AD Primum sic proceditur. Videtur, quòd absque peccato mortali possit accusatus veritatem negare, per quāquam condẽnareturcondemnaretur. Dicit enim Chrysostomus. Non tibi dico vt te prodas in publicum, neq;neque apud alium accuses: sed si veritatem confiteretur in iudicio accusatus, seipsum ꝓderetproderet, & accusaret. NōNon ergo tenetur veritatẽveritatem dicere, & ita nōnon peccat mortaliter, si in iudicio mentiatur.

¶ 2 Præterea. Sicut mendacium officiosum est, quando aliquis mentitur, vt alium à morte liberet: ita mendacium officiosum esse videtur, quando aliquis mentitur, vt se liberet à morte: quia plus sibi tenetur, quàm alteri. Mendacium autẽautem officiosum non ponitur esse peccatum mortale, sed veniale. Ergo si accusatus veritatem in iudicio neget, vt se à morte liberet, non peccat mortaliter.

¶ 3 Præterea. Omne peccatum mortale est contra charitatem, vt supra dictum est. Sed quòd accusatus mẽtiaturmentiatur, excusando se à peccato sibi imposito, non contrariatur charitati, neque quantum ad dilectionem Dei, neque quantum ad dilectionem proximi. Ergo huiusmodi mendacium non est peccatũpeccatum mortale.

SED contra. Omne quod est cōtrariumcontrarium diuinæ gloriæ, est peccatũpeccatum mortale: quia ex præcepto tenemur omnia in gloriam Dei facere, vt patet 1. ad Corinth. 10. Sed quòd reus id quod contra se est, confiteatur, pertinet ad gloriam Dei, vt patet per illud quod Iosue dixit ad Acham, Fili mi da gloriam Domino Deo Israel, & confitere atque iudica mihi quid feceris: ne abscondas: vt habetur Iosue. 7. Ergo mentiri ad excusandum peccatum, est peccatum mortale.

RESPONDEO dicendum, quòd quicunque facit contra debitum iustitiæ, mortaliter peccat, sicut supra dictum est. Pertinet autem ad debitum iustitiæ quòd aliquis obediat suo superiori in his, ad quæ ius prælationis se extendit. Iudex autem, vt suprà dictum est, superior est respectu eius qui iudicatur. Et ideo ex debito tenetur accusatus iudici veritatem exponere, quam ab eo secundum formam iuris exigit. Et ideo si confiteri noluerit veritatẽveritatem, quam dicere tenetur, | vel si eam mendaciter negauerit, mortaliter peccat. Si verò iudex hoc exquirat, quod non potest, secundum ordinem iuris nōnon tenetur ei accusatus respondere. Sed potest vel per appellationem, vel aliter licitè subterfugere: mendacium tamen dicere non licet.

AD primum ergo dicendum, ꝙquod quando aliquis secũdumsecundum ordinem iuris à iudice interrogatur, nōnon ipse se prodit: sed ab alio proditur, dum ei necessitas respondendi imponitur per eum, cui obedire tenetur.

AD secundum dicendum, quòd mentiri ad liberandum aliquem à morte cum iniuria alterius, non est mẽdaciummendacium simpliciter officiosum, sed habet aliquid de pernicioso admixtum. Cùm autem aliquis mentitur in iudicio ad excusationẽexcusationem sui, iniuriam facit ei, cui obedire tenetur, dum sibi denegat quod ei debet, scilicet confessionẽconfessionem veritatis.

AD tertium dicendum, quòd ille, qui mentitur in iudicio, se excusando, facit & contra dilectionem Dei, cuius est iudicium: & contra dilectionem proximi, tum ex parte iudicis, cui debitum negat: tum ex parte accusatoris, qui punitur, si in probatione deficiat. Vnde & in Psalmo 140. dicitur. Ne declines cor meum in verba malitiæ, ad excusandas excusationes in peccatis. Vbi dicit Gloss. Hæc est consuetudo impudentiũimpudentium, vt deprehensi, per aliqua falsa se excusent. Et Gregorius 22. Moral. exponens illud Iob 31. Si abscondi quasi homo peccatum meum, dicit: Vsitatum humani generis vitium est, & labẽdolabendo peccatum committere, & commissum negando abscondere, & cōuictumconuictum defendendo multiplicare.

PRima conclusio. Quando accusatus interrogatur secundũsecundum ordinem iuris, peccat mortaliter si veritatem non fateatur.

¶ Secunda cōclusioconclusio. Si iudex exquirit quod non potest, secundum ordinem iuris, accusatus non tenetur respondere. ¶ Tertia conclusio. In tali casu accusatus poterit per appellationem subterfugere vel alio modo veritatem occultare: nunquam tamen mendacium dicere.

AD SecũdumSecundum sic proceditur. Videtur, ꝙquod accusato liceat calũniosècalumniosè se defendere. Quia secũdumsecundum iura ciuilia in causa sanguinis licitum est cuilibet aduersarium suum corrũperecorrumpere. Sed hoc maximè est calumniosè se defendere. Ergo non peccat accusatus in causa sanguinis, si calumniosè se defendat.

¶ 2 Præterea. Accusator cũcum accusato colludens, pœnam recipit à legibus constitutam, vt habetur . 2. quæst. 3. Non autem imponitur pœna accusato per hoc, ꝙquod cum accusatore colludit. Ergo videtur ꝙquod liceat accusato calumniosè se defendere.

¶ 3 Præterea. Prouer. 14. dicitur: Sapiens timet & declinat à malo: stultus autem transilit & confidit. Sed illud quod fit per sapientiāsapientiam, nōnon est peccatũpeccatum. Ergo si aliquis qualitercunque se liberet à malo, nōnon peccat.

SED contra est, quod etiam in causa criminali iuramentum de calũniacalumnia est præstandũpræstandum, vt habetur extra, de iuramento calũniæcalumniæ, inhærentes. Quod non esset, si calũniocalumnio sè se defendere liceret. Ergo nōnon est licitũlicitum accusato calumniosè se defendere.

RESPONDEO dicendum, quòd aliud est veritatem tacere, aliud est falsitatem proponere. Quorum primum in aliquo casu licet; non enim aliquis tenetur omnem veritatem confiteri, sed illam solũsolum, quam ab eo potest, & debet requirere iudex secundum ordinem iuris: puta cum præcessit infamia super aliquo crimine, vel aliqua expressa indicia apparuerunt, vel etiāetiam cùm præcessit probatio semiplena. Falsitatem tamẽtamen proponere in nullo casu licet alicui. Ad id autẽautem quod licitum est, potest aliquis procedere, vel per vias licitas & fini intento accōmodasaccommodas, quod pertinet ad prudentiam: vel per aliquas vias illicitas & proposito fini incongruas, quod pertinet ad astutiam, quæ exercetur per fraudem & dolum, vt ex suprà dictis patet. Quorum primum est laudabile, secundum verò, vitiosum. Sic ergo reo qui accusatur, licet se defendere veritatem occultando, quam confiteri non tenetur per aliquos conueniẽtesconuenientes modos: puta quòd non respondeat, ad quæ respondere non tenetur: hoc autem non est calumniosè se defendere, sed magis prudenter cuadere. Non autem licet ei vel falsitatem dicere, vel veritatem tacere, quam confiteri tenetur. Neque etiam aliquam fraudem vel dolum adhibere, quia fraus & dolus vim mendacij habent. Et hoc est calumniosè se defendere.

AD primum ergo dicendum, ꝙquod multa secundum leges humanas impunita relinquuntur: quæ secundum diuinum iudicium sunt peccata. Sicut patet in simplici fornicatione: quia lex humana non exigit ab homine omnimodam virtutem, quæ paucorum est, & non potest inueniri in tanta multitudine populi, quantum lex humana habet necesse sustinere. Quod autem aliquis nōnon velit aliquod peccatum committere, vt mortem corporalem euadat, cuius periculum in causa sanguinis imminet reo, est perfectæ virtutis: quia omnium terribilium maximè terribile est mors, vt dicitur in 3. EthicorũEthicorum. Et ideo si reus in causa sanguinis corrumpat aduersarium suum, peccat quidem inducendo eum ad illicitum: Non autem huic peccato lex ciuilis adhibet pœnam: & pro tanto licitum esse dicitur.

AD secundum dicendum, quòd accusator, si colludat eum reo, qui noxius est, pœnam incurrit: ex quo patet quòd peccat. Vnde cùm inducere aliquem ad peccandum, sit peccatum, vel qualitercunque peccati participem esse, cum Apostolus dicat dignos morte eos, qui peccantibus consentiunt: manifestum est quòd etiam reus peccat, cum aduersario colludendo, nōnon tamẽtamen secũdumsecundum leges humanas imponitur sibi pœna, ꝓpterpropter rationẽrationem iāiam dictādictam.

AD tertium dicendum, quòd sapiens non abscondit se calumniosè, sed prudenter.

PRima conclusio. Etiam si accusatus interrogetur contra ordinem iuris, non licet ei fraudem & dolum adhibere. Ratio est, quia hoc pertinet ad mendacium.

Secunda conclusio. Tunc iudex procedit secundum ordinem iuris, quando præcesserit infamia super crimine, vel aliqua expressa indicia apparuerint: vel præcesserit semiplena probatio.

CIrca materiam horum articulorum texendus est nobis tractatus de modo procedendi iudicum licito vel illicito ad interrogandum reum. Et similiter de modo defensionis ipsius rei. Et diuidetur iste tractatus in quinque partes. Prima pars erit de his quæ fieri debent, vt iudex procedat secũdumsecundum ordinem iuris. Pro cuius explicatione sit primum fundamẽtumfundamentum. Via accusationis vel denuntiationis tunc iustè procedit iudex, quando præcessit semiplena probatio, vel indicia manifesta. Explicatur hoc fundamentum. Dicitur semiplena probatio testimonium vnius testis omni exceptione superioris. Item dicimus indicia in numero plurali: quia rarò sufficit vnum indicium, nisi sit sufficientissimum & vrgentissimum. Diximus etiam expressa & manifesta: quia debent esse euidentia tam respectu criminis, quam respectu personæ. Item debent esse nota iuridicè, hoc est scripta in processu & notificata ipsi reo: ita vt constet illi, ꝙquod talia indicia sunt sufficienter probata contra ipsum: alias non tenebitur respondere, neque credere iudici dicenti, ꝙquod habet cōtracontra illum indicia manifesta. Hoc fundamentum sic explicatum est communis sententia Theologorum & Iurisperitorum in locis citatis. Vide Caietanum hic in artic. 2. Et Innocen. Quartum ca. 2. de confessis. ¶ SecundũSecundum fundamentum sit ꝙquod inquisitio generalis omnino potest fieri à iudice, nulla præcedente infamia, nulla probatione, nullis indicijs præcedentibus. Pro cuius explicatione nota, ꝙquod inquisitio quædam est omnino generalis, quando, scilicet, non quęrit iudex de aliquo delicto in particulari, vel de aliqua persona in particulari, sed tantum in communi. An sint delicta in aliqua communitate vel republica. Alia est particularis inquisitio omnino, seu specialis. Quando scilicet quærit iudex an Petrus sit adulter? An occiderit Paulum? Alia est inquisitio mixta. Quando scilicet, iudex quærit de persona in particulari & de delicto in cōmunicommuni. An Petrus sit criminosus? vel èex contra, de delicto in particulari & de persona in cōmunicommuni. Vt v. g. An istum hominem quis occiderit, sciatur? Dicimus ergo quòd de primi generis inquisitione intelligitur hoc fundamentum, & habetur expressè in cap. relata. & cap. placuit. 1. q. 1. & in cap. 1. de officio ordinarij. Et vsus cōmuniscommunis iudicum tam ecclesiasticorum quàm secularium confirmat fundamentũfundamentum positum.

DVbitatur primò. An quando iudex procedit per viam inquisitionis omnino specialis vel mixtæ, particularis tamen ex parte personæ: sit necessarium, vt præcesserit infamia, vel clamorosa insinuatio contra illum reũreum qui interrogatur. Pro parte negatiua arguitur primo. Ex D. Greg. in libro. 5. epist. Epistola 30. & habetur 5. quæstione. 1. cap. quidam maligni. Vbi pręcepit Grego. sub excōmunicationisexcommunicationis pœna, vt qui libellum infamatoriũinfamatorium fecerat, se proderet. Cum tamen re vera ille esset occultus. Ergo non requiritur infamia præcedens. Et confirmatur. Nam D. Tho. in art. 2. inquit, sufficere ad interrogandum & inquirendũinquirendum semiplenam probationem, vel indicia vel infamiam. Ergo non est necessarium, vt præcedat infamia. Et confirmatur secundo. Nam Bartolus in. l. 2. ff. ad leg. Iuliam. de adult. & supra extrauag. ad reprimendũreprimendum numerat septem casus, in quibus licitum est inquirere speciali inquisitione absque infamia vel clamorosa insinuatione, vel indicijs vel probatione. Quos casus refert Soto in relect. de ratione tegendi, membro. 2. q. 6. concl. 3. & Iurisperiti sequuntur Bart. in c. inquisitioni. & ca. qualiter & quando. el. 2. de accusationib. ¶ Arguitur secũdosecundo. Reus cōuictusconuictus potest interrogari de socijs de quibus nulla est infamia, vt habet vsus omniũomnium iudicũiudicum secularium ergo. ¶ Tertiò. Reus infamis de vno delicto | & conuictus, potest interrogari de alijs delictis, de quibus non est infamis, ergo &c.

¶ Quartò. QuādoQuando delictũdelictum est publicũpublicum. v. g. si appareat cadauer hominis occisi in foro, tunc iudex licitè interrogat quẽlibetquemlibet occurrentem, an sciat quis occiderit illũillum hominẽhominem: & tunc forte occurrit ipse reus, ergo non requiritur infamia, vt interrogetur ipse reus. Et cōfirmaturconfirmatur. NāNam in visitationibus generalibus iustè ꝓcediturproceditur à visitatore ad inquirẽdũinquirendum crimina in particulari, aliàs inutilis esset visitatio, ergo nulla præcedẽspræcedens infamia requirit̃requiritur.

PRO decisione sit prima conclusio. Ad interrogandũinterrogandum reũreum de quouis delicto per viāviam inquisitionis, qui neque est denunciatus, nec accusatus, necessariò requiritur infamia vel clamorosa insinuatio. Pro cuius explicatione nota, quòd infamia est rumor de crimine cōtracontra aliquem, ortus non à maledicis & malignis, sed à probis & honestis viris: qui sparsus est per maiorem partẽpartem vniuersitatis, aut viciniæ aut collegij vbi aliquis cōmoraturcommoratur. Hæc diffinitio habetur in capit. citatis de accusationibus. CæterũCæterum arbitrio prudentis relinquitur iudicandũiudicandum, quando rumor ille sit dicendus sparsus. Item etiam clamorosa insinuatio à quibusdam censetur esse idem cũcum infamia: vt à Soto vbi sup. & ab Innoc. & Panor mit. in. c. qualiter. vbi sup. Alij verò dicũtdicunt infamiāinfamiam differre à clamorosa insinuatione, ꝙquod infamia debeat esse scripta & probata coram iudice. Ita dicit Aretius in. c. inquisitionis. & in. c. qualiter. vbi sup. In quibus capitulis Innoc. 3. definit nostrānostram cōclusionẽconclusionem, & etiāetiam in. c. cũcum oporteat. ibidẽibidem. Et probatur ratione. Iudex non potest procedere contra aliquos sine accusatore vel supplente vicẽvicem accusatoris: sed secundùm iura sola infamia supplet vicẽvicem accusatoris ad inquirendum, ergo, &c. Maior est demonstrata in quæst. 67. ItẽItem probatur. Magis nocet reipublicæ, qui occulta delicta reuelat, quāquam prosit ille qui punit iam reuelata. NāNam qui reuelat, destruit honorem ciuiũciuium & profert in publicum malum exemplum: per punitionem autem omnia hæc incōmodaincommoda non omnino reparantur, ergo vbi iam infamia non clamat contra aliquem, nōnon est inquirendũinquirendum contra illum: nisi forte iam sit accusatus vel denunciatus coram iudice. Hæc cōclusioconclusio est contra gloss. in. c. 2. de accusationibus, in. 6. Decretal. & contra Ioan. Andr. in. c. olim. de accusat. & contra Alciat. vbi supra. qui dicunt contra religiosos posse procedi à suis prælatis sine infamia. Videtur etiam esse contra Soto lib. 5. de iustit. quæst. 6. art. 2. & in relect. citata. q. 6. conclus. 3. vbi videtur asserere sufficere indicia sine infamia ad interrogandum ipsum reum. Et Caietanus videtur hic idipsum dicere. Nihilominus nostra conclusio absque aliqua exceptione vera est. Et ostenditur ex diffinitione Innocent. in. c. inquisitionis, iam citato, vbi inquit, quòd etiam tres testes iurati & oculati non sufficiunt ad inquirendum contra aliquem: quia non præcesserat infamia, ergo multo minus sufficiet semiplena probatio vel indicia absque infamia ad procedẽdumprocedendum per viam puræ inquisitionis. Fortassis autẽautem prædicti doctores intelligendi sunt quando aliquis inquiritur vt testis. Tunc enim aliquando tenebitur ipse testis respondere: quando non tenebitur ipse reus: vt dicemus quæst. sequenti.

Secunda conclusio. Quando reus iustè interrogatur de aliquo crimine, non propterea statim interrogatur de complicibus, nisi quando ille aliàs tenebatur denunciare de illis propter bonum reipublicæ, vel illi etiāetiam laborant infamia. Ista conclusio definita est in cap. 1. de confessis. & cap. veniens. de testibus. & 15. quæst. 3. in. c. nemini. & in. l. fina. C. de accusationibus. & asseritur à Caiet. hic in opusculo. 17. quæstionum. respons. 5. & à Soto vbi supra. Et ratione probatur. Nam inquisitio non potest fieri contra aliquem, nisi qui laborat infamia: sed complices non laborant infamia, ergo non potest fieri inquisitio contra illos. ¶ Tertia conclusio. Reus interrogatus de vno crimine, & cōuictusconuictus quātumlibetquantumlibet graui, nōnon potest interrogari de alio de quo non est infamatus. Ista conclusio est D. Tho. quæst. seq. ar. 1. & Caiet. & Soto vbi sup. & Adria. quodlib. 11. q. 1. Et probatur ratione sumpta ex capitulis citatis, in quibus exigitur infamia ad inquirendum reum in particulari de aliquo crimine: sed in casu posito reus non est infamatus de alio crimine, ergo, &c. Confirmatur. Nam aliàs de quolibet crimine posset interrogari. v. g. latro posset interrogari, An sit hæreticus.

Secundò. Iudicia occulta non subiacent hominum iudicio sed Dei, ergo de illis non est aliquis inquirendus, si non sit infamatus. Ista conclusio habet duas exceptiones. Vna est, quando aliud delictum est coniunctum realiter & manifestè cum illo, de quo est conuictus aut infamatus. V. g. inuenitur cadauer hominis occisi & spoliati, poterit tunc reus qui conuictus est & infamatus de occisione, interrogari etiam an ipse spoliauerit illum. Hæc conclusio sic explicata est contra Paludanum in. 4. dist. 19. quæst. 4. circa finem. & contra Syluest. verbo, inquisitio. 1. quæst. 3. par. 4. & quæst. 4. par. 2. ¶ Denique nota, ꝙquod ea quæ diximus de inquisitione omnino speciali, verificantur etiam de inquisitione mixta, quando ex parte personæ est particularis. Nam tunc eadem est ratio atque de inquisitione omnino particulari. CæterũCæterum quādoquando inquisitio fuerit mixta, ita vt ex parte personę fuerit generalis, tunc quia nōnon interrogatur reus vt reus est, sed vt testis: pertinet ista disputatio ad quæst. sequentẽsequentem septuagesimāseptuagesimam.

AD argumenta respondetur. Ad primũprimum respōdeturrespondetur quantũquantum attinet ad testimonium D. Greg. dicemus quæst. sequẽtisequenti, quia pertinet ad inquisitionẽinquisitionem generalem ex parte personæ. Ad D. Tho. respōdeturrespondetur, ꝙquod numerauit disiunctiuè omnia quæ sufficere possunt ad interrogandũinterrogandum reum: non tamen voluit ꝙquod ad quamlibet viāviam procedẽdiprocedendi, quodlibet illorũillorum sufficeret, sed aliter & aliter secundùm variũvarium modum procedendi, vt distinximus in ipsis conclusionibus. Ad BartolũBartolum vero & sequaces dicemus quæst. 70. NāNam casus illi quos excipiunt potius pertinent ad interrogandũinterrogandum testem quāquam reum: vel etiāetiam quando est euidẽtiaeuidentia patrati sceleris. Tunc enim etiāetiam nos fatemur, ꝙquod reus potest puniri absque interrogatione. NāNam illa euidentia supplet vices non solũsolum accusatoris, sed etiāetiam totius processus. Nos autem modo disputamus quādoquando necesse est interrogare ipsum reum, vt post confessionem suāsuam puniatur. ¶ Ad secundũsecundum argumentũmargumentum patet ex secunda conclusione. Sed quia interdũinterdum reus interrogatur de complicibus vt testis: dicemus latius quæst. sequẽtisequenti. ¶ Ad tertium patet ex tertia cōclusioneconclusione. ¶ Ad quartũquartum vero & confirmationem dicemus quæst. sequẽtisequenti, quia illæ interrogationes fiũtfiunt testibus.

DVbium secundum huic aunexũannexum est, an cum iudex dubitat procedat ne iuste vel iniuste ad inquirendũinquirendum, possit interrogare reum, & an ipse reus in eodem dubio teneatur respondere? Probatur pars affirmatiua. Princeps iustè præcipit seruare suas leges, etiam si sit dubium, An sint iustæ vel iniustæ, ergo & iudex iustè præcipit, vt sibi obediatur interroganti, etiam si sit dubium, An iustè interroget vel non? ¶ Secundò. Testis in tali casu aliquando tenetur respōdererespondere, vt ostẽdeturostendetur quæst. sequen. ergo, &c. ¶ Tertiò. Miles tenetur quando dubiũdubium est, an bellum sit iustum vel iniustũiniustum, obedire Principi & bellare, ergo etiāetiam quilibet homo reipublicæ, siue testis sit seu reus tenebitur in dubio respondere iudici interroganti.

Ad hoc dubium respōdeturrespondetur & sit prima conclusio. In casu posito non licet iudici interrogare: neque reus tenetur respondere. Probatur ista secunda pars. In dubijs melior est conditio possidentis, sed reus possidet honorem, vitam, &c. ergo in dubio non cedere iuri suo. Probatur vero prima pars. Omnis homo præsumitur bonus antequāantequam probetur malus: sed antequāantequam iudex ostendat reo se iuridicè interrogare, adhuc præsumitur reus bonus omnino, ergo iudex non potest illũillum interrogare tanquātanquam suspectum de crimine. Item probatur. Nam si reus, vt diximus non tenetur respōdererespondere, ergo neque iudex potest illum interrogare cogendo eum. Probatur consequentia. NāNam alias daretur bellũbellum iustum ex vtraque parte. Ista ratio nōnon omnino conuincit, quia supposita ignorātiaignorantia aliqua, bene potest esse bellum iustum ex vtraque parte.

Vnde sit secunda conclusio. Quando iudex dubitat, An possit interrogare vel non: &, an teneatur interrogare vel non, tunc si ex altera parte imminet periculum iniustitiæ contra reum, & ex altera periculũpericulum contra rempublicam: debet deponere dubiũdubium, & inclinare in fauorẽfauorem reipublicæ. Probatur, quia iudex est custos boni publici ex officio, ergo in dubio debet potius fauere reipublicæ quam reo. Et confirmatur. Quia in dubijs tutior pars est eligẽdaeligenda, sed in illo casu tutior pars est cauere periculum reipublicæ, ergo poterit reũreum interrogare. ¶ Tertia conclusio. In eodem casu reus nōnon tenebitur respōdererespondere. | Ratio est, quia in dubijs melior est conditio possidentis. ItẽItem si qua ratione teneretur reus respondere, esset propter periculum quod instat reipublicæ, sed huic periculo ipse reus aliter potest prouidere, scilicet, cessando à malo quod est in eius voluntate positum, ergo non tenebitur respondere.

AD argumenta in cōtrariũcontrarium respōdeturrespondetur. Ad primũprimum respōdeturrespondetur nego cōsequentiāconsequentiam. Et ratio discriminis est: quia dum reus interrogatur à iudice, agitur de ipsius delicto, & cōsequẽterconsequenter de capite de honore vel de re familiari, quę bona ille iuste possidet, donec iuridicè spolietur. Et ideo licitũlicitum est illi tacere & defendere suāsuam possessionem in dubio. ItẽItem est alia ratio. Quia pertinet ad bonũbonum reipublicæ vt leges principũprincipum seruẽturseruentur, etiāetiam si dubiũdubium sit de illarũillarum iustitia. CæterũCæterum non pertinet ad bonũbonum reipublicæ, ꝙquod præcepto particulari iudicis obediatur à reo, quādoquando dubium est, an interroget iuridicè. ¶ Ad secundum nego consequentiam. Nam testis in aliquo casu non potest aliter prouidere bono reipublicæ, nisi respondendo. Reus autem poterit prouidere aliter, scilicet, cessando à malo. Cæterum si bonum commune non periclitatur, vel testis potest aliter prouidere, scilicet per correctionem fraternam: tunc in casu dubij non tenebitur respondere.

Ad tertium negatur consequentia. Et ratio discriminis est, quia miles est tantum instrumẽtalisinstrumentalis causa, sicut minister executiuus iustitiæ, qui dicitur, el verdugo. At vero testis & reus non est causa instrumentalis sed principalis in genere moris ad faciendũfaciendum processum. Vnde ad illos pertinet operari secundùm propriam formam moralem, scilicet, per iudiciũiudicium de ipsa causa, An sit licita vel illicita. Hęc sententia est contra Palud. vbi sup.

IN secunda parte tractatus agemus de reo dum legitimè interrogatur. Dubium primum est, An teneatur respondere quando ex ipsius confessione est occidendus. ¶ Pro parte negatiua arguitur primò. Omnia peccata quæ sunt contra iustitiam possunt fieri venialia ex paruitate materiæ: sed reus non respondendo, parum nocet reipublicæ aut iudici, ergo nōnon tenetur respōdererespondere, saltem sub peccato mortali. Secundò. Fateri veritatem cum periculo vitæ est actus heroicus, ergo non quilibet debet ad hoc obligari, ergo leges humanæ nōnon debent neque possunt obligare ad dicendũdicendum veritatem cũcum periculo vitę. Tertiò sequeretur ex opposita sententia, ꝙquod reus qui negauit veritatem coram iudice interrogante iuridicè, non esset absoluendus in foro conscientiæ, nisi iterũiterum cōpareretcompareret corācoram iudice, & diceret veritatẽveritatem. Probatur sequela. Quia ille permanet in peccato mortali quādiuquandiu nōnon respondet, cũcum sit tempus respōdendirespondendi.

PRO decisione quæstionis sit prima cōclusioconclusio. In casu posito tenetur reus respōdererespondere veritatẽveritatem. Hæc est cōmuniscommunis sentẽtiasententia. Et ratio est. Quia respublica habet potestatem ad punienda crimina secundùm leges: sed est necessarium ad talem punitionem, vt possit obligare reũreum iuridicè interrogatum ad respōdendũrespondendum veritatem, ergo &c. aliàs potestas illa vana esset & inefficax. ¶ Secunda cōclusioconclusio. NōNon respōdererespondere iudici, vel falsum dicere etiāetiam iuridicè interrogātiinterroganti potest esse peccatũpeccatum veniale ex leuitate materie: dummodo nōnon interueniat iuramentũiuramentum. Hæc cōclusioconclusio est contra Caiet. hic, & in verbo, confessio, cōditioneconditione. 4. qui tenet vniuersaliter, ꝙquod omne mẽdaciũmendacium in iudicio tam exteriori quam in foro cōscientiæconscientiæ est peccatũpeccatum mortale, etiāetiam circa illa ad quæ reus nōnon tenetur respōdererespondere: sed si respōdetrespondet debet dicere veritatẽveritatem sub pœna peccati mortalis. Ratio Caiet. est, quia sicut mẽdaciũmendacium sub iuramento semper est peccatum mortale propter honorem diuini nominis, sicque materia grauis est: ita mẽdaciũmendacium si cōsidereturconsideretur vt est in iudicio, grauis materia est, semperq́;semperque iudex tenet locũlocum Dei: maxime in sacramẽtosacramento cōfessionisconfessionis. Syluest. etiāetiam in verbo, mẽdaciũmendacium. §. 3. tenet fere eandẽeandem sententiāsententiam. Sed limitat illāillam de mẽdaciomendacio circa ea ad quæ quis tenetur respōdererespondere. Et citat Duran. in hāchanc sententiāsententiam. Sed certè Durand. in 4. d. 38. q. 2. nihil amplius dicit quòd hic D. Tho. ar. 1. ad 3. scilicet, mendaciũmendacium in iudicio, quantũquantum est ex parte obiecti est peccatũpeccatum mortale. Sic enim est intelligendus D. Tho. Sed nostra conclusio est cōmuniscommunis aliorũaliorum sententia. De qua re vide Soto relect. de ratione tegendi. q. 7. Et probatur cōclusioconclusio. Mendacium in iudicio, immediatè est contra iustitiāiustitiam vel contra religionẽreligionem: sed in vitijs contra iustitiam aut religionem potest inueniri leuis materia, vt patet si | aliquis furatur etiāetiam à loco sacro rẽrem parui momenti, aut si quis consecrando prætermittat particulāparticulam, enim, ergo nōnon eo ipso ꝙquod est mẽdaciũmendacium in iudicio, erit peccatũpeccatum mortale. Neq;Neque est eadẽeadem ratio de mendacio sub iuramẽtoiuramento: quia iuramentũiuramentum habet specialẽspecialem rationẽrationem, scilicet, ꝙquod affertur Deus ipse vt testis & autor mendacij, quod est grauissimũgrauissimum delictũdelictum cōtracontra honorẽhonorem diuinũdiuinum. Hæc autẽautem ratio non inuenitur vniuersaliter in alijs peccatis cōtracontra religionẽreligionem: sed tota deformitas alicuius mendacij etiāetiam in cōfessioneconfessione refunditur in ipsum cōfitentẽconfitentem, neq;neque ipsum sacramentũsacramentum grauiter violatur. Quia ille qui in re leui mentitur, ministrat aliàs sufficientẽsufficientem materiāmateriam sacramento, dicẽdodicendo alia peccata. NotandũNotandum est tamen, ꝙquod grauitas aut leuitas materiæ in iudicijs ex duplici capite potest pensari. Primò quidẽquidem & per se ex parte iuris quod habet iudex ad interrogāduminterrogandum. Si enim iudex tenetur illo iure sub pœna peccati mortalis ad interrogandum aliquid, quicquid illud sit, tenebitur etiāetiam reus sub pœna peccati mortalis respōdererespondere veritatẽveritatem. Si autem iudex licitè quidẽquidem interrogat, sed non tenebatur interrogare: quia nōnon multũmultum pertinebat ad causam talis interrogatio: tũctunc reus nōnon tenebitur respōdererespondere veritatẽveritatem sub pœna peccati mortalis. Hinc sequitur vnũvnum corollariũcorollarium, ꝙquod religiosus tenetur respōdererespondere visitatori sub pœna peccati mortalis interrogātiinterroganti de obseruantia cæremoniarũcæremoniarum: quia ipse visitator tenetur sub pœna peccati mortalis inquirere de huiusmodi cæremonijs, etiāetiam si quilibet religiosus, in particulari nōnon peccet venialiter frāgendofrangendo silentiũsilentium. Ex alia parte potest cōsiderariconsiderari grauitas aut leuitas materiæ mẽdacijmendacij in iudicio, tanquātanquam ex circũstantiacircunstantia, scilicet, ex iniuria quam patitur ipse accusator aut testis, qui iuridicè vel accusabat vel testificabatur.

Tertia cōclusioconclusio. Qui iuridicè interrogatus nōnon respondet veritatẽveritatem, nōnon est absoluẽdusabsoluendus sacramẽtalitersacramentaliter quādiuquandiu manet in iudicio: nisi prius cōfiteaturconfiteatur veritatem iudici. Ratio est, quia ille permanet in peccato quādiuquandiu interrogatur & nōnon respondet, sed quandiu nōnon fertur sentẽtiasententia absolutionis interrogatur virtualiter, & est tempus respondendi, ergo est in peccato mortali quādiuquandiu nōnon respōdetrespondet. NotandũNotandum est tamen, ꝙquod si postquāpostquam reus negauit veritatẽveritatem corācoram iudice, postea tamen si ex eo ꝙquod confiteatur illāillam, incurrat in nouānouam pœnāpœnam cōuictusconuictus de noua culpa periurij, nōnon tenebitur iterum cōfitericonfiteri veritatem. Ratio est, quia in illo casu ille se prodit tanquam reum de noua culpa, quod nemo tenetur facere. Si autẽautem nōnon incurrit nouānouam pœnam quāquam antea incurreret, tenebitur cōfitericonfiteri veritatem quāquam negauit. Et hoc ipsum dicemus de teste qui noluit testificari veritatem, cũcum teneretur, scilicet, ꝙquod tenetur illāillam testificari quandiu pendet sententia, nisi ex eo sequatur illi noua pœna. ItẽItem est notandũnotandum, ꝙquod id quod dicimus in tertia cōclusioneconclusione, multò magis verificandũverificandum est, quando iam reus est condemnatus aliàs conuictus per testes: tunc enim nisi cōfiteaturconfiteatur veritatem, cōdemnatcondemnat ipse suo silentio iudicem, vel testes tanquātanquam iniquos. ¶ Quarta cōclusioconclusio. PostquāPostquam semel reus per sententiāsententiam est absolutus, ex eo ꝙquod ipse negauit veritatẽveritatem quam tenebatur confiteri: nōnon tenetur vltra cōparerecomparere coram iudice, & dicere veritatẽveritatem. Ratio est, quia ille tantũtantum violauit iustitiāiustitiam legalẽlegalem, ergo nōnon tenetur ad restitutionẽrestitutionem prodendo seipsum. Notandum est tamen circa istāistam conclusionẽconclusionem, ꝙquod si pars cōtrariacontraria læsa est ex delicto de quo accusabatur reus: & ex eius negatione maius incōmodũincommodum incurrit: tunc tenebitur reus ad restitutionẽrestitutionem totius dānidamni respectu partis contrariæ, scilicet, ad restitutionẽrestitutionem expẽsarũexpresarum quas fecit in ꝓsecutioneprosecutione litis. Ratio est, quia respectu partis cōtrariæcontrariæ peccat reus cōtracontra iustitiāiustitiam cōmutatiuācommutatiuam.

Ad primũprimum in contrariũcontrarium respōdeturrespondetur, nego minorem. NāNam est grauis materia, quando iudex tenetur interrogare reum, & ita peccat mortaliter reus negando veritatem. ¶ Ad secundũsecundum respōdeturrespondetur, ꝙquod quādoquando actus heroicus cadit sub cōcilioconcilio, non quilibet tenetur ad illũillum exercendũexercendum: at quando opus heroicũheroicum cadit sub præcepto, vt v. g. martyriũmartyrium tempore necessitatis, quilibet tenetur illud pati. CæterũCæterum illa obligatio dicendi veritatem in illo casu, non oritur ex lege humana, sed ex lege naturali & diuina: quia talis confessio necessaria est ad bonum commune. ¶ Ad tertium patet ex tertia & quarta conclusione.

DVbium secundum est, An reus qui iuridicè interrogatus negauit veritatẽveritatem, vnde factũfactum est, ꝙquod iudex eum absolueret: teneatur ad restitutionẽrestitutionem illius pœnæ pecuniariæ quæ reddenda erat fisco. Vt v. g. an hære|ticus in illo casu teneatur bona sua tradere fisco? Pro parte affirmatiua arguitur primo ex. c. fin. de iniurijs & damno dato. vbi dicitur, si tua culpa damnum datum est aut iniuria irrogata, iure te super his satisfacere oportet. Sed in casu dicto ex culpa rei datum est damnum ipsi fisco, ergo tenetur ad satisfactionem. Secundò. Si quis per mendacium aut fraudem impediat, ne aliquis faciat eleemosynam pauperi, tenetur ad restitutionẽrestitutionem faciendam pauperi, ergo etiam in casu posito, reus qui per mendacium impediuit lucrum quod obueniret fisco: tenebitur ad restitutionem faciendam fisco. Tertiò. Si ex negatione iniqua rei sequitur aliquod nocumentũnocumentum iudici, vel accusatori, vel testi in bonis quæ antea habebat, vt v. g. si incurrunt infamiāinfamiam vel amittunt bona temporalia quæ habebant, tenetur reus ad restitutionem illius nocumenti, ergo eadem ratio est quando amittunt lucrum quod erant acquisituri, si reus diceret veritatem. Quartò. Hæres institutus per testamentum minus solenne, si requiratur in iudicio iuridicè vt dicat veritatem & neget illam, tenebitur ad restituenda bona testatoris hæredi succedenti ab intestato, ergo etiam reus qui negat veritatem in casu posito, tenebitur restituere fisco. Patet consequentia. Quia vterque videtur peccare immediatè contra iustitiam legalem: eo quòd non dicit veritatem in iudicio, & ex consequenti contra iustitiam commutatiuam: quia ex eius negatione sequitur alteri damnum. Quintò. Testis qui in casu posito iuuaret reum, teneretur ad restitutionem faciendam fisco: ergo multo magis ipse reus qui est causa principalis. Vltimò. Leges pœnales obligant in conscientia ad soluendam pœnāpœnam pecuniariāpecuniariam post cōdemnationẽcondemnationem, ergo qui per iniquitatem impedit condemnationem, tenebitur ad restitutionem illius pœnę ipsi fisco faciendāfaciendam. De hoc dubio extat sentẽtiasententia M. Soto lib. 1. de iustit. & iure. q. 6. ar. 6. ante quintam cōclusionemconclusionem, vbi expressè tenet partem affirmatiuam.

PRO decisione quæstionis est prima cōclusioconclusio. Pars negatiua est multo probabilior. Probatur primò. Lex pœnalis respicit per se primò, & immediatè punitionẽpunitionem criminis, cōsequenterconsequenter vero & per accidens cōmodũcommodum accusatoris & fisci, quod sequitur ex condemnatione criminis, ergo vbi crimen non cōdemnaturcondemnatur, nōnon tenebitur reus ad restitutionẽrestitutionem illius pœnæ. Confirmatur. Reus qui per legem pœnalem solũsolum obligatur ad sustinendam pœnāpœnam quæ infligitur in vltionem criminis de quo cōuinciturconuincitur & cōdemnaturcondemnatur, nulla ratione tenetur ante condemnationẽcondemnationem soluere pœnāpœnam illāillam pecuniariam, anteaquāantequam cōdemneturcondemnetur, ergo non tenetur. Secundò. Reus negando veritatem in casu posito, solũsolum peccat contra iustitiāiustitiam legalem: ergo ad nullānullam restitutionem tenetur. Probatur antecedens. Quia si nōnon esset lex pœnalis illa pecuniaria, solum peccaret cōtracontra iustitiāiustitiam legalem, ergo & modo etiāetiam posita lege. Probatur consequentia. Quia lex pœnalis non obligat nouo vinculo virtutis ipsum reum ad dicendādicendam veritatẽveritatem. Tertiò. Ex opposita sententia sequitur, quòd ipsemet reus sit executor suæ pœnæ, quod certe durissimũdurissimum est: vt nullo postulante reddat omnia bona suo fisco. Item sequeretur quod beneficiatus negans veritatẽveritatem in iudicio interrogatus iuridice, propter quod spoliandus esset beneficio: teneretur postea renuntiare beneficio.

AD argumenta in contrarium respōdeturrespondetur. Ad primum respondetur, ꝙquod nōnon tenetur reus respondere veritatẽveritatem vt fiscus non amittat lucrũlucrum, sed ex debito iustitiæ legalis. Vnde nōnon oritur obligatio ad restitutionem: quia non sua culpa damnum datum est nisi per accidens. ¶ Ad secundum negatur cōsequentiaconsequentia. DifferẽtiaDifferentia enim est: quia ille qui impedit eleemosynam pauperi fieri per mendacium, peccat cōtracontra iustitiāiustitiam cōmutatiuamcommutatiuam: & ideo tenetur ad restitutionẽresitutionem damni, quod sequitur ex actione iniuriosa. ¶ Ad tertium fortassis posset negari antecedens, eo ꝙquod illa nocumenta per accidẽsaccidens sequũtursequuntur ad negationem rei. Sed melius respōdeturrespondetur, cōcedoconcedo antecedens: eo ꝙquod reuera vnusquisq;vnusquisque tenetur ex iustitia commutatiua, vitare actionem ad quāquam nōnon habet ius, si ex illa sequatur aliquod nocumentum proximo. Vt v. g. si ex verbo iocoso video sequi homicidium: teneor nōnon dicere illud verbũverbum, alioquin ero homicida. Ita in casu argumẽtiargumenti, reus præuidens vel præuidere debens, ꝙquod ex sua negatione iniqua sequitur nocumentũnocumentum iudici, vel accusatori in | bonis ad quæ habebāthabebant ius: tenetur ex iustitia cōmutatiuacommutatiua euitare negationem iniquāiniquam. Igitur ad argumentum in forma negatur cōsequentiaconsequentia. Differentia est: quia reus nōnon tenetur ex iustitia cōmutatiuacommutatiua dare sua bona fisco antequāantequam condemnetur: at vero tenetur ex iustitia cōmutatiuacommutatiua, nōnon auferre quæ fiscus habet.

Ad quartum negatur cōsequentiaconsequentia. Quia hæres institutus testamento minus solenni, negando in iudicio iuridice interrogatus: peccat contra iustitiāiustitiam commutatiuam cōtrariæcontrariæ partis, eo ꝙquod hæres ab intestato habet ius immediatè ad bona testatoris, petenda in iudicio ab eo, qui successit per testamentum minus solenne.

Ad quintum respōdeturrespondetur primo, nego antecedens. Non enim tenetur testis ex iustitia cōmutatiuacommutatiua dicere crimen ipsius rei, sed solum ex legali. CæterũCæterum si ex falso testimonio illius, damnificetur altera pars in iure quod postulat, vel iudex accipiat nocumẽtumnocumentum in bonis quæ possidet, vel etiāetiam accusator: tenebitur tunc testis ad restitutionem: quia iāiam peccat contra iustitiam cōmutatiuamcommutatiuam, sicut ipse reus: non autẽautem tenebitur ad restituendārestituendam pœnam ad quam condemnaretur ipse reus si diceret veritatem. Secundò respondetur, nego cōsequentiamconsequentiam: quia reus respectu pœnæ punitiuæ, passiuè se habet: testis vero in officio suo habet se actiuè testificando: quapropter suo mendacio impedit ne fiscus lucrũlucrum acquirat. Sed tamẽtamen prima solutio multo melior est: alias sequeretur ꝙquod si reus testem rogauit, vt eum iuuaret testimonio suo: teneretur ad eandem restitutionem.

Ad sextum respondetur negando consequentiam. Quia impedimentum quod præstat reus non est contra iustitiam cōmutatiuamcommutatiuam, sed tantum contra iustitiāiustitiam legalẽlegalem, vt supra ostensum est. Hactenus de secũdasecunda parte.

In tertia parte dicendum est, quomodo reus se geret quando interrogatur cōtracontra ordinẽordinem iuris. Pro cuius explicatione supponẽdasupponenda sunt fundamenta certissima. Primum fundamentum est, ꝙquod reus in tali casu nōnon tenetur respondere. Secundum est, si respondeat licitũlicitum est illi vti ratione amphibologica in vno sensu: licet iudex accipiat eāeam in altero sensu: neq;neque hoc est fallere iudicẽiudicem, sed tantũtantum permittere, vt iudex fallatur: quia non tenetur reus explicare amphibologiam. Tertium fundamentum est, cũcum iudex interrogat cōtracontra ordinem iuris, siue reum siue testem, an sciat aliquid: licitum est respōdererespondere, nescio, & iurare quod nescit: etiam si secreto cognouerit. Ratio huius fundamenti est: quia iam apud omnes receptum est, vt illud dicamus nos nescire quod secreto nouimus. Et habet hoc dictũdictum fundamentũfundamentum in EuāgelioEuangelio Marci 17. De die illo nemo scit neq;neque filius hominis: quod intelligitur vt reuelet. Soto vbi supra dicit, ꝙquod ratio huius locutionis est, quia scientia ordinatur ad dicendum, vnde infert, ꝙquod potest respondere non memini, quia memoria ordinatur etiam ad dicendum: sed non potest dicere non vidi, quia visio nōnon ordinatur ad dicẽdũdicendum, sed potest dicere nōnon audiui, quia auditio ordinatur ad dicendũdicendum. Sed quantũquantum pōderisponderis habeat ista ratio, nōnon est facile intelligere.

DVbitatur ergo his suppositis, An cum reus interrogatur contra ordinẽordinem iuris, An fecerit aliquod delictũdelictum, quod reuera fecit: licitũlicitum sit illi respōdererespondere, non feci. Pro parte negatiua arguitur primò. Si reus respōdeatrespondeat ego feci, ego occidi, dicit verũverum, ergo si dicit ego non feci, dicit falsum. Patet cōsequẽtiaconsequentia: quia sunt cōtradictoriæcontradictoriæ. Secundò. Si respondet non ita est diceret falsum: ergo si dicit nōnon feci dicit falsum. Patet cōsequẽtiaconsequentia: quia sunt æquiualentes. Tertiò. Si extra iudiciũiudicium diceret ille, ego non occidi, falsum diceret, ergo etiāetiam in iudicio. Patet consequentia, quia non mutat illa propositio suāsuam significationẽsignificationem per hoc ꝙquod dicatur in iudicio. Quartò. Si licitum esset respon dere illo modo, sequeretur vanāvanam esse admonitionẽadmonitionem doctorũdoctorum admonentiũadmonentium, nōnon esse licitum mẽtirimentiri, cũcum sic interrogatur reus. Sequela probatur: quia ille non potest mentiri. NāNam si aliquo modo posset, maxime dicẽdodicendo, Non feci, non occidi, ergo si isto modo non mentitur, vanum est admonere illi ne mentiatur. De hoc dubio solet citari Scotus ꝙquod nōnon solũsolum in iudicio, sed etiāetiam extra iudiciũiudicium licitũlicitum est adulteræ si interrogetur à marito, an cōmiseritcommiserit adulterium, respōdererespondere nōnon cōmisicommisi. Sed tamẽtamen hæc sentẽtiasententia nōnon inuenietur in Scoto, ille nanquenamque in. 4. d. 15. q. 4. membro. 3. dicit, ꝙquod saltem in iudicio licitũlicitum esset quantum videtur, respondere illo modo: sed tandem concludit, quòd qui ita respondet debet pœ|nitere in communi & in confuso, si forte fuerit culpa illa mortalis & grauis. Soto in relectione citata, membro. 2. quæst. 7. inquit, ꝙquod si reus præstito iuramento in communi de dicenda veritate ad omnia quæ fuerit interrogatus, postea interrogetur de aliquo particulari contra ordinem iuris: quod tunc poterit sine periculo respondere, Non feci, licet venialiter peccat mentiendo. Ratio est, quia iuramentum præstitum in communi, erat intelligendum de illis quæ iuridice esset interrogādusinterrogandus. Secundò dicit, quòd si reus interrogetur præstito iuramento in particulari de dicenda veritate, an occiderit vel non occiderit: non potest respondere, non occidi, erit enim periurus. Eandem sententiam tenet lib. 5. de iustit. quæst. 6. art. 2. & dicit, oppositam sententiam nullo modo esse sustentabilem.

PRO decisione sit prima conclusio. Probabilissima sententia est, quòd reus interrogatus contra ordinem iuris, potest respondere sine mendacio & sine periurio, Non feci, non occidi. Hanc sententiam tenet expressè Adrianus in. 4. in quæst. de sigillo confessionis, & putat esse communem sententiam, & fortassis illo tempore ita erat. Videtur etiam esse sententia Caietani in opusculo. 17. responsionum, respons. 5. vbi expressè dicit, quòd interrogatus contra ordinem iuris an habeat complices, potest respōdererespondere, Non habeo, ergo similiter potest respōdererespondere, nōnon feci. Hanc etiāetiam sententiāsententiam docuit in hac schola Salmantina Peña. Hanc etiam tenent multi nostris temporibus, pro cuius probatione multa possent dici. Sed tamẽtamen arguitur primò. Si reus in casu posito diceret in hũchunc modum, Ego subditus tuæ interrogationi iuridice, non occidi hominem diceret verum: sed eundem sensum facit si tũctunc dicat, ego non occidi, ergo diceret verum. CōsequentiaConsequentia est manifesta, & probatur maior: quia illa propositio est negatiua de subiecto non supponente. Minor verò probatur. Quando in aliqua propositione possunt intelligi & suppleri aliquæ particulæ ex circũstantiacircunstantia loci & temporis & personarũpersonarum, idem est, quòd ponantur expressè illæ particulæ in propositione, vel quod non ponāturponantur quātumquantum attinet ad veritatem vel falsitatem propositionis: sed in casu posito omnes illæ particulæ intelliguntur ex circunstantia personarũpersonarum, ergo vera est illa propositio, Ego non feci. Maior explicatur, & probatur. Si aliquis venditor publicè frumenti, vendiderit iam totum frumentum quod erat venditurus, reseruato sibi necessario, & veniat ad illũillum emptor frumenti interrogans illum, An habeat frumentum, verissime respondet, nōnon habeo frumentum, etiam sub iuramento: quia sane ex circunstantia personarum intelligitur ad vendendum. Sic ergo in nostro proposito, Venit iudex in figura personæ publicæ, interrogaturus ex parte reipublicæ secundùm legem aliquem vt reum, vel vt testem de aliquo crimine: poterit ergo respondere reus, si non iuridicè interrogatur: non feci, non commisi crimen: quia intelligitur ex circunstantia personæ, Non cōmisicommisi crimen de quo tu interrogas vt persona publica secundùm leges, vel aliter potest verificari propositio, ex circunstantia personæ respondentis, scilicet, ego subditus tuæ interrogationi iuridice, NōNon occidi hominem. Præterea probatur illa maior, scilicet, ꝙquod ex circunstantijs suppleantur aliquæ dictiones in locutione. NāNam Christus Dominus Matth. 9. dixit, Non est mortua puella sed dormit: & tamen reuera puella illa erat defuncta per separationem animæ à corpore. Quod ergo dicit Dominus, Non est mortua, intelligitur scilicet respectu meæ potestatis atque voluntatis respectu cuius perinde se habet atque si nōnon esset mortua & dormiret, quæ omnia supplentur in illa locutione ex circunstantia personæ Christi, qui vocatus erat ad suscitandam puellam. Pręterea probatur conclusio principalis. Iuramentum pręstitum de dicenda veritate ad omnia interrogata, intelligendũintelligendum est ad omnia interrogata iuridice: ergo etiāetiam iuramentum pręstitum de dicenda veritate circa aliquod negotium particulare intelligendum est quantum ad iuridicam interrogationem. Item probatur conclusio. Quando iudex sciens aliquem esse innocentem condemnat illum quia probatur nocens secũdùmsecundùm allegata & probata, vere fert sententiam, dicendo, Condemno istum homicidāhomicidam vt occidatur, quia certè intelligitur ex circũstantijscircunstantijs, CōdemnoCondemno istũistum homicidāhomicidam secũdùmsecundùm | allegata & probata: ergo pari modo in casu nostro verificatur nostra cōclusioconclusio. Item est aliud exemplum optimum. Quando aliquis iam est confessus in foro conscientiæ homicidium quod fecit, & postea in alia cōfessioneconfessione interrogatur à confessore, An commiserit homicidium, verè respondet, ego non commisi homicidium, quia intelligitur ex circũstantijscircunstantijs, quod pertineat ad tuum forum modo. Cæterum si idem confessor interrogaret illum extra sacramẽtumsacramentum, An occiderit aliquem hominem, certè mentiretur si diceret non occidi, quia tunc ex circunstantijs, non possunt intelligi illæ particulæ. Ex dictis sequitur, quòd si aliquis occidit hominem defendendo se cum moderamine, & interrogetur iuridicè à iudice, An occiderit illum hominem, potest respōdererespondere etiam cum iuramento, non occidi hominem istũistum: quia ex circunstantia etiam negotij de quo agitur, intelligitur de occisione criminosa: nam iudex non interrogat neque interrogare potest, nisi de crimine. Sed quid si adhuc iudex instet interrogare, An reus fecerit delictum secretum, quid possit dicere siue iuridice siue non iuridicè interrogatus?

Respondetur & sit secunda cōclusioconclusio. Nihilominus respondere poterit ipse reus, NōNon feci. Ratio est. Quia semper intelliguntur dictæ particulæ ex circunstantijs. Confirmatur ista doctrina ex D. Thom. 2. 2. quæst. 89. art. 7. ad quartum. vbi ait, quòd quando non est eadem intentio iurantis & eius cui fit iuramentum, si fuerit dolus ex parte iurantis, iuramentum debet seruari secundùm intentionem eius cui præstatur, si autem non sit dolus ex parte iurantis: tunc iuramentum debet seruari secundùm intentionem ipsius iurantis. Et nota obiter, quòd ista doctrina Diui Thomæ intelligitur, quando verba iurantis sunt amphibologica, ita vt possint accipi secundùm intentionem vtriusque partis, vel ex vi verborum, vel ex circunstātijscircunstantijs. Nunc ergo sic arguitur ex doctrina D. Tho mæ. In casu proposito non est dolus ex parte iurantis, sed potius ex parte iudicis qui cōtracontra ordinem iuris, sub specie potestatis publicæ vult exigere crimen, & condemnare cōtracontra intentionem legis, ergo qui iurat nōnon tenetur verificare iuramentum secundùm intentionem iudicis, sed sufficit verificare secundùm propriāpropriam intentionem, supposito quòd verba ipsa possunt accipi in illo sensu ex circunstantijs.

AD argumenta in contrarium respondetur. Ad primum respōdeturrespondetur, distinguo antecedẽsantecedens. Nam si illa propositio, Ego occidi, accipiatur in eodem sensu ex parte subiecti, sicut accipitur negatiua, scilicet, cũcum eadem restrictione, ego subditus tuæ interrogationi, falsa est. Nam est affirmatiua de subiecto non supponente: si autẽautem accipiatur talis propositio in alio sensu, ita vt subiectũsubiectum illud stet sine restrictione, vera est ꝓpositiopropositio affirmatiua: sed non est contradictoria negatiuæ: quia non seruatur eadem restrictio.

Ad secundũsecundum negatur antecedens, quamquam Soto, tanquam verissimum supponat illud vbi supra. Ratio est, quia dicere, non ita est, habet hunc sensum ex circunstantijs personarum, scilicet, Non ita est quod ego subditus tuæ interrogationi occidi.

Ad tertium respondetur nego cōsequentiamconsequentiam. Ratio est, quia extra iudicium nōnon sunt illæ circunstantiæ quæ sunt in iudicio ad verificandum illam propositionem negatiuānegatiuam.

Ad quartum respondetur, quòd prudenter D. Tho. & doctores admonent, vt reus non mentiatur in iudicio: quia est magna occasio mentiendi ex timore pœnæ: sed simul admonet, vt vtatur amphibologica locutione, quæ possit verificari secundùm suāsuam mentem. Nos ergo in fauorem innocentiũinnocentium, ostendimus modum verissimum, quomodo possit reus negare quod interrogatur cōtracontra ordinem iuris. Cæterum quomodo possit mentiri si velit facile est explicare, scilicet, si habeat intentionem accipiendi subiectum absolute sine restrictione: tunc enim falsa est propositio, Ego non occidi. Iam vero ex definitis dubio præcedenti, erit facilis & breuis solutio ad secundum dubium.

DVbium secundum est, an reus qui interrogatur cōtracontra ordinem iuris, & negat se fecisse crimen: teneatur ad restitutionem famæ accusatoris, qui ex negatione rei infamatur? Pro parte affirmatiua est argumentum. Non est licitum reddere malum pro malo, ergo etiāetiam si accusator faciat mihi iniuriam, non erit mihi licitum obijcere illi | peccatum criminatoris. Et confirmatur. Secundum opinionem illorum qui dicunt, ꝙquod reus mentitur si respondeat, ego nōnon feci. Est argumentum. Ille per mendacium aufert famam proximi, ergo tenetur restituere. Ad hoc dubium, Scotus in 4. dist. 15. quæst. 4. artic. 3. Inquit, quòd tenetur reus restituere famam accusatori, non tamen reuocando quod dixerat, sed dicendo sic. Non habeatis accusatorem pro calumniatore, putabat enim se posse probare & deceptus est. Hanc sententiam sequitur Ioannes de Basolis in eadem dist. quæst. 2. & Gabriel quæst. 16. & Diuus Antoninus in 2. part. titul. 2. capit. 2. §. tertio. Sed Caiet. in 2. 2. quæst. 62. artic. 2. inquit, quòd si infamia accusatoris sequuta est ex eo, quòd reus negauit mendaciter crimen sibi impositio: tenetur ad restitutionem: si autem sequuta est ex eo, quod reus, dixit neque nego, neque concedo probet ille: non tenetur ad restitutionem: sed Syluester in verb. restitutio. 3. §. tertio. tenet absolute partem negatiuam, quam sententiam sequitur Soto libr. 4. de Iustitia. quæst. 2. artic. 3. & Ricardus in 4. dist. 15. arti. 5. quæstione. 3. quanquam communiter probetur contraria sententia à Magistro Soto, & Caietano, & hæc sententia est ferè communis & probatur secundum nostrum modũmodum dicendi in dubio præcedenti. Quia ille reus non mentitur negando, ergo defendit se cũcum moderamine inculpatæ tutelæ. SecũdoSecundo probatur etiam secundum opinionem illorum qui tenent quod mẽtiturmentitur, vt Soto: quia illud mendacium non est contra iustitiam in ordine ad accusatorem, respectu cuius non tenetur reus concedere, sed potest se defendere. Et confirmatur, si quis non posset effugere manus inuasoris, nisi dicendo vnum mendacium, non erit homicida, etiam si mediātemediante mendacio occiderit hominem: quia ille habebat ius ad defensionem suam, mendacium autem ex sua natura non est contra iustitiam, nisi quando homo tenetur ex iustitia dicere veritatem. Cuius oppositum supponimus in casu. Vltimò, modus ille respondendi Scoti & Caietani, potius est confiteri crimen proprium, quam euadere accusationem iniquam. ¶ Ad argumentum in oppositum respōdeturrespondetur, quòd reus non reddit malum pro malo, sed iustè se defendit: per accidens autem sequitur infamia iniusti accusatoris, sicut sequitur mors iniqui inuasoris, ex defensione mea. Et hactenus de tertia parte. ¶ In quarta vero parte, disputādadisputanda erat quæstio. An iudex qui per iniuriam extorsit confessionem à reo, possit procedere ad illius punitionem. Sed quia similis quæstio tractabitur de teste in quæstione sequenti, simul definietur ista.

AD Tertium sic proceditur. Videtur, quòd reo nōnon liceat iudicium declinare per appellationẽappellationem. Dicit enim Apostolus Rom. 13. Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit. Sed reus appellādoappellando, recusat subijci potestati superiori, scilicet iudici. Ergo peccat.

¶ 2 Præterea. Maius est vinculũvinculum ordinariæ potestatis, quàm propriæ electionis. Sed sicut legitur 2. quæstione 6. A iudicibus quos communis consensus elegerit, non liceat prouocare. Ergo multo minus licet appellare à iudicibus ordinarijs.

¶ 3 Præterea. Illud quod semel est licitum, semper est licitum. Sed non est licitum appellare post decimum diem, neque tertio super eodem. Ergo videtur quòd appellatio non sit secundum se licita.

SED cōtracontra est, quòd Paulus CæsarẽCæsarem appellauit, vt habetur Act. 25.

RESPONDEO dicendum, quòd duplici de causa contingit aliquem appellare. Vno quidem modo, confidentia iustæ causæ: quia vi|delicet iniustè à iudice grauatur. Et sic licitum est appellare. Hoc enim est prudenter euadere. Vnde 2. quæst. 6. dicitur: Omnis oppressus, liberè sacerdotum, si voluerit, appellet iudicium, & à nullo prohibeatur. Alio modo aliquis appellat causa afferendæ moræ, ne contra eum iusta sententia proferatur. Et hoc est calumniosè se defendere: quod est illicitum, sicut dictum est. Facit enim iniuriam & iudici, cuius officium impedit: & aduersario suo, cuius iustitiam quantum potest perturbat. Et ideo sicut dicitur 2. quæst. 6. omni modo puniendus est, cuius appellatio iniusta pronuntiatur.

AD primum ergo dicendum, ꝙquod potestati inferiori intantum aliquis subijci debet, inquantum ordinem superioris seruat, à quo si exorbitauerit, ei subijci non oportet: puta si aliud iusserit ProcōsulProconsul, & aliud Imperator, vt patet per Gloss. Roma. 13. Cùm autem iudex aliquem iniustè grauat, quantum ad hoc relinquit ordinem superioris potestatis, secundum quam necessitas sibi iustè iudicandi imponitur. Et ideo licitum est ei, qui contra iustitiāiustitiam grauatur, ad directionem superioris potestatis recurrere, appellando vel ante sententiam, vel post. Et quia non præsumitur esse rectitudo, vbi vera fides non est, ideo non licet catholico ad infidelem iudicem appellare, secundum illud 2. quæst. 6. Catholicus qui causam suam siue iustam, siue iniustam ad iudicium alterius fidei iudicis prouocauerit, excommunicetur. Nam & Apostolus arguit eos, qui iudicio contendebant apud infideles.

AD secundum dicendum, quòd ex proprio defectu vel negligentia procedit, quòd aliquis sua sponte se alterius iudicio subijciat, de cuius iustitia non confidit. Leuis etiam animi esse videtur, vt non permaneat in eo quod semel approbauit. Et ideo rationabiliter denegatur subsidium appellationis à iudicibus arbitrarijs, qui non habent potestatem, nisi ex consensu litigantium. Sed potestas iudicis ordinarii non dependet ex consensu illius, qui eius iudicio subditur, sed ex auctoritate Regis & principis, qui eum instituit. Et ideo contra eius iniustum grauamen lex tribuit appellationis subsidium. Ita quòd etiam si sit simul ordinarius & arbitrarius iudex, potest ab eo appellari: quia videtur ordinaria potestas occasio fuisse, quòd arbiter eligeretur, nec debet ad defectum imputari eius, qui consensit in eum sicut in arbitrum, non vt in eum, quem princeps iudicem ordinariũordinarium dedit.

AD tertium dicendum, quòd æquitas iuris ita subuenit vni parti, quòd altera non grauetur. Et ideo tempus decem dierum cōcessitconcessit ad appellandum, quod sufficiens æstimauit ad deliberandum, an expediat appellare. Si verò non esset determinatum tempus, in quo appellare liceret, semper certitudo iudicij remaneret in suspenso: & ita pars altera damnificaretur. Ideo autem non est concessum vt tertiò ali|quis appellet super eodem: quia nōnon est probabile, totiens iudices à recto iudicio declinare.