¶ De sacramento poenitentiæ tractat Magister sententia. 4 d. 14. & S. Thomas. 3. p. q. 84.

¶ QVÆRITVR, vtrum poenitentia sit sacramentum, & vtrum post baptismum sit aliquod signum visibile | institutum ad remissionem peccatorum actualium? Respondeo, ꝙquod sic, & est conclusio de fide: vt patet Ioannis 10. quorum remiseritis peccata remittuntur eis. Et Matthæi. 18. quodcunquodcunque solueris super terram erit solutum & in coelis. Ex his locis patet, ꝙquod est alia auctoritas & iurisdictio inter homines ad remittendum peccata. Et hæc iurisdictio inter homines exercetur ꝑper actum exteriorem, ergo poenitentia est signum sensibile institutũinstitutum á Deo in remissionem peccatorum, ac proindè est sacramẽtumsacramentum. Idem patet auctoritate ecclesiæ in ca. ad abolendam extra de hęreticishaereticis. Et expressè inter sacramenta numeratur confessio peccatorum. Et inter hæreticos numerantur qui aliter sentiunt de sacramentis quam ecclesia romana sentit. Et in conci.concilio Florentino sub Eugenio. 4. numerat̃numeratur poenitentia inter septẽseptem sacramenta, er|go. Vocatur autẽautem sacramentũsacramentum poenitẽtiæpoenitentiæ, quāuisquamuis cōtineatcontineat cōtritionẽcontritionem, & satisfactionẽsatisfactionem, & confessionẽconfessionem: quia sumpsit nomẽnomem ab vltimo: vt dicit. S. Tho. 4. d. 16. q. 1. a. 1. sicut sæpè vsitatũvsitatum est. NāNam licet homo sit animal, corpus, & substātiasubstantia, nōnon denoĩaturdenominatur nisi ab vltimo quod est hōhomo. Sic etiāetiam sacerdos quāuisquamuis sit diaconus et subdiaconꝰsubdiaconus noĩaturnominatur sacerdos ab vltimo. Quia verô vltima pars poenitentiæ, quæ est satisfactio est poenalis, imo oĩaomnia in hoc sacramẽtosacramento sunt poenalia: ideó vocatũvocatum est sacramẽtũsacramentum poenitẽtiępoenitentiae totũtotum aggregatũaggregatum ex illis partibꝰpartibus tribus, tātam actus poenitentis, quam absoluẽtisabsoluentis

¶ QVÆritur, quæ sit materia huius sacramenti? Respon.Respondeo ꝙquod materia remota sunt peccata poenitentis. Vnde cùm beatissima virgo nullum prorsus peccatũpeccatum habuerit, falsissimũfalsissimum est quod quidāquidam fingũtfingunt scilicet ꝙquod cōfitebaturconfitebatur b. IoāniIoanni euangelistęeuangelistae. Materia verò ꝓpinquapropinqua | est confessio peccatorum mortalium post baptismum commissorum.

¶ QVÆritur, quæ sit forma huius sacramenti? S. Tho. 3. p. q. 84. art. 3. dicit quòd forma vera sacramẽtisacramenti poenitentiæ est, ego te absoluo. Sicut enim Marci vltimo, & Matthæi vltimo dñsdominus loquens de baptisino dixit, baptizantes eos in nomine patris, & filij, & spiritus sancti: nōnon dixit hæc sit forma baptismi, ego te baptizo, & tamen hæretici Vuiclephistæ dicũtdicunt illam esse formam baptismi: sic de poenitentia dicitur Matthæi. 18. quodcũquodcunque solueris super terrāterram, ergo hæc erit forma poenitentiæ, ego te absoluo. Item. 2. Chorinthi. 2. ego quod donaui si quid donaui propter vos in persona Christi, ergo sicut Paulus dicit se donasse, sic debet & sacerdos dicere, ego te absoluo. Item vt ait sanct. Thom. opusculo. 22. non est parui momenti quod ecclesia | canit. Iam bone pastor Petre clemẽsclemens accipe vota præcātiumpræcantium, & peccati vincula resolue tibi potestate tradita, ac proindè non est blasphemia, vt putātputant isti hæretici, quòd sacerdos dicat, ego te absoluo. Item in concilio Florenti.Florentino sub Eugen. 4. expressè determinatur hāchanc esse formam poenitentiæ, scilicet ego te absoluo, hęchaec igitur est forma cōueniensconueniens & necessaria. Et licet permittantur alia verba, omnia sunt de congruitate, sicut etiam crucis signum. Et si dicatur in cap. nunquid de consecratione. d. 5. sacramenta cruce perficiuntur, sed non loquitur de omnibus sacramentis. Manuum impositio, dicit Palu. ꝙquod est de congruitate. Sed sanct. Tho. ait ꝙquod non debet fieri. Signat em̃enim copiosum munus gratiæ conferri, sicut in sacramento confirmationis.

¶ QVÆritur, vtrum poenitentia sit remedium sufficiens contra peccata? | RespōdeoRespondeo, quòd sic. Patet ex illo Ezechielis. 18. si impius egerit poenitentiāpoenitentiam ab omnibus peccatis suis quęquae operatꝰoperatus est, vita viuet & non morietur: omniũomnium iniquitatum eius quas operatus est nōnon recordabor. Et idem dicitur ca. 33. & Sapientiæ. 11. dissimulans peccata hominum propter poenitentiāpoenitentiam. & Matthæi. 3. poenitentiam agite & appropinquauit regnum coelorum. Idem dicitur Matthæi. 4. & Luc. 15. gaudiũgaudium est angelis super vno peccatore poenitentiam agente, Et. 2. Chorinthi. 7. quæ enim secundũsecundum Deum tristitia est salutem operatur. Luc. 17. si poenitentiāpoenitentiam egerit dimitte illi. Et sunt in vtroque testamento infinita testimonia. Et si obijcias illud Hebreo. 6. impossibile est eos qui semel sunt illuminati &c: rursus renouari ad poenitentiam. Dico cum sanct. Tho. 3. p. q. 84. ar. 10. ad. 1. & cũcum Chrisosto. & omnibus san|ctis doctoribus, ꝙquod ibi negat Paulus, nōnon poenitentiāpoenitentiam, sed renouationẽrenouationem per baptismũbaptismum secundo acceptũacceptum. Quia baptismus nōnon est iterabilis. PeccatũPeccatum verò in spiritũspiritum sanctũsanctum si sit finalis im poenitentiępoenitentiae. i. peccatum cũcum quo homo moritur sine hoc ꝙquod egerit poenitentiāpoenitentiam de eo, est irremissibile. Alia autem peccata in spiritũspiritum sanctũsanctum dicũturdicuntur irremissibilia quia difficilè remittũturremittuntur: & raro DeꝰDeus tales cōuertetconuertet: & sũtsunt in magno periculo. Sed tñtamen si poenitentiam egerint, re missionem sine dubio consequentur.

¶ QVÆritur, an poenitentia sit remediũremedium necessariũnecessarium ad salutem post lapsum in peccatũpeccatum? RespōdeoRespondeo ꝙquod sic, nānam in sacris literis vbicunvbicunque dñsdominus hortatur ad veniam petendam, non dat aliud remedium nisi poenitentiam, ergo. Et hoc adeo verum est, quòd etiam requiritur poenitentia de peccatis commissis ante baptismum, adulti enim | qui baptizantur necesse est ꝙquod doleātdoleant de peccatis: iuxta illud actorũactorum. 2. poenitentiāpoenitentiam agite, & baptizetur vnusquisq;vnusquisque vestrum. Et Augustinus libro de poenitentia ait, omnis qui iam suæ voluntatis arbitrer constitutus est cũcum ad sacramentum fidelium accedit: nisi eũeum veteris vitæ poniteat nouam non potest inchoare: quod & habetur de cōsecraconsecra. d. 4. cap. omnis qui. Ab hac autem poenitentia cum baptizantur soli paruuli sunt immunes. De venialibus autem non est necessaria poenitẽtiapoenitentia, quia per dilectionem Dei, & multa alia remitti possunt. Si verò peccator præueniatur aliquo periculo maris, vel latronum, vel alicuius alterius, poenitentia eius erit quòd faciat tunc quicquid possit. Dicat miserere mei Deus, vel aliquid simile: quicquid em̃enim possit etiāetiam in vltimo statu facere hoc animo vt concilietur Deus & placa|tus reddatur, poenitẽtapoenitentia iestest. Talis nāq;namque non est extra salutis statum.

¶ QVÆritur, vtrũvtrum per poenitentiāpoenitentiam remittatur poena debita peccatis? Respond.Respondeo quòd per poenitẽtiampoenitentiam semper remittitur aliqua pars reatus & fit minor, non tamen oportet ꝙquod tollatur tota obligatio ad poenam. Nam omnes fatẽturfatentur quòd postpostquam poenituit aliquis, imponenda est ei aliqua poenitentia. Nec hoc infert pręiudiciumpraeiudicium aliquod diuinæ misericordiæ, quòd post dimissam culpam quærat poenam ab amico: qui enim peccat lęditlaedit iustitiam simul & amicitiam. Iure autem amicitiæ teneor ego dum aduersarius petit væniāvæniam, & est paratus facere quicquid voluerim, recipere eum ad pristinam amicitiam. Nec debeo dicere, non parcam, aut nōnon erit amicus donec reddat domum quam combussit. Sed nihilominus salua amicitia possum repete|re domũdomum meāmeam. Et rex potest amico suo remittere homicidium, tñtamen omnino salua amicitia cogit eum satisfacere alteri ꝓper iniuria: sic Deus omnino postpostquam aliquis petit veniāveniam reddit in amicitiāamicitiam, & nihilominus exigit iustitiam. Nota vnũunum locum ex quo expressè cōstatconstat ꝙquod Deus punit hominẽhominem postpostquam factus est ei amicus. 2. Reg. 12. postquāpostquam dimissit Deus peccatũpeccatum Dauid, dicitur verũverum tamẽtamen filius qui natus est tibi moriet̃morietur. &c.

¶ QVÆritur quomodo remittantur peccata venialia? RespōRespondeo. 1. quòd quicquid sufficit ad remittendum mortale, sufficit etiam ad remittẽdumremittendum veniale. Est clarum, quia quicquid est in veniali est in mortali & aliquid amplius ergo. Secundò dico ꝙquod ad remissionẽremissionem venialis sufficit dilectio Dei. Nam cũcum Dei dilectio sit ei velle placere, & qui vult ei placere, vult virtualitèr nōnon displicere: iāiam ibi interuenit displicentia | interpretatiua quęquae sufficit ad remissionem venialium: vt ait sanct. Tho. 3. p. q. 87. a. 1. NāNam apud homines sufficit ad remissionẽremissionem leuis offensęoffensae dicere ei quẽquem offendit, ego post hac volo tibi in omnibus placere, ergo multo magis apud DeũDeum qui pronior est ad miserendum. ItẽItem probat hoc Scotus, plus placet deo dilectio ista quam displiceat peccatũpeccatum veniale: sed homines etiam mali si offendāturoffendantur leui offensa, & prestent̃prestentur eis magna beneficia nōnon exigunt satisfactionẽsatisfactionem leuis iniuriæ, etiāetiam si non petatur venia, ergo dilectio dei sufficit ad remissionẽremissionem peccatorũpeccatorum venialium. Per dilectionẽdilectionem verò Dei, aut per displicẽtiamdisplicentiam generalẽgeneralem dimittuntur omnia illa peccata venialia ad quæ hōhomo non est actualitèr affectus, vel virtualiter. Si verò quis ẽest affectus vni peccato veniali, & dolet de alio, remittit̃remittitur peccatũpeccatum de quo dolet manẽtemanente alio. Et qm̃quoniam ĩin illa potestate | ecclesiæ tradita in illis verbis quorũquorum remiseritis peccata non solum tradita est facultas remittendi peccata per poenitentiam quæ est sacramentum: sed etiam multis alijs modis cùm ad remissionem venialium non sint necessaria sacramẽtasacramenta: relicta est potestas ecclesiæ ad instituẽdainstituenda media ad eorum remissionem. Et ista sunt oratio dominica, benedictio episcopi, tũsiotunsio pectoris, aqua benedicta, & similia, quæ sine quocũq;quocunque alio motu bono sufficiũtsufficiunt remittere venialia per hoc quòd fiunt quia sunt ab ecclesia instituta in remedium venialium. De aqua benedicta Alexander quintus à Petro dicit, & habetur de cons. d. 3 ca. aquāaquam. Aquam sale conspersam populis benedicimus vt ea cuncti aspersi sanctificentur, & purificentur. Quod etiam omnibus sacerdotibus faciendum esse mandauimus. Nam si sanguis vitulæ aspersus | sanctificabat, multo magis aqua sale aspersa, & diuinis precibus cōsecrataconsecrata populũpopulum sanctificat. De oratione dnicadominica habetur de poenitentia. d. 3. c. de quotidianis. Et est Chrisosto.Chrisostomus dicentis, de quotidianis leuibusleuibusque peccatis quotidiana oratio fidelium sufficit, scilicet pater noster. De benedictione ep̃aliepiscopali, & abbatũabbatum habet̃habetur. 1. q. 1. c. benedictio, ca. multi. De tunsione pectoris habet̃habetur de poenitentia. d. 1. c. tres sunt actiones & d. 2. c. sicut inquit, & de sacra vnctione capitulo cũcum venissem. §. primo.

¶ QVÆRItur, vtrũvtrum peccata per poenitentiam remissa reddeātreddeant per sequẽssequens peccatum? SāctSanct. Tho. 3. p. q. 88. arti. 1. dicit quòd in peccato duo possunt cōsiderariconsiderari, vnum est ipsa culpa, alterum reatus ad poenam, & tunc ponit tres conclusiones. Prima peccatum nōnon potest reddire quantum ad culpam. Patet nam si sortes occîdit hominem & | egit de illo homicidio poenitentiam: & iterum post poenitentiam furatus est, hoc vltimum peccatum furti non habet maculam homicidij. Secunda cōclusioconclusio, peccatum non reddit quātũquantum ad reatum poenæ sensus. Quia noua poena sensus debet̃debetur peccato huic nouo, & non illa prior. Tertia conclusio peccata pręteritapraeterita reddeunt persequẽspersequens peccatũpeccatum quantum ad poenam dānidamni aliquo modo: quia eadẽeadem poena dānidamni erit pro quolibet peccato: & eodẽeodem modo priuatur visione diuina. Et hoc modo intelligit̃intelligitur illud Iacobi, qui in vno peccauerit factus est omnium reus. VerũVerum est ꝙquod peccata præcedẽtiapræcedentia dicuntur aliquo modo reddire per quandāquandam ingratitudinem, ad istũistum sensum, ꝙquod grauius ẽest peccatũpeccatum quod nunc post remissa peccata fit, quāquam si prius non essent remissa peccata. Post remissionẽremissionem em̃enim iterum DeũDeum offendere magna ingratitudo ẽest. | Hæc aũtautem grauitas quæ ratione ingratitudinis consurgit, cũcum nōnon mutet speciẽspeciem peccati secundũsecundum oẽsomnes, nōnon est de necessitate cōfitendaconfitenda. Non em̃enim est opus, vt dicat postpostquam sum mihi dimissa peccata adulteratus sũsunt. Patet igitur ꝙquod peccata semel remissa non reddeunt per peccatum sequens. Sine poenitentia em̃enim sunt dona Dei, Roman. 11.

¶ QVÆritur, vtrũvtrum per poenitẽtiāpoenitentiam restituant̃restituantur homini gr̃agratia, & virtutes infussęinfussae? Respō.Respondeo secndũsecundum oẽsomnes, ꝙquodnon est dubitandũdubitandum de hoc. NāNam cùm in poenitentia detur gratia, necessario dantur omnes virtutes infusse, quæ gratiāgratiam cōcōmittāturconcommittantur: sicuti in baptismo, quia datur gratia, dantur etiam virtutes morales. Sed tota difficultas est, vtrũvtrum resurgat poenitens ad tantātantam gratiāgratiam quātamquantam habebat anteantequam caderet, vel ad maiorẽmaiorem, aut minorẽminorem? Ad quod oibusomnibus alijs opinionibꝰopinionibus demissis, dico cum S. Tho. 3. p. q. 89. | ar. 2. 3. &. 5. quòd poenitens non semper resurgit ad maiorem gratiam quāquam illa à qua cecidit, nec ad ęqualemaequalem, sed secundùm proportionem contritionis quam habet. Hæc opinio fuit antiquorũantiquorum omnium, Alberti magni, Alexandri de Ales. 4. p. q. 77. mẽbromembro. 5. & Bonauenturæ. 4. d. 14. & Ricardi, & omnium illorum qui scripserunt in theologia grauitèr, & modestè. Hoc probatur à posteriori, præter auctoritatem Hieronymi quam allegat sāct.sanctus Tho.Thomas quia experientia ostendit, quòd poenitens non semper resurgit ad maiorem gratiam: videmus enim feruentissimos viros post peccatum, & poenitentiam tepidè, & non ita feruẽterferuenter sicut anteà operari, ergo non habent tunc maiorem gratiam & amorẽamorem Dei, amor enim Dei nōnon est occiosus. Videmus verò magnum peccatorẽpeccatorem aliquādôaliquandô seruentissimè poenitere, & exerce|ri in bonis operibus, igitur nōnon omnes resurgũtresurgunt semper ad maiorẽmaiorem, vel æqualem gratiam. Item ad gratiam requiritur dispositio, & quanto maior est dispositio tanto maior gratia introducitur, sed contritio est dispositio non solùm ad nouam gratiam, sed etiam ad gratiam pręteritampraeteritam, ergo quanto maior fuerit contritio tātotanto maior erit gratia, etiāetiam pręteritapraeterita. Dico igitur primò quòd cuicunque resurgenti extra gratiam quæ datur ei secundùm mensuram contritionis quam habet, & quęquae daretur etiam sine meritis prioribus, datur ei aliquid ratione pręcedẽtiumpraecedentium meritorũmeritorum. V. g. sit Petrus ꝗquod habebat centum meritorum gradus, cōteriturconteritur nunc post peccatum cōtritionecontritione vt decem, dico quòd vltra gratiam vt decẽdecem quęquae datur ei ratione contritionis, datur aliqua gratia ratione pręcedentiũpraecedentium meritorum. Secundò dico quòd quan|to prædicta cotritio maior fuerit, tātotanto maior gr̃agratia dabit̃dabitur ei ratione præcedentiũpræcedentium meritorũmeritorum. V. g. Petrus anteà habebat gratiāgratiam vt decẽdecem, & Plato vt decẽdecem, resurgunt ambo, Petrus contritione vt decẽdecem, Plato contritione vt. 20. dico ꝙquod Platoni dabitur maior gratia ratione præcedentiũpræcedentium meritorũmeritorum. Tertiò & vltimo dico, ꝙquod perfecte poenitẽtipoenitenti. i. ex toto conatu semꝑsemper restituit̃restituitur tota gr̃agratia præcedẽspræcedens. NāNam ꝑfectæperfectæ poenitẽtiæpoenitentiæ correspōdetcorrespondet perfecta restitutio, nōnon est aũtautem perfecta restitutio nisi restituatur totũtotum, ergo & consequentèr secundũsecundum proportionẽproportionem poenitẽtiæpoenitentiæ restituitur præcedẽspræcedens gratia. Quia iustũiustum est ꝙquod si toto conatui correspondet tota gr̃agratia, ꝙquod medietati conatus respondeat medietas gr̃ægratiæ, & tertiæ parti conatus. 3. pars gratiæ, & sic consequenter. Vnde optimũoptimum est sępesaepe dolere de peccatis, vt restituat̃restituatur tota gr̃agratia ratione præcedentiũpræcedentium meritorum

¶ VTRVM, autem ratione aliorũaliorum bonorum operum restituatur aliquid de gratia præcedenti? Probabiliter dicimus, quòd sic. Videtur enim omnino ꝙquod bonus princeps si ꝓpterpropter delicta abstulerit ab aliquo bona, post modũmodum illo poenitente restituerit ei princeps aliquam bonorum partẽpartem, tot obsequia posset deindè regi exhibere, quòd reddat ei omnia: & esset hoc laudabile in principe: ita prorsus videtur dignum sentire de Deo, & quòd diligẽtidiligenti DeũDeum vel danti eleemosynam, vel alia bona opera facienti post poenitentiam, restituat aliquid de gratia deꝑditadeperdita. CertũCertum igitur est merita pręcedẽtiapraecedentia nōnon perdi omnino, sed recuperari á poenitẽtepoenitente

¶ DE partibus poenitẽtiæpoenitentiæ tractatũtractatum aggrediens. Quæritur in primis quod | sit contritio? quoniāquoniam ea est poenitẽtiæpoenitentiæ pars prima? Respondeo, quôd est perfectus actus poenitentiæ. Poenitentia enim virtus est per quāquam placamus nobis Deum iratum, & cōsequimurconsequimur remissionem peccatorum. Ad hæc em̃enim duo debet dirigi tota poenitentis intẽtiointentio. Est aũtautem iste actꝰactus poenitẽtispoenitentis dolor vndê poenitẽtiæpoenitentiæ dolor est cōtritiocontritio, ꝗqui maximè ꝓpiciat̃propiciatur DeũDeum. HieronyHieronymus & habet̃habetur de poenitentia d. 1. ca. mẽsurammensuram, apud Deum non tantum valet mensura tẽporistemporis quàm doloris. Et Chrisostomus homelia. 21. super Matthæum, non dolere quia peccaueris magis indignari facit Deum, quàm idipsum quod anteà peccaueras. Sunt de hoc infinita testimonia sanctorum, & sacræ scripturæ attestantia, ꝙquod dolor de peccatis est pars poenitentiæ valens ad remissionem peccatorum: vt patet ex conuersione Magdalenæ, & fletu Petri | post negationẽnegationem &c. Habemus igitur quòd contritio est dolor. Sed notandũnotandum duplicem esse dolorem, quia quidam est sensitiuus, alius est intellectiuus. Contritio autem est dolor intellectiuus & non sensitiuus: vt docet, sanct. Tho. 3. p. q. 85. ar. 1. & omnes doctores Quia cōtritiocontritio est in potestate nostra, sed dolor sensitiuus non est in potestate nostra, ergo. Et adhuc ꝓprièpropriè loquendo contritio non est ipse dolor, sed odium & displicentia peccati, ex quo nascitur dolor. Est igitur contritio odium, nolitio, & detestatio peccatorum præteritorum.

¶ QVÆRITVR, an sufficit dolere solũsolum de peccatis præteritis, vel an requiratur etiam propositum nōnon peccandi? Hæc est grauis quæstio & de qua sunt opiniones. Maioris in. 4. dis. 14. q. 1. & Almain, & Bonauentu. 4. d. 14. in expositione textus dicunt, ꝙquod | si poenitẽspoenitens nihil cogitat de futuro, nōnon oportet quòd habeat propositum cauendia peccatis, sed sufficit quòd actu alitèr nōnon habeat contrariũcontrarium actũactum. SāctSanct. Tho. 1. 2. quæstione 113. arti. 5. & in. 4. d. 14. in expositione textus & d. 17. q. 2. ar. 2. quæstiuncula. 4. &. 3. p. q. 85. a. 3. &. q. 90. ar. 4. &. 3. contragentes, ca. 158. &. 4. contragentes, cap. 72. & Adrianus quodlibeto. 5. ar. 3. dicunt, ꝙquod requiritur actuale propositum cauendi á peccatis futuris. IdẽIdem tenet Albertus Magnus. 4. d. 14. ar. 10. & Alexander de Ales. 4. p. mẽbromembro. 9. Quæ harũharum opinionum sit verior ego nescio: sed probabilior est opinio sancti Tho. & & consequentèr securior, ac proindè tenẽdatenenda. Quia in materia morali oportet loqui crassis coniecturis. Pro opinione. S. Tho. faciunt verba concilij Florentini, quæ dicunt ad contritionẽcontritionem expectat dolere de peccatis commissis | cum proposito non peccādipeccandi de inceps. Item IoānisIoannis. 5. &. 8. existenti ad piscinam dixit dñsdominus & adulteręadulterae, amplius noli peccare: non dixit nōnon pecces, sed noli. Item primũprimum quod ab eo qui fecit iniuriam postulamus, est huiusmodi ꝓpositumpropositum, señor nunca mas. Item non habet veram poenitentiam qui non diligit DenmDeum super omnia: sed qui sic diligit Deum vult ei in omnibus placere, & in nullo displicere, ergo talis hahethabet propositum cauendi futura.

¶ QVÆRITVR, de quo debeat esse contritio? Respondeo, quòd non de peccato originali, sed de peccatis actualibus. Et est differẽtiadifferentia, quia ad peccata mortalia requiritur contritio: non tamen ad venialia. Vtrum autem debeat esse contritio distincta de omnibus peccatis in particulari, vel an sufficiat vnica contritio de omnibus in generali, dubitari solet. | Quidam enim tenuerunt necessarias esse tot cōtritionescontritiones quot peccata mortalia, quia sanct. Tho. dicit quòd contritio debet esse distincta de singulis peccatis mortalibus. Sed ego credo sicut dicit Caieta.Caietanus quòd hæc opinio sit falsissima. Non oportet reddere poenitentiam ita difficilem, & inaccesibilem. Quod ego sentio est, ꝙquod ad remissionem peccatorum sufficit dolor generalis de omnibus peccatis: & non requirit̃requiritur dolor in particulari. Patet quia alias non posset homo cōsequiconsequi remissionem peccatorum nisi in aliquo certo & determinato tempore, quod est falsissimum: nam in quocunque momento potest homo sufficientèr cōtericonteri, iuxta illud Ezechielis. 33. in quacũquequacumque die ingemuerit peccator &c. Et sumitur ibi dies pro momento. SequęlaSequaela autem probatur, quia ad cogitandũcogitandum peccata requiritur certum tempus, er|go ad dolendum in speciali etiam requiritur tempus certũcertum. Et hoc primũprimum conceditur, & necessario concedẽdũconcedendum est ab omnibus. Secundò dico ꝙquod nec ante contritionem generalẽgeneralem, nec post requiritur cogitatio & detestatio singulorum peccatorũpeccatorum in particulari ante confessionem: in ipsa enim confessione tenetur homo conteri in speciali. Cùm enim confessio debeat esse distincta, tunc cùm ea cōfiteturconfitetur detestatur illa: nānam aliâs esset fictio. Nec oportet dicere, doleo de istis quatuor & de his. 6. sed doleat de omnibus & confiteatur distinctè peccata sua, et hoc sufficit. Quia actus interior poenitentiæ à quo exterior ꝓficiscit̃proficiscitur, singula mortalia quęquae sub cōfessioneconfessione cadũtcadunt respicit

¶ QVÆRItur, vtrum quicũquequicumque dolor peccatorum quantumuis paruus sufficiat ad remittendum peccata? Scotus. 4. d. 14. q. 2. arti. 2. dicit ꝙquod licet quis | habeat dolorem de peccatis propter Deum cum omnibus alijs bonis circũstantijscircunstantijs: nisi talis dolor habuerit certācertam intensionem, & continuationem, nōnon sufficit. Quanta autem debeat esse ista intensio doloris, dicit quód solus DeꝰDeus nouit. Sed hoc est mere voluntariè dictum. In re autem necessaria ad salutẽsalutem non debemus loqui sine auctoritate sacræ scripturæ, aut sanctorum. Item arguitur contra hoc, Deus pronior est ad miserendum quàm ad puniẽdumpuniendum, sed quæcunquæcunque intensio voluntatis in peccatum etiam in vno instanti sufficit ad dānandũdamnandum hominẽhominem, ergo quęcũquaecumque intensio cōtracontra peccatum in quocũquocumque instanti sufficiet ad consequendāconsequendam misericordiam & remissionem. Tenendum igitur est (omissa multitudine argumentorum) quòd in cōtritionecontritione nōnon requiritur certa intensio, aut cōtinuatiocontinuatio temporis. Sed tunc dubitatur quo|modo intelligitur, quòd contritio debet esse maximus dolor, vt dicunt doctores requiri: quia est de maximo malo scilicet de offensa Dei? Ad hoc dicẽdũdicendum, ꝙquod sicut dilectio Dei debet esse maxima nōnon intẽsiuèintensivè, sed affectiuè & appretiatiue: ita requiritur ꝙquod odio habeamus peccatum supra omne odibile: et reuera mallem esse mortuus incurrisseincurrisseque quæcumquæcumque alia dānadamna quāquam peccatũpeccatum: licet talis actus sit remissus gradualiter. Non oportet tamen ꝙquod poenitẽspoenitens faciat illam comparationẽcomparationem, mallẽmallem pati hanc mortem, vel illud malũmalum, quam incurrisse hoc peccatũpeccatum quāuisquamuis hic actꝰactus esset valde perfectꝰperfectus, & multum valeret ad poenępoenae remissionẽremissionem. Sed sicut satis est ad dilectionẽdilectionem Dei super omnia velle ei in omnibus placere & in nullo displicere: ita ad contritionem sufficit dicere ego nullo modo vellẽvellem offendisse Deũ.Deum Et licet experiamur in morte charorũcharorum | nos plus dolere quāquam in peccatis, non turbemur: quia hoc prouenit ex eo ꝙquod præsentia magis mouẽtmouent quāquam absentia, & magis cōnaturaliaconnaturalia sunt magis sensibilia: ideò appetitum sensitiuum magis mouent. Hic autem dolor sensitiuus debet esse moderatus. Vnde apostolus. 2. Chorint. 2. admonet eos vt cōsolenturconsolentur poenitentem quendam, ne abundatiori tristitia absorueat̃absorueatur. Dolor aũtautem intellectiuus non pōtpotest esse nimius.

¶ VTRVM, de grauiori peccato si habenda maior cōtritiocontritio quāquam de minori? Respondeo primò ꝙquod non est necessarium dolere amplius de vno peccato quāquam de alio. Patet quia vt supra diximus, sufficit ad contritionem dolor in vniuersali de omnibus peccatis, & talis dolor non est tunc intensior respectu vnius peccati quāquam respectu alterius. Secundo dico ꝙquod id esset cōueniẽtissimumconuenentissimum, vt scilicet maiorem dolorẽdolorem | habeat homo đde maiori peccato. Quod autem hoc non sit necessarium patet, quia aliâs teneretur poenitẽspoenitens scire grauitates peccatorũpeccatorum, quod scilicet sit grauius peccatũpeccatum fornicatio, an detractio, quod nullo modo est dicendum.

¶ QVÆritur, vtrum dolor contritionis habere debeat hanc circunstantiācircunstantiam finis, vt sit propter Deum? Vtrum ad hoc ꝙquod contritio sit sufficiens ad remissionem peccatorum requiratur dilectio Dei super omnia? Resp.Respondeo ꝙquod de hoc sunt opiniones Gabriel. 4. d. 14. q. 1. et 2. & Palude. d. 17. q. 2. conclusione. 1. & Caieta. q. 1. de cōtritionecontritione, & Capre. 2. d. 41. q. 1. ad. 1. Grego. tenent ꝙquod requiritur dilectio Dei super omnia. Et idẽidem videtur dicere. S. Tho. 3. p. q. 85. art. 5. vbi dicit, quód quintus actus qui concurrit ad contritionem est actus charitatis, &. 1. 2. q. 113. art. 4. 1. dicit ꝙquod ad poenitentiam non sufficit motus fidei nisi | sit informatus charitate. Et. 3. p. q. 85. art. 6. dicit quòd actus poenitentiępoenitentiae nascitur ex actu charitatis. Et probatur quia in poenitentia fit integratio amicitiæ (fit enim ex inimico amicus) sed hoc est impossibile nisi inimicus incipiat diligere, ergo. In contrarium est, quia dilectionis actus est perfectior, quāquam actus poenitentiæ, ergo remissio peccatorum non deberet tribui actui poenitentiæ sed actui dilectionis: cuius oppositum dicunt oẽsomnes. Pro solutione huius dubij notādumnotandum, ꝙquod actus poenitentiæ est actus distinctus ab actu dilectionis Dei: quia poenitentia & charitas distinguntur, ergo etiam actus earum. Hoc supposito videtur quód nōnon possit esse poenitentia sine dilectione Dei, quia odiũodium nascitur ex amore, ergo odium peccatorum nascitur ex dilectione Dei, si enim non diligerem DeũDeum quare odio haberẽhaberem peccata? nun | quid propter amorẽamorem creaturæ? nōnon certe sed propter Dei amorẽamorem: cũcum igitur odium peccatorũpeccatorum sit super omne odibile in verè poenitente, ergo procedit ex amore Dei super omnia. Et ita est regularitèr ꝙquod peccator ex amore mouet̃mouvetur ad poenitendũpoenitendum. Potest tñtamen esse ꝙquod in voluntate nōnon sit alius actus quam iste, doleo quia offendi Deum: qui nec est elicitus, nec imperatus à charitate & iste talis actus sine alia dilectione sufficit ad remissionem peccatorũpeccatorum, qui licet regularitèr procedat à charitate, tamen remissio peccatorum magis tribuitur poenitẽtiępoenitentiae quāquam charitati, quia in sacra scriptura illi actui promittitur remissio. Et S. Tho. dicens ꝙquod poenitẽtiapoenitentia procedit ex amore, intelligẽdusintelligendus est cōmunitercommuniter & regularitèr: vt patet apđapud ipsũipsum 4. d. 14. q. 1. a. 2. quęstiũquaestionem. 1. VerũVerum ẽest ꝙquod ipse actꝰactus poenitẽtiępoenitentiae, nolle deo displicere, ẽest vera dilectio. Dolor igit̃igitur pctōrũpectorum debet | propter DeũDeum nōnon ꝓpterpropter timorẽtimorem poenarũpoenarum, aut propter quoduis aliud: sed quia sunt offensæ Dei patris pijssimi.

¶ QVÆritur, vtrum qui dolet sicut nunc diximus semper recipiat gratiāgratiam? Caieta. q. 1. de contritione, tenet mirabilem opinionẽopinionem, scilicet ꝙquod stat quẽpiāquempiam dolere de peccatis perfectè, & perfectè proponere cauere ab illis in futurum, & perfectè diligere Deum suꝑsuper omnia, & non habere gratiam. Ratio eius est quia aliás sequæretur ꝙquod posset quis habere euidẽtiameuidentiam quòd sit in gratia. Oppositum tenent omnes doctores, & dicũtdicunt ꝙquod quāprimumquamprimum fecerit aliquis totum quod in se est, statim habebit gratiam. Vide S. Tho. 1. 2. q. 112. ar. 2. ad. 1. & q. 113. ar. 3. &. 8. &. 3. p. q. 85. a. 5. &. 6. Et in pluribus alijs locis. Et oppositum esset contra scripturam sacrāsacram dicẽtẽdicentem. Conuertimini ad me & ego cōuertarconuertar ad vos: iam hic poenitens con|uertitur ad Deum, & Deus non conuertitur ad poenitentem. Iacob 4. appropinquate Deo, & appropinquabitur vobis. Et Ioan. 14. qui diligit me diligetur à patre meo. Et psal. 50. Cor. contritũcontritum & humiliatum Deus nōnon despicies. Falsissimum ergo est quod Caieta.Caietanus dicit. Et dico ꝙquod non stat de lege ꝙquod talitèr poenitens careat gratia cum faciat totum quod in se est. Nec hoc dato sequitur se scire euidẽtèreuidentèr ꝙquod habeat gratiam. Non enim ego possum habere euidentiam, ꝙquod doleo de peccato super oĩaomniam, vel ꝙquod proponāproponam perfectè cauere in futurũfuturum. Habemus igitur pro certo, quòd qui sic dolet habebit gratiam

¶ QVÆritur, vtrum attritio possit fieri cōtritiocontritio? Ad hoc suppono ex omnibus doctoribus, & sācto.sancto Tho.Thoma ꝙquod nihil aliud est cōtritiocontritio quāquam dolor perfectus: attritio verò dolor imperfectus. Tunc dicit sanct. Tho. 4. d. 17. q. 2. art. 1. quæ | stiuncula. 3. quod attritio nōnon potest fieri contritio. Probatur, quia principiũprincipium contritionis est gratia, virtus infussa: attritionis verò principium est habitꝰhabitus acquisitus, vel sola potentia: idem autem actus non potest elici à virtute infussa, & acquisita vel à potentia, ergo. Sciendum est tñtamen, ꝙquod duplex est contritio, quædam intrinsice, quęquae habet hoc pro obiecto: doleo de peccatis super omnia. Alia extrinsice. i. ex circunstātiacircunstantia, & sic omnis dolor qui est cum gratia vocatur cōtritiocontritio. Eodem modo duplex est attritio. Quædam intrinsice ex obiecto, vt putâ, doleo de peccatis quia turpia sunt & infamia, vel propter infernũinfernum. Alia extrinsice, putâ do leo de peccatis propter DeũDeum: & cũcum omnibus circunstantijs, sed omitto præceptũpræceptum aliquod necessariũnecessarium. Tunc sit cōclusioconclusio, nunquānunquam ex attritione fit contritio intrinseca, quia differunt ex obie|cto: vna em̃enim dolet propter Deum, alia propter poenas. Vnde conclusio. S. Tho. intelligitur de attritione ꝓprièpropriè dicta, & de contritione propriè dicta.

¶ QVÆRItur, vtrũvtrum tota ista vita sit tempus contritionis? Respondeo primò quòd est expediens & conueniẽsconueniens sæpè dolere de peccatis. Et sancti ita cōsuluntconsulunt. Ad amicitiāamicitiam enim pertinet sępèsaepè dolere de offensa facta amico: maximè quia dolere debemus quousque reparemus detrimentum factum per peccatum, sed multa sunt quæ nullo modo possunt reparari, putâ tempus quod perdidimus peccando, ergo per totam vitam dolere debemus de illo. Hoc autem intelligendum est de dolore qui est in voluntate, nam de sensitiuo dolore graue esset videre amicũamicum semper esse tristem. LoquẽdoLoquendo autem de doloris tẽporetempore qui est sub pręceptopraecepto dico ꝙquod de peccato semel dimisso non | tenemus amplius dolere, quia Deus non iudicat bis in idipsum, vt dicitur Nahum. 1. Sed de peccato nōnon dimisso est dubium quādoquando teneatur homo cōtericonteri? Ad hoc Caietanus quodlibeto. 2. q. 3. dicit ꝙquod præceptũpræceptum contritionis partim est affirmatiuum, quia obligat ad actum, scilicet ad dolorem: partim negatiuum, quia obligat ad non manẽdũmanendum, in peccato. Loquendo de hoc præcepto in quantum est affirmatiuũaffirmatiuum obligat semper, sed non ad semper: sicut & reliqua præcepta affirmatiua, scilicet in casu necessitatis, putâ cúm quis administrat, vel recipit sacramẽtumsacramentum, vel in articulo mortis. Loquendo verô de prædicto præcepto in quantum est negatiuum obligans ad non manẽdummanendum in inimicitia Dei, obligat sicut & cęteracaetera præcepta negatiua, semper & ad semꝑsemper, & ad statim. Et sicut qui tenet alienum tenetur statim reddere | sic qui est in statu inimicitiæ Dei, tenetur statim ab illo exire. Peccat autẽautem contra hoc pręceptumpraeceptum qui habet actũactum cōmissioniscommissionis contrarium, putâ si dicat volo manere in hoc statu per diẽdiem aut per horam. Sicut qui retinet alienum non semper peccat de nouo, sed cùm habet hunc actum positiuũpositiuum, nolo reddere alienum, est tamẽtamen semper in malo statu. Magister meꝰmeus Victoria tenet quòd nullũnullum est præceptum de poenitentia, aut contritione quod obliget sub nouo peccato. Quanuis peccatum mortale sine poenitentia non possit deleri, ac proindè sit necessarium dolere seu poeniteri: sed qui nōnon penituerit, dānabiturdamnabitur quidem propter peccata quęquae cōmissitcommissit, sed non quia non poenituit. Sed quia mihi magis placet opinio contraria ideò hāchanc nōnon prosequor.

¶ QVÆritur, vtrũvtrum post hāchanc vitam sit locus poenitentiæ? RespōRespondeo, ꝙquod non, sed | prout in corpore gessit siue bonum, siue malum recipiet. 2. Chorinthi. 5. Et vbi cecidreitceciderit lignũlignum ibi manebit, eccle siast. 11. veniet nox quando nemo poterit operari, Ioann. 9. Sed contra de Trajano, & alijs quos apostoli suscitauerunt, quorum aliqui forsan erāterant in infernum detrusi. Respond.Respondeo non dubito quin Deus possit homines dānatosdamnatos liberare ab inferno, sed hoc est pręterpraeter legem. Id aũtautem quod dicitur de Trajano, timeo ꝙquod sit fabula, tñtamen quicquid sit, Deus potest oẽsomnes dānatosdamnatos eripere ab inferno: etiāetiam si non poeniteātpoeniteant. E sic nōnon opus est dicere ꝙquod suscitauit illum ad poenitendum: non enim erat opus.

¶ QVÆritur, vtrũvtrum saltim peccata venialia post hanc vitāvitam remittantur? Respondeo, ꝙquod cũcum multi moriāturmoriantur in peccatis venialibus, vel quia non cogitauerunt de illis, vel quia complacent sibi in aliquo, necessariũnecessarium est dicere ꝙquod in | alia vita remittantur. Et ita. S. Tho. 4 d. 21. q. 1. arti. 3. Et in additionibus. q. 4. ar. 3. dicit, ꝙquod peccata venialia remittũturremittuntur in purgatorio: & eodem modo sicut in via remittuntur. In inferno autem ideò non remittũturremittuntur, quia ibi existentes sunt inimici Dei, & Deus eorum opera non acceptat. At existẽtesexistentes in purgatorio sunt amici Dei, & ideò acceptantur eorũeorum opera: & etiāetiam per displicentiādisplicentiam peccatorũpeccatorum remittuntur eis peccata venialia. Ita Grego. 4. dialo. ca. 39. et habetur. 25. dis. ca. qualitèr, et August. 21. de Ciuitate. ca. 24. Matth. 12. non remittetur ei neneque in hoc seculo neque in futuro. 2. MachabeorũMachabeorum. 12. sancta ergo & salubris cogitatio. Opera igitur bona existentium in purgatorio sunt quidem meritoria remissionis peccatorum, non tamen gloriæ.

¶ QVærit̃QVaeritur, vtrũvtrum remittat̃remittatur per cōtritionẽcontritionem tota poena peccatis debita? Resp.Respondeo ꝙquod | non, quia aliâs nōnon esset opus purgatorio. Quòd aũtautem post remissionem culpæ maneat reatꝰreatus poenępoenae, probatur vnica auctoritate. 2. RegũRegum. 12. vbi postquāpostquam peccatũpeccatum Dauid remissum est, dicitur in poenāpoenam eius, vnicus filius qui natus est tibi morietur. Et alius locus Iosue, 22. an parum vobis est ꝙquod peccastis in Beelphegor, & vsvsque in pręsentempraesentem diẽdiem macula huius sceleris in vobis permanet? Vide sanct. Tho. 1. 2. q. 86. ar. 2. Potest nihilominus tanta esse contritio ꝙquod sufficiat ad remittẽdumremittendum totam poenam sicuti credimus de Magdalena. Et hęchaec de contritione sufficiant.

¶ De hac materia confessionis tractāttractant doctores in. 4. d. 17. & sanct. Thomas ibidem, & in additionibus quęstionequaestione. 6. & ante omnia.

¶ QVÆRItur, vtrũvtrum confessio sit de necessitate salutis? Respō.Respondeo ꝙquod sic. Patet ex ca. omnis vtriusvtriusque sexus de poenitẽtijspoenitentiis & remissionibus, vbi hoc expressè dicitur. Vtrum autẽautem sit iuris diuini vel non, inferius disputabitur. Sed dubiũdubium est, an si confessio non esset præcepta de iure diuino, posset ecclesia ad eam obligare? nam si possit parum refert scire an cōfessioconfessio sit de iure diuino, sufficit enim ꝙquod iam ecclesia in concilio generali obligauit omnes ad cōfessionemconfessionem. Et videtur ꝙquod ecclesia non potuerit confessionem pręciperepraecipere. Nam secundũsecundum cōmunẽcommunem opinionẽopinionem ecclesia nōnon habet iurisdictionem super actus interiores, ergo saltem nōnon posset nos obligare ad confitendum illos: quod quidam asserunt, sed tamẽtamen damnati sunt. Item ecclesia non posset me obligare etiam pro quocunquocunque crimine, vt religionẽreligionem profiterer, quia esset nimis gra|ue onus, vt est communis opinio: sed etiam est onus grauissimum & difficilimum peccata confiteri, ergo si non esset præceptum diuinũdiuinum ecclesia non posset ad hoc obligare. Hæc est res disputabilis & qua parum indigemus, quia habemus pro certo, ꝙquod de confessione sit præceptum in iure diuino, vt primò probauimus. NotandũNotandum tñtamen ꝙquod duplicia sunt præcepta, quædāquædam quæ licet sint absoluta non obligant hoĩemhominem absolutè: sed in casu, vt đde eleemosyna est absolutè pręceptũpraeceptum, & tamen non obligat nisi in casu necessitatis: & potest esse ꝙquod nunquānunquam cōcurratconcurrat talis casus in vita, & ideò nōnon vocatur eleemosyna necessaria ad salutem. Idem de sanctificatione sabbati, maximè si ecclesia non determinasset diem. Idem de honorandis parentibus. Alia sunt præcepta quęquae obligant absolutè, & non est satis in casu sed oportet vt vos quęra| fol. 96rtisquaeratis casum, & dispona mini ad implendum illa. Et huiusmodi est preceptũpreceptum baptismi, confessionis, eucharistięeucharistiae, circa quæ teneor facere ad illa implẽdaimplenda. Et hæc vocantur necessaria ad salutẽsalutem.

¶ QVÆRITVR, an confessio sit adeo necessaria ad salutem sicut baptismus: ita quòd nunquàm liceat illam omittere? Respondeo primô ꝙquod non est adeo necessaria vt baptismus. Nam puer sine actuali baptismo non potest saluari, potest autem homo saluari sine actuali confessione. Sed vtrum cùm quis potest confiteri possit aliquandò omittere confessionem? Respondeo pro nunc quòd multa sũtsunt præcepta Dei, & sic quandocunque quis posset confiteri sine transgressione præcepti diuini, tenetur confiteri etiam si perdat bona. Si verò simul concurrat aliud præceptum diuinum cum confessione, & | præceptum confessionis nōnon possit impleri sine alterius præcepti transgressione, si aliud est maius (maximè de iure naturali) tunc non tenetur confiteri: quale est non scandalizare. Vnde si foemina sciret, confessorẽconfessorem scandalizandum si ei confiteatur, non tenetur confiteri ei, vt latius infra dicemus.

¶ QVÆritur, an confessio sit de iure naturali? Resp.Respondeo ꝙquod non. Quia sacramenta ecclesiæ sunt de illis quęquae sunt supra naturam, & pertinentia ad fidẽfidem. Quis enim cognoscet aquam mundare peccatorem?

¶ QVÆritur, vtrum teneamur confiteri peccata venialia? Respō.Respondeo ꝙquod omnes conueniunt in hoc, ꝙquod qui habet mortalia peccata non tenetur confiteri venialia, quia si teneretur confiteri vnũvnum veniale, ergo & omnia, & cũcum venialia sint infinita esset quasi imposibile omnia confiteri. Sed dubium est, an qui | non habet nisi venialia teneatur ea cōfitericonfiteri semel in anno? De hoc sanctus Tho. q. 6. ar. 3. ad. 3. ponit duas opiniones. Prima dicit, quòd tenet̃tenetur, quia præceptum de confessione est absolutum & potest impleri, ergo. Secunda opinio dicit ꝙquod nullus tenetur confiteri venialia. Et hæc est tenenda, quia præceptum de confessione, intelligitur de mortalibus vt patet ex eo ꝙquod dicit, confiteatur ꝓprioproprio sacerdoti. Circa venialia verò non est proprius sacerdos, nānam quilibet potest ea confiteri cui voluerit. Item ecclesia noluit de nouo præcipere confessionem, sed præceptum iuris diuini determinare quo ad tempus executionis: at à Christo non est præcepta confessio nisi mortalium, ergo. ItẽItem in illa decretali imponitur nōnon confitẽticonfitenti grauissima poena, vt scilicet viuens arceatur ab ingressu ecclesiæ: & mortuus christiana careat sepultu|ra, sed huiusmodi poenæ nōnon imponũturimponuntur á pia matre ecclcsia ꝑfectioribusperfectioribus viris quales sunt qui habẽthabent solum peccata venialia, quęquae alij peccatores non tenentur cōfitericonfiteri (alias meliores essẽtessent peioris conditionis) ergo talis igit̃igitur qui nōnon habet nisi venialia, petat in paschate eucharistiāeucharistiam, & sacerdoti dicenti ꝙquod prius confiteatur, respondeat se non egere confessione, & sacerdos credat. Sed quis est hic, & laudabimus eum?

¶ QVÆritur, vtrum aliquis possit cōfitericonfiteri peccatum quod non habet? Re spondet . S. Tho. ꝙquod si nunquānunquam licet mẽtirimentiri, multo minus in confessione. Sed quale peccatum erit? Dico probabilitèr ꝙquod qui confitetur mortale quod nōnon habet peccat mortalitèr, quia peccat circa ea quęquae sunt de necessitate confessionis, & decipit confessorem qui absoluit quod non potest absolui, & consequentèr dico, ꝙquod confessio non | fuit integra, ac proindè nulla & iterādaiteranda: quia non confitetur de illo mendacio pernitioso. Si autem peccatum de quo dubitat confiteatur tanquàm certum: si id faciat credens esse magis securum vt communitèr fit, nōnon peccat. Si autẽautem faciat animo decipiendi cōfessoremconfessorem peccat mortalitèr. Sed quid de scrupulossis, vt si habeo suspitionẽsuspitionem ꝙquod feci peccatum? Respōdeo.Respondeo ꝙquod non solũsolum non teneor confiteri sed neneque debeo facere, si credo ꝙquod non consensi. Quia in rebus moralibus debemus procedere ex crassis coniecturis. Deus em̃enim nōnon est sophista, nec quærit laquęoslaquaeos. In rebus autem moralibus vocatur demonstratio vbi habeo coniecturas pro vna parte & nōnon pro alia: licet habeāhabeam formidinẽformidinem eius. Isti qui sic cōfitẽturconfitentur infamātinfamant sacramẽtasacramenta & reddũtreddunt ea odiosa, satis est confiteri peccata certa & dubia, sed nōnon de scrupulis qui sunt vere scrupuli | nam de his loquor. Exemplum est, aliquis qui omnino habet propositũpropositum cauendi á peccatis, & nullo modo vellet consentire tentationibus, & expertus est ꝙquod solet resistere cogitationibus & illecebris, posteá occurrerunt cogitationes & detẽtusdetentus fuit in illis, & postpostquam discesserunt non recordatur, si aduertit si consensit, vel qualitèr se habuit. Dico ꝙquod de tali scrupulo nōnon oportet cōfitericonfiteri. Et eodẽeodem modo de cogitationibꝰcogitationibus fidei, & phātasijsphantasiis quęquae occurrũtoccurrunt homini etiāetiam parato mori ꝓpro fide, si opus esset

¶ DVbitatur, vtrum peccet mortalitèr qui confitetur peccatum veniale quod non fecit? NāNam ꝙquod peccet venialiter certum est. Caieta. in. 2. 2. in materia de mendacio dicit ꝙquod est peccatum mortale: quia mentitur in iudicio, vbi tenetur dicere veritatem. Sed respōd.respondeo ꝙquod non est mortale, nam licet sacerdos possit exigere veritatem à poenitente | non tamen quācunquamcunque veritatẽveritatem, sed eāeam quæ pertinet ad materiāmateriam iudicij sui: & cum venialia non sint materia confessionis, mentiri circa illa, non est peccatũpeccatum mortale. Sicut nec si confessori interrogātiinterroganti, an sim pauper, dixero ꝙquod nōnon, cũcum tamen re uera sim pauper, non pecco mortalitèr. Et quāuisquamuis Caieta. in. 2. 2 fuerit illius fententiæ, tñtamen in summa cōfessionisconfessionis moderatius loquitur, dicens, ꝙquod si sit intentio poenitentis facere peccata venialia materiam confessionis, tunc mentiri (etiam circa venialia) esset mortale, quia iāiam veniale est materia principalis & pertinens ad iudiciũiudicium. Si verò non est intentio poenitentis facere venialia materiāmateriam confessionis, mentiri circa illa nōnon est mortale. Sed adhuc dico ꝙquod etiāetiam si habuero intentionem efficiendi materiam confessionis ex venialibus, dicens mendacium circa illa, vt si dicam me non fuisse men| fol. [99]vtitũmentitum, non pecco mortalitèr: quia per hoc ꝙquod nolo dicere mutatur intentio prior, & iāiam non manet materia confessionis: etiāetiam si non habuero reflexionẽreflexionem illam nollonolo quôd hoc peccatum quod volo tacere sit materia confessionis.

¶ QVÆritur, quando obligat præceptum confessionis, an statim post peccatum? S. Tho. 4. d. 17. & in additionibus. q. 6. ar. 4. dicit quòd hoc præceptũpræceptum potest multipliciter considerari. Vno modo stādostando in solo iure diuino, seclusa ecclesiæ determinatione. Alio modo post ecclesiæ determinationẽdeterminationem. Loquendo igitur secundùm primam cōsiderationemconsiderationem, dicũtdicunt aliqui, quòd obligat solùm semel in vita, in casu necessitatis: sicut & alia præcepta affirmatiua, putâ in articulo mortis. Sed cōtracontra quia tunc esset impossibile confiteri peccata, nam cũcum ad hoc requiratur memoria peccatorum, videtur impossibi|le moraliter loquendo, quòd quis habeat in memoria peccata quæ cōmissitcommissit in. 40. annis: & sic frustraret̃frustraretur illud præceptũpræceptum, saltẽsaltem pro maiori parte, quia paucorum peccatorũpeccatorum in fine vitæ posset quis habere memoriāmemoriam. Ideò dicunt alij, ꝙquod tenetur quilibet confiteri in articulo necessitatis: qui vocatur qñquando est periculũpericulum obliuionis, sicuti & alia præcepta tenemur implere qñquando est probabile quôd si tunc non implentur posteà non poterunt impleri: sicut de auditione missęmissae, non teneor eam audire manè, nisi solùm sit vnica missa quęquae manè celebratur: & sic de confessione quāquam tenetur facere intra illud tp̃ustempus quod sufficit ad memoriāmemoriam peccatorũpeccatorum retinendāretinendam. Sed cōtracontra, quia si hoc esset verũverum, ecclesia negligenter determinasset in cap. omnis vtriusvtriusque sexus tẽpustempus vnius anni pro confessione: nānam ꝓbabileprobabile est, ꝙquod in vno anno obliuiscuntur | aliqua peccata. Certum est enim, ꝙquod si de iure diuino teneremur confiteri peccata nr̃anostra pluries in anno, non posset ecclesia dare facultatem, ꝙquod differretur confessio vsq;vsque ad annum: sed sũtsunt aliqui qui in vno anno obliuiscuntur ergo. Ad hoc sciẽdumsciendum, ꝙquod ecclesia, nōnon dedit nouam licentiam, sed cohercuitcoercuit negligentiam, nec voluit dicere ꝙquod nōnon confiteantur ante annum: sed quo ad forum exterius voluit arctare. Vnde si quis aggrederetur periculum mortis ante annum ecclesia non de obligabit illum à confessione in tali casu facienda. Sed quia nunc nemo obligatur cōfitericonfiteri nisi semel in ānoanno (aliâs ecclesia deciperet nos) ideò falsũfalsum est qđquod isti dicũtdicunt. ItaItaque videtur mihi, & est notandũnotandum pro alijs præceptis, ꝙquod Christus instituit ecclesiam & dedit sacramenta & pręceptapraecepta generalia, nōnon aũtautem dedit pręceptapraecepta particularia, et ordinationes | spetiales quibus solis posset gubernari: vti isti hæretici sōniantsomniant. Quod patet nam Christus non determinauit episcopos per diuersas dioceses, & tñtamen nisi essent episcopatus distincti esset impossibile ecclesiāecclesiam gubernari: quia possent præcipere cōtrariacontraria. Nec ideò fuit prouisio Christi insufficiens, nānam idcirco constituit prælatos vt gubernarẽtgubernarent ecclesiam, & præcipit fidelibus, obedite præpositis vestris. Secundó notādũnotandum ꝙquod Christus reliquit aliqua præcepta generalia sine determinatiōedeterminatione quęquae quidem nōnon possent cōmodècommodè obseruari ad Christi intentionem, nisi ecclesia determinasset tempus, vel modum, &c. VVerbi. ggratia. Christus posuit præceptum eucharistiæ dicens, nisi manducaueritis carnem filij hominis &c. Stando solũsolum in præcepto Christi, quādoquando teneretur homo sumere eucharistiam? Si dicas, ꝙquod semel in vita, hoc non est verisimi|le, cùm secũdũsecundum HieronymũHieronymum, Augusti.Augustinum, Ambrosium, & alios doctores, in oratione dominica per panem quotidianum intelligatur eucharistia. CũCum etiāetiam apostoli, & in primitiua ecclesia fideles frequentarent hoc mysterium. Et Christus dixit, hæc quotiescunquotiescunque feceritis in mei memoriam facietis. Et iterum hoc facite in meam comemorationem, ac priondè paret prædictum præceptum non posse cōmodècommodè obseruari ad intentionem Christi sine ordinatione, & determinatione ecclesiæ. Item præceptũpræceptum de celebratione festi, quomodo impleretur? nunquid sufficeret semel in vita genua flectere, & DeũDeum collere? Sic igit̃igitur dico de pręceptopraecepto cōfessionisconfessionis, ꝙquod de iure diuino tenemur cōfitericonfiteri qñquando ecclesia determinauit. Nec em̃enim stādostando in iure diuino pōtpotest determĩarideterminari qñquando obliget: fuit etenim intẽtiointentio Christi ꝙquod ista mysteria frequentarentur.

¶ NVNC videamus vtrũvtrum stando in iure diuino sint aliqui casus in quibus teneamur statim confiteri? Aliqui antiqui, & quidam summistæ dicunt, ꝙquod peccator tenetur statim cōfitericonfiteri, quia aliás exponeret se periculo: posset em̃enim mori, vel impediri lingua, vel memoria labi. Item quia secus agendo, iam non facit quod in se est. Huius sententiæ est Innocentius in capit. omnis de poenitentijs & remissionibus. Idem videtur sentire archidia. in ca. ille rex de poenitentia dist. 3. Sed sanct.sanctus Tho. & alij doctores dicunt, quòd non tenetur homo statim post peccatum confiteri. Patet nemo tenetur statim ad cōtritionemcontritionem quæ est magis necessaria quam confessio, ergo nec ad confessionem. Item hoc non determinatur in iure diuino, aut positiuo, ergo est falsum. Item ecclesia determinauit semel in anno, ergo hoc sufficit.

¶ SED vtrum, homo de iure diuino teneatur confiteri in articulo mortis? Respond.Respondeo ꝙquod sic. NāNam peccator tenetur confiteri, & non potest post mortẽmortem, ergo qui est in illo articulo, si non vult confiteri exponit se periculo. Vndè in ca. cũcum infirmitas de poenitentijs & remissionibus, præcipitur medicis, vt admoneant & exponant infirmis pericula mortis: in quo errant cōmunitèrcommunitèr medici, ne contristent infirmũinfirmum. Sed verũverum est, ꝙquod debent facere quanto melius potuerint: sed omnino sunt negligentes medici. Et potest contingere quòd propter eorum negligentiam dānenturdamnentur aliqui infirmi. Sed quid vocatur articulus mortis? Respondet Palude. 4. d. 17. q. 2. ꝙquod non dicitur articulus mortis, vnde quis potest mori: sicut nōnon est articulus mortis justar, jugar a las cañas, correr toros, ô cauallos tunc enim non tenetur homo confiteri ante ista | exercitia: sed articulus mortis vocatur vnde cōmunitèrcommunitèr & frequentèr solet sequi mors, sicut intrare bellũbellum. De intrātibusintrantibus aũtautem mare est dubiũdubium, si em̃enim esset paruũparuum spaciũspacium & mare esset placidũplacidum, nōnon tenet̃tenetur cōfitericonfiteri. Breuitèr arbitrio bōiboni viri relinquat̃relinquatur iudiciũiudicium de ꝑiculopericulo mortis. ¶ QVÆRItur, vtrũvtrum ante eucharistiāeucharistiam teneatur homo de iure diuino confiteri? CōmunisCommunis opinio est, ꝙquod sic. Caieta. 3. p. & in summa tenet oppositum. De hoc iāiam disputauimus supra. Ex dictis sanctorum nōnon est dubium quin teneatur confiteri, si habeat copiācopiam confessoris. Si autẽautem non habeat & debeat celebrare diebus festiuis, bene poterit sine præuia cōfessioneconfessione: maximè si nōnon celebrādocelebrando incurrat aliquāaliquam notānotam infamiæ.

¶ SED vtrum ad recipiẽdarecipienda alia sacramenta teneatur homo confiteri? De hoc Marsilius. 4. q. 12. ar. 1. facit magnāmagnam difficultatem, & dicit particularitèr | de recipiente sacramẽtũsacramentum ordinis, quòd ordinandus tenetur confiteri prius, quia sacramentum ordinis directe ordinatur ad copiam gratiæ, & esset magna irreuerentia non disponere se ad receptionem illius. Sed respōdeorespondeo absolutè (omissis opinionibus) ꝙquod ad receptionẽreceptionem aliorum sacramentorum nemo tenetur confiteri. Vnde de consecra. d. 14. ca. vt ieiunij dicitur, ꝙquod qui cōfirmandiconfirmandi sunt si sunt perfectæ ætatis admoneantur vt prius confiteantur: vbi admonitio potius videtur cōsiliũconsilium quàm præceptũpræceptum. Et si non est necessarium ante hoc sacramentum confiteri in quo recipitur copia gratięgratiae: multo minꝰminus erit in alijs. VerũVerum est, ꝙquod quia omnia sacramenta conferunt gratiam videtur aliqua negligentia accedere ad illa sine cōfessioneconfessione. Sed ꝙquod non requiratur confessio, patet etiam quia ecclesia hoc non determinauit, nec in iure | diuino habet̃habetur, ergo nōnon est necessaria. Sed vnde magis habemus ꝙquod requirat̃requiratur cofessio ante eucharistiam quàm ante alia sacramenta? RespōdeoRespondeo, ꝙquod hoc habemus ex Paulo dicente probet autẽautem se ipsum homo &c. Et ex vsu ecclesiæ: vbi qui non confitetur haberet cōsciẽtiamconscientiam peccati mortalis. ItẽItem ex dictis sanctorũsanctorum, & ex cap. oĩsomnis vtriusvtriusque sęxussexus, vbi pręcipit̃praecipitur confessio ante pascha ꝓpterpropter eucharistiam in eo sumendam.

¶ SED vtrum ad administrandũadministrandum sacramenta, teneatur sacerdos cōfitericonfiteri? Respō.Respondeo ꝙquod nōnon, quia aliâs sequęretursequaeretur perplexitas. Nam si essẽtessent decẽdecem sacerdotes oẽsomnes in peccato mortali, quis audiret prius alterius cōfessionẽconfessionem? Sed ex reueretiareverentia quam debemꝰdebemus sacramẽtissacramentis, cōmodũcommodum est, ꝙquod anteantequam illa ministremus, vel euangeliũeuangelium legamus, cōfiteamurconfiteamur: si potest cōmodècommodè fieri. Et aliquandó negligentia cōfessionisconfessionis posset esse venialis, | nunquānunquam tamen mortalis: & hoc teneatur sine quocũquocumque scrupulo. Adrianus, Palude, & Bonauentura, ponunt aliquos casus in quibꝰquibus tenetur homo statim confiteri, sed ego non credo eis.

¶ QVÆritur, quando tenetur homo iure humano cōfitericonfiteri? Dices, ꝙquod semel in anno, sed quæro ego, quando? nam in illo cap. omnis vtriusvtriusque, non determinatur tempus, ac proindè ex illo pręceptopraecepto non plus obligamur confiteri in quadragessima, quam extra: & ita ẽest. Vnde dico, ꝙquod si quis extra quadragessimāquadragesimam semel fuerit confessus, si posteà habuerit impedimentum sumendi eucharistiam in paschate, nōnon tenetur cōfitericonfiteri in quadragessima. Et si recordetur se in confessione præcedenti oblitum fuisse aliquod peccatum mortale non tenetur illo eodem anno iterum confiteri: sed potest expectare aliam quadragessimam.

¶ SED quid faciet obliuiosus? an teneatur scribere peccata, vel aliter mādaremandare memoriæ peccata? Maio. 4. d. 17. q. 2. dicit quòd sic. Ego nōnon credo ꝙquod teneatur, imo nec laudo, ꝙquod peccata scribantur. Probo, quia non tenetur aliquis magis ad confessionem, quam ad cōtritionemcontritionem: sed ad contritionẽcontritionem habẽdāhabendam non oportet peccata scribere (sufficit in generali cōtericonteri de oblitis) ergo nec ad confessionẽconfessionem requiritur id. Nec em̃enim oportet iugũiugum dñidomini reddere grauius satis est ꝙquod qñquando confitetur debet dare operāoperam, vt recordetur peccatorũpeccatorum, et alięaliae sunt fabulęfabulae. Ita dicit Silues.Siluester (doctor nōnon spernendus) verbo cōfessioconfessio. 1. §. 1. fine. Et ꝓptereàproptereà difficile est ꝓfectoprofecto, ꝙquod aliquis habẽshabens curācuram animęanimae suęsuae obliuiscat̃obliuiscatur alicuius peccati mortalis. Certè est difficile

¶ QVæritur, in qua ætate incipit obligare hoc præceptũpræceptum de confessione? Videtur, ꝙquod nōnon statim post vsum rationis. | Quoniam nec statim tenetur sumere eucharistiam: cùm tamen etiam sit in præcepto. RespōdeoRespondeo secundũsecundum omnes, quòd statim post vsum rationis tenet̃tenetur confiteri peccatum mortale, sed cúm confessio sit sacramentum, non debet ludicrè fieri. Et si nōnon sũtsunt cōiecturæconiecturæ de vsu rationis, non sunt pueri audiendi ea intentione, quasi sit ibi aliquod sacramentũsacramentum: sed instruendi sunt, & docendi. Ad argumentũargumentum de eucharistia, respondeo primò, ꝙquod aliquem habere, vel non habere vsum rationis nōnon potest certo sciri, nisi quibusdāquibusdam coniecturis: ideò quando non est certum, sed habemus coniecturas, ꝙquod habeat vsum rationis, tenetur confiteri: quia nullũnullum est periculum, ꝙquod confiteantur peccata etiāetiam ante vsum rationis. Ad eucharistiam autem non dimittuntur accedere quousquousque certo sciamus, ꝙquod habeant vsum rationis, propter irreuerentiam. | SecũdòSecundò dico ꝙquod vsus rationis nōnon simul venit de oĩbusomnibus rebꝰrebus: pōtpotest em̃enim quis cognoscere vnũvnum, & nōnon aliud. NāNam prius peruenit puer ad tẽpustempus, quo possit iudicare de peccatis mortalibus: quam ad intelligẽdumintelligendum tantũtantum sacramentũsacramentum, & ꝙquod ibi sit corpus Christi: quod tamen debet discernere qui sumit eucharistiam.