AD Primum sic proceditur. Videtur quòd iniustitia non sit vitium speciale. Dicitur enim primæ Ioan. 3. Omne peccatum est iniquitas. Sed iniquitas videtur idem esse quod iniustitia: quia iustitia est æqualitas quædam. Vnde iniustitia idem videtur esse, quod inæqualitas, siue iniquitas. Ergo iniustitia non est speciale peccatum.

¶ 2 Præterea, Nullum speciale | peccatum opponitur omnibus virtutibus. Sed iniustitia opponitur omnibus virtutibus. Nam quantũquantum ad adulterium, opponitur castitati, quantum ad homicidium, opponitur mansuetudini: & sic de alijs. Ergo iniustitia non est speciale peccatum.

¶ 3 Præterea, Iniustitia iustitiæ opponitur, quæ in volũtatevoluntate est. Sed omne peccatum est in voluntate, vt Augustinus dicit. Ergo iniustitia non est speciale peccatum.

SED contra est, quòd iniustitia iustitiæ opponitur. Sed iustitia est specialis virtus. Ergo iniustitia est speciale vitium.

RESPONDEO dicendum, quòd iniustitia est duplex. Vna quidem illegalis, quæ opponitur legali iustitiæ. Et hæc quidem secundũsecundum essentiam est speciale vitiũvitium, inquantum respicit speciale obiectum, scilicet bonum commune quod contemnit. Sed quantum ad intentionem est vitium generale, quia per contemptum boni communis potest homo ad omnia peccata deduci. Sicut etiam omnia vitia inquantum repugnātrepugnant bono communi iniustitiæ habẽthabent rationem, quasi ab iniustitia deriuata: sicut & suprà de iustitia dictum est. Alio modo dicitur iniustitia secundũsecundum inæqualitatem quādamquamdam ad alterum, prout scilicet homo vult habere plus de bonis, puta diuitijs & honoribus: & minus de malis, puta laboribus, & dānisdamnis. Et sic iniustitia habet materiam specialem: & est particulare vitiũvitium, iustitiæ particulari oppositũoppositum.

AD primum ergo dicendum, ꝙquod sicut iustitia legalis dicitur per cōparationemcomparationem ad bonum commune humanum, ita iustitia diuina dicitur per comparationem ad bonum diuinum, cui repugnat omne peccatum: & secundũsecundum hoc, omne peccatum dicitur esse iniquitas.

AD secũdumsecundum dicendum, quòd iniustitia etiam particularis opponitur indirectè omnibus virtutibus, inquantum scilicet exteriores etiāetiam actus pertinent & ad iustitiam, & ad alias virtutes morales, licet diuersimodè, sicut supra dictum est.

AD tertium dicendũdicendum, quòd voluntas sicut & ratio se extendit ad materiam totam moralem, scilicet ad passiones & ad operationes exteriores, quæ sunt ad alterum, sed iustitia perficit voluntatem solum, secũdumsecundum quod se extendit ad operationes, quæ sunt ad alterum, & similiter iniustitia.

PRima conclusio. Iniustitia illegalis non est speciale vitium secundum essentiāessentiam, sed generale secundum intentionem & imperium.

Secunda conclusio. Iniustitia particularis habet particularem materiam, & est specialius vitium.

IN hoc articulo hoc solum obseruandum est, quod cum opposita multiplicentur tot modis vnum, quot & alterum: easdem omnino diuisiones quas tribuimus iustitiæ, consequenter debemus facere respectu iniustitiæ. Rursus eadem omnino materia circa quam versatur iustitia est materia circa quam versatur iniustitia: quāuisquamuis ratio formalis obiecti debeat esse differens. De hac revideatur Arist. lib. 5. Ethic. c. 2.

AD Secundum sic proceditur. Videtur quòd aliquis dicatur iniustus ex hoc, quòd facit iniustum. Habitus enim specificantur per obiecta, vt ex suprà dictis patet. Sed propriũproprium obiectum iustitiæ, est iustũiustum: & proprium obiectum iniustitiæ est iniustum. Ergo & iustus dicendus est aliquis ex hoc, ꝙquod facit iustum: & iniustus hoc, quòd facit iniustum.

¶ 2 Præterea. Philosophus dicit in 5. Ethicor. falsam esse opinionẽopinionem quorundam, qui æstimant in potestate hominis esse, vt statim faciat iniustum, & quòd iustus nōnon possit minus facere iniustum, quàm iniustus. Hoc autem non esset, nisi facere iniustum esset proprium iniusti. Ergo aliquis iudicādusiudicandus est iniustus ex hoc, quòd facit iniustum.

¶ 3 Præterea. Eodem modo se habet omnis virtus ad proprium actum, & eadẽeadem ratio est de vitijs oppositis. Sed quicũquequicumque facit aliquid intemperatum, dicitur intemperatus, ergo quicunque facit aliquid iniustum, dicitur iniustus.

SED contra est, quod Philosophus dicit in 5. Ethicorum, quòd aliquis facit iniustum, & iniustus non est.

RESPONDEO dicendum, quòd sicut obiectum iustitiæ est aliquid æquale in rebus exterioribus, ita etiam obiectum iniustitiæ est aliquid inæquale: prout scilicet alicui attribuitur plus vel minus, quàm sibi competat. Ad hoc autem obiectum comparatur habitus iniustitiæ mediante proprio actu, qui vocatur iniustificatio. Potest ergo cōtingerecontingere, quòd qui facit iniustum, non est iniustus dupliciter. Vno modo propter defectum comparationis ipsius operationis ad proprium obiectum, quæ quidem recipit speciem & nomen à per se obiecto, non autem ab obiecto per accidẽsaccidens. In his autẽautem quæ sunt propter finẽfinem per se dicitur aliquid quod est intentum, per accidens autẽautem quod est præter intentionem. Et ideo si aliquis faciat aliquid quod est iniustum, non intendens iniustum facere (puta cùm hoc facit per ignorantiam, non existimans se iniustũiniustum facere) tunc nōnon facit iniustum per se, & formaliter loquendo, sed solùm per accidens, & quasi materialiter faciens id quod est iniustum. Vnde & talis operatio non denominatur iniustificatio. Alio modo potest contingere propter defectũdefectum comparationis ipsius operationis ad habitum. Potest enim iniustificatio procedere quandoque quidẽquidem ex aliqua passione, puta iræ vel concupiscentiæ. QuādoqueQuandoque autem ex electione: quando scilicet ipsa iniustificatio per se placet, & tunc propriè procedit ab habitu, quia vnicuique habenti aliquem habitum est secundum se acceptum, quod conuenit illi habitui. Facere ergo iniustum ex intentione & electione, est proprium iniusti secundum quod iniustus dicitur, qui habet in | iustitiæ habitum: sed facere iniustum præter intentionem, vel ex passione, potest aliquis absque habitu iniustitiæ.

AD Primum ergo dicendum, quòd obiectum per se & formaliter acceptum, specificat habitum, non autem prout accipitur materialiter & per accidens.

AD secundum dicendum, quòd non est facile cuiquam facere iniustũiniustum ex electione, quasi aliquid per se placens, & nōnon propter aliud, sed hoc proprium est habentis habitũhabitum, vt ibidem Philosophus dicit.

AD tertium dicendum, quòd obiectum temperantiæ non est aliquid exterius constitutum, sicut obiectum iustitiæ. Sed obiectum temperantiæ, id est, temperatum, accipitur solùm in comparatione ad ipsum hominem. Et ideo quod est per accidens & præter intentionem, non potest dici temperatum nec materialiter nec formaliter, & similiter neque intemperatum. Et quantum ad hoc est dissimile in iustitia & in alijs virtutibus moralibus. Sed quantum ad comparationem operationis ad habitũhabitum, in omnibus similiter se habet.

PRima conclusio. Duobus modis potest contingere, quòd aliquis faciat iniustum, & non sit iniustus secundum quòd iniustus dicitur ab habitu iniustitiæ. Primo quidem si faciat iniustũiniustum præter intentionẽintentionem.

SecũdoSecundo si faciat iniustũiniustum ex aliqua passione.

Secunda conclusio. Facere iniustum ex intentione & electione est proprium iniusti secundum quod iniustus dicitur ab habitu iniustitiæ.

DVbitatur in hoc articulo circa istas cōclusionesconclusiones D.Divi ThoThomae. Videntur enim falsæ. Primo quidem, quoniam actio iniuriosa furti facta ex passione formaliter est actus iniustitiæ, ergo facit hominem iniustum formaliter. Quemadmodum etiam qui fornicatur in loco sacro, quanuis fornicetur ex passione, & nollet cum muliere esse ibi, nihilominus facit formaliter sacrilegium, & ipse est sacrilegus, ergo impertinens est quòd aliquis peccet ex passione, ad hoc, quòd non sit formaliter vitium talis speciei.

Secundo arguitur. Omnis actus iniquus siue ex ignorātiaignorantia siue ex passione siue ex intentione, contrariatur iustitiæ & corrumpit illam, ergo poterit generare habitum contrarium iniustitiæ si sæpius multiplicetur.

Tertio arguitur. Omnis actio iniuriosa siue ex ignorantia siue ex passione siue ex intentione fiat, si peccatũpeccatum mortale est auertit hominem à Deo, & corrumpit omnes virtutes infusas, imo etiam auertit hominẽhominem à Deo vt authore naturæ, & manet omnino miser, ergo ille est iniustus.

Denique arguitur. Si doctrina Diui Thomæ vera est, sequitur quòd habeat verum in alijs vitijs contrarijs alijs virtutibus moralibus: CōsequẽsConsequens tamen est falsum, ergo, &c. Probatur sequela, quoniam rationes Diui Thomæ in articulo æqualiter procedũtprocedunt de omnibus vitijs. Minor autem probatur ex doctrina D.Divi Thom.Thomae in solutione ad tertium. Vbi docet, differentiādifferentiam inter iniustitiāiniustitiam & alia vitia: sicut est differentia inter iustitiam & alias virtutes secundum comparationem ad obiectum. In oppositum tamen est doctrina Arist. lib. 5. Ethic. capit. 8. quam explicat Diuus Thomas in art.

PRO decisione difficultatis sit prima cōclusioconclusio. Rectè & verè Arist.Aristoteles & morales philosophi illum sequuti attribuunt soli actioni iniustitiæ ex intentione & electione factæ, vt sit propria hominis iniusti faciatq́;faciatque iniustum.

Pro intelligentia huius conclusionis. Notandum est, quòd in duplici sensu potest verificari & probari. Vno modo, vt iniustus accipiatur pro homine iniusto secundũsecundum ha|bitum iniustitiæ. Alio modo vt propriũproprium accipiatur pro eo ꝙquod alicui conuenit primo & per se & maximè formaliter. Probatur ergo conclusio in priori sensu: quoniāquoniam quanuis sit verũverum, ꝙquod attenta facultate liberi arbitrij possit aliquis homo prorumpere prima vice in actum iniustitiæ ex electione & intentione factum: tamen moraliter loquendo hoc nōnon contingit. Nemo enim repente fit summus neque in virtute neque in vitio. Est igitur argumentũargumentum. Actus iniustitiæ ex electione & intentione, est summus actus in illo genere actus & vitij, ergo qui illum exercet habet habitũhabitum iniustitiæ. Et cōfirmaturconfirmatur, quoniam sicut virtus est dispositio perfecti ad optimũoptimum: ita vitium, vt dicitur 7. Physicor. est dispositio imperfecti ad pessimum. Sed hæc dispositio non acquiritur quolibet actu imperfecto, sed necesse est per incrementa procedere siue in bono siue in malo, ergo qui iam peccat ex intentione & electione circa tale obiectum habituatus est respectu illius.

Deinde probatur cōclusioconclusio in alio sensu. Iniustum nōnon ex intentione & electione volitum, quāuisquamuis sit præuisum & cognitum: nōnon est per se primo volitum licet possit dici, per se secundò volitum. Similiter iniustum ex ignorantia & passione volitũvolitum non est per se & directè volitũvolitum, sed indirectè vel interpretatiuè, ergo sola actio iniusta ex intentione & electione habet ꝙquod sit propria primo & per se hominis iniusti. Reliquæ vero actiones etiam iniustæ non habent hoc primò & per se & formaliter, sed per se secundò, vel indirectè vel per accidens & interpretatiuè. Antecedens probatur, quoniāquoniam in moralibus finis expressè intentus specificat actum formalissimè: sicut in numeris vltima vnitas superueniens dat speciem numero, ergo actus iniustitiæ exercitus ex intentione & electione talis finis, est proprius & formalissimus iniustitiæ habitus.

Secunda cōclusioconclusio. Doctrina D.Divi Tho.Thomae etiāetiam habet verum in vniuersis vitijs, vt rationes factæ probant: sed quoniāquoniam alia vitia præter iniustitiāiniustitiam, versantur circa passiones, visum est aliquibus ꝙquod illa operatio in alijs vitijs dicatur fieri ex passione, quæ fit ex passione circa aliam materiāmateriam, non circa propriam illius vitij. QuoniāQuoniam aliâs omnis actio vitiosa esset ex passione in illis vitijs. Nobis tamen non placet hæc intelligentia. Est enim differentia inter incontinentem & intemperatũintemperatum. ꝙQuod quanuis vterq́;vterque se exerceat circa passiones non moderando illas: tamen incōtinensincontinens dicitur peccare ex passione: intemperatus autem ex habitu & electione. Ratio est huius differentiæ, quoniam ille dicitur peccare ex passione, qui præuenitur ab aliqua passione ab eaq̃;eaque irritatur, quæ non est sibi volũtariavoluntaria vel non omnino voluntaria. At vero quādoquando aliquis iam habet habitum intemperantiæ, iāiam ipsæ passiones volũtarięvoluntariæ sunt, & aliquādoaliquando imo & sæpè volũtarièvoluntarie incitat̃incitatur atq;atque irritatur. Atq;Atque hoc pacto etiāetiam in materia intẽperātiæintemperantiæ inuenietur aliquis qui non peccet ex passione, sed ex habitu & intentione & electione.

Ad argumenta in oppositũoppositum respondetur. Ad primũprimum ꝙquod actio iniustitiæ facta ex passione à sciente & vidente ꝙquod est iniustitięiniustitiæ actio, magis accedit ad formalitatem vitij iniustitiæ, quāquam ea quæ sit ex ignorantia. Vtraq́;Vtraque tamen nōnon est per se primò actio iniustitiæ sed per accidens intenta vel per se secundò.

Ad secũdũsecundum respōdeturrespondetur, solāsolam actionẽactionem quæ fit per se primo ex intẽtioneintentione & electione cōtrariaricontrariari ꝑper se primo virtuti iustitiæ: & præsupponit moraliter loquẽdoloquendo habitũhabitum iniustitiæ.

Ad tertiũtertium respondetur, ꝙquod non solũsolum apud Theologos, sed etiāetiam apud philosophos morales verũverum est ꝙquod vnicus actus iniustitiæ, qui est peccatũpeccatum mortale, corrũpitcorrumpit omnes infusas virtutes. Sed tamen ex virtutibus acquisitis semper manet quædāquædam habitualis dispositio virtutis ad bonum: neque statim vnico actu generatur habitus vitij.

Ad quartũquartum, ex doctrina D.Divi Tho.Thomae respōdeturrespondetur, ꝙquod potius inde colligitur nostra secunda cōclusioconclusio. Quanuis aliqualis differentia assignetur à D.Divo Tho.Thoma inter iustitiam & alias virtutes: & consequenter inter actionem iniustitiæ & actionem aliorum vitiorum.

AD TertiũTertium sic proceditur. Videtur, ꝙquod aliquis possit pati iniustum volens. Iniu|stum enim est inæquale vt dictum est. Sed aliquis lædendo seipsum, recedit ab æqualitate, sicut & lædendo alium. Ergo aliquis potest sibi ipsi facere iniustum sicut & alteri. Sed quicunque facit sibi iniustum, volens facit. Ergo aliquis volens potest pati iniustum, maximè à seipso.

¶ 2 Præterea. Nullus secũdumsecundum legem ciuilem punitur, nisi propter hoc, quòd facit aliquam iniustitiam. Sed illi qui interimunt seipsos, puniuntur secundum legem ciuitatum in hoc, quòd priuabantur antiquitus honore sepulturæ: vt patet per Philosophum in 5. Ethicorum. Ergo aliquis potest facere sibi ipsi iniustum: & ita contingit, quòd aliquis iniustum patiatur volens.

¶ 3 Præterea. Nullus facit iniustum nisi alicui patienti iniustum. Sed contingit, quòd aliquis faciat iniustum alicui hoc volenti, puta si vendat ei rem carius quàm valeat. Ergo contingit aliquem volentem aliquid iniustum pati.

SED contra est, quòd iniustum pati est oppositum ei, quod est iniustum facere. Sed nullus facit iniustum, nisi volens: ergo per oppositum nullus patitur iniustum nisi nolens.

RESPONDEO dicendum, quòd actio de sui ratione procedit ab agente, passio autem secundum propriam rationem est ab alio. Vnde non potest esse idem secundum idem agens & patiens, vt dicitur in tertio & octauo Physicor. Principium autem proprium agendi in hominibus est voluntas, & ideo illud propriè, & per se homo facit, quod volens facit. Et èex contrariò illud ꝓprièpropriè homo patitur quod præter voluntatem suam patitur, quia inquantum est volens, principium est ex seipso. Et ideo inquātuminquantum est huiusmodi, magis est agens, quàm patiens. Dicendum est, ergo quòd iniustũiniustum per se, & formaliter loquendo, nullus potest facere nisi volens, nec pati nisi nolens. Per accidens autem & quasi materialiter loquendo, potest aliquis id quod est de se iniustum, vel facere nolens (sicut cùm quis præter intentionem operatur) vel pati volens, sicut cùm aliquis plus alteri dat sua voluntate, quàm debeat.

AD primum ergo dicendum, ꝙquod cùm aliquis sua voluntate dat alicui id quod ei non debet, non facit nec iniustitiam, nec inæqualitatẽinæqualitatem. Homo enim per suam voluntatem possidet res: & ita non est præter proportionem si aliquid ei subtrahatur secundum propriam voluntatem, vel à seipso, vel ab alio.

AD secundum dicendum, quòd aliqua persona singularis potest dupliciter considerari. Vno modo secundum se. Et sic si sibi aliquod nocumentum inferat, potest quidem habere rationem alterius peccati, putà intemperantiæ vel imprudentiæ: non tamen rationem iniustitiæ: quia sicut iustitia semper est ad alterum, ita & iniustitia. Alio modo potest cōsiderariconsiderari aliquis homo, inquantum est aliquid ciuitatis, sci | licet pars: vel inquātuminquantum est aliquid Dei, scilicet creatura & imago. Et sic qui seipsum occidit, iniuriam quidem facit non sibi: sed ciuitati & Deo: & ideo punitur tam secundum legem diuinam, quam secundum legem humanam, sicut & de fornicatore Apostolus dicit: Si quis templum Dei violauerit, disperdet ipsum Deus.

AD tertium dicendum, quòd passio est effectus actionis exterioris. In hoc autem quod est facere & pati iniustum, id quod materialiter est, attenditur secundum id quod exterius agitur, prout in se consideratur, vt dictum est. Id autem quod est ibi formale & per se, attenditur secundum voluntatem agentis & patientis, vt ex dictis patet. Dicendum est ergo quòd aliquem facere iniustum, & alium pati iniustum, materialiter loquendo, semper se concomitantur. Sed si formaliter loquamur, facere aliquis potest iniustum, intendens iniustum facere: tamen alius non patietur iniustum, quia volens patietur. Et econuerso potest aliquis pati iniustum, si nolens id quod est iniustum, patiatur: & tamen ille qui hoc facit ignorans, non faciet iniustum formaliter, sed materialiter tantum.

PRima cōclusioconclusio. Per se & formaliter nullus potest iniustum vel facere nolens, vel pati volens.

Secunda conclusio. Per accidens vel quasi materialiter potest aliquis iniustũiniustum vel nolens facere vel volens pati.

Vtraq́ue conclusio huius articuli desumpta est ex doctrina Arist. libr. 5. Ethicorum cap. 9. Et quidem prima conclusio habetur expressa in illa regula iuris: scienti & consentienti non fit iniuria. libr. 6. regula. 27. & desumpta est hæc regula ex lege nemo. ff. de regulis iuris.

NOtandum est circa primam conclusionem & illam regulam iuris. Primò ꝙquod consensus & volũtasvoluntas eius, qui patitur iniustum nōnon debet oriri ex ignorantia: quia talis consensus ex ignorantia ortus censetur inuoluntarius: quoniam ignorantia inuolũtariuminuoluntarium causat. 1. 2. quæst. 76. Quocirca talis consensus non tollit rationem formalem iniusti. Et ita regula citata inquit, Scienti & cōsentienticonsentienti. Secundò, ꝙquod consensus patientis iniustum non debet oriri ex iniustitia aut violentia inferentis iniustum, sed ex libera & spontanea volũtatevoluntate ipsius patientis. NāNam aliâs non erit consensus liber & voluntarius, sed habebit aliquid admixtum inuoluntarij. Consensus autem mixtus ex voluntario & inuoluntario non aufert rationem formalem iniusti: vt colligitur ex his quæ dici solent. 1. 2. quæst. 6. v., Verbi g.gratia, Si quis latroni minanti mortem, voluntario actu offerat pecuniāpecuniam, vt saluet vitam: reuera patitur iniustum à latrone suscipiente pecuniam: quoniam illa voluntaria oblatio pecuniæ non est pura, sed mixta ex voluntario & inuoluntario: trahit enim originem ex violentia à latrone illata. Similiter qui fœneratori soluit vsuras iniustum patitur formaliter: quia voluntas soluendi vsuras dimanauit ex iniustitia fœneratoris exigentis vsuras: atque adeò est voluntas mixta.

Tertiò notandum est, quòd in casu primæ cōclusionisconclusionis. Is qui infert iniustum, postquam illi constiterit de libero consensu patientis, ad nullam tenetur illi cōpensationẽcompensationem aut restitutionẽrestitutionem faciendāfaciendam: quia reuera ille patiens non fuit passus iniustum. v., Verbi g.gratia, qui existimans se furari centum postea certo cognouerit, Petrum liberè consensisse in ablatione illorum centum, nōnon tenetur ei aliquid restituere. Consultò dixi ꝙquod ipsi patienti iniustum non tenetur satisfacere: quoniam pote|rit contingere quòd licet non teneatur satisfacere ipsi patienti, teneatur tamen alteri qui passus est iniustitiam formaliter. v.Verbi g.gratia, Si quis prodigus habens vxorem & filios erogauerit prodige Petro omnem suam substantiam: Petrus nullam tenebitur facere restitutionem ipsi prodigo: tenetur tamen vxori & filijs, qui habent ius vt ex illis bonis alantur: cui iuri isti non cesserunt.

SEd his suppositis arguitur contra primāprimam conclusionem præsertim contra secundam partem. Primo qui libero consensu semetipsum alteri tradit, vt interficiatur aut vulneretur patitur formaliter iniustum, si occidatur aut vulneretur: & tamen supponimus illum simpliciter esse volentem, ergo, &c.

Secundò arguitur. Si pater filiam virginem voluntariè tradat alicui, vt abutatur illa: & similiter maritus tradat vxorem alicui; formaliter patiuntur iniuriāiniuriam ab illo qui vitiat virginem & vxore aliena vtitur, ergo. Probatur antecedens. Nam qui in illo casu virginem deflorauerit committit vitiũvitium stupri. Similiter qui vxore illa vtitur, committit adulterium. Sed in his duobus vitijs præsertim in adulterio intrinsecè clauditur ratio iniustitiæ, secundum communem opinionem.

Ad hæc argumenta interpretes D.Diui Tho.Thomæ respondent, ꝙquod bona quibus homo vtitur sunt in duplici differentia: quædāquædam pertinent ad nostrum dominium perfectè: ita vt per facultatem arbitrij possimus illis liberè vti. Huiusmodi sunt bona externa: vt pecunia & alia quæ pecunijs comparantur. QuædāQuædam vero bona sunt, quibus non vtimur per plenum dominium: sunt tamen à natura nobis concessa & tradita in nostrānostram tutelam & custodiam: ita quòd potius sumus custodes illorum, quam domini. Huiusmodi sunt illa omnia bona de quibus procedunt duo argumenta facta. Etenim vita & membra nostra, quanuis illis vtamur, non tamen plenũplenum eorum dominium habemus. Habemus tamen ius custodiendi & seruandi huiusmodi bona nobis concessum à natura. Imo & stricta obligatione naturali custodire tenemur huiusmodi bona. Similiter pater iure naturæ est custos virginitatis filiæ, quam tenetur custodire naturali obligatione: sicut tenetur vir vxoris corpus custodire. Hac ergo supposita distinctione dicunt, quòd prima conclusio Diui Thomæ limitanda est ad bona primi generis: in quibus vniuersaliter est verum nullum posse iniustum pati, si ipse fuerit spontaneus & volũtariusvoluntarius. QuoniāQuoniam eiusmodi bona plenario dominio subijciuntur nostræ voluntati. Secùs est autem in bonis secundi generis, quorũquorum homo non tam est dominus quàm custos à natura designatus. Ista solutio & limitatio conclusionis secundæ colligitur apertè ex solutione ad primum huius articuli. Contra istam tamen solutionem est argumentum: si custos vinearum consentiat liberè aliquem deuastare vineam: deuastator ille licet iniustum faciat contra verum dominum vineæ: nullam tamen iniustitiam facit ipsi custodi. Et non alia ratione, nisi quia liberè consentit ipse custos, ergo quanuis homo non sit dominus suorum membrorum: sed tantum custos, nihilominus si ipse consentiat liberrimè in abscisionem alicuius membri, nullānullam patietur iniuriam. Sic dicũtdicunt ex mente domini Caietani infra quæst. 154. arti. 6. circa primum dubium. Quòd homo nullum habet ius aut dominij aut custodięcustodiæ supra mẽbramembra corporis sui, quod habeat ortum ex eius libera voluntate. Sed totum huiusmodi ius originatum est à natura & à naturæ autore: quocirca homo per liberāliberam voluntatem non potest cedere iuri quod habet ad custodiendum membra sua, atque adeò qui ipsa læserit lædet similiter hoc ius custodiæ, & ex consequenti irrogabit iniuriam ipsi homini, qui est custos. Secus autem est in custode vinearum aut aliarum huiusmodi rerum, cui competit ius custodiendi non ab autore naturæ: sed ex libera eius voluntate acceptante hoc ius custodiæ. Contra hanc tamen solutionem replicatur. Primò, supponamus aliquem custodem vinearum aut agrorum non propria voluntate acquisisse ius & obligationem custodiendi vineas & alia bona huiusmodi: sed ex imperio legis aut superioris iudicis compellẽtiscompellentis ipsum etiam repugnantem. Tunc ius quod iste habet custodiendi non pendet ab eius vo|luntate, & ex consequenti neque potest ipse pro sua volũtatevoluntate & libertate cedere huic iuri, neque excutere à se obligationem custodiendi. Et nihilominus si ipse consentiat liberè in deuastatione vineæ, nulla illi fit iniuria: quanuis ipsemet consentiens, & deuastator vineæ iniustitiam faciant domino vineæ, ergo eadem ratione quanuis homo non possit pro sua voluntate cedere iuri sibi tradito à natura custodiendi membra: si tamen libere consenserit in læsionem sui corporis, nullam iniustitiam patietur. Et confirmatur, quòd quis ex præcepto naturæ ius habeat & obligationem custodiendi aliqua bona, aut vero ex præcepto legis positiuæ: nihil aliud refert nisi quòd ille, si non custodiat, violabit ius & legem naturæ: Iste vero violabit ius positiuum & legem humanam: quod erit leuius peccatum, ergo nihil refert ad nostrũnostrum propositum quòd aliquis ex lege naturæ sit custos aut vero ex lege positiua.

Secundò implicat contradictionẽcontradictionem, quòd aliquis patiatur iniustum formaliter in eo in quo est spontaneus & voluntarius absque vlla inuoluntarij admixtione, ergo est impossibile, quòd quis volens & sciens consentiat in læsionem sui corporis, & quòd in tali læsione iniustum formaliter patiatur, vndecunque illi competat ius custodiendi corpus suum. Probatur antecedens ex ratione Diui Thomæ in hoc articulo. Nam is qui est volens & consentiens, non est patiens, sed potius agens moraliter loquendo respectu eius quod vult, ergo sicuti est impossibile quòd quis sibi ipsi faciat iniustitiam: ita est impossibile quòd in eo in quo est volens & consentiens, iniustum formaliter patiatur. Nam in tali casu potius sibi ipsi iniustitiam faceret quam illam ab alio pateretur. Quia vt dicit Diuus Thomas, ille potius est agens quam patiens.

Ad hæc argumenta viri docti vt respondeant, ita meditantur, quòd in homine distinguenda est secundùm rationem duplex voluntas. Altera est voluntas naturæ & est illa quæ conformatur naturali inclinationi, & quæ regulatur non per discursum rationis: sed per iudicium insitum & præscriptũpræscriptum à natura mensuratur. Huiusmodi est voluntas qua appetimus esse viuere & alia huiusmodi bona nobis omnino connaturalia. Altera est voluntas rationalis quæ non oritur totaliter ex naturali inclinatione, neque regulatur per iudicium insitum à natura: sed per discursum rationis & per rationes excogitatas ab intellectu. Vt est voluntas qua quis vult comparare diuitias. Hæc distinctio colligitur ex doctrina Diui Thomæ & Caietani 1. 2. quæstione 30. articulo. 3. Per quam distinctionem non intendimus distinguere duas potentias in homine: sed vnam & eandem potentiam voluntatis comparamus ad diuersa obiecta & ad distinctas ipsius operationes.

Secundò est notandum, quòd ius illud & illa obligatio quæ reperiuntur in homine ad custodiendum quæ retulimus in duobus argumentis bona, per se primò non pertinent ad voluntatem rationalem sed ad voluntatem naturæ, eo quòd habent omnimodam connaturalitatem cum humana natura: quanuis verum sit quòd voluntas rationalis tenetur se conformare in hac parte cum voluntate naturæ, quòd si non fecerit peccabit mortaliter.

His suppositis, ad propositam dubitationem dicunt: quòd is qui voluntarius consentit in læsione membrorum sui corporis, est quidem voluntarius voluntate rationali, dissentit tamen & repugnat virtualiter per voluntatem naturæ. Quocirca simpliciter patitur iniustum formaliter: quoniam dissentit & repugnat læsioni per illam voluntatem naturæ, ad quam per se primò spectant ius & obligatio custodiendi illæsa membra omnia sui corporis. Ex quo sequitur, quòd si quando liberè contigerit, vt homo liberè consentiat in læsione sui corporis, non solum per voluntatem rationalem verumetiam per voluntatem naturæ qui ita consenserit non patietur formaliter iniustum. Verbi gratia, si quispiam offerat brachium veneno infectum, vt scindatur propter bonum totius suppositi, quod est præstantius quàm bonum vniuscuiusque membri, quorum quodlibet ordinatur ad bonũbonum totius, & propter illud naturaliter se exponit periculo, | nullam patietur iniustitiāiniustitiam ab eo qui secuerit brachium, eo quòd non solum voluntate rationali, sed etiam voluntate naturæ, quæ inclinat magis ad bonum totius suppositi, quāquam particularis membri, consentit liberè in sectione brachij. Ex his putant soluta duo illa priora argumenta contra primam conclusionem.

Cæterum ad replicas duas contra solutionem desumptam ex Caietano quęstionequæstione 154. Respondent ad primam negando consequentiam. Ratio discriminis est, quoniam illud ius seu obligatio custodiendi quæ oritur ex lege positiua siue ex præcepto superioris, non pertinet per se primò ad voluntatem naturalem sed ad voluntatem rationalem, per quam tenemur subijcere nos legi & superioris præcepto. Vnde qui per voluntatem rationalem consenserit: simpliciter consentit in his quæ pertinent ad huiusmodi leges: atque adeò nullum patitur iniustum. Secus est autem in illo iure naturali quod nobis competit ex ipsa natura. Ad cōfirmationemconfirmationem respondetur, quòd præter illud discrimen assignatum in ipsa confirmatione, reperitur aliud assignatum ibidem.

Ad secundam replicam respondetur cōuincereconuincere quòd qui offert membrum corporis læsioni non patitur iniustum, si attendamus voluntatem rationalem per quam consentit læsioni. Secus est autem si attẽdamusattendamus voluntatem naturæ quia per illam non consentit: quin potius repugnat & ex consequenti patitur iniustum. Sed nos in materia de homicidio aliter philosophabimur. NũcNunc autem sequamur hanc sententiam. Ex qua sequitur quòd qui infert iniustum in illis tribus casibus propositis in duobus argumentis cōtracontra primam conclusionem, si materia sit apta reparari satisfactione vel restitutione, tenetur homo satisfacere & restituere damnum illatum in illis bonis, quantumcunque patiens consenserit. Patet ex dictis, quia omne damnum per iniustitiam illatũillatum reparandum est secundùm legem iustitiæ, si fuerit illatum in materia reparabili. An vero materia horum bonorum in quibus infertur detrimentum volenti sit reparabilis necne, alibi est explicandum: quoniam nōnon est huius loci.

Circa vtranque conclusionem articuli notandum est, quòd vt liber consensus patientis tollat formalem rationem iniusti: nōnon satis fuerit, quòd vtcunque sit liber consensus: sed necesse est, vt respectu inferentis iniustum sit simpliciter liber consensus absq;absque vlla inuoluntarij admixtione. v., Verbi g.gratia, cũcum Christus patiebatur mortem simpliciter erat voluntarius: oblatus enim est quia ipse voluit. Et nihilominus consensus eius voluntarius non abstulit rationem formalem iniustitiæ à morte illata à Iudæis: quoniam ille consensus Christi oriebatur ex charitate Patris, & ex charitate qua homines diligebat: iuxta illud quod ipse dixit Ioann. 18. Vt cognoscat mundus quia diligo Patrem, & sicut mandatum dedit mihi Pater sic facio: Surgite, eamus hinc, scilicet, ad subeundam mortem. Respectu tamen eorum qui vitam ab illo auferebant nullum habuit consensum: sed patientissimam tantum tolerantiam: atque adeo simpliciter patiebatur iniustum ab illis. Proportionabiliter dicendũdicendum de martyribus.

Circa solutionem ad secundum notandum est, quòd cum docet Diuus Thomas, quòd is qui se interficit si cōsidereturconsideretur vt priuata persona committit vitium intemperantiæ, non loquitur generaliter: sed de illo tantum qui se interficit per immoderatum vsum cibi aut potus. Maiorem autem habet difficultatem id quod asserit D. Thomas, quòd qui se interimit peccat peccato imprudentiæ: quoniam vix potest contingere quòd aliquis peccet contra prudentiam, quin simul delinquat aduersus aliam peculiarem virtutem. Non ergo fecit satis D.Diuus Thom.Thomas assignando vitium imprudentiæ: sed oportebat explicare aliud peculiare vitium.

Respondetur, quòd qui seipsum interficit per se primò peccat contra propriam charitatem qua naturaliter seipsum tenetur diligere. Hæc autem charitas non est aliqua specialis virtus: sed potius est inclinatio naturalis quæ est radix aliarum virtutum moraliũmoralium. Quocirca vt D.Diuus Tho.Thomas assignaret virtutem aliquāaliquam moralem contra quāquam delinquitis qui se interimit, confugit ad prudentiam quæ est virtus quæ generaliter violatur in | omni opere vitioso: sed specialiori quadam ratione violatur per huiusmodi interfectionem: imprudentissimus enim reputatur ille qui seipsum interficit.

AD Quartum sic proceditur. Videtur, quòd non quicunque facit iniustũiniustum, peccet mortaliter. Peccatum enim veniale mortali opponitur. Sed quādoquequandoque veniale peccatum est, quòd aliquis faciat iniustum. Dicit enim Philosophus in 5. Ethic. de iniusta agentibus loquens: Quæcunq;Quæcunque non solùm ignorantes, sed & propter ignorantiam peccant, venialia sunt: ergo non quicunque facit iniustum, mortaliter peccat.

¶ 2 Præterea. Qui in aliquo paruo iniustitiam facit, parum à medio declinat. Sed hoc videtur esse tolerabile, & inter minima malorum computandum, vt patet per Philosophum in 2. Ethicor. Non ergo quicunq;quicunque facit iniustum, peccat mortaliter.

¶ 3 Præterea. Charitas est mater omnium virtutum, ex cuius contrarietate aliquod peccatum dicitur mortale. Sed nōnon omnia peccata opposita alijs virtutibus sunt mortalia: ergo etiam neque facere iniustum semper est peccatũpeccatum mortale.

SED contra. Quicquid est contra legem Dei, est peccatum mortale. Sed quicũquequicumque facit iniustum, facit contra præceptum legis Dei: quia vel reducitur ad furtum, vel ad adulterium, vel ad homicidiũhomicidium, vel ad aliquid huiusmodi, vt ex sequentibus patebit: ergo quicunq;quicunque facit iniustum, peccat mortaliter.

RESPONDEO dicendum, quòd sicut suprà dictum est, cùm de differentia peccatorum ageretur, peccatum mortale est quod cōtrariaturcontrariatur charitati per quam est animæ vita. Omne autem nocumentum alteri illatum, ex se charitati repugnat, quæ mouet ad volẽdumvolendum bonum alterius: & ideo cùm iniustitia semper consistat in nocumento alterius, manifestum est quòd facere iniustũiniustum, ex genere suo est peccatum mortale.

AD primum ergo dicendum, ꝙquod illud verbum Philosophi intelligitur de ignorantia facti, quam ipse vocat ignorantiam particularium circunstantiarum, quæ meretur veniam: non autem de ignorantia iuris, quæ non excusat. Qui autem ignorans facit iniustum, non facit iniustum, nisi per accidens: vt supra dictum est.

AD secundum dicẽdumdicendum, quòd ille qui in paruis facit iniustitiam, deficit à perfecta ratione eius quod est iniustum facere, inquantum potest reputari non esse omnino contra voluntatem eius, qui hoc patitur: puta si auferat aliquis alicui vnũvnum pomũpomum vel aliquid tale, de quo probabile sit, quòd ille inde non lædatur, nec ei displiceat.

AD tertium dicendum, quòd peccata quæ sunt contra alias virtutes, nōnon semper sunt in nocumentũnocumentum alterius, sed importātimportant inordinatio|nem quandam circa passiones humanas. Vnde non est similis ratio.

PRima conclusio. Omnis qui facit iniustum peccat mortaliter ex genere suo.

Secunda conclusio. Ex leuitate materiæ potest contingere quòd tantum peccet venialiter: imo & ꝙquod nullum peccatum committat: quia qui patitur censetur volũtariusvoluntarius.