Avendaño: Thesaurus Indicus

STat pro illâ id, quod

N. 1

Cardinalis Bellar

Card. Bell.

minus Tractatu de Potestate Pontificis in temporalibus, sapienter ostendit, præser

Papam habere potestatem in temporalibus, dogma certum.

tim Cap. 3. vbi benè admonet contra Gulielmum Barclaium, potestatem Pontificis in temporalibus non esse rem dubiam, neque ab opinionibus pendere Doctorum. Id enim sacri Canones variis in locis determinant: pro quo etiam

Diana,

Diana strenuè & eruditè decertat Parte 1. Tract. 2. Resolut. 122. & 123. Parte 10. Tract. 6. Resolutione vnica & Tract. 17. Ac primò ex additis, Reso

Pontificia pro eo definitio.

lutionibus præsertim 8. & 9. Vbi plurimos congerit huic dogmati suffragantes. Et vt alia præteream, veritatem istam luculenter probandam, & definiendam assumpsit Bonifacius Octauus in Extrauag. Vnam Sanctam, in quâ,

Duo gladij à Christo dati.

cùm de duobus gladiis, spirituali scilicet & materiali, quibus instructa Ecclesia, elegantem discursum præmisisset, sic concludit: Porrò subesse Romano Pontifici, omni humanæ creaturæ,

Extrau. Vnam Sanctam.

declaramus, dicimus, definimus, & pronuntiamus omnino esse de neceßitate salutis. Sic ille: vbi sensus est juxta præmissa; subesse inquam omnem humanam creaturam, non solùm spiritualiter, sed temporaliter: de spirituali enim

Omnes oues commissæ.

dubium non suberat, cùm Christus Diuo Petro omnes oues commiserit; pro quo ibidem Pontifex sic locutus: Dicente Domino ipsi Petro: Pasce oues meas. Ioan. 21. v. 17. meas inquit

Ioan. 21. v. 17.

& generaliter, non singulariter, has vel illas: per quod commisisse sibi intelligitur vniuersas. Ita ille: vnde quod specialiter suâ definitione constituit, adtemporalem pertinet potestatem: ex quo orta in Rege Franciæ, & regnicolis illa suspicio, quam Clemens Quintus suâ Constitu

Ex Bonifacij VIII. Constitutione non est noua inducta subiectio.

tione submouit, declarans per definitionem & declarationem dictam, nullum Regi & regno præjudicium generari; neque ampliùs Pontifici subjectum, quàm ante prædictam declarationem & definitionem. Et meritò quidem: nam Bonifacius suâ declaratione & definitione, nouum jus non statuit, sed quod erat Ecclesiæ proprium, declarauit, & vti Fidei dogma stabiliuit. Non ergo major inde in Regibus, & aliis exorta subjectio, sed quæ diuinitus data

Nullum ius declaratio inducit, neque alteri præiudicat.

Pontifici, manifestius declarata. Pontifex enim procedens per viam declarationis, nihil noui inducit, neque alteri præjudicat: vt obseruat Marescotus Libro 2. cap. 24. n. 52. Gomecium

Marescot.

allegans id pleniùs prosequentem.

2

*Tunc vltra. Virtute huiusmodi pote

Positio superior ratione monstratur.

statis non solùm Indicæ conquistæ facta copia, sed & amplissima conquisitarum & conquirendarum Regibus Catholicis à Pontifice indulta largitio, vt ex Bullis constat authenticis: non ergo licet de illorum jure inter legitimos Ecclesiæ filios dubitare.

Vbi non satisfacit scribentium quorumdam

Euasio præclusa de solâ in Catholicis Regibus protectione.

effugium, qui dicunt Catholicis Regibus solam Euangelicorum ministrorum transmissionem, & conuertendorum protectionem solicitam demandatam, supponendo legitimam aliàs futuram expugnationem, juxta illa, quæ Doctores pro ipsâ honestandâ requirunt. Qui, cùm sic loquuntur, manifestè indicant præfatas se donationis Bullas minimè perlegisse; ex quibus præcipua, scilicet Alexandri Sexti, die 4.

Dominium datum ostenditur.

Maij anni 1493. sic habet: Auctoritate Omnipotentis Dei nobis in Beato Petro conceßâ, ac Vicariatûs Iesv Christi, quâ fungimur in terris, cum omnibus illarum dominiis, ciuitatibus, castris, locis, & villis, juribusque, & jurisdictionibus, ac pertinentiis uniuersis, vobis, hæredibusq́ue & successoribus vestris (Castellæ & Legionis Regibus) in perpetuum tenore præsentium, donamus, concedimus, & aßignamus, &c. Sic ibi Pontifex; quod in Bulla alia eiusdem Datæ confirmat, prioris factâ mentione, cum priuilegiorum auctario, quæ regibus fue|

p. 2

rant Portugalliæ concessa pro similibus expeditionibus. Repertas, & reperiendas in posterum, quæ sub actuali dominio temporali aliquorum Dominorum Christianorum constitutæ non essent, cum omnibus illarum dominijs, ciuitatibus, castris, locis, villis, jurisdictionibus vniuersis, vobis, hæredibusq́ue & successoribus vestris (Castellæ, & Legionis Regibus) in perpetuum motu proprio, & ex certâ scientiâ, atque de Apostolicæ potestatis plenitudine, donauimus, conceßimus & aßignauimus. Verba illius sunt.

3

*Pro quo & extat Bulla alia eiusdem,

Et inuestituræ.

anno eodem, sexto Kalendas Octobris, in quâ donationem extendit, & roborat, inuestituræ jam factæ mentione subjunctâ, illis verbis: Vosq́ue, ac hæredes, ac successores præfatos, de illis inuestiuimus &c. Constat autem apud omnes sacrorum Canonum, & Ciuilis juris vel mediocriter conscios, quid inuestitura sit, missio scilicet in possessionem, aut titulus ad illam, cui stare de

Quid illa vide P. Oñate disp 117. de Contractib. Cap. Per tuas.

bet inuestiens, & inprimis Ecclesia, vt habetur in cap. Per tuas, de donationibus, in quo inuestiti ab Episcopo Florentino nobiles quidam de certo fundo ob quosdam terręterræ modios ex præcepto Pontificis attributos, apud eumdem de fraude in mensurâ adhibitâ conqueruntur, & sic respondet illis: Nos igitur attendentes, quòd Ecclesia in actibus suis fraudem non

Fraus non est in Ecclesia actibus.

debet aliquam adhibere; respondemus quòd feudum ipsum securè poteris integrare, cùm terra illa quatuor modiorum ipsis fuerit aßignata. Sic ibi. Quod & præsenti causæ conuenienter possumus adaptare: quandoquidem Pontifex Catholicis Regibus noui orbis terras donauit, concessit, assignauit, vt ipse loquitur. Si ergo donatio, concessio & assignatio nulla fuit, meritò illi possent, & eorum pariter hæredes poterunt apud Apostolicam Sedem fraudem manifestissimam proclamare.

4

*Nec prætereundum id, quod in citatâ

Donatio Regibus Portugalliæ à Sede Apostolicâ facta.

Bullâ 2. quæ incipit: Eximiæ deuotionis sinceritas, post adducta verba, in hunc modum habetur: Cùm autem aliàs nonnullis Portugalliæ Regibus, qui in partibus Africæ, Guineæ, & Mineræ auri, ac alias insulas etiam ex simili conceßione & donatione Apostolicâ eis factâ repererunt & acquisierunt, per Sedem Apostolicam diuersa priuilegia &c. Ex hoc enim habemus donationẽdonationem & inuestituram in terris Indiarum non à solo Alexandro Sexto factam, sed etiam aliàs à Sede Apostolicâ diuersis Portugalliæ Regibus: vt iterata huiusmodi concessio jus arguat in illâ non dubium, sed inuiolabili subnixum veritati.

5

*Et prædicta quidem verba manifestè

Sine illâ nullum in Christianis Principibus dominium, in quo deceptus Coquæus.

conuincunt deceptum Leonardum Coquæum, virum sanè eruditissimum, & optimè de Sede Apostolicâ meritum, dum in Antimornæo contra progressum 64. pag. 307. ita scribit: Et eodem diplomate Pontifex declarat se nullo modo tollere jus quæsitum alijs principibus Christianis in illas insulas & terras, quos judicat fuisse justos dominos, etsi nullâ auctoritate Apostolicæ Sedis illarum dominium adepti fuissent, & Orientalis Indiæ &c. Cùm enim constet ex concessione & donatione Apostolicâ prædictas terras & insulas à Christianis Principibus acquisitas; non priùs earum veros dominos fuisse apertissimè comprobatur. Quod quidem ex non visis Pontificiis Bullis accidit Auctori prædicto, sicut & aliis, qui proptereà minùs sunt accuratè in causâ præsenti locuti. Neque Alexander Sextus

Aliæ Pontificum concessiones.

concessionem aliquam aut donationem viuâ voce factam à Prædecessoribus, aut scripto firmatam, nobis tamen incognitam, memoratur; extat enim Nicolai Quinti, viri profectò sanctissimi. Ne quispiam Alexandri minùs pro

Alexandri VI. probitas propugnata.

batam vitæ rationem obiiciat: (quod tamen impertinens ad intentum,) cujus vitia virtutes æquarunt, vt videri potest apud Petrum Opmeerum in opere Chronologico circa annum 1502. Immò & superarunt, vt ostendit Thomas Bozius lib. 7. de signis Ecclesiæ, cap. 7. & Cal

Opmeerus. Bozius. Solorzan.

listi Tertij, quæ videri potest apud Dom. Solorzanum Tomo 1. de Indiarum jure lib. 2. cap. 24. n. 29.

6

*Hinc est vt Cardinalis Bellarminus,

Card. Bellarminus pro Pontificia donatione militat.

qui lib. 5. de Romano Pontifice cap. 2. §. vltimo, minùs conuenienter de præfatâ Alexandri fuerat donatione locutus, posteà in Retractationibus ad eundem librum, ita scribat: pag. 508. Quod attinet ad Bullam Alexandri Sexti de diuisione orbis nuper inuenti, & debellatione Indorum Occidentalium, cùm ea scriberem, Bullam non videram, & ideò secutus sum doctrinam Cardinalis Cajetani in 2. 2. q. 66. art. 8. Francisci Victoriæ in 2. Relectione de jure belli, & Dominici Soto in 4. sent. dist. 5. quæst. vnica art. 10. ad 5. argumentum, tum propter eorum rationes, tum quia Cajetanus vixit tempore Alexandri Sexti, & superuixit: proinde facilè scire potuit quid sibi voluerit Alexander Pontifex, cùm Orbem recèns inuentum diuisit. Sic ille. In cuius discursu id, quod ad Cardinalem Cajetanum spectat, facilem habet solutionem; licèt enim tempore Alexandri vixerit; cùm tamen præfatæ illius Bullæ expeditæ sunt, Cardinalis non erat, sed juuenis annorum 25. mortuus est enim anno 1534. & ætatis 66. vt ipse Cardinalis Bellarminus scribit in suo de Ecclesiasticis Scriptoribus Tractatu: Bullæ autem anno 1493. prodierunt, vnde clara est computatio. Quid ergo si tunc donationis modum ignorarit? Quòd autem superuixerit, neque ampliorem fuerit notitiam assecutus, non debet censeri mirabile, cùm & Cardinalem ipsum Bellarminum, suo ipsius testimonio, etiam subterfugerit, & diu post scriptos Controuersiarum libros comparata. Quod & Scriptoribus aliis accidisse, nimis est illud eos legentibus exploratum.

7

*PRima est dicentium errasse Alexandrum,

Errasse Alexandrum aliquorum assertio. Gryphan.

quod & de Pontificibus aliis ob eamdem rationem asserendum. Sic Ioannes Gryphanius Tractatu de Insulis cap. 24. n. 59. & seqq. cuius illa est ratio, Pontificem ciuile mundi dominium non habere, neque vmquam habuisse: vnde donatione prædictâ veris dominis facta est iniuria, cùm de alieno fuerit, quæ tamen est jure Ciuili, & Canonico reprobata l. 12. C. de donationib. & cap. 26. de Extra. de De|

p. 3

timis. Iuxta hæc ergo Alexander non solùm errauit in facto, sed etiam in jure, iudicans se posse infideles priuare dominio, & in Christianos illud Principes tranferre.

8

*Sed hæc responsio nimis libera est, &

Validè confutata, & notata.

legitimo Ecclesiæ filio prorsus indigna, in qua non solus Alexander, sed Pontifices alii, de quibus n. 5. vt inconsiderati, præcipites, & humani ac diuini juris ignari traducuntur. Quod si fas asseruisse fuerit, nihil erit, nihil erit in Canonibus Sacris & Pontificiis Constitutionibus firmum, certum, & inconcussum. Sit illud certum, vt asseritur, Pontificem ciuile mundi dominium non habere neque vmquam

Pontifex, etsi dominium ciuile nōnon habeat, tranferre illud ab vno in alium potest.

habuisse; quod tamen affirmant plures apud Dianam Parte 1. Tract. 2. Resolut. 122. at ineptè inde concluditur non posse dominium aliquod ab vno in alium, iusta id exigente ratione, transferre. Non habet dominium ciuile terrarum, quas hæreticus Princeps possidet, ergo nequit illud in Catholicum transferre, hæretica est consequentia. Non ergo dat quod suum est, sed quod dare potest, etiamsi non sit suum. Quemadmodum tutor in donationibus jure

Quinam alij id possint.

probatis, quod suum non est donat; est tamen suum posse donare. Pro quo citatus Scriptor Parte 8. Tractatu 6. Resolut. 17. ex Cardinali Lugo, P. Molina, P. Thoma Sancio, & Trul

Diana.

lene videndus, item Resolut. 10. de vxoribus, Resolut. 11. pro maritis, & Resolut. 12. pro Superioribus Regularibus. Neque donatio talis jure vllatenus reprobata: nam præterquàm quòd omnis humani juris potestas infra Pontificiam est, nullo humano jure reprobata donatio talis inuenitur; quòd scilicet quis alienum donare possit, cùm supremus Dominus tali assistit donationi, ad illam præstita facultate. Et hoc est quod conscendimus in præsenti, Christum scilicet omnium Dominum talem Vicario suo facultatem contulisse. Quod quidem Pontifex ipse clamat, dum, sicut vidimus, ait: Auctoritate Omnipotentis Dei nobis in Beato Petro conceßâ, ac Vicariatus Iesv Christi, quo fungimur in terris. Hac certè auctoritate Bonifacius Octauus temporalem potestatem Ecclesiæ cum spirituali connexam declarauit: & illi credimus dogma huiusmodi definienti. Ergo & credendum Alexandro, ac Prædecessoribus aliis qui eamdem agnoscentes, facto ipso veritatem, de qua agimus, declararunt.

9

*Libertas profectò talis de hæretica so

Hæretici donationi infensi PōtificisPontificis.

let præsumptione descendere; vnde solemne hæreticis, donationem dictam Alexandri venenatâ linguâ traducere, ansâ inde arreptâ in Sedem Apostolicam iniuriosissimè debacchandi. Ex quibus Philippus Mornæus apud Leonardum Coquæum in Antidotis contra ipsum pag. 306. Ita loquitur: Qui orbem inter Principes

Philippi Mornæi blasphemia.

partitur, Ferdinando Aragonio & Isabellæ Castellanæ Indiam Occidentalem à Columbo circa id tempus detectam donat. Quo jure, nisi quo se ipse antè Principi mundi mancipauit; ei, qui Christum Dominum compellans, Tibi dabo hæc omnia, si procidens adoraueris me. Hic filius ille gehennęgehennæ, vt Ecclesiæ filij contrario prorsus spiritu pergant Sedis Apostolicæ pronuntiata legitima venerari.

Manifestè depulsa.

Quo jure rogat ille, & nullum aliud nisi satanicum recognoscit: ex quo fit planè Catholicos Reges, pro gratia tali Sedem Apostolicam exorantes, satanico etiam spiritu fuisse permotos, & consequenter tot infidelium conuersionem opus fuisse Satanæ, & ouile Christi beneficio Satanæ innumeris ouibus adauctum. Et quis blasphemiam tantam non horrore ingenti prosequatur?

10

*Alij errasse quidem Pontificem dicunt,

Errasse in facto, & non in iure. Pontificem. aliquorum assertio.

sed solùm in facto, quod sæpiùs accidit, & accidere potest, dum ex minùs exactis informationibus, quæ ad factum spectant, aliquid licitum quidem ex se, & juri conforme decernunt. Vel si informationes falsæ non præcedant, Pontifex ipse ex falso aliquo præsupposito ad factum pertinente, in decernendo procedit: quod præsenti causæ potest applicari. Et hoc, quod alij absolutè pronuntiant, sub dubio profert P. Valentia Tomo 3. Disput. 1.

P. Valentia.

quæst. 10. Puncto 7. §. Ad secundum, vbi ait: Alexandrum Sextum, si in eo facto particulari ad Reges illos tantùm, & ad illas insulas pertinente, non errauit; solùm conceßisse illis Regibus jus quoddam superintendentiæ & patrocinij &c. Quem secutus P. Becanus in Summa Theologiæ Parte 3.

P. Becan.

Tract. 1. quæst. 7. n. 12. vbi ita scribit: Alexander Sextus, si conceßit Ferdinando dominium illarum insularum, ex eo præcisè quòd Gentiles essent, errauit in facto: Si autem solùm conceßit illi jus patrocinij in easdẽeasdem insulas, suppositâ earum legitimâ conuersione, benè fecit. Sic ille: cuius resolutioni non est conforme, quod habetur in Indice, verbo Alexander VI. vbi absolutè ponitur errasse in facto.

11

*Sed neque audiendi Auctores isti: li

Confutantur illi.

cet enim error in facto possit quandoque contingere; hoc tamen in casu nequit præsenti sustineri, vbi factum à jure nequit separari. Quæstio siquidem est an Pontifex terras infidelium possit Principi Christiano donare. Si potest dum eas tradidit, neque in jure neque in facto errauit. Si non potest; cùm ipse tamen

Factum à iure quomodo nequeat separari.

se posse testetur, dum Vicariatûs Christi auctoritate donationem facit, & talem Beato Petro, ac sibi eius successori concessam asserat potestatem; in jure planè error illius versatur, quia plus sibi potestatis arrogat, quàm res ipsa patiatur. Qui discursus est euidentissimus. Cum ergo Auctores dicti non audeant errorem circa jus admittere; consequens est vt neque errorem in facto admittere debeant, nec de illo dubitare. Et modus quidem loquendi duorum, quos nuper adduximus, indicat ipsos Alexandri Bullam non vidisse, & aliter eâ prospectâ locuturos.

12

*Apud Patrem Salas Tractatu de Legibus

ProbabilẽProbabilem sententiam secutum Pontificem, aliorũaliorum pronuntiatũpronuntiatum,

quæst. 95. Disput. 7. Sect. 4. n. 31. vers. Ad illud, dicunt nonnulli Pontificem in prædicta donatione probabilem, sententiam secutum: sunt enim Doctores plures, qui Romano Pontifici talem potestatem adscribant, qui videri apud eumdem possunt, & duos citatos dudum Auctores, nec non apud Dianam Parte 6. Tract. 4. Resolut. 16.

Sed quia sententia affirmans generaliter,

efficaciter improbatũimprobatum.

infidelitatem esse titulum sufficientem ad debellationem, non ita recepta est, vt videri apud citatos potest: quam tamen de barbaris ac |

p. 4

feraliter viuentibus tenent plures: pro quo videri potest Illustrissimus Ioannes Zapata in

Ioannes Zapata.

Disceptatione de Iustitia distributiua Parte 2. cap. 21. n. 19. non videtur credibile Pontificem eo tantùm titulo donationem dictam perfecisse: neque enim illi suis in Constitutionibus minùs probatas solent amplecti sententias; quod Tribunal illud supremum non deceret; cùm neque inferiora tribunalia ita sint solita judicare. Certius ergo aliquid, & amplectendum penitus, prædictæ continent decisiones. Et quidem si titulus dictus sufficiens videretur, non esset opus Catholicis Regibus pro donatione impetranda ad Romanam Sedem recurrere, cùm ipsius gentium istarum infidelitas satis esset perspecta, & ita debellationis titulus, secluso quolibet adminiculo aliundè petito, manifestus.

13

*VNum equidem, & prorsus irrefragabile

Ecclesiæ potestas ad propagandam fidem certum donationis fundamentum.

illud, Ecclesiæ potestas ad propagandam fidem, & tollenda propagationis obstacula; quæ quidem futura in conuersione Indorum prudentissimè judicauêre Pontifices, cùm essent illi penitus barbari, & ita inter ipsos Christianis nulla securitas, quod satis experientia comprobauit. Id Diuus Thomas paucis expressit. 2. 2. q. 10. art. 8. in Corpore, ita di

D. Thom.

cens: Et propter hoc fideles Christi frequenter contra infideles bellum mouent: non quidem vt eos ad credendum cogant; quia si etiam eos vicissent, & captiuos haberent, in eorum libertate relinquerent an credere vellent. Sed propter hoc, vt eos compellant ne fidem Christi impediant. Hæc S. Doctor, ad quæ Cardin. Caietanus, ita scribit: Considera diligenter causam justam belli & compulsionis eorum, ne fidem Christi impediant, &c. Ex hac quippè radice multæ quæstiones soluuntur. Sic ille. Iuxta quæ præsens quæstio inde soluenda, an scilicet Pontifex jus debellandi gentes Indorum Principi possit Christiano conferre. Conclusio enim est affirmatiua: quia, cùm illi barbari sint, possunt Christi fidem multipliciter impedire, & nulla inter eos Euangelicis ministris esse securitas.

14

*Quod quidem ex Doctrina P. Suarij

Ex P. Suario luculenta probatio, D. Thomæ doctrinam amplexa.

potest luculenter ostendi, qui illam ex D. Thoma deducit. 2. 2. quæst. citatâ art. 10. quem operæ pretium fuerit audiisse. Disput. 18. de Fide Sect. 5. n. 8. vbi sic scribit: Putat Durandus in 2. dist. 44. q. 3. necessarium esse vt ex parte principis infidelis præcesserint iniuriæ, & impedimenta Fidei; qualia sunt, si tentauerit subditos inducere ad infidelitatem, vel si eos cogat ad suos ritus obseruandos,

Non requiritur experientia impedimentorum, sed periculum sufficit, contra Durandum.

aut prohibeat Catholicos ritus exercere, vel suis Pastoribus Ecclesiasticis obedire, & similia: nam tunc euidens est neceßitas, & justitiæ titulus. At verò Diuus Thomas dicto Art. 10. licèt ad executionem potestatis sint hæc moraliter necesseria; nihilominùs tamen ante experientiam huiusmodi nocumentorum putat esse in Ecclesia potestatem ad remouendos huiusmodi principes infideles solùm propter periculum morale fidelium: quæ sententia mihi etiam placuit in dicto libro 3. defensionis cap. 30. n. 6. quia in rebus moralibus vitandum est periculum, priusquam speciale nocumentum eueniat: quod principium certè verißimum est, quando periculum est proximum & morale: & ideò in hoc etiam negotio obseruandum est, vt consideratis circumstantijs in particulari tale iudicetur esse fidelium periculum. Hæc ille, Diui Thomæ doctrinam amplexus, qui

Subditi, & serui ea de causa possunt ex dominorum eximi potestate.

citato loco solùm de subditis, & seruis infidelium est locutus: tales enim si Christiani fiant, possunt eorum domini, aut principes, per sententiam seu ordinationem Ecclesiæ, eorumdem dominio aut jurisdictione priuari. Non reddit autem pro ratione periculum subuersionis, sed aliam, ita subdens: Quia infideles

D. Thom.

merito suæ infidelitatis merentur potestatem amittere super fideles, qui transferuntur in filios Dei. Sic S. Doctor, vbi de periculo subuersionis nihil.

15

*Potest autem prædicta ratio ad subje

Ad periculũpericulum subuersionis ratio D Thomæ generalior reuocatur.

ctionem quamcumque referri, quia infideles merito suæ infidelitatis merentur potestatem amittere super fideles, quæ absoluta potestas sit, cùm transferantur in filios Dei. Et ideò licet D. Thomas ordinationem Ecclesiæ, quæ de facto datur, & solum est pro seruis eorum, qui corporali subiectione subduntur Ecclesiæ, ad doctrinæ complementum adducat, & ita de seruis tantùm videatur procedere: re tamen vera generalis est, & ad omnem se subiectionem extendit. Ex quo fit, hoc ex capite posse principes infideles per sententiam Ecclesiæ principatu priuari, & consequenter eorum dominia in Christianos Principes transferri. Potuit autem P. Suarez rationem periculi ex doctrina D. Thomæ colligere, quatenus in Respon

Fideles infidelibus vt seruire queant.

sione ad 3. ait posse fideles locare operas suas infidelibus, & artificio, ministerioq́ue aliquo deseruire, addens: & tamen, si ex tali communicatione vel conuictu subuersio fidelium timeretur, esset penitus interdicendum. Sic ille. Iuxta hæc ergo poterit etiam Ecclesia ob periculum subuersionis, quod timeat, infideles principes omni erga fideles potestate spoliare.

16

*Quibus addendum, idem posse Ecclesiam,

Etiamsi infideles principes conuertantur, stat adducta doctrina.

etiamsi infideles ad fidem conuertantur; si talis indolis sint, vt de illis possit etiam periculum subuersionis verosimiliter pertimeri; quod in barbaris accidit, & experientia satis superq́ue comprobauit. Pro quo est notanda doctrina eiusdem P. Suarij citato loco defensionis contra regem Angliæ, vbi sic ait: Deni

P. Suar.

que addere possumus sicut potestas regia ex coniunctione ad fidem, aliquam recipit subiectationem; ita etiam maiorem quamdam amplitudinem & excellentiam participare, & ita illud qualecumque onus hoc beneficio compensari. Nam Rex Christianus ductus

Christiani Principes circa supernaturalia aliqualiter iurisdictionem exercent.

regulis fidei, multa potest præcipere, dirigendo illa ad fidei defensionem, vel Religionis Christianæ honorem, vel aliud supernaturale commodum, quæ ductus purâ ratione naturali præcipere non posset: & similiter multa punit delicta quæ ex vi solius rationis naturalis non puniret. v. g. Hæresim, vel aliud simile. Hæc ille. Quæ verissima cùm sint, fit inde quàm longissimè abesse à barbarica capacitate, etiam si quis cum sufficienti notitia mysterio|

p. 5

rum fidei baptizatus fuerit. Vix enim quæ purè naturalia sunt illis committi possunt; & fædis in Gentilitate assueti criminibus, lumen habent rationis densâ caligine circumfusum. Quomodo ergo qui se regere nequeunt, regere alios queant; & quibus nequeunt naturalia credi, supernaturalia eorum muneri adnexa concredantur? Ab Apostolica igitur Sede

Soli ad regimen conuersorum idonei.

prudentissimè & prouidentissimè dispositum, vt IndorũIndorum regimen Catholicis Principibus traderetur, solis ad rem tantam idoneis, circumstantiis perpensis omnibus, juxta quas, vt visum nuper, de subuersionis periculo debet formari judicium. Vnde quod in Pontificibus ad donationem, de qua nobis est sermo, præcessit, non dubiâ aliquâ aut opinabili, sed omnino est certa ratione subnixum, vt nequeat de illa, vt dixi, à legitimis Ecclesiæ filiis dubitari.

17

*DOm. Ioannes de Solorzano veritatis propositæ doctissimus, eruditissimus, profundissimus, & locupletissimus propugnator, Tom. 1. lib. 2. c. 24. n. 41. & in Politica Indiana

Dom. Solorzanus.

pag. 45. §. Y parece. & pag. 50. §. Y asi, nemini permittendum esse ait hoc ampliùs in dubium reuocare: quia semper præsumere debemus Papæ sententias & declarationes esse justas, &

Sententiæ Papæ vti legitimæ recipiendæ.

legitimè ac Canonicè promulgatas, vt ait Textus in cap. Cùm inter vos, §. finali, de sententia & re judicata. Cap. Absit 11. Quæst. 3. & aliis. Sed prior quidem textus nihil videtur ad rem

Cap. Cùm inter vos.

facere, quia ibi non est sermo de sententia Papæ, sed de sententia Episcopi Veronensis, quæ præsumitur ritè per omnia celebrata, vt ait Pontifex, quia transiit in rem judicatam, & non contra Constitutionem. Nec plus vide

Cap. Absit.

tur habere momenti Caput aliud, quod de Episcopis agit, de quibus D. Anterus Pontifex admonet nihil debere suspicari sinistrum ob prærogatiuam dignitatis. Sed vt Textus isti non juuent, res ipsa est totius Iuris auctoritate penitus manifesta. Pro Iure enim Canonico stat præsumptio non dubia, sed irrefragabilis, vt quod in eo statutum extat, debeat certissimum & sanctissimum reputari. Atqui Canonici Iuris auctor solus est Pontifex, cùm in omnibus eius constitutionibus solus ipse loquatur aut Concilia, quæ eiusdem auctoritate firmantur: ergo stare pro eo

Et vti D. Petri oracula.

minimè dubia præsumptio debet, cùm quidpiam statuit, acsi ex Diui Petri, cuius est ille successor; oraculo pangeretur. Sic omnes sanctiones Apostolicæ Sedis accipiendæ sunt, tamquàm ipsius diuinâ voce Petri firmatæ. Cap. Sic omnes

Cap. Sic omnes.

19. dist. ex Agathone Papâ omnibus Episcopis scribente. Pro quo & Nicolaum Pontificem præstat audiisse, Archiepiscopis & Episcopis per Galliam constitutis sic scriben

Nicolaus Papa.

tem. Si Romanorum Pontificum decreto, cæterorum opuscula Tractatorum approbantur vel reprobantur: ita vt quod verè Sedes Apostolica probauit, hodiè teneatur acceptum, & quod illa repulit, hactenus inefficax habeatur: quanto potiùs ea, quæ ipsa pro Catholicâ fide, pro sacris dogmatibus, pro varijs & multifarijs Ecclesiæ necessitatibus & fidelium moribus, diuerso tempore scripsit, omni honore debent præferri, & ab omnibus prorsus in quibuslibet necessitatibus vel opportunitatibus, discretione vel dispensatione magistra reuerenter assumi? Sic ille. Et habetur Cap. 1. dist. citatæ. Nec præter

Stephanus Pontifex.

mittendus Stephanus Pontifex, sic locutus: Enimuerò quia in speculum & exemplum sancta Romana Ecclesia, cui nos Christus præesse voluit, proposita est; ab omnibus, quidquid statuit, quidquid ordinat, perpetuò quidem & irrefragabiliter obseruandum est. Hæc ille, vt in Cap. Enimuerò, eadem dist.

18

*Iuxta quæ non videtur excessisse Dom. Solorzanus, dum citato cap. 24. n. 58. sic ait:

Donationi Indiarum infensi, qua censura digni iuxta Dom. Solorzanum.

Qua de causa, magnæ audaciæ & temeritatis, immò & impietatis esse videtur asserere, vel attentare, quòd Pontifices non possunt prædictas donationes facere, vel quòd eas frustratoriè fecerunt, & tamquàm aerem verberantes. Sic ille, pronuntiatum suum multipliciter pergens demonstrare. Ego vnum illud addam, quod consideratione dignissimum occurrit: nihil scilicet à fundata per

Noui Orbis detectio & conuersio quanti facienda.

Christum Ecclesia, & eiusdem per Vicarios suos statuto & progrediente regimine, maius accidisse noui Orbis detectione, & consequenter ad Christianam fidem conuersione: de cuius magnitudine, cui nullatenus possit tripartita antiquioris mundi æquari diffusio, passim Auctores disserunt, quos congerit Dom. Solorzanus Lib. 1. citato in prioribus Capitibus, sed præcipuè in 6. n. 4. & in Politica libro etiam 1. in sex prioribus. Debuit ergo negotium

A Sede Apostolica summa attentione, & Cardinalium, quos semper in Concilium aduocat, Consilio tractata.

tantum à Sede Apostolica summa diligentia & attentione tractari, ac fundamentum conuersioni jacere penitus inconcussum. Nihil certè quod grauis momenti sit, sine Cardinalium disponit illa consilio: Decet namque ipsi Romano Pontifici per Fratres suos, Sacrosanctæ Romanæ Ecclesiæ Cardinales (qui sibi in executione officij Sacerdotalis Coadiutores assistunt) libera prouenire consilia: decet ipsius nullo modo vacillare judicia &c. vt habetur in cap. Fundamenta, de Electione in 6.

Cap. Fundamenta.

Sic ergo causa fuit, de qua agimus, agitata, cuius momenti non erat illa, quam summus Pontifex Nicolaus Tertius, aliàs Quartus, citata in Constitutione versabat: in qua statuit Senatorum Romanorum annuam esse gubernationem debere: & tamen ibidem Consilium Cardinalium se adhibuisse testatur, dicens: De fratrum nostrorum Consilio hæc irrefragabili, & in perpetuum valiturâ Constitutione sancimus. Quod ergo ad noui Orbis conuersionem quasi pro fundamento est, donatio inquam Catholicis Regibus facta, non errori adscribendum, sed suffragio irrefragabilis veritatis. Vel si erratum hîc, quis veritatem inuiolabilem inesse sanctionibus aliis arbitretur.

19

*Vnde Marquardus de Susannis in

Assertio negũsnegans quomodo sapiat hæresim.

Tractatu de Iudæis & Infidelibus 1. parte cap. 14. non dubitauit asserere potestatem Pontificis ad donationem dictam adeò esse certam, vt oppositum dicere sapiat hæresim. Quod si |

p. 6

explicemus iuxta id quod habet P. Suarez Dis

Marquardus de Susannis.

put. 19. de Fide. Sect. 2. n. 16. & 17. mirè congruit. Obseruat enim verbum Sapere per metaphoram significare non esse claram & cer

Et quid sapere hæresim sit iuxta P. Suarium.

tam hæresim, sed habere quemdam saporem eius: quia magnam quidem speciem hæresis habet, eò quòd ex illa, coassumptis aliis principiis in Ecclesia valdè receptis, & ferè certis, ex illis sequitur hæresis, probabilissima, & communiter receptâ consequentiâ. Quod ita in præsenti applicari potest: Nam ex hac propositione: Papa errare potest in solemni donatione factâ Catholico Principi post maturissimam considerationem, & consultationem, in ordine ad conuersionem mundi, aut maximæ illius partis. Et ex aliâ: Errare etiam potest, quamuis id spectet ad tollenda impedimẽtaimpedimenta conuersionis, sequitur probabilissima consequentia non habere absolutam potestatem ad propagandum Euangelium per orbem vniuersum; aut etiam non habere materialem gladium in omnes oues Christi, contra Bonifacij Octaui definitionem, de qua n. 1.

20

*Si autem huiusmodi qualitatem expli

Alia explicatio saporis hæresis, & illius accommodatio.

cemus iuxta Alfonsum de Castro apud P. Suarium suprà, & alios; ex quibus P. Turrianus in Selectis. Par. 2. Disput. 30. Dub. 1. quòd propositio sapiens hæresim sit illa, quæ primâ facie, & ex solis terminis spectata, hæresim præseferat; quamuis intimiùs inspecta, sensum possit habere Catholicum: facilè etiam potest applicari. Nam asserere Papam errare posse, media adhibendo conuersioni mundi, quæ post maturam considerationem, & consultationem sunt conuenientia iudicata, pro quibus est solemnis Constitutio vulgata; speciem habet hæresis, quamuis fortè aliqui iuxta Catholicum sensum velint assertionem huiusmodi declarare.

21

*Quibus addo, iuxta id, quod à P. Suario de sapore est dictum, posse etiam propo

Alia item ex eo qui sapidè ab hæreticis assumatur, quod ostensum in Anglis

sitionem dictam ita exponi, vt sit ea, quæ præterquam quòd malè sonat, sapida est hæreticis, qui illam libenter vsurpant, & passim inculcant, cum religionis Christianæ dedecore: quod accidit in præsenti. Clamant enim illi iteratis clamoribus & irrisionibus contra Alexandrum Sextum & eiusdem donationem, negantes Pontifici talem à Christo traditam potestatem. Et his ipsis diebus Caramuëlis edicta sic blaterant: Vnde in Papa potestas ad aliena inuitis dominis tribuenda, cùm Christus cuius ille se gloriatur esse Vicarium, ab eorum diuisione inter fratres abstinuerit, ad quod fuerat inuitatus? Homo (ait ille) quis me consti

Lucæ. 12. v. 14.

tuit iudicem aut diuisorem super vos? Lucæ 12. v. 14. Quod argumentum in Anglicanos Principes potest validiùs retorqueri, qui se Christi vicarios in Anglicana esse Ecclesia contendunt. Quomodo ergo non solùm iam aliena diuidunt, sed & diripiunt, Indicas diuitias piraticis aggressionibus deprædantes? Pote

Diuisio hereditatis inter fratres cur à Christo recusata.

rat quidem Christus id facere, quod ab eo homo ille, hereditate iniustè fraudatus postulabat, vt negare potest nullus: erat enim actio honesta, & circa iustitiæ obseruantiam versabatur: noluit tamen, quia minùs tunc congruentem iudicauit: cùm enim diuitiarum, & mundi contemptum prædicaret, bona cælestia promittens, circa diuisionem terrenorum renuit occupari. Et quidem qui rogabat illum, tali re pulsa, magis aptus Dei regno, & sequelæ ipsius Christi reddebatur, temporalium diuitiarum impedimento sublato.

22

*Quòd si ad illius hominis salutem, quæ

Admittenda illa, si ad salutem spiritualem petentis expediret. Vnde pro donatione Pontificis argumentũargumentum.

petebatur diuisio tunc conueniens videretur, eam Dominus minimè respuisset. Quare illius Vicarius tale quid præstare poterit, quando id fore commodum pro salute hominum fuerit arbitratus. Videantur Interpretes, ex quibus P. Cornelius benè admonet, docere Christum Ecclesiasticos & spirituales viros nōnon debere sæcularia tractare, sed diuina, iuxta illud. 2. Tim. 2. v. 4. Nemo militans Deo implicet se negotiis sæcularibus, ex D. Ambrosio. Euthy

2. Tim. 2. v. 4.

mio, Beda, & Lyra, & ex D. Augustino Sermone 196. Addit tamen hic: Id intellige, nisi fidelium pax, charitas, & pietas aliud exigat: qua de caussa olim Episcopi sæculares fidelium lites diiu

D. Augustinus.

dicabant; vti se fecisse testatur S. Augustinus Libro de Opere Monachorum Cap. 29. Hæc ille. Iux

SæculariũSæcularium negotiorum vt deceat tractatio.

ta quæ constat Papam potiori iure posse sæcularium negotia tractare, & temporalium diuisioni va care, quando fidelium pax, charitas, & pietas id videantur exigere; quod in casu, de quo loquimur, constat vrgentiùs militare. Nec de his plura: pro quibus videri possunt Dom. Solorzanus Tomo 1. Lib. 2. & 3. & in Politica Lib. 1. Cap. 10. 11. & 12. Diana Parte 6. Tract. 4. Resolut. 16. & 18. & Auctores alij, quos ipsi adducunt, & titulos alios iustæ possessionis expendunt. Vrgentissimum ego & irrefragabilem penitus conatus sum pro viribus illustrare, quem & vnicum sunt boni qui censeant Scriptores, talem tamen vt pro multis satis esse possit. Iam ad alia.

23

*DE Turcis & Saracenis iuratis Christianorum hostibus nulla est difficultas: sicut enim illis bellum apertum potest indîci, ita & commodis expugnationis dictæ possunt, seruatâ penitus æquitate, priuari. De aliis autem infidelibus

Quibus infidelibus liceat auxiliari in bello.

quæstio aliqua esse potest, quia hostes iurati non sunt, & potest esse bellum iustum inter illos: Si enim iniustum sit, iniustè impugnato auxiliari quicumque alius princeps potest, quod magis est proprium Christianis, iuxta vulgarem doctrinam de innocentium defen|

p. 7

sione. Si autem sit iustum; tunc iuxta dicta Cap. præcedenti, cum distinctione videtur respondendum. Nam vel Regi Catholico vtilius est, vt is, cui bellum infertur, in talis terræ possessione sit; & sic impedire tutâ conscientiâ potest; quia terræ illius est absolutus dominus, licèt subditum principem in tali sustineat possessione. Vel vtilius non est: & sic nequit alterius vtilitatem impedire ex iusta vindicta prouenientem. Id tamen limitandum, nisi Rex Catholicus aliâ viâ possit efficere vt læso principi is, qui læsit, iustam satisfactionem exhibeat; tunc enim bellum debet prohibere,

Bellum malorum cumulus penitus auersandũauersandum.

quod est malorum maximum, quia malorum irreparabilium infelicissimum aggregatum. Arma enim non seruant modum, vt à Seneca dictum in Hercule furente Tragædia 1. Hinc de Bellona Tertullianus in Libro de Pallio Cap. 4.

Seneca.

sic ait: Ob diuersam affectationem tenebricæ vestis, & tetrici super caput velleris, in Bellonæ montes

Tertullian.

fugantur. Sic ille. Tenebricosum namque,

Bellonæ tetrica vestis.

furuum, tetricum, & nigrum indumentum, pro significandis ingentibus bellorum malis notanter destinatum. Pro quibus videri potest P. Adamus Contzen Lib. 10. Politicorum. Cap. 2.

24

*De hæreticis autem videtur absque dubio teneri Regem Catholicum pro viribus

Hæreticis penitus obsistendũobsistendum.

semper obsistere, quò minùs terras occupent, quarum ipse est dominus à Sede Apostolica constitutus. Hac enim conditione talis facta donatio, vt ex tenore concessionis apparet in citatis Bullis Cap. præced. §. 1. præsertim in Bulla priori Alexandri Sexti, in qua sic ille: Nos igitur huiusmodi vestrum sanctum & laudabi

Ex tenore Pontificiæ concessionis ostenditur.

le propositum plurimùm in Domino commendantes, & cupientes vt illud ad debitum finem perducatur, & ipsum nomẽnomem Saluatoris nostri in partibus illis inducatur: hortamur vos quamplurimùm in Domino, & per Sacri lauacri susceptionem, quâ mandatis Apostolicis obligati estis, & viscera misericordiæ Domini nostri Iesv Christi attentè requirimus; vt cum expeditionibus huiusmodi omnino prosequi & absoluere probâ mente, Orthodoxæ fidei zelo intendatis, populos in huiusmodi insulis & terris degentes ad Christianam religionem suscipiendam inducere velitis, & debeatis &c. & vt tanti negotij prouinciam Apostolicæ gratiæ largitate donati, liberiùs & audaciùs assumatis, &c. omnes insulas, & terras firmas inuentas & inueniendas &c. Cùm ergo Rex Catholicus negotium fidei ex vi donationis huiusmodi solertissimè agere debeat: consequens est vt nequeat permittere hæreticos in portubus Indiarum pedem figere: ex eo enim manifestè fieret Indiarum incolas peruersis dogmatibus imbuendos, & intentionem Pontificum in prædicta donatione frustrandam; contra quorum non solùm monitionem, sed præceptum tenditur, grauibus adeò & manifestis verbis intimatum.

25

*Videant ergo Reges Catholici, vi

Pacta cum illis, vtpotè cum lupis, neutiquam ineunda.

deant eorum Consiliarij, quomodò pacta circa huiusmodi occupationem cum hæreticis ineantur, oues Christi Petro & Vicariis successoribus ab eodem commissas, & ab iis illorum curæ, custodiæ, prouidentiæ, & pietati, lupis tradendo, qui dispergant & rapiant, iuxta attestationem summi verique Pastoris. Ioan. 10. v. 12. & lupus rapit, & dispergit oues. Cir

Ioan. 10. v. 12.

ca quod sic P. Maldonatus: Lupi haretici sunt, præsertim Caluiniani homines, fraudis & crudelitatis pleni: quæ res potißimum duæ maximè propriæ

P. Maldonatus.

sunt lupis. Sic ille. Congruit & illud. v. 16. & alias oues habeo, quæ non sunt ex hoc ouili, & il

v. 16.

las oportet me adducere, & vocem meam audient, & fiet vnum ouile, & vnus pastor. Vbi de illis locutus ouibus Pastor bonus, quæ sibi erant ex Gentilismo in ouile Ecclesiæ congregandæ & illas oportet me adducere. Oportet inquam, quia necessarium, vt citatus docet interpres, quô exactior nullus: Vt neceßitatem significet, non illam quidem absolutam, quam Theologi vocant, sed neceßitatem ex hypothesi. Oportet me adducere, vt saluæ sint, alioqui perituræ. Aut, Oportet me adducere, vt omnibus partibus officij mei satisfaciam. Hæc ille. Quæ quidem Rex Catholicus debet consimiliter adaptare. Oues enim suas Christus ex Gentilium multitudine in ouile Ecclesiæ congregandas ipsi, Vicarij sui & monitione, & præcepto commisit, ex quo & necessitas talis congregationis incumbit. Incumbat ergo vt saluæ sint, aliter perituræ, lupis permistæ, hæreticis scilicet Caluinianis, Lutheranis, Zuinglianis, Anabaptistis, & omnium deterrimis Puritanis. Oportet & necessè est illas adducere, vt omnibus partibus officij sui satisfaciat; sunt enim illius partes plures, quæ in Bullis Pontificiis extant, & præ se etiam fert præclarissimum Catholici cognomentum.

26

*Anglica Manifesta conclamitant in

Quid Angli circa fœdus cum Hispanis conquerāturconquerantur, & qualiter fœdus deinceps ineundum.

fœderibus pacis stabilitæ inter Hispanos & Anglos annis præteritis, nauigationis Indicæ, & liberæ conquisitæ in iis, quęquæ ab Hispanis occupata non fuerint, non adhibitam exceptionem, vnde & datam abrumpendi fœderis occasionem, de quo dictum. n. 21. Fiat ergo clara & specialis exceptio, si redintegrari fœdus obtingat. Quòd si contrarium ob vrgentem aliquam rationem conueniens videatur, consulendus Pontifex, & eius iudicio standum; quia ius habet, & intentionem fundatam exigendi à Rege Catholico, vt conditio

Rex Catholicus conditiones donationis debet adimplere, ad quod potest à Pontifice compelli.

nes adimpleat, sub quibus donatio facta, omnium maxima, quæ ab orbe extiterunt condito, & vsque ad eius sunt finem extituræ. Qui enim conditionem non adimplet, ad id potest compelli officio iudicis implorato. Cap. Cùm sit proprium, de donationibus appositis, ibi: Tu ergo, si ita esse repereris, sic te exhibe, vt nec illi monasterium deserendi sit facultas, & manu

Cap. Cùm sit proprium. Ca. Quod omnes.

mittentis voluntas non valeat præteriri. Et quia fœdus, de quo agitur, conditionem donationis importat in re maximè substantiali, & ad religionem spectante, iudicium eius præsertim requirendum, qui eo in genere est præcipuus, & ex cuius præteritione inconuenientia possunt summi momenti resultare. Non debet res momenti magni, eo inconsulto agi, ad quem præsertim illam constat pertinere; sit notissima Iuris regula in Sexto sic habens: Quod omnes tangit, debet ab omnibus approbari. Vbi opportunè Ioannes Andreas. Pro quo & multa habet Glossa in Cap. Et si memb. Verb. Contingere.

MAnifesta sanè est circa illos prohibitio in

Clara circa Christianos Principes prohibitio.

citata Bulla, & in alia, quæ incipit, Dudum siquidem. Prioris verba sunt. Ac quibuscumque personis qualiscumque dignitatis, etiam Imperialis & Regalis status, gradus, ordinis, vel conditionis, sub excommunicationis latæ sententiæ pœnâ, quam eo ipso, si contra fecerint, incurrant, distri

Bulla AlexandiAlexandri VI.

ctiùs inhibemus, ne ad insulas, & terras firmas iuuentas & inueniendas, detectas & detegendas, versus Occidentem & Meridiem fabricando & construendo lineam à Polo Arctico ad Polum Antarcticum, siue terræ firmæ & insulæ inuentæ & inueniendæ sint versus Indiam, aut versus aliam quamcumque partem; quæ linea distet à qualibet insularum, quæ vulgariter vocantur de los Azores, Y Cabo-Verde, centum leucis versus Occidentem & Meridiem, vt præfertur, pro mercibus habendis, vel quauis alia de causa accedere præsumant, absque vestra, atque hæredum & successorum vestrorum prædictorum licentia. Non obstantibus &c. Sic Pontifex, qui distantiam illam lineæ ad ducentas & septuaginta leucas extendit, Herrera decade 1. lib. 2. cap. 10.

28

*Atque adeò, mens Pontificis videtur esse expressa, in fauorem regum Hispaniæ, his verbis: Ita quod omnes insulæ, & terræ firmæ, re

Ad terras non detectas prohibitionem extendi ex tenore eiusdem ostenditur.

pertæ & reperiendæ, detectæ & detegendæ, à præfata linea versus Occidentem & Meridiem, per alium Regem aut Principem Christianum non fuerint actualiter possessæ, vsque ad diem Natiuitatis Domini nostri Iesv Christi proximè præteritum, à quo incipit annus præsens millesimus quadringentesimus tertius, quando fuerunt per nuntios & capitaneos vestros inuentæ aliquæ prædictarum insularum, auctoritate Omnipotentis Dei, & cætera, quæ donationem continent posita. num. 2. Et post ipsam sic subdit: Decernentes nihilominùs per huiusmodi donationem, conceßionem, & aßignationem nostram, nulli Christiano Principi, qui actualiter præfatas insulas, & terras firmas possederit vsque ad dictum diem Natiuitatis Domini nostri Iesv Christi, jus quæsitum sublatum intelligi posse, aut conferri debere. Sic Pontifex, ex quibus manifestè constat omnes terras vltra lineam illam contentas, Regibus Catholicis ab eodem concessas, præter eas, quæ ad Portugalliæ Reges pertinebant, præter quos nullus alius Princeps vsque ad diem à Pontifice assignatum quidquam possidebat. Cùm ergo amplissima hæc fuerit facta donatio, quando prohibet ne quisquam Principum verè Christianorum illam transgrediatur lineam ad terras inuentas, siue ad inueniendas, siue pro mercibus vel quauis alia de causa, sine Catholicorum Regum licentia speciali, satis est illius perspecta mens; aliàs sibi esset contrarius, dum ex vna parte donationem facit, & ex alia copiam vt Princeps quiuis Christianus possit Reges Catholicos re donatâ spoliare: sicque donatorium falleret; quod est ab Ecclesiæ sincerissimo agendi ritu penitus alienum: Ecclesia enim in actibus suis fraudem non debet aliquam adhibere. Cap. Per tuas, de donationibus, de quo dictum num. 3.

29

*Est autem manifestior adhuc prohibitio in Bulla tertia citata, quæ incipit, Dudum siquidem, in qua sic idem: Nos volentes etiam vos fauoribus prosequi gratiosis, motu, & scientia, & potestatis Apostolicæ similibus, donationem, concessionem, assignationem, & litteras prædictas, cum omnibus & singulis in eisdem litteris contentis clausulis, ad omnes & singulas insulas, & terras firmas, inuentas & inueniendas, ac detectas & detegendas, quæ nauigando, aut itinerando versus Occidentem, aut Meridiem huiusmodi sint, vel fuerint, vel apparuerint, siue in partibus Occidentalibus vel Meridionalibus, & Orientalibus, & Indiæ existant, auctoritate Apostolica in omnibus, & per omnia, &c. Et paucis interiectis: Ac quibuscumque personis; etiam cuiuscumque dignitatis, status, gradus, ordinis, vel conditionis, sub excommunicationis latæ sententiæ pœnâ, quam contra facientes eo ipso incurrant, districtiùs inhibentes, ne ad partes prædictas ad nauigandum, piscandum, vel inquirendum insulas, vel terras firmas, aut quouis alio respectu seu colore, ire, vel mittere quoquo modo præsumant, absque expressa, vel speciali vestra, ac hæredum, & successorum prædictorum licentia. Sic Pontifex, adeò perspicuè vt nullus circa hoc hærere possit, nisi qui velit lumini esse rebellis.

30

*Callistus item tertius similiter prohibuit, & sub pœna excommunicationis latæ sententiæ, ne quis vlla ratione se in ea maria

Callisti 3. prohibitio alia in fauorem Regum Portugalliæ, vnde & Regum Catholicorum.

introducat, in quibus Portugalliæ Reges nauigationem exercent, quâ nouas prouincias ad Meridionales & Orientales plagas spectantes, à memoria hominum non cognitas, detexerunt: prout videri potest apud Dom. Solorzanum Tomo 1. lib. 2. cap. 24. Quæ prohibitio & pœna, sicut alia interdicti pro Communitatibus, suam vim obtinent, etiam postquam Castellæ Regnum Portugalliæ Coronæ suæ feliciter adiunxerunt. Nam Pontifex in præfato Diplomate de Portugalliæ Regibus, & eorum successoribus in perpetuum loquitur: & tales Catholici nostri Reges, licet interruptio inopinata turbulentis hisce temporibus contra

Recens cōtracontra hos dānatadamnata rebellio.

rium conata fuerit demonstrare. Sed erit, erit sanè interruptio cadens, de qua Euangelicus vates sic habet: Proptereà erit vobis iniquitas hæc sicut interruptio cadens, & requisita in muro excelso; quoniam subitò, dum non spectatur, veniet contritio

Isaiæ 30. v. 13.

eius. Isaiæ 30. v. 13. Iniquitas quidem cum interruptione deprehensa est, justitiæ & fidei sacramentis violatis: sed verò interruptio cadens; cadet enim præ infirmitate, viribus penitus destituta, & si quos opprimet, suos dubio procul auctores. Sed sint alij bono animo, quibus id, quod apud Prophetam sequitur, possumus fiducialiter polliceri. Quia hæc dicit Dominus Deus Sanctus Israel: si reuertamini, & quiescatis, salui eritis v. 15. Sic Deus, sic & Rex

v. 15.

noster piissimus, & erga nobilem illam regni sui portionem speciali titulo commiserationis

Ad rebelles adhortatio.

affectus. Vtinam illi sapiant & intelligant, & sic reuertentes quiescant, & salui fiant; neque igne sit opus, aut sanguine, sanguine inquam |

p. 9

Christiano & fraterno, quem propter causam nec justam, nec piam velle prodigere, non potest non infeliciter cedere, & dolore ingenti Christianorum pectorum, eorumdemq́ue offensione constare.

31

*Stet ergo non posse Christianos Prin

Contra prohibitionẽprohibitionem facientes armis extrudi possunt.

cipes ea, quæ Catholicorum Regum sunt assignata dominio, sine eorum licentia conquirere, & armis, aut aliter occupare. Quod si fecerint, armis poterunt justi possessoris expelli, vt expressit Pontifex citata Bulla, Dudum, illis verbis: Vobis, ac hæredibus, & successoribus vestris prædictis, per vos, vel alium, seu alios, corporalem insularum ac terrarum prædictarum posseßionem propriâ auctoritate liberè apprehendendi, ac perpetuò retinendi, illasque aduersus quoscumque impedientes etiam defendendi, plenam & liberam facultatem concedentes. Sic ille.

32

*Quàm autem hoc conueniens sit, ele

Quàm fuerit prohibitio dicta cōueniensconveniens?

ganter ostendit P. Suarez Disput. 18. de Fide sect. 1. n. 7. vbi ita scribit: & quoad hoc potest Pontifex vnicuique Principi certos terminos præfigere, quos posteà sine iniustitia transgredi non poterit: sicut factum esse legimus ab Alexandro Sexto inter Reges Lusitaniæ & Castellæ. Et ratio omnium est, quia ita expedit, vt hæc res, quæ in Ecclesiâ grauißima est, ordinatè fiat: quod maximè est necessarium, tum ad conseruandam pacem inter ipsos Christianos Principes; tum etiam vt vnusquisque maiore solicitudine procuret bonum gentis sibi commissæ. Vnde hoc totum pertinet ad Pontificem, tamquàm ad principalem motorem, vt sic dicam: nam Reges sunt veluti organa & instrumenta eius; & ideò nullus potest transgredi terminos sibi præscriptos, quia non potest moueri nisi motus. Sic ille.

33

*Quod autem in contrarium adduceba

Aduersa diluuntur, cum notādanotanda doctrina.

tur, non vrget, quia de Pontificum mente satis constare jam vidimus. Licet autem non omnes insulæ aut terræ Indicorum tractuum ab Hispanis detectæ sint; possunt tamen detegi; & vt numquàm detegantur, ob ingentia damna ex discordiis inde emersuris, quibus principale negotium propagationis fidei impediendum, potest occupatio talis prohiberi, etiam si lux Euangelij, quæ illis inferri potest, magnum earumdem bonum sit, quo videntur tali prohibitione priuari: illud enim omitti potest, cùm incertum sit, & maius bonum in eo genere stare possit, dum Catholici Reges sine impedimento valent in fidei dilatatione procedere. Dixi Incertum, rerum experientia teste, etsi à quibusdam Principibus, vt à Gallis olim in Brasilia, & alibi: (nam de Anglis, & Hollandis hæresum venenis infectis, res est penitus explorata) terræ quædam occupatæ sint, nihil proptereà aut parùm fides Christiana prouexit. Cùm id etiam compertum sit in huiusmodi classibus multos hæreticos milites, & rei maritimæ administros commisceri: quod semper timendum: vnde pro exaltatione fidei nihil, quod momenti alicuius futurum sit, cum sufficienti potest fundamento sperari, sed potiùs damna non leuia pertimeri.

34

*GRauissimum circa hoc extat Ale

Circa missionem EuangelicorũEuangelicorum ministrorũministrorum præceptum PontificiũPontificium.

xandri Sexti præceptum, sic enim loquitur in Bulla priori; & insuper mandamus vobis in virtute sanctæ obedientiæ, vt (sicut pollicemini, & non dubitamus pro vestrâ magnâ deuotione, & Regia magnanimitate vos esse facturos) ad terras firmas, & insulas prædictas, viros probos, & Deum timentes, doctos, peritos, & expertos, ad instruendum incolas, & habitatores præfatos in fide Catholica, & bonis moribus imbuendum, destinare debeatis, omnem debitam diligentiam in præmißis adhibentes. Sic ille cum Ferdinando &

Catholicorum RegũRegum vrget successores, quia donatio cum onere transit.

Isabella locutus: eius tamen præceptum ad ipsorum etiam successores spectat, ad quos donatio protenditur, & ita debet cum suo onere transire. Rationi enim congruit, vt succedat in onere, qui substituitur in honore. Vt est notissima regula Iuris in 6. & quidem successores maioribus ex Indiis sunt locupletati thesauris, qui etiam nostris temporibus transmittuntur, vt

Cap. Rationi.

maior proptereà obligatio videri debeat, ne plus justo necessariis parcatur expensis. Et circa obligationem huiusmodi ex prædicto titulo resultantem acriter & neruosè discurrit Frater Ioannes de Silua, Franciscanus, in Animaduersio

Fr. Ioannes de Sylua.

nibus pro gubernatione Indiarum, Memoriali tertio. Quæ indubitabilis cùm sit, non est opus circa illam prolixiùs declamare.

35

*At erunt fortè qui dicant sat esse Mi

Messis Indica oper arijs indiget ex Europa mittendis.

nistrorum sacrorum in regionibus istis. Quod vtinam sic esset: sed messis profectò multa, non tamen operarij multi, qui scilicet multitudinem messis exæquent. Rogamus ergo Dominum messis, Deum inquam: rogamus etiam eum, qui messis item est Dominus Apostolico dictamine constitutus, vt mittat operarios in messem suam; tales tamen, quales vidimus ore Pontificis requisitos. Viros probos, & Deum timentes, doctos, peritos, & expertos. Si tales non suppetunt; ij saltem qui futuri sperentur tales, Religiosa exercitatione formati. Sed qualitates dictas excutiamus.

36

*Probos: Quia si improbi, nihil effici

Probos requirit Pontifex, quia filij facta parentum magis quāquam verba sequuntur.

mus. Quis credet auditui nostro, quando fidem dictis detrahunt mores pessimi, & mendax haberi potest, qui manifestè probatur impurus? Semel malus semper præsumitur esse malus. Sic Regula 8. juris in 6. Sed credant vtcumque: faciliùs facta quàm verba sequentur eorum, qui se Patres dicunt, & per Euangelium in Christo Iesv filios se genuisse gloriantur. Pulchrè & robustè Iuuenalis, Saty

Iuuenalis.

ra 14. circa hoc Philosophatus, vbi ex multis illud:

Sic natura jubet; velocius & citiùs nos

Corrumpunt vitiorum exempla domestica, magnis

Cùm subeant animos auctoribus. Vnus & alter

p. 10

Forsitan hæc spernant iuuenes, quibus arte benigna,

Et meliore luto finxit præcordia Titan.

Sed reliquos fugienda patrum vestigia ducunt,

Et monstrata diu veteris trahit orbita culpęculpæ.

Abstineas igitur damnis, huiusce etenim vel

Vna potens ratio est, ne crimina nostra sequantur

Ex nobis geniti: quoniāquoniam dociles imitandis

Turpibus ac prauis omnes sumus. Circa quod multa dici possent, quibus tamen hîc negamus locum, alibi, Deo auspice, tribuendum.

37

*Et Deum timentes. Et quàm id meritò!

Timor Dei maximè in illis necessarius.

Si Dei timor in regionibus istis non adsit, vix est alius, qui à ministro sacro verè & seriò timeatur. Habent quò possint timorem omnem alium submouere. Prælati absunt: scelerum testes timidissimi delatores, & ex quibus plures vix vnius idonei testis partes explent, de quo Dom. Solorzanus Tomo 2. Lib. 1. Cap. 27. num. 57. Et nos alibi. Quòd si quidquam videatur imminere periculi, præstò est cuncti-potentis argenti subsidium. Si ergo Dei timor non adstet, actum est de omnibus puræ conscientiæ ornamentis, & turpitudini ianua frequentissima reserata. Et qualis inde Euangelicus minister, Euangelij ipsius exitiosissimus infamator? Hinc Apostolis, & Apostolicis viris, quibus credita mundi conuersio, laus illa congruit, quæ habetur Cant. 5. v. 15. Cru

Cant. 5. v. 15.

ra illius columnæ marmoreæ, quæ fundatæ sunt super bases aureas. Circa quam Diuus Ambrosius

Inde EuāgelicisEuangelicis ministris fortitudo.

ita loquitur: Accipite de Verbo Dei lectum in Canticis: Crura eius columnæ marmoreæ fundatæ super bases aureas. Significant scilicet columnas esse Apostolos, qui fundati sunt in timore Sancto. Sic ille. A timore ergo Domini fortitudo, & inde in Euangelicis operariis de vniuersis animæ hostibus sperandus triumphus, & coronæ victoriales. Timor Domini gloria, & gloriatio, &

Eccli. 1. v. 11.

lætitia, & corona exultationis. Eccli. 1 v. 11. Vbi doctus Interpres sic ait; Denique timens Deum

Victoria, & triumphus.

est triumphator, ideòque coronatus; triumphat enim de peccato, mundo, carne, & Dæmone. Hæc ille.

38

*Doctos. Falluntur ergo illi, qui ad ne

Doctos pro Indorum conuersione requirit Pontifex, & quanta doctrinæ necessitas.

gotium conuersionis Indorum superuacuam existimant esse doctrinam, à quâ doctus quis possit absolutè vocari. Plura certè in eo occurrunt, quæ solius Grammaticæ, & leui quadam moralis Theologiæ notitiâ nequeunt expediri. Hinc timori Domini sapientia adnexa à Siracide pro salute propria & aliorum cũcum fructu pertractanda, Corona, inquiens, sa

Eccli. 1. v. 12.

pientiæ timor Domini, replens pacem & salutis fructum. Vbi sic Arabicus; Ex ea multiplicatur doctrina (ex sapientia inquam) & vita, & sa

Arabicus.

nitas; & est virga vtilitatis, & sustentaculum laudis, & honor perpetuus cuilibet illam tenenti. Sic ille. Multiplicatio ergo doctrinæ, quæ & gloriosa docenti & salutaris ipsi, vtilisque aliis, à timore Domini sapientiæ maritato. Inde pax, & abundantia pacis, quæ scilicet repleat animam sic feliciter sapientis; tales enim (vt experientiâ notum) pacifici sunt, & studio assidui, ac incubantes libris, externos solent vitare tumultus, quibus indocti, tædio habentes libros, ideóque gyro-vagi, frequenter implicantur.

39

*Peritos. Inter doctos & peritos ali

Peritos itẽitem, & quid peritia.

quid interesse discriminis ex Tullio Libr. 3. de Officiis, coniiciunt quidāquidam, vbi illa eiusdem verba, Cùm sint docti à peritis, facilè à sententia desistunt.

Tullius.

Videtur ergo peritus ille esse, qui non solùm doctus est, sed etiam ad docendum aptus: neque enim docti omnes sunt ad docendum idonei: & idonei profectò ad conuersionem Indorum, eosque in fide & Christiana pietate continendos, requiruntur. Vnde Gentium Apostolus, Qui & idoneos, inquit, nos fecit ministros noui Testamenti. 2. Cor. 2. v. 3. Est autem

2. Cor. 2. v. 3.

peritia timori Dei sapienter adiuncta, quia Spiritus sanctus dotes istas suâ sententiâ copulauit. Eccli. 25. v. 8. sic dicens: Corona se

Eccli. 25. v. 8.

num multa peritia, & gloria illorum timor Dei. Vbi peritia videtur quasi senibus propria com

Timori Domini quomodo coniugata.

mendari. Quod quidem in caussa præsenti mirè congruit, dum monentur ij, quibus cura mittendorum Ministrorum pro salute Indorum incumbit, ne iuuenes operi tanto præficiant, nisi in illis morum comperta maturitas ætatis defectum suppleat, quod non semel accidere satis est compertum: sicut & senes inueniri sensu quoad grauia & seria penitùs destitutos. Monstrum inquam illud, quod cum duobus aliis sibi esse fastidio Spiritus sanctus protestatur, dum Eccli. 25. v. 3. & 4. sic ait:

Eccli. 25. v. 3. & 4.

Tres species odiuit anima mea, & aggrauor valdè animæ illorum: Pauperem superbum: diuitem mendacem: senem fatuum & insensatum.

40

*Et expertos. Illustre hoc Euangelicorum

Expertos denique, & quòd experientia corona sit.

ministrorum honestamentum, quod & coronam Spiritus sanctus appellauit, iuxta citatum ex Siracide locum, & grauium Interpretum expositionem. Corona senum multa peritia, peritiam enim dicunt experimentum de

Eccli. 25. v. 8.

signare. Videndus P. Cornelius. Nullum autem ornamentum coronâ illustrius, immò neque ita illustre; vt hinc maturæ experientiæ dignitatem agnoscamus. Pro eâdem ipse Cap.

Ibid. 34. v. 9.

34. v. 9. sic habet: Vir in multis expertus cogitabit multa: & qui multa didicit, enarrabit intellectum. Quod quidem præsenti aptissimum instituto; cùm ex eo habeamus expertos omnium aptissimos esse magistros, à quibus hauriri rerum plurium, animarum statui conuenientium, intelligentia possit. Vnde citatus Inter

P. Cornelius.

pres sic ait: Ipse ergo eum vocat sapientem, dignum cui credamus, qui per tentationes à cœlo eruditus est, & per multorum experientiam prudens doctusque euasit, vt poßit & alios docerei, consolari, mede

Euangelicè ministri officium.

ri, consulere, dirigere. Hæc ille, quæ ad Euangelici ministri spectātspectant munus paucis executus; cuius est docere, consolari &c. Tales optat & præcipit Pontifex ad Indorum conuersionem mitti. Ex quo illud eliciendum certissimum assertum, in concursu ad Indica Beneficia mul

Præferendus expertus in concursu ad Pontificia.

tùm debere ad experientiam oppositorum attendi, & eum præferendum, qui experientiâ valeat, si virtus nota, & doctrina sufficiens suffragetur, aliis, qui in litteris, & aliqualem etiam in virtute habeant excessum. Pro quo sic P. Stephanus Baunij in noua praxi Beneficio

P. Baunij.

|

p. 11

rum Disputat. 3. Quæstione 13. communem doctrinam amplexus: Ad bonum commune Beneficia cùm ordinentur ex rei naturâ, fieri potest, vt doctus sanctiori idiotæ præferri debeat, expertus meliori, qui tamen rerum vsu, experientiâque non polleat; eò quòd (inquit D. Thomas 2. 2. qu. 66.

D. Thom.

arti. 2.) ille qui minùs est sanctus, & minùs sciens, potest magis conferre ad bonum commune propter potentiam vel industriam sæcularem, vel propter aliquid huiusmodi: & quia dispensationes spiritualium principaliter ordinantur ad vtilitatem communem, secundùm illud. 1. ad Corinth. 12. Vnicuique datur manifestatio spiritus ad vtilitatem: ideoq́ue quandoque absque acceptione personarum in dispensatione spiritualium illi, qui sunt simpliciter minùs boni, melioribus præferuntur. Sic ille. Quod etiam cum aliis tradit Diana Parte 3. Tract. 5. Resolut. 110. & Thomas Hurtadus Tract. 12. num. 13. 16. & seqq. Sed de his alibi magis ex professo.

Corollarium peculiare.

41

*EX dictis sequitur, cùm Rex Catholi

Non solum qui mittũturmittuntur EuanlijEuangelij Ministri, sed quicumque alij in Indijs alendi liberaliter.

cus Euangelicos ministros in Indias non ita frequenter mittat, neque mittere fortè possit; si quos tamen sciat ex iis, qui in Indiis degunt, sedulò huic negotio incumbere, teneri eos suis sumptibus alere; nisi ipsis aliunde suppetat, vel nolint Regium patrimonium eâ contributione grauare. Cùm enim teneatur de operariis huic vineæ prouidere, eo cum onere traditæ, siue ipsi aliunde veniant, siue ibidem degant, obligatio est eadem temporaliter subueniendi. Et cùm Rex nequeat sic laborantes habere præsentes, vt id faciat, ad quod tenetur; eam curam debent habere Proreges, Præsides, ac Gubernatores, vt Regiam & proprias ita conscientias exonerent; ad hoc enim præcipuè mittuntur, quia illud est in Regiâ obligatione præcipuum. Quod cùm Catholici Reges Ferdinandus & Isabella probè noscent, sic ad regium Indicarum scripsêre Consilium, vt habetur Tomo. 1. Rescriptorum Indicorum, pag. 13. Iuxta obligationem &

Curam Ministrorum Catholici Reges agnoscunt esse præcipuāpræcipuam.

onus, sub quibus Indiarum domini sumus, & statuum maris Oceani, nihil enixiùs optamus quàm publicationem & ampliationem legis Euangelicæ & conuersionem Indorum ad nostram sanctam fidem Catholicam: & cùm ad hoc tanquàm ad principale intentum, quod habemus, cogitationes nostras & curas dirigamus: Mandamus, & quantùm possumus nostri Senatûs Indiarum Consiliariis iniungimus, vt omni alio respectu emolumenti & quæstûs nostri postposito, eam habeant curam, sibi præcipuam disponendi omnia, quæ ad conuersionem &

Maximè notanda verba.

doctrinam Indorum spectant: & omnium maximè advigilent, & totis suis viribus & intellectu in id incumbant, vt Ministros idoneos ad illam prouideant, omnia alia media necessaria & conuenientia adhibendo, vt Indi, & illarum partium indigenæ conuertantur, & in agnitione Dei & Domini nostri perseuerent, ad honorem & laudem sui sanctißimi Nominis. Vt hoc pacto Nos hanc solicitudinis nostræ partem, quæ adeò nos constringit, adimplendo, & cui tantoperè satisfacere cupimus, nostri Consilij Auditores conscientias suas exonerent, quandoquidem cum illis Nos conscientias nostras eo onere liberamus. Sic Reges Religiosissimi, iustissimi & piissimi. Nec successorum alia mens: vt intelligantij, qui in solicitudinis partem vocantur, circa Euangelij Ministros curam illis debere esse præcipuam, & ita id, quod ad illorum sustentationem spectat, libenter, opportunè, & liberaliter exequendum.

42

*QVidquid de exclusione eorum sit, quos commoda tantùm temporalia ad istas pertrahunt regiones, in quo non variæ conuenientiæ rationes occurrunt, propter quas potest lex id cauens à Rege nostro constitui; circa alios cum distinctione loquendo,

Dico primò. Exteri ex iis Prouinciis, quæ

Assertio I. de subiectis Coronæ, quòd non debeant in negotio salutis Indorum excludi.

Regi nostro vt vero domino subiectæ sunt, immeritò videntur in negotio curandæ salutis Indorum excludi. Probatur manifestè: nam Reges nostri debent, iuxta obligationem, quam ipsi, vt num. præcedenti vidimus, recognoscunt, idoneos ministros ad salutem Indorum prouidere: Atqui exteri dictarũdictarum Prouinciarum idonei esse possunt: ergo immeritò videntur excludi. Major est clara, & Minor comperta ratione & experientiâ. Ratione inquam, quia idoneum ministrum constituunt ea, quæ Cap. præcedenti à Pontifice vidimus requisita: omnia autem illa in præfatis possunt reperiri; quia nihil confingi potest, propter quod valeat quantumuis leuis incapacitatis vmbra demonstrari. Experientia autem non vnum aut alterum, sed complures historia dignos ostendit, qui regnum Christi cum regno pariter Regum nostrorum egregiis laboribus propagarunt. In Indiâ quidem Orientali, & eidem proximis Prouinciis, Apostolici viri conuersionem mirabiliter promouerunt, quos nostræ historiæ, & nonnullæ aliorum, veritate contra inuidiæ caliginem albescente, concelebrant. An

Illustris illorum Catalogus, qui in Indijs gloriosissimè labor arunt.

tonius Criminalis Proto-martyr Societatis, Alexander Balignanus, Matthæus Riccius, Michaël Rogerius, Carolus Spinola Martyrio & sanguine nobilissimus; Laurentius Massonius, Marcellus Mastrillus, à cælo Martyr initiatus, Rodolphus Aquauiua, & ipse Martyrij laureâ & natalibus illustrissimus; Organtinus Brixianus, Paulus Camatius, Ioannes Baptista Zola, Franciscus Almeriquius, Alexander Vallaregius, Hieronymus ab Angelis, vt omittam alios. In Occidentali Angelus Monitola, Horatius Veccius, Ioannes Darius, Simon Maieta, Iulius Paschalis, Antonius Riparius, Camillus Constantius, & plures alij, qui ad experientiam captandam abundè sufficiunt. Et quamuis nonnulli ex ipsis in iis sint nati regionibus, qui Catholico Regi non subsunt; id sanè non obstat; tum quia plurimi illius vasalli sunt nati: tum etiam quia inde ro|

p. 12

bustius sumitur argumentum: Si enim idonei illi Euangelij ministri, quantò id possit certiùs de ordinariis vasallis affirmari?

43

*Communis responsio de suspicione

Suspicio maleuoli affectus depulsa.

ex talibus non benè erga res Hispanas affectis, iuxta ea, quæ habet Cassanæus in Catalogo gloriæ mundi Parte II. Considerat. 22. ex dictis depellitur: experientiâ siquidem multiplici comprobatum eos nihil aut dixisse, aut egisse aliquando, quod suspicionem posset præfati affectûs generare. Sunt ergo præsumendi idonei, cùm nihil in contrarium ostendatur. Cap. Dudum, de Præsumptionibus. Et qui

Cap. Dudum.

dem Rex noster in exercitibus suis, quos hæc tempora fidentissimis ducibus instructos exigunt, externos adhibet, quibus & arces & vrbes in Hispaniâ propugnandæ, & gubernandæ committuntur. Nihil ab iis timetur & meritò. Cur ergo à paupere Sacerdote, quem gloriæ Dei zelus, & animarum salutis, suis tenet ministeriis intentum, timeatur. Ibi certè trepidatur, vbi non est timor, id est, timendi ratio, si res hæc, vt par est, rationabiliter transigatur.

44

*Dici vlteriûs potest sufficientes esse ex

Et responsio alia dede meliori per domesticos agendi ratione.

Hispaniâ Operarios, vt non sit opus externum quæri subsidium, & rem hanc meliùs per ipsos, quàm per exteros agitari. Annuo penitus, si res ita se habet: non tamen se habere, cùm ad executionem tenditur, norunt qui pro huiusmodi caussis in Europam destinantur. Pro quo & eleganter Franciscus Pa

Franciscus Patritius.

tritius Lib. 3. de Regno, Titulo 13. vbi ita scribit: Vt enim diligens venator, si in patriâ suâ optimum canem non inuenit, Epiroticum aut Laconium, magnâ impensâ magnâque diligentia exquirit. Sic Rex, si regionis suæ idoneos indigenas non habebit, toto orbe terrrarum perquisitos, summo studio, omnique largitione ac largitate constituet. Sic ille. Qui Mathematicas facultates doceant aduehuntur extranei, quia Nostri ad hæc studia non ita afficiuntur, vt excellentes euadant magistri: Cur non ad rem, de quâ agimus, si opus iis fuerit, aduehantur? Bella certè in Hispaniâ, non solis geruntur Hispanis, sed necessarium est exteros aduocari: ergo & in spiritualibus expeditionibus aduocari exteri poterunt, sine vllo nominis Hispani dedecore; immò & cum honore maximo, vt Regi tanto in vtrâque caussâ, spirituali inquam & temporali, omnes fideles subditi conministrent.

45

*Dico secundò. Subditi Pontificis ob temporale in Italiâ dominium, non videtur

Assertio 2. de Vasallis Pontificis idem statuens.

conueniens vt in caussâ, de quâ loquimur, arceantur. Hoc ex eo ostenditur, quod in superioribus ostendimus, donatione inquam Pontificis Reges nostros Indiarum dominos constitutos: quod & ipsi fatentur, vt vidimus num. 41. Indecorum ergo videtur, vt eius subditi in caussâ adeò piâ, in quâ valdè vtiles esse possunt, penitus repellantur. Noui aliquos ex iis Operarios insignes, & Hispanis nostris gratissimos, quibus vtinam plures alios similes haberemus.

Dico tertiò. Ex Germanis, & aliis Hispano nomini non insensis mitti conuenienter

Assertio. 3. de Germanis, & aliis Hispaniæ non insensis idem statuens.

possunt, vnde non videntur conuenienter amoueri. Probatur ex dictis; hos namque idoneos & ratio & experientia demonstrat, pro suspicione autem ratio subest nulla. Ex iis etiam nouimus aliquos strenuos & indefessos Indiæ vineæ cultores. Cur ergo tales bonus Paterfamilias sub pactione donarij non conducat, pondus diei & æstus aptissimos sustinere?

46

*Dico quartò. Ex nationibus quasi na

Assertio. 4. de insensis negans, sed cum eorum laude.

turaliter aduersis non expedit Ministros conuersionis admitti. Hoc non ex eo ita profero, quòd minùs apti sint. Quis enim Gallos satis aptos non censeat, qui in Nouâ-Franciâ res mirabiles incredibili patientiâ perpetrarunt? Sunt equidem ad spiritualia aptissimi ministeria, ingenio, litteris, & experientiâ conspicui. Neque ex eo quòd timeri aliquid ab ipsis queat. Quid enim ab imbelli, & rerum sæcularium egregio despectore timeri possit? nihil certè Carolus V. à Borbonio timuit, quem exercitibus præfecit suis, sicut neque à Condeo Principe Rex noster arma nostra tractante contra Gallicas irruptiones; & ab iis, de quibus agimus, timeatur? Non

Ratio pro illa, exclusis aliis.

mittendos tamen assero, quia frequentibus erunt obnoxij calumniis, & rem, pro quâ animus maximè tranquillus & pacatus exigitur, non poterunt promouere. Communiter enim habebuntur suspecti, vtpotè rebus nostris quasi naturaliter aduersantes, iuxta vulgarem responsionem de quâ num. 43. hîc potiùs congruentem. Et licèt prudentiores secus iudicabunt, vulgus tamen prudentiæ leges ignorat, vnde & quod sentit, non veretur effa

Seneca.

ri, veritatis peßimus interpres, iuxta Senecam Lib. 2. de breuitate vitæ. Scimus etiam ob leuissimam, aut potiùs nullam huiusmodi occasionem, graues obortas tempestates, quas anteuertere oportet, transmissione negatâ. Quod

Authent. Vt Diui.

Principibus obseruandũobseruandum, iuxta Authent. vt Diui. in quâ sic Imperator: Voluntarios labores, vt quietem aliis præparemus. Pro quo & alia habet Glossa in Præmia Decretalium. Et in regionibus adeò remotis id peculiariùs accurandum; quamquàm regula ista suas possit exceptiones habere; vnde & scimus aliquos cum tranquillitate animi, nullis excitatis aliunde flatibus, in vineæ istius culturâ egregiè laborasse. Pro quibus hæc satis, in quibus non tamquàm iudex, sed tamquam testis elocutus: scio enim Regi nostro graues & sapientes Consiliarios assistere, quibus de conuenientiâ circa prohibitionem aut indulgentiam, erit integrum iudicare. Sed quia illi circa valdè remota deliberant, neque id, quod ipsa rerum facies præsentibus exhibet, potest esse perspectum, non sum veritus facem testimonij præferre; cùm sit eius, qui ipsos ferè quinquaginta annos in istarum rerum proximâ inspectione transegit. Iuuat autem illud Orientalis Prouinciæ Socie

Prouincia Indiæ Orientalis Societatis præclarum exemplum, & illustris sententia

tatis nostræ Patrum communi calculo roborare. Illi enim Anno 1575. consultatione habitâ circa ea, quæ ad promouendum rei Christianæ statum conferre poterant, cum Visitatore Alexandro Valignano conuenientes, id statuerunt inter alia, quod P. Sacchinus 4. Parte historiæ Societatis Lib. 3. num. 230. his refert ver|

p. 13

bis: Illud quoque visum est in deliberationem vocandum, an alios præter Lusitanos expediret in Indiam ex Europâ socios mitti: vbi summo omnium acclamatum consensu, non modò ex alijs quibusuis Prouincijs cum gratiarum actione excipiendos libentißimè, sed etiam inuitandos, rogandosque: & supplicandum P. Generali, vt quando vna Prouincia Lusitana nequaquam sibi ipsi, Brasiliæque, & Indiarum tot tamque amplis regionibus posset sufficere, nullo modo Spiritui sancto, Dominoq́ue meßis Operarios in messem suam mittenti præcludi aditum sineret. Sic ille.

47

*QVòd debeat genere aliquo debiti, in

Conquistatoribus remuneratio debita, sicut generaliter egregiè laborantibus.

dubitatum apparet: meritis enim remuneratio debet proportionabilis respondere. Quæ veritas luce est meridianâ perspectior. Et in materiâ, de quâ agimus, specialiter à Cassiodoro his verbis exornata; Tribuenda est justis laboribus compensatio: quia exprobrata militia creditur, quæ remunerata transitur, Athletam populis palma designat

Cassiodor.

esse victorem. Sudores bellicos Ciuica corona testatur. Expectant etiam equi (alij: Equos, sed minus benè) præmia sua: & tanta justitiæ vis est, vt nec illis tardiùs detur laboris pretium, qui sentire non poterant denegatum. Sic ille. lib. 2. 28. Debentur ergo saltem gratitudinis debito Conquisitoribus præmia, qui in Catholici Regis obsequium incredibiliter laborarunt. Ad gratificationem sanè voluntas

Voluntas obsequendi ad gratificationem requiritur. Seneca.

obsequendi requiritur, quod lib. 6. de beneficijs cap. 10. à Senecâ eleganter dictum verbis illis: Non enim profuisse te mihi oportet, vt tibi obliger: sed ex destinato prosuiße. Pro quo & cap. 19. Conquisitores autem ex destinato profuisse, non potest in dubium reuocari. Regum Catholicorum auspiciis, sumptibus, & mandatis profecti, eius nomine possessionem terrarum, quascumque inuenissent, formulâ solemni captabant, quam multi scriptorum afferunt, & extat Tomo 4. Rescriptorum Indicorum pag. 226. & sequenti. Et est sanè nota

Formula notabilis possessionis Indiarum.

bilis, quia in illâ Reges nostri, ex quorum præscripto ordinata est, Pontificem Romanum vti mundi dominum recognoscunt, à quo proinde fieri amplissima donatio potuit regionum Indicarum. Non potest ergo circa obligationem titulo gratitudinis dubium esse vllum, vnde ad alios quæstio reuocatur, circa quos

48

*Dico Primò Reges Catholici debent

Conquisitoribus remuneratio ex justitia debetur.

Conquisitores (quo nomine etiam Conquistatores aut Conquestatores accipimus) juxta quantitatem impensi laboris ex justitiâ præmiare. Sic P. Acosta lib. 3. de procurandâ Indorum salute cap. 11. Illust. Ioannes Zapata in Disceptatione de justitia distributiua parte 1. c. 4. n. 18. & parte 3. c. vlt. n. 1. D. Solorzanus to. 2. li. 2. c. 2. n. 59. & 60. & in Politica pag. 257. 303. 482. & 483. & alii. Ratio est clara. Nam justitiæ obligationem fundat proprium jus

Ratio Assertionis aperta.

in eo, cui debet reddi, & consequenter proprium debitum in debitore respicit: Atqui ita contingit in præsenti: ergo est propria justitiæ obligatio. Maior est explorata, & Minor ostenditur: nam laborans in alterius commodũcommodum ex illius directione, & non vt meram gratiāgratiam conferat, sed vt laboris sui proportionatam compensationem accipiat, proprium jus fundat aduersus illum: non est autem aliud nisi justitiæ: ergo ex justitiâ obligat debitorem. Irrefragabilis est discursus, & applicandus causæ præsenti juxta dicta.

49

*Dico secundò. Obligatio dicta est justi

Obligatio est justitiæ commutatiuæ.

tiæ commutatiuæ. Sic Illustrissimus Zapata suprà, quod & Dom. Solorzanus videtur approbare, & hoc planè conuincit ratio adducta pro Assertione præcedenti. Et prætereà ex eo ostenditur, quia justitia commutatiua talis dicitur proptereà quòd circa commutationem versatur, dum vnum pro alio datur, & ita commutatur: Atqui Conquisitores operas dederunt, & labores eximios in Regum Catholicorum quæstuosissimum obsequium: ergo illis debetur compensatio æquivalens, justitiæ commutatiuæ titulo. Audiendus

Seneca Libro 3. de beneficiis cap. 14.

Seneca lib. 3. de beneficijs, ita scribens: Æquißima vox est, & jus gentium præseferens: Redde quod debes: Hæc turpißima est in Beneficio: Redde. Sic ille.

50

*Dico tertiò. An cum justitiâ commutatiuâ etiam distributiua intercedat, communis est

An distributiua interueniat, dubia quæstio, & quomodo explicanda illa.

quæstio. Cùm enim communia bona distribuit gubernator, si pro ratione laboris impensi reddat, pacto aut expresso aut tacito intercedente, solùm exerceri commutatiuam, etiamsi proportionem geometricam attendat, vt inter eos, qui præmiantur, sit respectus personæ ad personam, & non tantùm rei ad rem, multorum sententia est: cùm tamen oppositum alij sentiant, ex quibus videri potest P. Molina 1. p. q. 21. §. Hinc jam facilè, & de quo nos alibi. Estque illud præsenti causæ parùm necessarium: in quo tamen

Propria vtriusque proportio.

citati pro Assertione præcedenti priori sententiæ videntur adhærere, & potest facilè defendi, cùm tamen contrarium probabilius videatur: quia proportio illa personæ ad personam est quid consequens ad contractum cum multis, in quo sola est commutatiuæ justitiæ ratio, & consequenter obligatio ex solâ illâ resultans, & ipsi propria. Et quando vnicuique secundùm proportionem Arithmeticam redditur quod suum est, valdè per accidens se habet, quòd respectu alterius etiam interueniat obligatio, vnde eâ seclusâ similiter redderetur. Id quod etiam ad commutatiuam spectat, cui proprium est, cùm non potest reddi æquale, id quod est possibile reddere, siue vnus tantùm sit creditor, siue si plures. Quod tamen in distributiuâ non accidit, cuius est proprius respectus ille in debiti redditione præcisus, & solùm ea, quæ sunt communia, diuidentis: hic enim justitiam aliquam constituit: sed non aliam: ergo illam; vnde immeritò confunduntur.

51

*Dico quartò. Reges Catholici redden

Pactâ mercede solutâ non est vlterior ex justitia obligatio.

tes Conquisitoribus pactam mercedem laborum, non videntur ad aliquid vlterius obligati ex rigore justitiæ, etiamsi posteà minùs proportionata videatur. Sic Dom. Solorzanus Tomo 2. lib. 2. Cap. 30. n. 20. vbi pro eo Hispanas leges adducit. Ratio est, quia generaliter loquendo vltra pactam mercedem nihil debetur vlterius: dicere enim potest ita soluens Euangelicum illud Matt. 20. v. 13. & 14. Amice, non facio tibi iniuriam:

Matt. 20. v. 13. & 14.

Nónne ex denario conuenisti mecum? Tolle quod tuum |

p. 14

est, & vade &c. Et tamen isti minùs proportionatam sibi redditam mercedem querebantur, vt patet ex v. 11. & 12. immeritò tamen; in quo fundatur Assertionis ratio. Licèt enim pacta

Etsi minùs posteà proportionata videatur.

merces minùs proportionata appareat iis, ad quos illius pertinet interesse, illa semper solet esse talium querela, & nullus suis aut suorum meritis æqualem redditam mercedem arbitratur. Quod tamen secus accidere, debet prudenter æstimari; quandoquidem Reges nostri non solùm iustissimi, sed liberalissimi esse solent: & quando pactio inita est, negotium istud est diligenter expensum, vt nullum iniustitiæ periculum timeri possit, etiamsi nihil vlteriùs redderetur. Pro quo sunt Iuris regulæ in 6. 27. & 85. Scienti, & con

Cap. SciẽtiScienti, & Cap. Contractus.

sentienti non fit iniuria. Et, Contractus ex conuentione legem accipere dignoscuntur. Præterquàm quòd Princeps potest rebus pretium competens assignare, aut lege, aut arbitrio, vt est recepta doctrina: ergo laboribus Conquisitorum potuerunt Reges Catholici assignare illud, quod reipsâ contulerunt; & ita est iustum reputandum.

52

*Dico quintò, etiamsi Conquisitores

Idem ostenditur, etiāsietiamsi merces pacta non sit.

sub pactâ mercede non laborauerint, sed sperantes se à Regibus Catholicis iustè remunerandos; si id detur quod tunc iustum visum est, non tenentur successores ex iustitiæ rigore quidquam ampliùs impartiri. Constat ex dictis pro Assertione præcedenti: quod enim à Christianissimis Regibus est proportionabile iudicatum, tale debet ab aliis reputari. Si enim iustum stipendium militis illud est, quod Christiani Reges, tyrannico se minimè more gerentes, eisdem assignant; cur non etiam reputari iustum debet illud, quod Conquisitoribus, qui nihil aliud, quàm speciale militiæ genus exerceant, à Regibus est Catholicis constitutum?

53

*Vbi illud ex P. Lessio lib. 2. cap. 24. n. 24.

Ex circũstantijscircunstantijs crescit stipendium, & quales pro Conquisitoribus.

opportunè cadit; ait enim iustum stipendium spectatis omnibus circumstantiis attendendum. Etsi enim functio aliqua multos labores coniunctos habeat: tamen si honores, & emolumenta alia ei adnexa sint, stipendium poterit esse paruum: nam honor, & adiuncta commoda, sunt veluti pars stipendii. Sic ille in rem nostram: Nam Conquisitores eximiè honorati sunt à Catholicis Regibus, nobilitatis, & Equestris gradûs titulis: habuerunt etiam emolumenta maxima, dum auro atque argento plenas prouincias subegerunt, aliisque pretiosis fructibus locupletes. Quòd si minùs prouidi hac in parte fuêre, sibi imputent, & non Regiæ defectui largitatis.

54

*Neque ex eo quòd ingentis pretii sint,

Merces nōnon ex repartâ, sed ex laboris qualitate pensanda.

quæ Catholicis Regibus conquisita sunt, merces venit computanda, sed iuxta laboris qualitatem & proportionem. Pro quo elegans est Senecæ doctrina lib. 6. de beneficiis cap. 14. in quo ita scribit; Illos ex toto præteribo, quorum mercenarium beneficium

Seneca.

est, quod qui dat, non computat cui, sed quanti daturus sit, quod vndique in se conuersum est. Vendit mihi aliquis frumentum; Viuere non possum, nisi emero; sed non debeo vitam, quia emi. Nec quàm necessarium fuerit æstimo, sine quo victurus non fui; sed quàm gratuitum, quod non habuißem, nisi emißem, in quo inuehendo mercator non cogitauit quantùm auxilij allaturus esset mihi, sed quantùm haberi sibi quod emi non debeo. Hæc ille. Iuxta quæ, quòd Conquisitores multa & magna Catholicis Regibus suo labore contulerint, non debet ita atten

Quod Conquisitoribus applicatur.

di, vt laboris pretium debeat iuxta illius magnitudinem æstimari, sed iuxta illius quantitatem, quandoquidem rem volunt iuxta iustitiæ rigorem agi. Quemadmodum militi pugnanti in Regiâ classe contra Anglos, conantes thesauros Indicos in Hispaniam transmissos diripere, & bono quidem euentu, non debetur ingens aliquod stipendium thesauris dictis proportionatum, sed idem quod pugnantis similiter pro qualibet alia caussa. Quòd si Conquisitores dicant se eum, cui

Obiectio quædam depulsa.

labores impendebant suos, etiam attendisse, & non id tantùm quod ab eo dandum; inde iustitiæ titulus nequit allegari; quia solius est gratitudinis, vt ex verbis Senecæ compertissimum habetur. Si illud etiam addamus, generale esse & connaturale vasallis Regiis, & maximè Hispanis, Regum suorum gloriam & amplificationem regnorum, consequenterq́ue eorumdem obsequium, affectare.

55

*Dico sextò, etsi ex rigore justitiæ non

Quod genus obligationis erga illos.

teneantur Reges nostri Conquisitores ampliùs munerari; ex justitiâ tamen latè sumptâ, prout gratitudinem complectitur, aut prouidentialem seu architectonicam, & ex decentiâ maximâ, debent illos, si ad miserandam fortunam deuoluti fuerint, eiusdem remedio subleuare. Hoc luculenter ostendit Dom. Solorzanus citato cap. 30. n. 21. & seqq. & cap. 10. n. 78. & 79. & in Politicâ lib. 3. cap. 11. in fine, &c. 30. & quidem vt ex Cas

Cassiodor.

siodoro vidimus nu. 47. justitia remuneratiua ad ipsos se equos ostendit, & tanta justitiæ vis est, vt nec illis tardiùs detur laboris pretium, qui sentire non poterant denegatum. Quomodo ergo illa non se ad benemeritos cum insigni prærogatiuâ & excellentiâ meritorum, extendat, qui denegatum præmium sentire possunt, & sensum lachrymis & gemitibus declarare?

56

*At dices Conquisitorum iam nullum

In posteris remuneratio continuanda.

superesse, ad quem possit remuneratio peruenire. Verùm etsi illi non sint, sunt tamen nati natorum, & qui nascentur ab illis: in quibus oportet parentum merita compensari. Beneficium equidem collatum filio ad patrem spectat, quod iste pluris æstimare solet, quàm si ad propriam illius personam deueniret: pro quo Seneca lib.

Seneca.

5. de beneficijs cap. 19. vbi sic loquentem inducit: Etiamnùm, cùm filium tuum seruaui, ad genua pro

In quibus parentes remunerationẽremunerationem æstimare plus soliti.

cumbis, dijs vota soluis, tamquàm ipse seruatus. Illæ voces exeunt tibi: nihil interest mea, an me seruaueris: duos seruasti; immò me magis. Hæc ille: iuxta quæ parentum remuneratio est, quæ erga filios exercetur; qui licèt patrem amiserint, naturæ principium, in alterius patris curam venire debent, qui eorum amoliatur incommoda, & opportunis subuentionibus tueatur. Et talis profectò

Princeps parentis loco succedit. Cassiodor.

Christianus Princeps, & Christianorum maximus, de quo agimus: cui veriùs, quod Theodorici nomine à Cassiodoro dictum, venit adaptandum. Sic enim lib. 4. 42. scribit ille: Benè principalis clementia suscipit, quos pietas paterna destituit: quia sub parente publico, genitoris minimè sentiri debet amißio. Ad nos siquidem recurrit infantia destituta, quibus vniuersorum hominum proficiunt incrementa. Sic ille, qui de senatorum filiis loquebatur. Cuius adnotanda ratio, quòd scilicet vniuersorum |

p. 15

hominum incrementa, ad profectum Principum spectant. Id quod in causâ præsenti videtur præcipuum locum habere, quando de remuneratione eorum agimus, quorum laboribus incrementa Regibus nostris ingentia profecerunt, dum noui mundi facti domini, & immensis locupletati diuitiis, ac diuersarum gentium subiectione amplissimè decorati. Neque de his opus est addidisse complura: qui enim benemeritos se sciunt, suam agent causam; & Regia pietas semper est ad talium voces exprompta, si èex proximo audiantur. Quod tamen non licet omnibus: vnde oportet vt Indiarum Gubernatoribus cura ista seriò & sæpiùs inculcetur. Ex dictis autem constat non esse audiendum Fr. Ioannem de

Fr. Ioan. Silua benemeritis infensus exploditur.

Silua in Animaduersionibus ad Regem nostrum Philippum Tertium pro gubernatione Indiarum Fol. 32. pag. 1. vbi contendit neque Conquisitoribus, neque eorum successoribus remunerationem deberi, ob crudelitatem ipsorum, & Conquistæ qualitatem. De labore enim vtiliter impenso constat, & quod inhumanum in conquistâ asseritur, nulli in speciali, de cuius meritis aliàs constat, poterit imputari.

57

*COnquisitorum quidem propria præ

Conquisitorum propria præmia sunt Commendæ.

mia videntur Indorum CommendęCommendæ, de quibus latissimè, & eruditione omnigenâ disserit Dom. Solorzanus Tomo 2. lib. 2. & in Politica lib. 3. Illæ enim Conquisitoribus concessæ, in quibusdam Indorum populis feudali ritu, cum quibusdam scilicet obsequii personalis oneribus, vocante Rege, aut qui eius nomine præest; vt sic ab Indis tributa accipiant, quæ Regi pendunt, ii, qui non sunt Commendatariis assignati. Non sunt autem perpetuæ; sed ad duas, tres vel ad summum quatuor vitas; pro quo rationes non leues subesse, dubitari nequit; cùm res hæc attentissimâ consideratione fuerit ventilata. Vitarum ergo prædictarum adueniente fine, Commendæ vacant, & Regiæ Coronæ incorporantur. Solent autem Reges nostri, quæ est illorum magnificentia, Commendas huiusmodi, cùm vacant, conferre aliis, præmissâ gratiâ successionis in generali de vacaturis, quæ dum in speciali vacant, suum sortiuntur effectum, & multoties in regionibus Indiarum existentibus conferuntur, ac non rarò Magnatibus & Dynastis Hispaniæ, qui administratores substituunt, vt honoris & oneris habeant societatem. De his ergo difficultas ista procedit: circa quam

58

*Dico primò, Reges nostri absque reatu

Assertio 1. Commendas posse à Rege pro libito concedi.

mortalis culpæ possunt Commendas dictas conferre quibuslibet, seruatis aliàs legibus iustæ donationis, quæ sunt omni donationi communes. Hoc probo: nam Commendæ istæ vacantes possunt Coronæ incorporari: ergo & de earum redditibus liberales fieri donationes, quæ multoties Regiam decent dignitatem: vel antidotales, vt sæpiùs accidit, ob respectum aliquem gratitudinis, vel pietatis causâ: quod etiam non rarò constat euenire.

59

*Dico secundò. Commendarum traditio ex accidenti potest esse damnabilis: quando

Assertio 2. non licere, quādoquando graues regni necessitates occurrunt.

scilicet pingues hi redditus diuitibus dominis tribuuntur, sicut hisce temporibus, aut similibus aliis bello infestis, propter quæ opus est vasallos gabellis & impositionibus aggrauare, ab ipsis etiam Ecclesiis contributiones eisdem molestissimas exigendo. Vt enim docent Aponte, Valenzuela, Rouius, Matuta, Papia, Amaya, & Rastellus, quos adducit & sequitur Diana Parte 6. tract.

Diana.

6. Resolut. 4. quando regnum est valdè tributis oneratum, debet Rex noua non exigere donatiua, nec tributa imponere, sed suspendere ac minuere gratias & pensiones personis particularibus concessas. Videatur citatus Auctor rem neruosè expendens, & P. Fagundez in Præcepta Decalo

P. Fagundez.

gi Tomo 1. lib. 4. cap. 15. vbi in huiusmodi necessitatibus donata à Regibus affirmat posse & debere repeti. Ergo donare, dum illæ instant, & ita largiter, res videtur contraria penitus æquitati.

60

*Dico tertiò. Ex eo quòd Commendas

Assertio 3. Commendas posse in Hispaniâ conferri.

Reges nostri in Hispaniâ degentibus conferant, non videntur lethaliter peccare. Sequitur ex dictis, & quia si aliquid obstaret, id maximè esset, non posse scilicet Commendatarios oneribus satisfacere Commendarum. Quod certè non vrget: nam Reges nostri Commendas tribuentes, possunt earum onera vt libuerit tollere, aut saltem minorare, cùm sint earum absoluti domini, & illas concedentes talibus, concedunt pariter vt per alios possint administrari, & sic per eosdem oneribus satisfacere.

61

*Contra quam resolutionem videntur

Quæ contra illam videantur militare.

facere quæ adducit Dom. Solorzanus lib. 2. cap. 2. n. 61. & sequentib. & in Politicâ lib. 3. cap. 3. pag. 264. stylum huiusmodi reprobando: nam etsi maximè benemeriti sint ii, quibus Commendæ conferuntur; cùm tamen hæc merita in Indiis non fuerint acquisita, non debent facilè in illis cum præiudicio aliorum præmiari, qui in ipsis & pro ipsis suum sanguinem profuderunt, & præmium aliud nullum præter Commendas istas præstolantur, & quia principatus & regna eisdem modis & artibus conseruari debent, quibus quæsita sunt: Indiarum autem regna Commendarum illecebris adquisita & enutrita sunt, & ita illis sublatis, atque à progenie Conquisitorum in alios transmissis, ne pessum eant, & in peius ruant vereri possumus. Quæ omnia eruditè exornant, & satis equidem conuenientiam styli antiquioris ostendunt, non tamen obligationem grauem in conscientiæ foro conuincunt. Nam quod ad præmia Conquisitorum spectat, Cap. præced. discussimus. Pro securitate autem Indiarum aliter res disponi possunt. Et experientiâ compertum habetur, in periculis parùm subsidij Commendastriorum conferre præsentiam & vnum strenuum militem multis eorum præualere, vt non inficier aliquos, qui Nonune auos referant, animis, manibusq́ue parentes.

62

*DIco primò. Si Beneficia simplicia sint, licitè possunt præfati, cæteris

Assertio 1. Benemeritos in Beneficiis simplicibus præferendos.

etiam non paribus, anteferri. Id probo ex doctrina Mag. Bannez 2. 2. quæst. 63. artic. 2. Dub. 3. ad 4. Ioan. Gutierrez Canon. 99. Libr. 2. Cap. 11. num 29. Zerolæ. verb. Beneficia ad 8. Thomæ Hurtadi Tract. 12. num. 1331. P. Vazquez infrà Dub. 5. P. Discastilli etiam infran. 103. & seqq. P. Palai infrà item num. 4. P. Lessij

Vide etiam Gregorium Lopez in L. 13. Tit. 15. Parti. 1. Gloss 1. & 3.

Libr. 2. Cap. 34. num. 69. & aliorum apud ipsos; iuxta quos Clerici Ecclesiæ, & diœcesis, in quâ est beneficium, meritò aliis, etiam dignioribus aliàs, præferuntur, quia plerumque solent esse vtiliores & fideliores, quàm extranei: magis enim ei afficiuntur, magisque omnia norunt, cùm sint in eâ educati, firmiúsque resident. Quæ sunt verba P. Lessij.

P. Lessius.

Atqui hæc in casu nostro militant: Benemeriti enim sunt Conquisitorum filij, & ita erga ecclesias illorum labore fundatas magis afficiuntur, vnde & vtiliores & fideliores sunt ipsis, habentque residentiam firmiorem. Ex quo habetur non solùm extra regnum natis, sed etiam intra regnum præferendos.

63

*Item iuxta D. Thomam adductum num. 40. meliori absolutè & sapientiori potest qui mi

Ob qualitatem dictādictam fieri aliarum compensationem.

nùs est sanctus sciensque, præferri, si id magis conferat ad bonum commune, propter potentiam vel industriam sæcularem, aut aliquid huiusmodi. Sic 2. 2. q. 66. artic. 2. Vnde est regula apud Mastrillum de Magistratu Lib. 2. Cap. 1. num. 67. quam Scriptores alij frequenter vsurpant, & præ aliis Dom. Solorzanus Lib. 3. Cap. 15. num. 59. quòd ille est dignior, qui aptior, etiamsi in eo plures non emineant, quæ in aliis visuntur, qualitates. Atqui aptior in casu nostro is est, de quo loquimur, quia ad bonum commune spectat vt Benemeriti beneficiis honorentur: sic enim amor erga Regem & regnum, à quo non parùm conseruatio pendet, valdè æstimabili nutrimento confouetur; sic nobiles cognatæ feminæ iuuari possunt vt castè in matrimonio, aut religiosè in monasteriis viuant, quarum multities pudicitia ob inopiam naufragatur. Pro quo lib. 4. Tit. 3. l. 1. Recop. ibi: Casan parientas, & alia etiam considerari circa idem possunt, ac multa videri apud Dom. Solorzanum Lib. 3. Cap. 19. & in Politicâ. Lib. 4. Cap. 19. & apud Dom. D. Petrum de Reyna post hæc scripta visum, etiam Ecclesiæ Habanensis Episcopum Tomo 2. de perfecto Prælato Lib. 1. Tract. 2. Cap. 11. Quæ de beneficiis Curatis idem dicendum persuadent. Positâ autem æqualitate libera est prorsus electio.

64

*Dico secundò. In præsentatione ad Be

Assertio 2. Idem statuens in Curatis.

neficia Curata Benemeriti sunt, ceteris etiam non paribus, aliis præferendi à Rege. Assertio hæc supponit receptam valde doctrinam de obligatione Patrum ad eligendum digniorem, quam generaliter tenent Doctores plures, quos adducunt & sequuntur P. Thomas Sancius Lib. 2. Consiliorum. Cap. 1. Dub. 5. P. Lessius suprà. num. 62. P. Turrianus. 2. 2. Tomo 2. Disput. 22. Dub. 1. P. Bauny in Praxi Beneficiorum Disp. 3. Quæst. 12. & de Curatis specialiter Nauarra Lib. 2. de Restistitut. Cap. 2. num. 150. Ioannes Gutierrez suprà num. 26. Diana Parte 2. Tract. 15. Resol. 40. qui alios adducunt, & multò plures Thomas Hurtadus suprà num. 1512. qui de Patronis agit num. 1569. & 1630. & quidem de simplicibus etiam loquendo, aliquod saltem veniale in electione minùs digni esse peccatum tenent communiter Scriptores. Vnde Nauarræ sententiam id negantis vt singularem notant P. Lessius suprà n. 68. & P. Sancius. Videatur ille suprà num. 150. Ex quo fit circa Curata nullam posse dubitationem extare.

65

*Probatur autem generaliter & facilè. Quia pręferendopræferendo minus dignum aliquod damnum Ec

In postpositione dignioris aliquod semper esse peccatum.

clesiæ irrogatur, dum magis apto ministro priuatur, ex quo necessarium est vt aliquam iacturam patiatur. Violatur etiam distributiua iustitia, quæ proportionem meritorum attendit, & ita iniuria aliqualis infertur digniori: ergo aliquod peccatum in prouisione huiusmodi reperitur: peccatum enim iuxta Scripturæ loquendi modum iniustitia dicitur: vnde vbi specialiter contra iustitiam proceditur, illius malitia iuxta specialem magis rationem apparet.

66

*Iam verò doctrinam dictam casui, de

Benemeritis applicata doctrina.

quo loquimur, applicando, constat ex dictis circa præcedentem Assertionem Benemeriti prærogatiuam ad dignitatem conferre; & ita clarè sequitur quòd adiuncta meritis æqualibus faciat digniorem: ergo sine aliquali culpâ non stat illum in prouisione Beneficij posthaberi.

67

*Quia verò Iura & Doctores videntur

An Diœcesani præferendi.

clamare Diœcesanos esse præferendos exteris, vt videri potest Cap. Nullus & Cap. Obitum, 61. dist. & Cap. Metropolitano & Cap. Sacrorum 63. dist. ac sæpè alibi. Pro quo & stant leges Hispaniæ, quas adducit Dom. Solorzanus suprà num. 14. quibus aliæ addi possunt; dubitari potest an in concursu sint Benemeriti præferendi. Et videtur quidem sic dicendum, ceteris paribus, quia qualitas dicta sublimioris rationis est, & in commune bonum magis conducens, cùm alia ad bonum magis speciale conducat, iuxta dicta num. 63.

An etiam alij.

Pro quo & facit qualitatem diœcesanatûs, vbi de Parochiis Indorum agitur, facilè posse per alias superari; vnde non semper videtur strictè seruanda & ita in legibus Recopilationis omittitur, & solùm pro tribus Episcopatibus intimatur l. 21. Tit. 3. Lib. 1. quæ l. 13. Tit. 15. Parti. 1. generalis habetur. Cùm enim de conuersione illorum agatur, ille eligendus, qui aptior absolutè sit, iuxta qualitates Cap. 3. explicatas. In quo, quæ ex domiciliari incolatu sumitur, parum videtur conducere. Cùm enim prouisiones pro Ecclesiis Parœcialibus sint, in quibus Diœcesani nec nati nec nutriti, respectu earum, qui Benemeriti sunt, nihil minùs videntur habere, & ita cessat ratio, quam communiter Doctores adducunt, & de quâ num. 62. Vnde praxis Indicorum Episcoporum inualuit Ministros idoneos, vndecumque venerint, admittentium. Et Regiæ schedulæ idem supponunt, dum statuunt |

p. 17

vt Diœcesani Indiarum aliis ceteris paribus, præferantur apud D. Solorij cit. Cap. 19. n. 25. Vnde etiam ex Hispanià passim videmus mitti Præbendarios & in Indiis non attentâ Diœcesi designari.

68

*Dico tertiò. Stante doctrinâ prædictâ, qualitatem inquam Benemeriti ad maiorem dig

Assertio 3. sine graui culpa non stare Benemeritum posthaberi.

nitatem conferre, excessus videtur esse notabilis, & ita in quocumque alium præferente, id sine reatu grauis culpæ non stare. Diximus quidem Assertione 1. inæqualitatem ratione naturalitatis constitui, vt naturales debeant præferri, si alij sint, qui in qualitatibus ceteris non parum excedunt; hac enim solâ de caussâ notabiliter exceduntur, quia scilicet naturales sunt: Ergo excessus talis non est exigui momenti. Hoc autem in Benemeritis pariter procedere ibidem ostensum: Pro quo & efficaciter depugnat Illustrissimus Ioannes Zapata in Disceptatione de Iustitia distributiua Parte 2. Cap. 15. num. 20. 21. & 25. in casûs præsentis specie loquens, & solum articulum necessitatis aut magnæ vtilitatis excipiens.

69

*Quòd autem sic prouidentes, vt dignio

Grauiter peccari in præteritione dignioris ex Tridentino ostenditur.

res posthabeant, grauiter peccent, quicumque illi sint, ex doctrina Concilij Tridentini manifestè deducitur: Seßione enim 24. Cap. 1. de Reformatione sic habet: Omnes verò & singulos, qui ad promotionem præficiendorum quodcumque ius quacumque ratione, à Sede Apostolicâ habent, aut alioquin operam suam præstant, nihil in iis pro præsenti temporum ratione innouando; hortatur & monet (Synodus) vt inprimis meminerint nihil se ad Dei gloriam & populorum salutem vtilius posse facere, quàm si bonos Pastores, & Ecclesiæ gubernandæ idoneos promoueri studeant: eosque alienis peccatis communicantes mortaliter peccare, nisi quos digniores, & Ecclesiæ magis vtiles ipsi iudicauerint; non quidem precibus, vel humano affectu, aut ambientium suggestionibus, sed eorum exigentibus meritis præfici diligenter curauerint. Hæc Concilium; quæ quidem omnes, vt ex verborum eiusdem constat tenore, constringunt & ex adductâ ab eôdem irrefragabili ratione: quia ij, qui minùs dignos eligunt, alienis peccatis communicant, ideoque mortaliter peccant. Rogo namq́ue, an Principes minùs dignos

Quod in Principibus etiam vrget.

promouentes alienis peccatis communicent? Si enim non communicant; neque alij quidem, qui ad eorum promotionem quacumque ratione operam suam præstant. Et vlteriùs inquiro, an Principes priuilegium habeant aliquod, vt alienis peccatis communicantes, non tamen moraliter peccent? Nihil certè tale in eorum persuasione regnabit; cùm sic sit illud procul dubio iuxta veritatis lucem clarissimam asserendum potius, maiorem in illis esse obligationem quàm in aliis sortis inferioris; quia forma populorum esse debent, & suo exemplo in re momenti tanti aliis prælucere.

70

*Nec dicas in Capite præfato Concilij de

Nec solùm in præsentationibus ad Episcopatus, sed in Curatis aliis.

solis Episcopis esse sermonem. Nam, vt hoc verum sit, ratio tamen à Concilio adducta omnes comprehendit prouisiones, ne aliter prouidentes alienis peccatis communicent, & consequenter caussa sint notabilium in Ecclesiâ iacturarum. Rogo enim, an communicare peccatis Parochi, aut quæ ex eius minori idonetate se quuntur, stare sine mortali peccato possit? Si enim id admittatur; ergo & communicare peccatis Episcopi & aliis ouium, similiter stare poterit: quia non magis influit vnum promouẽspromouens, quàm alium. Nec maior subditorum copia reddi pro ratione differentiæ potest: id enim probat maius futurum peccatum, non tamen aliud futurum tantùm veniale: sicut scandalizans vnum, non ideò mortaliter non peccat, quia scandalizans plures peccat mortaliter, quod & in aliis est obuium generibus peccatorum. Neque ex eo quòd Conci

Præpostera Concilij explicatio reiecta.

lium peccatorum communicationem affirmet, inferri verosimiliter potest tantùm agere de indignorum promotione, ex quâ sequi illa possunt; quod secus accidit in promotione digni, benè quidem administraturi, sed non ita vtiliter vt alius, in quo aptitudo maior prospectatur: Qui dicendi modus improbabilis visus P. Dica

Ioannes Poncius infrà. n. 73.

stillo Lib. 2. Tract. 2. Disp. 8. num. 92. moderno placuit Auctori: contra eum enim est communis intelligentia Doctorum circa citatum Concilij locum. Tum etiam verba ipsa eiusdem, Quos digniores, & Ecclesiæ magis vtiles, vbi comparatio cum dignis & vtilibus fit. Prætereà, Doctissimi illi Concilij Patres iuxta receptissimum loquendi modum apud Doctores Theologos & Iuristas, sunt affati; apud quos, cùm de materiâ præsenti sermo est, comparatio digniorum cum minùs dignis in sensu proprio procedit, vt minùs digni neutiquam penitus indigni censeantur. Quod autem de communicatione peccatorum additum ideò fuit, quia frequenter ita accidit, & iuxta frequẽterfrequenter accidentia est regulariter iudicandum. Hæc ergo explicatio penitus refellenda.

71

*Potest autem positio nostra vlteriùs vrgeri ex eo quòd tradunt Abulensis, Sotus, Sa

De electione dignioris est præceptum naturale.

lon, & alij, quos adducit & sequitur P. Thomas Sancius suprà Dub. 2. num. 28. & benè ostendit Cardinalis Lugo Tomo 2. de Iustitia Disput. 35. n. 18. præceptum scilicet eligendi digniorem esse de iure diuino & naturali: id enim exposcit vt bona communia distribuantur melioribus, sicut & præmia meritorum: & vt dispensans illa, fidelitatem seruet præficiendo Ecclesiæ & Reipublicæ ministrum digniorem. Pro quo obseruo modum loquendi Concilij: neque enim præceptum sub mortali imponit, & iubendi aut præcipiendi verbo vtitur, sed hortatur & monet: & tamen peccatum mortale futurum esse ait in eius, quod hortatur & monet, transgressione: manifestè ostendens diuinum esse præceptum, & illud se tantùm declarare. Cùm ergo tale sit, omnes ligat; neque Principes, ad quos Ecclesiarum prouisiones spectant, aliquo se possunt priuilegio defensare.

72

*Ex quo pariter infertur numquam id es

In omni casu obligat.

se licitum, quia numquam licet alienis communicare peccatis, aut præceptum diuinum vel naturale transgredi, in quibus nulla admittitur dispensatio. Quidquid nonnulli censeant, Principum libertati aliquantulùm indulgentes. Contra quos sic P. Lessius suprà num. 64. Qui præsentant, vel eligunt, vel Beneficia liberè conferunt, grauiter

P. Lessius.

peccant, si digniores prætermittant, siue sit Papa, siue Episcopus, siue Princeps sæcularis; non enim sunt domini Beneficiorum, sed æconomi; vnde tamquam æconomi tenentur rem domini sui, quantùm commodè |

p. 18

possunt, promouere. Sic ille. Pro quo & est Rotæ Decisio apud Dianam Parte 11. pag. 593. & 598. vbi & secus factum annullatur. Tenet etiam de Rege loquens Dom. Zapata suprà Cap. 14. num. 19. contra quemdam qui ex eo arguebat quòd Tridentinum non agat de Regio patronatu; quod tamen esse falsum adducta conuin

Dom. Zapata.

cunt. Qui item Cap. 6. ita scribit: Verißima est, & inter Doctores S. Theologiæ supremos, èex quibus nullus vel nutu ipso ausus est alienum insinuare, quòd Beneficium seu Episcopatum digno conferre, digniore posthabito, est mortale peccatum. Sic ille, addens id intelligendum quando excessus est notabilis euidenter (quod & P. Dicastillus similiter asserit suprà num. 84.) & circa id non esse anxiè laborandum. Plurimos pro Assertione Auctores cōgeritcongerit, pro quâ & videndus Parte 1. Cap. 12. num. 21. & seqq.

73

*Circa quæ Diana Resolut. 40. citatâ ita

Probabile esse contrarium qui censeant.

scribit: Si hæc opinio esset vera, magnum pondus haberent Pontifices & Reges. Sed mihi probabilis videtur etiam contraria sententia, quam ex Neotericis sustinet Reginaldus Tomo 2. Lib. 30. Tract. 3. Cap. 14.

Diana.

num. 197. vbi sic asserit: Qui ius habent conferendi Beneficia per prouisionem liberam, vt Papa, ac non

P. Reginaldus.

numquàm etiam Princeps ex priuilegio, vel consensu tacito Ecclesiæ, non tenentur eligere digniores, nisi in promptu sint, sed sufficit eligere dignos; alioquin enim semper tenerentur digniorem quærere, quod à Papâ, vel Regibus exigere durum est. Sic ille: quod P. Bauny suprà ait non videri à vero alienum, quamuis oppositum vt in praxi tutius amplectatur.

74

*Sed certè Dianæ suis possumus verbis

Dianæ suis verbis respondetur.

respondere, qui Tractatu eodem Resolut. 67. probans in electionibus Officialium, quæ à Senatu fiunt in ciuitatibus, debere eligi digniores, & opponens durum id videri, sic respondet: Durus est hic sermo; durus quidem, sed verus, & communis inter Doctores. Deinde vt à sententiâ tantope

Quòd dura videatur obligatio nihil obstat, quia tales Principum.

rè fundatâ recedatur, debile satis fundamentum est, quòd videatur durum id à Papâ & Regibus exigere: multa enim dura dignitati sunt eorum annexa, à quibus salus subditorum pendet, & ea debent necessariò deuorare. Et quia circa dura eorum versatur obligatio, ideò durißimum iudicium his, qui præsunt, fiet. Sap. 6. vers. 6. Præterquam quòd minimè durum hoc videri debet,

Sap. 6. v. 6.

cùm facilè possint Principes ministris suis curam istam indicere, vt satis idoneos quærant, & sibi proponant post diligentem informationem Ecclesiis præficiendos.

75

*Prætereà, P. Reginaldus sententiam con

P. Reginaldus sentiasententia à communi non diuersa.

trariam absolutè non sustinet, vt Diana eidem imponit: cùm clarè docet teneri Principes eligere digniores, si in promptu sint, vt communiter accidit; sunt enim in promptu, vel quia præsentes, aut non longè positi: quòd si remotissimi, vt in Indiis, eorum notitia cum informationibus de eorum idoneitate captatur. Illis autem oc

Modus facilis Regibus nostris ostenditur.

currentibus, non est obligatio in conscientiâ quærendi alios, quia ex tali conquisitione prouisio Ecclesiarum nimiùm differretur; cui damno debet per prouisionem celerem obuiari, quia Ecclesiis est periculosa vacatio. Cap. Qui poßit, de Electione in 6. Et per hoc viam facilem Regibus nostris ostendimus, vt sine anxietate conscientiæ in negotio possint considerationis tantæ procedere.

76

*Præterquam quòd sententia asserens, Pa

Patronum laicum non teneri ad dignioris præsentationem qui teneātteneant.

tronum Laicum non teneri sub mortali digniorem præsentare, non contemnendos Auctores habet. Sic enim tenet cum aliis Diana suprà & Resolut. 37. & Parte 3. Tract. 5. Resolut. 110. vbi plures congerit. Et Parte 4. Tract. 4. Resolut. 170. defendit præsentationem digni omisso digniore, factam à Senatu Panormitano pro Parochiâ quadam, vti licitam in conscientiæ foro. Pedraza in Summa præcitat. 7. §. 36. Dom. Machadus Electus Episcopus Popaianensis, & morte curis scrupulosis exemptus. Tomo 1. pag. 672. num. 5. P. Henriquez in Manusscriptis apud P. Thomam Sancium Dub. 5. citato, id affirmans quando Patroni habent ius præsentandi, quia construxerunt & dotârunt Ecclesias de propriis bonis, & non ex solâ Pontificiâ concessione: quod est cernere in Ecclesis Indiarum, cui omnino consonat P. Vasquez Opusculo de Beneficiis Cap. 2. Dub. 4. P. Dicastillus suprà num. 101. & generaliùs Eligius Bassæus verb. Beneficium 6. numer. 3. vbi Dianæ, & P. Reginaldi doctrinam amplectitur, de quâ nuper. P. Layman Lib. 4. Tract. 2. Cap. 15. num. 7. P. Palaus Tomo 2. Tract. 13. Disp. 2. Puncto 7. num. 6. P. Bauny suprà, dum non à vero alienam affirmat esse Dianæ doctrinam, quidquid de tutiori praxi, vt diximus, arbitretur. Et nouissimè Ioannes Poncius in cursu Theologico Disput. 59. Quæst. 1. generaliter tenet digni electionem licere, digniore posthabito, dummodò damna ex electione tali minimè timeantur, vt alios omittam. Nostra ergo sententia solidè

Quomodo Principes prædictâ debeant vti sententiâ.

roborata præcedit, vt Principes debeant contrariam praxim habere suspectam: sed probabilem aliam exhibemus, vt si quandoque in eo genere aliquid libeat, sciant posse illud non violatis apertè iustitiæ præscriptis exercere. Vt autem vitetur etiam veniale peccatum, quod neque aliqui ex citatis Auctoribus videntur agnoscere, li

Dom. Zapata.

cet nōnon ita perspicuè loquantur; finis aliquis potest honestus attendi, vt non sit sola pro ratione voluntas, sed ratio potiùs pro voluntate. Iuxta quod etiam loquitur Dom. Zapata suprà Cap. 7. & 17. num. 11. dicens non esse peccatum mortale aliquoties dignis dare, dummodò frequenter ratio maioris dignitatis habeatur. Et quòd Beneficia simplicia non sunt minoris momenti, quia electi habent suffragium in ordine ad gubernationem, vt Canonici, & Præbendarij: vbi de Indiis specialiùs loquitur, videndus etiam Parte 1. Cap. 4. num. 18. cui tamen aduersatur Thomas Hurtadus dicens dignitates inferioris classis, vt Canonicatus &c. posse minùs dignis conferri. Vide suprà num. 65. & de obligatione sub mortali circa alia loquitur, & specialiùs de Curatis. Sed Dom. Zapatæ sententiam tenet P. Dicastillus suprà numer. 97. Licet Pharcionius Tract. 1. seßione 8. Casu. 12. nullam respectu simplicium inter ipsa faciat exceptionem.

Quia verò circa Beneficia Curata specialis est modus prouisionis in Indiis, in quibus Regij patronatûs functiones Proreges & Præsides exequuntur, de illis inferiùs disserendum: prædicta enim resolutio de Rege Catholico procedit, qui ad Episcopatus per se præsentat, & aliquando etiam solitus ad nonnulla Curata Beneficia similiter præsentare.

77

*AFfirmatiuè respondeo, & ratio est

Discursu claro ostenditur obligatio Regis Catholici ad habendam notitiam rerũrerum IndicarũIndicarum.

clara. Quia vnusquisque tenetur earum rerum notitiam habere, quæ ad rectè administrandum officium, quo fungitur, necessaria est, vt communis sensus Doctorum firmat, pro quo videri potest P. Thomas Sancius Tomo 1. Consiliorum lib. 2. cap. 1. dub. 36. num. 6. & Illustrissimus Zapata Parte 1. Disceptationis de Iustitia distributiua cap. 9. quod pro Indiis ait specialiter vrgere num. 18. Atqui Rex Catholicus omnium præstantissimo inter humanos officio fungitur: ergo debet scire, quæ ad illius rectam administrationem requiruntur. Atqui in administratione regnorum locum habent, & quidem satis nobilem, Indiæ: ergo quæ ad eas spectant scire debet sub graui conscientiæ obligatione. Omnia sunt adeò perspicua, vt suâ se luce manifestent. Et ita in specie casus nostri tenet Fr. Ioannes de Silua in Animaduersionibus pro Rege ipso fol. 54. pag. 1.

78

*Nec jam de notitiâ illâ rerum sublimiori

In Regibus litterarum laudabilis.

loquimur, quæ se ad studium litterarum extendit, qualem in Theodahado Amalascuncha Regina regni consors prædicauit Cassiodori verbis lib.

Cassiodor.

10. 3. sic locuta: Acceßit historiæ desiderabilis eruditio litterarum, quæ naturam laudabilem eximiè reddit ornatam. Ibi prudens inuenit, vnde sapientior fiat: ibi bellator reperit, vnde animi virtute roboretur: inde Princeps accipit, quemadmodum populos sub æqualitate componat. Nec aliqua in mundo potest esse fortuna, quam litterarum non augeat gloriosa notitia. Sic ille.

79

*De aliâ nobis sermo est, quæ ad artem

Non omnis necessaria, sed quæ ad artẽartem regendi spectat. Psal. 2. v 10.

regendi spectat, vt sciat Princeps populos sibi commissos imperio regere, bono communi consulens, quod ex eius maximè prouidentiâ deriuatur. Pro quo Psal. 2. v. 10. sic vates Rex: Et nunc Reges intelligite: erudimini qui judicatis terram. Vbi Ioannes Campensis ita vertit: Idcircò Reges

Campensis.

quæso sapite, & disciplinam recipite, ô judices terræ! Vult ergo illos esse sapientes: atque vt tales sint, eruditionem, & disciplinam libenter excipere: & ea certè sapientia, quæ ad rectam administrationem muneris sibi commissi conducit. Vnde sequitur: Seruite Domino in timore, &c. Seruiunt

Dei adnectenda timore ob formidandum examen.

enim Reges Domino in timore, dum non suam, sed communem causam agunt, intelligentes de omnibus sibi concreditis reddendam esse rationem, & quis ad hæc non timeat? Quis non judiciale illud Interrogatorium seuerissimi omnium Iudicis extimescat? Quando ad examen ii, qui aliorum fuerunt judices, vocabuntur. Ideò Sapiens, post alia inculcanda Regibus, sic Sapient. 6. v. 10. eosdem adhortatur: Ad vos ergo Reges sunt hi sermones mei, vt discatis sapientiam, & non

Sapient. 6. v. 10.

excidatis: qui enim custodierint justa justè, justificabuntur: & qui didicerint ista, inuenient quid respondeant. Quid inquam respondeant ad finale illud Interrogatorium, tremore artuum omnium formidandum.

80

*Et hæc quidem communia Regibus om

Circa Indias quomodo id speciale ob earum distantiam.

nibus sunt, & Catholico erga omnia sua regna ac multiplices congruunt principatus. Sunt autem pro Indiis necessariò refricanda, quia illarum distantia in causâ esse potest vt res earum aut ignorentur penitus, aut minùs attentè disponantur. Quâ consideratione homines quidam, in quorum persona loquitur Eliphaz, existimarunt Deum res humanas non curare, vtpote ab illis longissimo discretum interuallo. Iob 22. v. 14. &

Iob 22. v. 14. & 15.

15. vbi sic ille: Et dicit: Quid enim nouit Deus? & quasi per caliginem judicat. Nubes latibulum ejus, nec nostra considerat, & circa cardines cœli perambulat. Circa quæ P. Gaspar Sancius terque quaterque venerandus interpres ita scribit: Immò puto hunc

Inde nonnullos Deo mundi curam valdè tenuem adscripsisse.

esse Idumæis prouerbialem dicendi modum, cùm significare volunt aliquid longè esse remotum; aut aliquem ab aliquâ curâ sic abesse procul, vt in alia omnia quàm longißimè abierit. Sic ille. Longa ergo distantia curam rerum sic distantium abolere solet: ex quo satis humanitus consideratione fundato, id rati homines illi, quod & fassi: Deo scilicet non morem alium in suâ gubernatione seruari, super cæli cardines ambulanti, & ita res humanas non curare: vel si fortè aliquantulùm circa illos digreditur, quasi per caliginem judicare.

81

*Sed omninò illi decepti: Deus enim,

Eorum redarguta deceptio.

etsi sublimis, rebus tamen omnibus est præsentissimus: omnia manu tangit, & attentissimè conspicit, quæ remotissima judicantur. Quia in manu eius sunt omnes fines terræ, & altitudines montium ipsius sunt. Sic Psal. 94. v. 5. vbi Psalterium

Psal. 94. v. 5.

Romanum: Quia in manu eius sunt omnes fines terræ, & altitudines montium ipse conspicit. Ipse inquam

Deus Magnus Rex. quia distantia attendit vt regat.

conspicit fines terræ, & distantissimas montium altitudines, manuq́ue tenet, vt regat. Per se, & non per caliginem judicat, vt se Regem magnum hac ratione demonstret, & faciat hominibus manifestum. Ideò sic præmisit vates: Quoniam Deus magnus Dominus & Rex magnus super omnem terram. Verè Rex magnus, qui distantis terræ terminos & manu tractat & intimâ inspectione probatur habere præsentes: & altitudines montiũmontium ipsius sunt. Benè hîc congruit lectio alia: Ipse conspicit. Quomodò enim non conspiciat quæ sua sunt? Certè si non conspiceret, non essent sua, sed aliena deberent meritò judicari.

82

*Iuxta hoc ergo Rex Catholicus se gerat

Rex Catholicus Dei in hac causa imitatione formandus. Homerus.

oportet, vt Dei scilicet imitatione formetur. Si enim Reges Numinis instar sunt, vnde Homerus de quodam sic:

Vadentemque per vrbem adpectant Numinis instar.

Pro quo & Seneca lib. 1. de Clementiâ cap. 14. sic

Seneca.

scribit: Nec alio nomine Rectorem suum intuetur, quàm si dij immortales potestatem visendi tui faciant, intueremur venerantes, colentesque. Quid autem? Non proximum illum locum tenetis? &c. Si inquam alij Reges tali debent imitatione præcellere: quid Rex Catholicus, quem Deus amplissimo omnium imperio decorauit? Fines ergo terræ, Indicas inquam Regiones, non per caliginem judicet: manu eas teneat, & notitiâ solicitè partâ conspiciat: suæ enim sunt; vnde & manu & conspectu dignissimæ. Decet prudentiæ |

p. 20

nostræ curam, subiectorum negotijs adhibere custodiam; quia nobis ordinantibus illa fieri debent, quæ Regiam possunt demonstrare præsentiam. aiebat Theodoricus apud Cassiodorum lib. 4. 37. Qui per caligi

Cassiodor.

nem videt, nihil potest per se conueniens, & ex quo eius demonstretur præsentia, in negotiis subditorum ordinare. Si ad judicandum processerit, judicabit per caliginem; cùm tamen Regale judicium debeat ipsum meridianum splendorem exæquare. Et judicium tuum tamquàm meridiem. Psalm. 36. v. 3. Si ergo Rex Catholicus suæ

Psal. 36. v. 3.

velit conscientiæ consulere, vt velle semper deprehenditur, optet instrui circa ista, & eruditionem non tantùm oblatam excipiat, sed animitus ipse conquirat: vt qui duobus illis præ aliis gaudet titulis, vnde & alij multoties omittuntur, contentus dici Hispaniarum, & Indiarum Rex Catholicus: Hispanias meridiano fulgore judicet, & Indias manu pariter & benigno conspectu complectatur.

83

*DIfficultas hæc omnibus, & circa omnia, communis potest esse Prin

Varia in Regia Curiâ Consilia Consilij studiosos Reges Catholicos manifestant.

cipibus, quibus omnino necessarium sapientium esse consilium, res est penitus explorata, pro qua multi multa. Et quàm hoc cordi fuerit Regibus nostris, tot Consiliorum erectorum in Curiâ grauissima & sapientissima Tribunalia demonstrant. Consiliorum enim nomine nobilitata sunt, etiamsi diuersarum causarum decisiones ab eisdem progrediantur; quia pro Consiliis Regum nostrorum auribus ingerendis videntur quàm maximè constituta. Videant ergo illi quos eligant, cùm non alij esse debeant, nisi quos in rebus momenti magni dignentur. Ne si secùs fiat, minùs idoneis adlectis, id eueniat, quod apud exteri Legati relationem ad suam transmissam Rempublicam jam pridem me legisse memini: Nullibi scilicet plura esse quàm in Hispani Regis Curiâ Consilia, & Consilij minùs. Quod certè ex eo processit animo, quem æmulatio dura sicut infernus solet in extraneis pectoribus contra Hispaniæ magnitudinem & gloriam inflammare. Erit autem quæstio specialis in ijs, quæ ad Indias spectant, ob peculiarem distantiæ rationem, & minoris earum notitiæ, vnde maior Consiliorum ratio videtur militare. De vtroque aliquid.

84

*Dico Primò. Quædam sunt, in quibus Rex

Aliqua officia potest Rex suo arbitrio conferre.

suum sequi potest arbitrium, officia conferens, honestatis semper habitâ ratione. Id probo; nam si Rex sciat aliquem in Belgio aut Orano egregriè militasse, & occurrat prouisio militaris alicuius officij, non est vnde oriatur impossibilitas talem eo sine consultationibus honorandi. Si enim illæ requisitæ, id esset propter notitiam comparandam; quod tamen necessarium non est: Eum enim, qui certus est, certiorari vlteriùs non oportet, vt habet Regula 31. juris in 6. Neque obstat pro rebus talibus Consiliarios designatos: quia cùm eos designauit, non sibi manus ligauit Rex, quo minùs possit sine illis id agere, quod rationi non constat aduersari.

85

*Dico secundò. Si officium à Rege con

Milites non nisi maturitate perspectâ, gubernatores constituendi.

ferendum, gubernationem concernat non parui momenti, etiamsi cum militiâ connexum, non est secura in conscientiâ designatio militis strenui, licet benè notus sit Principi, si de illius prudentiâ & maturitate non habetur satisfactio. De hoc actum à me in Epithalamio sacro circa Titulum à num. 7. vbi plura adduxi consideratione dignissima, & ad Indias spectantia, quæ operæ erit aliquale pretium adiisse. Ratio autem est irrefragabilis: quia aptus ad militiam, non adeò est aptus ad præfecturam; sunt enim dotes diuersæ, & ita non se inuicem inferentes; pro quo & experientiæ frequentissimæ, non sine

Damna ex contraria praxi permagna.

magno animi dolore succurrunt. Videmus enim (vt alia omittam) Chilense regnum, optimam Occidentalis huius Tractus portionem, hac ex causa ferè deperditum, cæde multiplici, deprædatione ac deuastatione consimili, violatione sacrorum, multorum captiuitate, & totalis præsentissimo periculo ac irreparabilis amissionis. Hîc ergo, quod de Galliâ Theodoricus, cuilibet istarum possumus aptare Prouinciæ, dum ait: Desiderat viros egregios coacta cladibus suis, Gubernatores scilicet, de quibus agebat, & qualem ipse ibidem in aliorum exemplum sic commendat Gemellum: Firmum est judicium, cuius tenetur exemplum: nec locus ambiguitati relinquitur, vbi experimenta probabilia suffragantur. Explorauimus efficaciam tuam per diuersos industriæ gradus; sed non imparem meruisti gratiam varijs actionibus æqualiter approbatus. Hinc est quòd præsenti tempore in Gallias, nobis Deo auxiliante subiectas, Vicarium te Præfectorum nostra mittit auctoritas. Sic ille, & in causam

Cassiodor.

præsentem opportunè, apud Cassiodor. Lib. 3. 16.

86

*Pro eodem juuat P. Thomam Sancium

Positiua notitia idoneitatis requisita. P. Thom. Sancius.

excipere Tomo 1. Consiliorum lib. 2. cap. 1. dub. 36. n. 5. sic scribentem; Tertiò nota non sat esse electori ignorare esse indignum electum, sed tenetur scire electum positiue esse dignum, aut per se ipsum, aut testimonio fide dignorum: & aliàs peccat mortaliter, & tenetur restituere damna, quia exponit se periculo eligendi indignum. Sic Salon ibi (scilicet 2. 2. quæst. 63.

Etiam in vendentibus & renuntiantibus.

fol. 1041.) & quidam docti iuniores; quorum nonnulli notant in suis Manuscriptis hoc habere verum, etiam in priuatis renuntiantibus & vendentibus hæc officia, & in vendentibus ea nomine Regis; non enim vendere debent maius offerentibus pretium, sed idoneis. Hæc ille, qui præcipuè loquitur de officiis jurisdictionem habentibus, de quibus & nos loquimur: & præcipuè locum habent in illis, qui ad gubernationem Indicarum Prouinciarum destinantur, quorum errores difficilem habent correctionem. Et in Ecclesiasticis magis vrget, vt benè expendit P. Lessius lib. 2. cap. 34. num. 56. cùm

Et præcipuè in Ecclesiasticis.

Adriano quos & secutus videtur P. Sancius. Idem tenet, positiuam notitiam dignitatis exigens, Dom. Zapata Parte 2. cap. 6. num. 35. & seqq. qui etiam cap. 15. n. 3. & Parte 3. cap. 1. num. 2. cùm

Obligatio restitutionis ex omissione.

multis affirmat eligentem ad restitutionem teneri ob damna ex indigni electione secuta: Ecclesiæ quidem, si officium Ecclesiasticum sit: |

p. 21

Reipublicæ verò, si sæculare: pro quo & cap. 3. num. 5.

87

*Dico tertiò. Circa electionem Ecclesia

Benigna circa Ecclesiasticas prouisiones doctrina. P. Sancius.

sticorum benigna est Salonis doctrina suprà. Fol. 1003. & sequenti, quam P. Sancius amplexus citato capite dub. 12. num. 4. sic dicens: Si quis elector habet amicum vel familiarem, quem certißimè scit esse dignum, potest eligere illum, quando non videt certissimè & euidenter alium esse digniorem, sed probabiliter tantùm. Ratio, quia ea certitudo, quâ nouit suum familiarem esse dignum, habitâ longâ experientiâ, præferenda est opinioni, quæ habetur de maiori alterius dignitate, estq́ue elector securior quando nouit hunc certò dignum, de digniori verò est dubius. Sic doctus Pater: juxta quæ, & alia superiùs dicta, non tenetur Rex Catholicus in huiusmodi prouisionibus Consilium Indiarum aut Cameræ consultare, sed juxta priuatam scientiam prouidere. Quod quidem potest in Confessariis, & Capellanis accidere, & in aliis assistentiæ frequentioris. Immò ad

Rex contra Consilij judicium potest ex priuatâ scientiâ procedere.

do. Etiamsi Consilium & Camera alium proponant, & digniorem censeant, non teneri se illis conformare, ob rationem dictam; quia scilicet ipsius est certa notitia, & sic præualet alteri, quæ de aliorum habetur dignitate. Licet enim Consilij judicium interueniat, illud probabilem cognitionem non excedit: nisi fortè aliqua esset persona Consiliariis nota, de quâ Regi non minùs quàm de aliâ sibi familiari constaret. Quo euentu eorum attestationi standum esse videtur, quæ moralem infert certitudinem.

88

*Sed nihilominùs dici potest etiam tunc

Dignior potest alteri officio reseruari.

certitudinem Regis esse maiorem, quia est experimentalis, quod non habet alia respectu ipsius, licèt talis sit respectu aliorum. Cùm dici item possit, etiam stante æqualitate notitiæ, posse Regem familiari suo gratificari, quia alius à Consilio propositus, posteà poterit simili aut meliori officio donari; juxta valdè probabilem sententiam eorum, qui dicunt, minùs dignum posse in dicto casu præferri. Non enim est nimis curandum, quòd hic vel ille primò eligatur, cùm poßint alij pruden

Cardinalis Lugo.

ter reseruari ad alia similia officia, & fortaßè meliora, citò vacatura. Neque enim magnum Ecclesiæ incommodum timeri potest, quòd paulò antè hic quàm ille alius, qui fortaßè dignior est, promoueatur. Verba sunt Cardinalis Lugo Tomo 2. de Iustitia, Disputat. 35. num. 25. & 48.

89

*CAnonicatus aliqui sic conferri soliti, vt Magistralis, Doctoralis, Scripturarius, & Pœnitentiarius pro quibus fit concursus, & suffragium præstant Prælati, & Capitulares. Suffragia autem ad Regem cum Prælatorum, & Proregis informatione mittuntur, & electo ab ipso ac præsentato fit Canonica collatio, iuxta Ecclesiæ consuetudinem instituta. De his ergo procedit difficultas. Circa quam.

Dico primò. In huiusmodi prouisionibus

Assertio 1. in concursu digniorem præferendum.

grauiter delinquitur, si minùs dignus præferatur. Est receptissima sententia, pro quâ videri possunt P. Thomas Sancius Tomo 1. Consiliorum, lib. 2. cap. 1. dub. 3. num. 23. Vbi adducit Nauarrum, Nauarram, & Aragonem. P. Lessius lib. 2. cap. 34. num. 68. M. Ioannes Zapata Disceptatione de justitia distributiua, Parte 1. cap. 7. qui tamen Parte 3. cap. 3. ait (in quo & consentit Pharaonius Tract. 2. Sen. 8. Casu. 2.) non esse obligationem restitutionis. Dom. Solorzanus lib. 3. cap. 15. n. 66. & seqq. Vbi quamplures accumulat. Et in Politicâ pag. 631. Diana Parte 2. Tract. 15. Resol. 40. in fine; vbi licèt videatur de Beneficijs Curatis loqui, juxta quæsitum in Titulo, resolutio tamen est generalis, ad quam consequenter loquitur Resolut. 38. §. Quarta opinio, vbi probat Beneficia simplicia posse conferri minùs dignis, quia dantur sine concursu; vt alios omittam. Probari potest

90

*Primò. Quia huiusmodi Canonicatus

1. ratio ex maiori sufficientiâ requisita.

maiorem sufficientiam requirunt quàm Curata, vt benè expendit P. Sancius suprà num. 21. & ex eo infert etiam, secluso concursu, dignioribus debere conferri. Quod & tenet P. Lessius suprà nu. 64. & Cardinalis Lugo Tomo 2. de Iustitia, Disputat. 35. numer. 20. Ergo cùm per concursum nouus titulus, & quidem singularis æstimationis, addatur, non potest minùs dignus anteferri.

91

*Secundò. Nam dignior prætermissus

2. ex honoris jacturâ. cuius Rex non est dominus.

grauem patitur honoris jacturam in concursu superatus; ergo stare illud sine graui eligentis culpâ nequit; etiamsi eligens sit Rex, quia Reges non sunt honoris alieni domini, & indignum est, vt clamant humanæ & sacræ leges, quòd inde nascantur iniuriæ, vnde jura nascantur. Id quod præsertim respectu honoris Ecclesiasticorum est certum, qui & ipse sacer est, sicut & speciale ius per oppositionem adquisitum.

Tertiò. Quia Rex concursum ad huiusmodi

3. ex Regia prouisione.

prouisiones statuens ex Pontificiæ Sedis indulto, se ad seruandam iustitiam obligauit; aliàs esset inutilis, cùm possit, sicut in Canonicatibus aliis, prouisio fieri, aliunde habitâ sufficientiæ notitiâ: ergo tenetur suæ stare promissioni, quæ grauiter obligat, cùm sit in re graui, sub onerosâ oppositionis conditione, juxta irrefragabilem Scriptorum doctrinam, Regibus maximè retinendam, & Christianis ante alios, singularique ratione Catholico, vt Regi Christo comprobetur similis; de quo vates Euangelicus præclarum illud: Et erit justitia cingulum lumborum eius; & fides cinctorium

Isaiæ 11. v. 5.

renum eius. Isaiæ 11. v. 5.

93

*Dico secundò. Plura suffragia in casu

Assertio 2. plura suffragia non semper obligare.

dicto non sunt dignitatis maioris fundamentum, vnde potest Rex alium præferre, si aliàs æquè dignum censeat, propter adiunctas qualitates. Probatur: Quia si certum fundamentum esset, immeritò suffragia ad Regem mitterentur & Beneficia ista tamdiu vacarent: quod enim Rex facturus est, posset facere eius locum tenens, eum præsentans, quem certissimum est à Rege præsentandum, cùm nequeat ille, si Christianè acturus sit, quidquam contrarium attentare. Cùm |

p. 22

ergo ad Regem mittantur suffragia, signum manifestum est, iuxta eorum pluralitatem non esse necessariò iudicandum.

94

*Deinde, licet ad Canonicatus dictos ra

Roboratur assertum.

tio doctrinæ præsertim habeatur, non tamen illa sola attendi debet, sed aliæ, vt dixi, qualitates: Atqui istæ possunt aliunde cognosci, & non ex solâ suffragatione habentium ius ad illam; ergo & propter illas fieri prouisio in eo, qui pauciora suffragia tulit. Prætereà, etiamsi noua notitia non accedat, illæ ipsæ qualitates, quæ in oppositoribus proponuntur, possunt aliter à Rege, adhibitâ consultatione, perpendi, & ex illis ipse maiorem coniicere dignitatem.

95

*Dico tertiò, probabile est non teneri

Assertio 3. probabile esse Regem non teneri ad eligendum digniorem sub reatu mortali.

Regem in casu dicto eligere digniorem sub onere mortalis peccati; digniorem inquam ab aliis iudicatum, etiamsi nihil eorum occurrat, de quibus in Assertione præcedenti. Quod explicatur

Primò. Quia excessus potest esse paruus, ob vnum scilicet, aut aliud suffragium: quando autem talis est, minùs digni prælationem non esse mortalem communis sententia firmat. Pro quo videri potest P. Thomas Sancius suprà num. 17.

Ratione exigui excessus,

vbi alios adducit.

Secundò. Quia exiguus excessus existimari potest, etiamsi plura suffragia sint. Demus enim esse quatuor: tunc suspicari potest, iuxta id, quod frequenter accidit, eorum aliqua non esse omnino iustificata, & fauori aut alteri humano respectui aliquid datum: vnde quæ restant suffragia non magnum excessum faciunt.

96

*Tertiò. Quia Rex liberam habet proui

Et quia Rex se noluit aliter obligare.

sionem respectu simplicium Beneficiorum, & ita non tenetur digniores ad huiusmodi Canonicatus eligere, vbi per concursum non conferuntur: Atqui non videtur inuerosimile noluisse sibi adeò graue onus imponere, vt aliter faciens reatum æternæ damnationis incurreret. Nec proptereà

Oppositionis vtilitates.

inutilis concursus redditur, tum quia frequentiùs ad plura suffragia & informationes attenditur; tum etiam quia sic promouentur litteræ, oppositionis plausibili satis exercitatione. Item, quia malor sic acquiritur benemeritorum notitia, dum oppositio Regi, & Regiis Consiliariis per eosdem innotescit. Concursum autem non semper esse formalem benè obseruat P. Dicastillus. Lib. 2. Tract. 2. Disp. 8. num. 154.

97

*Tandem, quia Doctores plures de Pa

Qui faueant Doctores.

trono laico loquentes, & eum non teneri grauiter ad digniorem præsentandum affirmantes, non excipiunt præsentationes, quæ ab eis post concursum fiunt. Et Nauarrus in Manuali Cap. 25. num. 57. asserit, secluso iuramento, non esse mortale eligere minùs idoneos ad Cathedras, quęquæ per oppositionem dantur. Id quod in Beneficiis etiam tradunt alij, quos adducit Dom. Solorzanus Tomo 1. Lib. 3. Cap. 15. num. 69. Iuxta quæ oppositio ex se grauem obligationem non infert. Et quod plus est, Concilium Tridentinum Sessione 24. Cap. 18. de Reformatione, præcipiens vt

Tridentinum vt iuuet.

Patronus Ecclesiasticus digniorem præsentet, de laico nihil decernit tale: & tamen de concursu agit pro beneficiis Curatis. Ex quo plures inferunt Patronum laicum ad dignioris præsentationem non esse grauiter obligatum. Quæ omnia Assertionem propositam satis verosimilem ostẽduntostendunt. Cùm autem sententia opposita communior & solidioribus sit innixa principiis, id Reges debet reddere in huiusmodi prouisione cautissimos: quod autem postremò addimus, proptereà est, quia & illud verosimile, & vt non vndequaque rationabile eorum arbitrium obstruamus.

VT fieri id possit, videtur apertè fauere

Bulla Callisti 3. & Nicolaij 5. circa Indorum seruitutẽseruitutem.

Bulla Callisti Tertij, quæ incipit, Dudum, & Nicolai Quinti aliam insertam habet, in quâ sic loquitur: Nos prædicta & singula debitâ meditatione pensantes, quòd cùm olim præfato Alsonso Regi quoscumque Christi inimicos vbicumque constitutos, ac Regna, Ducatus, Principatus, dominia, possessiones, & mobilia bona quæcumque per eos detenta ac possessa inuadendi, conquirendi, expugnandi, debellandi, & subiugandi, illorumq́ue personas in perpetuam seruitutem redigendi &c. aliis nostris Litteris plenam & liberam inter cetera commiserimus facultatem. Et inferiùs. Litteras facultatis præfatas, quarum tenores ad verbum præsentibus Litteris volumus pro insertis &c. quæcumque etiam alia ante data dictarum facultatum acquisita, & ad ea, quæ in posterum nomine dictorum Alfonsi Regis, suorumque successorum, & Infantis, in ipsis, ac circumuicinis, & vlterioribus partibus, de infidelium ac paganorum manibus acquiri poterunt, prouincias, insulas, portus, & maria quæcumque extendi, & illa sub eisdem facultatis Litteris comprehendi &c. Iuxta quæ videtur Pontifex Portugalliæ Regibus, & consequenter Regibus Catholicis eorumque legitimis successoribus, redigendi in seruitutẽseruitutem Indos facultatem præbuisse. Et licet in priori clausulâ de iis tantùm videatur loqui, qui inimici Christi sunt, quales dici Indi non possunt, quibus de Christo nihil vnquam fuerat annuntiatũannuntiatum: posterior autem de illis absque vllâ dubitatione procedit, cùm de acquirendis ex paganorum ac infidelium terris statuat, etiam in vlterioribus ac remotioribus partibus in quibus id omne vult locum habere, quod de aliis fuerat præmissum: & erat eorum vnum facultas redigendi in perpetuam seruitutem.

99

*Dico primò, Indi generaliter non po

Assertio 1. Indos non posse generaliter in seruitutem redigi.

tuerunt, nec possunt in perpetuam seruitutem redigi. Constat ex Pauli Tertij iteratâ declaratione: in Bullâ enim, quæ incipit, Dilecte fili noster, sub datâ Anni 1537. die 23. Maij, ad Cardinalem Taueram pro executione directâ, sic ait: Nos igitur attendentes Indos ipsos, licet extra gremium

Bulla Pauli 3.

Ecclesiæ existant, non tamen suâ libertate, aut rerum suarum dominio priuatos vel priuandos esse, & cùm homines, ideóque fidei & salutis capaces sint, non seruitute delendos, sed prædicationibus & exemplis ad vitam inuitandos fore &c. Et in aliâ sub Datâ ejusdem mensis & anni, die autem 28. ita loqui|

p. 23

tur: Ac volentes super his congruis remediis prouide

Alia eiusdem.

re prædictos Indos, & omnes alias gentes ad notitiam Christianorum in posterùm deuenturas, licèt extra fidem Christianam existant, suâ libertate, ac rerum suarum dominio huiusmodi vti & potiri & gaudere liberè & licitè posse, nec in seruitutem redigi debere; ac quidquid secus fieri contigerit, irritum: ipsosque Indos, & alias gentes, verbi Dei prædicatione & exemplo bonæ vitæ, ad dictam fidem Christi inuitandos fore, anctoritateauctoritate Apostolicâ per præsentes Litteras decernimus & declaramus. Sic Pontifex omnem circa hoc dubitationem excludens, adiiciens insuper pœnas grauissimas, excommunicationis scilicet latæ

Regum edicta pro eodem.

sententiæ sibi reseruatæ, & Romano Pontifici pro tempore existenti. Testatur autem ibidem à Carolo Quinto Imperatore & Rege nostro idem publico edicto prohibitum: pro quo & extant prohibitiones alięaliæ Catholicorum Regum, de quibus Dom. Solorzanus Tomo 1. Lib. 2. Cap. 9. num. 75. & Lib. 3. Cap. 6. à num. 28. & Cap. 7. num. 56. & in Politica Lib. 2. Cap. 1.

100

*Quid ergo? Constitutiones Apostoli

Bullæ PōtificumPontificum circa illud conciliantur.

cæ sibi esse contrariæ possunt, & aliud Nicolaus & Callistus, aliud Paulus circa rem adeò grauem arbitrantur? Nullo modo. Debellationem quidem & seruitutem concedunt priores, sed iuxta Iuris formam rationabiliter temperandam; Iuris inquam naturalis, & gentium, & Christianâ consuetudine regulatam. Si ita resistant, vt priuari vitâ possint, meritò & serui possunt fieri; seruitus enim pro seruatâ vitâ succedit. Quando autem resistentia in Indis talis sit,

Quando seruitus liceat.

attentâ debet & Christianis pectoribus dignâ consideratione pensari, neque enim quæuis sufficit. Quid enim, si resistant Indi naturâ pauidi vt plurimùm in aduenis incognitis, suo capiti consulentes? Quid si etiam animosiores ad spectaculum sibi formidandum, quando scilicet Hispanos milites conspexerunt? Quâ consideratione cautum Regiis schedulis vt Indi in seruitutem redacti, quia post datam Regi obedientiam rebellarunt, in suam vindicentur libertatem. Por

Non inferenda semper rebellantibus.

que estos no se pudieron hacer esclauos, aunque fuesofuese por ocasion de rebelion. Tomo 4. pag. 370. & seqq. Si ergo nec rebellantes redigi in seruitutem possunt, quantò potiùs ad horrendum illis aduentum resistentes? Victoria, & Sotus, quos addu

Tituli ampliùs explicantur.

cit & sequitur Salon. 2. 2. Tomo 1. Col. 351. & seqq. affirmant Indos non aliter seruos fieri posse, quàm si volentibus Euangelium in iis regionibus prædicare, ipsi resistant, & vti resistentibus prædicationi Euangelij bellum inferatur. Sed Bañez 2. 2. q. 10. artic. 10. vers. Ex his sequitur,

Bañez.

id non admittit, si posteà barbari resipiscant; quia tale bellum cederet in scandalum Euangelij. Ferdinandus Zurita in Enchiridio Quæstionum Indicarum, Quæst 23. Proposit. 2. vt verosimile

Ferdinandus Zurita.

proponit Indos, qui legatos sine saluo conductu venientes occidunt, iniustitiam non committere, si gentis sibi aduersæ sint, à quâ meritò timere possint. Ecce quantâ cum circumspectione hoc est in negotio procedendum, vt deueniatur ad casum, in quo seruitus licita esse queat. Sed quia aliqua esse potest, si videlicet ita resistentes non resipiscant, id concedit Pontifex, omnem in eo euentu scrupulum eximens, iam enim illi manifesti hostes Christi comprobantur, & cum Mauris & Turcis numerandi.

101

*Ratio autem pro Assertione ex con

Ratio Assertionis ex forma Apostolicæ donationis.

cessione amplissimâ ab Apostolicâ Sede Regibus Catholicis factâ euidenter deducitur. Nam illa est in ordine ad conuersionem Indorum, vt ex dictis Cap. 1. & seqq. constat. Atqui ad huiusmodi finem non confert, sed obest nimium iugum seruitutis durissimum: ergo non est generaliter vt licita admittenda. Maior constat, & Minor est certa, indicaturq́ue à Paulo Tertio, dum ait Indos non seruitute delendos, sed prædicationibus & exemplis ad vitam inuitandos: redderetur enim nimis odiosa religio, quæ non nisi malo omnium maximo, morte exceptâ, proueniret.

102

*Prætereà, Reges Catholici Indias pos

Et quia in illa personale dominium reseruatũreservatum.

sident Pontificiâ concessione: Atqui Pontifex in concessione dicta personale Indorum dominium non concessit; ergo nequit illud nisi per summam iniuriam vsurpari. De Maiori constat, & Minor est manifesta ex Bullis concessionis Alexandri Sexti: in priori enim tantùm terræ repertæ & reperiendæ cum illarum dominiis, ciuitatibus, castris, locis, villis &c. conceduntur. Vbi & supponitur nullum esse titulum ad inferendam seruitutem; sic enim dicitur: In quibus quampluri

Bulla Alexandri.

mæ gentes pacificè viuentes, &, vt asseritur, nudi incedentes, nec carnibus vescentes, inhabitant; &, vt præfatij nuntij vestri possunt opinari, gentes ipsæ in insulis & terris prædictis habitantes, credunt vnum Deum Creatorem in cælis esse, ac ad fidem Catholicam amplexandum satis apti videntur, spesque habetur quòd, si erudirentur, nomen Saluatoris Domini nostri Iesv Christi in terris & insulis prædictis faterentur. Hæc Pontifex; iuxta quæ planum est illum ad inducendam seruitutem contra naturæ iura facultatem minimè concedere voluisse, nec tale ipsi venisse in mentem: Pacificè enim viuentes, & ad Christi fidem suscipiendam satis apti, quo poterant iure in seruitutem redigi, quæ, vt diximus, necis loco substituitur iusto bello inferibilis, estq́ue post illam malorum extremum, sicut & eorum formidabile compendium. Pro quo neruosè militat Fr. Ioannes de Silua in Animaduersionibus citatis fol. 16. cuius illa, inter alia verba: Ni el Papa Alexandro quando hizo à los Reyes de Ca

Fr. Ioan. de Sylua.

stilla supremos y soberanos MonachasMonarchas de las Indias, les concedio cosa alguna en persuicieperjuicio de este derecho natural, y de las Gentes. Sic ille, probans eodem loco non esse in terris huiusmodi potestatem.

103

*DIco secundò. Aliquando Indi redigi

Assertio 2. licere aliquando Indorum seruitutem.

in perpetuam seruitutem tutâ conscientiâ possunt. Sic citati. num. 100. & probatur: Quia Indis potest iustum bellum inferri, & ita etiam possunt occidi, si id ratio iustæ defensionis admittat: ergo & serui fieri, seruitute cum morte commutatâ, quæ est communi consensu probata doctrina. Tale autem bellum & esse potest, & iam multis retro annis experimur

In Chilensibus iustificata.

in regno Chilensi, vbi durum satis à stirpe genus, infidum, refractarium, quod neque huma|

p. 24

na neque diuina fides in rationabili contineat officio; id quod nunc maximè, generali rebellione, non sine ingenti concussione animi comprobatum. His post expectatam diu reductionem, & oblata pacis fœdera, nec quidquam eorum obtentum, indicta est seruitus Regiâ sanctione, de quâ Dom. Solorzanus Lib. 3. citato. Cap. 8. num. 8. & seqq. & in Politicâ pag. 70. & licèt nonnullis neque conueniens, neque iusta visa fuerit: post rebellionem tamen dictam audiui eos aliter sentientes. Pro iustitiâ autem, pręterpræter communem rationem, & Doctorum auctoritatem, sic generaliter decernentium, irrefragabile suppetit argumentum, ex eo desumptum, quod omnes, si non speculatiuè, practicè tamen

Ex Æthiopicis mancipiis roboratur.

amplectimur, dum mancipia Æthiopica & emimus & vendimus, hæc absque vllo conscientiæ remorsu seruorum iure tractamus: Atqui in illis minor seruitutis apparet titulus, vt videri potest apud P. Molinam Disput. 34. & seqq. & P. Thomam Sancium Tomo 1 Consiliorum Lib. 1. Cap. 1. Dub. 4. Dom. Solorzanum Tomo 1. Lib. 3. Cap. 8. num. 108. & seqq. & in Politica pag. 69. §. Porque. & alios, de quo & nos Titulo 9. à num. 180. calamo fusiori. Ergo circa Clientes non est in quo hærere debeamus, cùm belli titulus manifestus sit, & ab omnibus admissus, vt benè ostendit P. Sancius suprà num. 1. & Dub. 3. num. 5. Pro quo & Cardinalis Lugo Tomo 1. de Iustitia. Disput. 6. num. 11.

104

*Dici potest à Regibus Catholicis hoc iudicatum illicitum, vt vidimus num. 100. verbis illis: Porque estos no se pudieron hacer esclauos,

Ex Regia schedula responsio in qua & rebellantes eximuntur, cui fit satis.

aunque fuese por ocasion de rebelion. Sed id non obstat; concedimus enim non bellum quodlibet, aut rebellionem quamcumque, ad seruitutem sufficere, sicut Superiùs explicatum; iteratam tamen, neque cum securitate Nostrorum, & eorum, qui Christianam sunt religionem amplexi, aut emendationis spe, titulum esse sufficientem affirmamus.

105

*Id tamen circa præfatam legem serui

Occasio auaritiæ inde sumtasumpta, rebellionem excitauit.

tutis addiderim, eam ruinæ illius regni occasionem infandam præbuisse; dum enim prædæ huic quæstuosæ immoderatiùs ab exercitûs nostri Præfectis incumbitur, non iam Dei, & publicæ caussæ res acta, & ita nec iustitiæ obseruati limites, vnde omnia in peius ruere, & retro sublapsa referri conspicimus. Non placuit aliquibus pax, in quâ prædæ parùm; & ita facile fuit belli vix extinctum incendium suscitari. Videant ergo Reges nostri quod iam admonui Cap. 9. & Gubernatores prouinciis talibus selectissimos as

Ad Reges nostros admonitio.

signent, ni velint id, quod multis est & quæstuosissimis laboribus partum, vnius diei spatio deperditum complorari.

106

*Dico tertiò. In hac seruitutis lege non

Assertio 3. pueros reseruandos.

videtur rationi ac pietati consonum vt pueri aut puellæ, etiam rationis compotes, comprehendantur. Probatur

Primò à simili: Nam Philippus Secundus Rex noster non permisit Maurorum filios in rebel

1. Maurorum Granatensium exemplo.

lione Granatensi seruos fieri, vt testatur Cardinalis Lugo suprà num. 13. & ante illum P. Molina Disput. 33. vbi disputat an contrarium licitè fieri potuerit: & licet affirmatiuam sententiam amplectatur; oppositæ tamen non leuia fundamenta proponit, quibus conatur satisfacere; non tamen ita apertè, vt fundamenta prædicta suo robore videantur penitus destituta. Quod ergo cum Mauris factum, Hispaniæ infestissimis hostibus; cur non etiam cum Indis fiat, de quibus inter Hispanos educatis & separatis à parentibus, id sperare possumus, quod in plurimis eorum etiam seruis deprehendimus, Christianos scilicet mores, & æternæ salutis pignora non leuia, de quo possum propriæ experientiæ suffragio iudicare.

107

*Secundò, quia etiam post iteratam re

2. Ex rebellionis excusationibus.

bellionem sunt qui censeant, sic rebellantes non posse fieri seruos, quia rebellionis non leues excusationes inueniunt, quandoquidem non leuiter sunt ad excutiendum sociale iugum prouocati; ergo seruitutem ad impubes extendi, neque rationi neque pietati consonum apparet.

Tertiò, quia in omnibus bellis, quæ in par

3. Ex fine conuersionis in donatione Indiarum.

tibus Indiarum contra indigenas geruntur, negotium fidei principaliter debet attendi, cùm à Sede Apostolicâ eo sint respectu Catholicis Regibus attributæ; atqui libertate eorum, de quibus agimus, negotium fidei promouetur; ergo debet illa in ipsis sartatecta seruari. Major est certa ob rationem positam, & Minor clara; nam seruitus fructuosæ fidei obest susceptioni, ad quam libertas confert, vt iam vidimus §. præcedenti ex mente Pontificum, & ratione.

108

*Dices ex hoc sequi etiam adultos non debere seruitute mulctari, quia sic ad fidem ap

In adultis aliam esse rationẽrationem.

tiores inueniuntur. Sed hoc non satisfacit; quia adultos supponimus esse Christiani nominis inimicos, neque de illis quidquam posse eo in genere firmum expectari: At de filiis aliter sentiendum ob dicta num. 106. Quòd si speraretur adultos libertatis conseruatione ad fidei susceptionem meliùs disponendos, idem profectò dicendum. Et hac de caussa Reges nostri tantopere fuerunt de Indorum libertate soliciti, vt neque belli jus, neque rebellionem illi obstare censuerint; quia scilicet negotium fidei Christianissimo calore tractabant, quod arbitrabantur hoc pacto meliùs processurum. Faciant ergo tantis digni parentibus filij, quòd de eorum zelo ac pietate non est cur minùs sperare, eorum plenè conscij, debeamus.

109

*POst Indorum libertatem, circa quam

In mineris labor supra seruorum labores.

Reges Catholici, vt vidimus, eximiè fuêre soliciti, nihil videtur ita posse eorum solicitas conscientias agere, vt id, de quo quæstio & controuersia præsens agitatur. Videtur enim hæc ad Mineras compulsio quoddam seruitutis, & duræ satis, genus: adeò vt inter seruorum officia neutiquam numeretur, iuxta receptam apud Romanos consuetudinem, quidquid antè de antiquioribus fuerit minùs humanè agentibus, & infelices in eo successus expertis. Pro quo Athenæus Libr. 6. Cap. 7. suo de tem|

p. 25

pore sic locutus Horatius Epist. 16. Libr. 1.

Vendere cum possis, captiuum occidere noli:

Horatius.

Seruier vtiliter; sine pascat durus, aretque,
Nauiget, ac mediis hiemet mercator in vndis:
Annonæ prosit, portet frumenta, penusque.

Quo non obstāteobstante, fuerũtfuerunt qui compelli posse

Licitum in Indis vt censeant quidam, & Regiâ dispositione sancitum.

cōserentconserent, moderatione adiectâ, vt Christianam pietatem decet, si videlicet per interualla hæc fiant, & in soluendo laboris pretio specialissima habeatur cura, cum cautionibus aliis, circa quorum obseruantiam attentissimos opus est se gerere Magistratus. Et ita quidem dispositum: cùm fuerint, qui erga hoc Regibus nostris scrupulum omnem exemerint; nihil enim à piissimis Principibus sine hoc est saluo conductu tentatum. Dispositioni autem à viris doctis, & Christiano zelo æstuantibus reclamatum; ex quo factum, vt res in consilium multorum fuerit semel iterumq́ue vocata, & Reges nostri de tollendo hoc onere misellis istis seriò tractauerint, & pro eo rescripserint; quod tamen non potuit, vt eorum erat de

Sed non sine vrgenti scrupulo.

siderium, executioni mandari. Testantur autem illi in Rescriptis variis desiderare se onus istud ab Indorum ceruicibus amouere; sed tollerandum illud, donec melioris dispositionis opportunum tempus adueniat. Que sin embargo de lo proueido por cedulas antiguas, cerca de que no fuesen compellidos

Regium rescriptum.

à este trabajo contra su voluntad. Verba sunt decretoriæ Schedulæ, quæ extat Tomo 4. pag. 315. Fuerunt ergo qui sic anteà prouidêre, hac graui saucij curâ, quia spinam, quam educere conabantur aliqui, alij contrà sentientes validiùs infigebant. Statutum est nihilominùs in schedulâ

Qui semper vrget.

præfatâ oppositum; sed non ad tranquillandos Regios animos noui & sanè docti consiliantes suffecerunt. Iterùm de tollendo deliberatum grauamine, & designatum tempus pro executione commodiùs inducendâ. Nequidquam tamen; & ita res in eôdem statu, quem & nunc habet, est relicta.

110

*Est ergo caussa hæc pro vtraque parte satis superq́ue ventilata, vt nihil à me addi in præsenti possit, cuicumque adhæsero, quod magni queat esse momenti. Licitum si dixero esse grauamen, iam melioribus testibus id firmatum, quorum auctoritate res agitur. Si illicitum asseruero, nihil meâ existimatione confecerim; neque currentem hanc tanto impetu machinam pusillæ vocis instantiâ reuocauerim. Fr. Michël de Agia Franciscanus ex professo probandum assumpsit

F. Michaël de Agia affirmantis partis acer propugnator, qui & alios congerit non penitus sufficientes.

licitālicitam esse Indorum ad metalla effodienda compulsionem, sic Regium Rescriptum Philippi Tertij Anno 1601. transmissum interpretans pag. 60. & seqq. Cuius sententiæ quamplures viri docti in Limanâ hac vrbe subscripserunt; duodecim inquam maioris abollæ Theologi, & Iuris vtriusque Professores, aut in eôdem versati; & præter eos decem alij S. Philippi Collegæ, qui videntur ad augendum numerum subscribentium adsciti: licet enim in eo Collegio plures fuerint, qui Iurisprudentiæ studentes, in eâ insignes euaserint facultate, & primarias in hoc regno sedes occuparint; dum tamen ibidem agerent, vix gradum studentium prætergressi, neque experientiâ, neque rerum notitiâ adeò excellere potuerunt, vt eorum iudicium in re tantâ, contrà sentientibus & clamantibus quamplurimis sciẽtiâscientia, prudentiâ, experientiâ, & religione conspicuis, tanti fieri debuerit, & tot subscriptionibus paginas onerari. Illud maioris profectò momẽtimomenti, quod citatus Pater attestatur, Proregem scilicet Dom. Ludouicum à Velasco, affirmasse ipsi, alios à se consultos idem censuisse, & in re omnes esse conformes, licèt viis diuersis incedentes. Quod si ita est, cur non & eorum subscriptiones dictus Pater obtinuit, & suæ lucubrationi contexuit?

111

*Contrarium tamen, vt dixi, quamplu

Contra illum duo ex eâdem Religione depugnant.

rimi corditùs tenuerunt, ex quibus eiusdem Religionis alumnus Fr. Ioannes de Silua in Animaduersionibus iam citatis fol. 69. pag. 1. cuius, quia nimis acerba, nolo verba transcribere. Et R. P. Fr. Antonius Martinez, vir ob insignem probitatem & doctrinam, muneraq́ue in eâdem Religione præclarè gesta, magnæ apud omnes existimationis; qui id non solùm verbo, sed & scripto testatus, vt citatus Auctor affirmat, qui contra se Religiosos omnes aliorum Ordinum videtur habuisse, cùm nullum ex illis habeat sui placiti subscriptorem. Et erant tunc Limæ viri doctissimi, si vspiam aliàs. Habuit etiam alios spectatæ doctrinæ mastyges, inter quos fuit, qui

Et validiùs P. Franciscus Coëllius è Societate, cum laude adductus.

satis doctum circa hoc elaborauit opusculum, quod apud me habeo manu-scriptum, in quo pius, expertus, & eruditus Auctor P. Agiæ sententiam apertissimâ ratiocinatione conuellit, & quàm sint eius leuia fundamenta, & verò etiam falsa, demonstrat. Ignoratum autem à me Auctorem Dom. Solorzanus fecit manifestum Tomo 1. Lib. 2. Cap. 23. num. 7. & Tomo 2. Lib. 1. Cap. 14. num. 2. & in Politicâ Lib. 2. Cap. 16. in principio. Fuit enim Senator priùs Regius in Limano Prætorio, & postea Societatis nostræ Religiosus, P. Franciscus Coëllius, ab eôdem quidem meritò, sed citra meritum, felici quondam discipulo in Salmanticensi Academiâ collaudatus. Et eius quidem opusculi subsidiis instructus, aliaque à se, aut ab aliis adiecta perpendens citatus Scriptor, sententiam Magistri sui præferendam censuit citato Lib. 1. Cap. 15. num. 6. vtpotè in vtrôque foro securiorem, & solidioribus rationibus innitentem. Indicat autem oppositam satis probabilem Cap. 14. num. 1. Quod ego

Sententia affirmans probabilis tantùm ab extrinseco.

quidem negare nequeo, sed extrinsecâ probabilitate, ab auctoritate inquam multorum, de quâ dictum, addito sapientium Consiliariorum in Regio Senatu, aliorumq́ue, inter quos res est agitata, iudicio. Si enim eius fundamenta expendantur, leuia quidem deprehenduntur, &, vt dixi, nonnulla etiam apertè falsa. Et ita Dom. Solorzanus in Politica loco superiùs adducto, qui respondet num. 1. Capitis 14. nihil de probabilitate subiunxit, ne sic ansam continuationi præstaret.

112

*Quod vt ampliùs ostendam, obseruo

Grauia inconuenientia in coactione huiusmodi nostri Reges agnoscunt, vnde circa illam religione tanguntur.

id, quod est quidem obseruatione dignissimum, Principes inquam nostros grauia inconuenientia dignoscere, quæ in hac metallicâ coactione sine vmbra aliqua tergiuersationis occurrunt, & ad onus hoc tollendum potenter induci, immò & impelli, vt iam dictum. Pro quo Regis nostri Philippi Secundi Salomonis Hispani in regnandi scientiâ, verba præstat auscultari; sic enim loquitur in Rescripto quodam, quod adducit ci|

p. 26

tatus P. Coëllius num. 123. Siguen se grandee inconuenientes: especialmente que como van muchos tales Indios à seruir fuera de su tierra y naturaleza, cinquenta, y otras mas leguas, à donde estan las minas, è ir cargados con sus comidas, mantas, y camas, adolecen algunos de ellos, y mueren. Demas que la doctrïna Christiana, que à los tales se auia de dar, se impide, y se cometen otras ofensas de Dios nuestro Señor, è se memoscaba la gente de esa nueua España, è se siguen muchos daños è inconuenientes à la vida y salud de los dichos Indios &c. Rescriptum autem hoc Nouæ-HispanięHispaniæ missum, Carolo Quinto gubernante, & eius nomine Maximiliano & Mariâ Caroli ipsius filiâ Hispaniæ gubernatoribus die 22. Februarij Anni 1549. Sed à Philippo Secundo die 30. Nouembris Anni 1568. ad Peruuium

Rescriptum ad vnam ProuinciāProuinciam quomodo aliis commune.

extendi iussum, vbi eadem ratio, & ita eadem iuris dispositio erat pariter requisita. Quod in Regiis schedulis vim legis habentibus specialiter locum habere, cum aliis probat Dom. Villaroel Parte 2. Pacificæ gubernationis Quæst. 11. Artic. 4. num. 42. & seqq. Præfata autem inconuenientia non minora modò, quàm olim; nisi quòd imminuto valde Indorum numero, onus dictum ad pauciores reducitur, & ita magis importabile reddi necessarium est; vnde & Reges nostri pro illo submouendo soliciti, modum quærunt, sed non inueniunt, procrastinatione vtcumque contenti.

113

*Sed rogo iam cur ita sint circa nego

Ex timore conscientiæ Regum nostrorum arguitur contra prætensam probabilitatem.

tium istud anxij, cùm eorum conscientiæ possint, non subleuato grauamine, de quo loquimur, tranquillari? Ad tranquillandam enim conscientiam opinio satis probabilis sufficit, ea præsertim quæ & intrinsecâ & extrinsecâ probabilitate prædita comperitur. Hac de caussa cùm Indiarum occupationem licitam multi esse negarent, nec leuibus fundamentis, quia nec Pontifex potuit, quod erat alienum conferre: Regum tamen nostrorum conscientiæ omnino fuêre tranquillæ, nec de dimittendo tali dominio tractarunt, quia pro illis erat probabilis satis opinio de potestate Pontificis, quam ipsos secutos Pontifices multi Doctores affirmant; & hoc satis superq́ue est ad tranquillitatem conscientiæ quantumuis timoratis inducendam. Item Catholici Reges de dimittendo regno Portugalliæ numquàm cogitarunt; cùm tamen essent plures, qui non sine fundamento alterius ius præferendum affirmarent: quod meritò ab ipsis præstitum, quia sententiam sunt probabilem satis amplexi, auctoritate, Iuribus, & rationibus commendatam. Quod & in multis aliis possem similiter demonstrare. Cùm ergo eorum animi in eâ, quam sequuntur, de grauamine Indorum sententiâ conquiescant, signum est illam non eâ probabilitate gaudere, quâ gaudent aliæ, & ita non solidis fundamentis comprobari.

114

*Si dicas hoc ipsorum pietati tribuen

Non sola eorum pietas, sed & iustitia debet in tali causa militare.

dum. Fatebor equidem: quis enim Regum nostrorum perspectissimam non habeat pietatem? Sed certè non sola ibi pietas, sed iustitia etiam videtur pro miseris istis aduocare. Quod manifestè constat ex eorum attestatione in nuper adducto Rescripto, in quo damna commemorant, quæ Indi ex statutâ coactione ad metallorum effossionem incurrunt: ad ea enim impedienda non sola pietas, sed iustitia compellit, cui proprium est ius suum vnicuique conferre, & seruare incolume, dum ratione officij peculiaris oritur obligatio.

115

*Et hoc quidem quod in Mineris aliis

In Mineris argenti viui id certius comperitur.

censetur durum, in Minera Huanca Velicensi, quæ viui est argenti, durissimum sanè videtur. Vnde præfatus P. Agia, qui Indos ad huiusmodi operas compelli posse probauerat, vbi rem propriis oculis attentè perspexit, in profunditatem centum quinquaginta statuum descendens (est autem nobis Status, humani corporis mensura) per scalas pensiles, & exiguæ lumine lucernæ,

Palinodiæ P. Agiæ.

palinodiam testatissimam recantauit, vt constat ex vltimâ clausulâ dictæ lucubrationis. Et licèt modò Indorum labor in monte illo non ita dicatur esse terribilis, vti erat quando à prædicto Patre profunditas est illa lustrata; semper tamen damna paruo discrimine perseuerant. Vnde Rex noster Philippus Quartus, votis communibus sospitandus, post vltimam consultationem circa hoc habitam, Regiâ sanè & Christianâ magnanimitate promisit, obtentâ, vt speratur, pace, quam tot vndique bella disterminant; Indos à labore prædicto penitus releuandos, & ex Hispaniâ, Germaniâ, ac Prouinciis aliis magnis quantumuis sumptibus, necessariam argenti viui copiam exportandam. Sic Dom. Solorzanus Cap. 15. citato num. 91. Sit ergo pax, ô pacis Auctor, in diebus nostris, vt post nostros dies pacis fructum pacifici maris accolæ, quem desiderant, consequantur. Neque ego de hoc plura, vbi non per campos eruditionis excurso, sed rem conscientiæ ago, consulens breuitati, certusque post longiores discursus nihil obtinendum amplius, quàm quod postremâ illâ est consultatione firmatum.

116

*Vnum illud addam, quod minimè præ

Indi monti Huanca velicano sacrificant, vt euadāteuadant incolumes

tereundum duxi, cùm rei notitia ad me hoc ipso, quo ista scribo, tempore, Nostrorum per litteras relatione delata fuerit, heri videlicet: Deprehensum scilicet Indos, qui ex regione non parùm dissitâ ad Huanca velicanum montem aduehuntur, cùm propè accedunt, monti sacrificare solitos hoc ritu, vt intra domum aliquam conuenientes, ex mayzio, & aliis terræ fructibus, familiari ipsorum alimento, quilibet coram se paruum disponat aceruum: hos autem omnes copulantes, ex iis grandiorem aceruum constituunt, & illum monti suis ceremoniis immolant, ab eo enixè postulantes, ne illis noxius & exitialis sit, vt de more habet, nec tremuli & intoxicati fatalis & lethalis pulueris haustu, sed incolumes ad lares proprios reuertantur. Adeò parùm in istis prouexit fides post diuturnam illius prædicationem, dum importuno huic labori affixi, vix possunt seriò, & cum debitâ ad fidem affectione piâ, de illius necessario ad salutem dictamine cogitare.

117

*Dum Hebræi in Ægypto intolerandis

Intolerandi labores fidei obices.

laboribus affliguntur, periclitatur fides, & in Idololatriæ barathrum eorum plurimi deturbantur. Hinc Deus illis per Ezechielem 23. vers. 8.

Ezech. 23. v. 8.

sic exprobrat: Insuper & fornicationes suas, quas habuerat in Ægypto, non reliquit. Hinc & vitulum in deserto post tot Dei mirabilia à Deo in eorum

Ex Hebræis in Ægypto comprobatum.

patrata gratiam, mirè infideles adorant, quasi Apin Ægyptium, vt boni testantur Interpretes. |

p. 27

Videndus P. Cornelius circa Exodi 1. v. 10. &

Exodi 2. v. 1.

Deo quidem de ipsorum agente libertate, Moses hæret, qui ad eam perficiendam mittebatur. Respondens Moyses, ait; Non credent mihi, neque audient vocem meam, sed dicent; non apparuit tibi Dominus. Exodi 2. v. 1. Non credent conturbati animi oppressione durissimâ. Si enim conturbatus animus non est aptus ad exequendum munus suum, munus inquam circa communes & familiares etiam functiones: quomodo aptus ad res fidei sit, vbi supernaturale negotium geritur, & cum iis agitur, qui ad huiusmodi vix quieti & cessantes emergunt, instructionibus iteratis? Apparuit (Gedeoni) Angelus Domini, & ait; Dominus tecum, virorum fortißime. Dixitq́ue ei Gedeon: si Do

Et ex Madianitica seruitute.

minus nobiscum est, cur apprehenderunt nos hæc omnia? vbi sunt mirabilia eius, quæ narrauerunt Patres nostri, atque dixerunt: De Ægypto eduxit nos Dominus? Iudic. 6. v. 12. & 13. Ecce vocem vacillantium

Iudic. 6. v. 12 & 13.

circa fidem, dum plus æquo à dominantibus exercentur. Et oppreßi sunt valdè ab eis. v. 1. Ipsa vi

v. 1.

detur nutare Gedeonis fides, viri fortissimi: quid ergo faciant imbecilles?

118

*Ergo singularis Protector fidei Rex

Felices victoriæ ex profligata Idololatria in Indijs Regi Catholico promittuntur.

Catholicus illam in suis Indis radicandam accurret, durissimi laboris oppressione submotâ: sic victorias sibi de infestissimis poterit hostibus præclaras & frequentes polliceri. Timeo enim ne Idololatria in regionibus istis non penitus extirpata, cursum victoriarum impediat. Victurus Gedeon, & memorabili profectò victoriâ, præ aliis omnibus, quæ in Scripturis sacris celebrantur, ab Idololatriæ expunctione captare jubetur auspicium, cùm ei dicitur: Destruesque aram Baal, quæ est patris tui: & nemus, quod circa aram est, succide. Fecit sicut præceperat Dominus. v. 25. & 27.

Iud. 6. v. 25. & 27.

& Deus pariter, quod promiserat, adimpleuit felicissimâ victoriâ, qualem in Euangelii Luce futuram Euangelicus Vates annuntiat, cùm ait: Superasti, sicut in die Madian: quia omnis violenta prædatio cum tumultu, & vestimentum mistum sanguine erit in combustionem, & cibus ignis. Isaiæ 9. v. 4. & 5. Violenti, & tumultuum excitatores

Isaiæ 9. v. 4. & 5.

inhiantes prædæ, quæ ex Indiis optima transmittitur, feliciter superandi, & totus ille sanguineus apparatus ferro flammaq́ue mactandus. Vbi & Iacobi Iansonlj expositio sic habet: Violentiam Tyrannorum, amor religionis, quasi quidam ignis, absu

Iacobus Ianssonius.

met. Sic illi scribens in Psalmum 47. v. 9. Si ergo Tyranni eò deueniunt per Dei gratiam, vt amor religionis eos quasi quidam ignis absumat: quod de Rege nostro æquum fuerit expectemus, in quo tyrannicum nihil, sed paterna omnia, vnde Augusto feliciùs: spontaneis imperat,

Victorque volentes

Per populos dat jura, viamq;viamque affectat Olympo. Virgilius 4. Georgicorum. Absumet eum profe

Virgilius.

ctò ignis religionis, vt zelo fidei exæstuans, eam in remotis hisce terris stabilire curet, idololatriæ reliquiis penitus profligatis. Sic autem hostes

Felix præ alijs in Nouâ Hispaniâ conuersio, quia Indi ad Mineras non compulsi.

suos fortunatissimè superabit, sicut in die Madian: paucis scilicet militibus plures, & Christianis populis pace desideratissimâ restitutâ. Pro quo consideratione dignissimum occurrit id quod in Noua-Hispania felicissimè dicitur obtigisse, in nouis inquam conuersis nullas Idololatriæ reliquias deprehensas. Cuius rationem adducit P. Fr. Ioannes de Silua, suprà fol. 47. pag. 2. & fol. 91.

P. Fr. Ioan. de Silua.

pag. 1. quòd Indi ad Mineras non compellantur. Qui & sol. 46. pag. 1. ex argenti abundantiâ in regno illo per voluntarios Indos educta arguit, vt in Peruuio, & aliis Indicis regionibus, idem sibi possint Reges nostri polliceri. Pro quo item fol. 84. & 85.

119

*SEruitium personale specialiter di

Quid seruitiũseruitium personale sit.

ctum, vt modò de illo disserimus, quoddam est seruiendi genus coactum, ad voluntatem eorum, qui eam sibi licere existimant facultatem, siue quia Commendatarii, siue aliis titulis: ratione quorum aliquem erga Indos exercent dominatum. Itaque aut cogunt seruire semper inuitos, libertatis titulo conseruato, aut certis diebus, tenuissimi victûs stipendio, vt possint diebus aliis suo commodo laborare. Circa hoc

120

*Dico, vti certissimum, sine graui pecca

Non licere resoluitur.

to, & restitutionis onere, id non posse constare. Videndus Dom. Solorzanus Tomo 2. lib. 1. cap. 1. & in Politica lib. 2. cap. 2. Pro quo & militat P. Fr. Ioannes de Silua in Animaduersionibus pro Indicâ gubernatione fol. 26. & toto ferè Memo

Fr Ioan. de Silua.

riali 2. ac præsertim fol. 41. vbi ait in Concilio Prouinciali Mexicano Anni 1583. Patres omnes,

Concilium Prouinciale Mexicanum.

nemine discrepante, distributionem Indorum ad seruitium præfatum iniquam judicasse. Ratio est, quia hoc est genus quoddam seruitutis, à quo Indi sunt prorsus eximij, vt vidimus cap. 11. Item,

Ratio asserti ex Indorum libertate.

quia hoc legibus in speciali prohibitum, de quibus Dom. Solorzanus citato cap. 1. num. 12. & seqq. Ex quo sequitur neque Reges. Catholicos tale genus seruitij indulgere alicui, aut permittere posse, nisi fortè in delicti pœnam, quod & ab ipsis vetitum respectu cuiusuis particularis: nam ad ministeria publica, & Regium famulitium, nihil obstat obligari. Reges namq́ue subditorum sunt Angeli tutelares, & defendere tenentur eos, ne iniuriam ab aliis, nihil tale meriti, patiantur. Et quemadmodùm eos non possunt seruituti totali subiicere, ita neque partiali, quæ sine ingenti eorum oppressione non solet stare communiter; cùm ingens aliàs oppressio, sit violenta diminutio libertatis.

121

*Quia vero aliqui longi temporis vsu se

Neque circa hoc suffragari consuetudinem.

possunt hac in parte tueri, omnis consuetudo circa hoc per easdem est leges reprobata. Et vt non expressè reprobaretur, nihil proptereà juuare illa posset, nisi quòd ratione illius ad maiorem restitutionem, ob multiplicatas per spatia temporum iniurias, tenerentur. Quando enim tale quid inter Christianos visum, vt alii aliorum personali addicantur seruitio, nullo pœnali merito, inter Hispanos præcipuè, vbi inconcussa habentur jura pretiosissimæ libertatis? Non potest quispiam seruitutem in rebus constituere, nisi qui dominus earum est, vt constat ex Institut. de seruitutibus

Instit. de seruitut.

lib. 2. Titul. 3. §. 4. etiamsi seruitute dominium ab|

p. 28

solutum non amittatur. Quomodo ergo libero

Seruitus in rebus nisi à domino nequit imponi, vnde pro personis arguitur. l. Sancimus.

homini seruitus imponi valeat, qui nullum præter Deum dominum recognoscit? Est autem de rebus ad personas vsitatum in jure argumentum, vt probat Euerardus in Topicis legalibus loco 38. & personæ rebus quibuslibet pretiosissimis præponuntur l. Sancimus Cod. de Sacros. Eccles. & alibi. Sufficiat ergo Indis quòd semper cum metu viuant, hoc enim genus seruitutis est iuxta Horatii

Seruitus est vita in metu.

illud Epist. 16.

Qui metuens viuit, mihi liber non erit vm

Horatius.

quam:

Non illis durius aliud seruitutis genus adiiciamus.

122

*Sed quid Confessarii facient vbi perso

Circa CōfessariosConfessarios difficultas, vbi seruitium personale viget.

nale seruitium perseuerat, obnitentibus quibusdam vrbibus aut etiam Prouinciis, eò quòd dicant non posse aliter ea, quæ ad victum necessaria sunt, ex terræ fructibus, aut re pecuariâ comparari?

Respondeo tales, si in malâ fide sint, nequa

Non absoluendos malæ fidei pœnitentes, & quid de dubijs.

quàm absoluendos, vt est compertum, cuius erit indicium, si de seruitii talis coactione in Confessione se accusent. Si verò vt dubii, Confessarius suo non desit officio, id quod est obligationis aperiens. Quid enim? Dicat seruitium esse licitum? Mentietur. Pœnitentis id conscientiæ relinquat? Non erit id certè conueniens, nec licebit: ideò enim dubitationem proponit suam, vt à Confessario, Claues non solùm potestatis habente, sed scientiæ etiam, dirigatur.

123

*Dices posse Confessarium rationabiliter suspicari, si illicitum dicat esse seruitium, & re

Instantia ex illorum periculo,

stitutionis obligationem aperiat, Pœnitentem nihilominùs contra illius declarationem acturum, ex quo maius in ipsum damnum resultabit, quod euitare Confessarius debet, temporale vnius incommodum spirituali alterius posthabendo.

Verùm hoc non videtur stare posse in casu, de quo loquimur: rogat enim Pœnitens an pecca

cuiusuis eliditur, cum vtili doctrinæ.

tum sit in eo foro, in quo nequit Confessarius responsionem legitimam denegare. Si præsertim confiteatur se sub eo dubio seruitium retinuisse: an scilicet grauiter peccarit, nec ne? Tunc enim graue peccatum est, vt communiter Doctores admittunt. Si enim Confessarius id Pœnitentis conscientiæ remittat, conscientia dubia relinquitur, vt erat anteà, & ita similiter suspicari poterit eum in peccatum relapsurum. Si enim id rationabiliter detectâ veritate suspicatur, multò id erit certius dubio permanente. Et quidem Pœnitens tenetur veritatem inquirere: ergo & Confessarius directè respondere. Videantur Portel Tomo 2. Casu. 45. num. 5. P. Thomas Sanchius lib. 2. de Matrimonio, disp. 38. num. 8. P. Coninck disput. 8. de Sacramento Confeßionis num. 14. P. Layman lib. 3. tract. 6. cap. 13. quæst. 4. num. 7. & P. Palaus Tomo 4. tractat. 23. Puncto 18. numer. 10.

124

*Si autem Pœnitens in bonâ fide fit, & ex manifestatione peccatum graue in retentione

Si bona sit fides, Dissimulare vt Confessarius possit.

seruitii verosimiliter timeatur, poterit dissimulare Confessarius, juxta valde receptam doctrinam, pro quâ P. Palaus suprà num 7. plures adducit, quos & ipse sequitur, sicut & Portel n. 1. & seqq. & circa quam sic loquitur Eligius Bassæus in Floribus Theologiæ Moralis ver. Confessarius 4. num. 18. Quòd scilicet cùm nulla ex monitione

Eligius Bassaus.

speratur vtilitas, & ignorantia inuincibilis est, siue facti siue iuris diuini, naturalis aut humani, non tenetur Confessarius docere, vel monere: immò tenetur in hoc casu tacere propter inconuenientia, quæ inde sequerentur. Et hoc verum, quamuis per ignorantiam peccatum illud sit in detrimentum proximi. Ratio est, quia nulli laqueum debemus iniicere: sed admonere in hoc euentu nihil aliud esset quàm laqueum & offendiculum apponere: nam constitutus in statu bonæ Fidei, Confessarii monitione in malo & periculoso versabitur. Vnde cauere debet Confessarius ne plus respondeat quàm à Pœnitente interrogatur: ad summum contentus sit ipse Confessarius interrogare Pœnitentem, nihilnè sit, quod animum eius grauet, aut conscientiam scrupulosam reddat: quo pacto intelliget an culpatâ ignorantiâ laboret. Sic Bassæus, pro quo & videndus P. Escobar de MandozaMendoza Tomo 2. Theolog. moral. lib. 16. num. 630. Et quod de Confessario dictum est, de Prædicatore pariter asserendum. Si enim in aliquod veniat oppidum, in quo tale aliquid receptum vsu perspiciat, & ex admonitione id

Sicut & Prædicator.

timeat, quod diximus, debet ab admonitione temperare; cùm præsertim monitiones huiusmodigrauia soleant incommoda suscitare. Vnde cùm Augustæ contractus quidam vsurarius inualuisset, quem tamen defendebant ciues, consultus Gregorius XIII. iniquum esse respondit, neque absoluendos, qui ab eo non abstinerent: sed neque in suggestrâ, neque in cathedrâ eam rem tractandam, ne daretur turbis occasio. Sic P. Sacchinus Parte 4. Historiæ Societatis lib. 3. n. 121.

125

*MVlti sunt tales lege interdicti labo

Diuersi Indorum labores.

res, aut Regiâ facultate concessi, vsuuè introducti, pro colendis scilicet agris, pro pastoritiâ curâ, pro litterarum commercio; aut tabellariatu, pro pannificio, pro ædificiis sacris & communibus, pro viarum hospitiis, pro exportandis rebus ductu & oneribus iumentorum, aliisq́ue: de quibus meritò dubitatum an licitè inuitis imponantur.

126

*In quâ quæstione affirmat Dom. So

Quos licere inuitis negant plures.

lorzanus plures passim doctos pariter ac pios & Religiosos viros se agnouisse, qui Indorum causam agentes, & miseram atque abiectam eorum conditionem dolentes, iniuriasque ac oppressiones, quas sæpè horum seruitiorum occasione patiuntur, coactionem istam absolutè & generaliter damnarunt, qui & Regias aures assiduis litteris & querelis super ea tollenda implere non desinunt. |

p. 29

Pro quorum sententia grauia statim, & satis vrgentia fundamenta proponit. Et nihilominùs contrariam amplectitur, vt videri potest Tomo 2. lib. 1. cap. 4. & 5. & in Politicâ lib. 2. cap. 5. 6. & 7. Nouem tamen cautiones omnino seruandas ap

Affirmat Dom. Solorzanus nouam additis conditionibus, quæ recensentur.

ponit, seu mauis dicere conditiones ad coactionis huiusmodi justificationem, scilicet justè dispertiendos inter omnes labores, vt non quidam nimis onerentur, aliis otiantibus: vt seruitia sint consueta & moderata: vt propriis commodis priùs consulere sinantur; vt robusti tantùm, & post annos plenæ pubertatis, senibus, fæminisque prorsus exclusis: ne longiùs à suis oppidis abducantur: vt salarium competens in manu propriâ soluatur: vt moderato pretio ea, quæ ad vitæ sustentationem necessaria sunt, in locis, vbi laborauerint, possint inuenire: vt in publicam vtilitatem designatos in priuatam nullus traducere permittatur, aliis vsibus applicando, & quandoque vendendo: vt circa fidem, & Christianam professionem nullum accipiant detrimentum. Quibus luculenter exornatis, sic subiicit, n. 97. cap. 5. citati. Quoniam omnes superiores leges & cautiones ad vnguem seruare in tantâ hominum rerum, prouinciarumq́ue diuersitate ac peruersitate, Magistratuumq́ue distantiâ, difficilè est; illis autem non seruatis, Indorum ad prædicta seruitia coactio non iniustiitiam tantùm, verùm tyrannidem quoque aut rapinam redolere videtur; meritò video plures doctos, pios, & graues viros, in eâ consulendâ aut approbandâ, hærere pariter & horrere; ipsumq́ue supremum Indiarum Consilium (quod non minori prudentiâ quàm pietate refulget) ita variè, & semper quidem parcè & strictè super hoc articulo rescripsisse. Hæc ille. Pro quo & in Politicâ pag. 105. Col. 2.

127

*Quibus sanè doctissimus vir id, quod

Sed illius placitum sibi non constans demonstratur.

ædificauerat, videtur penitus demoliri. Ait enim amplectendam affirmantium sententiam sub conditionibus antè visis. Atqui eôdem attestante, conditiones tales sunt seruatu difficiles, & iis non seruatis in tyrannidem incurritur: ergo sententia talis nequit sustineri. Consequentia est legitima: quia id, ex quo in tyrannidẽtyrannidem facilè prolabi potest, nequit tutâ conscientiâ permitti, vt est cuiuis sanè sapienti manifestum. Præterquàm quòd paria sunt aliquid esse impossibile, & multùm difficile. l. Apud Iulianum §. Constat. C. de legat. 1. Pro quo

L. Apud Iulianum.

& alia apud eumdem Cap. 4. cit. num. 109. Si ergo difficilè est, & valdè quidem difficilè, vt experimentis est innumeris comprobatum, conditiones seruari prædictas, impossibiles debent profectò reputari. Ex quo sequitur prædictam sententiam locum habere non posse, cùm impossibilia requirat; & prætereà impossibile esse non incurri tyrannidem; cùm sit impossibile poni illud, per quod certum periculum tyrannidis tolleretur. Quibus præiactis

128

*Dico Primò. Licitè possunt Indi ad

Assertio 1. licitam esse compulsionem, si moderatio adhibeatur.

labores aliquos Reipublicæ inprimis necessarios Christianâ moderatione compelli, juxta dicta superiùs. Sic P. Acosta lib. 3. de procurandâ Indorum salute cap. 17. & plures alii non minùs pii, docti, & prudentes Theologiæ ac Iurisprudentiæ Professores, vt testatur Dom. Solorzanus Cap. 4. cit. num. 48. & in Politicâ. pag. 87. Col. 2. Quod & ipse adeò robustè & eleganter probat, vt de verisimilitudine, ac morali ferè euidentiâ vix dubio locus relinquatur. Et verò Fr. Ioannes de Silua,

Fr. Ioan. de Silua.

qui in Animaduersionibus pluries allegatis contra personale seruitium acerrimè præliatur, illud in Peruuio admittendum asserit, si fiat vt in Chilensi regno, cum piâ scilicet tractatione, etiamsi aliqualis compulsio interueniat. Sic fol. 67. &

Probatio à legibus, & ratione.

68. & generaliùs fol. 86. & 87. Quod & leges Catholicorum Regum nostrorum mihi validè persuadent, cùm à piissimis, & post consultationem iteratam ac sedulam, sint profectæ pectoribus: de quorum præsertim erga Indos beneuolentiâ multiplicia extant argumenta. Et prætereà est ratio penitus irrefragabilis: nam vasalli liberi possunt ad opera Reipublicæ necessaria compelli, quæ per alios præstari commodè nequeunt, cum eâ moderatione, quam lex naturalis & Christiana præscribit: ergo & Indi, etiamsi liberi. Antecedens est certum: nam vasalli sunt membra Reipublicæ: ergo vt talia seruire in necessariis debent. Cùm ergo debeant, ad Principem spectat eos iuxta necessitatis diuersa genera cum debitâ moderatione compellere. Et quidem potest Princeps subditorum vitam in bello exponere, vt cum communi sententiâ obseruat P. Lessius Lib. 2. cap. 4. num. 58. pro quo & videndus Diana Parte 6. tractat. 4. Resolut. 25. & Caramuel

Ex dominio jurisdictionis, quod definitur. Caramuel.

in Theologia morali num. 60. vbi sic definit dominium iurisdictionis: Est ius publicum conseruandi communitatem, quæ dicitur subesse tali dominio, simulque destruendi quemcumque inuasorem; & hoc in commodum Reipublicæ. Tale́Taleque Regi concedimus in singula membra Reipublicæ, tale in omnia subditorum bona, tale in omnium actiones; publico prospicere bono, legibusq́ue directiuis, coactiuis, & pœnis etiam capitalibus, omnia damna sibi commisso populo imminentia tenetur auertere. Hæc ille. Sicut ergo cùm bellum imminet, compelluntur Hispani, & non Indi, quia illi præ istis idonei: ita ad alia, quæ meliùs ab Indis præstari possunt, & communi bono congruunt, illi præ aliis possunt, debentq́ue compelli.

129

*DIco secundò. Pro agriculturâ con

Assertio 2. pro agricultura.

uenienter possunt compelli. Indi, congruâ laboris mercede, & opportunitate temporis assignatâ. Sic citati: & constat, quia occupatio hæc omnium est maximè necessaria ad vitæ sustentationem, circa quam à nostris est Regibus opportunè prouisum. Videndus Dom. Solorzanus Tomo 2. lib. 1. Cap. 7. & in Politicâ lib. 2. cap. 9.

Illud difficile, quod ad salarium spectat; vi

Circa tenue salarium difficultas.

detur enim tenue, cùm duplo maius voluntariis soluatur agricolis, ex quo apparet illud neque infimi attingere quantitatem. Accedit alimenta etiam esse tenuia; solùm enim mayzium tostum, aut aquâ ferè merâ decoctum, quotidie tribuitur: vnde isti coguntur toto sui laboris tempore pane & aquâ jeiunare. Quod scimus loquimur, & quod vidimus testamur. Et mirum quidem est, quòd cùm rerum omnium pretia supra modum excreuerint, & omnium artificum stipendia sint majora, in solis Indis ad laborem ex laribus propriis & patriis extractis, labor æqua|

p. 30

lem æstimationem jam pridem taxatam retineat, quam voluntarij, prout illis fuit visum, adauxerunt. Videntur ergo justitiæ leges exigere, vt circa hoc Regia prouidentia disponat quod facto opus est, ne Deus in terras modis iniquis ex

Proptereà infaustæ sationes.

actas noua maledicta congerat, & pro pretiosis fructibus spinas faciat & tribulos germinare. Hinc admonet Spiritus Sanctus Eccli. 7. v. 3. verbis illis: Fili, non semines mala in sulcis iniustitiæ, &

Eccli. 7. v. 3.

non metes ea in septuplum Et Osee 4. v. 13. Arastis impietatem; iniquitatem messuistis, comedistis frugem men

Osee 4. v. 13.

dacij. QuęQuæ licet ad mysticum sensum communiter referant Interpretes, eum etiam habere possunt, quem intendimus. Comedere autem frugem mendacij quid sit, benè P. Cornelius exposuit di

Et fruges mendacij.

cens fruges & fructus dici mentiri, cùm tantum non reddunt, quantum in germine promittebant: puta, cùm seges siccitate vel aurugine in agro deperit, aut in horreis à vermibus, aut vento, aëreúe corrupto atteritur, consumitur, & euanescit. Et huiusmodi diuinæ maledictionis effecta passim videmus.

130

*Dico tertiò. Similiter est de pastoritia

Assertio 3. de pastoritia cura præcedenti similis.

cura dicendum. Circa quam Dom. Solorzanus Lib. 1. citato Cap. 9. num. 23. & seqq. & in Politica pag. 122. Col. 1. piè & sapienter obseruat salarium Indis pastoribus assignatum, eorum esse labori valde improportionatum, & minus multò quàm agricolis dari solitum, iuxta taxam stabilitam: quia sic arbitratus prudentissimus aliàs legislator; videtur sanè deceptus, existimans pastores, dum greges in pascuis quietè pabulantur, aliquid posse, quod quæstum aliquem præstet, operari. Quod cùm ad Reges nostros esset delatum, pietate solitâ de maiori stipendio prouiderunt. Video autem gregum dominos ingenuè fateri, non posse ex pacto genus hoc commercij sustineri, quia suorum est perexiguum. Quæ fortè querela ad Regias aures perueniet; nec tamen proptereà ab incepto desistendum: licet enim huius generis minus aliquid sit; id tamen erit, quod sustentationi sufficiet, frugali inquam: & quod ex hoc fortè defecerit, potest alimentorum aliorum copiâ suppleri. Poterit etiam Regia Maiestas, vt pristina abundantia non desit, gregum dominis aliquid de vectigali exactione remittere; quod eius erit piâ & magnificâ prouidentiâ dignissimum; vel aliter post sapientium consilium prouidere.

131

*Dico quartò. Pro itinerantium com

Assertio 4. de labore in hospitiis viarum. Vti de tenuitate salarij pro custodibus bestiarum.

modo licitè Indi compelli possunt in hospitiis deseruire. Videndus Dom. Solorzanus suprà Cap. 11. & in Politica Libr. 2. Cap. 13. ad finem. Neque circa illud videtur esse specialis difficultas, nisi quòd bestiarum custodibus nimis est tenue salarium assignatum. Misero enim Indo, qui per noctem, frigoribus & sæpè imbribus aut niuibus horridam, sub Ioue profectò frigido, & apertis camporum spatiis, oneraria, & sessoria iumenta custodiuit, regalis vnus tribuitur, cùm sit labor ille multò ampliùs æstimandus. Debent ergo Reges Catholici circa hoc etiam curam & pietatem suam extendere; cùm sit etiam consideratione dignissimum hospitia quamplura esse Indorum subsidio destituta, ob eorum penuriam; vnde labor iste mercium similitudine ponderandus, quæ fiunt ob raritatem pretiosiores. Quamquàm & raritatis huius alia reddatur caussa; quia

Viantium inhumanitas condemnata.

videlicet ab itinerantibus Indi præfati inhumanè tractantur, incommodorum tædio; & diuino ac humano timore posthabito, iis in locis, vbi non habent miseri pusillitatis ingenitæ defensorem. Cumque essent in agro, consurrexit Cain aduersus fratrem suum Abel, & interfecit eum: Genes. 4. vers. 8.

132

*Præfata etiam hospitio deseruientium

Vt sarcinas exportent an cogi possint.

raritas effecit, vt id, quod iam pridem erat in vsu apud nos, in desuetudinem ferè abierit, quòd scilicet Indi onera quædam ex hospitio vno ad aliud portent. Quod quidem licitè fieri posse cẽsentcensent aliqui, quos adducit & sequitur Dom. Zolorzanus Cap. 11. n. 11. & seqq. & in Politica suprà §. 4. & seqq. Quia tamen visum est nostris Regibus inhumanum, pluribus id rescriptis abrogarunt, apud citatum videndis Auctorem. Quibus non obstantibus prædicta sententia procedit, quia illius propugnatores existimant in aliquibus regionibus vix, aut ne vix quidem posse onerationem istam excusari. Neque credibile esse Reges nostros hanc itinerantium molestiam peruidisse, aut peruisam non curasse. Congruâ deinde mercede labori solutâ, & onerum moderatione prouisâ, non videtur locus scrupulo superesse, cùm Indis de more sit oneratis iter agere, & illud sanè longinquum.

133

*DIco quintò, Pannificij officinæ non si

Assertio 5. circa pannorum officinas, quarum incommoda referuntur.

ne grauibus Indorum incommodis conceduntur: vnde non immeritò à Regibus nostris sæpiùs prohibitæ: licet aliàs etiam concessæ cum moderationibus numquàm obseruatis, neque vspiam obseruandis. Quando enim Indi inuoluntarij sunt, officinæ dictæ in diros carceres conuertuntur, & pro diurnis pensis seruorum more tractantur. Negari profectò nequit pannificia huiusmodi valde vtilia Indicis esse Prouinciis; sed vtilitas hæc aliis potest modis obtineri, si videlicet officinæ tales concedan

Vtilitas quomodo possit aliter obtineri.

tur iis, qui eas intra vrbes habere voluerint, voluntariis operariis conquisitis. Quo pacto multis pauperibus fæminis subueniri posset, quæ in lanificio possent vtiliter occupari. Ad quod etiam seruire possent Æthiopes, ex quorum societate cum Indis non possunt ea damna timeri, quæ Reges nostri cauenda penitus censuerunt; & tunc contingent, cùm extra vrbes talis concursus habetur; & coguntur præfati intra eosdem parietes diutiùs commorari. Et arbitrium hoc circa officinarum talium permissionem aliqui rerum Indicarum experientissimi vti commodissimum comprobarunt, super quo & scripta longiuscula prodierunt. Neque obiiciat quispiam visitatione frequenti inconuenientia dicta offi

Visitatione non vitantur incommoda, Regiis schedulis non seruatis.

cinarum huiusmodi posse vitari; hoc enim facilè dicitur sed non facilè adimpletur, sicut alia, quæ pro subleuandis Indis à Regibus nostris sanctissimè nouimus constituta. Circa quæ Dom. Solorzanus cùm multa dicat & piè, & eruditè suprà |

p. 31

Cap. 10. & in Politica Cap. 12. cum Regiarum schedularum inobseruantiâ concludit. Dum ergo permissio præualet, ad conscientiæ tribunal caussa est ista penitus reuocanda. Non probat

Quid de pueris.

ille pueros decennio maiores ad labores textrinæ distribui. Sed cum id ordinationes regni permittunt, circa hoc velle scrupulum iniicere, est voces, vt dicitur, fundere in deserto.

134

*Dico sexto, Distributio Indorum, vt

Assertio 6. de distributione Indorum ad domestica priuatorum ministeria. Et quid non liceat.

priuatis seruiant, in domesticis ministeriis debet penitus prohiberi. Sic factum à Regibus nostris, vt videri potest apud Dom. Solorzanum Lib. 1. Cap. 2. & in Politica Lib. 2. Cap. 3. & quia strictæ circa hoc prohibitiones nondum fuerant exactæ executioni mandatæ, hoc ipso tempore, quo hæc scribo, executio à Rege nostro efficaciter intimata, pro quâ Excellentissimi Comitis Albæ de Aliste Peruuiani Proregis cura peruigilat, &, vt credo, negotium hoc feliciter absoluetur.

135

*Occurrebat autem circa hoc, stante di

Difficultas circa redemptionem laboris pretio ab Indis reddito.

stributione præfatâ, quæ & forsan alicubi perseuerat; quotidiana quæstio, an scilicet Indi possint ministerium dictum pretio redimere, quæ & pro huiusmodi aliis potest deseruire. Et posse quidem Indos ipsos dubitari nequit: quiuis enim suam potest redimere vexationem: quod videtur etiam verosimile ex parte eorum, ad quos seruitij vtilitas pertinebit. Illud tamen difficile, an supra pretium ab ipso, cui ministerium exhibetur, pro eôdem assignatum, recipi aliquid possit. Et vsus affirmantem partem approbauit, quia si ministerium tale à voluntario sit famulo, loco obligati, exhibendum, pluris profectò constabit, & ita qui seruitium suum pretio redimit, hos debet maiores sumptus compensare. E.Exempli g.gratia, Indus lignationi pro coquinæ commodo destinatur, vt quotidie fascem lignorum adducat, qui in vrbe sex aut octo regalibus venditur. Qui ergo vult laborem redimere, totidem exhibet, vnde dierum continuatione nimis quantùm redemptionis pretium excrescit; cùm tamen ipse pro labore duos tantùm regales accipiat.

136

*In quo tamen manifesta iniustitia deprehenditur: Nam si labor seruientis huius tan

Iniustitia in eo detecta ex parte eorum, cui labor exhibetur.

tum valet quantum soluit: ergo pretium eidem assignatum, cùm personaliter seruit, duorum scilicet, & vnius aliquando regalis, iniustum est, cùm infra dimidium sit: neque quisquam potest pretij diminutionem stabilire, quod commune est, in pauperum ac miserorum præiudicium, vt est doctrina communis.

137

*Prætereà. Demus Indum istum, si

Vrgetur ex doctrina certa circa rerum pretium, quod non ex cōmodocommodo alicuius æstimatur.

non seruiat, in conscientiâ teneri compensationem laboris offerre. Tunc certè non aliam quàm duorum regalium, quibus eius labor æstimatur; licet aliàs labor dictus maioris esset pretij apud herum; quia illud debet quasi per accidens reputari. Quemadmodum si Indus sit ad auri vel argenti effossionem obligatus, & die aliquo laborare desinat, non debet Mineræ domino tantùm auri aut argenti reddere, quantùm, si laborasset, eruisset, sed quantùm labor eius æstimatur: si ponamus inquam ad id in conscientiâ obligari. Et idem est de laborantibus in expiscatione margaritarum. Pretium enim rerum non pendet ex alicuius commodo, sed ex communi æstimatione, vt benè P. Lessius Lib. 2. Cap. 21. num. 67. & 76. ex quo Caramuel sic scribit

Caramuel.

in Theologia morali num. 477. Pictor vili pretio pigmenta emit, quæ scit sua arte ita attemperanda, vt oculis gratißimis magno pretio vendantur. Et hoc tuta conscientia in omnium opinione. Sic ille. Videndus etiam Cardinalis Lugo Disput. 26. de Iustitia num. 44. & P. Bauny de Contractibus Lib. 1. Quæst. 8. Sicut ergo in conscientiâ talis non teneretur soluere, nisi quantùm labori eius est pretium assignatum; ita neque cùm redimit, plus debetur, ac proinde nequit cogi totum commodum exæquare. Et quidem cùm exiguum est laboris

Legistatorum circa hoc mens.

pretium à legislatoribus designatum, non est credibile existimasse illos, voluntariè laborantes adeò superius pretium laboris accipere: talis enim inæqualitas iustitiæ contraria est, & eo ipso quòd quis inuitus seruiat, maius debet pretium laboris habere, quia labor voluntarius, sicut & merces, vilescit. Voluerunt ergo ciuium necessitati succurrere, vt essent opportuni ac necessarij seruientes iis, quibus deesse voluntarij poterant, cùm Indi ad seruiendum proni non sint, vacationem à curis & laboribus magnis tunc opibus præferentes: modò enim quamplures sunt, quos lenocinium mercedis, sicut & negotiationis inuitat, vt lautiùs comedant, & elegantiùs vestiantur. Quod autem de domesticis seruientibus diximus quoad pretij taxationem, de iis pariter, qui in Mineris laborant, dictum accipiatur.

138

*COca notissimum est folium in regio

Coca quid sit.

nibus istis arbusculæ feruidioris soli, quæ miras dicitur habere virtutes, de quibus præsertim P. Eusebius Nieremberg Lib. 12. naturalis historiæ Cap. 25. & alij, quos adducit Dom. Solorzanus suprà Lib. 1. Cap. 8. & in Politicâ suprà Cap. 10. Ex eo præsertim in æstimatione apud Indos, quia commanso & succo hausto, vires augere dicitur, & ad tolerandam inediam & sitim, valde efficacem experiuntur. Vnde qui in Mineris laborant, eâ præsertim vtuntur, & ita quæstum magnum Cocicesorum dominis præstat & in eo versatis commercio, ad Minerarum loca, & Potosinas præsertim exportata. P. Sacchinus Lib. 2. historiæ Societatis num. 147. sic de illa: Coca maximam Peruiæ mercaturam con

P. Sacchinus.

tinet. Ea est herba pusilla, saligno folio similis, tam perditè indigenis in amoribus, vt non nisi in ore ferant, ac sese si opus sit, venditis parent. Sic ille. Circa quam

139

*Dico septimò. Non licet Indos ad

Assertio 7. Indos non posse ad illius culturam distribui.

huius plantæ culturam distribui. Sic Dom. Solorzanus suprà & Regum nostrorum prouida dispositio id seuerè prohibentium. Ratio est, Quia bonum publicum talem coactum laborem non requirit, sine huius enim folij copiâ labor quicumque Indorum consistere potest, ex iis, qui cum moderatione possunt iniungi Christianâ: vires enim alimenta consiliant, quorum abundantia suppetit: vnde videmus Indos conti|

p. 32

nuè laborantes, etiam vbi folij istius copia est nulla, communibus alimentis vegetatos.

140

*Prætereà. In culturâ dictâ multa ad

Multa culturæ incommoda.

miscentur incommoda. In primis enim solum, quod plantæ istæ requirunt, & aër congenius, ob feruorem nimium, Indorum est valde exitiale saluti. Deinde, multas à dominis prædiorum huiusmodi patiuntur iniurias, dum acerbè vexantur, & in conualle illud lacrymarum deducti, ægerrimè permittuntur exire. Item, quæ ad fidem & Christianos mores spectant, pessimè dispensantur: vix enim est Sacerdos, qui apud eos velit diutiùs commorari. Quod quidem in præcipuâ culturæ huiusce prouinciâ ita accidere fideli relatione perdidici: de quo & P. Sacchi

P. Sacchinus.

nus Lib. 2. citato num. 301. ita scribit: Sunt ea iuga propter asperitatem in hospitalia, & conualles proximæ propter aëris inclementiam, & incubantis caloris vim, valetudini pernitiosæ. Tamen quia nihil imperuium, nihil formidolosum auro est, cùm Coca ibi proueniat, cuius quæstiosißimum commercium in Peruuiâ est, valde ab externis & indigenis celebrantur. Ceterùm quia non tam multos diuina quàm humana inuitant lucra, inopiâ Sacerdotum numquàm ferè Diuinis de rebus ibi sermo auditur. &c.

141

*Tandem, folia dicta ad superstitiones

Ad diaboli cultum adhibetur.

& Idolorum sacrificia ab Indis frequenter assumuntur; & diabolo per eam culto sic procul dubio agente, abusus illa sumendi ad Hispanos, fęminasfæminas præsertim, est infeliciter peruagatus, malorum complurium origo detestabilis comperitur, vt opus fuerit Inquisitorum censuram nonnullos in hac parte reos iudicialiter experiri.

142

*Neque obiiciant Ecclesiastici ex cul

Ob decimarum accretionem minimè promouenda.

turâ huiusmodi decimas non parùm augeri, & ita promouendam illam Indorum distributione. Huic enim obiectioni Canonicum Ius ex directo se opponit, dum in Regula 48. sic habet in 6. Locupletari non debet aliquis cum alterius iniuriâ, vel iacturâ. Accedit in Consilio Limensi 2. Anni

Regula, Locupletari.

1567. Parte 1. Can. 124. Patres contra vsum talem insurgere, & Gubernatores hortari vt Indos ab isto labore submoueant, vel saltem ad illum nulla ratione compellant. Reddunt autem rationem his verbis: Quia Coca res est sine vtilitate,

Concilium 2. Limense.

& valde apta ad abusum & superstitiones Indorum: ex cuius comestione paruum habent fructum, & multos ex culturâ labores, illiusque occasione multos periisse, & etiam nunc perire. Sic illi. Quod ergo sic visum est Peruuianæ Ecclesiæ Primoribus, non debent alij, in eorum suffecti locum, minùs conueniens æstimare. Et si illi quidquid futurum commodi in huiusmodi commercio posthabendum censuerunt, idem etiam successores bono spiritu ductos conuenit posthabere.

143

*Sed quæstio hîc ex dictis oboritur.

Coca an licitè vendi possit.

Cùm enim dictum sit Cocâ quamplures abuti, & ad superstitiones, aliaq́ue grauia facinora eamdem assumi, non videtur licite vendi posse, ne sic vendens alterius peccato communicet, sitque illius caussa, & consimili reatu teneatur. Quæ difficultas per ea videtur expedienda principia, quæ circa rerum indifferentium venditionem apud Doctores occurrunt, vt aduertit Ferdinandus Zurita in Enchiridio Quæstionum Indicarum

Iuxta doctrinam de venditione indifferentium concludendũconcludendum, quæ fixa non est.

Quæst. 30. Proposit. 3. Et communis resolutio est affirmatiua; quando tamen, licet indifferentes sint, non creduntur hîc & nunc ad prauum vsum comparari: aut talis sunt generis, quòd regulariter loquendo ad prauum vsum applicentur: tunc enim, nisi grauis subsit caussa, vendi nequeunt. Circa quod tanta est in Auctoribus varietas, tot exceptiones, aut ampliationes, vt vix quidquam iuxta illos firmum statui possit, quod scilicet aduersantes se non habere possit gloriari. Pro quo præsertim videri possunt Societatis Auctores, de Charitate vti & de scandalo disserentes, & etiam de Contractibus, qui sunt sanè permulti, & prætereà alij, de quorum placitis agit Diana Parte 1. Tract. 8. Resolut. 41. Parte 3 Tract. 5. Resolut. 36. & Tract. 6. Resolut. 44. Parte 4. Tract. 3. Resolut. 60. Parte 5. Tract. 7. Resolut. 36. & seqq. & in Additionibus ad Tractatum citatum.

144

*Potest ergo Coca vendi, cùm res in

Potest vendi omnibus, quando est exposita venditioni.

differens sit, & ita vsu receptum, in publicis enim tabernis exponitur. Quod ex multorum doctrinâ deducit Dom. Solorzanus suprà n. 17. & seqq. & in Politicâ pag. 117. & Ferdinandum Zuritam specialiter adducit num. 20. vt omnimodum Assertorem: cùm tamen ille solùm dicat sæpissimè licitam esse venditionem, non tamen semper. Iuuant autem pro eôdem, quæ habet Quæst. 39. circa tributum in deorum cultum verosimiliter expendendum. Et de venditione, cùm Indi emunt, nullus esse scrupulus debet, quia illi ipsâ ad bonum naturæ frequenter vtuntur. Quod & respectu aliorum dicendum; etiamsi suspicio sit ad vsum non bonum assumi: quando illa, vt diximus, publicè exposita est: si enim negetur, frequentium erit dissidiorum occasio, & ita rationabilis est caussa non negandi, quam sufficere ad hoc multi, ex citatis, Scriptores tradunt. Si autem non sit publicè exposita, & ne

Si non sit exposita, non semper licet.

gari sine mendacio, ac iurgiorum caussâ possit: si videlicet qui vult emere, nesciat à tabernario haberi illam in secretiori tabernæ parte; videtur dicendum juxta communiter receptam doctrinam, non posse vendi prauè vsuro, aut de quo est verisimilis conjectura. Iam enim hic alieno peccato sine momenti aliqualis necessitate communicat.

145

*Vbi duplex esse euasio potest. Prima,

Euasio duplex.

volentem emere jam esse ad peccatum à se ipso determinatum, & ita non esse locum cooperationi: quia juxta communem & receptissimam sententiam, actus externus non addit nouam malitiam interno. Secunda, eum, qui ab hoc non emerit, empturum ab alio, & ita negatione non euitari peccatum. Propter quam rationem aliqui sic opinantur, sed non benè.

146

*Et quoad Primam, quæ est Emma

Prima improbatur. ex eo quòd emẽsemens sit determinatus ad peccandum.

nuelis Roderici Tomo 1. Summæ Cap. 23. num. 8. Ledesmæ in Summa Tomo 2. Tract. 27. Cap. 2. Dub. 4. Pro quâ & Diana Parte 11. Tract. 5. Resolut. 50. adducit P. Ferrantinum id admittentem in vendente cœnam volenti frangere jejunium, aut etiam Idolum sacrificaturo, vel amasiæ imaginem picturo: stat omnium consensus, teste Lorcâ 2. 2. quæst. 10. art. 9. num. 5. dicentium nefas esse vendere ea, quæ per se ad infidelitatem conferunt, neque alium vsum habent, vt vestes Sacerdotales, Idola, eorum templa, Synagogas, & similia, quia hoc est prauis actioni|

p. 33

bus cooperari. Atqui juxta doctrinam dictam hæc essent licita, quia ea ementes jam sunt ad prauos actus à seipsis determinati, quia nullam malitiam inter nis addunt. Deinde, hic & nunc iste peccat: ergo & præbens peccati materiam hic & nunc etiam peccat. Item, sequeretur posse aliquem juuare alium ad occisionem alterius, quod dici vllo pacto nequit. Patet Sequela. Nam potest iste sibi verosimiliter persuadere, si ipse non juuet, alios, qui juuent, futuros ad quod à seipsis jam determinati sint. Licèt ergo

Malè applicari doctrinam de non distincta malitia actus externi.

actus externus aliam malitiam non addat interno; in eius tamen doctrinæ applicatione error apertus committitur: quando enim quis post voluntatem, quam habet, occidendo aliquem, & sic de aliis, hic & nunc in actum homicidij prorumpit, alius est internus actus, quo hic & nunc se ad occisionem applicat, & ad illum adiuuat, qui ad externum cooperatur: non enim vellet hic & nunc occidere, nisi haberet adiutorem. Malè ergo doctrina illa de malitiâ non distinctâ actûs externi applicatur. Videatur casus similis apud P. Arriagam Tomo 5. Disput. 49. num. 66. qui & nobiscum sentit. num. sequenti.

147

*Quoad Secundam autem insurgit P.

Secunda de non defecturo qui vendat, exploditur.

Suarez Disput. 10. de Charitate Sect. 3. num. 2. P. Palaus Tomo 1. Tract. 6. Disput. 6. Puncto 10. num. 40. & alij, contra nonnullos, ex quibus est P. Thomas Sancius Lib. 1. Operis moralis Cap. 7. num. 16. & alios, quos adducit Pharaonius Tract. 1. Seßione 11. Casu 18. & Diana citato Tract. 7. Resolut. 38. vbi cum illis ait tantùm esse culpam venialem, alio peccante mortaliter: quod equidem parùm Theologicè dictum videtur: Nam aut mortale

Tantùm veniale in eo esse malè aliqui censent.

propter cooperationem ad mortale esse debet, aut nullum, eò quòd reuerà cooperatio non sit, quandoquidem etiam, tali actione non stante; non desineret peccatum perpetrari. Quâ consideratione posset sic materiam ministrans se tueri. Esse autem mortale probatur communiter, quia quòd futurus sit alius venditor, est per accidens, & qui nunc vult emere, me negante, potest mutare voluntatem. Ad quæ dici potest, attentis

Communis ratio videtur infirma.

circumstantiis posse certum esse moraliter venditorem de vtrôque, & ita hîc & nunc non esse per accidens id, quod dicitur, sed voluntatem ementis esse talem, vt sit cum aliorum cooperatione infallibilitate morali connexa. Quod si contingat desistere, id potiùs per accidens dici poterit accidisse.

148

*Probo ergo. Quia moralis illa certitudo

Validiores aliæ pronunturproponuntur.

futuri peccati, non tollit obligationem non cooperandi ad illud: ergo propter illam immeritò negatur esse mortalem. Assumptum ostendo. Nam in ipso determinato ad peccandum, stante tali determinatione, est obligatio non exequendi illam: ergo etiam in aliis cognitio determinationis non tollit obligationem. Deinde, ratione nuper adductâ: quia iste hîc & nũcnunc mortaliter peccat: ergo & mortaliter pecccat etiam hîc & nunc peccato cooperans. PrętereàPræterea. Iste petens materiāmateriam peccati peccat mortaliter: ergo & illam præbens. ConsequentiāConsequentiam ostendo: nam si non peccaret materiāmateriam prębenspræbens, neque ille peccaret, qui eam postularet: quod enim dari sine peccato potest, sine peccato etiam peti ab eo potest. Tandem. Ego non pecco dum vendo, quia vendet alius. Tunc sic. Ille alius peccabitnè, an non? Peccabit certè; & ita videntur Auctores aduersi supponere. Atqui non aliâ ratione peccabit, nisi quia cooperabitur peccato istius: ergo & ego ob eamdem rationem. Quin etiam, quòd ex eo fiet non solum me posse vendere, sed etiam teneri, quia alterius peccatum debeo charitatis lege vitare. Ex quo manifestè sequitur contra Dianam

Circa veniale recurritur.

nec peccatum veniale in eo interuenire, quia nullus ad peccandũpeccandum etiam venialiter potest obligari, etiamsi per illud alterius sit crimen quantumuis immane vitandum: quod tamen in casûs contingentiâ numquàm occurret: peccatum enim ad nihil honestum est vtile, cùm bonum non sit.

149

*DIco octauò, pro cōstructioneconstructione Ecclesia

Assertio 8. de Constructione Ecclesiarum.

rum licitè possunt Indi compelli, justâ mercede signatâ sic Dom. Solorzanus suprà Lib. 1. Cap. 6. & in Politicâ Lib. 2. Cap. 8. Constat ex dictis §. 1. Quia inter bona publica hoc locum debet habere præcipuum, cùm humanis debeant anteferri Diuina. Et in primis ad constructionem Ecclesiarum in propriis eorum oppidis, id est maximè conueniens, vt Indi rerum diuinarum singularem possint formare conceptum: sunt enim eâ indole, vt externis hisce mirificè afficiantur, & vbi squallida & inamęnainamoena sunt, eorum corda sordibus talibus hærescere videantur. Deinde, in Ecclesiis Cathedralibus idem congruit, in quibus non solùm decentia, sed quædam debet spectari majestas; tum ob earum præstantiam inter ceteras, tum ad excitandos Indorum spiritus, vt dudum dicebamus: tum denique vt obligati ad diuina officia in illis quotidie peragenda, id possint cum voluptate aliquâ etiam sensibili peragere, & non solùm corda, sed etiam caro, in Deum viuum exultare.

150

*Dico nonò. Pro ædificiis profanis

Assertio 10. de ædificiis profanis.

idem stare potest, si publicępublicæ vtilitatis sint, & non priuatorum, neque alij suppetant, quibus fabrica possit promoueri. Ratio petenda ex dictis §. 1. & ex similitudine aliorum, de quibus §. 2. Quod autem de priuatorum ædificiis dictum, non debet in casu extraordinario intelligi, vt ruinæ publicæ ob terræ motus, quales visæ non semel, & hoc ipso anno 1657. Ciuitate Purèn, seu CōceptionisConceptionis, in Chilensi regno, solo penitus coęquatâcoaequatâ,

Ciuitatis Purensis euersio.

vno perstante templo & domo Societatis nostræ, & vix quopiam domicilio alio ruinam minitante: tunc enim bonum publicum id videtur postulare. Iustâ tamen, vt dictum sæpiùs, & Regiis inculcatur in schedulis, solutâ mercede; quam expediet à Magistratibus pro Indis, & operariis aliis, attentâ conside ratione taxari, si non vsus ipse induxerit moderatam.

151

*An autem maior esse debeat, quàm a

Circa mercedem ruinarum tempore difficultas.

liorum temporum, dubitari meritò potest; quia raritas pretium auget, iuxta commune Doctorum effatum, & in his occasionibus difficiliùs inueniuntur operarij ob multitudinem operarum. Aliunde autem inhumanum, & à charitate |

p. 34

Christianâ videtur extraneum, communi ex infelicitate ditescere, & sic eam reddere duriorem. Sed certè inhumanum non esse receptissimus

Posse maiorem exigi.

vsus ostendit: sterilitas enim, quæ etiam infelicitatis est genus, & calamitates aliæ pretium augent rerum multarum. Et licèt prouidere Magistratus debeant, ne in illis pretia rerum exorbitent; ita tamen taxare debent vt maiora sint folitis. Vnde non solùm maius illud pretium contra justitiam non est, sed neque contra charita

Neque id esse contra charitatẽcharitatem.

tem; quia charitati non opponitur ordinata rerum dispositio, juxta quam rerum pretia pro diuersitate temporum debent variari. Aliàs Magistratus, qui calamitatis tempore pretia rerum augent, contra charitatem peccarent, quod dici nequit. Et qui tunc etiam summo vendit pretio, similiter contra charitatem delinquet, immò & qui medio, cùm posset infimo: per quod calamitas tolerabilis redderetur. Præterquàm quòd eo tempore quiuis meritò sibi consulit, quia & ipse vendens, quæ necessaria sunt etiam cariùs emit, & cùm nesciat quem exitum res habituræ sint, culpandus non est, si de necessariis sibi studeat prouidere: potest ergo operas suas cariùs ali

Sicut nec res alias cariùs vẽdivendi.

quantò vendere: sicut & vendi etiam cariùs possunt, quæ magis tunc necessaria occurrunt, vt sunt ea, quæ pro ædificiis requiruntur; hoc enim & rationes adductæ ostendunt, & Doctores tradunt, cùm de pretio agunt, quod ex emptorum crescit multitudine & necessitate maiori. Propemodum enim donare videtur, qui vendit rogatus, vt

Cassiodor.

Cassiodorus ait lib. 4. 5. Pro quo videri Auctores Societatis possunt, qui de contractibus scribunt, & qui ex iis inter Recentiores id eleganter expromit P. Bauny lib. 1. tr. 2. q. 8. & 9. videndus item quæst. 1. & qui alios voluerit, videat in primis P. Molinam disput. 348. & P. Lessium lib. 2. cap. 21. dub. 2.

152

*Dico decimò, & vltimò, Indi meritò

Assertio vltima de tabellarijs.

compelli possunt ad commercium litterarum. Constat ex dictis, quia labor hic vtilissimus est Reipublicæ. Licèt autem per alios præstari possit, vt in hoc regno circa vias præcipuas factum, magno communicationis breuioris commodo, quod prouidæ dispositioni Excellentissimi Marchionis de Mancera meritissimi Proregis, sicut & alia boni publici emolumenta, debetur: non tamen ad omnes potest vias extendi, vnde pro illis Indorum subsidium adhibetur. Immò & ad alias suo labore coadiuuant successione frequenti, vt breuis sit labor. In istâ tamen breuitate nimiùm possunt fatigari, dum pedites præeunt tabellarium equitantem incitato cursu, vt & ipsi ferè currentes ire cogantur. Circa quod Regiam prouidentiam & pietatem extendi æquitas postulat, & vt labori huiusmodi competens stipendium

De eorum stipendio.

accedat. Et cùm litterarum transmissio satis quæstuosa sit, magno pro illâ pretio designato, sicque ingentes per annum redditus tabellario supremo proueniant: contra æquitatem est strenuos eo in negotio ministros minimâ portione dimittere, & luxum ac splendorem superuacuum foueri sanguine pusillorum. Vltra omnes crudelitates est diuitem velle fieri de exiguitate mendici. Amentur honesta lucra, horreantur damnosa compendia.

Cassiodor.

Cassiodorus lib. 12. 13.

153

*SVnt apud Occidentales nostros, qui di

Ianacona qui sint.

cuntur Ianaconæ, quæ vox Seruitores sonat, & ad varia laborum applicantur genera, jam pridem Hispanorum domestici, patrio relicto solo, aut domesticorum filii, & vernaculi; in quorum domibus ac prædiis vxores ducentes, & quandoque terras sibi colendas accipientes, videntur de illorum facti jure, quod & iidem ita contendunt, vt non liceat prædictis quò voluerint commigrare. De quibus eruditè tractat Dom. Solorzanus Tomo 2. lib. 1. cap. 3. & in Politicâ lib. 2. cap. 4. & resoluit contra aliquos iniquum esse eos ita tenere, vt aliò migrandi non habeant fa

Nequit illis voluntaria migratio prohiberi.

cultatem. Quod quidem à Regibus nostris ita constitutum: sed quia mandatorum talium executio aliquibus visa est obnoxia periculis, supersederi jussum, donec magis expediens aliud jubeatur. De quo & D. Gaspar de Escalona in Gazophylatio Peruuiano lib. 2. Parte 2. cap. 19. num. 7. Si ergo alicubi viget adhuc oppressa libertas, permissioni Regum nostrorum, non mandato tribuendum. Et esse quidem iniquum ex dictis constat, quia Indi non sunt minùs quàm alii liberi, vt Reges iidem piissimi, iuxta Apostolicæ Sedis constitutiones, frequentissimè clamitant, de quo cap. 11. ergo nequeunt vt serui in domibus aut prædiis detineri.

154

*Dici potest eos se in hanc necessitatem

Obiectio disiecta ex voiuntariâ Indorum pactione.

voluntariè coniecisse, volentes quibusdam cum conditionibus perpetuò seruire. Sed hoc est leue, vt benè ostendit Dom. Solorzanus suprà. Id ego addiderim, contractum dictum à lege penitus reprobatum & nullum habitum, vt patet ex rescriptis Regiis ab eôdem adductis, quibus Indi in suâ iubentur libertate constitui. Prætereà. Vt demus Indos sic potuisse libertati suæ præiudicium inferre, at filiorum libertati minimè officere potuerunt. Cùm ergo non solùm circa parentes, sed etiam circa filios, & vniuersam progeniem, qui contrà agunt, ius esse contendant, non est voluntarium fundamentum seruitutis, quod originalis peccati similitudine volunt sine termino propagari.

155

*Sed dubium hoc loco non prætereun

An grauiter peccant Ianaconas retinentes.

dum occurrit, an scilicet grauiter peccent cum eo onere Ianaconas retinentes. Ad quod respondeo posse excusari bonâ fide, & bona fides potest facilè ex vsu præsumi: quæ si adsit, & sit verosimilis suspicio monitionem de iniustâ retentione non habituram effectum, id dicendum quod de

Stare circa id bonam posse fidem, cui deferendum.

seruitio personali num. 124. Bona autem fides ex eo fundari potest, quòd retentionis iniustitia, & Regiæ prohibitiones ignorentur. Sed esse etiam aliunde potest, quia licet Regiæ prohibitiones innotescant, potest quis communem sententiam allegare, legem scilicet non receptam à populo, non esse obligatoriam, & insuper justitiam retentionis saltem esse probabilem: illam enim defendunt Malienzus, Besaranus, Agia, & |

p. 35

quod plus est, erga Indos beneuolentissimè affe

Sententiæ affirmantis probabilitas.

ctus P. Acosta lib. 3. de procurandâ Indorum salute cap. 17. quorum fundamenta, adiectis aliis, adducit Dom. Solorzanus, qui num. 45. & in Politicâ pag. 80. §. Però cumque, ea non inepta esse pronuntiat: addens quòd si hic articulus in discepta

Quid circa rem totam conuenientiùs videatur.

tionem permitteretur adduci, ipse indubitanter consuleret, vt vbi sine magno Reipublicæ incommodo fieri possit, cessare tale seruitium juberetur. Quod quidem & ego omnino sic faciendum existimo; & rationes, quæ olim executioni obstare visæ sunt, jam non subsistere: vt meritò debeat sanctè, & ex justitiæ præscripto dispositum, ad executionem perduci, sicut alia quæ pro Indorum beneficio videmus præcipi & pariter stabiliri. Dum autem id non fit, opinioni dictæ sua sit auctoritas, neque rationibus, neque exemplis, neque Doctorum patrocinio penitus destitutæ. Et nos ad alia transitum faciamus.

156

*DIco vnicè, id minimè esse licitum,

Non licet annuam classium expeditionem impedire.

generaliter loquendo. Patet: nam Rex Catholicus, quà Rex, debet grauibus regni damnis obuiare: quà Rex Indiarum, conuersioni Indorum, & Christiano statui eorumdem incumbere, & de necessariis, ac etiam vtilibus prouidere: Atqui omnibus istis deest, dum classis expeditionem non curat: ergo cùm materia sit non solùm grauis, sed grauissima, etiam illius graue poterit esse delictum. Maior est certa, & sine controuersiâ apud Doctores, & ita Reges nostri talem obligationem agnoscunt, & sic testantur sæpiùs: audiendi tamen in Rescripto, quod habetur Tomo 2. Pagina 1. sic dicentes: Nos zelando el seruicio de Dios N. Señor,

Obligatio RegũRegum Catholicorum ab eisdem pronuntiata.

bien, prouecho, y aliuio de nuestros subditos y naturales, y à la paz y sociegososiego de los pueblos de la Nueua España, y Prouincias de yusosuyo declaradas, segun somos obligados à Dios, y à ellos, para complir con el oficio, que de Dios tenemos en la tierra, &c. Quòd autem ad obligationem promouendi fidem inter Indos spectat, jam eos audiuimus sic ingenuè protestantes cap. 3. in Corollario. Sed hîc suo loquantur idiomate, vt fideliùs percipiantur, dum sic aiunt: Segun la obligacion y cargo, con que somos señores de las Indias y Estados del mar Oceano, ninguna cosa deseamos mas que la publicacion y ampliacion de la ley Euangelica, y la conuersion de los Indios à nuestra santa Fe Catolica, &c.

157

*Iam Minor ostenditur. Nam retarda

Damna ex retardatione secuta, quoad tẽporaliatemporalia.

tione classis res multæ ad vsum necessariæ, aut valde conuenientes deficiunt, & quæ apud nos sunt cariùs emuntur, inductâ raritate. Quâ ratione monopolia damnant communiter Doctores, & mortale dicunt esse peccatum, quia si non contra justitiam, contra charitatem tamen delin

Monopolia saltem sunt cōtracontra charitatem.

quitur, vt videri potest apud P. Molinam Disput. 345. in fine. P. Lessium lib. 2. cap. 21. num. 151. & P. Bauny eosdem secutum lib. 1. quæst. 6. dicto 4. post Cardinalem Lugo Disput. 26. de Iustitia num. 78. P. Amicum Disput. 21. de Iustitia, num. 281. Hoc autem damnum pauperes præsertim tangit, & ad res sacras extenditur, pro quibus lintea, telæ, cera, thus, & alia multa deseruiunt. Quæ omnia quando hæc scribo verissima comprobantur: vna enim ceræ libra octo regalibus emi solita, nunc quadraginta constat, & multis in locis plus multò, sicq́ue alia. Non potest ergo de damnis ex retardatione huiusmodi dubitari.

158

*Quod verò ad negotium fidei spectat,

Damna in spiritualibus.

est pariter manifestum: est enim illud omnium grauissimum, & ita incessantem prouidentiam exigit: nec potest dici diligenter prouidere, qui

Annus est ingens spatium.

per annum cessat, cùm sit ingens spatium. Hinc Concilium Tridentinum sess. 23. cap. 1. de Reformatione, de residentiâ Prælatorum agens, sic ait: Intereà meminerint discessuri, ita ouibus suis prouiden

Concilium Trident.

dum, vt quantum fieri poterit ex ipsorum absentia nullum damnum accipiant. Sic cùm præmisisset, quia damna ex absentia videntur futura, si diutina illa sit, jubet, quando vltra causas ibidem assignatas futura est, nullo pacto debere duos, aut ad summum, tres menses excedere, & haberi rationem, vt id æquâ ex causâ fiat, quod an ita sit, abscedentium conscientiæ relinquit, quam sperat religiosam & timoratam forè, cùm Deo corda pateant, cuius opus non fraudulenter agere suo periculo teneantur. Verba Concilii sunt: quod quidem vlteriùs spatium non breue judicauit, ad breue siquidem licentiam indulget; Quoniam qui aliquantisper tantùm absunt, ex veterum Canonum sententia, non videntur abesse, quia statim reuersuri sunt. Quæ etiam sunt illius verba. Quod autem residentia in Episcopo facit, in Rege nostro supereminens prouidentia requirit, vt illa non ita cesset, quòd intra annum illius effectus aliquis non deprehendatur; sin minùs damna non leuia subsequentur.

159

*Quod roboratur ex eo quod cum mul

Ex eo quòd Reges Catholici, Legati Sedis Apostolicæ in Indijs sint, pro Assertione arguitur.

tis Auctoribus tradit Dom. Solorzanus Tomo 2. lib. 3. cap. 2. num. 40. & in Politicâ pag. 509. §. Y hablando. Reges scilicet Catholicos per concessionem Sedis Apostolicæ, de quâ cap. 1. ipsius Apostolicæ Sedis Legatos effectos, quia illis est Indorum conuersio commissa, & amplissima concessa potestas ad Indicæ Ecclesiæ fundationem: & Dom. Reyna initio Operis de Perfecto Prælato cum Regali Consilio Indiarum loquens. Quod vt, in rigore loquendo, ira non sit; id tamen satis exprimit eorum obligationem in ordine ad id, quod prædicto titulo volunt Auctores dicti declarare. Quòd scilicet aut Legati sint, aut Legatorum adinstar; & ita Legatorum curam numquàm ipsis defuturam; vnde & debent supra Episcopos vigilare, & ita præsentes esse spiritu, vbi illi corpore; nec præsentiam talem per annum subtrahere effectibus comprobatam. Cùm etiam in classe Indicâ præsentationes soleant Episcoporum transmitti, aut Pontificiæ BullęBullæ confirmationis, si non & ipsi veniant Episcopi. Quo in genere dici nequit quanta experiamur incommoda, Cathedralibus Ecclesiis Pastorum solatio diutissimè viduatis. Nec fit satis ex eo quòd nauis aliqua cum Regiis soleat litteris mitti: tales enim minùs securæ sunt; & quæ magni momenti res habentur, non solent frequentibus earum exponi periculis. Vnde hoc prouiden| p. 36tięprouidentiæ genere satis non fit prægrandi isti obligationi.

160

*Et mihi quidem indubitatum est Re

Eorum, ad quæ expeditio spectat, culpa detegitur.

ges nostros circa hoc securâ conscientiâ procedere, quia iuxta allegata ab iis, ad quos talis spectat expeditio. Videant ergo illi quomodo in hac parte se gerant, quibus incumbit Regiam exonerare conscientiam, ne proprias aggrauent, malorum ingentium, de quibus est dictum, auctores; timeantq́ue formidabilem Christi sententiam Matth. 18. v. 6. dicentis: Qui autem scan

Matth. 18. v. 6.

dalizauerit vnum de pusillis istis, qui in me credunt, expedit ei vt suspendatur mola asinaria in collo eius, &

Eorum pæna scandalizantium pusillos, Indos scilicet.

demergatur in profundum maris. Sic, sic meretur demergi, qui caussa est damni spiritualis in pusillo vno, vt scilicet molæ asinariæ adstrictus in abyssum inferni demergatur. Quid ergo de illo erit, qui complurium temporalium ac spiritualium est caussa damnorum? Sic arguit D. Am

D. Ambrosius, apud Nouarium ibi, quod tametamen in Auctore non occurrit.

brosius; Quod si is, inquiens, qui vnum scandalizauerit, molâ circumligatus iactari debet in mare; quid de te pronuntias, per cuius scelus omnis anima sauciata est? Huic certè non asinaria mola suspenpẽdasuspendendum ad collum, sed omnibus excelsior mons, vt pœnæ pondus, peccati ponderi reddatur æquale, Indicâ in multitudine omnium maximè scandalizanti pusillos, jam feliciter credentes in Christum; & infeliciter forsitan, sublatis spiritualibus præsidiis, defecturos. Sed meliora Deus, quando neque hostibus par est errorem istum exorare.

161

*DIco primò. Tot sunt Doctores,

Assertio 1. officia posse vendi, esse valdòè probabile.

& quidem non contemnendæ auctoritatis, qui licitam dicunt officiorum venditionem secundùm se consideratam, & ita praxis hujusmodi venditionis inualuit, vt licèt vnus aut alter ex Recentioribus contrarium teneat, non possit de eximiâ talis sententiæ probabilitate dubitari. Videndi illi apud Dom. Solorzanum Tomo 2. Lib. 5. Cap. Vnico. num. 99. & seqq. & in Politicâ Libr. 6. Cap. 13. Dianam Parte 3. Tract. 5. Resolut. 108. P. Thomam Sancium Tomo 1. Consiliorum Lib. 2. Cap. 1. Dub. 37. Cardinalem Lugo Tomo 2. de Iustitia, Disput. 34. num. 24. Eligium Bassæum V. Emptio num. 8. Pharaonium Tract. 2. Seßione 21. Casu 5. qui eamdem amplectuntur, & nouissimè Ioannes Pontius in Cursu Theologico Disput. 59. Quæst. 1.

162

*Communis ratio est, quia sunt talium

Ratio ex plenâ dispensandi facultate.

officiorum domini, & ita de illis disponere possunt, si id esse vtile judicarint. Quia tamen sunt qui non dominos, sed dispensatores agnoscunt, ex eo etiam potest sententia ista probari. Nam Principes supremi habent dispensationis amplissimum jus, prout scilicet conueniens esse Reipublicæ judicauerint: ergo & per venditionem, quia illa vtilis esse potest; sicut tutor, etsi dominus bonorum non sit ad pupillum spectantium, disponere tamen de illis potest vtilitatis ratione permotus, & eâdem comprobatâ.

163

*Dices non posse vtilitatem subesse

Euasio ex disconuenientiâ,

quando communiter Doctores, etiamsi possibilitatem venditionis admittant, conuenientiam negant, vt videri præsertim potest apud P. Lessium Lib. 2. Cap. 32. Dub. 4. & P. Fagundez de Iustitia Lib. 5. Cap. 23. num. 7. Non potest autem aliquid simul esse vtile, & disconueniens.

Sed hoc non vrget. Quia Doctores non ne

præcluditur, quiæ esse in eo vtilitas potest.

gant aliquando esse conuenientiam posse; alioquin secum ipsis eorum dicta pugnarent: dicunt autem communiter, & vt in plurimùm non esse conuenientem, & ita sine magnâ consideratione non esse ad illam deueniendum. Est autem inter illos non vnus circa hoc sentiendi modus: aliqui enim conuenientiam in eo specialem agnoscunt: pro quo videri potest P. Azorius Tomo 3. Libr. 8. Cap. 7. Quæst. 3. P. Filliucius Tomo 2. Tract. 34. Parte 2. Cap. 2. num. 44. Corduba in Summa Quæst. 117. quos adducit, nec

Regula in eo seruanda.

reprobat Diana supra. Et Cardinalis Lugo suprà etiam num. 27. benè statuit pro regulâ hoc ad prudentiam Principis cum consilio virorum prudentium ac timentium Deum spectare, qui de venditionis conuenientiâ iudicabunt.

164

*Dico secundò. Assertio præcedens ad

Assertio 2. pro Indiis idem statuens.

Indias potest cum eôdem gradu probabilitatis extendi, & fortè majori: Quia cùm in illis homines locupletiores sint, maior inde vtilitas potest accrescere ad occurrentium necessitatum subleuamen, minora etiam patiuntur grauamina quàm ij, qui in Hispaniâ degunt, qui cùm ad contributiones frequentes adigantur, minorem reportant fructum ex officiis pretio comparatis.

165

*Dico tertiò. Officia iurisdictionem ha

Assertio 3. pro habentibus item iurisdictionem.

bentia vendi etiam possunt à Regibus Catholicis. Sic citati, si nonnullos excipias, contra quos ingeniosè philosophatur Cardinalis Lugo num. 28. & seqq. Probatur autem ex eôdem fundamento, quod vel hoc probat, vel nihil. Vbi tantùm dici potest periculum in venditione subesse tali, quia iudicaturam emens, vt pretium à se datum compenset, iustitiam vendet, & etiam iniustitiam, si cum emolumento futurum sit. Quod

Vulgaris de vendenda iustitiæ obiectio diluta.

certè non vrget: cùm supponamus venditionẽvenditionem talẽtalem non nisi dignis hominibus faciendam, à quibus nihil timeri tale cum fundamento possit, sicut in aliis est officiis asserendum, in quibus etiam simile periculum esse potest. Et quidem multi plus tabellionem, quàm iudicem timent, cùm à fide instrumentorum maxima quæque iustitiæ momenta dependeant. Vbi & conuenientiæ ratio afferri potest, de quâ P. Azor suprà, quòd scilicet emens officium, cum moderatione procedet, ne simul, si secus egerit, & officium perdat & pretium. Et cùm venale officium sit, vereri meritò potest, ne Princeps facilè contra se credat obiecta, vt nouum emolumentum ablatione officij, & venditione iteratâ conquirat.

166

*Confirmatur Diui Caroli Borromæi

Exemplum D. Caroli vendentis Vritanum Principatum, & alia Regum nostrorum, vbi de Titulatis notandum aliquid.

exemplo, qui Vritano Principatu vendito, pretij summam vno die est pauperibus dilargitus: & tamen Principatûs talis iurisdictionem habebat, sicut & Reges nostri vasallagium vendunt, cum Titulo Ducatûs, Marchionatûs, Comitatûs, Vicecomitatûs, & similibus, vbi licèt discrimen aliquod esse videatur inter Titulatos istos, & inferiores judices, quod Cardinalis Lugo sapienter expendit: non tamen absolutè conuincit, sed majorem aliquam conuenientiam probat, quod |

p. 37

est citati Auctoris intentum. Et quidem cùm ille etiam existimet vasallorum dominum posse officia vendere, si ipse vasallagium emit, suspicio esse potest, quòd sit illa etiam, quæ iurisdictionem habent, venditurus: ergo non euitatur inconueniens, nullumq́ue est inter officia prædicta discrimen: possunt igitur vendi à Rege, vtilitate dispectâ.

167

*Dico quartò. Assertio præcedens etiam respectu Indiarum locum habere potest.

Assertio 4. idem pro Indiis firmans.

Probatur ex dictis circa illam, & circa secundam. Item à simili. Nam Auditores Regij nequeunt intra Prouinciam matrimonium contrahere, sicut neque eorum filij: quod ita seuerè leges prohibent, vt ex solo tractatu pœnam amissionis of

Ex matrimoniis Regiorum Senatorum validum argumentum.

ficij subeant. Cuius ea est ratio, quòd scilicet iustitiam non censeantur rectè administraturi, carnis & sanguinis respectibus retardati. Quibus non obstantibus, licentiæ ad hoc frequenter conceduntur pretij non leuis intuitu, quod seruitium dicitur: & ita in Regali Audientiâ Limanâ maior Auditorum pars hujusmodi potitur indulto. Quod ergo esse inconueniens poterat, pretij exhibitione sopitur, quia vtilitas ex venditione non contemnenda deprehenditur: cùm tamen in ordine ad exercitium iustitiæ per idoneos ministros leges prohibitiuæ seruentur, & ita iudiciale aliquid vendi est manifestum. Ergo & in venditione officij pariter dici potest. Nec dicas, licentias tales injustè dari; id enim dici ne

Pro illis licentiæ iustè conceduntur.

quit absolutè loquendo: quia sicut Rex potest legem dictam abrogare, ita & in eâdem dispensare. Dixi, Absolutè loquendo, nam in casu indiuiduali videndum attentè quibus concedatur indultum: grauia enim ex hujusmodi matrimoniis incommoda oriri experientia monstrauit, & merentur tales vt in solitudinem à cognatis, asperam licet ipsis, transferantur.

168

*Dico quintò. Officia, quibus erga so

Assertio 5. negans in officiis circa Indos.

los Indos exercetur jurisdictio, non possunt licitè vendi. Hoc probo: nam in officiis dictis, quod ementes inquirunt, non est honor, sed vtilitas & copia pecuniæ: ergo cùm & pecunia tradita, & alia multò numerosior, sit per emptoris solicitudinem congerenda, necessarium est miseros istos supra modum grauari, & eorum sanguine conuiuium istud auaritiæ fæculentissimum apparari. Et quale hoc in Christianâ Republicâ monstrum, cùm Tullius Lib. 2. de officiis, gubernatores non solùm à cupiditate liberos, sed ab illius etiam suspicione futuros esse testetur? Nec dicas, pingue stipendium assignatum à Re

Neque ex stipendio perfugium.

ge: nam licet illud justum fuerit visum, quando talia sunt officia disposita, & res paruò constabant, neque ita vanitas & ambitio prouexerant: vix tamen jam ad expensas itineris sufficiunt, si præsertim ex Hispaniâ Prætores veniant, aut tota sit conducenda familia, adjectis syndicatûs sumptibus, qui non mediocres esse solent.

169

*Et quidem cùm plus sit quod pro of

Sequeretur sine illo seruire, quod proprium Turcis.

ficio datur, quàm quod salarij præstat valor, coguntur sic ementes sine Regio salario seruire; & ita illud èex visceribus Indorum excutient. Atqui sine Regio salario seruire Regios Ministros, & eius nomine iustitiam administrantes, & illud aliunde corradere, indignissimum est, & Turcicum sapit ingenium: cùm tamen ex diametro pugnent duæ istæ maximæ orbis Monarchæ. Pro quo ita scribit P. Adamus Contzen Libr. 1.

P. Adamus Contzen. Illorum imperium tyrannicũtyrannicum, Hispanum legitimum vnde probetur.

Politicorum Cap. 16. Duo sunt hoc tempore potentes Monarchæ, Hispaniarum Rex, & Turcorum Imperator: diuersa studia vtriusque, hunc tyrannum, illum legitimum Regem ostendunt, Hispanus Academiis, arte bellicâ, nauigationibus, plurimo sumptu subditos exercet, ad magna excitat, & tantas opes ad Principum dignitatem, ad nobilitatis splendorem, animos alendos ac firmandos impendit. Othomanides verò inscitiâ, pauperie, seruitio, tot populos premit: Timariotas, & Ianizaros, Prouinciarum spoliis saginat. &c. Quid ergo ita Hispano magis indecorum Imperio, quàm si tale quid dici possit, Gubernatores scilicet stipendio fraudatos Prouinciarum Indicarum spoliis saginari? Pro quo multa alia dici possent, sed pietati isthæc satis; quæ si absit, inutile fuerit dies & noctes Tullios, & Demosthenes declamare. Videatur Illustrissimus Ioannes Za

Ioannes Zapata.

pata Parte 2. Cap. 18. num. 5. & seqq. vbi cum multis potestatem concedit, conuenientiam negat, & tres conditiones apponit, quæ quia rarò adesse possunt, venditio regulariter esse solet injusta. Vna ex illis ad salarium spectat, de quo dictum. Pro quo & Pontius Disp. 59. q. 1.

170

*DIco Primò, id stare licitè posse: pro

Assertio 1. tributa posse Indis imponi.

quo specialiter videri potest dudum citatus Antistes Parte 2. Cap. 19. Constat, quia vasalli sunt, & ita Regi debent pro necessariis ad commodam administrationem regni succurrere. Circa quod sic D. Ioannes Chrysostomus Homilia 23. Apostoli præceptum expendens ad Rom. 13. v. 6. & 7. Propterea ab an

D. Ioan. Chrysost. sed non secundùm Brixij exactam translationem. Rom. 13. v. 6.

tiquis temporibus communi omnium sensu Principes à nobis sustentari debere visum est, ob id quòd sua ipsorum negligentes, communia curent. Quòd si Paulus tunc, cùm Gentiles adhuc essent Principes, ista præcepit, multò magis oportet ea fidelibus exhibere. Sic ille. Verba Apostoli sunt: Ideò enim & tributa præstatis: ministri enim Dei sunt in hoc ipsum seruientes. Vbi tributi præstiti geminam rationem induxit: quia scilicet Reges Dei ministri sunt bo

Duplex ex Apostolo ratio, Regum obligationem ostendens.

no publico destinati. Seruientes. Vt quasi aliis, qui vtiliter ex conuentione seruiunt, sua debeat merces congrua & opportuna persolui. Nec seruitium quodlibet, sed continuum designat Apostolus: verbum enim Græcum σκαρτερο̃ντε significat continuam diligentiam & intensam

P. Cornelius.

curam, vt Dei loco bonis sint in tutelam, malis in vltionem, vt doctè P. Cornelius adnotauit. Et D. Augustinus Lib. 4. de doctrinâ Christianâ Cap. 29.

D. Augustin.

vno verbo expressit, pro Seruientes reddens Perseuerantes.

171

*Pergit D. Paulus, & sic infert: Reddite

Robur additum ex D. Paulo v. 7. & quàm sit debita Regalis circa eos cura, ob varios titulos,

omnibus debita: Cui tributum, tributum: Cui vectigal, vectigal. Quod sic construendum iuxta citatum Interpretem, subintellecta supplendo: Reddite omnibus debita: Cui tributum debetis, tributum reddite: Cui vectigal debetis, vectigal reddite. Reddant ergo Indi: sed continuam illam, diligentem, & intensam curam sibi præ aliis debitam |

p. 38

experiantur. Debitam quidem vti miseris & pauperibus, & qui labore suo ingentes Regibus Catholicis thesauros congesserunt. Circa quod non est opus dixisse plura, sed verbis P. Acostæ Lib. 3. de Procurandâ Indorum salute Cap 6. claudere probationem; sic enim scribit: Quam rem, cùm & diuinorum Librorum auctoritas, & ratio ipsa satis

P. Acosta.

muniat atque confirmet; neque nostrorum Theologorum, eorum quoque qui caussæ Indicæ studiosiores sunt,

Assertionis certitudo.

aliquanta ab eis tributa exigi posse quisquam neget, nihil est cur in hoc loco plano & expedito ampliùs immoremur. Sic ille. Quæ autem in hoc esse moderatio debeat, Indorum diuersitas, & terrarum varietas, post considerationem, Christianâ pietate inter præcipuos Consiliarios adhibitâ, seriam & industriam indicabit. Vt aliquid tamen circa id subiiciam,

172

*Dico secundo. Indis in Mineralibus ex

Assertio 2. Indis Mineris addictis nequit imponi tributum.

necessitate laborantibus non videtur vllo modo licitum aliqua imponi tributa. Ratio est vrgens. Nam stipendium est labori eorum inæquale, vnde qui voluntariè laborant, plus multò lucrantur: ergo quod stipendij deest, remissione debet tributi aliquatenus compensari. Nec dicas stipendium non à Rege, sed à Minerarum dominis esse soluendum; id enim minimè satisfacit: nam tales domini stipendium tantum modò per legem taxatum soluunt, & huius improportionis caussa est ipsa lex. Præterquam quòd ex huiusmodi labore commodum magnum reportat Rex, cùm ipsi quinta pars eruti thesauri reddatur: ergo debet ille relaxatione tributi, quod minus est mercedis labori redditæ compensare. Si tamen compensatio dici potest, vbi etiam relaxatione positâ, valde est minus, quod labori redditur miserorum. Et Assertionem nostram

Validè illa roboratur.

probant ea, quæ adducit Dom. Solorzanus Tomo 2. Libr. 1. Cap. 18. & præsertim num. 50. & seqq. & in Politicâ Pag. 174. §. Lo qual. Quòd cùm

Dom. Solorzanus.

tot, atque adeò grauia seruitia (de quibus in præcedentibus Capitulis egimus) Indi subire cogantur; in tributis, quoad fieri poßit, leuari debent: cùm operarum & munerum personalium præbitio inter tributa connumeretur, ipsisque tributis non minùs vtilis & necessaria sit, vt latè docet & probat Adamus Contzen Libr. 8. Politicor. Cap. 8. pag. 637. & nemo debeat duplici onere molestari, nec vltra vires prægrauari, vt in Rubri. Et Nigro. C. Ne operæ à Collatoribus exigantur. l. Priuatæ. Et l. Euidenter C. de excusat. Muner. Lib. 10. &c. Quis enim non videat doctrinam hanc Assertioni propositæ apertè suffragari, vt vel eam probet, vel nihil? Cùm enim seruitium, quod in Mineris effodiendis Indi exhibent, adeò graue sit; nec stipendium ipsi proportionatum accedat; dum soluere aliàs tributum coguntur labore ipso affatim persolutum, manifestum est duplici onere molestari, quod omni est aduersum æquitati, & dissonum pietati.

173

*Dico tertio. Tributum Indorum jux

Assertio 3. tributum per capita tantum exigendũexigendum.

ta capita tantùm exigendum: & graue peccatum est à communitate indiscriminatim exigi, quidquid Indorum Reguli clament aliquorum mortes comprobantes. Ratio est clara; nam mortui tributa non debent, & quæ debebant à viuis exigere, inhumanum est, & justitiæ penitus aduersatur. Et ita decisum Regio rescripto Regis nostri Philippi Secundi An. 1562. apud Dom. Solorzanum suprà num. 97. & in Politicâ pag. 176. Col. 2. Vnde ab illius, & successorum alienissimum pietate, quod narrat Fr. Ioannes de Silua in Animaduersionibus sæpiùs citatis fol. 88. pag. 1. inuentam scilicet viduam, quæ pro maritis tribus, duobus filiis, & genero vno, mortuis omnibus, tributum soluere cogeretur.

174

*Dices morientibus quibusdam, nasci

Euasio ex supplemento nascentium, & nascendorum,

alios, & qui nascuntur & ob minorem ætatem à solutione tributi eximuntur, grandiores factos ad eam obligari: & sic posse quorumdam defectus aliorum superuentione pensari. Vnde sunt Iurisconsulti aliqui magnæ auctoritatis, qui obligationem agnoscunt in communitate ad quotam tributi aliquam solui solitam, etiamsi ad minorem numerum Capita sint redacta: cuius ea videtur esse ratio, præter consuetudinem; quòd licet minor nunc numerus sit, aliquando fuit major, & deinceps etiam major esse possit, sicut in censibus accidit: pro quo videnda quæ adducit Dom, Solorzanus suprà num. 94. & seqq. qui tamen, dum ibidem contrarium tenet, non videtur posteà locutus consequenter Cap. 20. num. 13. & seqq. compensationem dictam admittens & probans, dum pro mortuis nouò nati sufficiuntur. Pro quo & in Politicâ pag. 195. Col. 2. §. Y en efeto.

175

*Sed hoc non vrget. Nam vt doctrina

præclusa ex IndorũIndorum diminutione,

illa stare possit, quæ non est ita recepta, in præsenti nequit applicari: constat enim Indorum numerum non crescere, sed minui; vnde compensatio locum habere nequit: sicut neque haberet in censibus, si semper fructus minores essent, vt contingeret si res censuaria redderetur

& censuũcensuum paritate.

ex parte infructifera: tunc enim pro rato pensio minuenda, juxta Bullam Pij V. de Censibus, pro quâ videri potest P. Lessius Libr. 2. Cap. 22. num. 88. & alij, estq́ue decima inter conditiones.

176

*Dico quarto. Indis infidelibus de ri

Assertio 4. Infidelibus de rigore iustitiæ posse tributa imponi.

gore justitiæ tributa possunt imponi. Sic P. Acosta suprà, quem sequitur Dom. Solorzanus num. 20. & seqq. & ratio est, quia eorum dominus est Rex Catholicus, cùm sit absolutè dominus Indiarum, sub cuius etiam sunt tutelâ, debetque illis in temporalibus ac spiritualibus prouidere. Quod autem ad conuenientiam spectat, videndum an id expediat vt sic ad fidem compel

De conuenientia diuersimodè iudicandũiudicandum.

lantur, duriorum inquam tributorum exactione, juxta Diui Gregorij doctrinam Libr. 3. Epist. 26. aliqui enim Indos filios timoris vocare solent. Quòd si ita ad fidem venientes non solidi Christiani sint futuri; erunt certè eorum filij, aut nepotes. Si autem medium hoc parùm opportunè cedat, liberalitate potiùs ac benignitate trahendi, pro quo est grauis obligatio in conscientiâ, cùm à Catholicis Regibus debeat

Quæ Regis Catholicorum obligatio.

Indorum salus mediis commodioribus procurari. Vnde & nouiter conuersis onus tributandi non statim imponitur, & quæ succedit impositio valdè moderata esse solet, sic Regum nostrorum mitissimo ingenio dispensante. Et ita Paraquaria Ecclesia, Primitiuæ æmula, non igne &

Paraquariæ Ecclesiæ fundatio eorumdem largitate.

ferro, sed placidissimâ Patrum Societatis nostræ tractatione fundata, Regum nostrorum adminiculante clementiâ, & magnificentiæ fructibus exundante, vt & Ministri ex Hispaniâ ve|

p. 39

niant, & in Reductionibus eorumdem expensis sustententur.

177

*Dico quintò. Licèt fœminæ ad præ

Assertio 5. fœminis tributa non imponenda.

stationem aliquam obligari possint, quia & pro illis cura Regalis inuigilat, in Indiis tamen non debet tale ipsis onus imponi, sicut in Peruuianis prouinciis factum, non sic in quibusdam aliis, de quo Dom. Zolorzanus cap. 19. num. 5. & seqq. & in Politicâ lib. 2. cap. 20. post principium. Ratio est, quia earum est census tenuissimus, & ita erga reculas suas afficiuntur, vt pro numulo vno mille clamores emittant. Scio esse plures pro suâ tenuitate munificas, vbi pietatis negotium agitur; sed ex iis istæ, quæ specialiùs instructęinstructæ, & ex commercio cum Europæis, plus & censûs, & Christianæ consuetudinis compararunt. Aliarum minutissimæ facultates, & juxta eas animi magnitudo. Quid ergo ab istis exigatur, quibus satiùs fuerit tribuisse? Prouidentißimi Principis est grauiter imminutis relinquere tributariam functionem. Sic Theodoricus ore Magni Cassiodori lib. 4. 36. vbi

Cassiodor.

& illud; Tributa enim non debent à tristibus exigi, per quos tributarios feliciter acquisiui. Certè si fœminæ tributa soluunt, non sine ingenti tristitiâ earumdem exigenda; per eas tamen Reges nostri feliciter tributarios accipiunt, quos pariunt, nutriunt, educant, vt omnium maximè de tributis meritæ debeant reputari. Accedit communis sen

Fauet titulus paupertatis, iuxta communẽcommunem sententiāsententiam.

tentia, quam cum multis tenet P. Thomas Sancius Tomo 1. Consilior. lib. 2. cap. 4. dub. 15. & eum secutus Cardinalis Lugo Tomo 2. de Iustitia disput. 36. num. 69. pauperes scilicet non debere gabellas. Et tales illæ, de quibus loquimur.

178

*Dico sextò. Impuberes, pauperes, im

Assertio 6. de impuberibus, senibus &c.

peditos, senes, & huiusinodi alios ad tributa compellere, à Christianâ est pietate, immò & humano quoppiam respectu, penitus alienum. Videndus Dom. Solorzanus citato cap. 19. vbi quòd ob sterilitatem etiam facienda remissio. In quo quidem euentu Indi Regiis Audientiis viciniores be

Sterilitatis tempore facienda remissio.

nignè audiuntur, non ita remotiores, compellentibus Prætoribus Indorum Regulos taxatas integrè soluere pensiones, ne eorum tribuatur incuriæ Regium ex hac parte patrimonium imminutum. Opus ergo esset vt Regia circa hoc prouidentia versaretur, & Rescripto aliquo Indos juberet audiri, cùm sterilitatis, aut fortuiti alterius

Remoti etiam audiendi.

casus notam calamitatem ab eisdem contigerit allegari. Quòd si dubia; audiantur quidem, & veritate compertâ decernatur. Pro quo sic apud Cassiodorum Theodoricus Lib. 4. 50. Campani

Cassiodor.

Vesuuij montis hostilitate vastati, Clementiæ nostræ supplìces lacrymas profuderunt; vt agrorum fructibus enudati, subleuentur onere tributariæ functionis. Quod fieri debere nostra meritò pietas acquiescit. Sed quia nobis dubia est vniuscuiusque indiscussa calamitas, magnitudinem vestram ad Nolanum, siue Neapolitanum territorium, probatæ fidei virum præcipimus destinare, &c. Verendum tamen ne sub probationis prætextu, Indi grauiùs, missis probatoribus, onerentur. Obeat ergo pro sui officii obligatione Prouinciam Prætor, sic enim facilè poterit quidquid acciderit explorare.

179

*Nec magni videtur indulgentia facien

Nec pecunia pro fructibus exigenda.

da, quando id, quod Indi ex fructibus tenentur soluere, ob sterilitatis infortuniũinfortunium in pecunia admittitur, eâ moderatione, vt non secundùm præsentis temporis valorem, qui maior est, sed secundùm antiquiorem sit compensatio facienda. Cùm enim species, non pecuniam, reddere teneantur, deficientibus illis iniuriâ temporum, ad illarum non tenentur pensionem. Vnde neque Theodoricus, impius aliàs rex & hæreticus, talem

Durissimi oneris tributum nequit imponi, & quale illud.

compensationem pecuniæ pro fructibus faciendam esse mandauit; quia durissimum profectò onus est, & quando est tale, iniustè imponi communis sententia est, vt si decem pro centum exigantur: prout videri potest apud P. Sancium suprà Dub. 13. Item. Gregorius Nonus Cap.

Cap. Propter sterilitatem.

Propter sterilitatem. 3. de locato, & conducto, remissionem faciendam colonis Ecclesiæ propter sterilitatem præcipit, afficientem magno incommodo conductores. Nulli autem vt Indi magno afficiuntur incommodo, si sterilitas superueniat: vnde remissione tributi debet ab eorum Principibus subleuari; aliàs incommoda geminantur, quandoquidem victualia illis desunt, & aliunde pecunia ad illa emenda prorsus necessaria, eisdem pro tributariâ pensione subtrahitur non valentibus reluctari.

180

*Nec de obligationibus Regis Catholici plura, quem scio in deliberatione circa res Indicas, vbi conscientiæ periculum agitur, numquàm sine Consilii maturitate procedere. Vnde quæ à nobis dicta, non tam ipsi, quàm iis, quibus directio ista ex officio, aut aliàs incumbit, aliquali esse vsui poterunt: cùm præsertim ab eo scripta sint, quem neque ob natale solum priuato affectu ductum suspicari possit: neque ob experientiæ defectum; est enim quinquaginta ferè annorum transactione firmata, pręcepspræceps quidquam eidem possit imputari. Iam ergo ad alia.

p. 1
THESAVRI, ET INSTRVCTORIS INDICI TITVLVS PRIMVS.

CAPVT I.

§. I.

§. II.

§. III.

§. IV.

CAPVT II.

§. I.

p. 8
§. II.

CAPVT III.

CAPVT IV.

CAPVT V.

CAPVT VI.

p. 16
CAPVT VII.

p. 19
CAPVT VIII.

CAPVT IX.

CAPVT X.

CAPVT XI.

§. I.

§. II.

CAPVT XII.

CAPVT XIII.

CAPVT XIV.

§. I.

§. II.

§. III.

§. IV.

§. V.

§. VI.

CAPVT XV.

CAPVT XVI.

CAPVT XVII.

Embeddings Experiment

Avendaño: Thesaurus Indicus

p. 1 THESAVRI, ET INSTRVCTORIS INDICI TITVLVS PRIMVS.

CAPVT I.

§. I.

§. II.

§. III.

§. IV.

CAPVT II.

§. I.

p. 8 §. II.

CAPVT III.

CAPVT IV.

CAPVT V.

CAPVT VI.

p. 16 CAPVT VII.

p. 19 CAPVT VIII.

CAPVT IX.

CAPVT X.

CAPVT XI.

§. I.

§. II.

CAPVT XII.

CAPVT XIII.

CAPVT XIV.

§. I.

§. II.

§. III.

§. IV.

§. V.

§. VI.

CAPVT XV.

CAPVT XVI.

CAPVT XVII.

Embeddings Experiment

p. 1
THESAVRI, ET INSTRVCTORIS INDICI TITVLVS PRIMVS.

p. 8
§. II.

p. 16
CAPVT VII.

p. 19
CAPVT VIII.