ANTEQVAM tractatum valde necessarium de restitutione aggrediamur, necesse est, vt de dominio prius disseramus. Etenim in diffinitione restitutionis ponitur dominiũdominium. Vt patet ex articulo primo huius quæstionis. Et quidem Diuus Thomas agit de dominio infra quæst. 66. artic. 1. & 2. breuiter quidem, & occasione tractatus de furto. Item etiam alia consideratione agit de dominio in prima parte quæst. 96. per totam, scilicet, quatenus primo homini competebat vniuersale dominium. Doctores Theologi agunt de dominio in. 4. sent. distin. 15. Iuris periti, Instituta de rerum diuisione. & ff. de acquirendo rerum dominio, & acquirenda rerum diuisione. & in titulo de vsu & vsufructus. Et Gerson tractatu de potestate ecclesiastica consideratione 13. & in libr. de vita spirituali lect. 3. Item quidam Conradus presbyter. in lib. de contractibus. tractatu. 1. & Ioan. de Medina in tractatu de restitutione. quæst. 1. Magister Soto libr. 4. de Iustitia. statim in principio.

Quinque quæstiones principales sunt hîc à nobis disserendæ.

PRO cuius intelligentia ante omnia operæpretium est obseruare id quod attinet ad quid nominis dominij. Est enim vocabulum Latinum quod sæpè inuenitur in Sacris literis & prophanis: quanuis non sit vocabulum Ciceronianum: sed pro dominio vtitur hoc vocabulo mancipium & hoc vocabulo nexus. Vt patet libro. 7. epistolarum ad Atticum, vbi ait: Attice scribis te esse proprium mancipio & nexu: meum autem esse vsu & fructu. Ecce vbi Cicero statuit idem esse dominium quod nos dicimus mancipium & nexus. Item mancipare apud Lucam idem est, quòd transferre dominium, & mancipatio idem quod translatio dominij.

Secundo notandum est dominij vocabulum dupliciter vsurpari. Vno modo in ampla quadam significatione, quatenus dicit ordinem & respectum ad rem quomodocunque possessam vel habitam siue superiorem siue inferiorem: siue res illa sit pars naturalis nobis, siue pars possessionis vel hæreditatis, siue sit aliquod bonum commune, siue priuatum, & in hac ampla significatione dicuntur Reges dominari rebus publicis, & ciues dicuntur dominari vijs publicis & fluminibus ac montibus. Patres etiam isto modo dicuntur dominari filijs, imo etiam seruus hac significatione habet quodam dominium erga herum suum, scilicet, ius vt sustentetur ab illo: & filij habent hoc ius erga parentes: & ciues habent ius incedendi per viam publicam. Secundo modo accipitur dominiũdominium magis strictè & propriè, prout dicit ordinem & rationem iuris ad rem inferiorem quæ ordinatur ad commodum illius qui dicitur dominus. Hoc modo Arist. lib. 5. Ethicorum cap. 6. distinxit ius dominatiuum siue herile ab omnibus alijs speciebus iuris. Et dixit quod solũsolum ius, quod habet herus respectu serui, est dominatiuum. In hac acceptione Reges non sunt domini regnorum: neque parentes filiorum. Reges enim gubernare debent rem publicam propter bonũbonum ipsius reipublicæ: & patres educare filios propter filiorũfiliorum commodum. At herus habet ius ordinandi seruum ad proprium commodũcommodum ipsius heri. Quapropter Cicero eos qui domināturdominantur rerum publicarum appellat Tyrannos. Et in hac doctrina principum magistri & pædagogi deberent eos educare.

Iam vero dicendum est de diffinitione quid rei. Necesse est autem duplicem definitionem assignare iuxta duplicem acceptionem dominij præfatam. Prima sit do| p. 116miniũdominium est facultas propria vtendi re in omnes vsus lege permissos. Altera definitio addit supra dictam hæc verba, referendo rem ipsam in proprium commodum. In istis definitionibus ponitur facultas tanquātanquam genus: & est idem quod potestas legitima & iuridica quæ secundum leges & iura habetur. Propria verò ponitur tanquam differentia quæ distinguit dominiũdominium à possessione: quia aliquis potest habere possessionem & non proprietatem nec dominium vtendi re in omnes vsus: ponitur, vt distinguatur dominium ab vsufructu. Quia in eo qui solũsolum habet vsumfructũvsumfructum, non est potestas ad vtendũvtendum substantia rei propriè loquendo: quia non potest alienari ab vsufructuario. Cæterùm, lege permissos, non ponitur ad aliquid excludendum quod per priores particulas nōnon sit exclusum. Nam vsus qui nōnon est lege permissus, non est vsus, sed abusus: & facultas ad vsum non permissum lege, non dicitur ꝓprièproprie facultas, quæ debet esse iuridica, imo nec est potestas moraliter loquendo. Nam moraliter loquendo, id possumus quod iure possumus. Ponitur ergo illa particula (lege permissos) explicationis gratia potius quàm necessitatis. Cæterùm quod in posteriori definitione additur (referendo rem in proprium commodum) necessarium fuit, vt distingueretur dominium strictè dictum à dominio in ampla significatione. NāNam dominium strictè dictum, est ius tantum respectu rerum inferiorum ipsi domino. v., Verbi g.gratia, respectu serui, vineæ, & domus: quæ sunt propter dominum.

Deinde aduertendũaduertendum est quod iuxta prædictam duplicem acceptionem & definitionem dominij, poterunt reconciliari doctores disserentes de dominio. Quidam enim considerantes dominium in priori acceptione: definiunt illud priori modo. Alij verò, inter quos est Magister Soto vbi supra, definiunt posteriori modo. Nobis tamen necessarium visum fuit, vtranque acceptionem & definitionem proponere. Et ratio est quia dominium vt pertinet ad præsentem disputationem de restitutione, non solum accipitur strictè, sed etiam generali & ampla significatione secundùm quam accipitur in definitione restitutionis. Quienim læsit alterum in re cuius erat dominus secundum amplam significationem dominij: tenetur nihilominus illi restituere. CōparanturComparantur itaque istæ duæ definitiones inter se, sicut superius & inferius, quasi homo & animal. Sed contra vtramque definitionem arguitur. Primo de bonis primogenituræ, quæ Hispanè dicitur (mayorazgo) primogenitus est dominus illorum bonorũbonorum. Et tamen non habet facultatem expendendi in omnes vsus, ergo &c. CōfirmaturConfirmatur. Pupillus quandiu sub tutoribus est: est verus dominus hæreditatis, & non habet facultatem expendendi aliqua bona per seipsum: iuxta illud ad Galatas 4. Nihil differt à seruo, cum sit dominus omnium.

Secundò arguitur. Qui habent Ecclesiastica beneficia, quales sunt parochi & Episcopi, habent dominium beneficiorum, & non possunt vendere beneficia, neque super illis ponere pensionẽpensionem aut censum, ergo.

Ad primum argumentum, non desunt qui negent primogenitos esse veros dominos: sed solum esse aiunt vsufructuarios primogenituręprimogenituræ. Opposita tamen sententia tenenda est. Et ratio est manifesta, quia illa bona habent aliquem verum dominum, non enim sunt Regis vel communitatis, sed non est alius qui possit assignari nisi primogenitus, ergo. Confirmatur. Quia si quis illa bona retineat, tenetur restituere ipsi primogenito, ergo est verè dominus.

Ad duo argumenta ergo respōdeturrespondetur. Ad primum, quod primogenitus & pupillus habent verum dominium, tamen impeditum lege iustissima & conuenientissima ad conseruationem Reipublicæ in splendore & potentia.

Ad secundum respondetur eodem modo pro nunc, etenim lege diuina impeditur emptio vel venditio beneficiorũbeneficiorum ecclesiasticorum. Cæterùm, An præter vitium simoniæ, quod committitur cum quis intendit vendere beneficium, sit etiam translatio beneficij impedita iure diuino & naturali, an solũsolum Ecclesiastico: disputatio est inter Theologos, cuius definitio nōnon est præsentis loci. Vtraq;Vtraque tamen pars est probabilis, vt in altero tractatu de partibus potentialibus iustitiæ, vita comite ostendemus.

Deinde explicanda à nobis consequenter sunt quædam vocabula: quæ magnam habent cum dominio coniunctionem & affinitatem. Verbi gratia, titulus, possessio, vsus, & vsusfructus. Titulus quidem est principium & veluti causa efficiens moralis dominij. Verbi gratia. Electio est titulus principatus vel episcopatus &c. Emptio verò est titulus dominij rei emptæ: possessio est detentio voluntaria. Vel si vis definitionem formalem, est ius quod causatur ex detentione voluntaria per actum corporalem iuris adminiculo interueniẽteinterueniente. Voluntaria, quoniam per liberum arbitriũarbitrium homo possidet. Sed quia voluntas nisi manifestetur exterius, eonnon sufficit ad possessionem, propterea additur, per actum corporalem explicatiuum voluntatis. Quemadmodum in possessione domus acquirenda solent homines claudere & recludere fores. Postrema particula distinguit possessionem ab iniquis detentionibus. Fur enim & latro non dicũturdicuntur possidere quæ detinent. Quapropter à iuris peritis vocantur, Detentores. Deinde vsusfructus & vsus accipiuntur propriè. Et hoc modo dicũturdicuntur de illis rebus quæ vnico actu & vsu consumuntur: cuiusmodi sunt omnia comestibilia & potabilia. Et sic diffinitur vsus ꝙquod sit ius alienis rebus vtendi salua earũearum substantia. Vsusfructus verò definitur ꝙquod sit ius alienis rebus fruendi, salua eorum substantia. V.Verbi g.gratia, si quis habet facultatem à vero domino vescendi vuis ex vinea eius, non potest vendere vuas: sed tantùm frui. Si tamen accipiamus, vsum & vsumfructum generali acceptione indifferens est ad res illas siue vsu consumantur siue non.

His præiactis. DubiũDubium est solenne non solũsolum inter Scholasticos, sed etiam inter summos PōtificesPontifices, vtrũvtrum vsus distinguatur à dominio. Ita videlicet, vt vsus possit esse apud vnum, & dominium apud alterum. In qua re habemus decretum Nicolai. in capit. exit qui seminat. de verborum significatione. libro. 6. Vbi contendit dominium & vsum res esse distinctas, ac proinde quòd fratres Minores Diui Francisci (ait) habent verum vsum rerum, non tamen dominium: sed dominium illarum rerum, quibus vtuntur, residere apud summum Pontificem, etiam vsu consumptibilium, vt potabilium. Ac proinde quotidie sunt conuiuæ summi Pontificis apud quem est dominium. Huic decisioni subscribit Clemens V. in Clementina. exiui de paradiso. de verborum significatione. Contrarium videtur sentire Ioann. XXII. in extrauaganti. Ad conditorem. de verborum significatione. Et quòd fratres Minores habent in communi dominium rerum quibus vtuntur. Item in extrauaganti. Quia quorundam. Eidem ait, Quòd si quis contra id definire ausus fuerit, tanquam contumax Romanæ Ecclesiæ habeatur. Et propterea Diuus Thomas quæst. 78. articulo. 1. Idem videtur sentire, scilicet, quòd vsus nōnon distinguitur à dominio in ijs quæ vsu consumuntur. Idem sentit Syluester in verbo, dominium §. tertio. Ratione vero arguitur: pro ista sententia vsus est ius vtendi rebus, salua earum substantia, sed impossibile est, quòd aliquis vtatur rebus quæ vnico actu consumuntur, salua illarum substantia, ergo saltim in huiusmodi non distinguitur vsus à dominio. Et confirmatur. Quoniam actus dominij in huiusmodi rebus est consumptio ipsarum, ergo vsus illarum non distinguitur à dominio.

Pro huius difficultatis intelligentia notandum est, quod vsus rerum vsu consumptibilium potest dupliciter cōsiderariconsiderari. Vno modo per modum habitus, & est ius vtendi huiusmodi rebus: & ita diffinitur apud Iuris peritos. Altero modo, vt est actus vtendire. Et iste dicitur vsus facti: alter verò dicitur iuris vsus. Notandum est secundo, ꝙquod huiusmodi res vsu consumptibiles duplicem possunt habere vsum. Alterum proprium ipsarum rerum ex natura sua: sicut panis ex natura sua ordinatur vt comedatur, vinum vt bibatur. Alter vsus potest esse aduentitius & quasi extraneus: ad quem ordināturordinantur istæ res ex beneplacito hominum. Verbi gratia. Si quis vtatur pecunia ad ostẽtationemostentationem. Similiter etiam comestibilia, & alia huiusmodi possunt ad istum finem ordinari.

His ita cōstitutisconstitutis sit prima conclusio. Manifestum est, quòd vsus rei quæ non consumitur vsu distinguitur à dominio. Verbi gratia. Vsus domus locatæ est apud PetrũPetrum, | dominium verò est apud Paulum. Sic etiāetiam vsus quo res consumptibilis non consumitur, distinguitur à dominio: quia ostentatio est vsus rei: & tamen ostentatione non consumitur panis nec vinum nec carnes. Et ideo huiusmodi vsus potest distingui à dominio. Atqui in hac conclusione non est difficultas.

Secunda conclusio. Vsus rerum, quæ vsu proprio consumptibiles sunt, at vero vsu extraneo non consumuntur: constat etiam, quòd distinguitur à dominio hęchæc etiam est manifesta.

Tertia conclusio. Vsus proprius in habitu, qui dicitur vsus iuris, distinguitur à dominio. Verbi gratia. Si Petrus concedat Paulo, vt possit vesci cum voluerit, fructibus vineæ suæ, certè dominium manet apud Petrum etiam fructuum, ius autem vtendi illis manet apud Paulum. Probatur primò. Quoniam Deuteronomij capit. 23. Concedebatur vnicuique facultas ingrediendi vineam, & vescendi vuis: & tamen dominiũdominium vuarum erat apud dominum vineæ. Similiter in Actibus Apostolorum legimus capit. 2. quòd erant illis omnia communia & distribuebatur vnicuiq́ue prout cuiq́ue opus erat: & tamen dominium illarum rerum non erat penes singulos fideles. Item §. minus. Instituta. de vsu & habitatione. dicitur, quòd potest quis habere vsum olerum & florum pomerij, non tamen habere dominium vt possit eas vendere & alienare. Deinde probatur eadem conclusio. DominiũDominium est ius siue facultas propria vtendi re in omnem vsum: at vero vsus habitualis siue vsus iuris proprius istarum rerum nōnon est facultas vtendi illis in omnem vsum, ergo distinguitur à dominio.

Præterea in extrema necessitate omnia sunt communia, etiam istæ res vsu consumptibiles, imo istæ maximè, & tamen nōnon sunt communia quantum ad dominium: aliâs diues, qui non facit eleemosynam pauperi in extrema necessitate constituto, teneretur ad restitutionem. Quod est contra communem sententiam TheologorũTheologorum supra quæstione 32. qui asserunt, quòd solùm tenetur ex charitate & misericordia dare illam eleemosynam. Denique singuli religiosi nōnon habent dominium rerum & habent vsum cibi & potus, ergo distinguitur à dominio.

Deinde sit quarta cōclusioconclusio. Vsus facti siue vsus in actu in istis rebus vsu cōsumptibilibusconsumptibilibus multò magis distinguitur à dominio, quàm vsus in habitu siue vsus iuris: non tamen distinguitur à dominio impropriè dicto, quod alias dicitur dominium actuale.

Pro cuius intelligentia est notandum, quòd quemadmodum distinximus vsum in habitualem & actualem: ita solet distingui dominium, in habituale & actuale taliter vt habituale sit facultas illa propria vtendi rebus, actuale vero dominiũdominium iudicatur ipsum exercitium dominij. Sed est maxima differentia: quoniam vsus propriè est in actu ipso: in habitu verò impropriè & secundum quid. Dominium autem vice versa, nam in actu non est propriè dominium: in habitu vero est propriè dominium, quoniam est ipsa facultas siue potestas essentialiter. At vero dominium in actu potius est effectus dominij, quàm ipsum dominium. Probatur igitur prima pars conclusionis, quoniam dominium per se loquendo est facultas. Vsus in habitu etiam est facultas: sed vsus in actu non est facultas, ergo multo magis distat à dominio propriè dicto. Secunda vero pars conclusionis probatur, quoniam dominium in actu nihil aliud est quàm effectus & vsus dominij siue exerceatur à proprio domino siue ab habente licentiam ab illo. Ergo vsus actualis istarum rerum non distinguitur à dominio impropriè dicto. Per hanc doctrinam possunt conciliari dicta Pontificum locis citatis. Ita vt Ioannes XXII. intelligatur iuxta secundam partem huius conclusionis. Alij vero Pontifices intelligantur iuxta priorem partem, & iuxta alias conclusiones.

Ex dictis sequuntur tria corollaria. Primum est, quòd fratres Minoritæ etiam in communi non habent dominium rerum etiam illarum, quæ vsu consumuntur: sed habent vsum iuris & vsum facti omnium rerum quæ vsu illis conceduntur. Etsi quæras, vbi nam est dominium istarum rerum? Respondetur, quòd illarum dominium est, vel apud summum Pontificem, vel apud illos qui elargiuntur fratribus illas | tales res in eleemosynam, vel dicatur, quòd est apud rempublicam donantem. Aliqui distinguunt dupliciter. Dicunt enim quòd fratres minores tantum habent vsum facti. Item aiunt, quòd dominium vsu consumptibilium rerum est apud summum Pontificem. Ita vt quotidie sint conuiuæ illius. At vero pecuniarum dominium, dicunt quòd est apud illos qui largiti sunt illas. Sed tamen istæ duæ differentiæ & distinctiones non bene à nobis intelliguntur. Primò quidem, quia vsus iuris non repugnat paupertati EuangelicęEuangelicæ siue in particulari siue in communi. Probatur: nam singuli fratres aliarum religionum sunt verè & propriè Euangelici pauperes non minus quam fratres Minores, & tamen isti habent vsum rerum, non solum facti, sed etiam iuris. Ergo quòd communitas fratrum Minorum habeat vsum iuris etiam per modum habitus, non repugnat paupertati illorum. Similiter non bene intelligitur distinctio pecuniarum ab alijs rebus vsu consumptibilibus. Nam qua ratione cibi & potus dominium est apud Pontificem erit etiam & pecuniarum, & rursus qua ratione dominium pecuniarum dicitur manere apud eum qui elargitus est: erit etiam dominium cibi & potus, donec consumantur. Quapropter nos non admittimus istas distinctiones. Sed vniuersaliter dicimus ipsos habere vsum iuris & facti: dominium autem esse vel apud Pontificem, vel apud rempublicam vel apud largitorem: ita quod non est necessarium, ꝙquod illa MinorũMinorum cōmuuitascommunitas habet aliquod dominiũdominium propriè dictũdictum.

Secundum corollarium est, quòd non ea ratione negandum est esse dominium in ordine Minorum, quia non possint vendere res quæ sibi conceduntur. Probatur, nam quilibet religiosi aliarum religionum de facultate Prælati possunt vendere & donare res sibi concessas ad quemlibet vsum, & tamen non propterea sunt domini, ergo neque cōmunitascommunitas fratrum Minorum erit domina illarum rerum, etiam si possit eas vendere vel donare de facultate vel summi Pontificis, vel dominorum qui res illas concesserunt. Et quanuis illi non dicant expressè quod fratres possint vendere: dicunt tamen interpretatiuè. Deinde probatur, quia pauper qui est in extrema necessitate habet vsum omnium rerum ad supplendam illam: ita vt possit vendere & donare, & tamen non est dominus ipsarum rerum, ergo similiter potest esse eadem facultas in fratribus Minoribus. Ratio huius veritatis est, quia tam Prælati ipsius religionis, quàm tota communitas censentur merè dispensatores de voluntate dominorum, qui res illas concesserunt. Et quia facultas expendendi illa bona non est propria ipsius religionis: propterea non censetur esse ibi dominium, magis quàm in dispensatore famulo alicuius domini: qui liberam habet facultatem expendendi bona illius.

Tertium corollarium. Nullus religiosus cuiusuis religionis potest vendere vel alienare, quæ sibi cōcedunturconceduntur ad vsum, etiāetiam comestibilia absq;absque licentia Prælati expressa vel interpretatia ad iudicium boni viri.

Ad argumenta posita in principio patet ex doctrina conclusionum. Ad autoritatem Diui Thomæ, respondetur quòd loquitur de distinctione dominij & vsus quantum ad hoc quòd seorsum non est pretio æstimabile dominium rerum quæ vnico actu & vsu consumuntur.

DVbitatur iam cōsequenterconsequenter in hac quęstionequæstione de subiecto dominij, quod nānam sit proprium subiectum dominij. Gerson & alij iuniores, vt refert Soto in lib. 4. de Iustitia & iure. quæst. 1. artic. 2. tenent quòd bruta inter se inuicem dominantur. Et probant argumento ducto à gruibus, & à leone, quæ quidem animalia videntur exercere dominatum erga alia: leo siquidem fortissimus bestiarum, qui communiter dicitur; Rex animantium. Idipsum probatur ex Genes. cap. 1. vbi herbæ signantur in pabulum bestiarum, ac subinde illarum habent dominium. Alij vero distinguunt de dominio, quòd aliud sit naturale puta à natura inductũinductum. Aliud vero regale. Et primum dominium constituunt in animalibus. Secundum vero in sola creatura rationali. Potest probari hæc opinio. Nam vt patet ex præcedentibus bruta habent suas leges naturæ, ergo habẽthabent facultatem vtendi aliquibus rebus in vsus permissos à tali lege.

Nihilominus pro huius intelligentia supponendum est, quòd subiectum est duplex, aliud inhæsionis aliud vero denominationis. Verbi gratia. Crispitudo solis capillis inhæret: at vero denominat totum hominem. Similiter solet distingui subiectum duplex: aliud totale vt compositum corporeum, aliud verò subiectum, vt quo, qualiter à Metaphysicis quantitas appellatur subiectum accidentium corporalium. Secundò, nota ex Diuo Thoma de potentia quæstione. 7. artic. 1. ad quartum. quòd dominium importat tria. Primo potentiāpotentiam coerciuam subditorum. Secundò ordinem ipsius dominij ad sibi subditos: qui ordo cōsequiturconsequitur ad potentiam prædictam. Tertiò connotat rationem termini ipsorum subditorum ad dominum, quatenus relatiuè consistunt in respiciendo se inuicem.

Sit prima conclusio. Solus Deus est propriè perfectissimus Dominus earum quibus vtitur rerum. Probatur, quia solus ipse est creator & gubernator omniũomnium, ergo &c. Etenim quatenus creator est dominus totius entitatis & cuiusuis actionis: & quatenus gubernator habet dirigere omnia ad finem. Vnde qua ratione creator est, omnia sibi subijcit: & qua ratione gubernator subijcit illa sibi tanquam vltimo fini. Vnde constituitur hoc discrimen inter dominium Dei & hominum: quòd homo non est dominus naturæ, sed dũtaxatdumtaxat vsus. Deus autem & naturæ & vsus. Hinc est, ꝙquod Deus dicitur solus Dominus, non tantum quia Antonomaticè dominus est, sed quia solus ipse dominus est naturæ rerum. Qua ratione in scriptura solet dici non solum dominus, sed dominator Isaiæ 3. & 10.

Secunda conclusio. Angelus etiam est subiectum dominij. Probatur, quia angelus intellectualis est & liber, ergo dominus earum actionum quæ subduntur propriè eius libertati. Vnde maximè dicitur sui compos. Quòd si quæras, vtrũvtrum angelus habeat dominium aliquarum rerum corporalium? Respondetur negatiuè, quia nullibi legimus dominium istud esse traditum angelis, & ratio congruit, quia angelus caret corpore, ergo incongruenter dominaretur creaturæ corporali. Quod si aliquando legimus in scriptura angelis fuisse traditam potestatẽpotestatem vtendi rebus corporeis. Apocalyp. 7. Quibus datum est nocere terræ, & mari, intelligendum est de vsu ministeriali & tanquātanquam exequentes mandatum domini, Quod innuitur ibi, Nolite, &c. Sic etiāetiam mouent cælestia corpora. Sed contra hanc conclusionem arguitur. Nam angelus per naturam habet potestatem vtendi his rebus corporeis in quoscunque vsus lege permissos, ergo verè est dominus. Antecedens patet, quia habet virtutem naturalem transmutandi res istas, ergo multo magis illis conceditur vsus. Secundo, homo est dominus istarum rerum corporalium: quia conditus est ad imaginem & similitudinem Dei, vt cōmunitercommuniter docent sancti, sed angelus potiori iure conditus est ad similitudinem Dei, ergo erit dominus sicut homo. Minor probatur. Quia angelus non solum imago dicitur, sed signaculum similitudinis Dei.

Ad primum argumentum respondetur, quòd angelus solum habet vsum istarum rerum corporalium applicando actiua passiuis, non autem immediatè transmutando res istas inferiores. Vnde D. Tho. 1. par. quęstionequæstione. 110. artic. 2. contra Platonem & Auicennam concludit ꝙquod solum composita corporalia sunt immediata causa transmutationis formalis istarum rerum, aut etiam Deus qui est eminenter omnia etiam corporalia, nec sufficit ꝙquod angelus operetur vt potestas superior gubernatiua potestatis inferioris. Nam vt respondet D. Tho. ibi arti. 1. est solum potestas ministerialis.

Ad secundum respondetur. Primo ꝙquod potius inde sequitur oppositum, quia illo loco Deus volũtarièvoluntarie tradidit dominium rerum corporalium homini. Quare si angelus futurus esset dominus earundem rerum dispensatione diuina illud fieret. Secundo respondetur, ꝙquod non solum tribuitur dominiũdominium homini quia imago Dei, sed etiam quia cōditusconditus ad similitudinem eius. Quod importat nomen ipsum, scilicet, ad imaginem & similitudinem: per imaginem enim anima designatur. Et in eo quod ait, ad similitudinem, significatur ipsum corpus. Vt intelligit Diuus Ambrosius de fide Orthodoxa cap. 8. Diuus Basilius aduersus Eunomium |

p. 121

lib. 2. Gregor. Nazianz. serm. de Epiphania.

Tertia conclusio. Solus homo est subiectũsubiectum dominij propriè inter creaturas corporales. Hanc conclusionem probat Soto vbi supra quinque rationibus quibus alias duas superaddimus. Prima est, quia ius & iustum solum reperiuntur in brutis metaphoricè & non propriè, ergo dominium verum & proprium non erit in illis. Consequentia patet, quia dominium idem est quod ius aut facultas vtendi re. Secundò. Nam si alia animantia iure naturæ haberent dominiũdominium proprium istarum rerum, iniustè subijceretur dominio hominis: quod est contra illud Psalm. 8. Omnia subiecisti sub pedibus, &c. & Genes. 1. Dominamini piscibus maris & bestijs terræ. Nihil tamen inconuenit concedere dominium improprium in brutis sicut cōcedimusconcedimus ius aut iustũiustum secundũsecundum quid.

Quarta conclusio. Inter homines nullus est qui non sit subiectum capax dominij propriè in quacunque sit ætate seu statu & conditione. Probatur. Quia dominiũdominium competit homini eo quòd rationalis est, hoc autem omni homini conuenit, ergo quòd sit subiectum capax dominij. Maior ab omnibus admittitur. Ex quo sequitur primò, ꝙquod pueri nondum vtentes ratione possunt habere verum dominium: quod non solum constat ex legibus ciuilibus, sed etiam ex D. Paul. ad Galat. 4. QuātoQuanto tempore hæres paruulus est nihil differt à seruo cũcum sit dominus omnium. Secundò sequitur ꝙquod amentes etiam possunt verum dominium habere proprium. Quod patet, quia iure hæreditario succedunt parentibus. Verum est tamẽtamen quòd amentes quibusdam dominijs iustè priuantur: quia illa instituta sunt in bonum Reipublicæ, cui non pussunt consulere carentes ratione. Tertiò sequitur, quòd amentia superueniens iuri in re & dominio acquisito non priuat ipso facto tali dominio, amentem, etiam si amentia fuerit perpetua. v.Verbi g.gratia, si quis electus Rex, aut institutus Episcopus postmodum incidat in amentiam: Rex & Episcopus manet. Verum est tamẽtamen, quòd illa dementia est sufficiens ratio vt deponatur amens. Quare Caietanus opusculo de potestate Papæ cap. vltimo. inter causas depositionis Pontificis, vltimam refert, si incidat in amentiam. Tunc inquit deponendus est. Quartò sequitur ex his quòd dominium non consistit in vsu rationis aut libertatis actuali vel habituali: sed in natura rationali cui tribuitur. Ex quo etiam sequitur, quòd in definitione dominij facultas vtendi quæ ibi ponitur non importat habilitatem aut potentiam vsus proximam, sed potentiam radicalem. Quòd si obijcias cōtracontra, quia religiosi non sunt capaces dominij: & tamen habent rationalem naturam; RespōdeturRespondetur, ꝙquod ipsi abdicauerunt volũtarièvoluntarie potestatẽpotestatem: & ius dominij: habẽthabent tamẽtamen radicalem potestatẽpotestatem: vt si mutẽtmutent statũstatum sint domini. v.Verbi g.gratia, si fiant episcopi: erunt domini, vt quidāquidam opinantur. Hactenus de subiecto totali.

De subiecto vero formali sit quinta conclusio. Subiectum quo aut ratio subiecti ipsius dominij, est intellectus simul & voluntas libera. Probatur. Nam facultas vtendi re in quoscunque vsus lege permissos radicatur simul in intellectu & voluntate libera, ergo. Antecedens patet, quia homo non dicitur sui compos neque vtens aliqua re, nisi quatenus est intelligens & liberè volens. Quod colligitur ex D. Tho. 1. 2. q. 1. art. 1. & 2. & quæst. 16. per totam. Quod si quæras in qua istarum potentiarum potissimũpotissimum radicetur dominium? probabile est ꝙquod in intellectu: quia illa est potentia præstantior & dirigens voluntatem. Mea tamen sententia, potissimùm radicatur dominium in libertate voluntatis: quia in ipsa completur facultas vtendi rebus nobis subiectis. Vnde D. Tho. sequutus Damascenum. 1. 2. quæst. 1. artic. 1. potissimum reducit dominium hominis in liberum arbitrium. Vbi acutè Caietanus notat, quòd actiones intellectus præuenientes voluntatem, licet sint hominis secundùm quòd homo, nōnon tamen sunt hominis secundùm quod dominus suarum actionum.

Sexta conclusio. Subiectum inhæsionis dominij totale in nobis, mihi verosimile est, quòd sit anima rationalis vt coniuncta corpori: subiectum autem totale denominationis erit ipsum cōpositumcompositum. Prima pars huius conclusionis probatur primò, quia dominium est ius & facultas operatiua secũdũsecundum rationem & volũtatemvoluntatem, ergo ibi subiectatur. Probatur consequentia, quia facultas | intellectus & voluntatis inhæret vel voluntati vel intellectui, aut animæ. Vt patet in habitibus qui dicuntur animæ facultates. Et confirmatur. Dominium quod habet homo suarum actionum, subiectatur in anima, ergo quodlibet dominium. CōsequentiaConsequentia patet à paritate rationis. Antecedens verò probatur. Nam tale dominium non potest esse accidens corporale: alias actiones spirituales animæ, quarum dominatur homo, subderentur accidenti corporis sibi inferioris. Secundò. Dominium est accidens conueniens homini secundùm propriam dignitatem qua distinguitur ab alijs animantibus, ergo illud est perfectio animæ: ac subinde animæ inhæret. Sed contra. NāNam sequeretur quòd anima separata retineret dominium, quod habebat in corpore, quod est absurdum. Respondetur negando sequelam: quia ea facultas, vt dixi in conclusione, solum competit animæ vt coniuncta corpori. Quod si huius rationem exigas: ea est, quia dominium importat facultatem vsus rei in propriam vtilitatem. Hanc autem non potest habere anima separata ab istis rebus corporalibus. Et secundò, quia vsus dominij est secundùm leges, & qui exercetur medijs contractibus externis, vt venditione, emptione, aut alienatione: quæ nullatenus possunt conuenire animæ separatæ. Et tertiò, quia anima separata non habet proportionem cum his rebus externis, vt de angelo diximus.

Vltima conclusio. Dominium hoc non est relatio inhærens animæ: sed quædam perfectio absoluta. Hoc dico contra quosdam tenentes dominium formaliter consistere in relatione. Imo quòd sit respectus rationis. CōtraContra quos arguitur primò. Quia facultas vtendi re in quoscunque vsus, &c. non est relatio formaliter: sed potestas absoluta ordinata ad actus reales. In hoc autem consistit ratio formalis dominij: siquidem est eius definitio, ergo non in relatione consistit. Secundò, dominium est ius: ius autem non est formaliter relatio, quia est obiectum iustitiæ: & insuper, quia est virtus executiua agentis. Tertiò, quia dominium est perfectio animæ, & hominis dignitas, ergo non est relatio formaliter. Sed est argumentum. Nam Aristot.Aristoteles constituit dominium in prædicamento relationis, dicens, quòd totum esse domini est ad seruum. Similiter Diuus Thomas de potentia, quæstione. 10. vbi supra dicit, quòd dominium formaliter importat præter potentiāpotentiam, relationem quandāquandam ad subditos. Quod confirmatur, quia dominium in Deo secundùm sententiam Theologorum formaliter est relatio, imo respectus rationis. Respondetur nihilominus, quòd Aristoteles ibi solùm apponit exempla, vt explicet naturam relatiuorum, non verô determinat illa exempla in relatione formaliter contineri: alioquin scientia & scibile & caput in relatione consisterent. Et ad Diuum Thomam respondetur, quòd se explicat, cùm dicit quòd dominium importat potẽtiampotentiam, & ad ipsam consequitur relatio. Ad confirmationem respondetur, quòd licet dominium in Deo dicat respectum rationis: in nobis tamen est perfectio realis. Quemadmodum creator & gubernator in Deo de formali dicunt respectum rationis: in nobis autem gubernator & productor, formaliter important aliquid absolutum & reale. Ad argumenta Gersonis in principio dubij facile patet solutio.

DVbium est aliud circa hoc ipsum; Vtrùm solus intellectus & voluntas sint radix totalis dominij, an vero requiratur aliquid superadditum talibus potentijs, vt scientia fides aut charitas? Pars affirmatiua probatur. Nam Genesis 1. quando Deus concessit dominium omnium rerum primo parenti. Antea benedictionem illi contulit, quæ designabat aliquid superadditum pertinens ad ordinem gratiæ, ergo iste est titulus dominij, quod statim illi contulit. Circa hoc dubium fuit error Vualdensium, qui dicebantur pauperes de Lugduno. Dicebant enim quòd charitas & gratia sunt quæ constituunt hominem dominum rerum omnium. Hos sequitur Vvitcleph: & eam sententiam tenuit Armachanus libro. 10. de quæstionibus Armenorum capit. 2. & 4. Fuit secundus error & Hostiensis in cap. super his. de voto & voti redemptione qui dicit, quòd titulus dominij est fides supernaturalis. Ter|tia sententia est Gersonis cōsiderationeconsdieratione 13. & Conradi lib. 1. de contractibus cap. 2. Isti tenent, gratiam & charitatem conferre homini dominium, qua sublata, homo non habet dominium rerum externarum. Et vocant hoc dominium gratificatiuum.

PRO decisione huius difficultatis sit prima conclusio. Error est manifestus ponere charitatem & gratiam conferre dominium ciuile rerum externarum. Definitur hæc conclusio contra Vvitcleph Concilio Constantiensi Sessione. 8. articulo. 8. & 15. de qua vide Doctores quos adducit Vvaldensis in suo doctrinali antiquæ fidei, capit. 81. Quod autem non sit dominium gratificatiuum, vt ponebant Gerson & CōradusConradus, licet nōnon sit certum secundùm fidem, mihi tamen videtur sententia affinis sententiæ Vvitcleph: siquidem dominium aliquando constituunt propter charitatem. Præterea. Nam sequeretur, quòd si homo non sciret se habere charitatem, non posset vti isto dominio: ac subinde sicut impossibile est cognoscere se esse in gratia, ita impossibile est cognoscere huiusmodi dominium, & per consequens homo non posset habere iustum & liberum vsum rerum: cum non sit certus an sint propriæ.

Secunda conclusio. Multò minus fides confert dominium rerum corporalium. Hæc sententia est omnium doctorũdoctorum Theologorum & Iurisperitorum, excepto Hostiensi. Probatur. Nam tunc omnes Christiani & singuli haberent dominium omnium rerum externarum. Siquidem omnes habent fidem: & ita indiscriminatim quilibet posset vti rebus possessis ab alio domino. Secundo sequeretur, quòd nullus infidelis haberet verum dominium: quandoquidem non habet titulum fidei veræ: & sic non essent Regna ante fidei susceptionem, contra illud Matth. 22. Reddite quæ sunt Cæsaris Cæsari, & quæ Dei Deo.

Ad argumentum quod erat Armachani respondetur, quòd illa benedictio non erat collatio alicuius doni supernaturalis: quia etiam reliqua animātiaanimantia benedicta sunt à domino: & præterea, sequeretur quòd si conferretur homini dominium ex tali benedictione, quòd etiam post peccatum haberet totum illud dominium. Nam peccatum non tollit dominium, vide Magistrum Victoriam in relect. 1. de Indis. p. 1. & Caietan. infra quæstione. 66. Hæc de subiecto dominij, & de prima parte tractatus dicta sufficiant.

CIrca primam partem est prima conclusio. Dominium sequentibus diuisionibus ab origine repetitis diuidendum est. Prima sit dominium aliud diuinũdiuinum aliud humanum. Diuinum dominium in præsentia non dicitur id quod est in Deo tanquam in subiecto: quoniam de hoc egimus in præcedenti quæstione. Neque pertinet ad nos: sed dicitur in præsentia dominium diuinum ab autore Deo, quod Deus concessit homini. Contra verò ius humanum dicitur id quod homo homini concessit. Diuisum itaque huius diuisionis est dominium hominis.

Secunda diuisio est, qua diuiditur ius diuinum seu dominium diuinum in dominium quod pertinet ad naturæ ordinem, & dominium quod pertinet ad gratiæ ordinem. Exemplum primi est erga res naturales. v., Verbi g.gratia, erga elementa, terram, fruges. Exemplum secundi in dominio quod habemus ad gloriam per gratiam & per sacramenta.

Tertia diuisio est in qua subdiuiditur rursus dominium diuinum pertinens ad naturæ ordinem in dominium naturale & dominium quod ex placito diuino superaddito naturæ habetur. Dominium naturale est illud quod non solũsolum habetur erga res naturales, verùm habetur erga res naturales per inclinationẽinclinationem naturęnaturæ: quale est dominiũdominium erga elementa. DominiũDominium verò quod habetur ex placito diuino superaddito naturæ est illud quod licet sit erga res naturales, nōnon tamẽtamen ex | inclinatione naturæ. Exemplum est in dominio quod habuit Saul & Dauid in regno Israelitico.

Quarta diuisio in qua diuiditur dominium diuinum pertinens ad ordinem gratiæ, quod erat secundum membrum secundæ diuisionis, in dominium quod est connaturale ipsi gratiæ, & sequitur ad naturam illius in omni tempore & statu. Exemplum est in dominio quod habet homo ad beatitudinem per idẽidem, & per præcepta fidei, spei, & charitatis: & in dominium quod habetur ex placito & institutione diuina superadditum gratiæ, cuiusmodi est dominium iurisdictionis spiritualis, quod habet Summus Pontifex in tota ecclesia, quodque est dominium monarchiæ ex placito Christi superaddito gratiæ. Exemplum item est in dominio quod homo habet ad beatitudinem per præcepta sacramentorum, quæ sunt superaddita gratiæ ex placito Christi. Et hoc secundum dominium dicitur dominium positiuum: quod superuenit gratiæ per positionem & institutionem diuinam. Hactenus diuisimus dominium diuinum.

Quinta diuisio est dominij humani in dominium erga res spirituales & coniunctas gratiæ, & erga res naturales corporales. ExemplũExemplum primi est in dominio Episcopatus, Decanatus, parochiæ, & aliorum beneficiorum spiritualium, quod dominium confert Summus Pontifex alijs hominibus. Exemplum secundi est in dominio Regis & in dominio cuiuslibet alterius ciuis.

Vltimò. Dominium erga res temporales, corporales & naturales, diuiditur in dominium quod ex iure gentium habet ortum, & in dominium quod habet ortum ex iure ciuili. Exemplum primi sit in dominio quod habet homo erga seruum bello captum. Exemplum secundi. In dominio quod habet ciuis substantiæ suæ respectu legum & iuxta leges Regni. Probatur modo has omnes diuisiones esse legitimas: tum quia videre licet in illis omnibus conditiones quas Dialectici & Metaphysici tribuunt bonis diuisionibus, tum maximè quoniam dominium, vt ostendimus quæstione præcedẽtipræcedenti, est idem quod ius formaliter loquendo. Ius autem vt ostendimus supra quæstione. 57. articulo. 5. 2. & 3. his diuisionibus diuiditur formaliter loquendo & exactè & perfectè, ergo dominium formaliter loquendo eisdem diuisionibus est diuidendum.

Sequitur secundum corollarium. Perperam & sine arte Gerson, Conradus & alij iuniores, quos reprehendit Magister Soto libro. 4. de iustitia, quæstione. 2. artic. 1. multiplicant innumeras species dominij sine arte. Nam multiplicatio specierum desumenda est à ratione formali, sed isti autores multiplicant species dominij per obiecta materialia ipsius dominij, ergo perperam & sine arte multiplicant. Secundum corollarium multò commodior & aptior est hęchæc diuisio à nobis assignata, quàm diuisio assignata à Magistro Soto loco citato. Diuisio enim illius est: dominium est quadruplex, scilicet, naturale, diuinum, humanum, quod oritur ex iure gentium, & humanum quod oritur ex iure ciuili. Probatur modo nostrum corollarium ostendendo commoditatem quæ est in nostra diuisione, & incommoda quęquæ sequuntur ex diuisione illius. Prima est. Nam ipse distinguit ius diuinum à iure naturali, cùm tamen omne dominium naturale sit diuinum, scilicet, à Deo, vt autor est naturæ. Sed videtur Magister Soto excusari ab hac incommoditate: quoniam inquit, quòd omne dominium diuinum est positiuum dominium, quod non conuenit homini ex debito suæ naturæ, sed est ei superadditum diuinitus, & hoc distinguit contra naturale. Sed contra hanc excusationem est argumentum. Tota illa ratio, quam Magister tribuit dominio diuino positiuo, est communis dominio diuino spirituali, & connaturali gratiæ: cuiusmodi est dominium quod habemus per fidei & charitatis præcepta: sed tale dominium citra dubium distinguendum est à dominio quod habetur per institutionem diuinam superadditam, non solum naturæ, verùm & gratiæ: quod proprie loquendo dicendum est positiuum, ergo non excusatur ab incommoditate maxima. ¶ Secunda commoditas in nostra diuisione & incōmoditasincommoditas in diuisione Magistri est. Nos etenim sequẽdosequendo | nostram diuisionem faciliùs & commodiùs reducemus ad artem diuidendi illas innumeras species: quas multiplicant memorati autores, ergo nostra diuisio est melior. Probatur antecedens. Nam Magister Soto reducit dominium quod habuit AdāAdam ad vescendum pomis ligni vitæ, quod illi autores vocabant originale, ad dominium diuinum positiuum. Item dominium beatificum, vt est dominium absoluendi, imo dominium quod habuit Dauid in RegnũRegnum Israeliticum, reducit ad dominium diuinum positiuum: cùm tamen reuera dominium illud Adæ pertineat ad ordinem naturæ: quemadmodum dominium quod habet homo in nostro statu præsenti ad vescendum pomis arborum quarumcunque. Rursus dominium beatificum per præcepta fidei alterius rationis est, vt iam nos aduertimus, à dominio quod habemus ad beatitudinem per præcepta sacramentorum. Ac demum dominium Regium quod habuit Dauid, per se loquendo non pertinet ad ordinem supernaturalem: sed ad naturæ ordinem, sicut potentia visiua restituta cæco per miraculum per se loquendo naturalis potentia est: quanuis per accidens habeat modum supernaturalem. Esset lōgumlongum alias multiplicare commoditates.

Arguitur tamen contra huius conclusionis doctrinam. Genera dominiorum nōnon differunt ratione autoris: sed omnia conueniunt in vno & eodem autore, ergo. Antecedens probatur. Omnia in vniuersum iura & dominia siue naturalia siue supernaturalia sunt à Deo autore, ergo. Propter hoc argumentum Magister Soto in 4. libro de iustitia, quæstione. 2. articulo. 1. ait, dominia non differre ratione autoris: sed ex eo potius quòd naturale dominium est naturæ debitum, diuinum verò est superadditum naturæ nostræ. Cæterum nostra sententia est asserenda: tum quoniam ius, quod est de ratione dominij, multiplicatur & distinguitur formaliter in ratione autoris: tum etiam quoniam Magister Soto non distinguit per suam illam rationem dominium humanum à naturali: siquidem dominium humanum, secundùm naturam est, idest non naturæ superadditum.

Ad argumentum facile respōdeturrespondetur. Omnia dominia esse à Deo autore, qui est primo & per se dominus, sed non eodem ordine & modo. Diuinum siquidem dominium siue naturale siue supernaturale, est à Deo immediatè. Cæterum humanum dominium siue pertineat ad res supernaturales siue ad naturales, est à Deo mediatè per hominis placitum & voluntatem. Rursus dominium diuinum aliud quidem est à Deo, vt autor est naturæ, aliud vero ab eodem Deo, vt autor est gratiæ. Hactenus de prima parte quæstionis huius.

PRo secũdasecunda parte sit prima cōclusioconclusio vniuersalis. Cunctæ res naturales homini inferiores, sunt materia dominij nostri, siue iure naturali siue humano: res verò supernaturales sunt etiam materia dominij nostri iure diuino supernaturali, & iure humano pertinenti ad res spirituales. Hæc conclusio non aliter probatur in præsenti quàm exemplis allatis ex præcedenti diuisione. Naturæ iure dominatur homo cælo, elementis, bestijs, &c. Humano vero iure appropriatæ sunt vel applicatæ his vel illis hominibus in particulari. Vt Hispanis Hispania: & singulis ciuibus sua prædia. Item dominiũdominium supernaturale habet homo quatenus habet ius per opera meritoria ad beatitudinem. Et habet ius similiter ex dominio humano concesso per Pontificem quicunque episcopus ad gubernandāgubernandam suam diœcesim.

Sed circa hanc conclusionem superest disputatio magis in particulari, quænam res naturales & spirituales sint aut possint esse materia dominij? Vtrùm homo ipse, & libertas & vita & fama & honor, ac demum bona ipsa spiritualia.

Circa hanc disputationem sit tertia con clusio quantũquantum ad libertatem. Seruitus vnius hominis siue naturalis siue legalis potest esse iusta & sancta. Itaque vnus homo potest iustè alteri dominari dominio naturali & legali. Pro huius conclusionis intelligentia, notādũnotandum est quod seruitus est duplex: altera naturalis, altera legalis. Naturalis est cùm vnus homo propter inopiāinopiam & defectũdefectum rationis seipsum gubernare non potest, is enim naturæ lege subiectus est alteri ho|mini qui consilio valeat ad eum gubernandũgubernandum: sicuti pars sensitiua in homine subiecta est lege naturæ rationi. Verum est tamen quòd inter huiusmodi homines rationis inopes sunt gradus. Alij siquidem sunt amentes omnino & rationis expertes: qualis natio fortè non est inuenta, sed falso à nonnullis existimatum est, Indorum esse eiusmodi nationem. Alij vero ita sunt ratione inopes, vt quanuis non sint amentes, habeant tamẽtamen mores ferinos. Vt qui vescantur humanis carnibus impunè, innocentes interficiunt. Eiusmodi sunt apud Indos quidam qui dicuntur Canibales. Et hi secundùm aliquos possunt iustè debellari. De qua re à me latè disputatum est supra quæstione. 10. super artic. 10. dubio quarto. Cæterum non possunt in perpetuam seruitutem more mancipiorum redigi. Demum alij sunt, qui habent secundas prudentiæ partes, vt videlicet qui apti sunt vt regantur ab alijs, quanuis non habeant primas partes prudentiæ, scilicet, vt per se sapiant & seipsos gubernẽtgubernent. Omnes igitur hi seruire poterunt seruitute naturali. Verum est tamen, quòd ista seruitus naturalis in rigore & proprietate non est appellanda seruitus. Quia seruitus propriè significat carentiam libertatis: qui autem seruiunt istam seruitutem, sunt omnino liberi. Tum etiam quia seruitus propriè loquendo significat malum & incommodũincommodum eius qui seruit, bonum autem & incommodum eius qui dominatur, siquidem seruus quicquid est domini est. Qui autem seruiunt istam seruitutem naturalem, non propter dominorum commodum, sed propter suum commodum seruiunt. Et eadem ratione dominium naturale, quod respondet isti seruituti, non est propriè dicendum dominium, nisi in generali quadam significatione & ampla acceptione. Altera seruitus est legalis, hoc est, quòd per legem introducta est. Titulus autem legitimus, quo introducitur ista lex, est duplex. Alter quidem emptionis & venditionis: potest siquidem vnus homo seipsum alteri vendere: imo quandoque pater filium potest vendere. Alter titulus est introductus iure belli. Siquidem ij, qui bello capiuntur, iure gentium serui fiunt eorum qui eos ceperunt. Imo inde serui appellati sunt: quia cum iustè possent interfici, seruantur tamen. Probatur conclusio quantum ad primam partem de seruitute naturali. Primò in sacris literis commendatur Melchisedech, qui erat Rex Salem: commendatur Ioseph præfectus toti AEgypto. Et in Deuteron. Summus sacerdos constitutus est à Deo iudex vitæ & mortis: & præcipitur filijs Israel: vt si velint aliquando eligere Regem, non eligant alienigenam, quinimo & ipse Deus complures iudices & Reges illis præfecit, vsque ad Christi tempora, quando iam per tyrannidem Romani Hebræis dominabantur. Diuus Paulus item 1. ad Timoth. 2. ad Titum. 3. Et D. Petr. 1. canonica. 2. dominiũdominium Regium approbant. Secundò probatur ratione. In statu innocentiæ, si perseuerasser, vxores viris: filij parentibus: plebeij principibus parerent hac seruitute & seruirent: vt ostendit D. Thom. 1. parte, quæst. 96. art. 4. ergo multo magis in statu naturæ lapsæ, vbi maior est rationis defectus. Confirmatur. Inter angelos alij alijs dominantur, superiores videlicet inferioribus, ergo multo magis inter homines oportet, vt alij alijs dominentur. Quantum ad secundam partem patet eadẽeadem conclusio ex sacris literis. Exodi 21. Leuitic. 25. approbatur seruitus legalis. D. Paul. item 1. Corin. 7. Coloss. 6. Titum. 3. 1. ad Timoth. 6. & D. Petr. vbi supra, eandẽeandem seruitutem approbat. Approbatur item eadem seruitus multorum Conciliorum & Pontificum decisionibus quas Gratianus cogit in vnum 12. quæst. 2. & in distin. 1. cap. ius gentium, quod desumitur ex Isidoro libro. 7. Etymologiarum cap. 6. vbi dicitur captiuitas introducta iure gentium est. Probatur item eadem conclusio multorum Regum & Cæsarum constitutionibus. Cæsarum constitutiones habentur titulo de statu personarum, & titulo de iustitia & iure. ff. & Instit. de iure naturali gentium & ciuili. Regum verò constitutiones habentur in legibus cuiuscunque Regni.

Sed aduertendum est quòd inter Christianos nunquam ista seruitus potest superuenire Euangelio: & ita videtur receptum quasi iure gentium inter ipsos Christianos. Sed hinc ego excipio apostatas desertores | totius Christianæ religionis. Hi enim iure belli, mea sententia, serui fiunt capientium: quanuis Euangelium & baptismum antea susceperint. Et similiter excipiuntur iure communi, quod habetur in cap. ita quorundam. Et in cap. ad liberandam terram sanctam. de Iudæis. Illi qui merces prohibitas Sarracenis deferunt, & qui in piratarum Sarracenorum nauibus cupiditatis gratia versantur, etiam si Christiani sint. Vide quęquæ dixi in nostris commentarijs supra quæstio ne. 40. dubio. 12.

Sit quarta conclusio. Solus Deus est dominus vitæ hominis: respublica autem est custos vitæ ciuium: vnus quilibet autem ciuis est tutor & custos vitæ propriæ. Idem intelligendum de membris corporis & salute & alijs pertinentibus ad naturæ bona. Explicatur conclusio. Sicut fieri potest, ꝙquod aliquis habeat dominium, rerum pertinentium ad bona fortunæ: vt sunt agri, domus, & alius habeat vsum, & vsumfructum: ita intelligendum est, quòd Deus sibi retinuerit dominium vitæ nostræ, membrorum, & salutis: nobis verò concessit vsum & custodiam. Hæc conclusio est Diui Thomæ infra quæst. 64. art. 5. ad primum, secundum & tertium. Et quæst. 57. art. 3. ad secundum. Caiet. infra quæst. 73. ar. 2. & quæst. 150. art. 2. circa fin. & quæst. 154. art. 6. Et Magistri Victoriæ in relectione de homicidio num. 23. quanuis solet citari tanquam autor oppositæ sententiæ, vt videtur insinuare ibi in citata relectione.

Probatur modo prima pars. Vita hominis regitur per liberum Dei arbitrium antecedens ipsam vitam: at eadem vita nostra antecedit dominium nostrum tanquātanquam fundamentum & origo illius, ergo solus Deus est dominus vitæ nostræ.

Secundò probatur. Vita nostra in præsentia aut sumitur pro anima qua ratione informat corpus: aut certè pro operatione animæ vegetatiuæ, quæ necessaria est ad detinendam animam in corpore: sed tam coniunctio animęanimæ cum corpore, quàm operatio animęanimæ vegetatiuæ nōnon pẽdetpendet à libero arbitrio humano, sed à solo diuino, ergo &c.

Tertiò. Ingressus in hanc vitam & transitus ex hac vita in aliam pendet ex solo arbitrio diuino, ergo solus Deus est dominus vitæ. Antecedens probatur. Solus Deus potest etiam innocentes pro voluntate sua interficere: nemo vero hominum potest quacunque de causa sibi mortem inferre, neque respublica innocentes interficere, ergo solus Deus est dominus vitæ, quia dominus potest vti re in vsus alios consumendo rem ipsam.

Vltimò. Si fieri posset, quòd is qui infert iniuriam alteri in vita aut in membris, restitueret eam iniuriam reparando vitam aut membra, non posset vllo pacto qui læsus erat remittere restitutionem magis, quàm cùm habet ipsam vitam aut membra non conseruare illa, ergo certissimum argumentum est, non esse hominem dominum vitæ aut membrorum.

Secunda pars probatur. Qui interficit ciuem iniuriam infert & reipublicæ & ciui. Rursus ciuis qui sibi ipsi mortem intulit, iniuriam fecit reipublicæ, ergo ipse non est dominus sed custos.

Vltimò probatur. Respublica nōnon potest ciuis cuiuscunque vitam periculo exponere nisi pro salute ipsius reipublicæ: neque ciuis item potest periculo propriam vitāvitam exponere nisi pro virtute colenda. v.Verbi g.gratia, pro amico, pro patria: ergo respublica habet ius custodiendi vitam ciuium, sicut & ipsi ciues & non absolutum dominium: & nota quòd sat est ad hoc, vt homini sit facienda restitutio cum læditur in eadem vita, quòd habeat tutelam & custodiam vitæ ad vsum illius.

Iam verò ꝙquod attinet ad famāfamam & honorem: sit quinta cōclusioconclusio. Homo est dominus propriæ famæ & honoris. Hæc cōclusioconclusio est D. Tho. infra quæstione. 73. articulo. 4. ad primum. & Magistri Soto libro. 4. de iustitia. quæstione. 6. articulo. 4. libro. 5. de iustitia, quæstio. 10. art. 2. & in relect. de ratione tegendi & detegendi secretum, memb. 1. q. 3. & asseritur cōtracontra Caiet. infra. q. 73. art. 2. & in summa, verbo, Detractio. Probatur autem ratione. Homo est dominus eorum quæ per arbitrij facultatem regit & gubernat, sed famam & honorem homo gubernat per arbitrij facultatem, vt D.Diuus Thom.Thomas asserit loco allegato, ergo est dominus famæ.

Secundò. Interdum homo iustè & sanctè patitur propriæ famæ detrimentum, imo perdit seipsum & infamat, ergo est dominus famæ, quia idcirco denegabamus homini propriæ vitæ dominium, quoniam nulla de causa poterat sibi mortem inferre, ergo si propriam famam ipse potest perdere, est dominus illius. AntecedẽsAntecedens probatur. Si quispiam commiserit aliquod occultum crimẽcrimen propter quod alius innocens torquetur: potest iustè reus & nocens seipsum prodere, vt eruat innocentem à morte, ergo ipse seipsum infamat. Sed contra hanc conclusionem est argumẽtumargumentum Caietani. Fama cuiuscunque ciuis est bonum reipublicæ & communitatis, ergo non ciuis, sed respublica est domina famæ cuiuscunque ciuis. Miror nōnon animaduertisse virum aliàs eruditissimum, quòd ista ratio pariter procedat ad probandum, quòd ciuis quicunque nōnon sit dominus diuitiarum. Respondetur ergo ad argumentum, quòd fama ciuis est quidem bonũbonum reipublicæ: quemadmodum bonum partis est bonum totius, & debitum subinde ipsi reipublicæ per iustitiam legalem. Cæterùm fama cuiuscunque ciuis est ipsiusmet ciuis tāquamtamquam bonum propriũproprium ipsiusmet partis, ac subinde debitum illi ex iustitia cōmutatiuacommutatiua.

Sexta conclusio. Homo est dominus bonorum spiritualium. Pro cuius intelligentia notandum est spiritualia bona esse in duplici differentia. Quædam externa, quæ non faciunt ipsum habentem bonum. Cuiusmodi sunt iurisdictiones ecclesiasticæ ad determinandas causas spirituales: & similiter beneficia spiritualia, iura scilicet ad percipiendas decimas, pro officijs ecclesiasticis. Vt parochia, Episcopatus, Decanatus, &c. Alia vero bona sunt interna: quæ faciunt subiectum bonum. Vt gratia & virtutes infusæ. De bonis primi generis probatur conclusio. Episcopus & parochus potest abalienare à se iurisdictionem ecclesiasticam omnem, quam habet & iura ad percipiendas decimas, si nōnon vendendo, certè resignando in fauorem alicuius, & donando, ergo est dominus, &c. Cæterum aduertendum est, quòd cum dicitur Episcopus dominus beneficij spiritualis: dicitur dominus illius beneficij, quod sibi secundùm iura retinet & possidet vt episcopatus. Similiter Pontifex summus sui Pontificatus, Decanus decanati. Non tamen est censendus dominus eorum beneficiorum, quæ secundùm iura tenetur distribuere: sic summus Pontifex nōnon est dominus Episcopatus Salmantini, Episcopus autem Salmantinus est dominus sui episcopatus, non autem decanatus, aut parochiæ, quam distribuit. De secundi generis bonis probatur cōclusioconclusio. Primo, homo per facultatem liberi arbitrij (Deo auxiliante) per peculiare quoddam auxilium comparat sibi à Deo gratiam & reliquas virtutes infusas, ergo est dominus illarum.

Secundò. Si homo non esset dominus gratiæ & charitatis, sequeretur quòd cum peccat peccatum furti, aut quodlibet aliud peccatum, committeret geminum peccatum: vnum furti cōtracontra proximum: alterum iniustitiæ contra propriam animam & contra Deum quia aufert vitam spiritualem: & infert mortem, sicut si seipsum occideret, quod est falsum & contra omnium sententiam. Confirmatur. Si quis dum occidit proximum, consequenter occideret seipsum, citra dubium committeret geminum peccatum: alterum contra proximum: alterum contra charitatem propriam, ergo ad eundem modum esset in præsentia, si homo non esset dominus horum bonorum spiritualium, committeret semper duo peccata.

Vltimò probatur. Sequeretur ex opposita sententia, quòd qui peccaret mortaliter, teneretur continuo ad pœnitendum sub præcepto: quod est falsum, vt ostenditur latius in materia de pœnitentia, ergo. Sequela probatur. PræceptũPræceptum restituendi aliena obligat statim, vt docet D. Tho. art. 8. quæst. 62. ergo si gratia & reliquæ virtutes infusæ sunt alienæ; continuo tenebimur, postquam eas per iniuriam læserimus, restituere.

Libet in hoc loco contemplari diuinam charitatem, vita siquidem nostram, vt paulò antea dicebamus, retinuit sibi tanquam verus dominus: vt nos iam vitam nostram, non quasi humanam, sed quasi rem diuinādiuinam procuraremus veluti depositarij & custodes illius. Contra verò, gratiam & reliquas virtutes infusas, quæ sunt ordinis diuini, nobis concessit tanquam veris dominis: vt sic | exæquaret humana diuinis, & vt tandem amicorum omnia essent communia, hominis scilicet & Dei. Sed quomodo fieri debeat restitutio, quando læditur homo in huiusmodi bonis siue diuinis siue humanis, dicendum erit infra quæst. 62. artic. 2. Hîc autem aduertendum est nōnon esse certum quod asserit Magister Soto lib. 4. de Iustitia. quæstione. 2. arti. 3. post tertiam conclusionem, scilicet, quòd nunquam Deus vsus fuerit absoluta potestate, quam habet erga vitam humanam. Oppositum enim colligo ex Deutero. 20. & Iosue 6. Vbi legimus Deum præcepisse filijs Israel, vt interficerent etiam innocentes quarundam gentium habitātiumhabitantium in terra promissionis, quod præceptum impleuerunt filij Israel. item lib. 1. Regum capit. 15. Præcepit Dominus Sauli, vt interficeret omnes Amalechitas etiam paruulos. Et 4. lib. Regum cap. 9. Præcepit Iehu, vt interficeret omnem domũdomum Achab Regis, in cuius familia verosimile est fuisse aliquos paruulos innocentes. Et denique innocentem Iob percussit Dominus licet ministerio Satanæ in omnibus bonis & eius filios interfecit. Ex quibus omnibus videtur colligi, quòd sæpè Dominus vsus fuerit absoluta potestate sua erga vitāvitam & salutẽsalutem hominũhominum.

ANTE omnia pro huius quæstionis intelligentia aduertendum est, quòd ea quæ possunt diuidi & proprijs dominis adiudicari, sunt in triplici differentia. Quædam enim sunt principatus & iurisdictiones, quædam vero sunt personæ ipsæ: sicut in matrimonio vterque coniux alterius corporis potestatẽpotestatem accipit. Alia sunt possessiones & diuitiæ, quęquæ appellari solent res prout distinguuntur à personis. Verum est tamẽtamen quòd etiam serui quanuis personæ sint, tamen in hoc tertio rerum genere continentur: propterea quòd sunt partes possessionis & ad vendendum, & ad emendum habiles. Venduntur enim & emuntur.

Prima conclusio. Dominium esse cœpit simul cum homine: rerum autem diuisio non fuisset facta, si status innocentiæ perseuerasset, sed cœpit rerum diuisio post peccatum quando cœperunt homines multiplicari. Prima pars huius conclusionis probatur: quoniam ratione liberi arbitrij debetur homini dominium. Inde enim factus est homo totius vniuersi dominus, sed primi parentes creati sunt cum libero arbitrio, ergo &c. Altera pars conclusionis est communis sententia TheologorũTheologorum: sed diximus in illa particulariter de rerũrerum diuisione, quoniam personarum & iurisdictionum diuisio fuisset in statu innocentiæ. De qua re vide D. Tho. 1. parte, quæst. 96. artic. 3. & 4.

Tertia denique pars conclusionis colligitur ex Genes. cap. 4. Vbi dicitur, quòd Abel pastor ouium obtulit Deo sacrificium de optimis primogenitis gregis sui. Ergo iam habebat rerum diuisionem propriam & distinctam à possessionibus Caim fratris sui.

Secunda conclusio. Iurisdictiones omnes iam de facto applicatæ sunt proprijs dominis, personæ vero applicantur quantum ad ius coniugij & consensum vtriusque coniugis. Ex quo etiam sequitur applicatio filiorum quātumquantum ad ius patrium. Res autem non omnes sunt de facto applicatæ. Hæc cōclusioconclusio, non tam probatione quàm explicatione indiget. In prima parte conclusionis intendimus, quod nemo hominum est in vniuersum qui non sit subditus alicui Principi, præter ipsos supremos Principes: qui soli Deo subijciuntur, iuxta illud Prouerb. cap. 21. Cor Regis in manu Domini sicut diuisiones aquarum. Secunda pars conclusionis manifesta est ex ipsa ratione matrimonij requirentis consensum viri & fœminæ. Tertia deniq;denique pars manifestatur exemplis. Siquidem flumina & montes & feræ syluestres & aues non sunt vniuersaliter applicatæ: ita vt ius piscandi & venandi sit prohibitum. De qua re copiosius dicemus suo loco quæstione 62.

Tertia conclusio. Licita est rerum diuisio & appropriatio, non solum pro laicis, verùm etiam pro ecclesiasticis & religiosis secundum illorum professionem. Hæc conclusio est contra quosdam Philosophos, scilicet, Platonem & Socratem: vt patet apud Platonem in TymęoTymæo, qui aiebat omnia esse | debere communia, etiam vxores. Est etiam contra quosdam hæreticorum vocatos apostolicos, qui negabant esse licitum propriũproprium aliquid possidere. Vt refert Augu. in lib. de hæresibus ad Quod vult deum cap. 40. Et lib. 2. de gratia Christi cap. 11. & epistol. 106. ait Pelagium in eodem fuisse errore. Hos sequuti sunt aliqui, qui dicebantur Pseudoapostoli, vt refert Alphonsus de Castro lib. 2. de hæresibus. in verbo, apostolus hæresi. 2. Alij verò hæretici fuerunt negantes licitum esse ecclesiasticis viris quidquam tanquam proprium possidere. Quorum meminit Diuus August. libr. 2. de hæresibus capit. 50. Hos sequuti sunt postea Ioannes Hus, & Vvitcleff, & Lutherus, & Rex Angliæ Henricus Octauus: quorum iussu Germaniæ & Anglicanæ Ecclesiæ bonis suis sunt spoliatæ. Nostra tamen conclusio vniuersalis confessio est Ecclesiæ catholicæ. Et probatur. Nam ab antiquo Patriarchæ, & amici Dei Reges & ciues Israelitici populi semper possederunt propriũproprium. Cæterùm post Christi etiam aduentum nulla vnquam fuit necessitas ad salutem, vt qui cōuerterenturconuerteretur ad fidem, abijcerent diuitias. Vt cōstatconstat ex Actibus apostolicis, & Epistolis Pauli. Quinimo & Christus Dominus in communi collegio Apostolorum aliquid possedisse videtur. Quoniam Iudas loculos habens ea quæ mittebantur portabat. Hæc etiam conclusio definita est contra Pelagianos in concilio Palæstino, & contra Vuitcleph, in concilio Constantiensi, quæst. 8. Errore 10. & 36. & 39. In cōcil.concilio item Tridentino in Decreto de regularib. sess. 25. ca. 3. vbi cōceditconcedit sancta synodus, omnibus monasterijs tam virorũvirorum, quàm mulierum etiam mendicantium, exceptis domibus Sancti Francisci, quòd bona immobilia possideant. Gratianus deniq;denique. 1. 2. quæst. 1. & 2. 3. & 4. colligit in vnum, multa Conciliorum & PontificũPontificum & Sanctorum patrum testimonia, quibus probat licitum esse ecclesiasticis proprium possidere. Videatur Diuus Thomas infra quæst. 66. articulo. 2. & Thomas Vvaldensis libro. 3. doctrinalis antiquæ fidei capit. 81. & Ioannes de Medina libr. de restitutione. quæstio ne prima. dub. 1. & Alphonsum à Castro, in verbo, Ecclesia. hæresi. 4. & in verbo, paupertas. hæresi. 2. Soto libro. 4. de Iustitia. quæstione. 3. Vide Aristot. lib. secundo. Politicorum. à principio, & deinceps per multa capita disserentem contra Socratem & Platonem. Et Aristotelem sequuti sunt omnes philosophi Peripatetici. Rationes autem pro ista conclusione sunt petendæ à Diuo Thoma, & cæteris autoribus locis allegatis: & nos dicemus pro conclusione sequenti, quæ quidem talis est.

Quarta conclusio. Iure positiuo humano introducta est iurisdictionum & rerum diuisio: iure gentium quidem in communi: iure autem ciuili in particulari. Explicatur hæc cōclusioconclusio quantum ad secundam & tertiam partem. Quia iure gentium introductum est, vt iurisdictiones & res non sint cōmunescommunes omnibus: sed ius ciuile supra hoc ius addidit, quòd hæc respublica sit huius principis, illa illius, Hispania Philippi, Gallia sui Regis, & ꝙquod hic ager sit huius ciuis, ille alterius. Prima pars probatur. Iure naturęnaturæ res omnes erant communes. Similiter iurisdictiones & principatus nemini erant adiudicati & applicati, ergo solum ius positiuum applicuit.

Secundo ea quæ iure naturæ constituta sunt: per se bona sunt, & illis opposita per se mala: sed iurisdictionum, & rerum appropriatio & diuisio non sunt per se bona nec communio per se mala, ergo non iure naturæ, sed positiuo humano introducta sunt.

Secunda pars probatur. Rerum diuisio & appropriatio sequitur ex his principijs: Pacem esse retinendam in rebus publicis, agros esse colendos, per consequentiāconsequentiam quanuis non euidentem: vsque adeò tamen apparentem & probabilem, vt nemo sit hominum qui eam negare possit. Ergo pertinet ad ius gentium. Consequentia ista simul cum antecedente patet ex dictis supra quæstione 57. artic. 2. & 5.

Tertia pars asseritur à Diuo Augustino tract. 6. super Ioannem, cuius verba allegat Diuus Thomas infra quæst. 66. artic. 2. Ratione vero probatur. Ius ciuile illud est, quod sibi quisque populus vel ciuitas constituit colligens illud ex principijs naturalibus, sed per consequentiam tantùm probabilem, non necessariam: sed iurisdictionum | & rerũrerum diuisio in particulari est huiusmodi, nec enim admodũadmodum necessarium erat, quod hic Rex huic reipublicæ, ille verò alteri præficeretur: aut quòd hic ager huic homini, ille vero alteri applicaretur, ergo &c. Confirmatur ex lege. 1. ff. de constitutionibus principum. Vbi dicitur quòd respublica & ciuitas quælibet transtulit in Principem omnem suam potestatem. Vltimo probatur. Quoniam, vt ostendemus quæstione. 5. de dominio. Per ius ciuile transferuntur quandoq́ue dominia inuitis dominis: quandoq́ue vero etiam volentibus dominis prohibentur transferri, ergo &c.

Sed cōtracontra tertiam conclusionem, ac subinde contra quartam arguitur primò. Quia Lucæ 14. inquit Christus qui non renuntiat omnibus quæ possidet, nōnon potest meus esse discipulus: sed esse discipulum Christi nihil aliud est, quàm esse bonum Christianum, Ergo Christianus bonus non potest esse dominus. Respondetur hunc locum habere duplicem intelligentiam. Prima est, si intelligatur de renuntiatione per affectionem prauam, & inordinatam erga res temporales per quāquam anteponitur Christo possessio & hæreditas. Secunda est, quòd intelligatur de his qui profitentur Euangelicam perfectionem. De monachis videlicet, quibus non licet aliquid proprium in particulari possidere. Sed prior intelligentia videtur magis germana & consona his quæ paulò ante præmiserat Christus, si quis venit ad me & non oderit patrem & matrem filios & vxorem adhuc & animam suam, non potest meus esse discipulus. Quæ verba intelligenda sunt necessariò de amore prauo & inordinato. ¶ Secundò arguitur, ex testimonio D. Thom. infra quæst. 66. artic. 1. dicentis, res exteriores subiacere humanæ potestati, quantùm ad vsum, soli autem diuinæ potestati, quantũquantum ad naturānaturam. Hinc arguitur ex eo quod dictum est supra, ꝙquod homo non est dominus vitæ suęsuæ quia licet habeat illius vsum & custodiam, non tamen potest eam sibi tollere. Sed D. Tho. dicit ꝙquod rerum omnium exteriorũexteriorum tantùm habet homo vsum & non potest naturam mutare, ergo. RespōdeturRespondetur Diuum Tho. solùm velle quòd solus Deus potest naturānaturam rerum exteriorum omnibus modis mutare, creando & in nihilum redigendo. Sed homo nihilominus potest in multos vsus, in omnes quidem lege permissos vti rebus externis: ita vt si animatæ sint possit eis vitam auferre: quod dominiũdominium non habet supra propriam vitam.

ANTE disputationem hanc, vtrùm aliquis homo sit totius orbis dominus & Rex. Duo fundamenta præiacienda sunt. Primum est. Nullus omnino princeps est dominus secũdùmsecundum proprietatem bonorum, quæ applicata sunt ciuibus. Hoc asseritur ab omnibus Theologis, philosophisq;philosophisque & Iuris peritis, vno excepto Hostiensi, quẽquem reprehendit meritò Magister Soto libro. 4. de Iustitia. quæst. 4. art. 1. conclus. 1. Asseritur etiam iure Regio Hispaniensi. partitione. 2. tit. 1. lege 2. & 3. Ratione verò probatur. Princeps is dicitur, qui rempublicārempublicam gubernat propter ipsius reipublicæ commodum & vtilitatẽvtilitatem: Contrà verò Tyrannus in gubernatione, is diffinitur qui oblitus commodorum reipublicæ ad suum cōmodumcommodum & vtilitatem gerit principatũprincipatum. Ergo nōnon erit legitimus Rex qui sibi appropriat bona subditorũsubditorum. Sed arguitur contra hoc fundamentum. Nam libro. 1. Reg. cap. 8. Præcepit Dominus Samueli, vt exponeret populo Israelitico volenti creare sibi Regem, ius Regis eligendi. Illud autem ius est, ꝙquod vxores, filios & filias, ciuium substantias, & fortunas eorũeorum conuerteret in proprium cōmodumcommodum ipsius Regis. Respondeo primò: Regem illa omnia posse cum id expedierit bono publico. Respondetur secundò. In eo loco voluisse dominũdominum quodāmodoquodammodo auocare populum IsraeliticũIsraeliticum à proposito creandi Regem sibi, & idcirco exposuit illis Tyrannidem Regiam, quāquam solebant, vt in plurimũplurimum Reges exercere, erga ciues subiectos: & hoc appellauit ius Regis qui regnaturus erat super eos. Ius inquam, quod sibi statuebātstatuebant tyrannicè. Secundum fundamentũfundamentum. Potestas ciuilis ad gubernandam rempublicārempublicam habetur ex iu|re diuino naturali. Hoc asseritur in allegata partitione Hispanici iuris. lege. 2. & 4. cum sequentib. habetur etiam apud Aristotelem 1. Politic. cap. 25. Vide Victoriam nostrum in relectio. de potestate ciuili. & Soto supra quæst. 4. artic. 1. conclus. 2. Item reuocanda sunt in memoriam, quæ nos supra diximus quæst. 2. huius tractatus, dum ageremus de seruitute naturali. Sed probatur ratione naturali. Respublica ciuilis non potest consistere in societate nisi sit potestas in illa superior apud vnum vel plures: sed homo iure naturali est animal sociabile quòd in republica & societate degere debet, ergo eodem iure debet respublica eligere gubernatorem. Secundo probatur. Iure naturali diuino necessaria est potestas in republica ad puniendos reos: sed talis potestas nōnon potest esse priuata singulorum, sed necessario debet esse publica, ergo. Minor probatur. Præcepto quinto Decalogi prohibetur hominis occisio autoritate priuata, nisi in sui defensionem vel proximi. Ad puniendum ergo reos necessaria est autoritas publica quæ homicidas iudicet & puniat. Vltimo probatur. Multitudo sine ordine constare non potest, imo necesse est ibi ad sit perturbatio & cōfusioconfusio. Respublica verò quædāquædam multitudo est, ergo constare nōnon potest sine ordine inferioris & superioris. CōfirmaturConfirmatur exẽplisexemplis. NāNam in vniuerso toto diuersis rerum gradibus cōpositocomposito præest Deus tanquam Princeps & Dux totius vniuersi. Item in Microcosmo idest, minori mundo qui est homo, sunt diuersi gradus & ordines potentiarũpotentiarum quibus omnibus perficitur ratio tanquam Dux quinimo inter angelos & inter beatos est ordo inferioris & superioris. Ergo naturalis ratio dictat in republica esse necessarium talem ordinem. ¶ Contra fundamẽtumfundamentum arguitur. Respublica constituit sibi Regem in quem transfert suam potestatem: aut si mauult plures optimates consules, in quos transfert suāsuam potestatem, ergo talis potestas iure humano habetur non diuino. Respondetur nego consequentiam. Quoniam respublica tenetur creare vel vnum vel plures, qui eam gubernent, iure diuino naturali, non positiuo gentium vel ciuili. Non itaque pendet ex beneplacito reipublicæ creare ciuilem potestatem, sed iure naturæ tenetur. Cum autem creat talem gubernatorem vel gubernatores, transfert in illum vel illos suam potestatem. Quæ quidem potestas, cum in ipsa republica existat diuino naturaliq́ue iure, necesse est vt eodem iure sit in rege constituto. Neque enim fingere licet duas supremas potestates: alteram in Rege, alteram in republica. Sed vna est tantùm, quam ipsa respublica in Regem transtulit, propterea quòd sic non solum melius gubernaretur, imò aliter gubernari nōnon posset, nec vera gubernatio esset.

IAM vero latiùs dicendum est de peculiari quorundam dominio vniuersi. Nimirum de dominio Christi, & summi Pontificis, & Imperatoris. ¶ Et quidem quantum ad Christi dominium attinet, quoniam variæ sunt opiniones, visum est pro vtraq;vtraque parte argumenta proponere: deinde nostram meditationem circa hanc cōtrouersiamcontrouersiam adiungere.

DVbitatur ergo primò. An Christus habuerit dominium temporale huius mundi. Pro parte affirmatiua videtur esse Diuus Thomas in opusculo 20. de regimine principum. libro. 3. cap. 12. 13. & 14. Vbi expressè ait, quòd Christus secundũsecundum humanitatem fuit monarcha & habuit omnem potestatem in cælo & in terra: & ꝙquod eius monarchia successit Romanis, & excessit omnes monarchias ex triplici parte. Scilicet ex dominij vniuersalitate, & ex annorum quantitate, & ex dignitate dominij. Et ibidem dicit, capit. 13. quòd Augustus Cæsar gerebat vices dominij Christi Domini post eius natiuitatem annos quatuor decim. Et capit. 14. assignat Diuus Thomas rationes, quare Christus Dominus, cũcum habuerit tale dominiũdominium, in tanta humilitate & paupertate viuere elegerit. Ergo Diuus Tho.Thomas planè sentit ꝙquod Christus non solũsolum spirituale dominium, sed etiam temporale huius mundi habuerit. Confirmatur, quia in 3. par. quæst. 59. artic. 4. ad primum. ait, ꝙquod iudiciaria potestas consequitur regiam dignitatem: Christus autem quanuis esset Rex constitutus à Deo: non tamen in terris viuens regnum terrenum administrare voluit. Similiter etiam iudiciariāiudiciariam potestatem | exercere noluit supra res temporales, qui venerat homines ad diuinas transferre. Hæc S.Sanctus Tho.Thomas videtur ergo expressè sentire, quòd Christus fuerit verè Rex & dominus temporalis: quanuis noluerit vti illa potestate. Deinde D. Tho. in eadem. 3. par. q. 13. arti. 2. & ad 1. intendit tribuere animęanimæ Christi omnem potestatẽpotestatem, quæ possibilis est dari creaturæ absq;absque implicatione cōtradictioniscontradictionis. Sed quod Christus Dominus talẽtalem habuerit potestatem non implicat contradictionẽcontradictionem, neq;neque est aliquod inconueniens. Ergo pertinet ad dignitatem Christi, ꝙquod habeat tale dominiũdominium, talemq́;talemque potestatem. Confirmatur, quoniāquoniam habere temporale dominium supra totũtotum orbem, est quædam perfectio, quæ conuenire potest creaturæ. Ergo non est deneganda Christo domino. AntecedẽsAntecedens ꝓbaturprobatur. Quia huiusmodi temporale dominium includit potestatem ad gubernandos subditos, & ad condendas leges, quibus homines abstrahuntur à malis & ad virtutis opera diriguntur. Per talem etiam potestatem redduntur bonis præmia & malis supplicia: ergo conueniens est, ꝙquod Christus dominus talem habuerit potestatem.

Secundo arguitur. Ex testimonijs Sacrarum literarum quæ plurima sunt, in quibus videtur affirmari tale dominium & regnũregnum attribuendum esse Christo. v.Verbi g.gratia, Psalm. 2. Postula à me, & dabo tibi gentes hæreditatem tuam & possessionem tuātuam terminos terræ. & Psal. 71. Dominabitur à mari vsq;vsque ad mare, & à flumine vsq;vsque ad terminos orbis terrarum. Et Zachariæ. 9. Ecce Rex tuus venit tibi, & dominiũdominium eius à mari vsq;vsque ad mare. Et Matth. 28. Data est mihi omnis potestas in cælo & in terra. At verò, si non habet dominiũdominium tẽporaletemporale, non est data ei omnis potestas in terra. Et Ioan. 13. Sciens quia omnia dedit ei pater in manus. Lucæ. 10. Omnia mihi tradita sunt à patre meo. Et ad Hebr. 1. QuẽQuem cōstituitconstituit hæredem vniuersorũvniuersorum. Et Apocal. 1. Princeps regũregum terræ asseritur. & cap. 19. dicitur, ꝙquod habebat scriptũscriptum in vestimento & in fœmore. Rex regũregum & Dominus dominantiũdominantium. Vbi significatur in eo ꝙquod dicitur in vestimento & in fœmore, quod regnũregnum illius nōnon solùm cōpetebatcompetebat ei secundũsecundum diuinitatẽdiuinitatem, sed etiāetiam secundũsecundum humanitatẽhumanitatem: & quod non solũsolum erat spirituale dominiũdominium, sed etiāetiam temporale. CōfirmaturConfirmatur, quoniāquoniam aliâs Christus nōnon diceretur propriè Rex secundũsecundum quod homo, sed solũsolum metaphoricè: sicut dicitur pastor ouiũouium. Probatur sequela. Quoniam nomine Regis intelligimus ꝓprièproprie loquẽtesloquentes Regem tẽporalemtemporalem qualis fuit Salomon: semperq́;semperque in Sacris literis quotiescũq;quotiescumque nomẽnomem Regis tribuitur homini, accipitur ꝓpro Rege tẽporalitemporali. Ergo pręiudicamuspræiudicamus dignitati Christi, si negemus esse etiāetiam Regem tẽporalẽtemporalem. ¶ Tertiò arguitur ratione. QuoniāQuoniam omnes Theologi cōceduntconcedunt quod Christus fuit dñsdominus temporalis quantũquantum attinet ad necessitatẽnecessitatem & ordinẽordinem & sinem spiritualẽspiritualem propter quẽquem Christus principaliter venit, sed omnia tẽporaliatemporalia facta sunt ꝓpterpropter finem hũchunc spiritualẽspiritualem & super naturalẽnaturalem: ergo Christus dominabatur in omnibus tẽporalibustemporalibus. Minor patet, quia totus ordo naturæ est factus à Deo propter ordinẽordinem gratiæ. Confirmatur, ex doctrina S. Tho. 2. 2. q. 40. art. 2. Vbi ait omnis persona vel ars, vel virtus, ad quam pertinet finis, habet disponere de ijs quæ sunt ad finẽfinem, vbi ponderandũponderandum est quod dicit omnis persona ad quam pertinet finis. Ergo cũcum Christus in quantũqunatum homo sit persona ad quāquam pertinet finis: cũcum sit constitutus à Deo rerum omniũomnium dux iudex & Pontifex habens plenam potestatem dirigendi homines in vltimũvltimum finem: sequitur, ꝙquod ipse sit dominus rerum omniũomnium temporaliũtemporalum, siquidem omnes creatæ sunt à Deo propter finem vltimũvltimum. ¶ Quarto arguitur, ex D. Bernardo lib. 3. de cōsideratiōeconsideratione ad EugeniũEugenium PapāPapam, cui dicit: dispensatio tibi credita est, non data possessio, non tu ille, de quo ait propheta, Et erit omnis terra possessio eius: Christus hic est, qui possessionem sibi vendicat, & iure creationis & merito redemptionis, & dono patris. Vbi Diuus Bernardus tres titulos dominij amplissimi in Christo numerauit. Primus est creationis, de quo non est nostra disputatio. Alter est titulus redemptionis: quem Abulensis super Matth. cap. 25. q. 307. cōfirmatconfirmat ex illo ad Rom. 14. Mortuus est & resurrexit, vt viuorũviuorum & mortuorum dominetur. Eo ꝙquod morte & resurrectione sua & mortuos & viuos redemit. CōfirmaturConfirmatur, quia titulo redẽptionisredemptionis sumus serui Christi: at verò quicquid seruus acquirit | dñodomino suo acquirit, vt habetur in. l. placet. ff. de acquir. hæred. & l. etiam inuitis. de acquirendo rerum dominio. Ergo omnia nostra tẽporaliatemporalia Christi sunt tanquam domini. Tertius titulus est ex dono patris qui in superioribus explicatus est, & confirmatus ex illo Hebr. cap. 2. Quem constituit hæredẽhæredem vniuersorum. Et Lucæ 11. Omnia mihi tradita sunt à Patre meo.

Quinto arguitur. Omnes fere Theologi concedunt Christum futurum regem omnium & dominum in æternitate, maximè post diem iudicij: sed secundũsecundum doctrinādoctrinam Sancti Thomæ, omnia quæ Christus nunc habet & habiturus erat, habuit etiam in vtero virginis, præter illa quæ repugnabant conditioni viatoris & mortalitati corporis, sed habere talem potestatem & tale dominiũdominium nōnon repugnabat, ergo ex tunc habuit, quāuisquamuis noluerit habere vsum illius potestatis & dominij. Cui cōsonatconsonat illud ad Galat. cap. 4. Quanto tempore hæres paruulus est nihil differt à seruo cum sit dominus omnium. Sic ergo Christus Dominus potuit habere quidem temporale dominium huius mundi, non tamen vsum: quia ita expediebat ad redẽptionemredemptionem humani generis, quod Christus se gereret vt pauper & humilis in terra dũdum mortalem vitam agebat. His & alijs rationibus confirmātconfirmant hāchanc affirmatiuam partem ij quibus placet ChristũChristum habuisse temporale dominium & regnum huius seculi inquātuminquantum homo: quia hoc ad dignitatem eius pertinere arbitrantur. Deniq;Denique pro hac parte fit argumentum ex perfectissimo sacerdotio Christi, ad cuius perfectionem videtur pertinere potestas regia tẽporalistemporalis. Et probatur, quia finis sacerdotij est superior quam potestatis regiæ temporalis, ergo cùm in Christo fuerit perfectissimũperfectissimum Sacerdotium, necesse est, ꝙquod habuerit in se omnem potestatẽpotestatem temporalẽtemporalem regnādiregnandi & dominādidominandi. QuemadmodũQuemadmodum ad artificẽartificem artis architectonicęarchitectonicæ pertinet principari & imperare inferioribus, & eos gubernare: vt attulimus ex S. Tho. sup. q. 40. art. 2.

PRO altera vero parte sunt argumenta magni momenti. Arguitur enim primo pro parte negatiua autoritatibus Sacrarum literarum & SanctorũSanctorum patrum: deinde argumẽtabimurargumentabimur rationibus Theologicis.

Primò quidem se offert testimonium Ieremiæ c. 22. Vbi post regem IechoniāIechoniam nullum iam amplius regem de semine Dauid, qui temporaliter regnaret, futurum esse prædicitur, his verbis. Hæc dicit Dominus. Scribe virum istum sterilem, qui in diebus suis non prosperabitur, nec enim erit de semine eius vir qui sedeat super solium Dauid & potestatem habeat vltra in Iuda. Ergo Christus non fuit Rex temporalis huius mundi, alioquin etiam esset rex temporalis super solium Dauid & super Iudam. Est aliud testimonium Ioannis 18. Vbi dixit Christus Pilato. Regnum meum non est de hoc mundo, si ex hoc mundo esset regnum meum ministri mei vtiq́ue decertarent, vt non traderer Iudæis. Nunc autem regnum meum non est hinc. Nec valet respondere quòd illud testimonium intelligendum est ita, ꝙquod Christus non habuerit nec habere voluerit vsum & exercitium regis temporalis. Hoc enim cōstabatconstabat tunc Pilato, cum pauperem vitam duceret Christus. Rogabat ergo Pilatus an haberet ius regni, vt Cæsari posset cōtradicerecontradicere: cui respondit Christus, regnum meum non est de hoc mundo. Deinde quotienscunque in Sacris literis fit mentio de regno Christi semper adiungitur aliquid quo intelligamus spiritualitatem regni illius & æternitatem: non ergo temporaliter & seculariter regnandi in hoc seculo accepit potestatẽpotestatem Christus. Antecedens inductiuè patet. Primò quidem Zachariæ. 9. dicitur, Ecce rex tuus venit tibi Iustus & Saluator ipse pauper & ascendens super asinam. Vbi non solum vsum regni, sed etiam dominium & proprietatem rerum denegari videtur Christo. ItẽItem in eo quod dicit Iustus & Saluator: satis explicatur spiritualitas regni Messiæ. Præterea Psalmo. 2. Ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion montem sanctũsanctum eius prædicans præceptũpræceptum eius. Quibus verbis insinuatur qualitas regięregiæ potestatis Christi. Videlicet, ad prædicandum spirituale forum Dei. Similiter & illud Matth. 28. Data est mihi omnis potestas in cælo & in terra. Determinatur per illud quod sequitur, euntes ergo in mundum vniuersum prædicate EuangeliũEuangelium omni creaturæ. Baptizantes eos, &c. Vbi particula illa, ergo, denotat explica|tionem qualitatis regni & potestatis Christi: alioquin non esset consentanea illatio, dum inferretur ex regno & potestate temporali, potestas prædicandi ac baptizandi Apostolis collata. Item Luc. 19. Benedictus qui venit Rex, Osanna. Id est salua nos. Vbi salus spiritualis non temporale iudicium expectabatur à rege Christo. Præterea Ieremiæ 23. Regnauit rex & sapiẽssapiens erit & faciet iudicium & iustitiam in terra. Sed vt intelligatur quale iudicium facturus erat in terra: subiungitur. In illa die saluabitur Iuda, & Israel habitabit considenter, & hoc est nomen quod vocabunt eum Dominus iustus noster. Quod testimonium non potest intelligi de salute temporali regni Iuda. Constat enim illud nōnon fuisse reparatum per aduentum Christi. Amplius Isaiæ 9. Super solium Dauid, & super regnũregnum eius sedebit in æternum, vt confirmet & corroboret illud amodo vsq;usque in sempiternum. Quæ sessio, quæ confirmatio & corroboratio intelligi non potest secularis & temporalis: sed omnino spiritualis. Similiter Psalm. 44. Intende prospere procede & regna, & statim ratio & modus regnandi describitur, dum inquit, propter veritatem & mansuetudinẽmansuetudinem & iustitiam & deducet te mirabiliter dextera tua. Vbi officiũofficium Christi in prædicatione veritatis, in exemplo mansuetudinis, in virtute redemptionis, quæ nomine iustitiæ intelligenda est, describitur. Præterea quo modo verificabitur quod inquit Paulus 2. Corint. 8. Qui cum diues esset pro nobis egenus factus est. Si Christus fuit dominus temporalis totius mundi? Non enim fuisset verè pauper nec egenus, sed ditissimus omniũomnium hominum. Et deniq;denique quo modo verum erit: ꝙquod vulpes foueas habẽthabent & volucres cæli nidos: filius autem hominis non habet vbi caput suum reclinet? Habebat siquidẽsiquidem vitæ tẽporalistemporalis cōmoditatescommoditates supra omnes Reges etiāetiam si nollet vti illis possessionibus.

Iam vero si SanctorũSanctorum PatrũPatrum intelligentiāintelligentiam sacrarũsacrarum literarum requiramus, omnes illi videntur parti negatiuæ adhærere. Principio D. August. lib. 17. de ciui. cap. 7. ait ꝙquod populi Israel personāpersonam figuratè gerebat Saul, qui populus regnũregnum fuerat amissurus, Christo Iesu DñoDomino nostro per nouum TestamentũTestamentum, non carnaliter sed spiritualiter regnaturo. Item idem August. tractatu 115. super Ioannem exblicansexplicans illud Psalmi 2. Ego autem constitutus sum Rex ab eo super Sion montẽmontem Sanctum eius, inquit, Sion illa, & mons ille, nōnon sunt de hoc mundo. Quod est regum eius, nisi credentes in eum? Et iterum dabo tibi gentes hæreditatem tuam, quas possideas ad earum salutem, & quæ tibi fructificent spiritualia.

Ambrosius etiam apertè lib. 3. in Lucam cap. penulti. Negat regnũregnum Christi fuisse temporale, quale fuit Dauid vel Roboam vel Iechoniæ. Ait enim, Ipsum regem secũdumsecundum honorem seculi non accipimus Christum. Quomodo ergo dictum est: de fructu ventris tui ponam super sedem tuam? Quomodo etiam dictũdictum est, Dabit illi Dominus Deus sedem Dauid patris eius & regnabit in domo Iacob in æternũæternum? Non seculari honore regnauit Christus. Et paulò post, exponẽsexponens illud Psal. 88. Thronus eius sicut dies cæli, inquit, non vtique hunc thronũthronum Salomon sedit, non Roboam, non Iechonias. Et deniq;denique ait, Qui dicit regnum meum nōnon est de hoc mundo: ostendit esse supra mundũmundum. Ita & regnum eius erat & non erat in seculo, sed supra seculum erat.

Diuus Hieronymus lib. 4. super IeremiāIeremiam cap. 22. explicans illud, Scribe virum istum sterilem, inter alia multa dicit, ꝙquod regnum Christi non erat terrenum & breue, sed perpetuum & cæleste. Diuus etiam Gregorius homil. 8. super euāgeliaeuangelia, Non solũsolum regnum mundi, sed & dominium rerum habuisse ChristũChristum secũdumsecundum humanāhumanam naturam negat. Ait enim non in parentum domo, sed in via nascitur: vt profectò ostenderet, quia per humanitatem quāquam assumpserat quasi in alieno nascebatur. Alienum non secundũsecundum potestatem dico, sed secũdũsecundum nostram naturānaturam. Nam de potestate eius scriptum est, in propria venit. Athanasius præterea tom. 3. in oratione de Sanctissima Deipara prope finem ait, Rimantur hæretici & se se inuicem adhortantes, & affectuosè quærunt, an acceperit thronũthronum Dauid patris sui, & regnauerit in domo Iacob in æternum. Et paulò post. Ergo accipiens thronũthronum Dauid, transtulit illum & dedit Sanctis ChristianorũChristianorum regibus, vt conuer | teret eos ad domũdoimum Iacob: qua tradita in opprobrium & direptionem regnabit in Christianis in æternũæternum. Siquidem genitus ex virgine, vt consummatis omnibus, quæ ad negotium mortis & crucis pertinebātpertinebant, post resurrectionem ad suos dicebat, Data est mihi omnis potestas in cælo & in terra. Et quādoquidemquandoquidem ipse rex est, qui natus est ex virgine, idemq́ue ac dominus & Deus, ea propter & mater quæ eum genuit & regina & domina & Deipara propriè & verè censetur. Hæc Athanasius. Vbi considera, quomodo regnum Christi non temporale sed spirituale affirmet secũdumsecundum humanitatem. At vero dominij rationem vniuersalem diuinitati tribuit. Et propterea ipsam Dei genitricem reginam & dominam appellat. Constat autem, quod virgo mater non fuit temporaliter regina vel domina: sentit ergo Athanasius ꝙquod ex vnione hypostatica erat ille homo DñsDominus omniũomnium. Chrysost. itẽitem homil. 6. super. c. 2. Matth. sic ait, Quo nānam pacto Magi ex stella illa IudæorũIudæorum regem illũillum esse didicerũtdidicerunt: cũcum certè nōnon istius regni iste sit rex, sed vilem hāchanc prorsus vitam egit ac pauperem? Basil. quoque quẽquem refert D. Tho. in catena aurea. Lucæ. c. 1. explicans illud: regnabit in domo Iacob, ait. Non in materiali sede Dauid Dominus sedebit, translato Iudaico regno ad Herodem, sed sedem appellat Dauid, in qua residet dominus, indissolubile regnum. Denique omnes patres antiqui explicantes illud Lucæ. 1. Dabit eit Dominus sedem Dauid, vniuersi negātnegant temporale regnum Christo competere: & omnino asserunt rationem regni Christi spiritualem & æternāæternam fuisse. ¶ Tertio loco rationibus agendũagendum est, Prima itaq;itaque ratio & potissima mihi est, quæ tali fundamento innititur. QuoniāQuoniam Christus DñsDominus assumpsit humanitatẽhumanitatem talibus conditionibus exornatam & affectam qualibus conueniebat exornari & affici ad finem intentũintentum per incarnationis mysterium. Finis autẽautem fuit, vt Christus DñsDominus plenus gratiæ & veritatis esset caput influens in mẽbramembra veritatẽveritatem & gratiāgratiam. Et quidẽquidem ꝙquod attinet ad veritatẽveritatem, oportebat illũillum esse perfectissimũperfectissimum caput. Et idcirco assumpsit animāanimam beatābeatam lumineq́;lumineque gloriæ illustratāillustratam, tam eximiè, vt in illo crescere non oporteret. Fuit itaq;itaque testis oculatus veritatis: & ad hoc venit in mũdummundum vt testimoniũtestimonium perhiberet veritati & prædicaret nobis forum Dei & beneplacitũbeneplacitum eius circa media necessaria ad salutem hominũhominum à nobis credenda & faciẽdafacienda. Deinde venit Christus vt exemplo suo nobis viam ad salutem ostenderet, non solum necessariānecessariam, sed etiam eius perfectionis quæ in cōsilioconsilio est semitam demōstraretdemonstraret. Cùm igitur, qui venit facere & docere, dixerit: Si vis perfectus esse, vade & vende omnia quæ habes, & sequere me, consequens est, ꝙquod Christus Dominus temporale dominium, aut regnum non assumcpseritassumpserit. Alioquin EuangelicāEuangelicam perfectionem exemplo suo non docuisset. Confirmatur, quoniāquoniam perfecta paupertas non solum consistit, imo nōnon consistit in abdicando omnino vsu rerum, sed consistit in abdicando dominio ipsarũipsarum, id quod religiosi faciũtfaciunt: qui quidem, quāuisquamuis multis rebus vtantur, tamẽtamen nullius dominiũdominium habẽthabent singuli. Ergo cùm ipse Christus exemplũexemplum euangelicæ paupertatis se ipsum proposuerit incōueniẽsinconueniens videretur, ꝙquod ipse secundũsecundum humanitatẽhumanitatem temporaliter rerum omniũomnium dominiũdominium & regnum haberet, quanuis paucis vteretur ad vitæ sustentationem. ¶ Secunda ratio est. QuāuisQuamuis ex gloria animæ Christi quasi naturaliter cōsequereturconsequeretur corporis gloria, tamen immortalis Deus assumpsit mortalem humanitatẽhumanitatem, eo ꝙquod sic expediebat, tum ad exemplũexemplum patiẽtiæpatientiæ, tum ad redemptionẽredemptionem humani generis per mortẽmortem & crucem suāsuam. Ita etiāetiam fuit cōuenientissimũconuenientissimum, vt dñsdominus & rex vniuersi assumeret naturānaturam humanam absq;absque dominio & regia potestate tẽporalitemporali huius mundi, quāuisquamuis hæc dignitas videretur ad decorem & ornatũornatum naturæ humanæ pertinere: nisi Chr̃sChristus venisset seipsum totius perfectionis exemplũexemplum proponere. CũCum igitur ista carentia dominij & regni tẽporalistemporalis nōnon deroget plenitudini gratięgratiæ & veritatis & adiuuet ad perfectionẽperfectionem exemplaris nobis propositi ad imitandũimitandum, cōueniẽtissimũconuenientissimum est, ꝙquod Christus qui aliâs secundũsecundum diuinitatẽdiuinitatem & propter gratiāgratiam vnionis est vniuersorũvniuersorum dñsdominus, sit verè & propriè simul pauper in hoc temporali seculo, in quo exemplũexemplum discipulis dare venit. Huic doctrinæ cōsonatconsonat quod Apostolus dicit, qui cum esset diues pro nobis egenus factus est. Sic enim locutus esse vi|detur, ac si diceret, qui cum esset immortalis, pro nobis mortalis factus est, videlicet, cum esset immortalis secundùm diuinitatem, factus est mortalis secundùm humanitatem. Sic etiam cum esset diues secundùm diuinitatem & virtute vnionis, tamen simul factus est verè pauper secũdũsecundum humanitatẽhumanitatem.

Tertia ratio. Christus nunquānunquam vsus est illa potestate regia & dominatiua, ergo frustra assumpsisset talem potestatem, frustra enim est potentia quęquæ in actũactum nōnon reducitur. Quòd si quis respondeat, ꝙquod etiāetiam assumpsit potentiam ridendi licet nunquānunquam riserit: CōtraContra est, ꝙquod potentia ridendi pertinet ad veritatem & integritatem humanæ naturæ, neque esset perfectus homo nisi omnes naturęnaturæ humanæ proprias potentias haberet: noluit autem ridere, quia venerat prædicare pœnitentiam, & beatitudinem lugentibus.

Quarta ratio. Si Christus esset cōstitutusconstitutus Rex & iudex temporalis teneretur consequẽterconsequenter gubernare mundũmundum in temporalibus secundùm leges naturales & humanas, sed nihil tale gessit, nec ministros creauit qui ius dicerent, imò tyrannidẽtyrannidem permisit multorũmultorum regũregum, ergo nōnon habuit tale officiũofficium & potestatem talẽtalem, alioqui nōnon esset bonus rex temporalis & iudex. Confirmatur hæc ratio. Christus DñsDominus respōditrespondit cuidam dicenti sibi, Dic fratri meo vt diuidat mecũmecum hæreditatẽhæreditatem, RespōditRespondit, homo quis me cōstituitconstituit iudicem super vos. Vbi Christus DñsDominus visus est negare se constitutũconstitutum iudicẽiudicem litiũlitium temporaliũtemporalium, alioquin ad illũillum pertineret lites cōponerecomponere. Nec valet dicere quod noluit vti illa potestate: ipse enim nōnon dixit, Nolo de vobis iudicare, sed dixit, Quis me cōstituitconstituit iudicem super vos? quasi negans se iudicem constitutum super temporalia vt seculariter iudicaret.