IN ſsecunda verò, id vertebatur in quæſstionem, an pœnitentia ſsit virtus, Cuius quidẽquidem quæſstionis pars negatiua: ex eo ſsuaderetur in primis quòd nulla virtus, virtutum in eodem ſsubiecto neceſsſsariò ſsupponit: at oportet hominẽhominem fuiſsſse vitioſsum, priuſsquam in homine pœnitentia ſsit: non igitur eſst pœnitentia virtus, Nam & abſsurdum eſst: virtutes te habere non poſsſse niſsi ante peccaueris, & Chriſsto domino aliquam denegare in quo omnium virtutum plenitudo eſst.

Deinde Philoſsophi nullam de pœnitẽtiapœnitentia | fecere mentionem, non Ariſstoteles, non Cicero, non Seneca, non denique Macrobius, qui tamẽtamen copioſsiſssimè de virtutibus diſsſseruere: non ergo eſst pœnitentia virtus.

Præterea, cuiuſq;cuiusque virtutis primus actus eſst: electio boni: ſsecundus verò, fuga mali. Eſst enim virtus, habitus electiuus, in mediocritate conſsiſstens. At pœnitere dereſstationem, fugãq;fugamque peccati notat: nõnon ergo põtpotest eſsſse præcipuꝰpræcipuus cuiuſq;cuiusque virtutis actus, cũcum tamen primus actus pœnitẽtiępœnitentię ſsit. Quare, nõnon eſst pœnitẽtiapœnitentia virtus.

In contrariũcontrarium eſst: ꝙquod cõpẽſarecompensare iniurias aduerſsus homines factas, virtꝰvirtus eſst: ergo, & diuinas offenſsas vindicare virtus ſsine dubio eſst.

At huius controuerſsię pleniorem explicationem ſsit prima propoſsitio.

Pœnitentia eſst virtus: quæ quidẽquidem cõcluſioconclusio in dubitata apud Catholicos ſsemper fuit. Niſsi, quòd noſstra hac tempeſstate, quidam apud Hiſspanos hęretici, irridere cœperunt eos qui de peccatis commiſssis triſstarentur. Cuius erroris author, creditur eſsſse Lutherus, qui nouam ſsolummodo vitam à pœnitentibus exigit, pœnas non exigit. At hic error (ne aures veſstras ſsanctorum teſstimoniis obtundãobtundam) ex ſsacris literis reuĩceturreuincetur. Baruch. 2. Anima quę triſstis eſst ſsuper magnitudine mali, & incedit curua & infirma, & oculi deficientes, & anima eſsuriens, dat tibi gloriam & iuſstitiam domino. 2. ad. Corinth. 7. Gaudeo, nõnon quia cõ| fol. 20rtriſtaticontristati eſstis, ſsed quia contriſstati eſstis ad pœnitentiam, quæ enim ſsecundum Deum. &c. Et Pſsalm. 6. Laboraui in gemitu meo, lauabo per ſsingulas noctes lectum meum, & lachrymis meis ſstratum meum rigabo. Ecce Propheta ſsanctus & rex laborat, gemit lachrymatur. Vbi? in lecto: quantum? rigat: quam diu? per ſsingulas noctes. Ob vnam, ſscilicet, noctẽnoctem quãquam in iniquitate contraxerat, vitæ totius laborem, gemitum lachrymaſq́;lachrymasque deſsignat, & poſst tan clarum & illuſstre Dauidis exemplũexemplum, ſsunt qui in luce meridiana cæcutiant. Quorum ſstultitiam facile ſsanè erit redarguere, vel naturali ratiocinatione: quæ oſstendit dolorem de peccatis moderatum ob debitum finem eſsſse laudabilem. Nam, quem errati piget qui caſstigat ſseipſsum: idq;idque maximè cauet ne rurſsus in eoſdẽeosdem laqueos inducatur, is laude digniſssimus eſst.

Pręterea, ſsi cuius rei proſsecutio turpis eſst, fuga bona erit ſsuapte natura: pœnitentia ergo, cum fuga peccati ſsit, honeſstiſssima eſst.

Præterea, aliorum punire peccata iure naturæ, ſstudioſsum eſst: quem que igitur ſsua vendicare facinora, æquum & iuſstum eſst.

Tandem, hominem in quem iniuſstè peccaris, placare virtus eſst: deo ergo quẽquem offẽderisoffenderis ſsatisfacere, virtus eſst. Sed quid nos audaces de bono diuini præcepti diſputamꝰdisputamus? (NãNAm Ter|tulliani verbis libenter vtimur) bonũbonum eſst pœnitere, an non? quid reuoluis? Deus pręcepit, Deus hortatur, Deus inuitat pœnitẽtiampœnitentiam (inquit) agite, pœnitẽtiapœnitentia igitur actus virtutis eſst.

Secunda concluſsio. Pœnitentia eſst virtus ſspecialis. Contrarium huius tenuerũttenuerunt quidãquidam ante D. ThomãThomam, vt ipſse Thomas author eſst, diſstin. 14. q. 1. arti. 1. q. 3. hos Scotus ſsecutus videtur diſst. 14. q. 2. & Maior. etiãetiam. q. 2. Sed hac concluſsione explicanda primum intelligamus, dolore de peccatis, eo quòd contra rationem tectam facta ſsunt, non pertinere ad aliquam ſspecialem virtutem. Cùm enim omnis virtus ſsit conformis rectæ rationi, eadem sufficit, & vt placeat quicquid rationi cõſentaneumconsentaneum eſst & vt diſspliceat quòd à recta ratione diſscordat. Vnde temperantia ſsatis eſst, vt deteſstemur actus in temperantiæ, & iuſstitia, vt in iuſstitiam abominemur.

Illud etiam compertum habemus, triſtitiãtristitiam de peccato, quatenus offenſsa Dei eſst, non requirere ſspecialem virtutem præter charitatẽcharitatem. D. Tho. q. 85 art. 2. ad. 1. & art. 3, & ratio eſst in promptu. Nam per eãdemeandem amicitiãamicitiam bonum amicis volumus, & mala amicorũamicorum auertimꝰauertimus.

Præterea, & id accipiamus, quod exploratum quoq;quoque eſst, dolere de peccato, vt languenti animo medeamur, non in digere alia virtute præter charitatem. Nam ſsicut ex amore na|turali, medicinam oppono morbis corporis ita ex charitate, qua meipſsum diligo propter Deum, medicinam adfero ægritudinibus animi. Atq;Atque ab eadem omnino charitate eſst, triſstari de culpa: vt mihi conſsiliem DeũDeum. Etenim, quæcunq;quæcunque humana actio, ob id parata, vt comparem amicitiam hominis, nullãnullam exigit ſspecialem virtutem humanam, ſsed ex quodãquodam deſsiderio amicitiæ conſsequendæ proficiſscitur, quod inchoatio quædãquædam eſst, & veluti amicitię veluti ſemẽsemen. Triſstari ergo de peccato vt in gratiãgratiam Dei redeamus, inchoatio quædam eſst diuinæ amicitiæ: nec ad aliam virtutem pertinere poteſst. Imò adeò virtutis nomen non meretur, cùm in genere amicitiæ actus ille im perfectiſssimus ſsit, virtus autẽautem ſsit diſspoſsitio perfecti ad optimum, vt ex Ariſst. 7. phyſs. lib. colligitur.

Triſstari ergo de culpa, eo fine vt compenſsetur offenſsa, quæ aduerſsum Deum cõmiſſacommissa eſst, id nos aſsſserimus exigere propriam ſpecialemq;specialemque virtutẽvirtutem. Nam, vt dare Petro pecunias ſsi in ſse quidem abſsolutè conſsideretur, nullãnullam habet laudem: ſsed ſsi do, vt releuem, miſeriãmiseriam eius, actus eſst miſseriæ: ſsi vt bene illi faciam, ſscilicet quia bonum ipſsius eſst, ad beneuolentiam & amicitiam pertinet. Sin verò, tanquãtanquam donum gratuitum pecunias confero, nempè vt ſsuo loco & tempore, quibus decet diſstri|tur ad virtutẽvirtutem liberalitatis ſspectat. Ita triſtitiãtristitiam aſsſsumere, quia iniurię deo factæ compẽſatiocompensatio fiat, à virtute ſspeciali oriatur neceſsſse eſst, cùm finis ille tam ſspecialis ſsit, vt pertinere ad duas virtutes nequeat, nedum ad plures. Diuerſsa quippe formalia motiua voluntatis, diuerſsæ ſsunt formales rationes obiecti: atq;atque cõſequẽterconsequenter, diuerſsos habitus & virtutes efficiunt.

Præterea, ſsi quem hęreſsis ſsuæ pœniteat vt, emendetur offenſsa Deo facta, actus virtutis ſsine dubio eſst. Nec tamen poteſst elici à fide, quæ eſst in intellectu, ſsed ne ab aliis quidẽquidem virtutibus generaliter. Dabitur ergo aliqua ſspecialis virtus, vnde ille actus exiſstat: quam nos pœnitentiam apellamus.

Poſstremò, velle compenſsare iniuriam factam proximo, requirit ſspecialem virtutem: ergo, & velle compenſsate, ac vindicare iniuriam factam Deo.

Sed ex his oritur dubium, ſsi pœnitẽtiapœnitentia virtus ſspecialis eſst, an incidat in virtutem aliquãaliquam particularem earum, quas Philoſsophi poſsuerunt. Videtur enim eſsſse eadem cum iuſsticia. Quod Duran. di. 14. q. 2. aſsſseruit: quia per eãdemeandem virtutem reddimus vnicuiq;vnicuique debitum, & illi ſsatisfacimus, ſsi intulimus iniuriãiniuriam. Sed per iuſstitiam vnicuique reddimus debita, ergo. Et confirmatur, quia iniuriam factam, ad ius, ęqualitatemq́;ęqualitatemque reducere, actus iuſstitię eſst.

Præterea, vindicatio ſspecies iuſstitiæ eſst: ergo, & pœnitentia. Quod & D. Tho. affirmat 3. p, q. 85. art. 3. ad. 4. & art. 4.

Falluntur tamen qui hoc ſsentiunt. Primó quia inter DeũDeum & homines non eſst iuſtũiustum ſsimpliciter, ſsed ſecundũsecundum quid, vt D. Tho. art. 3. iãiam citato ex Ariſst. 8. Ethi. manifeſstat: ergo, cùm pœnitentia ſsit virtus inter hominem, & deũdeum non reddit iuſstum niſsi ſecundũsecundum quid. NõNon eſst igitur virtꝰvirtus iuſstitiæ, quæ videlicet æquale reddit. Deinde, religio debitum Deo reddit & tamen nõnon eſst iuſstitia. Non ergo, quæcunq;quæcunque virtus debitum Deo reddit, virtus iuſstitiæ eſst.

Quibus argumentis, Caietanus cõmotuscommotus, tenuit pœnitentiam eſsſse virtutẽvirtutem religionis, & quia eiuſdẽeiusdem præterea virtutis eſst, reddere debitum Deo benefactori & offenſso, ſsed per religionem reddimus debitũdebitum Deo benefactori. Maior probatur, quia ratio debiti non variatur ex eo ꝙquod ſsit pro beneficiis, vel offenſsis, vt debitũdebitum ex accepto mutuo, vel ex furto, eiuſdẽeiusdem ratiõisrationis eſst. CũCum ergo ſsola religio reddat debitũdebitum Deo, ratione accepti beneficij, ſsola debitũdebitum Deo reddit ratione factæ offenſsæ.

Item Baruch. 2. Anima quę triſstis eſst ſsuper magnitudine mali, dat tibi gloriãgloriam & iuſstitiam dñodomino. Primùm gloriãgloriam, deinde iuſtitiãiustitiam & cõfirmaturconfirmatur hoc ex Pſsal. 50. SacrificiũSacrificium Deo ſpũsseipsus cõtribulatuscontribulatus, cor contritum & humiliatũhumiliatum Deus | nõnon deſspicies. PrimꝰPrimus ergo actꝰactus pœnitẽtiæpœnitentiæ, hoc eſst, contritio, ſacrificiũsacrificium, opuſq;opusque religionis eſst.

Sed hæc quoque opinio primũprimum D. Tho. aduerſsatur. 4. diſst. 14. q. 1. art. q. 5. & diſst. 15. q. 4. artic. 7. q. 1. ad. 2.

Præterea & falſsa eſst: qui relegio non reddit Deo quodcunq;quodcunque debitum, ſsed honorẽhonorem, vt pœnitentia per ſse quidem intendit compenſsare iniuriam Dei. Aſsſsumit tamen ad hunc finem, ea per quæ conpenſsatur iniuria quæcũquequæcumque illa ſsint. Vnde primum aſsſsumit triſtitiãtristitiam de vita veteri, deinde propoſsitum vitæ nouę mox exteriorem pœnam & ſsatisfactionem: denique in his omnibus ſsubiectionem, & humilitatẽhumilitatem erga Deum. His enim homines humanas iniurias ſsolemus compẽſarecompensare. Cum igitur finis pœnitẽtiæpœnitentiæ proximus atq;atque præcipuus non ſsit, honorem Deo reddere, certè religio eſsſse non poteſst, cuius proximus finis eſst, reddere Deo cultum.

Præterea non eſst eiuſsdem virtutis reddere debitum honorem principi, & ipſsius offẽſamoffensam compenſsare. Illud enim ad obſeruantiãobservantiam pertinet, hoc ad iuſstitiam, ergo non eſst eiuſsdem virtutis Deum colere, & eius offenſsis ſsatisfacere.

Dicendum ergo, pœnitentiam eſsſse ſspecialem à cæteris virtutibus diſstinctam, quas Philoſsophi cognouerunt, cuius proprius actus | eſst, compenſsare offenſsam Dei. Quæquidem virtus, iuſstitia quædam eſst, qualis inter homines ad Deum eſsſse poteſst. Ezech. 18. Si autem impius ægerit pœnitentiam, & fecerit iudicium & iuſstitiam. Pſsal. 118. Fecit iudicium & iuſsticiam. ad Ro. 6. Sicut exhibuiſstis mẽbramembra veſstra ſseruire iniquitati, ita nũcnunc exhibete ſseruire iuſsticiæ.

Ad primum verò argumentum, quo ſsuadebatur eſsſse iuſsticia, iam videtur eſsſse reſsponſsum. Nam iuſsticia quæ propriè & ſsimpliciter iuſsticia vocatur à Philoſsophis non niſsi, inter eos eſst, inter quos æquale reddi poteſst.

Quare, in definitione iuſsticię, ſsicut ius pro iis æquali iuſtoq́;iustoque ſsumitur, ita particula vnicuiq;vnicuique pro iis ſsolis diſstribuit, inter quos iuſtũiustum & æquale eſst: & per hoc patet ad confirmationem, quæ de iniuria facta homini procedit. Nam pro iniuria facta Deo, æquale reddere impoſssibile eſst.

Ad ſsecundum, vindicatio nõnon ponitur propriè ſspecies iuſsticiæ à D. Tho. Sed pars quædam adiuncta, & virtus illi propinqua. Has D. Tho. partes poteſstatiuas appellat virtutũvirtutum: vt religionem partem iuſstitiæ, modeſstiam tẽperantiætemperantiæ. Cùm verò aſsſserit, pœnitentiam eſsſse ſspeciem iuſstitiæ, latius vſsurpat ſspeciei vocabulũvocabulum, pro inferiori, quod ſse habet per modum ſspeciei. Dixerat enim. art. 3. iuſstum diui|di in iuſstum ſsimpliciter, & iuſstum ſsecundum quid. Quæ non eſst diuiſsio generis in ſspecies.

Ad primũprimum autem eorum, quæ faciebamus pro Caietani ſsententia, reſspondetur: ꝙquod religio non redit debitum Deo pro beneficiis acceptis, ſsi formaliter & per ſse loquimur: ſsed gratitudo eſst, quæ refert Deo debitam gratiãgratiam pro acceptis beneficiis. Reddit autẽautem religio debitum cultũcultum, in ſsignum dominij vniuerſsalis, ratione cuius, latriam cultumq́;cultumque debemus peculiariſssimæ ſseruitutis. Ad quãquam virtutẽvirtutem nullo modo pertinere poteſst, debitum compenſsare, quod oritur ex delicto commiſsſso.

Fateor tamen, ꝙquod ſsi quæ virtus eſsſset inter Deum & homines commutatiua: qua redderemus debitum ratione cuiuſsquàm commutationis, ad eandem quoq;quoque ſspectaret compẽſarecompensare iniuriam factam Deo, quemmadmodũquemadmodum inter homines accidit.

Sed obiiciis: ſsi primis actus virtutis huius eſst ſsatisfacere pro delicto commiſsſso, ad ſsatisfactionem verò iniuriæ factæ, per accidẽsaccidens dolor interuenit: ergo, potiſssimus huius virtutis actus, non eſst pœnitere: quocirca pœnitẽtiapœnitentia ex accidenti vocabitur.

Ad hoc dubium facilè eſst reſspondere, ſsi teneamus, pœnitentiam eſsſse actum publicæ iuſstitiæ: cuius, ſscilicet, Deus iudex eſst, pœnitẽspœnitens miniſster: ſsed ſsi teneamus eſsſse priuatam iuſsti|tiam, atque vindictam (vt antea diximus) difficile eſst. Nam cùm hæc vindicatio & inflictio pœnæ accidentaria ſsit, ſsatisfactioni voluntariæ quam proximo facimus, profecto & accidentaria videtur eſsſse compenſsationi, quam facimus Deo.

Hoc tamen mouere nos nulla ratione debet: eſst enim in ſsignis diſcrimẽdiscrimen inter homines offenſsos & Deum: ꝙquod offenſsus homo, ab offẽdenteoffendente id primũprimum exigit, nõnon vt ſse torqueat ꝑper pœnas. ſsed vt reddat honorẽhonorem, ablatũablatum per iniuriãiniuriam: tametſsi & illud quoq;quoque in partẽpartem cõpenſationiscompensationis accipiat, ſsi is ꝗqui offẽditoffendit de offenſsa præterita cõtriſteturcontristetur. At verô Deus, èex cõtrariocontrario ad primũprimum exigit, vt cũcum volumus peccatũpeccatum admiſsſsum cõpenſarecompensare, triſstamur luamuſq́;luamusque pœnas delicti cõmiſsicommissi: id verò ſsecundario requirit, vt honorẽhonorem & reuerentiãreuerentiam, quæ peccando detraximus, pœnitendo rependamus. Cur ita? Nempe non ſsuam, ſsed noſtrãnostram quærit vtilitatem: quę videlicet in pœnis voluntariè pro peccatis aſsſsumptis, maxima eſst. Nam (vt Chryſsoſsto. homil. 5. 6. &. 7. ad populum, elegantiſssimè tradit) nulla medicina appoſsitior, nullũnullum remedium præſsentius aduerſsus peccata eſst, quàm triſstitia dolorq́;dolorque pro peccatis: & quemadmodum vermis lignum, tinea veſstem èex quibus prodiêre conſsummunt, ita pœna matrẽmatrem èex qua nata eſst, hoc eſst culpam, interimit. Metito igi|tur. ea virtus per quam offenſsas Dei compẽſamuscompensamus, pœnitentia nũcupaturnuncupatur: quæ videlicet pœnas voluntarias infligit: quibus vtiq́;vtique deus vel maximè placatur, quoniam iis vel maximè homo ſsanatur.

Ad primum argumentum eorum, quæ à principio opponebamus, ad ſsuadendum pœnitentianpœnitentiam non eſsſse virtutem, reſspondeo facillimè (niſsi ego cæcutio. Vnicuiq;Vnicuique ſstatui & conditioni ſsuas virtutes eſsſse tribuendas. Rectoribus iuſstitiam, pauperibus patientiam, peccatoribus pœnitentiam. Certè, virtus medicæ artis morbum ſsupponit in ſsubiecto, cui debet applicari. Quod ſsi per hãchanc artem quiſsque ſsibi ſsolùm mederetur, idq́ue optimè poſsſset, laus huius artis non exinde minueretur.

Eadem quoque ratione, ſsunt quædam virtutes ad tuendam bonam valetudinem animi. Et virtus quoque eſst ad reparandãreparandam ſsi quãdoquando fuerit amiſsſsa vnde nego antecedẽsantecedens. Nam licèt abſsolutè virtus hominis, nõnon exigat priꝰprius hominem vitioſsum, ſsed ex ſsuppoſsitione: tamen, ſsi incidat in peccatum, nihil vetat, vt ſsit virtus ad medendum illi. Nam, & hominis natura integra non exigebat vindicationem at ſsi mali ſsint & præuaricatores, virtus neceſsſsaria eſst: non enim vindicamus niſsi malefacta. Itaque ſsicut vindicatio ſsceleris alieni ſsupponit vitiũvitium in alio, ſsic vindicatio ſsceleris pro|prij, ſsupponit vitiũvitium proprium. Atque ob id hæc virtus in Chriſsto non fuit: ſsicut nec fides aut ſspes: quoniam imperfectionem in ſsubiecto notant: cui adhærent.

Ad ſsecundum dicitur, nonnullos, ex philoſsophis pœnitentiam commendaſsſse: Senecam in tragœdiis, quem pœnitet peccaſsſse, penè eſst innocens: Periandrum CorinthiũCorinthium, cùm peccaueris ſsubeat te pœnitẽtiapœnitentia: Ariſstotelem. 7. Ethi. vbi aſsſserit, intẽperantẽintemperantem ab incõtinẽteincontinente hoc diſstare: ꝙquod intẽperansintemperans nõnon pœnitet, ideoq́;ideoque eſst incurabilis: at incõtinẽsincontinens pœnitet, obidq;obidque morbus eius medicabilis eſst. Sed & Ouid.

Sæpe (ait) leuant pœnas, ereptaq;ereptaque lumina reddũtreddunt,
Cùm benè peccati pœnituiſsſse vident

At verò non poſsuerunt ſspecialem virtutẽvirtutem pœnitentiæ: vel quia non conſiderauerũtconsiderauerunt virtutem, niſsi in ordine ad bonũbonum humanũhumanum, pœnitentia autem non eſst virtus ſspecialis niſsi in ordine ad diuinam prouidentiam: quæ eſst reſpõſioresponsio. D. Tho. diſst. 14. q. 1. art. 1. q. 3, ad quartũquartum, vel quod finis huius virtutis ſsuperat omnem hominis rationẽrationem. Quod enim deus concilietur, eiuſsque offenſsa compẽſeturcompensetur per pœnas voluntariè aſsſsumptas, ratio naturalis nõnon aſsſsequitur. Certè Tullius id fieri poſsſse nõnon putauit. CuiꝰCuius. 3. acad. lib. verba hæc ſsunt. Quòd ſsi liceret iis, qui in itinere deerraſſentderravissent, ſisic vitam deuiam ſecutossecutis, corrigere errorem pœniten|do, facilior eſsſset emẽdatioemendatio temeritatis. Quòd ſsi liceret inquit, licet plenè, apud quos, nempe apud fideles, qui lumine fidei ſsolum, intelligunt, clementiãclementiam Dei patris, pœnitendo poſsſse placari: indulgentiam peccatorum penitẽdopenitendo poſsſse comparari: compenſsationem iniuriæ deo factę, pœnitendo poſsſse fieri: morbos omnes animi pœnitẽdopœnitendo poſsſse aboleri, ea ratio naturalis non tenet: tenet fides,

Vnde poſstremam huius controuerſsiæ cõcluſionemconclusionem conſstituimus.

Pœnitentia eſst virtus infuſsa. Pro cuius cõfirmationeconfirmatione, quædam mihi ſsunt iacienda fundamenta.

Primum, dupliciter aliquãaliquam virtutẽvirtutem eſsſse infuſsam: aut, ex genere & natura ſsua, quia videlicet per actus noſstros acquiri & generari nõnon poteſst. Vnde neceſsſse eſst, à deo nobis ſsupernaturaliter infundatur, quales à Theologis aſsſseruntur virtutes theologicæ, fides, ſspes, charitas. Aut virtus dicitur infuſsa per accidẽsaccidens: quia licet per actus noſstros naturales acquiri poſsſsit, miraculoſse tamẽtamen alicui infunditur, vt ſciẽtiascientia rerum naturaliũnaturalium Adæ collata: & vſsus linguarum collatus apoſstolis. Hic igitur de virtute infuſsa loquimur, iuxta priorem modũmodum.

SecundũSecundum fundamentum ex. l. 2. q. 51. artic. 4. non eſst alia cauſsa neceſsſsaria ponendi habitus infuſsos à Deo: niſsi vt homo ſse habeat ad | producẽdosproducendos actus ſsupernaturales. Probatur manifeſstè, quoniãquoniam ad actꝰactus naturales, quos potentia cũcum auxilio Dei generali producere poteſst, nõnon eſst opus habitu infuſso ſsupernaturali, (cũcum per actus nr̃osnostros poſssit habitus acquiri) quo bene potẽciapotencia ſse habeat ad ſsimiles actus. Quare tũctunc, vel virtus acquiſsita ſsuperflueret, vel (vt dicamus verius) ſuꝑflueretsuperflueret ipſsa virtꝰvirtus infuſsa, q̃quae nihil aliud pręſstaret quãquam qđquod pręſstet acquiſsita.

Et præterea, talis virtus infuſsa, non eſsſset primi generis, de qua nos loquimur: ſsed eſsſset potius per accidens infuſsa.

Tertium fundamentũfundamentum, actus pœnitentiæ, qui ſsufficit ad iuſstificationem (quẽquem Theologi contritionem appellant) non poteſst eſsſse in homine, ſsine actu fidei ſsupernaturalis, quod primũprimum oſtẽditurostenditur ex Augu. in lib. de ve. & fal. pœn. cap. 2. vbi, Si fides (inquit) fundamẽtumfundamentum eſst pœnitentiæ, conſstat, pœnitẽtiampœnitentiam, quæ ex fide non procedit, inutilem eſsſse.

Nemo item poteſst bene agere pœnitentiam, niſsi qui ſsperauerit indulgentiam de pœnitentia. diſst. 1. cap. nemo poteſst. ex Ambro. Sperare autem indulgentiam, non poteſst ſsine actu fidei, ergo &c.

Eſst quoque teſstimonium Hiere. preclarũpreclarum. cap. 31. PoſtquãPostquam conuertiſstime, egi pœnitentiam: & poſstquàm oſstendiſsti mihi percuſssi femur meum. Nota, poſstquam oſtẽdiſtiostendisti mihi.

Idem apertè oſstenditur, ex eo quòd ad iuſstificationem impij, requiritur fides, vt anno ſsuperiori copioſsiſssimè demoſstrauimus multis teſstimonijs irrefragabilibus, èex quibus illud eſst præſstantiſssimum, ſsine fide impoſssibile eſst placere Deo, ad Hebr. 11. & SapiẽSapien. 9. per ſapiẽtiamsapientiam (quam, ſscilicet, donum, Dei de cælo delapſsum antedixerat) ſsanati ſsunt quicunq;quicunque placuerunt tibi domine à principio. Ex hoc vos colligite omnes conſsiderationes circa peccatum, quas ex naturalibus habere poſsſsumus, eſsle pœnitus inſsufficientes ad pœnitentiam qua homo iuſstificatur. Contra Scotum. diſst. 14. quæſst. ſsecunda.

Quartum fundamentum, actus pœnitentiæ qui eſst ſsufficiens ad remiſssionem peccatorum, non producitur à voluntate cum ſsolo concurſsu Dei generali: ſsed eget auxilio ſsupernaturali Dei, quo ipſse moueat voluntatẽvoluntatem noſstram ad veram pœnitentiam. Id quod & certa ratio docet, & confirmat authoritas (vt ait Bernar. ſser. 1. in feſstum Pet.) Diuus quoq;quoque Aug. de fide ad PetrũPetrum, cap. 31. Firmiſssimè (inquit) tene, neminem hic poſsſse pœnitentiam agere, niſsi quem Deus illuminauerit, & gratuita ſsua miſseratione conuerterit, & lib. 5, cõtracontra Iulia. Pelagianum, cap 3. & multis aliis locis id probat ex Apoſstol. ad Roma. 2. vbi ait. Bonitas Dei ad pœnitentiãpœnitentiam te adduci. Et ex il|lo. 2. ad Timot. 2. Ne fortè Deus det illis pœnitentiam, & reſsipiſscant à diaboli laqueis.

Præterea, hoc fuit determinatum contra PelagiũPelagium. vt patet in epiſstola Aurelij Carthaginenſsis epiſscopi de erroribus & condemnatione Pelagij.

Decimo inquiunt Catholici, poſstulandus ſscilicet, Pelagius vt fateatur, ſsecundum gtatiãgratiam & miſsericordiam dei, veniam pœnitentibus dari: non ſsecundum meritum eorum, quandoquidem ipſsam pœnitentiam donum Dei dixit Apoſstolus, vbi ait de quibuſdãquibusdam, Ne fortè det illis Deus pœnitentiam.

Idem definit Leo pap. epiſsto. 69. ad TheodorũTheodorum epiſcopũepiscopum. Ipſsam pœnitentiãpœnitentiam ex dei credimus inſspiratione conceptãconceptam, dicẽtedicente Apoſstolo, ne fortè det illis Deus pœnitentiam. &c.

Eſst quoque definitum à Cæleſstino Papa, in epiſstola ad omnes Galliarum epiſscopos, cap. 4 Neminem de ruina peccati per liberũliberum arbitrium poſsſse conſsurgere, niſsi eũeum gratia dei miſserentis erexerit. & cap. 8. ac. 9. Præparatur voluntas à domino, & vt aliquid agãtagant, paternis inſspirationibus, ſuorũsuorum ipſse tangit corda fidelium. Qui enim ſspiritu Dei aguntur, ij ſsunt filij Dei. Quod & Conci. Trid. ſseſsſs. & c. 5. 9. 7. definitum eſst, & cano. 3. Si quis dixerit, ſsine præueniẽtepræueniente ſspiritus ſsancti inſspiratione atq;atque eius adiutorio, hominẽhominem pœnitere poſs|ſse, ſsicut oportet, vt ei iuſstificationis gratia cõferaturconferatur, anathema ſsit.

Cuius rei manifeſstum teſstimonium habes apud Hiero. ca. 31. Conuerte me domine, & conuertar, quia tu dñedomine, Deus meus. PoſtquãPostquam enim cõuertiſticonuertisti me, egi pœnitentiam. In quæ verba Hierony. Vide (inquit) quantũquantum ſsit auxiliũauxilium dei, & quam fragilis humana conditio, vt hoc ipſsum quod pœnitentiãpœnitentiam agimus, niſsi nos dñsdominus ante cõuerteritconuerterit, & niſsi Dei nitamur auxilio, nequaquam implere valeamus.

Ratione quoq;quoque id probat. D. Tho. 4. contra genti. cap. 72. quia mens debitè ad Deum cõuerticonuerti nos poteſst ſsine auxilio ſspeciali. Quod licet Gabri. neget. 3. diſst. 27. q. vnica. ar. 3. &. 4. diſst. 14. q. 1. &. 2. ſsed apud fideles certũcertum eſsſse debet Hierem. 31. pſsal. 79. Domine Deus virtutũvirtutum conuerte nos. Vide Augu. in illud pſsal. 84. Deus tu conuerſsus viuificabis nos. & lib. 2. de peccato. meri. & rem. ca. 18. malè igitur & periculosè Caietanus. q. 1. de contritione dicit. quòd poteſst quis diligere DeũDeum ſsuper omnia, etiam vt eſst beatitudo ſsanctorum ſsine charitate infuſsa, & hoc fino etiam poſsſse eſsſse dolorem acquiſsitum de pecato, quatenus eſst offenſsa dei.

Quibus iactis fundamentis, tertia concluſsio firma perſsiſstit, ad actum pœnitentiæ neceſsſsarium eſsſse habitũhabitum virtutis infuſsum. Quo|niam hac ſsola ratione ponimus virtutes theologicas in fuſsas, quòd actus earum excedunt naturæ facultatem. Sed actus pœnitentiæ eſst homini, ergo.

Confirmatur, pœnitẽtiapœnitentia diſsponit animam hominis vt bene ſse habeat in ordine ad finẽfinem ſsupernaturalem, ergo, eſst habitus ſsupernaturalis. CõſequentiaConsequentia patet: quia habitus eſst diſspoſsitio animi in ordine ad operationẽoperationem: ergo, ſsi operatio eſst naturalis, habitus erit naturalis: & ſsi operatio eſst ſsupernaturalis, habitus erit ſsupernaturalis.

Confirmatur. 2. quia Deus ſsuauiter diſsponit omnia: ergo cum actum perfectum virtutis naturalis nõnon producat ſsine habitu naturali, neq;neque actum etiam ſsupernaturalem perfectę virtutis producet, ſsine habitu ſsupernaturali.

Et præteræa cũcum agens naturale non ſse extẽdatextendat vltra finem naturæ, non poterit producere habitum pœnitentiæ, quæ videlicet perficit hominem in ordine ad finem excedentem naturæ facultatem. Eſst ergo pœnitencia habitus infuſsus à Deo, per quem pœnas eligimus ad diuinas iniurias, in nobis ipſsis vindicandas.

Atque hactenus de ſsecunda controuerſsia dictum ſsit.