AD PrimũPrimum sic proceditur. Videtur ꝙquod occidere quæcunque viuentia sit illicitum. Dicit enim Apostolus ad Roman. 13. Qui ordinationi Dei resistunt, ipsi sibi damnationem acquirunt. Sed per ordinationem diuinędiuinæ prouidentiæ omnia viuentia conseruantur, secundùm illud Psalm. 146. Qui producit in montibus fœnum, & dat iumentis escam ipsorum, ergo mortificare quæcunque viuentia videtur esse illicitum.

¶ 2 Præterea. Homicidium est peccatum ex eo, quòd homo priuatur vita. Sed vita communis est omnibus animalibus & plantis: ergo eadem ratione videtur esse peccatũpeccatum occidere bruta animalia & plantas.

¶ 3 Præterea. In lege diuina nōnon determinatur specialis pœna nisi pro peccato. Sed occidenti bouem vel ouem alterius, statuitur pœna determinata in lege diuina: vt patet Exod. 22. ergo occisio brutorũbrutorum animalium est peccatum.

SED contra est, quod August. |

p. 316

dicit in 1. de Ciuit. Dei. Cùm audimus, Non occides, non accipimus hoc dictum esse de fræneticis: quia nullus eis est sensus, nec de irrationalibus animalibus: quia nulla nobis ratione sociantur. Restat ergo vt intelligamus de homine quod dictum est, Non occides.

RESPONDEO dicendum, quòd nullus peccat ex hoc, quòd vtitur re aliqua ad hoc, ad quod est. In rerũrerum autem ordine imperfectiora sunt propter perfectiora: sicut etiam in generationis via, natura ab imperfectis ad perfecta procedit. Et inde est, quòd sicut in generatione hominis prius est viuum, deinde animal, vltimò autem homo: ita etiam ea quæ tantũtantum viuunt, vt plantæ, sunt cōmunitercommuniter propter animalia, omnia autem animalia sunt propter hominem. Et ideo si homo vtatur plantis ad vtilitatem animalium, & animalibus ad vtilitatem hominum, non est illicitum, vt etiam patet per Philosophum in 1. Politicor. Inter alios autẽautem vsus maximè necessarius esse videtur, vt animalia plantis vtantur in cibum, & homines animalibus, quod sine mortificatione eorum fieri non potest. Et ideo licitum est & plantas mortificare in vsum animalium, & animalia in vsus hominum ex ipsa ordinatione diuina. Dicitur enim Genes. 1. Ecce dedi vobis omnem herbam & vniuersa ligna, vt sint vobis in escam & cunctis animantibus terræ. Et Gen. 9. dicitur: Omne quod mouetur & viuit, erit vobis in cibum.

AD primum ergo dicẽdumdicendum, ꝙquod ex ordinatione diuina conseruatur vita animalium & plantarum, non propter seipsa, sed propter hominem. Vnde, vt August dicit in 1. de Ciuit. Dei. Iustissima ordinatione creatoris & vita & mors eorũeorum, nostris vsibus subditur.

AD secundum dicẽdumdicendum, quòd animalia bruta & plantæ non habent vitam rationalem, per quam à seipsis agantur, sed semper aguntur quasi ab alio, naturali quodam impulsu. Et hoc est signum, quòd sunt naturaliter serua, & aliorum vsibus accommodata.

AD tertium dicendum, quòd ille qui occidit bouẽbouem alterius, peccat quidem: non quia occidit bouem, sed quia damnificat hominẽhominem in re sua. Vnde nōnon continetur sub peccato homicidij, sed sub peccato furti vel rapinæ.

COnclusio est vnica. Licitum est plantas mortificare in vsum animalium & ipsa animalia in vsum hominum.

DVbitatur primò breuiter de veritate conclusionis. Et arguitur primò contra illam. Præceptum Decalogi vniuersaliter positum est: nōnon occides, ergo nulla occisio est licita.

Arguitur secundò ex D. August. super Psal. 102. & refertur. 36. dist. c. qui venatoribus. vbi negat venationem licitam esse, ergo saltẽsaltem nōnon erit licitũlicitum occidere feras syluestres.

Propter primũprimum argumentum, Manichæi negabant esse licitum interficere bruta, plātasplantas euelere & mortificare. Et aiebant, statũstatum agricolarum peiorem esse quam vacantiũvacantium vsuris. In quo errore fuit August. per nouẽnouem annos, vt ipse deplorat lib. 3. confess. cap. 3. refert etiam D. Tho. in. 1. Sent. d. 39. q. 2. ar. 2. | suo tempore fuisse hæreticos, qui dicerent peccatum esse, bruta occidere propter primum argumẽtumargumentum, scilicet, quia diuina prouidentia conseruat illa. Nihilominus cōclusioconclusio D.Diui Tho.Thomæ certissima est non solum lumine naturali: sed etiam lumine fidei, vt patet ex testimonijs citatis in fine articuli. Et confirmatur, quia Gen. 1. dictum est homini vt dominaretur bestijs terræ & piscibus maris & volatilibus cæli: si autẽautem non esset licitũlicitum horũhorum occidere aliquod nōnon magis dominaretur illis quam stellis cæli: ergo item in Psal. 8. dicitur, omnia subiecisti sub pedibus eius, qui locus secundũsecundum literæ corticem intelligitur de ipso Adamo. Sed hoc dominiũdominium nihil est aliud quam facultas vtendi rebus istis in proprium vsum, qui non potest esse sine mortificatione viuẽtiumviuentium. Ergo &c. Contra istum errorem scripsit postea D. Aug. libr. 6. cōtracontra FaustũFaustum Manichæum, & lib. 2. de moribus Manichæorum, c. 15. & 14. in lib. de hæresibus ad QuoduultdeumQuod vult deum, hæres. 46. & libr. 1. de ciuit. Dei. ca. 20. ¶ Denique probatur conclusio ratione naturali præter illam quæ est in articulo. quoniāquoniam venatio licita est iure naturæ, vt docet Arist. 1. Polit. c. 5. & D. Tho. in. 1. par. q. 96. ar. 1. & lib. 2. de regimine principum. c. 6. ergo licitum est saltem occidere feras & animalia syluestria. Et confirmatur. Quia iure naturęnaturæ agricultura cōcessaconcessa est hominibus, vt patet ex cōsensuconsensu omniũomnium nationũnationum vbi necesse est vt sæpe auferatur vita plātæplantæ, alioquin homo nōnon poterat vitam propriam substentare. ¶ Ad primũprimum argumentũargumentum respondetur ex D.Diuo August.Augustino in vltimo loco citato, quod illud præceptũpræceptum intelligendũintelligendum est de hominis occisione, vt explicabitur art. 2. ¶ Ad secundum respondetur, ꝙquod D.Diuus Aug.Augustus quando damnat venationẽvenationem, nōnon damnat illāillam eo quod feræ occidāturoccidantur: sed quia est otiosa vel pernitiosa vel periculosa ipsis hominibus. Quod si venatores propriæ vitæ caueant, licita est venatio ferarũferarum quæ vulgo dicitur, monteria. Imo etiāetiam huiusmodi pugna cũcum bestijs feris si fiat cũcum sufficiẽtisufficienti cautela, licita est & vtilis reipublicæ. v., verbi g.gratia, quādoquando in plateis publicis equites pugnant cũcum tauro, hoc enim vtile est reipublicæ: vt nobiles animosiores euadant ad defensionem reipublicæ. CæterũCæterum aduertendũaduertendum est, ꝙquod ipsis clericis interdicitur huiusmodi venatio vel similis pugna cũcum bestijs propter decentiādecentiam sui status. De qua re videatur c. episcopũepiscopum. de clerico venatore. &. c. primũprimum. ne cler. vel monach. &. c. quorundāquorundam. 24. dist. VerũVerum est tamen vt docet Caiet. in verb. clericorũclericorum peccatum, & Syluest. in verb. venatio. quod si absit temeritas & cōtemptuscontemptus status ecclesiastici non erit peccatũpeccatum mortale si clericus vadat aliquādoaliquando ad venandũvenandum, quinimo si hoc raro fiat & animi recreādirecreandi gratia, nullũnullum videtur esse peccatũpeccatum huiusmodi venatio. Intelligimus autem semper in huiusmodi exercitio quod nullum sit periculũpericulum vitæ, & propterea in Concil. Trid. Sess. 24. de reformat. c. 12. præcipitur clericis vt abstineātabstineant ab illicitis venationibus: vbi plane insinuatur quod sint aliquæ venationes clericis licitæ.

DVbitatur secundo circa eandẽeandem concluonẽconclusione; An esus carniũcarnium fuerit licitus, & in vsu ante diluuiũdiluuium? ¶ Arguitur primo pro parte negatiua. QuoniāQuoniam Genes. c. 1. concessit DñsDominus hominibus in cibũcibum plantas, nulla facta mentione animaliũanimalium, vt deseruirent in cibũcibum hominibus: at vero postea post diluuium Gen. c. 9. dixit DñsDominus Noe, omne quod mouetur & viuit erit vobis in cibũcibum quasi olera virẽtiavirentia tradidi vobis omnia. Hinc sumitur argumentũargumentum. Igitur signũsignum certũcertum videtur quod homines ante diluuiũdiluuium non vescebantur carnibus, sed oleribus & fructibus arborũarborum: & propterea dixit Deus, quasi olera virentia dedi vobis omnia: ac si diceret, sicut hactenus pasti estis huiusmodi: poteritis deinceps comedere carnes animaliũanimalium. ¶ Arguitur secundò. NōNon est verosimile quod si homines ante diluuiũdiluuium vescerentur carnibus, comederent eas crudas more ferarũferarum: sed cũcum DñsDominus Gen. 9. tradidit eis potestatẽpotestatem vescendi carnibus, præcipit modũmodum comedendi, scilicet, excepto ꝙquod carnẽcarnem cum sanguine non comedetis: ergo ante diluuiũdiluuium nōnon comedebātcomedebant carnes, alias scirẽtscirent profecto quomodo essent comedẽdæcomedendæ. ¶ Arguitur tertio ex testimonio D. Tho. 1. 2. q. 102. ar. 6. ad 2. vbi ait, quod post diluuiũdiluuium introductus videtur esus carniũcarnium. Et ad Rom. 14. lect. 1. dicit, quòd esus carniũcarnium primo cōcessusconcessus fuit Noe post diluuiũdiluuium. ¶ Denique arguitur. NāNam DñsDominus antediluuiũantediluuium cōstituitconstituit hominẽhominem in quadāquadam vitęvitæ simplicitate: sed carnes comedere, videt̃videtur pertinere potius ad curiositatẽcuriositatem & vitæ deli|tias, vesci autẽautem plantis & fructibus terræ pertinet ad vitæ simplicitatẽsimplicitatem, ergo ante diluuiũdiluuium non fuit esus carnium. ¶ De hoc dubio sunt variæ opiniones. Quidam negant licitum fuisse carnes comedere ante diluuiũdiluuium. Ita tenet Abul. Gen. 1. q. 36. & Gen. 9. q. 1. vbi citat in suam sententiāsententiam Boetium in lib. 2. de cōsolationeconsolatione, metro. 5. Hanc sequitur Lyran. super vtrunque locum Genes. Alij vero aiunt fuisse quidem licitum ante diluuium carnes comedere: quia nulla lege prohibebatur, sed non erat in vsu. Alij dicunt, fuisse licitũlicitum & in vsu. Hanc sequitur Magist. Victoria in relectione de temperantia. hanc tenet Magist. Soto lib. 5. de iustit. quæst. 1. art. 1.

PRO decisione veritatis sit prima cōclusioconclusio. Procul dubio licitus fuit esus carniũcarnium ante diluuium. Hæc videtur esse D. Tho. 1. 2. q. 103. ar. 1. ad 4. vbi ait, quòd distinctio animalium mundorũmundorum & immundorũimmundorum fuit ante legem scriptam, quantum ad sacrificiorum oblationem, non tamen quantum ad esum, siquidem animalium esus nulla lege erat prohibitus. ¶ Deinde probatur ratione. Quoniam ratio artic. D. Tho. probat, quod licitum est homini iure naturæ carnes comedere: sed ante diluuiũdiluuium nulla fuit lex quæ prohiberet esum carnium, ergo licitũlicitum erit. Probatur minor. Quia nullibi reperitur tale præceptum positiuum: eo vel maxime quod status legis naturæ contentus erat naturalibus præceptis, excepto quod semper fuerunt præcepta fidei, spei, charitatis: hæc enim præcepta non excluduntur à Theologis cum dicunt, quòd in statu legis naturæ tantũtantum erant præcepta naturalia. Et ratio est. QuoniāQuoniam præcepta virtutũvirtutum Theologicarum sunt intrinseca homini in ordine ad finẽfinem supernaturalẽsupernaturalem: vnde quodāmodoquodammodo dici possunt connaturalia respectu finis supernaturalis.

Secunda conclusio. De facto ante diluuium fuit esus carniũcarnium. Probatur. Quoniam ante diluuium erant sacerdotes offerentes sacrificia, immolantes agnos & alia animalia, vt patet ex hostia quam obtulit Abel ex primogenitis ouium: sed sacrificiũsacrificium Deo gratũgratum debet offerri ex illis rebus quæ apud homines in pretio aliquo habentur: at vero si carnes animalium nullius pretij erant apud homines, nōnon esset Deo sacrificium gratum, ergo licitus erat huius esus carnium. Et confirmatur. QuoniāQuoniam apud omnes nationes fuit receptum, vt aliqua pars sacrificij cederet in vsum sacerdotum: at vero si sacerdotes non comedebant carnes, nullius vsus erat apud illos sacrificiũsacrificium mactati animalis, ergo. Confirmatur secundò. QuoniāQuoniam pluris æstimabatur & magis gratum erat Deo sacrificiũsacrificium de pinguioribus animalibus, quam de macilentis, vt patet in hostia quam obtulit Abel: at vero si non erant maioris vtilitatis apud homines agnus pinguis quam macilẽtusmacilentus, nulla esset ratio quare esset magis gratum pingue quàm macilentum sacrificium Deo: ergo. ¶ Denique. Post peccatum concupiscentia erat inordinata: igitur non est credendum quod homines compescerent appetitũappetitum comedendi carnes, esset enim maxima abstinentia in ipso vulgo: quinimo est maxime credibile quod propter nimiam comestionem carnium fuerunt ante diluuium homines valde luxuriosi. Propter quod dicitur in Scriptura, quod omnis caro corruperat viāviam suam super terram, & propterea venit diluuium super terram.

Tertia cōclusioconclusio. In statu innocentiæ ante peccatũpeccatum, valde probabile est quod homines non vescerentur carnibus. Ita tenet M.Magister Soto vbi supsupra. Et ratio est. Quia tũctunc nulla esset necessitas comedendi carnes, & homines fuissent tunc vsq;vsque adeo recti, vt nōnon comederent quidquam absq;absque necessitate: eo vel maxime quod fructus terręterræ essent optimi & maxime delectabiles ad vescendũvescendum. Sed in oppositum potest esse obiectio, quod ante peccatum dictũdictum est homini: dominamini piscibus maris volatilibus cæli, &c. At vero si homines in illo statu non erāterant comesturi animalia, non possẽtpossent exercere huiusmodi dominiũdominium, ergo. RespōdeturRespondetur nihilominus ad hanc obiectionẽobiectionem, quod dominiũdominium illud decebat hominem, non quidẽquidem quia oporteret illud exercere circa omnia animalia quantum ad comestionem, non enim comesturus erat serpentes: sed dominium illud exerceri poterat quantum ad aliquem vsum aliquorum animalium. Etenim si homines perseuerassent in illo statu naturæ integræ oporteret equitare ad iter longum faciendum: quāuisquamuis enim homines non erant morituri tamen non | haberent corpora gloriosa donec fierẽtfierent beati, quin potius ipsa corpora erant passibilia quanuis nōnon paterentur incommoditates aliquas propter certum regimen prudentiæ & conditionem illius status. Si enim homo se ad ignem applicaret combureretur, sed tamen prouidentia illius status tanta futura erat, vt nunquānunquam homo offenderet ad lapidẽlapidem pedem suum. RespōdeturRespondetur secundò. Quod fortassis illud plenũplenum dominium quod datũdatum est homini dũdum esset in natura integra: respiciebat etiam futurum statum naturæ lapsæ.

His non obstantibus sit vltima cōclusioconclusio. Non caret probabilitate, quod si homines perseuerarent in statu naturæ integræ aliquotiens carnes comederent, & quanuis nōnon erant necessariæ ad vitæ sustentationẽsustentationem: poterat tamen esse vtilis illa comestio & prudenter fieri, tum ad perfectionem potentiæ gustus humani & phantasiæ per quam acquireretur scientia experimentalis rerum gustabilium: tum etiam vt laudaretur creator in operibus suis, noua quadam ratione experientiæ delectationis sensibilium, quæ acciperetur secundùm leges prudentiæ.

AD argumenta in oppositum facile est respondere. Ad primum respōdeturrespondetur, quòd ante diluuium fuit quidem potestas homini concessa vt carnibus vesceretur: sed tamen post diluuium iam erat necessitas, & idcirco declarata est Gen. 9. Est autem duplex hæc necessitas: tum quia terra non erat iam tam frugifera ad gignenda ea quæ de terra nascuntur: tum etiāetiam quia homines post diluuium iam erant debilioris naturæ quāquam antea, & idcirco cœpit tunc frequẽtiorfrequentior vsus carnium: ac propterea etiam creditur quod ex tunc vsus vini cœpit.

Ad secundum respondetur fuisse decens vt quando declarabatur hominibus necessitas vescẽdivescendi carnibus: simul explicaretur modus naturalis & cōueniensconueniens homini comedẽdicomedendi carnes, scilicet vt comederentur assæ, vel coctæ, vel frixæ & non crudæ more ferarũferarum: sicut fortassis comedebant multi homines ante diluuium. ¶ Ad testimonia D.Diui Thom.Thomæ respōdeturrespondetur ad primum. Quod loquutus est sub dubio. Deinde respondetur, quòd cum inquit introductum esse morem illũillum, loquitur de introductione ex declaratione positiua ipsius Dei manifestantis necessitatem comedendi carnes deinceps: nōnon quia antea nōnon comedissent illas, aut non esset licitũlicitunt iure naturæ comedere. Similiter dicimus, quod in secundo testimonio D.Diui Tho.Thomæ concessum idẽidem valet quod declaratũdeclaratum: non quia antea fuisset illicitum. Ad BoetiũBoetium vero dicimus, quòd fortassis fuit illius sententiæ.

Ad vltimam vero rationem respōdeturrespondetur, ꝙquod est topicum argumentum & quasi rhetoricum, & solum probat quod ante diluuiũdiluuium non declarauerat dominus institutione positiua licitum esse comedere carnes.

AD Secundum sic proceditur. Videtur, ꝙquod non sit licitũlicitum occidere homines peccatores. Dominus enim Matth. 13. in parabola prohibuit extirpare zizaniāzizaniam, qui sunt filij nequānequam, vt ibidẽibidem dicitur: Sed omne quod est prohibitum à Deo, est peccatum. Ergo occidere peccatorem, est peccatũpeccatum.

¶ 2 Præterea. Iustitia humana cōformaturconformatur iustitiæ diuinæ. Sed secũdùmsecundum diuinādiuinam iustitiāiustitiam peccatores ad pœnitentiam reseruantur: secundũsecundum illud Ezech. 18. Nolo mortem peccatoris, sed vt cōuertaturconuertatur, & viuat. Ergo videtur omnino esse iniustũiniustum, quòd peccatores occidantur.

¶ 3 Præterea. Illud quod est secũdùmsecundum se malum, nullo bono fine fieri licet: vt patet per August. in lib. cōtracontra mendacium, & per Philosophum in 2. Ethic. Sed occidere hominem, secundũsecundum se malum est: quia ad omnes homines tenentur charitatem habere. Amicos autem volumus viuere & esse: vt dicitur | in 9. Ethic. Ergo nullo modo licet hominẽhominem peccatorem occidere.

SED cōtracontra est quod dicitur Exodi. 22. Maleficos non patieris viuere. Et in Psal. 100. In matutino interficiebāinterficiebam omnes peccatores terræ.

RESPONDEO dicendum, quòd sicut dictum est, licitum est occidere animalia bruta, inquantum ordinantur naturaliter ad hominum vsum, sicut imperfectũimperfectur ordinatur ad perfectum. Omnis autem pars ordinatur ad totum, vt imperfectum ad perfectum. Et ideo omnis pars naturaliter est propter totum. Et propter hoc videmus, ꝙquod si saluti totius corporis humani expediat præcisio alicuius membri, puta cùm est putridum vel corruptiuum aliorum membrorum, laudabiliter & salubriter abscinditur. Quælibet autem persona singularis comparatur ad totam communitatem sicut pars ad totũtotum: & ideo si aliquis homo sit periculosus communitati & corruptiuus ipsius propter aliquod peccatum, laudabiliter & salubriter occiditur, vt bonum commune conseruetur. Modicum enim fermentum totātotam massam corrumpit, vt dicitur 1. ad Corinthios. 5.

AD primum ergo dicẽdumdicendum, ꝙquod Dominus abstinendum mandauit ab eradicatione zizaniorum, vt tritico parceretur, id est, bonis. Quod quidem fit, quando non possunt occidi mali, quin simul occidantur & boni, vel quia latent inter bonos, vel quia habent multos sequaces: ita quòd sine bonorum periculo interfici nōnon possunt, vt August. dicit contra Parmenianum. Vnde Dominus docet magis esse sinendum malos viuere, & vltionem reseruandam vsque ad extremum iudicium, quàm quòd boni simul occidantur. Quando verò ex occisione malorum non imminet periculũpericulum bonis, sed magis tutela & salus, tunc licitè possunt mali occidi.

AD secundum dicẽdumdicendum, quòd Deus secundùm ordinem suæ sapientiæ quandoque statim peccatores occidit ad liberationem bonorum, quandoque autem eis pœnitendi tempus concedit, secundũsecundum quod ipse nouit suis electis expedire. Et hoc etiāetiam humana iustitia imitatur proposse. Illos enim qui sunt perniciosi in alios, occidit: eos verò, qui peccant, alijs grauiter nōnon nocentes, ad pœnitentiam reseruat.

AD tertium dicendum, quòd homo peccando, ab ordine rationis recedit. Et ideo decidit à dignitate humana: prout scilicet homo est naturaliter liber & propter seipsum existens: & incidit quodammodo in seruitutem bestiarum: vt scilicet de ipso ordinetur, secundũsecundum quod est vtile alijs, secundùm illud Psalm. 48. Homo cùm in honore esset, non intellexit: comparatus est iumentis insipientibus, & similis factus est illis. Et Prouerb. 11. dicitur: Qui stultus est, seruiet sapienti. Et ideo quanuis hominem in sua dignitate manentem occidere sit secundùm se malum, tamen hominẽhominem peccatorem occidere, potest esse bonum, sicut occidere bestiam. Pe|ior enim est malus homo quàm bestia, & plus nocet, vt Philosophus dicit in 1. Polit. & in 7. Ethic.

¶ Conclusio est affirmatiua.

DVbitatur primò in hoc articulo de veritate huius conclusionis & de bonitate rationis illius? ¶ Arguitur primò contra rationẽrationem conclusionis, Sequitur ex illa, quod sit licitum occidere innocentem quādoquando expedierit ad bonum communitatis. Probatur seqnelasequela. Quia sicut ipsa manus est pars corporis, ita innocens est pars ipsius reipublicæ, ergo sicut licitum est abscindere manum, quia ordinatur ad bonum totius: ita etiam licitum erit occidere innocentem, quia ordinatur ad bonũbonum ipsius reipublicæ.

¶ Confirmatur. Quia propter salutem totius corporis licitum est abscindere manũmanum, non solum infirmam sed etiam si sit sana: ergo similiter etiam si homo sit innocens, licitum erit illum occidere si talis occisio cedit in salutem reipublicæ.

Arguitur secundò & confirmatur. Sequitur ex eadem ratione, quod licitum erit occidere hominem infectum peste ne alios inficiat, quia est pars communitatis.

Arguitur tertiò contra ipsam conclusionem. Præceptum Decalogi, Non occides, intelligitur, de occisione hominis, nisi excipiamus inde tantum illos quos Deus, vel data lege vel expressa reuelatione iusserit interfici: sed plurimi sunt quos nōnon attingit ista exceptio: ergo non erit licitum illos occidere. Maior est expressa doctrina Augustini lib. 1. de Ciuit. c. 20. & 21. Minor etiāetiam patet.

Arguitur quartò. Si aliquam moderationem debemus ponere illi præcepto, NōNon occides, erit altera de duabus. Prima quidẽquidem quod intelligatur de homine innocẽteinnocente. Sed contra hoc est, quod isto modo non liceret occidere innocentem probatum tamen nocentem. Tum etiam quia occidens priuata autoritate nocentem, peccat contra præceptum istud: imo & ipse iudex peccat contra hoc præceptum, si prætermisso ordine iuris occidit peccatorem. Altera moderatio solet esse, scilicet, NōNon occides autoritate priuata, sed hæc etiam moderatio refellitur, quia neque ipsi reipublicæ licitum est autoritate publica interficere innocentem.

In hoc dubio sunt variæ sententiæ in modo explicandi quintum illud præceptum, Non occides. Scotus enim in 4. dist. 15. q. 3. asserit, vsque adeo vniuersaliter intelligendum esse præceptum, vt non liceat magistratibus publicis interficere reos, quantumlibet sint nociui reipublicæ: nisi tatum illos quos Deus speciali reuelatione, vel lege iusserit interfici. Vnde colligit licitum esse interficere nocturnos fures: quia hoc Deus præcepit in lege veteri: diurnos autem non licet interficere. Colligit etiam adulteras nōnon esse licitum interficere: quia quanuis olim iusserit dominus in lege, adulteras lapidare: tamen Ioan. 8. cap. abrogauit Christus Dominus legem illam, cum liberauit adulterāadulteram cui dixit, nemo te condemnauit, neque ego te condemnabo. Alij modi dicendi insinuati sunt in 4. argum. quos etiam refert Durandus in 4. dist. 47. q. 4. & ille sequitur secundam illam moderationem. D.Diuus Tho.Thomas etiam annumerat alios modos dicendi in opusc. 4. in explicatione quinti præcepti.

PRO decisione veritatis sit prima conclusio. Sententia Scoti est temeraria & erronea in fide. Probatur. Quia secundùm fidem catholicam, potestas publica habet facultatem occidendi & mutilādimutilandi, etiam si sit respublica gentilium, quibus nulla data est lex diuina neque vlla facta reuelatio de occisione peccatorũpeccatorum, ergo. Hec sententia Scoti erronea est. Probo antecedens, quoniam ad Rom. 13. loquens Apostolus de magistratibus publicis sui temporis inquit, Vis non timere potestatem, bonum fac. Si autem non feceris, time: non enim sine causa gladium portat. Ac si diceret, potestatem habet mutilandi & occidendi gladio. ¶ Secundo probatur. Secundùm fidem licitum est hæreticos occidere & igne cremare, vt satis ostenditur supra. q. 11. art. 3. & 4. de pœnis hæreticorũhæreticorum: at vero Deus non tulit aliquam legem de comburendis hæreticis neq;neque specialem reuelationem fecit: ergo male dicit Scotus requiri aliquāaliquam reuelationẽreuelationem vel vt lege sit præcepta huiusmodi occisio. Tertiò sequeretur ex opposita sententia, quod modo in lege | noua nullum prorsus malefactorem licitum esset occidere. Probatur sequela: quia iam cessauerunt omnino legalia quantum ad iudicialia & cæremonialia præcepta, & in lege noua nulla data est lex positiua de occidendis huiusmodi malefactoribus: ergo nullum licitum est occidere. Præterea ratio quam Diuus Thomas facit in articulo procedit ex lumine naturali: ergo lex ista naturalis nulla lege positiua abroganda est, cum ipse Deus sit autor naturæ.

Ex quo sequitur, quod si secundum Scotum iure naturæ non esset licitum occidere malefactores quantumlibet Reipublicæ nociuos: quod Deus lege sua positiua non perfecerit, sed potius debilitaret legem naturalem.

Quartò probatur, ex vsu communi omnium nationum: semper enim lumine naturali ducti legislatores, speciales leges tulerunt de plectendis capitali pœna aliquibus malefactoribus, quod etiāetiam patet ex sententia Philosophorum, qualis etiam fuit Lycurgus & Solon & alij senatores. Et denique summi Pontifices sæpe puniunt malefactores pœna capitis, & in Concilio Constantiensi iussu concilij, est combustus Hieronymus de Parga hæreticus. Sunt etiam plurima testimonia Sanctorum, testimonia & pontificum, quæ habentur apud GratianũGratianum. 23. quæstione. 4. & in titulis, de homicidio in toto iure Canonico & ciuili, specialiter in l. capitalium. ff. de pœnis.

Secunda conclusio. Optima explicatio quinti præcepti est, quod intelligatur non occides hominem iniustè. Declaratur ista conclusio. Pro quo notandum est, quod hominis occisio & homicidium differunt inter se ex vsu loquendi Philosophorum & Theologorum: quod hominis occisio quāuisquamuis sit de genere male sonantium & habeat speciem mali: tamen non ita intrinsecè malum est, vt non possit honestari aliqua circunstantia. Verbi gratia, si sit malefactor nociuus reipublicæ & occidatur autoritate rei publicæ. At vero homicidium, est actio intrinsecè mala quæ nullo modo potest honestari, & ita dixit Diuus Thomas 1. 2. quæstione 100. articulo. 8. ad tertium. quod id quod prohibetur illo præcepto non occides, habet rationem indebiti quod nos dicimus iniusti. Et ita docet Diuus Augustinus libro. 1. de libero arbitrio. capit. 4. vnde scholastici acceperunt prædictam distinctionem. Probatur modo conclusio. Primo, quia quintum præceptum est præceptum naturale: sed ius naturale solum prohibet ea quæ sunt contra rationem: ergo materia siue obiectum illius præcepti includit intrinsecè rationem indebiti contra rationem naturalem, & propterea non fuit necessarium, quod in ipso præcepto exprimeretur non occides indebite, constabat enim quod talis intelligentia includebatur in illis verbis non occides. Quemadmodum Philosophi in diffinitionibus rerũrerum non multiplicant verba, sed contenti sunt genere & differentia: postea vero explicantes diffinitionem, ostendunt quomodo multa alia includebantur in illa: ita etiam debent esse leges breues & compendiosæ, postea vero explicantur à viris Iurisperitis.

Sed obijcit Durandus vbi supra. Quia pari ratione diceremus esse prohibitum ire in campum scilicet indebite. Respondetur tamen, nōnon esse eandem rationẽrationem: & differentia est, quod ire in campum si referatur ad mores hominum, est aliquid in differens secundum se & absolutè consideratum, at vero occisio hominis voluntaria secundum se & absolutè considerata, est de genere malorum, vnde oportet quod excusetur aliqua circunstantia, scilicet quia homo est perniciosus & nociuus communitati & occiditur ab habente autoritatem: vnde sufficit quod in ipso præcepto absolutè dicatur non occides.

Ad argumenta in oppositum respondetur. Ad primum nego sequelam. Neque enim est eadem ratio de manu & de homine innocente, sed differentia maxima est, quia manus naturaliter non est propter se ipsam sed propter totum: at vero homo ex natura sua est aliquod totum immediatè ordinabile ad finem beatitudinis: si autem habet rationem partis, hoc est secundum conuersationem & communem conuictum politicum, quapropter quandiu homo non defuit in communi hac conuersatione & politica: non potest respublica illum directè | vita priuare, etiam si ex morte illius sequatur salus totius reipublicæ. Et hinc est quod quanuis manum sanam & integram possimus præscindere pro salute corporis, non tamen occidere innocentem pro salute reipublicæ. Et per hoc patet ad confirmationem & ad secundum argumentum. Dicimus enim, quod nulla ratione infirmum peste infectum, potest respublica occidere ne inficiat alios: eo quod non incurrit aliquam culpam propter infirmitatem: ipse tamen tenetur se ipsum ab alijs separare quantum poterit ex charitate & ex iustitia, quod si non fecerit poterit respublica illum occidere in pœnam peccati: imo quiuis alius titulo defensionis, poterit illum occidere si certus est moraliter, quod peste inficietur ab illo.

Ad tertium argumentum respondetur, quod Diuus Augustinus sæpe vocat leges Dei, quibus licitum est reos nocentes occidere, non quia oporteat quod sint leges diuinæ positiuæ: sed sufficit aliquando lex ipsa naturalis, aliquando vero superadditur lex humana quæ deriuatur ex lege naturali tanquam illi consonans & conueniens. Et ita dicit Diuus Augustinus ibidem, quod personam gerentes publicæ potestatis secundum eius leges, hoc est iustissimæ rationis imperium sceleratos morte puniunt, non faciunt contra præceptum, non occides. Verum est tamen quod Diuus Augustinus aliquando non est multum solicitus de proprietate vocabuli, & appellat exceptiones illius præcepti quæ proprius dicerentur explicationes.

Ad quartum argumentum respondetur, nōnon esse legitimas illas explicationes nisi quatenus reducuntur ad nostram secundāsecundam conclusionem. Cæterum ad rationes Scoti respondetur, quod legalia iam omnino cessauerunt, nunc autem in lege gratiæ quantum ad hoc quod est occidere vel non occidere hominem, lege naturali gubernamur vel lege humana positiua: neq;neque illud quòd dominus dixit Ioannis. 8. Non fuit abrogatio legis veteris, quæ adulteras præcipiebat lapidare neque prohibitio ne de cęterocætero occideretur: solum fuit manifestatio mansuetudinis Christi.

AD Tertium sic proceditur. Videtur quòd occidere hominem peccatorẽpeccatorem liceat priuatæ personæ. In lege enim diuina nihil illicitũillicitum mandatur. Sed Exodi 32. præcepit Moyses, Occidat vnusquisque fratrem suum & amicum, & proximum suum, pro peccato vituli conflatilis. Ergo etiam priuatis personis licet peccatorem occidere.

¶ 2 Præterea. Homo ꝓpterpropter peccatum comparatur bestijs, vt dictum est. Sed occidere bestiam syluestrem maximè nocentem, cuilibet priuatæ personæ licet. Ergo & pari ratione occidere hominẽhominem peccatorem.

¶ 3 Prætetea. Laudabile est, ꝙquod homo etiam si sit priuata persona, operetur quod est vtile bono communi: Sed occisio malefactorum est vtilis bono communi, vt dictũdictum est. Ergo laudabile est si etiāetiam priuatæ personæ malefactores occidant.

SED contra est, quod August. dicit in primo de ciuit. Dei, Qui sine aliqua publica administratione maleficum occiderit, velut homicida iudicabitur: & tanto amplius, quātoquanto sibi potestatem à Deo non cōcessamconcessam vsurpare nōnon timuit.

RESPONDEO dicendum, quòd sicut dictum est, occidere malefactorem licitum est, inquantum ordinatur ad salutem totius communitatis. Et ideo ad illum so|lum pertinet, cui committitur cura communitatis conseruandæ. Sicut ad medicum pertinet præcidere membrum putridum, quando ei commissa fuerit cura salutis totius corporis. Cura autem communis boni commissa est principibus habentibus publicam autoritatem. Et ideo eis solum licet malefactores occidere, non autem priuatis personis.

AD primum ergo dicendum, ꝙquod ille aliquid facit, cuius autoritate fit, vt patet per Diony. 12. cap. cælestis hierar. Et ideo vt August. dicit in 1. de ciuit. Dei, non ipse occidit qui ministerium debet iubenti, sed sicut adminiculum gladius est vtenti. Vnde illi qui occiderũtocciderunt proximos & amicos ex mandato Domini: non hoc fecisse ipsi videntur: sed potiùs ille, cuius autoritate fecerunt. Sicut & miles interficit hostem autoritate principis, & minister latronem autoritate iudicis.

AD secundum dicẽdumdicendum, quòd bestia naturaliter est distincta ab homine. Vnde super hoc non requiritur aliquod iudicium, an sit occidenda, si sit syluestris: si verò sit domestica, requireretur iudicium nōnon propter ipsam, sed propter damnũdamnum domini. Sed homo peccator nōnon est naturaliter distinctus ab hominibus iustis. Et ideo indiget iudicio publico, vt discernatur an sit occidendus propter salutem cōmunẽcommunem.

AD tertium dicendum, quòd facere aliquid ad vtilitatem communem quod nulli nocet, hoc est licitum cuilibet priuatæ personæ: sed si sit cum nocumento alterius, hoc non debet fieri nisi secundum iudicium eius ad quem pertinet ęstimareæstimare quid sit subtrahendum partibus pro salute totius.

COnclusio est, solum licet malefactores occidere, habenti publicam autoritatem.

DVbitatur primo. Circa cōclusionemconclusionem Diui Thomæ, & arguitur contra illam. Iudicum cap. 3. Laudatur Aioth. quod occiderit Eglon. Similiter in historijs gentium laudatur Brutus qui interfecto tyranno Romam liberauit.

Secundò arguitur, quia lex diuina Numer. 35. concessit facultatem propinquis interfecti, vt occiderent homicidam vbicunque inuenirent absque tribunali & iudicio publico.

Pro solutione huius dubij notādumnotandum est, quod dupliciter potest esse aliquis tyrānustyrannus. Vno modo in dominatu absque iure dominij qui per vim & arma occupat rempublicam: alio modo est aliquis tyrannus in ipso regimine, quatenus tyrannicè gubernat cũcum aliàs sit legitimus princeps: nihilominus omnia iura & cōmodacommoda reipublicæ refert ad suāsuam vtilitatẽvtilitatem sicut facit Turca in regno suo.

Sit igitur prima conclusio. Cuicunq;Cuicunque priuatæ personæ licitum est interficere tyrannum primi generis, non autem secundi generis. Probatur prima pars. Respublica gerit bellum perpetuum cum tali tyranno: ergo quilibet ciuis tanquātanquam miles ipsius reipublicęreipublicæ poterit huiusmodi tyrānũtyrannum interficere.

Quod si quis dicat, non esse actuale bellum neque semper exercentur bellica arma, ergo non quilibet ciuis miles est vt illum interficiat in bello iusto. Respondetur, ꝙquod tyrannus actualiter opprimit rempublicam, vnde quælibet pars reipublicæ quandiu non discedit tyrannus: potest illum interficere. Vnde dico quod non solum vt miles & minister reipublicæ, sed etiam vt persona priuata potest in tali casu interficere ty| p. 325rannũtyrannum, si & ipse opprimitur cum alijs: quia tunc titulo ꝓpriæpropriæ defensionis potest interficere inuasorem: præsertim quando talis occisio non nocet reipublicæ neque vsurpat autoritatẽautoritatem reipublicæ, quin potius prodest reipublicæ & adimplet eius voluntatẽvoluntatem. Imo etiam adijcimus, quod quilibet alius etiam si non esset pars illius reipublicæ neq;neque opprimeretur à tyranno, licitè potest titulo defensionis innocentium, interficere tyrannũtyrannum primi generis: quapropter merito laudantur illi viri in locis citatis in argumento, quia occiderunt tyrannos qui bellum gerebant iniquum contra rempublicam. Secunda vero pars conclusionis probatur ex Concil. Constantiensi sess. 15. Vbi refertur tanquam error contra fidem, quod sit licitum priuatæ personæ interficere tyrannum secundi generis. Item probatur ratione: quoniam ille tyrannus habet legitimum ius ad regnum: ergo non potest expoliari tali iure antequāantequam eius causa publica autoritate discernatur & iudicetur.

Sed quæret aliquis, quid nam erit licitum reipublicæ agere quando tyrannicè opprimitur à legitimo rege? Respondetur, quod respublica potest & debet recurrere ad superiorem principem, v.verbi g.gratia, ad Pontificem vel imperatorem, vt corrigant & detineant talem principem tyrannicè gubernantem: at vero si hoc remedium non fuerit possibile vel non fuerit efficax, vel fuerit periculum in mora: potestas est in illa republica ad iudicandum de illo principe. Quod si ille admonitus noluerit corrigi, potest illum à regno eijcere & occidere si opus fuerit. Ratio huius est euidens: quia iure naturæ rex ordinatur ad bonum communitatis & non è contra, eo vel maximè quod respublica Regi contulit autoritatem ad bonam gubernationem ipsius reipublicæ: ergo in casu quo Rex tyrannicè gubernet, potestas erit in republica ad deponendum Principem, vel etiam ad occidendum pro defensione ipsius reipublicæ. Hoc quod diximus intelligendum est, per se & absolutè loquendo consideratis conditionibus reipublicæ & regis. Nihilominus sæpe accident circunstantiæ propter quas minus malum erit sustinere tyrannicam gubernationem, quam amouere Principem cum maiore calamitate reipublicæ, vt si v.verbi g.gratia, ex remotione Principis sequatur diuisio in ipsa republica & bella ciuilia, & præsertim si sequatur detrimentum Christianæ religioni. De hac re vide plura apud D. Tho. opusc. 20. de regimine principum libr. 1. cap. 6. Et obseruandum est viro prudenti, quod vt in plurimum ex remotione Principis consequuntur maxima damna in ipsa republica: quapropter in re dubia semper fauendum est regi, potius quam cōmunitaticommunitati.

Solet autem disputari hoc in loco, an sit licitum priuatæ personæ occidere aliquem, propterea quod sibi imponit falsum crimẽcrimen, vel imponere intẽditintendit, ex quo sequetur occisio ipsius innocentis vel infamia? & vtrum possit homo præuenire inimicum qui habet certum propositum inuadendi ipsum? Sed hæc omnia commodius examinabuntur articulo. 7.

Ad tertium argumentum dicemus dubio sequenti.

DVbitatur secundò. An possit Rex facere copiam siue per legem siue per specialem commissionem priuatis ciuibus, vt interficiant quosdam delinquentes in quibusdam speciebus criminum?

Primò arguitur pro parte affirmatiua. Quilibet ciuis potest licitè prospicere bono communi vel alicuius innocentis. Ergo vbi constiterit quod interficiendo aliquem malefactorem, impediuntur aliqua damna & nocumenta multa reipublicæ: poterit Rex committere priuatis personis, vt interficiant huiusmodi, siue per legem latam in cōmunicommuni siue per sententiam in particulari.

Secundò arguitur. Licitum est humanis legislatoribus imitari leges diuinas positiuas quæ olim datæ sunt: sed dominus id concesserat olim, Numero 35. Faciens copiam propinquis interfecti, vt vbi inuenirent homicidāhomicidam possent illum occidere. ergo & modo licitum erit nostris principibus similem legem condere.

Tertiò arguitur. Ex lege celebri Graccus C. ad legem Iuliam. vbi conceditur marito vt possit interficere vxorem cum adultero deprehensos in adulterio, ergo absque tribunali & iudicio licitum est priuatæ personæ | aliquem malefactorem interficere, sola legis autoritate. ¶ Denique sæpe contingit in republica etiam Christiana, quod magistratus vel Principes siue per sententiam latam in particulari siue per legem, cōmittantcommittant cuilibet priuatæ personæ vt interficiat aliquem malefactorem: sic enim conceditur facultas omnibus Christianis vt possint assassinos interficere, vt bene colligit Syluest. in verbo, Assassinos, ex cap. pro humani. de homicidio, in. 6. & videtur esse certa intelligentia illius capituli: nam in fine illius appellantur assassini diffidati: diffidatus autem ille dicitur qui secundum publicam concessionem potest à quouis interfici.

PRO decisione huius dubij sit vnica cōclusioconclusio. Per se loquendo, non erit iusta lex quæ vniuersaliter fecerit copiam priuatis personis, vt malefactorem quem viderint aut nouerint deliquisse in certo genere criminis occidant illum ante latam sententiam à iudice circa factũfactum. Probatur primo. Quia vsus est omnium nationum bene institutarum, neminem condemnare nisi vocatum ad iudicium & auditum de excusatione sui criminis, ergo iniqua est lex. Probatur. Antecedens, ex eo quod dixit Nicodemus IoāIoan. 7. Lex nostra non iudicat quenquam, nisi prius audierit ab eo. Et Actor. 25. cap. dixit, Faustus iudex à Romanis constitutus, non est consuetudo Romanis aliquem damnare nisi prius is qui accusatus fuerit præsentes habeat testes & locum defendendi accipiat.

Confirmatur. Ipsa enim natura nos docet quæ (sicut ait Arist. in. 2. de anima.) dedit nobis sensum quendam communem perceptiuum obiectorum particularium sensuũsensuum, vt de illis possit discernere: ergo similiter iudex necesse est vt rectè iudicet, quod intelligat rationem quam de se ipso reus potest reddere.

Confirmatur secũdòsecundo. Quoniam sententia iudicis publica debet procedere ex scientia publica, vt docet D. Tho. quæst. 66. art. 2. ergo necesse est, vt iudex si rectè debet iudicare, habeat notitiam publicam vtriusque partis circa ipsum factum. Præterea per huiusmodi licentiālicentiam datam perturbaretur pax reipublicæ, eo quod homines nequam & siccarij passim occasionem acciperent alios occidendi, excusantes se ipsos eo quod dicerent eos deprehendisse in tali delicto.

Diximus autem in conclusione per se & absolutè loquendo, hoc est attenta conditione iustitiæ vindicatiuæ quæ competit reipublicæ, alijs vero tanquātanquam ministris illius. Cæterum alio titulo distincto à iustitia vindicatiua, videlicet titulo defensionis, possunt euenire casus in quibus non solum respublica possit facere legem in communi, vt quilibet occidat hominem criminosum: sed etiam quilibet particularis absque tali lege & commissione reipublicæ, possit imo aliquādoaliquando debeat occidere aliquem criminosum. Exemplum est, si quis paratus sit incendere ciuitatẽciuitatem vel etiam occidere innocentem aut principẽprincipem, neque aliâs possit esse recursus ad rempublicārempublicam: tunc quilibet potest huiusmodi criminosos occidere.

Secunda conclusio. Si malefactor publicè fuerit vocatus ad iudicium neque voluerit comparere: tunc iudex lata sententia contra illum secundum allegata & probata, licitè poterit aliquādoaliquando committere cuilibet priuatæ personæ occisionem illius. Ratio huius est, quoniam aliquando sic expedit omnino bono communi. v., verbi g.gratia, Si aliquis sit celebris latro expolians transeuntes per viam, neque facile possit comprehendi: tunc licitum erit iudici lata sententia cuilibet committere occisionem illius. Hac etiam via excusari possunt aliquæ occisiones, si fiant iussu principis, aliquorum qui committunt aliqua crimina læsæ maiestatis: quorum criminũcriminum manifestatio in iudicio denigraret maiestatẽmaiestatem Regiam: tunc enim licitum est cognita euidenter malitia criminis vt Rex faciat talem criminosum occultè occidere. Nihilominus huiusmodi interfectiones ex tali commissione debent rarissimè fieri & propter aliquod magnum bonum cōmunitatiscommunitatis aut principis. Ratio est, quia ex huiusmodi occisionibus multa incōuenientiainconuenientia possunt sequi quorum vnum est in republica Christiana, quod ille malefactor absque pœnitẽtiapœnitentia morietur & cum animi amaritudine & affectu vindictæ. De hac re infra redibit sermo copiosius. quæst. 67. de iudicijs. art. 2. videatur etiam lex. 1. & 2. C. quando liceat sine sententia iudicis se vindicare.

Ad argumenta in oppositum respondetur ad primum, quod titulo meræ defensionis reipublicæ vel innocentis, nemo peccat occidendo aggressorẽaggressorem: sed necesse est quod defensio sit cum moderamine inculpatæ tutelæ: quapropter requiritur quod in huiusmodi casibus sit certum periculum reipublicæ vel innocentis, & quod aliundè non sequantur maiora damna ipsi communitati.

Ad secundum argumentum respondetur negando consequentiam: quia dominus fecit illam legem tanquam dominus vitæ & mortis, vnde alij Reges non possunt similem legem ferre: quia non sunt domini vitæ & mortis. Respondetur secundo, quod illa lex fuit tantum permissiua in foro exteriori. Respondetur tertio & melius, quod lex illa intelligebatur post latam sententiam à iudice circa ipsum factum: tunc enim lex committebat propinquis occisionem interfectoris: & in hoc mitior erat lex erga homicidam, quia propinqui poterant parcere. Hanc intelligentiam insinuat Glossa interlinearis & Lyranus in eodem loco Numer. 35.

Ad tertium argumentum respōdeturrespondetur, ꝙquod lex illa Gracus, est permissiua & iusto dolori mariti compatiens non punit illum in foro exteriori: & hæc est communis sententia Iurisperitorum & Theologorum.

Ex quo sequitur, quod ipse adulter & adultera possunt se defendendo si opus fuerit occidere maritum? Probatur, quia ipse maritus peccat contra iustitiam intendens illos occidere ibidem. At vero post latam sententiam à iudice cōtracontra adulteram & adulterum, adhuc aliqui Iurisperiti dicunt esse legem permissiuam, vt maritus occidat vtrunque in foro publico. Ratio illorum est: quia relinquitur arbitrio mariti vt occidat eos vel parcat esi. At vero Theologi omnes & peritiores Iurisperitorum aiunt, licitum esse, quod tũctunc maritus occidat vtrunque tanquam minister reipublicæ & sententiæ iudicis exequutor. Et probatur hæc sententia. Primo quia ipsi iudices tradunt adulteros ligatos in loco publico, quod profecto non est tantum permittere sed cooperari ad occisionem: ergo maritus, vt minister iudicis & exequutor sententiæ occidit illos.