Vitoria: Summa Sacramentorum. ...

Legal Inf. & Privacy

fol. [175]v
¶ Sequitur de sacramento matrimonij.

DE sacramento ma trimonij tractat Magister. 4. distinctio. 26. & reijcit illud in vltimum locũlocum quia minus spiritualitatis habet. Vel quia prius tractandum erat de sacramentis quæ ordinantur ad propagationem spiritualem, & postremò de matrimonio quod quidem ordinatur ad propagationem corporalem seu temporalem.

MatrimoniũMatrimonium est sacramentũsacramentum.

¶ QVÆRITVR, in primis vtrum matrimonium sit sacramentum? Respondeo quód sic, & non est dubium. Nam Ephesios. 5. dicitur sacramentum hoc magnum est: ego autem dico in Christo & ecclesia. Et ita etiam determinatur in concilio Florẽ| fol. [176]rtinoFlorentino sub Eugenio. 4. Vtrum autẽautem conferat gratiam? Respondeo, quod ex eo quod est sacramentum confert gratiam non ponentibus ouicemobicem, & ritè suscipientibus, vt determinatur in cōcilioconcilio Tridentino sesione septima capitulo. 6. 7. &. 8. Instituit autem Christus hoc sacramentum Matthæi. 19. quando illud commendauit, & pręcepitpraecepit inseparabilitatem dicens: quos Deus coniungit &c. ex quo, & ex traditione apostolorum & magis ex traditione ecclesiæ habemus quod matrimonium sit sacramentum.

MatrimoniũMatrimonium per procuratores contractum non est sacramẽtumsacramentum.

QVÆRITVR, vtrum matrimonium cōtractũcontractum per procuratores sit sacramentum? Respondet Caietanus ꝙquod non. Quia nullum sacramentum potest confici per procuratores. Item quia receptio gratiæ est actus personalis, & non |
fol. [176]v
potest dari vni pro altero: sed in quolibet sacramento nouæ legis confertur gr̃agratia, ergo. Dicimus tñtamen ꝙquod licet talis cōtractuscontractus nōnon sit sacramẽtũsacramentum, est tñtamen verum matrimoniũmatrimonium. Et ita factũfactum fuit Genesis 24. per Heliezer seruũseruum AbrahāAbraham & patrem Rebecæ. Dicit Caieta.Caietanus quòd facilius posset papa dispensare in hoc matrimonio, quám in eo quod est sacramentum cōtractumcontractum, scilicet inter præsentes & per verba de præsenti.

Matrimonii materia & forma

SED cum in omni sacramento inueniatur materia & forma, quæritur quæ sit materia, & quæ forma huius sacramenti? Palude. 4. d. 26. ait quòd coniuges se habent vt materia, & verba vt forma. Capreo. d. 26. dicit hoc esse probabile. Melius tñtamen dicitur cum, S.Sancto Tho.Thoma quòd verba vnius coniugis sũtsunt materia, & verba alterius sunt forma putâ verba quæ primò proferuntur sunt materia, & quæ proferuntur vlti|
fol. 177r
mò sunt forma, quia perficiunt sacramentũsacramentum. Ita ait. S. Tho. 4. d. 26. q. 2. art. 1. 2. &. 4. d. 1. q. 1. ar. 1. quæstiuncula. 5. 2. Et ita tenendum est sine dubio.

MatrimoniũMatrimonium est obligatio mutua inter virum & vxorẽvxorem.

¶ QVÆritur, cũcum in matrimonio inueniantur quatuor, scilicet consensus contractus, mutua obligatio, vinculũvinculum & copula carnalis, quod horũhorum sit matrimonium? Respondeo primò quòd nōnon est copula carnalis. Nam inter mariam & Ioseph fuit verum matrimoniũmatrimonium sine tali copula. Secundò dico ꝙquod nec consensus est matrimonium. Patet quia matrimonium semper durat, consensus verò non semper durat. Et si dicas ꝙquod durat virtualitèr, dico ꝙquod hoc nihil est, quia aliquādoaliquando poenitent ambo, & dolent de matrimonio. Tertiò dico ꝙquod nec ipse contractus est matrimonium. Quia contractus non est nisi expressio consensus, sed consensus non est matrimonium, ergo nec ex|
fol. [177]v
pressio illius. Item quia matrimoniũmatrimonium semper durat estestque inseparabile, contractus verò finit̃finitur. Restat igitur ꝙquod matrimonium est vinculũvinculum & obligatio illa mutua inter virum & foemināfoeminam. Patet quia matrimoniũmatrimonium nihil aliud sonat quam organum quoddam & instrumẽtũinstrumentum ordinatum ad procreādosprocreandos liberos, sed vinculum istud quod ponimus ad copulam carnalem inter virum & vxorem requiritur, & est necessarium & sufficiens ad procreationem liberorũliberorum ac eorundem instructionem ergo, illud est matrimonium. Istam mutuam obligationem ponit Paulus, prima Corinthiorum. 7. mulier potestatem sui corporis non hahethabet, sed vir: similiter & vir potestatem sui corporis nōnon habet sed mulier &c.

ConsẽsusConsensus in matrimonio necessarius.

¶ QVÆritur, de causa huius vinculi vtrũvtrum ad hoc vinculũvinculum causandũcausandum requiratur & sufficiat consensus? Respond.Respondetur ꝙquod |
fol. 178r
cōsensusconsensus requriitur & est omnino necessarius & sufficiens causa matrimonij: & in hoc oẽsomnes doctores conueniũtconueniunt. Sed dices nemo erit certus de matrimonio, quia nemo potest esse certus de consensu alterius coniugis. RespōdeoRespondeo, ꝙquod nōnon requiritur ꝙquod habeamus certitudinem euidentiæ, aut fidei de consensu alterius, sed sufficit certitudo moralis ad securitatem conscientiarum.

Dubitans de cōsensuconsensu coniugis quid facturus.

SED quid si vnus coniugum habeat certas coniecturas quód alter cōiuxconiux non consensit, vt quandò quis cōtraxitcontraxit cũcum puella quæ omnino respuebat tale cōiugiũconiugium, tamẽtamen victa fuit à parẽtibusparentibus, an talis possit exigere & reddere debitũdebitum? Scotus. 3. d. 4. & alij doctores dicunt, ꝙquod quando non cōstatconstat quòd fuit timor cadens in virum constantẽconstantem, & quòd ex tali metu consensit, si illa dixit quòd accipiebat eum in virum, deponenda est conscientia, & licitum |
fol. [178]v
est reddere & exigere debitum: & nōnon est dubium de hoc. Si autem non possit conscientiam deponere, quia vidit maximam resistentiam puellępuellae, & modo dicit se non consensisse, dico quòd hac conscientia durante, nec potest petere, nec reddere: imo dico ꝙquod in tali casu esto illa petat, non potest vir reddere debitum, nec peccat per hoc: sed debet illi dicere quòd consentiat modo. Et si consentit, benè quidẽquidem. Si autẽautem dicat ꝙquod nec tunc vult consentire, non potest exigere, nec reddere: nōnon est dubiũdubium. Si autem sit dubium pro vtravtraque parte deponat conscientiam, & petat & reddat. Quod si non potuerit conscientiāconscientiam deponere, non poterit petere, nec reddat debitum. Si verò habuerit formidinem quòd illa non consensit, dico ꝙquod sufficiet probabilitas pro altera parte, & agat contra illam formidinem. Et si in tali casu dicat quòd non consen|
fol. 179r
sit non credat ei: nam si crediderit nōnon poterit ad eam accedere. Et si illa petierit debitum faciat eam prius cōsentireconsentire & posteà reddat.

cōiugũconiugum altero dicente se nōnon cōsensiseconsensisse, an alter liber maneat.

¶ QVæritur quid faciendum quandò aliquis contraxit cum aliqua secretè & posteà ille negat matrimonium, & contrahit publicè cũcum alia, an illa prius relicta possit contrahere cum alio? Respondeo, ꝙquod si illa habeat apparentias ꝙquod ille non consensit secum in matrimonio: vt putâ quia erat magna inæqualitas inter illos, quia ille erat nobilis, & ipsa filia agricolæ, & ipse iurat se non consensisse cum ea, tunc apparentia sufficiens est quòd non consensit: & sic illa poterit transire ad matrimonium aliud. Si tamen illa non pōtpotest omnino credere nisi quòd consensit, dico quòd cum illa conscientia non potest accedere ad aliud matrimonium.

CōsensusConsensus interior matrimonij debet exterius exprimi.

fol. [179]v
¶ QVÆritur, an requiratur ꝙquod cōsensusconsensus interior exprimatur exterius ad hoc vt fiat matrimonium? Respondeo secundũsecundum omnes quòd sic. Patet apud. S. Tho. 4. d. 27. q. 2. Et Palude ibi. q. 2. ar. 2. & Durandus ibi. q. 1. & Scotus q. vnica. Et glosa cap. tuæ fraternitatis extra de sponsalibus. Matrimonium enim est sacramentum, at in sacramẽtosacramento oportet ꝙquod ĩterueniatinterveniat aliquod signũsignum sensibile. Et in cap. cum apud de spōsalibussponsalibus dicitur ꝙquod requiritur expressio exterior non solũsolum ad hoc quod cognoscatur, sed etiāetiam ad hoc vt sit matrimonium. Item probatur quia nunnunquam homines se contraxisse putātputant donec pro ferantur verba, quantuncunquantuncunque cognoscant inuicem cōsensusconsensus interiores. Sufficiunt autem signa exprimentia hũchunc consensum: & illa vocantur in proposito verba. Et etiam si pater loco puellæ dicat quòd sic, illa præ verecundia |
fol. 180r
tacente: hoc sufficit, non est dubium. Si veró alius à patre exprimeret consensum puellæ, ipsa tacente & consentiente, sufficiet in foro conscietiæ. Sed forte in foro contentiosso damnaretur & non admitteretur.

CōsensusConsensus & verba de futuro non sufficiũtsufficiunt ad matrimoniũmatrimonium

SED vtrum ad matrimonium sufficiat cōsensusconsensus & verba de futuro? Repōd.Respondeo ꝙquod non, sed requiritur ꝙquod cōsensusconsensus & verba sint de præsenti. Vt expressè habetur in cap. tuętuae fraternitatis de spōsalibussponsalibus, accipio te in meāmeam in crastinum & deinceps, non est matrimonium. Si autem dix erit aliqua verba ambigua quæ possunt habere duplicẽduplicem sensum, standum est in foro conscientiæ intentioni cũcum qua illa protulit: an scilicet dixerit ea animo contrahendit, an non. In foro autem exteriori standum est coniecturis.

Verba proferens cōsensusconsensus sine cōsẽsuconsensu interiori non verè contrahit.

¶ QVÆritur, de illo qui contraxit cũcum aliqua proferens exterius verba & |
fol. [180]v
interius non habens consensum, an sit matrimonium? Respondeo, quòd nōnon. Quia deficit consensus interior. Ideò caueant sibi fatuæ puellępuellae. Sed vtrum saltim talis teneatur eāeam ducere in vxorem? Scotus. 4. d. 30. q. 1. dicit omnino ꝙquod sic: quia fecit illi iniuriam in illo cōtractucontractu exteriori non cōsentiendoconsentiendo. IdẽIdem dicit Adrianus, & Palude. Ideò ne putent isti nequam homines impune se hæc scelera patrare. S. Tho. d. 27. q. 1. arti. 2. quæstiuncula. 4. dicit ꝙquod in foro consciẽtiæconscientiæ non impugnè agit qui sic deludit puellāpuellam. non tñtamen dicit ꝙquod tenetur eāeam ducere. Nec ꝗqui dicũtdicunt ꝙquod tenetur eam ducere sufficientèr probant. Timeo tamen quòd est sicut illi dicunt, & est verisimile, & vellem esset verum.

MatrimoniũMatrimonium contrahẽscontrahens de pręsentipraesenti ante copulācopulam pōtpossit religionẽreligionem ingredi.

¶ QVÆRItur, vtrũvtrum qui contraxit matrimonium possit ad religionẽreligionem trāsiretransire? Respondeo, quòd postpostquam matrimonium est consumatum non potest. |
fol. 181r
Et ita tenẽttenent omnes doctores. Et est determinatio ecclesiæ. Probat. S. Tho. quia nullus potest dare alienum, sed consumato matrimonio neuter coniugum est sui iuris: iuxta illud Pauli vir sui corporis potestatem nōnon habet sed vxor, ergo. Et de hoc sunt multa iura in titulo de conuersione coniugatorũ.coniugatorum Sed ab hac regula generali sunt exceptiones. Prima qñquando vnus coniugum
cōmisitcommisit adulterium, alter potest transire ad religionẽreligionem libere: vt habetur expressè ca. agathose. 27. q. 2. ScũdaSecunda exceptio est si vterque coniugum voluerit profiteri religionem tũctunc licebit ambobus ingredi eam. Est tamen notandũnotandum ꝙquod de licentia vnius coniugis alter potest trāsiretransire ad religionem, dummodo ille qui dat licentiam ingrediatur etiam religionem, vel sit in ætate senili in qua non sit ei periculum continentiæ. NāNam si tale periculum ei immineret illa li|
fol. [181]v
centia nihil valeret, & professio alterius nulla esset. Si autem sit in ætate tātam senili ꝙquod iudicio prælatorum non sit ei periculum de castitate, tunc potest dare licentiālicentiam etiāetiam si alter coniux maneat in seculo. De istis sunt multa loca in iure videatis vos illa. Dicit etiāetiam Palu. 4. d. 27. q. 3. quòd quotiescunque licet viro transire ad religionem, licet etiam ei transire ad sacros ordines in seculo. In nullo doctore hoc inueni, & credo quòd dicit verũverum, quia tunc nullum est impedimentum. Vnde si vxor cōmissitcommissit adulterium, maritus potest promoueri ad sacros ordines etiam si non intret religionem. Et idem dicẽdumdicendum est si vxor sit extra periculum incontinẽtiæincontinentiæ, & dederit viro licentiam.

Post matrimonium ratũratum & non consumatum altero religionẽreligionem profitente altenalter pōtpotest transire ad secũdassecundas nuptias.

¶ QVÆritur, vtrũvtrum post matrimoniũmatrimonium ratũratum non consumatũconsumatum liceat intrare religionem? RespōdeoRespondeo ex sententia omnium, & ex consuetudine & determi|
fol. 182r
natione ecclesiæ, quòd sic: etiam altero coniuge reclamante. Hoc habetur in cap. verũverum, & in ca. ex publico de cōuersioneconversione coniugatorum. Et facta professione alter coniux qui remanet in seculo potest transire ad secundas nuptias. Hierony. dicit (& habetur in ca. scribit. 27. q. 2.) đde Machario quòd post apparatũapparatum nuptiarũnuptiarum trāsijttransijt ad hæremũhæremum. Et in ꝓlogoprologo euāgelijeuangelij Ioannis, dicit ꝙquod Xp̃sChristus assumpsit IoānẽIoannem á nuptijs. IdẽIdem dicitur de beato Alexio filio EpiphanięEpiphaniae

Sponso vi matrimoniũmatrimonium cōsumāteconsumante, an sponsa poss tpossit ingredi religionem.

¶ QVÆritur, si sponsus vi consumauit matrimonium, an possit illa transire ad religionẽreligionem eo inuito? Videtur ꝙquod nōnon, quia iāiam matrimoniũmatrimonium est cōsumatũconsumatum. In contrariũcontrarium est quia ille fecit iniuriāiniuriam, ergo videtur ꝙquod talis iniuria debeat reparari: & cũcum ipsa ante iniuriāiniuriam possit ingredi, poterit etiāetiam post acceptāacceptam contumeliācontumeliam. De hoc nihil vidi ĩin iure determinatũdeterminatum. Ideò ꝓbabilisprobabilis ẽest vtravtraque pars. Et ita |
fol. [182]v
putat Durand.Durandus licet ei magis probabibile videatur ꝙquod non potest ingredi religionem, quia iam est ibi vinculũvinculum carnale & non tm̃tamen spirituale. Et licet vir malè fecerit non tamẽtamen debet hac poena puniri. Caueret ipsa sibi, vel intraret anteá religionem. Palude reputat magis probabile quòd possit transire. Vtraque opinio videtur mihi probabilis. Tamen hoc est vnum certum ꝙquod licet illa intret religionem matrimonium non derimetur, nec ille poterit transire ad secundas nuptias ipsa viuẽteviuente: quicquid dicat Durandus.

Ante cōsumationemconsumationem matrimonii licet intrare religionẽreligionem in qua fit votũvotum solenne

¶ QVOD diximus supra, scilicet ꝙquod ante consumationem matrimonij licet ingredi religionem, intelligendũintelligendum est de religione in qua fit votum solẽnesolenne. Vnde à las beatas quæ vocāturvocantur terceras, quas puto solùm facere votum simplex, non poterit trāsiretransire. Quia ob tale votum nōnon posset dirimi matrimo|
fol. 183r
nium, ac proindè ni casarse el que quedaba en el siglo. Imo si illæ beatæ nuberẽtnuberent licet peccarẽtpeccarent, teneret mr̃imōiũmatrimonium.
De sponsalibus.

Sponsalia quæ dicāturdicantur

SPONSAlia sunt promissio futurarum nuptiarum, quęquae iāiam in Hispania ferê non fiunt: si no desposorios de præsenti. SũtSunt igitur sponsalia mutua promissio futurarũfuturarum nuptiarum. Nec sufficeret dicere, ego propono te habere in vxorem, nolo tamen me obligare. Talia non sunt sponsalia: vt malè putat Palude. 4. d. 27. sed requiritur stipulatio, & obligatio. FiũtFiunt autem duplicitèr vt ait sanct. Tho. 4. d. 27. q. 2. ar. 1. Vno modo sine conditione quacunquacunque, & talia statim sunt sponsalia. Alio modo fiunt cum conditione: vt si dicam, ducam te si dederis mihi mille aureos, vel si pater tuus cōsenseritconsenserit. Nos simul tractabimus |
fol. [183]v
de conditionibus appositis spōsalibussponsalibus & de appositis matrimonio.

Sponsalia & matrimoniũmatrimonium cum cōditioneconditione adueniente cōditioneconditione nōnon fiũtfiunt per hoc spōsalĩasponsalia aut matrimonium.

¶ QVÆritur, vtrũvtrum si sponsalia contrahantur inter personas illegitimas, animo contrahendi sub hac conditione, si papa dispensauerit, an adueniẽteadueniente cōditioneconditione sint vera spōsaliasponsalia? & si fuerũtfuerunt verba de præsenti, an sit matrimoniũmatrimonium conditione adueniẽteadueniente? Et augeatur dubiũdubium, ponamus ꝙquod isti postpostquam venit dispẽsatiodispensatio habeant eāeam ratāratam. In Flandria fuit mihi magna cōtrouersiacontrouersia cũcum aliquibus iuristis super isto casu. Sed respōdeorespondeo, ꝙquod non est matrimoniũmatrimonium & oppositũoppositum est error intolerabilis. Ratio est quia ante dispensationẽdispensationem hęchaec nōnon erat vxor istiꝰistius igitur nec post. Quia papa nōnon potest dare vxorẽvxorem, sed solũsolum dat facultatẽfacultatem ducendi illāillam. Et si talis transiret ad secundas nuptias non compelleretur sumere primam cōsanguineamconsanguineam. AllegabātAllegabant mihi multa capita iuris sed nihil om|
fol. 184r
nino faciebant. Secundó dico quòd talis contractus non solùm non est matrimonium, sed nec est sponsalia vllo modo: etiam adueniente dispensatione, sed quicquid factum est, totum est irritum, & contractus est nullus. Est lex inter stipulantes. ff. de verbo. obligatio. §. sacram[enta]enta, vbi est casus quód si fiat stipulatio de sacra re, vel de re đde qua nōnon est cōmertiumcommertium, de qua non poterat fieri sine consensu principis, stipulatio est nulla, & non reddit obligatio adueniente consensu principis.
Adeo est reprobatus ille contractus, vt sit super eo excōmunicatioexcommunicatio. Sic igitur dico in proposito quòd prædictus contractus est nullus, etiāetiam si iurarem, & peccarem iurando: quia est contra bonos mores. Sed quid si personæ legitimæ contrahātcontrahant sub cōditioneconditione honesta, vt si pater tuus consenserit, vtrũvtrum adueniente conditione sit matrimoniũmatrimonium? |
fol. [184]v
Panormita. & canonistæ dicũtdicunt ꝙquod sic, & Palude videt̃videtur eos sequi. Sed Adrianus, & cōmuniscommunis sententia doctorum dicunt ꝙquod non, sed solùm sunt sponsalia. S. Tho. 4. d. 27. dicit ꝙquod si conditio sit de futuro, etiam si verba sint de pręsentipraesenti, idem est iudicium sicut de consensu de futuro, qui exprimitur ꝑper verba de futuro, ac proindè adueniente conditione manent sponsalia. Et dato ꝙquod errore, putans talem contractum esse matrimonium, consumet illud, nōnon est ad huc matrimonium, quia ex errore processit. Itaque regula generalis est, si in isto instanti non est matrimoniũmatrimonium quicquid posteà superueniat non erit matrimonium: nisi de nouo & de præsenti iterum fiat.

Conditio impossibilis vel turpis in matrimonio habetur pro non adiecta.

¶ QVÆritur, an si quis apponat conditionem impossibilem scilicet cōtrahocontraho tecum si digito tetigeris coelũcoelum, aut si dederis mihi regnũregnum, an sit matrimo|
fol. 185r
nium? Respondeo, quód est determinatio in cap. finali de cōditionibusconditionibus appositis, vbi papa in faboremfavorem matrimonij dicit, quòd si apponatur in eo conditio turpis, vel impossibilis habeatur pro non adiecta. Et sic si absque illa conditione erat matrimonium, etiam erit matrimonium ea apposita. Adrianus dicit, ꝙquod vel illa conditio apponitur serio vel ioco. Si primum dicit quòd ibi non est verus cōsensusconsensus, ac proindè nec matrimonium. Si secundum dicit quòd est matrimonium, quia habuit consensum. Si denique non habuit cōsensumconsensum interiorem quicquid apponatur non erit mr̃imoniũmatrimonium. Si verò habuit consensũconsensum erit mr̃imoniũmatrimonium, esto apponat cōditionẽconditionem impossibilẽimpossibilem. De hac conditione impossibili. S. Tho. nihil dicit.

Conditiones in mr̃imoniomatrimonio apositæ variæ.

¶ DE alijs cōditionibusconditionibus dicit. S. Tho. ꝙquod vel conditio est de præsenti, vel de futuro. Si primum, vel est cōtrariacontraria bo|
fol. [185]v
nis matrimonij, vt contraho tecum si fueris sterilis, & tunc non tenet matrimoniũmatrimonium siue sit turpis conditio, siue nōnon. Vel non est contraria bonis matrimonij, & sic siue sit honesta, siue non tenet matrimoniũmatrimonium stante cōditioneconditione. Videtur loqui sanct. Tho. cōtracontra illud ca. sed loquimur in foro cōscientiæconscientiæ. Vel conditio est de futuro, & tunc si sit necessaria, vt contraho tecũtecum si sol oriatur cras, est matrimoniũmatrimonium. Quia iāiam habetur talis cōditioconditio pro apposita saltim in suis causis, & sic præsumitur de præsenti. Sed hoc non obstante si intentio cōtrahẽdicontrahendi est ꝓpro crastina die, solũsolum sunt spōsaliasponsalia de futuro. In foro tñtamen contentioso præsumitur de præsenti. Si aũtautem sit conditio cōtingenscontingens, secundũsecundum sanctũsanctum Tho. posita conditione est matrimoniũmatrimonium, & non apposita non erit matrimonium: & hoc siue conditio sit honesta siue non. At secundùm iura si sit conditio |
fol. 186r
turpis, habetur pro nōnon adiecta: vt si dicat cōtrahocontraho tecũtecum si occîderis inimicũinimicum meum, & est matrimonium verum.
¶ Et hæc de his.

Bigamus quis dicatur & oĩsomnis bigamus ẽest irregularis.

BIGAmus dicitur qui bis duxit vxorem, de quo quęriturquaeritur an sit irregularis ad sacros ordines suscipiendos? Respōd.Respondetur ꝙquod duplex est bigamia. QuædāQuædam propriè dicta, de eo qui bis duxit vxorẽvxorem, & de hac loquitur Paulus Titum. 1. oportet episcopũepiscopum sine crimine esse vnius vxoris virum. Alia est bigamia interpretatiua & impropria quęquam habet idem impedimentum ac prima: vt si quis duxit biduamviduam. Nam vna ratio quare bigamus expellitur ab ordinibus est propter significationem, quia tale matrimoniũmatrimonium non significat coniunctionẽconiunctionem Christi & ecclesięecclesiae. Quia Christus non habuit nisi vnicam vxorem, vnicam ecclesiam, |
fol. [186]v
eamque virginem & incontaminatāincontaminatam, Alia est etiam bigamia similitudinaria, qñquando quis habẽshabens vnāvnam vxorẽvxorem viuāviuam contrahit cũcum alia. ItẽItem est bigamus qui post votũvotum simplex castitatis duxit vxorem. Et qui post susceptos ordines cōtraxitcontraxit. Omnes isti sunt irregulares & repelluntur ab ordinibꝰordinibus suscipiẽdissuscipiendis. Oes tñtamen iste irregularitates sũtsunt de iure positiuo

Irregularitas bigamiæ nōnon tollitur per baptismũbaptismum,.

¶ QVæritur, vtrum irregularitas bigamiæ tollatur per baptismum? Fuit quæstio inter HieronymũHieronymum & Augustinum, Hieronymo dicente quòd tollebat̃tollebatur, quia manet noua creatura. Augustino verò dicente ꝙquod non, quia baptismus solum tollit peccata, non alia vincula: sicut nec tollit matrimoniũmatrimonium. Hæc autem opinio Augustini allegatur á Graciano cap. accutiùs. 26. d. & omnes canonistæ tenent cum eo, & S. Tho. Maio. verò tenet cum Hiero ny. Sed tenendum est cum Augusti. |
fol. 187r
Quia signum est ꝙquod postpostquam quis bis cōtraxitcontraxit ꝙquod nōnon cōtinebitcontinebit. Et etiāetiam quia esset in illo matrimonio imperfecta significatio coniunctionis Christi & ecclesiæ. At vtrũvtrum possit ecclesia dispensare cũcum bigamo? Dico ꝙquod sic, sed nōnon sine magna causa propter verba apostoli.

Copula carnalis suꝑuẽiẽssuperueniens spōsalibussponsalibus, an efficiat matrimoniũmatrimonium

¶ QVÆritur, vtrum copula carnalis superueniens sponsalibus de futuro efficiat matrimoniũmatrimonium? S.Sanctus Tho. distinguit. In foro conscientiæ si non est consensus non est matrimonium. In foro autem contentioso, quia nōnon est aliquod signum quod magis exprimat consensum quam copula, iudicabitur matrimonium: vt habetur in ca. is qui. Et in ca. vltimo de sponsalibus. Sed quid si ꝑper ignorantiam credebat ꝙquod per spōsaliasponsalia erat iāiam vxor sua, & isto animo accessit ad illam & consumauit matrimoniũmatrimonium, aliâs non cōsumaturuconsumaturu; an sit matrimoniũmatrimonium? Dico ꝙquod non. Et est expressa sentẽ| fol. [187]vtiasententia. S. Tho. nihil em̃enim consensui tam cōtrariũcontrarium ac error. Item antè hoc nōnon erat matrimonium, & non sunt apposita requisita ad matrimonium, ergo.

Post accessum libidinosum ad sponsam de futuro, cũcum alia contrahens de præsẽtipræsenti vere cōtrahitcontrahit.

¶ QVÆRItur, si iste talis accesserit ad sponsam per sponsalia de futuro, non consumandi matrimonij gratia, sed animo libidinoso, si posteà contrahat cum alia, an hoc secundũsecundum sit verũverum matrimoniũmatrimonium? Respondeò, ꝙquod sic. Quia primum non fuit matrimonium, quāuisquamuis papa illegitimauerit secundũsecundum in c. is qui de spōsasponsa: sed hoc fecit papa quia pręsumpsitpraesumpsit quòd primum fuit verum matrimoniũmatrimonium. Sed quid ille faciet, quia compelletur ab ecclesia manere cum prima? Et generalitèr dubitatur quid faciet ille qui contraxit primò cum aliqua secrete, & consumauit matrimonium, nemine sciente, & posteà secũdòsecundò contrahit cum alia publicè, si compellatur ab ecclesia excommunicatio|
fol. 188r
nibus ad manendum cũcum secunda quid faciet: cùm illa non sit verè vxor? Respond.Respondeo quòd si ille potest contrahere matrimonium cum illa cum qua cogitur manere, debet contrahere. Si veró non potest vt in casu præsenti, malum remedium habet. Non enim habet aliud remedium nisi quòd ferat patientèr. Nec apud Deum erit excommunicatus, debet tamen vitare scandalum, & abire in aliam regionem, vbi poterit audire missam, & communicare manendo cum prima vxore.

Post spōsaliasponsalia de futuro libidinose corrumpẽscorrumpens spōsamsponsam tenetur eāeam ducere. virginẽvirginem vltroneam corrumpẽscorrumpens nōnon tenetur eam dotare

SED mouet. S. Tho. dubiũdubium in. 4. d. 28. ar. 2. 4. de eo quia post sponsalia de futuro accessit ad virginẽvirginem animo libidĩosolibidinoso, an talis teneat̃teneatur eāeam ducere quia stuprauit virginẽvirginem? Et doctor sanctus cōceditconcedit ꝙquod tenetur eam ducere postpostquam promissit & si non potest eāeam ducere, debet eāeam dotare. Et addit ꝙquod hoc est verum qñquando decipit eam, quod quidem |
fol. [188]v
est maximè notandum. Nam qui vltroneam virginem corrumpit non tenetur eam dotare: quāuisquamuis em̃enim promisserit ei se ducturum eam in vxorem aliquandò, ipsa tamen bene intellexit quòd non debebat facere: quia erat magna inæqualitas inter eos. &c.
Sequitur de matrimonio clandestino.

Clandestinum matrimoniũmatrimonium quod dicatur & an sit verum.

QVÆRITVR, an matrimonium clādestinumclandestinum sit verum matrimonium? RespōdeoRespondeo, ꝙquod sic, nec potest dubitari, quia non est de essentia matrimonij quod sit coram testibus. Sed quid est hoc matrimonium clandestinũclandestinum quod tantum prohibetur in iure, & propter quod tot poenæ ponuntur? Respond.Respondetur ꝙquod licet multis modis dicatur matrimonium clandestinum, tamen in proposito accipitur pro matrimonio contra|
fol. 189r
cto sine testibus, & pro matrimonio sine solennitatibus iuris, sine denunciatione, vocantur bana los pregones, &c. Et quia poenæ iuris sunt restringedæ, solũsolum istis duobus modis incurrũturincurruntur. Et hæc est cōmuniscommunis opinio doctorũdoctorum. Et Panormi. ca. finali, de clandesti. despōsatideponsati. & IoānesIoannes Andreas, in additioni. ad specula. titulo de clādesticlandesti, despōsspons. Et Innocentius ibidẽibidem, ita tenent.

MatrimoniũMatrimonium aliqñaliquando licitè fit clandestinè.

¶ SCIENdum tamên quòd matrimonium aliqñaliquando licite fit clandestiné. Primò qñquando timetur ꝙquod impedietur, & vbi sunt seditiones y vandos. Secundò inter magnates non opus est ꝙquod publicentur ædicta, quia si sit inter eos aliquod impedimẽtumimpedimentum ipsi prouidebũtprouidebunt de dispensatione. Tertiò propter pudorem & magnam verecundiam: vt si contrahat aliquis nimis senex cum puella, nobilis cum ignobili, diues cum paupere.

Clandestine cōtrahentescontrahentes non sunt in iure excommunicati.

fol. [189]v
¶ QVÆritur, de poena quam incurrunt contrahentes clandestinè? In dicto capit. finali non ponitur sententia excōmunicationisexcommunicationis, nec etiam in toto iure, sed solùm dicitur quòd filij sic cōtrahentiumcontrahentium sint illegitimi: nisi posteà publicè contrahant. Sacerdoti tamen qui interfuit imponitur poena depositionis. Sunt poenæ quęquae non incurruntur ipso facto, sed oportet quòd imponantur. In aliquibus tamen episcopatibus est excommunicatio, sed nescio quare imponitur nisi causa quæstus: petant absolutionem ad cautelam in nomine dñidomini. Non dubito nisi quoòdquod esset bonum tollere istam excōmunicationisexcommunicationis sententiāsententiam à matrimonio clandestino, & quòd maneamus in iure.

Accedens ad sponsāsponsam ante benedicti onem ecclesiæ non peccat mortaliter.

¶ QVÆritur, an sit peccatũpeccatum mortale post matrimoniũmatrimonium publicũpublicum de præsenti accedere ad sponsam ante solennitatẽsolennitatem nuptiarum quod etiam vocatur matri|
fol. 190r
monium? Videtur quod sic, quia in c. nostrates. 30. q. 5. est prohibitũprohibitum. Et etiāetiam quia videtur ꝙquod sit quidam contẽptuscontemptus ecclesiæ. In contrarium est quia talis vtitur re sua. Caieta.Caietanum facit de hoc quæstionem & dicit quòd non est peccatũpeccatum. Patet quia in lege naturæ nōnon erat peccatum, & in iure non est prohibitum tamtamquam mortale. Nam in illo ca. nostrates, dicitur quòd non seruare illas conditiones non esset mortale: & est iam vsus in multis partibus, ergo non est peccatum. IdẽIdem tenet Siluester verbo debitum coniugale. §. 9. & allegat Innocentium, & AntoninũAntoninum, & HostiẽsHostiens. in ca. 1. de sponsalibus. Imo addit ꝙquod si timetur aliquod periculum, vel si differuntur velationes, consulendum esset eis consumare matrimonium. Et quòd hoc sit etiam de mente sancti Tho. patet quia. 4. d. 28. ar. 2. 3. dicit ꝙquod si sponsus per verba de futuro petat |
fol. [190]v
debitum á sponsa, si illa credit quòd ipse accedat cum affectu maritali non peccat reddens debitum, ergo multo minus si sponsus per verba de præsenti petat. Sic igitur dicendum est, quòd nōnon est peccatum mortalè: imo aliquādòaliquandò non erit nec veniale.

Vsus matrimonij clandestini, āan sit peccatum mortale.

¶ QVÆritur, vtrũvtrum vsus matrimonij clandestini sit peccatũpeccatum mortale? V.Verbi g.gratia sit vidua quęquae patitur furores carnis, & esset ei infamia nubere publicè, vult contrahere secretè, & etiam frui viro secretè, & est nobilis quidam habens amicam: vt vitet peccatum contrahit cum ea secretè, & accedit ad eam, an peccet mortalitèr, tātam vidua, quam nobilis? Videtur quòd non, quia quilibet eorũeorum vtitur re sua, & non agit contra aliqđaliquod præceptum. Respond.Respondeo ꝙquod de hoc aliter est loquendum ratione scandali, & aliter absolutè. Ratione scādaliscandali dicit Caietanus, ꝙquod esset mortale: & est difficile |
fol. 191r
quòd in huiusmodi casibus vitetur, nānam semper reputabuntur concubinarij: & in moralibus aspiciendum est ad id quod sæpè contingit, & cũcum hoc sæpè sequatur, erit mortale. Si tamen detur casus in quo fiat sine scandalo, nōnon erit mortale: quia non est cōtracontra præceptũpræceptum aliquod diuinum aut humanum: nec facit cuiquam iniuriam. Sed dicit Caietanus, ꝙquod quia tātam strictè prohibentur hęchaec matrimonia clandestina ab ecclesia, esset mortale. Res est disputabilis. Sed ego dico ꝙquod secluso iure positiuo & etiam scandalo, esset mortale. Quia tale matrimonium esset contra finem eius stando solũsolum in iure naturali: non enim poterit benè educari proles, & filij haberẽturhaberentur tantanquam illegitimi: ac proindè non possent adire hæreditatẽhæreditatem paternam, & priuarentur multis bonis. Et sic talis vsus matrimonij clandestini factus cũcum hac intentione, vt sit secre| fol. [191]vtũsecretum, est mortalis. Secus esset si ꝓpro aliquo tp̃etempore vellẽtvellent sic manere, quousquousque veniat opportunius tempus quo manifestet̃manifestetur.

Consensus coactus an sufficiat ad matrimonium.

¶ QVÆritur, vtrũvtrum consensus coactus sufficiat ad matrimoniũmatrimonium? V.Verbi g.gratia deprehensus est iuuenis cũcum puella, & cogit̃cogitur à parentibus puellæ cōtraherecontrahere cũcum ea, vel mortẽmortem subire: & ille ex metu consentit interius (nānam si nōnon cōsentiretconsentiret interius nōnon est dubiũdubium quin nōnon sit matrimoniũmatrimonium etiāetiam si sine metu proferat verba) an sit mr̃imoniũmatrimonium? S. Tho. 4. d. 29. ar. 2. & oẽsomnes docto. ponũtponunt. distinct. de duplici metu. Quidam est metus cadẽscadens in virũvirum cōstantemconstantem, alius cadens in inconstantem. ConstāsConstans autem vir ab inconstanti hoc distat, quòd constans nunquàm inducitur aliquo timore ad perdendũperdendum famam vt saluet omnes res suas quia plus valet fama quàm res. At incōstāsinconstans potius vult perdere famam quàm diuitias: & vult incurrere maius malum |
fol. 192r
vt euitet minus malum. Item vir constans non mouetur à paruo timore, sed â magno: vt à timore mortis captiuitatis, seruitutis, & non à timore perdendi centum aureos. Inconstans veró vir opposito modo mouetur à paruo timore. Hoc supposito est conclusio, consensus coactus timore cadente in virum constantem impedit matrimonium, consensus veró coactus ex timore non cadente in virum cōstantẽconstantem non impedit matrimonium. Patet ca. cùm locum. Et ca. veniens. Et ca. consultationi de sponsa. Et expressè in lege metu. ff. qui metus causa. Et ca. significauit, de eo qui duxit in matrimoniũmatrimonium quāquam polluerat per adulterium. Scotus & etiāetiam. S. Tho. videt̃videtur dicere quòd hoc est de iure naturali & diuino. Quia in hoc sacramento requiritur maxima libertas, & metus in emptione & venditione & alijs contractibus impedit |
fol. [192]v
contractus, ergo & etiam hũchunc. Et Genesis. 2. propter hanc relinquet homo patrem & matrem, & adhærebit vxori suæ: ipse adhærebit sua volũtatevoluntate motus & non ab alio. Idem tenet Gabriel Palude dicit quòd hoc est ex institutione ecclesiæ solũsolum quęquae potest dirimire matrimonia inquantum sunt contractus quidam, quęquae tamen seclusa institutione ecclesięecclesiae essent vera matrimonia. Hoc dicit. 4. d. 28. q. 1. ar. 3. Item tenet Maioris. 4. d. 29. q. 2. Vtrumque est probabile. Vocatur autem metus cadens in virum cōstantẽconstantem metus mortis, cruciatus: vt dicitur in cap. cũcum dilectus, de his quæ vi, metus ve causa fiũtfiunt. Metus stupri in muliere, si quis vellet eam opprimere vt contraheret, & ipsa hoc timens cōtrahitcontrahit: nullum est matrimonium. Metus vinculorum, & seruitutis. De seruitute habetur in lege isti quidem. ff. qui metus causa. Et insti|
fol. 193r
tu. titulo, eo. §. 1. 2. &. 3. De vinculis habetur in lege nec timorem. ff. eodẽeodem titulo. Et etiāetiam metus eorũeorum malorum quæ istis æquiparant̃æquiparantur. Sed quæritur si quis contraxit metu cadente in virum constantem, & posteà consumauit copulam, an sit matrimonium? Dico quòd si consentit voluntariè est matrimonium. Si verò non consentit non est matrimonium.

ParẽtesParentes nōnon possunt cogere filios ad matrimoniũmatrimonium

¶ QVÆritur, an parentes possint cogere filios suos ad matrimonium non expectato eorum consensu? Respōd.Respondetur ꝙquod non. Quia matrimonium est actio personalis & requirit proprium consensum. Possunt tamen parentes ante legitimam ætatem filiorum pacisci ꝓpro eis: & si illi quandò venerint ad legitimam ætatem non contradixerint, spōsaliasponsalia reputantur: quia patres sunt procuratores eorum. Sed vtrũvtrum filij teneantur obedire parẽtibusparentibus in matrimonio |
fol. [193]v
accipiendo quas parentes mādantmandant, vel an peccent mortaliter contrahentes sine consensu parentũparentum? Respond.Respondeo ꝙquod liberi contrahentes sine consensu parentum (imo etiam ipsis inuitis) non peccant mortalitèr secluso scandalo. Quia licet teneantur eis obedire non tñtamen in matrimonio, in quo vno sunt dñidomini sui. Et si aliquęaliquae leges dicant contrariũcontrarium como la ley de Toro q́que manda ꝙquod tales exhæredẽturexhæredentur. Dico ꝙquod leges ciuiles nōnon habẽthabent vim circa matrimonia nisi sint acceptatæ in iure canonico, hæc autẽautem nōnon est acceptata: imo nec in foro cōtẽtiosocontentioso iudicatur secundũsecundum eāeam: non est dubiũdubium. Vide de hoc Couarrubias. 2. parte desponsalibus capit. 3. §. 8.

Error ꝑsonæpersonæ qñquando impediat matrimoniũmatrimonium

¶ QVæritur, vtrũvtrum error personæ impediat matrimoniũmatrimonium? Respond. Magis. 4. d. 30. & oẽsomnes dicunt quòd sic. Error personæ vt in Iacob. Error conditionis personæ: vt si puto me contrahere |
fol. 194r
cum libera & contraho cũcum ancilla, nōnon tenet matrimonium. Error personæ impedit de inre naturali, quia tollit cōsensumconsensum. Iacob enim non consenserat in Lyam. Error conditionis impedit iure positiuo, vt patet in ca. proposuit de coniugio seruorũseruorum. FactũFactum est autem hoc ab ecclesia rationabiliter. Quia contrahens cũcum serua manet quodāmodoquodammodo seruus, & filij manent serui: nōnon est autẽautem æquũæquum quòd quispiam sine culpa sua puniatur tam graui poena. Alij errores qualitatis, & fortunæ non impediunt matrimoniũmatrimonium: vt si putẽputem eam pulchram & est deformis, diuitem & est pauper, sanāsanam & est ægra, bonābonam & est mala &c. Si verò seruus putet se contrahere cum libera, & si illa sit ancilla, tenet matrimonium: vt dicit sanctꝰsanctus Thomas in additionibus quæstione, 52. articulo. 1. ad primum.

Matrimonij vsus ꝓpterpropter delectationẽdelectationem est peccatum vẽialeveniale.

¶ QVÆRItur, an vsus matrimonij |
fol. [194]v
propter solam delectationem sit peccatum. Respondeo secundùm omnes quòd sic. Quia omnis actus qui nōnon habet bonum obiectum est malus, sed talis actus non habet bonum obiectum nam delectatio cũcum sit quoddam naturale, nullum obiectum bonum dicit, ergo ille actus non est bonus: & sic saltim erit occiosus, & per consequẽsconsequens venialis: cum secundũsecundum. S. Tho. nōnon detur actus indifferens in indiuiduo. Item talis actus est abusus matrimonij, ergo est peccatũpeccatum. AntecedẽsAntecedens patet, quia matrimonium non fuit institutum ad illud, sed ad generādamgenerandam prolem. Idem est de eo qui commedit propter solam delectationem: quia commestionis finis non est ille sed sustentatio.

Vsus matrimonii ad vitādamvitandam tẽtationẽtentationem, an sit peccatum

¶ QVæritur, vtrum vsus matrimonij propter vitandam tentationem carnis in se ipso, sit peccatum? sanct. Tho. 4. d. 31. q. 2. ar. 2. dicit ꝙquod est veniale. Quia |
fol. 195r
non fuit ad hoc institutum sed ad bonum fidei, putâ ad reddendum debitũdebitum vel ob prolem generādamgenerandam. Et hæc est opinio ferè omnium sanctorum super illud. 1. Corinthio. 7. hoc autem secundum indulgentiam dico, quia indulgentia est de peccato veniali. Sed forte intelligendus est. S. Tho. vt ait Palude quādòquandò habet alia remedia ad sedandam passionem: putâ orationẽorationem, vel ieiunium &c. Si verò non sit aliud remediũremedium, licitũlicitum erit accedere propter illum finem. Idem dicendum est de illo qui accedit propter abundantiam seminis quæ impedit sanitatẽsanitatem, de quo, S.Sanctus Tho. vbi supra ad vltimum dicit qđquod est veniale. Albertus autẽautem dicit quòd est licitum sic accedere.

Abusus vxoris peccatũpeccatum est.

¶ QVÆritur, an abusus vxoris sit peccatum mortale? Respondet sanct.sanctus Tho. quòd si sit extra vas foemineum est mortale, & nōnon est dubium de hoc. |
fol. [195]v
Si autẽautem sit intra vas dubitant doctores an si foemina supergrediatur viro sit mortale? Caietanus ait quòd si ex hoc impeditur generatio est mortale. Et ita dicunt omnes doctores. Albertus magnus dicit quòd potest isto modo sequi generatio. Quia matrix non solùm est receptiua, sed & attractiua: & ideò credo quòd non est mortale. Et idem putat Siluester verbo debitum coniugale. §. 4. Dicit tamen quòd tales sunt grauitèr reprehendendi.

Oscula & tactus cōiugatorũconiugatorum non sũtsunt peccata mortalia.

¶ QVÆritur, an oscula, amplexus, et tactus inter virum & vxorem sint peccatumipeccatum? Respondeo secundũsecundum CaietanũCaietanum & Siluestrum, & omnes alios benè sẽtiẽtessentientes, quòd omnes prædicti actus quātũcunquamtumcunque videantur impudici, si vltimatè ordinantur ad copulam, non sunt peccata. Et etiam si non ordinẽturordinentur ad congressum ipsum non erunt mortale, dũmododummodo fiant sine periculo pollu|
fol. 196r
tionis extra vas. Si enim sunt cum tali periculo erunt mortale. Sine illo autem vel erunt veniale, vel nullum peccatum. Aduertant in hoc confessores nec sint nimis soliciti in interrogatione horum quæ inter coniuges fiunt. Nec curent quòd cōfiteāturconfiteantur de his venialibus: melius est enim ꝙquod ea sileant. Et admonendi sunt cōiugesconiuges quód nōnon tenentur illa cōfitericonfiteri: nisi quandò sũtsunt mortalia. Et instruantur quandò committunt mortale, & quandò non.

Coniuges tenẽturtenentur sibi inuicem reddere debitum.

¶ QVÆRITVR, vtrum coniuges teneantur reddere debitum sub poena peccati mortalis? Respondeo secundùm omnes quód sic. Quia corpus vxoris est viri & econtra, & ob id iniuriam facit qui negat alteri quòd suum est. Et si quidem vir periclitetur de incontinentia debet vxor reddere statim debitum: quia esset periculum in mora. Si autem non sit hoc |
fol. [196]v
periculum non est mortale, si per aliquod breue tempus differat. Neuter tamen coniugum tenetur reddere debitum cum detrimento salutis, vel ꝓpriępropriae personæ. Vnde si sit maritus leꝓsusleprosus, ó con mal de bubas, si est periculũpericulum iudicio medicorum, non tenetur reddere. Quia licet capit. 2. de coniuga. leproso, dicatur quòd nōnon potest mulier sana relinquere maritũmaritum leprosum, & quòd tenetur reddere debitum: tamẽtamen intelligendum est quandò hoc potest fieri sine infectione ipsius vxoris.

Vir accederis ad vxorẽvxorem menstruatāmenstruatam an peccet mortalitèr.

¶ QVÆritur, vtrum quandò mulier patitur menstruum, & sanguinis fluxum, possit vir petere debitum, & illa teneatur reddere? Videtur ꝙquod non. Quia in lege veteri erat prohibitũprohibitum, & Hieronymus dicit super EsaiāEsaiam. 44. ꝙquod si conceptio fiat tempore mẽstruimenstrui, proles nascitur leprosa, maculosa, & debilis, quod & approbant naturales, ergo |
fol. 197r
S. Tho. 4. d. 32. q. 2. ar. 2. dicit duo. Primò ꝙquod in lege veteri erat mortale, nānam erat præceptum in contrarium, Leuitici. 18. Secundò dicit, ꝙquod pręceptũpraeceptum illud partim erat ceremoniale, & partim morale: & ideò etiam nunc obligat ex ea parte qua est morale, & ex damno quod sequitur in prole. Pro huius igitur declaratione ponit. S. Tho. distinctionem. Duplex est sanguinis fluxus in mulieribus. Quidam innaturalis & perpetuus, sicut erat ille quem patiebatur mulier quęquae tetigit fimbriāfimbriam Christi. Et si vxor talem fluxum patiatur, licitum est ꝙquod reddat & petat debitum. Quia melius est ꝙquod sequatur fętusfoetus defectuosus quam ꝙquod nullus sequatur. AliꝰAlius est fluxus naturalis, qui prouenit in quolibet mense. Et tunc non debet exigere, quia posteá manet tempus. Si autẽautem vir nesciens illud petat debitum, respōdeatrespondeat ipsa ꝙquod non benè habet. NōNon tamẽtamen |
fol. [197]v
debet dicere se menstruatam esse: vt ait sanct.sanctus Tho. quia viri facilitèr ægre ferunt illud & concipiunt horrorem de mulieribus, & ne hoc sequatur debent potius hoc tacere mulieres, vel alia via se excusare: quia debet dari opera vt inter eos amor crescat. TamẽTamen si maritus instet, illa non multum repugnet, sed reddat debitum propter periculũpericulum corruptionis in viro. Et quoniam non est certum ꝙquod ex tali concubitu sequatur proles infecta, vel si sequatur hoc erit raro, ideó maritus accedẽsaccedens ad vxorem menstruatāmenstruatam, vel illa petens ab eo debitũdebitum nōnon peccant mortalitèr: quicquid dicat Siluest.Silvester sed erit peccatũpeccatum veniale: vt dicit Caietanus in summa, & Palude. Et ita tenendum est.

Sponsa ante ecclesiæ benedictiones non tenetur reddere debitũdebitum sponso petenti.

¶ QVÆritur, an sponsa ante benedictionẽbenedictionem ecclesiæ teneatur reddere debitũdebitum marito petẽtipetenti? Respōd.Respondetur ꝙquod infra duos menses ante benedictionem ecclesiæ |
fol. 198r
post matrimoniũmatrimonium de præsenti nōnon tenetur reddere debitũdebitum. Quia dantur illi ad hoc ꝙquod si voluerit religionẽreligionem ingredi, intret. Nec etiāetiam post illos duos menses tenetur reddere ante benedictionẽbenedictionem ecclesiæ: sicut nec tenet̃tenetur marito petẽtipetenti in ecclesia. Quia vtrũquevtrumque est prohibitũprohibitum.

Accedere ad vxorem in festo āan liceat.

¶ In magnis festiuitatibus dicunt sancti, quòd non debent conuenire inuicem. Quia oportet vacare diuinis. Si tamen de facto conueniant, licet sit aliqua irreuerentia non tamen est mortale, & sancti consulunt quòd melius est. Vir autem qui habuit rem cum propria vxore nocte præcedente cōmunionemcommunionem, melius faciet non communicando illo die: sed differat in alium diem, & idem de vxore. Si autẽautem communicent non erit mortale, sed vinialeveniale propter irreuerentiam.

Accedere ad vxorẽvxorem in ecclesia tẽporetempore belli, āan liceat.

¶ In loco aũtautem sacro non licet accedere ad propriāpropriam, quia pollueretur ecclesia. |
fol. [198]v
Tempore tñtamen belli qñquando morantur in ecclesia per multũmultum tempus dicit Caiera. opusc. 16. quæstionũquæstionum, &. 14. dubio. 4. & Palu. 4. d. 32. quòd nōnon licet vllo modo accedere ad suam etiam vxorem. Maio. ait quòd illo tunc licet. Et Siluester dicit quòd si timeatur corruptela in viro liceret vxori reddere ei debitũdebitum Hoc est probabile & fortè verũverum. Sed opinio Caietani est securior.

Coniuges an possĩtpossint cōtinẽtiācontinentiam vouere.

QVærit̃QVæritur, vtrũvtrum cōiugesconiuges possint vouere continentiācontinentiam? RespōdRespondetur. Primò ꝙquod hoc non expedit si sint in iuuentute propter periculum. Secundò dico ꝙquod si ex mutuo consensu hoc fecerint, licitum est, & votũvotum tenet. Sed vtrũvtrum alter solus possit vouere. Dico quód malè faciet, quia est in iniuriāiniuriam alterius. Sed quæritur, an si fecerit votum vir, possit nihilominus reddere debitum? S.Sanctus Tho. in additionibus ad tertiam partem. q. 53. ar. 1. 4. dicit ꝙquod tũctunc tenetur reddere, & |
fol. 199r
licitum est ei exigere: cũcum Paulus dicat nolite fraudare inuicem. Et nōnon debet vir ponere se in tali statu quòd nōnon sit potens releuare vxorem ab honere petẽdipetendi debitum. Caieta. li. 16. quæstionũquæstionum, q. 16. dicit ꝙquod tale votũvotum tenet. Et vir non pōtpotest petere, licet tñtamen & tenetur reddere. IdẽIdem dicit PaluPaludanus. Sed mihi magis placet opinio. S. Tho. Et ita tenendum est.

In matrimonio rato non consumato, āan possit papa dispensare.

¶ QVÆritur, vtrũvtrum papa possit dispẽsaredispensare in matrimonio rato non cōsumatoconsumato? CōmunisCommunis opinio canonistarum est quòd potest, & ꝙquod sic dispensati possũtpossunt transire ad secundas nuptias ex iusta & rationabili causa ad petionem amborum coniugum. Hoc Ioannes Andreas super cap. ex publico in suis nouellis. Et Archidiaco. in cap. qua propter. 27. q. 2. Et Benedictus in capi. ex publico. Siluester allegat pro hac opinione summāsummam angelicam. S. Antoninus. 3. p. titu. 1. cap. 22. videtur esse cum |
fol. [199]v
canōistiscanonistis, & dicit se legisse bullas Martini quinti, & Eugenij. 4. in quibus dispensatum est circa hoc. Et Caietanus quodlibeto. 1. q. 13. tenet quòd papa potest dispensare. Hæc opinio videtur ꝓbabilisprobabilis, sed malo tenere cum opinione communi quòd papa non potest dispensare. Nam Paulus dicit. 1. Corinthio. 7. his autem qui matrimonio cōiuncticoniuncti sunt, præcipio non ego sed dñsdominus vxorem à viro non recedere. Et Matthæi. 19. quos Deus coniungit homo nōnon separet. Et cũcum Christus dixerit ibidem ꝙquod non licet vxorẽvxorem dimittere nisi propter fornicationem, iam inuenire tur alia exceptio: scilicet dispẽsatiodispensatio papæ. Teneamus igitur cũcum tota caterua theologorum quód papa non potest dispensare in matrimonio rato. Vide SiluestrũSiluestrum verbo diuortium. §. 1. &. 4.

Impedimenta matrimonii duplicia quædam dirimẽtiadirimentia alia impediẽtiaimpedientia

¶ QVÆritur, de impedimentis matrimonij. Sunt quidem aliqua quæ impe|
fol. 200r
diunt matrimonium, tamen si fiat factum tenet: vt est tempus in quo matrimonium fieri prohibetur, & tamen si fiat in diebus prohibitis factũfactum tenet. Alia sunt impedimẽtaimpedimenta quæ impediũtimpediunt matrimonium faciendum & dirimũtdirimunt factum: & hæc sunt sexdecim in his versibus contenta. Error, conditio, votum, cognatio, crimen, cultus disparitas, vis, ordo, ligamen, honestas. Si sis affinis, si fortè coire nequibis, hęchaec faciẽdafacienda vetant conubia, facta retractant. Agamus igitur de his omnibus.

ImpotẽtiaImpotentia perpetua dirimit matrimoniũmatrimonium

¶ QVÆRItur, an si fuerit aliquis impotens ad concubitum teneat matrimoniũmatrimonium cũcum illo? Respondeo, ꝙquod duplex est impotentia. Quædam perpetua, & hæc tātam in viro quam in foemina irritat matrimoniũmatrimonium: vt si spado contrahat matrimoniũmatrimonium nōnon tenet. vt in ca. 1. de frigidiset maleficiatis. Si autẽautem post matrimoniũmatrimonium superueniat impedimentũimpedimentum non irritat |
fol. [200]v
matrimoniũmatrimonium. NāNam quod semel fuit matrimoniũmatrimonium semper erit firmum. Et hoc impedimentum iure naturali irritat matrimoniũmatrimonium: sicut iure naturali prohibentur duæ foeminæ contrahere inuicem. Sed quomodo cognoscetur, an talis impotentia sit perpetua? Respond.Respondeo ꝙquod debent esse per trienium iuncti, & dare operāoperam rei vxoriciæ: & si post trienium constet de impotentia alicuius, debent separari: vt habetur in cap. laudabile, in illo titulo. Sed si statim possit agnosci ꝙquod sit impotentia perpetua, statim debẽtdebent separari. Vide SiluestrũSiluestrum verbo matrimonium. 8. §. vltimo.

Pueri āteante decimum quarũquartum annum nōnon possunpossunt cōraherecontrahere

QVÆrit̃QVÆritur, de pueris habentibus quidem vsum rationis, an possint contrahere ante decimũquartũdecimumquartum annum? Repond.Respondetur ꝙquod nōnon. Quia est determinatio ecclesiæ ꝙquod pueri ante decimũquartumdecimumquartum annũannum, & puellæ ante duodecimũduodecimum nōnon possint cōtraherecontrahere: vt patet in ca. pube|
fol. 201r
res, & cap. continebatur de sponsa. im pube. quod fuit determinatũdeterminatum propter rationem Aristot.Aristoteles dicentis ꝙquod ante illāillam ætatẽætatem non sunt habiles ad generandũgenerandum. Si tamen ante prædictam ętatẽaetatem cōtrahantcontrahant, quāuisquamuis non sit matrimoniũmatrimonium sunt sponsalia, ex iuris dispositione, & tenẽturtenentur posteà contrahere: vt patet in cap. vnico de despons. impube. li. 6. Si autẽautem parũparum ante legitimālegitimam ętatẽaetatem contrahātcontrahant & consument matrimoniũmatrimonium, vt putâ vir in anno. 13 & foemina in. 11. erit verum matrimoniũmatrimonium: vt habetur in ca. de illis. 2 de desponsatione impube. Et etiam citra iuris determinationem, patet ꝙquod sit ibi verũverum matrimonium quia illa erant sponsalia & copula superueniens facit matrimoniũmatrimonium, ergo. Et si sint iam habiles ad generandum etiam si non cōsumauerintconsumauerint erit matrimonium, malitia ætatem supplente. vt etiam ait textus. Sponsalia verò ex iuris dispositio|
fol. [201]v
ne possũtpossunt celebrari in septenio, & etiāetiam
si sint prope septeniũseptenium: vt tenet. S. Tho 4. d. 27. & est communis opinio, licet Panormitanus teneat contrarium.

MaleficiũMaleficium et ligamẽligamen impedit ma trimonium.

¶ SEquitur aliud impedimentum scilicet maleficium quod aliquandò arte dæmonis (de quo ait Iob quòd nōnon est potestas super terram quęquae cōpareturcomparetur ei) inuenitur inter coniuges. Potest enim maritum reddere frigidum, & facere ne possit membrum arrigere, & impedire decissionem seminis, applicando actiua passiuis. Quanuis posset esse tantus amor inter coniuges, quòd eorum calor præualeat & superet ea quæ dæmon aponit vt infrigidet. Vnde dicit Albertus magnus ꝙquod ista maleficia maximè contingunt circa rusticos.
¶ QVæritur ergo an hoc ligamen impediat matrimonium? Respond.Respondetur ꝙquod si hoc contingat post matrimonium fa|
fol. 202r
ctum non impedit. Si verò ante matrimonium tunc si est perpetuum impedit, si autẽautem sit tẽporaletemporale nōnon impedit: sic habetur in ca. vltimo de frigidis. Cognoscetur autẽautem hoc maleficium si possit cum aliena & non cum propria. Et debent simul habitare per trienium & si non possint conuenire: tunc reputabitur maleficium perpetuum.

Amentia & furia āan impediat matrimoniũmatrimonium

QVęriturQVaeritur, an amẽtiaamentia seu furia impediat matrimoniũmatrimonium? Respō.Respondeo ꝙquod amẽtesamentes nōnon possunt contrahere, & si cōtrahātcontrahant, matrimoniũmatrimonium nōnon tenet. Quia ad matrimoniũmatrimonium requirit̃requiritur cōsensusconsensus & vsus rationis, quo illi carẽtcarent. ItẽItem nemo se pōtpotest ad aliꝗdaliquid obligare nisi volũtarièvoluntariè, & liberè, isti autẽautem nōnon habẽthabent libertatẽlibertatem arbitrij, ergo. Ad irritādũirritandum verò mr̃imoniũmatrimonium nōnon sufficit ꝙquod amentia pręcesseritpraecesserit, vel sequatur ipsũipsum mr̃imoniũmatrimonium: sed requirit̃requiritur ꝙquod sit amẽsamens tp̃etempore quo cōtrahitcontrahit. Si aũtautem post matrimoniũmatrimonium cōtractumcontractum vir inciderit in amẽtiāamentiam, |
fol. [202]v
non dirimitur matrimoniũmatrimonium: & puto ꝓbabilissimũprobabilissimum ꝙquod tunc nōnon teneatur vxor reddere debitum marito petenti, quia non liberè petit: nisi timeat corruptelas alias in viro et quòd quęratquaerat alienas

CrimẽCrimen incestꝰincestus impedit matrimoniũmatrimonium

¶ QVÆritur, de impedimento criminis quod est incestus, an si quis cognouit aliquāaliquam & posteà contrahit cum sorore eius teneat matrimoniũmatrimonium. Respōd.Respondetur ꝙquod crimen incestus duplicitèr impedit matrimoniũmatrimonium. Vno modo propter affinitatem quia est affinis illius cum qua contrahit intra quartum gradũgradum: & de hoc dicemus infra. Alio modo habet impedire mr̃imoniũmatrimonium ex hoc ꝙquod cognouit consanguineāconsanguineam eius cũcum qua contrahit, & de hoc quærimus vtrũvtrum tale crimen incestus impediat matrimoniũmatrimonium? Respond.Respondet S. Tho. in additio. q. 58. ar. 4 ꝙquod si quispiāquispiam cognouit consanguineāconsanguineam vxoris ante matrimoniũmatrimonium contractũcontractum, et etiāetiam post sponsalia, debet matrimoniũmatrimonium |
fol. 203r
separari propter affinitatẽaffinitatem quāquam contraxit cũcum sua sponsa cognoscendo cōsanguineāconsanguineam eius. At si talis incestus sequat̃sequator post matrimonium iāiam contractũcontractum & cōsumatumconsumatum non dirimit illud, sed in poenam peccati non potest vir petere debitum à propria vxore, & si petat peccat mortalitèr: nec vxor tenetur ei reddere debitum. Si tñtamen vxor petat, ille tenetur reddere. Quia vxor non debet puniri pro peccato viri. Habentur de hoc plura capita, in titulo si quis cognouerit consanguineāconsanguineam vxoris suæ. Et 32. q. 7. ca. si quis viduāviduam, & ca. qui dormierit, & cap. concubuisti. Verum est ꝙquod si quis ignorans esse consanguineāconsanguineam vxoris suęsuae accederet ad eam, ꝙquod poterit petere debitũdebitum ab vxore, quia illud non fuit peccatum incestus, sed fornicationis. Hoc dicunt docto. & Palu. 4. dis. 34. q. 1. ar. 2. IdẽIdem etiāetiam dicendũdicendum est si mulier cubuit cũcum consanguineo mariti in|
fol. [203]v
tra quartum gradũgradum: eadẽeadem em̃enim poena puniet̃punietur qua maritus, scilicet ꝙquod nōnon poterit exigere, & tenebitur reddere debitũdebitum.

Fornicantem vxorẽvxorem, pōtpotest dimittere nisi in aquibꝰaliquibus asibuscasibus.

¶ QVÆritur, an causa fornicationis possit vir vxorem dimittere? Respōd.Respondetur ꝙquod sic. Est enim expressum in euangelio Matthæi. 19. & est secudũsecundum ius naturale, quia oportet ꝙquod maritus sit certus de prole sua, quod nōnon potest certo sciri si sit adultera vxor. Item quia matrimonium est contractus & dant sibi inuicem fidem coniuges, ergo altero frāgentefrangente, alius remanebit liber. ExcipiũturExcipiuntur aliqui casus ab hac regula. Primus si ambo cōmisserintcommisserint adulterium, quia iam est ibi recompensatio. Iste casus & alij sequentes sunt expressi in iure. 32. q. 6. per totam. Secundus si maritus propriam vxorem prostituerit pro pecunia, vel alia re. Hic ponitur in capi. discretioni de eo qui cognouit consanguineam vxoris suæ. Addit Palude, |
fol. 204r
quòd idem est iudicium si ipse maritꝰmaritus viderit & non prohibuerit. Tertius vbi vxor putans se cum viro congredi decepta est ignorantèr, aut contraxit putans esse mortuum. Hoc habetur in cap. cũcum per bellicābellicam. 34. q. 1. &. 2. & ibidem ca. in lecto. Quartus si fuerit vi oppressa, vt habetur in cap. proposito. 32 q. 5. Quintus si vir postpostquam reconciliatus est vxori cognouerit eam: tunc nōnon poterit eam relinquere, vt dicitur. 32. q. 1. cap. 1. &. 2. & in lege crimẽcrimen cap. de adulte. Sextus si vxor infidelis ab eo repudiata contraxerit cum aliquo, & posteà veniant ambo ad fidem, debẽtdebent iterum conuenire: extra de diuortio capit. gaudemus. §. vltimo.

Vir quādoquando tenetur vxorem adulteram dimittere.

¶ QVÆRItur, an vir teneatur dimittere vxorẽvxorem adulterāadulteram? Respond.Respondetur ꝙquod non sed potest cũcum ea manere., nisi vxor sit adeò incorregibilis ꝙquod ratione scandali ne maritus in peccatis eius videatur |
fol. [204]v
consentire: tunc enim tenetur ab ea separari. Hæc verò separatio ab vxore adultera, quo ad thorũthorum quidẽquidem potest fieri sine iudicio ecclesiæ, quo ad habitationẽhabitationem verò nōnon. Ita tenẽttenent oẽsomnes docto. Limitat tñtamen Siluest. verbo diuor. 8. ꝙquod illđillum est verũverum qñquando adulteriũadulterium est occultum: si em̃enim sit notũnotum ꝙquod adultera illa cũcum mechomoecho plures dies habitauerit, tunc sine licẽtialicentia ecclesiæ potest ab ea separari quo ad habitationẽhabitationem. Patet ex ca. significasti, de diuortijs, vbi est casus expressus IdẽIdem tenet Ioan. Andre. in ca. plerũplerumque de donatione inter virum & vxorem

Ordo impedit matrimoniũmatrimonium

QVÆrit̃QUÆritur, an ordo impediat matrimoniũmatrimonium? Respōd.Respondeo ꝙquod sic, sed solũsolum de iure positiuo. Vnde etiāetiam dicit. S. Tho. ꝙquod papa ex rationabili causa potest dispẽsaredispensare. Nec Græci sacerdotes vtentes vxoribus faciunt cōtracontra ius diuinum. Dico igitur ꝙquod sacerdos, diaconus, & subdiaconus, non possunt cōtraherecontrahere, quia est |
fol. 205r
prohibitũprohibitum ab ecclesia. Si autem cōtrahantcontrahant, matrimoniũmatrimonium est ipso facto nullũnullum. Si verò post matrimoniũmatrimonium ratũratum quispiāquispiam ordinetur, nōnon dirimitur matrimoniũmatrimonium, sed tenetur manere cum vxore: vt patet in extrauagante antiqua Ioan. 22.

OccidẽsOccidens vxorẽvxorem vt contrahat cum cōcubinaconcubina, non pōtpotest cum ea contrahere.

¶ QVÆritur, an si quis occîderit propriam vxorem vt contrahat cum concubina, matrimoniũmatrimonium sit validum? Respond.Rspondetur ꝙquod tale matrimoniũmatrimonium est irritum & nullum ex determinatiōedeterminatione ecclesiæ in ca. super hoc, de eo qui duxit in matrimonium quāquam polluerat per adulterium. Sed si econtrario vxor virũvirum occîderit vt contrahat cum adultero, matrimoniũmatrimonium tenebit: quia in iure de hoc nihil est cautum. Si verò aliquis dederit fidem concubinęconcubinae quòd vxore mortua contrahet cum illa, non potest cōtraherecontrahere cum ea. Vide iura in illo titulo de eo qui duxerit &c. At si quispiāquispiam occîderit vxorẽvxorem deprehensam in adul| fol. [205]vrioadulterio, peccat mortalitèr secũdùmsecundùm sanct.sanctum
Tho. quanuis iura hoc non puniant. Si verò talis adultera sit iam à iudice dānatadamnata ad mortem, poterit maritus eāeam occîdere sicut lictor: quicquid dicant canonistæ. Non potest tamen maritus ad hoc cogi sicut lictor.

Votum simplex & solẽnesolenne impedit matrimoniũmatrimonium, sed diuersi mode

¶ QVÆritur, vtrum votum impediat matrimonium? Respōd.Respondetur quòd duplex est votum. Quoddam est solenne, alterum verò simplex. Votum solenne impedit contrahendum & dirimit contractum. Votum autem simplex impedit contrahendum, sed non dirimit contractum. Sunt de hoc multa iura expressa in titulo de voto. Et qui post votũvotum simplex castitatis contraxit, peccat quotiescunquotiescunque exigit debitum, potest tamen reddere non solùm quādòquandò vxor petierit, sed etiam quandocunquandocunque sibi videbitur honestum accedere ad eam, aut qñquando senserit ꝙquod ipsa vult, aut ꝙquod |
fol. [206]r
eget, aut quòd est periculum incōtinẽtiæincontinentiæ: vt dicit sanct. Tho. in additionibꝰadditionibus q. 83. ar. 1. ad quartum.

Fidelis cũcum infideli cōtraherecontrahere nōnon pōtpotest.

¶ QVÆritur, an cultus disparitas (hoc ẽest infidelitas) impediat matrimonium? Respondeo, quòd inter infideles sunt vera matrimonia. Et ita tenẽttenent omnes, & est determinatio ecclesiæ in cap. gaudemus de diuortijs. Secundò dicit. S. Tho. quód inter ĩfidelesinfideles nōnon est tâm perpetuum, & tātam indisolubile matrimonium, sicut inter fideles: quia non est sacramentum, ac proindè nec confert gr̃amgratiam: sed est quidāquidam cōtractuscontractus humanus. Si autẽautem contrahat fidelis cũcum infideli matrimoniũmatrimonium nullũnullum est de iure positiuo, quia est prohibitum ab ecclesia: vt patet in concilio Tolleta. 4. ca. 62. & in concilio Agatensi. cap. 67.

Cognatio carnalis in quibꝰquibus gradibus impediat matrimoniũmatrimonium

¶ QVÆRITVR, an Cognatio carnalis impediat matrimonium? Respondeo, primò ꝙquod iure naturali |
fol. [206]v
prohibiti sunt parentes contrahere cũcum liberis. Nam oẽsomnes hoĩeshomines, etiāetiam gentiles dānantdamnant talia cōnubiaconnubia: nec de hoc quispiāquispiam dubitat. Et sunt egregiæ rationes assignatęassignatae in sacra scriptura. Vide. S. Tho. & etiāetiam cum alijs descendentibus &c. ItẽItem in primo gradu transuersali inter fratres & sorores, probabile est ꝙquod est contra ius naturale. Prohibiti verò sũtsunt ab ecclesia quatuor gradus, qui irritātirritant matrimonium: vt patet in cap. non debet de consanguinitate & affinitate.

Affinitas vsque ad quartũquartum gradũgradum impedit matrimonium.

Fuerunt antiquitus prohibiti septem gradus: vt patet. 35. q. 5. Papa tñtamen potest dispensare in gradibus qui non sunt prohibiti iure naturali: vt sit pax inter familias, vel ob confederationẽconfederationem regno rum: vel ob aliam rationabilẽratioonabilem causam. In 4. autem gradu causa rationabilis est ꝙquod ipsi contrahentes petātpetant. DispẽsatioDispensatio tñtamen in gradibus iure humano ꝓhibitisprohibitis fieri solita, successit causa quæstus: |
fol. 207r
nihilominus tenet. De cōputationecomputatione cōsanguinitatisconsanguinitatis vide Siluestrum, & alios ¶ Impedit etiāetiam mr̃imoniummatrimonium affinitas, vsvsque ad quartum gradum: vt patet in ca. nōnon debet de consanguinitate & affinitate. Et nōnon solùm affinitas inter cōsanguineosconsanguineos vxoris, sed etiam inter cōsanguineosconsanguineos scorti, & concubinæ meæ. QuāuisQuamuis (vt credo) hæc vltima affinitas contrahat̃contrahatur propter ius humanũhumanum & nōnon ex natura rei vt prima. Est autẽautem regula ad computandācomputanda affinitatem ꝙquod in eodẽeodem gradu sum affinis Petro in quo vxor eius est mihi consanguinea.

Publica honestas ex spōsalibussponsalibus impedit matrimoniũmatrimonium vt affinitas.

¶ De impedimento publicępublicae honestatis causato ex sponsalibus de futuro, dico ꝙquod est vinculum inuentum ab ecclesia, quæ decreuit ꝙquod per hoc ꝙquod aliꝗsaliquis cōtraxitcontraxit spōsaliasponsalia cũcum Maria, nōnon possit cōtraherecontrahere cũcum cōsanguineaconsanguinea eius vsvsque ad quartũquartum gradũgradum. Et impedit mr̃imoniũmatrimonium eodẽeodem modo ac affinitas: vt patet in ca. |
fol. [207]v
ex sponsalibus de sponsalibus libr. 6.

Parentes an teneāturteneantur allere filios illegitimos.

¶ QVÆRItur, an parentes teneantur allere filios illegitimos? Respond.Respondetur quòd non est dubitandum quin tātam pater quam mater teneāturteneantur allere filios qui nondũnondum attĩgeruntattingerunt vsum rationis. Quia omnes gẽtesgentes putant damnabile relinquere filios in ætate infantili in qua non possunt sibi victum quærere. Et si exponant eos vt ab alijs allantur, videtur certe quòd peccent mortalitèr. Secundó dico ꝙquod considerando prædictos filios postpostquam habẽthabent vsum rationis, est distinguendũdistinguendum. NāNam quidāquidam filij illegitimi sunt qui vocantur naturales, soluti cũcum soluta, suscepti ex cōcubinaconcubina. Alij sunt ex cōncubitoconcubito dānatodamnato, vt suscepti ex adultera, vel moniali, qui vocāturvocantur spurij. Et in iure determinatur quód parentes teneāturteneantur allere primos filios qui habentur á concubina tanquātanquam ab vxore. Alios vero filios spurios nōnon te|
fol. 208r
nentur parentes allere. Et in poenam illius damnati cohitus prætereuntur in testamẽtistestamentis: vt homines ab huiusmodi concubitu pessimo arceantur.

Amicus cui pater reliquit bona ꝓpro filio spureo tẽeturtenetur illa ei dare & spuriꝰspurius licitè recipit

SED quid đde casu qui sæpè est in vsu ego habeo filiam spuriam quam non possum instituere hæredẽhæredem, quia leges hoc vetant, voco amicũamicum meum & constituo eum hæredẽhæredem tali pacto, ꝙquod om̃iaomnia bona det filiæ meæ, vtrũvtrum talis amicus teneatur dare bona illa filięfiliae? & vtrum filia cum bona cōscientiaconscientia possit ea retinere, accipere & possidere, postpostquam lege municipali prædicta bona sunt vallata? Respond.Respondeo ꝙquod omne promissum est de iure naturali ad implẽdumimplendum, & ideò talis amicus in foro conscientiæ tenetur dare ea bona filiæ meæ: si rex illa non cōfiscaueritconfiscauerit: & illa licitè recipiet, & possidebit licitè in foro conscientiæ, non est dubium.

Cognatio spũalisspiritualis impedit matrimōiũmatrimonium

¶ QVÆritur, an cognatio spiritualis |
fol. [208]v
ĩmpediatimpediat matrimoniũmatrimonium? Cognatio ista spiritualis diffinit â S. Tho. & alijs, ꝙquod sit propinquitas quædāquædam orta ex hoc ꝙquod aliquis confert sacramẽtumsacramentum, vel tenet aliquẽaliquem ad suscipiendum sacramẽtumsacramentum baptismi scilicet, vel confirmationis. Triplex est igitur cognatio spiritualis QuædāQuædam quęquae vocatur paternitas, quęquae ẽest inter regenerantem & regeneratum: & capio regenerationẽregenerationem vt se extẽdatextendat ad confirmationẽconfirmationem, nam in proposito idẽidem est iudicium de cōfirmāteconfirmante & de baptizātebaptizante, & talis nōnon pōtpotest cōtraherecontrahere cum baptizato, vel cōfirmatoconfirmato, & cum vxore eius iāiam ab eo cognita, & cũcum filijs eorum. Secunda vocatur cōpaternitascompaternitas, quęquae est inter patrẽpatrem spiritualẽspiritualem, & patrẽpatrem naturalẽnaturalem & matrem naturalem. Vide capit. primum de cognatione legali libro. 6. vbi omnia ista ponuntur.

Cognatio legalis impedit ma trimonium

¶ COgnatio legalis contrahitur per hoc ꝙquod quis adoptat sibi filium. Et sunt |
fol. 209r
duæ species huius cognationis, scilicet paternitas, & fraternitas. Paternitas cōtrahiturcontrahitur inter adoptātẽadoptantem & filiũfilium adoptiuum, qui quidem non possunt contrahere. Fraternitas verò contrahitur inter filios naturales adoptantis, & inter adoptiuum. Et etiāetiam impedit matrimonium si filius adoptiuus transit in potestatem adoptantis: sed si non transit (quod fit quandò adoptans moritur, vel quandò adoptatus emancipatur ab adoptāteadoptante) tunc potest contrahere cum filiabus adoptantis: vt patet in capit. si qua de cognatione legali.
Laus Deo, pax viuis: requies defunctis.
FINIS SVMMÆ DE SEptem ecclesiæ mysterijs, & sacramẽtissacramentis, ad laudẽlaudem Dei omnipotentis.