TErtio loco id quærebatur, an pœnitẽtiæpœnitentiæ virtus ſsit ad ſsalutem, & iuſtificationẽiustificationem neceſsſsaria. Nam pars negatiua, vera eſsſse videtur ex Origine homil. 2. in Leuit. vbi ſeptẽseptem media enumerat idonea ad conſequendãconsequendam remiſssionem peccatorum.

Primum eſst baptiſsmus ad Titum. 3. ſsaluos nos fecit per lauacrum regenerationis. SecũdumSecundum eſst charitas, Luc. 7. remittuntur ei peccata multa, quoniam dilexit multum. 1. Petri. 4 Charitas operit multitudinem peccatorum. Tertium eſst martyrium. Ioan. 15. maiorẽmaiorem charitatem nemo habet, quàm vt animam ſsuam ponat ꝓpro amicis ſsuis. Et Matth. 10. Omnis qui confitetur me coram hominibus, confitebor & ego eum coram patre meo, & qui perdiderit animam ſsuam propter me, inueniet eam. Quartum eſst, eleemoſsyna, iuxta illud Lucæ. 11. Date eleemoſsynam, & ecce omnia munda ſsunt vobis. Et Thobię. 4. Eleemoſsyna ab omni peccato & à morte liberat. Quintum eſst, remittere iniuriam. Matth. 6. Si demiſseritis hominibus peccata eorũeorum. & pater veſster cœleſstis dimittet vobis delicta veſstra. SextũSextum eſst, conuertere peccatorem ab errore viæ ſsuæ. Iacobi. 5. Qui conuerti fecerit peccatorem ab errore vitæ ſsuæ, operit multitudinem peccatorum. Septimum tandem eſst pœnitentia, cùm labat peccator in lachrymis ſstratum ſuũsuum | Ezech. 18. Si impius egerit pœnitentiãpœnitentiam ab omnibus peccatis ſsuis, omnium iniquitatũiniquitatum eius non recordabor, Eadem ferè Augu. lib. 2. cõtracontra Creſsconium grammaticum, cap. 12. EadẽEadem quoq;quoque Chryſsoſst. in epiſtolãepistolam ad Chorin. 2. homil. 4. Cùm ergo pœnitentiam diſstinguant Origenes & Auguſst. à cæteris remediis quæ ad remiſssionem peccatorũpeccatorum ſsingula ſsunt idonea, fit conſsequens ad remiſssionem peccatorum pœnitentiam non requiri. Et confirmatur ex eodẽeodem chryſsoſst. homil. 5. ad Antioche. vbi docet: & triſstitiam & mortem, de peccato vtranq;vtranque natam eſsſse, peccatum vtranq;vtranque deſstruere: vt in pœnitentibus & martyribus: & homil. 22. ad eoſsdem, Cùm dixiſsſset, compunctione atque eleemoſsynis regnum cœlorum emi: ſsubdit, non habes pecunias? non cõpunctionemcompunctionem? Ecce clamat Propheta dicẽsdicens: Quis eſst homo qui vult vitam? prohibe linguãlinguam tuãtuam à malo, labia tua ne loquantur dolum: & in ſsalutem tibi ſsufficiet.

Secundò principaliter pro eadem parte argumentor. Si cui nõnon occurrant memorię peccata, occurrat autem diuina bonitas, poterit ex eiuſsmodi conſsideratione in actum dilectionis exire? quẽquem ſsi habeat, proculdubio iuſstificabitur. Per ſsolam igitur dilectionẽdilectionem, cùm peccata in mentem non veniunt, poteſst homo iuſstificari: quo circa nõnon eſst pœnitẽtiapœnitentia, ad | iuſstificationem neceſsſsaria.

Confirmat autem hoc vel maximè, quòd pecatapeccata comiſsſsa nonnũquamnonnumquam èex memoria penitus excidunt, ita vt reuocari nõnon poſssint, idque vel per morbum, vel etiam per anguſtiãangustiam tẽporistemporis, quemadmodũquemadmodum ſsi oſcitẽoscitem tãtam ChriſtianũChristianum de improuiſso tyrannus opprimat, nec ſpaciũspacium ſsit ad cogitãdacogitanda & deflẽdadeflenda peccata. Quare nõnon oportet in omni euentu pœnitere, ſsed in huiuſsmodi poterit homo ſsine pœnitẽtiapœnitentia ſseruari

Vltimò, contingit, aliquẽaliquem eſsſse multis criminibus, perplexũperlexum, atq;atque inuolutũinuolutum. Si ergo pœnitencia eſsſset ad remiſssionem peccatorũpeccatorum neceſsſsaria, opus eſsſset, ſingulorũsingulorum peccatorũpeccatorum pœnitere, cũcum par ſsit ratio de ſsingulis: quo fieri, vt nõnon poſsſset huiuſsmodi in momẽtomomento iuſstificari.

Pro parte verò affirmatiua thema noſtrũnostrum apertiſssimè facit: niſsi pœnitentiam habueritis. Neceſsſsaria eſst igitur pœnitentia, ne pereamus.

Huic quæſstioni priuſsquàm ego reſpõdeãrespondeam, illud ſsuppono. CũCum duplex pœna ſsit, altera interior, hoc eſst, dolor animi, altera exterior, hoc eſst, afflictio corporis: duplicem ex conſsequenti pœnitentiam eſsſse, altetãalteram interiorem, de qua. 2. ad Timot. 2. NequãdoNequando det illis deus pœnitentiãpœnitentiam, & Actorum. 2. pœnitentiãpœnitentiam agite, & baptizetur vnuſquiſq;vnusquisque veſstrum: Alteram verò exteriorem, de qua. 2. ad Corinthio. 7. que ſsecundum deum triſstitia eſst, pœnitentiam in ſsalutem ſstabilem operatur, & Matt. 11. Olim in cilicio & cinere pœnitentiam egiſsſsent.

Tunc ſsit prima concluſsio. Pœnitentia interior eſst neceſsſsarium remediũremedium ad remiſsionẽremissionem mortalium peccatorum. Actorum. 3. Pœnitemini & conuertimini, vt deleantur peccata veſstra. Ezechiel. 18. Si impius egerit pœnitentiam ab omnibus pecatispeccatis ſsuis: vita viuet, & nõnon morietur. NullũNullum enim aliud proponitur pœnitentibus mediũmedium, vnde & cap. firmiter de ſsum. trini. definitur, quòd ſsi quis poſst baptiſsmum prolapſsus fuerit in peccatum, per veram ſsemper poteſst pœnitentiam reparari.

Item Apocalip. 2. Memor eſsto: vnde excideris, & age pœnitentiãpœnitentiam, & prima opera fac, Sin autem, veniam tibi citò, & mouebo candelabrum tuum de loco ſsuo, niſsi pœnitentiam egeris.

Pręterea, ad Ephe. 4. & ad Coloſs. 3. Vos nõnon ita didiciſstis ChriſtũChristum, ſsed ſsicut eſst veritas. in Ieſsu, exulte vos veterẽveterem hominẽhominem, & induite nouum. At, induitur nouus per amorem boni, exuitur ergo vetus, per ordium vitæ prioris.

Præterea, Eccle. 21. Fili pecaſtipeccasti, nõnon adiicias iterum, ſsed de priſstinis deprecare, vt tibi dimittãturdimittantur. Quæ verba tractans Augu. lib. 1. de nup. & concup. cap. 26. inquit. Si à peccando | deſsiſstere, hoc eſsſset non habere peccatũpeccatum, ſsufficeret vt hoc nos ſscriptura moneret, fili peccaſsti, non adijcias iterũiterum. Non autem ſsufficit, ſsed addidit, & de priſstinis deprecare, vt tibi dimittantur. D. Tho. de veri. q.. 28. art. 5. &. 12. q. 113. 2. 3.

Præterea, qui nouam vitam, ceſſationẽq;cessationemque à peccato ſsolummodo ad iuſstificationem remiſsionemq;remissionemque pręfiniunt, hi dominicam precationem de medio tollunt, qua dicimus, dimitte nobis debita noſstra. &c. Imo memoriãmemoriam peccatorum antecedentium conantur abolere, qua nihil peccatori ſsalubrius eſst. Pſsalm. 50. Quoniam iniquitatem meam. &c. Vide Chryſsoſsto. homi. 9. in epiſsto. ad Hebreos.

Præterea, Lucæ. 5. Non egent qui ſsani ſsunt medico, ſsed qui malè habent. Non enim veni vocare iuſstos, ſsed peccatores ad pœnitentiam. & cap. 15. Gaudium erit in cœlo, ſsuper vno peccatore pœnitentiam agente, quam ſsuper nonaginta nouem iuſstis, qui non indigẽtindigent pœnitentia. Quod, & in concilio hoc Trid. ſseſsſs. 6. c. 14. modò difinitum eſst. Nam ſsanctorum teſstimonia hoc loco cõgererecongerere, fuerit in re non dubia teſstibus, vti non neceſsſsarijs. Si quis tamen ea noſsſse cupit, multa colligit Gratianus, de pœnitentiæ. diſstin. 1. & Rophenſs. articulo quinto.

Neque poſst tam firma ſsacrarum literarum | argumenta, rationibus hanc concluſionẽconclusionem cõnfirmareconfirmare neceſſariũnecessarium eſst. Nam, rationes fermè quę à thologistheologis in fidei catholicę confirmatione referuntur, ex coniectura pendent, nullãnullam vim afferunt in docendo. Nos verò, cùm aduerſsus hęreticos diſsputamus, argumẽtaargumenta quęrimus, quę non perſsuadeant modò, ſsed cogant, & tamen in hac parte ſsi quis theologus afferat rationem, non aſspernet: ſsi nõnon habeat, non admodum flagitem. Nos certè congruẽtiſsimamcongruentissimam inſsinuauimus: quod pœnę medicinę ſsunt aduerſsus peccata appoſssitiſssimę: eoq;eoque pręſsertim: quod triſstitia atq;atque dolor humilitatem inducunt, ſsuperbiam excludũtexcludunt, quę morborum humani generis prima cauſsa eſst. Contritam manum, vel brachium, lęuare nõnon poſsſsumus: ſsic mœror in corde viri: humiliabit illum. Prouerb. 13. vide Chryſsoſsto. homil. 3. in Matth. &. 11. ad populum Antiochen.

Pręterea nihil eſst quod ita animum humanum contineat & fręnet, quàm pœna. Vt igitur homines peccata vitarent diligentius, in quę ſsemel decidiſsſsent, pœnis ac timore cohiberi debuerunt. Atque (vt Auguſst. ait) & habetur de pœnitẽtiapœnitentia diſst. 1. ca. nullus. ita impartitur Deus miſsericordię largitatem vt nõnon relinquatur iuſstitię diſsciplina: ſsi quidem naturalis ratio poſstulat: vt legum pręuaricatores, iuſsta vindicta puniantur.

Secunda concluſsio. Exterior pœnitentia eſst quoq;quoque ad ſsalutem neceſsſsaria. Hanc mox equidẽequidem demonſstrabo, ſsi prius vnũvnum illud admoneãadmoneam, actus exteriores ad ſsalutem neceſsſsarios eſsſse, in hunc ſsenſsum. Vt ſsi facultas adſsit habeãturhabeantur in re, ſsi non adſsit habeantur in voto. Verbi cauſsa. Baptiſsmus dicitur eſsſse ad ſsalutem neceſsſsarius, quoniãquoniam ſsi haberi poſssit, ſsine illo nemo ſsaluatur. Si haberi nõnon poſssit, ſsine voto illius ſsalus conſstare: nõnon valet. In hunc igitur ſsenſsum nos aſsſserimus pœnitentiãpœnitentiam exteriorem: eſsſse ad ſalutẽsalutem neceſſariãnecessariam. quoniam nemo vnquãvnquam qui eam agere potuit, ſsine ea ſsalutem conſsecutus eſst: Nec qui agere non potuit, ſsine illius voto & deſsiderio.

Primum ergo argumentum pro hac cõcluſioneconclusione eſst teſstimonium Concilij Triden. ſseſssi. 6. capitulo. 14. Docendum eſst (inquiunt patres) Chriſstiani hominis pœnitentiam (quãquam, ſsecundam poſst naufragium tabulãtabulam ſsancti patres aptè nuncupauerunt) multò aliam eſsſse à baptiſsmali, eaq́;eaque contineri, non modò ceſsſsationem à peccatis, & eorũeorum deteſstationem, aut cor contritum & humiliatum, verùm etiam eorundem ſacramentalẽsacramentalem confeſssionem, ſaltẽsaltem in voto. Itemq́;Itemque ſsatiſsfactionem per ieiunia, elemoſsynas, orationes, & alia pia ſspiritualis vitæ exercitia. De qua pœnitentia ſcriptũscriptum eſst: Memor eſsto vnde excideris, age pœnitentiãpœnitentiam | & prima opera fac. & iterum. Quæ ſecundũsecundum Deum triſstitia eſst, pœnitentiam in ſalutẽsalutem ſstabilem operatur. & rurſsus. Pœnitentiam agite, & facite fructus dignos pœnitentiæ. Hactenus Concilium.

Atque hęc ferè ſsacrarum literam teſstimonia magna ex parte concluſsionis huius veritatem oſstendunt. Nam & illud Apoſst. 2. ad Corinth. 7. Triſstitia quæ ſsecundum DeũDeum eſst pœnitenciam. &c. de exteriore intelligendũintelligendum eſsſse, ſsuperius admonuimus. Triſstitia enim interior, quæ ſsecundum Deum eſst, pœnitentiãpœnitentiam (videlicet exteriorem) in ſsalutem ſtabilẽstabilem operatur. Vera enim pœnitentia interior intelligi non poteſst, quam non exterior conſsequitur. Baruc. 2. anima quæ triſstis eſst, & incedit curua, & infirma. & Dauid pſsalmo quinto Laboraui in gemitu meo, lauabo per ſsingulas noctes lectum meum, & lachrymis meis ſstratum meum rigabo. & Lucæ ſseptimo Mulier illa peccatrix lachrymis rigauit pedes domini. Illud quo que Matthei tertio, Facite fructum dignum pœnitentiæ: iam enim ſsecuris ad radicem arboris poſsita eſst. Omnis ergo arbor, quæ non facit fructum bonum, excidetur, & in ignem mittetur: de exteriori ſsatisfactione accipiendum eſsſse, & communis ſsenſsus Catholicorum manifeſstat, qui hunc locum maximè referunt ad|uerſsus Lutherum, ad aſsſserendam ſsatisfactionem exteriorem pœnitẽtiępœnitentię. Tum & Chriſsoſstomus docet, homil. 10. in Math. his verbis. Maximè indigemus compunctione pœnitẽtiępœnitentię, multarumq́;multarumque lachrymarum: PœnitẽtiamPœnitentiam verò dico, non ſsolùm vt à malis prioribus deſiſtamꝰdesistamus, verumetiãverumetiam, vt bonorũbonorum operũoperum fructibꝰfructibus impleamur: Facite, nquit, fructus dignos pœnitentię: quo autem modo fructificare poterimus? ſsi vtiq;vtique peccatis aduerſsa faciamus: aliena rapuiſsti? incipe donare iam propria: longo es tempore fornicatus? à legitimo quoq;quoque vſsu ſuſpẽderesuspendere coniugij: iniuriam feciſsti? refer benedictionis verba conuiciis: neque enim vulnerato ſsufficit ad ſsalutem, tantummodo ſspicula de corpore euellere, ſsed etiam remedia adhibere vulneribus: deliciis ante & temulẽtiatemulentia diffluebas? ieiunio & aquę potu vtrunq;vtrunque compenſsa hactenus Chryſsoſst. Deniq;Denique ſsic illũillum locum eſsſse interpretandum, euangelicus ſstylus ipſse declarat: vbi fructus arboris, opera exteriora, quę à bona voluntate tanquàm radice, procedunt, aſsſseruntur. Matth. 7. A fructibus eorum cognoſscetis eos.

Pręterea & Apoſstol. ad Rom. 6. hanc cõcluſionemconclusionem docet, inquiens: Humanum dico propter infirmitatem carnis veſstre: ſsicut exhibuiſstis membra veſstra ſseruire iniquitati, ita nũcnunc exhibete membra veſstra ſseruire iuſstitiæ.

Nec id ſsolum procedit in lege euangelica, ſsed in omni ſsiue naturæ, ſsiue ſscripturæ: hoc enim peculiare habuit lex noua, (vt D. Tho. author eſst) quòd determinat in particulari, ea quæ in lege naturæ erant indeterminata, de iure (inquit) naturali eſst, vt aliquis pœniteat de malis quæ fecit, quantum ad hoc quòd doleat ſse feciſsſse, & doloris remedium quærat, per aliquem modum, & aliqua etiãetiam ſsigna doloris oſstendat, ſsicut Niniuitæ fecerunt.

Sed ea pœnitentia, determinationem accepit, ex inſstitutione diuinę legis. Sicut ergo in noua lege, neceſsſsaria eſst ad ſalutẽsalutem vtraq;vtraque pœnitentia, & interior, & exterior, ita etiam in lege naturæ atque ſscripturæ, neceſsſsaria erat.

Præterea Iohel. 2. Conuertimini ad me in toto corde veſstro, in ieiunio, & fletu, & planctu. Quo teſstimonio ad hoc corroborandũcorroborandum, vtitur Ambroſs. ad virginem lapſsam, capi. 8. Pœnitudo (inquit) neceſsſsaria eſst, ſsicut vulneratis ſsunt neceſsſsaria medicamina: Sed quanta putas, & qualis neceſsſsaria pœnitencia? Secundum conſscientiæ molem, exhibenda eſst pœnitentie magnitudo: non enim verbis agẽdaagenda eſst, ſsed & actu. Hæc autem ſsic agitur, ſsi tibi ante oculos ponas, non aliud remedium poſst baptiſsmum, conſstitutum eſsſse, quàm pœnitentiæ ſolatiũsolatium. Tum imprimis proprij facti tu ipſse iudex eſsto crudelior, & quaſsi mortuãmortuam | te exiſstimans, quomodo poſssis reuiuiſscere cogira: de inde, mens, ac membra ſsingula, digna caſstigatione punienda: totum corpus crucietur. dicit enim Dominus: cõuertiminiconuertimini in toto corde veſstro, in ieiunio, & fletu, & planctu. &c. Et infra, qui futuras pœnas in hoc paruo vitæ ſspacio compenſsauerit, ſseipſsum ab æterno iudicio liberat: grandi plagæ: alta & prolixa opus eſst medicina, grande ſscelus, grande habet neceſsſsariam ſsatisfactionem.

Idem etiam elegantiſssimè docet Chriſsoſst. in epiſstolam ad Hebræ. homil. 9. vbi nec veretur dicere, medicamentum fortius, quod maximè operetur in pœnitentia, exteriorem ſsatiſsfactionem eſsſse. Quemadmodum in medicamentis compoſsitis, vna herba eſst dominãtiſsimadominantissima: & homil. 5. de pœnitentia dicit, eãeam eſsſse mortuam ſsine eleemoſsyna.

Idem quoque docet Cypria. ſsermone. 5. de lapſsis circa finem. Orare (oportet impenſsius) & rogare, diem luctu tranſsigere, vigiliis noctes ducere. &c.

Præterea (vt in relectione anni ſsuperioris nobis monſstratum eſst) cum ambarum partium, & ſspiritus & carnis peccatum commune ſsit, neceſsſsarium erat, vt eſsſset remedium quoquecommune, totuſsque homo interior & exterior, pœnas lueret pecatorum. Præterea, cùm ex miſsericordia Dei, pœna æterna, | pœntenti in temporalem commutetur, (ęterna autem futura erat, non ſsolum animæ, ſsed etiam corporis) conſsequens fit, vt peccator pœnæ temporali, non ſsolum animę, verumetiam corporis: relinquatur obnoxius. Sic. n. Deus impartitur miſsericordiæ largitatem, vt non relinquatur iuſstitiæ diſsciplina. de pœniten. diſst. 1. cap. nullus, ex Auguſst.

Ad primum argumentum, iam ante ex D. Thom. reſsponſsum eſst, omnia illa remedia poſst peccatum mortale, nulla eſsſse ſsi pœnitentia deſsit: quemadmodum & Auguſsti. libro ſsecundo. contra Creſsconium dixit, ſsine charitate, quæcunque alia remedia, (quæ multa enumerarat,) non prodeſsſse. v. g. fidei, remiſsſsio peccatorum tribuitur. Item & eleemoſsynæ: at apoſstolus inquit. Si charitatem non habuero. &c. Sed quoniam hæc generalis reſpõſioresponsio non videtur idonea, ſspeciatim reſspondetur ad ſsingula.

Et quidem, baptiſsmus an ſsine pœnitentia peccata remittat, ſscholaſstici authores in duas factiones, extremas, atque aduerſsiſssimas diſstrahuntur. Nam quidem cũrenduntcunrendunt omnes neruos, vt ſsuadeant, baptiſmũbaptismum, niſsi contrito adminiſstretur, prodeſsſse nihil. Cui opinioni adhærent GrabrielGabriel. diſst. 14. q. 2. &. Adrianus. q. 1. de pœnitẽtiapœnitentia & quodlibeto. 5. ar. 3. QuibꝰQuibus & D. Thoma. fauere videtur. 3. p. q. 86. arti. 2. |

fol. [34]v

&. 3. &. q. 68. art. 6. ad tertiũtertium. Vbi aſsſserit, quòd ad effectum baptiſsmi percipiendum, licet nõnon requiratur pœnitẽtiapœnitentia exterior, requiritur tamen interioris pœnitentię virtus: virtus autem pœnitentiae contritio eſst, cùm ſsine actu charitatis non reperiatur, ergo. &c.

Item ſsuper epiſst. ad Rom. capi. lecti. 4. dicit, quòd contritio cordis requiritur ante baptiſmũbaptismum: alioquin ficte ad baptiſmũbaptismum acceditur.

Atque habent qui ſsic opinantur, ea pro ſse argumenta maximè, quæ nos retrò fecimus, vt oſstenderemus iuſstificationem peccatoris ſsine actu charitatis eſsſse non poſsſse: Quæ hic repetere (ne longum ſsit) ſsuperuacaneum exiſstimaui.

Habent & illud ex Auguſst. (ſsi Auguſstino tamen hoc opuſsculum tribuendum eſst,) is ergo, (ſseu quiſquãquisquam alius eius libri fuerit author) ad fratres in heremo ſsermone. 11. O compunctio (inquit () ſsine qua infructuoſsa eſst omnis confeſsſsio, omnis ſsatisfactio inanis, ſsine qua adultis non valet baptiſsmus.

Sed expreſssè tamen lib. 7. cõtracontra Donatiſst. cap. penultimo, & habetur de conſsec. diſst. 4. cap. ſsolet. baptiſsmum aſsſserit, nõnon prodeſsſse iis, qui non habent charitatem, probatq́;probatque ex illo Apoſstoli prioris ad Corin. 13. Si tradidero corpus meum: ita vt ardeam etc. Præterea, Act. 3 Pœnitemini & cõuertiminiconuertimini vt deleãturdeleantur pec|cata veſstra. ergo, conuerſsio requiritur, quæ non eſst ſsine charitate, vt ante oſstenſsum eſst. Loquebatur autem, antequãantequam baptizarentur.

Hæc & multa alia dicũturdicuntur ab iis theologis, qui priorem opinionem de baptiſsmo tuentur. Sed exoriuntur ex alia parte aduerſsarij qui aſstruere videntur, non requiri aut contritionem, aut atritionem, ſsed ſsatis eſsſse pœnitentiam virtualem, hoc eſst, velle ſsuſscipere baptiſsmum inſstitutum ad remittenda peccata, & id ſsine complacentia in pecatum. QuẽWuem in modum loquitur Ambroſsi. lib. 3. de ſsacramentis cap. vltimo. Quòd etiam ſsi non confiteatur peccatum qui venit ad baptiſsmum, tamen hoc ipſso implet confeſsſsionem omniũomnium peccatorum, quo baptizari petit vt iuſstificetur, & ita ſsacramentum baptiſsmi, iuxta communem expoſsittionem, vocatur pœnitentia ad Hebræ. 6. Impoſssibile eſst, renouari ad pœnitentiam. & Luc. vltimo. Oportebat predicari in nomine eius pœnitentiam & remiſssionem peccatorum in omnes gentes. Vbi, quæ Matt. de baptiſsmo dixit, Lucas refert de pœnitentia. Idem videtur nonnullis Scotus ſsentire. diſst. 14. q. 4. & Caiet. 3. p. q. 86. art. 2. & ꝓbaturprobatur ex Ambro. in illud epiſstolæ ad Roma. Sine pœnitentia ſsunt dona Dei. Gratia Dei in baptiſsmate non quærit gemitum aut planctum, ſsed ſsolam ex corde profeſssionem. Et | quia, quæ grauiter peccantur, non niſsi fletu & gemitu ad veniam pertinẽtpertinent, ideo illos iam non accipere veniam putarent, quia dolore illos non videbant, oſtẽditostendit hoc inter primordia fidei non requiri.

At verò. D. Tho. & communis theologorum ſsententia, inter has extremas media eſst, in cuius expoſsitionem, ſsit prima cõcluſioconclusio, de qua ego non dubito.

Ante baptiſsmum requiritur in eo qui peccauit mortaliter aliqua pœnitentia interior, ſscilicet, diſplicẽtiadisplicentia formalis deteſtatioq́;detestatioque peccati. D. Tho. 3. p. q. 86. ar. 2. ad. 1. Gloſsſsa ordinaria in illud Matt. 3. PœnitentiãPœnitentiam agite. Aug. de vera & fal. pœn. cap. 8. & de fi. ad Pe. c. 30. expreſssè. & lib. de fid. & operi. c. 6. &. 8. lib. 50. hom. 27. Cuius verba habentur de cöcom. d. 4. c. omnis. Nemo poteſst nouam vitam inchoare, niſsi eum veteris pœnituerit. Probat autem Auguſst. id, duobus teſstimoniis ſsacrarum literarum. Primum eſst ad Coloſs. 3. Exuite vos veterum hominem, & induite nouũnouum, qui ſsecundum Deum creatus eſst. in baptiſsmo enim, propriè nouus homo induitur, ergo prius debet exui vetus homo, quam nouus induatur. Sed nouum induit homo, per hoc quòd eligit nouam vitam, ergo, & veterẽveterem exuit, per hoc quòd deteſstatur antiquam.

Secundum teſstimonium habetur Act. 2. | Pœnitentiam agite & baptizetur vnuſquiſq;vnusquisque veſstrûm. & dominus etiam nõnon baptizatis loquebatur, inquiens. Niſsi pœnitentiam ageritis, omnes ſsimul peribitis.

D. Chryſsoſsto. homi. 10. in Mattha. hoc colligit ex eo quòd baptiſsmus Ioannis fuit præparatorius Baptiſsmi Chriſsti, & vocatur baptiſsmus pœnitẽtiæpœnitentiæ. Lucæ. 3. Matt. 3. ergo in remiſssionem peccatorum erat baptiſsmus Ioannis, nõnon quòd peccata remitteret, ſsed quòd per pœnitentiam quam prædicabat, diſsponebat ad baptiſsmum Chriſsti.

Hoc etiam definitum eſst nunc in Conci. Tridenti. ſseſssio. 6. cap. 6. quòd videlicet ante baptiſsmum, oportet eſsſse pœnitẽtiampœnitentiam, id eſst, odium & deteſstationem peccatorum, ex eo quòd Acto. 2. dicitur, Pœnitentiam agite, & baptizetur vnuſsque veſstrûm in nomine Ieſsu Chriſsti in remiſssionem peccatorum.

Nec hanc concluſionẽconclusionem aut Scotus, aut Caietanus negarent (quantum ego ſsentio,) nuſsquam enim aſsſserunt, omni diſplicẽtiadisplicentia etiam imperfecta remota, baptiſsmum rectè à peccatore ſsuſscipi. Nec Ambroſsius etiam vnquam ſsomniauit, (vt patet legenti caput illud vltimũvltimum lib. 3. de ſsacramentis) peccata in baptiſsmo remitti ſsine quocunque dolore interiori.

Secunda propoſsitio. NõNon requiritur actus perfectus pœnitentiæ virtutis, vt peccator | ſsit diſspoſsitus ad ſsuscipiendum effectum baptiſsmi: ſsed ſsatis erit imperfectus dolor, quem theologi attritionẽattritionem appellãtappellant D. Tho. 4. diſst. 6. q. 1. art. 3. q. 1. ad. 5. & ſsuper caput. 11. IoãnisIoannis lectione. 9.

Hæc veró propoſsito non aliter à me probatur, quàm in relectione anni ſsuperioris ꝓbatumprobatum eſst, omnia quidem nouę ſsacramenta, gratiam vitamq́;vitamque conferre, ſsed potiſsimũpotissimum baptiſsmo, quod niſsi vitam peccatoribus conferat, non video cur ſsacramentum regenerationis apelletur. Ac ſsi contritio ſsemper præcederet tanquam diſspoſsitio, nunquãnunquam baptiſsmus culpam mortalẽmortalem remitteret, ſsed ſsolùm pœnam. QureQuare gratiam in eo conferri adultis, non oporteret, quæ videlicet ad remiſssionem pœnæ non requiritur.

Exoritur tamẽtamen hoc loco quæſstio valde difficilis, & ad hanc propoſsitionem explicandam neceſsſsaria, qua quæritur diſcrimẽdiscrimen inter attritionem & contritionem, vnde liqueat quidnam attritio ſsit, quæq;quæque ſsit illa per quam virtute ſsacramenti fiat homo ex attritio contritus. Nam. 4. Tho. 4. diſst. 17. q. 2. ar. 1. q. 2. ad tertium, ſsolùm aſsſserit attritionem eſsſse diſsplicentiam imperfectam: contritionem verò eſsſse diſsplicentiam perfectãperfectam. At hinc re vera non habetur quid attritio ſsit, quę ve ſsit illa imperfectio, qua à contritione diſstinguitur. | Variis ergo aliorũaliorum de hac re opinionibus prætermiſssis, ſsupponendum imprimis eſst, diſsplicentiam ideo perfectam dici, quia nihil illi deeſst eorum, quæ ad finem diſsplicentiæ conſsequendum ſsunt neceſsſsaria. Eſst autem finis diſplicẽtiędisplicentię, ſseu doloris de peccato, multiplex: vt à principio huius diſsputationis conſstituimus.

Primus, vindicare iniuriam factam Deo. Alter, eiuſsdem Dei amorem conciliare. Tertius, peccatum, vt malum & inimicũinimicum animæ, deſstruere, atq;atque abolere. Erit igitur ea perfecta pœnitentia, & diſplicẽtiadisplicentia de peccato quæ habebit hos tres fines & effectus. Qui quidem omnes mutuo hęrẽthęrent, nec quiſsquàm illorum ſsine reliquis inuenitur. Qui enim dolor iniuriam dei emendat, idẽidem & conciliat nobis deũdeum & peccatum cõmiſſumcommissum delet.

Quibus iactis fundamentis, patet manifeſstè, diſsplicentiam imperfectam eam eſsſse, quę nec ſsufficiens eſst ad emendandam dei iniuriam, nec ad gratiam ipſsius ſsarciendam, nec ad pecatum deſstruendum. Vnde colligitur, hanc imperfectam diſsplicentiam, multipliciter homini contingere: multis enim modis contingit à perfecto declinari.

Primum itaq;itaque genus imperfectæ diſsplicentię eſst, cùm quis dolet de peccato propter humana naturaliaq́;naturaliaque motiua: vt, quia turpe eſst | & contra rationem: vel quia in duxit imſamiãinfamiam, vel etiam quia contrarium Deo eſst, quatenus finis eſst & principium naturæ. Hoc autem diſsplicentiæ genus, quod videlicet ſsola ratione naturali nititur, an theologi appellauerint attritionë me profecto latet. Sed quũquum ſsit quidãquidam imperfectus dolor, qui interim frangere & atterere animum poteſst, licet nõnon perfectè, nos attritionem eam nuncupemus. Vide Auguſst. de vera & falſsa pœnitentia. capit. 2. &. 9.

Secundum genus im perfectæ diſsplicentiæ eſst, quæ oritur à timore pœnarum. Pœnas verò intelligo ſspirituales vel æternas, quæ lumine fidei cognoſscuntur: & hãchanc doctores ſscholaſstici omnes, attritionem vocant: atq;atque de ea Auguſst. de vera & falſsa pœnitentia. capi. 17. loquitur, tractans illa verba Ezech. quacunque hora peccator ingemuerit & conuerſsus fuerit, vita viuet. Conuerſsum ait non tantum verſsum vita viuere: vertitur à peccato, qui iam vult dimittere peccatum: Conuertitur qui iam totus & omnino vertitur. Qui iam non ſsolum pœnas timet, ſsed ad bonum domini contendere feſstinat. Dixerat autem pœnitentiãpœnitentiam quæ impetrat vitam, nõnon a ſsolo timore, ſsed à charitate proficiſsci. Hanc etiam attritionem tanquàtanquam inſufficiẽteminsufficientem reiicit Ambroſs. lib. 2. de pœnitentia, cap. 9.

Tertium im perfectæ diſsplicentiæ genus inuenitur, cũcum quis dolet quidẽquidem de peccato qua ratione offenſsa Dei eſst: ſsed ex velleitate, non ex volitione abſsoluta, & efficaci: habet em̃enim deſsiderium imperfectũimperfectum placendi Deo, dimittendi peccatũpeccatum. &c. ſsicut & dilectio Dei imperfecta, poteſst appellari volitio qua Deo vellem bonũbonum & gloriam, ipſiq́;ipsique placere in omnibus, deſsiderio tamen imperfecto, ſsic & nolle Dei offenſsam, eſst imperfecta diſsplicentia: nãnam perfecta, efficax & abſsoluta eſst: quæ ex dilectione Dei efficaci & abſsoluta naſscitur. Hunc verò imperfectum dolorem Caietanus. q. 1. de contritione, (ac iure ille quidem) attritionem vocat.

Si hęc nobis fuerint diligenter inſspecta, facile coniiciemus diſcrimẽdiscrimen inter attritionem, & contritionem.

Primum ab effectu: quia contritio, peccati remiſssionem facit attritio non facit.

AlterũAlterum à principio, quòd cõtritiocontritio ab amore infuſsę charitatis procedit: attritio verò, nõnon: ſsed vel à timore pœnarum, vel ab amore proprio & naturali, vel, à dilectione imperfecta conditionata & inefficaci, qui nõnon ſsunt actus charitatis, cùm poſssint eſsſse in peccatore.

Inde rurſsum diſscrimen tertium ſsequitur, quòd contritio elicitur ab habitu pœnitentiæ infuſso: attritio verò, ab habitu eodem | non elicitur.

Poſstremum diſscrimen eſst, quòd ad contritionem requiritur auxilium dei ſspeciale, cùm ſsit actus ſsupernaturalis. Attritio verò ſsolis naturæ viribus haberi poteſst: niſsi attritio ſsecundi generis, quæ tam ex parte intellectus: quãquam ex parte voluntatis, auxilio ſspeciali opus habet timor ſsiquidem ſseruilis, (vt modo pro comperto ſsupponimus) donum Dei eſst. Et quemadmodum ad credendas pœnas ſsupernaturales, neceſsſsarium eſst auxilium dei, quo moueatur intellectus, ſsic ad timendum eiuſsmodi pœnas neceſsſsarium eſst vt excitetur affectus, & conſsequentur ad dolendum de peccato propter hunc finem ſupernaturalẽsupernaturalem. Credimus enim nullam pœnitentiam efficaciter attingere effectum ſsupernaturalem, cum ſsolo auxilio Dei generali. Ad aliàs verò attritiones ex parte voluntatis, nullum auxilium ſspeciale requiritur. Nam illa primi generis, cum naturale obiectum habet. ſsolis naturæ viribus nititur. Illa autem poſstremi generis ſsuppoſsita fide beatitudinis ſsupernaturalis, haberi poteſst ſsine auxilio Dei ſspeciali, ſsicut & deſsiderium ineficax & imperfectum beatitudinis.

Sed enim hæc nobis dicta fuerint de contritione & attritione, ſsecundum vocabulorũvocabulorum & vſsum, & ſsignificationem. Nam quod. D. |

fol. 39r

Tho. de veritate. q. 28. ar. 8. dixit, omnem dolorem de pecato in habente gratiam eſsſse contritionem, improprium eſst. Nec abuſsus vocabuli tradendus eſst in hanc noſstram diſsputamem, vbi de contritione & attritione propriè loquimur.

Quo ſsignificatu manifeſstum eſst, nullam attritionem, contritionem, aliquando fieri poſsſse. Contra Scotum in. 4. d. 14. q. 2. & Caietanum. q. de contritione, aſsſserentes, contritionem acquiſitãacquisitam informẽinformem, quæ ab aliis theologis apeliatur attritio, contritionẽcontritionem fieri poſsſse formatam. Exiſstimat verò Caietanus, hãchanc eſsſse opinionem. D. Tho. 3. p. q. 89. art. 1. ad. 2. Vbi aſsſserit, quòd primus pœnitentis actus habet ſse. vt vltima diſspoſsitio ad gratiam conſsequendam, ſscilicet, contritio. Alij verò ſequẽtessequentes actus pœnitentiæ, procedunt iam ex gratia & virtutibus.

At re vera, hæc opinio, primum. D. Tho. repugnat in. 4. d. 17. q. 2. q. 3. Vbi. & manifeſstè aſsſserit, contritionem eſsſse actum elicitum ab habitu pœnitentię infuſsæ. Eſst autẽautem certum, quòd actus elicitus ab habitu infuſso, diſstinguitur omnino à quocunque alio, qui ex puris naturalibus haberi poteſst: vt actus elicitus à charitate infuſsa, à quocũq;quocumque alio amore, qui citra charitatem elicitur, & ratio eſst in promptu quia actus qui habetur ex puris naturali|bus, non attingit niſsi obiectum naturale, talis eſst enim quale obiectum, vt ante docuimus. Cùm ergo omnis atritio acquiſsita naturalis ſsit, naturale quoq;quoque obiectum habet, ſsicut & dilectio acquiſsita. Quare impoſssibile eſst talem attritionem fieri contritionem, ſsicut, ne dilectio quidẽquidem acqiſitaacquisita, dilectio charitatis infuſsæ fieri poteſst: cuius videlicet obiectum, ſsupernaturale ſsit oportet.

Quòd ſsi actus noſstri acquiſsiti, ſsupernaturalia obiecta efficaciter attingerent, certè, habitus virtutum infuſsarum, (quòd retro docebamus) eſsſsent ſsuperuacanei.

Præterea, actus cõtritioniscontritionis, (vt manifeſstis argumentis ſsuperius oſstendebamus) auxilio eget ſspeciali. Actus autẽautem attritionis, (de quo Scotus & Caietanus loquuntur,) ſsunt ex puris naturalibus, vt etiam ipſsi fatentur, ergo inpoſssibile eſst: eſsſse idẽidem. quia principia ſsunt prorſsus diuerſsa, nec fieri poteſst vt actus qui ſsolo auxilio Dei generali, à potentia producitur, idem numero, à potentia cum auxilio ſspeciali producatur. Et quod de hoc genere attritionis dictum eſst, patet etiãetiam, ac multò etiãetiam in reliquis. Hoc veró idem nobiſscum tenet Paluda. diſstin. 17. q. 1. & Gabri. diſst. 16. q. 1.

Sed quæri tamen à pleriſq;plerisque ſsolet, an ad pœnitentiæ actum, quem contritionem appellamus, totus animi conatus neceſsſsarius ſsit, ita | videlicet, vt actus habeat omnem intentionem, quam eo tempore voluntas poteſst illi præſstare. &c.

Et quidem Adrianus. q. 1. de pœnitentia. art. 2. & quodlibeto. 5. art 3. exiſstimat ad contritionem exigi, vt homo omnem conatum adhibeat. Probatq́;Probatque imprimis ex Deuteronomij. 4. Vbi, ſsi quæſsieris (Moyſses ait) dominũdominum Deum tuũtuum, inuenies illum, ſsi tamen toto corde quæſsieris, & tota tribulatione animæ tuæ.

Secundo id ſsuadet ex eo quod Eſsayæ vltimo dñsdominus ait. Ad quẽquem aſspiciam, niſsi ad pauperculum & contritum ſspiritu, & trementẽtrementem ſsermones meos? Nota, cõttitumcontritum ſspiritu. Dolor enim remiſsſsus ſspiritum non conterit. Nota rurſsum, tremẽtemtrementem, tremor enim eſst magnus & manifeſstus timor: vt dicit gloſsſsa ſsuper illud ad Philip. 2. Cum timor & tremore. &c.

Tertio argumentatur ex illo Ioelis. 2. Conuertimini ad me in toto corde veſstro, in ieiunio & fletu, & plantu, & ſscindite corda veſstra, At, dolor remiſsſsus, nec ex toto corde eſst, nec fletum & planctum efficit, nec ſscindit corda. &c.

Quartò, ſsanctorum teſstimoniis id confirmat. Auguſst. enim lib. de vera & fal. pœnitẽpœniten. 17. Conuertitur (inquit) qui iãiam totus & omnino vertitur. & ſsermo. 11. ad fratres in eremo. Grauia peccata (ait) grauiſssimis lamentis | indigent. Item Amb. lib. 2. de pœn. capit. 10. Facilius inueni qui innocentiam ſseruauerint &c. quæ ante ſsunt à nobis recitata. Et ad virginem lapſsam, cap. 8. Poſstea quam interrogauerat, quanta eſsſset & qualis pœnitentia neceſsſsaria, & deſscripſserat, exteriorem quod ingentem, ſsubiicit. Corverò ſsit liqueſscens ſsicut cera, & totum corpus maceretur. Talis vita, talis actio pœnitentiæ ſsi fuerit perſeuerãsperseuerans audebit ſsperare, etſsi non gloriãgloriam, certè pœnæ euacuationem, Inſsiſste ergo miſsera fortiter, in hære tanquam naufragus tabulæ, nam grãdigrandi plagæ alta & prolixa opus eſst medicina.

Quod oſtẽditostendit Ambroſsius & teſstimonio. Ioelis iam citato, & quia omnes qui in ſsacris literis veniam pœnitendo referuntur conſsequuti, huiuſsmodi cordis conpunctionem habuere, non leuem & remiſsſsam, non paruam ſsed maximam, vt Niniuitæ, & Dauid, qui explicans pœnitentiam ſsuam, ait. Laboraui in gemitu meo, lauabo per ſsingulas noctes lectum meum &c. Atque iterũiterum, QuoniãQuoniam lumbi mei impleti ſsunt illuſsionibus, & non eſst ſsanitas in carne mea, afflictus & humiliatus ſsunt nimis, rugiebam à gemitu cordis mei.

Cyprianus demum ſserm. 5. de lapſsis, quàm magna (inquit) deliquimus tam grãditergranditer defleamus, altò vulneri diligens & longa medicina non deſsit, pœnitentia crimine minor nõnon | ſsit, putaſsne dominũdominum citò poſsſse placari cuius templum ſsacrilega contagione violaſsti? Orare oportet impenſsius, diem luctu tranſsigere, vigiliis noctes ac fleribus ducere, tẽpustempus omne lachrimoſsis lamentationibus occupare, ſstratos ſsolo, adhærerere cineri, in cilicio volutari & ſsordibus &c. & paulo poſst, ſsi precem toto corde quis faciat, ſsi veris pœnitentiæ lamẽtationibuslamentationibus & lachrymis ingemiſscat, ſsi ad veniãadveniam dilecti ſsui, dominum iuſstis & continuis operibus inflectat miſsereri talium poteſst.

Eſst etiam ratio pro hac ſsententia, quòd nõnon habemus nos, deum conferre gratiam, niſsi facienti totum quod in ſse eſst, ſsed qui non cõuertiturconuertitur toto conatu, non facit totum quod in ſse eſst. Contritus igitur, cui ſscilicet infallibiliter Deus gratiam confert, tota vi animi conuertitur.

Altera quoq;quoque ratio eſst, quòd non eſst contritio niſsi ex amore charitatis ꝓficiſcaturprofiscatur, ſsed amor charitatis non habetur, niſsi toto nixu Deus diligatur, Deut. 6. diliges dominum deum tuum ex tota fortitudine tua. Quod Marcus dixit ex tota virtute tua, & Lucas, ex omnibus viribus tuis. Quibus & teſstimoniis & rationibus adductus, non dubitat omni aſsſseueratione cõfirmareconfirmare, contritionem nullãnullam eſsſse niſsi ex toto conatu voluntatis doleatur.

Atqui, duo hic extrema fugiẽdafugienda ſsunt, alterũalterum | eorum qui facile quibuſslibet pœnitentibus veniam & ſecutitatẽsecuritatem pollicentur, aduerſsum quos Iſsidorus. 2. lib. de ſsummo bono. cap. 13. illud Hieremiæ teſtimoniũtestimonium inducit, curabãtcurabant contritionẽcontritionem filiæ populi mei, cum ignominia dicentes, pax, pax, & nõnon erat pax. Alterum extremũextremum, hoc eſst, quod tenet Adrianus. CõtraContra cuius opinionẽopinionem Chryſs. in libello de reparatione lapſsi, talis inquit. (mihi crede) talis eſst erga homines pietas Dei, nunquam ſspernit pœnitententiãpœnitentiam ſsi ei ſsincere & ſsimpliciter offeratur, etiam ſsi non potuerit quis explere in præſsenti ſsatiſsfaciendi ordinem, quantulancunq;quantulancunque tamen, & quãlibetquamlibet breui tempore geſstam pœnitentiãpœnitentiam, ſsuſscipit etiam ipſsam, nec patitur quãuisquamuis exiguæ, conuerſsionis perire mercedem.

Deinde, Actus charitatis etiam ſsi non habeat totãtotam intẽſionemintensionem quãquam poteſst, nec ex toto conatu procedat, ſsufficit ad remiſsionẽremissionem peccatorũpeccatorum, ergo et cõtritiocontritio. AntecedẽsAntecedens patet quia ad talẽtalem actũactum, cùm ſsit ſsupernaturalis requiritur habitus charitatis infuſsæ, cũcum qua nullum mortale peccatum eſst. Niſsi huic argumẽtoargumento reſpõdererespondere velis, habitũhabitum charitatis nũquàmnumquam in actũactum exire: niſsi voluntas omnem vim ad operandum intendat, quod abſsurdiſssimum eſst.

Præterea, præceptũpræceptum de actu fidei, & de actu ſspei homo implet etiam ſsi nõnon agat ex toto conatu: ergo, & præceptum de charitate & con|tritione. Non ergo contritio totum animi conatum exigit.

Referti etiam ſsolent in hoc, ſsacratum literarũliterarum teſstimonia, vt illud Ioannis. 14. Qui diligit me diligetur à patre meo, & Iacobi. 4. Appropinquate Deo, & appropinquabit vobis. Quod ſsi dicas eſsſse limitanda eiuſsmodi teſstimonia vt ſsubintelligatur ex toto conatu, eadem ratione limitabimus & quæ loquuntur de fide, ſspe, atq;atque iuſstitia. Quod quoniam probabile non eſst, ne illud quidem probare debemus, vnde hoc proficiſscitur.

Quibus eiſsdem argumentis, Scoti opinio refellenda eſst, qui in. 4. d. 14. q. 2. tenet ad cõtritionemcontritionem requiri certum intenſsionis gradũgradum. Qui quidẽquidem error falſso nititur fundamento. Credit enim Scotus attritionẽattritionem acquiſsitam ex puris naturalibus, diſpoſitionẽdispositionem eſsſse ad gratiãgratiam. Et quoniãquoniam vidit nõnon quãlibetquamlibet naturæ diſplicẽtiãdisplicentiam, puta remiſsſsam, idoneãidoneam eſsſse ad iuſtificationẽiustificationem, coactus fuit aſsſserere, contritionẽcontritionem exigere certam intenſsionem magnãmagnam ſsoli Deo cognitãcognitam. Verûm imaginatio hæc (ſsiue Scoti fuerit, ſsiue non fuerit, nam ſsi quis eum voluerit hoc errore liberare, cum hoc ego non magnopere pugnabo) imaginatio hæc (inquam) non modo falſsa eſst ſsed etiam periculoſsa & erronea, ne quod verbum atrocius dicam. Vltima nanque ad gratiam diſspoſsitio (vt no|bis demonſstratum eſst) auxilio Dei indiget ſspeciali. Quo auxilio poſsito ſsiue Deus moueat ad magnum dolorem ſsiue ad paruum intenſsiue, talis dolor contritio erit, ſsicut ad amorem charitatis, ſsiue Deus auxilio gratuito intenſse moueat voluntatem ſsiue remiſsſse, ſsiue vt duo, ſsiue vt decẽdecem, actus charitatis erit. Iuſstus ſsiquidem habens charitatem infuſsam vt decem, poteſst actum amoris. Et cũcum de tali gradu requiſsito nulla poſssit eſsſse Probabilitas, an ſscilicet habeamus illũillum nec ne: certè de contritione nullum præceptum eſsſset. Quod ne ipſse idem Scotus non admittit, eſsſset enim ſstultum præceptum, quod ſsemper inuincibiliter ignoratur. Quinimo, teneretur homo ex toto conatu pœnitentiam agere, ne ex poneret ſse periculo talem gradum omittendi.

Ex eodem quoq;quoque fonte eiuſsdem Scoti alter error emanauit: Certum tempus neceſsſsarium eſsſse vt actus noſster cõtritiocontritio ſsit. Cui ſsententiæ aduerſsatur manifeſstè Chryſsoſsto. in oratione B. Philogonij, & in libello de reparatione lapſsi. cuius ante verba retulimus. Aduerſsatur etiam Leo papa in epiſstola. 6 9. ad Theodorum, inquiens: Si periculum vrgeat cuiq;cuique potenti ſstatim eſst abſsolutio dãdadanda: quia miſsericordiæ Dei nõnon poſsſsumus tempora definire, nec menſsuras ponere, apud quem nullas patitur veniæ moras conuerſsio: dicente | ſspiritu Dei per prophetam, cum conuerſsus ingemueris, tunc ſsaluus eris. Eſst autem propheta Ezechiel. capi. 18. inquiens, cum auerterit ſse impiꝰimpius ab impietate ſsua, animãanimam ſuãsuam viuificabit, & capi. 33. Iuſstitia iuſsti non liberabit eum in quacunq;quacunque die peccauerit: & impietas impij non nocebit ei in quacunq;quacunque die cõuerſusconuersus fuerit. Nam, vtroque loco in quacunque die, pro quacunque hora, vel momento accipiendum eſst: ſsi enim iuſstus auertit ſse à iuſstitia ſsua vel in hora, vel etiam in momento, iuſstitias antiquas amittat. Impius ergo, in quacunq;quacunque hora vel momento fuerit conuerſsus, iuſstitiam conſsequetur: vt qui in momento potuit perdere gratiam poſssit & comparare.

Pręterea, fac vt illud tempus neceſsſsarium, exẽpliexempli cauſsa ſsit media hora, & in prima illius temporis particula faciat homo quicquid ſsibi poſssibile eſst: Tunc ſsequitur primum DeũDeum facienti quod in ſse eſst gratiam denegare: facientem quoq;quoque hominem quicquid & poteſst & debet, condemnari. Nihil enim præterea debet homo, quàm pro tempore poteſst. Sequitur deinde, in illa etiam temporis particula hominem alias liberum extra ſsalutis ſtatutũstatutum. Quæ omnia Chriſstiana pietas exhorret.

Præterea, ſsequitur inde aliquem hominẽhominem Deum ſsummè diligere. & de commiſssis propter Deum dolere, & tamen à Deo condem|nari. cõtracontra illud, qui diligit me, diligetur à patre meo. Quinetiam ſsequeretur, martyrem, qui pro Chriſsto mortem oppeteret, cõdemnaricondemnari. vt ſsi martyrium in prima parte illius tẽporistemporis neceſsſsarij pateretur. Quòd ſsi dicas ſsuppleri defectum continuationis per martyriũmartyrium certè cùm voluntas pro facto cedat, voluntas quoq;quoque efficax martyrij erit ſufficiẽssufficiens ad gratiam diſspoſsitio. Quæ quoniam in momento haberi poteſst, fateamur neceſsſse eſst contrionem quoque poſsſse haberi in momẽtomomento.

Nihil, ſscilicet, noui dicimus, ſsed ea tãtùmtantum, quæ communi ſscholæ conſsenſsu ſermoneq;sermoneque feruntur. Sed, ne hæc quidem quamlibet obuia & omnium diſsputatione trita, erant nobis prætereunda. Conſstituendum enim erat, quid & quale ſsit id de quo diſsſserimus: non quo ignorare vos arbitraremur, ſsed vt ampliore ratione & via noſstra procederet diſsputatio.

Igitur ad primum Adriani argumentum protinus reſspondebo: ſsi illud prius expoſsuero, amorem Dei ſsuper omnia dupliciter poſsſse dici maximum. Vno modo intenſsiuè, graduali quadam intenſsione, quo pacto iuniores de intenſsione loquuntur. In quem modum non oportet amorem Dei eſsſse maximum. Aliter intelligitur eſsſse maximus appreciatiuè. CõcedẽdaConcedenda ſsunt enim nobis in ſschola|ſstica concertatione huiuſsmodi vocabula, qđquod alias ſsæpe deprecati ſsumus. Ac iure obtinere debemus, quoniãquoniam theologicis res ornatè dicere velle, puerile eſst. Certè à theologo, ſsi afferat eloquẽtiãeloquentiam, nõnon eſst aſperãdaasperanda, ſsi nõnon habeat, nõnon ad modũmodum flagitãdaflagitanda: tantũtantum complectatur verbis quod vulvult, & dicat planè quod intellgatintelligat.

Vt ergo eo redeamus vnde digreſssi ſsumus & propoſsitam diſtinctionẽdistinctionem apertiori exẽploexemplo demonſstremus Fœmina interim vehementius & intenſsius catellum amat, quàm aurum & tamen ſsi alterutrũalterutrum oporteret amittere, aurum catello præponeret: ita quoniam pluris facit aurum quàm catellum, plus diliget autũaurum non intenſsiuè quidem, ſsed appreciatiuè, quomodo contritio dolor eſst maximus, quia ſsi daretur optio mallem amiſsiſsſse pecunias, mallem mortuum fuiſsſse quam peccaſsſse.

Ad primum itaq;itaque argumentum reſspondetur, quòd in toto corde dominum exquirit, qui non partem deo dat, & partẽpartem negat: vt illi faciunt qui vel amant aliquam vnam creaturam prohibitam, vel reſseruant ſsibi vnum aliquod peccatum, quod non diſsplicet. Quemadmodum verbi cauſsa, ille totam domũdomum hoſspitii exibere dicitur, qui neminem admittit intra domum ſsi ne hoſspitis volũtatevoluntate. Sed qui cũcum illo etiam inimicum exciperet, nõnon totam domũdomum exiberet. Similiter in tota tribulatione | animæ Deum quærit, cui omnia peccata diſsplicent. Nam, qui ex parte quidem triſstaretur de peccatis, ex parte verò vnũvnum quodlibet ſsibi reſseruaret in quo delectaretur, is Deum in tota tribulatione animæ non exquireret. Non eſst ergo ibi ſsermo (vt ſscholaſsticè loquamur) de totalitate gradualis intenſsionis, ſsed de totalitate integritatis & perfectionis. Atque hinc reliquis ſsacrarum literarum teſstimoniis facilè reſspondetur. Primò, etiam Augu. teſstimonio. Alteri verò quod ex eodem Auguſst. pręfertur (vt ommittamus illud opuſsculum non eſsſse ab Auguſstino conditum) reſspondemus, ad ſsatisfactionem integrãintegram pro grauiſssimis peccatis exibendam, grauiſssimis lamentis opus eſsſse, ſsine quibus eiuſsmodi peccatorum plena remiſssio non eſst. Cęterùm ad ſsimplicem remiſssionem culpæ, prolixa illa & grauis pœnitentia tum interior tum exterior non requiritur, & per hoc patet quid Ambroſsio & Cypriano reſpondẽdumrespondendum ſsit.

Ad primam verò rationem reſspondetur, facienti quod in ſse eſst ex puris naturalibus, non oportere Deum gratiãgratiam conferre, nec tũctunc poſstea, niſsi totum faciat quod poteſst, ſsed facienti quod in ſse eſst poſst auxilium Dei mouentis, Deus gratiam iuſstificationis dat, etiãetiam ſsi ex toto conatu non faciat. Ego (inquit Apocalyp. 3. ſsto ad oſstium & pulſso, ſsi quis aper|ruerit mihi ianuam &c. Chriſstus ergo ingredietur ad animam ſsiue ex toto conatu, ſsiue ex medietate conatus, ianua aperiatur.

Ad ſsecundam rationẽrationem prius dicitur, quòd illis verbis non præcipitur intenſsio ſsumma gradualis in actu, ſsed ſsolùm vt omnes vires intendantur, quantum neceſsſse eſst ad diligendum Deum ſsuper omnia apreciatiuè ita vt in præparatione animi, videlicet cùm opus fuerit, totum cor, mentem, animam, vires, conatum Deo præſstemus. Poſsterius reſspondetur, quòd illiuſsmodi verbis ſsolùm oſstenditur nullam eſsſse diligendo Deo menſsuram præſscribendam. Quia enim dicturus erat: diliges proximum tuum ſsicut te ipſsum, docet ante, nullum exemplum, nullumq́;nullumque modũmodum in amore Dei eſsſse quærendum, qui vtiq;vtique dignus eſst, vt ſsine modo atq;atque exemplo diligatur. Eccleſs. 43. Benedicentes dominum, exaltate illum quantũquantum poteſstis, maior eſst enim omni laude.

Verùm, illud dubium protinus exiſstit, an ſsacramentum baptiſsmi, cuique attrito adminiſstratum, cõferatconferat gratiam, an potius vnum aliquod ſsit attritionis genus, quod ſsolùm diſsponat ad gratiam ſsacramenti.

Sed huic ego quęſstioni commodius poſstea reſspondebo: cùm de ſsacramento abſsolutionis diſsputauero. Eadem enim ibidem quæſstio eſst. Et quòd ad mores ChriſtianorũChristianorum | attinet, hîc forſsitan curiosè. Illic verò neceſsſsariò tranſsigetur.

Iam verò ad argumenta prioris opinionis, quæ nitebatur oſstendere, baptiſsmum niſsi cõtritocontrito adminiſstretur, prodeſsſse nihil, dupliciter reſspondetur. Prius, quód ſsi loquamur de actu charitatis, ſsemper requiritur ad iuſstificationem: ſscluſsis tamen ſsacramentis, ſsicut & contritio. Sacramentum autũautum in non ponente obicẽobicem, eundem effectum habet, quẽquem haberet charitas & contritio ſsine ſsacramento. Vnde ſsicut paruulus, per ſsolam habitualem charitatem & gratiãgratiam iuſstificatur, eo quòd nõnon ponit obicem ſsacramento ad remiſsionem peccati originalis, ita & adultus quia non ponit obicẽobicem ad remiſssionem peccati moralis cum eſst attritus, per infuſionẽinfusionem charitatis habitualis iuſstificatur. Poſsterius reſsponderi quoque poteſst, omnia illa teſstimonia de charitate habituali eſsſse intelligenda. Aliàs qui dormiret, quoniãquoniam non diligit, maneret in morte. Sed prior ſsolutio præſstabilior eſst. ArgumẽtaArgumenta verò opinionis alterius, poſst ea quę diſsſserimus, faciliora ſsunt, quàm vt ſsoluere debeamus.

De charitate verò an ſsine pœnitentia valeat mortales culpas remittete, nonnulla cõtrouerſiacontrouersia eſst. Gabri. enim ait, ſsed Diuus Tho. negat. Credit autem ille, ſsolo actu charitatis ſsine pœnitentia peccata donari, cum memo|riæ non occurrũtoccurrunt: Vt, ſsi peccator, quo ſsilicet tẽporetempore Deum diligere tenetur Dei cõſiderãsconsiderans bonitatem, elicit actũactum dilectionis Dei ſsuper omnia, conſsequitur (inquit) remiſsionẽremissionem peccatorũpeccatorum, licet nullum habeat pœnitentiępœnitencię actũactum: quia nullam habet cogitationem de peccato quam occupatus (vt ait) circa Dei dilectionẽdilectionem, habere non poteſst: non enim poſsſsumus plura ſsimul cogitate. Hæc ille. Omnia verò ſscripturæ ſsacræ teſstimonia, quæ probant pœnitentiam eſsſse neceſsſsariam, exponit de pœnitentia formali, aut virtuali, vt patet in tertia eiuſsdem queſstionis concluſsione. Atque etiam Scotus in illa ipſsa diſstinctione & quęſstione, paucioribus verbis, eadem ferè peccare videtur.

Sed hi, primũprimum in eo fallũturfalluntur, quòd non vident intereſsſse plurimum, inter ea quæ ſsolum neceſsſsaria ſsunt, vt præcepta, & quæ neceſsſsaria ſsunt etiãetiam, vt media, ſsine quibus ſsalus haberi non poteſst. Aiunt nanq;nanque, excuſsari hominẽhominem à pœnitentia, & memoria peccatorum, cùm habet de peccato cömiſſocommisso vel ignorantiãignorantiam inuincibilem, vel etiam diſtracionẽdistractionem, neceſſariãnecessariam à peccatis cogitãdiscogitandis, quaſsi pœnitentia ſolũsolum eſsſset, neceſsſsaria, quia præcepta eſst: & nõnon itẽitem, ꝗ̈aquia mediũmedium ad ſsalutem neceſſariũnecessarium. Atqui in huiuſsmodi mediis licet admittatur excuſsatio: ne homo peccet, quãdoquando ex ignorãtiaignorantia deſsunt, nõnon | tamen admittitur, vt ſsine illis homo ſsaluetur exempli gratia. Fides Chriſsti eſst ad ſsalutem neceſsſsaria: quòd ſsi cui euangelium non annuncietur, excuſsabitur quidem à præcepto credendi, id eſst, non peccabit ex eo quòd nõnon credit in Chriſstum: ſsed vitam æternam minimè conſsequetur: ad quãquam conſequendãconsequendam, Chriſsti fidem habere neceſsſse eſst. Atq;Atque idem de baptiſsmo dicere licet: ſsine quo nemo ſsaluus efficitur: ſsiue occupatus circa res alias, ſsiue oblitus baptiſsmi fingatur. Intelligimus ergo ad diuinam prouidentiam pertinere, vt quo voluit vel fidem vel baptiſsmum, medium ad ſsalutem præſstituere, facienti quod in ſse eſst, nũquàmnumquam deneget tale medium. Sic igitur, cùm pœnitentia ſsit, ad ſsalutem medium neceſsſsarium, (quod abunde ſsacrarum etiam literarũliterarum teſstimoniis oſstenſsum eſst) diuinæ procurationis eſsſse conuincitur, vt facienti quod poteſst ea ſsuggerat, quæ fuerint huic remedio adhibendo neceſsſsaria.