, accepturi.
28
*Dico tertiò. Metallum emens, &
vendens modo dicto, quod tamen aliis dandum non fuisset, quia vnusquisque suam habet quantitatem assignatam, etsi videatur grauiter peccare ob infidelitatem in contractu, non tamen est ita ad restitutionem aliquam obligatus, vt non possit verosimiliter excusari. Probatur; quia Rex non patitur iurium suorum graue detrimentum; quod enim ipse daturus fuisset, dabit alius, cui metallum ad eumdem effectum traditur: lucrum autem, quod ex tali venditioni reportat, fructus industriæ est, licet cum infidelitate coniunctæ.
29
*Dices: contractum venditionis prioris
fuisse nullum ob rationem indicatam, quia Regi est inuoluntarius, cùm ex ignorantiâ procedat: si enim constaret emptorem istum suis in Minis non laborare, neque metalli vncia ad beneficium traderetur. Sed licet hoc non leuiter ad probationem partis contrariæ deseruiat, vnde illa valde verosimilis est; non tamen penitus conuincit, vt pars alia non debeat aliquomodo probabiliter reputari. Licèt enim ignorantia
faciat inuoluntarium generaliter loquendo, id tamen exceptionem habet, vt non procedat quando contrahens, id, quod reuerà non faceret, non vult irritum prorsus haberi. Vt cùm quis vendit aliquid vili pretio, ignorans citò futuram rerum talium raritatem, & ita pretium augendum; contractus sustinetur, etiamsi ex ignorantia procedat; & cùm quis vendit inimico, quem talem esse ignorauit, minimè aliàs venditurus. Aut rem meliorem pro alia dedit, ex iis quæ idem habent pretium, & volebat sibi, aut alteri reseruare, & sic in aliis. In casu autem nostro similiter accidit, quia Rex sic contrahens, nusquam significauit contractum dictum esse nullum, & penitus irritandum; sciens metallum sic venditum suo non fine fraudari. Quod autem non reddatur nullus contractus, ex eo quòd sit lege prohibitus, vnde argui posset ad probandum venditionem factam ab eo, qui metallum emit, esse nullam; communissima sententia est, & ita ex eâ parte probabilitas positionis dictæ nequit infirmari, de quo & nos suprà.
30
*Sed quid de Regio Ministro vendente
metallum dictum iis, quos scit in Minis suis non laborare. Respondeo grauiter peccare, & teneri ad restitutionem damnorum, quæ ex venditione tali in Regium possunt patrimonium redundare. Tenetur autem in defectum eius, qui immediata caussa est, & quia tales homines numquam restituere solent, debitis plurimis prægrauati, dici possunt primariò teneri; quia juxta ea, quæ communiter accidunt, est in rebus moralibus iudicandum, vt non semel dictum aliàs.
An autem Minerariis dari metallum dictum
creditò possit. Negant plura Regia rescripta ob difficilem solutionem; vnde multa millia argenteorum ponderum Regi ex huiusmodi confidentiali venditione debentur, quorum plurima numquam soluenda; quia ad impossibilitatem redacti debitores. Quod equidem Minarum exilitate non accidit, licet aliquando tales sint, sed sumptuum istorum hominum granditate, ex quibus multi superflui, & vani. Nihilominùs Regij aliqui Ministri, rescriptis prædictis non obstantibus, & recuperandi periculis anteuisis, contra illa egerunt; quia visum ipsis sic Regij patrimonij caussam vtilius agi; si enim ita non venderetur, parum argenti suppeteret, quandoquidem Minerarij præsenti emere pecuniâ non poterant, vnde & in ipsos iacturæ ingentes, detrimenta in Regem, & circa bonum publicum præiudicia non leuia sequerentur. Et pro securitate recuperationis specialia firmamenta prouiderunt. Quæ omnia cùm ex peculiaribus circumstantiis pendeant non aliâ regulâ, quàm Regij seruitij post maturam deliberationem veniunt mensuranda. Vnde onerandæ conscientiæ tunc tantùm periculum incumbit, cùm sine vrgenti ratione metallum creditò venditur, quæ venditio, si non rectè cedat restitutionis obligatio, suborietur, Regium Ministrum grauatura. Et hos quidem ante visitationem, aut syndicatum, cùm sit manifestum damnum, & hæc de Minerariis, vt iam ad alios.
Loading...