[Vol. 1]





  D. Philip. IV. Hisp. et Ind. Regi Opt. Max  Ioannes
 De Solorzano Pereira I.V.D. 

 Ex Primarijs olim Academiæ Salamanticensis Antecessoribus. Postea Limensis Prætorij in Peruano
 Regno Novi Orbis Senator:
 Nunc vero in Supremo Indiarum
 Consilio Regij Fisci Patronus,  Dispvtationem
 De Indiarvm Ivre,  Sive
 De iusta Indiarum Occidentalium inquisitione, aquisitione, et retentione
 Tribvs libris comprehensam,
 D. E. C.  Cvm privilegio. Matriti.
 Ex Typographia Francisci Martinez. Anno 1629.
 Roberto Cordier ex. 



 CENSVRAR. ADMODVM PATRIS 
 
 Philippi Fernandez de Meca Societatis Iesv Presbyteri & generalis Procuratoris. 
 
EX commissione D.D. Ioannis Velasco Azevedo Vicarij generalis Matritensis Curiæ, vidi librum hunc eruditissimi utriusque Iuris, & Orbis utriusque Doctoris D. Ioannis de Solorzano Pereira, Regij olim Peruani Regni Limani Conventus Senatoris, nunc in Regalis Patrimonij Senatu causarum Fisci meritissimi Patroni, de Indiarvm ivre, sive de Indiarvm Occidentalivm inqvisitione, acqvisitione, et retentione. In quo nihil Catholicæ Fidei, aut bonis moribus adversum inveni: imò omnia eximiâ pietate, & Orthodoxæ fidei zelo, ac pro dignitate, & auctoritate Regum Hispaniæ, & totius Hispanæ gentis conscripta: varia, & multiformi eruditione condita, rerum varietate, dicendi proprietate, copiâ & elegantiâ perpolita, argumenti novitate & utilitate à quibusque bonæ notæ ingenijs expetenda. Ideoq́ue meritò liber iste excudi permittetur, futurumq́ue censeo maximè ex re litteraria si excudatur. In Collegio Imperiali Societatis Iesv Matritensi 28. Martij anno 1628. 
 
 Philippus Fernandez de Meca.




NOS el Licenciado don Iuan de Velasco i Azevedo Vicario general desta villa de Madrid i su partido, damos licencia por lo que à Nos toca, para que se pueda imprimir è imprima este libro, atento que por nuestro mandado se ha visto i examinado, i no consta aver en el cosa contra nuestra santa Fè, i buenas costumbres. En Madrid à 30. de Março de 1628. años. 
Licent. Velasco i Azevedo. 
Por su mandado. 
 Iuan Perogila Notario.



ALIA ADPROBATIO, SIVE Censura Dom. D. Roderici ab Aguiar, & Acuña, ex commissione Regij ac Supremi Indiarum Senatus, cuius ipse meritissimus Decanus existit. 
 
PERLEGI librum, cum istac oblatum Auctoris epistola, de Indiarvm ivreinscriptum; elaboratum planè opus miror, multi iugâ eruditione refertum, nostris haud minus indigenis gloriosè perutile, quàm exteris iucundè mirabile, & invidiosum. Pulchra in eo miscellanea rerum, & pervenusta ratio styli: nobilis, & selectus ordo dicendi, & qui tantum Virum (omnium ex consensu) redolear. Quid mirum Genitori similem? cùm & Patres Latinos, & Consultos mirè sapiar. Senatus iccirco noster typis mandari permittat, & alterum eiusdem instituti volumen, quod in huius calce emissurum Auctor promittit, absolvendum hortetur, utpotè quod foro ac praxi pluris conferat, & municipalia regiminis nostri iura contineat. Ea censui, Matriti 9. Februarij anno 1628. 
 
 Licenciat. don Rodericus ab Aguiar &Acuña.



ALIA EX COMMISSIONE SVPREMI Hispani Senatus, Domini Licentiati Iosephi Gundisalvi, in eodem dignissimi ac facundissimi Regij Fisci Patroni. 
 
TRactatum de Indiarvm ivre, sive de iusta Indiarum Occidentalium inquisitione, acquisitione, & retentione à Doctore Ioanne de Solorzano Pereira, Primario olim Iuris Civilis Academiæ Salamanticensis Antecessore, posteà Regio in Limana Curia Novi Orbis Senatore, nunc in Consilio Regij Patrimonij dignissimo Patrono, elaboratum, ex decreto Supremi Senatus perlegi. In quo nihil Orthodoxæ Fidei, & Christianis moribus adversum reperio. 
 
Ideoq́ue tam ad iustitiam Potentissimi Catholici nostri Regis commendandam, quàm ad detractorum temeritatem reprimendam, dignum censeo, qui typis mandetur. Nam si ad scientiam Iuris attendimus, in utroque magnum Doctorem se præbet. Si ad quæstiones Theologicas & lectionem Sanctorum, non hospitem, sed magistrum se ostendit. Si ad Historiarum, Geographiæ & Cosmographiæ notitiam, se diligentissimum præstat, ita ut nihil ad rem accuratius seu illustrius excogitari valeat. Datum Matriti die 5. mensis Iunij ann. 1628. 
 
 Licentiat. Ioseph. Gonçalez.




 
 SVMMA PRIVILEGIj PER SVPREMVM Senatum expediti. 
 
CAVTVM est Regis nostri diplomate, ne quis intra decennij metas tractatum hunc de Indiarvm ivre, D. Ioannis de Solorzano Pereira absque ipsius permissu typis mandare, vel venundare possit. Qui secus fecerit, pœnis subdatur legibus Hispanis indictis, & in eodem diplomate latius comprehensis. Dat. Matriti 20. Iulij anno 1628. 
 
 Ioan Lasso de la Vega Regius Secretarius.



SVMMA ALTERIVS PRIVILEGIj Consilij Indiarum. 
 
IDEM cautum est quoad Indiarum Occidentalium Provincias alio privilegio supremi earundem Indiarum Senatus. Dat. Matriti 9. die mensis Martij ann.1628. 
 
 Don Fernando Ruiz de Contreras.




 
 FIDES CORRECTORIS. 
 
LIBRVM hunc vidi, qui de Indiarum iure titulum præfert, & cum suo archetypo contuli, & nihil in eo notatu dignum inveni, quod ei fìdeliter non respondeat, pag. 45. num. 45. præsens, lege prænsis, pag. 46. num. 51. Caroloni, lege Carolini, pag. 390. num. 101. nitibus, lege ritibus, pag. 528. num. 37. natus, lege natum, pag. 636. num. 39. gentium, lege genitum. Dat. Matriti die xiix. Martij ann. 1629. 
 
 Licentiat. Franciscus Murcia de la Llana.




 
 SVMA DE LA TASSA. 
 
EN tres dias del mes de Abril de 1629. años, los Señores del Consejo tassaron este libro à cinco maravedis el pliego, segun consta por certificacion de don Fernando de Vallejo, Secretario del Rei nuestro señor, i su Escrivano de Camara mas antiguo del dicho Consejo. Tiene dozientos i veinte pliegos, que montan mil i cien maravedis. 



D. PHILIPPO. IV HISPANIARVM, ET INDIARVM REGI OPT. MAX. I DEST, OMNIVM FERE NASCENTIS, OBEVNTISQVE SOLIS regionvm Imperatori semper Avgvsto, Pio, Foelici, et Bono Reipvbl. nato, D. Ioannes de Solorzano Pereira, eivs in Regio Limano Conventv Pervani Regni Novi Orbis Senator S.P.D. 
 
CVm Divi Parentis tui, Pij pariter ac Desiderati, honestissimis codicillis (Rex omnium, quos Sol usquam adspexit, Avgvstissime & Potentissime) ex Primarijs Salmanticensis Scholæ Cæsarei Iuris Antecessoribus ad Regium hoc, & egregium Peruani Regni Novi Orbis Prætorium, nihil tale ambiens, aut cogitans, fuerim delegatus, vel, ut alij fortè dixerint, relegatus, nihil prius, aut antiquius habui, quàm oblatam mihi Provinciam hilari atque alacri mente capessere, & omni studio curare, ut me non solùm tanti muneris, verùm tanti quoque Electoris dignum administrum ostenderem. Nam si æquabilis (ut cum Cassiodoro loquar) prædicandus est, quem iustus elegerit, si continentiâ præditus, quem moderatus adscivit, omnium profectò capax debet esse meritorum, qui iudicem cunctarum meruit habere virtutum. Spartam igitur, quam nactus eram, ornare desiderans, multis primùm vigilijs indagare, & cognoscere cœpi situm, provincias, & terminos huius vastissimi & ditissimi Imperij, quod Catholicis Hispaniæ Regibus in Fidei, Pietatis & Religionis præmium Divinitùs datum, vulgò ementito, & suffurato vocabulo Americam nuncupant, alij tralatitio Indias Occidentales, & alij veriùs, & Propriùs Orbem Novum appellant; cùm sola hæc globi terreni pars, tres alias, antiquis cognitas, magnitudine superet, efficiatq́ue ut Maiestatis tuæ opes, atque fastigia, margine cœli claudantur, & eisdem, quibus terrarum Orbis, finibus terminentur. Deinde verò peculiares leges, schedulas, atque ordinationes inquirens, quæ varijs temporibus, prout & ipsorum varietas, & rerum cursus exegit, ad eiusdem Novi Orbis detectionem, conquisitionem, & gubernationem expeditæ videntur, plurima sese mihi obtulerunt, quæ cùm in se nova, & gravissima essent, vel prorsus (etiam à peritioribus) ignorata, vel certè non satis pro necessitate & utilitate comperta, nedum pro dignitate tractata, & ex suis primordijs deducta, conspicerentur. Hæc me ratio movit, ut huius veluti municipalis Indiarum iuris speciales lucubrationes, & disputationes tam voto, quàm mente conciperem, & conceptas, subcisivis temporibus pro tenui facultate mea disponerem, summariumq́ue illarum indicem Augustissimo Parenti tuo per litteras mitterem, ut si meus hic labor utilis atque opportunus supremo eius Consilio iudicaretur, alacriùs & attentiùs in eisdem expoliendis, & expediendis incumberem. Is mihi perhumanè respondens, susceptum, atque oblatum studium non solùm probare, sed laudare etiam, & quàmcitius fieri posset, exigere dignatus fuit. Quo honore, mihi spontè currenti calcar admovit, & frigidam aquam (ut est in proverbio) suffudit, licèt rei gravitas, & quotidianæ, atque adventitiæ huius muneris, quo fungor, curæ, & sollicitudines, aliquas comperendinationes extorserint. Inter prædictas autem disputationes, illæ, ut primum locum, ita & præcipuum laborem occupasse videntur, quæ de iustis titulis & rationibus agunt, quibus Catholici, & Gloriosi Hispaniæ nostræ Reges, hunc, ita longè ac latè patentem, & potentem Orbem Novum, detegere, acquirere, & retinere possunt, & potuerunt; in quibus quidem disserendis, & asserendis, non potui non latiùs, quàm initio putaveram, calami cursum extendere. Nam etsi multi, & prudentes, Viri sæpè censuerint, Regnorum iam diu constitutorum initia repeti non debere, neque amplius in disceptationem vocari, sed veluti præscriptum iam sit, optimâ side agi oportere: cùm tamen in hoc, de quo agimus, Hæretici, Ecclesiæ & Hispanæ gloriæ ac Maiestatis perpetui hostes, & alij Scriptores malè feriati, & parum rebus & historijs nostris instructi, passim invidiæ suæ, ne dicam impudentiæ, virus, potius quàm vires effundant: & non solùm importunis latratibus, sed lividis etiam, ac Theoninis dentibus quotidie Reges nostros impetere, & mordere conentur; & ut verbis Horatij utar, loliginis succum, atque salem nigrum inspergere, studiosè agendum fuit, ut eorum technis, sophismatibus, & obiectionibus satisfieret, ne quis silentium, & patientiam nostram in conscientiam duceret, & audaciæ ac procaciæ suæ commodum capientes, se solos sapere, & Minervæ arcem tenuisse putarent. Præsertim cùm nullus ex Nostratibus hucusque illis plenè responderit, quin potius, ubi hunc articulum vel seriò, vel persunctoriè tractandum susceperunt, frigidè nimis, ac ieiunè, & (absit iniuria verbo) oscitanter, vel hæsitanter scribant, quod iuxta Agellij sententiam, magis ad vituperationem, quàm ad laudationem,vel adprobationem spectat.V t pleniùs in secundo huius operis libro, capite primo manifestamus. Vassallorum quippe munus, & veluti insita à natura conditio requirit, ut pro Domini honore, fama, & existimatione sarta, ac tecta tuenda, non minus quàm pro eius vita, aut pro aris, & focis pugnare debeant, & si verbis, aut scriptis proscindi, aut labefactari conspexerint, quibus possint modis, calumniantium iniquitatibus obviam ire conentur. Quo fit,ut si quid ego hac in parte præstiterim (quod planè exiguum esse fateor, & solâ obsequij, & voluntatis ratione pensandum) non minus meruisse censeri debeam, quàm qui olim tibi, Rex Maxime, imperium hoc armis, laboribus, & sudoribus compararunt, vel hodie à continuis hostium classibus, invasionibusq́ue tuentur. Nam & hostes ijdem, priùs quàm hæc tentent, libros illos emittunt, quasi causæ, quam fovent, & victoriæ, quam frustrà sperant, vades & antecursores futuros. Vnde qui hos frangit, atque convincit, ipsos quoque ut frangat, & vincat necesse est, tormenta per argumenta convellens. Rectè enim Propertius scribit: 
 
 Frangit, & attollit vires in milite causa, Quæ nisi iusta subest, excutit arma pudor. 
 
Et D. Bernardus: Si bona fuerit causa pugnandi, pugnæ exitus malus esse non poterit. Quò fortè respiciens M. Tullius in oratione pro Murena, hanc curam respondendi, scribendi, cavendi, urbanam militiam appellat, & longè melius, & ad id, de quo agimus, accommodatius, Leo, & Anthemius Imperatores non solùm pro Imperio eos militare testátur, qui gladijs, clypeis, & toracibus nituntur, sed eos etiam qui dirimunt ambigua facta causarum, suæq́ue defensionis viribus, sæpè publicis in rebus, ac privatis, lapsa erigunt, fatigata reparant, & non minus humano generi provident, quàm si prælijs, atque vulneribus patriam, parentesq́ue salvarent. Tractationem porrò istam, nunc cùm foras prodire, & publicam lucem aspicere parat, tuæ omnino Maiestati dicari, argumentum ipsius, & civilis ratio desiderabat. Cui enim nisi Regi, tanti Regni defensio iure consecraretur? maximè ab eo profecta, qui se tuum tot titulis libens agnoscit, & cernuus modis omnibus profitetur, in cuius ingenij partus, veluti ex re propria natos, posses rectè ex iure Quiritum manum inijcere. In quo planè, est cur mihi, & meis lucubrationibus vehementer congratuler, cùm illum Patronum necessariò invocare teneamur, quo, quamvis spontanea foret electio, nullus inter mortales Augustior, aptior, & ornatior nullus eligi potuisset. In te enim Maiestas, & Regij solij auctoritas, & splendor, omnium quidem animos cogit, non, ut in alijs, oculos duntaxat perstringit; celsitudinis quippe gloriam cum mirabili quadam prudentia, & morum suavitate coniungis, teneram adhuc, & fluxam ætatem salutaribus prudentissimorum virorum consilijs, monitisq́ue confirmas, & ita reliquis virtutibus defers, ut in te omnes, veluti in proprio domicilio consistant, iunctisq́ue manibus, Gratiarum instar, ad commune Hispanæ, imò verius totius Christianæ Reipublicæ bonum, semper incedant. Tutanus Deus Romanis, & Tutilina Dea à tuendo, teste Nonio, nuncupabantur, eosq́ue hac propter (ut inquit Varro) omnes, qui laborabant, invocare solebant. Colebatur eisdem tantâ veneration Ceres, ut qui ad eius asylum ope indigentes confugerent, non tantùm securitatem, verùm & panes, quibus vescerentur, acciperent; unde verbum Pandere, quòd nunquam Fanum talibus clauderetur, quasi à pane dando originem traxit. Quin & Romani Principes, non Deorum modò nomina, sed & religionem, ac iura sibi usurpantes, magnam adeò suis imaginibus vim, & auctoritatem esse voluerunt, ut qui secum eas prætulissent, præsidium & tuitionem ab aliorum iniurijs consequerentur. Vnde multos ausos non fuisse, adversarium in ius ducere ob effigiem Imperatoris oppositam, Tacitus refert; & sub Tiberio impietatis quendam damnatum, quòd servum suum verberasset, qui drachmam argenteam, Tiberij imagine signatam, gestabat, Philostratus memorat. Sed & sic portari Principum imagines solitas, ut eæ vestibus intexerentur, ex Ausonio, & alijs conijcimus. Quæ cùm ita se habeant, cur non ego, Rex Maxime, longè tutiùs mihi, ac securiùs patrocinium, sub tuo nomine, numineq́ue pollicear? Vel cur favoris, sive Favonij tui dulci, & salutari aurâ non recreabor? cùm me, & mea tibi sacraverim, & ad tantæ Maiestatis asylum indigens ope confugerim, eiusq́ue titulum, & imaginem lucubrationes istæ vel in limine ipso præferant, & ostendant. Quam non dubiè spero, rigidos Aristarchos, & improbos, atque invidos alienorum operum, & librorum censores, religiosè veneraturos, ut V estæ olim, quæ in primis ingressibus, & spatijs domorum apponi solebat, unde & illa vestibula dicebantur. Apud vulgus enim, quæ potentiorum non sunt vallata præsidijs, valore carent, facilè contemnuntur: Principum verò oculi, veluti succina gemma, sive (ut digno compellem nomine) pretiosi carbunculi, iacentes humo paleas ad se trahunt, elevantq́ue, & exiguis, vel minimis quibusque, pondus, Maiestatem, ac proinde æstimationem conciliant. Humile igitur munus (invictissime, et Clementissime Domine) quâ tibi voluntate dicatur, aspicere, & accipere, tueri, atque intueri dignare. & à calumniatorum iniurijs, & adversariorum telis excelsæ Maiestatis tuæ scuto, longè septemplici illo Aiacis fortiori, defendere, quam Pia Numina sospitent, & multos annos, ad commune totius Orbis bonum, & Hispanæ gloriæ maximum incrementum, incolumem servent. Limæ 1. April. anno 1626. 
 
 D. Ioannes de Solorzano Pereira.




 
 Cedulas Reales por las quales se mandò al Auctor que escribiesse este libro. 
 
 EL REY. 
 
DOCTOR Iuan de Solorzano Pereira, Oidor de mi Audiencia Real de la Ciudad de los Reyes de las Provincias del Perù, en carta que me escribistes en ocho de Abril del año passado, dezis, que en el tiempo que os aveis desocupado del continuo exercicio de vuestro cargo, aviades compuesto un libro Latino del derecho particvlar de las indias occidentales, i tratado de recopilar las cedulas, provisiones, cartas, einstrucciones i ordenanças, que los señores Reyes mis antecessores, iyo avemos mandado librar, i despachar para la buena governacion de essas Provincias, reduziendolas à titulos, i poniendolas en forma de leyes, i me suplicais lo mandasse aprobar, i que por tiempo de dos años se os acuda con el salario de vuestra plaza, no embargante que no acudais à la dicha Audiencia. I aviendose visto por los de mi consejo de las Indias, i la suma de los capitulos, i titulos en que se reparten ambos libros, que me embiastes con la dicha carta: ha parecido mui bien el estudio i trabajo que en esto aveis puesto; i os lo agradezco, i encargo continueis el libro de Latin hasta ponerle en enter a perfeccion: porque lo que toca à la recopilacion de las cedulas, està pendiente en el dicho mi Consejo de las Indias, el recogerlas, i ponerlas en orden, i assi no se os remite. Comoquiera que ha parecido bien vuestro cuidado i discurso: i ansi lo serà, en que me aviseis de lo que fueredes haziendo, que con vuestra persona, estudios i trabajos se tendra la cuenta que es justo, para que recibais merced. De Madrid à veinte de Março de mil i seiscientos i diez i nueve años. 
 
YO EL REI. 
 
Por mandado del Rei nuestro señor. 
 
 Pedro de Ledesma.




 
 EL REI. 
 
POR quanto por parte de vos el Dotor Iuan de solorzano Pereira Oidor de mi Audiencia Real, que reside en la ciudad de los Reyes de las Provincias del Perù, se me ha hecho relacion, que aviendo ofrecido en mi consejo de las Indias, componer unos libros Latinos, que trataban del particular derecho i govierno de las Indias, i otros de la recopilacion de las cedulas i ordenanças despachadas para el buen govierno dellas, se os ordenò los pusiessedes en limpio, i embiassedes al dicho mi Consejo con toda brevedad. I que aunque lo estavades baziendo, por ser mui grande el estudio que aviades de poner en ello, no lo podiades concluir en mucho tiempo, respeto de las grandes ocupaciones que teniades con la dicha plaça, i otras juntas que se os cometen. Suplicandome os diesse licencia para que por tiempo de dos años os pudiessedes escussar de su exercicio i ocupacion, i gozassedes del salario que con ella teniades, para que en ellos acabassedes los dichos libros, i aviendose visto por los de mi Consejo de las Indias, he tenido por bien de daros licencia, como por la presente os la doi, para que por tiempo de seis meses os podais escusar de ir à la dicha Audiencia, i de las demas cosas concernientes al exercicio de la dicha vuestra plaça, para que en ellos acabeis los libros en que estais entendiendo, como os encargo lo hagais; i acabados los embiareis al dicho mi Consejo, para que en el se vean: i mando al Virrei, Presidente, i demas Oidores de la dicha Audiencia, que no os obliguen à acudir a ella, ni os cometan ningun negocio que os estorve, i a los oficiales de mi Real Hazienda de la dicha ciudad de los Reyes, que durante el dicho tiempo os continuen la paga de vuestro salario, que yo lo tengo assi por bien. Fecha en Madrid à tres de Enero de mil i seiscientos i veinte i an años. 
 
YO EL REI. 
 
Por mandado del Rei nuestro Señor. 
 
 Pedro de Ledesma.



EXCELmo PRINCIPI DOM. 
 
 D. Gaspari de Guzman Comiti de Olivares, Duci de Sanlucar, &c. à Consilio Status & Belli Regis ac Domini nostri Philippi IV. Equilis eius Præfecto Maximo, Maiori Cubiculario, & Alcantarensis Equestris militiæ Ordinis Maiori Commendatario, &c. D. Ioannes de Solorzano Pereira I. C. in Regio Limano Prætorio Senator, S. 
 
GRaves iuxtà ac difficiles de Indiarum iure disputationes (Excellentissime Princeps, quas nunc publicam lucem habituras, & periculosam tot iudiciorum aleam subituras emitto, & veluti in gustum, & specimem aliquod aliarum mearum lucubrationum exhibeo, Potentissimo Augustissimoq́ue Regi nostro dicari, & argumentum ipsarum, & ratio civilis expostulavit. Sed cùm mihi esset cum eo per litteras colloquendum, animo quidem cadere, & auctoritate carêre ad tantam Maiestatem interpellandam animadverti. Et tanquàm si propiùs ad ardentissimos Solis radios essem accessurus, æstuare cœpi, meq́ue in omnes partes versare, & quid consilij capere possem, sedulò meditari, quousque illorum exemplum mente concipiens, qui ubi igneum Solis ardorem ferre non valent, se umbellâ oppositâ contegere solent, tv mihi unus occurristi, quem, ad eundem modum, illius clarissimi, nitidissimiq́ue Solis radijs opponerem, & cuius me umbræ, & protectioni securè submitterem: 
 
 — Sicut Parnassia laurus Parva sub ingenti matris se subijcit umbra. 
 
Et verò non iniuriâ, cùm tu ferè solus sis, qui illustrissimam illam lucem non caligantibus oculis adspicere, & maximum illum calorem possis sustinêre, quin & præclarâ consilij tui face, sub utroque Polo, per totum Hispanum Orbem diffundere; cuius moles in tuis plus quàm Herculeis humeris ab eodem Maximo Atlante Philippo deposita, securè quiescit, & cum summa, & mirifica quadam Omnium ferè gentium, nationumq́ue consensione, & alacritate movetur atque fovetur, lustratur, & illustratur, te namque omnes ubique uno ore Patria e Parentem appellant, & eo, quem apud Regem obtines, loco dignissimum prædicant, quod ego in summa tua fœlicitate, non immeritò reponendum existimo. Conciliavit, coniunxitq́ue te ei quondam excellens tua, præstansq́ue natura, quæ ad res quasque maximas à Deo ficta, & formata videtur, & postmodum, Regni susceptis habenis, amorem, & æstimationem adauxit, quod experiendo cognoverit tvam in rebus agendis, & arduis quibusque negotijs capessendis, & expediendis dexteritatem, singularem prudentiam, ingenium ad miraculum maximum, consilium solers, & promtum, magnificum, ac munificum animum, Fidei, Pietatis, Religionis, Fortitudinis, & cæterarum virtutum dotibus exornatum; quæ omnes in te cohonestando ita decertare videntur, ut cui primas deferre possis, haud facilè discreverit quispiam. Sed omitti non potest morum, quâ eas condis, Suavitas, Benignitas, & Humanitas, agere siquidem narraris (ut cum Sydonio loquar) in supremo hoc, quo fungeris, munere, sine superbia Nobilem, sine invidia Potentem, sine superstitione Religiosum, sine ineptia Gravem, sine asperitate Constantem, sine iactantia Prudentem, & sine popularitate Communem. Quibus magnis ac maximis humani tvi animi bonis ac donis, absque dubio demonstras, te tanti Regis electione dignissimum: ille enim verè suis incrementis maior est, quem sublimitas parti honoris inclinat, & in quo nihil fortunæ amplitudinem mutasse videmus, nisi ut prodesse tantundem possit, quantum vellet, ut aliàs Plinius, de Tito loquens, scriptum reliquit. Sed verò, poterat quis ex Parentum virtutibus prolis iudicare successus, cùm origo nesciat deficere, quæ consuevit radicitus pullulare; fuit enim hoc insitum, innatum, & ut ita dicam, fatale, illustrissimæ Familiæ tuæ (Princeps Excellentissime) & iam inde ab heroicis, & antiquis illis temporibus usurpatum, ut Hispaniæ Reges vestro potissimum Auxilio, Consilio, & Auctoritate utantur, & gubernentur. Quod, vel me tacente, satis ostendent: 
 
 Fortia facta Patrvm, series longissima rerum, Per tot ducta viros antiquæ ab origine gentis. 
 
Quis enim amplissimi Gvzmanij nominis non novit ornatum? Quis eius non vidit, & invidit gloriosa trophœa? Quis triumphos & historias non canit? in quibus tot numeras Principes, quot maiores, qui manu fortes, nec consilio minores Hispaniam nostram Maurorum invasione penè vastatam, suis Regibvs acquisierunt, & sibi maius Regno nomen, nullo unquam sæculo interiturum, pararunt. Et ut unum pro omnibus memoriæ nostræ proximum, & posteritatis dignissimum, specialiter designemus, quis Præclarissimi Comitis Parentis tui nomen, ac famam non extollit, ac veneratur? Quo nullus manu Promptior, prudentiâ Nobilior, gravitate Conspectior, & Belli atque Status Consilijs Vtilior tempestate suâ nostris Regibvs adfuit, vel gravius & validius Hispanæ nationis decus, & æstimationem in Romana legatione, & Siculi ac Napolitani Regni gubernatione firmavit. Parum est quin laudes tvas aggredi videar, & planè studium rapiebat, & obvia quoquoversus multa tva magnaq́ue decora id suo veluti iure citra ullum invidiæ, vel adulationis timorem desiderabant. Profanatur enim laus, & vilescit vulgo communicata, at merentem laudare (Senecæ verbis dico) iustitia est, & universis redditur, quod pro voto omnium Primatibus indulgetur. Sed attigisse tantùm fufficiat, quæ omnino persequi ingentis esset laboris: 
 
 — Nec meus audet Rem tentare pudor, quam vires ferre recusent. 
 
Præsertim cùm neque meâ tv indigeas celebratione, quem omnis eruditorum chorus unicum Mecænatem agnoscit & canit: & illi præcipuè, qui se inclytæ Salmanticensis Scholæ Alumnos esse gloriantur, quam tv olim Auditor ornasti, Rector, & Gymnasiarcha in tenera adhuc ætate, generis Splendore, ingenij Gloriâ, & morum Exemplo multifariam beasti. Quo tempore ego ibîdem Antecessoris, sive Nomodidactis officium, non sine publica adprobatione, & acclamatione gerebam, & in primorum Patrum Orchestra, non in imis subselijs honoratissimum locum meis mihi studijs, & indefesso labore pepereram. Cuius rei, cùm plures possem, te unicum atque oculatum testem, omni exceptione maiorem, produco, qui Gymnasia nostra in publicis, & privatis relectionibus fæpissimè frequentasti, litterarijs concertationibus interfuisti, & victoriæ triumphos de clarissimis, & validissimis antagonistis agentem, semel atque iterum salutasti. Perge igitur, & si quam de me adhuc iuvene opinionem habere cœpisti, nunc, ubi & mens, & mentum incanuit, neutiquam desere, quin potius ex sublimi hoc, quem occupas, loco, ad hunc in remoto Orbe orbum favore hominem oculos aliquando converte, oblitum semper tibi oblatum humaniter respice, & laudabiles istos studiorum meorum conatus hilari vultu prosequere. Neque enim cuiquam (ut Plinij Iunioris verba usurpem) tam clarum statim ingenium, ut possit emergere, nisi illi materia, occasio, fautor etiam, commendatorq́ue contingat; & tantùm quis ex Proceribus cæteris præstat, quantum & moribus probis, & benè faciendi voluntate reluxerit. Quæ eadem, si Pythagoræ credimus, illos Deo simillimos reddit, & omnium populorum, fæculorumq́ue memoriâ, & prædicatione commendat. Librvm verò istum, tanquam tuum, ut cætera soles, Regi nostro Potentissimo offeres, sin indignus videbitur, qui ad tantæ Maiestatis manus perveniat, tibi servabis, quod etiam mihi summo honori, ac gloriæ futurum existimo, & eo me ad maiora in dies molienda, & offerenda proculdubio excitabis. Faxit Devs Opt. Maxim. ut per multos annos Regi nostro, atque adeò Hispaniæ toti, & litteratorum auxilio incolumis, fœlix, florensq́ue permaneas, & Troica vincas sæcula, & Euboici transcendas pulveris annos. Limæ 1. Aprilis anno 1626. 
 
 D. Ioannes de Solorzano Pereira.
 




CLARISSIMVM ORBIS VTRIVSQVE LITTERARVM DECVS, Doctorem D. Ioannem Solorzanum, Lycæi Salmanticensis olim in vespertina Cathedra iuris sacri atque profani lumen: Limani columen, in hoc Regio Senatu Consulem, in omni disciplina Principem, non pro elogio, sed pro veritatis studio, & gratitudinis argumento, discipulus Præceptorem in prima fronte eximij sui operis sic profatur 
 
 Doctor D. Bartholomæus de Benavides & Cerda, Almæ Ecclesiæ Metropolitanæ Limensis Canonicus, & Academiæ Cancellarius. 
 
DVM maturo fruges, dum grata thura ex collibus Musarum paro, ut tuas aras imbuam, profanam libo vocem, Antistes Maxime litterarum; tu verò assurge, Calame, ad sacros, si vales, sonos, qui doctas deceant Solorzani aures, quod si laudum tantarum pondere cecideris, non tamen cadas animo, nam sic maximè ostentas, nullam esse orationem tantæ moli parem. 
 
Ex Occidenti nostro orîtur, novo miraculo, Phœbus utrique mundo non alternatâ luce lumina diffusurus, expectata tandiu Divini ingenij soboles oborîtur, Liber Auctori suo compar, magnum dico, maius exclamare non potero; huic Lucina favet, Musarum chorus arridet, & universa litteratorum curia assurgit, veneratur. Procul abit invidia: nam livor alta culmina mortalibus studijs inaccessa non ferit. Nemo enim (docuit Stoicus) invidet, quod se facere posse desperat. Celsitudo verò eius ingenij tanta est, ut de ea, ac de Olympi vertice, an cœlestia atria pertingat? an Divinum aliquid præse ferat? dubitetur. Rea erat Hispania, & heu totus Orbis huic infœlici glebæ, se se alieno decori exvisceranti, incredibilis auri, argentiq́ue copiæ, nec tam ingentes thesauros solvendo esse poterat, sed ecce fecit unico pignore debito suo cumulatè saris, mittit ad Nos Solorzanvm, & quasi foret pretium ultra sortem, Decumanos reditus libro isto rependit, & cum thesauro Regio operiosiores Orbi divitias remittit. O navis, quem tibi creditum debes thesaurum, serves incolumem precor, non solùm à ponti fluctibus, sed à longè sævioribus Hæreticorum thedis, vanè huic imperio, id est Fidei Catholicæ, minitantibus; etenim si contra invicta arma Catholica accensum furiarum flammis Orbem audimus, ut hoc Imperium, quod fulcrum est, & columen veritatis labefactent, classesq́ue solvuntur, ut oras nostras, infamibus olim carinis negatas, inquietent; liceat mihi iamiam victoriam canere tanto fœlici augurio, quando prima defensio iustæ retentionis, & piæ conversionis Indiarum ab hoc libro exoritur, ut ab Herculis clava, ut prius, robustâ vi voluminis, Hæreticorum mentes confundantur argumentis, quàm corpora, arma, naves tormentis comprimantur. Discantq́ue exitio suo, arma nostra, & Divina decreta revereri. Ad quod ex sacro, atque profano penu, tanquam in copioso armamentario iacula omnium notitiâ scientiarum imbuta continentur. Liceat ergo de te Indica tellus, quod olim de Ægypto cecinit Hieronymus: Quod si nullum alium Divum protulisset Ægyptus, satis erat Antonius. Cum hoc enim Nostri Solorzani libro poteras de principatu litterario cum cæteris Orbis oris decertare. In quo Sacer interpres arcana non arcana miratur, luris utriusque arbiter stuper erutus legum thesauros, & rediviva veterum nomina; Philosophus videt exhaustos physicæ fontes, Cosmographus emensos Orbes immensos, Historicus omnium retro sæculerum gesta revocata, Licurgos, Solones, Tullios, Augustinos, Aquinates promiscuè loquentes, & illa omnia veteris censuræ lumina, in solo hoc Solorzani Sole noviter splendentia. Quem Divina Providentia huic Orbi dedit, ut suo detrimento immortalia incrementa huic Imperio compararet. Et sicut olim inter custodes Angelos provinciarum, Persarum scilicet, & Hebræorum, in captivitate sua certabatur, altero libertatem, altero detentionem procurante, ut Perfæ, qui Dei cognitione carebant, bono fidelium exemplo fruerentur: non aliter cum huius litterarum Principis excelsas sapientiæ dotes, inauditamq́ue prudentiam, severam in Civili Iure censuram, cæterq́ue propè Divina considero, quæ prima Regni subselia requirebant, mihi persuadeo, preces Angeli Custodis Indiarum, Peruano Regno consulentis, prævalere, in quo illum non Consulem, fed exulem potius compellabo. Loquatur si ego sileam Guancavelica rupes, cui, nisi illius cura, & indefessus labor præcaveret, non divitiarum cumulus, sed mortalium sarcophagus diceretur. Testes Peruani huius Regni subselia, iuri dicundo Augusta, que illius spectant oracula non responsa. Testis olim Salmantica, cuius si litterarium Orbem iuvenis sustentavit, breviores digito motitabit sphæras: & si tanti Solis crepuscula meridiem fecerunt, nunc eius meridie Polus exardescet. Nobis equidem lucet, sed radios in omni Catholico Imperio iaculatur, qui enim plures Curias, confilia, fedes Consulares, Pontificasq́ue administrant, radij illius sunt. Qui exercitus terrestres, classesq́ue gubernant, radij illius sunt. Qui invictissimo semper Augusto Philippo (cui Deus Orbem unicam faciat insulam Philippinam) à Consilijs, à Cubiculis, penes quos imperij prora, & puppis, radij illius sunt, eiq́ue lumen, quod mortalibus deferunt, referunt acceptum. Inter quos, si me nullius notæ sileo, non meum sanguine fratrem, auctoritate parentem, quem sine philautia virum superioris censuræ, insignis prudentiæ, & rerum gerendarum Divinæ penè industriæ sensit Belgium, sensit Neapolis, utrobique in supremo Consilio, & Regalibus pensis intentum, sentiunt & Veneti, ad quos Legatus missus à Rege Catholico his difficillimis Italiæ rebus, gentis illius politicis Mæandris inspiciendo. Is mihi ex legatione scribit, se eâ, quam ab eo accepit invenis disciplinâ, quasi Theseo filo, aut ramo aureo, per umbras, per Syrtes securum incedere. Sed si hæc omnia essent oratione perstringenda, ipsum Solorzanvm requirebant Oratorem: nunc magna desinam modis tenuare parvis, dum cogar semper dicere. Nihil dixi. 
 




P. FRANC. DE AGVAYO E SOCIETATE IESV PRESBYTERI, ET THEOLOgiæ Lectoris ad Clariss. Senatorem, & utriusque Iuris Consultissimum Virum D. Ioannem Solorsanum Pereira 
 
 ANAGRAMMA. solorsanvs. solvs ornas. PRAELA tuos sitiunt, musæaq́ue, docta labores, Vrge iuris opus iure in utroque Potens. Orbi pande sacros radios, & lucis honorem Desine congeftas abdere mentis opes. Divitias Polus ecce suas manifestat amicus, Terra suas aperit, detegit unda suas. Ius amat ornari, Propriamq́ue extendere famam Quâ Tagus auriferis, quâ meat Indus aquis. Das utrumque, tuo ius ORNAS SOLVS, & illi AEternum calamo nomen in Orbe facis. Horreat ergo tuos Proserpina tangere crines, Et meritum Libris gloria pandat iter. 




 
 P. Didaci de Avendaño ex Societate Iesv Presbyteri, & Artium Lectoris alterum ad eundem D.D. 
 
 ANAGRAMMA. ioannes solorsanvs. solon sanvs es, iorna. Impia iura SOLON dum temperat, ornat Athenas, Quas Draco sanguineis terruit antè notis. Vnicus ingento patria inter vulnera Sanus Ornat Cecropios, & Salamina suo. Ardet in imperium fidei contemptor Iberum, Indorumq́ue vetat margine iure frui, Pande tuas Hispane Solon SOLORSANE curas Ne nos infesto torqueat ore Draco. I celer adversas ornaq́ue interminus oras, Cùmq́ue volet celeri Sole Solonis honos. SANVS ES, I, scriptisq́ue SOLON sapientibus ORNA Iura, meraq́ue meros comprime lege logos. 



P. Ignatij de Arbieto Societatis Iesv, Vesperariæ Cathedræ Theologiæ Professoris in Limensi Collegio in laudem Auctoris & Libri 
 
 EPIGRAMMA. HAVD cassura manet ter Magni Fama Colomi, Quòd prior Occiduis litora legit aquis. Quòdq́ue arte instructus, male fida pericula Ponti Cavit, & ignotas monstrat adire vias. Tu, quem Doctorem coluit Salmantica Magnum, Peruvij cautus litora nauta legis Primus & ipse legis Peruanica litora iuris, Et veluti charta pervia cuique facis. Ergo Peruvij Solorzane Magne Colomus, Inclytus aut Iason iure vocandus eris. 
 




 
 P. Ioann. Freilin ex Societate Iesv Presbyteri in laudem Auctoris 
 
 EPIGRAMMA. MIRANTVR Superi primum, qui sydera novit, Pondera labentis sustinuisse Poli, Tu, quem torquentem studijs gens Hespera vidit Semper Apollinei culmina Celsa poli, Mitteris Occiduis magni laturus Olympi Pondera, cum reliquis regia iura dare. Nec satis excelsi defendere culmina iuris Sed reseras calamo iuris utramque viam. Inde tuæ Sophiæ fœtu ditione tenere Orbem, tum leges dicere quisque potest, Vtraque cùm præstes Solorzane munera, iure, Atlas Peruvij Maximus Orbiseris. 



Licentiat. Don Fructus de Solorzano in Auctoris & Libri laudem Epigramma, cuius ultimum carmen Anagrammaticum est, & Auctoris nomen totidem litteris exhibet. 
 
 Doctor Ioannes Solorzanvs Pereira Prisca novo, raro Sale, nitore Docens. TVTIVS est, inquit, de magnis dicere nunquam Crispus, quàm multis pauca referre nimis. Vnde nihil de te, Patrue ô Clarissime, dicam Facta gennusque tuum sæcla priora canunt. Scripta quid attingam, nequeam cum claudere cuncta, Quætua, vir Prudens, copia iuris agit. India sola potest tantam reserare sophiam, Quæ benè concepit, quod parit Hesperia. Ergo vale, & semper vivas, SOLORZANE fœlix, Ter magnus, doctus terque, quaterque bonus. Terque, quaterque bonus iuris, legumque peritus PRISCA NOVO, RARO, SALE NITORE DOCENS. 




 
 IN LAVDEM PRÆCLARI OPERIS CLARISSIMI Viri D.D. Ioannis de Solorzano Pereira Regij Fisci in Supremo Indiarum Senatu Patroni, Ludovicus Tribaldus à Toleto Primarius rerum Indicarum Historicus. 
 
 Migrasse in Sedes dicta est Atræa Deorum Flagitijs offensa hominum, terrisq́ue protervis Incubuisse nefas, nullo sub iure relictis. Tunc Acherontæ as furialia monstra sorores, Intortorum instar, cristatorumq́ue Draconum, Implicuisse ferunt populos, silvasq́ue, ferasq́ue. Plura igitur passim sceleris monumenta pudendi Cernere erat prorsus deformia, nulla mariti Vxorísve fides, fratrum Concordia rara, Extorris pietas, soboli reverentia patrum Vix fuit, aut recti species. Feralis Enyo Imis summa diu miscens, mortale subinde Attrivit sæclum infelix, immania donec Tot scelera ex summo Vindex speculatus Olympo Non tulit ulterius, quin pulsis undique noxis, Virtute afflavit mentes animosq́ue virorum, Vincirent totum validis ut legibus Orbem. Hinc ortum regimen, sancîta & iura videmus, Tradidit arcano quæcunque volumine Minos. Inde Ceres Siculis sanctum ius condidit, inde Mileto Hippodamus, Lelegi, vaga gentibus Isis Niligenis, frustraq́ue olim quæsitus Osiris. Cecropijs sua scita Solon, Spartæq́ue Lycurgus, Atque alijs alij leges cum laude tulerunt. Nec veteris pars ulla Orbis caruisse putanda est Hac arte innocua populos in pace regendi. Nostrorum tandem felicia sæcula Avorum Post gelidi metas atque imbriferi Capricorni, Orbem alium, fœcundum auro, silvilq́ue iugosis Inventum, nobis pridem exhibuêre colendum, Exlegem tamen, & rudibus, trucibusq́ue frequentem Agminibus bipedum sævo, qui more ferarum Cædebant alios, avidamq́ue recondere in alvum Audebant: immane nefas, grave, turpe: sed ipsos Non armis pubis domitavit robur Iberæ, Magnâ ni indigenæ Martis virtute coactum. Quin docuit sacras venerari numen ad aras: Legibus: at mentes horum frænare superbas Nunc demum licuit, postquàm novus ecce Lycurgus Actæúsve Solon, maiorq́ue Solorzanvs Auctor Edidit in lucem monumenta perennia iuris Magna & docta simul, queis subsit Iberica dives, (Turpiter Ammericen quam quis vocitaverit ultrà, Iudice me: satis est externæve ambitioni, Invidiæve datum. Nos hæc indigna feremus Discincti, ut nostro decorentur nomine Vernæ?) At prius hunc vidit salmantica iura docentem; Æmula, ubi doctæ superavit vota iuventæ. Reddidit Indigenis tandem sua iura Senator Limensis lux Conventus, quà sceptra Philippi Imperitant, legesq́ue ferunt bellacibus Indis. Nunc igitur iudex Indæ telluris & undæ Iustitiæ partier lancem suspendit utramque, Præcavet atque simul ne quid deliret a musis, Quod si inventores rerum laudamus abundè, Et meritò, quoniam præclara inventa dederunt Terrigenis alijs quovis sub Sole, recentem Hunc inventorem cur non laudabimus unà Hesperij, vel qui lucos habitamus opacos Quà pollet vernans, opulentaq́ue Iberica floret, Quive Indi rapidi bibimus, Gangisq́ue fluenta, Quiq́ue Philippinas urbes, & amœna vireta Incolimus, ferroq́ue hostes excindimus? Omnes Huic ergo Avctori meritos tribuamus honores, Tanto quoque Themis veneranda exultat alumno, Perq́ue mare & terras Indi hæc prudentia iuris Ornetur, placeat, vigeat, relegatur, ametur. 



IDEM AD EVNDEM 
 
 EPIGRAMMA. Et ivs & ratio tegmen venere sub unum, Hærerent vinclis, Hymen, ut inde tuis, Quà Novus Occiduis latè patet Orbis iberis, Quàq́ue sagitti potens Indica vernat humus. Defuit auspicijs atqui genialibus auspex Hactenus, & thalamis ultima meta pijs. Noctifer his gelidam iam deserit Hesperus Oëtam, Spargere fagineas & licet usque nuces. Sacra maritali dum læta, Solorzane, ritu Hæc peragis, sancis fertile connubium. Ivs rationi etenim sociali est fœdere iunctum, Redditaq́ue est ivri nunc ratio ipsa suo. Inde fidem Cornix stabilem, vitamq́ue perennem Fausto pollicita est omine coniugibus, Complexu ex quorum placido expectare licebit Inviolata sacræ pignora iustitiæ. Nunc ergo Hispanus tacitis sibi vindicet armis Id quod adhuc bellis noluit armisonis. Ivs itidem (sileat quamvis arma inter) id omne quod domitet, piterit dicere iure suum. Quòd licet at nobis latum imperitare per Orbem, Et verum dominas carpere divitias. Hoc dedit Auctoris tanti dictante Minerva Acre, memor, vegetum, nobileq́ue ingenium. 



VINCENTII MARINERII Valentini de libro & libri Auctore Clarissimo 
 
 EPIGRAMMA. Πάντασοφὸν Μούσησι παρέδραμες ἐσϑλὸνἐόντα Τόσσον γὰρ μηδεὶς ἤνυεν οὖτε δρόμον. Σοῖο ποτὴ μεγάλη μὲν τ՚ ἴκανεν οὐρανὸν ἐυρὺν Καὶ ποσὶ τῆς σοφίης ἀστέρας ἀυτὸς ἄγεις. Τῶν δε νόμων κατέχεις πάντως μέγα κύδος ἀρίστων Αστραίας μοῦνος παρθένου ἐσσὶ πατήρ. Ἰνδῶν ἐσσὶ φάος πάντων καὶ ἅμα ἄκρον Ἰβήρων Καὶ σοὶ μὲν φήμη ἅκρα νόμων ἐχει.. 




 
 EIVSDEM INTERPRETATIO. 
 
 MVsarum levibus superas tibi quemlibet alis Ceu tu, nam cursum denique nemo debit. Pertransit cœlos velox tuus inde volatus, Et sophiæ pedibus tu simul astra teris. Tulegum præbes divinum semper honorem Astræ es quoniam Virginis ipse pater Hispanis, Indisq́ue simul iubar ipse ministras Atque tibi legum fama cacumen agit. 
 




INDEX CAPITVM, SIVE SVMMARIA COGNITIO OMNIVM quæstionum, & disputationum, quæ in his tribus libris de iusta Indiarum Occidentalium inquisitione, acquisitione, & retentione continentur, & discutiuntur. 
 
 -  LIBER PRIMVS. -  CAPVT I. Quid propriè Indiarum nomine veniat? ubi latè de Orientalium situ, & divisione tractatur, & de antiqua Orbis partione, pag. 3. -  CAP. II. De earundem Indiarum Orientalium dignitate, & excellentijs, & an, & quatenus ab antiquis cognitæ, & lustratæ fuerint? 16. -  CAP. III. De eisdem Indijs Orientalibus, & fœlicissimis Lusitanorum in illis inquirendis, subigendis, & Christi Fide illustrandis, expeditionibus. 24. -  CAP. IV. De Occidentalibus, & Meridionalibus Novi huius (ut vocant) Orbis regionibus, & cur Indiæ, & America dictæ? 37. -  CAP. V. De initio, & progressu detectionis Novi Orbis, & ijs, qui in hoc magis meruisse videntur. 49. -  CAP. VI. De situ, & descriptione Novi Orbis, & de linea Meridionali, qua Alexan. VI. R. P. Castellanorum, & Lusitanorum navigationes divisit. 61. -  CAP. VII. De natura, & excellentijs Novi Orbis, & aliqua de terræmotibus, montibus ignivomis, & eorum causis. 78. -  CAP. IIX. De Oceano, quo Novus Orbis undique cingitur, & eius utilitatibus, & nominibus, & naturali Atlantici, & Australis per fretum Magallanicum communicatione: & an hominum industria isthmus aliquis perforari possit, quo hæc duo maria faciliùs, & commodiùs iungantur, & adeantur. 93. -  CAP. IX. De origine gentium in Novi Orbis regionibus repertarum, & quomodo ad eas transire potuerint? 109. -  CAP. X. De eadem Indorum origine, & quod verosimilius videatur terrestri, aut brevi navali itinere per has regiones disseminatos fuisse. Et an à posteris Chami descendant? & aliqua de colore eorum, & Gigantibus, qui in aliquibus locis reperti dicuntur. 123. -  CAP. XI. De Auctoribus, & argumentis, quibus probatur, Hispanos omnium primos hunc Novum Orbem detexisse, & alijs ante eos prorsus incognitum, & certè nec leviter adumbratum. 134. -  CAP. XII. In quo latè Auctores, & argumenta contrariæ senteniæ referuntur, & refelluntur: & nullis ante Hispanos hunc Novum Orbem cognitum fuisse, magis ostenditur. 148. -  CAP. XIII. De Regione Ophira, cuius frequens est in sacris Litteris mentio, & an ea huic Orbi Novo respondeat; & appellationi Regni Pirù originem dederit? 168. -  CAP. XIV. An in Novo hoc Orbe ante Hispanorum adventum ullibi Evangelium prædicatum fuerit? 177. -  CAP. XV. De locis sacræ Scripturæ, quæ huius Novi Orbis detectionem & conversionem prænuntiare, & Hispanis reservare videntur. 195. -  CAP. XVI. De ingenti gloria, & maiestate, quæ Hispaniæ Regibus, & gentibus ob inventionem, lustrationem, & conversionem huius Novi Orbis accessit. pag. 208. -  LIBER SECVNDVS. -  CAPVT I. Quàm sit nobilis & difficilis hæc de iusta Indiarum acquisitione tractatio, & à quibus fuerit seriò, aut etiam perfunctoriè agitata. 225. -  CAP. II. De primo debellationis, & dominationis Indiarum Occidentalium titulo, quem gloriosissimi Hispaniæ Reges ex Divinæ voluntatis concessione habere posse videntur, à qua omnium Regnorum iura dependent, & quibus illa vaticinijs, & prodigijs fuerit insinuata? 234. -  CAP. III. De secundo titulo, qui ex Divino impulsu, & inspiratione colligi poteft, qua Deus Hispaniæ Reges, & homines ad hunc Novum Orbem inquirendum, & acquirendum movisse videtur, 247. -  CAP. IV. De pluribus miraculis, quæ in Novi Orbis detectione, conversione, & acquisitione intervenerunt, & Divinam tanti operis voluntatem, inspirationem, & vocationem manifestarunt. 259. -  CAP. V. De alijs magis peculiaribus, notandisq́ue miraculis, quæ in Indiarum Occidentalium conversione, & conquisitione acciderunt. 272. -  CAPVT VI. De tertio titulo, qui ex iure inventionis, & occupationis huius Novi Orbis, per Hispanos primùm factæ, & desumitur: & an, & quatenus instus, & legitimus censeri debeat? 283. -  CAPVT VII. De quarto titulo, qui ex barbaris, & incultis Indorum moribus ab aliquibus sumitur, ob id iustè debellari, & subiugari potuisse censentibus. Pro quorum opinione plurima latè, & novè considerantur. 298. -  CAPVT IIX. De Auctoribus, & argumentis, quibus superior barbarismi Indorum titulus insufficiens videtur; & qualiter Aristoteles & alij, qui contrarium tenent, accipi debeant? 313. -  CAPVT IX. De superioris quæstionis resolutione, & Indorum in tres classes distributione, & quantum oporteat, quòd rudes, & insipientes à prudentioribus, & sapientibus gubernentur, 338. -  CAPVT X. De quinto titulo, qui ad debellandos & subiugandos Indos ex eorum infidelitate à multis desumitur: in quo latè aientis & negantis sententiæ Auctores, & argumenta referuntur, & illustrantur, 350. -  CAPVT XI. In quo vera prædictæ quæstionis resolutio proponitur, & problematicè utramque partem defendi posse monstratur, utriusque argumentis peculiari responsione solutis, 364. -  CAPVT XII. De sexto titulo, qui ad eosdem Indos iustè debellandos, & subigendos ab alijs frequenter adstruitur, quòd plurima, fædissimaq́ue peccata contra legem naturæ committerent, tyrannidem exercerent, antropophagi essent, & idololatriæ, cruentisq́ue hominum sacrificijs immanissimè dediti, 375. -  CAPVT XIII. De eodem titulo, & alijs varijs rationibus, & argumentis, quibus magis ac magis probari videtur, ad observandam legem naturæ, & idololatriam relinquendam, Indos, & quoslibet alios infideles rectè, vi, & armis compelli posse, 396. -  CAPVT XIV. De Auctoribus, & argumentis, quæ in superiore articulo pro negativa sententia urgere videntur, & contrariorum solutione, 413. -  CAPVT XV. De tituli, sive articuli præcedentis resolutione. Et quid veriùs, aut probabilius in conflictu dictarum pugnantium opinionum videatur? 431. -  CAPVT XVI. De septimo titulo, qui ex causa prædicandæ, & propagandæ Christianæ Religionis desumitur, & de Auctoribus, & argumentis, quibus Indorum, & aliorum infidelium debellatio hoc prætextu facta probatur, 445. -  CAPVT XVII. De Auctoribus, & argumentis, quibus præcedens titulus debellationis Indorum ob solam causam Fidei, & Ecclesiæ propagandæ reprobari, & infirmari videtur, 466. -  CAPVT XIIX De dictarum opinionum concordia, & explicatione. Et qualis demum vis, aut coactio Fidei propagandæ causa infidelibus licitè inferri possit? 485. -  CAPVT XIX. In quo de solutione argumentorum, quæ in prædicta quæstione ad utramque partem expensa sunt, specialiter agitur, 501. -  CAPVT XX. De octavo titulo, qui ex obligatione deducitur, qua Indi, & reliqui infideles ad Fidem audiendam, & Prædicatores tuto hospitio excipiendos, tenentur, & ad concedendum liberum transitum in alias provincias, in quibus Evangelium annuntiare voluerint. Et an, & quatenus contra eos, qui hæc negant, vel impediunt, iustè pugnetur? 520. -  CAPVT XXI. De nono titulo, qui ex auctoritate, & potestate desumitur, quam aliqui Romano Imperatori in elargiendis, & debellandis quorumlibet infidelium provincijs, concedunt. Quod an verum sit? latissimè disputatur, & de Imperij iuribus obiter plura traduntur, 537. -  CAPVT XXII. De decimo, & efficacissimo titulo, qui ex Romani Pontificis donatione, & concessione deducitur. Et an, & quatenus verum sit, illum circa personas, bona, & Regna fidelium, & infidelium tam in spiritualibus, quàm in temporalibus disponere posse? 553. -  CAPVT XXIII. De eodem titulo, & magis peculiari Pontificiæ potestatis, in concedendis Regnis, provincijs, & bonis infidelium, disputatione, 572. -  CAPVT XXIV. De eadem temporali Sedis Apostolicæ potestate. Et qualiter Alexander VI. & alij Romani Pontifices ea usi reperiantur: quorum Bullæ specialiter referuntur. Et de vi argumenti, quod ex auctoritate, consuetudine, seu observatione Ecclesiæ desumitur, 605. -  CAPVT XXV. De iuribus, ac rationibus, quibus Apostolica Sedes curam, & facultatem convertendi, & acquirendi Novi Orbis Hispaniæ Regibus potiùs quàm alijs indulserit. Et cur etiam quoscunque alios Reges, Principes, aut privates ad eundem Orbem accedere; vel eius maria navigare veluerit? 631. -  LIBER TERTIVS. -  CAPVT I. De iustitia retentionis Novi Orbis; & an verum sit, quod Bodinus tradit, Catholicos scilicèt Hispaniæ Reges ob illius concessio nem effectos fuisse sanctæ Romanæ Sedis vassallos, & feudatarios, & obiter nonnulla de feudis Ecclesiæ, 646 . -  CAPVT II. De alio titulo, qui eiusdem Novi Orbis retentionem magis iustam, & legitimam reddit: nempe, quòd Reges Catholici illius acquisitionem magno, & maturo consilio habito, ac probabili opinione ducti, tentaverint. Et quæ semel ritè discussa sunt, vel legitimè præscripta, non debent iterum in examen vocari, 661. -  CAPVT III. In quo specialius de eodem præscriptionis titulo agitur, eiusq́ue virtute, etiam maris tractus, & littora quæri, & aliorum in illis navigationes, & negotiationes prohibere posse, probatur, 673. -  CAPVT IV. De alijs titulis, & rationibus, quæ eandem retentionem iustiorem efficiunt: & præcipuè de bellis contra Indos perduelles, vel apostatantes illatis, vel causa sociorum initis, & de voluntario populorum in Regni translatione consensu, 688. -  CAPVT V. De ultimo, & efficacissimo eiusdem retentionis titulo, qui ex difficultate, aut verius impossibilitate restitutionis descendit, Indis iam ad Fidem conversis, & eorum, & Hispanarum rebus mutuis inter se nexibus complicatis, 698. -  CAPVT VI. Reges nostros piè semper, & sanctè ea omnia ordinasse, quæ in detegendis, & convertendis Indis fieri conveniebat, & excessus, atque iniurias à Ducibus, & militibus irrogatas, nihil eorum pietati, & iustificationi nocere, 707. -  CAPVT VII. Indos, & reliquos infideles, qui Fidei prædicandæ, & conservandæ causa Christianis Principibus subijciuntur, naturali libertate privandos non esse: idq́ue summo semper studio à Catholicis nostris Regibus cautum, 726. -  CAPVT IIX. & ultimum. In quo Auctor volumen alterum de peculiari Indiarum iure, sive de iusta earum gubernatione promittit, & quid in eo tractare intendat, Laconica brevitate recenset. Et parænesim, sive admonitionem subnectit adversus eos, qui miseros Indos iniurijs, & molestijs afficiunt, 744. 




 

PROTESTATIO. 
 
SI quidpiam uspiam, hîc, aut alibi me ignaro elapsum, quod Catholicæ Fidei, & Christianæ Religioni aliquatenus adversari, vel ignavo, quod Doctioribus minus probari contingat. Id omne indictum, inscriptum, & sacrosanctæ Romanæ Ecclesiæ censuræ, ac cuiuslibet melius sentientis correctioni subiectum exdebito voveo, ex animo volo. 
 




# 1


IOANNIS DE SOLORZANO PEREIRA 
 
 DE INDIARVM IVRE, SIVE De iusta indiarum Occidentalium inquisitione, acquisitione & retentione 
 
 LIBER PRIMVS. 
 
 In quo, quæ ad inquisitionem pertinent specialiter pertractantur. 
 
 # 1 CAPVT PRIMVM. Quid propriè Indiarum nomine veniat? Vbilatè de Orientalium situ, & divisione tractatur, & de antiqua Orbis partitione. SVMMARIVM CAPITIS PRIMI. -  1 Operis huius institutum proponitur. -  2 Præfationes inutiles, & verbosos commentarios facere stultum est. -  3 Verbis qui abundant, in rerum substantia deficiunt. -  4 Brevis est, qui non dicit plus quàm oportet, & inita tractatio desiderat. -  5 Perfectum est, quod ex omnibus suis partibus constat. -  6 Præfationum utilium necessitas, & laudatio. Lex 1. D. de orig. iur. exornatur, ibidem. -  7 Principium dimidium totius. -  8 Adagium, quo illotis manibus, aut pedibus aliquid agere vetamur, quid significet, & unde sumatur. -  9 Mundus à Deo ex nihilo, sed pulcherrimus conditus. -  10 Mundi appellatio generaliter sumpta, quid contineat? -  11 Mundus an dicatur à movendo, vel à munditie? -  12 Mundus Græcè dicitur Kóσµoς, quod significat ornamentum. -  13 Cosinetæ ancillæ quæ, & cur dictæ? -  14 Mundus muliebris quid significet? -  15 Mundi climata, sive plagæ quæ, & quot? -  16 Venti præcipui, & Cardinales dicti, qui sint? -  17 Oriens & Occidens quid? -  18 Septentrionalis mundi plaga quæ, & cur dicta? -  19 Meridies, sive Meridionalis mundi plaga, quæ & cur ita dicta? -  20 Antarcticus polus solet vocari Meridionalis & Australis, & cur? -  21 Septentrionalis pars cur etiam Aquilonaris dicatur? -  22 Ventorum plurium nomina, situs & differentiæ remissivè. -  23 Mundi nomen contractum ad inferiora elementa, dividitur communiter in tres partes, Europam nempe, Asiam, & Africam. -  24 Orbis partes antiqui qua ratione diviserint. -  25 Asia sola dimidium Orbis olim cogniti continebat. -  26 Orbis partium nomina unde? & situs, provinciæ, historiæ, mores, & excellentiæ, remissivè. -  27 India iacet in Asia, & in sacris Litteris dicitur Evilath, & cur? -  28 India dicitur regio Orientalis Asiæ ab Indo flumine, quod eam aluit, vel ab Indo at nepote Noë. -  29 Indi fluminis magnitudo, & an & quatenus Gangem, & Nilum excedat? -  30 Indus fluvius, quot alios in se recipiat, & quot ostijs Oceanum ingrediatur? -  31 India Asiæ, cur dicatur Orientalis? & de eius situ, & Geographia. -  32 Indiæ Orientalis magnitudo immensa pluribus demonstratur. -  33 Indiæ Orientalis divisio varia reperitur apud auctores. -  34 Ganges fluvius celebratissimus, qui, & in Scriptura Phison, à Paradiso exiens. -  35 Indiæ Orientalis divisio à Paulo Veneto tradita reprobatur. -  36 Abasia, & Abyssinorum Imperium hodie est in Africa, & an olim in Asiæ, & intra Indiam fuerit? -  37 Indiam Orientalem novo & obscuro modo dividit Abdias Babylonius. -  38 Abdias Babylonius quis, & quando vixerit? & de fide historiæ Apostolorum, quæ eius nomine circumfertur. -  39 Aethiopia ubi, & unde dicta? & quòd sit duplex. -  40 Media regio Asiæ, & eius Geographia. -  41 Mædi sunt populi Thraciæ in finibus Europæ. -  42 Indiæ divisio tradita ab Abdia Babylonio defenditur, & latè exponitur. -  43 Vergere verbum quid significet apud Geographos? -  44 Geographi regiones magis nobiles, quamvis remotiores, pro confinibus ponere solent. -  45 India versus Aethiopiam est illa, quæ Citerior dici solet, & quid comprehendat? & num. 51. -  46 Arabes, Sabæi, & Homeritæ, Indi vocantur. -  47 Indiam vocat Curtius omnem terram, quam aluit mare Rubrum. -  48 India etiam vocatur Aegyptus superior, & cur? -  49 India dicitur utraque Aethiopia Asiana, & Africana. -  50 India Orientalis tota dicitur ab aliquibus magna Aethiopia, & cur? -  51 India, quæ ab Abdia dicitur Prima, est eadem quæ Citerior, & quid contineat? -  52 D. Bartholomæus prædicavit in India Citeriori. -  53 India Citerior dicitur etiam Fortunata, & Beata, & Aethiopiæ adhærens. -  54 India, quæ Abdiæ dicitur Secunda, est illa, quæ alijs dicitur Interior sive intra Gangem, & eius situs. -  55 India intra Gangem, per Septentrionalem partem, non multum distat à Medis. -  56 Medorum nomine, non tam illorum provincia, quàm Imperium denotatur. -  57 Medorum Imperium Abdiæ Babylonij, & Artabani tempore latissimum fuisse. -  58 Medi etiam à Parthis victi, ipsis nomen dederunt. -  59 Media in Sacra Pagina quas nationes comprehendat? -  60 India, quam Abdias Babylonius Tertiam vocat, est eadem, quæ alijs Vlterior, sive extra Gangem dicitur. -  61 Indiæ Vlterioris, sive extra Gangem Geographia, & quòd amplissimum Sinarum Regnum complectitur. -  62 India Vlterior, est pars extrema mundi, & ideò dicitur finem facere, & Indico Oceano claudi. -  63 Sabæa regio cur dicatur finis terræ? -  64 Gadiræ verbum, & adagium, Non ultra Gadira, quid? -  65 India Vlterior cur dicatur Abdiæ tenebrarum regionem gerere? -  66 Tartarorum nomen & Imperiu quando extendi cæperit. -  67 Tenebrarum regio dicitur pars Septentrionalis, & cur? -  68 Aquilonares regiones plurimæ, in quibus Sol rarò, vel nunquam apparet. -  69 Tenebrarum regio dicitur quædam provincia infinibus Tartarorum. -  70 Regio quædam est ultra Lapones perpetua caligine oppressa, ubi Pygmæi reperiuntur. -  71 Cimmerij populi, & Cimmeriæ tenebræ. -  72 Nebulosa povincia in Regno Georgiorum, & eius mirabilis historia. DEo volente, et ivvante, de [sect. 1] iustitia & iure dicturus, quâ Potentes pariter ac Catholici Hispaniarum Reges & Domini nostri, nunquam sine gloriæ & laudis titulis nominandi, Occidentales & Meridionales Novi huius (ut vocant) Orbis provincias, & longè, ac latè patentia Regna inquirere, & acquirere potuerunt & acquisita retinêre: necnon de legibus, peculiaribusq́ue sanctionibus, quibus eadem Regna, Divino Numine parta, tuentur & moderantur; arbitrore re esse, si quædam priùs de ipsorum nomine, situ & inventione tractaverim. [sect. 2] Non quia velim longos & verbosos commentarios facere, aut tempus in præludijs, vel parergis consumere, & in ipso opere posteà succingi, quod stultum esse docemur lib. 2. Machab. c. 2. vers. ultim. & optimè post Serarium exornat Martinus Delrius in adagial. sacris, 1. tom. adag. 1033 pag. 607. Vvesembechius cons. 37. n. 12. [sect. 3] & Iust. Lips. instit. epis. c. 7. ubi ait: Vt corpore tenues veste se dilatant, sic qui ingenij, aut sapientiæ inopes, diffundunt se in verbis: cui simile est illud Prov. 14. Vbi verba sunt plurima, ibi frequenter egestas. [sect. 4] Sed quia iuxta consilium Quintil. lib. 4. institut. Orator. c. 2. Nos brevitatem in eo ponimus, non ut minus, sed ne plus dicatur, quàm oportet, Pliniumq́ue iuniorem secuti lib. 5. epist. 6. Primum Scriptoris officium esse existimamus, ut titulum suum legat, & identidem interroget se quid cœperit scribere, sciatq́ue si materiæ immoratur, non esse longum, longissimum si aliquid accersit, atque attrahit. [sect. 5] Et cùm illud perfectum sit; quod ex omnibus suis partibus constat, inconveniens iudicamus, iuris Indiarum tractationem promittentibus, omissis initijs, atque origine non repetitâ, protinus materiam aggredi. [sect. 6] Præsertim ubi ipsæ præfationes & libentiùs nos ad lectionem propositæ materiæ perducunt, & cùm eò venerimus, evidentiorem eius præstant intellectum, prout in simili scripsit Caius I. C. in l. 1. D. de orig. iur. & Imp. in l. vnic. vers. Nulla enim, C. de imponen. lucrat. descript. Quorum dictum ornari potest ex plurimis, quæ de præfationum utilitate, & rebus ex suis primordijs deducendis & explicandis, tradunt Doctores in d. l. 1. præcipuè Zassius, Corras. Everlin. & novissimus Anton. Mornacius, Bart. In l. 1. n. 16. C. de novo Codice facien. idem Bart. & Ias. per text. ibi in l. 3. §. fin. D. de pact. & in l. Titia 133. §. idem respondit, D. de verb. oblig. Tiraq. qui plures refert in tract. de primog. in præfat. num. 64. Mascard. de probat. lib. 1. in proœm. n. 4. Mieres in tract. de maiorat. in initio n. 1. Bobadilla in Politica lib. 1. c. 3. n. 3. Claud. Prat. Gnoseon general. iuris lib. 3. tit. 1. c. 2. Ferdinand. Mendoça lib. 3. disput. de pact. cap. 8. Mar. Anton. Peregrin. de fideicom. art. 16. Fusius in singulari 107. sub litter. P. & Seraphinus de virtute iuram. privil. 75. n. 9. [sect. 7] Vnde natum adagium, Principium dimidium totius, quod ex Platone, Aristot. Ciceron. Polyb. Horatio, Ausonio, & alijs deducunt & illustrant auctores suprà relati, Lucian. in Dialogo de Domo, Paul. Fuscus in tract. de visit. lib. 1. cap. 1. n. 2. & Aldus Manutius in adagijs pag. 95. Ncc latuit Caium in d. l. 1. ibi: Et certè cuiusque rei potissima pars principium est. [sect. 8] Vbi alterius quoque adagij meminit, quo illotis manibus, aliquid tractarevetamur, hoc est, ex abrupto, & nullâ præfatione, imparatis adhuc audientium animis, rem quampiam, & præsertim gravem & seriam aggredi: locutione scilicet proverbiali ex Deorum sacris ductâ, quæ manibus illotis peragere nefas erat; cui similis est alia, illotis pedibus, de quibus apud Hesiodum, Agellium, Macrobium & Gregor. cognomento Theologum, quos refert Manutius, sive Erasmus in adagijs pag. mihi 388. & fusè explicat Maldonatus sup. Matthæi cap. 27. num. 24. Genebrar. sup. Psalm. 25. Gasp. Sanct. sup. Isai. cap. 1. num 47. & Ioan. Steph. Durantius de ritibus Ecclesiæ lib. 2. c. 28. Sciendum [sect. 9] est igitur, Deum Optimum Maximum Mundum universum pro immensa bonitate & sapientia sua ex nulla præexistente materia condidisse, & quidem pulchrum, prout est & ipse pulcherrimus, ut habetur Genes. & Ioan. c. 1. & tradit D. Paul. 11. ad Hebr. & ad Roman. Seneca lib. 1. qq. natural. ad Lucil. in princ. & lib. 2. cap. 45. & eleganter Boëtius lib. 3 de consolat. Philosoph. metro. 9. dum ait: O qui perpetua mundum ratione gubernas, Terrarum, cœliq́ue Sator, qui tempus ab ævo Ire iubes, stabilisq́ue manens, das cuncta moveri, Quem non externæ pepulerunt fingere causæ Materiæ fluitantis opus: verum insita summi Forma boni, livore carens: tu cuncta superno Ducis ab exemplo, pulchrum, pulcherrimus ipse Mundum mente gerens, similiq́ue ab imagine formans. Continet [sect. 10] autem mundi appellatio, si generaliter sumatur, cœlum, terram, mare, & quæ in eis opera Dei sunt, cœlestes ac terrenas creaturas, sive naturas, ut post Arist. lib. 1. de cœlo & mundo, & Cleomedem in lib. de Orbium cælest. contempl. docet Origen. lib. 2. Periarchon c. 9. D. Aug. tract. 2. in Ioan. Possido. in metheor. Hygin. de Astron. c. 1. Cœlius Rhodigin. lib. 1. antiq. lectio. c. 4. Chassan. in Catal. glor. mundi part. 12. consider. 10. Iustus Lipsius omnino legendus in Physiolog. Stoic. lib. 2. disser. 6. & 7. & eleganter Festus Pompeius de verb. significat. verb. Mundus, D. Isidor. lib. 3. Etymol. cap. 39. & lib. 13. cap. 1. Qui [sect. 11] duo à movendo dictum putant, quòd in sempiterno motu consistat, licèt veriùs M. Varro, & Plin. lib. 2. de natur. histor. cap. 2. & 4. à perfecta, absolutaq́ue elegantia vocatum dicant: quòd nihil eo mundius, pulchrius, vel ornatius sit. [sect. 12] Vnde illum Græci Κόσµον dixerunt quod significat ornamentum, [sect. 13] & Κόσµɛτας ancillas, quæ ornandis poliendisq́ue uxoribus deserviebant, de quibus Iuvenal. Satyr. 6. Ponunt Cosmetæ tunicas, quæ Ornatrices Latinè dicuntur, in multis locis congestis à Brisson. verb. Ornatrices. Quam Etymologiam idem etiam Isidor. præsensit d. cap. 1. & alijs reiectis magis probat Ioan. Fungerus in Etymologico Latino-Græco, verb. Mundus, pag. 652. & Iustus Lips. d. c. 6. Et [sect. 14] ob id ea, quæ mulieres ad sui lauticiem & ornatum parant, sub mundi muliebris appellatione contineri, scripsit Varro lib. 4. de ling. Latin. Cato apud Livium lib. 37. Seneca lib. 1. nat. qq. ad fin. Iul. Paul. lib. 3. Sent. c. 6. & Vlpian. in l. argumento 25. §. Mundus, D. de auro & arg. leg. & in alijs locis, quæ plenè congerunt Brisson. Prateius, & Ioan. Calinus in suis libris de verb. signific. verb. Mundus muliebris. Huius [sect. 15] mundi climata, sive plagas quidam septem esse dixerunt, maximè Ptolemæus, & auctor libri de locorum ac mirabilium mandi descript. cap. 55. Easq́ue & gentes, quæ sub eis habitant, specialiter commemorat Chassaneus in Cathalogo glor. mundi part. 12. consider. 16. & alij, quos refert Martin. Delrius in adag. sacr. 1. to. adag. 924. pag. 508. Sed alij magis communiter & generaliter in quatuor tantùm dividere solent, nempè Orientem, Occidentem, Septentrionem & Meridiem, ut docet Cicero lib. 2. de natur. Deorum, Hiero. in quæst. in Genes. cap. 13. Servius ad illud Georg. 1: Mundus ut ad Scythiam Riphæasque arduus arces. D. Isidor. d. lib. 13. Etymolog. c. 1. Agellius lib. 2. noct. Attic. c. 22. Cœl. Rhodigi. lib. 1. lect. antiq. c. 19. & 21. Chassaneus d. part. 12. consider. 13. ubi tractat, quæ ex his plagis nobilior sit, Carol. Stepha. & Ioan. Funger. in dictionarijs sub illis verbis, P. Ioá. Pineda in comment. in Iob c. 23. vers. 8. & novissimè & latissimè P. Ludovic. Ballester. è Societate Iesv in Hierologia lib. 2. c. 4. per totum, & eleganter insinuavit Ovid. lib. 1. Metamor. [sect. 16] Simul etiam primores ventos enumerans, qui ab his quatuor Orbis partibus, sive cardinibus irruere solent qui cardinales ob id à quibusdam nominantur: Eurus ad Auroram Nabathæaq́ue regna recessit, Persidaq́ue & radijs iuga subdita matutinis. Vesper, & Occiduo, quæ littora sole tepescunt Proxima sunt Zephyro, Scythiam Septemq́ue triones Horrifer invasit Boreas: contraria tellus Nubibus assiduis, pluvioq́ue madescit ab Austro. Orientalis, & [sect. 17] Occidentalis plaga, ut notum est, & supradicti auctores advertunt, à Solis ortu occasuq́ue dicuntur. [sect. 18] Septentrionalis, quæ inter polum Arcticum, & Æquinoctialem circulum interijcitur, à septem stellis nomen sumpsit, in ea cœli parte sitis, ex quibus quasi iuncti triones, id est boves, figurantur. [sect. 19] Meridionalis autem inde appellatur, quòd ad eam orbis partem inclinat, ubi Sol facit medium diem, iuxta Varronis & Ciceronis etymologiam, velut addit D. Isidor. ubi suprà, quia tunc puriùs micat æther, merum enim purum dicitur. Iacet autem hæc pars inter eundem æquinoctialem circulum, & polum Antarcticum, Arctico oppositum, qui terræ obiectus, ab ijs, qui superiorem eius partem habitant, cerni non potest, sed ut ille dixit: Sub pedibus Styx atra videt, manesq́ue profundi. Vnde [sect. 20] idem Antarcticus polus à nostris Meridionalis vocari solet, & frequentiùs etiam Australis, ab Austro vento, qui à tropico Æstivali ad hanc plagam iacente suum flatum emittit. [sect. 21] Quemadmodum & Septentrionalis, communiter dicitur Aquilonaris, à vento inde vehementissimo volatu Aquilæ instar irruente. Quod apertè ostenditur Isaiæ c. 43. Ab Oriente adducam semen tuum, & ab Occidente congregabo te. Dicam Aquileni: Da; & Austro: Noli prohibere, & Gen. 13. vers. 14. Leva oculos tuos in directum, & vide à loco, in quo nunc es, ad Aquilonem & Meridiem, ad Orientem & Occidentem: & in multis alijs locis sacræ Scripturæ, quæ plenè congerit & illustrat Ballest. d.c. 4. & est videndus Agelli. d. lib. 2. noct. Attic. c. 22. [sect. 22] Qui dictorum, & aliorum ventorum nomina, situs & differentias eleganter prosequitur, & melius Chassaneus ubi sup. consider. 14. Pontanus in Meteoris, Lilius Girald. in hist. Deorum syntagm. 5. ad finem, Cœlius Rhodig. lib. 20. lect. antiq. cap. 18. & 19. Simon Maiol. in dieb. Canic. to. 1. Colloquio 1. Levinus Lemnius de occultis naturæ miraculis lib. 3. c. 3. Hadria. Iunius in suo nomenclatore part. 2. n. 255. & 256. Pineda in Eccles. cap. 1. vers. 6. n. 7. 8. & 9. Ioan. Fungerus in Etymolog. verb. Ventus, Petr. Mexia in Sylva var. lect. 4. part. cap. 22. Si verò [sect. 23] Mundi nomen ad inferiora elementa contrahamus, scilicet aquam & terram, quæ simul unum corpus globosum constituunt, & Orbem terrestrem vocamus, constar eum à veteribus in tres partes magis communiter fuisse divisum, nempè Europam, Africam & Asiam, ut præter Ptolem. Pompo. Melam, Strabonem, Herodotum, & Diod. Sicul. passim docent omnes antiqui & recentiores Cosmographi, quorum Cathalogum apponit Possevinus 2. tom. Biblioth. lib. 15. cap. 19. pag. 253. & seq. & optimè prosequitur Plin. in princip. lib. 3. de natura. histor. Paul. Oros. lib. 1. hist. c. 2. D. Isidor. lib. 14. Etymolog. c. 2. & Ioan. Boëm. lib. 1. de morib. omn. gent. c. 3. Pet. Mexia in Sylva 3. p.c. 19. licèt M. Varro lib. 4. de ling. Latin. Salust. in hist. Iugurt. Isocrat. in Panegyr. & Servius in lib. Aeneid. in duas tantùm secaverint, Asiam scilicet & Europam: Africam nimirum cum Europa coniungentes. ¶ [sect. 24] Has tres orbis partes veteres non æqualiter diviserunt: nam Asia à Meridie per Orientem usque ad Septentrionem pervenit. Europa à Septentrione usque in Occidentem porrigitur. Africa ab Occidente in Meridiem iacet: [sect. 25] ac proinde sola Asia dimidium totius orbis olim cogniti tenêre videbatur, ut advertit D. Isid. ubi sup. & Auctor libri de mirabilium mundi descript. c. 1. Ideò autem hæc inæqualitas contigit, & alterius dimidij, duæ partes evaserunt, quòd ab Oceano, mare Magnum, sive Mediterraneum se insinuans, eas intersecuit. [sect. 26] De quarum nominibus, situ, provincijs, moribus, historijs, religione, & excellentijs, plura quidem dicere possem, si id nostri instituti ratio pateretur, aut ab alijs diligenter præstitum non fuisset, & præcipuè à D. Isidor. d. lib. 14. Etymolog. c. 3. 4. & 5. Ptolem. & Gerard. Mercatore in suis tabulis Geographicis, Ioan. Magin. Patavino in enarration. & illustration. ad easdem tabulas, Abraham. Ortel. in Theatro magno orb. terrar. tab. 1. 2. 3. & 4. ubi alios allegat. Eodem Ortel. in Thesauro Geograph. in verbis Africa, Asia, & Europa, Carol. Stephan. & Ioan. Funger. in eisdem verbis, Ioan. Boëm. de moribus omn. gent. lib. 1. 2. & 3. Auctore tabulæ Cosmograph. quæ habetur in præfatio. ad relationes novi Orbis. Chassa. in Cathalog. glor. mundi d.p. 12. consider. 17. Textore in officin. 1. tom. pag. 371. Theatr. vitæ huma. lib. 3. vol. 3. pag. 695. Iacob. Ponta. in progymnas. Latinit. 1. p. vol. 3. progymnas. 18. ex pag 315. latissime Ioan. Boter. in relation. universal. p. 1. lib. 1. 2. & 3. Pet. Opmeer. in chronograph. pag. 19. Ant. Possevin. in Bibliot. 2 tom. lib. 16. sect. 5. 6. & 7. & fr. Thom. à Maluenda de Antichristo lib. 3. c. 6. 7 & 8. Quibus ita breviter & opportunè præiactis, ut ad rem magis accedamus, rursus sciendum est. [sect. 27] intra prædictos Asiæ terminos, latissimam quandam, & totius terrarium Orbis nobilissimam regionem continêri, quæ India Orientalis vulgò cognominatur, licèt in sacris litteris Genes. 2. & 10. & alibi passim appellari soleat Hevilath, ab Hevila filio lectan, qui aliquas eius provincias primus incoluit, ut post alios doctè observant Pererius, & Delrius ad Genes. d.c. 10. Pineda de rebus Salom. lib. 4. c. 16. q. 11. pag 217. Maluenda de Paradis. c. 41. pag. 124. & novissimus, & eruditissimus Bernard. Aldrete de varijs Hispaniæ & aliarum provinc. antiquitatibus lib. 4. c. 9. [sect. 28] Sumpsit autem Indiæ nomen ab Indo filio Gogi, Noë at nepotis, & Sabi nepotis, quem ipse Noë ad Arabiam Fœlicem, sive Sabæam, & indiæ regiones incolendas misit, ut tradit Berosus lib. 2. & Pineda in Monarchia lib. 1. c. 24. §. 2. Vel ut observat D. Isidor. lib. 14. Etymolog. cap. 3. & alij auctores infrà citandi, ab indo flumine, quòd Persiæ limes est, & eam ab Occasu usque ad Orientem alluit, tantâ [sect. 29] magnitudine aquarum, ut cum Nilo & Gange à multis contendere dicatur, & absque dubio excedere, si ad cursus longitudinem inspiciamus, ut ostendit Cicero lib. 2. de natu. Deorum, Diodor. Sicul. lib. 5. Pompon. Mela lib. 3. c. 4. D. Basil. in Hexam. homií. 3. & latè Plin. lib. 5. cap. 18. & lib. 6. cap. 17. ubi prodit, Alexandrum Magnum nullo die minus sexcenta stadia in Indo navigasse, nec potuisse ante menses quinque enavigare, adiectis paucis diebus. [sect. 30] Et ibi etiam addit sexaginta perennes fluvios, & torrentes centum in se recipere, quamvis Arrianus in Peripio decem & novem ingentium fluminum mentionem duntaxat faciat, & septem ostijs magnam illam aquarum vim in Oceanum evomere tradat, quorum nomina sigillatim recenset Ptolemæus. A quibus tamen dissentiens Abraham. Ortelius in Thesaur. Geograph. verb. Indi fluminis, duo tantùm ostia illi assignat, secutus Melam, Strabonem & alios. Idq́ue Lusitanorum attestatione confirmat, qui nostris temporibus eas regiones sedulò perlustrarunt, & plura alia de codem fluvio comminiscuntur, prout & saciunt auctores suprà relati, & ultra cos Ioan. Funger. in Etymolog. verb. India, Simon Maiol. in dieb. Canicular. tom. 1. colloq. 11. pag. mihi 293. & Ioan. Baptist. Scortia de natura & incremento Nili lib. 1. cap. 5. Orientalis [sect. 31] verò ea de causa India hæc appellatur, quia eius termini ad Orientem Asiæ, imò & totius orbis, ut plurimùm tendunt, & Eoo pelago clauduntur, hoc est, Oceano Orientali, sive Auroræ, quam Græci Eoos appellabant, ut tradit Pompon. Mela lib. 1. c. 2. A Septentrione autem Tauri montis iugis concluditur, & à Meridie Indico Oceano. Occupatq́ue, teste Magino tabul. 32. fol. 251. maximum cœli tractum, tam in longum, quàm in latum: nam secundùm longitudinem complectitur circiter quinquaginta tres meridianos, quorum Occidentalissimus est in gradu 106. Orientalissimus in gradu 159. Atverò iuxta latitudinem extenditur ab æquatore, quem propemodum attingit, usque ad gradum 43. latitudinis Boreæ: quamobrem ad medium usque sexti climatis expanditur, ubi contingit maxima æstatis dies horarum quindecim cum dimidio: atque una eius pars, quæ ad Meridiem vergit sub Torrida Zona, altera verò Borealis sub temperate cadit. [sect. 32] Vnde quidam tradunt, ut ipse Maginus ait, hanc Orientalem Indiam adeò esse immensam, & tantum littoris occupare, quantum per quadraginta dies, noctesq́ue velificantibus cursus est. Et Pomp. Mela lib. 3. cap. 7. sexaginta dierum, ac noctium navis velocissimæ cursum vix sufficere tradit. Nearchus quatuor mensium iter per campum habêre ait. Et ex Cthesia affirmat Strabo, & Photius in sua Bibliotheca, non esse minorem reliquâ Asiâ, & Indos solos, cæteros ferè universos mortales superare: alij eam tertiam partem universi orbis continêre affirmant, ut constat ex Plinio d. lib. 6. c. 17. Solin.in Polyst. cap. 55. Strab. in Geograph. lib. 15. P. Ioan. Mafæio histor. Indic. lib. 6. Maluenda lib. 3. de Antichrist. cap. 12. & ex alijs infrà citandis. Quibus addere licet Philostrat. lib. 6. de vita Apoll. cap. 1. ubi sic ait: Magnitudine quidem India non conferenda est Æthiopia, neque ulla alia continentis pars, quæ hominibus nota sit. Quòd si totam Æthiopiam toti Ægypto adijciamus, non tamen ambæ coniunctæ, magnitudinem Indiæ adæquabunt. ¶ Hinc [sect. 33] factum est, ut in divisione huius tam vastæ & immensæ regionis, non satis inter auctores conveniat. Veteres namque, nempè Strab. lib. 15. Ptolem. lib. 7. cap. 1. in tabulis 10. & 11. Asiæ, & Pompon. Mela lib. 1. cap. 2. ex Gange fluvio nobilissimo, qui illam interfluit, in duas dividunt partes, & eam, quæ Occidentalior est, & flumini Indo proximior, Indiam intra Gangem appellant: alteram verò, quæ magis ad Orientem vergit, Indiam extra Gangem cognominant, & ad Sinas usque inclusivè protendunt. Est autem [sect. 34] fluvius hic Ganges longè inter alios celebratissimus à Gange filio Gogi, & fratris Indi, ita dictus, si Beroso fidem habemus, & idem ille, qui in Scriptura appellatur Phison, & ex Paradisi fontibus exire dicitur, quem Græci perperam Indvm vocant, ut constat ex Ioseph, lib. 1. antiquit. cap. 1. D. Hieronym. de locis Hebraic. verb. Phison, Augustin. lib. 8. de Genes. ad litter. cap. 7. Ambros. de Paradis. cap. 3. Epipha. in Anchorato, & ex pluribus alijs, quos eruditè refert & illustrat Maluenda de Paradiso cap. 39. Multa alia satis notanda de eodem amne ibîdem, & in cap. seq. prætexens. [sect. 35] Alij autem, scilicet Pet. Niger, & Paul. Venetus lib. 3. c. 43. ex relatione illorum, qui ex Ægypto in hanc Indiam navigarunt, ipsam in tres partes diviserunt, Maiorem, Mediam & Minorem: sive Superiorem, Mediam & Inferiorem; quarum nomina antiqua, & noviora benè prosequitur Maginus d. tab. 32. ubi alias divisiones adducit. Sed nemo sanus huic Veneti partitioni consentiet, quoniam Abassiam in illa comprehendit, & Indiam Mediam appellat: eam verò, quæ intra Gangem est, Maiorem, sive Superiorem: Minoris autem, sive Inferioris Indiæ terminos neutiquam signat. [sect. 36] Constat autem Abassiam esse Orientalissimam Africæ partem, quæ Arabici sinus & maris Rubri oris circundatur, & nullus unquam ex Historicis & Geographis Indiam Orientalem propriè extra Asiam collocavit: quamvis sint aliqui, qui, ut Venetum defendant, affirment, ante ducentos plus minus annos, quo tempore ille suas relationes vulgavit, verè Abyssinorum Imperium in Media India fuisse, posteà tamen ob bellorum eventus in eam Africæ partem, ubi hodie est, transmigrasse, ut constabit ex Iacobo Navarcho in sua epist. Asiatic. & Gerard. Mercat. in sua tab. univers. & Abraham. Ortel. in theat. mag. tab. 108. de regione Abyssinorum. Sed hoc nullo satis fixo pedamento fulcîtur: & quovis modo fiat, India intra Gangem Media deberet dici, non autem Abassia, tum quia inter alias duas medium tenet locum, tum etiam, quia inter Citeriorem, quæ minor est, & Vlteriorem, quæ amplissima, & maior, media apud omnes magnitudine iudicatur. [sect. 37]Invenio quoque novam quandam Indiarum partitionem, sed obscuram satis, & à paucis animadversam apud Abdiam Babylonium lib. 8. histor. Apostol. [sect. 38] qui & Salvatorem in carne vidit, & Simonem & Iudam in Persiam secutus, primus Babylonis Episcopus creatus fuit, a quo Babylonis nomen accepit, & Apostolorum vitas, & virtutes Hebraico sermone conscripsit, quas in Græcum vertit Eutropius eius discipulus, & in Latinum Iulius Africanus, ut ipse idem Iulius testatur, & Iacob. Archiepiscopus Genuensis in lib. annuarum solemnit. & Petrus Episcopus Equilinus in lib. 9. Cathalogi sanctorum. Et licèt non ignorem auctorem hunc in his, quæ de Apostolorum actis scribit, multa pro arbitrio finxisse, velei à sectarijs impicta fuisse, ita ut incertum sit, an legitimus extet, atque adeò meritò, ut side indignum, à Paulo Papa IV. inter scripta à se damnata reiectum, ut refert Sixtus Senensis lib. 2. Bibliothec. Alanus Coppus Dialogo 2. cap. 1. pag. 170. Illustris. Cardinal. Baronius in Annal. Eccles. tom. 1. ann. 44. num. 44. & ann. 51. num. 51. Bellarmin. de Script. Eccles. sæcul. 1. Anton. Possevinus in apparatu verb. Abdias, & Iacob. Gualterus in 1. sæculo à Christo nato, pag. 18. Cùm tamen damnatus non fuerit in indice librorum prohibitorum Concilij Tridentini, & in hoc, de quo agimus argumento, historiam magis, quàm religionem, prosequatur, non verebor in eius verbis referendis & ex ponendis paulisper subsistere. Is ergo d. lib. 8. vitam Divi Bartholomæi Apostoli scribere parans, sic exorditur: Indiæ tres esse ab Historiographis asseruntur. Prima est India, quæ ad Aethiopiam vergit: secunda, quæ ad Medos: tertia, quæ finem facit, nam ex uno latere tenebrarum regionem gerit, ex alio latere mare Oceanum. In Indiam ergo veniens Bartholomæus Apostolus, &c. In quibus verbis primâ facie, non tá aperire, quàm obscurare & confundere videtur Indiarum Orientalium divisionem, & terminos ab antiquis & recentibus Geographis constitutos. Nam [sect. 39] Æthiopia, tam inferior, quàm superior, propriè India dici non potest, neque Indiæ contermina, cùm sit Regio Africæ ab Æthiope Vulcani filio sic dicta, qui ei præfuit: seu potius à verbo Græco ϖαρὰ τὸ ἄιϑειν τὸ ϰάιειν, quod apud nos cremo sonat, vel faciem combustam habêre, quandoquidem ipsa region sub Torrida Zona iacet, ardoribusq́ue Solis maximè opposita est, ut latiùs prosequitur Plinius lib. 5. cap. 8. & lib. 6. cap. 30. Ptolem. lib. 4. cap. 7. Strabo lib. 15. Volaterra. lib. 12. Carol. Stepha. Abraham. Ortel. & Ioan. Funger. in suis thesauris, sive dictionarijs verb Æthiopia, & Maginus in tab. Geograph. tab. 23. vbi de Africa ex pag. 195. Rursus quod Abdias subdit de secunda India, quæ vergit ad Medos, & tertia quæ finem facit, vix est ut intelligi queat, cùm neque nomina, nec situm earum aperiat, & nullus sit auctor, qui huiusmodi confines admittat. [sect. 40] Etenim Media, licèt sit Regio Asiæ latissima, nullam Indiam vicinam habet, sed à Septentrione Hircano mari: ab Occasu maiori Armenia, & Assyria terminatur: à Meridie Persiam: ab Ortu Hyrcaniam, & Parthiam habet, quæ Cassaorum montibus ab ea excluditur, ut post Ptolem. observat Paul. Orosi. lib. 1. cap. 2. Ortel in Theat. tab. 3. & 102. & in Thesaur. Geograph. verb. Media, Stephan eodem verbo, & Magin. sup. pag. 247. [sect. 41] Quòd si de Mædis cum æ Diphthongo Abdiam accipiamus, longè remotiores à qualibet Indiarum plagâ eos reperiemus, sunt enim Thraciæ populi, vicini Macedonibus, quos constat in Europæ finibus claudi, ut prædicti auctores testantur. [sect. 42] Sed nihilominus si rem attentiùs consideremus, rectè defendi poterit hæc Abdiæ divisio, & eadem fermè cum illa censeri, quam suprà ex veteribus Geographis proposuimus; nisi quod rem antiquam verbis novis proponit, & insolitis limitibus signat, tripartitam Indiam faciens, quam illi bipartitam constituerunt. Etenim quod ait, Primam Indiam ad Æthiopiam vergere, Secundam ad Medos, non eâ mente dictum videtur, quasi in his regionibus Indiæ consistant, aut illis omnino circunscribantur; sed duntaxat vergere, hoc est tendere, spectare, declinare, vel inclinari. [sect. 43] Hæc est enim illius verbi vis, & proprietas, ut constat ex Iul. Cæsar lib. 1. belli Gall. Vergit ad Septentriones: Cice. Philip. 11. Et eius auxilium ad Italiam vergere, quàm ad Asiam maluissemus. Lucan. lib. 1. Nec Polus adversi calidus quà vergitur Austri. & rursus lib. 9 Libyæ quod fertile terræ est Vergit in Occasus. Et [sect. 44] est communis describendi modus, quo sæpiùs Geographi, & Historici utuntur, signantes vel Provinciam, vel cœli tractum, vel civitatem, vel montem, aut magnitudine, aut potentiâ, aut nomine, insignem, versus quam describenda regio magis declinet, ut illius situs certis signis commodiùs cognoscatur, quamvis alijs terminis propinquioribus, sed non adeò notis circunscribi potuisset, ut patet ex locis suprà relatis, & ex Strabone d. lib. 15. ubi inquit, Trapobanem insulam esse longitudine octo millia stadiorum versus Æthiopiam, quas tamen ob hoc nemo vel propinquas, vel conterminas, dicet, cùm sint ferè immenso maris & terræ intervallo distantes. Et ut hæc deficerent, posset quoque Abdiæ divisio defendi, si animadvertamus, quòd ultra Indiam intra Gangem, & extra Gangem, quas ipse secundam & tertiam appellat, ut insrà trademus; prior illa [sect. 45] India, quam versus Æthiopiam constituit, à plurimis alijs Scriptoribus cognita etiam fuit, & Citerior appellata, quasi plures Provincias citra Indum comprehendens. Inter quas Plinius lib. 6. c. 2. Gedrosos, Arachotos, Arios & Paropamisadas nominat, & Indiæ nomine donat, licèt, ut ipse ait, ad Occidentem vergant, & Indo amne non terminentur. His quintam addit Philostratus lib. 3. cap. 15. & Volaterran. lib. 12. utramque scilicet Carmaniam. Easq́ue, quamvis non exiguo spatio, citra Indum fluvium iaceant, Indiæ nomine etiam hodie complecti affirmat Maginus d. tab. 32. & Nicolaus de Conti Venetus in suis relation. primam Indiæ partem vocat, & Ormuciam regionem addit, & reliquas, quæ à Perside ad Orientem Indo flumine terminantur. [sect. 46] Fœlicem quoque Arabiam, & Sabæos, & Homeritas illam habitants, Indiam, Indosq́ue vocat Nicephor. lib. 8. bistor. Eccles. cap. 35. & lib. 9. c. 18. Abraham. Ortel. in Thesaur. Geograph. verbo Indi primum: & quòd Vniversæ Arabiæ ad mare usque Rubrum eodem etiam nomine complectantur, auctor est Andreas Corsalis in epistola ad Iulianum Mediceum magnum Hetruriæ Ducem, quam ex India de rebus Indicis scripsit anno Domini 1515. Potestq́ue [sect. 47] auctoritate Quinti Curtij innixus videri, qui lib. 8. universam terram, quam abluit mare Rubrum, Indiam etiam appellat, & ob hoc forsitan mare Indicum, nunc vocat Ortelius in tabula de Persiæ Regno, sive de Sophiorum Imperio, quod mare Rubrum dicebat antiquitas. Rursus [sect. 48] superiorem Ægyptum Indiam etiam vocat Higinius fabula 275. nimirum, quia iuxta hanc Ægypti Asiaticam partem Aethiopes ab Indo flumine consurgentes consederunt anno mundi 3580. ut post Herodot. tradit Euseb. & Torquemada in Monarch India. lib. 1. cap. 6. pag. 23. [sect. 49] Et quod generalius est, & ad locum Abdiæ magis accommodatum, tam Æthiopiam Orientalem, quæ sub Asia collocatur. quàm Occidetalem, quæ in Africa sub Aegypto, & Rhizophagos, & alios Aethiopas, qui ad Nilum, & omnes illos, qui cis & citra fluvium Indum habitabant, licèt Aethiopes essent, Indiam & Indos fuisse vocatos, apertè ostendit Virgil. lib. 4. Georg. ubi hac de causa illos, Indos coloratos appellat, & Servius explicans illud eiusdem Maronis carmen: Sola India nigrum fert Ebenum. Etiam in Aethiopia inquit Ebenum nasci, ac proptereà annotate, Indiam intelligi à Virgilio, & alijs totam Aethiopiæ plagam. Cui assentiuntur Higin. Theodoret. Procop. & alij, quos referunt Ortel. in Thesaur. verb. Rhizophagi, & verb. Æthiopia, & diligentissimi & eruditissimi Patres Ioan. Pineda de rebus Salom. lib. 5. c. 14. §. 5. pag. 405. & fr. Thom. Maluenda lib. 3. de Antichrist. cap. 12. & lib. 5. cap. 9 & de Paradis. cap. 37. & 38. ubi etiam de prædicta utriusque Aethiopiæ divisione pertractant; de qua item agit Herodo. lib. 7. Strabon. lib. 7. Plin. lib. 5. Seneca in Hercul. furent. scen. 1. Isidor. lib. 14. Etymolog. cap. 5. Solin. c. 26. Abulens. in cap. 5. epistol. D. Hieron. ad Paulin. Ioan. Baptist. Scortia. lib. 1. de natur. & increm. Nili, cap. 2. pag. 16. & Torniellus in annal. 2. mun. ætate, anno 1931. num. 25. Et iuxta hunc sensum benè defendi posset Pauli Veneti opinio, quam suprà reiecimus, dum Abassiam intra Indiam constituit, licèt in reliquis à veritate, & aliorum Geographorum descriptione dissentiat. Quinimò [sect. 50] S. Epiphan. in Anchorato, & Anastas. Nicœnus quæ st. 24. in Script. totam hanc Indiam Orientalem, de qua loquimur, Magnam Aethiopiam appellant, & satis appositè, ut inquit Maluenda de Paradis. c. 39. pag. 118. quòd Indi colore sint cremato, & adusto fermè, ut Aethiopes, teste Plin. lib. 6. cap. 19. & Pompon. Mela lib. 3. cap. 7. Iuxta [sect. 51] quæ omnia, prima illa India, quam Abdias inquit ad Aethiopiam vergere, hæc intelligi debet, quæ citra Indum, & Occasum perducta, ad mare usque Rubrum extenditur, ita ut maiorem partem Regni Cambaiæ comprehendat; per cuius medium Indus amnis præterlabitur, & provincias Parapamisam, Ariam, Aracosiam, & Gedrosiam, utramque Carmaniam, Ormuziam regionem, & maioris nominis insulas Persici sinus, & universas Arabias, atque ipsas etiam Æthiopias. Et [sect. 52] in hac India, quæ, ut diximus, Citerior appellari solet, prædicavit D. Bartholomæus, quamvis id Abdias non satis aperiat, ut egregiè constat ex Eusebio lib. 3. histor. Eccles. cap. 1. qui cum provincias enumeraret, quas Apostoli ad prædicandum sortiti sunt, Thomas, inquit, sicut nobis traditum est, sortitus est Parthos, Matthæus Aethiopiam, Bartholomæus Indiam Citeriorem, &c. Et idem sub eodem nomine Indiæ Citerioris docet Origenes in Genesim lib. 3. D. Hieron. de Script. Eccles. in Panteno. Zozomen. lib. 2. c. 24. Theodoretus lib. 1. cap. 23. Nicephorus lib. 4. cap. 32. Rufinus lib. 1. continuation. histor. Eccles. Eusebij cap. 9. Surius in histor. Sanct. 24. die Augusti, Baronius in Martyrolog. sub eodem die, & anno Christi 44. num. 34. & Petr. Opmeerus anno mundi 4010. & Christi 44. Vbi non solùm Citeriorem, [sect. 53] sed Fortunatam quoque hanc Indiæ partem appellat, in qua D. Bartholomæus evangelizavit, quemadmodum & Solinus c. 33. Beatam vocavit, quia Fœlix Arabia magna ipsius pars est. Et eam esse finitimam Æthiopiæ tradit Socrates lib. 1. histor. Eccles. c. 15. sic scribens: Cùm Apostoli sortito iter ad gentes suscepissent, Thomas Parthiam obtinuit, Matthæus Aethiopiam, Bartholomæus Indiam, quæ huic sinitima est, sortitione cœpit, & Rufin. ubi suprà, dum ait: Thomæ Parthia, & Matthæo Aethiopia, eiq́ue adhærens Citerior India Bartholomæo dicitur sorte decreta. Secunda verò India, [sect. 54] quam Abdias ad Medos vergere tradit, illa est procul dubio, quæ in communi aliorum Geographorum partitione interior, sive intra Gangem vocatur, & ultra Indum amnem ab Occasu, ad Gangem ad Orientem extenditur, à Meridie Oceano Indico, à Septentrione, monte Caucaso terminatur. [sect. 55] Et per hanc partem non multum distare India à Media videtur, cùm solùm intercedat, quæ ab Aquilone ad Meridiem est ipsius Caucasi latitudo, & Ecbatana Medorum Regum sedes à Caucaseis portis, non plus quàm viginti millia passuum distare dicatur, ut constat ex Philostrat. lib. 2. cap. 1. ubi tradit, Caucasum Mediam, atque Indiam terminare, & in mari Rubro altero cubitu descendere, & ex Strabone lib. 2. & 15. Plin. lib. 6. cap. 17. & eodem Philostrat. d. lib. 2. cap. 3. & 4. ubi Alenxandri Magni itinera referentes, quibus usus est cum Besum ex Parthia in Bactrianam persequeretur, post traiectum Caucasum, mox Indicas regiones ingressum testantur, adeò, ut à Caucaso ad Cofen fluvium Indiæ Septuaginta tantum leucarum distantia extet, & ad Indum novem, iuxta eiusdem Plinij supputationem. Neque abest Quintus Curtius lib. 7. dum ait: Tandem septemdecim dierum spatio Caucasum superavit Alexandri exercitus, ex Media versus Indiam profectus, & Polybius lib. 11. num. 32. de Antiochi Magni expeditione Indica sic scribens: Superato Caucaso Indorum fines ingressus amicitiam cum Sophagaseno Rege renovavit. Quòd si quis urgeat, prædictorum limitum propinquitate Mediam multo magis spectare Citeriorem Indiam, de qua primo loco, Abdiam exponentes, locuti sumus, quàm interiorem hanc, de qua nunc agimus, & ab ipso Abdia secunda esse dicitur: responderi potest, Abdiam non dicere, eam vergere ad Mediam, sed ad Medos, ut Medorum [sect. 56] nomine non provinciam, sed universum Imperium intelligeremus: quemadmodum olim omnes gentes, quæ Romanorum Imperio subijciebantur, vocabantur Romani, & hodie universi Asiæ populi, qui linguâ loquuntur Persicâ, Persæ vocantur, ut refert Pater Trigaultius expenditionis ad Sinas lib. 4. cap. 3. Porrò [sect. 57] Medorum Imperium Artabani temporibus, quibus Abidas Babylonius viguisse comperitur, latissimum quidem erat, & victricibus armis nomen, & fines suos usque ad ipsam Indiam dilataverat, Parthisque sub iugum missis, omnis illa Regnorum & Provinciarum congeries, quibus Parthica componebatur Monarchia, uno Mediæ nomine, & Regno cognoscebatur, ut constat ex his, quæ de eius, magnitudine & potentia scribit Polybius lib. 5. & 9. histor. Strabon. lib. 11. Solinus cap. 59. Plin. lib. 6. cap. 26. Philostrat. lib. 1. de vita Apol. cap. 8. Quod mirum videri non debuit, [sect. 58] cùm tanta fuerit semper Medorum auctoritas & exiftimatio, ut etiam cùm à Parthis superati essent, ipsi Parthi honoris causâ Medi appellarentur, ut scribit Zonaras 2. tom. Annal. Turnebus apud Robert. Stephan. in Thesaur. liter. M. Horat. lib. 1. carmin. Od. 2. ad August. Neu sinas Medos equitare inultos Te duce, Cæsar. Et eodem lib. Ode 29. ad Iccium: Non antè devictis Sabææ Regibus, horribiliq́ue Medo Nectis catenas. Et lib. 3. Ode 3. de iusti constantisq́ue viri præmijs: — Stet Capitolum Fulgens, triumphatisq́ue possit Roma ferox dare iura Medis. Super quibus locis, ex antiquis commentatoribus Mancinelus, & Ascensius, & ex novis Labin. Torrentius, & Cruchis Medorum nomine Parthos intelligent, qui solùm tempore Augusti, cæteris Asiæ prouincijs iam subactis, ferè reliqui erant, ad solam Romani nominis & Imperij gloriam, ut oftendit Paul. Oros. lib. 1. cap. 2. [sect. 59] Vbi etiam docet in sacra Scriptura omnia Persarum, Parthorum, Assyriorum, & aliarum prouinciarum adiacentium Regna Mediam vocari, prout & nos colligimus ex 4. lib. Esdr. cap. 1. Danie. cap. 5. Machab. lib. 1. cap. 14. & Ierem. 51. Superest, ut ad Tertiam Indiam accedamus, quam ultimo loco proponit Abdias, & sinem facere dicit: Nam ex uno latere tenebrarum regionem gerit, ex alio latere mare Oceanum. [sect. 60] Quibus verbis licèt obscuris, nisi meum me argumentum fallit, arbitror Abdiam designare voluisse Tertiam illam ulteriore Indiam, quam suprà diximus ab alijs Geographis communiter appellari, extra Gangem, quia ab hoc fluvio ad ultimos usque Sinas extensa, Indiarum & totius terræ continentis, quæ ad Orientem terminatur, finem facit. [sect. 61] Nam ab Occasu Gange flumine, ab Oriente & Meridie, mare Indico Meridionali, & Eoo, ab Aquilone Septentrionalissimis Tartarorum regionibus cingitur. Quam adeò amplam limitum circunscriptionem, non Abdias solus Indiæ Vlteriori tribuit, sed antiqui etiam, & nonnulli nostri temporis Scriptores, ut constat ex Strabo. lib. 15. Pompon. Mela lib. 3. cap. 7. Cornel. de Iudæis, Mercator. Volaterran. Robert. Stephan. Ortel. & alijs, quos suprà retulimus, & ex Philostr. lib. 6. cap. I. ubi sic ait: Aethiopia totius terræ, quæ sub Sole est, Occidentale cornu occupat, sicut India id quod ad Orientem terminatur. Magin. d. tab. 32. dum inquit: India extra Gangem, quæ est provincia Mangi, sive Chinense regnum amplissimum. Atque hoc nimirum significare voluit Abdias, [sect. 62] dum Indiam hanc finem facere dicit. Quid enim aliud est finem facere, quàm terram omnem, quæ versus Orientem habitabilis est Indiæ huius limitibus terminari? Sic enim Cthesias in Indicis, quem refert Photius in sua Bibliotheca, ultra Indos nullos habitare homines affirmat, & idem colligitur ex verbis Pompon. Melæ lib. 1. cap. 2. & Paul. Orasij lib. 1 ubi Indos ultima mundi occupare inquiunt, quia a Meridie, & Occidente Eoo, & Indico Oceano terminantur, quod Abdias exprimere voluit in illis verbis: Ex alio latere mare Oceanum. Et confirmat Cornelius de ludæis in speculo Geograph. ubi Sinarum Regnum, quod præcipuè, ut diximus, per hanc Indiæ partem extenditur, sic depingit: Ingens, latissimumq́ue Regnum Sina, & quod ab ortu Solis ultimum terrarum meritò existimatur, ab Occasu nouissimis Indiæ terminis definitur, versus Septentriones à Scythis, quos Tartaros appellant, mutuo metu aut montibus, quin & muro separatur: cætera Oceanus ambit latos sinus, & immensa spatia complectens. Idem latiùs tradit elegantissimus & oculatissimus Sinensium rerum scriptor Nicol. Trigaultius lib. 1. Christi expeditio. in Sinas, c. 2. Neque mirum videri debet, si ad hanc partem India finem facere dicatur, [sect. 63] cùm & illa Arabiæ Fœlicis regio, quæ Sabæa vocatur, & ad Indiam Citeriorem pertinet, ut suprà retulimus, eò quòd extremum Oceanum Australem pertingit, finis etiam terræ, & remota ac longinqua in multis locis sacræ Scripturæ appelletur, ut constat Ioël. 3. Ierem. 16. Isaiæ 43. Matthæi cap. 12. Vbi agitur de Regina Sabà, quam Christus Dominus de finibus terræ ad potentiam Salomonis videndam venisse inquit: ad quorum, & aliorum explicationem ita doctè observat Pineda de rebus Salom. lib. 5. cap. 14. num. 20. pag. 404. & num. 33. pag. 409. Et conducunt quæ, de eâdem Sabæa loquens, scribit Nicephor. lib. 8. cap. 35. & meliùs de universis his Indijs S. Epiphanius in Anchorato, ubi cùm Phisonis, sive Gangis fluvij cursum describeret, & totam terram Hevilath, id est Indiam parvam & magnam circundare, ostenderet: Penetrat autem, inquit, magnam Aethiopiam, & cadit ad Austrum, & subit intra Gadiræ in magnum Oceanum. [sect. 64] Etenim hoc loco, per Gadira verbum fines terræ significavit: antiquorum more, quibus proverbium erat, Non ultra Gades, quando terrarum finem significare volebant, ut apertè constabit ex Manutio in adagijs pag. mihi 879. Maluenda de Antichrist. lib. 3. cap. 15. & de Paradis. cap. 39. pag. 118. & ex his, quæ latiùs trademus infrà hoc lib. c. 9. n. 52. Id autem [sect. 65] quod de Tenebrarum regione adiecit Abdias, procul dubio appositum esse videtur ad Aquilonares, sive Septentrionales huius Indiæ partes denotandas, quas Tartaris conterminas esse ostendunt auctores suprà citati: [sect. 66] Quorum tamen nomen, & imperium Abdiæ tempore, nondum Asiæ, vel Europæ populis innotuerat, sed omnis ille terræ Septentrionalis tractus, quo nunc adeò longè, ac latè Tartari dominatur, utriusque Scythiæ nomine & situ cognoscebatur, & Nomades etiam dicebantur, qui ad Orientale Indorum mare spectabant, ut constat ex Strab. lib. 1. & 11. & Nicephor. Gregora. lib. 2. histor. Roman. Quousque Tartari, qui inter eosdem Scythas magis Orientales & Asiaticos, parvam quandam regionem occupabant ultra Caspium mare, & intra Imavum montem, ex ea instar torrentis egressi, in Romanas Provincias irruentes, Asiam penè omnem, & partem Occidentis debellarunt, circa annum Christi 1220. ut latiùs refert Martin. Chromerus de reb. Polonicis lib. 7. Nicephor. Greg. d. lib. 2. Leonicus Calcocondilas rerum Turcica. lib. 3. Genebrard. anno Domini 1222. Nauclerus 2. vol. generat. 41. & Abraham Bzovius hist. Eccles. ann. 1241. Ideo [sect. 67] autem hunc cœli & terræ tractum, quem nunc Tartari occupant, quemq́ue Borealem, Aquilonarem, vel Septentrionalem appellare potuit Abdias, tenebrarum regionem gerere dixit; quoniam tam antiqui Scriptores, quàm novi Septentrionales plagas tenebras appellarunt, ut latè & optimè prosequitur Strab. lib. 1. & 10. ubi Homeri carmina citat, eumq́ue totius Geographiæ parentem appellat, qui de Ithaca Vlyssis patria, & de quatuor mundi climatibus agens, sic cecinit: Hæc humilis iacet ad tenebras multum æquora supra, Hæsecus Auroram spectant, Solisq́ue nitorem, Dextera sive adeant Auroram, & Solis ad ortum, Sive petant illi lævam obscurasq́ue tenebras, Novimus haud socij tenebræ loca, lucis & ortum, Aut ubi Sol nitidus terræ succedit ad ima, Aut ubi conscendit. Vbi manifestè per tenebrarum loca, quæ Septentrionalia sunt, intelligenda veniunt. Quo loquendi genere, non Poëtæ tantùm, sed alij etiam Historici, & probatæ fidei auctores uti solent, [sect. 68] eò quòd multo per annum tempore in plurimis Aquilonaribus regionibus Sol non appareat, & nedum noctu tenebræ sint, verùm & interdiu aer in modum Crepusculi caliginosus, & quo unaquæque earum à cardinibus Septentrionum propinquior, vel remotior existat, dies ac noctes breviore, vel longiore dimensione transigantur, prout in Riphæis. Arimaspis, Hiperboreis, Arimphæis, Attacis, Hibernicis, & alijs contingit. Quas ideò Plin. lib. 4. c. 12. partem mundi appellat damnatam à natura rerum, & densâ mersam caligine, neque in alio quàm rigoris opere, gelidisq́ue Aquilonis conceptaculis, & lib. 2. c. 68. de extremis mundi axibus, sive verticibus loquens, quorum unus Septentrio vocatur, & alter illi adversus Austrinus: Perpetua, inquit, caligo utrobique, & alieno molliorum siderum aspectu, maligna, ac pruina tantùm albicans lux. Et idem tradit Solinus in Polyst. cap. 12. Pompon. Mela lib. 3. cap. 2. & sequentibus, Cæsar lib. 5. de bello Gallic. Et de Suctia, Elsingia, Angermania, Noruegia, Scythia, Gothia, Moscovia, Livonia, Russia, Scandia, Engrovelandia, Andogitia, Novogrodia, Biarmia, Finmarchia, & alijs, quarum aliquæ unius diei, uniusq́ue noctis integrum annum habent, aliæ trium, quatuor, quinquéve mensium dies continuos, & totidem continuas noctes, Olaus Magnus in histor. Septentrio. Maginus tab. 24. de Tartarorum Imperio, Anton. Bonfinius rer. Vngar. lib. 1. Paul. Iov. in Moscovia, & Simon Maiolus, omnino videndus, in diebus Canicul. tom. 1. colloquio 17. de proprietar. locorum pag. mihi 393. & seq. Quibus [sect. 69] adijcio Mar. Paul. Venetum, qui in suis relationibus lib. 3. cap. 49. circa ultimam partem Regni Tartarorum, se quandam regionem invenisse tradit, quæ peculiari nomine regio Tenebrarum dicebatur, à perpetua, quam ibi Sol habebat, obscuritate; & Paul. Iovius ubi suprà [sect. 70] aliam regionem ultra Lapones esse scribit, inter Corum, & Aquilonem perpetuâ caligine oppressam, in qua Pygmæi reperiuntur. [sect. 71]Vt sic interim Cimmerios populos silentio præteream, qui ad Occidua Asiæ supra Albaniam positi, adeò tenebris, densisq́ue caliginibus circumsepti esse dicuntur, ut alter alterum oculis vix conspicere queat; de quibus loquitur Herodot. lib. 4. Plin. lib. 6. c. 6. Cicero lib. 4. Academ. quæst. Ovid. lib. 11. Metamorph. ubi apud eos somni Dei regiam domum constituit, Erasm. in adag. Cimmeriæ tenebræ, Fest. Pompeius, Ortelius, & Stephan. verb. Cimmerij, Maiol. ubi suprà, & eleganter Homerus Odysseæ 11. sic inquiens: Ast ille Oceani pervenit summa profundi, Illic sunt populiq́ue, & mœnia Cimmeriorum Nubibus & cæca assdiuè caligine tecta: Illos haud unquam radijs Sol aspicit ardens, Nec quando astriferum curru petit arduus axem, Nec rursum ad terras magno devectus Olympo, Sed nox incumbit miseris mortalibus atra. Et qui velit [sect. 72] mirandam historiam, de quadam alia Provincia nebulosa, quæ vocatur, Hamsem, & est etiam intra Asiæ fines, in Regno Georgiorum, legat Haitonum de Tartaris cap. 10. Ortelium ubi suprà, & Maluend. de Antichrist. lib. 3. cap. 7. pag. 120. Est autem adeò certum hanc Vlteriorem, & Sinarum Indiam, de qua nunc loquimur, ex hoc latere, quoad Septentrionem vergit, vel ad regionem tenebrarum, ut loquitur Abdias, esse admodum Borealem, sive Septentrionalem, ut à Borealissimis non multum distare videatur. Nam ingentes illi muri, quibus à Tartaris Sinæ disiunguntur, ad secundum, & quadragesimum versus Septentrionem gradum elevati Poli pertingunt, ut auctor est Pater Trigaultius d. lib. 1. expedit. ad Sinas c. 2. Nec dissimiles huius tractus hyemes cæterarum Aquilonarium regionum, rigidis brumis, & intolerabili frigore, ut ipse Pater lib. 4. cap. 4. Sinenses omnes fluvij in Borealibus plagis sub ipsa hyemis initia, ita gelu concrescunt, ut navigijs pervadi minimè possint, ac plaustris etiam fidum transitum præbeant, &c. 
 
 # 2 CAPVT II. De earundem Indiarum Orientalium dignitate, & excellentijs; & an, & quatenus ab antiquis cognitæ, & lustratæ fuerint? SVMMARIVM Capitis II. -  1 Longa non sunt, quibus nihil demi potest. -  2 Supervacua dicere satius est, quàm omittere necessaria. -  3 Indiarum Orientalium divitiæ, & excellentiæ, & auctores, qui de eis agunt. -  4 Indiæ Orientalis fœlicitas, & plura in ea naturæ miracula ex Plinio, Isidoro, & alijs. -  5 Paradisus voluptatis in Orientali India positus dicitur. -  6 India Orientalis est terrarum principium, & dextera mundi manus. -  7 Indiæ Orientalis monstra, quæ à Plinio, & alijs recensentur, sabulosa sunt. -  8 Auctores antiqui, qui de India Orientali scripserunt, in multis fallunt. -  9 Indicas mulieres aprinos dentes habere, & centum vicibus parere, quidam referunt. -  10 Indi Ortentales longævi, & de quodam nostri temporis, qui 335. annos excessit. -  11 Gigantes an hodie sint, vel olim fuerint in Orientali India, & in alijs regionibus, & plura de illis remissivè. -  12 Salomonis vigiles erant Gigantes, & hodie Regis Sinarum. -  13 Gigantes nostra ætate reperti apud Canibales, & fretum Magellanicum. -  14 Anthæi proceritas excedebat sexaginta cubitos. -  15 Gigantes an vi magica nasci possint? Alphonsus Carranza I. C. eximius laudatur, ibidem. -  16 Indiæ Orientales olim cognitæ, & à quibus lustratæ, & num. 29. -  17 Bacchus in Orientalem Indiam penetravit. -  18 Herculis expeditio in Indiam Orientalem. -  19 Alexander Magnus quousque Indiarum Orientalium pervenit. -  20 Sesostris Aegyptiorum Rex ultra Gangem processit. -  21 Sesostris superba monumenta, quæ in India reliquisse dicitur. -  22 Sesostris crudelitas in Reges victos, & tophæa inverecunda. -  23 Antiochus tentavit expeditionem in Indiam Orientalem. -  24 Brachmanes Indorum Philosophi ex Iudæis descendebant. -  25 Indi Orientales Ierosolymis convenerunt in Pentecoste. -  26 Indi Orientales Romam olim venerunt, & umbras suas mirabantur. -  27 Indiarum Orientalium navigatio à quibus olim tentata. -  28 Indi Orientales olim in Germaniam naufragio delati. -  29 Antiqui cognoverunt Indiam Orientalem, Aethiopiam, & Trapobanam. -  30 Apostoli, & præsertim D. Bartholomæus, Indiam Orientalem prædicando lustrarunt. -  31 D. Bartholomæus Evangelium Matthæi in Indiam tulit, & Indicè transtulit. -  32 D. Thomas maximos in prædicatione Indiæ interioris progressus fecit, & illius Apostolus meritò vocatur. -  33 D. Thomas etiam apud Sinas, & Brasilienses prædicavit. -  34 Socrates & Ruffinus convincuntur, dumtradunt, nullum ex Apostolis in India Vlteriori prædicasse. -  35 Parthia olim generale nomen erat, & universas ferè nationes Asiæ denotabat. -  36 D. Thomæ prædicationis in India Interiori multa vestigia nostris temporibus reperta. -  37 D. Ioannem in India Orientali prædicasse aliqui tradunt. -  38 D. Thomæ corpus Maliapuræ inventum, & eius miracula. -  39 D. Thomæ miraculum insigne apud Indos. -  40 D. Thomæ vaticinium de Lusitanorum adventu ad Indos Orientales. Et n. 44. -  41 Crucis Maliapuræ à D. Thoma erectæ miracula. -  42 Lusitani D. Thomam Apostolum in India, ut patronum agnoscunt & venerantur. -  43 Christiani S. Thomæ in India quales. ATqve hæc quidem hactenus de vero & proprio Indiarum nomine, earumq́ue situ & divisione. In quo [sect. 1] si quis fortè me nimis longum sermonem texuisse succenseat, audiat precor Martialem dicentem: Non sunt longa, quibus nihil est, quod demere possis. Et Plin. lun. lib. 6. epist. 2. [sect. 2] dum inquit: At quædam supervacua dicuntur etiam, sed satius est & hæc dici, quàm non dici necessaria. Fuerunt autem eiusmodi Orientales [sect. 3] Indiæ, tam soli, quàm cœli ratione, & ob divitias, temperiem, ubertatem, gentium mores, ac portentosas varietates, oppidorum & urbium incredibilem multitudinem, & alia plura, quæ in se continebant naturæ miracula, omni semper sæculo ab auctoribus commendata, ut constat ex Herodot. lib. 3. Ethesia Gnidio in lib. Indicorum, apud Photium in Biblioth. num. 66. 67. 69. Diodor. Sicul. lib. 3. & 5. Plin. lib. 5. cap. 8. & lib. 6. cap. 17. lib. 7. cap. 2. & lib. 37. cap. ult. Solin. c. 55. Strab. lib. 15. Arriano, Quinto Curtio lib. 8. Plutarc. in vita Alexand. Magni, Philostrat. lib. 3. devita Apollonij, Pompon. Mela lib. 1. cap. 4. & lib. 3. cap. 7. D. Isidor. lib. 14. Etymolog. c. 8. A. Gellio lib. 9. noct. Attic. cap. 4. Nicephor. lib. 9. hist. c. 19. Paul. Oros. lib. 1. cap. 2. M. Paul. Veneto in relation. Oriental. lib. 3. Cœl. Rhodig. lib. 18. lect. antiq. cap. 31. Ioan. Boëm. de moribus gent. lib. 2. c. 8. Carol. Stephan. & Ioan. Funger. in dictionar. verb. India, Abraham. Ortel. in Thesaur. Geograph. eodem verbo, & in Theatro magno tab. 94. ubi alios auctores, qui de eis scribunt, adducit. Quod & præstat Magin. tab. 32. Pineda de reb. Salom. lib. 4. cap. 16. § 9. num. 6. Maluenda omnino videndo lib. 3. de Antichristo c. 21. & 22. & de Paradiso cap. 52. Iacob. Pontano in 1. tertij progym. 16. pag. 292. & seq. & de monstris agens Franc. Torreblanca lib. 2. de Magia cap. 33. & nos insrà plures ex novioribus adducemus. Quæ omnia sigillatim prosequi, & illustrare supersedemus, quia res quidem sine exitu esset, si cuncta huius sœlicissimæ regionis bona huc vellemus attexere, quam præ cæteris pulchritudine excellere, & omnibus, quæ ad vitam necessaria sunt, quævè ad delicias, atque opes spectant, eleganti sermone tradit Diodor. vbi sup. & [sect. 4] Plin. non minus eleganter, aliam illius cœli faciem esse, alios syderum ortus, binas messes in anno, binas æstates, mediam inter illas hyemem, lenes ibi auras, mare navigabile, gentes, & urbes innumerabiles, & arbores, atque homines eximiæ proceritatis, quorum aliqui centenos & ducenos annos absque ulla ægritudine degunt, & quina cubita longitudine excedunt: alij aversas habent plantas, & octonos digitos in singulis pedibus: alij caninis sunt capitibus, & pro voce latratum edunt: alij singulis cruribus, qui Monosceli, vel Sciopodæ dicuntur: alij sine cervice, oculos in humeris habentes: alij narium loco tantùm foramina: alij sine ore halitu tantùm viventes, & odore, quem naribus trahant: alij, qui se totos proprijs auribus contegant: alij Pygmæi, qui cum Gruibus bella gerunt, à quibus infestantur. Sed præstat ut omnium vice, ac voce D. Isidor. sic loquentem audiamus: India vocata ab Indo flumine, quo ex parte Occidentali clauditur: hæc à Meridiano porrecta, usque ad ortum Solis, & à Septentrione, usque ad montem Caucasum pervenit, habens gentes multas, & oppida, insulam quoque Trapobanam elephantis refertam. Chrysem, & Argyrem auro, argentoq́ue fœcundas, Tilen quoque arboribus folijs nunquam carentem. Habet & fluvios Gangem, & Indum, & Hypasin illustrantes Indos. Terra Indiæ Favonij spiritu saluberrima, in anno bis metit fruges: vice hyemis Ethesijs potitur. Gignit autem tincti coloris homines, elephantos ingentes, Monoceron bestiam, psittacum avem, ebenum quoque lignum, & cinnamum, & piper, & calamum aromaticum. Mittit & ebur, lapides quoque pretiosos, berillos, chrisopassos, & adamantem, carbunculos, lychnites, margaritas, & uniones, quibus nobilium fœminarum ardet ambitio. Ibi sunt & montes aurei, quos adire propter Dracones, & Gryphas, & immnensorum hominum monstra, impossibile est. Inter [sect. 5] quæ huius Indiæ bona illud omittendum non est, quod iudicio meo ad eius maximam commendationem spectat, ibi scilicet Paradisum voluptatis à Deo Positum fuisse, secundùm probabilem, & magis communem opinionem Lact. Firmian. lib. 2. divin. instit. c. 13. Isidor. d. lib. 14. Etymol. c. 3 Nicephor. d. lib. 9. hist. c. 19. Damasc. lib. 2. c. 11. S. Thom. 1. p. q. 102. art. 1. & aliorum multorum Patrum, quam eruditè refert, & illustrat Maluenda de Paradiso c. 51. Martinus Delrius in Adag. sacris Adag. 789. pag. 379. & Ludovic. Ballester. in Hierologia lib. 2 cap. 4. pag. 101. quibus consentit S. Alcim. Avítus lib. 1. de initio mundi, dum ait: Est locus Eoo mundi servatus in axe, Secretis natura tuis, ubi Solis ab ortu Vicinos, nascens Aurora, repercutit Indos. Ad eandem [sect. 6] quoque eiusdem Indiæ laudem pertinere videtur, quòd eam terrarum principium, & universi Orbis manum dexteram esse, communiter auctores testantur, ut patet ex D. Thom. d.q. 102. Aristot. lib. 2. de cœlo c 15. Cœlio Rhodigin. lib. 1. antiq. lect. c. 21. Chassa. in Catalog. glor. mundi p. 12. considerat 4. ad finem, & consider. 10. fol. 246. Maluenda d. tract. de Paradiso c. 21. Optimè, ut solet, Pat. Ioan, Pineda in comment. in Iob, cap. 23. vers. 9. & Iacob. Pontano d. progymnas. 16. pag. 292. Licèt non ignorem, non omnia, quæ à Plinio & alijs antiquis de hac India traduntur, certa esse, [sect. 7] & præsertim quæ de illis monstrosis hominibus produnt. Hodiernâ quippe experientiâ contrarium nostri comperiunt, qui illas oras diligenter quotidie perlustrant. Neque ipse Plinius adeò levis fuit, ut ea pro veris traderet, nam lib. 37. c. ult. agnoscit. multa, quæ de India scribuntur, fabulosa esse; & ea etiam irridet Strabo. lib. 2. Geograph. [sect. 8] Et idem generaliter de universis Indiæ Scriptoribus tradit Theatr. vitæ humanæ vol. 6. pag. 1591. col. 1. in fin. quos, inquit, ut plurimum falsa locutos fuisse. Quale & illud videri potest, quod scribit Oderic. lib. 1. [sect. 9] Indicas scilicet mulieres aprorum more dentes prominentes habêre, & compertas fuisse centum vicibus peperisse, & alia admodum portentosa, quæ ex varijs auctoribus recolit Sim. Maiolus in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 3. pag. 71. Planè [sect. 10] quod de longa & propagata hominum Indicorum vita Plinius, & alij recensent, ad Soli & cœli temperiem referri posset; sed rarò quoque id hodie conspicitur, & portenti loco narratur hominem quendam ibi ex Gangaridum gente, quam Bengalam vocant, annos trecentos & tringinta quinque excessisse, cui aliquoties iam deciderant dentes, alijs continuò subnascentibus, & barba ubi prorsus incanuisset, in atrum denuò colorem, idq́ue paulatim, semetipsa vertebat, ut latiùs ex Ferd. Castañeda lib. 8. & alijs Lusitanicis rerum Indicarum Scriptoribus commemorat Maffæius lib. 11. hist. Ind. pag. 259. Pet. Damariz de varia hist. Dialog. 5. c. 1. pag. 322. Fr. Anton. de San Roman in hist. Ind. Orient. lib. 3. c. 18. Mart. Delrius, qui rem istam alijs exemplis confirmat lib. 2. disquisit. Magic. q. 23. Maluenda d. tract. de Paradiso cap. 52. pag. 164. & novissimè Anton. Vasconcel. in Annacephal. Reg. Lusit. pag. 297. Rursus [sect. 11] quod de Gigantibus eiusdem Indiæ tradunt, hodie falsum esse, experimur; nam frequentius est, ut pusillo corpore sint, licet negari non possit, in aliquibus Insulis Orientalibus, & Occidentalibus, & in alijs regionibus Gigantes olim fuisse, imò & hodie esse, licèt non ita communiter, eò quòd mundus homines nunc staturâ breviores ubique educat, qui recens dum esset, & florente iuventâ, maximos & proceros protulit, ut habetur apud Esdram lib. 4. c. 5. De quo articulo, qui velit plura ad multa sacræ Paginæ, & prophanorum auctorum testimonia intelligenda & comprobanda, legat omnino Theod. Oleastrum, Pererium, Delrium, & alios sup. Genes. c. 6. philonem in lib. de. Gigantibus, D. August. lib. 15. de Civit. Dei c. 9. & 23. & ibi Lud. Vives in addit. D. Isidor. lib. 11. Etymol. c. 3. D. Greg. lib. 7. Moral c. 11. Ioseph. lib. 1. antiq. Iudaic. c. 10. & lib. 5. c. 2. Summam Tabien. post D. Thom. verb. Gigantes. Funger. in Etymol. sub eodem verb. Hieron. Magium lib. 1. Miscellan. c. 4. Iustum Lipsium in Physiolog. Stoic. lib. 3. dissert. 5. Gasp. Sanch. sup. Isai. c. 26. n. 34. &c. 35. n. 37. Maluenda de Paradiso c. 57. Petr. Opammeer. in opere Chronograph. pag. 9. Pineda in Iob. 2. tom. pag. 419. & seqq. & de rebus gestis Salom. lib. 5. c. 13. §. 13. pag. 398. n. 26. [sect. 12] Qui vigiles & excubitores Salomonis Gigantes fuisse tradit, prout hodie esse dicit Regis Sinarum ex relatione Patris Melchior. Nunesij in litteris de rebus Iaponicis, & Sinarum ann. 1555. & plura Miranda exempla Gigantum omnium sæculorum recenset Bap. Fulgos. lip. 1. memorab. c. 6. de miraculis fol. 52. & seq. Simon Maiol. 1. tom. colloq. 2. pag. 47. & sequentib. & tom. 2. colloq. 1. pag, 49. vers. Fabulam de Gigantibus, & tom. 3. colloq. 3 pag. 547. & Antonius Pigafetta, [sect. 13] qui affirmat apud Canibales Armeniæ visum à se Gigantem, qui supra nostrates homines à cingulo emineret. Et alios repertos fuisse tradit sub Polo Antarctico ad fretum Magellanicum, & in alijs partibus nostrarum indiarum Occidentalium, de quo nos peculiariter agemus infrà c. 10. n. 54 Videantur [sect. 14] etiam quæ de monstrosa Anthæi proceritate sexaginta cubitos excedente refert Plutarch. in Sertorio. Strab. lib. 17. Geograph. sol. 170. Pompon. mela lib. 3. c. 11. Ioan. Brodæus lib. 1. Epigram. Græc. & novissimus Bern. Aldrete antiq. Hispan. lib. 4. c. 3. pag. 500. qui alia quoque notanda de Gigantibus tradit eodem lib. 4. c. 12. pag. 552. & 553. & latissimè Theatrum vitæ humanæ vol. 2. lib. 2. ex pag. 274. ad 277. Fr. Ioa. Torquem. in Monarch. Ind. lib. 1. c. 3. & Doct. Huert. in annot. Plin. lib. 7. c. 2 fol. 16. &c. 17. fol. 42. Et an [sect. 15] vi magicâ Gigantes nasci possint, & alia plura de eis doctè & diligenter, ut solet reliqua, tractat Mart. Delrius lib. 2. disquis. magic. quæst. 15. pag. 86. & eius transcriptor, sive epitomator Franc. Torreblanca, meus olim Salmanticæ auditor, lib. 2. de Magia, c. 32. Et novissimè, cùm iam hæc prælo committebamus, eruditissimus Alphons. Carranza, in præclara Disputatione de vera humani partus naturalis & legitimi designatione, c. 17. pag. 591. ex n. 50. ad 59. In qua nos quoque, licèt immeritos, honorificis interdum titulis, interdum censorijs notis, & obelis prosequitur, quibus sanè respondêre facile esset, nisi magis modestiæ, quàm vanæ existimationis periculum vereremur. Maximè cùm: Non ego vel primus patiar, vel talia solus, Sæpè præmit magnos ista ruina viros. Huiusmodi verò [sect. 16] Orientales Indias iam olim ab antiquis non tantùm cognitas, sed & magna ex parte lustratas, apertè constat ex auctoribus suprà relatis. [sect. 17] Nam de Baccho, sive Libero Patre legimus, illuc cum exercitu commeasse, & gentes illas anteà agrestes & feras, in civilem & politicam vivendi formam reduxisse. [sect. 18] Herculem quoque Ægyptium eandem Indiam appetijsse ex Magasthene, & Plinio tradit Cœlius Rhodig. lib. 18. antiq. lect. c. 31. Et idem ab eisdem & in lib. I. Machab. c. 1. narratur [sect. 19] de Alexandri Macedonis expeditione, qui magnam harum Indiarum partem peragravit, & subegit: & plutarc. teste, nisi segnities & vecordia militum eius conatus impedijsset, non priùs inde arma revocasset, quàm omnes illarum angulos penetrasset, & suo imperio subiecisset. Sesostris [sect. 20] quoque Ægyptiorum Rex septima post Merim Soboles, qui, Salomone desuncto, Ierosolymam cepit, ut est 3. Reg. 14. Asiæ magnam partem, Thrachas, ac Scythas devicit; & in his Indijs ultra Gangem processit, si credimus Diodor. Sicul. & Herod. lib. 11. & Thom. Bocio de sig. Eccles. lib. 23. c. 14. Qui referunt eum, [sect. 21] multos passim ibídem Cippos, suarum victoriarum monumenta, reliquisse, in quibus hæc erat inscriptio: Hanc ego regionem meis obtinui humeris, vel, hanc provinciam subegit Rex Regum, & Dominus Dominorum Sesostris; sic enim se appellare faciebat, regnoq́ue impotenti insolens, eò ferociæ, & superbiæ processit, [sect. 22] ut sorte ductos Reges annis singulis ad currum iungeret: vt eâ pompâ per omnium ora triumphans vectaretur, ut ostendit Lucan, lib. 10. cùm cecinit: Venit ad Occasum, mundiq́ue extrema Sesostris, Qui Pharios currus Regum cervicibus egit. Et si cum hostibus, qui magno certamine dimicassent, & præsenti animo restitissent, rem gessisset; ibi trophæum cum coleis, & virili membro erigebat; si verò remisso & languido animo, per ignaviam segniter victi, aut nullo negotio pulsi essent, contra eos, mulierum instar, depingebat, tanquàm desides & ignavos, & ita in trophæum ponere consueverat, ut ex eodem Herod. lib. 2. & Diod. lib. 2. c. 1. tradit Alex. ab Alex. dier. genial. lib. 1. c. 22. & ibi Tiraq. in addition. Anthiochus [sect. 23] etiam si Polybio credimus, & alij Duces & Imperatores eandem expeditionem tentarunt, sed parum in ea profecerunt, ut in c. seq. trademus. Iudæos [sect. 24] in eisdem Indijs colonias posuisse, quinimò & Brachmanes Philosophos Indorum celebratissimos ex Hebræorum gentibus esse, & illorum sectam & disciplinam in multis rebus sequutos fuisse, ex Megasthene observat Georg. Venet. in harmon. mundi tom. 1. cant. 1. c. 1. Clearchus apud Ioseph. lib. 1. contra Apion. Gram. & diligentissimus P. Mag. fr. Ioan. de la Puente Regius Chronista de convenien. utriusque Monarch. lib. 2. c. 17. Et Oecumenius narrat lib. 1. Actor. Apostol. [sect. 25] Indos, & Scythas Ierosolymis convenisse in die Pentecostes. Quod mirum videri non debet, [sect. 26] nam & Romam petijsse tradit Plin. lib. 6. c. 22. adijciens, quòd ijs maximè mirum erat, umbras suas in nostrum cœlum cadere, non in suum, Solemq́ue à læva orirt, & in dexteram occidere, potius quàm ex diverso. Quod etiam de Arabibus prius eâdem ratione Lucan. scripserat, lib. 3. Pharsal. Ignotum vobis Arabes venistis in Orbem Vmbras mirati nemorum non ire sinistras. Idem etiam Plinius ibîd. & lib. 2. c. 67. aliquas [sect. 27] Hannonis, & aliorum navigationes scribit; quibus videtur, non terra tantùm, verùm & mari, commercium cum his regionibus institutum. Nam in sinu Arabico res gerente Caio Cæsare, Augusti filio, signa navium ex Hispaniensibus naufragijs cognita fuerunt: & Quinto Metello celeri C. Affranij in Consulatu Collegæ, sed tum Galliæ Proconsuli, Indi à Rege Suevorum dono dati, [sect. 28] qui ex India commercij gratiâ navigantes, in Germaniam tempestatibus abrepti erant. Quæ Plinij loca recensens Ioseph. Acosta lib. 1. de natu. novi orbis c. 11. & 19. & fr. Greg. Garc. lib. 1. de Indor. orig. c. 2. §. 7. pag. 42. & cap. 4. §. 1. pag. 67. non amplius modo à Lusitanis per navigari inquiunt, quàm illo utroque naufragio, & Indorum usque ad Germaniam, & Hispaniensium usque ad Sinum Arabicum Percursum est. Et idem de alijs ad easdem Indias navigationibus tradit Maluenda de Antichristo lib. 3. c. 15. pag. 143. & novissimè post hæc scripta Doct. Seraphinus Freitas de iusto Imperio Lusitan. Asiatico cap. 5. Et generaliter [sect. 29] antiquos notitiam Æthiopiæ, atque huius Orientalis Indiæ, & Aureæ Chersonesus habuisse, quamvis hæ provinciæ infra terminos Torridæ Zonæ consistant, pluribus probat Ioan. Boterus in relationibus universal. 1. p. vol. 2. lib. 1. ubi inter alia citat illud Ovidij: Quid tibi si calida prosit, laudere Syene, Aut ubi Trapobanem Indica tingit aqua? Apostolis [sect. 30] quoque curam fuisse in his adeò latis, & vastis Indiarum Orientalium regionibus Christi Domini fidem & Evangelium prædicare, D. Bartholomæus ostendit; de quo scribit Dionys. Areopagita in lib. de Mystica Theolog. ad Indos profectum esse, illucq́ue lato secum volumine Evangelij D. Matthæi Christum annuntiasse: & consentit Venantius Fortunatus de gaudio vitæ æternæ, dum canit: Inde triumphantem fert India Bartholomæum. Matthæum eximium Naddaver alta virum. Quam Indiam Citeriorem fuisse suprà cap. præced. num. 52. pluribus comprobavi. [sect. 31] Quibus addit D. Isidor. in lib. de ortu, & obitu S. Patr. cap. 75. Indis Evangelium D. Matthæi in vernaculum eorum sermonem vertisse. Et cùm posteà circa annum Christi 178. Indi legatos misissent ad Demetrium Alexandriæ Episcopum, postulandorum Doctorum gratiâ, & is Panthænum Philosophum demandasset, hic illud Evangelium à S. Bartholomæo transcriptum reperit, & in reditu Alexandriam detulit, ut inquit D. Hiero. de Script. Eccles. in Panthæno, & in epistol. 84. ad Magnum, Genebrard. in Sotere, & in Victore, & novissimè fr. Io. de la Puente de convenient. utriusque Monarchi. lib. 2. cap. 28. §. 2. Sed qui [sect. 32] maiores in his Indijs Orientalibus fecit progressus, præcipuè in illa, quam Interiorem, sive Vlteriorem vocari diximus, & propriè eius Apostolus vocari meruit, fuit D. Thomas cognomento Dydimus. Is enim Provincias Parthiæ in Orbis terrarum Apostolicâ distributione sortitus, in has quoque Interioris Indiæ regiones pervenit; & cum omnes ferè earum populos perlustrasset, & in Christiana religione cum mirabili fructu instituisset, tandem Regis iussu lanceis transfixus occubuit, ut testatur Martyr. Roman. die 21. Decemb. ubi latè Baron. in notis. Idem Baron. ann. Christi 44. n. 35 Greg. Nazianz. in oration. ad Arrian. Greg. Papa hom. 17. in Evang. Isidor. ubi sup. c. 76. & Niceph. lib. 2. hist. Eccles. c. 40. ubi ait, quòd eum viderunt, & audierunt quicunque in extrema Orientis ora ad ultimum Oceanum colunt: & idem affirmat Haytonus Armenius in hist. Tartarorum c. 6. Eòq̇ue producit Maluenda lib. 3. de Antichrist. c. 10. [sect. 33] Vt ad Sinas usque penetrasse contendat, sicuti Maffæius quoque affirmare videtur lib. 1. hist. Ind pag. 45. & lib. 6. pag. 142. Pet. Iarric. in Thesau. rer. Indic. lib. 2. c. 17. & P. Nicol. Trigaultius de Christiana expedit. ad Sinas lib. 1. c. alt. in sin. Seraph. Freit. ubi sup. c. 4. Nec desunt, qui scribant inter Brasilienses etiam aliquo tempore fuisse, & prædicasse, ut ex relatione Eman. Nobrigæ advertit Thom. Bocius lib. 4. de sign. Eccles. Dei c. 3. pag. 132. & lib. 5. c. 12. pag. 207. & Maluenda d. lib. 3. c. 25. ad sin. [sect. 34] Quo sit, ut parum auctoritati Socratis deferre debeamus, dum nullam Evangelij lucem usque ad tempora Constantini Interiori Indiæ illatam assirmat, lib. 1. hist. Ecclef. c. 15. sic inquiens: Cùm Apostoli sortito iter ad gentes suscepissent, Thomas Parthiam, in qua munere Apostolico perfungeretur, obtinuit, Matthæus Aethiopiam, Bartholomæus Indiam, quæ huic finitima est, sortitione cepit. India autem interior, quam permultæ gentes barbaræ accolunt linguis inter ipsas discrepantes, non ante tempora Constantini verbi Christi, & eius religione illustrata est. Et idem tradit Ruffinus lib. 1. continuat. hist. Eccles. Euseb. c. 9. his verbis: In illa divisione Orbis terræ, quæ ad prædicandum verbum Dei, sorte per Apostolos celebrata est, cum aliæ alijs provinciæ obvenissent, Thomæ Parthia, & Matthæo Aethiopia, eiq́ue adhærens Citerior India Bartholomæo dicitur sorte decreta. Inter quam, Parthiamq́ue media, sed longo interior tractu, India Vlterior iacet, multis, varijsq́ue linguis, & gentibus habitata, quam velut longè remotam nullius Apostolicæ prædicationis vomer impresserat. Etenim certius longè est D. Thomam in hanc quoque Indiam penetrasse, ut cæteri auctores suprà relati testantur; & Socrates, & Ruffinus absolutam eius excursionem, & prædicationem ignorarunt, sortitionem nimirum solam inter Apostolos factam agnoscentes, & attendentes. Quamvis & hanc D. Thomas transgressus non videatur, [sect. 35] quoniam Parthia eo tempore generale nomen erat, & universas ferè Asiæ nationes comprehendebat, ut ostendit Plin. lib. 6. c. 26. Solin. in Polystor. c. 59. & Paul. Orosius lib. 1. c. 2. sic inquiens: A flumine Indo, quod est ab Oriente usque ad flumen Tigrim, quod est ad Occasum, regiones sunt istæ Arachosia, Parthia, Assyria, Persis, & Media situ terrarum montoso & aspero. Hæ à Septentrione habent montem Caucasum, à Meridiemare Rubrum, & Sinum Persicum, in medio autem sui flumina præcipua Hidaspem, & Arabim. In his sunt gentes 32. Sed generaliter Parthia dicitur, &c. Et utcunque olim hæc D. Thomæ in Interiori India prædicatio in dubio esse posset, [sect. 36] hodie tamen extra omnem controversiam posita est, cùm plurimi & gravissimi viri, qui eas regiones nostris temporibus peragrarunt, & alij, qui eorum scripta, & epistolas recolunt, passim testentur extare in illis multa & aperta huius sancti Apostoli, & fidei, quam propagavit, vestigia, & præcipuè templa ab eo ædificata, cruces, & imagines sculptas, & Christianos qui eius nomen retinentes Sancti Thomæ vocantur, ut constabit ex Iosepho Indo in sua navigatione pag. 142. Pet. Alvarez in suis relat. pag. 132. Lud. Vartomano lib. 6. c. 1. 2. & 14. Hiero. Osior. lib. 3. & 4. de rebus gest. Eman. Alano Copo Dialogo 3. c. 19. pag. 438. ubi alios affirmare tradit, etiam [sect. 37] D. Ioan. Evangelistam apud eosdem Orientales Indos prædicasse, Maffæio d. lib. 1. pag. 45. & seq. & lib. 8. pag. 191. & lib. 12. ad fin. & alibi sæpè, fr. Ant. de San Roman in hist. Ind. Orient. lib. 1. c. 13. & lib. 2. c. 31. & lib. 3. c. 30. Illescas in hist. Pontis. 2. p. lib. 6. c. 22. §. 1. & 3. p. lib. 2. ex pag. 159. Botero in relatio, universal. 1. p. lib. 6. Maluenda d. lib. 3. de Antichristo c. 7. & 10. Pineda in Monarch. lib. 10. c. 41. fr. Ioan. de la Puente in d. convenientia utriusque Monarch. lib. 2. c. 29. §. 2. & latissimè Iarricius d. lib. 2. cap. 17. & 18. & Ioan. Lucena in vita S.P. Xaverij lib. 1. & Freitas ubi sup. d. cap. 4. Qui etiam tradunt, [sect. 38] qualiter à Lusitanis in ruinis antiquæ urbis insulæ Maliapuræ venerandum huius Sancti cadaver inventum fuerit, & eidem insulæ ipsius nomen in posterum dederit, licet Martyrologium Romanum, & alij auctores Calaminæ mactatum perhibeant, ac sacrum deinde corpus ad urbem Edessam Mesopotamiæ à Christianis translatum. Sed verius est Maliapuræ, aut integrum, aut maiorem illius partem repositam fuisse: nam id semper indigenæ affirmarunt, & propter innumera, quæ ibi edebat, miracula, eximiè locus ille ab omnibus licèt in fidelibus colebatur, ut Ioseph. Indus, Petr. Alvarez, & alij in prædictis relationibus tradunt, & M. Paul. Venetus lib 3 de Oriental. region. cap. 27. Neque est omittendum [sect. 39] quod Maffæius, larricius, & alij subiungunt, in eâdem nempe urbe sacram ædem extruere aggressum Apostolum cùm à Dæmonum sacrificulis, & à Sagamo Rege prohiberetur, rem interim insignem accidisse, ad Christi virtutem, & fidem Evangelij comprobandam. Inusitatæ quippè magnitudinis truncum, ut fit, in littus eiecerat mare, quod eo tempore leucas ferè decem ab urbe distabat. Eam Rex materiam cùm in usum ædificij cuiusdam vehementer expeteret, robusti primùm homines in cassum funibus, ergastisque amovêre conati; deinde adhibiti complures elephanti, cum toto connixi impetu nihil omninò proficerent, Apostolus Regi conditionem tulisse fertur, si truncum illum sibi ad templum vero Deo ædificandum daret, nullis machinis, nullo mortalium adiutore, sese protinus ad urbem attracturum. Cùm Rex, insanire videlicet hominem ratus, per ludibrium annuisset, tunc D. Thomas zonâ, quâ erat præcinctus, ad prominentem ex caudice ramusculum annexâ, signo tantùm facto Crucis, immanem stipitem facili ductu sequentem, universâ ad spectaculum effusâ civitate, in ipso pomærio statuit: ibidemq́ue defixâ lapideâ Cruce, [sect. 40] vaticinatus est; cùm ad eum lapidem usque pertingeret pelagus, tunc divino iussu è remotissimis terris candidos homines ad eadem, quæ ipse intulisset, sacra instauranda venturos. Neque fefellit prædictio; siquidem sub Lusitanorum appulsum, occultis tot annorum accessibus, locus Oceano demum albui cœptus, & lapidea [sect. 41] illa crux, sive alia marmori insculpta, ad quam posteà genuflexus Apostolus interfectus fuit anno 1548. ab eisdem Lusitanis reperta est; quæ exinde, singulis propemodum annis, die vigesimâ primâ Decembris eidem Sancto dicatâ, splendescit, ac liquorem fundit, perinde ac si oleo delibuta fuisset, & mox multas sanguinis guttas stillat, eo ipso tempore, quo à Sacerdote Missam celebrante, Evangelium recitatur. Quo miraculo adducti innumeri Indorum Orientalium, quotannis ad Christi fidem convolare dicuntur, ut præter auctores suprà relatos refert Thomas Bocius de sign. Eccles. Dei lib. 2. c. 11. pag. 81. Maluenda d. lib. 3. de Antichrist. c. 12. pag. 136. & 137. Pet. Damariz Lusitan. in Dialogo 5. de varia histor. pag. 328. Horat. Turselinus lib. 1. de vita S. Pat. Xaverij c. 16. Iacob. Gretserus lib 2. de Cruce c. 1. Iacob. Gualter. in Chronographia pag. 741. & fr. Ioan. de la Puente in d. Conven. utr. Monarch. lib. 2. c. 29. §. 2. in fin. pag. 294. Et quòd [sect. 42] Lusitani propter hæc miracula D. Thomam in India Patronum elegerint, illumq́ue iussu Regis in prælijs simul cum D. Iacobo invocare soleant, auctor est Maffæius lib. 13. pag. 326. Maluenda ubi sup. c. 7. & seqq. Iarricius d. lib. 2. c. 17. & 18. Freitas de Imper. Asiat. c. 18. n. 10. ubi alia congerunt de huius sanctissimi Apostoli in hac India prædicatione, [sect. 43] & de varijs Christianorum populis, qui ibi etiam hodie fidem ab illo annuntiatam retinent, licèt multis erroribus obscuratam ¶ Sed [sect. 44] audiamus elegantem quendam nostri temporis Poëtam illud D. Thomæ oraculum his carminibus resonantem. Pone modum lacrymis, nec tempora fausta doloris Obducant nubes, Asiæ dum Regna micanti Lysiadum splendore, novum sortita decorem. Auroræ primos obscurant liminis ortus, Quæ mihi consilio Superum sunt dedita curæ Regna Asiæ tradam sceptro dominanda potenti Emmanuelis, amat sibi fœlix India nomen Lysiacum: visura citò victricibus armis Alphonsum dantem Mahometi in Tartaræ Regnum, Quo pietas, & casta Fides in pristina surgant. 
 
 # 3 CAPVT III De eisdem Indijs Orientalibus, & fœlicissimis Lusitanorum in illis inquirendis, subigendis, & Christi fide illustrandis expeditionibus. SVMMARIVM Capitis III. -  1 Indiæ Orientales non satis antiquis cognitæ. -  2 Marcus Paulus Venetus totum pene Orbem lustravit. -  3 Mahometani quando primùm ad Indiam Orientalem accesserint. -  4 Lusitani magis quàm reliqui Orientalem Indiam perlustrarunt. -  5 Lusitanorum laudis ob navigationem, & acquisitionem Indiæ Orientalis. -  6 Herculis & Alexandri expeditiones in Indiam Orientalem. -  7 Semiramis Indicum bellum frustrà tentavit. -  8 Selostris Aegypti, & Tharco Aethiopiæ Rex nunquam Indiam viderunt. -  9 Nabocrodosorus, Idantyrsus, & Cyrus ad Indiam Orientalem non pervenerunt. -  10 Traianus habuit in votis expeditionem in Indiam. -  11 Adrianus Imperator ad Eufratem tantùm pervenit. -  12 Aemiliani expeditio in Indiam Orientalem parum proficua. -  13 Cæsarion filius Cæsaris, & Cleopatræ in Indiam missus. -  14 Indi Orientales nunquam bellum alijs moverunt, & rarò susceperunt. -  15 Lusitanorum navigationis in Indiam Orientalem initia. -  16 Henricus Portugalliæ Infans plures insulas adinvenit. -  17 Terceræ Insulæ quando detectæ. -  18 Maderæ Insulæ detectio, & magnitudo. -  19 Insulæ de Arguin, & de Caboverde repertæ. -  20 Insulæ de Caboverde an eædem, ac Fortunatæ? -  21 Henricus Insans insulas à se detectas, & detegendas Lusitanis Regibus donavit. -  22 Romani Pontifices qualiter concesserint Lusitaniæ Regibus exquisitionem, & acquisitionem Orientalium Indiarum? -  23 Alphonsus Lusitaniæ Rex quid in Africæ, & Indiæ conquisitione præstiterit? -  24 Insulæ de Fernan Po, Anni boni, Sancti Thomæ, & aliæ quando repertæ? -  25 Ioannes Secundus Rex Lusitaniæ multum profecit in navigationibus Indiæ Orientalis. -  26 Premontorium Ganariæ quando superatum, & cur Tormentosum, & Bona spei dictum? -  27 Ioannes Secundus Lusitaniæ Rex mittit exploratores navigationis in Indiam. -  28 Ioannes Secundus Rex Lusitaniæ mittit legatos in Indiam ad quærendum Preti Ioannem. -  29 Emanuel Rex Lusitaniæ plures classes in Indiam Orientalem misit. -  30 Vasci Gamæ Lusitani fœlicissimæ navigationes, & expeditiones in Indiam. -  31 Petrus Alvarez Capralis ingentem classem in Indiam ducit. -  32 Brasilia Provincia qualiter à Caprali detecta, & Sanctæ Crucis dicta? -  33 Malabaricum bellum cum Calecuti Regulo cur cœptum? -  34 Francisci Almeidæ, & Alphonsi Alburquercij egregia facinora. -  35 Goa urbs Imperij Lusitanici in Oriente sedes quando capta? -  36 Insula sancti Laurentij quando reperta. -  37 Malaca urbs, & eius expugnatio. -  38 Sumatra insula, & an eadem, quæ Trapobana, vel Aurea Chersonesus? -  39 Zeilan insula detegitur, & eius ubertas, & an sit Trapobana? -  40 Paradisus Terrenalis creditur fuisse in insula Zeilan. -  41 Molucæ insulæ quales, & quando repertæ? -  42 Sinarum latissimum, & ditissimum regnum, & quando à Lusitanis lustratum? -  43 Abyssinorum Regis ad Pontisicem Romanum, & Lusitaniæ Regem legatio. -  44 Aethiopiæ Africanæ partem antiquis incognitam habitat Abyssinorum Imperator, vulgò dictus Presbyter Ioannes. -  45 Insularum Iaponij, Lequij, Bornei Iavarum, & Philippinarum detectio, & magnitudo. -  46 Ormucij Regnum in confinibus Persiæ à Lusitanis captum, & eius emporij celebritas. -  47 Auctores plurimi recensentur, qui de rebus, & historijs Indiæ Orientalis scripserunt. -  48 Emanuel Rex Lusitanorum scripsit historiam Indiarum Occidentalium. -  49 Abyssinorum de rebus qui scribunt. -  50 Lusitanorum virtus, & constantia in navigationibus, & expeditionibus Indiæ Orientalis à multis extollitur. -  51 Lusitani Reges Indiæ Orientalis opes, & commercia in se transtulerunt. -  52 Indiæ Orientalis commercium, & negotiatio semper fuit quæstuosa. -  53 Indiæ orientalis divitiæ admirabiles. -  54 Lusitaniæ Reges quibus titulis usi sunt post Indiæ Orientalis acquisitionem. -  55 Emanuel Rex globum sphæricum suis insignibus addidit. -  56 Lusitaniæ Reges cur à Deo titulis Orientalis Indiæ ornari meruerint? -  57 Lusitaniæ Reges primam curam expeditionum Indiæ in propagatione Evangelij collocarunt. -  58 B. Franc. Xaverij in convertendis Orientalibus Indis labores & in vita, & post mortem miracula, & quàm iustè fuerit in numerum Divorum relatus. -  59 B. Ignatij à Loiola eximius zelus conversionis Indorum Orientalium, & pijssimæ litteræ, quas super hoc ad Abyssinorum Regem scripsit. -  60 Emanuelis Lusitaniæ Regis cura conversionis Indorum, & pia legatio ad Leonem X. Pont. Max. -  61 Ioannis Tertij Lusitaniæ Regis elegantissima & pijssima epistola ad eius in India Orientali Proregem. -  62 Lusitanorum gloria & triumphus, ob detectam & subiugatam Indiam Orientalem, carminibus venustissimis celebratur. Fvit quidem, ut vidimus, antiquioribus sæculis aliqua Orientalium Indiarum cognitio, confusa tamen illa, & multis fabulis, & erroribus involuta. [sect. 1] Et sanè posteà magis in obscuro esse cœperunt, & ferè extra commercium, imò & notitiam cæterarum, Europæ nationum constitui, propter navigationis ignorantiam, itinerum terrestrium difficultatem, & propter pericula, quæ ex tot diversarum sectarum hostibus imminebant. Adeò, ut vix fidem meruerit [sect. 2] Marcus Paulus, natione Venetus; qui cùm ex anno ab Incarnatione Domini 1269. totam penè Asiam, Africæq́ue, & Europæ magnam partem ausus fuisset lustrare, & circumnavigare, in partiam tandem reversus, earum omnium regionum, quas adiverat, & præcipuè istarum Orientalium relationes scripsit. Quem meritò hac de causa laudat Thomas Bocius Eugubinus lib. 6. de sign. Eccles. Dei cap. 6. pag. 236. & lib. 8. c. 1. pag. 291. [sect. 3] Post hunc Mahometani aliqui, ante ducentesimum quadragesimum annum, ex Provincijs confinibus paulatim in plures huius Orientalis Indiæ oras appulerunt, & per vim compulsis ad montana incolis, maritimam planitiem, & loca maximè opportuna commercijs occuparunt; & quod peius fuit, suæ sectæ pestem invexerunt, ut refert Maffæius lib. 4. histor. Indi. pag. 96. Sed nulli unquam, mortalium maiores in hoc progressus fecerunt, [sect. 4] quàm præclarissimi, & invictissimi Lusitani. Hi enim patrum nostrorum memoriâ Indicam navigationem tentantes, nullis sumptibus parcentes, nullisq́ue laboribus, difficultatibus, aut periculis territi, incredibili virtute & constantiâ eò usque processerunt, ut extima, & intima totius Orientis sedulò penetrarent; & non tantùm vastas, & immensas illius Provincias lustraverint, verùm & Christi fidem docuerint, atque earum plures, à Saracenis Possessas, suæ ditioni & imperio subiecerint. Quorum [sect. 5] laudes multis verborum encomijs prosequitur Thom. Bocius ubi sup. & lib. 21. cap. 2. pag. 372. & sequentibus; ubi eventa fœlicia prosapiæ Regum Lusitanicorum commemorans, eorum navigationes ultra ducentos gradus progressas considerat, & nullam unquam gentem fuisse, quæ navali peritiâ Lusitanos excesserit, aut tam diuturnas, & opulentas navigationes aperuisse legatur, commerciaq́ue induxisse inter tot, ac tam barbaras, efferatasq́ue gentes, ita maximè facientia ad humani generis societatem devinciendam, ut iam ridicula videri possint, quæ de Tyrijs, & Carthaginenſibus rei nauticæ peritissimis ab antiquis iactabantur, & quæ somniando de Baccho, Hercule, & his similibus fabulæ prodiderunt. Idem latè & eleganter memorat & extollit Paul. Iovius lib. 12. histor. qui anteà lib. 4. paucis multa perstringens, sic scripserat. Indici maris emporia nobis Lusitanica classis aperuit, cùm ab Atlantico Oceano ultimum Aethiopiæ promontorium, ingenti spe, unde ei nomen, inusitatoq́ue ausu prætervecta, ultra Arabicum, Persicum, & Gangeticum vastissimos sinus, ad Auream usque Chersonesum, extremaq́ue Sinarum littora coëmundis aromatibus negotiationem extenderet. Et Ioan. Voerthusius lib. sing. Phœnicis Augustæ fol. 21. dum inquit: Lusitani autem longum ab Afris Numidisq́ue provecti, ad Nili fontes, & Rubrum ad usque mare progressi sunt: & hinc Gangi, illinc Euphrati, Deo, ut par est credere, auctore, & ipso invitante cœlo, magna se tum nominis, tum famæ gloria inseruerunt. O Reges dignos omnium favore, dignos Antipodum, & adversi quaqua patet Orbis imperio! Et reverâ mirabilis & inusitata hæc navigatio, & tanti Orbis subiugatio appellari potest. Nam longo intervallo Indicas Herculis, [sect. 6] Alexandri, & aliorum expeditiones excessit, quos scimus, quàm parum in illis profecerint. Semiramis [sect. 7] quoque, quæ bis hoc bellum tentavit, semel ad Indum fluvium. iterum paulò interiùs: priùs victrix sed deinde victa recedere coacta est, ut ex Magasthene recensuit Strabo, & Diodor. Sicul. lib. 3. & Ludovic. Vives in annot. ad D. August. lib. 18. de Civitat. Dei, cap. 2. ubi subiungit, [sect. 8] Sesostrim Ægypti Regem, & Tharconem Æthiopiæ, licèt usque ad Europam, & Herculis columnas pervenerint, nunquam tamen Indiam vidisse. [sect. 9] Neque Nabocodrosorum, quem Chaldæi Herculi quoque præferunt. Idantyrsum verò, licèt Ægyptum sit ingressus, ad Indos tamen non venisse constat: & Cyrum Massagetas solùm armis sollicitasse, Indis intactis. Traianum [sect. 10] etiam legimus eandem expeditionem in votis habuisse, iactasseq́ue se, ultra quam Alexander penetrasset, in India progressurum; quod & Senatui per epistolam significavit, ut refert Dio, & Cuspinian. in eius vita, & Eutrop. lib. 8. hist. Roman. sed certum est, ad regiones tantùm, quæ citra Tigrim sunt, pervenisse, [sect. 11] & Adrianum ad Eufratem; quamvis hi duo longiores Romanæ Monarchiæ terminos in his partibus collocaverint, ut optimè in eorum vitis Sueton. Dion. Cassius, Petr. Mexia, & alij Scriptores observant. [sect. 12] Neque magis profecit Æmilianus Imperij tyrannus, qui ut Trebellius Pollio auctor est, in Ægypto agens, aliam contra eosdem Indos expeditionem paravit. [sect. 13] Aut Cæsarion filius Iulij Cæsaris & Cleopatræ, quem teste Plutarcho in Antonio, cum magna pecuniæ summa miserat mater per Æthiopiam in Indiam. Atque [sect. 14] hoc est, quod ex Strabone lib. 15. tradit & affirmat Cœl. Rhodigin. lib. 18. antiq. lect. cap. 31. ab Indis nusquam foras missum exercitum, & exteras gentes bello appetitas, ne quid parum iusti committerent; neque extrinsecùs etiam adversus eos bellum ingruisse, exceptâ Herculis, Bacchi & Alexandri expeditione. Huius [sect. 15] Lusitanicæ navigationis prima fundamenta Ioannes Portugalliæ Rex, eo nomine Primus, iecisse videtur; nam anno millesimo trecentesimo octuagesimo tertio maximam classem instruxit, quâ Septam, urbem Mauritaniæ munitissimam, in ora maritima Gaditani freti sitam, expugnavit: & inde fuit oblata occasio Lusitanis, qui in illius urbis præsidio constituti fuerant, armis latiùs evagandi. Henricus [sect. 16] deinde, huius Ioannis filius tertio genitus (quem Infantem dicunt) alias classes ædificavit, quibus Africæ littora, & eas Mauritaniæ regiones, quæ extra Fretum ad Austrum pertinent, infestas redderet, & hoc pacto varias insulas ab hominibus nunquam habitatas adinvenit: & inter alias, eas, quas [sect. 17] Terceras appellant, quæ numero sunt septem, & ex his una Angra nomine quadraginta milliaribus ambitur. Altera sancti Michaëlis plusquàm nonaginta milliaria continet; detexit etiam aliam, nomine Portvs Sanctvs, [sect. 18] nec procul inde Maderam anno millesimo quatercentesimo vigesimo, vino & saccaro præstantissimam, quæ Regina Insularum Oceani atlantici est, & centum & sexaginta milliaribus cingitur. Vnde maiore cupiditate incensus, terras ignotas explorandi, dedit operam, ut ij, quos classibus præficiebat, multò longiùs progrederentur. Quo studio factum est, ut non solùm bona pars Africæ, quæ ad Æthiopiam pertinebat, verùm & insulæ permultæ in Oceano sub Imperium Lusitaniæ redigerentur. Anno [sect. 19] quippè millesimo quadringentesimo quadragesimo tertio, sex aut septem parvæ insulæ repertæ sunt, quæ vocantur De Argvin. & posteà anno 1460. ab Antonio Nelli Genuensi decem aliæ, quæ dictæ fuerunt De Cabo verde, quoniam ad Occidentem Promontorij huius nominis iacent, centum leucis distantes, [sect. 20] easq́ue ab antiquis Geographicis Fortunatas dici, Ioan. Barrus testatur lib. 1. Decad. 1. & eum sequitur Petr. Damariz in Dialog. 4. de var. hist. c. 4. in fine, licèt alij aliter sentiant, ut alio loco dicemus. Quibus & alijs, quæ procedente tempore repertæ sunt, mirum est, quantum gloriæ & incrementi Lusitanæ ditioni comparatum sit. [sect. 21] Nam Henricus Infans eas, quas detexerat, & quas deinde detegendas conceperat, usque ad Indiam inclusivè, Regibus Portugalliæ in perpetuum donavit: & anno millesimo quatercentesimo quadragesimo primo Martinum Quintum summum Romanæ Ecclesiæ Pontificem eorum, quæ gessit, & quæ gerere sperabat, certiorem fecit, & ut prædictam donationem confirmaret, expostulavit, simulq́ue, ut plenariam indulgentiam illis omnibus concederet, qui in huiusmodi navigationibus & expeditionibus decessissent. [sect. 22] Quod prædictus Pontifex, rei gravitate & utilitate maturè perpensâ, libens indulsit. Et posteà Eugenius Papa Quartus, & Nicolaus Quintus idem suis plumbatis & Apostolicis litteris confirmarunt. Et tandem Sixtus Quartus, qui præ cæteris excommunicationis & interdicti pœnas adversus alios Principes & personas indixit, qui oras illas absque Lusitanorum Regum consensu ingredi, & subiugare tentarent; ut præter alios tradunt Maffæius lib. 1. hist. Indi. pag. 5. fr. Anton. de San Rom. in eâd. histor. lib. 1. cap. 2. pag. 2. & cap. 3. pag. 10. Petr. Damariz in Dialog. 4. de var. histor. cap. 4. sol. 152. Thom. Bocius lib. 4. de sign. Eccles. Dei cap. 3. pag. 134. & P. Fernand. Rebellus de obligat. iustitiæ lib. 18. quæst. 23. Vbi progressum harum expeditionum perstringit, Calixti & Nicolai Bullas ad litteram refert, & titulos Lufitanorum Regum ad hanc Indiæ Orientalis conquisitionem, & prædicationem eleganter defendit, & novissimè post hæc scripta Seraphinus de Freitas de iusto Imperio Asiatico cap. 1. num. 1. & seqq. & August. Barbosa in Pastorali 1. part. tit. 3. cap. 2. num 41. Henrico autem sub anno salutis 1460. vitâ functo, [sect. 23] Rex Alphonsus Odoardi Regis, qui fuerat Henrici frater, filius, nihil ulteriùs potuit explorare ob bella gravissima, quæ in Africa gessit, unde Africani nomen adeptus est: licèt verum sit, sub eius imperio detectas fuisse in Æthiopiæ, seu Guineæ ora, [sect. 24] eas insulas, quas vocant De Fernan Po, Capitis Catherinæ, Principis, Anni boni, & aliam, quæ dicitur Sancti Thomæ, quæ sub æquinoctiali linea iacet, & Madera aliquanto maior, saccari abundè dives est. At [sect. 25] Ioannes Secundus Alphonsi filius, cùm incredibili cupiditate arderet Indicæ regionis penitùs explorandæ, novas classes instruxit, quæ maximam partem Æthiopiæ perlustravêre: & extra æquinoctialem circulum evectæ, cum essent à conspectu Septentrionis remotissimæ, alia sydera in cœlo notarunt, ad quæ cursum dirigerent. Iam cùm quilibet alium navigationis longitudine superare contenderet, factum est, [sect. 26] ut inciderent in Promontorium, quo nullum unquam maius in terris apparuit; longitudine triginta & novem graduum, qui efficiunt supra duo millia & septingenta milliaria: ab ortu verò latus illius multò longiùs est. In eo superando tantis tempestatibus iactati sunt, ut sæpenumero omnem spem salutis abijcerent. Quo factum est, ut illud Tormentosum appellarent, à Tormenta, hoc est, tempestate adversa, licèt antiquis Ganariæ promontorium diceretur. Reversi, cùm Ioanni eius situm & longitudinem demonstrarent, tantâ lætitâ affectus est, ut existimaret, esse sibi iam aditum in Indiam patefactum: & quasi fœlicis eventus augurio commotus, Promontorium illud Bonae spei nominare iussit, [sect. 27] & homines interim partim Hebræos, partim Christianos, Alexandriam misit, inde in Æthiopiam, quæ supra Ægyptum est, & in Indiam, ut quâ ratione commodiùs ille cursus post illum promontorij flexum, in Indiam consici posset, intelligerent. [sect. 28] Et etiam anno millesimo quatercentesimo octuagesimo sexto misit Alphonsum Paivam, & Ioannem Petreium Covillanium, ut inquirerent quendam Christianum Imperatorem, quem audierat Presbyterum Ioannem appellari, & Indias imperio continêre. Sed hos Ioannis conatus mors oppressit. [sect. 29] Emanuel verò, qui ei successit, motus Ioannis consilio, multis licèt dissuadentibus, classem quatuor navium instruxit, & ei summum illum, & nunquam satis laudatum virum Vascum Gamam præfecit, [sect. 30] qui ex portu Lusitanico solvens nonâ die Iulij, anni millesimi quatercentesimi nonagesimi septimi, & superato Promontorio Bonæ spei, legit Orientalem oram Æthiopiæ, repertis ibi insulis Sofalæ, Mozambicæ, Melindæ, & alijs; quarum situs, mores, & instituta diligenter advertens, delatus posteà fuit in amplissimum illud Regnum Malabaricum, quod Calecutum vocant; ubi cum eius Rege fœdus percussit, & alia gloriosa facinora gessit: ac tandem regreſſus, in Olyssipponensem Lusitaniæ portum appulit, anno millesimo quatercentesimo nonagesimo nono. Post hæc Emanuel classem tredecim navium anno millesimo quingentesimo, mense Martio in eandem Indiam Orientalem destinavit, mille & quingentos milites habentem, [sect. 31] eamq́ue Petro Alvaro Caprali commisit, eiq́ue præcepit, ut quoad fieri posset, amicitiam cum Calecutij Rege firmaret, ab eoq́ue peteret facultatem arcis prope urbem ædificandæ, quâ Lusitani possent vitam ab hostium immanitate tueri, & sine ullo periculo negotiari: si recusaret, bellum ei inferre minimè dubitaret. Eundem cursum, quem Gama, tenuit Capralis, donec ad Insulam sancti Iacobi pervênit. Cùm verò ulterius progrederetur, ortâ tempestate, Occasum versus navigavit, & in terram incognitam descendens, quam [sect. 32] Brasiliam appellant, & ipse Sanctæ Crucis nomine celebrari voluit, columnam marmoream ibi collocari iussit, in qua erat Crux cum Emanuelis insignibus incissa, & Gasparem Lemium in Portugalliam remisit, qui Emanueli de huius terræ situ nuntiaret, de qua illud dici posse, tradit Alanus Copus Dialogo 4. cap. 16. Tu non inventa, reperta es, & plura alia scribunt Maffæius histor. Ind. lib. 2. Ioannes Barros decad. 1. lib. 5. cap. 2. Petr. Damariz Dialog. 5. c. 2. & ex fol. 336. & fr. Anton. de San Roman lib. 1. histor. Ind. Orient. cap. 11. pag. 57. & alij de quibus infrà cap. 6. num. 59. Inde profectus, tempestate quatuor naves amisit, & consueto iam itinere decimâ tertiâ die Augusti Calecutum pervenit. [sect. 33] Vbi ob iniurias Lusitanis à Rege illatis, Arabum mercatorum æmulatione, bellum Malabaricum inchoavit, & accepta damna gravioribus damnis rependit; licèt hoc bellum vix tredecim annis subsequentibus finiri potuerit. Et tandem domum redijt pridie Kalendas Augusti anno millesimo quingentesimo primo. Miserat autem eodem anno Rex Emanuel in Indiam aliam classem trium navium; cui præerat Ioannes Nonius, quòd confideret in ea classe, cum qua Capralis anno proximo missus fuerat, satis præsidij fore, vel ad pacem cum Calecutij Rege constituendam, vel ad spiritus Regis insolentis & elati comprimendos. Sed cùm ex Caprali cognovisset insidias, quibus circumventus fuerat, misit rursus anno sequenti millesimo quingentesimo secundo Vascum Gamam in Indiam cum classe decem navium: & alim prætereà classem instrui præcepit, cui Vincentius Soderius præerat, ut tenêret Indicum mare, bellumq́ue Saracenis, qui in Indiam navigabant, inferret. Aliam insuper classem quinque navium comparari iussit, cui Stephanum Gamam, Vasci Gamæ fratrem patruelem præfecit, qui Kalendis eiusdem anni Olyssippone profectus, eundem cursum tenuit. Et anno 1503. rursum sex naves in Indiam misit: tribus Alphonsum Alburquercium, alijs Franciscum illius fratrem patruelem præfecit. Et anno [sect. 34] sequenti primum Indiæ Proregem constituit Franciscum Almeidam, sub quo, & prædicto Alphonso, qui posteà Almeidæ in officio successit, & ob egregia, quæ patravit, facinora, Magni cognomen consecutus est, insignes victorias Lusitani terrâ & mari in illis regionibus reportarunt; & fusis Calecutanis, & Cambaiæ Rege, vectigali Lusitano reddito, Goa [sect. 35] urbs capta est, iam destinata Imperij Lusitanici in Oriente sedes, insulaq́ue [sect. 36] sancti Laurentij reperta, cuius ambitus trecentas & amplius leucas complectitur. Et tandem anno 1511. [sect. 37] Malacam urbem expugnarunt, Regni Malacensis Emporium; circa cuius oras complures insulæ iacent, & inter eas [sect. 38] Sumatra, quæ omnium totius Orientis maxima est, & à Septentrione in Austrum obliquè porrecta, ambitum 700. leucarum obtinet. Positaq́ue est sub æquinoctiali circulo, ac sub Torrida Zona, & eam antiquorum Trapobanam fuisse, plures gravissimi auctores consentiunt, licèt alij non minoris eruditionis Auream Chersonesum esse putent, & ob id antiquis ceu peninsulam creditam, ut constabit ex Plin. lib. 6.cap. 22. Eliano lib. 15. histor. c. 17. D. Isidos. lib. 14. Etymolog. c. 6. Ptolem. lib. 7. Vartomano, Ramusio, Odoardo, Barbosa, & alijs, quos refert Maiolus in dieb. Canicul. colloq. 14. pag. 342. Et ei magnam Britanniam cedere fatetur Forcatulus lib. 7. de Gallor. Imperio. In [sect. 39] sinu quoque Bengalico, qui Ptolemæo est Angaricus, alia insula præstans inventa fuit, quæ vocatur, Zeilan, & incolis Arabibus, Tenarisim, quam Andreas Corsalus Ptolemæi Tranpobanam fuisse existimat; cui subscribunt Ioan. Barros Maffæius, Gaspar Barrerius, Laurent. Anania, Blasius Viegas, Ortelius, & alij, quos refert & sequitur Maluenda de Antichristo lib. 3. cap. 23. & de Paradiso c. 10. Mercator verò, & Maginus Ptolemæi Naningerim esse putant; cuius ambitus ad 240. leucas extenditur: & licèt sub Torrida Zona consistat, cœlo nihilominus temperatissimo, aëre saluberrimo, agro uberrimo, & perpetuò virescenti, & multis alijs divitijs, & commodis fruitur: adeò [sect. 40] ut isthic Paradisum terrestrem olim fuisse, multi auctores scribant quos latè refert Maluenda d. cap. 10. & d. cap. 23. & ultra eos Laurentius Surius ann. Domini 1565. & Maiolus ubi sub. pag. 341. Anno deinceps 1512. ijdem invictissimi Lusitani ad [sect. 41] Molucas insulas penetrarunt; quarum licèt nulla ambitum sex leucarum excedat, celebres tamen sunt ob ingentem aromatum copiam, præsertim Gariophyllorum, quam toti orbi subministrant. Postinodum anno 1515. [sect. 42] ad extremos usque Sinas navigationem inierunt, & cum illis commercia exercêre cœperunt: cuius vastissimæ regionis descriptionem, ubertatem, divitias, incolarum mores, & tributa, quæ Regi præstantur, quæ milliones sex & triginta quotannis excedere dicuntur, latissimè prosequuntur auctores, quos infrà referemus. Et hoc etiam anno insignis illa legatio contigit, [sect. 43] missa à Davide Abyssinorum Æthiopum Rege, & Helena eius avia ad Romanum Pontificem, & ad Emanuelem Lusitaniæ Regem cum Sacrosanctæ Crucis fragmento. Hic enim erat Imperator ille, quem Ioannes, ut diximus, anno 1486. convenire studuerat, quem Petreius tandem invenit, licèt non in India, neque sub nomine Presbyteri Ioannis, ut tunc omnes opinabantur: [sect. 44] sed in Superiori, sive Interiori Æthiopiæ Africanæ parte: quam quòd esset vastis, horridisq́ue desertis, & feris & serpentibus infensis intercepta, vix antiqui Cosmographi cognoverunt, ut ex Herodo. lib. 2. Strabo. lib. 17. Plin. lib. 6. c. 29. Lucan. lib. 9. Pharsal. & Thom. Bocio lib. 15. de signis Eccles. Dei cap. 18 planè constare potest, & ex Abraham Ortelio in Theat. tab. 108. Magino in tab. Africæ 23. pag. 195. & seq. Vt sic appareat, huius quoque amplissimi Imperij notitiam eisdem ferè Lusitanis deberi. Qui institutum prosequentes, anno 1542. [sect. 45] Iaponiam Insulam detexerunt, quæ Marco Paulo, Zipangri, dicitur, & olim Chrise vocabatur, & omnes alias Orbis insulas magnitudine superat, ut post Surium in Commentar. anno 1552. concludit Maiol. d. colloq 14. pag. 342. Denique Borneum, Lequios, Philippinas, & utramque lavam pervestigarunt, quam Iulius Cæsar Scaliger omnium rerum facili, ubereq́ue proventu, Compendium Orbis appellat. Neque [sect. 46] in India tantùm, verùm etiam in Asia, potiores oræ Occidentalis partes occuparunt: inter eas valdè potens Regnum Ormuzij in confinio Persici Imperij iacens. Quod Armusam ptolemæi, & Armuciam Plinij esse, quidam existimant. Eiusq́ue caput est Insula Ormuz prope fretum Persici Sinus, circa Arabiam Fœlicem posita, quæ ambitum continet novem milliarium, & urbem eiusdem nominis, emporium celeberrimum, & licèt annonæ sterilis sit, & aquarum suavium potu, proptereà quòd tota ex Sale esse dicitur, ut tradit Marc. Paulus lib. 1. c. 15. Surius in comment. anno 1565. & Maiol. in dieb. Canicul. colloq. 18. pag. 410. 1. tom. Omnibus tamen maritimis urbibus situs elegantiâ, & unionum copiâ præferri solet; adeò ut Arabibus in proverbium abierit: Si terrarum orbis quaqua patet annulus esset, Illius Armuzium gemma, decusque foret. Huius Rex Saracenus est, qui tributi nomine quindecim ducatorum millia singulis annis Portugalensibus pendet, qui isthic arcem munitissimam, & optimè provisam collocarunt. Et denique nihil prorsus terræ, ac maris in Orientalibus regionibus reliquerunt, quod solerti curâ, & indefessâ constantiâ non perlustrarent, prout Stepha. Forcat. agnoscit lib. 7. de Gallor. Imperio, & Philosoph. Vbi tamen livorem, quem Hispanis habet, effundens, hæc tam præclara Lusitanorum facinora paupertatis odio gesta esse subiungit. De quibus sanè, & de peculiari, atque hodierna istorum Orientalium Regnorum, Provinciarum, & insularum nomenclatura, situ & descriptione, & de diversis incolarum ritibus, ac moribus, plura adijcere supersedeo: quoniam ea nostri instituti ratio haudquaquam expostulat, [sect. 47] & passim ab alijs tradita, & quâ oportuit diligentiâ illustrata reperiuntur, ut constabit ex relationibus M. Pauli Veneti, Lud. Patricij, aliàs Vartomani, Alovsij Cadamusti, & Iosephi Indi, & ex Cosma Indopleute, Petr. Gillio, Gerard. Mercatore & alijs pluribus auctoribus antiquis & modernis, qui de Geographia Indiæ scripserunt; quos latè recenset Anton. Postevin. in Biblioth. tom. 2. pag. 254. & seq. & lib. 16. sect. 6. c. 24. pag. 389. Abraham. Ortelio in Theat. magno tab. 93. ubi de China, & tabula 94. ubi de India Orientali, & alijs insulis adiacentibus, Ioan. Anton. Magino Patavino ad tab. Ptolem. part. 2. in descriptione Indiæ Orientalis tab. 32. ex pag. 251. usque ad 269. Haiton. Armenio, qui eisdem temporibus, quibus M. Paul. Venetus vixit, in relationibus Imperij Tartarorum, & reliquorum Orientis, quæ sunt in India, quas mandante Clemente V. Pontifice Maximo scripsit, Ioan. Boëm. de moribus omn. gent. lib. 2. cap. 8. ubi agit de India, & Indorum, ac Sinarum prodigiosis ritibus, moribusq́ue vivendi. Ioan. de Barros Lusitano in Asia, qui egregium se Scriptorem nostrâ ætate ostendit, licèt maternâ linguâ suas vulgaverit Decades; quibus quintam nuper addidit Didac. de Couto. Hieron. Ossorio Episcop. Sylvens. in duodecim libris, quos gravi admodum, & eloquenti stylo conscripsit, de virtute & gestis Emanuelis Regis Lusitaniæ, Ioan. Pet. Maffæio ex Societate Iesv in sexdecim libris historiarum Indicarum, qui meritò poterunt cum Tito Livio contendere, Damiano Goës in lib. satis etiam eleganti de rebus Lusitanorum in India gestis, Anton. Galvano, Ferdin. Lop. Castañeda, Gaspar. Barrerio, Odoard. Barbofa, Bernard. de Escalante, in suis Indic. histor. Petr. Damariz Dialog. 4. de varia histor. Garcia de Horta, & Garcia de Resende. in Chronic. Regis Ioan. Secundi, Francisc. de Andrada in Chron. Regis Ioan. Tertij, Alphon. de Alburquerque, cognomento Magnus, in suis Commentarijs, quos, ut Cæsar alter, districto ense paravit, & docto calamo exaravit, prout & fecit insignis ille earundem Indiarum Prorex D. Ioan. de Castro. Plurima etiam elegantissimis carminibus Lusitano sermone cecinerunt Ludov. Camoës, & Hiero. de Corte Real, quos non iniuria Virgilio, & Horatio pares esse, quis dixerit, [sect. 48] Ipse quoque Rex Emanuel, cuius virtute tot, ac tales expeditiones in India factæ comperiuntur, luculentam earum historiam scripsit, ut testatur Zamalloa lib. 1. c. 3. & ex eo refert Fr. Ioan. de la Puente in convenien. utriusque Monarch. lib. 1. cap. 2. §. 1. Extant etiam de eodem argumento Italico sermone navigationes Ramusij, & relationes satis uberes Ioan. Boteri 2. part. lib. 2. per totum, & 3. part. lib. 2. Vbi specialiter recenset regna & provincias, quas Lusitani in Africa, Æthiopia, Asia, & India Vlteriori, & Citeriori perlustrarunt, & occuparunt, & progressum, ac statum, quem hodie in illis Christiana fides accepit: quod linguâ Gallicâ copiosiùs, & uberius exposuit Petr. Iarricius ex Societate Ies v in suo Thesaur. rerum Indicar. quem nunc in Latinum sermonem transtulit M. Mathias Martinez; & Hispanâ, sive Castellanâ Oratione eandem generalem Indiarum Orientalium historiam prosecuti sunt P. Ludovic. Guzman, & Ribadeneira ex eâdem Societate, & melius cæteris Fr. Anton. de San Roman Monachus Benedictinus in quatuor libris, quos de eâdem historia conscripsit, omnia, quæ ante ipsum ab alijs dicta fuerant, pulchro ordine & stylo contexens. Audio etiam Germanorum Bibliopolarum curâ plurimos auctores, qui de his Indijs Orientalibus agunt, congestos fuisse, & in decem volumina dispertitos, quæ tamen nec dum ad meas manus pervenêre Pervenit autem Nicol. Trigaultius Societatis Iesv, qui nuper libros quinque edidit de Christiana expeditione apud Sinas, ubi plurima de rebus Sinarum gravi & vero sermone pertractat. Et alius liber, qui complectitur peregrinationes Ferdin. Mendez Pinto Lusitani, nunc Castellano sermone donatas à Licent. Francisc. de Herrera, quæ, si veræ sunt, planè apparet Orientalis illius Orbis exiguam adhuc partem perlustratam, præ Regnis & Provincijs, quas ibi recenset, & necdum à nostris cognitas esse tradit. Multa quoque leguntur in epistolis annuis, & missionibus Patrum Societatis Iesv, & in aliorum commentarijs, qui de rebus Indiæ Orientalis, Sinarum, Iaponiorum, & similium, & de propagatione Fidei Catholicæ apud illos scribunt, præcipuè Francisc. Bencius in insigni poëmate quinque Martyrum, Fr. Gaspar de la Cruz, Fr. Ioan. Gonç. de Mendo. in suo itinerario, & in histor. de la China, Fr. Hieron. Romanus in lib. de Republica Orientali, & Sinarum, Fr. Alphonsus Fernandez Dominicanus in hist, Eccles. nostrorum temporum lib. 2. per totum, Fr. Iaime Rebullosa in eâdem hist. lib. 2. Fr. Marcel. de Ribadeneira in histor. Sinarum, Tartar. Cauchinchinæ, Malacæ, Sian, Camboxæ, & Iaponij, Anton. Possevinus in Biblioth. 1. tom. lib. 9. cap. 26. pag. 404. & seq. ubi aliqua adducit de Sinensium historia, & quomodo iuvandi sunt, ut ad Fidem Catholicam convertantur. Et plurima quidem satis notanda, & admiranda recenset liber, qui continet vitam & gesta Illustris. & Reverendis. Antistitis D. Fr. Alexij de Meneses Árchiepiscopi de Goa, & postmodum Bracharensis, & alter quem nuper de rebus Sinarum vulgavit, & in Epitomen redegit dictus Licent. Francisc. de Herrera. Et qui velit plura de Æthiopia Orientali, & rebus Abyisinorum, & Imperio Presbyteri (ut vocant) Ioannis, videat commentaria Franc. Alvarez, qui apud eos legatione sunctus quæ diligenter observavit non indiligenter scripsit, Damianum Goës in libello de fide, religione, moribusque Æthiopum Abyssinorum, ubi apponit tenorem legationis & epistolarum quas suprà diximus Davidem illius Imperij Dynastem ad Romanum Pontific. & Regem Lusitaniæ misisse: & post eum Ioan. Bermudez, Petr. de Mesquita, & Hieron. Cherubin in historia & relationibus Æthiopiæ, & novissimum Fr. Ioan. de los Sanctos Dominicanum in quatuor libris, quos de varia historia eiusdem Indiæ Orientalis Lusitano sermone edidit, in quibus multa satis admiranda recenset, & P. Nicolaus Godignus Societatis Iesv in tribus libris, quos in lucem emisit de rebus Abyssinorum, deq́ue Æthiopiæ Patriarchis, Ioan. Nonio Barreto, & Andrea Oviedo, Sabellic. Encad. 10. lib. 8. Othofrisingens. lib. 7. cap. 73. Vincent. Bellovacens. lib. 31. Specul. cap. 9. Abraham Ortel. in Theatr. Magn. tab. 108. & Maluenda lib. 3. de Antichristo cap. 8. Sunt [sect. 50] quoque obvia apud varios Historicos & Chronographos eiusdem Indiæ Orientalis, & Lusitanicæ virtutis in ea detegenda, & subigenda præconia, ut præter Thom. Bocium, & Paul. Iovium suprà num. 5. relatos, constare poterit ex Genebrardo lib. 4. Chronog. ann. 1492. Surio in Commenta. ab ann. 1500. Zurita lib. 3. Annal. c. 4. Sabellico d. lib. 8. Guicciard. lib. 17. hist. Tarcañota 3. part. histor. mundi, lib. 7. fol. 335. & seq. Vbi etiam agit de rebus Sinarum, & Iaponiorum, Theat. vitæ human. vol. 20. lib. 2. pag. 3653. Maluenda d. lib. 3. cap. 7. & de Paradiso cap. 42. 44. 45. & 46. & pleniùs cap. 52. Pineda de rebus Salomo. lib. 4 cap. 16. pag. 217. & in Commentar. in Iob, cap. 28. Illescas in Histor. Pontif. 2. part. lib. 6. cap. 22. ubi etiam apponit historiam Preti Iannis, & Abyssinorum, P. Gordono in Chronogr. I. tom. cap. 10. pag. 165. & in 2. tom. pag. 442. cum multis seqq. Opemeero in opere Chronograph. pag. 423. & 437. Mariana in histor. Hispan. 2. tom. lib. 25. c. 11. & seqq. Didac. de Valdes de dignit. Reg. Hispan. cap. 12. num. 7. Simon Maiol. in diebus Canicular. colloq. 14. de insulis, Rutil. Benzon. de anno Iubil. lib. 1. cap. 10. Alan. Cop. Dialog. 6. cap. 36. pag. 951. & seq. Fr. Thom. à Iesv de proc. omn. gen. salute lib. 7. p. 1. cap. 7. & seq. Vbi non solùm agit de India Orientali, sed etiam de natione, erroribus, ac ritibus Abyssinorum, & methodo illos iuvandi, D. Franc Mosquera de Barnuevo in sua Numantinac. 10. fol. 73. & 74. Et Passim ex novissimo Seraphino Freitas in d. lib. de iusto Imper. Astiatico. Ex hac [sect. 51] autem tot, tantorumq́ue Regnorum & Provinciarum communicatione & acquisitione, mirum est, quantum gloriæ & potentiæ accesserit inclytis Lusitaniæ Regibus, ut passim prædicti auctores observant. Etenim totius Orientis opes, & immanes mercium copias, incredibilemq́ue aromatum, & aliarum pretiosissimarum rerum opulentiam, & negotiationem in se transtulerunt, ut benè advertit Ludovic. Vartom. lib. 5. cap. 11. & seq. Guicciardinus lib. 17. histor. Theatr. vitæ humanæ vol. 20. lib. 2. pag. 3653. & Fr. Anton. de San Roman lib 1. hist. Oriental. cap. 6. in fin &c. 9. pag. 49. Thom. Bocius, & Paul. lovius in locis suprà citatis, quæ iam ab antiquis temporibus [sect. 52] ingenti quæstu, per omnes Orbis partes comportari solebant, ut constat ex Plinio lib. 6 cap. 20. ubi celebrat emporia Indica, & cap. 23. ubi ait, Romæ Indiæ merces centuplicato venijsse, & in illam, & Seres, aliasq́ue adiacentes peninsulas, minimâ computatione singulis annis millies S.H. hoc est duos milliones & semis à Romano Imperio commercij gratiâ asportari solere, & latè prosequuntur, plurima [sect. 53] satis admiranda de earundem Orientalium regionum divitijs, & fertilitate tradentes, alij auctores, quos sup. cap. 2. n. 3. recensui, & Aloysius Cadamustus in sua navigat. c. 37. Maiol. in dieb. Canicul. colloq. 17. pag. 391. & colloq. 23. pag. 511. & 512. Pineda de reb. gest. Salom. lib. 4. c. 16. & 17. Gregor. Lopez Madera de excellent. Hispan. cap. 8. fol. 63. & Maluenda omnino videndus lib. 3. de Antichrist. cap. 12. pag. 134. & cap. 22. pag. 160. Vbi inter alia notat hanc Indiam ab Isaîa cap. 18. versic. 1. ex versione Kimchij, metaphoricè appellatam fuisse obumbrantem alis, quòd suis mercibus totum fermè orbem compleat, & obumbret; & mirabiles narrationes adducit de eximijs divitijs, monilibus, & cultu Regis Calecuth, & Pegu. Vnde factum [sect. 54] est, ut ipsi Lusitaniæ Reges hoc Dei donum venerantes & æstimantes, illud antiquis Regni sui titulis adiecerint. Nam Ioannes Secundus se Guineæ Dominum appellavit, ut ait Petr. Damariz in Dialog. 4. de var. histor. cap. 7. fol. 192. & Aloys. Cadamustus ubi suprà cap. 63. Et posteà Rex Emanuel cùm ex reditu Vasci Gamæ navigationem Indiæ non detectam tantùm, verùm & fundatam cognovisset, his titulis uti cœpit: Emanuel Dei gratia Rex Portugalliæ, & Algarbiorum citra, & ultra mare in Africa. Dominus Guineæ, & conquisitæ navigationis, ac commercij Aethiopiæ, Arabiæ, Persiæ, atque Indiæ. Globumq́ue [sect. 55] sphæricum suis insignibus addidit, quasi primus eius pervestigator extiterit. Et eisdem titulis, & insignibus deinceps eius in regno successores usi sunt, ut tradit Frat. Anton. de San Roman d. lib. 1. cap. 10. in fine, pag. 54. quos splenidissimos esse, & à Deo gloriosè concessos, meritò testatur Ioan. de Barros decad. 1. lib. 6. cap. 1. & Alanus Copus Dialog. 6. cap. 36. 3 pag. 951. & P. Rebellus de obligation. iustit. lib. 13. quæst. 23. sectione 3. & Seraphin. Freitas d. tractat. de Imper. Asiatico cap. 8. & cap. 14. num. 33. & sequentibus, [sect. 56] ob id, quod Reges ipsi non tam propria commoda, & temporalium Regnorum augmentum, quàm ipsius Dei laudem, & Catholicæ Fidei propagationem semper in votis habuerint: de quo plurima tradunt auctores suprà citati, præcipuè Boter. & Fr. Alphons. Fernandez, Maluenda d. lib. 3. de Antichrist. cap. 7. in fin. pag. 123. Didac. Valdesius de dignit. Reg. Hispan. cap. 19. num. 54. & seqq. [sect. 57] Nulla quippe classis instructa, nulláve expeditio inita fuit, in qua non primum locum Evangelicæ prædicationis cura obtineret, & ministrorum electio ex Dominicano, Franciscano, Augustiniano, & Iesuitarum Ordinibus, & alijs probatæ vitæ Presbyteris, per quos dignè res tanta tractari posset. Quod meritò multis laudibus extollit Thomas Bocius lib. 4. de sign. Eccles. Dei, cap. 2. pag. 129. & 130. ubi connumerat viros religiosos, qui maximè in hoc munere profecerunt. Et inter eos [sect. 58] præcipuam laudem omnium consensu B. Francisco Xavierio Societatis Iesv deberi ait. Is enim postulante Ioanne Lusitaniæ Rege à Paulo III. Pontifice Maximo ad id muneris designatus cum potestate Legati à Latere Vlyssiponâ solvens anno 1541. cunctas oras, quas Oceanus ab Indico mari usque ad extremos Sinas circumfluit, & sic dimidium ambitum totius Orbis, Evangelij prædicatione illustravit. Et præsertim insulam Iaponij, in qua altissima religionis fundamenta iecit anno 1549. linguarum, & prophetiæ donis ab Spiritu sancto donatus, quibus plusquàm trecenta hominum millia ab impijs ritibus ad Christianum cultum perduxit, obijtq́ue anno 1552. Indicæ peregrinationis undecimo, in insula Santiano, Sinis adiacente, multis miraculis in vita & post mortem conspicuus, corporeq́ue & vestibus eius integris, & suaviter olentibus post plures menses ab humatione repertis, prout hodie etiam in urbe Goa maiori miraculo reperitur, ad quam ex Malacca translatum fuit; ubi tanquàm verus, & novus Indiæ Apostolus veneratur, & eodem ferè in honore apud Indos habetur, quo apud Italos D. Francisc. de Assisio. Et hoc ipso, quo hæc scribimus anno 1622. sub die 12. mensis Martij à sanctissimo D.N. Gregorio XV. Roman. Ecclesiæ Pontis. Opt. Max. summâ totius Orbis alacritate & Consensione inter Divos relatus est, pijs ac gloriosis, & admirandis eius gestis, atque virtutibus id suo veluti iure iustissimè postulantibus. De quibus qui velit plura, legat Maffæium, Hect. Turselinum, & Ioan. Lucenam, qui eius vitam lucidissimis commentarijs prosecuti sunt, & omnes fermè auctores, quos suprà citavimus, & præcipuè Boterum, & San Roman, & Fr. Alphons. Ferdinand. lib. 2. de histor. Eccles. nostr. temp. ex cap. 34. usque ad 39. Alan. Cop. Dialog. 3. cap. 29. pag. 443. & sequentib. Pet. Damariz d. Dialog. 4. fol. 327. 332. & 335. eundem Bocium lib. 6. cap. 3. pag. 220. & lib. 12. cap. 21. pag. 547. ubi eius vitam cœlestem fuisse affirmat, Rutil. Bezan. de anno Iubil. lib. 1. cap. 9. pag. 48. Theat. vitæ humanæ lib. 3. volum. 27. pag. 4095. Vbi tradit ordinem, quem summus hic vir in convertendis & catechizandis Indis observabat, Frat. Thom. à Iesv de proc. omn. gent. salu. lib. 2. part. 1. cap. 5. P. Gualter. in Chronograph. pag. 739. & Pat. Gordonus ex anno 1541. usque ad 1552. Iarricium in Thesaur. rerum Indicarum lib. 1. cap. 6. & sequentib. & novissimum Ferdinand. Mendez Pinto in suis peregrinat. ex cap. 203. usque ad 218. & Mendozam lib. 1. Reg. cap. 2. pag. 675. Freitas de Imper. Asiat. cap. 18. Beatissimus [sect. 59] quoque vir Ignatius à Loyola, qui eiusdem Societatis Iesv primus fundator & Præpositus extitit, & propter eximium religionis zelum, vitæ & instituti miracula, eâdem die, quâ Beatus Xaverius inter Sanctos referri meruit, hanc Indiæ Orientalis conversionem pro virili sua ardentissimè procuravit. Nam ut ait Maffæius lib. 16. histor. Indic. pag. 389. non solùm opi divinæ implorandæ assiduis per se, perq́ue socios votis & supplicationibus excubabat, sed ministros in ram arduam expeditionem, tamq́ue laboriosum, atque longinquum iter alacriter offerebat: & etiam fessâ iam ætate, viribusq́ue suum ipse nomen & operam Summo Pontifici spontè detulerat: cùmq́ue eius ætati & valetudini maximis prætereà occupationibus parceretur, accuratâ meditatione ad Claudium Æthiopiæ Imperatorem, & Abyssinorum Regem, eius Davidis filium, cuius suprà mentionem fecimus, gravissimas & pijssimas litteras scripsit, quibus Patriarcham, & duodecim socios commendavit, quos ad eum Apostolicâ auctoritate mittebat, & simul missionis causas exposuit, & Primatum, ac unitatem Romanæ Ecclesiæ luculenter adstruxit, Regemq́ue, ut ad illam rediret, permovit. Quarum litterarum tenorem hìc libens insererem, nisi Latino sermone legi possent apud Maffæium d. lib. 16. ex pag. 389. usque ad 394. & Hispano apud Fr. Anton. de San Roman, lib. 4. histor. Indiæ Orient. cap. 26. ex pag. 767. ad 773. ubi etiam titulos addit, quibus ille utitur Imperator. Cùm autem hic zelus disseminandæ, & propagandæ fidei in omnibus Portugalliæ Regibus enituerit, maximus tamen fuisse conspicitur [sect. 60] in Emanuele, ut multa, quæ circa hoc dixit, gessit, & sanxit, apertè demonstrant, de quibus passim prædicti auctores mentionem fecerunt. Sed inter alia dignissima scitu est pia illa & devota legatio, quam anno 1523. ad Leonem X. Pontif. Maxim. cum elegantissimis litteris misit, quibus de regionibus in India detectis, Goa, Ormutio, Malacca, & alijs urbibus à suis Ducibus subiugatis, & à Mauris ereptis, illam certiorem effecit, & obedientiam, tantarum Provinciarum nomine, Sanctæ Apostolicæ sedi humiliter promisit. Pretiosis simul donis oblatis rarisq́ue, & exquisitis frugibus, aromatibus, & animalibus ab eâdem India adductis, cuius opum primitias religionis causâ libandas existimavit. Quæ omnia Romæ & novitatis, & Pietatis ergò magnæ lætitiæ, & admirationi fuerunt: præsertim cùm Rex in prædictis litteris enuntiaret, inter bellicos illos successus, divino suffragante Numine, per universam Indiam plurimos Spiritus sancti gratiâ, igneq́ue afflatos, depositis gentilitijs erroribus, indies ad nostram Religionem conversos, veram Dei Fidem agnovisse, & ob id summas ei gratias meritò referendas, quòd tam procul à nostro Orbe, in tam remotis regionibus, Lusitanorum operâ sedulò suam veram Fidem, cultumq́ue celebrari, publicari, ac propagari dignatus esset: sperandumq́ue fore, extremas Orientis oras, quò & sacras Apostolorum voces intonuisse, compertum est, Occidentalibus propediem iungendas, & ad Dei veri cultum, ipsius suffragante, Numine, traducendas, sanctæ sedi Apostolicæ, Christiani gregis more, debitum obsequium & obedientiam oblaturas. Cuius epistolæ, & legationis meminerunt Dam. Goës, & Hieron. Ossor. lib. 3. de reb. gest. Eman. Paul. Iov. lib. 18. hist. cap. 8. Maffæius lib. 5. hist. Ind. pag. 123. Petr. Damariz Dialog. 4. de var. hist. cap. 19. pag. 301. Alphons. de Alburquerque in suis Comment. 3. p. cap. 31. ubi resert elegantem orationem, quam Camillus Portius tunc temporis coram eodem Pontifice habuit, expugnationem urbis Malacæ, & alia Lusitanorum, in India præclara gesta commenmorando, Illescas in histor. Pontif. 2. p. lib. 6. cap. 22. Fr. Ant. de San Roman lib. 2. hist. Ind. Orient. cap. 6. pag. 228. Petr. Opmeerus in opere Chronogra. pag. 449. & epistolæ verba ad litteram inveniuntur in relationibus Novi Orbis pag. 184. Extat quoque aliud non minus nobile huius curæ & pietatis, quàm Lusitaniæ Reges circa Indorum Orientalium conversionem adhibuerunt, in epistola illa, [sect. 61] quam Ioannes Rex Emanuelis filius, huius nominis Tertius, ad Ioannem Castrium eius in eâdem India Vicarium, sive Proregem, scripsit; ubi postquam ei serijs, ac gravibus præceptis plurima iniunxit, quæ ad Indorum idololatriam tollendam, Fidem promovendam, templa ædificanda, & Lusitanorum militum, ac mercatorum excessus cohibendos, pertinebant: tandem concludit: Quandoquidem in ista mea ditione mihi primum omnium, & maximum est obsequium Dei, & Christianæ religionis amplificatio. Atque ut omni ex parte intergri, incolumesq́ue serventur, qui à dæmonum castris ad Chrisstiana signa transierint: & citra tumultum ac vim, hoc præsertim initio, quam lenissimè populos rationibus, ac disputationibus edoceri, quanto in errore, ac veritatis ignoratione versentur: quamq́ue vel perversum, vel impium sit, cultum uni debitum Deo, simulachris, lapidibusq́ue ab homine tribui. Cuius epistolæ verba leguntur apud Maffæium, d. lib. 12. pag. 300. & ab eo sumpsit Fr. Thom. à Iesv lib. 2. de. proc. omn. gen. salu. 1. p. cap. 8. pag. 56. Lucena in vita S. Xaverij lib. 2. cap. 22. & novissimè Seraph. Freitas de iusto Imper. Asiatico cap. 18. n. 5. & Hispano sermone traduxit Fr. Anton. de San Roman lib. 3. de hist. Orient. c. 29. pag. 589. qui se eam originalem reperisse tradit inter schedas, quas D. Ferd. Alvar. de Castr. Proregis Ioannis nepos, ut reliquias tanti avi, servabat. Sed finiemus tandem hoc caput, si ei pro coronide elegantissima quædam carmina subiecerimus, quæ Lusitanorum in his expeditionibus virtutem & gloriam, in quadam Tragicomœdia Vlyssiponæ recitata anno 1619. coram potentissimo Rege nostro Philippo III. (immaturo heu fato nobis erepto) sic verè & luculenter sub devictarum nationum præconijs extollunt: Chorvs Trivmphalis. Aurum ceu calidis fulget in ignibus, Lucent ut gelidis sydera noctibus, Ortu dum rutilo nubila dissipant, Virtus Herculeis pressa laboribus Fulget sydereis æmuia sedibus. Robur Lysiacum trans maris æquora Insanæ Thetidos turgida belluis, Mortalem renuens, quærit Olympicum Laude triumphum. Frustra mamoreis mœnibus undique Circunstat pelagus gressibus invium, Ne tellus pateat dissociabilis Mortali, superat marmora Lysius, Neptuni rabidi dentibus inserens Frænum: syderea tentat iter via, Mortalem renuens, quærit Olympicum Laude triumphum. Naturæ validis claustra repagulis Cedunt Lysiadis diruta sortibus. Quid bello valeant brachia lugubri, Expertus didicit Persa, leonibus Cùm sentit gravidas littoris ostia Naves, Ormusij mœnibus ultimam Cladem pollicitas, colla iubentibus Ni cives domino subdita Lysio, Dedant, & properet victor in ardua, Mortalem renuens, quærat Olympicum Laude triumphum. Romanis valuit Persa cohortibus Deiectis acie, non semel urbium E muris spolium tendere Martium Devictas Aquilas. Lysiacum tamen Aspectat pavidus signa, patentibus Valvis Ormusij, mœnia dividit, Ac tandem validis Persia viribus Succumbens, meritum syderibus locat, Mortalemq́ue negans, quærit Olympicum Laude triumphum. Quibus carminibus alia addere licet, quæ novissimè ex Georg. Bucanano, & Iulio Scaligero adducit Seraph. Freitas ubi sup. cap. 5. num. fin. 
 
 # 4 CAPVT IV. De Occidentalibus, & Meridionalibus Novi huius (ut vocant) Orbis regionibus, & cur Indiæ, & America dictæ? SVMMARIVM Capitis IV. -  1 Indiæ Occidentales cur ita dictæ? -  2 Indi, qui hodie dicuntur Occidentales, qualiter olim appellarentur. -  3 India Occidentalis, secundum Ortelium, potiùs debuit dici Amazonia, vel Orelania. -  4 Indias Occidentales vocavit Columbus provincias à se repertas, ut earum divitias significaret. -  5 Americæ nomen falsò impositum fuit Orbi Novo à Columbo reperto. -  6 Americus Vesputius quis, & qua arte sibi Novi Orbis detectionem adrogaverit? -  7 Christophorus Columbus, ut insulas, sic etiam continentem Novi Orbis primus aperuit. -  8 Americi fraus, & impostura à Columbo coram Regio Senatu convincitur. -  9 Alphonsus Oxeda magis quàm Americus Novi Orbis inventor dici debuisset. -  10 Americi fraudem plures auctores aperuerunt. -  11 Veritas, etsi aliquando obscuretur, tandem tamen emergit. -  12 Americus ob rei nauticæ peritiam à Regibus Castellæ, & Lusitaniæ invitatur. -  13 Indias Occidentales aliqui Atlanticam vocant. -  14 Atlantica insula quæ? & Platonis de ea narratio mirabilis. -  15 Platonis narrationem de insula Atlantica multi veram esse opinantur. -  16 Insulas, & terræ tractus plures mare submergere solet, & alias etiam detegere. -  17 Hispania ab Africa, & Sicilia ab Italia maris interruptione separatæ. -  18 Ovidij elegans locus de insulis mari submersis. -  19 Rhodos, & Delos insulæ repentè ex marinis fluctibus emerserunt. -  20 Aegypti Regio olim occupabatur mari Mediterraneo, & qualiter detecta. -  21 Peruani Regni planities, vulgò los llanos del Perù, olim erant mare. -  22 Pharon insula qualiter à mari relicta. -  23 Syrtes Libiæ quid sint, & unde procedant? cum Lucano. -  24 Lex Relegatorum 7. §. est quoddam, D. de interdict. & relegat. illustratur, & emendatur. -  25 Ovasis, sive Oasis insula quæ? & pœna deportationis in eam. -  26 Oceanus Atlanticus multis sæculis innavigabilis iudicatus fuit. -  27 Mare gramineum reperit Columbus in prima navigatione, & an id manserit ex reliquijs Atlanticæ? -  28 Atlanticæ appellatio non benè convenit Orbi Novo. -  29 Atlanticæ insulæ narratio Platonis fabulosa esse probatur. -  30 Insulæ plures hodie reperiuntur in mari Atlantico. -  31 Insulæ plures diluvij tempore enatæ, & immutatæ: posteà verò rarò. -  32 §. Insula, inst. de rerum divis. exornatur. -  33 Mare gramineum, & virens sæpè reperitur. -  34 Oceanus Atlanticus cur ita appelletur? -  35 Atlanticus mons & Atlantidis insula ubi, & unde dicantur? -  36 Atlas Rex Africæ antiquissimus, & fabulæ de eo. -  37 Galli voluerunt Orbem Novum appellare Franciam Antarcticam. -  38 Famæ in templo non dedicantur improba monumenta. -  39 Orbem Novum aliqui appellant Terram Sanctæ Crucis. -  40 Brasiliæ Provincia appellatur Sanctæ Crucis, & quare? Et quam iniustè hoc nomen vulgus pro Brasilia mutaverit. -  41 Indiæ Occidentales vocantur ab aliquibus, Orbis Carolinus, & quare? -  42 Provinciæ noviter repertæ, aut subactæ, à Duce, aut exploratore nomen sumere solent. -  43 Carolus V. Imper. symbolum Columnarum Herculis cum inscriptione Plus ultra, cur assumpserit? -  44 Alexander Magnus plorabat, audiens plures mundos esse, quòd ne unum quidem subegisset. -  45 Auctor pictæ poësis qualiter exponat symbolum Caroli V. Plus ultra. -  46 Franciscus I. Galliæ Rex quid adiecerit symbolo Caroli V. Plus ultra. -  47 Gloria eximia sæpiùs fortunæ, quàm virtutis est beneficium. -  48 Caroli V. virtus, & religio, eius fortunam prosperam fecerunt. -  49 Caroli V. epitaphia. -  50 Caroli V. laudes, & egregia facinora remissivè. -  51 Orbis Novus à multis vocantur Indiæ Occidentales, & quare? -  52 America dicitur quarta pars Orbis, & est maior tribus alijs anteà detectis. -  53 Europa nihil esse videtur comparatione habita ad Indias Occidentales. -  54 Orbem terrarum qualiter dividat Gerar. Mercator post Americæ detectionem. -  55 Orbis universus quot gradus, & leucas contineat, & quot Orbis Novus Indiarum Occidentalium. -  56 Iacobi Pontani scrupulus ineptus reijcitur. -  57 Scandinavia Germaniæ insula, quia magna erat, vocabatur ab antiquis alter Orbis, & etiam Trapobana. -  58 Americæ, & Indiarum Occidentalium appellatione auctor utetur, quamvis impropria sit. -  59 Verbo utendum ut nummo cui publica forma sit. -  60 Verborum proprietati derogat usus communis loquendi. VIdimvs quæ, quota, & qualis Orbis terrarum pars propriè sub Indiarum nomine veniat, & quantum in illis inquirendis & conquirendis Lusitani profecerint: nunc autem ad institutum nostrum magis accedentes, videamus oportet, cur idem nomen his etiam provincijs inditum fuerit, quæ ad Occidentem & Meridiem vergunt, & quando ac qualiter à Catholicis Hispaniarum Regibus inquiri, & detegi cœperint? Et planè [sect. 1] quod ad nomen pertinet, valdè mihi probatur opinio doctissimi, & elegantissimi Pat. Iosephi Acostae lib. 1. de natura Novi Orbis, c. 14. pag. 36. & in proœm. ad libros de procuranda Indorum salute, dum tradit, ob id Indias appellatas fuisse, quòd apud veteres India diceretur remotissima illa regio Orientalis, quæ fines Orbis terrarum claudere putabatur, ut suprà cap. 1. retulimus: ex quorum imitatione Nostri nomen ad novas à se inventas regiones & gentes impropriè derivarunt, quæ etiam, ut plurimum, Occidentis extrema claudebant & occupabant, quanquam [sect. 2] initio non Indi, sed Insulani, aut Antiliani hi Occidentales Barbari vocarentur. Quam sententiam repetit idem P. Acosta in sua historia naturali, & morali Indiarum, Hispanâ linguâ conscripta, lib. 1. c. 14. & sequitur Thom. Porcacchus in insulario lib. 3. pag. 162. Anton. Possevin. in Biblioth. 1. tom. lib. 9. c. 15. pag. 368. Camillus Borrellus in tract. de præstantia Reg. Cathol. c. 46. n. 217. Fr. Greg. Garc. Dominicanus in tract. de Indorum origine lib. 1. c. 3. §. 5. D. Sebastian. Covarru. in Thesaur. ling. Castel. verb. India, P. Gaspar. Sanct. in Comment. in Isáiam c. 2. n. 19. pag. 36. ubi neminem ex prædictis referens, ait: India à nobis communiter vocatur quæcumque regio anteà incognita, longèq́ue dissita: quia ex incognitis, longinquisq́ue regionibus ea, quam Indus fluvius perluit, primum explorata est. Et Abraham. Ortelius in Thesaur. Geograph. verb. Atlantis insula. Qui subijcit, falsò & impropriè ab Hispanis has regiones Indias esse appellatas. [sect. 3] Quibus si à flumine primario nomen imponere libuisset, ut in Orientalibus contigit, Amazonias, vel Orelanias potius, quàm Indiam indigitassent. Ne hanc tamen cum vera India confunderent, eam Occidentalem, aut Hispanicam cognominarunt, cum altera, Orientalis, aut Lusitanica vulgò vocetur, ab orbis plagis, & Regibus nempe, quibus subsunt, ascitis nomenclaturis. Eandem rationem, alijs reiectis, sequi videntur Ant. Herrera in hist. general. Indiar. decad. 1. lib. 1. c. 6. pag. 23. & Fr. Ioan. Torquem. in Monarch. Indiana lib. 1. c. 7. Nisi quod ij adijciunt, [sect. 4] hoc nomen ob id etiam à Columbo confictum, ut magis eius Orbis, quem detexerat, magnitudinem commendaret, & auro, argento, gemmis, & aromatibus alijs Indijs non esse inferiorem ostenderet, quæ iam tunc à Lusitanicis perquirebantur. Cui opinioni assentitur Fr. Ioa. de la Puente in convenient. utriusque Monarchiæ lib. 3. c. 7. pag. 53. dum ait, ob id tantùm, quòd Americanæ Provinciæ in remittendis ad Hispaniam thesauris Orientalibus similes sint, Indiarum nomen illis communicatum fuisse. Sed quamvis improprium hoc nostrarum Indiarum nomen esse fateamur, aut etiam falsum, ut Ortel. affirmat, [sect. 5] longè tamen improprior, & falsior est alia locutio, quæ apud eundem Ortelium, & reliquos Cosmographos, imò & apud omnes ubique gentes invaluit, teste Tho. Bozio de sign. Eccles. Dei, lib. 4. c. 3. pag. 131. & lib. 6. c. 7. vers. Sed ne videamur. Porcaccho in insulario lib. 3. pag 162. Ortelio in Theat. mag. tab. 5. Magino Patavin. tab. 34. pag. 279. Pet. Opmeero in opere Chronograph. pag. 437. Iacob. Pontano in prima tertij progymnasmate 18. pag. 315. Didac. Valdes de dign. Reg. Hisp. c. 19. n. 55. & alijs communiter, dum has in universum regiones Occidentales, & Australes, Americam uno ore appellare solent, [sect. 6] tracto nimirum nomine ab Americo Vesputio Florentino, qui cùm esset Geographiæ, & rei nauticæ peritissimus, & Alphonsi Oxedæ, atque aliorum ducum in prioribus illis huius Novi Orbis navigationibus, & investigationibus socius, se primum in eo terram continentem quæ ad Pariam incipit, invenisse iactavit, & id vulgo persuasit, sparsis ubique relationibus, & tabellis Geographicis, quas ipse propriâ manu scitissimè exarabat, & nomine suo his provincijs, & alijs posteà repertis, imposito. Hoc etenim falsò, & per summam fraudem, & calliditatem ab eo confictum fuit. Nam [sect. 7] verius est, ut & priores insulas, sic terram illam, & reliquam continentem, quæ ad Cumanam usque protenditur, & oras, quæ del Dragon, & de la Sierpe dicuntur, iam priùs à Christoph. Columbo inventas, & signatas fuisse anno 1497. in tertia navigatione & expeditione, quam ad has oras Catholicorum Regum Ferdinandi & Elisabethæ iussu & nomine fecit. In quorum [sect. 8] Senatu cùm de Americi fraude, & tanti tituli usurpatione Columbus causam ageret, & eius partes Fisci quoque Advocatus defenderet, id manifestis & apertis probationibus constitit, testimonium inter alios proferente prædicto Alphonso de Oxeda, cui, [sect. 9] si Columbus deficeret, potius quàm Americo hæc gloria tribuenda meritò esset, cùm in illo itinere, in quo Vesputius se continentem invenisse iactavit, Oxeda ipse ducem ageret, & Ioannes de la Cosa classis navarchum, uti refert, & ex Regijs Archivijs comprobat Ant. Herrera in hist. gener. Ind. Occid. decad. 1. lib. 4. c. 2. 4. & 11. & lib. 7. c. 1. pag. 224. & decad. 4. lib. 8. cap. 12. & in descriptione earundem Indiarum Occid. pag. 15. Et de [sect. 10] eâdem fraude, & impropria Americæ appellatione queritur Frat. Thom. Maluend. lib. 3. de Antichrist. c. 16. in princ. iniustum, & suffuratum hoc vocabulum dicens, cum hæc palma Christophoro Columbo Liguri, & Castellanis deferenda esset; & idem agnoscunt & fatentur Abraham. Ortel. d. tab. 5. Opmeerus d. pag. 437. Carol. Stephan. in dictionar. verb. America, Iuft. Lips. de Physiolog. Stoic. lib. 2. dissert. 19. doctissimus Bern. Aldrete de antiq. Hispan. lib. 4. c. 17. pag. 567. & Mosquera de Barnuevo in Numantina c. 10. fol. 74. qui totam hanc inventionem Columbo tribuunt, & ab eo magis quàm ab Americo Novum Orbem, Coloniam, sive Columbaniam, nominari debuisse affirmant: ut sic appareat, detectam satis mundo fuisse huius impostoris audaciam, & veritatem [sect. 11] rerum gestarum erroribus non mutari, l. illicitas, §. veritas, D. de officio Præsid. quin potiùs tantam semper potentiam habêre, ut nullis machinis, aut cuiusquam hominis ingenio, aut arte subverti possit. Et licèt in causis nullum patronum, aut defensorem obtineat, tamen per se ipsa defendatur, ut pulchrem ait Cicero in orat. in Vatin. qui etiam non minus eleganter in orat. pro Cœlio sic inquit: O magna vis veritatis, quæ contra hominum ingenia, calliditatem, solertiam, contraq́ue sictas ominum insidias, sacilè se per se ipsa defendat. Quapropter Thrive. apoph. 48. eam rectè Soli similem facit; qui quemadmodum à nubibus sæpè intercipitur, sed nunquam nubibus suffocatur: ita veritas aliquando laborare potest, extingui verò nunquam. Licèt negari non possit, Americum [sect. 12] quoque plurimum eâ, quâ pollebat industriâ in his profectionibus invisse, atque ideò à Ferdin. Rege Catholico ad eas invitatum, & nautarum examini, chartisq́ue nauticis conficiendis præfectum, ut tradit idem Herrera d. decad. 1. lib. 6. c 16. pag. 214. & lib. 7. c. 1. pag. 224. Et qualiter etiam ab Emanuele Lusitaniæ Rege vocatus fuerit, & iussu eius duas alias navigationes ad Austrum fecerit, & Brasiliam Provinciam exactissimè exploraverit, ipse idem Americus in suis relationibus commemorat, & alia de eo tradunt Theat. vitæ hum. vol. 20. lib. 2. pag. 3654. Maffæius lib. 2. hist. Ind. pag. 37. & Fr. Ant. de San Roman in hist. Ind. Orient. lib. 1. c. 2. pag. 6. Cùm ergo his regionibus à Columbo detectis Indiarum nomen propriè non conveniat, & multò minus illud Americæ, quod ementitum ostendimus: sunt alij, [sect. 13] qui putant, melius & proprius totam hanc Orbis partem Atlanticam appellari potuisse, & ita eam appellat Gerardus Mercator, & alij Cosmographi, quos refert & sequitur Ortel. in d. Thesauro Geograph. verb. Atlantis insulæ, Theat. vit. hum. vol. 5. lib. 3. pag. 1258. Patavinus d. tab. 34. pag. 279 Ioan. Fungerus in Etymolog. verb. Atlas, & Opmeerus in opere Chronographic. pag. 9. eo argumento moti, quòd existiment, [sect. 14] illam verè esse Atlanticam insulam, de cuius ingenti magnitudine, ubertate, & divitijs nobilem illam, & mirabilem narrationem, iam olim scriptam, reliquit Plato in Thimæo, sive Critia; ubi sic Athenienses alloquitur; Traditur vestra civitas restitisse olim innumeris hostium copijs, quæ eò Atlantico mari profectæ, prope iam cunctam Europam, Asiamq́ue obsederunt. Tunc enim erat fretum illud Columnarum Herculis navigabile, habens in ore & quasi vestibulo eius insulam Lybia simul, & Asia maiorem, per quam ad alias proximas insulas patebat aditus, atque ab illis ad omnem continentem ex conspecta iacentem, vero mari vicinam. Pelagus illud verum mare, terra quoque illa verè erat continens. V erùm post hæc ingenti terræmotu, iugiq́ue unius diei, noctesque illuvione factum est, ut terra dehiscens, omnes illos vestros bellicosos homines absorveret. & Atlantis insula sub vasto gurgite mergeretur. Quapropter innavigabile pelagus illud propter absorptæ insulæ limum relictum fuit. Hactenus Plato, plura alia non minus admiranda de eâdem insula adijciens. Cuius [sect. 15] narrationem veram esse, non solùm prædicti auctores, sed alij etiam plures sapientissimi viri sibi persuaserunt, ut constat ex Plinio lib. 2. cap. 90. Strab. lib. 2. Geograph. Diodor. Siculo lib. 4. ubi eam Tritoniam vocat, Plutarc. in vita Sertorij, Amian. Macel. lib. 17. Tertul. in Apolog. cap. 4. & lib. de Pallio, cap. 2. Arnob. lib. 1. advers. gent. Proclo Philosopho Platonico apud Marsil. Ficin. in Commentar. Thimæi, ubi citat Marcelum quendam historiæ Æthiopicæ Scriptorem, eandem historiam egregiè confirmantem, Crantore, & Plotino, & nouissimo Ioan. Serran. in Commentar. ad Platon. Cœlio Rhodigin. lib 17. antiq. lect. cap. 18. Vgone Blosio in oration. quodlibet. Ioa. Becano in origin. Antuerpiens. lib. 3. Turnebo lib. 20. adversar. cap. 11. Ludovic. Vives in not. ad D. August. lib. 16 de Civit. Dei, cap. 9. latè Pamelio in scholijs ad Tertul. sup. annot. 528. Thom. Bocio de sign. Eccles. Dei lib. 20. cap 3 Ludovic. Legionensi Augustinian. in Commentar. sup. Abdia, cap. ult. pag. 670. Petr. Mexia Hispalens. in Sylva 4. part. cap. 3. Maluenda de Ántichrist. lib. 3. c. 16. pag. 149. Pineda de rebus Salom. lib. 4. cap. 15. pag. 205. Iust. Lips. lib. 1. de Constantia c. 16. & in Physiolog. Stoic. lib. 2. dissert. 19. Fr. Greg. Garc. de Indor. origin. lib. 4. cap. 8. & seq. ex pag. 351. ad 406. & lib. 1. cap. 3. ex pag. 46. Basilio Pontio q. 8. expositiva, c. 1. pag 467. Maiolo in dieb. Canic. tom. 1. colloq. 1. pag. 30. & colloq. 14. pag. 337. Fr. Ioan. de la Puente in convenientia utriusque Monarchiæ lib. 3. cap. 21. §. 3. ex pag. 143. & Ioan. Fungero in Etymolog. Latino-Græco, verb. Atlas, pag. 97. Et hanc continentem à Platone indicatam, esse hunc Novum Orbem à Columbo repertum, & insulas, quas illi vicinas facit: esse Cubam, Hispaniolam, Borriquenam, Xamaicam, & alias, quas vocant De Barlovento, Columbumq́ue Platonis auctoritate ductum, ad has regiones investigandas, permotum fuisse, apertè tradunt Mercator. Ortel. Turneb. Pamel. Vives, Bocius, Maiol. Garcia, Funger. Opmeerus, & Theat. vitæ humanæ ubi suprà, & ultra eos Gomara I tom. hist. Ind. sol. 120. ad fin. August. Zarate in proœm. hist. Perus. Petr. Cieza 2. tom. rerum Indic. Ioseph. Acosia lib. 1. de natura Novi orbis cap. 12. & Fr. Stephan. de Salazar sup. symbol. Apost. discurs. 16. c. 3. Neque mirum videri debet, quod ingenti terræ motu, & maris illuvione Atlanticam illam insulam absorptam, & sub vasto gurgite merfam, commemorat Plato. Cùm [sect. 16] id frequentissimum fuisse legamus, & divino iudicio ita disponente, maria, suis sedibus migrantia, vastissimas insulas, & longos terræ tractus occupasse. Contrà etiam in ipso mari novas insulas, & multas terræ plagas repentè emersisse, quasi paria secum saciente naturâ, & uno loco reddente, quod alio hauserat; ut plurimis exemplis ostendit Plin. lib. 2. ex cap. 85. ad 90. Titus Livius lib. 39. quem refert Brisso. de verbor. signific. verbo Insula, fol. 305. Pompon. Mela lib. 1. cap. 5. & lib. 2. c. 7. Strab. lib. 1. ad medium, Seneca lib. 6. natur. quæstio. cap. 31. Solin. in Polysth. cap. 8. & 36. Auctor de mirabilibus Sanctorum inter opera D. August. lib. 1. cap. 7. Bap. Fulgos. lib. 1. tit. 6. de mirac. fol. 54. & seq. Genebrard. sup. Psal. 1. 6. vers. 33. Balduin. & Hotman. in §. insula, instit. de rerum divis. Maluenda de Antichrist. lib. 7. cap. 14 pag. 378. & seq. Fr. Greg. Garc. d. lib. 4 de Indor. origin. cap. 11. & 12. Fr. Ioan. de la Puente in d. convenientia lib. 2. cap. 29. pag 294. & lib. 3. cap. 26. pag 164. & 165 Florian. Ocampus lib. 1. histor. Hispan. cap. 4. 35. & 40. Theat. vitæ human. vol. 23. lib. 1. ex pag. 3938. Auctor de mirab. SS. inter opera August. lib. 5. cap. 7. Maiol. colloq. 1. pag. 17. 30. & 31. & colloq. 10. ex pag. 270. & colloq. 14. ex pag. 335. & Iustus Lipsius d. lib. 1. de constantia, cap. 16. ubi inter alia de Siciliæ [sect. 17] ab Italia, & Hispaniæ ab Africa separatione, maris interruptionibus factâ, meminerunt. Ovidius quoque lib. 15. Metamorphos. hoc argumentum elegantissimè iuxta Pythagoræ opinionem illustrans, qui docêre solebat, omnia in novas formas mutari, sic canit: [sect. 18] Vidi ego quod fuerat quondam solidissima tellus Esse fretum: vidi factas ex æquore terras, Et procul à pelago conchæ iacuere marinæ, Et vetus inventa est in montibus anchora summis. Quodq́ue fuit campus, vallem decursus aquarum Fecit; & eluvie mons est deductus in æquor, Si quæras Helicen, & Burim Acheidos urbes, Invenies sub aquis, & adhuc ostendere nautæ Inclinata solent cum mœnibus oppida mersis. Philo etiam in lib. quôd mundus sit incorruptibilis [sect. 19] de Rhodo, & Delo clarissimis insulis agens, scribit, eas ex marinis fluctibus emersisse, unde à Pindaro Θεόσμϰτ dicuntur, id est, Divinitus conditæ. Et Carol. Stephan. in dictionar. verb. Aegyptus ait, [sect. 20] totum eum tractum, quem hodie Ægypti regio occupat, olim sinum maris Mediterranei fuisse, Niliq́ue alluvione exaggesto limo oppletum, & terram factam. Quod etiam plurimi alij ex antiquioribus & recentioribus tradiderunt, quos refert Ioan. Goropius in Nilo Scopio, & Ioan. Bapt. Scortia. lib. 1. de natur. & increm. Nili, cap. 1. & 8. asserentes Nilum ita dictum, quòd Νέα ἰλὺς, idest, Novus limus, ab eo quotannis deferatur. Memineruntq́ue eiusdem rei Vlp. in l. 1. § ripa, D. de flumin. Imp. in C. & Novellis sub tit. de alluvionibus, & Cassiodor lib. 3. epistol. 52. Michaël quoque Cabello Balboa in Miscellan. Australi manuscripta 2. part. cap. 15. tradit, ex constanti Indorum relatione, ab antiquis ad posteros derivata, & ex alijs signis compertum esse, [sect. 21] ingentes istas terræ planities, quæ in hoc Peruano Regno circa maris littora adeò longè & latè diffunduntur, olim salsis & undosis eiusdem pelagi fluctibus occupatas fuisse. Quibus adstipulatur, quod de Insula [sect. 22] Pharo, & alijs canit Lucanus lib. 10. Pharsaliæ: Tunc claustrum pelagi cœpit Pharon, insula quandam In medio stetit illa mari sub tempore vatis. Protheos, at nunc est Pellæis proxima muris. Et Ovid. lib. 15. Metamorph. Fluctibus ambitæ fuerant Antissa, Pharosq́ue, Et Phænisa Tyros, quarum nunc insula nulla est. Et de causa [sect. 23] Syrtium, quæ prope Lybiam conspiciuntur, idem Lucan. lib. 9. sic inquiens: Syrteis vel primam mundo nascente figuram Cùm daret, in dubio pelagi, terræq́ue reliquit. Sic malè deseruit, nullosq́ue exegit in usus Hanc partem natura sui, vel plenior alto Olim Syrtis erat pelago, penitusq́ue natabat: Sed rapidus Titan ponto sua lumina pascens Aequora subduxit Zonæ vicina perustæ, Et nunc pontus adhuc Phæbo siccante repugnat. Mox ubi damnosum radios admoverit ævum, Tellus Syrtis erit: nam iam brevis unda supernè Innatat, & latè periturum deficit æquor. Tradunt alia Albericus Gentilis lib. 4. lection. cap. 14. & Stephan. Forcat. lib. 2. de Gallorum Imperio sol. 82. ubi quod [sect. 24] Vlpianus scribit in leg. Relegatorum 7. §. est quoddam, D. de interdictis & relegatis: Est quoddam genus quasi in insulam relegationis in Provincia Aegypto in novas insulas relegare. Sic explicat, quasi illæ nativitate sint novæ, vel quia eas recenter investigatio solers hominum, aut insomnis avaritia navigantium periculi secura detexit. In quo tamen animadvertere debuit, textum illum secundùm veriorem emendatiorum Codicum litteram, non dicere, In novas insulas, sed in Ovasin. Est autem, [sect. 25] Ovasis, sive Oasis, tam parva, quàm magna, locus desertus in medijs Lybiæ arenis ad Ægypti confinia versus Occidentem, culicibus & muscis grandioribus infestus, ut Græci interpretes notant, in quem nocentes olim relegari solebant, ut benè docuit Duaren. lib. 2. disputat. cap. 39. qui infinitos locos ex omni genere Scriptorum huc pertinentes congessit, & ultra eum Cuiacius lib. 8. observat. cap. 27. Barnabas Brissonius lib. 3. de verb. signific. verb. Ovasis fol. 471. Prateius & Calinus eodem verbo, & Abraham. Ortelius in Thesaur. Geographic. qui hinc etiam intelligunt illud, quod de Oasena deportatione traditur in l. 1. C. Theodos. de Nili agger. Id autem, quod à Platone in prædicto loco subijcitur, illud scilicet pelagus, ubi olim Atlantica insula absorpta fuit, innavigabile propter limum mansisse, ex eo confirmari potest, quòd multis [sect. 26] sæculis huius sreti navigationem pauci tentarunt, ut tradit Pineda de rebus Salom. lib. 4. cap. 14. pag. 196. & cap. 15. pag. 205. & nos infrà cap. 11. latiùs ostendemus. Atque item ex eo, quòd [sect. 27] Columbus, cùm per illud mare primam navigationem instituit, per dierum aliquot iter tantam graminis ubertatem classi occurrentem invenit, ut tandem tota circumsepta, tanquam in pratis herba virentibus, navigare videretur. Quæ graminis vis potuit ex reliquijs Atlantici limi, de quo Plato loquitur, permansisse, alijs iam scopulis & impedimentis, tanti temporis spatijs, & continuis maris agitationibus comminutis. Et de hoc gramineo mari à Columbo reperto locupletissimi testes sunt ij, qui eiusdem res gestas scriptis mandarunt, ac præcipuè Gomara 1. tom. histor. Ind. Ovetus in eâdem hist. lib. 2. cap. 5. Francisc. Vlloa apud Ramusium in navigation. tom. 3. Anton. Herrera in histor. general. Indiar. decad. 1. lib. 1. cap. 9. & 10. & ultra eos idem referunt Pamelius in annot. ad Apologet. Tertul. scholio 528. Maluenda de Antichrist. lib. 3. cap. 16. pag. 149. & Simon Maiol. in diebus Canicul. 1. tom. colloq. 10. pag. 262. & colloq. 20. pag. 451. Verùm autem verò licèt his argumentis defendi posse videatur Atlanticæ nomen, quod nostro Novo Orbi suprà dicti auctores attribuunt: adhuc tamen [sect. 28] arbitror, ei parum aptè applicari. Nam si Atlantis insula tot retro fæculis, ut ipse Plato scribit, submersa fuit; quâ ratione eius vocabulum ad continentem hodie stantem, & longè dissitam, extendemus? Tum etiam quia hoc quod de Atlantica cum Platone retulimus, etsi ut verum à multis admittatur, ut patet ex suprà relatis, meritò tamen [sect. 29] ab eximijs alijs ipsius Platonis sectatoribus fabulæ magis quàm historiæ tribuitur, allegoricèq́ue ea omnia à summo Philosopho dici volunt, ut constat ex Proclo, Porphirio, Orig. & alijs relatis à Marsil. Ficino in Commentar. sup. Thimæ. cap. 4. & in Critia. cap. 1. Neque distentiunt Plin. Tertul. & Arnob. quos sup. citavimus; nam licèt Platonis narrationem sequantur, sub mendacij tamen dubio, & periculo, eam proponunt. Idemq́ue facit Pat. Ioan. Pineda de rebus Salom. lib. 4. cap. 14. pag. 201. & latius & elegantius cæteris, & in nostræ Americæ terminis loquens Ioseph. Acosta lib. 1. de natura Novi Orbis cap. 22. per totum, & eruditissimus vir D. Greg. Lopez Madera Regius, & dignissimus in supremo Castellæ Senatu Consiliarius in lib. de excellentijs Monarch. Hispa. cap. 9. & Fr. Basilius Pontius Legionens. 1 part. variar. disputat. 48. expos. cap. 1. pag. 467. & novissimè post hæc scripta Seraph. Freitas de iusto Impetio Asiatico cap. 5. num. 20. Quorum argumentis nunquam plenè respondêre potuit Fr. Greg. Garcia in d. tract. de Indor. orig. lib. 4. cap. 9. cum seqq. quamvis in hoc multum olei & operæ collocaverit. Etenim Plato ipse à Critia puero inter Cantilenas eam narrationem traditam esse fatetur, & novem mille annis ante illud tempus, quo scribebatur, contigisse: quod quàm sit à vero alienum, nemo non videt, cùm nec hodie à mundi creatione tot sæcula præterierint. Et rursus quia, quæ de immensitate illius insulæ subdit, & templi in ea positi divitijs, & magnitudine, Neptuni, & Clytus amoribus, gemellis quinquies ab eis susceptis, colle in quinque orbes diviso, & repentina tam vastæ telluris subversione, & summersione, quæ universam Asiam, simul & Africam amplitudine superabat, nemo vel mediocriter sanus fabulosè dicta, & meras nugas esse negabit. Præsertim [sect. 30] cum quotidianâ experientiâ comperiamus, in eodem mari & situ, quem Atlanticæ suæ Plato designat, alias minores insulas remansisse, quales sunt Fortunatæ, sive Canariæ, & quæ vocantur de la Madera, y de los Azores, & similes, quæ cùm illuvionem à Platone confictam effugerint, non obscurè ostendunt, quid de eius hac in parte fide sentire debeamus. Neque dixerit quispiam eas insulas, quas hodie conspicimus, post absorptam Atlanticam nasci, & emergere potuisse, iuxta ea, quæ suprà retulimus: nam etsi hoc aliquando contigerit, [sect. 31] & præcipuè diluvij tempore, quo alias, atque alias insulas enatas, immutatasq́ue tradit D. August. & post eum Maiol. d colloq. 10. pag. 266 rarum tamen est, & facilè non probandum, ut inquit Imperator Iustin. [sect. 32] in §. insula, instit. de rerum divis. & Theodoret. lib. 4. de curat. Græc. affection. dum generaliter docet, Mare quamquam inde nubes vim aquarum incessanter exhauriant, imbresq́ue pariant, terrisq́ue diffundant, imminutum olim exhaustumvè esse non cerni, neque ab his littoribus recessisse, quæ olim ftuctibus suis obduxit. Accedit his, nullum uspiam tantæ insulæ monumentum, nisi fictitium illud Platonis reperiri, nullumq́ue subversionis eius vestigium alicubi comparuisse Nam quod de gramineo diximus mari, [sect. 33] sæpè navigantibus in alijs etiam oris occurrit, ut multis exemplis ostendit Maiol. in locis suprà citatis. Et quod quidam arguunt de [sect. 34] Oceani Atlantici appellatione, quam mare illud ab illa Atlantica insula, quæ olim in eo erat, traxisse opinantur, inter quos Iustus Lipsius d. Physiolog. lib. 2. dissert. 19. confutatione planè non eget, cùm certum & apertum sit ab Atlantico monte denominari: [sect. 35] quod scimus in extremæ Mauritaniæ terminis situm, trecentis plus minus millibus ultra Gaditanum fretum, & Herculis Columnas, ex cuius regione sita est Atlantidis insula, parva tamen, & ignobilis, ut tradit Plinius lib. 6. cap. 5. & 31. & lib. 5·cap. 1. & alij relati ab Ortelio in Thesaur. Geograph. verb. Oceanus Atlanticus. Atlas autem mons ab [sect. 36] Atlante Promethei fratre nomen accepit, qui antiquissimus Rex Africæ fuisse perhibetur, & Hesperidum pater, & primus Astrologiæ artem excogitasse, ob quod cœli machinam, atque astra sustinêre humeris fabulabantur, & à Perseo in montem eximiæ altitudinis, qui etiam cœlum tangeret, fuisse conversum, ut constat ex Diod. Sicul. lib. 4. cap. 5. & lib. 5. cap. 2. Cicer. lib. 5. Tuscul. Herodot. lib. 4. Ovid. lib. 4. Metamorph. Solin. cap. 37. D. August. lib. 18. de Civit. Dei, cap. 8. D. Isidor. lib. 14. Etymolog. cap. 8. & ex plurimis alijs Græcis & Latinis Poëtis, atque Historicis, quos latissimè congerit Bernard Aldrete de antiq. Hispan. lib. 4. ex cap. 10. usque ad 15. & ab eo mutuatus Francisc. Torreblanca in epitom. de Magia, in defensione cap. 5. inter quos Virgil. lib. 6. Æneid. sic canit: — Iacet extra sydera tellus, Extra anni Solisq́ue vias, ubi cœlifer Atlas Axem humero tollit, stellis ardentibus aptum. Silius Ital. lib. 1. Nec patitur nomen proferri longiùs Atlas, Atlas subducto tracturus vertice cœlum. Et expressiùs Festus Avienus vers. 105. Vltima proceras subducit ad astra columnas Hìc modus est Orbis, Gadir locus, hic tumet Atlas, Arduus, hìc duro torquetur cardine cœlum, Hic circumfusis vestitur nubibus axis. Reiectâ ergo Atlanticæ appellatione, quam aliqui, ut vidimus, huic Novo Orbo tribuere voluerunt, multò magis reijciendum videtur nomen Franciæ Antarcticæ, quod ei Galli impone[sect. 37]re conati sunt, dum inaniter ostendere cupiunt, se primos illius inventores fuisse sub Villagagnonis Domino, ut tradit Porcacchus in insulario lib. 3. pag. 162. Nam perijt in flore hæc calumnia, quæ in gloriæ Hispanorum invidiam à Gallis prætexebatur: neque uspiam terrarum tale virus vires accepit, [sect. 38] ut sic appareat, in Famæ templo non dedicari improba, & petulca monumenta, ut aliud agens tradit Iustus Lipsius in cent. 2. ad Belg. epist. 6. Neque magis audiendi sunt alij, qui, eodem Porcaccho teste, [sect. 39] has omnes novas regiones Terram Sanctæ Crucis appellant, nimis quidem imperitè; cùm [sect. 40] hoc nomen solùm Brasiliæ conveniat, quam ubi primùm Alvarus Capralis detexit, Sancto illo nomine & signo pijssimè communivit, ut diximus sup. cap. proximo, num, 32. eoq́ue multis annis appellata & cognita fuit, licèt posteà, dæmonis fortasse astu, Brasiliæ appellatio magis invaluerit, à ligno huius nominis tingendis pannis admodum apto, quod ex ea exportari solet, de quo graviter dolet & queritur Ioan. Barros decad. 1. lib. 5. cap. 2. & Petr. Damariz Dialog. 5. de var. hist. cap. 2. fol. 338. & Fr. Anton. de San Roman lib. 1. histor. Indic. Orient. cap. 11. pag. 57. Quia non debuit ligni Crucis venerandum nomen, quo non solùm tincti, sed redempti fuimus, ob alterius ligni nomen omitti, quod eius comparatione vilissimum est. Convenientior planè videtur alia appellatio, quam his regionibus communiter impositam tradit Camillus Borrellus de Reg. Catholic. præstantia cap. 42. num. 77. eas nimirum [sect. 41] vocans Orbem Carolinum, à nomine invictissimi Imperatoris Caroli V. Hispaniarum Regis Optimi Maximi, sub cuius Imperio, & auspicijs, detectio & conquisitio, à Columbo & alijs Ducibus iussu Regum Catholicorum Ferdinandi & Elisabethæ fœliciter cœpta, fœlicissimè ad Mexicanam & Peruanam Provinciam, & alias ditissimas, & latissimas extensa fuit, ut in cap. seq. trademus. Pro qua opinione licèt ipse Camillus nihil alleget, mihi considerari posse videtur, frequentissimum omni sæculo fuisse, [sect. 42] ut noviter inventæ, aut subiugatæ provinciæ à Rege, aut Imperatore nomen assumant, qui de illis cum maiore laude triumphavit, ut multis exemplis ostendit Ioseph. lib. 1. antiq. cap. 6. D. Isidorus lib. 9. Etymolog. cap. 2. Pereira, & alij sup. Genes. cap. 6. & 10. M. Mantua in Enchiridio. lib. 12. cap. 273. Gregor. Lopez Madera de excellent. Hispan. cap. 3. pag. 19. Gaspar Sanctius in Isai. cap. 2. num. 20. & Fr. Ioan. de la Puente in convenient. Monarch. lib. 3. cap-28. §. 2. pag. 174. Gregor. Garcia de Indor. origine lib. 4. cap. 18. & notabiliter Fabius Pictor lib. 1. de aureo sæculo inquiens: Denominare enim, aut imponere gentibus, & locis nomina tum Regum, Ducumq́ue ius est. Rursqus quia Carolus [sect. 43] ipse hunc titulum sibi assumere velle, apertè significavit, dum insignibus suis Herculis columnas adiecit, cum illa inscriptione Plvs vltra, sive Plvs ovtre, ut legendum contendit Hieron. Ruiscellus lib. 2. de le Imprese fol. 28. quasi diceret, suæ virtuti & fortunæ Herculeum fretum non obstitisse, quamvis ibi Orbem finiri, nec ultra progredi licêre veteres credidissent; sed alium novum & maiorem Orbem detectum, & quæsitum fuisse, ad quem sui Imperij ac nominis fines, & famam extenderet. Tanti quippè Cæsaris virtus & gloria unius Orbis angustijs claudi non poterat, quin potius illis tanquam stricto carcere circumclusa, non minus æstuabat, [sect. 44] quàm olim Alexander Macedonum Rex, de quo Iuvenal. Satyr. 10. scriptum reliquit: Vnus Pellæo inveni non sufficit Orbis, Æstuat infœlix angusto limite mundi, Vt giaræ clausus scopulis, parvaq́ue Seripho. Alludens nimirum ad illud, quod recenset Valer. Maxim. lib. 8. cap. 15. Ælian. lib. 4. de var. histor. circa finem, Theat. vitæ humanæ volum. 11. lib. 4. pag. 2573. & Maluenda lib. 3. de Antichrist. cap. 16. pag. 150. Alexandrum nempe Anaxarcho Philosopho, ex auctoritate Democriti præceptoris, innumerabiles mundos esse, referente, sortem suam tanquam miseram deplanxisse, quòd ne uno quidem adhuc fuisset potitus. Sed audiamus [sect. 45] pictæ Poësis auctorem, qui ipsum idem Caroli symbolum, & utrisque Orbis Imperium, his carminibus egregiè declarat: Carolus Occiduæ Princeps Austrasius oræ Divisum Imperium cum Iove cæsar habet. Iupiter in cœlo, terrarum Cæsar in Orbe, Inter hic humanos imperat: ille Deos. Nec mirum. Mars fortis enim, sapiensq́ue Minerva Dant manibus præsens talibus auxilium. Parva foris sunt arma, Domi, nisi consilium sit Magnanimus prudens Cæsar utroque viget, Vt nunquam (his velut Herculeis firmata columnis) Gloria Cæsarei corruat Imperij. Nec dum finis hic est. Duce sed virtute sequentem Fortunam eventis proferet ulterius. Et eòdem pertinet expositio Riuscelli suprà, Ioan. Horoscij Covar. in Emblemat. cap. 10. Fr. Ioan. à Ponte in convenient. Monarch. lib. 3. cap. 21. in fine, & Martini Delrij in Adag. sacris, 2. tom. Adag. 459. pag. 576. ubi narrat, [sect. 46] quòd cùm Magnanimus ille Franciscus Primus Francorum Rex, Matriti captus ab eodem Imperatore detineretur, & in pariete dictum eius symbolum, Plvs vltra, scriptum legisset, adscripsit, Hodie mihi, cras tibi, fortunæ vicissitudinem ostendere volens, quæ gloriosa illa trophæa mutare solet, & ab alijs in alios tranferre. Quod cùm Cæsar Maximus perlegisset, ut se mentem adversarij intellexisse monftraret, subscripsit: Fateor me hominem. Sed quamvis in alijs vera esse soleat [sect. 47] illa sententia Quinti Curtij lib. 8. Eximia gloria sæpiùs fortunæ, quàm virtutis est beneficium, [sect. 48] in Carolo tamen, cùm pietate & virtute solidâ niteretur, Deo eius religioni, conatibusq́ue favente, non solùm mutata non fuit, verùm indies magis ac magis extensa, & ad Imperium usque cœleste producta, ita ut meritò quidam imagini eius inscriptionem hanc dicare potuerit. [sect. 49] D. Carolus V. Imper. Cæs. cui, cùm unum vicisset mundum, adiectus est alter, cùm utrumque, vicit utriusque victorem. Nec virtus Plvs vltra progredi potuit, inter cœlites vixit, antequàm inter homines esse desineret. Et alter in tumulo hoc epitaphium: Plvs vltra famam extendi, nomenq́ue decusq́ue Quam capit tellus, quam capit Oceanus. Nec mihi Plvs vltra, quin parva conderer urna Profuit, aut magna Martia vis animi. Quid Regna, Imperium invere, atque Indicus Orbis? En gaudet spolijs trux libitina meis. Plvs vltra tamen, & tantarum gloria rerum Inter concessit sydera clara locum. Invictumq́ue animum cœlo divina locavit Virtus, & sanctæ religionis amor. Et alius: D. Carolo V. Imperat. Cæs. Aug. Max. Indico, Turc. Afric. German. Regi potentissimo & invictissimo, quod eius ductu, auspicijsq́ue, ac nominis auctoritate, gentes Indicæ omnes, quæ à Septentrione ad Meridiem usque protenduntur, ut iure Novvs orbis appellentur, tam longè, latèq́ue patent, auro, argento, gemmis, aromatis, alijsq́ue rarissimis rebus abundantissimæ, per legatos sint inventæ: ac sub Imperium Hispaniæ Regum, magno Christianæ religionis commodo & augmento redactæ. Ioanna Lusitaniæ Princeps, Hispaniarum gubernatrix Patri Optim. & Maxim. F. I. De cuius Magni Cæsaris laudibus & egregijs facinoribus plura adijcere supersedeo, quoniam [sect. 50] id exactissimè præstiterunt Alphonsus Vlloa, Petr. Mexia, & Prudent. Sandovalius in eius vita, Promptuarium Iconum pag. 222. & plurimi alij auctores, quos refert Camillus Borrellus d. cap. 42. num. 78. & ultra eos Ioan. Voërthusius in lib. singul. Phœnici, sive consecrationis Augustæ per totum, & Alanus Copus Dialog. 6. cap. 34. pag. 942. vid. Valdes de dign. Reg, Hispan. cap. 20. num. 14. Sed licèt hæc ita pro appellatione Orbis Caroloni defendenda & illustranda non incongruè dicta videantur, [sect. 51] adhuc tamen mihi magis semper arrisit aliorum sententia, qui has omnes regiones Occidentales & Meridionales, de quibus loquimur, generaliter solent Novvm Orbem vocare. Non quia plures mundos esse opinentur, prout nonnulli malè fecerunt, quorum errorem insrà cap. 12. num. 75. convincemus; sed quia cùm veteres totius Orbis terrarum, & circumambientis Oceani effigiem in tres partes diviserint, Africam scilicet, Europam & Asiam, ut diximus sup. cap. 1. num. 23. Inventâ denuò hac, quæ America dicitur, eam pro quarta numerare cœperunt, [sect. 52] & Novum Orbem, sive hemisphærium appellare, ob immensam eius amplitudinem, quâ tres partes anteà cognitas superare videtur, atque etiam ob diversitatem morum, rituumq́ue incolarum, & dissimilitudinem animalium, arborum & stirpium, ut benè observat Abraham. Ortel. in Theatr. Magn. tab. 1. & 5. & in Thesaur. Geographiæ, verb. Atlantis insulæ, Pet. Martyr in decadibus, quibus de Orbe Novo titulum fecit, Epitom. navigat. Americi Vesputij in relation. Novi Orbis cap. 114. pag. 122. Præfatio Cosmograph. ad easdem relationes, §. 3. Epitaphium Caroli V. sup. relatum, Ioseph. Acosta in elegantissimis libris de natura & historia Novi Orbis, Latinâ & Hispanâ linguâ conscriptis, Iustus Lipsius de Physiolog. Stoic. lib. 2. dissert. 19. Zurita lib. 3. Annal. Arag. cap. 4. Ioan. Mariana lib. 26. histor. Hispan. cap. 3. Scip. Ammirat. lib. 2. discep. Politic. discurs. 4. Genebrard. lib. 4. Cosmograph. anno 1497. Maginus tab. 34. pag. 279. Petr. Damariz Dialog. 4. cap. 2. fol. 338. Ioan. Boterus in relation. univers. 1. part. vol. 2. lib. 1. pag. 348. Porcacchus in insulario lib. 3. pag. 162. Herrera in histor. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 4. & in descript. Ind. lib. 1. cap. 1. Torquem. in Monarch. Indiana lib. 1. c. 2. Didac. Valdes de dignitat. Reg. Hispa. cap. 12. n. 7. & cap 19. num. 55. Hericus Martinez in repert. tractat. 2. cap. 7. pag. 102. Bernard. Aldrete lib. 1. origin. ling. Castel. cap. 12. Doctis. Ioan. Bapt. Valençuela consil. 82 num. 69. Nos infrà c. 16. num. 42. & seqq. pasism Maiolus in diebus Canicular ubi easdem regiones sub appellatione Orbis Novi comprehendit, & præcipuè 1 tom. colloq. 10. pag. 266. Vbi ait, [sect. 53] Europam, si comparetur cum reliquo Orbe anteà cognito, exiguum eius angulum esse, comparatione autem habitâ ad hunc nostrum posteà repertum, nihil esse, videri posse. Et idem sentit Gerard. Mercator in suis tab. univers. in princip. & Boterus ubi suprà. [sect. 54] Vbi totum terrarum Orbem in tres continentes distinguunt: primam faciunt eam, quam diximus, veteres in Europam, Africam & Asiam fuisse partitos. Secundam, quam hodie Americam, vel Indiam Occidentalem vocamus. Tertiam dicunt terram Australem, quam nonnulli Magellanicam nuncupant, paucis hactenus littoribus detectam. Quod adeò verum est, ut iuxta eosdem auctores, [sect. 55] cùm universus Orbis contineat in circuitu, quò maximè patet, milliaria Germanica 5400. sive Italica 21600. hoc est 360. gradus altitudinis, sive elevationis Poli, qui si ad leucæ Castellanæ dimensionem reducantur, constitunnt 3600. leucas: hæc nova eius pars, quæ America dicitur, & reliqua, quæ Regibus Castellæ & Legionis inquirenda obtigerunt, centum & octuaginta gradus complectantur, qui tria millia & nongenta leucarum Caftellanarum efficiunt, de quo etiam latiùs agemus infrà cap. 6. ex num. 6. Atque huc respiciens Ioseph. Acofta lib. 1. de natura Novi Orbis cap. 6. meritò inquit, nobis, quæ hactenus certâ fide comperta sunt, satis esse debêre, ut Orbis terrarum portionem universâ Europâ, atque Asiâ & Africâ non minorem, ex altera hac parte iacêre intelligamus: & utrumque Mundi Polum æquê sibi, & terras & mare vindicare, quod antiquis, aut negare, aut dubitare impune licuit. Et idem probat Thomas Bocius de sign. Eccles. Dei, lib. 6. cap. 7. vers. Sed ne videamur, dum tradit, Has regiones Antipodum recenter detectas continere dimidium totius Orbis terrarum, & omnium rerum quas Deus hominibus est fabricatus. Vnde [sect. 56] iustè reijciendus venit Iacob. Pontanus in prima tertij progymnasmate 18. page. 315. dum nimis scrupulosè, aut etiam ineptè tradit, se non audêre, Americam quartam mundi partem vocare, quia de ea neque tam multa adhuc, quod ipse sciat, neque tam side digna extent litteris publicata. Etenim nihil iam eo tempore, quo scripsit, erat certius, aut vulgatius, ut ex superioribus satis apparet. Et cùm Scandinaviam [sect. 57] Germaniæ insulam versus Septentrionem, eò quòd maxima, & incompertæ magnitudinis esset, alterum Orbem terrarum veteres appellarent, ut tradi Plin. lib. 4. cap. 13. & alij relati ab Abrah. Ortel. in Thesaur. Geograph. verb. Basilia. Necnon etiam Trapobanem, ut patet ex eodem Plin. lib. 6. cap. 22. ibi: Trapobanem alterum Orbem terrarum esse diu existimatum est Antichthonum appellatione. Quanto iustiori titulo idem nomen his vastissimis provincijs conveniet? Et hæc planè sunt, quæ ultra alios, pro inquireda vera & propria istarum regionum appellatione, elucubrare potuimus, [sect. 58] quas tamen in huius operis discursu non verebimur vulgari, & magis cognito Indiarum Occidetalium, vel Americæ nomine indigitare, proptereà quòd, ut [sect. 59] admonet Quint. lib. 1. instit. orator. utendum est verbo ut nummo, cui publica forma sit, & [sect. 60] vulgaris loquendi usus proprietate verborum potentior est, l. anniculus 132. de verbor. significat. l. Labeo, D. de supell. legat. l. talis scriptura, D. de legat. 1. ubi Doctores; cùm rude hominum vulgus de exactiori verborum interpretatione & significatione non magnopere laborare soleat, ut latè prosequuntur Alciatus, & Brechæus in rub. de verbor. significat. & plurimi alij relati per Ioan. Gutierrez lib. 3. practic. quæst. 14. à num. 132. & Hieron. Zevall. commun. opin. 1. tom. quæst. 409. & novissimum Marium Burgium in tract. de laudimio part. 1. cap. 1. num. 24. & 25. ubi hoc etiam in verbis peritorum, imò & Principum, legum & statutorum admittunt. 
 
 # 5 CAPVT V. De initio, & progressu detectionis Novi Orbis, & ijs, qui in hoc magis meruisse videntur. SVMMARIVM Captitis V. -  1 Hispani Duces, qui Novum Orbem detexerunt, laude dignissimi sunt. -  2 Ioan. Bapt. Ramusius notatur. -  3 Memoria eorum, qui pro Repub. præclarum aliquod facinus gesserunt, semper commendari debet, & quare? Occultator alienæ laudis furi par est, ibid. -  4 Columbi prima laus in detectione Novi Orbis, & eius patria & mores. -  5 Columbus quibus argumetis ductus fuerit ad detegendum Novum Orbem. -  6 Columbus à quodam hospite naufragium passo Novi Orbis notitiam accepisse dicitur. -  7 Hospes, qui Columbo Novi Orbis notitiam dedit, cuius nationis fuerit? -  8 Navigationes admirandæ fortuitò factæ. -  9 Ptolemæus Aegypti Rex qualiter ab Indo naufrago navigationem Indiæ Orientalis edoctus fuerit? -  10 Eudoxij Gnidij ingens navigatio. -  11 Trapobanæ insulæ certior notitia quando & qualiter à Romanis habita? -  12 Navis ex India vi ventorum in Germaniæ portum delata. -  13 Indi septem Occidentales in portatili cymba tempestate in Galliam delati, & eorum descriptio. -  14 Columbus qualiter Angliæ, Lusitaniæ & Castellæ Reges adierit pro detectione Novi Orbis. -  15 Columbus tandem à Regibus Catholicis ad Orbem Novum inquirendum mandatur, & de eius classi & commeatu. -  16 Novi Orbis ingens, & quæstuosa detectio ex parvis initijs processit. -  17 Indiæ Occidentales Hispaniæ Regibus utilissimæ. -  18 Initia rerum magnarum solent esse minima. -  19 Columbi prima navigatio, & eius labores, & effectus. -  20 Columbus plures insulas detegit, & pro Hispaniæ Regibus earum possessionem apprehendit. -  21 Columbus cum primitijs insularum, quas detexit, ad Reges Catholicos redijt. -  22 Columbus à Regibus Catholicis honoratur, & remuneratur. -  23 Admirali, sive Almirantis dignitas quæ? & de vocis etymologia. -  24 Columbus repetit navigationem in Indiam, & plures alias insulas detegit, & eius obitus. -  25 Columbi historia de ovo apud convivas. -  26 Navigationes in Novum Orbem repetuntur. -  27 Blaschi Nonij de Balboa laudes, & historia. -  28 Mare del Sur primus nostrorum detetexit, & conspexit Balboa, & iter ad illud aperuit. -  29 Ferdinandi Cortesij laudes, & qualiter Novæ Hispaniæ Regna detexit, & subegit. -  30 Ferdinandi Cortesij præclarum facinus in navibus perforandis. -  31 Naves, qui duces perforaverint, aut incenderint, & qui equos, aut scalas ademerint, ut milites animosius pugnarent. -  32 Ferdinandi Cortesij patria, & qualiter sortitus, & expertus fuit patrocinium D. Pet. -  33 Ferdinandus Cortesius natus fuit eodem anno, quo Mart. Lutherus. -  34 Ferdinandi Cortesij honores, præmia, & obitus. -  35 Ferdinandi Magallani laudes, & historia in detegendo freto magallanico. -  36 Magallanicum fretum quando, & quomodo detectum? -  37 Magallanus quid fecerit in insula Zebu, & qualiter occisus? -  38 Magallani socij ad Moluccas perveniunt, & diverso itinere in Hispaniam redeunt. -  39 Ioannis Sebastiani à Cano, & sociorum reditus in Hispaniam cum nave Victoria post universum Orbem circumdatum. -  40 Diem unum Calendarij cur amiserint nautæ navis Victoriæ? -  41 Ioan. Sebastiano à Cano honores, & insignia à Cæsare conceduntur. -  42 Navis Victoriæ laudes, & memoria. -  43 Francisci Pizarro laudes & historia in detectione & subactione Regni Peruani. -  44 Milites tredecim qui cum Pizarro manserunt in insula Gorgona privilegijs honestantur. -  45 Atahualpa, sive Atabaliba Tyrannus Peru bello capitur, & temerè occiditur. -  46 Præda capti Atahualpæ quanta fuerit, & inter quos distributa? -  47 Auctores plurimi referantur, qui ex professo, vel etiam obiter agunt de historia Indiarum Occidentalium. -  48 Americæ historiæ libri, novem voluminibus comprehensi, & ab hæreticis publicati, cum cautione legendi sunt. -  49 Gundis. Fernandez de Oviedo historia Indiarum Occidentalium laudatur. IN huius Novi Orbis indagatione, & acquisitione adeò enituit Hispanæ gentis industria, virtus, atque constantia, ut Græci Herculis facinora, & labores superasse à multis meritò indicetur. Quapropter [sect. 1] necessarium esse arbitror, aliqua ex plurimis, quæ sese hac in parte dicenda offerebant, breviter delibare, & nostris quoque, licèt obscuris, monumentis, eorum Ducum nomina, & præclara gesta, in Memoriæ templo consignare, qui in re ita utili, pariter atque ardua, magis excelluisse comperiuntur. Nec enim scio, [sect. 2] quid, præter nostrorum invidiam, movêre potuerit Ioan. Bapt. Ramusium, dum in proœm. 3. vol. suarum navigationum Hispanos auctores irridet, quòd libris suis illorum nomina, & patriam sedulò inquirere, & commendare studuerint. Semper [sect. 3] quippè iustum, & rationi consentaneum visum est, ut benè gerentibus laudis tribuatur assensus, & ut gloriosa sit, & diuturna apud omnes eorum memoria, qui pro Republica præclarum aliquod sacinus exhibuerint, ut & ipsi audaciores in posterum fiant, & alij eorum exemplis permoveantur, ut tradit Arist. lib. 3. Ethic. cap. 6. & lib. 2. Polit. cap. 6. eleganter Cicer. in orat. pro Milo. & pro Arch. Poët. Theodos. Imp. in 1. & virtutum, C. de stat. & imagin. Iustinian. in §. 1. instit. de excusat. tut. Cassiodor. lib. 1. epis. 13. D. Gregor. lib. 22. Moral. cap. 7. & D. Basil. homil. in Gordia. Marty. ubi sic inquit: Sicut enim aromata tunc maximè spirant, cùm vel confricantur, vel conteruntur, sic virtutum opera tunc maximè movent, cùm laudantis oratione explicantur, sicut etiam oves Iacob intuentes virgas maculosas, & varias, similes agnos pariebant: sic iuxta exempla, quæ cernimus, sive bona, sive mata volunt as hominis operatur. Idem quoque Cicero Philip. 14. nos præclarè cum his agere tradit: Quorum virtutem, nec oblivione eorum, qui sunt, nec reticentiam posterorum sepeliri patimur. Et Plat. in lib. de legib. multum laudat Tyrtæum Poëtam, quòd suis carminibus viros bello præstantes extulerit: O divine, inquit, Poëta Tyrtæe, sapiens certè ac bonus nobis esse videris, quiæ excellentibus eos extulisti laudibus, qui in bello excelluerunt. Cui convenit doctrina las. in fin. tit. inst. de actio. ubi occultatorem alienæ laudis, furi parem esse dicit, per tex. in l. hæreditatum in fin. D. ad leg. Falc. & Plin. Iun. epis. 8. lib. 5. ubi sic ait: Mihi pulchrum in primis videtur, non pati occidere, quibus æternitas debeatur; aliorumq́ue famam cum sua extendere. Prima [sect. 4] igitur tantæ detectionis laus omnium consensu Christophoro Colono, sive, ut alij vocant, Columbo, debetur. Hic natione Ligur, sive Genuensis ex vico Nervij, non magnæ fortunæ, sed acris ingenij fuit, reiq́ue nauticæ peritissimus, & Cosmographus solertissimus, & in Lusitaniam profectus, ut tabulis nauticis conficiendis, & emendandis quæstum faceret, uxore ex insula Madera ductâ, eò commigraverat. [sect. 5] Ibi, ut plures existimant, ex Astronomica discipliana, & nonhullis veterum monumentis, alijsq́ue argumentis, quæ variè varij auctores pro suo captu confingunt, & præcipuè Ant. Herrer. in hist. gen. Ind. decad. 1. lib. 1. c. 2. & 3. secum cogitare, & tandem statuere cœpit, ultra noti Orbis terminos magna terrarum spatia, quemadmodum in Orientem, ita etiam in Occidentem Patêre. Alij verò [sect. 6] tradunt in hanc notitiam, & spem cuiusdam hospitis sui relationibus motum, qui naufragium in Oceano Atlantico faciens, vi tempestatis ad terram, nullis anteà Cosmographis cognitam, reiectus fuit; quam cùm diligenter delineasset, vix tandem ad Maderam appulit, & in domo, & manibus Columbi moriens, ei rem omnem in hospitij mercedem aperuit. Cui traditioni multum novissimè defert Torniel. in Annal. sacr. to. 1. ann. mundi 1931. n. 48. etsi in Columbi fraudem, & ut eum suâ gloriâ privarent, ab Hispanis consictam esse, imprudenter affirmet Hiero. Benzo. lib. 1. histor. Novi Orb. cap. 5. Hunc [sect. 7] quidam Lusitanum fuisse affirmant, inter quos Pet. Damariz Dial. 4. de var. hist. c. 4. fol. 151. qui inde Lusitanis huius Novi Orbis inventionem tribuendam contendit. Sed alij magis frequenter Bæticum, sive Andalusium nautam, & mercatorem fuisse opinantur, eiusq́ue nomen & patriam in obscuro latêre, Deo ita disponente, ne alij, quam sibi negotium adeò ingens homines tribuere possent, ut observat Ioseph. Acost. lib. 1. de hist. Ind. c. 19. Fr. Greg. Garc. de Indor. orig. lib. 1. c. 4. §. 1. pag. 65. & Fr. Ioan. Torquem. in Monarch. Ind. lib. 18. c. 1. Quamvis nuper Garcia Lassus Inca in suis Comment. de Incar. orig. lib. 1. cap. 3 que refert, & sequi videtur Aldrete de antiq. Hispan. lib. 4. c. 17. pag. 567. nullo, quod sciam, fundamento ductus, Alphonsum Sanchez nominatum scribat, & eius naufragium circa annum 1484. contigisse. ¶ Nec [sect. 8] mirum, aut novum videri debet, huius detectionis initium fortuitum fuisse. Nam præter alia nostrorum exempla, de quibus infrà c. 9. n. 49. si Straboni fidem habemus lib. 3. Geogr. Plin. lib. 2. c. 67. Pomp. Mel. lib. 3. c. 10. similis casus in Indijs Orientalibus accidit. [sect. 9] Custodes quippè sinus Arabici Indum quempiam in navi solum mortuo similem littori appellentem invenerunt, eumque ad Ptolemæum Evergetem Ægypti Regem deduxêre, Is linguâ Græcâ eum curavit institui, quâ perceptâ, ex India se tempestatibus iactatum, amissis fame comitibus, in ea loca devenisse declaravit. Quòd si liber dimitteretur, assumptis comitibus, se Regi ad Indos usque facilem ostensurum navigationem. Credidit homini Ptolæmeus, & inter alios Eudoxium quoque Gnidium Astrologum ei adiunxit. [sect. 10] Qui hac occasione usus, Indiam perlustravit, & in reditu ad Æthiopiæ littora Gaditanorum gubernaculo, cui equi figura insculpta erat cognito, quod tempestatibus eò iactatum fuerat: ad Occidentem quoque per Meridionalem Oceanum viam patere deprehendens, Alexandriam reversus, inde per mare Mediterraneum extra columnas Herculis evectus, littora Africæ circuivit. Romanis [sect. 11] quoque certiorem notitiam insulæ Trapobanæ alterius naufragij occasione contigisse, Plin. lib. 6. c. 22. his verbis enarrat: Nobis diligentior notitia, scilicet Trapobanæ, Claudij principatu contigit, legatis etiam ex insula advectis. Id accidit hoc modo, Annij Plocami, qui maris Rubri vectigal à fisco redemerat, libertus circa Arabiam navigans, Aquilonibus raptus præter Carmaniam quinto decimo die Hippuros portum eius invectus, hospitali Regis clementia sex mensium tempore imbutus alloquio percontanti posteà enarravit Romanos & Cæsarem, &c. [sect. 12] Quarum navigationum mentionem facit, sed fabulosas esse contendit Doct. Freitas ubi sup. c. 5. n. 13. & seqq. Otto etiam Frisingensis auctor est, sub Friderico Æneo Barbo, navem ex India cum Indis negotiatoribus fortuitò appulisse Lubec Germaniæ portum ultra Cimbricam Chersonesum. Et Continuator Palmerij anno Domini 1509. quem refert Simon Maiol. colloq. 23. pag. 534. tom. 1. [sect. 13] delatam fuisse eo anno Rothomagum usque Galliæ Lugdunensis oppidum cymbam quandam portatilem, similem his, quæ in Orbe Novo conspiciuntur, & in ea septem ex ipsis Indis, qui fuligineo colore erant, ceu homines sylvestres, grossis labris, stigmata in facie gerentes, ab aure admedium mentum instar lividæ venulæ per maxillas deductæ, & nudi incedebant, solum baltheum gestantes, in quo erat borsula ad verenda tegenda. Barba per totum corpus nulla, neque pubes, neque ullus pilus, præter capillos, & supercilia. ¶ Sed utcumque[sect. 14] sit, cum Colonus incredibili huius rei experiendæ studio flagraret, simulq́ue vidêret, sine magno apparatu tentari non posse, Bartholomæum fratrem ad Angliæ Regem Henricum VII. expedivit, cuius regnum eâ tempestate pacatum erat & opulentum, ut exponeret, si sibi naves & facultates darentur, effecturum se, ut novis & auriferis regionibus repertis Angliæ regnum omnium regnorum totius Europæ florentissimum redderetur. Sed passus hìc repulsam, non tam odio rei, quàm quòd Italum hominem lucro inhiantem Angli suspectum haberent idem Christophorus de eodem negotio Alphonsum V. Lusitaniæ Regem convenit; qui non modò negavit, quod petebat, sed tanquam inania & fabulosa afferret, eum, ut delirum hominem reiecit, & irrisit, persuasus à Calçadilla Episcopo Viseensi, & Roderico Magistro Theologiæ, præclaris alioqui Cosmographis, nec terras, nec aurum esse in Occidente. Tertiò igitur rem tentans, ad finitimos Castellæ, Legionis & Aragoniæ Reges Catholicos Ferdinandum & Elisabetham eodem consilio se se contulit, & ibi cum nihilo magis audiretur, Regibus præsertim id temporis bello Granatensi impeditis & exhaustis, invictâ quadam animi pertinaciâ totum sermè septennium contrivit vorando repulsas, urgendo, instandoq́ue per se, & per amicos. [sect. 15] Quousque superatis tandem Mauris, ac totâ expulsis Hispaniâ, retulit quod voluit, & perbenignè à Regibus habitus, obtinuit, ut in occiduam illam navigationem, sive inquisitione, tria sibi regio sumptu adornata navigia ad Hispalim oræ Bæticæ præberetur, cum centum & viginti hominum comitatu, & septemdecim ducatorum millibus, ut sibi de his, quæ ad talem expeditionem necessaria iudicaret, commodiùs provideret: quam pecuniam Ludovicus Sanctangelus regiarum rationum scriba Columbo numeravit, imò & Regibus mutuam dedit. Quod ideò advertere volui, [sect. 16] ut intelligatur, hoc tam parvo apparatu, tantas, tamq́ue inauditas posteà res, quantæ hodie de his Indijs constant, origine habuisse: & tantillam pecuniam, tantum eisdem Regibus Catholicis auri, argentiq́ue tulisse, ut [sect. 17] testante Ioan. Metello, quem refert Theatr. vitæ huma. vol. 10. lib. 2. pag. 2417. in fine, eius summa præter margaritas & gemmas, quæ innumeræ fuerunt, sexaginta, quos vocant, milliones feratur excessisse, ut taceam incredibiles proventus subinde aliorum Regum temporibus in Hispaniam delatos, de quibus alio in loco dicemus: quorum maximè subsidio, ut ait Maffæius lib. 1. hist. Ind. pag. 18. postmodum tantos, tamq́ue assiduos terrâ, mariq́ue sumptus propè infinitâ pecuniarum erogatione sustinuerunt, Nimirum [sect. 18] quia in hoc, ut in alijs, initia, sicuti & femina rerum naturalium solent esse minima, quæ tamen suis progressibus augentur, ut docet Cicer. lib. 5. de finibus. Sed ut ad Columbum redeamus, [sect. 19] is cum exigua hac classe ex Hispanijs solvens anno à Christo nato 1492. tertio nonas Augusti, vastissimo se Oceano Atlantico commisit, & Canarias primùm insulas petijt. Inde, continuatâ dierum aliquot velificatione, gramineum mare invenit, de quo c. 4. n. 27. locuti sumus, ut tanquam in pratis herba virentibus navigare viderentur. Quo tandem superato, post multa pericula, post duram toleratam famem, in incognitas, quas quærebat regiones, nudâ, barbarâ, & inermi gente habitatas, fed auri divites appulit, trigintâ trium dierum navigatione, Occiduum semper Solem secutus, Primamq́ue [sect. 20] insulam, quam invenit, quæ ab incolis Guana bani dicebatur, Sancti Salvatoris appellatione insignivit, & in ea, aliarum nomine, quæ posteà detegeretur, possessionem pro Catholicis Castellæ & Legionis Regibus apprehendit: eaq́ue de re publicum instrumentum conscribi, curavit. Mox inde solvens, alias maiores insulas adinvenit, quas Conceptionem, Fernandinam, & Isabellam nuncupavit. & ulteriùs progrediens Cubam, & Hispaniolam longè maiores, & aurifodinis ditissimas, patefecit. Castrisque [sect. 21] ibi idoneo loco, & præsidio communitis, incolas fermè duodecim, aurum, Gallipavos, Psittacos varij coloris, & alia inventæ regionis argumenta secum in Hispaniam triumphabundus revexit, vix septem mensibus, postquam ex ea solverat, lapsis; ubi Catholicis Regibus, tunc Barchinonæ commorantibus, ea, quæ acciderant, retulit, [sect. 22] & ab eisdem honorificè, ut meruerat acceptus, Admirali & Proregis Indiarum titulo, & multis alijs privilegijs, ac muneribus donatus fuit: Regijsq́ue insuper armorum insignibus cohonestatus, hoc addito elogio, Por Castilla, i por Leon, nueuo mundo hallò Colon. Admirali autem, [sect. 23] sive Almirantis, ut Hispanè vocamus, Vox, & officium pro eo illustri præfecto usurpatur, cui maris imperium, & littorum à Rege concreditum est: qui classes & navalia curat, uti sarta tecta sint, & ut exarmata reparentur, piratæq́ue arceantur, aut fugentur, ut de eiusdem Columbi historia loquens advertit Forcat. lib. 2. de Gallorum Imperio fol. 83. & melius lex nostra 24. tit. 9. par. 2. & l. 3. tit. 24. eâdem part. Nomenq́ue sub Oct. Augusto adinventum, & probatum, idem Forcat. tradit, ob id, quòd quendam Galliæ legatum, qui multa admiranda maris portenta à se visa reserebat, classi Gallicæ præfecit, & Admirandum appellavit. Quod tamen ridendum videtur, cùm teste Leone Africano, & alijs, quos refert Sebast. Covar. in Thesaur. ling. Castellanæ, verb. Almirante, hæc vox Arabica sit, quæ Architalasum, sive summum maris Ducem, aut præfectum significat: de quo etiam alia non contemnenda novissimè tradit doctissimus vir Pet. de Salazar & Mendoça Canonicus Toletanus in lib. 2. de origin, & progressu dignitatum, & titulorum Hispaniæ cap. 15. & Barnab. Morenus de Vargas de nobil. Hispan. discurs. 13. num. 18. Post hæc [sect. 24] autem idem Columbus ab eisdem Regibus cum maioribus copijs & classibus iterum, tertiò, & quartò ad easdem insulas incolendas, & gubernandas, & ad alias inquirendas reversus est. Quod ita fœliciter gessit, ut poft innumeras, quas detexit, & subegit, tandem in continentem devenerit, & ostia totius Americani Orbis primus, ut diximus, refera verit. Obijtq́ue in Hispania anno salutis 1506. ubi constans [sect. 25] traditio est, quòd cùm fortè celebri quodam convivio exciperetur, in quo simul plures Hispaniæ proceres discumbebant, & orto inter eos sermone de Novi Orbis detectione, essent nonnulli, qui præclarum hoc Columbi facinus extenuaret, quasi ab alijs quoque præstari potuisset: ille ad ea nihil respondens, ovum in mensam inferri iussit, & convivas omnes experiri rogavit, ut illud in apicem, nullis adminiculis fultum, sive nixum stans & erectum in mensa constituerent id nullus cum posset, ipse altero eius fastigio mensæ illiso, & leniter quassato, rectum, firmumq́ue constituit: quod cùm cæteri, se etiam eodem modo facturos, offerrent, Nunc, inquit, quia vidistis. Sic innuere volens, inventam iam Indiam inventu facilem tunc videri, cùm priùs esset difficillimum, & vel à nemine cogitatum. Crescentibus verò [sect. 26] deinceps magis atque magis apud istos Occiduos Indos Hispanorum rebus, & iussu Ferdin. Reg. Cathol. & Carol. V. lmp. Max. qui ei in Regno, & virtute successit, classibus, & auxilijs indies renovatis, plures alij strenui Duces, & Navarchi claruerunt; qui non minus gloriæ. quàm divitiarum spe incitati, & allecti, Columbi vestigia prementes, aliquid novi aggredi semper meditabantur. Inter quos [sect. 27] magnam quidem laudem mihi promeruisfe videtur Blasc. Nuñez de Balboa. Ab eo cnim diu pervagante Pariæ terræ, & Darienis regionis littora, anno tandem 1513. die 25. Septembris repertus est Isthmus ad Vrabanum sinum, quo duo ingentia maria dirimuntur, quæ vulgò, Del Norte, y del Sur appellantur. A Comagre siquidem ingentis amnis ostio, Darienisq́ue littore, per inaccessos prope montes monstrantibus iter Indigenis, Blaschus summa iuga tenuit, [sect. 28] & subiectum in adverso littore vastissimi pelagi sinum conspexit; postquem ditissima auri, argenti, & unionum regna, & insulæ repertæ sunt. Itaque invento multo auro Blaschus breviorem transitum quærens, quo duo illa maria coniungerentur, non plus inter se distare. quàm cetum milliaribus deprehendit. Verùm itinere adeò densissimis nemoribus, abruptis petris, & frequentibus fluvijs impedito, ut non nisi magno cum labore, periculoq́ue illac Nostri permeare possent: præsertim cum passim inhospitæ, ac insidiosæ Barbarorum gentes, venenatis instructæ. sagittis, occurrerent. Quibus de causìs Blaschus eius tractus regulis, aut muneribus delinitis, aut cruentâ acie subactis, quatuor castella opportunis intervallis constituit, ut commeantibus ab utroque mari tutissimus esset receptus: ædificatâ etiam classiculâ in proximo portu, cui D. Michaëlis nomen dedit. Quibus egregijs & fœlicibus ausìs ad Regem delatis, Præsidis illarum provinciarum nomine & honore remuneratus fuit, & magnam sui apud Hispanos & Indos existimationem pepererat, Cæterùm, dira auri sitis, novique Imperij libido effecit, ut Petrus Arias Davila Blaschi socer, qui summum in eisdem provincijs Regio diplomate imperium exercebat, illum perduellionis accusatum in carcerem duceret, eo rerum exitu, ut affectati Regni crimine damnatus, capite plecteretur. Indignus herclè co supplicio (quod multi tradunt, iniuriâ & invidiâ magis, quàm perfidiæ ratione perpessum) cùm ad lævam maris à se primum reperti Peruana, & Cuzcana regna auro & argento, ac gemmis scatentia Francisco Pizarro, & Didaco Almagro successoribus demonstrârit. Et qualiter mare del Sur, ab eo salutatum fuerit, tradit additionator Benzonis pag. 110. Sed longè magis [sect. 29] Nostrorum, & exterorum historijs celebratur Ferdinandus Cortesius, qui, fœliciori ausu, & successu, res maximè claras ac memorabiles in eiusdem Novi Orbis indagatione, & acquisitione persecit. Etenim cum anno 1517. à Franc. Ferdin. de Cordova, & Did. Velazquez Havanam gubernante, ad dextram terreæ Pariæ navigantibus, Iucatana Provincia reperta esset, & aliarum notitia sumeretur, quæ tunc ab eis plenè inquiri non potuerunt. Anno sequenti 1518. die 18. Novemb. missus fuit Cortesius ab eodem Gubernatore cum undecim navibus, & quingentis hominibus, ut regiones illas penitùs perlustraret, & commodis locis Hispanorum castra & colonias communiret. In qua expeditione se ita prudenter & Viriliter gessit, ut quamvis Didacum Velazquez facti pœnituerit, & mandata, quæ ei dederat, revocaverit, adhuc Cortesius milites sibi parentes habuerit, & in postremum Occidui littoris sinum delatus, Iucataniam & Cozumeliam provincias inviserit, Tavascum expugnaverit, & ulterius progrediens, alias ditiores & vastiores regiones patefecerit, quas Novae Hispaniae titulo commenda. Portuq́ue congruenti reperto, qui dicitur San Iuan de Vllua, & ibi oppido Veræ Crucis ædificato, cùm [sect. 30] ad opulentissima Mexicana Regna terrestri itinere contendere niteretur, timeretq́ue ne milites de fuga cogitarent, naves, quibus vecti fuerant, & revehi poterant, clanculum perforavit, ut omni spe reditus intercisâ, fortiùs atque animosius institutum iter adorirentur. Quo in facto, [sect. 31] licèt aliquos ex antiquis Ducibus habuerit, quos sibi imitandos proponere potuit, nempe Alexandrum Magnum, victis ad Granicum Darij Ducibus, captâq́ue Mileto: Menecrarem, Salaminem in Cypro capere volentem: Agathoclem Syracusiorum tyrannum adversus Carthagineses pugnantem: Tymarchum Ætolum, dum locum Asiæ multitudine hominum abundantem expugnaret: Quintum Fabium Maximum, & alios, qui veriti ne quâ fiduciâ navium, ad quas refugium erat, minus constanter pugnaret exercitus, incendi eas, vel solvi iusserunt, priusquam prælium inirent. Sicuti eâdem ratione equos dimittere solebat Caius Iulius Cæsar, & Philippus Macedo scalas amovêre, per quas milites in muros iam ascendissent ut referunt Diod. Sicul. lib. 17. & 18. Polyænus lib. 4. & 5. Sueton. in Iul. Frontinus lib. 1. c. 51. & Theat. vitæ humanæ vol. 7. lib. 3. pag. 1795. Negari tamen non potest, quin Cortesius quantum tempore superioribus cedit, tantum magnitudine huius præclari facinoris illos antecellat, cum in terris incognitis, & adeò remotis, & inter tot Barbarorum millia, omni prorsus auxilij spe destitutus, & cum paucis militibus, longinquis navigationibus fessis, tantis se bellis & periculis exposuerit, & redeundi viam voluntariè præcluserit. Sed nec cum fefellit eventus: nam varijs bellis prosperè gestis Tlaxcatecas & Mexicanos expugnavit, potentissimo illo Imperatore Motezumâ deleto. Et anno tandem 1521. die Augusti 13. celebri illâ Themistitanâ, seu Tenuxtitlanâ urbe potitus est, quam hodie Mexicum vocant, & salso in stagno positam, ædificijs & incolarum frequentiâ Venetæ urbi similem faciunt. Alia deinde Novæ Hispaniæ Regna detexit & subegit, & per Occidentalem lineam terrestri itinere ex Mexicanâ regione profectus, non longè abesse maria ab incolis didicit, paucisq́ue diebus ad littus exterioris Oceani, quod del Svr dicunt, pervenit. Vnde (nec frustra, ut posteà docuit experientia) coniecit, si classes adessent, peti posse per Antipodas Sinarum Regna, Catainasq́ue oras ad Orientem nostrum iam anteâ Lusitanis aditas necnon & Moluccas insulas, multo aromate, atque unionibus beatas, & ab omnibus expetitas, quæ sub Æquinoctiali linea sitæ esse dicerentur. Natus [sect. 32] fuit summus hic vir anno 1485. in oppido de Medellin Provinciæ Bæturiæ, vel Vectonum, quæ vulgò, Estremadvra vocatur: & cum in puerili ætate morbo quasi desperato laboraret, parentes eum voverunt duodecim Apostolis, ductâque sorte, exijt D. Petrus, cui solemnes quasdam oblationes, aliaq́ue sacrificia fecerunt: & cùm ita servatus esset, semper Divum hunc, quem patronum & tutelarem nactus suerat, maximâ coluit veneratione, eiusq́ue auxilio in magnis & arduis negotijs clarus & victor evasit, ut post Gomaram cap. 21. observat Cardanus de rerum varietate lib. 16. cap. 92 Theatr. vitæ humanæ vol. 5. lib. 4. pag. 1362. & volum. 27. lib. 3. pag. 4153. & Mart. Delrius disquisit. mag. 1. tom. lib. 4. cap. 2. d. 7. sect. 3. pag. 292. ubi benè advertit, decuisse Evangelium in illis adeò remotis regionibus plantaturo, rigatorem savêre, quo rigante nunquam non incrementum dat Christus Iesvs. Et eòdem [sect. 33] respiciens, considerat Fr. Ioan. à Torquemada in Monarch. Ind. lib. 4. in proœmio pag. 373. eo ipso anno, quo Islebij apud Saxones execrandus ille hæresiarcha Lutherus natus fuit, Cortesium quoque apud Hispanos in lucem prodijsse, veluti providente Deo, ut damnum, quod illius malitiâ Ecclesia acceptura erat, huius virtute, & industriâ uberrimè sarciretur. In quorum [sect. 34] præmium à Carolo V. Cæsare gubernationem, & præfecturam supremam Novæ Hispaniæ, tam togatam, quàm militarem accepit, & Marchionatum Vallis de Guaxaca, & aliorum locorum cum viginti tribus millibus vassallorum tributariorum, de quo expeditum fuit Regium satis honorisicum diploma Barchinonæ 6. Iulij anno 1529. & ipse postmodum anno 1547. in fata concessit, die secundâ Decembr. in oppido de Castilleja prope Hispalim, ætatis suæ anno 63. Dignum quoque est, [sect. 35] vt silentio non involvatur memorabile & insigne incœptum, quod Ferdin. Magallanes natione Lusitanus tentare ausus est, cui fretum, quod ex eius nomine Magallanicum vocant, unâ navigatione simul & immortalem gloriam, & mortem attulisse perhibetur, ut fusè & eleganter præter alios, quos insrà referemus, licèt in multis variantes, enarrant Paul. Iovius lib. 34. hist. Ossor. de rebus Emanuel. lib. 11. Maffæius lib. 8. histor. Ind. Genebr. lib. 4. Chronograph. pag. 707. Hieron. Benzo in hist. Novi Orb. lib. 1. cap. 15. ex pag. 65. & Theat. vit. human. vol. 3. lib. 9. pag. 985. vol. 5. lib. 2. pag. 1218. vol. 8. lib. 4. pag. 2137. vol. 12. lib. 3. pag. 2734. & volum. 20. lib. 2. pag. 3653. & seqq. Is enim à Lusitano suo Rege deficiens, quòd pro meritis se non satis remuneratum quereretur, cum priùs publico testimonio fidem, & Regi & patriæ debitam abiurasset, ad Carolum V. Imper. Castellæ & Legionis Regem confugit, ei persuadens, si sibi socij, & naves darentur, non anteà à navigatione destituturum, quàm aut moreretur, aut fretum aliquod inveniret, quà Occidentem versus compendiosiore viâ, & omnino diversâ, quàm qua Lusitani navigarent, ad insulas Moluccas aditum patefaceret, quas ad Castellæ limites pertinêre asserebat, & ab Emanuele Lusitaniæ Rege contra pactionem iam initam usurpari. Rex ergo ei quinque navium classem, Commeatum, armamenta, ducentos & viginti tres homines in comitatum suppeditavit, & anno 1519. decimâ die Augusti mari vasto se commisit, ut terras, atque regiones perlustraret, quas neque viderat, neque ab alijs exploratas audierat; sed suspicione tantùm adiri posse coniectabatur. Ad tractum itaque Peruanum cursum dirigens, inde Meridiem versus littora legens, post acerbas quasdam clades, amissâ unâ navi, & alterâ invito eo ad Hispaniam reversâ, [sect. 36] sretum, quod cogitârat, invenit, quinquagesimo secundo latitudinis gradu ad Austrum, anno 1520. die octavâ Octobris, & post vigesimum septimum diem, ex quo sinum intrârat, in apertissimum Oceanum evectus est: indeq́ue ad Moluccas Occasum versus deflectens, in diversas, nunquam visas, lectas, aut auditas insulas incidit. In quarum una [sect. 37] nomine Zebu, cùm Magallanus regulum sibi amicum, & deinde Christianum, cum uxore, ac liberis, & popularibus circiter octingentîs, effecisset, atque hic armis eo tempore cum finitimo Mathani Rege contenderet, & à Magallanio ferri sibi suppetitias postularet, ille & Christiano, & Hospiti eas negare non potuit: belloq́ue illato, semel, iterumq́ue hostes fuderunt: tertiò verò ex insidijs circunventus, confossus, & dilaceratus à Barbaris, multis quoque ex suis desideratis, gloriâ, quæ tanto facinori debebatur, frui non potuit. Nihilo [sect. 38] tamen segnius, qui supererant socij, iter institutum prosecuti sunt, & ad Moluccas pervenerunt anno 1521. die octavâ Novembris. Atque hîc tertiâ nave ob remigium defectum crematâ, & Serrano amisso, qui Magallano suffectus fuerat, Cariophyli, & Cinnamomi, nucisq́ue mirysticæ surculos ex natali solo colligentes, ut testimonij certam fidem referrent, ad duas, quæ restabant, quasq́ue resecerant naves, se receperunt; quarum alteri Trinitatis, alteri Victoriæ nomen erat: Eurisq́ue vela dantes, non quà venerant redire, sed totum Orbem circuire volentes ab Oriente in Occidentem rectà Procurrunt, omnes sinus, & emporia à Lusitanis in illis oris occupata prætervecti. Et Trinitas quidem in Novum Orbem properans, ut ibi reficeretur, circa Hesperides insulas contra Praxium promontorium à Lusitanis insulæ præsidibus capta fuit, ubi viginti duo non amplius homines, qui in ea vivi pervenerant, & totum undique ambitum Orbis emensi, Barbatorum mille insidias, & omnem maris sævitiam evaserant, custodiæ traditi sunt. [sect. 39] Victoriâ verò Lusitanis elapsâ, cum decem & octo vectoribus, quibus præerat Ioannes Sebastianus à Cano insignis nauclerus ex oppido Guetaria Vardulorum ad Pyrenæum, post enavigata duodecies mille milliaria Germanica, hoc est, iter quatuordecim millium leucarum nostrarum, post sexies sine læsione transmissam Torridam Zonam, tertio tandem anno, quàm ex Hispanis solverant, eòdem cum maxima Caroli Imperatoris Regisq́ue Catholici voluptate redierunt, cùm diem unum in Calenda[sect. 40]rio anticipassent: nam diem illi Mercurij putabant esse, cùm esset dies Iovis. Cuius erroris causam eruditè exponit Ioseph. Acosta in histor. Ind. lib. 3. cap. 25. & Anton. Herrera decad. 3. lib. 4. cap. 1. pag. 140. [sect. 41] Sebastianus autem à Rege arma, sive insignia gentilitia accepit, Orbem terrarum sphærico globo delineatum, hoc addito symbolo, Hic primvs Geometres, sive Tv primvs circvmdedisti me. Eius [sect. 42] verò navis reliquiæ Hispali memoriæ causâ iure, meritòq́ue posteritati reservantur: ut cum Ioan. Metello testatur Theat. Vitæ humanæ volum. 3. lib. 9. pag. 985. Alanus Copus Dialog. 6. cap. 34. pag. 942. Stephan. Garibay lib. 3. hist. Hispan. cap. 5. pag. 70. Thomas Canus in suis Dialog. fol. 5. Petr. Opmeerus in opere Chronograph. pag. 464. Maluenda de Antichrist. lib. 3. cap. 25. Anton. de Herrera in histor. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 3. & decad. 3. lib. 4. cap. 1. & cap. 4. & cap. 24. Vbi aliorum etiam nomina ponit, qui cum Sebastiano à Cano in eâdem navi redierunt: & qualiter à Rege accepti, & remunerati fuerint. Sed lubet Iosephi Acosta verba subijcere, qui lib. 1. de natur. Novi Orbis cap. 2. sic inquit: Vna navis Victoria prorsus inclyta de toto terrarum Orbe, simul de veterum immenso inani triumphavit, Oceani magnitudinem cursu suo emensa, minoremq́ue terræ quantamcunque molem, vel ipsis vestigijs hominis exemplo novo declarans. Sed posteà idem iter annis duobus & decem mensibus fecit Franciscus Dracus, & alij plures fœliciori etiam successu tentarunt: de quibus infrà cap. 8. ex num. 44. tractabimus. Plurimi quoque alij, & Præclarissimi Duces extiterunt, qui egregiam sibi laudem in eiusdem Novi Orbis detectione, & expugnatione pararunt, quorum si peculiarem sermonem habêre vellemus, plus nimio ab instituto opere excedere videremur. Sed omitti tamen non potest [sect. 43] Franciscus Pizarrus, vir animi fortitudine, peritiâ gubernandi, & inauditis expeditionibus, quas intrepidê, & fœliciter gessit, sanè promeritus, ut ipsius, ac patriæ nomen nullus unquam casus, nulla teporis longinquitas obruat. ls enim anno 1524. cum Didaco de Almagro, & Ferdinando de Luque societate initâ in Panamensi portu ad mare del Svr, quod, ut suprà retulimus, Blascus Nonius Balboa primus omnium detexerat, exigua in quandam classem construxit, & Dux eius Conftitutus, multis periculis & laboribus exantlatis, Orientalem oram continentis Americanæ terræ perluftrans Peruanam hanc regionem invenit quam cùm auri, & argenti nimis feracem cognovisset, in Hispaniam redijt anno 1528. ubi Carolo Cæsari quae viderat & gefserat, prolixè narravit. A quo benignissimè habitus, & multis honoribus sibi, & socijs, & militibus impetratis, præcipuè tredecim illis, qui [sect. 44] secum in insula Gorgona manentes, tot ac tantas ærumnas & famem sustinuerunt: quorum nomina & privilegia refert Regia schedu. dat, Tolet. 26. lulij ann. 1529. quæ habetur in 2. to. impres. pag. 11. & Anton. Herrera decad. 4. lib. 6. cap. 5. ad eandem expeditionem prosequendam reversus est: priùs urbem Truxillo in Eftremadura, in qua ortus erat, invisens, & quatuor, quos habebat, fratres secum adducens, nempe Ferdinandum, Gundisalvum & Ioannem cognomento Pizarros, & Franciscum Martinum de Alcantara. Initio igitur anni 1530. ex Hispania solvens, & in Panamam fœliciter delatus, compositis quibusdam querelis, quæ inter eum, & Didacum de Almagro exortæ fuerant, & eandem, quam cœperat oram ulterius & penitius inquirens, tandem latissimo & ditissimo hoc Peruano Regno, & alijs provincijs ei adiacentibus sub auspicijs Caroli V. potitus est, [sect. 45] Bello capto eius Tyramno Atahualpa, sive, ut alij vocant, Atabaliba, qui tunc adversus fratrem natu maiorem, & Regni verum hæredem, Guascarum nomine, exercitum moverat, illumq́ue à suis ducibus captum interfici iusserat. [sect. 46] Fuit verò adeò ingens victi Atahualpæ præda, ut vel testante Pet. Opmeero in opere Chronograph. pag. 463. auri tricies centum & sexaginta mille solidos superaverit, & argenti puri Centum & quinquaginta mille marcas, pluraq́ue indies Tyrannus in pretium libertatis, uti pactus erat, inferret, nisi à Pizarro & socijs ob suspicionem tentatæ adversus Hispanos conspirationis, capite damnatus fuisset, non parvâ Casoli Imper. iactura, ut tradunt Surius Comment, sub anno Domini 1558. Simon Maiolus 1. tom. dier. Canicul. colloq. 19. pag. 427. & Anton. Herrera d. histor. gener. Ind. decad. 5. lib. 3. per totum, ubi cap. 3. sigillatim commemorat eos omnes, qui in hac expeditione contra Atahualpam militarunt, & prædam cum eo habitam, partiti sunt. De quibus omnibus, [sect. 47] de alijs, quæ ad historiam huius Novi Orbis expectant, & ad cognoscendos antiquos, & præsentes incolarum mores, & religionem, & quantum in eius inquisitione, & veræ fidei propagatione à nostris laboratum fuerit, qui pleniores Commentarios desideraverit, legat librum, qui inscribitur Relationes Novi Orbis, ubi ipsius Columbi, Americi, & Alberici Vespucij navigationes inveniet, Ioan. Bapt. Ramusium de eisdem, & alijs agentem, & eruditas octo decades Petr. Martyris de Angleria Mediolanensis, & ea, quæ Ferdinandus Columbus de vita genitoris sui, & Alphonsus Oxeda, Ferdinandus Cortesius, & Nunius Guzmanius de suis factis scripserunt: necnon libros Ioan. Metelli, Maximiliani Transylvani, Hieronymi Benzonis, & aliorum, [sect. 48] qui continentur in undecim voluminibus, sive partibus diversis titulis, & editionibus distinctis de historia Americæ, qui tamen cautè legendi sunt; nam hæretici, qui illos scripserunt, congesserunt, & evulgarunt, nihil magis curasse videntur, quàm ut veræ fidei, & Hispanorum gloriæ, & præclaris facinoribus tenebras offunderent, sub prætextu aliquarum crudelitatum, quas in Indos commisisse recensent: & ita meritò in tertia classi librorum prohibitorum Cathalogi anni 1612. Illustris. & Reverendis. Cardinalis Sandovalis numerantur, & expurgari iubentur ex pag. 49. ad 52. Et præcipuè legat Gundis. Fernandez de Oviedo, Petr. Ziezan[sect. 49] Legionensem, & Franc. Lopez de Gomara, qui de eisdem historijs Hispano sermone plenissimos commentarios ediderunt, iam tamen varijs linguis traductos. Et Oviedus quidem ita luculenter, & eruditè, ut hunc solum inter historicos nostræ ætatis antiquis adnumerari dignum, censeat Cardanus de subtilitat. in lib. de metallis, & Theatr. vitæ humanæ volum. 6. lib. 2. pag. 1587. Fumus quoque Gallicâ linguâ Indiarum Occidentalium historiam edidit, & Augustinus de Zarate, Christophorus Stella Calvete, & Lævinus Apollonius de rebus Peruensibus. Extatq́ue liber ex his, & alijs confarcinatus, qui inscribitur Chronica Peruensis tripartita, editus Venetijs anno 1560. Didacus Fernandez Palentinus de bellis civilibus, & seditionibus eiusdem provinciæ egit: & Iosephus Acosta ex Societate Iesv tum Latinis, tum Hispanis commentarijs naturalem & moralem harum Indiarum historiam eleganter prosecutus est. Extat etiam Latinum Poëma Ioan. Bapt. Stellæ, quod vocavit Columbeidem, sive de Christophori Columbi gestis, & navigationibus. Et aliud eiusdem nominis, & argumenti auctore Iulio Cæsare, duobus libris partitum, in quorum secundo aliquid non positum esse præstaret, ut ait Anton. Possevinus in Bibliothec. 2. tom. lib. 17. cap. 29. pag. 457. qui alios auctores de eodem Novo Orbe agentes connumerat in eodem tom. lib. 6. cap. 14. pag. 389. & in apparatu pag. 52. & 53. Plures etiam alios citavit Anton. de Herrera in initio suæ historiæ generalis Indiarum Occidentalium, qui cæteris plenius, & fidelius quatuor in hunc usque diem volumina edidit in octuaginta annorum decadas, & viginti libros distributa. Nuper item de rebus Peruensibus, & Incarum origine, & Imperio Commentaria quædam Hispano sermone vulgavit Garcilassus Inca, qui se ab eisdem Regibus per maternam lineam prognatum esse commemorat. De quibus anteà tres libros non contemnendos scripserat Michaël Balboa Cabello Peruensis Presbyter sub nomine Miscellaneæ Australis, qui apud me manuscripti servantur. Et de eorundem Occidentalium Indorum origine in communi integrum tractatum edidit Fr. Gregor. Garcia Dominicanus. Novissimè quoque de historijs, & rebus huius Novi Orbis, & præcipuè de his, quæ ad Novam Hispaniam pertinent, viginti duos libros tribus voluminibus contentos, prælo & luci mandavit Fr. Ioan. de Torquemada Franciscanus, quibus Monarchiæ Indianæ titulum fecit. Et aliud ingens volumen Fr. Pet. Remesal de historia provinciæ Guathemalensis. Atque hi quidem ex professo Americani Imperij historias contexuisse videntur. Cæterùm ex alijs, qui alias diversorum temporum, vel nationum scripserunt, nullus ferè est, qui, licèt obiter, aliqua ad idem argumentum spectantia non referat, ut constabit ex Paulo Iovio in elogijs illustr. virorum lib. 6. & lib. 18. & 34. histor. Petr. Bemb. lib. 6. histor. Venet. Mambrino Roseo de Fabriano 3. part. lib. 1. Tarcañota lib. 21. fol. 517. Natal. Comite in histor. sui temp. lib. 1. fol. 8. & lib. 21. sol. 445. Guiciardin. lib. 17. Theatr. vitæ humanæ volum. 20. lib. 2. pag. 3653. Bapt. Fulgos. lib. 8. memorab. cap. 11. in fin. Alphons. Alvar. in specul. Rom. Pontif. cap. 31. Alano Copo Dialog. 6. cap. 9. Anastas. Germon. de sacror. immunitat. lib. 3. cap. 13. num. 30. & 31. Ioan. Laurent. Anania in fabr. mundi tract. 4. Lucio Marinæo Sicul. in hist. Hispan. lib. 19. cap. 16. Ioan. Bodin. de Repub. lib. 1. cap. 9. Ioan. Nicolao Doliono in Compendio histor. lib. 4. Gauden. Merulâ in Sylva var. lectio. lib. 5. per totum, Pet. Mexia in sua Sylva 4. part. cap. 1. Fr. Hieron. Romano in libris de rebus pub. mundi 3. part. lib. 1. de Republic. Indiarum Occident. pag. 125. Stephan. Garibai lib. 19. & 28. cap. 1. & Zuritâ in suis annal. Hispan. ex anno 1492. Maffæio in histor. Ind. Orient. lib. 1. pag. 17. & 18. & lib. 8. pag. 172. Genebrard. lib. 4. Chronogr. ex pag. 1493. Laurentio Surio in suis Commentar passim ex anno 1500. Petr. Opmeer. in opere Chronograph. pag. 437. 455. & 463. Hieron. Giglio de moribus gentium lib. 4. & Fr. Tamarâ in eodem tractat. lib. 3. Illescas in histor. Pontif. lib. 6. cap. 22. §. 2. ex pag. 279. usque ad 284. & cap. 24. §. 8. & cap, 26. §. 14. Ioan. Bctero in relation. 1. part. volum. 2. & 3. ubi sex integros libros in hoc consumit, & 2. part. ex pag. 217. Ioan. Marianâ de rebus Hispan. lib. 26. cap. 3. Pet. Damariz de var. histor Dialog. 4. pag 211. Pet. Gordonio in Chronograph, anno 1492. pag. 441. & 450. Maluendâ de Antichristo lib. 3. cap. 15. ex pag. 143 Tho. Bozio de stat. Ital. lib. 4. cap. 1. Didac. Valdesio de dignit. Reg. Hispan. cap. 12. & cap. 19. num. 52. cum seqq. Camillo Borrel. de præstant. Reg. Cathol. cap. 46. ex num. 217. & cap. 42: ex n. 38. Gregor. Lop. Maderâ in Monarch. Hispan. cap. 6. fol. 44. Rutolio Benzon de anno Iubil. lib. 1. cap. 10. & Mosquerâ de Barnuevo in Numantina cap. 10. qui omnes multa de prædictorum, & aliorum Ducum laudibus memorant, & progressum extollunt, quem Fides Catholica nostrotum Regum, & gentium curâ in his regionibus accepit. Quod argumentum latè etiam, & optimè prosequitur Boterus in dict. relation. 4. part. lib. 1. 2. & 3. Fr. Augustin Davila in historia Mexicana Ordin. Prædicat. eleganti admodum stylo conscriptâ, Fr. Alphonsus Ferdin. Dominican. in hist. Eccles. nostri temporis lib. 1. per totum, Frat. Thomas à Iesv de proc. omn. gen. salute lib. 2. part. 1. cap. 5. pag. 52. & passim Thom. Bozius Eugubinus in libris de signis Eccles. Dei præsertim lib. 4. cap. 3 pag, 131. & feq. lib. 6. c. 6. pag. 236. & cap. 7. pag. 240. & lib 20. cap. 6. pag. 333. 
 
 # 6 CAPVT VI. De situ, & descriptione Novi Orbis, & de linea Meridionali, qua Alexand. VI. Roman. Pontif. Castellanorum, & Lusitanorum navigationes divisìt. SVMMARIVM Capitis VI. -  1 Mundus puncti rationem obtinet. -  2 Plinij, & Boetij gravis reprehensio adversus eos qui pro huius exigui mundi occupatione laborant. -  3 Mundus quodammodo videtur auctus, post Novi Orbis detectionem, licèt multa detegenda supersint. -  4 Orbis Novi situs, divisio & descriptio generaliter proponitur, & plures auctores qui de ea agunt, recensentur. -  5 Orbis Novus videtur exprimere cordis figuram secundum Acostam. -  6 Orbis Novus dividitur communiter in duas peninsulas, tenui isthmo distinctas, & qualiter illæ appellentur? -  7 Orbis Novi peninsulæ Septentrionalis & Meridionalis longitudo & latitudo quæ? secundùm varios auctores, quorum dicta referuntur. -  8 Navigationes longissimæ aliquorum ad Polum Antarcticum. -  9 Insulæ Oceani Atlantici ab Hispanis detectæ innumerabiles sunt, & aliquæ amplissimæ, & opulentissimæ. -  10 Insulæ Sancti Dominici, sive Hispaniolæ descriptio, & nominis error. -  11 Iamaica insula describitur. -  12 Cubæ insulæ descriptio. -  13 Insulæ dictæ Iardin de la Reyna, & los Lucayos describuntur. -  14 Insula sancti Ioannis de Puerto Rico, sive Borriquena describitur. -  15 Canibalorum insulæ quæ, & cur ita dictæ? -  16 Insula de la Trinidad describitur. -  17 Cubagua, & Margarita insulæ describuntur. -  18 Cancellaria, & Metropolis insulæ sancti Dominici quid comprehendat. -  19 Americæ Septentrionalis provinciæ. Estotilandia, Terra laboratoris, & Norumberga. -  20 Terra de Bacallaos quæ, & cur ita dicta, & à quo detecta? -  21 Nova Francia. -  22 Virginia provincia ab Anglis occupatur, & eius descriptio. -  23 Florida provincia, & eius descriptio, & historiæ. -  24 Iucataniæ provinciæ descriptio. -  25 Nicaraquæ provinciæ descriptio. -  26 Honduras, & Costa Rica provinciæ. -  27 Guatemalensis provinciæ descriptio, & Cancellaria. -  28 Chiapa provincia, & eius descriptio. -  29 Novæ Hispaniæ provinciæ descriptio, & cur ita dicta? -  30 Nomina suarum urbium, & provinciarum solent duces ad extraneas à se detectas transferre. -  31 Novæ Galleciæ, Mechoacan, Guaxacæ & Tlascalæ provinciæ describuntur, & Cancellariam habent. -  32 Mexicanæ urbis, & regionis descriptio, & laudes, & Cancellaria, ac Metropolis. -  33 Mexicum urbs dicta fuit antea Tenuchtitlan, & utriusque nominis etymologia. -  34 Americæ Septentrionalis regiones innumeræ. -  35 Panamensis provinciæ, sive Terræfirmæ descriptio, & cur dicta Castilla del Oro. -  36 Aurum retibus expiscari in Panamensi provincia publicavit Bacchalaureus Encisus. -  37 Panamæ & Portusbelli urbes sunt veluti emporia commercij Americæ Septentrionalis, & habent Cancellariam. -  38 Dominus D. Franciscus Valverdi de Mercado Præses, & Gubernator Panamensis laudatur. -  39 Calumnias excitat virtus, & à viris probis contemnendæ sunt. -  40 Novi Regni Granatensis descriptio, & Cancellaria, ac Metropolis. -  41 Beatus Aloisius Beltranus prædicavit, & multa miracula fecit in Novo Regno Granatæ. -  42 Peruani Regni descriptio, & longitudo. -  43 Quitensis urbs, & provincia describitur. -  44 Vrbes Piura, & Paita quales? -  45 Truxilli urbis Peruanæ descriptio, & ingens terræmotus. -  46 Limensis urbis, quæ aliàs Regum civitas dicitur, descriptio & laudes, & utriusque nominis causæ. -  47 Prorex Peruanus per plus mille leucas suam gubernationem extendit. -  48 Auctor dolet quòd per quatuordecim annos in Limensi Senatu tam longè à patria, & Curia Regia inservire iussus fuerit, & quare hoc opus scribere cœperit? -  49 Cancellariæ Limensis districtus. -  50 Vrbes Chachapoyas, Moyobamba, Leon de Guanuco, & Guamanga describuntur. -  51 Guancavelica oppidum argenti vivi fodinis nobile. -  52 Arequipæ urbis Peruanæ descriptio. -  53 Cuzco urbs Peruana Incarum olim Regia describitur, & laudatur. -  54 Arica urbs, & eius portus pertinet ad Limensem Cancellariam, non ad Argenteam, ut tradit Herrera. -  55 Argentea urbs, sive de los Charcas, à la Plata, & eius Cancellariæ districtus describitur. -  56 Potosi mons argenti fodinis celeberrimus, & oppidum ingens iuxta illum. -  57 Chuquiabo urbs, alio nomine la Paz, describitur. -  58 Provinciæ de Santacruz de la Sierra, Tucuman & Paraguai describuntur. -  59 Brasiliæ regionis descriptio, detectio, & historiæ. -  60 Chilensis, Regni descriptio, & Cancellaria, & incolarum robur & superbia. -  61 Magallanica terra vastissima, & necdum satis detecta. -  62 Indiæ, quæ dicuntur del Poniente quales? -  63 Malucarum, sive Molucarum insularum descriptio, & qualiter ad Castellæ terminos pertineant? -  64 Philippinarum insularum descriptio, & Cancellaria. -  65 Dominus D. Anton. à Morga Quitensis Cancellariæ Præses laudatur. -  66 Insulæ Salomonis, quæ, & quando detectæ? -  67 Petrus Fernand. de Quiros scripsit latissima commentaria de suis navigationibus in insulas Salomonis, & alijs peregrinationibus, quæ auctori communicavit eius filius don Franciscus de Quiros insignis Mathematicus, & Cosmographus. -  68 Lis, & controversia inter Reges Castellæ, & Lusitaniæ super terminis Indiarum unde orta, & qualiter composita? -  69 Alexander VI. Roman. Pontifex composuit lites Regum Castellæ, & Lusitaniæ assignando eis distinctos navigationis, & conquisitionis terminos. -  70 Linea Meridionalis qualiter Orbem dividat? -  71 Magallanus cur de aperiendo freto tractaverit? -  72 Molucæ insulæ à Lusitanis, & Castellanis prætendebantur, & quare? -  73 Auctores qui agunt de linea, quæ ducta fuit inssu Alexandri VI. ad assignandos limites Lusitanis, & Castellanis. -  74 Portugalliæ Regnum Castellæ iungi maximè conveniens fuit, ut cessarent contentiones de terminis Indiarum. -  75 Lusitani semper cum despectu, & superbia de Castellanis loqui solebant. -  76 Portugalliæ Regnum quo iure, & modo consolidatum suerit cum Regno Castellæ, cuius feudum olim fuerat? -  77 Ludovicus Cabrera Regius Chronista laudatur. MVndvm universum, ad cœli spacium collatum, puncti rationem [sect. 1] obtinêre veteres Cosmographi tradiderunt. Inter quos Plin. lib. 2. cap. 68. [sect. 2] meritò homines ridet, & Christiano potius, quàm gentili stylo reprehendit, quòd pro re adeò parva, & vix in minima sui parte detecta, tot lites, & bella movère soleant, & nemo cogitet, cùm ad mensuram avaritiæ suæ terminos propagaverit, quam tandem portionem terræ defunctus obtineat? Idem quoque non minus piè, & eleganter tradit Seneca lib. 1. Nat. quæst. in præfat. & ab utroque mutuatus Boëtius lib. 4. de Consol. Philosoph. prosa 7. sic inquiens: Omnem terræ ambitum sìcuti Astrologicis demonstrationibus accepisti, ad cœli spacium puncti constat obtinere rationem: id est, ut si ad cœlestis globi magnitudinem conferatur, nihil spacij prorsus habere iudicetur. Huius igitur tam exiguæ in mundo regionis quarta ferè portio est, sicut Ptolemæo testante didicisti, quæ à nobis cognitis animantibus incolatur. Huic quartæ, si quantum maria, paludesq́ue premunt, quantumq́ue siti vasta regio distenditur, cogitatione subtraxeris, vix angustissima inhabitandi hominibus area relinquetur. In hoc igitur minimo puncto circumsepti, atque conclusi, de pervulganda fama, de proferendo nomine cogitatis? At quid habet amplum magnificumq́ue gloriæ, tam angustis exiguisq́ue limitibus arctata? Et Iustus Lipsius lib. 2. Physiolog. Stoic. lib. 2. cap. 18. in fin. ubi ait: Et ipsa terra penè est nihilum, universi comparatione, & velut punctum. O miseri, cœlum adspicite, & in terram despicite: punctum est illud in quo navigatis, in quo bellatis, in quo Regna disponitis: minima etiam cum illis vtrimque Oceanus occurrit. Sed licèt hoc verissimum sit, atque hodie etiam mundus eandem puncti rationem obtineat, & multæ eius partes nondum cognitæ, aut exploratæ sint, ut pluribus ostendit Ioseph. Acosta in hist. Ind. lib. 3. cap. 25. & Maluenda de Antichrist. lib. 3. cap. 14. pag. 141. & seqq. [sect. 3] Satis tamen omnibus constat, quantum extensionis, vel, ut ita dixerim, accessionis receperit, ex detectione huius Novi Orbis, de quo in superioribus capitibus sermonem inivimus. Cuius situm, [sect. 4] longitudinem, & latitudinem, atque universalem divisionem, & descriptionem variè constituunt, & exponunt auctores suprà relati, & præcipuè Gerard. Mercator. Petrus Appianus, & Gemma Frisius in pluribus locis suæ Cosmograph. Abraham. Ortel. in Theatr. magn. tab. 5. ubi de America in communi, & tabulis sequentibus, ubi de alijs eius provincijs specialiter agit. Ioan. Boter. in relatio. universal. 1. part. volum. 2. & 3. ex pag. 347. usque ad 466. Thom. Porcacchus Anetinus in insulario lib. 3. per totum, Carol. Stephan. in dictionar. Histor. & Poët. verb. America, Maginus in tab. Cosmograph. 2. part. tab. 34. ex pag. 279. usque ad 292. Hieronym. Iarava Tarraconens. & Carol. Ventouvius in parallel. Didac. Valdesius de dign. Reg. Hispan. cap. 12. Camill. Borrel. de. præstan. Reg. Catholic. cap. 43. & cap. 46. num. 217. Gregor. Lopez Madera de Monarch. Hispan. cap. 6. Maluenda de Antichrist. lib. 3. cap. 44. & 45. Ioseph. Acosta lib. 1. de. nat. Novi Orbis cap. 6. Petr. Opmeerus in opere Chronograph. pag. 437. & 463. Anton. de Herrera in suis octo decad. hist. gener. Indiar. Occident. & melius in descriptione, & tabulis huius Novi Orbis, quas in calce quartæ decadis collocavit, Fr. Alphons. Fernandez in histor. Ecclesiast. nostri temporis lib. 1. per totum, Frat. Ioan. Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. cap. 6. Anton. Possevinus, qui alios recenset in apparatu, pag. 52. & 53. Roder. Zamoranus in repertorio lib. 1. cap. 46. & Michël Balboa Cabello in Miscellan. Australi manuscriptâ part. 2. cap. 19. Et quamvis nemini satis compertum este possit, quænam verè sit forma, aut facies eiusdem Novi Orbis, quoniam extremi eius fines necdum hodie cogniti, aut explorati sunt, utcunque tamen [sect. 5] aliquid concipiendo, cordis figuram aliqualiter exprimere videtur, ut tradit Ioseph. Acosta lib. 3. de histor. Ind. cap. fin. subdens, latissimam eius partem esse terram Brasiliam usque in Perù, terminum verò, sive apicem fretum Magallanes; basim, quà perficitur, Terram firmam. Atque hinc paulatim usque in Floridam expandi, & ad illa loca, quæ nondum nota sunt. Reliqui autem [sect. 6] magis communiter, & apertè, prætermissis insulis, quæ in Oceano Atlantico, sive (ut vulgò dicunt) Del Norte, à Columbo & alijs detectæ sunt, atque adeò ad hunc etiam Novum Orbem pertinêre videntur; universam eius continentem posteà repertam & perlustratam, in duas maximas peninsulas dividunt, quæ ad Panamaticum saltum tenui isthmo connectuntur. Earumq́ue illam, quæ Novam Hispaniam, & alias regiones continet, quas statim connumerabimus, Americam Septentrionalem appellant, alteram verò, quæ ad Panamam incipiens, Peruanum Regnum, Brasiliam, & reliqua continent, quæ statim etiam recensebimus, vocare solent Americam Meridionalem, eò quòd magis ad hunc cœli tractum respiciat. Et ut ex aliorum relatione scribit Valdesius ubi suprà [sect. 7] peninsula illa Septentrionalior circiter quinquies mille ducentisq́ue milliaribus longa est, quibus si coniungantur Mediterranea confinia Septentrionem Versus, non minus quàm novem mille milliaria efficient. Meridionalior verò habet oræ maritimæ duodecies mille sexcenta milliaria, circulumq́ue utrumque Arcticum, & Antarcticum perstringit, ut tradit Carolus Stephan. d. verb. America. Surius autem in Commentar. anni Dom. 1558. quem refert Simon Maiol. 1. tom. dier. Canic. colloq. 10. pag. 266. littora Borealia maris Novi Orbis ad triginta Italicorum milliariorum millia protendi, ait: littora verò Australis maris eiusdem Orbis, ter mille & quingentas leucas continère, idest, quatuordecim Italicorum milliariorum millia. Quibus subscribens. Ioseph. Acosta lib. 1. de nat. Novi Orbis cap. 2. [sect. 8] aliquos eius exploratores usque ad septuagesimum ad Antarcticum gradum, immensâ navigatione progressos; commemorat. Et Ioan. Boter. in d. relat. universal. 1. part. volum. 2. lib. 2. pag. 348. inquit, dictam peninsulam Septentrionalem habêre in circuitum sexdecim millia milliariorum, quatuor millia verò in longum ab ortu ad Occasum, & à Iacobo Cartiero anno 1535. per eius oram maritimam navigatum fuisse usque ad gradum quinquagesimum. A Gasparo Corte Reali Lusitano usque ad sexagesimum, à Sebastiano Gaboto Italo usque ad sexagesimum septimum, neque ultra progredi potuisse eum, & Martinum Forficierum, qui eandem navigationem posteà tentavit, ob immensum frigus. Et in eâdem part. & volum. lib. 3. pag. 371. loquens de altera peninsula, quæ dicitur Australis, sive Meridionalis, tradit, quòd similiter habet sexdecim millia milliariorum in circuitum, & quatuor millia in longum, in latum verò admodum variare, proptereà quòd terra, iuxta maris sinus interdum restringitur, & interdum multum ampliatur. Maginus quoque tab. 34. fol. 280. eandem divisionem, & dimensionem probans, subiungit, Americæ Septentrionalis regionem à Meridie, ubi tota circumnavigata est, duobus ingentibus Oceanis pulsari per spacium sexdecim millium milliarium; septentrionalem verò eius limitem porrigi versus polum Boreum, nec hactenus circumnavigari potuisse: & fol. 282. loquens de regionibus alterius Americæ Meridionalis ait; totius eius continentis circumnavigationem complecti alia sexdecim millia milliaria: & idem concludit fol. 279. dum docet, totam Americæ circumnavigationem, ut tradunt probatiores, complecti circiter triginta duo millia milliarium, occupareq́ue dimidium penè terreni globi spacium secundum longitudinem clauditur enim inter Meridianum gradu 190. & Meridianum gradu 360. & secundùm latitudinem expaciatur utrinque ab Æquinoctiali longo tractu; ad Austrum quidem, ubi prorsus patefactus est, ad gradum usque 52. Ad fretum scilicet Magallanicum: & à Septentrione ad gradum 67. latitudinis Boreæ. Et hoc etiam observant, & sequuntur Abraham. Ortel. in Theat. d. tab. 1. & 5. Herrera in histor. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 4. & in descript. Ind. cap. 1. & seq. & novissimè Frat. Ioan. Torquemada in Monarch. Indian. lib. 1. Cap. 2. & 6. ubi sigillatim connumerat leucas, quibus Novus hic Orbis extenditur per utramque oram maris Borealis, & Australis, hoc est del Norte, i del Svr, ut vulgò vocant, & nos etiam aliqua tetigimus sup. cap. 4. num. 51. & seqq. Atque hæc quidem in genere de forma, & latitudine Novi Orbis dixisse sufficiat, ut verò aliquam etiam, licèt brevem, & summariam cognitionem de eius provincijs, & regionibus specialiter habeamus, ab insulis Oceani Atlantici eidem Orbi adiacentibus, sermonem ineuntes, sciendum est, [sect. 9] illas tot numero esse, ut ferè congnosci non possint, & aliquas adeò amplas, & opulentas, ut vel grandi Regno constituendo sufficerent, ut præter auctores suprà relatos advertit Petr. Mexia in Sylva var. lect. 5. Part. cap. 2. & seq. & Maiolus colloq. 10. pag. 266. & colloq. 14 pag. 338. cum multis seqq. Inter quas [sect. 10] Principem locum obtinêre videtur insula Sancti Dominici, quæ olim ab incolis Hayti, & Qvisqveia vocata fuit, à nostris autem la Española, quod nomen exteri Latinum reddere cupientes, & idioma nostrum non satis callentes, Hispaniolam verterunt, cùm verè Hispanam, sive Hispanicam vertere debuissent, ut optimè advertit Bernard. Aldretede antiq. Hispan. lib. 4. cap. 8. pag. 521. Eius ambitus est 350. Leucarum, seu mille & quadringentorum milliarium, longitudo quingentorum milliarium, latitudo verò varia, sed ubi maior 300. Milliaria capit. Mediumq́ue ipsius insulæ distat ab æquatore gradibus penè 19. versus Boream, & eius forma longa est ab Ortu ad Occasum, gaudens eximiâ cœli temperie, soli ubertate, auri & argenti fodinis, saccharique in primis immensâ copiâ, & alijs utilissimis frugibus, de quibus latiús agunt Petr. Martyr. de Novo Orbe decad. 1. & 2. Gomara 1. Part. Paul. Iov. lib. 34. Hieron. Giglius lib. 4. cap. 1. Franc. Tamar. de mor. gent. lib. 3. cap. 7. & 8. Hieron. Benzo. & eius additionat. lib. 1. histor. Novi Orb. cap. 29. in 4. part. histor. Americæ pag. 137. Ortelius tab. 7. Maginus d tab. 34. fol. 290. Porcacchus in insulario lib. 3. Pag. 165. Boter in relation. 1. part. lib. 3. pag. 461. Herrera in histor. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 3. 4. & 5. ex pag. 84 & in descript. cap. 5. & 6. ex pag. 7. Fr. Augustin. Davila in histor. Mexicana lib. 1. cap, 101. & sequent. Fr. Gregor. Garcia de Ind. orig. lib. 2. c. 1. & Fr. Alphons. Fernand. in histor. Eccles. nostr. tempor. lib. 1. cap. 1. 2. & 8. Vrbes Præcipuæ huius insulæ sunt Sancti Dominici, quæ Archiepiscopalis, & Præsidis ac Cancellariæ Regiæ sedes est: Sancti Ioannis à Meguana, Portus Platæ, Portus Regius, Cavana, Xaragua, & aliæ, quæ Hispanorum sunt Coloniæ. Ab Occasu [sect. 11] autem Hispaniolæ iacet insula Iamaica, quæ à nostris S. Iacobi vocatur, & ambitu suo 150. leucas, hoc est sexcenta milliaria complectitur, in longum verò 55. leucis patet, & in latum circiter 25. illis omnibus rebus abundans, quæ in Hispaniola proveniunt. Et duo Continens oppida, nimirum Oristan & Sevilla, in quo quidem est principalis Ecclesia, titulo Abbatiæ insignita, de qua etiam latiùs agunt auctores suprà relati, præcipuè Maginus d. fol. 290. Boter. pag. 463. Porcacchus pag. 175. Fr. Alphons. Fernand. cap. 8. & Herrera in d. descript. cap. 7. Proxima his insula [sect. 12] Cuba ab Occasu eiusdem Hispaniolæ conspicitur, relinquens à Meridie Iamaicam, quæ appellata fuit à Christophoro Columbo in honorem Ferdinandi Regis Catholici Fernandina, sive Ferdinanda, & extenditur ab Ortu ad Occasum 300. leucis, hoc est 1200. milliaribus, eius verò maxima latitudo 65. leucas, seu 250. milliaria non excedit, sed pluribus in locis 20. leucas vix superat, multis utilibus rebus abundans, & præcipuè magnâ Rubiæ tinctorum copiâ, & quodam bituminis seu picis genere ad naves oppicandas idoneo, Continet autem sex Hispanorum colonias, quarum præstantiores sunt, S. Iacobi, ubi Episcopails sedes, & Havana totius insulæ emporium, & navale, ad quod appellunt navigia, quæ ex Peruvia, & Nova Hispania in Europam redeunt, atque etiam aliquando, quæ ex Europa ad has Novi Orbis regiones proficiscuntur, ut latiús scribunt Maginus, & Borter. ubi sup. Porcacchus pag. 172. Herrera d. decad. 1. & d. descript. cap. 6. ex pag. 10. & Fr. Alphons. Fernand. d. lib. 1. cap. 1. & 2. Hanc Cubæ insulam [sect. 13] septingentæ aliæ, eæq́ue amœnissimæ in coronæ forma circunstant, quæ à Columbo, ob sui pulchritudinem & viriditatem, appellatæ sunt Iardin de la Reyna, ut recolit Petr. Mexia d. 5. part. cap. 9. Herrera decad. I. lib. 2. cap. 13. pag. 69. & Maiol. d. colloq. 14. pag. 343. qui etiam de vicinis alijs insulis agunt, quæ vocantur de los Lucayos, & quadrigentas numero esse testantur, de quibus latè etiam tractat Boter. d. 1. part. lib. 3. pag. 465. & idem Herrera decad. 1. lib. 7. cap. 3. & lib. 9. cap. 11. & in descript. cap. 7. Vicina quoque est ab Ortu Hispaniolæ duodecim, vel quindecim leucis [sect. 14] insula S. Ioannis, quæ incolis dicitur Borriquen, longitudinem trecentorum milliarium habens, sive 45. leucarum, & latitudinem septuaginta milliarium, sive viginti leucarum. Asfluit frugibus, fructibus, animalibus, & piscibus, ac auro prætereá & Guaiaco ligno perfectissimo, quod vulgò dicunt el palo santo. Est in ea urbs præcipua S. Ioannis, optimo gaudens portu, quem hac de causa Hispani Puerto Rico appellarunt, & habet (ultra minores alias) tres nobiles Hispanorum colonias, & Episcopalem, ac Gubernatoris sedem, ut latiùs videbis apud Herreram d. cap. 7. His insulis adiacent aliæ, [sect. 15] quæ Canibalorum, seu Caribum dicuntur, ex habitantium viribus, & ferinis moribus vocabulis sumptis; sunt enim bellicosi admodum, & antropophagi insignes. Quorum arma sunt sagittæ, & utuntur scaphis ex unico lingo excavato elaboratis, quas ipsi Canoas appellant. Iacent autem hæ insulæ ab Ortu & Meridie Hispaniolæ duplici serie protensæ, ex regione, seu in conspecta Terræfirmæ, & quæ magis cognitæ, & ab Hispanis perlustratæ sunt, licèt necdum cultæ, vocantur santa Cruz las Virgines, San Estacio, San Bartolome, la Barbada, la Deseada, la Dominica, Todos Santos, Guadalupe, Marigalante, & aliæ, quæ dicuntur de Barlovento, ad quas aquæ faciendæ causâ appellere solent classes, quæ ex Hispania ad Americam veniunt. Circa Dominicam autem ad Meridiem repertæ sunt aliæ insulæ, quæ appellantur Matanino, Santa Lucia, los Barbudos, & ad continentem Terræsirmæ magis accedunt. Illarumq́ue [sect. 16] prior, maior & Orientalior nominatur la Trinidad ducentis circiter leucis ab Hispaniola, & sexaginta à Dominica, longitudine quinquaginta leucarum ab Ortu ad Occasum, & latitudine triginta, eamq́ue detexit Christophorus Columbus anno 1498. & de illa & alijs Canibalorum plura tradit Maginus d. tab. 34. fol. 291. Boter. d. lib. 3. pag. 459. & Herrera decad. 1. lib. 3. cap. 10. & d. descript. cap. 7. Post has verò insulas [sect. 17] Cubagua iacet, quæ olim Margaritarum Copiâ nobilis fuit; sed posteà ob aquæ & Concharum inopiam derelicta, translato huius piscationis emporio ad aliam insulam, ab ea unâ tantùm leucâ remotam, cui Margaritæ nomen inditum est. Distatq́ue viginti leucis ab insula Trinitatis ad Occasum, & 170. ab Hispaniola, habens in longum sexdecim leucas, sive ut alij putant, viginti, & in latum octo, aut decem, & duo oppida, unum prope mare, ubi est arx, in qua residet Gubernator: alterum interiùs, quod vocatur vallis Sanctæ Luciæ, de quibus etiam latiùs agunt auctores sup. Citati, & præcipuè Herrera d.c. 7. pag. 15. & 18. Hæ autem [sect. 18] insulæ omnes, & pars continentis, quæ ad eas propiùs accedit, & comprehendit Gubernationes, quas vocant de la Florida, i de Venezuela, ubi est sedes Episcopalis, de la Nueva Andaluzia, del Rio de a Hacha, i de Santa Marta, ubi est altera sedis Episcopalis, subsunt iurisdictioni Regalis Prætorij, sive Cancellariæ, quæ, ut diximus, residet in insula S. Dominici, sive Hispaniola, & prima fuit omnium huius Novi Orbis, habetq́ue sub territorio suo ab Ortu ad Occasum, quod vulgò dicunt, de Leste, à Oeste 550. leucas, & à Septentrione ad Meridiem, quod dicunt Norte Sur plus 300. ut latius refert Anton. de Herrer. dictarum Insularum & Provinciarum peculiarem descriptionem & relationem apponens in d. descript. Ind. Occident. cap. 5. 6. 7. & 8. & Fr. Alphones. Fernand. in hist. Eccles. nostr. temp. lib. 1. cap. 8. Sed ut relictis insulis ad continentem accedamus, pars eius, quæ [sect. 19] America Septentrionalis (ut diximus) vocari solet, quà ad Orientem vergit, tres amplissimas, & nondum satis cognitas, aut Hispanis subiectas regiones comprehendit, quæ vocantur Estotilandia, Terra laboratoris, & Norumberga, de quibus agunt Magin. fol. 282. Boter. sup. pag. 349. & seq. & Herrera in descript. c. 8. pag. 20. Vicina est his terra, [sect. 20] quæ dicitur de Bacallaos à Sebastiano Gaboto Veneto sub nomine Henrici Regis Angliæ primum inventa, & sic appellata, eò quòd in eius pelego tanta invenitur piscium huiusmodi copia, ut etiam navigia retardent, de cuius descriptione, & natura ultra prædictos auctores aliqua tradit Petr. Zieza tom. 2. hist. Perù, Illescas in hist. Pontif. lib. 9. c. 22. pag. 284. Theat. vit. hum. vol. 5. lib. 2. pag. 1218. Nova [sect. 21] quoque Francia ijs succedit, quæ iuxta ripas fluvij Canadæ, vel S. Laurentij extenditur, illamq́ue Galli primum sub Francisco Primo eorum Rege detexerunt; sed propter eius inopiam ad eam contendere desierunt, ut tradunt Magin. & Boter. ubi sup. Sequitur alia regio ab incolis Apalchem vocata, ab Anglis verò [sect. 22] Virginia, qui aliquot in ea colonias fecerunt, & hodie etiam renovatis auxilijs, & expeditionibus retinent, exiguo tamen fructu, & successu, quia ut plurimum est sterilis, & inculta, ut præter Magin. & Boter. sup. tradit Beierlinchius in opere Chronog. pag. 306. & P. Gordonius in Chronog. pag. 475. quamvis admirandas historias, & commoditates huius regionis nobis suadêre velit Thom. Hariot. Anglus in relationibus & Iconibus, quas de ca vulgavit, & habentur in initio primi tomi auctorum, qui de historia Americæ scripserunt, & Raphe Hamor Virginiæ Secretarius, & Ioannes Schmidt, in alijs descriptionibus & relationibus, usque ad ann. 1616. quæ novissimè prodierunt in 10. part. eiusdem Americæ sumptibus, ac studio Ioan. Theodori de Bri, ann. 1619. Succedit proximè provincia [sect. 23] Florida vocata, quæ iuxta sinum Mexicanum, & mare del Norte in immensum extenditur, & est quidem, ut plurimum, satis amœna, ac omnium fructuum fertilis, oras tamen habens asperas, & scopulis ac brevibus refertas, & incolas barbaros, sordidos & inhospitales. Quo fit, ut parùm nostri in ea proficere potuerint, licèt aliquoties sub Pamphilo de Narvaez, Ferdinando de Soto, Petro Melendez de Avilès, & alijs ducibus eam penitissimè adierint, & perlustraverint. Galli quoque sæpè, irritis tamen conatibus, eius occupationem adorti sunt; de quibus ultra Magin. sup. fol. 282. & Borter. pag. 352. latè scribit Herrera decad. 4. lib. 4. c. 4. & seq. & decad. 6. lib. 7. cap. 9. cum seqq. & decad. 7. lib. 1. ex cap. 10. usque ad cap. 8. lib. 2 & lib. 7. ex cap. 1. ad 12. & Cabrera in vita Philippi II. lib. 7. cap. 8. & in descrip. cap. 8. pag. 19. Illescas in hist. Pontis. 2. tom. pag. 544. & 793. Abrah. Ortel. tab. 8. Fr. Aug. Davila in hist. Mexic. Ordin. Prædicat. lib. 1. ex cap. 55. usque ad 69. Garcilassus Inca in hist. Floridæ, & hist. Americæ 2. part. ubi variæ relationes, & Icones apponuntur de rebus ad eandem provinciam pertinentibus. Et rursus in 6. part. ubi Ioan. Ribauldi infœlicem expeditionem commemorat. Post has regiones [sect. 24] Iucatania conspicitur, peninsulæ formam referens quæ in mare del Norte porrigitur, eiusq́ue ambitus patet milliaribus 900. & in præcipua urbe, quæ Merida dicitur, Cathedralis Ecclesia residet. Est autem segetum, fructuum, mellis, ceræ, ac animalium quorundam ferax, ut sunt anates, gallinæ, lepores & cervi. Incolæ animosi sunt ac bellicosi, qui arcubus utuntur, & clypeis; & carnem humanam non vorant, sed humani potius & hospitales sunt, & Crucem etiam, ut multi tradunt, ante Christianorum adventum venerabantur: de quibus agunt Magin. fol. 281. Boter. pag. 365. Herrer. decad. 4. lib. 3. cap. 4. & lib. 10. cap. 3. & in descrip. cap. 10. pag. 27. & hist. Americ. part. 4. circa fin. Nicaragua [sect. 25] quoque provincia in eâdem Americæ parte versus ortum, & Meridiem reperitur, quæ quidem, ut plurimum, arenosa est, ac calori æstivo obnoxia, sed iuxta fluvios admodum fertilis. In ea est lacus valdè ingens, qui 300. milliaribus extenditur, & crescit, ac decrescit perinde ac mare; · & mons continuò ardens. Habet quinque Hispanorum oppida, in quorum præcipuo, quod dicitur La civdad de Leon, Episcop. residet. Incolæ huius tractus ad albedinem magis accedunt, quàm reliquæ Novi Orbis gentes, suntque staturâ satis convenienti, & humani, & ante Christi Fidem susceptam iustitiæ quoque specimen aliquod habebant, ut post Magin. sup. & Boter. pag. 368. tradit Herrera decad. 4. lib. 8. cap. 3. & seqq. & in descript. cap. 13. pag. 35. Fr. Alphoms. Fernand. lib. 1. cap. 54. pag. 187. Et aliqua adducit Americæ histor. d. 4. part. circa finem; ubi etiam agunt de alijs vicinis provincijs, quæ [sect. 26] dicuntur Hondvras i Costa rica, in quibus alter Episcopus residet in civitate, quæ dicitur de Valladolid. Inter Iucataniam & Nicaraguam regionem iacet [sect. 27] Guathenmalensis urbs, & provincia in Mediterraneis, quæ agro potitur fertili & amœno, aëreq́ue salubri, & in ea est sedes Episcopalis, & Regia Cancellaria. Nec longè ab hac urbe sunt montes, qui ignem, fumum & lapides emittunt. Et alia provincia appellata Chiapa, [sect. 28] & alia, quæ dicitur la vera Paz, ubi etiam Cathedrales Ecclesiæ præfulgent. de quibus, & de territorio dictæ Cancellariæ Guathemalensis agit Bot. pag. 366. Herrera decad. 4. lib. 8. cap. 8. pag. 204. & in descript. pag. 26. 32. & 34. Fr. Alphons. Fernan. in hist. Eccles. nostr. temp. lib. 1. cap. 37. & novissimè Remesalius, qui de his provincijs integrum volumen scripsit. Sed inter has omnes provincias caput extollit ea, quæ [sect. 29] Nova Hispania vocatur: est enim amplissima, & cæteris cultior, amœnior, ac populis frequentior, incipiensq́ue à sinu Californiæ, quem vulgò mar Bermejo dicunt, extenditur usque ad sinum Mexicanum ad mare del Norte, ad Iucatanam regionem. Fuit autem ita appellata ab insigni illo Duce Ferdin. Cortesio, qui illam primum occupavit ann. 1518. quoniam eius situs, temperies & dispositio Hispaniæ similis videbatur, ut tradit Herrer. decad. 3. lib. 2. c. 10. & decad. 4. pag. 79. [sect. 30] Vel quoniam antiquam omnium nationum consuetudinem sequi voluit, quæ semper populis, aut provincijs à se novè in alienis, & remotis finibus conditis, propria suarum urbium, aut regionum nomina imponere solebant, ut pluribus exemplis ostendit Fr. Ioan. de la Puente in convenien. utr. Monarch. lib. 3. cap. 23. §. 4. pag. 153. & in hoc Novo Orbe passim observatum invenimus. Continet verò Novæ Hispaniæ appellatio plures alias satis celebres & utiles provincias, quas latè recensent Magin. fol. 280. Pet. Martyr decad. 4. & seqq. Abraham. Ortel. in Theat. magn. tab. 6. Boter. ex pag. 354. Herrera in descript. cap. 9. ex pag. 21. & decad. 3. lib. 2. cap. 10. & seqq. Ludovicus Cabrera in vita Regis Philippi II. lib. 13. cap. 11. & Fr. Ioan. Torquem. in Monarch. Ind. 1. tom. per totum, ubi in lib. 5. ex cap. 37. ad. 40. tractat de rebus, & expeditionibus ad Novum Mexicum, & cap. 41. & 42. de Californijs, & ex cap. 45. ad 58. de alijs expeditionibus ad detegendum caput Mendocinum. Sed præcipuæ [sect. 31] & magis cognitæ, & habitatæ provinciæ sunt Xalisco, & Cvliacan, quæ à nostris appellatur Nova Gallecia, ubi est sedes Episcopalis, & Regia Cancellaria: de cuius districtu & proprietatibus tractat Magin. d. fol. 280. Abrah. Ortel. tab. 7. Bote. pag. 364. Herrera in descript. cap. 11. ex pag. 29. & decad. 4. lib. 9. c. 12. & 13. & decad. 8. lib. 8. cap. 12. Mechoacana, Guaxaca, & Tlascala, in quibus etiam proprij Episcopi resident, & de eis agit idem Magin. sup. fol. 281. Boter. pag. 362. Herrera in descript. cap. 10. ed pag. 25. & Frat. Alphons. Fernand. lib. 1. ex cap. 36. Et [sect. 32] Mexicana civitas, & regio, quæ est cæterarum Metropolis, & sedes Proregis & Cancellariæ Novæ Hispaniæ, & plurima alia continet, quæ eam non solùm inter Americæ urbes, verùm & Europæ nobilem faciunt, ut latiùs prosequuntur Magin. sup. fol. 281. Porcacchus in insulario lib. 3. pag. 157. Boter. pag. 356. Herrera in descript. cap. 9. ex pag. 21 & decad. 2. lib. 7. cap. 14. & seqq. Fr. Alphons. Fern. d. lib. 1. cap 36 Fr. Ioan. Torquem. in d. Monarch. Ind. tom. 1. lib. 2. per totum, & lib. 3. c. 22. & 23. Petr. Balbuena in carminibus Hispanis de laudibus Mexici, & Sim. Maiol in dieb. Canic. tom. 1. colloq. 23. pag. 506. & 507. ubi multa mirabilia refert de situ & magnitudine urbis Mexici, & incolarum multitudine, & colloq. 12. pag. 304. ubi agit de lacubus, circa quos Venetiarum instar ædificata est, qui cum se proximè contigant, & alternatis vicibus procellosis motibus aquas suas communicent, unus tamen salsus, & alter dulcis est. Fuit [sect. 33] autem hæc insignis urbs ab indigenis olim appellata Tenuchtitlan, à lapide quodam, & Tuna in eo nata, quam in lacu invenerunt, ubi primum illam ædificarunt. Qua de causa hodie hæc insignia eadem civitas obtinet, posteà verò Mexici nomen accepit, quòd maternâ eorum linguâ scaturigines aquarum significat, ut tradit Herrera d. decad. 3. lib. 7. cap. 13. Torquem. d. lib. 2. cap. 11. & lib. 3. cap. 23. & Sebast. Covarr. in Thes. ling. Hisp. verb. Mexico, ubi etiam alias huius nominis etymologias adducunt. Ad alteram verò [sect. 34] Americæ partem, sive peninsulam accedentes, quam Meridionalem appellari retulimus, immensi quidem operis esset, si omnia eius oppida, vel regiones sigillatim describere vellemus: sunt enim innumeræ, & earum nonnullæ vix nomen notum habentes, ut benè observat Magin. d. tab. 34. fol. 283. Sed de præcipuis aliqua delibantes, imprimis occurrit [sect. 35] provincia Panamensis, sive Terræ firmæ, quæ â nostris vocata fuit castilia del Oro, eà fortè ratione, quòd ibi aurum plurimum reperiebatur, adeò ut quidam [sect. 36] Bacchalarius Encisus retibus in multis fluminibus expiscari publicaverit: quod in causa fuit, ut plures hac spe allecti, ad hanc regionem cum Petro Arias Davila ann. 1514. confluerent, ut refert Herrera in descript. cap. 15. pag. 41. Continet hæc provincia sub se gubernationes, quas vocant del Darien, Veragva, Vraba, i Nata, & alia minora oppida, & duas satis nobiles urbes, quæ dicuntur Pvertobello, y Panama. Prior ad mare del Norte constructa, commodissimum portum habet, à quo & nomen accepit, relicto alio antiquo portu & oppido, quod vocabatur Nombre de dios. Altera iuxta mare del Svr apposita est, eo isthmo à priore divisa, quo has duas Novi Orbis peninsulas constringi tradidimus, cuius quidem latitudo decem & octo leucas occupat, seu septuaginta duo milliaria. [sect. 37] Et hæ urbes quæcunque vel ex Peruana regione in Hispaniam, vel ex Hispania in Peruviam advehuntur, fido portuum hospitio recipiunt: siquidem divitiæ, ac merces utrobique à navibus exonerandæ sunt, & terrestri itinere, aut per amnem, qui dicitur Chagre, per illas decem & octo leucas comportandæ, ut rursus navibus impositæ per unum mare, vel alterum traijciantur. Qua de causa ob classium concursum, & navale commercium, quod hîc exercetur, Episcopalis Ecclesiæ Darienis sedes ad hanc urbem Panamensem translata est, & ibídem Regia Cancellaria constituta, cuius Præses simul Gubernatoris, & Capitanei generalis munus exercet. Quo [sect. 38] pluribus annis summa cum laude, & vitæ integritate functus est Dominus Don Francisus Valverdi de Mercado levir meus, hoc est, meæ sororis maritus, postquàm dictam urbem & portum de Pvertobello Regiâ auctoritate construxit & communivit, & gravissimis alijs obsequijs, atque servitijs, ad hunc & alios maiores honores sibi aditum præparaverat: & objit ibídem ann. 1614. adversariorum quorundam calumnijs impetitus, quas tamen iustiùs contemnere debuistet, cùm [sect. 39] semper calumniatorum virus provocet ipsa virtus, & ut locis lævibus, & politis ægrè sordidum aliquid adhærescit: sic maledictum sedem vix inveniat in vita puriore, ut præclarè advertit Iust. Lips. in orat. de calumniat. & in hoc casu experientia monstravit, tanti viri fama, & virtutibus à morte eius clarioribus redditis, & Regij Indiarum Senatus ac bonorum omnium approbatione, & acclamatione desideratis. Et qui de hac provincia plura scire voluerit, legat Pet. Martyr decad. 2. & 3. Magin. ubi sup. Boter. 1. par. vol. 2. lib. 3. pag. 371. & seqq. Herrer. in descr. cap. 15. & decad. 2. lib. 3. cap. 5. & seqq. Fr. Alphons. Fern. lib. 1. c. 54. pag. 187. Ad eandem [sect. 40] partem Amerciæ pertinet alia non minus celebris provincia, quæ vocatur Novum Regnum Granatæ, & sub se comprehendit gubernationes Popaiam, sanctæ Marthæ, & Carthaginis, sive Cartagenae, ubi est civitas, & portus ad Hispanienses classes excipiendas tutissimus. Abundat hæc provincia omnium fructuum copiâ, & auro, & Smaragdis, alijsq́ue pretiosis lapillis ditescit: habetq́ue in longum trecentas leucas, & in latum totidem ferè, & inter plura nobilia Hispanorum oppida eminet urbs, & quæ dicitur Santa Fede Bogota, quam Licentiatus Gundisalvus Ximenez de Quesada anno 1528. ædificare cœpit, & in ea residet Præses & gubernator cum Regia Cancellaria, & Archiepiscopus cum Metripolitana Ecclesia: cuius suffraganei sunt Episcopus Popaianensis, Carthaginis, & Sanctæ Marthæ. Et plura alia de eâdem provincia & incolarum moribus tradunt Gomara in hist. Ind. 1. part. mores gent. lib. 3. c. 14. Hier. Gigl. lib. 4. c. 12. & 13. Boter. d. lib. 3. ex. pag. 375. usque ad 378. Herrera in d. descript. cap. 16. ex pag. 41. & decad. 8. lib. 4. ex cap. 6. ad 12. & Frat. Alphons. Fernand. d. lib. 1. ex cap. 46. usque ad 50. ubi etiam agit [sect. 41] de mirabilibus, quæ in convertendis huius provinciæ Indis per integros septem annos patravit Beatissimus ille vir Fr. Aloisius Beltranus Dominicani Ordinis fulgentissimum decus, qui in Beatorum numerum referri meruit ann. 1608. de quo etiam plura tradit Thom. Bocius de sig. Eccl. Dei lib. 6. sig. 19. & lib. 7. sig. 25. c. 1. Sequitur [sect. 42] statim ea terræ pars, quæ Perv, sive Peruana dicta est, totius huius Novi Orbis nobilissima, detecta primum, vt alio loco diximus, à Francisco Pizzarro anno 1525. & tota ferè intra Æquatorem, & tropicum Capricorni iacens: sunt autem eius fines à Septentrione Nova Granata, & Castella aurea, ab Occasu Oceanus, sive mare del Svr, à Meridie provincia Chilensis, & ab ortu, montes altissimi. Occupat verò longitudine suâ mille & octingentas plus leucas, & in latum usque ad Andes, ut plurimum, quinquaginta, quarum decem pertinent ad planities, quæ per totam regionem ad oram maritimam reperiuntur, viginti ad montana, quæ per eandem regionem longo tractu extenduntur à Septentrione ad Meridiem mille circiter leucis, & vulgò vocantur la Cordillera del Perv, aliæ viginti ad Vltramontana, quæ vulgò dicuntur los Andes, & sunt etiam montes, qui pariter à Septentrione in Meridiem incedunt continuâ serie producti, densissimi tamen, & absque vallibus, cùm tamen inter alios de la Cordillera multæ amplæ valles ac profundæ, fertilissimæq́ue & populo numerosissimæ contineantur, cùm aëre potiantur calidiore, de quibus omnibus, qui pleniorem historiam, & descriptionem desideraverit, legere poterit Lævinum Apollonium de rebus Peruensibus, Pet. Ciezam, Aug. de. Zarate, & alios quos citavimus in fin. cap. præcedentis, qui de historijs Regni Peruani ex professo tractarunt Hiero. Benzo, & eius additionator. lib. 3. per totum in 6. part. histor. Americæ, Ioseph. Acosta in hist. Ind. lib. 3. cap. 21. & seqq. Abrah. Ortel. in Theat. mag. tab. 8. Magin. ex fol. 283. usque ad 287. Ioan. Boter. d. lib. 3. ex pag. 386. Herrera in descrip. cap. 16. in fin. pag. 46. & seqq. & in hist. gener. Ind. decad. 4. 1ib. 9. cap. 3. & decad. 5. lib. 1. c. 1. & 5. Inter plurima verò Hispanorum, & Indorum oppida huius latissimi Peruani Regni, quæ connumerare longissimum esset, præstantiores sunt, [sect. 43] urbs de san Francisco del Qvito à Sebastiano Belalcaçar Francisci Pizarri commilitone anno 1534. fundata, quæ æquatoris lineæ ferè subiacet, nec tamen fervido ac æstuoso cœlo, sed potiùs frigido potitur, eiusque ager semper virens est, & omni frugum beatitudine floridus, atque etiam auri, & argenti vivi mineris scatens. Residet hac in urbe Quitensis Episcopus cum Ecclesia Cathedrali, & Præses cum Regia Cancellaria, quæ ducentis & plus leucis in longum, & in latum suum territorium extendit, & gubernationes de los Qvixos, i la Canela, Pacamoros, i Gvalsongo, & partem Popaianæ comprehendit, atque etiam urbes de Riobamba, Cvenca, Loxa, Zamora, Iaen, Gvayaqvil, i Pvertoviejo, ut latiùs prosequuntur Magin. sup. fol. 286. Boter. pag. 396. Herrera in descript. cap. 17. & 18. & decad. 5. lib. 6. cap. 6. & lib. 10. cap. 10. cum multis seqq. & Fr. Alphons. Fernan. d. lib. 1. cap. 54. in fin. Post Qviti verò provinciam eminet alia urbs, [sect. 44] quæ à nostris D. Michaëlis, à Barbaris Pivra vocatur, cui vicinus est portus, qui dicitur Paita, ad quem naves per hoc Peruanum mare transfretantes frequenter appellunt. Sed magis nobilis est [sect. 45] Trvxillo à Francisco Pizarro condita anno 1533. agrum feracissimum habens, & plures Hispanorum domos, quæ tamen omnes ingenti terræmotu momento temporis conquassatæ fuerunt anno 1619. ita ut vix, & ne vix quidem, aliqua pristinæ urbis figura remanserit. In qua ob sui dignitatem & commoditatem, & plura Hispanorum & Indorum oppida, quæ illi confinia sunt, Cathedralis Ecclesia cum proprio Episcopo creata & erecta est anno 1612. & de ea peculiarem mentionem faciunt auctores suprà relati, præcipuè Herrera d. descript. cap. 19. pag, 56. & decad. 5. lib. 7. cap. 6. Longè verò nobilior, atque excellentior est alia urbs, quæ octuaginta à Truxillo leucis in eâdem planitie Peruana conspicitur, sub duodecimo gradu ad Antarcticum, quæ à Barbaris [sect. 46] Lima vocatur, non ex nomine Reguli, sive Caciqve, qui ei dominabatur, ut putavit Herrera, sed corrupto vocabulo à Rimac fluvio eam interluente, quod maternâ linguâ, sonans, sive loquax interpretatur, à nostris verò dicitur Civitas Regum, sive quòd sub Epiphaniæ die à Francisco Pizarro ædificari cœpta anno 1533. sive quòd Magorum Regum patrocinium sortita fuerit, & pro insignijs tres coronas in campo cœlesti, cum stella micanti, quæ Regibus eisdem apparuit, de quo Imperatoris Caroli V. diploma satis honorificum habet. Iacet urbs hæc in valle amœnissima, mirâq́ue aëris temperantiâ gaudet, & agro rerum omnium fertili, præsertim frumenti, fabarum, pisorum, & omni ferè leguminum, atque etiam fructuum nostratium genere. Est prætereà populo frequentissima, ambitum coprehendens valde spatiosum, in quo sunt latæ viæ, amplum forum, insígnia templa, illustris Cathedralis Archiepiscopalis Ecclesia, magnifica ædificia, nobilis Academia, & plura tribunalia & Collegia, prout decet tanti Regni Metropolim, & totius maritimi tractus excultissimum emporium. Portum quoque tutissimum habet, duabus leucis ab ea semotum, qui dicitur el Callao, ubi alterum oppidum ornatissimum constructum est. Et residet in ea [sect. 47] Prorex, qui supremam iurisdictionem, & gubernationem per plus mille leucas exercet, & est Præses Regiæ Cancellariæ ibîdem commorantis, quæ duos Fiscales, quatuor criminum quæstores, & octo causarum civilium Senatores, sive Auditores habet. In quorum numerum [sect. 48] ego iam inde ab anno 1610. nihil tale ambiens, aut cogitans, D. Fhilippi III. Regis ac Domini nostri Potentissimi honestissimis codicillis cooptatus, quâ potui maximâ fide, puritate & induftriâ suscepti muneris pensa explêre curavi, id tantùm mœroris habens, quòd tam longè à patria, & Regijs oculis studij & ingenij mei (quod scio, quàm sit exiguum) proventum & specimen edere, atque eodem semper loco manens, consenescere coactus fuerim, alijs intereà, quibus sors benignior arrisit, post plurium honorum gradus in supremis Consilijs meritissimè collocatis. Sed Deus, si oportuerit, nos quoque ab inferis (ut aiunt) ad superos revocabit; cui semper mearum rerum curam, quâ decet humilitate & veneratione relinquo, & ad patriæ desiderium leniendum succissivis horis opus hoc in prædicta nobilissima Regum urbe meditari, & scribere cœpi. Cuius [sect. 49] Cancellaria, ut ad institutum redeamus, trecentis plus minus leucis territorij sui habenas extendit; in quibus ultra urbes Pivra, & Trvxillo de quibus locuti sumus, & plures alias satis divites & frequentes Hispanorum villas & colonias, Indorumq́ue oppida, continentur etiam [sect. 50] urbes de los Chachapoyas, de Moyobamba, de leon de Gvanvco, & alia quæ dicitur Gvamanga, sive san Ivan de la Frontera, de qua specialiter agit Herrera decad. 6. lib. 6. c. 9. à Francisco Pizarro primum condita ann. 1539. & posteà in loco, ubi hodie conspicitur, multis cœnobijs & nobilibus ædificijs decorata, & demum anno 1612. in Cathedralem erecta, diœcesi eius à Cuzquensi, cui anteà suberat, competenter divisâ. Et prope eam est [sect. 51] villa de Oropesa, alio nomine Gvancavelica argenti vivi ditissimis fodinis per totum terrarum Orbem maximè nobilis; de quibus aliqua notat Acosta lib. 4. cap. 11. Pat. Lælius Bisciola lib. 16. horarum subsecivarum cap. 3. colum. 1165. & Nos alibi latiùs agemus. Pertinet etiam ad eiusdem Cancellariæ districtum urbs [sect. 52] Areqvipa, 130. leucis à Limensi remota, ab eodem Pizarro condita anno 1534. quæ duodecim à mari milliaribus fœcundo ac salubri in agro ædificata est, & ob portus & vinearum commoditatem multis nobilium ædificijs, Monasterijs, & frequenti populo aucta, & nuper Episcopali sede illustrata eodem tempore, quo Gvamanga, & Trvxillo. Sexaginta autem leucis ab Areqvipa, & 125. ab urbe Regum sive Lima, sub decem & tribus gradibus cum dimidio elevationis ad Austrum, & septuaginta octo longitudinis, iacet alia mediterranea urbs, [sect. 53] nomine Cvzco, quæ cum Lima tentat de principatu contendere, & totius Regni Peruani se caput appellat, & fuit certè ante Hispanorum adventum Regia Incarum Regum sedes, magno procerum, & gregariorum Indorum commercio celebrata, munitissimis quadratorum saxorum maximæ magnitudinis ædificijs ornata, & inter Peruanas sola, quæ faciem urbis præferret. Easdem ædes, quas Incolæ quondam possedêre, politiore paulò ornatu instauratas hodie Hispani tenent, & templum admirandum Solis, Dominicani Monachi in Ecclesiam consecrarunt; octo parochias, & sex virorum Episcopum cum insigni Cathedrali Ecclesia, quæ ante divisionem aliarum de Areqvipa, & Gvamanga ditissima erat. De quibus omnibus, & alijs, quæ brevitatis causâ prætereo, latiùs scribunt Levinus Apollonius, & alij suprâ relati. Magin. fol. 286. Boter. pag. 389. & 393. Herrer. in descript. cap. 19. & 20. & decad. 5. lib. 6. cap. 2. 4. & 12. & lib. 7. cap. 6. 10. & 13. Simon Maiolus in dieb. Canicul. tom. 1. colloq. 23. pag. 506. & Fr. Alphons. Fernand. d. lib. 1. cap. 50. 51. & 54. & plura de urbe Cuzquensi, & eius ædificijs tradens Garcias Lassas Inca in suis Commentar. lib. 7. cap. 8. & cap. 27. & feqq. Spectat quoque ad eandem Cancellariam [sect. 54] urbs de san Marcos de Arica, & eius Provincia, licèt Herrera in d. descript. cap. 21. pag. 63. ad Argenteam pertinêre tradiderit, ubi est portus hoc in Regno pariter notus ac utilis, in quo naves & classes Regiæ commodissimè recipiuntur, dum merces ad superiores provincias evehere, & earum divitias præcipuè Potosianas revehere solent. Supradictis urbibus meritò adijcienda venit ea, [sect. 55] quæ Argytopolis, seu Argentea dici potest, & vulgò de la Plata vocatur, quæ licèt habitantium copiâ cum Lima, & Cvzco comparari non possit, eximiâ tamen eorum opulentiâ insignis est, & à Petro Anzures Duce Francisci Pizarri, iussu eius condita fuit anno 1538. iacetq́ue in decimo nono gradu elevationis ad Austrum, trecentis leucis distans à civitate Limensi, & decem & octo à celebri illo & Imperiali oppido & monte, cui nomen [sect. 56] Potosi argenteis fodinis supramodum referto, ex quibus, & alijs, eis vicinis, immensa eruitur argenti copia, quæ universam Hispaniam, & Europam implet, & in Asiam etiam, & Africam magna ex parte dilabitur: de quo pluribus agit Acosta lib. 4. de Ind. histor. cap. 6. & sequentib. Quapropter prædicta urbs Argentea dicta est, & cùm anteà Episcopalem sedem haberet, anno 1607. in Archiepiscopalem, sive Metropolitanam erigi meruit, & Regia Cancellaria in ea residet: cuius districtus per trecentas, & amplius leucas excurrit, & ultra plura alia Indorum oppida, & Hispanorum municipia, comprehendit nobilem urbem, & provinciam, quæ dicitur Chvqvito, & del Collao, & aliam, quæ dicitur Chvqviabo, sive de la Paz, quam [sect. 57] anno 1549. Præses de la Galca condere iussit, & hodie proprium Episcopum habet cum satis ampla diocœsi, quæ ab Argentea divisa fuit. Continet prætereà dicta Cancellaria sub territorio suo quatuor amplissìmas gubernationes, [sect. 58] quæ dicuntur de Santacrvz de la Sierra, del Tvcvman, del Paragvay, del rio de la Plata, ò Bvenos Ayres, in quibus omnibus proprij etiam Episcopi constituti sunt, & de eis, & alijs ad montem Potosium & Argenteam Cancellariam pertinentibus, multa specialiter tradunt Magin. fol. 287. & 289. Boterus pag. 383. 392. 397. 401. & 403. Herrera in descript. cap. 21. & cap. 14. & decad. 4. lib. 1. cap. 1. & lib. 8. cap. 11. & decad. 5. lib. 10. cap. 15. & Fr. Alphons. Fernan. d. lib. 1. cap. 54 pag. 186. & 187. His proxima est [sect. 59] Brasilia regio, licèt iam Peruani Regni, & Proregis gubernationis fines excedat, quæ inter duos ingentes fluvios iacet, nempe Maragnonem à Septentrione, & Argyreum, vulgò Rio de la Plata, à Meridie, & partim ab Occasu, à qua etiam parte ad altissimos Peruviæ montes accedit; sed tamen ab Ortu, mari Vastissimo (vulgò del Norte vocato) pulsatur. Huius longitudo, quæ à Septentrione in Austrum accipitur, traditur mille & quingentorum milliarium, sive 450. leucarum, latitudo ab Ortu ad Occasum quingentorum milliarium, sive 200. leucarum, & eius circumnavigatio iuxta mare del Norte milliarium plus minus trium millium, sive 900. leucarum. Detecta autem fuit, & à Lusitanis coli. & lustrari cœpta eo modo & tempore quo diximus sup. cap. 3. num. 32. licèt priùs eam iussu Regum Catholicorum Ferdinandi, & Elisabethæ detexisset Vincentius Yañez Pinzon, & Didacus de Lepe. Et qui de eius descriptione, historijs, & incolarum moribus plura scire voluerit, legat Maffæium histor. Ind. Oriental. lib. 2. & 15. ex pag. 360. San. Romanum in eâdem histor. lib. 1. cap. 11. pag. 57. & lib. 4. cap. 14. pag. 689. Magin. d. tab. 34. ex fol. 287. Boterum d. lib. 3. ex pag. 378. usque ad 383. & rursus 4. part. lib. 4. per totum ex pag. 104. ad 119. Herrera in descript. cap. 25. & decad. 1. lib. 4. cap. 7. & decad. 4. lib. 8. cap. 12. & 13. Repertor. Mexican. fol. 225. & 271. Pet. Gordon. in Chronograph. pag. 443. Benzon. de anno Iubil. lib. 1. cap. 10. Possevinum in Bibliothec. 1. tom. pag. 390. & historiam & epistolas aliquot navigationis in Brasiliam à Gallis, & Germanis auctoribus, parum tamen fidedignis, scriptas, quæ habentur in fine tertiæ partis histor. Americæ, & novissimè D. Thomas Tamaio de Vargas in libro vulgari linguâ, sed non vulgari eruditione, & diligentiâ conscripto de eiusdem Brasiliensis Provinciæ ab Hollandis interceptæ restauratione cap. 5. A Meridie autem eiusdem Peruanæ regionis iacet ingens alia provincia, sive Regnum, [sect. 60] quod de Chile vocatur; quo nomine incolæ frigus significant, quia reverâ cæteris Peruanis frigidior est, & sub eà Zonæ parte sita, quam antiqui hac de causa inhabitabilem iudicabant; sed nihilominus experientia monstravit, non solùm habitabilem, verùm cœli & terræ temperie commodissimam esse, & Hispaniæ nostræ in omnibus ferè simillimam, cui opposita, sive Antipoda est, cùm à gradu Australi 27. usque ad 52. excurrat, & bellicosos, ac robustos homines gignat, qui in hunc usque diem nostros continuis bellis exercent, & fidem ac pacem multoties susceptam, & oblatam durâ cervice, & protervo corde reijciunt. Sunt tamen hoc in Regno à nostris plusquam 300. leucæ in longum, & viginti in latum possessæ, & pluribus colonijs, & urbibus illustratæ, præcipuè Valdivia, la Serena, i la Imperial, quæ ab hostibus destructæ fuerunt, & la Concepcion quæ hodie viget, ubi sedes Episcopalis refolget, & alia nobilior de Santiago, quæ Metropolis regionis iudicatur, & in qua alter etiam Episcopus residet, & Regia Cancellaria, quatuor Auditoribus, & Fiscali ac Præside constans, qui etiam Capitanei generalis munus in omnibus ad bellum necessarijs exercet, de quibus & alijs ad huius Regni historias, & pleniorem descriptionem pertinentibus, latiùs tractant Gomara in histor. Ind. 1. part. Acosta in hist. Indiar. lib. 7. cap. ult. pag. 531. Mores Gent. lib. 3. cap. 10. Nobilis eques ac Poëta D. Alphons. de Arcilla in Araucana, Boterus d. lib. 3. pag. 385. Magin. fol. 287. Herrera in descript. cap. 22. & decad. 7. lib. 1. cap. 6. & 7. & Fr. Alphons. Fernand. lib. 1. cap. 55. Denique post hoc Regnum Chilense, & flumen, quod Argenteum, sive de la Plata vocatur, iacet famigeratum illud fretum, dictum [sect. 61] Magallanicum; de cuius inventione plura diximus sup. cap. proximo ex num. 35. & post illud versus Antarcticum Polum vastissima illa terræ pars, Magallanica etiam nuncupata, quam licèt nullus hucusque penitus perlustraverit, plures tamen opinantur, Europâ, Asiâ, atque Africâ maiorem esse, ut tetigimus d. cap. præced. num. 54. & pleniùs scribunt Boter. pag. 403. & 404. & Herrera d. descript. cap. 23. Et cum his planè absolvi id omne videtur, quod ad prædictas duas Americæ peninsulas pertinet. Verùm [sect. 62] cum aliæ insulæ, & continentis regiones reperiantur, quæ licèt ab America distinctæ, & remotæ sint, atque ad Orientem declinent, intra fines tamen occidentales clauduntur, quibus navigatio, & conquisitio Indiarum Regum Castellæ, & Legionis circunscripta fuit, iuxta pactionem cum Lusitanis Regibus initam, nempe Malucæ, sive Molucæ, Philippinæ, Lequij, Iaponium, Sinarum littora, Insulæ Salomonis, & aliæ; sunt nonnulli, qui eas, veluti tertiam partem Indiarum constituant, & sub nomine Occidentalium comprehendant; de quibus in genere aliqua notavimus sup. cap. 3. num. 41. & 45. Et quod attinet [sect. 63] ad Malucas, earum nomina, descriptionem, detectionem, aromata, titulos, ac iura, quibus Castellæ Regibus competunt, specialiter prosequitur Petr. Martyr. decad. 7. cap. 6. & decad. 8. cap. 8. Petr. Cieza tom. 2. histor. Perù cap. 62. Paul. Iov. lib. 34. histor. Herrera d. descript. cap. 26. ex pag. 72. & decad. 3. lib. 1. cap. 10. & 11. & lib. 6. cap. 3. ad 8. & lib. 9. cap. 9. & seqq. & decad. 4. lib. 5. ex cap. 6. ad 11. Petr. Maffæius in hist. Ind. Orient. lib. 5. pag. 219. & 220. Porcacchus in Insulario lib. 3. pag. 189. Magin. tab. 32. fol. 265. & sequentib. Boterus in relation. universal. 1. part. volum. 3. lib. 1. pag. 424. Pat. Gordonius in Chronograph. pag. 450. Henric. Martin. in repert. Mexican. fol. 242. Bartholom. Leonard. de Argensola in decem libris, quos de natura & historijs dictarum Insularum scripsit; & est etiam videndus elegantissimus Hieron. Ossorius lib. 11. de rebus Eman. relatus à Theatr. vitæ humanæ volum. 5. lib. 3. pag. 1259. ubi de eisdem insulis agit, & conatur ostendere, quòd ad terminos Lusitanæ navigationis, & detectionis pertinent. De [sect. 64] Philippinis autem, & quot numero sint, & quando detectæ, & à nostris habitari cœptæ, & qualiter in eis Regia Cancellaria constituta fuit, & sedes Episcopalis in urbe Manila, quæ posteà in Metropolim erecta esta, & de alijs historijs scitu dignis ad easdem insulas pertinentibus, ultra Herreram in d. descript. cap. 26. pag. 73. & decad. 4. lib. 1. cap. 6. plura tradunt Magin. d. fol. 265. Boter. pag. 420. & sequentib. Illescas in histor. Pontif. 4. tom. pag. 284. Henric. Martinez in Repertor. Mexican. fol. 252. Fr. Alphons. Fernandez in hist. Eccles. nostr. tempor. lib. 2. ex cap. 34. ad 39. Benzonius de anno Iubil. lib. 1. cap. 10. & Fr. Ioan. à Torquemada in Monarch. Indian. 1. tom. lib. 5. cap. 61. & 62. Cabrera in vita Philippi 11. lib. 7. cap. 8. Pleniùs cæteris [sect. 65] Dominus D. Anton. de Morga nunc meritissimus, præses Regiæ Quitensis Cancellariæ, qui cùm in Philippinis Gubernatorem, & Senatorem ageret, luculentam de illis historiam, & relationem scripsit. Apud quos auctores, & alios, quos retuli in fine d. cap. 3. reperiuntur plura de Iaponiorum, & Sinarum vastissimis Regnis, & insulis eis adiacentibus, & de expeditionibus, quas nostri in illis fecerunt. Et [sect. 66] de Nova Guinea, & insulis Salomonis, & Latronum ab Alvaro Mendaña primùm repertis anno 1567. & posteà ab eodem, & rursus à Petr. Fernandez de Quiros, vano tamen labore, indagatis, plenam relationem apponit idem Dom. Præses Ant. de Morga ubi sup. ex pag. 29. Herrera d. des. cript. cap. 27. Torquem. in d. Monarc. lib. 5. ex cap. 64. ad 70. & aliqua tradit Ioseph. Acosta de natur. Novi Orbis lib. 1. cap. 16. & lib. 3. cap. 11. & 25. & Maluenda de Antichrist. lib. 3. cap. 15. pag. 142. & 147. Et ego apud me servo [sect. 67] manuscriptos commentarios dicti Petri Fernandez de Quiros, precario concessos ab eius filio Don Francisco de Quiros Mathematicarum scientiarum peritissimo, & Regio huius Peruani Regni Cosmographo, & nautarum examinatore, quibus ea omnia, quæ in dictis navigationibus contigerunt, latissimè scripta reliquit, & simul alias suas peregrinationes recenfet, non minus certè mirabiles, aut scitu iucundas, quàm quæ de Vlysse olim, & hodie de Emanuele Mendez Pinto Lusitano circunferuntur. Sed quoniam suprà mentionem fecimus de limitum divisione, & pactione circa Indiarum navigationes, & conquisitiones inter Reges Castellæ & Lusitaniæ celebrata, ex re erit, ut eam paucis pro coronide huius capitis adijciamus. [sect. 68] Sciendum igitur est, quòd cùm Lusitaniæ Reges, post detectas Africæ interioris oras, ad Orientales Indias cum suis classibus penetrare cœpissent, impetrarunt à Martino V. Romanæ Ecclesiæ Pontif. Maxim. ut quidquid à Ganariæ promontorio (quod posteà Caput Bonæ spei appellari iusserunt) ad ultimam usque Indiam patefieret, id quàm optimo iure, & conditione Lusitaniæ ditionis esset: quam concessionem deinde alij Pontifices consirmarunt, ut diximus sup. cap. 3. num. 21. & 22. Cùm autem posteà Christophorus Columbus Regum Catholicorum copijs, & nomine, Occidentales insulas explorare, & fœlici iuxtà ac fructuoso eventu detegere cœpisset, Ioannes Secundus Lusitaniæ Rex id ægrè admodum tulit, vel quòd efflorescenti, tum maximè ad maritimæ rei gloriam, nomini Lusitano, partum ab alijs in eodem genere decus officeret; vel quòd relicto sibi a maioribus inclyto navigationis iure spoliari, & vasti Oceani possessione pelli, quodammodo videretur. Qua de causa, cùm bellum utrinque imminêret, & plures hinc inde legationes, & pacis media tentata fuissent: tandem inter eos convenit, ut tota illius litis, sive controversiæ disceptatio ad Alexandrum VI. tunc temporis Romanæ Ecclesiæ Pontif. Maxim. remitteretur: qui [sect. 69] cognitâ Regum causâ, ut regiones definiret, quas quilibet explorare, & debellare sine alterius iniuria posset, ultra Hesperidum insulas, vulgò dictas, de Caboverde, ad tricentesimam fermè, & quadragesimam leucam, ducto à Septentrionibus ad Australem polum circulo, sive [sect. 70] lineâ, quam Meridianum appellant, totum terrarum Orbem ex æquo bifariam divisit; ita ut pars, quæ ad Orientem vergeret, Lusitaniæ ob iuris antiquitatem cederet; Occidua Castellæ Regi relinqueretur; statuens, ut Castellani non viam à Lusitanis apertam, sed diversam sequerentur, & hi ad Solis Ortum, illi ad Occasum navigantes, orbem marium, atque terrarum secarent: & cùm hic constet 360. gradibus, unusquisque centum & octoginta partes ad pervestigandum, & debellandum sibi deposceret. Quæ divisio in causa fuit, ut adeò anxiè à Magallano, [sect. 71] & alijs navigatio ad Moluccas, per maria extra Lusitanorum limites posita quæreretur, & ut super eisdem [sect. 72] Insulis novæ lites suscitarentur, dum uterque Rex eas suis finibus comprehendi contenderet, varijs rationibus, & prædicti Meridiani computationibus hinc inde perpensis, quousque convenit, ut Castellæ Reges illas Lusitanis pro trecentis & quinquaginta ducatorum millibus pignori darent. De quibus [sect. 73] omnibus peculiarem mentionem fecerunt Maffæius lib. 1. histor. Ind. Orient. pag. 5. & 18. Hieron. Ossorius lib. 11. de reb. Emanue. Fr. Anton. de San Roman lib. 1. de hist. Orient. cap. 6. & lib. 3. cap. 13. Episcop. Chiapensis in tractat. comprobat. fol. 30. Marquardus in tract. de Iudæ. & in fide. 1. part. cap. 14. Petr. Bembus lib. 6. histor. Venetæ relatus à Balduino in §. Insula num. 5. & 6. instit. de rerum divisione, Garibai lib. 28. Annal. anno 1493. petrus Matthæus in addition. ad septimum decretal. lib. 1. tit. 9. pag. 74. & in summa constitut. Pontif. pag. 152. Ioan. Boter. in Cosmograph. 2. part. lib. 4. pag. 384. & part. 4. libro. 2 pag. 49. Hieron. de Monte in tractat. de finib. regund. cap. 7. num. 8. Thom. Bocius de sign. Eccles. Dei lib. 17. cap. 4. pag. 212. & de Italiæ statu lib. 3. cap. 5. pag. 342. & seq. Doctor Marta in tract. de iurisdict. 1. part. cap. 24. num. 32. Molina Theologus de iustitia & iure tractat. 2. disp. 103. pag. 424. Petr. Opmeer. in Chronograph. pag. 437. P. Gordonus pag. 441. melius & fidelius cæteris Anton. de Herrera in d. histor. gener. Ind. decad. 1. lib. 2. cap. 5. 8. & 10. & decad. 3. lib. 6. ex cap. 3. ad 8. & decad. 4. ex cap. 6. ad 10. & alij, quos retulimus sup. hoc cap. num. 63. & infrà lib. 2. cap. 24. num. 18. & tetigit Anton. Possevinus in Bibliothec. lib. 1. cap. 7. Vbi [sect. 74] benè considerat, has omnes contentiones cessasse, postquam Occidentales & Orientales Indiæ in unum Regem coierunt, Lusitaniæ nimirum Regno Castellæ & Legionis, à quo exierat, copulato. Idq́ue sapientissimè à Deo effectum fuisse, tum, ut sub unius imperio facilior ratio esset religionis cum sapientia propagandæ; cùm etiam, ne Philippinis inventis, quæ proximiùs ad Lusitaniæ limites accedebant, novæ contendendi occasiones excitarentur, [sect. 75] quas Lusitani semper nimis superbè, & cum magno Castellanorum despectu prosequebantur, ita ut teste Petro Martyre decad. 8. cap. 10. in fine, plures cordati viri, ruinam illis venturam, vel ex hoc vaticinarentur, & prædictam unionem, vel reductionem ad Castellæ coronam desiderarent. Quæ [sect. 76] tandem quomodo, & quibus titulis facta fuerit, latè & optimè prosequitur Ioan. Anton. Viperanus in commentarijs de obtenta Portugallia. Hieron. Connestagius Genuensis in decem libris, quos de eâdem unione Italico sermone conscripsit, Michaël ab Aguirre, Franciscus Alvarez à Ribera & alij quamplures, qui tractatus, & allegationes super eiusdem Regni successione ediderunt, & egregius nostri temporis Chronista, mihiq́ue, dum Matriti agerem, ob ingenium, & variarum litterarum studium, admodum familiaris [sect. 77] Ludovic. Cabrera in vita Regis Philippi II. lib. 12. & 13. & obiter Parlador. lib. 2. rer. quotid. cap. 21. in fine, Camill. Borrell. de præst. Reg. Cathol. cap. 46. ex num. 210. & novissimè Salazar de Mendoça de origin. dignit. Hispan. llb. 4. cap. 4. §. 4. fol. 169. ubi ex Hispaniæ annalibus, & historiographis probant, Regnum illud Castellæ & Legionis feudum fuisse, & Comitatus titulo ab illis separatum, de quo etiam benè agit Mariana de rebus Hispan. lib. 1. cap. 4. & lib. 10. cap. 13. Ioan. Tarcagnota 2. part. lib. 12. Stephan. Garibai lib. 5. suæ histor. & Petr. Damariz in Dialogo 2. de varia historia cap. 3. Tamaio de Vargas in defens. Petr. Ioan. Marianæ pag. 42. & D. Ioan. Briz Martinez in histor. S. Ioan. de la Peña lib. 5. cap. 2. 
 
 # 7 CAPVT VII. De natura, & excellentijs Novi Orbis: & aliqua de terræmotibus, montibus ignivomis, & eorum causis. SVMMARIVM Capitis VII. -  1 Repetere, aut transcribere quæ ab alijs benè tractata sunt, otiosum est. -  2 Novi Orbis excellentias cur Auctor notare voluerit? -  3 Novi Orbis provinciæ, ut plurimùm, amœnissimæ & temperatissimæ sunt. -  4 Terræ elementum inæquale, & cum aliquibus defectibus, etiam ante diluvium à Deo creatum fuit, & quare? -  5 Tellus eadem non parit omnia, sicut nec mare. -  6 Terræ defectus Deus induxit ad cohibendam idololatriam secundùm Theodoretum. -  7 Columbus putavit Paradisum voluptatis in Novo Orbe inveniri. -  8 Paradisi locum sub Æquatore positum, multi senserunt. -  9 Regiones plurimæ admodum temperatæ, & habitabiles reperiuntur sub linea Æquinoctiali contra veterum opinionem. -  10 Paradisi locus ubi sit, incertum est, & Deus occultum esse vult. -  11 Novi Orbis temperies & amœnitas describitur & comparatur Tempe, aut campis Elysijs secundùm Acostam. -  12 Homines beatissimè in Novo Orbe vivere possent, si pecunijs congerendis non inhiarent. -  13 Orbis olim cogniti partes, Europa scilicet, Asia & Africa de principatu contendebant. -  14 Novus Orbis ferè in omnibus antiquam excellit. -  15 Flumina Novi Orbis mirabilia. -  16 Descriptiones & relationes rerum, & locorum Novi Orbis semper fieri iussæ sunt. -  17 Comes Lemorum Excellentissimus laudatur, & eximia eius cura in petendis descriptionibus, & relationibus Novi Orbis. -  18 Romani qualiter disponebant notitiam utriusque Imperij. -  19 Augustus Cæsar qualiter curaverit peculiarem descriptionem, & relationem totius Orbis habere. -  20 Europam cæteris mundi partibus præponit Boterus. -  21 Hispaniæ laudes, & excellentiæ. -  22 Novus Orbis hodie excellentior est, cùm ultra proprios fructus, & animalia, quibus antè abundabat, reliqua ab Hispanis allata possideat, & uberrimè reddat. -  23 Vbertas incredibilis fructuum, & frugum Novi Orbis. -  24 Peponum insulæ Hispaniolæ mira fertilitas. -  25 Fœnum abscissum quinta die ad cubitum crescit. -  26 Frumenti bis mille grana ex una arista in Novo Orbe, & spicas ad brachij magnitudinem. -  27 Fructus tres quotannis redduntur in aliquibus provincijs Novi Orbis, & aliæ plures fruges intra decimum, aut vigesimum diem maturescunt. -  28 Frumentum Hispanorum maturescit intra duos menses in aliquibus regionibus Nobi Orbis, & Indicum bis in anno metitur, & centuplum reddit. -  29 Novi Orbis arbores toto anno frondent & virent. -  30 Novi Orbis feracitas & vbertas præfertur Asiæ, & Indiæ Orientalis secundùm Maiolum. -  31 Arborum, & arundinum Novi Orbis -  ingens magnitudo: & quædam in Perù quæ Venerem domat, num. 33. -  32 Lignum quoddam Novi Orbis noctu lucem emittit. -  33 Maguei arbor Novi Orbis ad innumera seruit. -  34 Animalium Novi Orbis mira fœcunditas. -  35 Animalium quadrupedum tria tantùm, vel quinque genera erant in Hispaniola ante Hispanorum adventum, eaq́ue minutissima, nunc plurimis & magnis scatet. -  36 Hispaniola insula armentis abundat, & ingentem coriorum copiam in Hispaniam mittit. -  37 Oves duæ in Novo Orbe intra decem annos quadraginta mille uni domino reddiderunt. Vacca una octingentos aureos domino 20. annis reddidit, ibid. Bezaar lapis, & eius inventio & virtus, ibid. -  38 Metallis, & lapidibus pretiosis abundat Novus Orbis. -  39 Lapidei globi admodum rotundi reperiuntur in insula Cuba, qui ad ænea tormenta proficiunt. -  40 Pulvis pyrius, sive tormentarius, vulgò polvora reperitur à natura creatus in provincia Quautemallan. -  41 Novus Orbis intra breve spacium terræ habet varia temperamenta. -  42 Arbores, quæ ex una parte uno semestri, ex alia alio virent & fructus producant, & huius rei ratio. -  43 Pluviæ nullæ in planis Regni Perù, & quare? -  44 Nebulæ planorum Regni Perù, quas vocant, Garvas ad plura utiles sunt. -  45 Pluit nunquam in montibus Hyrsaniæ, & in alijs regionibus. -  46 Terræmotus solent esse frequentes in Novo Orbe, & aliqui referuntur. -  47 Terræmotus Regni Chilensis vehementissimus. -  48 Dominus Ioannes à Sancta Cruce Senator Panamensis laudatur, & eius infœlix mors. -  49 Atheistæ si bonis viris aliqua mala contingebant, providentiam negabant. -  50 Mors quolibet modo contingens mala dici non potest, si eam bona vita præcessit. -  51 D. Simeon Stylites fulmine percussus interijt. -  52 Naufragium horrendum, & miserandum, quod Indica classes circa Habanam passa est quinta die Septembris anno 1622. -  53 Pat. Paulus Ioseph. ab Arriaga Societatis Iesv laudatur, & eius exitus refertur. -  54 Terræmotuum causas aliqui ignivomis montibus tribuunt. -  55 Montes ignivomi plures reperiuntur in Novo Orbe, Ætna & Vesuvio mirabiliores. -  56 Terræmotus causæ, & eorum præcipuè, qui contingunt in oris maritimis. -  57 Terræmotus Neptuno attributi, & quare? -  58 Terræmotus notabiles, qui in varijs Orbis partibus contigerunt, remissivè. -  59 Terræmotuum mentionem & considerationem etiam habuerunt I. C. -  60 Terræmotus, aliqui ex Iure Consultis, vi divinæ tribuunt, alij vi naturali, & de eorum concordia. Lex fluminum 24. §. Servius, D. de damno infect. & l. Martius, D. locati conciliantur, & illustrantur, ibid. -  61 Deus, & Natura idem sunt. -  62 Terræmotus etsi ex naturalibus causis contingere possit, semper tamen Dei iræ & indignationi tribuendus est. -  63 Terram Deus stabilem, & immotam esse voluit. -  64 Philastrius appellat hæreticos eos, qui terræmotus adscribunt causis naturalibus, & non peculiari Dei iussioni, & indignationi. -  65 Terræmotum semper ut rem prodigiosam & divinam acceperunt Romani. -  66 Terræmotibus plura gravia delicta Deus vindicavit. -  67 Ferias extra ordinem terræmotuum causa indicebant Romani, & qualiter? -  68 Feriæ repentinæ, & extraordinariæ, quæ? -  69 Terræmotus ratione aliquæ votivæ feriæ Limæ indictæ. -  70 Terræmotus ne damnum inferant, quæ verba foribus, & parietibus scribere oporteat. -  71 Doctor Franciscus Carrascus del Saz Senator Panamensis laudatur. -  72 Terræmotus notabilis urbis Arequipæ, & eructatio montis ignivomi, qui circa eam erat. -  73 Cinis ad torrentis modum fluxit in Arequipa. -  74 Terræ pars quædam corruit circa oppidum Ango Ango, & per sesquileucam aquæ instar profluxit. -  75 Aquæ magna vis subitò ex terræ visceribus erupit in provincia Chumbivilcas. -  76 Aquæ sub terru, & flumina reperiuntur. -  77 Pericula undique hominibus imminent, ut Deum timeant. -  78 Terræmotus qui non timent, stupidi sunt, & sensus expertes secundùm Aristotelem. PErstrinxi quidem, & maiori, quâ potui, brevitate ea omnia delibavi, & ni fallor, aliquatenus illustravi, quæ de Novi Orbis, sive utriusque Americæ regionibus à varijs scriptoribus tradita sunt, & omnino observatione digna ad susceptæ tractationis scopum videri potuerunt. Etenim si peculiariter singula prosequi vellem, non solùm nostras paginas onerare, verùm & alienas transcribere necessarium esset. [sect. 1] Quod semper fugiendum censui, sequutus Polybij sententiam lib. 1. histor. dum ait: Profectò neminem puto iudicaturum, necessarium fuisse, ut de his, quæ rectè, & à multis dicta sunt, denuò sermo haberetur. Sed ne aliquis arbitretur prædictas provincias longitudinis & latitudinis suæ immensam vastitatem, cœli, aut soli infœlicitate, vel sterilitate pensare, [sect. 2] operæpretium duxi, aliqua etiam sub eâdem brevitate connectere, quibus earum ubertas, salubritas & utilitas aperiatur. Et planè quamvis negari non possit, multa in eis loca sabulosa, aut saxosa reperiri, & præruptis collibus, opacis nemoribus, aut altissimis & infructuosis montibus occupata, & ob nimium calorem, vel frigus parùm habitationi hominum commoda; hoc neutiquam [sect. 3] impedit, quin cætera, quæ, ut plurimùm, amœnissima & temperatissima sunt, celebrare debeamus. Hæc [sect. 4] enim terrarum inæqualitas in omnibus mundi partibus invenítur, non solùm post diluvium, ut aliqui erroneè sensenrunt, sed ab ipso suæ creationis die, & summi Opificis immensitatem, ac benignitatem ipsâ varietate commendat, quando tot locorum diversas proprietates effecit, alijs quædam, alijs alia tribuens, alijs alia negans; tum, ut patêret omnibus, quæ fecerit, voluntatis suæ fuisse, non necessitatis: cùm etiam, ut multa hominibus, cæterisq́ue animalibus bona præstaret, quæ ex prædicta varietate descendunt, prout egregiè probatur in Psalm. 103. ex vers. 8. usque ad 19. & Proverb. cap. 8. vers. 25, & prosequitur Aristotel. lib. de Mundo cap. 2. Virgil. lib. 1. & 2. Georgicor, Strabo. lib. 3. de situ Orbis, [sect. 5] Ovidius lib. 1. de Arte amandi, dum ait: Nec tellus eadem parit omnia vitibus illa Convenit, hæ oleis, bìc benè farra virent. Horatius eadem de mari scribens lib. 2. Satyr. 4. Sed non omne mare est generosæ fertile testæ Murice Baiano melior lucrina peloris, Ostrea Circëis, Miseno oriuntur echini: Pectinibus patulis iactat se molle Tarentum. D. Chrysost. ad cap. 13. epist. 1. Corint. homil. 34. Hug. de Sancto Victore lib. 1. de invisib. Dei, §. 1. relatus à D. Antonin. 3. part. histor. tit. 18. pag. 2. Albert. Magn. de Problem. lib. 1. tractat. 2. cap. 4. Abulensis sup. Genes. cap. 1. Maiol. collog. 17. de propriet. locorum in princip. vers. Cogitemus, Acosta de proc. Ind. sal. lib. 2. cap. 13. Pat. Salazar sup. d. cap. 8. Proverb. Pat. Lorinus sup. d. Psalm. 103. Augustin. Torniellus in annal. sacris, 3. die Mundi, num. 3. pag. 38. & anno 1956. n. 21. pag. 167. Fr. Ioa. à Ponte in convenient. utriusque Monarch. lib. 3. cap. 14 §. 2. pag. 94. & Iust. Lips. de Physiolog. Stoic. lib. 1. dissert. 13. quibus arridet Theodoret. lib. 3. de curand. Græc. affection. in princip. [sect. 6] nisi quòd hos terræ defectus ad cohibendam hominum idololatriam à Deo inductos fuisse opinatur, sic inquiens: Hominum errorem sapientissimus Deus multò antè præsentiens, nonnullos defectus elementis adiunxit, ut illorum quidem species ac magnitudo intuentes homines, ad Opisicem demirandum, attolleret; ipsæq́ue vicissim labes ac patientiæ homines cohiberent, quominus ea, tanquam Deos adoranda censerent. Talis est ergo, ac tanta Americanarum insularum, & regionum continentis pro maiori parte fœlicitas, ac temperies, [sect. 7] ut primus earum investigator Christophorus Columbus, hâc consideratione ductus, ferè opinatus sit, Paradisum terrestrem in illis inveniri, ut tradit Gomara in histor. Ind. lib. 1. quem refert Martin. Delrio in adag. sacris 1. tom. adag. 789. pag. 378. & latiùs prosequitur Anton. Herrera in histor. gener. Ind. decad. 1. lib. 3. cap. 12. pag. 106. Ad quod suspicandum, illorum [sect. 8] sententiâ non ineprè moveri potuit, qui Paradisi locum sub æquatore, sive æquinoctiali linea plantatum existimarunt; quos sequuntur D. Thom. 2. 2. quæst. 164. art. 2. ad 5. S. Bonaventura, & Durand. in 2. sentent. distinct. 17. Nicolaus de Lyra, & Ludov. Istella sup. Genef. cap. 2. Cœlius Rhod. lib. 1. lect. ant. cap. 22. & alij relati à Ludovic. Vives in addition. ad D. Augustin. lib. 13. de Civit. Dei, cap. 21. & Maluenda de Paradiso cap. 10. pag. 25. & 26. Circa & infra quam [sect. 9] lineam, & sub Zona præusta, plures Novi huius Orbis insulas & provincias iacêre, satis compertum est, & contra antiquorum opinionem eas admodum temperatas, fertiles & habitabiles esse, ut benè probat idem Maluenda ubi sup. & lib. 3. de Antichrist. cap. 14. Benedict. Pererius sup. Daniel. lib. 4. ad illa verba, Benedicat terra Dominum, Ioseph. Acosta lib. 1. de natura Novi Orbis cap. 10. in fine, & lib. 2. cap. 1. cum sequentib. & Fr. Ioan. à Ponte in d. Monarch. lib. 3. cap. 19. §. 1. & nos repetimus infr. cap. 11. Sed licèt hoc, quod de Paradiso dicitur, admitti sine temeritate non possit, teste Acostâ d. lib. 2. cap. 14. & Delrio d. pag. 378. [sect. 10] Cuius situm multi opinantur post diluvium evanuisse, & alij in India Orientali, vel sub Zeilana provincia, & in alijs varijs locis constituunt, & alij de eius loco disputare inanem quæstionem esse; quoniam Deus omnibus occultissimum esse voluit, nec nisi Divinâ revelatione cognosci, nec nisi Divino auxilio adiri potest, ut tetigimus sup. cap. 2. num. 5. & cap. 3. num. 40. & latiùs docent D. Augustin. de peccato origin. contra Pelagium lib. 2. cap. 23. Mag. Sentent. d. distinct. 17. Chassan. in Catalog. gloriæ mundi part. 12. considerat. 4. Maluenda d. tract. de Paradiso per totum, Simon Maiol. colloq. 17. ex pag. 381. Delrius d. adag. 789. Rutil. Benzonius de anno Iubilæi lib. 2. cap. 43. & August. Torniellus in dictis annal. sacris die mundi 3. num. 13. ex pag. 41. ad 52. & Pat. Ludovic. Ballester. in Onomathograph. verb. Paradisus, pag. 305. ubi plurimas quæstiones de Paradiso proponunt, & prosequuntur: adhuc tamen idem Acosta concludit, [sect. 11] consideratâ quamplurium regionum huius Novi Orbis temperie, & veluti perpetui Veris benignitate, tanquam voluptatis hortum & alteram Tempe meritò reputari posse. Cùm neque hyems premat frigore, neque æstas caloribus coquat, adeò ut parvo cespite iniuriæ omnes satis propulsentur, vestiumq́ue vicissitudine vix opus sit. Ita ut si homines cupiditatis, pravarumq́ue opinionum vinculis expedirentur, & ingenuâ libertate dominari potiùs, quàm servire pecuniæ decrevissent, facilè hîc iucundam, ac beatam vitam fuissent victuri. Nam quod poëtæ de Elysijs, quod de Tempe, quod Plato de sua illa Atlantide, vel fingit, vel narrat, id certè in his regionibus reperirent. De quibus etiam non ineptè ea omnia prædicare possumus, quæ eleganti stylo, de fœlicibus illis insulis in Oceano sitis canit Horatius lib. Epod. Ode 16. quas licèt omnes eius expositores pro Fortunatis accipiant, Bernard. tamen Aldret. Hesperides esse dicit lib. 4. de antiq. Hispan. cap. 17. pag. 566. quæ huius Novi Orbis partem constituunt; verba autem Horatij sic habent: Vos, quibus est virtus, muliebrem tollite luctum, Hetrusca præter & volate littora. Nos manet Oceanus circumvagus: arva, beata Petamus, arva divites & insulas: Reddit uhi Cererem tellus inarata quotannis, Et imputata floret usque vinea: Germinat & numquam fallentis termes olivæ, Suamq́ue pulla ficus ornat arborem: Mella cava manant ex ilice: montibus altis Levis crepante lympha desilit pede. Illic iniussæ veniunt ad mulctra capellæ, Refertq́ue tenta grex amicus ubera: Nec vespertinus circumgemit ursus ovile, Nec intumescit alta viperis humus. Pluraq́ue felices mirabimur, ut neque largis Aguosus Eurus arva radat imbribus, Pinguia nec siccis urantur semina glebis, Vtrumque rege temperante cœlitum. Non hùc Argoo contendit remige pinus, Neque impudica Colchis intulit pedem. Non hùc Sidonij torserunt cornua nauta, Laboriosa nec cohors Vlysseì. Nulla nocent pecori contagia, nullius astri Gregem æstuosa torret impotentia. Iuppiter illa piæ secrevit litora genti, Vt inquinavit ære tempus aureum. Ære, dehinc ferro duravit sæcula: quorum Pijs secunda vate me datur fuga. Vnde quemadmodum olim collatis inter se tribus Mundi cogniti partibus, Europâ [sect. 13] scilicet, Asiâ & Africâ, de earum præstantia & excellentia disputari solebat, ut constat ex traditis à Chassaneo in Catal. glor. mundi part. 12. considerat. 17. Iacob. Pontano in 1. part. volum. 3. progymnasmate. 18. ex pag. 315. & alijs, quos retulimus sup. cap. 1. num. 26. Ita nunc detectâ hac, quæ quarta vocatur, an illis præftantior, & excellentior censeri debeat? in quæstionem adduci solet. Et ferè in omnibus [sect. 14] præstare, Novumq́ue hunc Orbem antiquo præponi debêre, apertè concludit Ioseph. Acosta in lib. 3. & 4. de histor. natur. & moral. Indiar. & Anton. Herrera in eâdem histor. decad. 1. lib. 1. cap. 5. pag. 11. Quibus ego non gravatè subscriberem, si ita cultus, & habitatus ut antiquus reperiretur: cùm & ingenti magnitudine & temperie, ut diximus, longè superior sit, [sect. 15] & aquarum, fontium, lacuum, ac fluviorum mirabilium, & navigabilium copiâ, de quibus plura tradit idem Acosta d. lib. 3. cap. 18. 19. & 20. Fr. Gregor. Garcia de Ind. origin. ex pag. 163. ad 172. Simon Maiol. colloq. 10. pag. 264. Maffæius lib. 2. histor. Indiar. Boterus d. lib. 3. pag. 377. ubi de insigni flumine dicto Orellana, ò el Marañon, & 383. ubi de altero non minore, quod Argenteum, sive Rio Dela Plata vocatur, Garcilassus Inca in suis Commentarijs lib. 8. cap. 22. & Ioan. Bapt. Scortia lib. 1. de natur. & increm. Nili cap. 5. ubi Nilum, qui fluminum Rex ab antiquis iudicabatur, teste Sil. Ital. lib. 6. & Agellio lib. 10. cap. 7. longè superari fatetur à prædicto Orelanio Novi Orbis flumine, cuius tanta est aquæ abundantia, ut in fine ad nonaginta quinque leucas pateat, adeò, ut in medio navigans, nonnisi cœlum & aquam conspicias. Vnde meritò dixit Hieronym. Cardanus, esse maximum totius Orbis flumen, Vincitur etiam (inquit) ab Argento fluvio in eadem America, qui ostio patente ad quadraginta leucas adeò violentus currit in Oceanum, ut nautæ prius quàm tellurem ex alto conspiciant, dulces latices hauriant. Pascuis etiam, fructibus, & varijs arboribus, quin & plurimis radicibus, ad vitæ sustentationem utilissimis, abundantior: & auri, & argenti, aliorumq́ue metallorum, & pretiosiorum lapidum ditior reperiatur. Quæ omnia sigillatim prædicti auctores prosequuntur, [sect. 16] & manifestiùs constare poterunt ex relationibus & descriptionibus, quæ Regum nostrorum repetitis decretis & schedulis fieri iussæ sunt de omnibus huius Novi Orbis insulis & regionibus, & de his, quæ in unaquaque earum procreantur, & puculiari animadversione digna videntur. Inter quas schedulas, una expedita est sub anno 1606. [sect. 17] Excellentissimo Lemorum Comite Domino ac Domino meo semper colendo, & venerando D. Petro Ferdinandez à Castro in Regio Indiarum Senatu Præside, quæ tanti auctoris curam, prudentiam, & solertem indagationem satis ostendit, cùm nihil, vel minutissimum, excogitari possit, ad provinciarum situs, gentes, mores, maria, littora, fluvios, fontes, montes, valles, pascua, itinera, pecudes, aves, fructus, arbores, metallorum fodinas, & denique ad cœlum & solum huius Novi Orbis spectans, de quo distinctam & peculiarem notitiam ab eorum Prætoribus, & Gubernatoribus non exegerit. Exemplo [sect. 18] forsitan ducto à Romanorum libris, sive laterculis, quibus utriusque Imperij vires & rationes similiter ordinabant; circa quos luculentos & eruditos commentarios scripsit Alciatus, & Guido Pancirolus: [sect. 19] vel ab Augusto cæsare, de quo scribit Priscianus in princ. suæ Cosmograph. Philip. Bergomens. in suo supplem. Chronic. lib. 7. Chassan in d. Catal. glor. mund. part. 12. consider. 10. in fin. & Simon Maiol. d. colloq. 10. pag. 262. & pag. 266. & colloq. 16. de insulis pag. 342. quòd per omnem terrarum Orbem, per triginta continuos annos dimensores legatos viros doctissimos, & in Geometrica arte peritos, ad Præsides, Duces, & Iudices provinciarum misit, ut describerent, mesurarentq́ue terras, aquas, nemora, plana, concava, montes, colles, itinerarium, atque etiam maria, & maritima loca, & quidquid ubique vel arte, vel naturâ mirandum, aut prodigiosum occurrisset, ea q́ue omnia Senatui diligenter notata, & fideliter scripta, nuntiarent. Et quamvis Ioan. Boter. in relatio. univers. 1. part. vol. 2. lib. 1. cap. 4. & 5. ex pag. 339. hoc, quod de excellentia Novi Orbis asserimus, in dubium vocare velit, [sect. 20] Europeis regionibus, cæterisq́ue primas deferens, quæ ad Arcticum Polum spectant. Quod etiam [sect. 21] Hispaniæ nostræ laudes exaggerans, sentire videtur Fr. Ioan. à Ponte in conven. utriusque Monarch. lib. 3. cap. 11. & 30. Paniam, sive Iubaliam dictam fuisse considerans, quasi omnia bona, quæ in reliquis Orbis partibus divisa conspiciuntur, in ea cumulatissimè reperiantur, de quo pluribus agit Plin. lib. 3. cap. 1. & seqq. & lib. ult. cap. ult. Strabo lib. 3. Iustin. lib. 44. Latin. Pacat. in Panægyr. ad Theodos. Claudian. de laudibus Serenæ, Apian. Alex. lib. 2. cap. 22. Lucius Flor. lib. 2. Archiep. Tolet. 1. part. hist. Hispan. cap. 13. & 4. Philip. Bergom. in supplem. Chron. lib. 2. Lucius Marinæus Siculus de rebus Hispus. lib. 1. & 5. Ioan. Vasæus in Chron. Hispan. cap. 9. Zamalloa lib. 1. Chassan. in Catal. glor. mun. part. 12. consider. 17. Ambr. Moral. in descript. Hispan. tom. 2. cœl. Rhodig. lib. 18. antiq. lect. cap. 12. Didac. Davalos in Miscellan. Austral. colloq. 37. Conradus in templo Iud. lib. 1. cap. 2. §. 3. Camill. Borrell. de præstan. Reg. Cathol. ferè per totum, Pineda de reb. Salom. lib. 4. cap. 14. §. 5. Madera, & Valdesius in libris, quos de excellentijs, & dignitate Hispaniæ luculenter scripserunt. Tandem tamen ipse idem Pater temperiem, & communem ubertatem Americani Orbis extollit: & Boterus etiam fatetur, [sect. 22] hodierni temporis consideratione habitâ, negari non posse, quin antiquum Orbem excedat, cùm animalibus, arboribus & fructibus, quibus anteà abundabat, illi ferè omnes accesserint, qui apud Europeos in usu erant. Quorum [sect. 23] in his regionibus ingens, & propè incredibilis fœcunditas, & ubertas passim experitur, & multorum testimonijs celebratur, ut constat ex mirabilibus relatis à Pet. Mrtyre in decad. de Novo Orbe, Dida. Fernand. de Oviedo in summa rer. Indic. cap. 79. & 81. & in hist. lib. 9. cap. 16. & lib. 11. cap. 1. Aloisio Cadamusto, Alumno Cortesij, & alijs, qui relationes Novi Orbis scripserunt, Acosta d. lib. 3. & 4. per totum. pet. Mexia Hispalens. in Sylva var. lect. 5. part. c. 26. & 27. Herrera decad. 1. lib. 10. cap. 9. & alibi sæpè, Simon Maiol. in dieb. Canicul. tom. 1. colloq. 14. de Iusulis ex pag. 340. & colloq. 17. de propriet. locorum ex pag. 391. & passim colloq. 20. & 21. ubi de herbis & plantis, Torquem. in Monarch. Ind. lib. 14. ex c. 36. ad fin. libri, & Garcilassus Inca in suis Commentar. lib. 8. ex cap. 9. ad 21. & lib. 9. ex cap. 16. ad 30. [sect. 24] Vbi inter alia referunt, pepones in Hispaniola insula in tantam amplitudinem inaugeri, ut vix unus homo, unicum peponem humeris ferre possit, totoq́ue ibi anno semper maturescere, semperq́ue sapidos, & ad vescendum gratos esse: [sect. 25] sœnum quoque falce abscissum, quintâ die ad cubiti proceritatem rursum adolescere. Et in eâdem insula, & plurimis circa illam alijs, & in aliquibus continentis eiusdem Novi Orbis regionibus, [sect. 26] ex una arista frumenti bis mille grana numerata fuisse, spicas adeò ingentes esse, ut humano brachio æquentur, [sect. 27] tres fructus quotannis reddi, & cucumeres, pepones, ac cucurbitas post vigesimam à satione diem maturas colligi: lactucas, betas, buglossa, caules, decimâ: frumentum [sect. 28] verò nostrum, intra duos menses. At illud Indicum, cui Maiz nomen est, semper centuplum referre, bisq́ue in anno satum, bis meti. Denique [sect. 29] totum hunc Novum Orbem tum in continenti, tum in insulis, toto anno penitus virere: nulla enim arbor frondibus unquam destituitur, præter paucas quasdam. Quæ exactè perpendens [sect. 30] Maiol. d. colloq. 17. pag. 391. meritò concludit, feracitatem Novi Orbis feracitati, quæ de India Orientali, & alijs Asiæ regionibus celebrari solet, proculdubio præferendam esse. Non enim (inquit) ita passim in illis hæc fructuum exuberantia est, sed alicubi tantùm in locis, immensis inter se intervallis, disiunctis. Idem quoque Auctor d. colloq. 21. & alij ex sup. relatis plura miranda recensent [sect. 31] de natura, & ingenti magnitudine arundinum, & aliarum arborum eiusdem Orbis, & præcipuè [sect. 32] de ligno quodam Novæ Hispaniæ; in quo cùm vetustior putredo est, lux quædam, splendorq́ue nocturnis in tenebris enascitur, & noctu itinerantibus percommodum est, ut comitem quisque suum videat, & absque errore sequatur. Et de alia arbore, nomine, [sect. 33] Magvei, quæ una omnium rerum officia præstat, ex ea enim parantur aquæ, vina, oleum, acetum, mel, syrupi, fila, acus, tigna, & domorum tecta. & res aliæ infinitæ, ut latiùs recenset Acosta d. lib. 4. cap. 23. & Garcilassus Inca in suis comment. lib. 8. cap. 13. Nec minus memorabilis videtur alia quæ in Peruvia reperitur materie spongiosa, quæ venereos stimulos perdomat. Eamq́ue ob causam Indi nunquam ex ea ignem struunt, ne eius calore fumóve impotentes in venerem reddantur, ut ex Ioan. Metello narrat Theat. vitæ humanæ volum. 23. lib. 2. pag. 3973. Quantum [sect. 34] verò animalia ex Hispania adducta multiplicent, vel ex eo cognosci poterit, [sect. 35] quòd cùm in insula Hispaniola ante Nostrorum in eam adventum tria tantùm quadrupedum genera nascerentur, ut ait Magin. tab. 34. pag. 290. vel quinque, eaq́ue minutissima, cuniculorum instar, quorum nomina refert Ovetus lib. 12. histor. Ind. cap. 1. & 5. & Maiol. d. colloq. 17. pag. 391. nunc verò innumerabilibus domesticis animalibus scatet, & armentis præcipuè, [sect. 36] ita ut hinc ingens coriorum, ac pellium copia in Hispaniam comportetur, ut præter alios tradit Acosta d. lib. 4. cap. 33. & eadem fœcunditas in equis, porcis, capris, ovibus, & avibus Castellæ in eâdem insula, & reliquis ferè Americæ regionibus invenîtur, ut observat idem Acosta d. cap. 33. & seqq. & Ant. de Herrera decad. 4. lib. 9. cap. 5. pag. 231. & cap. 14. pag. 250. [sect. 37] Vbi tradit, in quadam valle prope Mexicum ex duabus ovibus cuidam Hispano homini, nomine, Camargo, intra decem annos quadraginta mille, & plures natas fuisse. Et Pet. Ciez. 2. tom. hist. Ind. c. 35. Cardan. de variet. rer. lib. 7. c. 27. & Theat. vit. hum. vol. 3. lib. 1. pag. 611. narrant in d. insula Hispaniola vaccarum carnes mercedis loco offerri excoriare volenti, & Decanum Rodericum Baptistam, ex una vacca octingentos ducatos aureos viginti annorum spacio collegisse, cum quovis anno bis pareret. In solis prætereà [sect. 38] Peruanis montibus animal reperitur, Vicuña, ab indigenis appellatum, quod rufum colore est, hircis Indiæ Orientalis simile, cornua non habens, & cursu super reliqua velocissimum. Hoc animal herbis salutiferis, quæ sunt ibi plurimæ, nutritur, & lapides Bezaares in marsupio quodam latenti gignit, in quo herbas ruminandas reponit. Quorum lapidum usum, & utilitatem puer annorum duodecim, in vîtis Indis Hispanos admonuit, & ob id à suis mox sacrificatus fuit. Adeò Hispanis sua mysteria invident, ut tradit Ioan. Mettel. relatus à Theat. vitæ humanæ volum. 1. lib. 1. pag. 106. Ioseph. Acosta in hist. nat. & moral. Indiar. lib. 1. cap. 21. & lib. 4. cap. 41. & 42. & Doct. Huerta in annot. ad Plin. lib. 8. cap. 53. folio 289. Et Auctor libri qui de lapide Bezaar novissimè prodijt, Herrera decad. 5. lib. 4. cap 9. pag. 123. & Camill. Borrellus de præst. Reg. Cathol. cap. 28. num. 40. qui pluribus probat hunc lapidem in aliquibus partibus fodinalem, aut mineralem reperiri. Et [sect. 39] ut alia mirabilia prætereamus, quæ natura in metallis & lapidibus earundem regionum auxisse videtur, de quibus videndus erit Acosta in d. hist. Ind. lib. 5. per totum & Garcilassus Inca in d. commentar. lib. 8. cap. 23. 24. & 25. omitti non potest, quod de insula Cuba narrant Ovetus lib. 17. hist. Ind. cap. 7. & in sum. Ind. cap. 5. Pet. Mexia in d. Sylva, 5. part. cap. 9. Porcacchus in Insular. lib. 3. pag. 173. Magin. d. tab. 34. fol. 290. & Maiol. colloq. 17. pag. 391. & colloq. 18. pag. 418. In qua vallis est, ad duodecim millia passuum porrecta, quæ tota referta visitur lapideis globis, sive silicibus prærotundis à natura ipsa perfectè ad sphæricam formam tornatis, perinde ac si arte nimiâ fuissent confecti, extant minimi, magni, maiores, maximi, amplissimi, ut singulis tormentorum æneorum, sive bombardarum formis aptari possint, ceu de industria ad hostes profligandos parati, ad quem effectum ingentem illorum copiam Hispalim adduci à Catholicis Regibus iustam, scribit Petr. Martyr decad. 7. cap. 7. Et quod admirabilius est, [sect. 40] testante eodem Pet. Mexia d. 5. part. cap. 23. & Maiol. d. colloq. 18. pag. 418. natura, velut quæ expectasset Christianorum in has regiones adventum, post globos adeò ingenti copiâ, adiecit, non minore tormentarium pulverem, etiam sulphuream materiam suppeditans, in provincia Quautemallan, mirumq́ue est, nullâ arte egêre, ut conficiatur is pulvis, quandoquidem sulphur eâ naturâ ibi inditâ nascitur, ut idem opus, efficaciamq́ue præstet in ipsis bombardis, quam apud nos absolutissimus tormentarius pulvis præstare solet. Est quoque in eisdem regionibus, & præsertim [sect. 41] in istis Peruanis nimis mirabile, quod intra brevissimum terræ spacium, magna climatis, aut temperamenti variatio, & diversitas invenîtur, & prout loca ad montana, vel ad valles respiciunt, frigoris vel caloris, & Hyemis, ac Veris differentiam, & effectus præsentiunt, ut cognosci potest ex traditis ab Acosta d. lib. 4. cap. 32. Pet. Mexia in Sylva 5. part. cap. 25. & Boter. in relatio. univers. 1. part. vol. 2. lib. 3. pag. 390 [sect. 42] Vbi ex hoc descendere dicunt, ut arbores uno semestri ex uno latere, seu parte, altero ex alia fructus producant, qualem esse ficulneam produnt in valle de Mala tredecim leucarum intervallo ab hac civitate de los Reyes, quæ parte dimidiâ, quà Austrum spectat, frondet, & fructus fert eo anni tempore, quo in montanis æstas viget, alterâ verò, quæ ad planities maritimas respicit opposito, aut contrario anni tempore quo illæ vernant, viret, atque fructificat. Cuius diversitatis causa à diverso aëris temperamento dimanat, ab hoc, vel illo latere arborem afflantis, & percutientis. Sed neque minus mirabile est, quod in eisdem planis, [sect. 43] sive maritimis oris totius Peruani Regni quotidie experimur, & præter alios plures scriptis suis commendant Augustin. Zarate in histor. Peru lib. 1. cap. 7. Acosta d. lib. 3. cap. 22. & 23. Boterus in relation. d. lib. 3. pag. 387. Petr. Mexia d. cap. 25. Simon Maiol. colloq. 16. pag. 378. & colloq. 1. pag. 18. Anton. Herrera decad. 4. lib. 9. cap. 3. & in descriptio. cap. 19. Michaël Balboa Cabello in Miscellan. Austr. M.S. part. 3. cap. 4. & D. Didac. Davalos & Figueroa in sua Miscellan. colloq. 35. ex fol. 157. scilicet, quod in illis nunquam pluat, aut ningat, nec tonitrua, fulgura, aut fulmina sentiantur, cùm tamen in montanis, quæ ab his oris decem (ut plurimùm) milliaribus distant, & sub eâdem linea & gardibus iacent, hæc omnia frequentissima sint. Cuius rei cùm plures philosophicas rationes prædicti auctores excogitaverint, in eam tamen magis conveniunt, ut id siccitati horum littorum tribuatur, ex quibus nulli humores, aut vapores crassi suscitantur, qui faciendis pluvijs idonei sint; sed tenues nimis halitus, qui solùm nebulas, sive, ut loquuntur, Garvas causare possunt. Et præterea, quia Australis ventus, qui vocatur, Svr, & perpetuo flatu in eisdem littoribus dominatur, nubes in montanis exhalatas repellit, & cùm hîc contrarium non habeat, vapores ibi elatos solus in altum promovêre non potest, sed eosdem, in inferiore statione relictos, tantùm in nebulas disponit. [sect. 44] Quæ tamen nebulæ apprimè utiles sunt, quoniam & gramini incrementum præstant, & fruges producunt. Nam etsi universa huius terræ loca undarum ex fluminibus eductarum magnam copiam habeant, ros tamen, & nativa cœli humiditas plus efficaciæ possidet, præstatq́ue, eo enim solo, arenosa admodum, & aliàs arida, & sterilia non solùm splendidè virent, sed pabulum etiam uberrimum nanciscuntur, quo pecora promprè & facilè pinguescunt. A quibus [sect. 45] non multum abesse videtur, quod de Hyrcaniæ montibus ex Onesicrito commemorat Plinius lib. 31. cap. 3. tradens in illis à Meridiano latere nunquam pluere, sylvasq́ue ab Aquilonis tantùm parte nasci, fertilissimam tamen regionem esse, & idem de alijs regionibus Ægypti, Babylonis & Arabiæ scribit Strabo lib. 16. Mela lib. 1. cap. 5. & alij, quos refert Simon Maiol. d. colloq. 17. pag. 386. & 387. & d. colloq. 1. de meteoris pag. 18. Verumtamen est, hæc tot ac talia cœli & terræ bona, quæ in his Americanis regionibus reperiuntur, terræmotuum [sect. 46] damnis, & ruinis prægravari, qui in illis, ac præsertim in maritimis, valdè frequentes & aliquando vehementissimi esse solent, qualis in hac Regali Regum urbe illi fuisse perhibentur, qui annis 1582. 1586. & 1609. acciderunt, & alius in urbe Quitensi anno 1587. & in urbe Arequipa anno 1582. quo omnes ferè eius domus prostratæ sunt, interemptis tantummodo viginti duobus viris, & alius in Regno Chilensi [sect. 47] anno 1562. qui ita vehemens fuit, ut per 300. oræ maritimæ leucas percurrens, montes suis sedibus moverit, fluminum alveos præcluserit, maria suos terminos exire coëgerit, & urbes quassaverit, de quibus & alijs latiùs agit Acosta d. lib. 3. cap. 28. Boterus d. lib. 3. pag. 386. Fr. Gregor. Garcia de Indor. orig. pag. 385. Herrer. in descript. Ind. cap. 20. pag. 59. & in hist. gener. decad. 5. lib. 10. cap. 6. Magin. tab. 34. fol. 285. & Fr. Ioan. Troquemad. in Monarch. Ind. lib. 14. cap. 35. Et his ultimis annis ingens alius terræmotus accidit in urbe Trvxilo, qui momento temporis omnia eius ædificia funditùs subvertit, & alter in urbe Panamensi, die 2. Maij, ann. 1621. quo plure etiam domus prostratæ sunt; & inter reliquas, ea, [sect. 48] ubi præstantissimus, mihiq́ue amicissimus vir D. Ioannes à Sancta Cruce, Regius eiusdem urbis Senator morabatur, qui dum matrem ægram, & luxatam, lecto iacentem, ut Æneas alter, à tanto periculo eruere satagit, labentis trabis ictu miserè collisus interijt. Dignus profectò ob talem pietatem, & vitam anteactam exitu fœliciore, [sect. 49] si rem humanis oculis inspiciamus, ut Atheus ille fecit, qui dixit: Cùm rapiant mala fata bonos, ignoscite fasso, Sollicitor nullos esse putare Deos. At si divinæ mentis arcana animo, & cogitatione lustremus, parui referre iudicabimus, igne quis, aquâ, ferro, fame, aut quavis aliâ [sect. 50] morte moriatur, cùm hæc mala dici non possit, nisi cùm mala vita præcessit. Neque enim facit malam mortem, nisi quod sequitur mortem: & ijs, qui necessariò morituri sunt, non multum curandum est, quid accidat, ut moriantur, sed moriendo, quo ire cogantur, ut piè docet D. Augustin. in lib. de dono disciplinæ, & lib. 1. de Civitate Dei, cap. 11. D. Ambros. in orat. de obitu Valentiniani, tom. 5. ibi: Nec putet aliquis meritis eorum, obitus celeritate detractum &c. & latè prosequitur Seneca in lib. quare bonis viris mala accidant. Muretus ibîdem in oratione de provident. Iustus Lipsius de Phystolog. Stoic. lib. 1. dissert. 13. & sequentib. & Francisc. Petrarcha de remed. advers. fort. Dialog. 54. ubi ait: Nescio quid terribilius adeò sit, in aquis mori, quàm in terris, quandoquidem in alterutro moriendum est, seu quid optabilius, vermium cibum esse, quàm piscium. Quorum sententijs, [sect. 51] & exemplo Divi simeonis Stylitis, quem Sophronius in Prato spirituali narrat, fulmine percussum interijsse, ingentem mœrorem leniebam tristis nuntij, in hanc urbem, ipfo, quo hæc; transcribimus tempore, allati, de plurimis eius civibus, [sect. 52] qui in Hispaniam navigantes, horribili, & tremendo naufragio circa Havanam periêre. Equibus unus fuit [sect. 53] insignis ille Pater Paulus Ioseph. ab Arriaga ex Societate Iesv, quem omnes ob vitæ puritatem, religionis observantiam, morum sanctimoniam, atque etiam ob variam eruditionem, cum maxima humilitate coniunctam, reverenter suspiciebamus, & nunc etiam magis venerari debemus: cùm fidedignis testibus compertum fuerit, paulò ante navis submersionem, concionando, & a audiendis naufragantium confessionibus fessum, Christi Domini crucifixi imagini innixum, piam animam exhalasse. Sed valet hîc illud, quod apud Homerum Iupiter effatur, Habeo curæ & pereuntes, quasi diceret, tunc quoque cum pereunt, non negligi à Deo, sed bono aliquo fine perire. Vnde ut D. Damascen. docet lib. 2. de fide Orth. cath. 29. Omnia admirari, omnia laudare, omnia sine inquisitione suscipere Providentiæ opera debemus, etiam si multis iniusta videantur, quia scilicet ignota est, imò comprehendi nobis impotens Divina Providentia. Dictorum [sect. 54] autem terræmotuum causas aliqui ignivomis montibus tribuunt, vulgò dictis Volcanes, quorum plures in hoc [sect. 55] Novo Orbe apud Mexicum, Tlascalam, Nicaraguam, Guathemalam, Terenatem, Pastum, Quitum, Arequipam, & alibi passim reperiuntur, non minus Ætnâ, ac Vesuvio mirabiles, de quibus, & de causis, quòd ignis & fumus in eis tamdiu duret, post Aristot. de admiran. cap. 36. Plin. lib. 2. cap. 106. & lib. 3. cap. 8. Solin. cap. 10. & 11. Trogum lib. 4. D. August. lib. 21. de Civit. Dei cap. 4. & Ludov. vives in notis, Paul. Oros. lib. 5. cap. 10. & 11. & lib. 7. cap. 9. D. Isid. lib. 14. Etymol. cap. 8. plura tradit Acosta lib. 3. de hist. Ind. cap. 26. & 27. Petr. Mexia in Sylva, 5. par. cap. 23. & seq. Ravis. Textor in officin. 2. tom ex pag. 379. Maluend. de Antich. lib. 1. c. 35. pag. 50. Simon Maiol. colloq. 16. ex pag. 368. & 373. ubi de montibus ignivomis utriusque Orbis multa congessit, & colloq. 17. pagina 396. & colloq. 22. ex page. 498. Georg. Agricola lib. 1. & 2. de ortu & caus. subterraneorum, & lib 4. de natur. eorum quæ effluunt ex terra, Cardan. lib. 2. de subtilit. Herrera in descript. cap. 18. pag. 53. Torquemada d. lib. 14. ex cap. 30. ad 34. & Basil. Pontius Legionens. 1. part. variar. disput. quæst. 8. exposit. cap. 4. ubi de his montibus ignivomis Novi Orbis exponit illud Iob cap. 28. Terra, de qua oriebatur panis in loco suo, igni subversa est, de quo latiùs agimus infrà cap. 15. num. 62. Sed quoniam [sect. 56] multoties accidit, ut etiam in regionibus ab huiusmodi montibus, & eorum eruptionibus nimis distantibus, & præcipuè in planis, & littoralibus locis, terræmotus sentiantur, ut suprà retulimus. sunt alij, qui eorum caulas esse opinantur, quòd pori & cavernæ terræ, per quas halitus egressuri erant, maris aquâ obturentur, atque etiam superficiei humiditas efficiat, ut ferventes vapores, humoresq́ue interiùs conclusi, & quasi captivati maneant; qui si post nimiopere incaluerunt, latissimè diducuntur, & quasi difflantur, eo maiori impetu, quo exhalatio maior fuerit. Atque ita nonnulli observarunt, terræmotus tum potissimum excitari, cùm siccum annum frequentes pluviæ insequuntur. Quas rationes aperuit Aristot. lib. 2. Meteror. Seneca lib. 6. natur. quæst. cap. 1. 12. 21. & 23. & lib. 7. capit. 25. ubi. spiritus, inquit, intrat terram per occulta foramina, quæmadmodum ubique, ita & sub mari. Deinde cùm est obstructus ille trames, per quem descenderat, reditum autem illi à tergo resistens aqua abstulit, huc & illuc fertur, & sibi ipsi occurens, terram labefactat. Ideò frequentissimè mari opposita vexantur, [sect. 57] & inde Neptuno hæc assignata est movendi potentia. Quisquis primas litteras Græcas didicit, scit illum apud Homerum Εννοϐίγαιομ vocari, idest, terræ motorem, aut concussorem. Eandem rationem, & causam nominis Neptuni exponit plutarc. in lib. de Homer. & in vita Cimonis, Ammian. Marcellin. lib. 1. Natal. Comes in mitol. lib. 2. cap. 8. & luvenal. satyr. 10. dum ait: Ipsum compedibus qui vinxerat Ennosigæum. Et [sect. 58] plurima simul de alijs causis, & de varijs terræmotibus congerentes, qui in varijs Orbis partibus contigerunt, prolixiùs prosequntur Plinius lib. 2. cap. 80. 83. & 84. Lucretius lib. 6. de natur. rer. idem Senenca lib. 2. natur. quæst. cap. 30. & 31. & lib. 9. cap. 25. Diodor. Sicul. lib. 15. Biblioth. Nicephor. lib. 13. cap 36. & lib. 14. cap. 46. & lib. 18. cap. 13. D. Antonin. tit. 6. cap. 21. §. 2. & tit. 22. cap. 14. §. 2. & 3. Acosta d. lib. 3. cap. 28. Torquemad. d. lib. 14. pag. 35. Petr. Fab. lib. 1. Semest. cap. 9. & lib. 3. cap. 4. pag. 63. & 64. Simon Maiol. omnino videndus colloq. 1. de Meteoris ex pag 29. & colloq. 13. de fontibus pag. 319. & colloq 17. de propriet. loc. ex pag. 397. Rutil. Benzonius de ann. Iubil. lib. 6. cap. 12. ex pag. 675. Berbard. Aldret. de antiq. Hispan. lib. 3. cap. 6. ex. pag. 349. Maluenda de Antichrist. lib. 7. cap. 14. Pined. in Iob cap. 9. vers. 6. & in Eccles. cap. 1. vers. 4. Ludov. Ballester. in Hierologia lib. 2. cap. 10. & alij relati à Torreblanca de Magia divinatr. lib. 1. cap. 2. ex nu. 21. & cap. 6. per totum, & lib. 2. cap. 11. ex num. 28. Theatr. vitæ hum. vol. 3. lib. 2. pag. 632. 636. 637. & 646. & seq. Fr. Greg. Gracia de Ind. orig. lib. 4. cap. 12. & Nos sup. c. 4. num. 16. & Ioan. Bapt. Scortia de nat. & increm. Nili, lib. 1. cap. 8. ubi causam exponit cur in Ægypto nunquam intremiscat, & P. Ioan. Ludov. Cerda in comment. sup. Virgil. lib. 8. Æneid. vers. 241. not. 5. ubi sex terræmotuum species commemorat. Neque [sect. 59] absunt nostri I. C. qui de eisdem terræmotibus mentionem faciunt in l. fluminum 24. §. hæc stipulatio, & §. Servius, D. de damn. infect. l. propter incendium 4. D. de pollicitat. l. ex conducto. 15. §. Si vis tempestatis, l. si merces 25. §. vis maior. l. Martius 59. D. locati. [sect. 60] Inter quas tamen aliquod dissidium esse videtur. Nam priores illæ, terræmotum inter casus fortuitos numerant, & ex ira, sive indignatione Dei provenire docent, indeque illum θeoybian, hoc est vim Divinam appellant. Posterior autem vi naturali tribuit, causas nimirum, & rationes naturales, ut apparet, considerans, ex quibus terræmotus oriri retulimus. Neque placet concordia Petr. Fab. d. lib. 3. cap. 4. ad finem, qui vim Divinam, & naturalem pro synonomis à Iurisconsultis usurpari putant, [sect. 61] cùm Natura Deus ipsa sit, iuxta illud Ovid. 1. Metamorphos. Hanc Deus, & melior litem Natura diremit. Et Senecæ lib. 4. de benefic. capit. 7. Quid enim aliud est Natura, quàm Deus, & Divina ratio toti mundo, & partibus eius inserta? cum alijs, quæ eleganter congerit Iustus Lipsius de Physiologia Stoic. lib. 1. dissert. 5. Quare [sect. 62] verius esse arbitror, quòd etsi naturali aliqua vi, aut ratione terræmotus causari, & impelli possit, atque hoc inspecto ad vim naturalem eum referat Iavolen. in d.l. Martius: id tamen nihil vetat, quominus alij Iurisconsult. ipsum quoque Dei iræ adscribant, atque adeò vi Divinæ, quam & vim maiorem appellant. Quoniam cùm [sect. 63] terram firmam, stabilem, & immotam Deus manère iusserit, iuxta illud Eccles. cap. 1. vers. 4. Terra autem in æternum stat. & Psalm. 133. Fundasti terram super stabilitatem suam, cum alijs, quæ ibídem eruditè tradit Pineda, & sup. Iob cap. 28. vers. 7. & cap. 38. vers. 4. & Iustus Lipsius ubi sup. lib. 2. dissert. 19. Benzonius d. lib. 6. cap. 27. pag. 696. nunquam eiusdem terræ commotiones, quantumvis ex causis naturalibus fluant, nisi in signum Divinæ potentiæ, aut indignationis accipere debemus, quibus vel peccatores punit, vel commonet, ut convertantur, ut ostendit sacra Pagina Iob 9. versic. 6. Ecclesiastici 16. 18. & alibi passim. Quare [sect. 64] Philiastrius in lib. de hæresib. appellat hæreticos, & vanos illos Philosophos, qui terræmotum rerum, & elementorum naturæ adscribunt, non Dei peculiari iussioni, & indignationi. Et [sect. 65] prodigiosum semper extitit antiquitati, atque adeò Divinum, si terra movit, & ad portenti significationem aucupandam libros Sybillinos adibant, ut tradit Livius lib. 34. Seneca lib. 6. nat. quæst. ferè per totum, Agel. lib. 2. noct. Attica. cap. 28. Ludov. Carrion lib. 1. emend. cap. 11. & 12. Lorin. in Act. Apostol. cap. 4. vers. 31. Clavius ad cap. 1. Sphæræ. [sect. 66] Et plura exempla Divinæ indignationis & vindictæ, per terræmotus sumptæ, adducit Maiolus d. colloq. 1. pag. 29. & 30. Ferias [sect. 67] quoque, cùm moveri terram senserant, eius rei causâ edicto imperabant Romani, teste eodem Agell. ubi sup. Dei tamen, inquit, nomen, ita uti solet, cui servare ferias oportere, non edicebant, ne alium pro alio nominando, falsa religione populum alligarent. Eas ferias si quis polluisset, hostiam immolabat. Idq́ue ita ex decretis Pontificum observatum Marc. Varro dicit, quoniam & qua vi, & per quem Deorum, Dearumve terra tremeret incertum esset. ¶ Ad quarum feriarum imitationem, & aliarum, quæ ob alios [sect. 68] prodigiosos, aut repentinos casus indici solebant, de quibus agit text. in l. fed etsi, §. si feriæ, D. de ferijs, l. 1. C. eodem, l. 38. tit. 2. part. 3. Covarr. lib. 4. var. cap. 19. Anton. Thesaur. decis. 39. num. 6. Brissonius in l. Dominico, C. de spectacul. & Rosinus de antiquit. Roman. lib. 4. cap. 3. Nos, [sect. 69] qui unum & verum Deum, ut omnium causarum causam in eius Sanctis veneramur, solemnia vota emittere, & anniversaria festa celebrare solemus, illis diebus, quibus violentiore aliqui terræmotus contigerunt, ut in hac Limensi urbe observatur in die Visitationis Deiparæ, & D D. Crispini & Crispiniani, & olim in Gallia Mamertum Episcopum observasse legimus apud Iornandes in Annal. Sigon. lib. 14. Imper. Occident. & lib. 4. Reg. Ital. & Theat. vitæ humanæ volum. 16. lib. 2. pag. 3049. Et at Dei iram, atque indignationem placandam [sect. 70] illa etiam verba foribus, & Parietibus nostrarum ædium affigi curamus, Christvs NoBiscvm, State, quibus quasi cœlitus missis Antiochenæ urbis ingentem terræmotum sedatum fuisse tempore Iustiniani Imperatoris commemorat Anton. Contius in eius vita, & Nicephorus Calist. lib. 17. histor. Eccles. cap. 3. Et de eiusdem urbis Limensis terræmotibus agens litteris mandavit eruditissimus [sect. 71] Doctor Franciscus Carrascus del Saz, qui postquàm in ea pluribus annis honorificum advocationis, & adsessoris Dominorum Proregum officium exercuit, Regij Panamensis Senatus Consul creatus fuit, in suo lib. pract. quæst. sup. novam Recop. cap. 2. ex num. 18. ad 24. Sed ut his, quæ de terræmotibus diximus, finem imponamus, lubet hic notabilem, [sect. 72] & admirandum casum cuiusdam terræmotus, & ignivomi montis eruptionis huius Peruani districtus inserere, qui præter quàm quòd in eo omnibus notissimus est, Reverendi Patris Martini Delrio asseveratione communîtur lib. 4. disquisit. magic. cap. 3. q. 2. pag. 299. ubi sic ait: Anno superiore 1600. die 18. Februarij prope Arequipam ex illis, qus multi in Peruana sunt montes ignivomi, (Vulcanos vocant) unus eorum, Guaina Putina, principio candidam nubem visus pecorarijs ex longinquo eructare, quam consecuta est procella fragminum ingentium, quasi avulsorum à rupibus, sed ignitorum: hæc paulum spacij progressa comminuebantur in minores lapides, & paulatim, centesimo fermè passu à cratere, in cinerem. Vbi saxa decidebant, cuncta revulsa, diruta, comminuta, interempta: ubi lapides, pauci mortales evasere, vel iumenta. Fors Hispanus iter faciebat eques, cùm vim grandinis lapillaceæ non ferret, descendit, & se sub equo locat; sed equus non valebat subsistere præ vi ictuum. Herus videns, nec tutum, nec quietum sibi sub equo refugium, epiphium aufert, equum deserit, capiti sellam imponit, sic ægrè evasit crani fragium. Torrentes & fluvij, ac fontes nonnulli penitus exaruere, alijs lapsus facultas interclusa, cineris multitudine, idq́ue per leucas plus trecentas. Arequipæ primùm ortæ clara luce tenebræ, integrum ferè mensem durarunt. Intereà initio cœlum fulminibus visum dehiscere, & audiri tonitrus, flammeiq́ue globi, instar artilleriæ bellicæ aciebus hinc inde dispositis mutuò explosæ, vicissim huc illuc discurrere. Ingens globus semel decidit, & à templo in proximum ambitum, inde in viam publicam patente porta erupit, & subito disparuit, relicto sulphureo nidore. Terræmotus iugis fuit, adeò ut multæ domus conciderent, reliquæ quasi tripudiarent nutantes. Nec cessavit interea pluere terram albam instar cinerum, seu calcis tritæ, ut nemo per plateas incederet, quin mox digiti spissitudine cooperiretur, Domus quæ minimum tectæ essent, crassitudine semipedali: sic pleræq́ue sub onere gemebundæ subsiderunt. Malum durabat, luce per intervalla potius ostentante se, quàm diem præbente. Mense ferè exacto cessatio fuit, & nonnulla intermissio, ut nostri, qui illic degunt perscripsere; sed adhuc metus manebat graviorum. Magnam morum in melius tum timor expressit commutationem, omnes ad pedes Sacerdotum devolvi, adeò, ut quies nulla daretur, & vi in cubicula pœnitentes irrumperent. Sic Deo lucrum animarum multarum accessit. Sed nec Satanas neglexit occasionem; nam cùm Indi Pagani viciniores flammis, solita superstitione, Magos accessissent, & simul ad montem illum properarent, & malis cantibus, ac sacrisicijs procurarent, Magos, & viciniores quoque flammæ consumpserunt, cæteri omnes malè mulctati, desperabundi, pars suspendio, pars aliter sibi mortem consciverunt. [sect. 73] Quibus addo ex relatione multorum, qui huic spectaculo interfuerunt, cineres torrentium more magno impetu per plures leucas, etiam transvadatis fluminibus decurrisse, & domos aliquas in agris positas, illensis habitantibus, suis sedibus motas, & in alias exportatas. Addere [sect. 74] etiam libet ingens aliud naturæ miraculum, quod narrat Acosta d. lib. 3. cap. 28. in fine, & post eum Herrera in descript. Ind. cap. 20. pag. 59. scribens anno 1581. circa urbem Chuquiavo, aliàs de la Paz, magnam partem altissimæ rupis ad Indorum pagum respicientis, qui dicitur Ango Ango, subitò corruisse, & eorum plures, qui idololatræ, & malefici erant, obtrivisse. Et quod maius est, rupem ipsam non secùs ac undam, aut ceram liquefactam, ad sesquileucæ spacium procurrisse, aut profluxisse, lacumq́ue vicinum, & omnem illum ambitum terrâ expletum fuisse. In alia quoque provincia Peruana, quæ Chumbivilcas [sect. 75] appellatur anno 1612. iuxta oppidum de Alca repentè parvus torrens, qui illud alluit, in magnum fluvium erupit, regionem universam per dies aliquot cum maximo incolarum damno inundavit, ingentia saxa rapidissimè volvens, nullis aquis pluvijs adauctus, sed ijs, ut apparet, quæ, dehiscente ibîdem tellure, ex intimis eius penetrabilibus effluxerunt: iuxta [sect. 76] quæ de aquis terræ immixtis, & fluminibus, & abyssis sub ea latentibus, ex aliorum Philosophorum sententia commemorat Plinius lib. 2. cap. 68. & Seneca omnino videndus lib. 3. natural. quæst. per totum, & præcipuè cap. 8. 19. & 30. & lib. 5. cap. 14. & lib. 6. cap. 7. & Simon Maiol. d. colloq. 10. de mare pag. 262. Vt sic appareat undique, [sect. 77] & ubique hominibus pericula imminêre, l. Senatus 35. §. mortis causa, D. de donat. caus. mor. l. 1. §. cùm tamen, D. depos. Deumq́ue eiusmodi naturæ portenta, ut timeatur, ordinasse, sicuti docemur Psalm. 33. ita ut Arist. lib. 3. Moral. Nicomach. docuerit, non esse [sect. 78] fortes appellandos, sed insanos potiùs, ac sensu vacantes eos, qui non habitu virtutis, sed immanitate quadam naturæ, terræ concussionem non perhorrescerent, quæ videtur inferorum ad superorum sedem eruptionem minitari. Vnde ad stupidæ conditionis hominem designandum in Proverbium abijt: Neque terræmotus timet, neque fluctus. De quo plura post Erasmum scribit Paul. Manutius in adagijs pag. mihi 1160. 
 
 # 8 CAPVT IIX. De Oceano, quo Novus Orbis undique cingitur, & eius utilitatibus, & nominibus & naturali Atlantici & Australis per fretum Magallanicum communicatione, & an hominum industria Isthmus aliquis perforari possit, quo hæc duo maria faciliùs, & commodiùs iungantur, & adeantur? SVMMARIVM Capitis IIX. -  1 Oceani etymologia. -  2 Oceanus terram cingit, non terra Oceanum. -  3 Oceanus terram omnem quasi insulam coronare, cingere, ambire, concludere, & circumfluere dicitur. -  4 Mare utrum connumerari debeat inter bona, vel inter mala? -  5 Mare nihil bonum producit secundùm Plat. & Homer. & dicitur quasi amarum, & ab Ægyptijs pernicies vocatur. -  6 Mare dicitur Tharsis, quasi egenum, & eiectum. -  7 Adagium Neptuni, sive maris filij, quid significet? -  8 Maris plurima bona, & commoda recensentur. -  9 Navigationis, & commercij navalis utilitas expenditur. -  10 Maria ferè omnia navigabilia sunt. -  11 Senecæ quoddam veluti vaticinium navigationis ad Indos. -  12 Navigatio, & navis apud Oneirocriticos bona portendit. -  13 Mare, & aqua marina Regem & Regias opes significat. -  14 Maris mentio in Scriptura sacra ponitur pro loco pleno thesauris. Et inter benedictiones, habitare loca maritima, & commercijs opportuna. -  15 Orbis Novus undique Oceano Atlantico, & Australi abluitur, maritimis commoditatibus gaudet. -  16 Mare ad Polum Antarcticum maximè diffunditur. Sed terræ tamen magna spacia relinquit, contra opinionem antiquorum Philosophorum. -  17 Terra à mari vix unquam distat plus mille leucis Hispanicis. -  18 Mare in universum plus multo occupat huius globi inferioris, quàm terra. -  19 Auftralis plaga fub nomine maris solet denotari in sacris Litteris, & quare? -  20 Oceani propria sedes est in Meridie. -  21 Novus Orbis à multis insula esse dicitur. -  22. Insulæ nomen quid propriè signisicet, & unde dicatur? -  23 Orbis universi partes non tantùm peninsulæ, sed insulæ à veteribus dicebantur. -  24 Creta insula qualiter dividit Europam, Asiam & Africam. -  25 Oceanus Atlanticus quis & unde dictus? & quare etiam Borealis, del Norte dicatur? -  26 Norte nomen est Belgicum, & signisicat Septentrionem. -  27 Oceanus Australis, sive del Sur, quis, & unde dicatur? -  28. Sur nomen est Belgicum, aut Gallicum, & signisicat ventum Australem. -  29 Mare del Sur, sive Australe, dicitur etiam Mare Pacificum, & quare? -  30 Mare del Sur, cur adeò tranquillum sit? & de maris fluxibus & refluxibus, & eorum causis remissivè. -  31 Mare diversas appellationes habet, pro varietate provinciarum, quas alluit, sed unum tamen est. -  32 Maria omnia inter se mutuò perforata sunt, & cum Oceano varijs modis communicantur, & quid in Hyrcano, Caspio, Mediterraneo & Rubro. -  33 Mare Mediterraneum cur ita dicatur? & cur etiam Magnum vocetur, cur Oceanus, maior, & re vera Magnus, imò & Maximus sit? -  34 Oceans Atlanticus, sive del Norte, qualiter coëat cum Oceano Australi, sive del Sur. -  35 Magallanus aperuit fretum diu desideratum, quo uterque Oceanus adiri posset. -  36 Naves Commendatoris Loaysæ, & Episcopi Placentini post Magallanum, fretum ab eo inventum transierunt. -  37 Francisci Draque Angli ad Magallanicum fretum, & alias provincias Novi Orbis expeditiones, & eius obitus. -  38 Thomas Candisch Anglus fœliciter fretum Magallanicum transijt, & in patriam opimis spolijs onustus reversus est. -  39 Richardi Achini Angli expeditio ad fretum Magallanicum, & qualiter captus fuerit? -  40 Oliverius Vandernort Batavus varijs fortunæ casibus iactatus, post traiectum fretum Magallanicum in Amsterdamum redijt, & etiam Guilhelmus Schouten. -  41 Batavorum sex militares naves anno 1615. fretum Magallanicum transierunt, & cum nostris bis navale certamen ineuntes, primò victrices, secundò victæ perierunt. -  Hollandensium, & aliorum sectariorum relationes de rebus in Indijs gestarum tractantes, cautè legendæ sunt, & quare? bidem. -  42 Fretum novam ultra Magallanicum anno 1619. à fratribus Nodalibus supremi Indiarum Senatus iussu, quæsitum, & inventum fuit, & eius descriptio. -  43 Fretum non esse ad terram Magallanicam, sed mare apertum pluribus insulis disiunctum, multi optinantur. -  44 Magallanicum fretum quando & qualiter ex parte maris del Sur lustraverint, & transierint Ioannes Ladrillerus. Petrus Sarmientus, & Ferdinandus Lamerus. -  45 Didacus Flores de Valdes mittitur ad ostium freti Magallanici muniendum, & incolendum. -  46 Fretum aliud, quo uterque oceanus coniungatur verfus Polum Arcticum esse nonnulli opinantur, & in vastissima regione Floride reperiendum. -  47 Oceani utriusque commercia hodie qua via ineantur. -  48 Isthmus Panamensis utrumque Oceanum dividens, leucas septem habet. -  49 Viæ plures quæsitæ sunt, quibus Oceani Atlantici ad Australe facilior transitus aperiatur, & quæ illæ? -  50 Isthmus Panamensis ut perfodiatur, & canali per eum aperto, uterque Oceanus communicetur, sæpè tractatum est, & an id possibile sit? -  51 Nicanor Rex Syriæ nunquam perficere potuit fossam, quam ex Caspio mari ad Euxinum ducere destinavit. 52 Isthmum Peloponnesi inter mare Egeum, & Ionium frustrà perfodere multi tentarunt. -  53 Nero irrisus fuit, quod Isthmum Peloponnesi perfodere voluit. -  54 Isthmum perfodere adagium, eos notat, qui frustrà aliquid moliuntur. -  55 Xerxes frustra pontem navium in mari facere tentavit, ut Asiam Europæ coniungeret, & Athon montem effodit. -  56 Nechaus Rex Ægypti fossam ex Nilo ad Rubrum mare fodere cœpit, in cuius opere centum viginti millia Ægyptiorum perierunt. -  57 Opera Dei velle mutare, aut emendare piaculum est. -  58 Alphonsus X. Castellæ & Legionis Rex à Deo punitus dicitur, quòd eius opera reprehenderet. -  59 Isthmi lapides, quem Gnidij perfodere tentarunt, in fodientium oculos resilibant, & quid oraculum responderit? -  60 Caroli Magni historia mirabilis, dum fossam ex Rheno in Ararim Facere voluit. -  61 Isthmus Panamensis si aperiretur, tota illa regio aquis mergeretur. -  62 Sesoostris, & alij cessarunt mare Rubrum in Nilum ducere, ne terra Ægypti inundaretur. -  63 Europam insulam facere quidam Imperatores voluerunt, & cur ab incœpto destiterint. -  64 Mare etiam in prono ultra littus non potest excurrere. -  65 Mare unum si alij pronum sit, & inter iacentis terræ impedimentum auferatur, in illud influet. -  66 Mare nullis aquis augetur, etiam si aliud mare in illud influat. -  67 Mare an sit inferius, & depressius terra remissivè. -  68 Isthmum Panamensem, aut alium aperire, ad utrumque Oceanum communicandum, si id loci natura permitteret, utilissimum esset. -  69 Deus non offenditur si homines arte, & industria naturæ defectus supplere, & suis usibus aptare conentur. -  70 Fossam, quam ex Rubro mari ad Nilum cœpit Sesoostris, posteà alij perfecerunt, & qualis ea fuerit? -  71 Cleopatra ab Augusto fugiens, voluit aperire fossam, sive euripum Maris Rubri. -  72 Fossam magnam in Gallia ad Navigandum ex Rhodano in Ararim, Mossellam, & Rhenum usque ad Oceanum facere voluit Lucius Verus. -  73 Hercules Gaditanum fretum iniecto aggere claudere voluit. -  74 Hispania olim angustissimo maris freto distabat ab Africa, imò & cum illa continuabatur. -  75 Hercules qualiter Scyllæ, & Charybdis scopulos sustulerit, & ingentia alia, utiliaq́ue opera alibi fecerit. -  76 Opera plurima ingentia, & laboriosa hominum arte, & industria confecta, remissivè. -  77 Caspiæ seu Caucasiæ portæ, & famigeratum illarum opus. -  78 Cloacarum urbis Romanæ opus ingens, & admirandum. -  79 Muri, quo Sinæ provincias suas à Tartaris dividunt, & tuentur, maxima, & penè incredibilis fabrica. -  80 Alphonsus Alburquercius Nilum in Arabicum Sinum divertere tentavit, & sic totam Ægyptum in Turcarum odium sterilem reddere. -  81 Turcæ cur imponant leviora tributa Abyssinis, in Terram Sanctam religionis causa venientibus. -  82 Isaiæ locus expenditur, & exornatur. -  83 Cyrus Persarum Rex quare, & qualiter Gangem diviserit? OCeanvm [sect. 1] mare secundùm Solinum in Polysth. cap. 26. de Hispan. D. Isidor. lib. 13. Etymolog. cap. 15. pag. 256. & Ioan. Funger. in Etymolog. verb. Oceanus, quidam à celeri fluxu, quasi ocyus currentem, dictum existimant, etenim ὠϰὺς est celer, Τόγειται est fluere, vel natare. Sed alij veriùs tam Græci, quàm Latini Scriptores, ut idem Isidor. observat, ita nominari tradunt, quòd in circuli modum Orbem terrarum ambiat, & universas eius oras amplectens, alternis æstibus accedat, atque recedat. Quam etymologiam Eratosthenis, & doctissimorum quorumque Philosophorum opinio confirmat, qui rectè profitentur, [sect. 2] Oceano potiùs terram cingi, quàm illum ab ea circumdari, ut benè advertit Martin. Delrio in adag. sacr. 1. tom. adag. 789. pag. 378. & de Oceano huius Novi Orbis loquens, Acosta lib. 1. de histor. Indi. cap. 6. & lib. 3. cap. 10. & 27. Eòq́ue respexit Dionys. Alexandr. Cosmographus sub initium sui poëmatij de situ Orbis, [sect. 3] dum universam terram nihil aliud esse dixit, quàm Insvlam OceaNo Coronatam, & Orpheus in hymno Iovis & Iunonis, dum laudat circulum indefessi pulchrè fluentis Oceani, quorum Græca carmina adducit Forcatulus lib. 2. de Gallor. Imper. & Philosoph. fol. 82. & Petr. Fab. libro 3. Semestr. cap. 25. pag. 403. & Iustus Lipsius omnio legendus in Physiolog. Stoicorum lib. 2. dissert. 16. & 17. Nec abest M. Tull. lib. 6. de Republic. ubi inquit: Omnis enim terra, quæ colitur à vobis, angustis verticibus, lateribus latior, parva quædam insula est, circumfusa illo mari, quod Atlanticvm, quod Magnvm, quod Oceanvm appellatis in terris. Quem imitatus Iulius Firmicus lib. 1. Mathes. tradit: Atlanticvm Mare terræ spacium in modum Insvlae undarum suarum circumfusione concludere. Idem quoque sentit Catùllus de nupt. Pelei & Thet. dicens: Oceanvsq́ve pater totvm qui Amplectitvr Orbem. Et Horatius in Epod. Ode 16. qui Homericum epithetum mutuatus, ut Lambinus ibîdem observat, illum circumvagum vocat: Nos manet Oceanvs circumvagus, &c. Et expressiùs Manilius lib. 4. Astronom. inquiens. Ipsa natat tellus Pelagi lustrata corona Cingentis medium liquidis amplexibus Orbem. & Seneca in Oedipo: Lucida dum current annosi sydera mundi Oceanvs clausum cum fluctibus AmBiat Orbem. Vtrum verò [sect. 4] mare inter mala, vel inter bona connumerari debeat? in quæstionem vocari solet. [sect. 5] Et sanè nihil memorabile, vel Iove dignum producere, Plato in Phædone scriptum relîquit, cui consentiens Homerus, mare nullius frugis esse dixit, & arridet nominis etymologia, siquidem mare, quòd amarum sit, dictum putat Honorius, quem refert Ioan. Funger. in etymolog. verb. Mare, vel quòd aquæ eius amaræ sint, secundùm D. Isidor. lib. 14. etymolog. cap. 14. atque adeò Ægyptij Sacerdotes illud perniciem appellare soliti sunt, ut testatur Pierius in Hierogl. lib. 31. pag. 285. Et Simon Maiol. colloq. 10. pag. 264. & pagina 277. inquit, mare malum esse, & mala significare iuxta illud Isaiæ 57. Cor impij mare fervens. Eâdem [sect. 6] quoque de causa mare Tharsis appellatum putant Forerius, atque Mercerus, quos refert Maluenda lib. 5. de Antichrifto cap. 14. pag. 283. à verbo Hebræo Rasas, vel Rvs, quod pauperem, eiectum, destitutum, desertumq́ue esse significat, quasi nimirum omnia eijciat, exterminet, depauperet, vel potiùs, quod ipsum sit egenum, inops, pauper, exterminatum, & eiectum. [sect. 7] Quod & sentit Agellius lib. 15. noct. Attic. cap. 21 & alij relati à Paul. Manut. in adag. filij maris, vel Neptuni pag. 1404. & Fr. Ioan. à Ponte lib. 3. de conven. utriusque Monarch. cap. 7. §. 1. pag. 50. dum docent, nihil benevolum, aut mite in mari gigni, & ideò ferocissimos, immanes, & alienos ab omni amore, & ingenij suavitate Neptuni filios dicere Poëtas consuevisse. Sed in contrarium [sect. 8] plurima esse, & magni quidem semper facienda commoda & bona, quæ ex Oceano, & eius terræ circuitu proficiscuntur, latê & eleganter ostendunt D. Ambros. lib. 3. & D. Basil. lib. 4. Hexamer. & Pat. Ludovic. Ballester. in Hierologia lib. 2. cap. 9. pag. 146. Primùm, quia terras necessario suffulcit humore, quibus per venas quasdam occultè succum quemdam haud inutilem subministrat. Est etiam bonum mare tanquam hospitium fluviorum, fons imbrium, derivatio alluvionum, invectio commeatuum, quo sibi distantes populi copulentur, quo præliorum removeantur pericula, quo barbaricus furor clauditur; subsidium in necessitatibus, refugium in periculis, gratia in voluptatibus, salubritas valetudinis, separatorum coniunctio, itineris compendium, transfugium laborantium, subsidium vectigalium, sterilitatis alimentum. Ex hoc pluvia in terras transfunditur, siquidem de mari radijs Solis aqua hauritur, quod subtile eius est, rapitur: deinde quanto altiùs elevatur, tanto magis etiam obumbratione frigescit, & imber fit, qui non solùm terrenam temperat siccitatem, sed etiam ieiuna arva fœcundat. Hactenus ex Ambrosio & Basilio, qui benè inter alia [sect. 9] utilitatem navigationum considerant, quæ per hanc ingentem aquarum congregationem, quam Oceanum appellamus, iniri ab hominibus possunt: quarum medio facilis eis reddita est regionum, quantumvis longè distantium, communicatio, quæ terrestribus itineribus difficilis, & quandoque impossibilis esset. De quo etiam optimè post alios agit Boter. in relation. universal. part. 1. vol. 2. lib. 1. pag. 340. & Anton. de Herrera in histor. general. Ind. decad. 1. libro 5. cap. 8. pag. 172. Atque [sect. 10] inde Devm Optim. Man. omnia ferè maria navigabilia fecisse, licèt in aliquibus aliqua impedimenta sese navigantibus offerant, pluribus probat Simon Maiol. d. colloq. 10. circa finem, & multa exempla magnarum navigationum omnium sæculorum recensens Maluenda lib. 3. de Antichrist. cap. 15. [sect. 11] Vbi inter alia refert Senecæ verba in præfat. ad lib. natural. quæst. Qui quasi hanc navigationem, quæ hodie à nostris in utramque Indiam initur, inspiceret, inquit: Quantum enim est, quod ab ultimis littoribus Hispaniæ usque ad Indos iacet? paucissimorum dierum spacium si navem suus ventus implevit. Quibus conveniunt plurima alia, quæ de utili, & necessario navigationum usu congerit Arist. lib. 1.; Politicor. cap. 7. l. 1. §. si is qui navem, D. de exercit. act. lex 24. tit. 9. part. 2. Angelus cons. 290. Benvenut. Stracha in tract. de mercatura tit. de navigatione, part. 1. num. 1. Camill. Borrel. de præst. Reg. Cath. cap. 8. num. 4. Petr. Fab. lib. 1. Semest. cap. 25. pag. 171. D. Marta in tract. de iurisdict. 2. part. cap. 24. num. 27. & Callistus Remirez in tract. de lege Regia Aragon. §. 14. & novissimè post hæc scripta Seraphin. Freitas de iusto Imper. Asiat. cap. 1. num. 16. & sequentib. Et [sect. 12] iudicium Oneirocriticon, sive eorum, qui somnia interpretantur, apud quos navigatio, & navis bona portendit: atque etiam [sect. 13] mare ad Regis personam refertur, in quod se opes universæ, quasi universi amnes exonerent. Atque adeò aqua marina Regias opes repræsentet, & qui aquam marinam bibat, divitias ex recondita pœnu, aut ex Regalibus promptuarijs haurire possit, ut tradunt Artemidor. lib. 2. Oneiro. crit. cap. 23. Achmetes cap. 198. & sequentib. & Pat. Ioan. Pineda de reb. Salom. lib. 4. cap. 3. pag. 166. & in Commentar. in Iob cap. 28. vers. 14. num. 3. pag. 497. [sect. 14] Vbi maris mentionem ibi factam ostendit, propter reconditos rerum pretiosissimarum thesauros, qui vel in mari sunt, vel per mare advehuntur. Et eodem modo intelligit illam Zabulonis benedictionem Deuter. 33. 19. Inundationes maris quasi lac suggent, & thesauros àbsconditos arenarum, ubi Septuaginta legunt, Divitiæ maris lactabunt te, & emporia maritimam habitantium, & simplicius Theodoret. Divitias maris suggent, & mercaturam habitantium iuxta mare, quasi dicant, beatissimos illos esse, quorum provinciæ mari vicinæ sunt, & navigationum commercijs fruuntur. Prout etiam similis ex mari abundantia, & opulentia indicatur Ezech. 31. 4. Aquæ multæ nutrierunt illum, Abyssus elevavit eum, & Genes. 49. 13. Zabulon in littore maris habitabit, & in statione navium pertingens usque ad Sydonem; unde de Alexandria dicitur Nahum. 3. Cuius divitiæ mare, & aquæ muri eius, & de Tyro Ezech. 27. Perfecti decoris ego sum, & in corde maris sita. Hæc cùm ita se habeant, iam planè apparebit, non solùm terræ bonis hunc Novum Orbem excellere, ut in superiore cap. ostendimus; [sect. 15] sed maritimis etiam commodis, & navigationum utilitatibus frui, cùm omni ex parte vastissimi pelagi undis abluatur. Habet quippè ab ortu Solis Oceanum illum, qui Atlanticus dicitur, sive, ut vulgò loquuntur, mare del Norte. Ab Occasu autem ingentiori alio, & vastiori æquore circumdatur, quod Australe, & vulgò del Svr, nuncupari solet, ut præter alios auctores, quos passim in præcedentibus capitibus recensuimus, optimè observant Abraham. Ortel. in Theat. mag. tab. 1. 5. & sequentib. Acosta d. lib. 1. cap. 6. & d. lib. 3. cap. 10. & 29. Maginus in Cosmograph. part. 2. tab. 34. fol. 279. Boter. d. lib. 1. 2. & 3. per totum, & Anton. de Herrera in descript. Ind. Occid. cap. 2. in princip. pag. 3. [sect. 16] Experientiâ nimirum ostendente, veram fuisse opinionem antiquorum Philosophorum, quos refert Plutarc. lib. 3. de placit. Philosoph. cap. 9. 10. & 11. & D. August. lib. 16. de Civitat. Dei, cap. 9. dum existimarunt, ad Polum Antarcticum mare quaquà versum esse diffusum: falsam tamen, dum putabant, nullum uspiam terræ locum ibîdem relictum. Constat namque ita aquas rerræ vicissim cedere, ut non tota huius congeries hinc, tota illarum inde se teneat, sed mutuis excursionibus sese per omnia complectantur, ut dicemus insrà cap. 11. n. 9. & 11. Adeò, ut [sect. 17] plenè observatum sit, vix unquam terram à mari amplius quàm viginti quatuor millia stadiorum distare, idest, leucas Hispanicas mille, sicuti ex aliorum relatione advertit Ácosta d. cap. 6. Quamvis [sect. 18] negari non possit, multò maximam terreni globi partem aquas possidêre, & præcipuè in hac Australi plaga, ut post alios benè notat Herrera in histor. gener. Ind. decad. 1. lib. 10. cap. 4. pag. 337. Quapropter [sect. 19] tota ipsa sæpè in sacris Litteris mare vocatur, & sub hoc verbo Aquilonari regioni opponitur, appellatione scilicet sumptâ à parte, quæ in ea magis excellit, iuxta illud Psalm. 88. Aquilonem & mare tu creasti, & Psalm. 106. A Solis ortu & Occasu, ab Aquilone & mari. Quæ loca, & alia ita exponi posse testantur D. Basil. Theodoret. Iansen. & Lorin. ibîdem, & Genebrard. huius [sect. 20] rei rationem reddens: Quòd propria sedes Oceani est in Meridie. Pat. Gaspa. Sanctius in Isaiam cap. 49. num. 54. & doctissimus Pat. Ioan. Pineda in Commentar. in Iob capti. 23. vers. 9. num. 3. & 4. Et ob hunc nimirum Oceani ambitum, cuius undis hunc Novum Orbem undique cingi probavimus, [sect. 21] sunt qui illum insulam appellent, ut tradit Torquemada in Monarchia Ind. lib. 1. cap. 6. pag. 18. Proprio enim & vulgari nomine [sect. 22] insula locum signisicat, qui undique aquis ambitur, & inde originem sumpsit, quasi in salo idest, in mari posita sit, ut observat D. Isidor. lib. 14. Etymolog. cap. 6. in princ. Martian. Capella lib. 6. de nuptijs philolog. Ripa in 1. si insulam num. 22. D. de ver. bor. obligat. Peregrin. de iure fisci lib. 8. num. 61. & Brisson. de verbor. signif. lib. 9. fol. 304. in fin. Neque [sect. 23] hoc mirum videbitur ijs, qui cognoverint, reliquas etiam mundi partes, Europam nempè, Asiam & Africam, eâdem ratione, quòd mari tandem ex omni latere proluantur, non tantùm peninsulas, verùm & insulas veteribus appellatas suisse, ut constat ex locis Dionysij, Tullij, & Firmici suprà relatis, Isocrate in Panegyrico, Iusto Lipsio d. lib. 2. Physiolog. dissert. 17. & ex Ioanne Episcopo Gerundensi lib. 1. rerum Hispan. in princip. ubi ait, in Orbis divisone sub Noë, filio Iapeto Europam pro insula in portione contigisse, cùm alijs fratribus aliæ quoque insulæ partitæ fuissuent, Asia scilicet Sem, & Africa Cham. Intra quas tres Orbis partes illud ut mirandum ex Bocatio refert Simon Maiolus in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 14. in sin. [sect. 24] naturam nempè Cretam insulam collocasse, ut omnes ipsa sola disterminaret, velùt umbilicus, cùm ab Oriente Asiam, à Meridie Africam, ab Occidente, & Aquilone Europam teneat. Appelatio autem [sect. 25] Oceani Atlantici, quo diximus, Americam nostram ab Ortu circumflui, originem traxit ab Atlante antiquissimo Africæ Rege, & à monte, & insula eiusdem nominis, non multum à Gadibus in extremæ Mauritaniæ terminis sita, ut sup. cap. 4. num. 34. & 35. notavimus. Eoq́ue nomine veteres propriè illud mare significabant, quòd Europam & Africam ab Occidente alluit, & largè & impropriè interdum etiam pro universo Oceano accipiebant, ut patet ex verbis Tullij & Firmici ubi sub. Macrob. lib. 1. de. somn. Scipion. Plin. lib. 3. cap. 5. Herodot. Strab. Suid. Zosim. & alijs, quos refert Abraham. Ortel. in thesau. Geograph. verbo, Oceanus Atlanticus, Funger. in etymol. verb. Oceanus pag. 697. & passim ex Strabone, qui scribit, Indiam desinere ad mare Orientale, & ad Austrinum Atlantici partem, & alibi, eius Australe & Orientale latus in Atlanticum pelagus procurrere. Borealis verò, sive del Norte, idem ipse Oceanus vulgò appellari cœpit secundùm Acostam d. cap. 10. quoniam harum Indiarum Occidentalium terra, per illus navigationem à nostris primum reperta, tota ad Polum Arcticum & Aquilonem, sive Septentrionem sita sit. Quam cœli plagam, nautæ [sect. 26] sub hoc nomine Norte significare solent, quod proprium esse linguæ Belgicæ Noort, vel North scribit Goropius Becanus in originibus Antuerp. & Carolus Bobilius de different. vulg. linguarum, cap. 10. & Don Sebastian. Covarru. in Thesaur. ling. Hispan. verbo, Norte. Altervm autem [sect. 27] mare, ab Occasu hunc Novum Orbem interluens, ideò Australe appellatur, quoniam postquam Blascus Nuñez de Balboa primus illud post Panamensem tractum detexit, iuxta ea, quæ diximus sup. cap. 5. num. 27. & 28. eò nostri navigare cœperunt, quousque lineam Æquinoctialem transgressi, & in alterum hemisphærium delati, Septentrionis stellas, & Arcticum Polum ex suo conspectu amiserunt, & pro illo Antarcticum nacti sunt, qui Australis etiam ab Austro vento, ex ea parte perflante, vocari solet, prout tetigimus sup. c. 1. num. 20. & alio nomine Svr, ut advertit Acosta. d. cap. 10. Magin. d. fol. 279. & Abrah. Ortel. in Thesaur. Geograph. verb. Mar del Sur, ubi etiam idem mare, & reliquum ad Sinas usque pertingens, Chryse dictum scribit. Et quamvis maxima huius Novi Orbis pars ad Septentrionem vergat, prout in universa ora Novæ Hispaniæ, & plurimis alijs provincijs videmus, quarum mentionem fecimus sup. cap. 6. ex num. 19. ad 34. totus tamen iste Oceanus Antarcticus, etiam ubi vltra utriusque Americæ terminos exspatiatur, Australis appellationem ex prædicta ratione retinuit: & del Svr ex ea, quia [sect. 28] Belæ, à quibus, & alijs gentibus Septentrionalibus, nautæ nostri, ut plurimùm, ventorum nomina mutuati sunt, quos in triginta duos partiuntur, Australem Zvydt vocant, Galli autem Sv, aut Svd, ut tradit Bobilius suprà, Levinus Lemnius de occultis natur. mirac. lib. 3. cap. 3. Orontius Finæus lib. 5. Geograph. cap. 5. de ventis, & Hadrian. Iunius in suo nomenclatore 2. part. sub tit. de elementis, verb. Auster, pag. mihi 255. Pacifici quoque [sect. 29] nomen idem mare usurpat, ut notant Magin. & Ortel. sup. quod ei à Ferdinand. Magallanio impositum fuit, ut testatur Anton. de Herrera. d. histor. general. Ind. Occid. decad. 1. lib. 9. cap. 12. pag. 319. eò quòd tranquillum & pacatum ut plurimùm sit, & per ingens illius pelagus naves, ut per placidissimum fluvium, fœlici, & indesinenti aurâ vehantur. Cuius tranquillitatis [sect. 30] causas, & alia, quæ pertinent ad Oceaniu fluxus, & refluxus, & diversos alios motus cognoscendos, optimê prosequitur Ovetanus in sum. Ind. cap. 9.; Petr. Mexia in Sylva part. 5. cap. 1. idem Herrera. d. cap. 12. Acosta. d. lib. 3. cap. 16. & 29. Roderic. Zamoranus in suo repertor. lib. 3. cap. 14. & ante eos Plinius lib. 2. cap. 97. D. August. de miracul. sacræ Script. lib. 1. cap. 7. D. Basilius in Hexam. homil. 6. D. Thom. 1. part. q. 105. artic. 6. Simon Maiol. colloq. 10. pag. 268. & seq. & novissimè Ioan. Bapt. Scortia lib. 2. de nat. & incremen. Nili c. 9. Sed quamvis diversas istas [sect. 31] maris Oceani appellationes connumeraverîmus, & alias plures alij Auctores comminiscantur, præsertim postquàm hic Novus Orbis, & Sinarum & Iaponiorum regiones detectæ sunt, ut constat ex Plinio lib. 6. cap. 23. Pompon. Mela lib. 3. Solino cap. 26. Seneca lib. 3. nat. quæst. cap. 8. & 19. Macrob. libro 2. de somn. Scipion. cap. 9. Martian. Capel. d. lib. 6. de nupt. Philolog. Theodoret. q. 12. in Genes. Pererio, Delrio, Martineng. & alijs ibîdem, Acosta. d. lib. 3. de hist. Ind. cap. 10. Priscian. & Bergomate apud Maiol. colloq. 10. pag. 262. Gerard. Mercat. in Europa, Paul. Merula in sua Cosmograph. part. 1. lib. 3. cap. 7. & seqq. Ballester. in Hierologia. lib. 2. cap. 9. Pineda de reb. Salom. lib. 4. cap. 9. & in Ecclesiast. cap. 1. vers. 7. num. 4. pag. 151. Verius tamen est, vnum ubique mare esse, quod tamen pro regionibus, quas alluit, vel alijs de causis, varijs nominibus nuncupatur; sicut etiam terra, cùm una sit, pro diversis locis varia nomina sumit, ut rectè, ultra aliquos ex suprà relatis, observavit Homerus libro 12. Iliad. dum ait: Profundi magna potentia Oceani, ex quo omnes fluvij, & totum mare, & omnes fontes & putei alti fluunt, Strabo relatus ab Ortelio. d. verb. Oceanus, qui uno in loco Austrinum Oceanum Atlantici partem facit, & alio in se utrunque coire testatur, D. Isidor. libro 13. Etymolog. cap. 15. & 16. D. Ambros. lib. 3. Hexam. cap. 3. & Gregor. Nissenus ibídem, apertè concludens, quòd licèt innumerabilia maria esse videantur, & sub numero multitudinis appellentur Genes. 1. 10. dum dicitur: Congregationem aquarum appellavit maria, unum tamen, & continuum est mare, in sese per universum Orbem commeans, nec ullo pacto à coniunctione sua divulsum. Idem docet ex nostris Peregrinus lib. 8. de iure fisci, num. 1. & luculentiùs prosequitur D. Basilius in eod. Hexam. homil. 4. ubi ait, quòd etsi multa sint nomina propria, variaq́ue marium, ut Caspium, Hyrcanum, Mediterraneum, Rubrum, Septentrionale, Austrinum, Orientale, Occidentale, Euxinum, Hellesponticum, Ægeum, Ionium, Sardonicum, Germanicum, Britannicum, Siculum, Tyrrhenum, & infinita alia genera pelagorum, quæ nimirum à regionibus, quas alluunt, varia nomina sumunt, & ob id Deus congregationem aquarum Maria nominaverit: [sect. 32] credendum tamen est Geographis asserentibus, ea omnia inter se mutuo perforata esse, & permeatus suos commisceri, ac simul ad Maximum mare, hoc est Oceanum, ostijs suis confluere, quemadmodum etiam Rubrum mare dicunt, ad id, quod ultra Gades est, connecti. Eandem sententiam sequitur D. Theodoret. & Pineda ubi sup. docentes, hanc marium communicationem, vel deorsum fieri per occultos & latentes terræ meatus, veluti per tubulos, & canales, aut siphones subterraneos, vel secundùm superficiem terræ, dum ex alijs in alia proprijs & apertis ostijs in Maximum mare Atlanticum, vel Oceanum derivantur. Et priore modo communicari putant mare Hyrcanum & Caspium, quantumvis Aristot. Herodot. & Ptolem. tradant, ea per se suis undique littoribus circumscripta esse, & nullam cum Oceano coitionem habêre: quod probare etiam videntur Conimbricenses tract. 8. in Meteor. cap. 3. Merula d. lib. 3. cap. 5. 6. & 7. Bened. Pererius lib. 1. comment. in Genes. Casaubonus in not. sup. Strabonem lib. 2. & lib. 11. in princ. & Scaliger. contra Cardanum exercit. 46. Posteriore autem Mediterranei, & aliorum pelagorum in illud desinentium commixtionem & confluxum ad Oceanum fieri docent, cùm circa Gades per fretum, quod Herculeum vocant, coniungantur, vulgò el Estrecho de Gibraltar. Atque etiam maris Rubri, quod ab alijs Mediterraneis divulsum per se in Oceanum Indicum influit. Vnde cautè legendus est D. Basil. ubi sup. qui Rubrum cum Mediterraneo confundit, & ad Gades connecti testatur. Porrò Mediterraneum [sect. 33] mare sic dictum est, quia per mediam terram ab Occasu ad Orientem usque perfunditur, & in Meridiem vergens, deinde ad Septentrionem tendit, Europam, & Africam, Asiamq́ue disterminans. Quapropter Magnum appellatur, quia cætera maria in comparatione eius minora sunt, ut ait D. Isidor. d. lib. 13. cap. 16. Paul. Merula ubi sup. cap. 7. & in comment. ad lib. 17. Annal. Ennij, Pontan. & Cerda in illud Virgilij Æneid. 5. vers. 628: Syderaq́ue emensæ ferimur, dum per mare Magnum. Ianus Douza in præceden. pro Catùllo cap. 6. Robert. Titus lib. 6. locorum controvers. cap. 6. & plures alij Auctores sacri, & profani relati à Pineda. d. lib. 4. de reb. Salom. cap. 11. pag. 179. num. 5. & d. cap. 1. Eccles. vers. 7. num 4. pag. 152. Quod tamen, ut rectè observat idem Pineda, intelligendum est respectu internorum marium, hoc est, quæ terræ internas regiones interluunt, non tamen respectu Oceani, in quem ipsum Mediterraneum, & reliqua, ut diximus, influunt, & reverâ Magnvs, imò & Maximvs dicitur, ut constat ex Tullio d. lib. 6. de Republic. Plinio d. lib. 3. cap. 5. D. Basil. d. homil. 4. in Hexam. & Ludovic. Ballester. in d. Hierolog. lib. 2. cap. 9. pag. 144. Potuit quoque ab eisdem Auctoribus nobilius aliud exemplum coitionis, sive perforationis unius maris ad alterum in hoc, de quo agimus, reperiri. [sect. 34] Etenim Oceanus ille Atlanticus, qui reperta continenti Americani Orbis finiri videbatur, posteà vastior & ingentior ultra illam protendi ad Panamaticum Isthmum inventus fuit, in eo mari, quod Australe, vel Del Svr appellatum diximus. Cùmque [sect. 35] homines diu hærêrent, quærentes, unde nam tantum pelagus originem sumeret, vel per quem locum cum illo Oceano Atlantico, sive del Norte communicari posset, tandem Ferdinand. Magallanes famigeratum illud ostium, sive fretum, ab eius nomine deinde vocatum, invenit anno 1519. de quo latiùs egimus sup. cap. 5. ex num. 35. & hàc utrumque mare coire, & quod magis fuit, utrumque Orbem indesinenti navigatione adiri & perlustrari posse, manifestavit, veram reddens illam Macrobij coniecturam d. lib. 2. in somn. Scipio. cap. 9. qui quasi præsagiens hanc utriusque maris coitionem aperiendam fore, sic scripsit. Nec dubium est in illam quoque Australis generis temperatam, mare de Oceano similiter influere, sed describi hoc nostra attestatione non debuit, cuius situs nobis incognitus perseverat. Eandem [sect. 36] navigationem postea fecisse dicitur altera navis Commendatarij D. Fr. Garcia de Loaysa, & alia Episcopi Placentini D. Gutierrij de Carvajal, eiusq́ue malum diu miraculi causâ in Regia hac Limensi urbe pro foribus Palacij servatum scribit Acosta d. lib. 3. cap. 10. & tetigit Anton. de Herrera in histor. gener. Ind. lib. 1. cap. 6. pag. 12. Franciscus [sect. 37] quoque Drachus insignis Pyrata, natione Anglus, idem iter cum quinque navigijs tentavit anno 1577. sub auspicijs Elisabethæ Angliæ Reginæ, & duobus annis & decem mensibus, per hoc Magallanicum fretum delatus, totum Orbem, utrunque Oceanum navigans, circuivit, ut tangit Acosta ubi suprà, Nicolaus de Indæis in nova totius Orbis terrarum descriptione, latè Hieronym. Benzo, & eius Additionator. lib. 1. histor. Novi Orbis, cap. 15. Bartholom. Leonard. de Argensola in histor. Malucarum lib. 3. pagina 105. & sequentibus, Doctor Christophorus Suarez de Figueroa de vita & fact. Marchionis de Cañete lib. 5. pagina 209. & 210. Ludovicus Cabrera in vita Reg. Philip. II. lib. 12. cap. 23. Henricus Martinez in Repert. Mexicano folio 271. historia Americæ, 8. parte per totam, ubi latissimas relationes reperies, & Laurent. Beierlinch. in suo opere Chronograph. pagina 66. qui posteà pagina 149. tradit, qualiter anno 1586. idem Pyrata insulam Hispaniolam cepit, & devastavit, & pagina 238. qualiter anno 1597. miserè cum pluribus socijs apud Portum Bellum occubuerit, dum Panamam urbem aggredi tentat, quod & refert Pat. Gordonus in sua Chronograph. anno 1595. pag. 482. Et de eiusdem Drachi expeditione in Hispaniolam, & Carthaginem extat etiam peculiaris narratio Noribergæ typis excussa anno 1594. & optime agit Fr. August. Davila in histor. provinc. Mexicanæ lib. 1. capit. 105. 106. & 107. Drachi deinde vestigijs [sect. 38] Thomas Candisch popularis ipsius, anno 1587. fœliciore paulò successu institit: navim enim quandam ex Philippinis in Novam Hispaniam redeuntem, multis divitijs onustam, expilavit: cuius sericeis telis sui navigij vela, & carbasa cooperiens, superbo fastu in patrium Londini portum reversus fuit, ut ijdem Auctores recensent, præcipuè Doct. Figueroa d. libro 5. pag. 211. & Dom. Præses Morga in sua histor. Philippin. fol. 10. Anno [sect. 39] rursus 1594. Richardus Achines natione itidem Anglus per idem Magallanicum fretum ad has Peruensis Oceani oras transfretavit, qui tamen à nostris petitus, & navali bello superatus, in Hispaniam sub vinculis remissus fuit ab Excellentissimo, & multis semper honorum titulis commendando Prorege Dom. D. Garcia Hurtado de Mendoça Marchione de Cañete, ut in eius vita & gestis latiùs commemorat d. Doct. Figueroa lib. 5. ex pag. 211. ad 220. Iterum [sect. 40] anno 1600. Oliverius Vandernot ex Batavis vera Neptunia prole, in eodem cursu casuum varietate alijs palmam præeripuit. Nam cum per Magallanicum fretum in nostrum mare del Svr fœliciter effugit impetum classis, quàm adversus eum instruxit, & misit excellentissimus Prorex D. Ludovicus à Velasco Salinarum Marchio, cuius Prætoria navis cum eius Architalasso D. Ioanne de Velasco, & alijs pluribus militibus circa Californias naufragio absorpta fuit. Et posteà idem Pyrata circa Philippinas aliâ nostrorum classe petitus, unâ ex duabus navibus navali conflictu demersâ, cum altera semiquassata discessit, & in Amsterdamum 26. die Augusti anno 1601. cum novem tantùm socijs repedavit, ut exactiùs refert dictus Dom. Præses Morga in d. histor. Philippin. ex fol. 71. & tursus ex fol. 132. Et idem Oliverius in narratione, quam de sua expeditione Anglico sermone conscripsit, quam posteà Latino donatam typis excussit Theod. de Bri Germanus Francfurti anno 1602. & extat in histor. Americæ 9. part. Vbi etiam in undecima parte refertur novissima alia & certè notabilis navigatio alterius freti, quod Guilhelm. Schouten Hollandus detexisse dicitur ex anno 1615. ad 1616. Anno [sect. 41] deinde 1615. idem fretum fœlicissimè traiecerunt sex naves Batavorum, seu Hollandensium mercatorum, & militum, ad Philippinas, ut apparuit, suæ navigationis scopum protendentes, duce Georgio Spelbergio, quibus cum obviam nostra classis exiret, iussu excellentissimi Proregis Marchionis de Montesclaros, & circa littus oppidi, quod de Cañete vocant, navalis conflictus acerrimus iniretur, duas naves, & plures ex militibus nostris amisimus, adversarijs licèt tunc victoribus, non leviter comminutis, qui tamen posteà nostrâ classe petiti, cuius Architalassus, sive dux generalis fuit D. Ioannes Ronquillo, audaciæ suæ pœnas cum fœnore persolverunt, omnibus ferè, quas secum duxerant, navibus & militibus bellicâ nostrorum virtute occissis, atque submersis, ut omnibus notissimum est. Quamvis nuper in lucem prodierit longissima huius expeditionis relatio à Batavis ipsis scripta, & sub nomine appendicis undecimæ partis historiæ Americæ typis excussa à dicto Ioanne Theodoro de Bri, anno 1620. In qua omnes salvos, & spolijs opîmis triumphantes, in patriam redijsse commentantur, & plura alia pro libito confingunt, ut suæ gentis gloriam extollant, & Hispanæ detrahant. Qui præcipuus scopus omnium illarum relationum fuisse videtur, unde cum hac cautione legendæ sunt, ut iam sup. cap. 5. num. 48. notavimus, & infrà lib. 2. cap. 25. in fin. repetimus. Denique [sect. 42] anno 1618. die Sept. 27. iussu supremi Indiarum Consilij, atque id enixè curante eximio eius Præside Dom. D. Ferdinando Carrillo, duo sratres peritissimi naucleri nomine Petrus & Guandisalvus de Nodal, cum Didaco Ramirez insigni Cosmographo, & duabus celocibus Regio sumptu constructis, & instructis, Vlyssipona solventes, vastissimo se Oceano commiserunt, ad quærendum & describendum novum aliud fretum, quod ultra Magallanicum Belga ille, sive Batavus nauta Schoulten invenisse dicebatur, & cum 19. die mensis Ianuarij anni sequentis 1619. ostium freti Magallanici detexissent, ulteriùs progredientes 22. die eiusdem mensis inter duo promontoria, quibus sanctorum Vincentij & Bartholomæi nomina indiderunt, aliud novum & magis apertum ostium invenerunt, sub 55 gradibus & 13. minutis elevationis ad Polum Antarcticum iacens, quod quinque in longum leucas, & in latum tres, & in profundo canalis sexaginta ulnas habêre iudicarunt, & per illud facili cursu ad mare del Svr delati, eius insulas & adiacentia loca considerantes, & depingentes, per antiquum Magallani fretum rursus in mare del Norte redierunt, & tandem septimâ die Iulij in Hispaniam reversi sunt, novem duntaxat mensibus, & paucis diebus in adeò ardua navigatione consumptis, cuius ephemericam narrationem typis excussam eidem Domino Præsidi consecrarunt. Ex qua, [sect. 43] & ex his, quæ iam pridem multi prudentes Cosmographi tradidêre, quos referunt Ioseph. Acosta d. lib. 3. cap. 10. Herrera decade 1. lib. 1. cap. 6. pag. 12. & in descript. Ind. cap. 1. & 23. pag. 67. Boterus in relatio. universal. 1. part. volum. 2. libro 3. pag. 404. non ineptè opinari possumus, nullum verum fretum ibi inveniri, sed insulas aliquas Oceani circumfusione disiunctas, ad quarum finem si pervenire licèret, in latissimum pelagus deduceremur, quo Oceanus uterque coniungitur, vel, ut melius loquar, unus & idem esse, qui Orbem utrumque ambiat, ostenderetur. Atque hi quidem ex parte maris del Norte Magallanicum fretum transijsse reperiuntur, [sect. 44] ex parte autem maris del Svr, idem fretum quærere, & describere cum duabus navibus præsidiarijs, & sexaginta hominibus missi fuerunt dux quidam nomine Ioannes Ladrillerus, & Dida. cus Gallecus insignis nauclerus anno 1558. iussu Domini Don Garciæ Hurtado de Mendoça, qui tunc Regnum Chilense moderabatur, qui varijs naufragijs, & periculis iactati, tandem illud detexerunt, & in Chile cum tribus, aut quatuor duntaxat socijs reversi sunt, reliquis fame, & navigationis labore consectis, ut tangit Acosta d. lib. 3. capit. 10. qui se huius expeditionis notabilem relationem legisse testatur, & eam nuper scriptis suis latiùs inseruit d. Doct. Suarez de Figueroa in vita Marchion. de Cañete lib. 3. in princip. Deinde verò anno 1579. cùm Franciscus Drachus, hoc fretum emensus, in has Peruanas oras, ut diximus, delatus esset, Excellentissimus ille, & nunquam pro meritis laudatus Prorex Dominus Don Franciscus de Toledo, cupiens eundem Pyratam punire, & in posterum eiusdem freti transitum alijs intercludere, ad illud recognoscendum &, si possibile esset, muniendum, insignem alium ducem nomine Petrum Sarmiento, & nauclerum nomine Ferdinandum Lamerum cum duabus alijs præsidiarijs navibus, & ducentis hominibus misit. E quibus Sarmientus, & suæ navis socij, licèt varijs tempestatibus agitati, ita perstiterunt, ut tandem fretum invenerint, & omnes eius sinus, canales, & insulas annotantes, ad mare Atlanticum, sive del Norte, & per illud in Hispaniam delati fuerint. Cuius navigationis mirabilem historiam recenset Acosta d. lib. 3. cap. 11. & longè pleniùs, & luculentiùs Argensola omnino legendus in d. hist. Malucarum, lib. 2. & 3. ex pag. 109. usque ad pag. 137. Cabrera d. lib. 12. cap. 23. Martinez d. repert. Mexican. fol. 271. Et alia de eodem freto, & eius signis adducens, historia Americæ 2. tom. part. 8. & 9. ubi extant relationes Anglorum, qui hoc iter fecerunt, Anton. de Herrera in d. descript. Ind. cap. 23. [sect. 45] ubi addit, anno 1582. suasionibus Petri Sarmienti missam fuisse ex Hispania aliam classem, satis instructam, Duce Didaco Flores de Valdes, ut in dicti freti ostio ad mare del Norte arces aliquas conderet & muniret, quod tamen, licèt ab eo tentatum fuerit, ob nimiam illius regionis frigiditatem & intemperiem durare non potuit. Svnt etiam [sect. 46] qui putent, multis, & satis philosophicis argumentationibus ducti, quemadmodum Oceani Borealis ad Australe, versus Polum Antarcticum, repertus est aditus per dictum Magallanicum fretum, ita necessariò alium quoque aditum, & utriusque maris communicationem ad Polum Arcticum reperiendam, cùm hic nobilior sit, & recto naturæ ordini convenire videatur, ut ei non negetur, quod in altero reperitur. Atque hoc quidem fretum in regione Floridæ iacêre coniectabatur Præfectus Petrus Melendez vir rei militaris, & nauticæ peritissimus apud Acostam d. lib. 3. cap. 12. & eo non relato, idem tradit Herrera d. decad. 1. lib. 1. cap. 6. pag. 12. & novissimè Licent. Anton. de Robles Cornejo in suo examine herbarum simp. medicin. lib. 5. cap. 21. Nimirum, quia regio illa ita latè protenditur, ut usque adhuc quò ultimi eius fines pertingant, penitus ignoretur, & quidam ad mare Germanicum, alij ad extremos Europæ fines pervenire contendant. Et, ut idem Acosta testatur, huius freti aliqualem notitam habuisse videtur insignis ille Pyrata Franciscus Drachus, de quo sup. loquuti sumus, & quod plus est, alij per illud Thomam Candisch in hoc mare del Svr delatum existimarunt. Sed cùm Floridæ fretum, si quod est, nondum cognitum fuerit, & Magallanicum adeò sit remotum, & ingentibus difficultatibus plenum, [sect. 47] nulla commodior via à Nostris hucusque reperta est, qua ex uno Oceano in alium transire, & navale commercium in his Occidentalibus Indijs, Præsertim Peruanis, exercêre possint, quàm si oneratiæ naves in Portubello maris del Norte ad Panamaticum saltum exonerentur, & merces terrestri itinere transferantur ad contrariam oram maris Australis, sive del Svr, atque ibi aliâ classe susceptæ, quò libitum fuerit, dirigantur. [sect. 48] Ibi namque utrumque mare tenui Isthmo secernitur, qui septem duntaxat leucis rectâ, & diametrali lineâ ductâ, distare comperitur, licèt propter itineris vortices, gyros, & anfractus, octodecim communiter dimetiantur, quarum tamen tredecim, vel duodecim per fluvium chagre dictum, biremibus, & scaphis, aut orarijs naviculius, qui volunt, ascendere possunt, ut diximus sup. capit. 6. num. 36. & 37. & latiùs tradit Acosta d. lib. 3. capit. 10. Herrera in d. descript. Ind. c. 1. pag. 2. & cap. 15. pag. 40. & decad. 4. lib. 1. cap. 9. pag. 20. Qui etiam [sect. 49] d. descript. cap 13. pag. 31. de alio itinere & transitu loquitur, qui est per provinciam dictam de Honduras ex portu dicto de Cavallos ad Baîam dictam de Fonseca. Et decad. 3. lib. 5. cap. cap. 12. pag. 216. & decad. 4. lib. 3. cap. 2. pag. 53. Proponit alios angustos terræ tractus, per quos prædicta duo maria facilè adiri, imò & canalibus quibusdam labore & industriâ hominum confectis, mutuò intermisceri & communicari Possent, videlicet per dictum flumen chagre, aut per septem illas leucas Panamatici Isthmi, vel per ingentem illam lacunam, quæ iacet in provincia Nicaraguæ, & cum tribus, vel quatuor leucis ab Australi mari originem sumat, posteà in magnum quoddam flumen prolabitur, & in Oceanum Atlanticum, sive del Norte suas aquas post longum cursum exonerat. Aut per flumen Novæ Hispaniæ, Veræ Crucis vocatum, usque ad oppidum Tecoantepec, per quod incolæ scaphas mercibus plenas ex uno mare ad aliud traijcere solent. Eandem relationem dictorum locorum, & itinerum facit Ioannes Boter. in relat. universal. 1. part. volum. 2. lib. 2. pag. 369. & Acosta d. cap. 10. Ioquens tantùm de illo Panamensi, & qualiter à multis multoties de eo aperiendo, & mare utrinque communicando sermo habitas fuerit, & Fr. Ioan. à Ponte in conven. utriusque Monarch. lib. 3. cap. 33. pag. 202. Sed ipsi [sect. 50] Auctores subiungunt, hoc opus neutiquam tentari debêre. Primò, quia per quamcunque ex suprà dictis partibus, & quantumvis magnâ hominum vi, & perseverantiâ illud aggrediamur, difficile, & penè impossibile esse arbitrantur, durissimos illos, inaccessos, & impenetrabiles montes, ac rupes succindere, quibus Deus utriusque maris impetus dividere, & infringere voluit. [sect. 51] In cuius rei confirmationem considerat Boterus ubi sup. Nicanorem Syriæ Regem potentissimum nunquam perficere potuisse fossam, sive canalem, quam ex Caspio mari ad Euxinum designaverat, de qua Plin. lib. 6. cap. 11. Nec Romanos [sect. 52] aperire illud breve quinque milliarium spacium, quod inter Ægeum & Ionium mare ad Peloponnesum, nunc vulgò Morea, reperitur, & efficit, ut naves longo & ancipiti ambitu, iuxta illam peninsulam circumagantur. In quo opere post Demetrium Poliorcetem, plurimum laboravit Dictator Caius Cæsar, & omnium maximè Domitius Nero, ut prodit Plin. lib. 4. capit. 4. Strabo. lib. 1. & Sueton. in eius vita capit. 19. [sect. 53] Vbi inquiunt, quòd hunc Isthmum perfodere tentans, Prætorianos pro concione ad inchoandum opus cohortatus est, tubâq́ue signo dato, primus rastello humum effodit, & corbulæ congestam humeris extulit. Sed eius conatus tanquam imperfectos, & nunquam ad optatum finem perventuros, meritò irrisit Apollonius Tyanæus apud Philostrat. in eius vita, lib. 4. cap. 8. & lib. 5. cap. 2. & Lucianus in Dialogo Nero, sive de fossione Isthmi, fol. mihi 338. ubi alia similia opera ab alijs frustrà tentata commemorat. Et hinc [sect. 54] adagium originem sumpsit, quo Isthmum perfodere dicebantur, qui magno quidem conatu, sed irrito, aliquid molirentur, de quo agit Erasmus pag. 1064. 7 Cœlius Rhodigin. lib. 21. lect. antiq. cap. 19. Xerxes [sect. 55] quoque Persarum Rex, non magis fœlici successu, pontem navium facere tentavit, quo Asiam Europæ coniungeret, ut post D. Isidor. & alios Græcos Scriptores recenset Ioan. Fungerus in Etymol. verb. Asia. Et Athon montem absque ullo fructu, solâ iactantiæ gratiâ, & potentiæ ostentandi cupidus, à suis copijs sub verberibus effodi iussit, per vices alijs succedentibus, adiuvantibus etiam in effodiendo accolis, uti latiùs commemorat Herod. lib. 7. Brisson. de Regno Persar. lib. 3. pag. 335. & Bapt. Fulgos. lib. 9. memorab. cap. 5. de superbia fol. 326. Herodotus [sect. 56] etiam lib. 2. relatus à Petro Opmeero in Chronograph. pag. 98. & Maluenda de Paradiso cap. 35. pag. 98. narrat, Nechaum, seu Nechepsum Ægypti Regem fossam ex Nilo ad Rubrum mare fodere cœpisse, in qua centum viginti millia Ægyptiorum re insectâ perierunt. Et idem scribit Paul. Iovius lib. 36. histor. ubi subiungit, in medio eius opere Nechaum destitisse, territum Oraculo eum id Barbaro præmunire. Et alia similia exempla congerit. Theat. vitæ humanæ volum. 10. lib. 2. pag. 2400. & sequentibus. Secundò: Acosta & Boterus prædictum opus eâ consideratione dissuadêre conantur, quòd licèt fossarum, aut canalium constructio non ita difficilis esset, homines tamen ab ausu tam arduæ & periculosæ rei, meritò, tum pietas honestasq́ue, tum impendentis pœnæ metus avocare debêret, [sect. 57] ut quibus probrosum omnino, & piaculare futurum esset, si opera, quæ Deus inexhaustâ suâ sapientiâ, & infinitâ providentiâ in creando mundo, ita condita & constituta voluit, eadem nos temerario & nefando molimine, destruere, evertere, & in Creatoris contumeliam emendare satageremus. Pro qua ratione exornanda, [sect. 58] ego illud, quod vulgò circumfertur de Alphonso X. Castellæ & Legionis Rege perpendo, qui Regni privatione, & alijs supplicijs à Deo punitus dicitur, quòd inanis suæ sapientiæ persuasione inflatus, Divina opera notare & emendare ausus fuerit, & cum Momo illo Lucianico asserere, se, si à creationis exordio Divinæ menti affuisset, de multis rectiùs creandis admoniturum fuisse, ut refert Roderic. Sanct. part. 4. cap. 4. & 5. Thom. Bozius de ruinis gent. lib. 7. cap. 4. pagina 636. Theatr. vitæ humanæ volum. 17. lib. 7. pag. 3196. & Mariana de rebus Hispan. lib. 14. cap. 4. pag. 685. licêt hoc falsò pijssimo illi Regi à calumniatoribus eius fæculi impictum, satis doctè probet novissimus D. Ioannes Briz Martinez in histor. S. Ioan. de la Pena lib. 5. cap. 27. Adduco etiam [sect. 59] aliam mirabilem historiam, quæ habetur apud Herod. lib. 1. Pausan. in Corinth. & Erasm. d. adagio, dum narrant, Gnidios Isthmum quà angustissimo spacio, nempe quinque stadiorum, spectabat continentem, perfodere adortos, quo insulam facerent, cæterùm ictos scopulos in fodientium oculos resilijsse. Deinde Delphicum Apollinem ab eis consultum, trimetris respondisse: Neque cingite Isthum mœnibus, neque fodite, Nam si Iovi id visum, locasset in salo. Æmilius etiam lib. 2. & Aimoinus lib. 4. cap. 84. rerum Franc. & Aventin. lib. 4. annal. Boior. tradunt, quòd [sect. 60] cùm Carolus Magnus fossam ex Rheno in Ararim, & subsequentes fluvios facere tentasset, ut sic ex Mediterraneo navigari posset, & commercia rerum in promiscuo forent, & iam opus processisset ad trium millium passuum longitudinem, trecentorum latitudinem, quò longius tendebatur, eò magis velut palustri limo in se residente, quidquid inter diu egerebatur, noctu humo relabente subsidebat, noctibusq́ue audiebantur voces mugientium, & lascivientium confusi strepitus circum superiorem fossam, quo quasi miraculo pavefactæ operæ ac curatores, id religiosum rati, tandem pervicêre, ut Rex a conatu desisteret. Atque ita facies rerum naturæ, quam mutare Francus statuerat, ut ab ævo fuerat, permansit. Tertiò considerant, quòd [sect. 61] si prædictum opus perficeretur, universa illa regio absque dubio aquis submergenda esset, cùm unus Oceanus altero multo pressior, & humilior decumbat, quam ob causam [sect. 62] dicunt Sesoostris primum tempore, & posteà sub Turcarum Imperio, cœptam maris Rubri in Nilum deductionem intermissam fuisse, quia excelsius tribus cubitis Rubrum mare, quàm terra Ægypti compertum erat, ut scribit Herodot. d. lib. 2. Plinius lib. 6. cap. 29. D. Basil. homil. 4. in Hexam. D. Ambros. ibídem lib. 3. cap. 2. Procop. in 1. Genes. S. Thom. 1. par. quæst. 69. artic. 1. ad 2. Acosta d. cap. 10. Maluenda de Antichrist. lib. 5. cap. 7. & de Paradiso cap. 35. pag. 98. licèt contradicere videatur Strabo lib. 17. de situ Orbis. Et addere potuerunt exemplum aliquorum Romanorum Imp. [sect. 63] qui Europam, quæ peninsulam facit, in insulam prorsus hominum industriâ redigere voluerunt, verùm id fuit prætermissum, quòd Oceano aditus aperiebatur ad Orbem illum nimijs inundationibus affligendum, ut tradit Simon Maiolus colloq. 14. ad finem, pag. mihi 350. Etenim licèt [sect. 64] aliquorum sententia fuerit, mare nec quidem in prono ultra littus excurrere posse, nisi ita imperet Deus, ut colligitur ex verbis Ieremiæ cap. 5. vers. 22. Iob cap. 38. vers. 10. & 11. Circumdedi illud terminis meis, & posui vectem, & ostia, & dixi: Vsque huc venies, & non procedes amplius, atque hìc infringes tumentes fluctus tuos. Solini cap. 27. ubi de Hesperidum hortis agens, inquit, illud in eis mirum videri, quod solùm inferiore licèt libra depressius, nunquam tamen accessus freti superlabitur, sed obstacula naturalis repaguli in ipsis marginibus habet undæ, & intimis orarum supercilijs spontè fluctus in gyrum resistunt. Ita spectando loci ingenio nimirum planities manet sicca, quamvis prona superveniant æquora. Et D. Basilij in Hexam. hom. 4. qui piè non Naturæ, sed Dei iussui id tribuens, scribit, Furiosum sæpè ex ventis mare, & in maximam altitudinem per undas exurgens, ubi littora tantùm contigerit, impetu in spumam desoluto, retrocedit, debilissima re arena, id quod violentia intolerabile est, frænatur. Alioqui quod prohiberet Rubrum mare omnem Ægyptum caviorem, ac depressiorem ipso existentem invadere, & cum Ægyptio pelago coniungi, si non præcepto Conditoris ligatum esset, &c. Hoc tamen ita accipiendum est, ne maria, in suo naturali alveo relicta, littora prætergrediantur, [sect. 65] at si aliud mare alij pronum sit, & interiacentis Isthmi impedimentum auferatur, dubio procul in illud influet, nec redibit, ut perspicuè docet Seneca lib. 4. nat. quæst. cap. 2. Pontus, inquiens, in inferum mare assiduè fluit rapidus, non ut cætera maria alternatis ultro citroq́ue æstibus, in unam partem semper pronus, & torrens: & idem recolit Maiol. colloq. 10. pag. 274. Hinc aliud memorandum miraculum animadvertens cum eod. Seneca lib. 3. cap. 5. [sect. 66] Vt adeò verum sit, mare nullis unquam aquis crescere, ut neque alio mari illuente possit augêri. Et est videndus eruditissimus Pat. Ioan. Pineda in comment. in Iob cap. 26. vers. 10. & d. cap. 38. vers. 10. & 11. ubi eleganter tractat, an mare sit inferius, & depressius terrâ? & an [sect. 67] miracula, vel naturali aliquâ ratione contineatur, ne exundet? & idem tractat Pat. Ioan. Bapt. Scortia lib. 2. de natur. & increm. Nili, cap. 11. resolvens mare nunquam esse altius terrâ, & eius superficiem semper esse in æquilibrio, & Augustin. Torniel. in annal. sacris, 1. tom. 3. die Mundi, num. 4. & 5. Sed licèt hæc ita considerari possint. [sect. 68] Ego tamen hanc utriusque Oceani communicationem, ut rem universo Orbi, & præcipuè Hispanis utilissimam absque ulla hæsitatione Potentissimis Regibus nostris consulerem, si id alicuius ex prædictis locis qualitas & conditio, licèt difficulter, fieri pateretur. Nihil est enim, quod non labori & industriæ hominum cedat, [sect. 69] Neque usquam Deum offensum iri putarem, si ingenio, & arte, quam illis beneficentissimâ suâ pietate concessit, naturalem cursum, & statum aliquarum rerum, aut locorum aliquando & aliquatenus mutent, & eorumdem necessitate, aut utilitate suadente, montes, flumina & maria ipsa suis usibus aptare conentur. Sic [sect. 70] enim videmus inchoatam illam à Sesoostri ex Rubro mari ad Nilum fossam, & navigationem, posteà ab alijs eius successoribus vanis timoribus derelictam, tandem à Ptolemaicis Regibus perfectam fuisse, quæ latitudinem habebat cubitorum centum, profundum quantum navigio satis esset decem millia ferenti. Et hunc Euripum clausum fecisse, ut cùm vellent, in exterius mare navigarent, ac rursum sine periculo reverterentur, ut tradit Diodor. lib. 1. cap. 3. Strabod. lib. 17. & Plutarc. in Antonio, ubi ait, Cleopatram [sect. 71] ab Augusto victam, per hunc locum reseratâ fossâ transferre classem instituisse in Arabicum sinum, & cum auro & argento, & magna suorum manu in ignotas sedes commigrare, fugiens bellum, ac servitutem. Nerone [sect. 72] etiam III. & Valerio Messala Consulibus, Lucius Verus, quem exercitui præfecerant, in Gallia ex Mossella navigabilem alveum perducere in Ararim aggressus est, ut sic ex Rhodano per Ararim fossam, Mossellam in Rhenum ad Oceanum posset navigari, & perfecisset, nisi ab hoc tam utili conatu eum deterruisset Iulius Gracilis Belgicæ Legatus, ut recolit Pineda Franciscanus in Monarch. Ecclesiast. 2. part. lib. 11. cap. 4. §. 4. pag. 96. & lib. 18. capit. §. 3. ubi agit de Carolo Magno idem opus tentante, & Petrus Opmeer. in opere Chronograph. pag. 223. Herculem [sect. 73] quoque, Gaditanum fretum, quo Africa ab Hispania dividitur claudere olim voluisset, tradit Diodor. Sicul. lib. 4. cap. 3. Mariana lib. 1. histor. Hispan. cap. 2. & Fr. Ioan. à Ponte in convenient. utriusque Monarch. lib. 3. cap. 25. §. 4. pag. 165. nimirum [sect. 74] quia eo tempore angustissimum erat, ut constat ex Plinio in præfat. lib. 3. Solino cap. 36. imò & olim fuisse terram continuatam tradit Eratosthenes apud Strab. lib. 1. de situ Orbis ad medium, Seneca lib. 6. natur. quæst. cap. 29. Pompom. Mela libro 1. cap. 5. & Puente ubi sup. §. 3. Alia [sect. 75] similia eiusdem Herculis opera, quibus Charybdis, & Scyllæ nocivos scopulos sustulit, Acheloum fluvium in alium cursum divertit, Nilum altissimis aggeribus ductis compressit, & Tempe, & Thessaliæ stagnantes regiones, apertis ingentibus fossis, utiles & fertiles reddidit, latè scribunt & laudant Diodor. lib. 1. cap. 2. & d. lib. 4. cap. 2. Sabellicus lib. 6. Enead. 1. Cœlius Rhodigin. lib. 7. antiq. lect. cap. 20. Natal. Comes lib. 8. Mythol. cap. 12. [sect. 76] & plurima congerens de huiusmodi Isthmis perfossis, & alijs mirabilibus operibus hominum operâ, industriâ & labore confectis Theat. vitæ humanæ omnino videndum vol. 10. lib. 2. per totum, Simon Maiol. 1. tom. colloq. 15. & 23. Cœlius Rhodiginus d. lib. 21. cap. 19. Ravif. Textor. in officina, 2. tom. ex pag. 222. & Maluenda lib. 5. de Antichrist. cap. 17. & lib. 6. cap. 13. ubi inter alia de insigni opere [sect. 77] illarum portarum agunt, quas Caucasias, sive Caspias dicunt, & Tartaros à Georgianis, & alijs nationibus dividunt, de quibus etiam plura tradit Plinius lib. 6. cap. 11. & 14. D. Hieronym. in epistol. ad Ocean. de epitaph. Fabiolæ tom. 1. Iornandes in lib. de. geftis Goth. Marcus Polus lib. 1. cap. 5. Paul. Iovius lib. 17. histor. cap. 5. & Fr. Ioan. à Ponte in convenien. utriusque Monarch. lib. 2. cap. 18. pag. 205. Et [sect. 78] de cloacis urbis Romanæ, quas Plin. lib. 36. cap. 15. operum omnium maximum vocat, suffosis montibus, atque urbe pensili, subterq́ue navigata, & Cassiodor. lin. 3. var. epistol. 30. stuporem visentium, cùm possint aliarum civitatum miracula superare, de quarum etiam laude & admiratione multa scribit Tit. Livius lib. 1. & 5. Eutropius lib. 1. Alexand. ab Alex. lib. 3. Genial. cap. 14. pag. 366. & & Iustus: Lipsius de admir. mag. vebis Romæ, lib. 3. cap. 12. Neque [sect. 79] potest silentio involvi ingentis, & penè incredibilis fabrica illius muri, quem Sinæ fecerunt, ut Regnum suum à Tartarorum invasionibus tutarentur; durat enim adhunc per quingentas leucas extensas, ut ex varijs Auctoribus, qui de rebus Sinarum scripserunt, recolit Maiolus d. colloq. 23. pag. 515. & post eum P. Nicolaus Trigaultius de Christ. in Sinas expeditione lib. 1. cap. 2. in sin. & lib. 5. cap. 13. in princip. & longè, melius testis oculatus Ferdin. Mendez Pinto in suis mirab. peregrinat. cap. 95. ubi leucas longitudinis muri 350. esse dicit, altitudinem sex ulnarum, latitudinem quadraginta palmorum, & in eo construendo, & montibus ac rubibus, quæ se offerebant, cum illo coniungendis & complanandis, viginti quinque continuis annis, septingenta & quinquaginta homimum, millia indesinenter laborasse. Clarissimum [sect. 80] quoque Lusitaniæ Ducem Alphonsum Alburquecium animo concepisse operâ Abyssinorum uti, & Nili fluenta novo & breviori alveo in Arabicum sinum avertere, ut sic totam Ægyptum Turcis Christianæ nostræ Fidei hostibus prorsus infractuosam redderet, & fame sitiq́ue extingueret, apertè scribit, & vel solum conatum multis laudibus extollit Maffæius lib. 5. histor. Ind. Maluenda de Antichrist. lib. 2. cap. 5. pag. 70. & de Paradiso capit. 35. ubi addit ex Laurent. Anania in fabric. mundi tractat. 3. Turcarum [sect. 81] Sultanum Abyssinis peregrinis religionis ergò in terram Sanctam venientibus leviora tributa, quàm alijs Christianis imperare, quod in eorum potestate sit, Nilum in Rubrum mare derivare, atque ita ne in Ægyptum descendat efficere. Sed finiamus hoc caput [sect. 82] adiecto Ifaîæ Prophetæ loco cap. 4. vers. 4. ubi similia opera non solùm non damnat, sed potiùs homines ad ea facienda cohortatur, sic inquiens: Omnis vallis exaltabitur, & omnis mons & collis humiliabitur, & erunt prava indirecta, & aspera in vias planas, quasi diceret, iuxta paraphrasim Gaspar. Sanctij ibîdem: Iniecto aggere, & congesta humo attollatur vallium depressa profunditas, & contrâ deiectis scopulorum fastigijs, demittantur colles. Et quod anfractuosum est, dirigatur ad regulam, quod verò clivosum & inæquale, in planiciem æquetur, ut fecisse dicitur Annibal, dum obstantes Alpium rupes aperuit, & Vespasianus, cùm castra movêret contra Ierusalem, de quo Ioseph. lib. 3. de bello Iudaico, capit. 5. Eâdem quoque [sect. 83] licentiâ, sed culpabili tamen superbiâ usus est Cyrus Persarum Rex, ut post alios refert Baptist. Fulgosus lib. 9. memorab. cap. 5. de superbia, fol. 326. Nam cùm ad Babylonicam expeditionem proficisceretur, fluvium Gangem immensæ magnitudinis, rapidumq́ue, in trecentos ac sexaginta parvos alveos divisit, quòd in eo eques Persa unà cum equo absorptus esset. Superbæ rei insolens quoque verbum addens, affirmans, se ita diminuturum amnem, qui equiti suo se pervium facere noluerat, ut etiam prægnans fœmina pedibus sine labore eum traiectura esset. 
 
 # 9 CAPVT IX De origine gentium in Novi Orbis Regionibus repertarum, & quomodo ad eas transire potuerint? SVMMARIVM Capitis IX. -  1 Hominis primi de ortu, & creatione variè Philosophi sentiebant. -  2 Homines omnes ab Adamo originem ducunt. -  3 Cap. 17. Actor. Apostol. exponitur, & illustratur. -  4 Adam fuit auctor totius generis humani. -  5 Adam idem significat Hebraicè, quod Latinè homo, & cur ita vocatus? -  6 Adami ad formationem Deus terram ex quatuor mundi partibus sumpsissè dicitur, & quare? -  7 Adami inter filios, & descendentes qualiter Orbis dividi cœperit? -  8 Noë post diluvium constitutus fuit à Deo veluti parens cæterorum hominum, & qualiter illis provincias diviserit? -  9 Homines qualiter sub Noe, & post canfusionem linguarum divisi fuerint? -  10 Plato quo sensu dixerit Deos singulatim Orbis regiones sortitos fuisse? -  11 Noe à veteribus sub Iani nomine colebatur, & quare etiam consuvius, & Chaos mundi diceretur? -  12 Noe velut mundi hæres à Deo constitutus, qualiter Orbem inter filios divisit? -  13 Adami ossa in Arca servavit Noe, & qualiter illa inter filios cum Orbe divisit? -  14 Noe posteri solum tres antiquas Orbis partes divisisse, & habitasse leguntur. -  15 Indi in Novo Orbe reperti unde originem ducant? difficilis quæstio. & n. 19. -  16 Iapheti filios insularum incolas fuisse, quo sensu in sacra Scriptura dicatur? -  17 Diluvium universale Noe, etiam Indos Novi Orbis, si tunc aliqui erant, delevit. -  18 Diluvij generalis aliquam notitiam Indi Occidentales habuisse videntur. -  20 Divus August. putavit Australes Regiones non habitari, & quare? -  21 Indi nil nisi somnia, & meras fabulas narrant de sua origine, & propagatione, & earum plures breviter referuntur. -  22 Romani, & alij crediderunt à Deucalione lapides in homines versos. -  23 Aeginetæ putabant se ex fomicis homines factos. -  24 Corybantes ac Curetes ex monte Ida prodijsse fabulantur. -  25 Athenienses se terrigenas esse iactabant, & cur Cicadas capillis intexerent? -  26 Cicadæ semper manent in loco ubi natæ sunt, & de adagio Cicadis operti, quid significet? -  27 Terrigenas se esse plures nationes gloriabantur. -  28 Terræ filius dictus fuit Saturnus, & quare? Et de usu, & significatione adagij, Terræ filius. -  29 Spurij cur dicantur Terræ filij, Gigantum fratres, & Favonij? -  30 §. Si adversus, institution. de nupt. illustratur. -  31 Indi Occidentales nullas litteras habuerunt, & quibus modis, & nodis historias suas conservarent, & annos computarent. -  32 Indorum omnium historiæ antiquæ parum fidei habere possunt. -  33 Antiqua semper sunt obscura, & leviores probationes exigunt. -  34 Græci, pueri dicti fuerunt, quia res antiquas ignorabant. -  35 Indos suæ propagationis initia ignorare mirum non est, & quare? -  36 Batueocorum Hispaniæ notabilis historia. -  37 Indos Occidentales ex terra primùm, vel putri aliqua materia formatos, aliqui erroneè putarunt. -  38 Animalia imperfecta & insecta benè possunt generari ex putrefactione. -  39 Mures in Ægypto qualiter generentur? -  40 Animalia perfecta, & præsertim homo, non possunt nasci, nisi ex semine parentum. -  41 Arnaldi de Villanova hæretica opinio, qui hominem dixit, & tentavit fieri posse per artem Alchimiæ, & magiam naturalem. -  42 Homo non potest generari per magiam dæmoniacam, neque ex coitu cum aliquo bruto animali, & historiæ, quæ contrarium produnt, qualiter accipiendæ? remissivè. -  43 Pegusiani, & Sianitæ dicuntur à cane quodam cum muliere rem habente originem ducere. -  44 Indos procedere ab ijs, qui data opera, vel fortuito ad regiones Novi Orbis olim navigarunt, multi opinantur, qui reijciuntur, num. 48. -  45 Navigationes antiquorum longissimæ, remissivè. -  46 Hispani Maurorum invasionem per mare fugientes tempore Regis Roderici ad provincias Novæ Hispaniæ appulisse dicuntur, ubi cruces posteà repertæ sunt. -  47 Insula septem urbium dicitur reperta, & habitata à septem Episcopis, & Hispanis Maurorum cladem fugientibus. -  49 Animalibus perfectis non minus quàm hominibus via in Novum Orbem quærenda est, quia etiam diluvio perierunt. -  50 Animalia domestica, & fera qualiter post diluvium ad insulas longinquas transierint? anceps est quæstio. -  51 Animantia omnia qualiter adducta fuerint coram Adam, ut eis nomina imponeret, & coram Noe, ut ea in arcam includeret? -  52 Animalia durante statu innocentiæ linguam Hebræam quodammodo intellexisse, imò & locuta fuisse, quidam fabulantur. -  53 Animalia post diluvium in insulis denuò creata fuisse opinatur D. Augustinus, quod reijcitur. -  54 Genesis locus cap. 1. vers. 24. de productione animalium exponitur. -  55 Indos Novi Orbis quidam tradunt procedere à phænicibus, & Carthaginensibus, vel à Romanis & alijs; nationibus, remissivè. -  56 Indi Novi Orbis, secundùm plures, procedunt ex incolis insulæ Atlanticæ, quod reijcitur, licèt valdè probetur à Iusto Lipsio. -  57 Indi Occidentales à Tubali, & Hispanis originem ducunt secundùm Maluend. -  58 Tubal filius Iaphet, & nepos Noe omnium primus in Hispaniam venit. -  59 Indos Occidentales ab Hespero XII. Hispaniæ Rege, & Hispanis ab eo missis originem trabere putat Ovetus, & alij. -  60 Hispanæ Coronæ iure postliminij unitas fuisse Indiarum regiones olim ab Hespero eius Rege possessas. -  61 Hesperus quo tempore in Hispania regnavit. -  62 Hesperides insulæ propriè & verè sunt illæ, quas vocamus de Barlovento, licèt aliqui eas confundant cum Gorgadis, aut Fortunatis. -  63 Hesperus nomen dedit insulis Hesperidis, & Hefperiæ, hortis Hesperidum, & Hespero stellæ, & de his aliqua remissivè. -  64 Dionysij Alex. elegans locus de insulis Hesperidis ab Hispanis iam olim habitatis expenditur. -  65 Hispani olim Hiberi dicebantur. -  66 Hesperides insulas à Floridensibus primum coli cœptas opinatur Herrera. -  67 Indos Novi Orbis à Iudæis à Salmanasare captis procedere, multi arbitrantur, & quare? & num. 70. & reprobatur num. 71. -  68 Esdræ locus exponitur. -  69 Indorum mores, & proprietates, & in quibus Iudæis similes sint. -  72 Iudæi decem Tribuum capti à Salmanasare, ubi hodie consistant, & cur clausi dicantur, & alia de eis. -  73 Iudæi decem Tribuum non videntur in Americam pervenire potuisse, & quare? -  74 Esdræ liber quartus ab Ecclesia non est receptus, licèt non sit reprobatus. -  75 Licentiatus Petrus Ruiz Bejaranus Regius Senator in Argentina Cancellaria laudatur. -  76 Indi Novi Orbis an procedant ab Isaachar quinto filio Iacob? -  77 Isaachar, & eius posteris, quæ pater Iacob prædixit, Indis omnino convenire videntur. -  78 Isaachar Tribus terram optimam Chananææ possedit, & asinum pro insigni sui vexilli portavit. REiectis variantibus Philosophorum Ethnicorum sententijs, [sect. 1] qui de primo Hominis ortu vanas iuxta ac prolixas disputationes habuerunt, de quibus plura tradit Plutarch. lib. 5. de plac. Philosoph. cap. 18. Lucret. lib. 2. & 5. de natur. rerum, Ovid. lib. 1. Metamorphos. Censorinus de die Natali cap. 2. & 3. Lactan. lib. 2. Divin. Instit. cap. 12. & lib. 7. cap. 7. & Iustus Lipsius omnino videndus in Physiolog. Stoicorum lib. 3. cap. 4. Apud nos quidem, qui Catholicam Fidem agnoscimus, ut certissimum, ita & vulgatissimum est, omne [sect. 2] mortalium genus, per quascunque Orbis partes diffusum existat, ex primi illius parentis nostri Adami semine propagatum, quem Deus de terræ limo formavit, ut totius Orbis terrarum pater existeret, & eorum omnium, quæ erant super terram, potestatem acciperet. Hoc expressè colligitur ex Genes. cap. 2. Sapient. cap. 10. Ecclesiastici cap. 17. & D. Auguft. lib. 16. de Civitate Dei, cap. 8. in fin. ubi concludit, ea, quæ de monstrosis gentibus à nonnullis Auctoribus proferuntur, omnino nulla esse: Aut si sunt, homines non sunt: aut ex Adam sunt, si homines sunt. Et idem apertiùs probatur [sect. 3] ex cap. 17. Act. Apostol. vers. 26. ubi sic habetur: Fecit Deus ex uno omne genus hominum inhabitare super universam faciem terræ, definiens statuta tempora, & terminos habitationis eorum. Quem locum, etsi Arias Montanus de Noë, & temporibus post diluvium acceperit, verius tamen est, multò magis Adamo convenire, [sect. 4] qui propriè fuit auctor omnium hominum generis, ut ibi glossa Interlinealis, Lyranus & alij senserunt, & sequitur Ioan. Lorin. pag. 669. Et eapropter [sect. 5] nullo proprio, sed speciei duntaxat nomine fuit appellatus, cùm idem sit Latinè Homo, quod Hebraicè Adam; siquidem omnes, ab eo descendentes, homines nuncupantur, ut benè considerat D. Epiphanius initio Panarij, Pineda sup. Iob capit. 40. vers. 9. & August. Torniellus in Annal. sacr. 1. tom, die 6. Mundi, num. 6. in fine. Quibus addo [sect. 6] notabilem illam doctrinam D. Cypriani in lib. de monte Sion & Sina contra Iud. & Augustin. tractat. 9. in Ioan. quæst. 10. qui tradunt, Deum ad creationem Adami ex quatuor cardinibus Orbis terrarum limum pugno comprehendisse, sicut scriptum videtur apud Isai. capit. 40. vers. 12. secundùm Septuaginta: Palmo mensus sum cœlum, & pugno comprehendi terram, & formavi hominem ex omni limo terræ, eâ fortè ratione, quia ad easdem etiam quatuor eiusdem Orbis partes illius successio iugiter propagari & extendi debebat. Quemadmodum [sect. 7] verè extendi cœpit in generali illa & priori mundi divisione, quæ Adami temporibus inter eius filios facta fuit, de qua præter alios optimè agit Ieseph. lib. 1. antiq. cap. 2. D. Aug. lib. 15. de Civitate Dei, cap. 8. Genebrard. lib. 1. chronic. Anton. Possevinus in Bilioth. tom. 2. lib. 15. cap. 19. pag. 252. & Petr. Opmeerus in opere Chronograph. pag. 7. Quamvis negari non possit, [sect. 8] deleto postea per diluvium Orbe, &, omnibus, qui in eo habitabant, exceptis Noë, & eius uxore, & filijs Sem, Cham & Iaphet cum uxoribus suis, & animalibus, quæ ex præcepto Domini in arca servata sunt, ipsum Noë à Deo veluti universalem parentem cæterorum hominum, qui ab illo processerunt, constitutum fuisse, & aucto nimis humano genere, alias alijs subinde stationes, provincias, civitates, ac populos designasse, in quibus commodè vitam degere possent, ut docemur Genes. cap. 9. vers. 19. ibi: Tres isti filij sunt Noë, & ab his disseminatum est omne genus hominum super universam terram. Qui [sect. 9] etiam deinde magis divisi sunt, in septuaginta duas Respublicas mundum partiti, post linguarum confusionem, quæ in ædificatione turris Babylonicæ contigit, ut habetur Genes. cap. 7. 10. & 11. Deuteronom. cap. 32. & latè prosequuntur Berosus, & Ioan. Annius lib. 2. & 4. Ioseph. & Genebrard. ubi sup. D. Augustin. lib. 16. de Civit. Dei, cap. 4. 5. & 6. Philo Iudæus in libro de confusion. lingua. Diodor. Sicul. lib. 1. Bibliothec. Origenes homil. 11. sup. Numeros, D. Isidor. de Origin. Goth. in princ. Archiepisc. Toletan. in Chron. Hispan. lib. 1. cap. 3. Episcop. Tudens. ibîdem lib. 3. Abulens. cap. 14. Genes. quæst. 1. D. Antonin. 1. part. Chronic. cap. 3. Ado Archiepiscop. Viennens. in Chronic. ætate 2. anno 1758. Istela, Pererius & Delrius in Genes. cap. 11. Arias Montanus in Phaleg. quæ vox divisionem significat, Pineda Franciscan. in Monarch. lib. 1. cap. 16. & sequentib. Anton. Possevinus in Bibliothec. 2. tom. lib. 15. cap. 16. pag. 252. & 253. Thom. Bocius Eugubin. de ruinis gentium lib. 4. cap. 1. 2. & 3. Mariana de reb. Hispan. lib. 1. cap. 7. Petr. Opmeerus in d. opere Chronograph. pag. 17. ubi satis distinctas tabulas huius divisionis apponit, & melius Augustin. Torniellus in Annal. sacris, 1. tom. anno mundi 1909. num. 2. & 3. & 1931. ex pag. 201. ad 238. & Fr. Ioan. à Ponte in convenient. utr. Monarch. lib. 3. cap. 33. A quibus [sect. 10] non valdè abest Plato in Critia, dum ait: Dij quondam universæ terræ Orbem singulatim sortiti sunt, in regiones singulas distributum, &c. Deos enim appellat Principes, ac præcellentes in Republica viros, qui, ut manifestum est, Dij antiquitus dicebantur, Exod. 7. & 21. Psalm. 46. & 81. Iud. 5. & Ioan. 10. Vnde veteres [sect. 11] Noë sub Iani nomine celebrantes, omnium Deorum maiorum & minorum patrem appellaverunt, necnon etiam Consuvium, à conserendo, idest, generis humani propagine, ut tradunt Beros. d. lib. 2. Macrob. post Cicer. lib. 1. Saturnal. cap. 9. & Opmeerus ubi sup. pag. 18. Et, quod plus est, doctissimus Grammaticus Festus Pompeius lib. 3. de verbor. significat. Chaos, & semen mundi illum fuisse scribit, sic inquiens: Chaos appellat Hesiodus confusam quandam ab initio unitatem hiantem, patentemq́ue in profundum: ex eo & χάινειν Græci, & nos hiare dicimus. Vnde Ianus detracta aspiratione nominatur, ideò, quòd fuerit omnium primus, & à quo rerum omnium factum putabant initium. Arridet [sect. 12] prædictis Epiphanius in Anchorato, dum ait, Noë velùt mundi hæredem à Deo constitutum, tribus filijs suis universum mundum sub sortem misisse, & unamquamque partem iuxta sortem singulis distribuisse. Quibus in verbis aliud mysterium ex traditionibus Syrorum latêre putat Torniellus ubi sup. & anno 930. num. 4. pag. 128. post Andream Massium in Comment. in Iosue circa finem, [sect. 13] nempe Noë, ossa primi parentis Adami religiosè in arcam ad se recepisse, & post siccatum à diluvio Orbem terrarum, illa inter suos tres liberos cum Orbe ipso distribuisse: Semoq́ue, quem anteferebat cæteris, calvariam donasse, & cum ea regionem illam, quam modò Iudæam appellamus. His ergo svppositis, cùm omnes homines ab Adamo, sive Noë, & eius posteris originem ducant, [sect. 14] quos scimus intra illas tres partes, Asiam scilicet, Africam & Europam, quæ olim duntaxat cognitæ erant, se continuisse, iuxta ea, quæ tradunt Ioseph. & D. Hieronym. ubi sup. Arias Montanus in Phaleg. Torniellus anno mundi 1931. num. 45. pag. 230. meritò in dubium à doctissimis viris vocari solet, [sect. 15] unde hi Occidentales & Australes Indi originem ducant, & quomodo, quâ viâ, quóve duce gens adeò innumerabilis in has provincias pervenire potuerit, quæ & ab alijs toto fermè Oceano dividuntur, & ab antiquis penitus ignoratæ videntur. Nam, ut præclarè inquit Ioseph. Acosta lib. 1. de natura Novi Orbis cap. 16. neque alteram Noë arcam hùc appulisse cogitare possumus, neque Angelum quempiam (ut olim Habacuc Prophetam ex Palæsthina in Babylonem) suspensos per aëra transvexisse Indicæ gentis progenitores. Non enim quid Deus potuerit, quæritur, sed quid humanarum rerum ratio, atque ordo patiatur. Rursus, [sect. 16] quia licèt constet Mosem Genes. 10. vers. 5. ubi de Iapheti filijs verba facit, eos insularum incolas fuisse, affirmare, omnes tamen consentiunt, quòd eo loco Moses Græciam, Galliam & Italiam designavit, quas regiones, quòd interiectum sit mare, insulas appellavit, & minimè consentaneum esse, illud ad Americam referre, præter alios advertit Ioan. Lerius Burgund. in histor. navigat. in Brasiliam cap. 15. Et [sect. 17] multò minus putare debemus, maximo illo diluvio sub Noë temporibus contingente, hos homines salvos mansisse, si qui tunc in his regionibus habitabant: nam hoc Catholicæ veritati repugnaret, quæ omne humanum genus aquis suffocatum docet, excepto Noë cum familia sua, quæ in arca liberata est, & aquas prævaluisse nimis super universam terram, opertosq́ue esse montes excelsos sub universo cœlo, ut refertur Genes. cap. 7. & affirmat Berosus lib. 1. antiq. Philo Iudæ. de vita Mosis lib. 2. Ioseph. lib. 1. antiq. Iudai. cap. 3. & in nostris terminis de his Indis Occidentalibus loquens, & quod, ut reliqui alij, generali cathaclysmo perierint, Camillus Borrellus de præstantia Reg. Cathol. cap. 43. num. 2. & Acosta. d. lib. 1. cap. 25. & in histor. Ind. lib. 6. cap. 19. pag. 431. [sect. 18] Vbi apud eos aliquam diluvij generalis memoriam reperiri fatetur, quod etiam cum Augustin. de Zarate, & Francisc. Lopez Gomara testatur Iustus Lipsius in Physiolog. Stoicorum lib. 2. dissert. 21. Ioan. Boterus in relation. univers. 4. part. lib. 2. pag. 35. & de incolis Cubæ Anton. de Herrera in histor. gener. Ind. decad. 1. lib. 9. cap. pag. 296. Quibus [sect. 19] de causis meritò concludit idem Acosta. d. lib. 1. capit. 24. facilius esse aliena improbare, dum de origine Indorum disseritur, quàm certi aliquid de suo afferre, & idem sentit eruditissimus Pat. Ioan. de Pineda lib. 4. de reb. Salom. cap. 16. §. 4. pag. 212. & Fr. Gregor. Garcia Dominicanus, qui cùm de hoc argumento libros quatuor non vulgari studio, quamvis vulgari linguâ conscripserit, postquàm in referendis duodecim diversis opinionibus insudavit, nullam tamen earum admittit, & rem sub eodem, aut maiori dubio relinquit. De quo tamen parum mirari debemus, [sect. 20] cùm eadem difficultas adeò torserit D. Augustin. d. lib. 16. de Civitate Dei, cap. 9. ut affirmare maluerit, impossibile esse, has Australes plagas ab hominibus habitari, quàm argumento tam molesto pressus fateri, aliquos ullibi terrarum homines reperiri posse, qui ab Adami semine non descenderent. Nimirum, quia summus ille vir valde absurdum esse putabat, ut dicatur, aliquos homines in illam partem, Oceani immensitate traiectâ, navigare & pervenire potuisse. Quòd si ab ipsis Indis [sect. 21] suæ propagationis exordia inquirere & perscrutari conemur, nullius pertij id esse videbitur, ut rectè inquit Acosta. d. lib. 1. cap. 25. Nam cùm nullam prorsus memoriam habeant, unde hùc commigraverint primi ipsorum auctores, somnia potiùs quædam, atque ægri deliria narrare videntur: & ut variæ sunt eorum nationes, varias etiam fabulas suæ generationis confingunt. Quæ tamen eò ferè recidunt, ut sese in eodem Orbe, quem habitant, natos & conditos opinentur, & vel à Sole, vel à mari, vel à certis antris, lacubus, fontibus, montibus, aut rupibus primos eorum parentes creatos fuisse, vel exijsse, inaniter credant, ut constabit ex ijs, quæ de Indis Hispaniolæ tradit Petr. Mart. in decad. Novi Orb. lib. 10. Fr. Gregor. Garcia. d. tractat. de Ind. origin. lib. 5. cap. 2. Anton. Herrera in histor. gener. Ind. decad. 1. lib. 3. cap. 3. pag. 86. de Mexicanis, Chichimecis, Mistechis, Chapanechis & alijs Novæ Hispaniæ Acosta. d. lib. 1. cap. 25. & lib. 7. cap. 2. Fr. Hieron. Romanus 1. part. Rerumpub. lib. 2. cap. 15. Fr. Gregor. Garcia ubi sup. cap. 3. cum tribus sequentibus, Henricus Martinez in Repertor. Mexicano tractor. 2. capit. 10. ex fol. 106. Fr. Ioan. Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. cap. 11. & 12. & Fr. Anton. Remesal. de provincia Guatemal. lib. 1. ex cap. 3. Et de origine Cuzquensium, Xauxensium, Andaguilensium, Collaorum, Chiriguanensium, & aliorum Peruanorum, idem Acosta. d. lib. 1. cap. 25. & lib. 6. cap. 19. Ioan. Betanzus & Fr. Gregor. Garcia, qui eum refert. d. lib. 5. c. 7. 8. & 9. Franc. Lopez Gomara 1. part. histor. Ind. fol. 68. Levinus Apollonius lib. 1. de reb. Peruens. Petr. Cieza 1. part. Chronic. Perù cap. 99. Ioan. Boterus in relation. univers. 1. part. volumine. 2. pag. 344. Michaël Cabello Balboa in Miscellan. Australi manu scripta 2. part. cap. 18. & 19. & Anton. de Herrera in hist. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 6. pag. 12. Et planè mirandum non est, Indos, qui ut plurimùm Barbari erant, huiusmodi figmenta suæ originis credidisse, cùm [sect. 22] Romani, & aliæ magis cultæ nationes sibi persuaserint, post diluvium Deucalioneum hominum genus ex lapidibus reparatum fuisse, ut latè canit Ovid. lib. 1. Metamorph. & Ludovicus Vives, fabulæ causam aperiens, in not. ad D. August. lib. 18. de Civit. Dei, cap. 10. Et [sect. 23] Aeginæ colonîs morbo assumptis, Æaci precibus, qui solus superstes in ea insula mansit, Iovem formicas, quæ in annosa quercu vagabantur, in homines mutasse, qui inde Myrmidones dicti sunt, ut tradit idem Ovid. lib. 7. Metamorph. & Natal. Comes lib. 3. Mythol. cap. 9. Sunt [sect. 24] etiam, qui Corybantes, ac Curetes natos ferunt ex Ida Cretæ monte, in quem Opis, sive Rhea fugiendo delata, monti manus impegit, ac inde emersisse Curetas, quibus â montis nomine, & facti qualitate Dactylorum nomen inditum fuit, & Curetæ etiam ex oculorum formosa specie nuncupati, ut observat Cœlius Rhodigin. lib. 17. lect. antiq. cap. 12. Athenienses [sect. 25] quoque litterarum & Philosophiæ Principes in similem stultitiam inciderunt, iactantes, se omnium hominum primos, & Terrigenas, sive ex ipsa terra, quam incolebant, procreatos & enutritos, ut produnt Isocrat. in Panegyr. & in Panath. Lysias in funeb. orat. Plat. in Menexen. Herod. lib. 7. Aristoph. in avibus, Apule. lib. 11. Sophocles in Aiace, Strab. lib. 8. Laërtius de vita Philosoph. lib. 3. cap. 1. in Antisthene, & expressius omnibus M. Tullius in orat. pro Lucio Flacco, & Auson. Gallus in Catalogo urbium, dum ait: Nunc & Terrigenis patribus numeremus Athenas. Qua de causa pro capitis ornamento cicadas ex auro, capillis implicatas, gestare solebant, indigenas se esse, non advenas, significantes. In [sect. 26] ea siquidem regione vivunt, & moriuntur cicadæ, in qua genitæ sunt, non aliunde commigrant, sicut pleraque alia animalia: unde Proverbio ansam præbuerunt Τεττιφογόροι, sive Τεττίγων ἀναμεσοι, idest, Cicadis operti, quod in gloriosos ac stultos olim, aut obsoletis, ac iam desitis utentes, usurpabatur, ut ex Thucydide, Aristophanis Scholiaste, & alijs observat Erasmus in adagijs, pag. 847. Cœl. Rhodig. lib. 12. lect. antiq. cap. 6. Alciatus Emblem. 136. & Ioan. Fungerus in etymol. verb. Indigenæ, licèt Natal. Comes lib. 4. Mythol. cap. 10. ideò Athenienses cicadis uti tradiderit, quoniam cùm musicæ sint, Appollini sacratæ sunt, qui patrius Deus, & defensor illorum erat. Et [sect. 27] eandem terrigenij laudem sibi usurpasse Arcades, Aeginetas & Thebanos, scribit Suidas in dictione ἀυτόχϑονες, Apollon. lib. 4. Argonauticôn, & de Parnasijs idem commemorat Strab. lib. 9. de Germanis, Cornel. Tacitus de moribus German. & de Ægyptijs, Indis Orientalibus, & Æthiopibus Diod. Sicul. lib. 1. cap. 1. lib. 2. c. 10. lib. 3. cap. 1. De Saturno etiam legimus, [sect. 28] Terræ filium dictum fuisse, quòd apud Italos esset ignotis parentibus proditus. Vnde & adagium originem traxit, quo homines ignobiles, & qui certum patrem ostendere nequeunt, γϰγονεῖς, idest, Terriginæ, sive Terræ filij dicuntur, ut ex Alexi Comico, & Minutio Felice in Octavio docet Paul. Manut. in adag. Lutea proles, pag. 1360. & ex Cicer. Lactan. Tertul. Persio, Iuvenali, & alijs, Angelus Politian. lib. 1. Miscellan. cap. 18. & Adrian. Turneb. lib. 26. advers. cap. 22. ubi etiam declarant [sect. 29] cur ijdem spurij Gigantium frates, & Favonij dicerentur. Quod [sect. 30] notare licebit ad illustrationem text. in §. si adversus, institut. de nupt. Supradictis etiam adijci potest, [sect. 31] apud istos Indos Occidentales nullas litteras in usu fuisse, neque certa aliqua maiorum monumenta, quibus primordia suæ propagationis ad pofteros transmittere possent, cùm picturæ illæ, quibus Mexicani utuntur, & filorum nodi, quibus Peruani (vulgò Qvipos vocati) vix quadringentorum annorum memoriam retinêre possint, & ultra id ætatis nihil aliud, quàm densæ tenebræ ignorationis occurrant, ut benè advertit Acosta. d. lib. 1. de. nat. Novi Orb. cap. 25. & in hist. Ind. lib. 1. cap. 24. & lib. 6. cap. 2. 3. 4. 7. 8. & 9. Hieron. Romanus de Rep. Ind. lib. 2. cap. ult. Torquemad. in Monarch. Ind. lib. 1. capit. 11. Henric. Martinez in repertor. Mexican. tract. 2. cap. 9. Garcilassus lib. 6. de Incarum orig. cap. 8. & lib. 2. cap. 22. & 23. & Fr. Alphons. Ram. Gavilan in hist. Virgin. de Copacavaria lib. 1. cap. 11. Vbi simul eorum Calendarium, & annorum computandorum rationem diligenter exponunt. Et idem dissertè sentit [sect. 32] de incertitudine originis Britannorum Cornel. Tacit. in vita Agric. Postinit. & reliquarum historiarum, quas omnes Indi ex antiquis sæculis repetunt Fr. Ioan. à Ponte in convenien. utr. Monarch. lib. 3. cap. 2. adducens illud Strabonis lib. 1. Geograph. dum ait: Sanè quicunque de India scripserunt, pleraque mentiti sunt. Semper [sect. 33] enim antiqua obscura, & confusa ad posteros derivantur, & quia difficile est eorum memoriam & notitiam habêre, levioribus probationibus adstringuntur, l. census, & monumenta, & l. penult. D. de probation. cap. olim de censib. cap. veniens, de testib. cum latè traditis à Craveta de antiq. temp. part. ult. primæ part. princip. ex num. 30. Mascard. de probat. vol. 1. conclus. 103. & seqq. & Fulvio Paciano in eod. tractat. lib. 2. cap. 38. ex num. 39. Et cùm à multis, & persæpè laudata sit illa Sacerdotis Ægyptij increpatio, qui (sicuti Plato in Timæo refert) Soloni respondit, [sect. 34] Græcos nihil aliud, quàm pueros esse: res enim antiquas eos ignorare. Quid mirum, [sect. 35] si ab Indis ignorentur? qui, ut tradit Acosta. d. lib. 1. cap. 24. & 25. in fine, ab hominibus Sylvestribus & palantibus propagati videntur, & etiam si ex culta & benè morata Republica aliquando profecti essent, ipsâ tamen diuturnitate, & desuetudine, humana penè omnia oblivione deleverint, cùm tales esse in ipsa Hispania & Italia hominum greges, nihil præter os, & figuram hominis habentes, notius sit, quàm ut testibus egeat. Aliud [sect. 36] quoque recens exemplum ad eiusdem rei comprobationem adducit Fr. Basilius Pontius Legionensis in 1. part. var. disput. q. 6. expositiva cap. 1. de antiquis illis Hispanis, qui Maurorum invasionem fugientes, se intra illam locorum planitiem abdiderunt, quam Batvecas vocant, altissimis undique montibus & rupibus naturâ vallatam, & ferè inaccessam, in qua octingentis fermè annis latuerunt, aliam atque aliam subinde prolem generantes, quousque proximis temporibus, ab Albano Duce illàc venatum exercente, reperti sunt, ita iam Barbari, & suæ originis obliti, ut nullum ferè Christianorum vestigium apud illos remanferit. Sed vt vanis Indorum traditionibus insuperhabitis, aliorum opiniones de illorum origine & propagatione expendere incipiamus, non minùs stolida, & erronea illa iudicari debebit, quam quidam ex doctrina Avicennæ proponunt, tradentes, [sect. 37] primos istarum regionum accolas ex terra, vel putri aliqua materia, mediante Solis calore, generari potuisse, quod saltim quoad corpus possibile esse, multis probare conatur Andr. Cæsalpinus lib. 5. Peripatet. quæ. q. 1. Nam hoc rectè confutatum est ab Averroè lib. 8. Physic. text. 46. & ab omnibus cordatis Theologis & Philosophis, quos referunt Conimbricenses in 2. de cœlo, cap. 3. q. 6. art. 3. & 4. & in nostris terminis à Camillo Borrello in tract. de Reg. Cathol. præstantia, cap. 43. num. 3. Etenim [sect. 38] licèt animalia imperfecta, utpotè muscæ, vermes, ranæ, & huiusmodi insecta, sæpè ex putrefactione nascantur, ut docet Aristor. lib. 5. de hist. animal. cp. 1. & cap. 19. Simon Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 5. de insectis, & Diodor. Sicul. lib. 1. cap. 1. ubi ait, Ægyptios prima animantia apud se orta esse, eâ coniecturâ probare, [sect. 39] quod nunc etiam in Thebaidis agro certis temporibus multi ac magni ex terra generentur mures, qua ex re plurimum stupent homines, cùm videant quorundam anteriorem usque ad pectus, & priores pedes murium partem animatam moveri, posteriori nondum inchoata, sed informi, quod & tradit Plutarc. q. convival. cap. 4. & Macrob. lib. 7. Saturnal. cap. ult. Animalia tamen [sect. 40] perfecta, & præsertim hominem, qui omnium terrenarum creaturarum perfectissimus est, 1. iustissime, D. de ædilit. edict. §. in pecudum, instit. de rer. divis. ex putrefactione nasci non posse, longè verius est, nec nisi ex prolifico parentum semine ab Adami posteris, ut diximus, propagato, ut præclarè post alios sup. relatos observant Abulensis paradox. 1. cap. 36. Mariana de rebus Hispan. lib. 14. cap. 9. in fin. Martin. Delrius lib. 1. disquisit. magicar. cap. 5. quæst. 4. circa finem. Qui [sect. 41] ex hoc reprobant, tanquam stultam, impiam & hæreticam, opinionem Arnaldi de Villanova, Iulij Camilli, & Thom. Garzoni in foro univers. discursu 41. qui hominem verum per Alchimiæ artem produci & formari posse putarunt, imò & tentarunt, humano semine vase cum quibusdam simplicibus medicamentis incluso. Neque abest Macrob. d. cap. ult. ubi: Natura (idest Deus, inquit) primùm singula animalia perfecta formavit; deinde perpetuam legem dedit, ut continuaretur procreatione successio. Quod in hominibus etiam ex Stoicorum disciplina certissimum esse, pluribus probat Iustus Lipsius in Physiolog. Stoic. lib. 3. dissert. 6. & 7. Vnde idem Delrius lib. 2. q. 14. pag. 82. & seq. & eius Epitomator Torreblanca lib. 1. de Magia, cap. 4. ex num. 9. & lib. 2. cap 32. & cap. 33. ex n. 36. ex eâdem [sect. 42] ratione concludit, etiam per Magiam dæmoniacam verum hominem creari non posse, neque ex coitu cum simijs, canibus, vaccis, aut alijs brutis animantibus, prout & tradit Aristot. lib. 5. de hist. animal. cap. 18. & lib. 4. de generat. animal. cap. 3. Lucretius lib. 5. de natura rerum, Manilius lib. 4. Astronom. Licentiat. Huerta in comment. sup. 7. lib. Plin. cap. 2. & respondent ad plurima exempla, quæ in contrarium adduci solent, de aliquibus hominibus, qui ex brutis animalibus, vel concepti, vel editi esse dicuntur, de quibus agunt Plin. d. cap. 2. Aelian. lib. 1. cap. 6. & lib. 6. cap. 42. Lycosthenes de prodig. Saxo Gram. lib. 10. hist. Dan. Ioan. Magnus lib. 18. cap. 2. Alexand. ab Alex. lib. 2. dier. genial. cap. 31. Cardan. lib. 16. de rerum variet. Levin. Lemnius lib. 1. de occult. nat. mirac. cap. 8. Pet. Cieza in hist. Perù, 1. part. cap. 95. Ferdin. Castañeda in hist. Ind. Orient. 2. part. Ioan. de Barros decad. 1. qui loquitur [sect. 43] de Pegusianis, & Sianitis Indiæ Orientalis, & ait, originem ducere à cane, qui cum muliere corpus miscuerat, quod verum esse sibi persuasit Michaël Balboa Cabellus in Miscell. Australi m.s. part. 2. cap. 11. & alia similia recolit Torquemada in hortu flor. Dial. 1. Fr. Raph. de la Torre in D. Tho. 2. tom. pag. 328. Pet. lib. 2. rer. iud. tit. 4. cap. 8. Pet. Caball. variar. resolut. casu 139. num. 3. Pet. Garc. de locis affectis q. 73. cap. 3. Lælius Bisciola horar. subseciv. lib. 12. cap. 4. tom. 2. Gasp. Bahuinus de Hermaphrod. lib. 1. cap. 10. Ioan. Huarte in exam. ingen. cap. 21. Theatr. vitæ humanæ vol. 9. lib. 3. pag. 2298. & novissimè atque eruditissimè Alphons. Carranza in Disput. de part. hum. cap. 17. num. 91. vers. 5. qui tandem resolvit & probat ex eiusmodi commixtionibus aliquando monstrosos foetus gigni & edi solêre. Superiore igitur opinione reiectâ, & damnatâ, [sect. 44] veritati propriús accedere videntur, qui docent, primos Indorum Auctores vel certo cursu, fixoq́ue consilio in hunc Novum Orbem ex antiquo, instructis ad id navibus, commeasse, ut nunc nostris Hispaniensibus accidit, quia, ut ait Cornel. Tacit. de moribus German: Non terra olim, sed classibus advehebantur, qui mutare sedes quærebant. Vel saltim ex illis fuisse, qui dum ad proximas civitates, vel provincias mercimonij gratiâ, sive alia de causa navigarent, vi ventorum & tempestatis per vastum Oceani pelagus iactati, sortè fortunâ in aliquam ex his regionibus appulerunt, ex qua paulatim in reliquas illi vicinas progressi sunt. Quod satis probabile esse scribit Acost. d. lib. 1. de nat. Novi Orb. ex cap. 16. ad 20. & apertè sequuntur Goropius Becan. in Hispanicis, Barrerius in libello de regione Ophira, Maluend. lib. 5. de Antichrist. cap. 14. Fr. Greg. Garc. d. tract. de Ind. origine lib. 1. ex cap. 1. ad 4. Pineda de reb. gest. Salom. lib. 4. cap. 15. §. 4. pag. 206. novissimus August. Torniellus in Annal. sacr. anno Mundi 1931. n. 48. & Bernard. Aldrete de antiq. Hisp. lib. 4. cap. 17. in fine, & idem generaliter tradit Berosus lib. 4. & ibi Ioan. Ann. & Cornel. Tacitus ubi sup. de reliquis omnibus, qui olim terras, & insulas incoluerunt, ad quas occupandas, mare traijciendum erat. Potestq́ue non leviter confirmari ex his, quæ prædicti Auctores [sect. 45] de longis antiquorum navigationibus tradunt, tum datâ operâ initis, tum maximè inopinato peractis, de quibus Nos etiam plura congessimus sup. cap. 3. ex num. 5. & cap. 5. ex num. 6. Et potest afferri aliud exemplum, quod est [sect. 46] apud Gomaram tom. 1. hist. Ind. cap. 53. Maluenda lib. 3. de Antichrist. cap. 25. pag. 169. Fr. Ioan. à Ponte in convenien. utr. Monarch. lib. 3. cap. 3. pag. 20. qui narrant in provincijs de Cozumel & Iucatam à nostris (ubi primùm illuc delati sunt) cruces ligneas, & æreas repertas fuisse, indeq́ue in eam suspicionem multos devenisse, ut putarent, tempore Hispanicæ cladis per Arabes sub Roderico Rege in eas terras aliquos Hispanorum in summa desperatione profugos, ac tempestatibus delatos appulisse, illicq́ue tandem vitæ concedentes, curasse supra busta sua cruces erigi. Et eòdem respicit [sect. 47] historia illa insulæ Septem urbium sæpiùs à Lusitanis, & alijs, sed frustrà quæsitæ, quam existimarunt à septem Episcopis & Hispanis eandem cladem fugientibus, fortuitò inventam, atque ibi urbes illas, propriam unicuique sedem erexisse & habitasse, ut latiùs refert Anton. de Herrera, d. decad. 1. lib. 1. cap. 2. in fin. & Iulianus del Castillo in histor. Reg. Goth. discursu; ubi has insulas invisibiles esse inquit, & Antilias vocari, quod tamen fabulosum esse censeo, & Antiliarum nomen ad insulas Occidentales pertinêre, de quibus diximus sup. cap. 4. num. 2. Sed adhuc [sect. 48] ego cum eodem Acosta & Anto. de Herrer. decad. 1. lib. 1. cap. 9. huic opinioni acquiescere nequeo. Nam primum de navigatione certo & fixo consilio in has regiones susceptâ, credibile non est, cùm earum nulla olim notitia haberetur, & usus atque peritia navigandi deficeret, qua vastissima æquora, quibus ab alijs disiunguntur, homines traijcere possent, ut latè in sequentibus capitibus ostendemus. Secundum autem, quòd fortuitò à naufragium facientibus inventæ & occupatæ sint, etsi probabilius videatur, ex eo tamen difficile redditur, quòd ut demus viros & fœminas, unde hominum genus propagaretur, eo modo in has provincias appellere potuisse, cum tamen in eis plurima etiam animalia reperta sint, non modò hominibus utilia, verùm etiam fera, & illis noxia, ut sunt lupi, vulpes, pantheræ, leones, tigres, & alia similia, nusquam satis constare poterit, qualiter in remotas adeò plagas delata fuerint: nam absurdum erit dicere, aut opinari, naufragos illos ea secum adsportasse. Et tamen constat, sicut [sect. 49] hominibus, ita & belluis alijsq́ue animantibus, quæ perfecta dicuntur, ex veteri Orbe in hunc Novum viam quærendam esse, cùm divinorum librorum auctoritate tradente doceamur, in magno illo mundi cataclysmo, non homines tantùm, verùm & terrena quæque animalia perijsse, ijs exceptis, quæ in Noë arca servata leguntur, ut patet ex Genesi c. 7. & 8. & ex his, quæ ibîdem Interpretes latè notarunt. Quam difficultatem [sect. 50] in simili casu de animalibus post diluvium in insulis longinquis repertis, graviter movit D. August. de Civit. Dei, lib. 16. cap. 7. nec se satis ab ea explicare potuit, sicuti neque Ludov. Vives in eius annotat. & in nostris terminis. d. Fr. Greg. Garcia lib. 2. de Ind. origin. cap. 4. ubi per undecim §§. ei respondêre conatur, & tandem concludit, quòd [sect. 51] sicut Angelorum ministerio omnia animantia ad conspectum Adæ perducta fuerunt, ut eis convenientia nomina imponeret, ut tradit D. Augustin. lib. 9. sup. Genes. cap. 14. & D. Thom. 1. part. quæst. 102. art. 2. ad 2. & similiter ex omnibus Orbis partibus adducta sunt ad Noë, ut diluvij tempore ea in arcam includeret, iuxta sententiam D. August. lib. 15. de Civit. Dei, cap. 7. Philon. lib. 2. de vita Moysis, Pet. Comest. in Genes. cap. 33. ita post diluvium per eosdem Angelos in easdem Orbis regiones unde advenerant, & ubi creata fuerant, Deo iubente reducta fuisse, quod etiam variando tetigit D. August. d. cap. 7. & sequuntur alij Theologi communiter post Abulens. sup. Genes. cap. 6. & 7. novissimè Fr. Ioan. Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. cap. 8. in fin. & de animalibus ad Adam, & Noë adductis Didacus Matute de prosap. Christi, 1. ætate mundi, cap. 6. §. 5. fol. 39. & 2. ætate, cap. 5. §. 8. pag. 103. [sect. 52] Vbi ex Moyse Barcephas in lib. de Paradiso deducit, initio mundi, & innocentiæ statu durante, animalia Hebræam linguam quodammodo intellexisse, & Græcorum item fabulam refert ex Philone lib. de Confusione linguarum, qui etiam eo tempore locuta fuisse putarunt, atque ideò Evam non exhorruisse, cùm dæmonem in serpentem versum, in Paradiso loquentem audivit. Verùm hæc evasio propositam difficultatem non tollit, quia, ut sup. dictum est, hîc non quærimus, quid Deus per miraculum facere potuerit, sed quid secundùm ordinem & rationem naturalem rerum humanarum contigisse videatur. Quo fundamento August. Torniel. ubi sup. num. 49. [sect. 53] aliam etiam opinionem D. August. d. cap. 7. meritò notat, qui in his insulis, & novis regionibus animalia Dei ordinatione de novo post diluvium à terra producta esse arbitratur, iuxta illud Genes. cap. 1. vers. 24: Producat terra animam viventem in genere suo, iumenta, & reptilia, & bestias terræ secundùm species suas. Hoc enim secluso miraculo fieri non potuit. Et ille Genesis [sect. 54] locus de prima animalium perfectorum productione necessariò intelligi debet. Posteà namque naturaliter non nisi per sui seminis propagationem procreari potuerunt, ut diximus sup. hoc cap. num 40. & patet ex d. cap. 7. Genes. vers. 3. ubi hâc ratione de cunctis animalibus masculum, & fœminam in Noë arcam assumi Dominus iussit: Vt salvetur semen super faciem universæ terræ, quod sanè frustrà factum, iussùmve fuisset, si posteà Deus eadem animalia iterum à terra mirabiliter produci vellet. Quare alij varijs, sed incertis tamen, coniecturis & argumentationibus ducti, [sect. 55] has Novi Orbis nationes à Phœnicibus & Carthaginensibus, vel à Romanis & Italis, vel à Tartaris & Sinis originem sumpsisse opinantur, quorum fundamenta latissimê prosequitur Fr. Gregor. Garcia. d. lib. 2. per totum, & lib. 4. ex capit. 18. & breviter recolit Pat. Ioan. Pineda de reb. gest. salom. lib. 4. cap. 16. §. 4. pag. 212. Sunt etiam, [sect. 56] qui eximiam illam Atlanticam insulam à Platone in Timæo, vel Critia, descriptam & celebratam, veram fuisse putantes, ex ea facili admondum transitu, ut idem Plato ait, primos homines ad insulas, & continentes regiones huius Novi Orbis pervenire potuisse, affirment, necnon animalia tam domestica, quàm fera, quæ in illis reperta sunt, quod multùm placêre video Gomaræ in hist. Ind. 1. part. folio 120. Augustin. de Zarate in proœm. histor. Perù, Gregor. Garc. d. lib. 2. ex cap. 8. ad 16. Fr. Stephan. de Salarzar sup. Symbol. Apostol. discurs. 16. cap. 3. & omnino probandum esse contendit Iustus Lipsius in Physiolog. Stoicorum lib 2. differt. 19. & lib. 1. de Constantia cap. 16. Sed mihi nullâ ratione pervincit, maximè cùm illam Platonis narrationem fabulosam esse pluribus testimonijs, & argumentis oftenderim sup. cap. 4. ex num. 28. ad 37. prout novissimè etiam facit August. Torniel. in Annal. sacris, anno 3314. num. 11. in fin. pag. 181. Seraph. Freit. de iusto Imp. Asiatico cap. 5. num. 19. Ac [sect. 57] si divinandum est, magis verosimilis videri debet opinio Maluendæ lib. 3. de Antichrist. cap. 18. in fine, qui ait, Tubalem Iapheti filium, & Noë nepotem, [sect. 58] qui post diluvium mortalium primus in Hispaniam venit, ut ex communi omnium consensu testantur Berosus lib. 5. antiq. Eufeb. lib. 9. demonftrat. Evang. cap. 3. D. Hieron. in quæst. Herbr. super Genes. & in Isai. c. 66. Roderic. Tolet. lib. I. de reb. Hispan. cap. 3. Florian. lib. 1. cap. 4. Vasæus in princip. Marin. Sicul. lib. 1. cap. 1. Mariana lib. 1. cap. 7. Tarraph. de. Reg. Hispan. cap. 1. Philip. Bergom. in supplement. Chron. lib. 2. Chassan in Catal. glor. mund. 5. part. consid. 28. & Fr. Ioan. à Ponte in convenient. utr. Monarch. lib. 2. cap. 36. §. 2. pag. 368. & lib. 3. cap. 33. pag. 201. & Nos infrà cap. 15. num. 51. postquam Hispaniæ provincias multis colonijs implevit, per Oceanum illis finitimum novos colonos in Occiduum etiam istum Orbem misisse, cuius fortè à patre, aut ab avo notitiam accepit. Et sanè si hoc alicui non suadeatur, aspernari tamen non usquequaque debebit iudicium Ferd. Gund. ab Oviedo 1. part. hist. Ind. lib. 2. cap. 3. [sect. 59] ubi tentari posse inquit, saltem ab Hespero duodecimo eiusdem Hispaniæ Rege initium incolendi & habitandi primas huius Novi Orbis insulas datum fuisse. Quo præiacto, facilis transitus ad alias illis vicinas redditus fuit, & ad continentis regiones posteà repertas. Quam coniecturam optimè exornat Fr. Gregor. Garc. d. lib. 4. cap. 17. & 18. & sequi videtur doctissimus Bernar. Aldrete de antiq. Hisq. lib. 4. cap. 17. in fine. Hinc notantes, [sect. 60] optimo iure, Deo ita disponente, postliminio quodam has provincias ad Hispani Regni Coronam redijsse, cùm Hispani primi earum inventores, & habitatores fuisse reperiantur iam inde à temporibus Hesperi, qui [sect. 61] secundùm Berosum lib. 5. & Ioan. Ann. de Reg. Hisp. cap. 13. & & alios sup. relatos 1658. annis ante Christum natum in Hispania regnavit, atque ita hodie 3280. fluxisse videntur. Hesperum porrò, & Hispanos ab eo missos, insulas huic Novo Orbi finitimas incoluisse, ex eo efficaciter probant, [sect. 62] quòd illæ, quæ hodie dicuntur de Barlovento, nempe Hispaniola, Cuba, Borriquena, & similes, eædem verè funt ac illæ, quas veteres Hesperides appellarunt, & in mari Atlantico sitas, quadraginta dierum navigatione à Gorgadis distare tradebant, ut constat ex Plin. lib. 6. cap. 31. Plutarc. in vita Sertorij, Solino in Polystor. c. ult. Pompon. Mel. lib. 3. cap. 11. Ptolemæo lib. 4. cap. 7. D. Isidor. lib. 14. Etymol. cap. 6. Nonio Marcello ex auctoritate Sallusti de num. & casib. Abraham. Ortel. in Thesau. Geog. in verbis, Atlantis insula, Fortunatæ, Gorgones, & Hesperides, & Additionat. Hieronym. Bezonis lib. 1. histro. Amer. cap. 5. in fine, pag. 28. & 29. licèt Abulensis in Euseb. de tempor. lib. 3. cap. 79. Alexius Venegas lib. nat. quæst. cap. 21. Mariana de reb. Hispan. lib. 1. cap. 22. Postellus in Geograph. Iodius Hondius in globo terrestri, & Henricus Alegren. in Mappa generali, perperam eas confundant cum Fortunatis, quæ verè sunt Las Canarias, aut cum Gorgadis, sive Gorgonis, quæ sunt Las De CaBoverde, ut ex suprà dictis Auctoribus constat. Hæ autem [sect. 63] Hesperides insulæ nomen sumpserunt à prædicto Hispaniæ Rege Hespero, Atlantis Mauritaniæ Regis fratre, sub cuius Imperio primùm detectæ, & cultæ esse videntur, ut expressè affirmat Abulensis ubi sup. Calepinus in Thesaur. linguæ Latinæ, verb. Hesper, Carolus Stephan. verb. Hesperia, Hesperides, & Hesperus, & ostendit antiqua consuetudo nominum provincijs novis imponendorum, de qua egimus sup. cap. 4. num. 42. Quemadmodum & ab eodem Hespero, aut ab Stella, in quam conversus narratur, Italia & Hispania, quarum summum Imperium tenuit, Hesperia etiam nominari solent; & Hesperidvm horti illi, in quibus à dracone pervigili aurea mala servari Poëtæ fabulantur, ut constat ex traditis à Diodoro Sicul. lib. 5. cap. 2. Higinio apud Annium in lib. de Reg. Hispan. cap. 15. Floriano lib. 1. capit. 19. Nat. Comite in Mytholog. lib. 4. cap. 7. & lib. 7. cap. 7. Ioan. Funger. in Etymol. verb. Hesperia, & Hesperides, Carol. Stephan. Garcia & Aldrete ubi sup. eodem Aldrete lib. 4. cap. 4. cum sequentib. ubi latè de Hesperidum hortis, Francisco Torreblanca in defensione ad suos libros de Magia cap. 5. per totum, & Fr. Ioan. à Ponte in. d. convenient. utr. Monarch. lib. 3. cap. 32. §. 2. pag. 199. ¶ [sect. 64] Extat quoque expressius aliud earundem insularum ab Hispanis iam olim possessarum testimonium apud Dionys. Alex. in sua Geograph. vers. 564: Νήσους θ՚ Επερίδας τόθι κασσιτέροιο γενέθλη, Αφνειοὶ ναίουσιν, ἀγανῶν παῖδες ΙΒΗΡΩΝ. Insulasq́ue Hesperidas, ubi stagni origo Divites habitant illustrium filij Iberorvm. Quæ carmina ita exposuit Andreas Papius: — Et Hesperidum stagni fœlicibus oris Magnanimùm dites nati dominantur Ibervm. Hispanos [sect. 65] enim Iberos olim dictos fuisse, apertissimum est, & ex Plinio, Strab. & alijs latè probat Ortel. in. d. Thesau. verb. Hispania, & verb. Iberia, Funger. in Etymolog. eisdem verb. Puente. d. lib. 3. capit. 33. & latiùs Maluend. lib. 1. de Antichrist. cap. 12. Quod [sect. 66] si verum est, manifestè corruet opinio, quam ut certiorem probat Anton. de Herrera in hist. gener. Ind. decad. 1. lib. 9. cap. 4. in fin. docens, prædictas omnes insulas à Floridensibus illis vicinis primùm habitatas fuisse. Sed licèt hæc ita probabiliter considerati potuerint, frequentiùs tamen receptam video illam aliorum opinionem, quæ habet, [sect. 67] totum hoc Indorum Occidentalium genus ab Hebræis illarum decem Tribuum originem trahere, quæ sub Osea Rege Israël à Salmanasare Assyriorum Rege bello captæ, & in novas regiones translatæ dicuntur 4. Reg. cap. 17. & 18. & apud Ioseph. lib. 11. antiq. c. 5. D. August. lib. 17. de Civitat. Dei, cap. 23. Paul. Oros. lib. 3. cap. 7. & latiùs in lib. 4. Esdræ c. 13. Vbi inter [sect. 68] alia tradit, Tribus illas divinitùs in terram aliam fuisse deductas, ubi nunquam habitavit genus humanum, regionemq́ue, quam incoluerunt, adeò esse remotam, ut habêret iter anni unius & dimidij, quod nostræ Americæ convenire inquiunt, & ad eam per summam Tartariam, & Mexicanam plagam ex Media aliquando pervenisse. Prætereà considerant, gentem illam ab eodem Esdra appellari Pacificam, quòd aiunt in his Indis Occidentalibus reperiri, sicut & plura alia, quæ certum indicium præbêre putant ad probandum, ex Iudæorum gente descendere, [sect. 69] nempe quòd meticulosi, quòd fracti, quòd ingrati, quòd mirè superstitiosi, quòd acuti, mendacesq́ue sint, & in ipsis vestibus, imò & in loquendi genere plurima Iudaicæ nationis vestigia retineant. Quibus [sect. 70] & alijs coniecturis hanc sententiam amplectitur Genebrar. lib. 1. Chronograph. pag. 159. tradens, se mirari, quòd hoc à nullo suerit animadversum; sed priùs idem tentasse videntur Isidorus de Isolanis Mediolanensis lib. 1. de Imper. Milit. Eccles. tit. 6. quæst. 2. Frider. Lumnius in libello de extremo Dei iudicio, & alij quos refert Acosta lib. 1. histor. Ind. cap. 23. Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. capit. 9. ubi dicit, à se quasdam schedas repertas, quarum auctorem fuisse putant insignem illum Episcopum Chiapensem Fr. Balthas. de las Casas, in quibus eadem opinio, non solùm relata, verùm & luculenter exornata conspicitur, & Michaël Cabello Balboa in Miscellan. Austr. manu scripta 1. part. cap. 5. testatur, se idem Salmanticæ excepisse à doctissimo illo viro Licentiat. Ioanne del Caño Almæ illius Ecclesiæ Canonico Magistrali, dum illum David Psalmum exponeret: In omnem terram exivit sonus eorum, & novissimè, & diligentissimè de eâdem opinione agunt Maluenda lib. 3. de Antichrist. cap. 18. Gregor. Garcia in dicto tractaru de Ind. originis lib. 3. per totum, qui nihil omisisse videntur, quod vel ad eam affirmandam, vel infirmandam spectet, & eis non relatis, illam eximiè laudat, & multis sacræ Scripturæ locis communire intendit Camill. Borrell. de præst. Reg. Catholic. cap. 43. per totum. Quibus adijcio optimum locum D. Severi, lib. 2. sacræ histor. ubi de eisdem decem Tribubus sub Salmanasare dispersis hæc habet: Decem verò Tribus prius ductæ, per Parthos, Medos, Indos, atque Æthiopes dispersæ, nunquam in solum patrium sunt regressæ, hodieq́ue Barbarorum Imperijs coërcentur. ¶ Verùm autem verò [sect. 71] ego adhuc huic opinioni assentire non possum, adversus quam vrgentissimè pugnant plures rationes & argumenta, quibus eam manifestè convincunt Acosta, Maluenda, & Torquemada ubi suprà, Cabello in d. Miscellan. 2. part. ex cap. 3. ad 7. Fr. Hieronym. Romanus 3. part. in Republic. Ind. lib. 2. cap. 9. Ioan. Boterus in relatio. universal. 4. part. lib. 2. pag. 27. & 28. novissimus Augustin. Torniellus in Annal. sacris, 2. tom. ann. 3314. num. 11. pag. 180. Fr. Ioan. à Ponte in convenient. utr. Monarch. libro 2. cap. 18. pag. 203. & cap. 25. pag. 258. & Fr. Seraphinus Freitas dicto cap. 5. num. 19. neminem referens. Certius quippe est, [sect. 72] Iudæos illarum decem Tribuum eandem nunc, quam anteà captivitatem, servare, ibiq́ue usque ad ultima tempora mansuros, nec nisi per eosdem angustos Euphratis aditus, per quos venerant, redituros, sistente iterum Deo fluminis venas, ut in eodem Esdræ loco apertè subijcitur, & tradit Ioseph. d. lib. II. antiq. cap. 5. & lib. 9. capit. 15. D. Hieron. in Ezech. cap. 22. in princip. & cap. 27. & sup. Zachar. cap. 2. Paul. Orosius lib. 3. cap. 7. & novissimus Pomarius Iudæus in lib. de germ. David, ubi tradit, hodiernis temporibus illos Iudæos ibi consistere, quem & alia de illis, & cur à multis clausi dicantur, optimè refert Maluenda, & Ioan. à Ponte ubi sup. & novissimè Barradas in tractat. de peregrinat. filiorum Israël. Et prætereà nusquam certa via assignari potuit, per quam gens illa in Americam traijcere posset, nam si per Occiduam, Euphrate iterum transmisso, incessisse dicamus, ut apertè citatus Esdræ locus indicare videtur, necessarium fuit, eos vel universæ Syriæ, Arabiæ, Africæq́ue latitudine longis itineribus peragratâ, ad Atlanticum usque Oceanum, & inde, eo magnis navigijs, ac longâ admodum navigatione dimenso, tandem ad Americam pervenisse, vel ab Assyria ad Occiduos Syriæ fines terrestri itinere, mox navibus totâ Mediterranei longitudine usque ad freti Gaditani exitum emensâ, inde per vastissima, & tunc omnino incognita Oceani maria ad Novi Orbis oras postremo appulisse. Quod (ut benè observat Torniellus ubi sup.) profectò tam longam tanti populi navigationem, utpote magnum quid, & novum, & nunquam anteà auditum, nullatenus Esdras silentio involvisset. Vt omittam [sect. 74] librum illum quartum, qui eius nomine circumfertur inter apocryphos connumerari ab eodem Genebrard. lib. 2. Chronic. pag. 188. Sixto Senens. lib. 1. Biblioth. sanct. sectio. 3. Nicol. de Lyra in 3. lib. Esdr. cap. 1. Bellarm. lib. 1. de verb. Dei, cap. 20. Acosta. d. cap. 23. & Anton. Possevin. in Apparatu 1. tom. verb. Esdras, licèt verum sit ab Ecclesia non reprobari, sed potiùs eam, & Sanctos eius Patres, eiusdem libri auctoritatibus uti solêre, ut refert à Ponte. d. libro 2. cap. 18. in fin. pag. 206. Et cùm hæc [sect. 75] de superiore opinione iudicemus, longè magis eam reijcere debemus, quæ placuit viro alioqui doctissimo Petro Ruicio Bejarano, olim primi nominis in Curijs Regalibus causarum Patrono, & posteà, in Argentino Conventu huius Regni Peruani meritissimo Senatori, dum in quibusdam manu scriptis scholijs, quæ de Indij adscriptitijs, sive ut vulgò loquuntur, Yanaconas, elucubravit, Indorum [sect. 76] progeniem ab Isaachar quinto Iacobi filio, & eius Tribu originem ducere tradit, motus eò quòd Genes. 49. vers. 14. & 15. sic de eo, atque eius posteris pater prophetasse videtur: Isaachar asinus fortis, accubans inter terminos, vidit requiem, quod esset bona, & terram, quod optima, supposuit humerum suum ad portandum, factusq́ue est tributis serviens. Quam opinionem ex paraphrasi Nicolai de Lyra ad illum locum confirmare contendit, & eam multum laudat & extollit Doct. Carrascus in suis interpret. ad ll. Novæ Recop. cap. 6. §. 3. n. 4. pag. 65. Eò quòd [sect. 77] omnia, quæ de Isaachar ibi dicta sunt, his Indis omnino conveniant, cùm inter utriusque Oceani terminos iaceant, optimas & feraces admodum terras possideant, & otio & ignaviæ valdè dediti sint, & ad serviendum, & onera ferendum nati videantur. Sed animadvertere debuissent, aliud esse, Indos Isaachar similes vidêri, aliud ab eo originem ducere, quod novum est, & nullo fundamento subnititur. Præsertim [sect. 78] cùm ex eâdem Sacra Pagina constet, Isaachar terram totius Chananeææ optimam, atque supra modum fertilem in sortem obvenisse, & in ea patris benedictionem impletam, ac proptereà Tribum illius ita se ultrò agriculturæ operibus addixisse, ut ab his divelli posse non videatur, & mallet tributa maiora pendêre, quàm de terra sua, sive ad bella gerenda, sive ad alia Principum servitia exire. Et in huius rei significationem Tribus illa pro insigni sui vexilli asinum posuit, ut implêret præceptum à Domino traditum Numer. cap. 2. sicuti produnt Ferdinand. Mexia in Nobiliario lib. 3. cap. 4. Fr. Hieronym. Romanus Rerump. lib. 6. capit. 4. Salazar super symbol. Apostol. discursu 1. cap. 3. & novissimè Barnabas Morenus de Vargas de nobilit. Hisp. discursu 18. in principio. 
 
 # 10 CAPVT X. De eadem Indorum origine, & quòd verosimilius videatur, terrestri, aut brevi navali itinere per has regiones disseminatos fuisse. Et an à posteris Chami descendant? & aliqua de colore eorum, & Gigantibus, qui in aliquibus locis reperti dicuntur. SVMMARIVM Capitis X. -  1 Indorum de origine nihil certè affirmari potest, & quòd multis modis initium habere potuerint. -  2 Orbis Novus per aliquam partem est antiquo coniunctus, aut vicinus. -  3 Indi Novi Orbis, & reliqua animalia, quæ in eo reperta sunt, ad eum pervenire potuerunt terrestri, vel brevi navali itinere, & quomodo? -  4 Terrarum primariæ plagæ etsi vastissimo mari dividantur, alicubi tamen coniunctæ, vel valdè proximæ sunt: & exempla. -  5 Auctores recensentur, qui Indos Occidentales terrestri itinere ad eas regiones pervenisse dicunt. -  6 Hominum per Orbem disseminatio magis frequens, & ordinaria terrestri itinere, aut brevi mari traiecto facta est. -  7 Terras ita Deus disposuit, ut facilè homines de alijs ad alias transire possent, cùm iusserit eos Orbem replere. -  8 Insulas maris cur hic, atque illic Deus collocaverit ab initio Mundi? -  9 In insulis Dei sapientiam elucere cur dixerit Augustinus? -  10 Noe posteri brevi tempore nimis aucti, & sparsi sunt. -  11 Homine ex uno, & ex eius coniuge quot liberi procreari possint spatio 210. annorum? -  12 Noe plus decem annis per Mediterraneum navigavit, posterorum suorum familias, seu colonias invisens. -  13 Humanum genus semper dilatationi, & propagationi studuit, & qualiter paulatim omnes Orbis regiones, & insulas etiam longè positas occuparit? -  14 Theophili Antiocheni elegantissima verba de hominum propagatione. -  15 Tertulliani de eadem propagatione hominum duo loca elegantissima proferuntur. -  16 Franciscus Vallesius insignis Medicus & Philosophus, quid senserit de hominum per universum Orbem disseminatione? -  17 Iosephus Acosta putat habitatores Novi Orbis non esse valdè antiquos, & ab hominibus sylvestribus propagatos: & id qualiter accipiendum. -  18 Homines sylvestres, & omnino bruti reperiuntur in aliquibus locis. -  19 Homines veri reperiuntur, qui sylvas, & antra habitantes, brutis assimilantur, sed rectè instituti rationales evadunt. -  20 Migrationes, & coloniæ variarum nationum & auctores plurimi, qui de illis scribunt. -  21 Dom. D. Laurentius Ramirez de Prado Regius Consiliarius laudatur. -  22 Orbis Novus ubi antiquo coniungi, aut proximus esse credatur? -  23 Orbis Novus supra Floridam creditur extendi ad Polum Arcticum usque ad Grotlandiam, Lappiam & Noruegam. -  24 Curlantia provincia Septentrionalis in Regno Poloniæ habet gentes Indis Occidentalibus simillimas. -  25 Annian fretum ultra promontorium Mendocinum dividit Indiam Orientalem & Occidentalem. -  26 Orbis Novus ex parte Poli Antarctici ultra fretum Magallanis plures regiones nondum detectas habere creditur. -  27 Arctico sub Polo sunt plures regiones habitatæ, & sub Antarctico alias reperiendas esse verosimile est. -  28 Septentrionales nationes plurimæ, & qui de illis scripserint. -  29 Regio in qua iuxta Æthiopiam Asia & Africa iungebantur, & alia Narbonensis, Polybij tempore lustratæ non erant. -  30 Indos Orbis Novi ex pluribus partibus ad eum transire potuisse, & maximè ex Orientalibus, aut Sinis, & Tartaris. -  31 Indos Occidentales, sicuti & Orientales ab Ophir genus ducere putat Arias Montanus, & alij. -  32 Indiam Orientalem fuisse olim coniunctam Occidentali Auctor quidam scribit -  33 Indi Occidentales in omnibus ferè similes sunt Orientalibus. -  34 Indi Novi Orbis possunt procedere ex filijs Sem, aut Iaphet, & etiam ex filijs Cham secundùm Torniellum. -  35 Indos Occidentales originem ducere ex posteris Chami filij Noe, aliqui tradunt. -  36 Ioannis Lerij Burgundi levis coniectura de origine Indorum Occidentalium. -  37 Indi Occidentales, & Orientales quem colorem communiter habeant? Et numero 52. -  38 Cubæ insulæ incolæ historiam Noe, & filiorum eius narrabant. -  39 Coloris Indorum, & Æthiopum causæ. -  40 Homines varios colores habere non est ita mirandum, quàm ex Æthiopibus albos nasci, vel ex contrario. -  41 Mexicani homines nimis albos servabant, & mirabantur. -  42 Homines in monte Zantone Indiæ Orientalis, quà vergit ad Orientem nascuntur albi, quà ad Occidentem nigerrimi, & de quodam homine bicolori. -  43 Coloris & crispaturæ Æthiopum causam Soli tribuit Theodectes. -  44 Indi cur non sint ita nigri & crispi, sicut Æthiopes. -  45 Coloris hominum causas non pendere ex temperie Soli, aut Cœli, sed ex habitudine, & similitudine parentum, multi opinantur, & quibus rationibus? -  46 Æthiopes, & Indi, & eorum liberi nunquam mutant colorem, etsi ad frigidas regiones transferantur. -  47 Cham cur destitutus fuerit paterna benedictione, & Chanaan eius filius cur maledictus? -  48 Chus filius primogenitus Chum fuit nigerrimus, & Æthiopum auctor. -  49 Mizraim filij deformes. -  50 Getuli nigri sunt, & ore putidi, unde salem semper in eo portare solent. -  51 Phut tertiogenitus Chum quales liberos genuerit? -  53 Æthiopem dealbare adagium, & alia de Æthiopibus remissivè. -  54 Gigantes in Novo Orbe viguisse, & hodie vigere aliqui tradunt, & latè de eis. HÆc fermè sunt, quæ à doctissimis viris circa Indorum Occidentalium originem, & propagationem considerari solent, in quibus tamen congerendis & illustrandis, an Nos aliquid præstiterimus? viderint alij. Et quidem [sect. 1] in re adeò lubrica & antiqua nihil omnino respuendum est; nam si in id incumbere acrius quodvis humanum ingenium perrexerit, in quamvis rem ludet potiùs, quàm firmas rationes inveniet. Quo fit, ut minus displicere debeat iudicium Gregor. Garciæ ubi sup. lib. 4. cap. ult. qui in dubio positus, cui ex prædictis opinionibus adhærêret, tandem affirmari posse inquit, non ab una tantùm gente, neque unâ tantùm viâ, sed ab illis omnibus, quas commemoravimus, casu, & consilio, mari, ac terrâ primos huius Novi Orbis habitatores propagari potuisse. Ergo fruatur unusquisque sententiâ suâ. Et [sect. 2] ut ego meam sub aliorum etiam correctione proponam, semper verosimilius arbitratus sum, hunc Novum Orbem non esse penitùs ab altero illo divisum, quin potiùs aliqua in parte, vel hærêre, vel sanè valdè vicinum esse, arcto aliquo duntaxat freto disiunctum, eòq́ue, uti assolet, alijs atque alijs insulis interrupto, per quæ loca facile, [sect. 3] promptumq́ue est, existimare, genus hominum, & simul reliqua perfecta animantia paulatim terrestri, vel brevi navali itinere defluxisse, ac sedes subinde, & novas quærendo, & inventas mutando, pro varia regionum commoditate tot populos & nationes effecisse, quemadmodum [sect. 4] etiam Divinæ providentiæ dispensatione factum est ut primariæ aliæ terrarum plagæ, tametsi, ut plurimùm, vastissmis disiunctæ maribus, alicubi tamen aliquo, vel tenui Isthmo copulatæ sint, vel exiguo freto inter se distinctæ. Videmus enim in universalibus Orbis terrarum descriptionibus, Asiam cum Africa, Isthmo, qui est inter mare Mediterraneum & Arabicum, Coniungi, & in duabus Americæ nostræ peninsulis idem in Panamensi tractu contingere, ut diximus sup. cap. 6. num. 6. 3 & 36. Videmus item Africam ab Europa circa Hispaniæ, ac Mauritaniæ fines, freto tantùm Herculeo, seu Gaditano seiungi, & eodem modo Europam ab Asia, Hellesponto, & duobus Bosphoris, Thracio scilicet, & Cymmerio, quamquam eadem Europa supra paludem Mæotidem, fluvio duntaxat Tanai ab Asia dirimitur, in parte magis Boreali invicem Asia amplo, qui à fontibus prædicti fluminis rectà ad Granicum Aquilonaris Oceani sinum excurrit. Asia quoque à regionibus Arcticis ad novam Zemblam modico freto secernitur, & ab America altero, nimirum Aniano, dirimi creditur. Americam item Australem, seu Peruvianam certum est freto tantùm Magallanico separari, de quo egimus sup. cap. 8. ex num. 35. Quam [sect. 5] sententiam optimè proponit & illustrat Acosta. d. lib. 1. cap. 20. & 24. & alijs neglectis probat & sequitur Ioan. Boterus in relat. univers. vol. 2. part. 1. lib. 1. pag. 343. & 344. doctissimus Arias Montanus tomo 7. in lib. quem inscripsit Phaleg. hoc est, de primis gentium sedibus, cap. 9. Genebrar. in d. Chronogr. lib. 1. pag. 35. Maluen. d. lib. 3. de Antichr. cap. 18. pag. 155. & cap. 14. pag. 141. & 142. Cabello in d. Miscell. Austral. m. s. 2. part. cap. 19. fol. 98. & cap. fin. sol. 122. Gregor. Lopez Madera in excellent. Monarch. Hisp. cap. 8. pag. 70. Gregor. Garcia. d. tract. de Indor. orig. lib. 4. cap. 1. & sequent. Anton. de Herrera in hist. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. capit. 6. pag. 12. & 13. Torquemada in d. Monarch. Ind. lib. 1. cap. 10. pag. 32. Ioan. Lorin. in Act. Apost. cap. 17. verf. 26. pag. 669. & novissimè ac doctissimè August. Torniel. in Annal. facris 1. tom. anno mundi 1931. num. 47. pag. 232. Qui [sect. 6] hanc viam ordinariam ac saciliorem esse dicit, ad hominum per cunctas Orbis terras disseminationem. Quia [sect. 7] cùm Dominus homines crescere, multiplicari, & terram universam habitatoribus replêre iussisset Genes. cap. 1. credendum quidem est, priùs omnes eius regiones ita disposuisse, ut ab una ad alteram, alicubi saltem, non incommodè transiretur. Et ad hoc [sect. 8] certè non casu, sed mirâ dispensatione & providentiâ an initio mundi in medio maris plures hîc, atque illîc insulas collocavit, tum ut vastos eius sinus speculari, & scrutari securius homines possent, cùm etiam ut post diluvium ab Armenia exeuntes, commodiùs sese in altum conferrent, & paulatim ac successivè à proximis ad remotissimas quasque provincias disseminarentur, quapropter [sect. 9] elucêre in insulis Dei sapientiam meritò dixit D. August. de mirab. Script. lib. 1. capit. 7. quem refert & laudat Simon Maiolus in dieb. Canicul. colloq. 10. pag. 266. & colloq. 14. pag. 334. Et posteri [sect. 10] Noë hoc modo totum Orbem varijs colonijs replêre cœperunt, ut sup. cap. proximo num. 8. retulimus, ac brevi tempore ita creverunt, ut secundùm Philonem lib. 1. antiq. Iud. & Pineda in Monarch. lib. 1. cap. 18. §. 2. decem annis ante eius mortem, qui fuit 340. post diluvium, Principes familiarum, qui inter se Orbem diviserant, suas familias numeraverint, invenerintq́ue 732 U 702. quod mirum non est: nam [sect. 11] iuxta evidentem computationem August. Torniel. in Annal. sacr. 1. tom. ann. 2329. num. 19. pag. 394. unum par coniugatorum in septimo tricennario, hoc est in fine anni ducentesimi decimi, potest generare plus quàm sexies & decies centena millia, & quadraginta septem millia hominum 1647 U 86. Et de eodem [sect. 12] etiam Noë tradit idem Philo in lib. de multip. gen. hum. Annian. sup. Beros. lib. 4. Gregor. Garcia. d. lib. 1. cap. 2. §. 1. & Torquemad. d. lib. 1. cap. 10. pag. 33. plus decem annis Mediterranei maris littora navigasse, suos filios & nepotes invisens, & familias & colonias requirens, quas in varijs regionibus collocaverant. Quod propagandi [sect. 13] studium, & novas sedes quærendi, cùm discursu temporis prætermissum non fuerit, sed imò quotidie magis auctum, augescente etiam hominum genere, & sese internecinis bellis exagitante, mirum non est, si neque ab incolendis insulis, & alijs quantumvis longè positis regionibus abstinuerint, ut præclarè ostendit D. August. lib. 16. de Civit. Dei, cap. 6. tradens, homines ex tribus filijs Noë procedentes, multiplicato genere humano, etiam insulas implevisse, ad quas (inquit) inhabitandas, navigio transire potuisse, quis ambigat? Idem [sect. 14] docet Theophil. Antiochenus lib. 2. de Antol. in hæc verba: Cùm enim primis temporibus pauci forent homines in Armenia, & Chaldæa, post linguarum divisionem aucti & multiplicati paulatim sunt. Hinc quidam abierunt versus Orientem, quidam concessere ad partes maioris continentis, alij porrò profecti ad Septentrionem sedes quæsituri. Postmodum sensim inde progressi homines etiam reliquas Orbis partes invaserunt: cœptæq́ue sunt habitari insulæ maris, necnon reliqua Orbis climata. Nec priùs desierunt terram ubique occupare, quàm etiam Brittannos in ultimis climatibus accesserint. Et non minus eleganter [sect. 15] Tertullian. lib. de Pallio, ubi Carthaginenses alloquens, ita eandem diversarum nationum per universum Orbem dispersionem & migrationem proponit: Nam & primitus maiore ambitu terra cassa, & vacans hominum, & sicubi aliqua gens occuparat, sibimet soli erat. Itaque cogitans omnia sibi domum, intelligens alibi stipantem copiam, alibi deserentem runcare, ac ruspare, ut inde velùt ex surculis & propaginibus populi de populis, urbes de urbibus per ubique Orbis pangerentur. Transvolant redundantium gentium examina, Scythæ exuberant in Persas, Phonices in Africam eructant, &c. elegantiùs lib. de anima Cap. 30. Invenimus (inquit) apud commentarios etiam humanarum antiquitatum paulatim humanum genus exuberasse, dum Aborigines vel vagi, vel extorres, vel gloriosi quique occupant terras, ut Scythæ Parthicas, ut Mænidæ Pelopponnesum, ut Athenienses Asiam, ut Phryges Italiam, ut Phœnices Africam, dum solemnes etiam migrationes, quas μετοιϰιας appellant, consilio exonerandæ popularitatis in alios fines examina gentis eructant. Nam & Origines in suis sedibus permanent, & alibi plus Gentilitatis fœneraverunt. Certè quidem ipse Orbis in promptu est, cultior de die in diem, & instructior pristino. Omnia iam pervia, omnia nota, omnia negotiosa, solitudines famosas retrofundi amœnissimi oblitteraverunt. Sylvas arva domuerunt, feras pecora fugaverunt, barenæ seruntur, saxa panguntur, paludes eliquantur, tantæ urbes, quantæ non casæ quondam. Iam neque insulæ horrent, nec scopuli terrent, ubique domus, ubique populus, ubique Respublica, ubique vita summum frequentiæ humanæ. Onerosi sumus Mundo, &c. Insignis quoque ille [sect. 16] Medicus, & Philosophus Franc. Vellesius de sacra Philosoph. cap. 26. pag. 209. magis ad nostram quæstionem accedens, cùm probasset, hominum dispersionem non intra angustos duarum Zonarum fines stetisse, ut veteres reputabant, sed in universum terræ Orbem esse factam, sic subiungit: Atque quanquam alij aliorum ob magna locorum disidia sint obliti, tamen Dei providentiam eos, more eius, qui seminat hàc, & illàc, quoquoversus diffudisse, ita ut nulla pars hominibus alendis idonea sine Adami semine relinqueretur. Iose. etiam Acosta [sect. 17] lib. 1. de nat. No. Orb. c. 24. & iterum lib. 7. hist. Ind. c. 8. in fin. hunc Novum Occidentalem Orbem non multis ab hinc annorum millibus habitari cœptum existimat, magisq́ue id ab hominibus Sylvestribus, & palantibus, quàm ab aliqua Republica obitum: Cùm errore (inquit) potiùs, aut patriæ angustijs, novas sedes paulatim habitare cœpissent, atque his assueti, nihil nisi naturalis lucis ductum, eumq́ue obscuratum, aut patriæ fortassis gentilitiæ aliquas consuetudines retinerent. Quod non est intelligendum de [sect. 18] hominibus omnino sylvestribus, quos nos Selvages vocamus, qui præter humanam effigiem, nihil hominum habent, & muti sunt, ac inter belluas computantur, quales in Noruegia, & alibi repertos esse, tradit Hieron. Boëthius in Scotia, Theat. vitæ huma. vol. 1. lib. 1. pag. 94. & Simon Maiol. in dieb. Canic. 1. tom. colloq. 2. pag. 60. & 61. Sed de hominibus veris ab Adamo profectis, qui [sect. 19] tamen à suis divulsi, per Sylvas, & nemora, ac incultas regiones nudi, & sine certa sede pererrantes, hirsuto & villoso corpore facti sunt, & adeò brutis animantibus similes, ut aliqui etiam proni quadrupedum more incedere, & antra, & speluncas habitare soleant, quorum plures iam olim commemorantur à Plin. lib. 5. cap. 8. lib. 6. cap. 24. 30. & 31. Solino c. 32. 33. & 35. Pompon. Mel. lib. 3. cap. 4. Agellio lib. 9. cap. 4. & D. Isidor. lib. 11. Etymol. cap. 33. & hodie in nostris Ind. Orient. & Occidental. passim reperiuntur, ut ex Pigaffeta, Oder. Barbosa, Petr. Martyre, Haittonio, & alijs tradit Maiol. ubi suprà, qui adhuc rationis mentisq́ue vestigia in illis apparêre, rectissimè tradit, & cùm veri homines sint, sensim in legitimum rationis usum, Dei gratiâ, & melioris vitæ institutione accedente, posse traduci. Vltra quos Auctores [sect. 20] de varijs variarum gentium incrementis, migrationibus, & colonijs per Orbem extensis, plurima congerit M. Cato in lib. de Originibus, Seneca in lib. de consolat. ad Albin. c. 6. Strab. lib. 1. & 15. Alex. ab Alex. lib. 4. gen. cap. 10. Goropius Beccanus in libris peculiaribus, quos de hoc argumento conscripsit, Theat. vitæ huma. vol. 3. lib. 1. ex pag. 586. Ioan. Vasæus in Chron. Hisp. lib. 1. cap. 11. Vvolfgango Lazio lib. 12. de Rep. Rom. per tot. Simon Maiol 4. tom. dier. Canicul. collog. 4. Greg. Lopez Madera de excellent. Hisp. cap. 8. pag. 66. Pined. de reb. gest. Salom. lib. 3. c. 5. num. 5. pag. 101. & lib. 6. cap. 2. pag. 423. num. 1. & cap. 20. pag. 476. Villalp. in Ezechie. in appar. tom. 2. part. 2. lib. 5. disp. 3. cap. 57. & 58. Petr. Opmeerus in opere Chronogr. pag. 18. Bernard. Aldret. de orig. ling. Hisp. lib. 3. cap. 1. & de antiq. Hispan. lib. 1. cap. 30. & lib. 3. capit. 27. Fr. Ioan. à Ponte in convenient. utr. Monarch. lib. 2. cap. 15. cum multis seqq. & lib. 3. cap. 5. pag. 34. & seq. & [sect. 21] Dom. D. Laurentius Ramirez de Prado Regius primùm & meritissimus rei Dominicæ Consiliarius, & nunc in Supremo Indiarum Senatu iure optimo constitutus, & ad honorificam valdè erga Christianissimum Franciæ Regem legationem adlectus, mihiq́ue ob egregias animi dotes, & politissimas litteras magni semper, iam inde ab studijs Salmanticensibus habitus, in terso illo & satis docto libello, cui Tesera legum titulum fecit, sub explicatione l. certâ formâ 4. C. de iure fisci, lib. 10. Et de colonijs Indorum Regni Peruani Garcias Lassus Inca in suis commentarijs libro 3. cap. 4. & 19. & lib. 7. cap. 1. Vbi autem [sect. 22] eiusmodi terræ vicinitas, vel continuatio reperiatur, per quam homines ex Orbis regionibus antiquitùs cognitis, ad has denuò detectas transire potuerint, latè præfati Auctores examinant. Et sunt [sect. 23] qui putent, forsitan illam ad Polum Arcticum reperiri, cùm hactenus certo documento contrarium non patuerit, nec omnis terræ ad eam partem tendentis longitudo satis explorata sit, quin potiùs multi dicant supra Floridam latissimam esse terram Septentrionalem, & Vulpellus tradat Grotlandiam cum Estotilandia coniugi, & à Terra laboratoris parum distare. Quod si certum est, verosimile sit, ut ait Boterus. d. vol. 2. part. 1. lib. 1. pag. 343. Gomara 1. part. fol. 7. & alij relati à Gregor. Garc. de Ind. orig. lib. 1. cap. 4. §. 4. ex pag. 79. Lappianas, & Noruegas gentes propagine suâ, & sedium mutatione paulatim in has partes pervenisse. Quibus adstipulatur, quod de provincia Europæ, [sect. 24] Curlantia nomine tradit Henric. Martinez in repert. Mexican. 2. part. cap. 8. pag. 104. quæ iacet in 56. altitudinis gradibus, longitudinis autem 45. & peculiares Duces habet, qui Poloniæ Regibus subsunt, cuius incolæ vultu, habitu & moribus Indos Novæ Hispaniæ ferè in omnibus referunt. Vltra [sect. 25] Promontorium quoque Mendocinum, ut ait Acosta. d. lib. 1. cap. 20. non est satis cognita terræ amplitudo, quam tamen oppidò ingentem esse plurimi ferunt, & ibi fretum Regni Anian, quod non multum à Tartaris & Sinis, & à regionibus Indiarum Orientalium distare cognoscitur, & inde docent planam viam in has Americanas esse potuisse, ut constat ex Genebrard. in Chronograph. lib. 1. pag. 150. Pet. Planc. Henrico Alegren, & alijs doctissimis Cosmographis, quos refert Fr. Greg. Garcia. d. §. 4. & lib. 3. capit. 1. pag. 181. & sequentib. & lib. 4. cap. 2. pag. 325. Ex parte [sect. 26] quoque Australis nostri verticis, sive Antarctici Poli, quem vocamus Del Svr, nemo hactenus exploravit quousque procurrat continens ultra Patagones, & fretum Magallanicum posita. Et quemadmodum [sect. 27] repertæ sunt regiones in altitudine Septuaginta, & amplius graduum ad Septentrionem, imò & sub ipso Arctico, & rigente cingulo habitatæ, ut sunt Groenlandia, Scandinavia, Iurha, Corelia, Gothia, Biarmia, Lapia, Finlandia, Finmarchia, Scrifinnia, & aliæ multæ, [sect. 28] quas Iordanus Gentium omnium officinam, & quasi vaginam nuncupat; de quibus plura tradunt Olaus, & Ioan. Magnus, qui de illis gentibus integra volumina condiderunt, Plin. lib 4. cap. 3. Mathias Michoviensis lib. 1. de Sarmatia cap. 14. Abraham. Ortelius in tabula Scandiæ, & Scotiæ, Maluenda lib. 3. de Antichrist. cap. 14. pag. 141. Magin. Patavinus in sua Cosmograph. 2. par. tabul. 9. ex fol. 96. Ita quoque aliæ similes provinciæ reperiri poterunt sub alia Zona frigida huius Poli Australis, versus quam cum multi post Magallanum constantissimè navigaverint, de quibus sermonem fecimus sup. cap. 8. ex num. 35. nullum planè terminum oculis perlustrarunt, quo per eam partem terra deficeret. Quod mirum cuipiam videri non debet, [sect. 29] nam & Polybij tempore, ut ipse ostendit lib. 3. illa regio, quæ iuxta Æthiopiam est, ubi Africa, atque Asia iunguntur, penitus ignorabatur, nesciebaturq́ue, utrum perpetua esset & continens, an clauderetur pelago? Et idem ait de eo, quod Narbonensis regio ad Septentrionem excurreret. Apparet igitur [sect. 30] per has omnes partes facilem fuisse primis hominibus transitum, quo in hunc Novum Orbem perducerentur. Et cùm extrema Orientalis, & Occidentalis Indiæ hucusque (ut diximus) explorata non sint, mihi valde probabile videtur, huius priores accolas ab illa, & à redundanti fortè Sinarum, aut Tartarorum copia originem duxisse, prout tenent multi ex auctoribus relatis sup. num. 5. præcipuè [sect. 31] Arias Montanus in Phaleg. qui inde Americanos Ophiritas appellat, quasi à duobus filijs Iectan, scilicèt Ophir & Hevila, initium suæ propaginis sumpserint, qui primi Indiam Orientalem tenuerunt, ut habetur Genes. 2. & 1. Reg. 9. atque deinde Ophir etiam Occidentalem, ut idem auctor probare nititur, Non enim (inquit) aliam verosimiliorem originem Indis Occidentalibus assignare possumus. Idem tradit Genebrard. ubi sup. Pet. Opmeerus in opere Chronogr. pag. 16. qui inter aliquos filios Hebri Iectanum connumerat, subditq́ue huic tredecim filios fuisse, qui à Chaldæa ad Indiam usque migrarunt. A quibus, inquit, Indorum, Sinarumq́ue variæ gentes originem trahunt, ingenio, industria, arte, atque Philosophiæ studijs excellentes. His subscribunt Michaël Balboa Cabello in Miscell. Austr. m.s. 1. part. cap. 12. & 3. par. capit. 15. & 20. & capit. 6. fol. 153. Vbi quod [sect. 32] plus est, absque ullo certo fundamento suadêre intendit, utramque Indiam olim coniunctam, & continuam suisse, quousque maris fluctibus dividi cœperunt, Greg. Garcia lib. 4. capit. 1. & 23. Gregor. Lopez Madera de excellent. Hisp. cap. 8. pag 70. & Ioan. Boter. d. lib. 1. pag. 345. qui [sect. 33] ad eandem sententiam fulciendam similem ferè in omnibus conditionem, corporis habitudinem, ritus & mores, ac præcipuè colorem Indorum utriusque Indiæ rectè considerant. Quamvis Fr. Ioan. à Ponte in convenient. utr. Monarch. lib. 3. capit. 7. pag. 53. contrarium, scilicet Americanos ab Orientalibus nequaquam procedere, suâ tantum auctoritate nixus existimet. ¶ Sed prædictam opinionem, licèt in origine Ophir reijciat, in reliquis tamen sequitur etiam, & optimè exornat Torniellus. d. anno Mundi 1931. num. 47. pag. 232. [sect. 34] Vbi ait, quòd si quæratur, ex quibus filijs, aut posteris Noë hic Novus Orbis impletus fuerit, possumus respondêre, ex filijs Sem per partes Indiæ Orientalis, & Chinæ, & Iaponij provincijs atque insulis, quæ Americæ Aquilonari vicinæ sunt: aut etiam ex posteris Iaphet, qui postquam per plagas Asiæ Aquilonares, quas nunc Tartari incolunt, disseminati fuerunt, tandem ad Orientales eiusdem Asiæ fines, qui supra Chinam nonnihil flectunt, ad Aquilonem devenerunt, prope fretum Anian, quo ut diximus, parvo intervallo, ipsa Asia ab America seiungi perhibetur. Ad illas autem Antarcticas provincias, quæ nobis omnino Australes esse videntur, & contra extremum Africæ promontorium, quod Caput Bonæ spei appellant, respiciunt, licèt nobis adhuc benè cognitæ non sint, probabiliter conijci posse, primùm penetrasse posteros Cham, qui prædictum Promontorium, cæterasq́ue Africæ partes incoluisse dicuntur: hi enim à prædictis Antarcticis regionibus omnium minus remoti fuisse videntur, & consequenter ad eas potuisse commodiùs pertransire. Quo [sect. 35] sensu accepta, vera esse potest opinio Gomaræ in hist. Ind. lib. 5. cap. 217. dum existimat, Peruenses à Chamo originem ducere, ac maledictionis Divinæ in Chamum hæredes esse, & idem de Brasiliensibus, & alijs Americanis tradit Ioan. Lerius Burgundus in sua historia navigationis in Brasiliam, quæ habetur in 3. part. hist. Americæ cap. 15. in fin. pag. 233. Qui tamen hoc levissimâ [sect. 36] aliâ coniecturâ confirmat, dicens, quòd cùm Iosue, iuxta promissiones Patriarchis factas, mandatumq́ue sibi peculiariter datum, in terram Chanaan ingrederetur, testatur Scriptura, Iosue 2. 9. tantum terrorem irruisse super illius terræ incolas, ut diffluerent metu Israëlitarum: unde etiam fieri potuit, ut Americanorum nostrorum maiores, Israëlitarum conspectum fugientes, mari se commiserint, ac tandem in terram Americam appulerint. Ioannes quoque à Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. capit. 10. pag. 33 & latiùs lib. 14. cap. 18. & 19. Ioan. Lucena in vita Sanct. Xavierij lib. 1. cap. 13. & lib. 10. cap. 22. Hieronym. Offorius de reb. Emanu. lib. 8. pag. 320. Petr. Bertius in descript. Iavæ, pag. 611. & Seraph. Freitas de iusto Imp. Asiat. cap. 5. num. 15. & 20. eandem originem constituit Indorum Orientalium & Occidentalium, putantq́ue eos ab aliquo ex filijs, vel nepotibus Cham propagari cœpisse; atque [sect. 37] ideò colorem æneum sub fuscum habêre, sive oleastrinum, & ut plurimùm cineritium quibus adstipulatur, quod refert Herrer. in hist. gener. Ind. decad. 1. lib. 9. cap. 4. pag. 296. Nempe in [sect. 38] Cuba insula veteres indigenas Nostris apertè Noë, & filiorum eius historiam retulisse, dicentes, se ex filio, cui ille maledixit, procedere, & deò rudiores, & versicolores esse ac nudos incedere. Nos verò ex altero, cui benedixit, & ideò vestibus uti, equis incedere, atque alijs cœli donis, & commoditatibus perfrui. Quod ut melius intelligamus, sciendum est, [sect. 39] coloris Indorum causas, ut & nigredinis, & crispaturæ Aethiopum a plurimis doctissimis viris in Solis ardorem & temperamenta locorum, quibus habitant, referri solêre, ut constat ex Ptolem. in op. quadripert. & ejus comment. Haly cap. 2. Hippocrat. in tract, de aëre & aqui, Albert. Mag. de. nat. cœl. lib. 2. & 4. Galen. lib. 2. de temperam. cap. 11. Cabello ind Miscell. Austr 1. p. cap. 9. Fr. Gregor. Garc. d. tract. de Ind. orig. lib. 2. c. 5. pag. 149 & seq. & Simon Maiol. in dieb. Canic. tom. 1. colloq 3. pag. 62. Vbi [sect. 40] tradit non esse monstrosum, quòd cutis adeò variæ formæ, & colores in hominibus sint: nam cœli in id climata plurimum influunt: sed magis admirandum esse ex albis nasci Aethiopem, aut ex Aethiopibus album; ac proptereà in [sect. 41] Mexico ab eius antiquis Tyrannis Motechumis homines aliquos publicè ali solitos, quibus ab ipso ortu cutis, crines, supercilia, ac palpebræ albæ fuerint, idq́ue valdè ibi pro admirando habitum fuisse, ut tradit Cortesius in relat. 2. Et idem Maiol. colloq. 17. pag. 395. ex Oder. Barbosa, & alijs commemorat [sect. 42] in India Orientali tantam esse climatis in unico monte Zantone vim variam, ut quà vergit ad Orientem albi sint, qui & nascuntur, & incolunt: quà verò vergit in Occidentem, nigerrimi; cùm tamen omnes belluino more vivant. Illud porro magis monstrosum videtur, quod de homine quodam bicolore à Ptolemæo Lagi filio in Aegyptum deducto narrat Cœl. Rhodig. lib. 7. antiq. lect. c. 18 cuius quidem medietas ex æquilibrio summè erat nigra, & reliqua portio eximiam albedinem præferebat. Theodectes [sect. 43] etiam apud Strabonem lib. 15. pag. 799. eandem coloris varietatem Soli his carminibus tribuit: Quorum propinqua Sol adurens orbita Fuliginoso corpora colore imbuit, AEstuq́ue totas sicco crispavit comas, Materiemq́ue adolescendi consumptam abstulit. Vnde idem Strabo infert, [sect. 44] Indos Orientales non crispari, nec eorum colorem in totum aduri, sicut Aethiopum, propterea quòd sint humidi aëris compotes, & minus perpendiculariter radijs Solis feriantur. Alij tamen putant, [sect. 45] neque Soli, neque solo id esse tribuendum, sed à spermatis naturâ proficisci: quoniam sub æquatore, & locis utrique Tropico vicinis inter nigerrimos sparsi reperiuntur albi, vel cineritij, qui illic in sua albedine perseverant, ut in Regno Melinda & Mombaza, & benè observat Abraham Ortel. in comment. tab. 4. sui Theatri, & Auctor hist. Regni Congiani cap. 3. in calidioribus quibusdam locis sub eodem paralello; atque adeò, sub eâdem cœli constitutione videmus nasci alicubi homines albos, ut in hac America, alicubi subfusci coloris, ut in Abyssinorum regionibus, alicubi nigerrimos, ut in Asiæ Provincia, quam Malabaricam vocant. Et quia [sect. 46] Æthiopes etiam, & Indi, si per multa sæcula in srigidas regiones transferantur, semper tamen nigros, vel oleastrinos liberos generant: sicuti & Hispani albos, quamvis in Indiæ, aut Æthiopiæ littoribus perseverent. Et in insula S. Thomæ, quæ primùm à Lusitanis habitari cœpta est, non impedit calor quominus ipsorum filij usque ad centesimum iam annum albi sint, & maneant: cùm tamen Sol ibi æquè ac in alijs insulis Æthiopicis calidus sit. Quapropter affirmant à stirpe & sanguine [sect. 47] Cham Æthiopes provenire, qui destitutus fuit patris sui Noë benedictione, ob culpam, quam contraxit in eius temulentia irridenda, & inde magnam plagam posteritati suæ attulit, ut & ipsa indignationem Dei in suum parentem testaretur, ut habetur Genes. cap. 10 & Paralip. 1. Chanaan enim filius Cham quarto genitus, quia patri avum temulentum ostendit, maledictus fuit, & iugo servitutis subiectus: & ideò Chananæi, & aliæ undecim gentes ab eo descendentes, deletæ sunt. Chus [sect. 48] verò ipsius Cham primogenitus, quamvis multò ante patris impietatem natus fuisset, niger tamen ipse, velut in pœnam effectus, nigerrimos filios produxit, & Ætiopum auctor esse perhibetur. Filij autem [sect. 49] Mizraim secundo geniti nigri, & deformes nati sunt, ut Ægyptij, ac [sect. 50] Getuli præter nigrorem ore putidi, ut cogantur perpetuò salem in eo habêre. Filij denique Plut [sect. 51] tertio geniti (ut Mauri) nigri, simi, labeones, alióve modo prodigiosè affecti. Ex quibus [sect. 52] coloribus utriusque Indiæ incolæ habent, & præcipuè illius Oleastrini, quo, ut diximus, magis frequenter præditi esse videntur. Quod ultra Torquemadam d. lib. 14. cap. 18. & 19. ubi supr. apertè proponit, & prosequitur Anton. Possevinus in Biblioth. 2. tom. lib. 15. cap. 19. pag. 252. & 253. Didacus de Yepes in suis discurs. de var. histor. & August. Torniell. in annal. sacris tom. 1. ann. Mundi 1931. num. 26. & 27. Et [sect. 53] qui de Aethiopibus plura voluerit, & de usu illius adagij Aethiopem dealbare, & Aethiops non albescet, legat Plinium lib. 5. cap. 8. & lib. 6. cap. 30. Erasmum in adagijs, Alciat. Emb. 59. Abluis Aethiopem quid frustra? ah desine, noctis Illustrare nigræ, nemo potest tenebras. Vbi Sanctius Brocensis, & Claudius Minoës alios allegant, & eruditissimus pariter ac pijssimus vir Martin. Delrio in adag. sacr. 1. tom. adag. 851. pag. 448. & sequenti. Illud [sect. 54] tandem pro huius capitis coronide subijciemus, hodie Indos omnes, ut plurimùm, mediocristaturâ reperi, cuius rei causas examinat Torquemad. d. lib. 14. cap. 24. & 25. & Fr. Ioan. à Ponte in Monarch. lib. 3. cap. 9. pag. 75. Quamvis non ignorem, tam incolarum traditionibus, quàm multorum Scriptorum testimonijs, compertum esse, in aliquibus huius Novi Orbis regionibus quondam Giganteæ magnitudinis homines viguisse, & hodie quoque vigêre, ut etiam de Indis Orientalibus diximus suprâ capite 2. ex numer. 11. Nam Americus Vespucius in suis relat. navig. 2. tradit, se in quandam insulam appulisse altissimis hominibus cultam, quam ob id Gigantum appellarunt. Et Ant. Pigafetta, qui fuit socius Magallanis, dum nobile eius nominis fretum detexit, affirmat, se iuxta illud Giganteos populos conspexisse, quorum cervix ad brachij dimidium longitudine protenderetur. Qui Gigantes posteà sæpè ab alijs illud fretum navigantibus conspecti sunt. Et de eis ita scribit Cardanus lib. 8. de rerum variet. capit. 43. relatus in Theatr. vitæ human. vol. 2. lib. 2. pag. 277. Constat iuxta fauces freti Magallanici in Boreali littore ad quinquaginta duas partes altitudinis esse Patagones Gigantes, octo palmis longiores, magnis pro statura pedibus, qui crudis carnibus vescuntur, piscibus assatis, pane carent. Vna bucca libras duas carnis, aut piscium sumunt: tantùm aquæ uno haustu bibunt, ut duodecim hominibus sufficere possit. Cæterùm forma decenti sunt, membrisq́ue pro altitudine commensuratis: cursus velocissimi, bilares, fortes, robustissimi etiam supra magnitudinis rationem. Furtis mirum in modum delectantur: crudeles tamen, quod mirum est, non sunt, nec humana carne vescuntur. Sagittas adeò profundè in gulam demittunt, ut in ventriculum pervenire existimentur, quod ipsi pro egregio spectaculo habent. Idem de antiquis Iucatanæ Provinciæ Indis monumentis suis mandavit Anton. de Herrera in hist. gener. Ind. decad. 4. lib. 2. cap. 7. ad finem, pag. 44. & lib. 10. cap. 4. pag. 268. & de Chichimecis, & alijs gentibus Novæ Hispaniæ Acosta in hist. Ind. lib. 7. cap. 3. pag. 457. ubi ait, se molam cuiusdam ex his Gigantibus pugno maiorem vidisse, & Fr. Ioan. de Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. cap. 13. ubi de alia restatur duobus pugnis maiore, quæ ex sepulto iam diu hominis cadavere extracta fuit, cuius caput grandis dolij vinarij magnitudinem excedebat, quod & tradit Cardanus. & Theatrum ubi suprà, docens ex ossis horum Gigantum in sepulchris repertis, partium ad totum habita ratione constare, viginti palmos magnitudine excessisse, hoc est triplum iustæ magnitudinis fermè hominum nostræ regionis, & ævi. Apud eundem etiam Ioseph. Acostam lib. 1. de nat. Novi Orb. cap. 19. pag. 53. Petr. Ciezam. 1. part. histor. Perù. cap. 52. August. Zarate in eâd. histor. lib. 1. cap. 5. Maginum in 2. part. suæ Cosmogr. tab. 34. fol. 286. Torquemad. d. cap. 13. pag. 38. Fr. Gregor. Garc. lib. 1. de Ind. orig. cap. 4. §. 1. pag. 67. Garcilassum Incam in suis comment. lib. 9. cap. 9. fol. 234. Herreram decad. 5. lib. 3. cap. 1. pag. 64. & Ioan. Metellum relatum à Theatr. vitæ hum. ubi supr. reperimus, celebrem esse famam in hac Peruensi regione, ubi nunc Manta, & Portus Vetus oppidum perexiguum ab Hispanis ædificatum est, circa Caput S. Elenæ, reperiri ossa hominum Gigantea, tantæ magnitudinis, ut duplo, aut certè semiduplo corpora eorum proceriora fuisse demonstrent, quàm sint communia præsentium Indorum. Illos autem Gigantes olim mari ad hæc littora esse delatos, ibi cum indigenis bella gessisse, & quædam extruxisse immania opera, cuius generis profundus puteus hodie visitur, lapidibus immensis ædificatus. Ac tandem homines illos sævos & portentosos, quòd nefariâ, & impurissimâ libidine abuterentur, cœlitus esse consumptos. De quibus Gigantibus mentionem etiam facit Did. Davalos & Figueroa in miscell. Australi colloq. 33. pag. 147. & subiungit, in valle de Tarija similia Gigantium ossa reperiri, seq́ue unius mandibulam vidisse, quæ semi ulnam excedebat, cum tribus dentibus pugno maioribus; & à Dom. Laurentio Suar. de Figueroa, Provinciæ Sanctæ Crucis de la Sierra Gubernatore, audivisse, à se aliud integrum cadaver in eâdem valle iuxta cuiusdam torrentis ripam conspectum, adeò portentosæ magnitudinis, ut ensis per oculi cava demissus, vix ad cerebrum perveniret. 
 
 # 11 CAPVT XI. De Auctoribus & argumentis, quibus probatur, Hispanos, omnium primos hunc Novum Orbem detexisse, & alijs ante eos prorsus incognitum, & certè nec leviter adumbratum SVMMARIVM Capitis XI. -  1 Orbis Novus an antiquis ullo modo cognitus fuerit? -  2 Auctores, qui tenent, Orbis Novi nullam antiquis notitiam fuisse, latè recensentur. -  3 Ioseph. Acosta, Abraham Ortelius, Maluenda & alij mertò mirantur, hunc Novum Orbem, adeò magnum & divitem, antiquos tot sæculis latuisse. -  4 Orbis Novi notitia si aliqua fuit apud antiquos, posteà in totum evanuit. -  5 Franc. Vallesius sentit, Orbis Novi habitationem nulla memoria, vel historia ante Columbum cognitam. -  6 Alani Copi sententia & verba de omnimoda ignoratione Novi Orbis apud antiquos. -  7 Thomas Bozius Eugubinus laudatur, qui tradit, ne tenue quidem nomen Novi Orbis ad maiores nostros pervenisse. -  8 Orbem Novum non fuisse antiquis sæculis cognitum, pluribus argumentis Auctor evincit. -  9 Mundum ex una tantùm parte cœllum, & terram habere multi ex antiquis cum Epicùro opinabantur. Alij cum Stoicis & Peripateticis contrarium sentiebant. Et num. 11. -  10 Lucretij carmina adversus eos, qui Mundum rotundum esse putabant. -  12 Terra constituta est à Deo in medio globi cœlestis, & duas superficies habet. -  13 Terra cur dicta à Græcis, ἰσοῤῥοπον. -  14 Globosa figura sive forma, perfectissima est. -  15 Terra in medio cœlestis globi pendens, quomodo sustineatur? -  16 Orbis Etymologia à rotunditate. -  17 Manilij locus elegans de Orbis rotunditate. -  18 Plinius qualiter aperiat ineffabilem rationem qua elementa inter se colligata sunt. -  19 Australes mundi plagas, aquis omnio regi multi, ex veteribus opinabantur: & quare? -  20 Procopij Gazæi notabilis locus, terram in aquis subsistere, & infra nos nullam esse putantis. -  21 Photius reprehendit D. Clementem, quòd putavit, terram reperiri ultra Oceanum, & Phœnicem avem veram esse. -  22 Australes & Occidentales regiones ultra Oceanum inhabitatas esse, multi ex antiquis putarunt: & quare? -  23 D. Augustini locus expenditur. -  24 Caietanus putat, nullo Scripturæ loco concludi, omnem terram esse habitabilem. -  25 Antipodes, sive Antictones esse multi auctores constantissimè negarunt, & de horum nominum etymologia. -  26 Antipodes Hispanis, & alijs Europeis sunt plures regiones Novi Orbis, remissivè. -  27 Antipode esse, qui olim ridebant, hodie magis ridenti sunt. -  28 Lactantius Firmianus multum invehitur in eos qui Antipodes esse affirmabant. -  29 Lucretius vanos & stolidos vocat eos, qui Antipodes agnoscunt. -  30 D. Isidorus Antipodes fabulosos appellat. -  31 Procopius Gazæus quasi contra Fidem esse inquit Antipodes dari. -  32 Virgilius Episcopus Saleburg. reprehensus fuit, quòd Antipodes dari pro concione dixit. -  33 Antipodes esse plures ex antiquis affirmarunt. -  34 Antipodes esse, qui olim agnoverunt, putabant alterus generis esse, & aditum ad eos non dari propter calorem Torridæ Zonæ. -  35 Zonas quinque, quibus terra dividitur, qualiter describat Cicer. Plin. & alij, & num. 38. -  36 Australem Zonam, & gentes sub ea habitantes à nobis agnosci non posse, multi putarunt. -  37 Nili origo agnosci non potest ob æstum Torridæ Zonæ, cum Lucano. -  38 Auctores plurimi recensentur, qui de Zonis Orbis scribunt. -  39 Zonam Torridam esse impertransibilem, & inhabitabilem, hodie etiam aliqui nimis supinè scribunt. -  40 Picus Mirandulanus publicè Romæ defendit Zonam Torridam inhabitabilem esse. -  41 Zonas omnes habitabiles esse, & Torridam placidissimam, hodie certissimis experimentis compertum est, & auctores, qui de hoc agunt: & num. 43. -  42 Philosophicis argumentis non est deferendum plus quàm oculis. -  44 Servius quid sentiat de Antipodibus, & eorum cum nostris communicatione? -  45 Zonas tres anteà inhabitabiles, post Christi adventum habitabiles factas, piè probare nititur Thomas Bozius. -  46 Christi Domini fœlicissimus adventus plurima bona mundo attulit, & Sybillæ carmina de hoc. -  47 Oceanum innavigabilem esse, veteres crediderunt, & loca Nazianz. Origen. & Cicer. num. 49. 50. & 51. -  48 Antipodes negavit D. August. & alij Ecclesiæ Patres, quia ad eas regiones transijsse per Oceanum Adami posteros impossibile iudicarunt. -  52 Adagium, non ultra Gadira, sive, quæ ultra Gades inaccessa, explicatur & exornatur. -  53 Oceanus in sacra Pagina sumi solet pro fine totius Orbis. -  54 Gades sumitur pro ultimo termino Occidentis. -  55 Hercules columnas Gadibus fixit, tanquam illic esset suprema Orbis meta. -  56 Imperatorum antiqua consuetudo fuit aliquas columnas, vel alia monimenta erigere in extremis locis, ad quæ pervenissent. -  57 Gades nomen terminum, seu finem Latinis significat. -  58 Finis terræ Promontorium Hispaniæ in Regno Galleciæ. -  59 Hispania tota, & præsertim Provinicia Bætica dicitur Occidens Occidentis, & id significare eius antiqua nomina Sepharad, & Spania. -  60 Hesperi nomine à quo Hesperia dicta Græci totum Occidentem appellabant. -  61 Epitaphia antiqua, quæ Hispaniæ oras terrarum ultimas faciunt. -  62 Promontorium sacrum, id est, El Cabo de S. Vicente, Orbis ultimum dicitur Straboni. -  63 Tartessus Bæticæ urbs eadem ac Gades. -  64 Tartarum ubi defunctorum animas mitti credebant, in ultimis Hispaniæ oris, tanquam in extrema totius Orbis regione antiqui collocabant. -  65 Elysij campi, & Beatorum sedes in Hispaniæ finibus esse putabantur, secundum Homerum & alios. -  66 Hesperidum horti, quamvis circa Hispaniam positi, ab antiquis ignorabantur, & quare? -  67 Oceani navigatio ultra fretum Herculeum olim nimis periculosa, & quare? -  68 Maria omnia innavigabilia olim Atlantica dicebantur. -  69 Navigationes per altum olim incognitæ erant. -  70 Navium & navigationis inventio, & usus à Noë temporibus initium accepit. -  71 Atlantem Lybicum primum naves fabricasse testatur Clem. Alex. -  72 Navium forma, astrolabium, & alia nautica instrumenta, quibus hodie utimur, antiquis ignorabantur. -  73 Magnetica acus, & eius præcisa necessitas ad navigationes per altum ineundas. -  74 Navigationis aliquam peritiam, & certitudinem ex syderum observatione Phœnices nacti fuerunt. -  75 Navigantes nubilo, aut procelloso tempore syderum observatione se iuvare non poterant. -  76 Virgilij elegans naufragij, & procellæ descriptio. -  77 Magneticæ acus inventum extollitur, & quòd priscis ignoratum fuit. -  78 Navigandi peritia antiquorum cum hodierna, & præcipuè Hispanica conferri non potest. -  79 Magneticæ acus inventor quis? & de eius commodis & usibus, remissivè ad plures auctores. -  80 Magnetis proprietates mirandæ, & unde ei nomen, remissivè. -  81 Magnes cur semper Septentrionem requirat remissivè. -  82 Magnetis novum, & mirum experimentum. -  83 Magnetica acu multi etiam utuntur in terrestribus itineribus: & de montibus magneticis, qui attrahunt ad se navigia, quibus ferrum inest. HVivs ergo adeò vasti, & immensi Orbis detectione, descriptione, & indigenarum origine patefactâ, superest [sect. 1] nunc, ut eâdem curâ, nobilem illam quæstionem examinemus; an scilicet ante Columbi, & Hispanorum in eundem Orbem adventum, ab aliquibus antiquorum sæculorum hominibus cognitus, & lustratus fuerit, aut saltem certis, & constantibus litterarum monumentis ostensus? Et planè mihi semper eorum opinio magis arrisit, qui tantæ detectionis & cognitionis primam laudem ac gloriam Hispanis tribuunt, aliis ante eos, has Occidentales & Australes regiones penitus ignoratas, esse testantur. Quod [sect. 2] multis rationibus defendunt, & extollunt Pet. Malferit. inter consilia Mandelli vol. 2. cons. 769. n. 17. Marquardus de Susanis in tract. de Iudæ. & infidel. 1. par. cap. 14. in princ. Petr. Bellin. in tract. de bello. 2. par. tit. 11. Tarapha de Regib. Hisp. cap. ult. Victoria in relect. de Ind. insulanis in princ. Barrer. in libello de regione Ophira. Lud. Leo Augustinian. in comment. sup. Abdiam cap. ult. pag. 662. & sup. Cant. cap. 8. Ioseph. Acosta lib 1. de nat. Novi Orb. cap. 1. & seqq. Perer. lib. 3. in Gen. Barradas lib. 5. concord. cap. 11. Boterus in relat. universal. vol. 2. lib. 1. ex pag. 329. usque ad 338. Ant. de Herrer. in hift. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. ca. 1. & cap. 6. 12. in fin. Greg. Lopez Madera in lib. de excell. Hispan. Monarc. cap. 6. fol. 44. & cap. 9. ex. fol. 67. Iacob. Valdes de dignit. Reg. Hisp. cap. 12. n. 7. cum sequent. & cap. 19. ex n. 55. ad. 63. Camillus Borrellus de præst. Reg. Cathol. cap. 43. num. 7. & 8. & c. 46. n. 225. & 226. Bern. Aldrete lib. 3. de orig. ling. Hisp. c. 13. Pet. Opmeer. in opere Chronograph. pag. 417. Fr. Ioan. à Ponte in Conven. utr. Monarch. lib. 3. c. 7. §. 10. pag. 49. &c. 19. §. 1. pag. 152. & §. 2. pag. 125. Traian. Bocacin. in nuptijs Parnasi. centur. 2. cap. 90. Fr. Ioan. à Torquemada in Monarc. Ind. lib. 1. c. 4. in fin. August. Torniell. in annal. sacris ann. mundi 1931. n. 46. & 48. pag. 230. & seq. & ann. 3043. n. 7. & 8. Idem tradit ipse Acosta eodem lib. c. 11. Vbi [sect. 3] monstri simile reputat, & alterum Orbem esse tantum quantum hunc cernimus, & antiquos tot sæcula latuisse, & nullum prorsus vestigium inveniri, quo ostendi possit, ex Europæ nationibus aliquem ante Hispanos in has oras appulisse. Abrahamus etiam Ortel. in Theat. Geograph. tab. 5. & Carol. Stephan. qui eius verba transcribit, in diction. Hist. & Poët. verb. America, in eâdem opinione sunt. Et æquè mirum sibi vidêri dicunt, hoc Hemisphærium tantæ & tam immensæ amplitudinis, veteribus tot sæculis in cognitum mansisse, & tamdiu potuisse latêre, consideratâ præcipuè cum antiquorum in describendo terrarum Orbe diligentiâ, & amplissimorum imperiorum ad perquirendas regiones commoditate, opportunitateq́ue tum humani generis dirâ, atque insaciabili auro, atque argento inhiante cupidine, nihil non tentante, quo his potiatur, quibus hæ reigones incredibili copiâ abundant. Doctissimus quoque Fr. Thom. Maluenda lib. 3. de. Antichris. cap. 16. in prin. apertè resolvit, veteres Scriptores, & quoscunque qui ante Columbum fuerunt, nullam habuisse vel tenuem suspicionem istius tam vastæ, & immanis terræ portionis, quæ per Hispanos patefacta est, ut planè sit inter maxima miracula computandum, voluisse Deum, per tot sæcula ab Orbe condito maiorem partem totius Orbis terrarum ita in obscuro delitescere. Et in fine eiusdem capitis subdit, quòd [sect. 4] etsi concedamus apud priscos aliquam quamvis confusaneam, atque interturbatam extitisse Novi istius Orbis notitiam, eiusmodi tamen cognitionis vel tenuem auram paulatim postmodum oblitteratam, ac penitus tandem evanuisse. His adsentiens [sect. 5] eruditissimus Franc. Vallesius in lib. de sacr. Philosoph. cap. 26. explicans illud Deuter. cap. 30: Si ad cardines cœli fueris dissipatus, inde te retrahet Dominus Deus tuus, & assumet; inquit, tempus, omnium rerum magistrum, evidenter indicasse, omnes. Mundi partes ad utrunque Polum habitabiles esse, & verè ab hominibus coli ab Adami semine disseminatis. Hanc autem disseminationem, nullâ neque memoriâ hominum, neque historiâ cognitam, nobis in hoc sæculo velùt digito indicasse Hispanos Christicolas, incarnati Verbi disseminationem procurantes. Alanus [sect. 6] Copus natione Anglus, eidem opinioni semel & iterum se subscribit. Nam in Dialog. 6. adversus Hæret. cap. 9. pag. 783. summam divinæ providentiæ curam extollens, quæ cùm Fides Catholica in Septentrionalibus regionibus labebatur, eiusdem prædicationem & agnitionem ad Australes Orbis Novi perduxit, sic addit: Quæ anteà ne extitisse quidem ullis unquam libris est traditum, ulla fama, & auditione acceptum. Et in eodem Dialogo cap. 34. pag. 642. Sleidani hæretici fraudem incusans, qui Catholicæ Fidei propagationem in Orbe Novo eo tempore ab Hispanis factam perfidioso silentio involverat, inquit: Incredibili Dei benignitate alterum quemdam Orbem, de quo nihil à Ptolemæo, nihil à veteribus Cosmographis, nihil ab alijs vel fando quidem prius accepimus, intra hominum memoriam repentè emersisse. Extant quoque [sect. 7] plurima eiusdem rei præconia, & testimonia in illis pijs pariter ac eruditis libris, quos insignis Thomas Bozius Eugubinus de signis Eccles. Dei in vulgus mandavit, præcipuè lib. 17. cap. 1. sig. 74. ubi ait. Non ita pridem loca plurima, & latissima reperta fuisse navigationibus Lusitanorum & Hispanorum, quorum ne tenue quidem nomen pervenerat ad maiores nostros. Et lib. 6. cap. 7. ubi Divinitus hunc Novum Orbem, qui continet dimidium totius Orbis terrarum, Catholicis Regibus detectum ostendit, & idem tradit in lib. de robore belli, cap. 9. pag. 312. & cap. 13. pag. 337. Pro cvivs sententiae confirmatione, & illustratione, ego cum alijs, [sect. 8] & præter alios, sequentia argumenta perpendo. Primvm, quòd Novus hic Orbis non videtur ullo prorsus modo antiquioribus sæculis innotescere potuisse, cùm eorum plurimi, & ij quidem gravissimi Scriptores extiterint, qui [sect. 9] mundum universum domui similem reputabant, cui tectum ex una parte non quaquàversus immineat. Atque ita ad Polum Antarcticum & Australes & Occidentales plagas nullo pacto cœlum extendi posse contendebant, & longè minus terram, cuius gravem molem in medio aëre suspensam tenêri, nulla ratio (ut ipsi sibi suaserant) patiebatur: quam opinionem sæpe sæpius repetijt D. Chrysost. homil. 14. & 27. in epist. ad Hebr. & homil. 6. & 13. in Genes. & homil. 12. ad populum Antioch. irridens eos, qui cœlum rotundum & Sphæricum esse opinabantur, cum Scriptura potius tabernaculum à Deo fixum commemoret. Cui etiam hac in parte assentiuntur Theodor. & Theophyl. in comment. ad Hebr. cap. 8. & illis antiquior Lactan. Firmian. lib. 3. divin. institut. cap. 24. qui Epicuri probans sententiam Peripateticos, & Academicos circa cœli ambitum, & figuram damnat, & terram ad Chaos quoddam immane definit, prout & facit [sect. 10] Lucretius lib. 1. de nat. rerum, qui cum eodem Epicùro sic inquit: Illud in his rebus longè fuge credere, Memmi, In medium summæ quod dicunt, omnia niti: Atque ideò mundi naturam stare, sine ullis Ictibus externis, neque quoquam posse resolvi Summa atque ima, quòd in medium sint omnia nixa. Quod attingere quoque videtur D. Hieronym. lib. 2. in Epist. ad Ephes. cap. 4. Auctor apud Iustin. q. 130. Orthod. Procop. Gazæus in cap. 1. Genes. & alij relati à Sixto Senensi lib. 5. Bibliot. annot. 3. Pererio lib. 2. in Genes. Ioseph. Acosta lib. 1. de nat. Novi Orbis cap. 1. Maluenda lib. 3. de Antichris. cap. 14. pag. 141. Et licèt sub dubio proponit D. August. lib. 2. de Genes. ad litteram cap. 9. & sup. Psal. 135. Quid ad me pertinet, inquiens, utrum cœlum, sicut sphæra, undique concludat terram in media mundi mole libratam, an eam ex una parte desuper veluti discus operiat? Secvndò, [sect. 11] quia quamvis Stoici & Peripatetici in contrariam sententiam euntes, cœlum rotundum esse, atque in circulum volvi affirmarent, & terram etiam [sect. 12] in medio huius cœlestis globi constituerent, duas superficies habentem, ut tradi Aristot. lib. 1. de cœlo cap. 3. Plutarc. de placit. Philosoph. lib. 1. cap. 2. Plin. lib. 2. cap. 5. & 65. Ovid. 6. fast. dum ait: Terra pilæ similis nullo fulcimine nixa Aëre subiecto, tam grave pendet onus. Et ex multis sacræ Scripturæ locis probant & defendunt D. August. lib. Categor. cap. 10. D. Chrysost. sup. illud Psalm. 123. Fundasti terram super stabilitatem suam. D. Basil. in Hexam. homil. 1. D. Ambr. in eod. Hexam. lib. 1. cap. 6. Acosta ubi supr. cap. 2. 3. & 4. Cœl. Rhodig. lib. 1. antiq. lect. cap. 4. & 13. Vbi [sect. 13] inter alia ait, terram hac ratione à Græcis, ἰϐοῤῥοπον, aliquando appellari, id est æqui nutantem, & rectè mundum in globi figura fabricatum: quia [sect. 14] ut ab scientissimis proditur: Hæc æterna manet, Divisq́ue simillima forma, Cui neque principium est usquam, nec finis in ipsa, Sed similis toto remanet, perq́ue omnia par est. Simon Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 16. pag. 367. & 368. Iustus Lipsius in Physiologia Stoicorum lib. 2. cap. 9. & 18. Pat. Ioan. Pineda in Eccles. cap. 1. vers. 4. num. 3. explicans illa verba: Terra autem in æternum stat, & sub. lob 26. 6. explicans illa: Appendit terram super nihilum. Vbi simul rationem exponunt, quomodo [sect. 15] terra, cui aërem undique substratum dicimus, per se ipsa pendeat, nec nobiscum cadat. Quibus subscribens D. Isidor. lib. 14. Etymol. c. 1. & 2. & Higin. lib. 1. de Astrono. cap. ultim. Orbem [sect. 16] à rotunditate circuli dictum putant, & terram in media Mundi regione collocatam, omnibus partibus æquali intervallo dissidentem, centrum sphæræ obtinêre. Vnde eleganter [sect. 17] Manilius lib. 1. Astron. sic cecinit: Est igitur tellus medium sortita cavernam Aëris, & toto pariter sublata profundo, Nec patulas distenta plagas, sed condita in Orbem Vndique surgentem pariter, pariterq́ue cadentem. Hæc est naturæ facies, sic mundus & ipse In convexa volans teretes facit esse figuras Stellarum, Solisq́ue Orbem, Lunamq́ue rotundam Quod nisi librato penderet pondere tellus, Non ageret cursus mundi subeuntibus astris Phœbus ad Occasum, & nunquam remearet ad Ortus, Lunave submersos ageret per inania cursus. Et Plin. [sect. 18] d. cap. 5. hanc ineffabilem rationem, quâ inter se elementa colligata sunt, sic tradi: Mutuo complexu diversitatis effici nexum, & levia ponderibus inhiberi, quominus evolent: contraq́ue gravia ne ruant, suspendi levibus in sublime tendentibus. Sic pari in diversa nisu vi sua quæque consistere, irrequieto mundi ipsus constricta circuitu: quo semper in se currente, imam, atque mediam in toto esse terram, eandemq́ue uni veri cardine stare pendentem, librantem per quæ pendeat, ita solam immobilem circa eam volubili universitate, eandem ex omnibus necti; eidemq́ue omnia inniti. Adhuc tamen ipsi ijdem Auctores frequentiùs opinabantur, Australes & [sect. 19] Occidentales Mundi plagas undis omnino tegi. Nam cùm ex duobus elementis terra, & aqua unus efficiatur globus, intelligebant ad Polum Antarcticum mare quaquà versum esse diffusum, ut constat ex ijs, quæ tetigimus sup. cap. 8. num. 16 & latiùs adduxit Plutarc. lib. 3. de placit. Philosoph. cap. 9. 10. & 11. D. August. lib. 16. de civit. Dei, cap. 9. Lactan. Firmian. lib. 3. div in. instit. cap. 23. Greg. Nazianz. epist. 27. ad Pusthum. & in orat. funeb. ad Basil. & procop. Gazæus in comment. ad cap. 1. Genes. Vbi sic [sect. 20] inquit: Quòd autem universa terra in aquis subsistat, nec ulla sit pars eius, quæ infra nos sita est, aquis vacua, & denudata, omnibus notum reor. Nam sic docet Scritura: qui expandit terram super aquas; & iterum, quia ipse super maria fundavit eam. Sola igitur superficies, quæ penes nos est, intelligitur, dam ait: Congregentur aquæ, quæ sub cœle sunt in locum unum. Nec decet, ut credamus aliquam terram infra nos cœli nostri Orbi oppositam. Et hæc fuit ratio, [sect. 21] ob quam Photius in excerptis ex clement. epist. ad Corint. 2. cap. 26. illi inter alia succenset, quòd aliquas terræ Provincias ultra Oceanum collocasset: Reprehendat verò, inquit, hoc in illis quispiam, quòd extra Oceanum mundos aliquos collocet. Deinde fortè & illud, quod Phænicem avem unicam tanquam pro verissimo adhibet argumento. Tertiò, [sect. 22] quia tametsi aquis nudum in parte aliqua hemisphærium Australe reperiretur, non tamen ideò necessariò sequi afirmabant, illud ab hominibus habitari. Præsertim cùm non perciperent, quando, aut quomodo posteri Noë ad has regiones transierint, à quibus certum est, omnes mortales fluxisse, ut sup. probavimus. Qua propter [sect. 23] D. August. d. lib. 16. de Civit. Dei cap. 9. Nec attendunt (inquit) etiam si figura conglobata, & rotunda mundus esse credatur, sive aliqua ratione monstretur: non tamen esse consequens, ut etiam ex illa parte ab aquarum congerie nuda sit terra. Deinde etiam si nuda sit, neque hoc statim necesse est, ut homines habeat: quando nullo modo Scriptura ista mentitur, &c. Et Cardinalis [sect. 24] Caietanus explicans illud Genes. 1. vers. 26. ubi Deus, hominem universæ terræ præesse mandavit, nullam esse eius partem, docet, quæ dominationi hominis subiecta non sit: Non tamen ex eo (inquit) valet concludi; omnem partem terræ esse habitabilem, vel habitandam esse ab homine. Atque hoc nimirum in causa etiam fuit, ut ipse idem Augustinus, & alij plures Ethnici, & Christiani Philosophi, quos sup. num. 19. retulimus, Antipodes, [sect. 25] sive Antictones esse, constantissimè negaverint, sic appellatos, quòd contraria nobis vestigia figant, & oppositam terram incolant, distentq́ue à nobis diametro, toto medio terræ centro interposito, ita ut cùm nobis est æstas, illos premat hyems: cùm nobis dies, illis nox sit, ut præter alios observant Ambros. Calepinus & Carol. Stephanus in diction. verb. Antictones, & verb. Antipodes, Ioan. Funger. in Etymolog. sub eisdem verbis, & MaIuend. de Antichrist. lib. 1. cap. 2. quod apertè ostendit, nullam illis huius Novi Orbis, & gentium in eo habitantium notitiam fuisse. Constat [sect. 26] namque, Antipodes esse plurimos, qui aliquas eius Provincias inhabitant, quos plenè recenset Ovetus lib. 4. hist. Ind. cap. 2. Iosehus Iesuita de rebus Brasil. ann. 1560. Surius in comment. ann. 1501. 1552. Ramusius 1. tom. suarum navigat. Petr. Mexia insylva var. lect. cap. 25. Simon Maiol. in dieb. Canicul. 1. to. colloq. 1. pag. 36. & colloq. 17. pag. 395. & 396. & colloq. 11. pag. 281. Vt sic iam satis appareat, [sect. 27] non tam ridendos esse, qui olim Antipodes agnoverunt, quàm eos, qui vanis suis coniecturis, & argumentationibus ducti, illos irridebant, & præcipuè [sect. 28] Lactan. Firmianus d. lib. 3. cap. 23. qui mirum est, quam nimis longè in illus explodendis & reprobandis provehatur. Quos [sect. 29] etiam vanos & stolidos appellavit Lucretius d. lib. 1. sic canens: Illi cùm videant Solem, nos sydera noctis Cernere, & alternis nobiscum tempora cœli Dividere, & noctes pariles agitare diebus, Sed vanus stolidis hæc omnia parturit error. Et [sect. 30] fabulosos D. Isidor. lib. 14. Etymol. cap. 5. ubi ait: Extra tres autem partes Orbis quarta pars trans Oceanum interior est in Meridie, in cuius fines Antipodes fabulosè inhabitare produntur. Procopius [sect. 31] etiam Gazæus in comment. d. cap. 1. Genes. eosdem Antipodes apertissimè negat: Nam si Antipodes forent (inquit) certè Christus eò quoque profectus esset, & cætera, quæ pertinent ad salutem humani generis, ibi perfecisset. Sed & Adam prima generis nostri origo & serpens, qui humanum genus circumvenit, & diluvium quoque penes oppositam regionem extitisset. Quo [sect. 32] argumento refert Aventinus in annal. Boiorum lib. 3. & Tobias Hallerus in Oratione quòd antiquitati non ubique credendum sit, apud Ioan. Rosinum pag. 488. & novissimè Seraph. Freitas de Imp. Asiat. in præfat. & cap. 4. num. 5. Reprehensum & accusatum fuisse Virgilium Episcopum Salæburgensem in Germania à Bonifacio Episcopo Moguntino, quòd pro concione dixerat, Antipodes esse, eiusq́ue opinionem damnatam & explossam fuisse circa annum Christi 745. Qvartò, quia illi quoque Auctores & Philosophi, qui melius docti Antipodes sive Antictones esse affirmarunt, utpotè [sect. 33] Cicero lib. 4. Academic. quæst. Pythagor. apud Laërt. in eius vita, Plin. lib. 2. cap. 65. & lib. 6. cap. 22. Pomp. Mela lib. 1. cap. 5. Servius in 6. Aeneid. Origenes lib. 2. Periarch. cap. 3. & plures alij, quos refert Maiol. ubi sup. & Maluenda lib. 3. de Antichr. cap. 14. per totum. Fatebantur [sect. 34] tamen, tales Antipodes, & situs terrarum, quas incolebant, nusquam agnoscere licuisse, non nostri, sed alterius generius mortalium esse putabant: propterea quòd ob ardorem intercedentis mediæ Zonæ, quam Torridam vocavêre, nemo nostrorum ad illos, vel illorum ad nos potuerit commigrare, ut expressè oftendit Cicero in fragment. lib. 6. de Rep. & in somnio Scipion. Vbi hos, qui incolunt vtranque Mundi partem ita interruptos esse ait, ut nihil inter ipsos ab alijs ad alios manare possit. Et [sect. 35] ex quinque Zonis, quibus terra redimitur, duas maximè inter se diversas, & cœli verticibus ipsis ex utraque parte subnixas, pruina obriguisse mediam autem, & maximam Solis ardore terreri: duas autem esse habitabiles. Earumq́ue [sect. 36] Australem illam, in qua qui insistunt, adversa nobis urgent vestigia, nihil ad nostrum genus pertinêre. Idem docet lib. 1. Tusculan. inquiens: Globum terræ eminentem ex mari fixum in medio mundi universi loco duabus oris distantibus habitalilem & cultum: quarum altera, quam nos incolimus, sub axe posita sit ad septem stellas, unde horrifer Aquilonis stridor gelidas molitur nives: altera Australis ignota nobis, quam vocant Græci, ἀυτάξονα, à contrario axe. Plinius etiam lib. 2. cap. 6. in eâdem sententia est, & cùm pulcherrimè earundem Zonarum divisionem scripsisset, sic subdit: Duæ tantùm inter exustam, & rigentes temperantur, eæq́ue ipsæ inter se non perviæ propter incendium syderis. Macrobius quoque lib. 1. Saturnal. cap. 19. & lib. 2. de somn. Scipion. cap. 5. postquam easdem Zonas depinxit, & terras illas Australes, quæ in temperata iacent, habitari probavit, ita prosequitur: Sed à quibus, non licuit nobis unquam, nec licebit agnoscere: interiecta enim Zona utrique hominum generi commercium ad se denegat commeandi. Quæ verba eo non citato transcribit Philipp. Bergomensis in supplem. Chron. lib. 1. & sequitur Pomp. Mela d. lib. 1. cap. 1. his elegantissimis verbis eandem sententiam exponens: Huius medio terra sublimis cingitur utique mari, eodemq́ue in duo latera, quæ Hemisphæria nuncupantur, ab Oriente divisa ad Occasum Zonis quinque distinguitur: mediam æstus infestat, frigus ultimam. Reliquæ habitabiles paria agunt anni tempora, verùm non pariter, Antictones alteram, nos alteram incolimus, illis situs ob ardorem intercedentis plagæ incognitus. Et [sect. 37] ad eandem causam refert Lucanus lib. 10. Pharsal. Nili originis ignorantiam, sic inquiens: Quæ tibi noscendi Nilum Romane cupido est, Hæc Pharijs, Persisq́ue fuit, Macedumq́ue Tyrannis Nullaq́ue non ætas voluit conferre futuris Notitiam: sed vincit adhuc natura latendi. Summus Alexander Regum, quem Memphis adorat, Invidit Nilo, misitq́ue per ultima terræ Æthiopum lectos: illos rubicunda perusti Zona poli tenuit Nilum videre calentem. &c. Quæ opinio, & prædictarum [sect. 38] Zonarum natura & divisio ab alijs priorum, & posteriorum fæculorum Philosophis, Historicis, Poëtis & Theologis libenter, & frequenter usurpari videtur, ut constat ex Arist. lib. 2. Meteor. cap. 5. Cicer. lib. 1. de nat. Deorum. Plinio lib. 2. cap. 68. Strab. lib. 3. & 17. Geograph. Virgil. lib. 1. Georg. & 7. Æneid. & ibi eleganter Servio, qui per digitos manus totam Zonarum intelligentiam facillimam reddit, Lucretio lib. 5. de nat. rerum, Ovid. lib. 1. Metamorph. Horatio lib. 1. carmin. Ode 22. Tibull. lib. 4. de laudib. Messal. Claudiano lib. 1. de rapt. Proserp. D. Isidor. lib. 3. Etymol. cap. 44. Philon. in lib. quis rer. divin. hæres sit, Beda de ratione temp. lib. 11. cap. 32. D. Tho. 1. p.q. 102. art. 2. ad 4. Scoto & Durand. 2. sentent. dist. 17. Ludov. Vives in notis ad D. Aug. d.c. 9. Ioachin. Vandiano in not. ad Pomp. Melam d. cap. 1. & plurimis alijs relatis à Chassaneo in Catal. glor. mundi par. 12. consider. 15. Acosta lib. 1. de natur. Novi Orb. cap. 9. & 10. & lib. 2. per totum, Thom. Bocio de sign. Eccles. Dei lib. 1. cap. 1. & lib. 15. cap. 18. Maluend. d. lib. 3. cap. 14. Fr. Gregor. Garcia lib. 2. cap. ult. §. 4. & sequent. pag. 162. & Seraph. Freitas d. cap. 4. num 5. Et adeò hominum animis hæsisse videtur, ut illi etiam hodie [sect. 39] aliqui Neoterici assentiantur, Torridam Zonam afflatu continui caloris incensam nullo modo habitari, vel navigari posse affirmantes. Nam ut refert Maluenda ubi sup. pag. 139. Avorum nostrorum memoriâ [sect. 40] Ioannes Picus Mirandulan. Romæ in publico doctissimorum virorum cœtu coram Alexandro VI. P.M. propositis assertionibus ausus est, id accerrimè propugnare, Et idem tenet Petr. de Aliaco q. 3. super Sphæram, Apian. & Gemafrisius in Cosmograph. & Blasius Alvarez Miraval. in lib. Hispanâ linguâ Salmanticæ edito ann. 1599. cui titulum fecit De conservatione salutis corporis & animæ cap. 12. Quorum tamen errorem, sive desidiam, meritò notavit Henric. Martinez in repert. Mexic. tract. 3. cap. 5. pag. 169. & ab eo sumens fr. Ioan. Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. cap. 4. pag. 8. Etenim [sect. 41] cum hoc posteriori sæculo tot, & tam certis experimentis constiterit, Antipodes esse, & omnes Orbis plagas, tàm quæ ad glaciales Zonas, quàm quæ ad Torridam pertinent, non solùm habitabiles esse, verum & humano genere cultas, atque etiam multis in locis, & præsertim sub ipsa Æquinoctiali refertissimas & placidissimas reperiri, atque habitationi & navigationi admodum pervias, emoti prorsus, & amentis iudicij erit, ea in dubium velle revocare, & [sect. 42] Philosophicis rationibus, quæ sæpè fallaces existunt, plus, quàm oculis nostris, deferre, ut optimè [sect. 43] advertunt Ludov. Vives, Acosta, Maluenda & Torquemada ubi sup. lust. Lipsius in Physiolog. Stoic. lib. 2. dissertat. 19. Lambinus sup. Horatium d. Ode 22. Franc. Vallesius in libris de sacra Philosoph. cap. 26. Ioan. Boter. in relat. univers. vol. 2. 1. par. lib. 1. pag. 229. & sequent. Ant. de Herrera in hist. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 2. & 4. Conimbricenses in 2. lib. Arist. de cœlo, cap. 14. q. 1. Pineda de reb. gest. Salom. lib. 4. cap. 15. §. 2. Fr. Ioan. à Ponte in conven. utr. monar. lib. 3. cap. 19. pag. 121. Tobias Hallerus in d. orat. de antiquit. ap. Rosinum pag. 487. Qui omnes latissimè de Zonarum (Præcipuè Torridæ) naturâ & temperie latissimè agunt, & ex antiquis idem iam olim tentarunt Aristot. & eius commentator Averroës lib. 4. de cœlo, Avicen. fen. 2. doctr. 1. cap. 8. Posidonius apud Cleomedem, cuius verba refert Iust. Lipsius in d. Physiolog. Stoic. lib. 2. dissertat. 27. in fin. Albert. Magnus de nat. loc. cap. 6. & [sect. 44] Servius sup. Virgil. 6. Æneid. ubi elucidans illud: pelagi ne venis erroribus actus, disquirit, qui potuerit dicere Virgil. Æneam erroribus maris ad inferos vivum devenisse? respondetq́ue hisce verbis: Altius hoc intellige secundùm corographos, qui volunt terram sphæricam esse, & undique aqua & aëre sustentari. Quod si est, ad Antipodes potest navigatione perveniri, qui nobis inferi sunt, ut nos illis. Hinc est quod sub terram inferos dicimus. Tyberianus etiam dicit, epistolam esse ab Antipodibus ad nos vento allatam, quæ habet superi inferis salutem. Et melius, & latiùs cæteris prosequitur Thom. Bocius d. tract. de sign. Eccles. Dei, lib. 15. cap. 18. Qui [sect. 45] tamen pio quidem zelo, & subtilibus, licèt non usquequaque solidis rationibus ostendere conatur, tres illas terræ fascias, quas antiqui Scriptores, ut diximus, inhabitabiles esse, asseruerunt, reverâ ab Orbe condito ad Christum usque semper desertas mansisse, & semper, vel saltem ex maiori parte inhabitatas, & tales repertas eo tempore à pluribus fuisse, qui eas diligentissimo studio explorarunt: Post Christi verò fœlicissimum in mundo Ortum, cœpisse illas hominibus incoli, quousque tandem iam nostris temporibus cultoribus sunt repletæ: atque hanc [sect. 46] inter alias Christum in Mundum importasse fœlicitatem, ut eius præsentiâ terra melior, atque usibus humanis commodior sit reddita, sic explicans Psalm. 8. vers. 1. & 4. & locum Isaìæ cap. 35. vers. 1. & cap. 43. & Sybillæ carmina, quæ habentur apud Lactan. lib. 7. divin. instit. Et tunc sanè gaudium magnum Deus hominibus dabit Etenim tellus, & arbores & innumera pecora terræ Dabunt fructum verum hominibus Vini, & mellis & candidi laetis, Et frumentum, quod est hominibus optimum omnium Qvintò, quo magis ostendatur, hunc Novum Orbem antiquis penitùs ignoratum, aut certè inhabitabilem iudicatum fuisse, considero illos non solùm existimasse ob ardorem æstuantis Zonæ ad eius oras aditum omnino præcludi, sed eâ quoque ratione, quàm vrgentiorem, imò & insuperabilem reputarunt, nempe totius [sect. 47] Oceani spacium inter ipsum, & alias mundi partes obversari, neque ullum modum reperiri, quo infinito illo abysso traiecto, homines huc commeare potuerint. Quod argumentum [sect. 48] adeò pressit D. August. d. lib. 16. de Civit. Dei cap. 9. ut nimis absurdum esse dicat, & sacræ Scripturæ contrarium, Antipodes in his regionibus habitare, cùm ex Adami, aut Noachi posteris; à quibus necessariò petenda est universi humani generis propagatio, nullus ad eas navigare, ac pervenire potuerit. Cui [sect. 49] ex antiquis Ecclesiæ Patribus hærêre videtur Gregor. Nazianz. in epist. 71. ad Posthumian. & in orat. funeb. Basilij, dum pro certo confirmat, ultra Gades mare esse hominibus impermeabile, & finem non habêre, neque tellurem penetrari posse. Et [sect. 50] Origen. lib. 2. Periarch. cap. 3. ubi locum D. Clement. exponens, qui alios mundos trans Oceanum esse insinuavit, de quo in cap. seq. latiùs agemus, ait illum Antichtones significare voluisse, atque illius Orbis terræ partes, ad quas, quia Oceanus intransibilis est, nostrorum quisquam accedere non potest. Idem [sect. 51] etiam de impossibile Oceani penetratione apertissimè scripsit Cicer. d. lib. 6. de Rep. & Plin. d. lib. 2. cap. 67. sic inquiens: Maria circumfusa undique dividuo globo partem Orbis auferunt nobis, neque inde huc, neque hinc illò pervio tractu. Et hanc fuisse constantem veterum omnium sententiam, [sect. 52] satis ostendit illud Pindari in Olymp. Ode 3. in fine, dum ait, quod ultra Gades est, æquè sapientibus, & stultis inaccessum fuisse. Quod proverbij loco à cæteris usurpatum apparet, teste Pedone Albinovano apud Senec. Plin. in proœm. lib. 3. & alijs relatis à Paulo Manut in adag. Non ultra Gadira, pag. 879. Maluenda de Antichris. lib. 3. cap. 15. in princ. & de Paradis. cap. 39. pag. 118. Fr. Ant. de S. Roman. in hist. Ind. Oreint. lib. 1. cap. 4. pag. 12. Theatr. vitæ hum. vol. 5. lib. 3. pag. 1258. & noviss. Suarez de Salazar de antiquit. Gaditanis lib. 1. Vnde [sect. 53] & Oceanum ipsum sacræ Paginæ pro Occidentali plaga, & fine totius. Orbis apponunt, Isaì. 49. vers. 12. Ezech. 48. vers. 17. & in multis alijs locis relatis à Ludov. Ballester. in Hierolog. lib. 2. c. 4. in fin. Iuvenalis [sect. 54] quoque Satyr. 10. in eodem sensu Gades accepit, cùm ait: Omnibus in terris, quæ sunt à Gadibus usque Auroram, & Gangem, pauci dignoscere possunt Vera bona, atque illis multum diversa remota Erroris nebula. Et propterea Hercules, [sect. 55] cùm boves Geryonis vestigans, ad Gades pervenisset, columnas ibi fixisse narratur, tanquam illic esset suprema Orbis meta, ut tradit idem Pindarus in Nemeis, Strabo lib. 3. circa finem, Pomp. Mela lib. 2. cap. 6. D. Isidor. lib. 13. Etymol. cap. 15. Dionys. in libello de situ Orbis his carminibus: Obliquas narrate vias, mihi dicite Musæ Oceani Hesperijs à gentibus incipientes, Ad fines, ubi sunt erectæ fortè columnæ Herculeos (mirum) iuxta suprema Gadira. Et Festus Avienus vers. 105. sic canens: Vltima proceras subducit ad astra columnas Hìc modus est Orbis Gadir locus; hic tumet Atlas Arduus; hìc duro torquetur cardine cœlum: Hìc circumfusis vestitur nubibus axis. Fuit [sect. 56] enim antiqua Imperatorum consuetudo, ad quæ loca extrema cum exercitu, vel classe penetrassent, ibi aliqua suæ expeditionis monimenta relinquere: sicut Bacchus columnas duas magnas erexit in Oriente, & Alexander Indicæ militiæ terminos aras apud extremos Indos instituit, atque ordinavit, super quibus vota Dijs persolvit, ut testatur Strabo lib. 3. & de eisdem Herculis columnis agens Natal. Comes lib. 7. Mythologiæ, cap. 1. pag. 582. Atque hoc ipsam [sect. 57] Gaditanæ urbis, sive insulæ appellationem ostendere, docet Arias Montan. in sua Geograph. relatus ab Ortelio in Thesaur. verb. Gades, ubi sic inquit: Gades non sepem, sed terminum, seu finem Latinis dici mihi auctor est Arias Montanus, & apertius Stephanus in sua Geograph. dum inquit, Gadeira urbs, & insula in mari Oceano angusta, & oblonga quasi fascia, sic dicta, velut γῆς δείρα, idest extremitas terræ. Quod nomen, [sect. 58] Finis terræ, alteri quoque promontorio inditum fuit, quod in Galleciæ Regno mari adiacet, ut ait Florian. in hist. Hisp. cap. 2. Et [sect. 59] tota Provincia Bætica, imò & ipsa Hispania in universum, ex eâdem ratione Occidens Occidentis, & angulus Occidentis vocata est, ut ex D. Hieronym. Theod. Bellarm. & alijs probat Pineda lib. 4. de reb. gest. Salom. cap. 14. pag. 196. & cap. 15. pag. 210. Idq́ue denotare videbantur antiqua nomina Hebræa, quibus appellabatur, nempè Sepharad, & Spania. Significant quippe terram absconditam, & in extremo termino, sive fine mundi iacentem, ut benè advertit, & post alios probat Fr. Ioan. à Ponte in conven. utr. Monarch. lib. 3. cap. 19. pag. 123. & Dom. Greg. Lopez Madera de excell. Hisp. c. 3. fol. 21. Vbi Hesperi [sect. 60] nomine, à quo Hispania & Italia Hesperia vocantur, Græcos totum Occidentem appellasse considerat. Extant quoque celeberrima quædam, & memoriâ dignissima [sect. 61] epitaphia in eâdem Hispania apud Caparram, Eboram & Gades, quæ citantur ab eruditiss. Ambros. Morales de antiq. Hispan. lib. 8. cap. 20. & 48. Petr. Apian. & Cyriaco Anconitano in libris antiq. inscrip. Fr. Roder. Yepes in antiq. Astigit. Salazar in d. antiq. Gaditan. Ponte ubi subr. & Matute in prosap. Christi 2. ætate, cap. 2. fol. 76. in quibus ultimas Orbis aras ibîdem concludi, veteres fatebantur. Illa autem sic habent: Qvam. varia. hominvm. fata. ortvs. in Marsis. Domicivs. Thoranvs. vltimas. adii terras. arma. seqvvtvs. infoelicia. Gn. Pomp. Hic. occvbvi. &c. Aliud: Sertor. Lvsit. Dvx. extrem. Orb. plaga D. Immort. vovet. anim. bvsto. corpvs. &c. Aliud: Heliodorvs. insanvs. Cartaginensis. ad extremvm. Orbis. sarcophago. testamento. me hoc. ivssi. condier. vt. viderem. si. me. qviqvam. insanior. ad. me. visendvm. vsqve. ad haec. loca. penetraret. His adijcere possumus Strabonem lib. 3. in princ. ubi [sect. 62] de sacro Promontorio loquens, quod; hodie dicitur, Cabo de S. Vicente, hoc esse inquit non Europæ modò, sed Orbis universi in Occidentem remotissimum signum; & coniecturam facit, [sect. 63] à Tartesio Bæticæ Provinciæ urbe (quà eandem esse cum Gadibus tradunt Ortelius in thes. Geogr. verb. Tartessus, & plures alij antiquiores relati à Pineda de reb. Salomon. d. lib. 4. cap. 14. §. 2. pag. 187.) Tartarum esse [sect. 64] vocatum à veteribus locum illum subterraneum, in quem defunctorum animas mitti credebant. Quasi hîc in extrema illa Hispaniæ, sive totius Orbis parte consistere debêret: sicuti ipsi etiam Elysij [sect. 65] campi, ubi piorum sedem collocaverunt. Sic enim Proteus Menalaum apud Homerum alloquitur lib. 4. Odyss. Sed te quà terræ postremus terminus extat Elysium in campum cœlestia numina ducent, Quem Rhadamantus habet, quà vita facillima multo Ducitur: Haud operit campos nive Iupiter istos; Hybernum tempus, neque multo prorogat anno Nulli imbres. Spirat semper grata Aura Favonij Missaq́ue ab Oceano nimios demitigat æstus. Et eandem Homeri, & Strabonis sententiam, Elysios campos Hispaniæ tribuentium, sequitur Ludov. Vives in not. ad D. Aug. lib. 20. de Civit. Dei, c. 27. Carol. Stephan. in d. verb. Elysij campi, Cœli. Rhodig. lib. 18. lict. antiq. c. 22. Ioan. à Ponte in d. conven. lib. 2. c. 24. pag. 255. licèt alij in cavo lunaris globi eos statuant: alij in duabus insulis Atlanticis, Gaditano Freto vicinis, Canarijs, aut Fortunatis: alij in Paradiso, vel etiam circa Aegyptum, aut Lesbon, ut constat ex Plutarc. in Sertorio, & in libello de facie Orbis Lunæ, Servio, Pontan. & Cerda in illud Virgil. in 6. Æneid. Devenere locos lætos, & amœna vireta Fortunatorum nemorum sedesq́ue beatas. Lucan. lib. 9. Pharsal. Hesychio. Cœl. Rhodig. lib. 1. c. 4. & alijs, quos refert Vives ubi sup. Ortel. in Thesaur. verb. Elysius, Carol. Stephan. in d. verb. Elysij campi, & verb. Atlanticæ insulæ, & Ioan. Funger. in Etymolog. sub eodem verbo. Sextò & ultimò, quia mirum videri non debet, has Occidentales & Australes plagas antiquos latuisse, cùm [sect. 66] neque de Hesperidum hortis notitiam habuerint, qui prope ipsum Hispaniæ Oceanum, sive Atlanticum mare ad Lixi oras extitisse dicuntur, ut ex Hesiod. in Theog. Euripi in Hippolyt. coronat. & in Hercul. furen. & ex alijs plurimis Græcis & Latinis Auctoribus eruditè ostendit Natal. Comes lib. 7. Mythologiæ cap. 1. pag. 583. &c. 7. pag. 619. & seqq. & Bern. Aldert. lib. 4. de antiq. Hisp. c. 6. & Lucret. lib. 5. de nat. rer. in princ. Qui illam huius rei causam reddit, quòd nostrorum nemo ad eas navigasset, nec Barbari eo accedere propter Draconis metum ausi fuissent, sic enim inquit: Aureaq́ue Hesperidum servans fulgentia mala Aspera, acerba tuens immani corpore serpens Arboris amplexus stirpem? quid denique obesset Propter Atlantæum littus, pelageq́ue severa Quo nec noster adit quisquam, nec barbarus audet. Fuit enim olim [sect. 67] navigatio freti Gaditani, & transmissio columnarum Herculis infrequens & intentata, propterea quòd nimis periculosa reputabatur, ut latè probat Pined. de reb. Salom. lib. 4. c. 6. pag. 171. &c. 15. §. 3. pag. 205. Cui addo Cornel. Tacit. in. lib. de morib. Germ. qui Germanos indigenas esse, eo argumento ostendere nititur: Quia immensus ultra, utq́ue sic dixerim, adversus Oceanus, raris ab Orbe nostro navibus aditur. Quis porro propter periculum horridi & ignoti maris, Asia, aut Africa, aut Italia relicta Germaniam peteret, informem terris, asperam cœlo, tristem cultu, aspectuq́ue, nisi sibi patria sit. Et Suidam, verb. Atlantica maria, relatum & sequutum ab Ortelio in Thesaur. Geograph. verb. Oceanus Atlanticus, ubi tradunt, [sect. 68] Omnia maria innabigabilia Atlantica vocari. Huius autem periculi, sice difficultatis ratio in eo consistebat, quòd priscis illis temporibus, [sect. 69] nondum navigationes per altum institutæ erant, & licèt [sect. 70] navium inventio, & navigandi usus cognosceretur, utpotè qui ab ipso Noë, & eius arca initium accepit, ut constat ex Genes. c. 7. Ioseph. lib. 5. antiquit. Philo. in lib. de multipl. gen. huma. Methastene, Fabio Pictore, & Annian. sup. Beros. lib. 4. Polid. Virg. lib. 3. de invent. rer. c. 15. Ravis. Text. in officina, 1. to. pag. 326. Carol. Steph. in diction. verb. Noë, pag. 319. Ioan. Funger. in Etymol. verb. Navis, pag. 674. Camil. Borel. de præstan. Reg. Cath. c. 19. n. 51. & 55. Theat. vit. hum. vol. 20. lib. 3. pag. 1715. & vol. 20. lib. 1. pag. 3628. & ex Clem. Alex. lib. 1. stromat. c. 7. pag. 336. Qui [sect. 71] Atlantem Lybicum primum naves fabricasse, & mare navigasse commemorat. Minimè [sect. 72] tamen navium forma, astrolabium, & alia instrumenta ad hoc necessaria ita hominibus innotuerant, ut sese tam immani abysso committere audêrent. Præsertim [sect. 73] sine ferrea acu magnete attacta, quam vulgò maritimam vocant, quæ perpetuò Septentrionem respicit; & eo uno navigationis præsidio sublato, certa magni Oceani traiectio prorsus impossibilis est, ut præclarè confiderat Ioseph. Acosta lib. 1. de nat. Novi Orb. cap. 16. pag. 45. & Thom. Bozius loquens de Columbi & Lusitanorum navigationibus lib 4. de statu Italiæ, c. 1. n. 68. Nam etsi, ut Plin. lib. 8. cap. 56. de Phœnicum navigatione scribit, [sect. 74] ex Syderibus, Sole & Luna, ex terrarum promontorijs, littorumq́ue differentijs aliquid maritimæ peritiæ habêri possit, quod latè etiam illustrat Pineda d. cap. 15. §. 5. pag. 208. cum Cicer. lib. 1. Academ. & Arato in Phœnomen. ubi sic habet: Hic Iovis altrices Helice, Cynosuraq́ue fulgent, Dat Graijs Helice cursus, maioribus astris Phœnicas Cynosura regit; sed candida totis Certior est Cynosura tamen sulcantibus æquor, Quippe brevis totam fido se cardine vertit. Si tamen [sect. 75] hæc omnia nubilo tempore obducerentur, & in medio mari deprehensi, ut Virg. ait lib. 1. Aeneid. Vnà Eurus Notusq́ue ruerent, creberq́ue procellis Africus, & vastos volverent ad littora fluctus. Fieri non poterat, ut nauta dempto magnetis usu, quo dirigeret proram nosceret, non magis quàm ut oculis captus, quid in monte procul posito emineat, quid iaceat, digito oftenderet. Vt vel ipse [sect. 76] idem Virgil. egregiè insinuat lib. 3. Aeneid. sic canens: Postquam altum tenuere rates: nec iam ampliùs ullæ, Apparent terræ: cœlum undique & undique pontus Continuò venti volvunt mare, magnaq́ue surgunt Aequora; disper si iactamur gurgite vasto Involvere diem nimbi, & nox humida cœlum Abstulit: ingeminant abruptis nubibus ignes Excutimur cursu, & cæcis erramus in undis Ipse diem, noctemq́ue negat discernere cœlo. Nec meminisse viæ media Palinurus in unda: Tres adeò incertos cæca caligine Soles Erramus pelago, totidem sine sydere noctes. Quapropter meritò Acosta d. lib. 1. cap. 16. & seqq. nimis extollit [sect. 77] ingens hoc naturæ miraculum, quod in acu magnetica reperîtur, probatq́ue veteribus ignoratam fuisse, neque eam illos in navigando peritiam habuisse, [sect. 78] ut cum arte nautica hominum nostri temporis, & præcipuè Hispanorum, conferri possit. Qua unâ incredibili & celeritate, & certitudine Oceanum undevis, & quovis enavigant, illiusq́ue regiones, & clymata accuratè callent, ut ubi sistendum, ubi dextrorsum nonnihil inclinandum, ubi lævorsum, non minus constanter noscant, quàm si per terram progrederentur. Huius autem adeò magni benesicij auctorem [sect. 79] incertum esse dicit Polid. Virg. d. lib. 3. de invent. rer. c. 13. sed alij magis frequenter id tribuunt Flavio cuidam Amalfitano circa annum salutis 1300. De cuius laudibus & commodis, & uſibus acus magneticæ ultra prædictum Acostam plurima cumulant Pandulfus Collenucius hist. Neapolit. lib. 1. & 10. Bapt. Carraf. in eâdem hist. lib. 1. Petr. Zieza 2. tom, rer. Ind. cap. 9. Gomara 1. p. hist. Ind. cap. 10. Lævinus Lemnius de occult. nat. mirac. lib. 3. cap. 4. Pet. Medina artis navigat. lib. 6. cap. 1. Hieronym. Ossorius lib. 1. de rebus Eman. ubi pyxidem nauticam eleganter describit. Gilbert. de magnete, lib. 1. cap. 1. Iovius lib. 25. histor. Ioan. Barros in sua Asia, decad. 1. lib. 1. c. 4. Adrian. Turneb. lib. 20. adversar. c. 20. Guid. Pancirol. in novis repertis c. 11. Philander. comment. in Vitruvium lib. 10. cap. 14. Abraham Ortel. in Theatr. Geograph. tab. 5. Ioan. Boter. in relat. univers. 1. p. vol. 2. lib. 1. pag. 332. & seqq. Lil. Girald. lib. de navigat. cap. 1. Thom. Bozius lib. 6. de sign. Eccl. Dei, cap. 7. sign. 24. pag. 240. & seq. & lib. 8. cap. 1. sign. 33. pag. 291. & lib. 20. sign. 87. cap. 6. pag. 334. & de Italiæ statu. d. lib. 4. cap. 1. Camill. Borrell. de præst. Reg. Cathol. cap. 78. ex num. 22. Pat. Guzman in 1. part. hist. Iapon. Pet. Garcia Ferrandus & Andreas Cretensis in peculiaribus libris, quos de navigandi arte scripsêre, Pet. Opmeerus in opere Chronog. pag. 100. & pag. 357. & 373. Ant. Possevinus in Biblioth. 2. tom. lib. 15. cap. 20. pag. 257. Mariana de rebus Hispan. lib. 1. cap. 22. Maluenda de Antichr. lib. 3. cap. 24. Theatr. vitæ huma. vol. 20. lib. 1. pag. 1628. ubi ait hoc ipso invento Hispanis Novi Orbis investigandi instrumentum datum fuisse, Fr. Anto. de San Roman in eâdem hist. lib. 1. cap. 2. Fr. Ioan. Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. capit. 10. pag. 32. Ant. Herrera in hist. gener. Ind. Occid. decad. 1. lib. 1. cap. 1. & seq. & in descriptione in dicto cap. 1. pag. 1. Simon Maiolus in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 23. pag. 540. & seq. & colloq. 18. pag. 404. & seq. & pag. 422. ubi alium acus magneticæ inventorem agnoscit, & plura de magnetis proprietatibus tradit, quod [sect. 80] & præstat Plinius lib. 36. cap. 16. Lucret. lib. 6. de nat. rerum, D. August. lib. 21. de Civit. Dei, cap. 4. & 6. ubi Ludov. Vives in notis, Goropius Becanus lib. 3. Hispanic. Pineda. d. lib. 4. cap. 15. §. 4. ex pag. 206. & capit. 18. pagina 222. ubi etiam explicat, cur ita appelletur, & unde trahatur, Theatr. vitæ humanæ vol. 5. lib. 2. pag. 1226. Et causam, [sect. 81] cur magnes Septentrionem semper requirat, adducere conatur Fr. Ioan. à Ponte in conven. utr. Monarch. lib. 2. cap. 23. pag. 249. & novum, & notandum magnetis experimentum Herrera in dict. descriptione pag. 2. [sect. 82] Nimirum magnetem serro maiorem attrahendi vim communicare, quàm ipsa habeat; etenim si magneti ferrum iungatur, longè maius pondus alterius ferri elevabit, quàm si per se sola ad id peragendum accommodaretur. Et quod etiam in terrestribus itineribus [sect. 83] multi magnete utantur, & quòd montes magnetici trahant ad se navigia circa eos transeuntia, quibus ferrum vehitur, recolit Maiolus ubi suprà, & Aloys. Cadamust. in sua navigat. 55. Vbi refert, non longè à mari Arabico ad insulas Calechut esse magnam magnetis copiam, adeò ut multæ ibi fiant naves absque ferro, quòd vim magnetis paveant. Idem tradit Ludov. Vives ubi sup. 
 
 # 12 CAPVT XII. In quo latè auctores & argumenta contrariæ sententiæ referuntur, & refelluntur: & nullis ante Hispanos hunc Novum Orbem cognitum fuisse magis ostenditur. SVMMARIVM Capitis XII. -  1 Opinionem aliquam probare non sufficit, nisi contrarijs satisfiat. -  2 Auctores plurimi recensentur, qui Novum Orbem veteribus cognitum dicunt. -  3 Iustus Lipsius quid senserit de notitia Novi Orbis? Basilius Pontius Legionens. Augustinianus laudatur, ibid. -  4 Novum nihil est hodie, quod anteà non præcesserit. Et num. 10. -  5 Novus Orbis aliquando antiquis cognitus, & posteà ignoratus, ac denuò à Columbo repertus. -  6 Nova multa videri, quæ iam olim in usu fuerunt. -  7 Arietis machinam invenit Carthago, & posteà eius oblita stupuit contra se per Romanos admotam. -  8 Fontei & Thuani carmina de novis antiquis. -  9 Res omnes suas mutationes habent, & quæ cecidere, resurgunt, secundùm Horatium. -  10 Novum nihil sub Sole Proverbium qualiter accipiatur? -  11 Homines non omnia simul Iupiter docuit. -  12 Erato, una inter Musas, à novis inventis nomen accepit. -  13 Thaletis Milesij apophthegma. -  14 Tempus est rerum omnium inventor & magister. -  15 Inveniendis inventa non obstant secundùm Baldum. -  16 Inventa de novo plurima, & utilissima omnibus sæculis leguntur, & aliqua eorum exempla. -  17 Antipodum & Novi Orbis inventio instar omnium inventorum valet. -  18 Munera maxima, & clarissima naturæ fortuitò sæpè reperta sunt, & aliqua exempla. -  19 Fortuito quæ apud nos fieri videntur, Dei consilio reguntur. -  20 Magnes lapis fortuitò repertus. -  21 Lyræ, sive Citharæ inventio qualiter cœperit? -  22 Purpuræ inventio cum Cassiodoro. -  23 Nili origo, & incrementum his ultimis temporibus à Lusitanis detecta. -  24 Nili originis cognitio veteribus frustra tentata, & impossibilis reputata. -  25 Navigationes per altum antiquitus in usu fuisse quidam tradunt, & earum exempla. Et num sequentib. -  26 Mare universum non solùm navigabile, sed de facto etiam antiquitus navigatum. -  27 Hannonis navigatio similis fuisse dicitur tertiæ Columbi. -  28 Carthaginenses olim per Atlanticum navigasse dicuntur. -  29 Euthymenes Massiliensis olim Atlanticum navigavit. -  30 Navigatio quem progressum olim habuerit, cum Claudiano. -  31 Magnetis usum sunt qui veteribus tribuant. Et num. 42. -  32 Plauti versoriam aliqui acum Magneticam fuisse putant. Et num. 46. -  33 Navigandi peritia veterum cum nostra comparari nequit. -  34 Navigationes per altum raræ olim, & portenti loco habitæ. -  35 Hannonis navigationes parum fidei habuerunt, & Proverbium de eis. -  36 Navigationes tantùm littorales priscos exercuisse, qui affirment?Et numero 37. 38. 40. -  39 Navigationem sine remis veteres nusquam exercebant. -  41 Astrolabij inventum, & utilitas. -  42 Magneticæ acus usum veteribus omnino ignoratum fuisse probatur. -  43 Magneticæ pyxidi Novi Orbis detectio debetur. -  44 Trapobanenses qua industria in navigando vterentur. -  45 Magneticæ acus nullum extat nomen apud antiquos. -  46 Versoriam capere apud Plautum significat dar, ò tomar la buelta. -  47 Atlanticam Platonis quidam Novum Orbem esse putant, sed reijciuntur, n. 52. -  48 Aristotelis locus de insulis à Carthaginensibus detectis à multis accipitur pro Novo Orbe, qui reijciuntur, num. 53. -  49 Americanos à Carthaginensibus procedere aliqui putant, & quare? -  50 Æliani optimus locus exponitur, ubi Novum Orbem depingere videtur, sed reijcitur, num. 56. -  51 Novi Orbis incolas eosdem esse ac Hyperboreos tradit Goropius, sed reijcitur, num. 60. -  54 Aristotelis, sive Theophrasti liber de mirabilibus auditionibus fabulosus est. -  55 Luciani fabula de quadam navigatione à se in novas regiones facta refertur, & ridetur. -  57 Sileni narrationem de Novo Orbe à Theopompo relatam, ut meram, & nugatoriam fabulam accepit Ælianus & Tertul. -  58 Theopompus quis fuerit? -  59 Goropius Beccanus audaciæ, & levitatis notatur. -  60 Hyperborei & Riphæi montes ubi sint, & unde dicantur? Et num. 62. -  61 Riphæos, & Hyperboreos montes incolentium mira fœlicitas, & salubritas. -  63 Novi Orbis scientiam videntur habuisse, qui & Antipodum: & respondetur, num. 70. -  64 Novum Orbem agnovisse videtur Lucian. Plutarch. 7 Avìtus: & eis respondetur, num. 71. & 72. -  65 Divi Clementis Romani verba de mundis, qui sunt trans Oceanum, multi pro Novo Orbe accipiunt: & respondetur, num. 74. -  66 D. Clementis epistolæ ad Corinth. auctoritas. -  67 Seneca Philosophus scripsit tragœdiam Medææ, & in ea vaticinari videtur de Novi Orbis detectione. Et num. 76. -  68 Columbum, Senecæ auctoritate inter alia ductum, ad Novum Orbem quærendum, multi opinantur. -  69 Hispanis adimi non potest vera gloria primæ detectionis Novi Orbis. -  70 Antipodes esse licèt aliqui ex antiquis agnoverint, ignorabant tamen regiones eorum, & alterius generis mortalium esse putabant. -  71 Plutarchi, & Luciani narrationes, quibus videntur Orbem Novum denotare fabulosæ sunt. -  72 Avìtus declamator Novum Orbem non agnovit, sed potiùs apertè negavit. -  73 Avìti elegantissima verba, quibus Alexandrum hortatur, ne novas terras ultra Oceanum quærat. -  74 D. Clemens Romanus sub mundis trans Oceanum Antipodes significare voluit secundùm Originem. -  75 Mundos plures esse, qui affirmant, graviter errant. -  76 Seneca quo sensu, & modo Novos orbes detegendos esse prædixerit? -  77 Divinatio viris prudentibus familiaris quæ sit? -  78 Seneca non secùs ac cæteri sui temporis Philosophi Oceanum finem Orbis esse putabat. -  79 Pedonis carmina elegantissima apud Senecam, Oceanum mundi finem esse tradentis. -  80 Poëtæ, & alij Auctores multa temerè vaticinantur, quæ posteà impleta videmus. -  81 Senecæ locus alter, quo prænuntiasse videtur detectionem huius Novi Orbis. -  83 Gentium plura examina repentè ex regionibus Aquilonaribus exierunt, & bellis Orbem turbarunt. -  83 Virgilij vaticinium, quod trahi potest ad detectionem Novi Orbis. -  84 Argonautarum fabulam qui tractaverint. -  85 Aurei velleris Ordinis Equestris origo. -  86 Ducatus Burgundiæ veri successores sunt nostri Reges Catholici. -  87 Virgilij locus Aeneid. 6. exponitur contra Iust. Lipsium. -  88 Aethiopia Maurorum cur à Virg. & Lucano dicatur iacere extra sydera. -  89 Seneca in Medæa non loquitur de regionibus Occidentalibus, quales sunt Novi Orbis, sed de Septentrionalibus. -  90 Thule insula ubi? Et plura de ea remissivè. -  91 Novæ terræ, & insulæ repertæ sunt in Oceano Septentrionali. -  92 Hunni, & Gothi in alio veluti Orbe ignoto habitare olim dicebantur. -  93 Mare Septentrionale navigare, non ita mirum ac Oceanum Occidentale. -  94 Mare ultra Groenlandiam unius diei cursu fertur innavigabile. -  95 Navigationes mirandæ Battavorum per mare Glaciale remissivè. -  96 Lucius Marinæus Siculus debili argumento ductus tribuit Romanis Novi Orbis detectionem. Et num. 99. -  97 In Regno Chile in valle Cauten repertæ sunt figuræ aquilarum bicipitum. Et num. 102. -  98 Clavus ferreus antiquus repertus lapidi cuidam inclusus dicitur in argenti fodinis de Caxatambo. Et num. 105. -  99 Marinæi figmentam de numismate Augusti Cæsaris in mineralibus Orbis Novi reperto à multis exploditur, & qualiter ibi esse potuerit? -  100 Imposturæ plures sæpè fiunt sub prætextu antiquitatis. -  101 Carmina quædam Indiarum Orientalium Inquisitionem suadentia Vlyssipone confecta sunt, antiquitatem simulantia. -  102 Chilenses quo pacto potuerint effigiare aquilas bicipites. -  103 Aquila Romanorum signum quando & quare biceps portari cœperit? -  104 Germani cur sumpserint pro insignis aquilam bicipitem? -  105 Clavus ferreus quo pacto pervenire potuerit ad fodinas Caxatambi, & lapidibus earum includi. -  106 Lapides intra, multa a miranda reperta sunt, & exempla remissivè. -  107 Naves in altissimis montibus, & longè à mari positis aliquando repertæ sunt. VErvm autem verò, quoniam [sect. 1] parum est fundamenta opinionis nostræ iecisse, quæ totam laudem detectionis huius Novi Orbis Hispanis tribuit, nisi contrarijs quoque satisfaciamus, ut in simili dicebat Baldus in notabili cons. Schismatis, col. penult. quod est in titul. si quis aliquem testari prohibuerit. Sciendum est, [sect. 2] plurimos alios, & sanè doctissimos Scriptores, non extraneos tantùm, verúm etiam nostrates existere, qui dum plus æquo antiquitati deferre volunt, eundem Orbem priscorum monumentis manifestè insinuatum, imò & à Carthaginensibus, Tyrijs, Phœnicibus, Romanis, Hebræis & alijs nationibus lustratum esse contendunt, ut constare potest ex ijs, quæ latè tradunt Vatablus sup. 3. lib. Reg. cap. 9. & 22. & lib. 2. Paralip. cap. 3. Arias Montanus in apparatu ad Phaleg. cap. 9. Genebrard. lib. 2. Chronog. pag. 158. Lud. Vives sup. D. August. lib. 16. de Civit. Dei, cap. 9. Lucius Marinæus Siculus de reb. Hispan. lib. 19. cap. 16. Alexan. Vanegas lib. 2. natur. quæst. capit. 22. Adrianus Turnebus lib. 20. advers. cap. 11. Pamelius in notis ad Tertullian. in Apolog. num. 528. Isaac Casaubonus in animadvers. ad Athenæ. lib. 3. cap. 7 Gorop. Becanus lib. 7. orig. Hispan. & in origin. Antuerpiens. lib. 3. & 9. pag. 1026. & seq. Ioan. Mariana de rebus Hispan. lib. 2. cap. 2. Stephan. de Salazar Carthusianus sup. Symbol. Apost. discurs. 16. cap. 3. Gregor. Garcia Dominicanus in tractat. de Ind. orig. per totum, Maluenda lib. 3. de Antichrist. cap. 16. Ioan. Pineda lib. 4. de reb. Salom. cap. 16. per totum, præcipuè §. 4. pag. 213. num. 4. & latè & eleganter Iustus Lips. [sect. 3] lib. 2. Physiologiæ Stoicorum, cap. 21. & post eum, eo non relato, Mag. Fr. Basilius Pontius Legionensis Augustinian. quem ego Salmanticæ ob religionem, variam eruditionam, & incomparabilem memoriam, multum suspexi, in lib. cui variarum disput. titulum fecit, & post hæc scripta ad meas manus pervenit, sub quæst. 8. exposit. capit. 1. & 2. ubi concludunt: Fuisse iam olim istam partem mundi, & auditione acceptam, & ratiocinatione stabilitam, etsi inspectione fortasse non usurpatam. Pro cvivs sententiæ confirmatione primò considerant, nihil [sect. 4] nunc in mundo contingere, quod novum, aut recens vocari possit, quodq́ue iam prioribus illis sæculis non præcesserit, licèt memoriâ fortè eorum exciderit, ut habetur Eccles. 1. vers. 9. & 10. ubi plura novissimè congessit Pineda ex pag. 177. Martinus Delrio in adag. sacris 2. tom. adag. 292. pag. 366. & idem Pineda in nostræ quæstionis terminis loquens. d. lib. 4. de rebus Salom. cap. 15. §. 4. pag. 206. & cap. 16. §. 5. pagina 214. Atque ita opinantur antiquis planè temporibus [sect. 5] hunc Orbem, & Oceani ad illum navigationem incomperto fuisse, posteà tamen temporum, & casuum varietate in usu, & memoria hominum esse desijsse, quousque rursus Divinâ providentiâ, Columbi industriâ, & Hispanorum virtute, res non tam nova, quàm antiqua inventa fuit, seu potiùs repetita, atque instaurata. [sect. 6] Quemadmodum in alijs pluribus contingit, de quibus loquitur Tertullianus lib. de Pallio, cap. 1. relatus à Basilio Pontio. d. quæst. 8. cap. 3. pag. 475. ubi sic notanter inter reliqua inquit: Nam [sect. 7] & aritem, nemini unquam libratum, illas dicitur Carthago, studijs asperrima belli, prima omnium armasse, in oscellum penduli impetus commentata vim tormenti debile pecoris capite vindicantis. Cùm tamen ultimarent tempora patriæ, & aries Romanus in muros quondam suos auderet, stupuere illicò carthaginenses, ut novum extraneum ingenium. Tantum ævi longinqua valet mutare vetustas. Atque eòdem respexisse videtur poëtica [sect. 8] illa paraphrasis Fontei: — Quæ nunc dici, fieriq́ue notamus Vt nova præteritis iam dicta, aut gesta fuere Temporibus, sed cum semel interiere resurgunt, Atque renascuntur quasi facta recentia, cum sint Antiqua, & Patribus iamdudum cognita nostris. Et Thuani: — Nempe omnia quæ nunc Miramur, prisca ea visa, auditaq́ue sæclis Temporis exacti veniens oblivia tempus Inducit. Quod profectò illud est [sect. 9] Horatianum in arte Poët. Dum non solùm de vocabulorum. sed de rerum omnium, atque humanarum consuetudinum ætate, ortu, interitu, mutationibus, iterumq́ue redivivis vicissitudinibus, sic scripsit: — Mortalia facta peribunt, Multa renascentur, quæ iam cecidere, cadentq́ue, Quæ nunc sunt in honore vocabula si volet usus, &c. Sed hoc argumentum parum quidem iudicio meo evincit, cùm nimis generale sit, nec certâ aliquâ & solidâ ratione muniatur. Non enim quærimus, an potuerit Novus hic Orbis veteribus innotescere? Sed an reverâ innotuerit? & aliquod sufficiens testiomonium ad id probandum reperiatur. Neque urget [sect. 10] proverbialis illa Eccles. locutio, quâ nihil sub Sole novum esse docemur: nam hoc varias expositiones habet, quas copiosè congerunt, & illustrant novissimi Pineda, & Delrius ibîdem. Et hyperbolicè, vel argumento sumpto à communiter accidentibus à Salomone dictum esse videtur, ut comprimeret & corrigeret insaturabilem illam hominum libidinem videndi, ex periendiq́ue novas ad voluptatem, & fœlicitatem vias, oftenderetq́ue non successuras fœlicius, quàm hucusque, vel ipsi, vel priores alij in similibus casibus experti fuerint. Quis enim negabit [sect. 11] omnino verum esse, quod Aratus in lib. Phænomenon scripsit, Παντα γὰρ οὔπω ἐκ διὸς ἄντρωϖοι γινοσϰομεν, idest, non omnia simul edoctos homines à Iove, sed adhuc pleraque occulta manêre, quorum aliqua in posterum dabit. Vnde [sect. 12] & inter Musas, quarum cuilibet suæ artis, disciplinæve institutionem veteres assignarunt, Erato, idest, Εύρων ὅμοιομ dicitur, ut inquit D. Fulgent. lib. 1. Mytholog. cap. de. decem Musis, quasi simile inveniens, quia post scientiam & memoriam nova invenire deceat, eaq́ue commoda, ut divinitatis opinio acquiratur. Et [sect. 13] Thales Milesius referente Laërtio lib. 1. c. 1. sciscitatus, quidnam in tota rerum natura esset sapientissimum? respondit. [sect. 14] Tempvs: invenit enim omnia: quem sequutus Tertullianus in Apolog. cap. 1. Tempvs (inquit) omnia revelat; & Senec. lib. 7. nat. quæst. cap. 31. veluti præsagiens hanc tanti Orbis detectionem, de qua sermonem habemus, sic scribit: Multa venientis ævi populus ignota nobis sciet. Multa sæculis tunc futuris, cum memoria nostri exoleverit, reservantur. Pusilla res mundus est, nisi in illo quod quærat omnis mundus habeat. Quibus adsentiens Sinesius Cyrenensis Episcopus epist. 57. Multas, inquit, rerum utilium tempus invenit, aut correxit, non omnia ad exempla fiunt, sed singula, quæ facta sunt, initium semel habuerunt: & Baldus [sect. 15] in proœmio Decretal. de se, ac suis scriptis obijciens, sic ait: Ad quid loqueris, cum tot scripserint, & mundum illuminaverint? Adhuc multum restat operis, multumq́ue restabit; quia inveniendis inventa non obstant. In cuius rei comprobationem plurima quoque exempla omnium sæculorum adduci etiam possent, [sect. 16] in quibus aliqua recenter inventa in mundum prodierunt, de quibus latè agit Polidor. Virgil. in suis libris de invent. rerum, Theat. vitæ human. volum. 21. lib. 3. ex pag. 3798. Ravisius Textor in officina 2. part. ex pag. 97. Simon Maiolus in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 23. Thom. Bocius de sign. Eccles. Dei, lib. 6. cap. 7. Vbi [sect. 17] instar omnium esse posse inquit: Quòd à nostris Antipodes certo atque explorato inventi, & aperti fuerint, & facillima, & expedita navigatio ad illos relicta, dimidium scilicet totius Orbis terrarum, & omnium rerum, quas Deus hominibus est fabricatus. Et omnino legendus Iacobus Pomerus in oratione, quòd antiquitas non ubique novitati præferenda sit, apud loan. Rosinum, pag. mihi 490. ubi sulphurei pulveris, & æneorum tormentorum, Nauticæ pyxidis, saccari ex arundinibus excoquendi artem, & plurima alia superioris ætatis utilissima inventa, multis & meritis laudibus efferunt. Et idem præstat Ioseph. Acosta lib. 1. de nat. Novi Orb. cap. 19 illud. etiam tanquam valdè mirabile rectè commendans in maximis clarissimisq́ue naturæ muneribus, quòd [sect. 18] casu, atque fortuito multoties reperta sint, non industriâ hominum conquisita: Plerasque enim (inquit) herbarum vires, hominum vitæ salutares: & lapidum, & stirpium usum, & fossilium, quæ vocant, mineralia, gemmas quoque & auri venas, proprietates quoque magnetis, succini, ada. mantis. & cæterorum talium, casus potiùs ostendit mortalibus, quàm ulla industria, ut in ijs non hominum ingenium, sed Dei providentia commendetur; quæ [sect. 19] enim fortuito apud nos fieri videntur, ea consilio Divino prorsus eveniunt. Et potuit adducere aliud exemplum de fortuita inventione [sect. 20] magnetis ferrum ad se trahentis, de qua Plin. lib. 36. capit. 16. & lyræ, [sect. 21] sive citharæ, quam Mercurius casu etiam reperisse, & adaptasse fertur, cùm testudinem mortuam ad ripas Nili invenisset, consumptâ iam carne, sed superstitibus nervis, & percussione digitorum sonum excitasset, ut latiùs commemorant Pausan. in Eliacis, Lucian. in Dialog. Appoll. & Vulca. & Natal. Comes lib. 5. Mythol. cap. 5 pag. 375. Quibus adijcio [sect. 22] quod de inventione purpuræ his elegantissimis verbis prodidit Cassiodor. lib. 1. var. epist. 2. pag. 11. Verùm talis tantaq́ue res, quàm facili legitur inventa compendio! Nam cùm fame canis avida in Tyrio littore proiecta conchilia impressis mandibulis contudisset, illa naturaliter humorem sanguineum deftuentia, ora eius mirabili colore tinxerunt. Et ut est mos hominibus, occasiones repentinas ad artes ducere, talia exempla meditantes, fecerunt Principibus decus nobile dare, quod substantiam noscitur habere mediocrem. Nec omittere volo originis [sect. 23] incrementi Nili cognitionem his ultimis temporibus à Lusìtanis detectam, dum navigandi peritiâ totâ Africâ circunvecti, extremâq́ue orâ occupatâ, sibi aditum ad Abyssinos, aliosq́ue populos in Africæ meditullio aperuerunt, eiusq́ue fontes lustrarunt; de quo agunt Ioan. Barrus decad. 1. lib. 10. cap. 1. Ioan. Boter. in relat. univers. 1. par. lib. 3. cap. de Nilo, Philip. Pigaffeta lib. 2. de Regno Cõgi cap. 10. Damian. Goës lib. de morib. & relig. Æthiop. Ioan. Bapt. Ramusìus in fine Æthiop. navigat, Francisci Alvarez, Simon Maiol. 1. tom. colloq. 11. pag. 281. & 282. Nicolaus Godignus lib. 1. de reb. Abyssino. c. 11. Thom. Bozius in tract. imperia pendêre à virtut. C. 12. & Ioan. Baptista Scortia lib. 1. de nat. & increm. Nili c. 2. Cum tamen [sect. 24] antiquioribus sæculis hoc omnino latuisset, & frustra à potentissimis Regibus, & sapientissimis Philosophis quæsitum & disputatum, semper magis abstrusum manêret, ut notavit Lucan. lib. 10. Pharsal. & Franc. Petrarcha in fine itinerarij Syriaci, adeò ut quæsierit Lactan. Firmian. lib. 3. divinar. instit. capit. 8. num cœli, & Nili fontis cognitio hominem beare posset? & ut Herodot. lib. 2. & 4. Solinus capit. 34. Seneca lib. 4. natur. quæst. capit. 2. Horat. lib. 4. Carm. Ode 14. Ovid. lib. 2. Metamorph. Procopius Cæsariens. lib. 1. de reb. Goth. & alij Auctores relati ab Scortia. d. cap. 2. impossibile prorsus esse putaverint Nili fontes ullo tempore reperire. Vnde Ammian. Marcellin. lib. 11. Origines (inquit) fontium Nili, sicut adhuc factum est, posteræ quoque ignorabunt ætates, & Claudian. Epig. de Nilo: Secreto de fonte cadens, qui semper inani Quærendus ratione latet, nec contigit ulli, Hoc vidisse caput: fertur sine teste creatus. Eâdemq́ue de causa dixit Tibullus lib. 1. Nile pater, quanam possum te dicere causa, Aut quibus in terris occuluisse caput? Et Lucanus. d. lib. 10. Nullaq́ue non ætas voluit conferre futuris Notitiam, sed vincit adhuc natura latendi. Et Post alia: Et te terrarum nescit cui debeat Orbis Arcanum natura caput non prodidit ulli, Nec licuit populis parvum te, Nile, videre, &c. Et ad hoc idem allusit Auson. Epigr. 10. cùm ait: Inveniet fontes hic quoque, Nile, tuos. Secundò, quò suam sententiam magis confirment, & Orbis Novi notitiam veteribus asserant, eâ ratione prædicti Scriptores utuntur, & præcipuè Pineda. d. lib. 4. de rebus Salom. cap. 14. §. 4. pag. 192. & Gregor. Garcia. d. lib. 1. de Ind. orig. cap. 2. per totum, & libro 4. cap. 2. Quod mirum non sit, cum ab antiquis cognitum, & lustratum fuisse, licet ad hoc totius Oceani vastitas traijcienda esset, cùm constet etiam tunc navigationes [sect. 25] per altum, & quidem longissimas in ipso Oceano Atlantico, & alibi sæpè iniri solêre, ut adversus Eratosthenem contendit Strabo. lib. 3. & 16. de situ Orb. & pluribus exemplis sumptis ex navigationibus Phœnicum, Tyriorum, Sydoniorum, Gaditanorum, Samiorum, Herculis, Bacchi, Osiridis, Semiramis, Darij, Alexandri, Hannonis & aliorum ostendunt Herodot. lib. 1. & 4. Diodor. Sicul. lib. 1. cap. 2. Plin. lib. 3. cap. 1. & lib. 6. cap. 23. lib. 2. cap. 67. lib. 5. cap. 1. lib. 18. capit. 16. Arrian. lib. 8. Solinus in Polysth. cap. ult. Pompon. Mela lib. 3. cap. 10. Ælianus lib. 5. histor. animal. cap. 39. & alij plures relati à Pineda, & Garcia ubi sup. & Maluenda lib. 3. de Antichrist. cap. 15. ubi probare nititur [sect. 26] universum mare non solùm navigabile esse, verùm & de facto navigarum, etiam antiquorum attestatione, & cap. 16. Vbi Hannonis [sect. 27] navigationem ab his auctoribus commemoratam simillimam fuisse existimat tertiæ, quam Columbus in Novum Orbem fecit, cùm Pariam aperuit anno Redempt. 1497. ut patet ex relationibus Novi Orbis cap. 105. & Gomara in histor. Ind. lib. 1. Idem quoque latè prosequitur Bernard. Aldrete de antiquit. Hispan. lib. 1. cap. 24. ex pag. 107. & lib. 2. cap. 24. & sequentib. & Isaacus Casaubonus lib. 3. animadvers. in Athenæ. capit. 7. ubi sic ait: [sect. 28] Iam olim Carthaginiensses navigationem in Atlantico Oceano instituerunt, & terrarum aliquas plagas, multis posteà sæculis incognitas, aperuerunt. Classis præfectus fuit Anno, cel potius Hanno ex proceribus Carthaginiensium. Vltra quos addo Senecam lib. 4. nat. quæst. cap. 2. Plutarch. lib. 4. de placitis Philosoph. cap. 1. & Galenum libro de histor. Philosoph. Qui [sect. 29] Euthymenem Massiliensem referunt, testantem, se Atlanticum mare navigasse, & experientiâ comprehendisse, inde Nilum fluere, eumq́ue maiorem, quandiu Etesiæ tempus observant. Et perpendi etiam possunt [sect. 30] elegantissima Claudiani carmina in raptu Proserpinæ, qui priscos illos nautas ex littoralibus primùm navigationibus, paulatim ad longissimas & altissimas prorupisse, sic graphicè & disertè testatur. Inventa secuit primus qui nave profundum, Et rudibus remis sollicitavit aquas. Qui dubijs ausus committere flatibus alnum, Quas natura negat, præbuit arte vias. Tranquillis primum trepidus se credidit undis, Littora securo tramite summa legens. Mox longos tentare sinus, & linquere cerras, Et leni cœpit pandere vela Noto. Ast ubi paulatim præceps audacia crevit, Cordaq́ue languentem dedidicere metum. Iam vagus irrupit pelago, cœlumq́ue secutus, Ægeas byemes Ioniumq́ue domat. Magnetis [sect. 31] quoque sive acus nauticæ usum veteribus tribuit idem Pineda ubi sup. cum Lævin. Lemnio lib. 3. de occult. nat. mirac. capit. 4. & Gorop. Becano in orig. Hisp. lib. 3. atque ita magis commodè, & securè per altum navigare potuisse contendunt. Ad quod probandum [sect. 32] Plauti auctoritate movetur Lævinus, qui in Mercatore, ubi de navigando sermo est, sic Eutychum loquentem inducit: Huc secundus ventus nunc est, cape modò versoriam, Hic Favonius serenus est, isthic Auster imbricus: Hic facit tranquillitatem, iste omnes fluctus conciet Vbi sub nomine Versoriæ, proculdubio intelligendum dicit instrumentum nauticum, non solùm cœli, sed ventorum indicem, qualis est acus, sive pyxidicula nautica, quam hodie calamitam vocant, quâ sine tutum non esset navigationi se committere. Eodem fermè modo Plautum interpretatur Ioannes Baptista Pius, & Lambinus ibîdem, Lilius Giraldus de navigijs capit. 1. Cœlius Calcagninus in sua supellectile nautica, & Stephanus in suo Thesauro, verb. Capio. Verùm hoc argumentum superiore validius non videtur. Nam quod dicitur [sect. 33] de antiquorum navigationibus per vastum Oceani pelagus, insolens quidem fuit, & eorum rei nauticæ peritia, cum hodierna ullo modo comparari nequit, ut latissimè ostendimus in cap. præced. ex num. 47. Et ideò [sect. 34] portenti loco excursiones illæ memorantur, quæ à prædictis auctoribus referuntur; & [sect. 35] Hannonis præcipuè, quæ ita parum fidei apud eosdem antiquos meruerunt, ut Democritus apud Athenæum veluti Proverbij loco de eis dixerit: Si quid horum retulit in libros suos Iuba, dignus est, quem oblectent Lybici libri de erroribus Hannonis. Quod Proverbium notat Casaubonus in animadvers. ad eundem Athenæ. lib. 3. cap. 7. & addit simile illi: Qui Bavium non odit, amet tua carmina, Nævi. Et inde natum, quòd neque Periplus ab Hannone editus, neque libri de eodem argumento ab alijs confecti, fidem apud homines invenerunt. De quo invenio, post hæc typis excudi cœpta, latè etiam agentem Doct. Seraphin. Freitas de iusto Imperio Asiat. cap. 5. ex num. 5. ubi similes fabulas in longis alijs antiquorum navigationibus notat. His convenit sententia [sect. 36] Eratosthenis apud Strabonem lib. 3. qui constanter afirmat: Priscos navigasse, & prædatum, & mercatum, non ut in altum inveherentur, sed tantùm littus legerent & antiquitus Euxinum mare, neque iuxta Africam, aut Syriam, aut Ciliciam quemquam navigare ausum. Et [sect. 37] Arrianus in Periplo matis Erithræi, etsi Hippalium navigationes per altum invenisse tradat, eas tamen certis locis & temporibus circumscriptas fuisse, his verbis ostendit: Vbi primus Hippalus gubernator animadverso emporiorum situ, de maris figura, invenit navigationem per altum mare, eo tempore, quo spirantibus ex Oceano apud nos Etesijs, Libonotus in Indico pelago exist it. Iosephus [sect. 38] etiam Acosta prudentissimi iudicij vir lib. 1. de natur. Novi Orb. cap. 18. ita scribit: Equidem navigationem altissimo Oceano commissam, neque apud veteres lego, neque ab illis aliter Oceanum navigatum puto, quàm à nostris hodie Mediterraneum. Quo [sect. 39] circa docti viri sentiunt, veteres sine remis nusquam navigare solitos, quòd oras ferè terrarum legerent: id quod divina Scriptura insinuat in longa illa navigatione à Iona suscepta, ubi ad terram nautas tempestare compulsos remigasse narrat. Et idem probare potuit ex Virgil. 4. Æneid. dum Æneæ naufragium recensens, ait: Quarto terra die primum se attollere, tandem Visa aperire procul montes, ac volvere fumum Vela cadunt, remis insurgimus, &c. His adstipulatur [sect. 40] Petr. Matthæus in notis ad lib. 7. Decretal. tit. 9. de Indis insulanis, pag. 79. Vbi expilcans Bullam Alexandri VI. quâ detectas navigatione Columbi insulas, & alias in posterum post Oceanum detegendas Regibus Catholicis concessit: Navigandi verò, inquit, ante centesimum annum, vel apud Hesperios populos tanta fuit inscitia, maritimo videlicet usu Astrolabij nondum excogitato, ut ab ora discedere, & alto Oceano se committere nequaquam auderent. Sed littora cautè legentes, ubi ad æstus maris, aut brevia periculosa pervenerant, quasi repagulis quibusdam à Natura, seu Numine obiectis, reciperent illico sese, & longiùs tendere quodammodo nefas arbitarentur. De cuius [sect. 41] Astrolabijs præclaro invento, & qualiter illud, cùm anteà ad colligendos stellarum motus duntaxat ab Astronomis adhiberetur, posteà ad usum rei maritimæ à Lusitanis translatum suerit, plura etiam eleganter scribit Maffæius lib. 1. histor. Ind. pag. 6. & 7. Petr. Damariz Ioan. Barros, & Damian. Goës in vita Regis Ioan Lusitan. 11. Fr. Anton. de San Roman in hist. Ind. Orient. lib. 1. cap. 2. & 3. & Freitas ubi sub. cap. 8. num. 6. Sed neque [sect. 42] magis admitti debet, quod de acus magneticæ usu veteribus explorato præcitati Auctores conijciunt. Nam verius est, novum id fuisse Amalfitani cuiusdam inventum, circa annum 1300. ut probant plurimi alij doctissimi & gravissimi viri, quorum mentionem feci sup. capit. proximo ex num. 73. & ultra eos Iustus Lipsius lib. 2. Physiologiæ Stoicor. dissert. 19. ad finem, & Iacob. Pometus in orat. quòd antiq. non ubique præferenda sit novitati, apud Ioan. Rosin. pag. 491. ubi ait: Quid dicam de nautica, atque in omnes universi oras navigatione, quæ tertia ætatis nostræ laus est. Hæc [sect. 43] enim magnetis, & pyxidis nauticæ beneficio (de quo veteres nihil nefando quidem audierunt) renovata à Columbo anno 1491. à Vespucio anno 1501. Antipodes terrarumq́ue, atque Oceani tractus omnes nobis aperuit. Et vel ex eo probatur, quòd cùm veteres Historici, aut Philosophi satis multa de magnete commemorent, hoc tamen unum, & maximum, certè ac præclarissimum eius miraculum, attritu suo ferrum ad Septentrionem convertendi, nullo modo attingunt, ut constat ex Plinio lib. 36. cap. 16. & lib. 34. cap. 14. & lib. 37 cap. 4. Lucret. lib. 6. de nat. rer. & D. August. lib. 21. de Civit Dei, cap. 4. Deinde, quoniam etsi idem Plinius lib. 7. cap. 56. navalium rerum inventores, & reliqua, quæ ad rem nauticam eo tempore pertinebant, diligentissimè recenseat, magnetem tamen penitus tacet. Et quod plus est in libro 6. capit. 22. [sect. 44] Trapobanensium miram industriam in navigando extollit, eò quòd cùm apud illos Septentrio non cernatur, volucres secum vehunt, easq́ue sæpè emissas, terram petentes observant, & comitantur. Quod etiam tradunt Solinus in Polysth. capit. 56. Marcian. Capella lib. 6. Simon Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 6. pag. 209. Et certè necessarium non esset, si magnetis usus illis innotuisset. Denique, [sect. 45] quia eiusmodi nautici instrumenti, quod patrio vocabula dicimus Aguja de marear, nullum extat nomen apud Latinos & Græcos, neque etiam apud Hebræos. Quod si illis nota esset, minimè peculiari nomine res tam præclara caruisset, ut rectè argumentatur Acosta. d. lib. 1. de nat. Novi Orb. cap. 16. Neque adversatur locus Plauti, versoriæ mentionem faciens, quem ad nauticam istam pyxidem Levinus & alij traducunt. Nam [sect. 46] verè & propriè de ea intelligi non potest, ut benè observat Pineda. d. capit. 15. §. 4. ex num. 3. pag. 207. & ante eum Turnebus libro 20. advers. capit. 4. ubi alias expositiones recensent; inter quas ego illam simplicissimam æquè ac verissimam probo, ut capere versoriam, idem sit apud Plautum, quòd reverti, sive velificationem, aut viam mutare, Hispanè dicimus, dar, ò tomar la buelta. Nam id apertè locus ille significat, & alter eiusdem in Trinummo, ubi cùm quis servum ab hero fugientem, ut ad eum redeat, suadêre conaretur, sic præcipit: Cape versoriam, recipe te ad herum. & ita hæc vox accipitur ab Henrico in suo Thesauro, & à Calepini auctoribus in voce Versorius. Tertiò aliqui ex citatis auctoribus, [sect. 47] præsertim Iustus Lipsius. d. lib. 2. Physiolog. dissert. 19. Fr. Gregor. Garcia lib. 1. de Ind. orig. cap. 3. & lib. 4. capit. 18. Fr. Stephan. de Salazar sup. Symbol. Apost. discurs. 16. cap. 3. & eis non relatis Basil. Pontius. d. quæst. 8. exposit. capit. 1. probare contendunt, hunc Novum Orbem priscis illis temporibus cognitum & lustratum fuisse, ex historia (sive ut veriùs loquar fabula illa) insulæ Atlanticæ, quæ à Platone in Thimæo & Critia refertur, ubi plura eius miracula congerit, & quòd post illam ad alias proximas insulas patebat aditus, & ad omnem continentem alteri vero mari vicinam; quam Novum Orbem esse absque dubitatione opinantur. Et adijciunt idem, non minus apertè insinuatum esse [sect. 48] ab Aristot. in lib. de mirab. audition. ubi ait: In mari extra Herculis columnas, insulam desertam inventam fuisse, silva nemorosam, fluvijs navigabilem, fructibus uberem, multorum dierum navigatione distantem, in quam crebro Carthaginienses commearint, & multi sedes etiam fixerint; sed veritas primores nenimis loci illius ipes convalescerent, & Carthaginis laberentur edicto cavisse, & pœna capitis sanxisse, ne quis eò navigasse deinceps vellet. Quem locum de insulis Sancti Dominici, Cubæ, vel alijs à Columbo repertis, intelligendum esse, vel etiam de Brasilia, aut alia parte continentis huius Novi Orbis, non tantùm prædicti, sed plures alij gravissimi Auctores existimarunt, ut constabit ex Florian. de Ocampo lib. Chron. Hisp. cap. 20. Gomara in hist. Ind. 1. tom. ad finem, Oveto. 1. part. lib. 2. cap. 3. Genebrard. lib. 2. Chronograph. pag. 258. Mariana lib. 2. de reb. Hispan. cap. 2. Gregor. Garcia. d. lib. 1. de Ind. orig. cap. 3. §. 2. pag. 48. Maluenda de Antichrist. lib. 3. cap. 16. pagina 148. Et eò progreditur Alexius Vanegas lib. 2. natur. quæst. capit. 22. ut hac Aristotelis narratione ductus [sect. 49] etiam putaverit, Americanas gentes ex Carthaginiensibus propagatas fuisse, illò ex Africa ductis colonijs. Cuius dictum latè exornat, & multis argumentis confirmare & defendere nititur Gregor. Garcia, ubi sup. lib. 2. per totum. Extat quoque apud [sect. 50] Ælianum lib. 3. de varia historia cap. 18. longa alia narratio Theopompi, quam Sileni & Midæ colloquium comprehendit, in quo Silenus videtur ostendere, Europam, Asiam & Lybiam insulas esse, quas Oceanus circumfluat. Continentem verò unicam extra hunc mundum existere, & magnitudinem ipsius infinitam & immensam esse, alereq́ue diversa animalia grandia, & homines duplo nostris maiores, & vivaciores, alios quidem nimis pacificos, alios admodum pugnaces, auri, argentiq́ue maximam copiam possidentes, ut minoris apud ipsos æstimetur aurum, quàm apud nos ferrum. Eos etiam quodam tempore conatos fuisse in has nostras insulas transire, & traiecto Oceano mille myriadas hominum usque ad Hyperboreos pervenisse, cùmque audivissent hos populos inter nostrates esse fœlicissimos, contempsisse, tanquam vilem, humilemq́ue, & minimè gloriosam vitam degentes, & id circo indignum duxisse progredi ulteriùs. His plura alia, nimis meo iudicio ridicula & fabulosa miscet Ælianus. d. capit. 18. Cuius tamen narrationem cum ipsissima rei veritate, quam nostro sæculo in hoc Novo Orbe experimur, convenire, tradit Basil. Pontius ubi sup. pag. 468. & refert de eâdem historia multa non solùm ingeniosè, sed valdè verosimiliter deduxisse Ioan. Gorop. Becanum in origin. Antuerp. lib. 9. pag. 1026. & sequentib. Qui [sect. 51] inter alia probare contendit, incolas huius Novi Orbis eosdem esse cum illis, quos veteres Hyperboreos appellarunt. Sed argumento, quod ex his auctoritatibus sumitur, facilè responsum præstabimus, si earum fidem & constantiam examinemus. Et quidem primum illud de Atlantica [sect. 52] Platonis, latissimè retulimus, & reiecimus sup. cap. 4. ex num. 13. usque ad 37. ita ut nihil desideretur, quod hîc addi posse videatur. De loco autem [sect. 53] Aristotel. sive Theophrasti, cui alij illum librum mirabilium auditionum attribuunt, non magis curandum est; tum, quia non loquitur de Novo Orbe, sed de quadam insula deserta, quales plures in Oceano nostris etiam temporibus repertæ sunt, ut diximus sup. cap. 3. tum etiam, quia liber ille nullam habet auctoritatem, cùm [sect. 54] somnia potiùs, & aniles fabulas contineat, quàm res fide & historicâ auctoritate dignas, ut omnes Scriptores passim animadvertunt, teste Ant. Possevino in apparatu, 1. tom. verb. Aristoteles. Sicut & alter [sect. 55] Luciani, cui ipse historiæ veræ nomen inscripsit, in cuius initio se egressum olim ab Herculeis columnis similiter narrat, & in Occidentalem Oceanum secundâ navigatione delatum, animi curiositate, & novarum rerum desiderio, quòd scire cuperet, quis esset Oceani finis, quiq́ue homines ultra illum inhabitarent, & octuagesimâ navigationis die in insulam sublimem, & arboribus consitam pervenisse, & stadijs circiter tribus à mari, columnam quandam æream reperisse, quæ indicaret eò usque Herculem, & Bacchum penetrasse, quod certius reddidit flumen vini totam insulam secans, & portentosæ vites, quæ in crasso trunco incipientes, superiore parte mulieres erant, ab utero ferè sursum perfecta omnia habentes, à quarum summis digitis exoriebantur palmites ubis pleni. Post quæ narrat, qualiter duo ex socijs, qui se his mulieribus copulaverunt, cum eis semper connexi, & in similes vites conversi manserunt. Reliqui verò inde solventes, turbine quodam in sublime elati supra Lunæ Cœlum deducti sunt, ubi alia longè mirabilia conspexerunt. Sed hæc, ut videmus, iocosè & per fabulam à cane illo Atheo traduntur, neque tam impudentibus mendacijs docti viri moveri debuerunt, ut gloriam primæ detectionis huius Novi Orbis nobis adimerent. Nam potiùs contrarium ex his fabulis elici potest. Etenim cùm nugatores, qui eas scripserunt, inauditas & mirandas historias confingere intenderent, has navigati Oceani, & insularum trans illum repertarum, ut rem eo tempore impossibilem creditam, commenti videntur. Et eodem modo, & sensu Sileni narrationem apud [sect. 56] Ælianum accipio; plurima enim figmenta satis aperta & ridicula continet, & tanquam mera fabula reijcitur, & damnatur à Tertulliano adversus Hermogen. cap. 25. & lib. de Pallio cap. 2. Vbi ait, eam solùm [sect. 57] Midæ auribus dignam esse; & idem censuit, & satis luculenter expressit ipse Ælianus; nam postquam illam longo sermone recoluit, sic epilogum facit: Hæc si cui fidedignus videtur Chius credat. Mihi egregius fabulator, tum in his, tum in alijs videtur. Notans nimirum Theopompum eius auctorem, quem licèt Beatus Rhenanus in notis ad Tertullian. d. cap. 25. [sect. 58] historicum fuisse putet, melius tamen doctissimus Pamelius ibîdem, de alio, qui Poëta fuit, intelligit, cuius & Suidas meminit, asserens ipsum viginti quatuor fabulas scripsisse. Quæ cùm ita se habeant, nescio certè [sect. 59] quid super fundamento adeò ludicro ædificare potuerit Goropius Beccanus, de quo non immeritò dixit P. Ioan. Pineda de reb. Salem. libro 4. cap. 7. & 8. & in commentar. in Iob 2. tom. capit. 28. vers. 16. pag. 500. argutiorem & diligentiorem videri in novis regionum originibus, & nominum notionibus tentandis, aut somniandis, quàm fœlicem in iudicando, & eligendo, & nullum suæ doctrinæ solidum, firmûmve fundamentum præter suspiciones adducere. Quod [sect. 60] vel ex eo constat, quòd Hyperboreos & Riphæos montes & gentes ad hunc Novum Orbem transferre voluerit, quos scimus Septentrionales & Scythiæ conterminos esse, sic dictos à flatuum vi, quòd vento Boreæ sint expositi, sive quòd supra Boreæ flatum siti esse crederentur. Vel, ut Festus ait, quoniam humanæ vitæ modum excendant, vivendo ultra centesimum annum. Ferunt quippe [sect. 61] magnam ijs de cœle clementiam concessam esse, auras spirare salubres, domos esse nemora, victum arbores ministrare, discordiam nescire, ægritudine non inquietari, ad innocentiam omnibus æquale votum esse, mortem accersere, & voluntario interitu obeundi tarditatem castigare, ut refert Plin. lib 4. capit. 12. Pompon. Mela & Ammian. Marcellin. lib. 26. histor. ubi ad eorundem Riphæorum montium defectum Arimaspos iustos homines, & placidos habitare scribit, Carol. Stephan. in diction. Ioan. Funger. in Etymolog. Abraham. Ortel. in Thesaur. Geograph. verb. Hyperborei & Riphæi. Quamvis [sect. 62] Ptolemæus lib. 5. Geogra. cap. 9. quasdam Hyperboreos populos in Sarmatia Asiatica ponat, & Athenæus lib. 6. cap. 4. Riphæos montes pro Pyrenæis intelligere videatur, ex historia, quam de argenti rivis, ex incensa sua sponte sylva, procedentibus addit. Diodorus quoque Siculus insulam quandam esse scribit, oppositam Celtis Oceani accolis, haud multò Siciliâ minorem, valdê fertilem, & biferam, hoc est, his quotannis fructus ferentem, habitariq́ue ab his, qui Hyperborei appellantur, eò quòd vento Boreæ sint expositi. Quartum argumentum, [sect. 63] quo Iustus Lipsius, & alij probare intendunt Novi Orbis non solùm notitiam, verùm perfectam etiam scientiam apud veteres inveniri, desumi solet ex locis Cicer. Pomponij Melæ, & aliorum, quos citavimus sup. cap. præced. num 20. & 23. Vbi Antipodes esse agnoverunt, eosq́ue in terra Australi nobis opposita constituebant, quam ἀνταϑονα à contrario axe, sive ἀντιϰϑονα, quasi adversam terram nuncupabant. Quod non nisi de hoc Novo Orbe verisicari posse inquiunt. Cuius [sect. 64] etiam mentionem fecisse dicunt Lucianum in Hermotimo, sive de sectis, Plutarch. in lib. de Socrat. dæmo. & de facie in Orbe Lunæ, & 8. Symphosia, quæst. 9. & in lib. de defect. Orac. dum loquuntur de quibusdam Oceani insulis, post quas μεγάλϰ ἔπεῖρ, id est, quædam magna continens reperiatur. Et eòdem expressius respicere putant Avîtum declamatorem, dum apud Senecam suasoriâ 1. testatur: Fertiles in Oceano iacere terras, ultraq́ue Oceanum rursus alia littora, alium nasci Orbem Et [sect. 65] Divum Clementem Roman. Pontif. Quartum à Divo Petro in epist. posteriore ad Corinth. ubi ait: Oceanus, & Mundi, qui trans ipsum sunt. Quibus verbis nostram hanc Americam veluti digito ostendere voluisse fatentur Acosta lib. 1. de natur. Novi Orb. cap. 11. Maluenda de Antichrist. lib. 3. cap. 16. pag. 149. Gregor. Garcia lib. 1. de Indor. orig. cap. 3. §. 7. pag. 61. & Iustus Lipsius & Basil. Pontius ubi suprà, qui notant Mundos plurali numero dixisse Clementem, magnitudinem nimirum huius Novi Orbis indicantem, quæ vel in terris notis & lustratis mirifica est, etsi tractus ille Australior, & trans fretum Magallani nondum innotuerit, nisi à præternavigantibus libatus. Et [sect. 66] huius Clementis epistolæ, quam se ignorare fatetur Acosta. d. cap. 11. celebris habetur mentio apud antiquos Patres, pluraq́ue ex illis collecta reperiuntur apud Sixt. Senens. libro 2. Biblioth. in Clement. illustris. Cardin. Baronium tom. 1. Annal. anno Christi 95. & Anton. Possevin. in apparatu, 1. tom. verb. Clemens, & in specie apud D. Hieronym. in cap. 2. epistol. ad Ephes. ubi elucidans illa verba Pauli, Secundùm sæculum mundi huius, hæc habet: Quærimus quid sit, quod ait Paulus secundùm sæculum mundi huius? Vtrum nam & aliud sæculum sit, quod non pertineat ad mundum istum, sed ad mundos alios? de quibus & Clemens in epistola sua sic scribit: Oceanus, & Mundi, qui trans ipsum sunt. Senecam [sect. 67] quoque Philosophum, & Romanæ eloquentiæ Magistrum, in eandem sententiam adducunt: ei enim tragœdia illa Medææ tribuitur, ut tradit lust. Lips. d. cap. 19. & in initio animad. ad trag. Senecæ, & Ianus Gruter. in præfat. ad eius opera, in qua actu 2. vers. 374. sic cecinit: Venient annis Sæcula seris, quibus Oceanus Vincula rerum laxet, & ingens Pateat tellus, Typhisq́ue novos Detegat Orbeis, nec sit terris Vltima Thulæ. Quibus verbis non adumbrasse tantùm, verùm & expressisse has Novi Orbis regiones videtur, & eius detectionem possteà per Hispanos factam veluti præsagire. Eisq́ue [sect. 68] tanquam quodam oraculo motum fuisse Columbum, ad Indias Occidentales perquirendas, seriò tradit Pet. Cieza 2. tom. rerum Indic. relatus à Theatr. vitæ humanæ volum. 5. lib. 3. pag. 1258. & lib. 4. pag. 1376. & volum. 21. libro 3. pag. 3822. Abraham Ortel. in Theat. Mag. tab. 5. August. Zarate in histor. Perù, lib. 1. cap. 2. Acosta de nat. Novi Orb. lib. 1. cap. 11. Forcatul. de Gallo. Imperio lib. 2. fol. 83. Ioan. Boterus in relat. univers. vol. 2. part. 1. lib. 1. in princip. Stephan. Salazar sup. Symb. Apost. discurs. 16. cap. 3. Garcia de Ind. orig. lib. 1. cap. 3. §. 3. ex pag. 50. Maluenda de Antichrist. lib. 3. capit. 16. pag. 148. Anton. Herrera in hist. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 1. & Bernard. Aldrete de antiq. Hisp. lib. 4. cap. 17. pag. 567. Etenim seros annos, si à Seneca Philosopho, qui Neronis tempore vixit, usque ad Columbum dinumeremus, plus mille & quingentos inveniemus, si à Medæa, plus quàm bis mille. Oceanum quoque rerum laxasse vincula, omnibus incomperto est, cùm tot navigationibus per illum exactis, quas antiqui impossibiles reputabant, alios terrarum fines ostenderit, & Novi Orbes detecti sint, totâ certè Asiâ, Africâ & Europâ maiores. Verùm [sect. 69] autem verò his quoque argumentis, & auctoritatibus non obstantibus, rectè adhuc affirmare possumus, Hispanorum gloriam in prima & vera tanti Orbis inventione, & cognitione illibatam manêre, ut benè concludit Ioseph. Acosta ubi sup. & Greg. Lopez Madera in Monarch. Hispan. cap. 9. fol. 68. Etenim quamvis [sect. 70] Cicero, & alij, quorum testimonia citavimus, philosophicis coniecturis, & argumentationibus ducti, Antipodes esse affirmarent, eòq́ue nomine verum sit, incolas huius Novi Orbis, ut plurimùm, designari: ipsi tamen in eisdem locis apertè fatentur, Australes regiones ab illis habitatas prorsus incognitas fuisse, sive ob ardorem intercedentis Zonæ, sive quia interiectus Oceanus utrique hominum generi commercium ad se commeandi denegabat. Vnde & alterius generis mortalium eos esse putabant, ut latiùs in cap. præcedent. ex num. 34. retulimus. Plutarchi verò, [sect. 71] & Luciani loca, quæ in contrarium expendi solent, eodem modo vitari possunt, præterquam quòd meras nugas, & sabulosas narrationes continent, & nihil peculiare commemorant, quod nostris Occidentalibus Indijs magis quàm Orientali conveniat. Expressior quidem videtur [sect. 72] Avîti declamatoris auctoritas. Sed si integra perlegatur, se ipsam facilè prodet. Seneca namque in ea declamatione diversorum Rhetorum exercitationes, & suasiones congessit, quibus Alexandrum Magnum suadêre conabantur, ut Orbe, quam vicerat, contentus, ab alio per Oceanum quærendo, abstinêret. Cùmq́ue omnes in eo convenirent, quòd neque Oceanus navigari posset, neque in illo, aut ultra illum terrarum aliquid reperiri, Avîtus ingenij ostentandi causâ finxit, Alexandrum eò fortè moveri potuisse, quòd putaret, fertiles in Oceano terras iacêre, ultraq́ue Oceanum rursus alia littora, alium nasci Orbem, neque usquam naturam rerum desinere, sed semper inde ubi desijsse videatur, novam exurgere. Sed statim quid ipse sentiret, enuntians, sic inquit: Facilè ista finguntur, quia Oceanus navigari non potest. Satis [sect. 73] sit hactenus vicisse Alexandro, qua mundo lucere satis est. Intra has terras cœlum Hercules meruit, stat immotum mare, & quasi deficientis in suo fine naturæ pigra moles, nouæ, ac terribiles figuræ, magna etiam Oceano portenta, quæ profunda ista vastitas nutrit, confusa lux, alta caligine, & interceptus tenebris dies, ipsum verò grave & defixum mare, & aut nulla, aut ignota sydera. Ita est, Alexander, rerum natura, post omnia Oceanus, post Oceanum nihil. Ad auctoritatem verò [sect. 74] Divi Clementis Romani respondeo, eum quidem nullam magis certam huius Novi Orbis notitiam habuisse, quàm reliquos alios, qui eo tempore, & multis posteà sæculis viguerunt. Oceanum quoque intransibilem esse, ut cæteros existimasse. Atque adeò, quòd de mundis trans ipsum positis dixit, pro Antipodum gentibus dixisse credendus est, quos licèt dubio, & obscuro iudicio aliqui ex veteribus ethnicis & Christianis Philosophis agnoverunt, ut sæpè tetigimus, Et hanc fuisse Clementis sententiam, apertissimè ostendit Origenes lib. 2. Periarch. cap. 3: Meminit sanè (inquit) Clemens Apostolorum discipulus etiam eorum, quos Antichtonas Græci nominant, atque illius partis Orbis terræ, ad quas nostrorum quisquam accedere potest, neque ex illis, qui ibi sunt quisquam transire ad nos, quos, & ipsos mundos appellavit, cùm ait: Oceanus intransibilis est hominibus, & hi, qui trans ipsum sunt mundi, qui ijs eisdem Dominatoris Dei dispositionibus gubernantur. Accedit his, quòd nisi ita D. Clementem intelligamus, meritò notandus videbitur, quòd plures [sect. 75] mundos constituerit, prout re ipsâ illi hoc inter alia succenset Photius in excerptis ad eius epistol. capit. 29. ibi: Reprehendat verò hoc in illis quispiam, quòd extra Oceanum mundos aliquos collocet, &c. D. Hieronym. sup. Paul. Ephes. 2. cuius verba sup. retulimus, ubi non confirmat Clementis sententiam, sed eam potiùs sub dubitatione refellit. Etenim licèt Anaximander, Leusipus, Democritus, Anaxarchus & alij Philosophi plures mundos esse opinati sint, eorum tamen errorem optimè convincit, & meritò damnat D. Augustin. de hæresib. cap. 77. D. Isidor. lib. 6. Etymolog. cap. 5. Iustus Lipsius lib. 2. Physiolog. dissertat. 20. Martinus Delrio in adag. sace. 1. tom. adag. 789. pag. 378. & refertur in cap. quidam, vers. Sunt & aliæ, 24. quæstio. 3. & ante eos docuit Aristotel. lib. 1. de cœlo capit. 10. dum ait: Nec plures mundi sunt, nec plures esse possunt, si modò hic ex universa materia constet, sicuti constat, Tertullianus quoque adversus Hermogen. cap. 25. & de Pallio cap. 2. eundem errorem notat, sic inquiens: Viderit Anaximander si plures mundos putat. Viderit, si quis uspiam alius mundus sit apud Meropas, ut Silenus penes aures Midæ blattit, aptas sanè grandioribus fabulis. Senecæ [sect. 76] autem verba, quæ ultimo loco pro contraria opinione perpendimus, non magis nostræ adversantur, si consideremus, quòd Seneca novos illos Orbes, de quibus loquitur, non vidit, neque ab alio visos narravit, sed fortuitò id, ac temerè, & velut hyperbolicè cecinit, aut certê divinando, & vaticinando, eo genere [sect. 77] divinationis, quod prudentes viri familiare habent, ut optimè tradit Acosta. d. libro 1. cap. 11. & novissimè Francisc. Torreblanca in Epitome, disputatione de Magia, lib. 1. cap. 3. num. 15. Et series ipsa verborum Senecæ satis ostendit: nam cùm in præcedentibus carminibus dixisset, iam illo tempore mare navigationibus inusitatis solicitari, & nihil industriæ, & audaciæ hominum impervium esse, aut intentatum relinqui, subiecit, eò fortè aliquando progressuros, ut magno Oceano enavigato, novos terrarum Orbes aperirent. Quod tamen apparet ab ipso tunc temporis impossibile reputari, qui cùm [sect. 78] cæteris sentiebat, terrarum terminos in Hispania finiri, & non ultra Gades navigationem extendi, ut satis denotavit in illis verbis. — Quibus Oceanus Vincula rerum laxet, &c. Et in carmine, quod de Corduba scripsit, ubi Oceanum, qui eam alluit, supremum vocat: Et Gratare tibi, quod te natura supremo Alluit Oceano. Et expressiùs in lib. unico suasoriarum cap. 1. Vbi ex multorum declamatorum opinione concludit, Oceanum navigari non posse, & nullas ultra illum terras existere, & inter reliqua, elegantissima Pedonis carmina refert, quibus Germanicum per Oceanum navigantem, ab incœpto desistere suasit, quæ sic [sect. 79] habent: Iam pridem post terga diem, Solemq́ue relictum, Iam pridem notis extorres finibus Orbis, Per non concessas audaces ire tenebras Hesperij metas, extremaq́ue littora mundi, Nunc illum pigris immania monstra sub undis, Qui fert Oceanum? Qui sævas undique Pristis Aequoreosq́ue canes ratibus consurgere prensis, Quo ferimur? Ruit ipse dies, Orbemq́ue relictum Vltima perpetuis claudit natura tenebris, An ne alio positas ultra sub cardine gentes, Atque alium libris intactum quærimus Orbem? Dij revocant, rerumq́ue vetant cognoscere finem Mortaleis oculos, aliena quid æquora remis, Et sacras violamus aquas, Divumq́ue quietas Turbamus sedes. Neque est novum [sect. 80] Poetas, & alios Auctores hoc loquendi & vaticinandi modo aliqua protulisse, quæ posteà ipsis ignorantibus impleta videmus; ut apparet in alio loco eiusdem Senecæ lib. 7. natur. quæst. capit. 31. cuius mentionem fecimus sup. num. 14. & [sect. 81] libro 5. earundem quæst. cap ult. ubi Nulla, inquit, terra tam longè remota est, quæ non mittere aliquò suum malum possit: unde scio, an nunc aliquis magnæ gentis in abdito Dominus, fortunæ indulgentia tumens, non continueat intra terminos arma, an paret classes ignota molliens? Vnde scio, hic mihi, an ille ventus bellum invehet? Magna pars erat pacis humanæ, maria præcludi. Quæ quidem omnia in notitia, detectione & debellatione huius Novi Orbis evenisse videmus: & iam olim similiter contigerunt, [sect. 82] cùm ex insulis, universisq́ue regionibus septentrionalibus tot, tantæq́ue gentes innumeræ, & vix de nomine notæ, diversis temporibus velunt aves egressæ fuêre, ut fuerunt Gothi, Ostrogothi, Vestrogothi, Vvandali, Franci, Cimbri, Gepidæ, Dani, Hunni, Suedi, Heruli, Rugi, Alani, Longobardi, Alemani, & alij plures, qui Danubio & Rheno superatis, omnem Europam, & præsertim & ipsam Italiam altricem Imperij & Dominam, quadringentis & plus annis perpetuâ quadam Regnorum sucessione subiugarunt, ac Romani nominis gloriam ferè omnem extinxerunt. Virgilius [sect. 83] etiam eodem vaticinij genere usus censeri potest, dum Ecloga 4. ait: Pauca tamen suberunt priscæ vestigia fraudis, Quæ tentare Tethyn ratibus, Quæ cingere muris Oppida, quæ iubeant telluri insindere sulcos: Alter erit tum Tiphys, & altera quæ vehat Argo Delectos Heroas: erunt etiam altera bella, Atque iterum ad Troiam magnus mittetur Achilles. Hunc enim locum ex Sibyllarum libris Virgilium mutuatum, optimè considerat Thomas Bocius lib. 20. de. signis Ecceles. capit. 6. pag. 333. & lib. 22. capit. 1. pag. 416. eoq́ue remotissimas navigationes designari, inquit, quæ post Christi adventum à varijs nationibus, & præcipuê ab Hispanis in Orientales & Occidentales Indias institutæ sunt, quibus gentes, & opes plurime ad Christi Ecclesiam augendam & illustrandam adducerentur, veluti ab Argonautis illis aurem vellus sub Iasone Duce & Typhi, eius in Colchica expeditione socio, & primæ navis, quæ Argo dicta fuit, gubernatore. De [sect. 84] qua fabula latè agit Orpheus lib. 1. Ovid. lib. 7. Metamorph. Propertius lib. 1. Statius lib. 5. Appollonius in Catalog. heroum lib. 2. Valer. Flaccus in suis Argonauticôn libris, Pontanus lib. 5. de Stellis, Textor in officina, 1. part. pag. 328. Natalis Comes in Mytholog. fabul. lib. 6. cap. 8. Micha. Boschius in Oratione de aureo vellere, & Simon Maiolus in tom. 4. dier. Canicul. colloq. 5. pag. 377. & sequent. Vbi simul tractant [sect. 85] de Origine, & institutis Equestris Ordinis aurei Velleris, vulgò dicti, del Tvson de Oro, quem Philippus cognomento Bonvs Burgundiorum Dux anno 1429. instituit, & hodie nostri Potentissimi Hispaniarum Reges conservant, & moderantur, utpotè [sect. 86] veri, ac legitimi illibus status successores, iuxta ea, quæ fusius congerit Camillus Borrellus in tract. de præst. Reg. Catholic. capit. 46. ex num. 254. Extat quoque [sect. 87] locus alter apud eundem Virgil. lib. 6. Æneid. ubi Augusto Cæsari blandiens, novas terras & regna ei promittit, quæ ultra Oceanum, imò & Solis orbitam iaceant. Sic enim inquit: — Super Garamantas, & Indos Proferet Imperium, iacet extra sydera tellus Extra anni Solisq́ue vias, ubi cœliser Atlas Axem humero torquet, stellis ardentibus aptum. Quibus verbis Iustus Lipsius. d. capit. 19. ad hunc Novum Orbem respicere putat. & extra anni, & Solis vias interpretatur, idest, Vltra Torridam Zonam. Et quod de Atlante subijcitur, exponit, non de illo Asricæ, sed de alio, qui regnavit in insula Atlantica à Platone descripta. Sed in hoc magnus ille vir, aut falli, aut fallere, velle videtur. Nam Virgilius id nullo certo argumento, sed similiter per Hyperbolem, aut vaticinationem Poëticam dixit, & in Cæsaris adulationem. Et non loquitur de Novo Orbe, sed de Maurorum Æthiopia, ubi est mons Atlas, Stellis aptum, sive vicinum, prout observat Servius, Cerda & Pontanus ibîdem, & diximus sup. cap. 4. & ostendit ipse Virgilius eisdem fermè verbis utens lib. 4. Æneid. Oceani finem iuxta, Solemq́ue cadentem Vltimua Æthiopum locus est, ubi maximus Atlas Axem humero torquet stellis ardentibus aptum. Hanc autem [sect. 88] Provinciam dicit esse extra sydera, non quia ulla sit tellus, quæ non subiaceat syderibus, & cœlo non tegatur, sed quia extra maiora sydera ferè sit, id est, duodecim signa, in quibus est circulus Solis, aut Planetas, qui intra Tropicos decurrunt. Quemadmodum & Lucanus de eâdem regione loquens lib. 3. Pharsal. scriptum relîquit: Æthiopumq́ue solum, quod non premeretur ab ulla Signiferi regione Poli, nisi poplite lapso Vltima curvati procederet ungula tauri. Sed, ut ad Senecam [sect. 89] redeamus, advertendum etiam est cum Botero, Madera, & Herrera ubi supr. eius vaticinium, ut ad istius Novi Orbis detectionem propriùs applicari posset, loco ultimi carminis, ubi de Thule loquitur, dicere debuisse: Nec sit terris ultima Gades. Etenim ad Occidentem, & ultra Gades, ut sæpè diximus, detectus est, non ad Septentrionem, [sect. 90] ubi Thule insula iacet, quæ ultima terrarum illius Climatis reputabatur, iuxta illud Virgilij lib. 1. Georg. Tibi serviat ultima Thyle. Et plura alia, quæ de eâdem insula habent Plin. lib. 2. cap. 75. & lib. 4. c. 16. Pompon. Mela lib. 3. cap. 3. Solin. cap. 24. D. Isidor. lib. 14. Etymol. cap. 6. Procop. de bello Goth. lib. 2. Surius in comment. sub ann. Domin. 1537. Boter. in relat. univers. lib. 1. vol. 1. pag. 168. Ortel. in Theatr. Orb. tab. 97. & in Thesaur. Geogr. verb. Thule, Maginus Patavinus in tab. Geograph. fol. 96. & fol. 10. Tho. Bozius de sign. Eccles. lib. 22. cap. 9. pag. 495. & seq. & pag. 557. & Simon Maiol. in dieb. Canicul. colloq. 1. pag. 35. & colloq. 14 pag. 341. Vbi eandem esse docent, quam hodie Islandiam, aut Scandiam dicimus, in ditione Scotorum ad Septentrionem vergentem ultra Orcades, latitudinemq́ue habêre graduum 65. ad 69. Et licèt negare non possimus, [sect. 91] etiam ultra Thulem, sive Islandiam, alias novas terras antiquis, & nostris temporibus repertas, in quibus ad litteram vaticinium Senecæ impleri potuerit, ut sunt Groenlandia, Frislandia, Icaria, Nova Semla, Finamarchia & aliæ, de quibus agunt auctores suprà citati. Cùm [sect. 92] & Hunni & Gothi in alio veluti Orbe ignoto, & inaccesso ultra Mæotidem paludem habitare dicerentur, iuxta ea, quæ tradit Plinius, loquens de Scandinavia, unde illi eruperunt lib. 4. cap. 13. Hoc tamen neque Americanæ Hispanorum detectioni, de qua agimus, nocet, neque ita [sect. 93] magnâ admiratione dignum ullo sæculo iudicatum est. Nam ibi solùm Glacialis maris, & frigidæ Zonæ transitus, navigandi & progrediendi ulterius avidos retardabat. Hîc verò, & Torridæ æstus, & Oceani vortices deterrebant, quem semper, ut vidimus, ultra Herculis columnas inaccessum, & impertransibilem iudicarunt. Planè [sect. 94] etiam ad Septentrionem ultra Groenlandiam mare unius diei cursu fertur innavigabile, quia, caligantibus ante ora mundi finibus, immane abyssi barathrum reperitur, ut constat ex mirandis relationibus, quas refert Cranzius in præfat. Noruegiæ, relatus in Theatr. vitæ humanæ, vol. 5. lib. 2. pag. 1216. & aliæ non minus mirandæ [sect. 95] navigationes Battavorum, sive Olandensium per mare Glaciale ad Novæzemlæ, & Lappianorum fines extant in tertio tom. hist. navigat. Orient. circa finem. Denique urgent adhuc alij, & Romanos in regiones huius Novi Orbis aliquando transfretasse auctoritate Lucij [sect. 96] Marinæi Siculi probare conantur, qui lib. 19. de reb. Hisp. c. 16. scriptum relìquit, Catholicorum Regum tempore, quo primùm prædictæ regiones repertæ sunt, in ea, quæ vulgò Terra firma appellatur, repertum fuisse à quibusdam hominibus, qui auri venas perscrutabantur, numisma quoddam cum nomine & imagine Augusti Cæsaris, quod cùm ad Dom. Ioannem Ruffum Archiepiscopum Consentinum devenisset, ille, ut rem mirabilem, Romam ad summum Pontificem misit. Quæ res inquit Marinæus: Hispanis gloriam & famam ademit, quam pepererant, dum se primos Indias Occidentales invenisse iactabant. Illo namque mumismate constitit, Romanos iam multis anteà sæculis ad easdem oras pervenisse. Eandem historiam refert Maluenda lib. 3. de Antichrist. cap. 16. & levibus alijs coniecturis communit Fr. Gregor. Garcia de Indor. orig. lib. 4. cap. 19. Quibus aliam adijcit Iust. Lipsius. d. lib. 2. cap. 19. & Basilius Pontius. d.q. 8. expos. cap. 1. ex Nostrorum relatione tradentes, [sect. 97] in Chile Provincia, in valle, quæ Cauten dicitur, urbem esse, quam Imperialem ab hac causa nominarunt, quoniam in plerisque domibus, & portis reperunt Aquilas bicipites, eodem modo effigiatas, ac illæ, quibus Romanum Imperium pro insignibus uti iam pridem consuevit. Vnde suspicari posse inquiunt à Romanis illuc ea insignia fuisse perlata, maximè cùm nulla eo in Orbe aquila, sive avis biceps reperiatur, quam indigenæ adumbrare potuerint. Quibus argumentis simile etiam videri potest aliud, quod tradit Didac. Davalos in Miscell. Austral. colloq. 36. fol. 165. dicens, [sect. 98] triginta abinde annis clavum quendam ferreum, politè nimis fabricatum, repertum fuisse in hoc Regno Peruano in argenti fodinis, quæ iacent circa oppidum Caxatambo intra durissimi cuiusdam saxi argentei viscera circumclusum. Inde deducens, antiquam videri utriusque Orbis communicationem, cùm clavus ille magnam præ se ferret vetustatem, & a priscis huius terræ accolis fieri non potuerit, quibus nec ferrum eo tempore erat, neque artifex, & instrumenta ad illum construendum necessaria. Sed ab his argumentis faciliùs quidem, quàm à superioribus nos expedire possumus, Marinæum imprimìs [sect. 99] meritò ridentes & reijcientes, qui adeò levi, & fallaci consideratione Hispanorum gloriæ tenebras offundere voluit, quem iustè illi omnes, qui eum citant, reprehendere solent, ut constat ex Lipsio, Maluenda & Basilio, ubi supr. Camillo Borrello de præst. Reg. Cathol. capit. 46. numer. 225. & 226. & August. Torniello infrà citando: & novissimè ex Seraph. Freitas de iusto Imper. Asiat. capit. 5. numer. 16. & 17. ubi minus aptè subiungit potuisse numisma illud per manus Sinarum facillimè a Trapobana in Americam Romanorum sæculo deferri. Imprimìs namque negamus numisma illud ea in parte, quâ Marinæus dicit, repertum, cùm id nullo satis certo testimonio constiterit. Neque sufficit, quòd Archiepiscopus Consentinus, eo nomine, quasi ibi inventum acceperit, & ad summum Pontificem miserit. Nam cum plures ex Italia viri simul cum Hispanis in prioribus illis classibus ad has partes navigassent, potuit eorum aliquis, ut gentis suæ gloriam augêret, illius numismatis inventionem Archiepiscopo suadêre. Aut etiam ex composito, quo maiorem sibi fidem conciliaret, latenter in auri fodinas deijcere, ut statim à fossoribus repertum, multis retrò temporibus ibi fuisse crederetur. Novum [sect. 100] quippe non est, similes fraudes, & imposturas sub prætextu antiquitatis artisiciosè confingi, & ad decipiendos alios à nostri sæculi ingeniosis, & malè feriatis hominibus affabrè concinnari, ut benè advertit Tobias Hallerus in orat. contra Antiquarios apud Rosinum pag. 488. & in quodam casu, huic, de quo loquimur, admodum simili, contigisse videmus. Nam Valentinus Moranus, Iacob. Navarch. Iesuita, & Ferdinand. Lop. Castañeda in sua hist. Ind. Orient. lib. 1. cap. 28. referunt [sect. 101] quædam carmina, quæ sub Emanuele Lusitaniæ Rege, anno Domini 1505. refossa fuerunt in promontorio Lunæ, quod vulgò appellatur Roca de Sintra, insculpta in quadrata vetusti operis columna marmorea, quæ sic habebant: Volventur saxa, litteris & ordine lectis, Cùm videas Occidens Orientis opes Ganges, Indus, Tagus erit mirabile visu Merces commutabit suas uterque sibi. Quos versus Sibyllinos esse, prædicti Auctores sibi persuaserunt, eisq́ue quasi ex Sibyllæ antro profusis fidem præbuerunt. Cùm tamen posteà compertum fuerit confictos & impositos fuisse à quodam Hermo Charado Lusitano, qui illos marmori inscripserat, defoderatq́ue, ut situ, humoreq́ue terræ aliquantulum deformati, vetustatis indicium exhibêrent, rursusq́ue per mercenarias operas refoderat, ut hoc tam nobili, atque peregregio antiquitatis monumento Regis gratiam avidè in Orientis opes intenti, pecuniamq́ue aucuparetur, ut testantur Cæsar Orlandius, & Gaspar Barrerius, quos refert Ortelius in Theat. mag. tab. 5. Novi Orbis, & ab eo mutuatus Maluenda d. lib. 3. de Antichris. c. 16. pag. 150. & novissimus August. Torniel. in annal. sacris, 2. tom. ann. mundi 3043. num. 7. pag. 48. Quod [sect. 102] verò de bicipite Chilensium aquila diximus, quamvis verum esse fateamur, non multum stringit. Potuit quippe ab Indis eiusmodi avis, etiam citra Romanorum exemplum, excogitari & effingi, & ad rei longè distincte signum usurpari, quemadmodum & à Romanis ipsis excogitata fuit, quibus etiam triceps Proserpina, Cerberus & alia monstra nunquam similiter visa confingebantur. In obeliscis quoque Ægyptiorum narrat Ammian. Marcellin. lib. 17. Scripta conspici volucrum, ferarumq́ue, etiam alieni mundi genera multa, id est, ignota ipsa, & Orbi, qui tunc lustrabatur invisa. Aquila [sect. 103] autem Romani Imperij antiquissimum, & usitatissimum signum, teste Ioan. Rosin. lib. 10. antiq. cap. 5. pag. 445. & Alex. ab Alex. lib. 4. dier. gen. cap. 2. quare & quando biceps portari cœperit, varijs opinionibus ab scribentibus decertatur, de quibus agit Ioan. Curio, Ioan. Bocatius & alij, quos refert Simon Maiol. in diebus Canicul to. 4. colloq. 5. pag. 365. Guardiola de nobil. c. 13. Vargas in eod. tract. discurs. 16. n. 4. Didacus Davalos in Miscell. Austral. colloq. 20. fol. 99. ultra quos ego addo Cuspianum relatum in Theat. vitæ hum. vol. 3. lib. 10. pag. 1029. qui ex Suetonio tradit, signum hoc esse [sect. 104] apud Germanos antiquissimum. Illi enim Quintilium Varum cum legionibus Romanis tribus apud Bructeos Frisijs conterminos delevêre: signaq́ue, & aquilas duas cepêre, quas adhuc hodie possident: Non enim, inquit, biceps est aquila, sed duæ simul, quarum altera alteram expansis alis obtegit. Nec unquam hæ redditæ sunt Imperatoribus Romanis, sed semper in hunc usque diem servatæ. Denique narratio illa [sect. 105] de clavo ferreo in Caxatambi fodinis reperto, non maiorem fidem, quàm Marinæi numisma meretur: nisi dicere etiam malimus, potuisse iam olim, ligno alicui navis adfixum, maris fluctibus ad hanc Peruanam oram appellere, & illuc ad argentum commodiùs excavandum ab Indis transportari, & per oblivionem relinqui, indeq́ue factum, ut intra lapidis viscera, lapide ipso crescente, concluderetur, prout multoties in alijs similibus rebus accidisse referunt, & mirandis [sect. 106] exemplis demonstrant Alex. lib. 5. Geni. cap. 9. Bapt. Fulgos. lib. 1. rer. memor. cap. 6. fol. 55. Petr. Mexia in sylva var. lect. 2. par. cap. 13. & Simon Maiol. 1. tom. colloq. 16. pag. 379. & colloq. 18. pag. 419. Vbi inter alia commemorant, in altissimis, & longè a mari positis montibus, dum excavarentur, [sect. 107] compertas suisse interdum naves, humore prope modum absumptas, cum instrumentis omnibus ferreis, & in alijs terræ visceribus erui solêre lapides, in quibus sunt Conchylia redacta in duritiem lapideam, & ossa animantium, & quod magis mirum est pisces, bufones, & serpentes vivos. 
 
 # 13 CAPVT XIII. De regione Ophira, cuius frequens est in sacris Litteris mentio, & an ea huic Orbi Novo respondeat, & appellationi Regni Pirù originem dederit? SVMMARIVM Capitis XIII. -  1 Novis Orbis mentionem & notitiam in sacris Litteris reperiri aliqui tradunt. -  2 Salomon & Iosaphat classes mittere solebant in regionem Ophir, & quare? -  3 Tharsis & ophir navigatio à Salomone inita, an esset eadem, vel diversa? & num. 18. -  4 Ophir regio secundùm Montanum, & alios est eadem cum Mexicana & Peruana Novi Orbis. -  5 Christophorus columbus ubi primum detexit Insulam Hispaniolam, Ophiram se reperisse iactabat. -  6 Franc. Vatablus in Insula Hispaniola, & in Pirù & Mexico constituit ophir. -  7 Perù, vel Pirù vox multis videtur eadem cum ophir, aut certè maximè cum illa colludere. -  8 Paruaijm dictio, qua utitur sacra Pagina, est dualis, & duplex Perù signare videtur. -  9 Nomina locorum, & Provinciarum facilè inverti & mutari solent. -  10 Perù in Regno plura nomina reperiuntur affinia nomini Ophir. -  11 Iobab filius Iectan videtur incoluisse regionem Paria. -  12 Iectan secundùm Montanum nomen dedit Provinciæ Iucatan. -  13 Sephar mons, dicitur idem cum montibus Andes del Perù, qui sunt totius Orbis longissmi. -  14 Salomon fuit omnium mortalium sapientissimus, & non videtur Orbem Novum ignorare potuisse. -  15 Salomon fuit cumulandarum divitiarum studiosissimus. -  16 Ophiram regionem qui in Novo Orbe constituunt, communiter à viris doctissimis reprobantur. -  17 P. Ioannis Pinedæ iudicium de regione Ophira. -  18 Tharsis & Ophir Provinciæ, & navigationis earum diversæ erant. -  19 Tharsis nomine in sacra Pagina quænam regio designetur? -  20 Tharsis idem esse cum Tartesso plures opinantur, & in Hispaniæ Bæticis oris constituunt. Alij verò hoc negant. -  21 Tartessus urbs Hispaniæ olim ditissima & fœlicissima. -  22 Pineda Franciscanus non satis iustè à Fr. Ioan à Ponte notatus. -  23 Ophir regio nullatenus pertinet ad Novum Orbem. -  24 Peruana in regione non reperiuntur ea, quæ ex Ophira ad Salomonem asportabantur. -  25 Salomonem, navigationem longam, & difficilem ob Novi Orbis divitias instituisse, credibile non est, relicta India Orientali ditiori & viciniori. -  26 Asion gaber portus ubi? & quòd ex eo solvere non opporteret classes Salomonis, si ad Novum hunc Orbem navigarent. -  27 Ophira regio ubinam esset, varijs opinionibus decertatur, quæ breviter referuntur. -  28 Sophala auri fodinis abundat, & ibi extare dicuntur libri ostendentes, quòd Salomon ad eas suas classes mittebat. -  29 Ophir regio propriè pertinet ad Indias Orientales. -  30 Auctores recensentur, qui agunt de regione Ophira, & eam Indiæ Orientali tribuunt. -  31 Pegusij dicuntur trahere originem à Iudæis damnatis a Salomone ad Ophirinas auri fudinas. -  32 Indiæ Orientales trahunt originem ab Ophir, & Hevila, & sunt ditissimæ. -  33 Aurum Indiæ Orientalis dicebatur Paruaijm, & erat probatissimum. -  34 Obrizum aurum secundùm plures dicitur quasi Ophirizum, id est, à regione Ophir deductum. -  35 l. 3. C. de vet. num. potest. & l. 1. C. de oblat. vot. de nummis Obryzatis loquentes explicantur & emendantur. -  36 Oloberæ vestes, idest, Olobrizæ in Rub. & l. temperet, C. de vest. olob. quæ? & aliæ emendantur. -  37 Obrizum aurum potest deduci ex voce Græca, quæ sincerum & purum significat secundùm Plin. vel a colore obradiante secundùm Hier. & Isid. -  38 Obrusa vox Latinis significat probationem, vel expugnationem auri, & inde dicitur Obryzum. -  39 Ciceronis, Suetonij & Senecæ loca explicantur & emendantur. -  40 l. 5. C. de suscept. & arcar. l. 2. C. de metallar. ubi habetur mentio Obryzæ emendantur. -  41 Aurum Phaz, sive Ophaz, & aliæ eius appellationes in Scriptura remissivè. -  42 Phez Regnum apud Arabes unde dictum? -  43 Ophiram qui in Novo Orbe constituunt, levissimis coniecturis ducuntur. -  44 Nominum similitude, aut affinitas ad alicuius rei identitatem probandam fallacissima est. -  45 Paruaijm dictio an verè in Scriptura reperiatur, & quid significet? -  46 Perù, vel Pirù nomen Novum est in his regionibus Occidentalibus, & quas comprehendat. -  47 Perù, vel Pirù nominis variæ causæ, sive etymologiæ referuntur. Et num. 49. 50. 51. & 52. -  48 Garcilassus Inca scripsit commentarios de origine & Imperio Incarum, & quid sentiat de nomine Pirù? -  53 Nomina qualiter Provincijs novè detectis, aut subactis imponi soleant? -  54 Mexici urbis nomen unde mutuatum? -  55 Iectan, aut Iobab, & Ophir ad Provincias Novi Orbis nunquam pervenerunt. -  56 Iucatana Provincia non habet nomen à Iectan: & unde, & qualiter illud habere Hispanorum tempore cœperit? -  57 Sephar mons nihil habet commune cum Andibus Peruanis. -  58 Salomonem habuisse cognitionem peculiarem Novi Orbis nullo certo argumento probari potest. -  59 Salomon quamvis sapientissimus, didicit navigationem Tharsis, & Ophir à servis Regis Hiram. -  60 Tyrij diu sevarunt epistolas Salomonis, & Regis Hiram, quæ agebant de navigationibus in Tharsis & Ophir. -  61 Hiram Rex ostendit Salomonis ministris navigationem longiorem, & sibi reservavit alium breviorem & utiliorem. -  62 Tyrij & Phœnices fuerunt olim præstantissimi in arte navigandi. -  63 Phœnices unde dicti secundùm Aristotelem. -  64 Tyria maria Proverbium quid significet? Et unde originem traxerit? -  65 Salomonis divitiæ & thesauri incomparabiles fuerunt. -  66 Divitijs, & thesauris Salomonis, qui alios aliorum Regum æquare volunt, stultitiæ notantur. -  68 Templi Ierosolymitanum Salomonis Barbari etiam, & hostes reverebantur. -  69 Templum Salomonis cùm Crassus expilavit, aurum præ copia plus dimidio viluit. VRgent porro adhuc alij, [sect. 1] & ut hunc Novum Orbem priscis innotuisse defendant, cum profanis testimonijs satis evincere non potuerint, sacris propugnare conantur, affirmantes, frequentem eius mentionem, atque cognitionem in sacra Pagina reperiri lib. 3. Reg. cap. 9. & lib. 4. c. 22. & lib. 2. Paralipom. c. 9. & 20. & alibi possim, [sect. 2] quatenus in illis de celeberrimis classibus agitur, quas duo illi potentissimi & sapientissimi Hebræorum Reges Salomon & Iosaphat in regionem Ophir misisse memorantur simul cum navibus, & servis Regis Hiram, ut inde aurum & argentum, ebur, simias, pavos & alia pretiosa asportarent. Quam expeditionem, seu [sect. 3] navigationem multi eandem faciunt cum illa, quæ in eisdem sacræ Scripturæ locis semel annis tribus in Tharsis fieri solita, dicitur. Aut certè eodem itinere eandem classem appellere ad Tharsis & Ophir, ut constat ex relatis a Barrerio in libello de regione Ophira, Acosta lib. 1. de nat. Novi Orb. cap. 13. Barradas lib. 3. concor. cap. 11. Maluenda lib. 3. de Antichrist. cap. 20. & Pineda de reb. gest. Salom. lib. 4. cap. 16. q. 2. pag. 211. & ultra eos Fr. Gregor. Garcia lib. 1. de Indor. orig. cap. 2. §. 3. & 4. & novissimè eis non relatis Fr. Basil. Pontius in q. 8. exposit. cap. 2. Ophir [sect. 4]autem, sive Ophiram regionem Novum hunc Orbem esse, & præcipuè ad prècipuas eius Provincias, Mexicanam scilicet, & Peruanam pertinêre, apertè, & constanter tradit & defendit doctiss. Bened. Arias Mont. in apparatu in Phaleg. sive de primis gentium sedibus, in præfat. & in cap. 9. quem sequuntur Guillel. Postellus, & Goropius Beccanus relati ab Abraham. Ortel. in Thesaur. Geograph. verb. Atlantis insulæ, qui ab eâdem opinione non abhorret. Genebrard. in Chronolog. lib. 1. pag. 35. & lib. 4. pag. 705. Marinus Brixianus in sua arca in voce Ophira, & Paruaijm, Pomarius in lexico in eisdem verbis, Ioan. Avenar. in Epher. Anton. Possevin. lib. 3. Bibliot. cap. 5. Michaël Balboa Cabell. in Miscellan. Austr. m.s. 2. p. c. 3. & 16. Thom. Bozius de sig. Eccl. Dei lib. 20. c. 3. pag. 130. Panigarola in speculo belli, loco 146. advert. 4. Ioan. Funger. in Etymolog verb. Ophir, & admittitur ab Eman. Saa, 3. Reg. 9. & argumentis non futilibus niti tradit Martin. Delrius in scholijs ad Medæam Senecæ act. 2. & nervose eam proponit & tueri conatur Fr. Greg. Garc. ubi sup. & latiùs lib. 4. c. 1. & seq. doctiss. P. Ioan. Pineda d. lib. 4. c. 16. §. 3. 4. 5. & 6. ex pag. 211 usque ad 215. ubi argumentis contrarijs respondêre intendit, & neminem referens Fr. Basil. d.q. 8. c. 2. & 3. & ante omnes sensisse videtur [sect. 5] clarissimus ille æquè, ac fœlicissimus Dux Christophorus Columbus, qui cùm in navigatione Oceani Occidentalis ad insulam Hispanam, sive Hispaniolam (ut aiunt) appulit, Ophiram se reperisse dictitabat, ut ab illo sæpius narrante, se audivisse scribit Petr. Martyr. in decad. Novi Orb. lib. 1. Neque ab eis abest Franc. [sect. 6] Vatabl. qui lib. 3. Reg. cap. 9. & 22. in eâdem insula ante ingressum Perù constituit Ophir, quanquam idem etiam asserat, esse ipsum interius Perù, simulq́ue Mexicum, 2. Paralip. cap 3. vers. 3. annot. 16. In cuius opinionis consirmationem à multis ex prædictis auctoribus perpendi solet, [sect. 7] ipsam vocem Ophir, quæ etiam aliquando Ophire, vel Opire, pronuntiatur, per Metathesim, sive littetarum transpositionem, in vocem Perù, vel Pirù, quâ nunc utimur, permutatam fuisse, & maximè cum ea colludere videri. Præsertim si adijciamus, quod ubi d. lib. 2. Paralip. cap. 3. dicitur Salomon: Texisse domum laminis de auro probatissimo, in Hebræo legitur: Aurum Parvaijm. Quæ [sect. 8] terminatio, & inflexio vocis videtur esse dualis, cuius singulare sit Perù, vel Perù, ut iuxta Grammaticos Hebraicæ linguæ canones observat Pineda in comment. in Iob c. 28. vers. 16. pag. 500. & de reb. Salom. d. lib. 4. cap. 16. §. 4. pag. 212. num. 3. unde duplex Perù illâ voce significari videbitur, videlicet Peruana regio, & altera Mexicana, illi contermina: licèt illa tantùm nomen proprium Perù hodie retineat: prout novissimè etiam advertit P. Ludovic. Ballester. in Onomotograph. verb. Ophir, pag. 289. & ita Vatablus super illum locum sic scribit: Paruaim numero duali dicitur apud Hebræos fortasse locus ille, qui nostro tempore le grand Peron, & le petit Peron dicuntur, nam est maxima affinitas nominum. Quam [sect. 9] coniecturam magis urgent, & extendunt Montanus ubi sup. Maluenda d. lib. 3. de Antichrist. cap. 19. & Fr. Greg. Garcia d. lib. 4. de Ind. origin. cap. 1. & sequent. considerantes, frequentissimam esse huiusmodi vocum depravationem: & [sect. 10] plures alias in his Regnis Perù reperiri in fluvijs, oppidis & montibus, quæ cum voce Ophir eandem affinitatem habêre videntur. Deinde superioribus additur ex sententia Montani ubi suprà, & Possevini libro 2. Bibliothec. capit. 5. Iobab, [sect. 11] cuius mentio est Genesis cap. 10. vers. 28. incoluisse videri regionem huius Novi Orbis, quæ Paria vocatur, auro, margaritisq́ue abundantem, & Iectan, [sect. 12] de quo in eodem cap. versic. 26. nomen dedisse ingenti eiusdem Americæ Chersoneso, dicto Iucatan, & Sephar [sect. 13] montem Orientalem, de quo eod. cap. vers. 29. esse montes Andes, Peruanæ regionis, longissimos omnium montium, qui hactenus in Orbe sunt visi, ut tradit Acosta d. lib. 1. cap. 13. & lib. 3. hist. Ind. cap. 22. Denique [sect. 14] perpenditur ab eodem Pineda & Gregor. Garcia in locis sup. relatis, affirmari quidem oportêre, Salomoni, qui fuit omnium mortalium sapientissimus, & cui Deus ipse dedit horum, quæ erant, scientiam veram, ut sciret dispositionem Orbis terrarum, & virtutes elementorum, ut habetur lib. 3. Reg. cap. 4. & lib. Sap. cap. 7 vers. 17. minimè fuisse Novum Orbem ignoratum: quod imprimìs erat scitu dignissimum, atque iucundissimum. Præsertim [sect. 15] si hanc cognitionem coniungamus cum studio, quod habuit cumulandi aurum & argentum, quorum eiusdem Novi Orbis natura facundissima reperitur. Sed quamvis prædicta sententia his argumentis, & tantorum virorum auctoritatibus muniatur, [sect. 16] meritò tamen ab alijs doctis & diligentibus nostri seculi scriptoribus improbari solet, ut parum solida, & potius novitatis, quàm veritatis amore, & studio excogitata, ut constabit ex traditis à Bened. Perer. lib. 3. in Genef. ubi de Hevilat, Gaspar. Barrerio in lib. de regione Ophira, Acosta lib. 1. de nat. Novi Orb. cap. 13. & 14. Barradas lib. 5. concord. c. 11. Mart. Delrio sup. Genes. cap. 10. Maluenda lib. 3. de Antichris. c. 20. & 21. & seq. & de Paradiso cap. 23. & 41. Ant. Herrer. in hist. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 1. pag. 2. Bernar. Aldrete de orig. ling. Hisp. c. 13. & antiq. Hisp. lib. 3. c. 9. pag. 360. August. Torniel. in annal. sacris, 1. tom. anno mundi 1931. num. 45 pag. 229. & fusiùs 2. to. ann. 3043. n. 7. & 8. Ioan. Drugo lib. 6. Obser. c. 3. & lib. 9. cap. 12. M. Ant. Palau in paradox. classis Salomonis, Ioan. Pineda in comment. in Iob, cap. 28. vers. 16. pag. 500. & 501. & iterum de reb. Salom. lib. 4. cap. 16. §. 4. 5. & 6. Vbi [sect. 17] tamen ab ijs, quæ anteà dixerat, aliquantulum flectens, rem in medio relinquendam decernit, & id tantùm superiori opinioni tribuit, ut minus levis, minusq́ue deformis censeri debeat; & minimè indigna, quæ à sapientibus benignè audiatur. Et planè, quod pertinet [sect. 18] ad Tharsis, etsi a nonnullis cum Ophir confundatur, ut suprà retulimus, longè tamen verius est, diversas per se esse navigationes & classes, quas ad eas Salomon, & Iosaphat mittere solebant, & ex diversis portubus, & per diversa maria, ut latissimè probat doctis. Ribera sup. Ionam, cap. 1. & Thom. Bocius de ruin. gent. lib. 5. cap. 7. pag. 483. licèt verum sit, utranque regionem nihilominus eâdem navigatione, & eâdem classe obiri potuisse, exportatis primum ex Ophir, auro, lignis, pavonibus, simijs, ebore: ex Tharsis verò, etiam auro, argento, gemmis, ac rebus alijs pretiosissimis. In quibus omnibus probandis, [sect. 19] & in vero loco designando, ubi Tharsis illa consisteret, adeò latè & doctè insistit Pineda d. lib. 4. de reb. Salom. cap. 5. cum multis sequentib. & cap. 16. §. 1. & 2. pag. 211. Fr. Gregor. Garc. d. lib. 1. de Ind. orig. cap. 2. §. 4. ex pag. 34. ad 40. Acosta d. lib. 1. cap. 14. Gaspar Sanctius in Isaìam, cap. 2. vers. 18. pag. 38. & cap. 19. vers. 22. pag. 199. & cap. 23. vers. 26. pag. 236. Thomas Bocius d. pag. 483. & pag. 326. Maluenda d. lib. 3. de Antichrist. cap. 20. pag. 157. cum seq. & lib. 5. cap. 14. pag. 281. Ludov. Ballester. in Onomotograph. verb. Tharsis, ex pag. 535. & in Hierolog. lib. 2. cap. 9. Torniel. d. anno 3043. num. 9. pag. 50. & Fr. Ioan. à Ponte in conven. utriusque Monarch. lib. 3. cap. 6. & 7. & lib. 2. c. 23. pag. 249. ut otiosum vidêri possit, si Nos, qui ad alia tendimus, in eorum scriptis transferendis subsistamus. Illud [sect. 20] tamen in nostræ Hispaniæ gloriam præterire non possumus, quod Gorop. Becanus tradit lib. 7. Hispanicorum, & ex pluribus alijs defendi Pineda ubi supr. cap. 14. & 15. Bocius d. cap. 7. & de sig. Eccles. Dei lib. 15. cap. 18. Mariana de reb. Hispan. lib. 1. cap. 2. Ludo. Nonius in descript. Hispan. cap. 12. ad fin. & ante eos S. Athanas. Synaîta in Hexam. lib. 10. in 3. lib. Reg. Tharsis scilicet ad Hispaniam, & præcipuè Bæthicas eius oras pertinêre, neque aliam regionem fuisse, quàm Tartessum, [sect. 21] cuius beatam auri & argenti, & aliarum rerum omnium copiam, tum veterum Scriptorum testificatio, tum præsens rerum status satis declarat. Quod latè etiam, & non vulgari studio, licèt vulgari sermone prosequuntur Fr. Ioan. à Ponte d. lib. 3. cap. 6. & Franc. Torreblanca in epit. lib. de magia in defensione cap. 4. & novissimè & eruditissimè Alphons. Carranza in libro, quem edere parat de monetarum valore & augmento 1. p. Quamvis contrarium asserat alter Pineda Francisc. lib. 3. suæ Monarch. cap. 22. §. 4. Quem [sect. 22] non satis iustè hac de causa reprehendit, & inscium & barbarum vocat à Pont. ubi supr. Nam id etiam alij viri doctissimi negant, & novissimè Aldrete de antiq. Hisp. lib. 1. cap. 24. in fine, pag. 108. & latiùs Torniell. d. anno 3043. num. 9. pag. 51. & 52. Quod verò [sect. 23] ad Ophiram regionem spectat, non posse illam ullo prorsus modo cum Peruana, sive Novo hoc Americano Orbe convenire, evidentissimis argumentis meo iudicio convincunt Auctores suprà pro hac opinione relati, præsertim Acosta, Barrerius, Barradas, & præcipuè Maluenda d. lib. 3. cap. 24. & Torniell. d. anno mundi 3043. num. 7. & 8. à quibus se nunquam satis expedire potuerunt Greg. Garc. d. lib. 4. de Ind. orig. cap. 1. & seq. Pineda d. cap. 16. §. 5. & Basil. Pont. d.q. 8. exposit. cap. 3. Et ut omittam, quæ sæpè à nobis in superioribus repetita sunt de omnimoda huius Orbis apud antiquos ignoratione, & inaccessa Oceani magnitudine, & de insuperabili difficultate navigandi per altum, necdum cognito acus Magneticæ usu: illud certè unum [sect. 24] refellendæ isti opinioni satis superq́ue esse videtur, quod constet in regione Peruana nec gemmas, nec elephantes esse, nec pavos, nec simias, nec ligna Thyna pretiosissima, qualia ex Ophir asportari solita narrat Scriptura. Neque rationi consentaneum vidêri, [sect. 25] Salomonem ex mari Rubro, relictâ Arabiâ, & Indiâ Orientali viciniori, atque notiori, multarumq́ue rerum pretiosissimarum fertiliori, immenso circuitu, & maiori dispendio, quàm quæstu, navigationem instituisse ad regiones Americanas, aut Peruenses. Quod evidentius erit, si animadvertamus ex eisdem locis sacræ Scripturæ constare, prædictas classes [sect. 26] ex portu Asiongaber solvere solitas fuisse, qui portus in littore maris Rubri continebatur, ut post longam disputationem probat & concludit Pineda d. lib. 4. cap. 7. & 8. & sequentib. Abrah. Ortel. in Thesau. Geograph. verb. Asiongaber, quidquid dissentiat Basil. Pontius d. cap. 3. At verò si in Perù expeditio facienda erat, quorsum attinebat ex eo portu solvere, & per tot vastissima maria vagari, & universum Orbem laboriosissimâ navigatione, infinitis penè casibus, & laboribus obnoxiâ peragrare, cùm potuissent ex Ioppe, vel alio portu maris Mediterranei proficisci, & per illud & fretum Herculeum multo breviori, ac faciliori, magisq́ue usitatâ navigatione, spacio circiter quinque mensium ad Peruanam regionem pervenire. Sed ubi terrarum [sect. 27] Ophira Provincia sita, & an alio etiam nomine cognita esset, hactenus ignoratum est, & variantes auctorum sententiæ rem incertam & dubiam, magis obscuram & ancipitem reddiderunt. Nam quidem eam in Sophala constituunt sub ima Africa ad Oceanum Æthiopicum posita; quæ [sect. 28] regio etiam nunc adeò auri sodinis abundat, ut nihil præter aurum exteris mercatoribus communicet, quem admodum Lusitanorum peregrinationes testantur. E quibus Thomas Lopecius scribit, Sophalenses habêre libros Indicâ linguâ conscriptos; in quibus legitur, Salomonem Regem tertio quoque anno hinc aurum tulisse, atque hodie etiam eam regionem habêre sui nominis auri fodinas. Alij verò Ophiram collocant in insula Armutia. Alij ad Philippinas, vel Moluccas reijciunt, aut certè ad insulas ann. 15. ab Alvaro Mendaña repertas, quas inde Salomonis appellatas existimant. Alij denique frequentiùs, & certiùs cum Ioseph. lib. 8. antiq. cap. 2. & 6. & D. Hieronym. epist. 140. de locis Hebraicis, [sect. 29] ad Orientales Indias pertinêre scribunt, & præcipuè ad nobilissimam earum insulam, quæ Trapobane, sive Samatra dicitur, & hodie Malaca, veteribus Terra aurea, sive Aurea Chersonesus vocabatur, & ad ei adiacentes Pegusiorum Provincias. Quas [sect. 30] opiniones diligenter congessit & illustravit Gaspar Barrerius in d. libello de regione Ophira, Abrah. Ortel. ind. Thesaur. Geograph. verb. Ophir, Carol. Stephan. in dictionar. eodem verb. & plures alij relati a Ribera, Acosta, Delrio, Gregor. Garcia, Maluenda, Pineda, Torniello, Aldrete, & Ballestero in locis sup. num. 16. relatis, Pet. Cieza lib. 1. hist. Ind. cap. 3. Christian. Adricom. in Theatr. Terræ sanctæ in Tribu Phares, cap. 15. Ant. Herrera d. lib. 1. cap. 1. Thom. Bocius lib. 20. de sig. Eccles. Dei, cap. 3. pag. 320. Ioan. Boterus in relat. univers. part. 1. lib. 2. pag. 235. Camillus Borrell. de præst. Reg. Cathol. cap. 19. num. 51. Fr. Ioan à Ponte in d. convenient. lib. 2. cap. 17. pag. 190. & 191. & Maffæius lib. 1. histor. Ind. pag. 20. qui etiam lib. 16. pag. 397. Loquens [sect. 31] de Pegusiorum origine ex Bonserri litteris tradit, stirpem eos à Iudæis exulibus ducere, qui a Salomene damnati ad Ophirinas auri fodinas, ea loca primi tenuerunt. Facitq́ue in confirmationem huius ultimæ sententiæ, quæ Ophiram indijs Orientalibus tribuit, quod sciamus, eas ab [sect. 32] Ophir, Hevila nomen, & originem incolarum accepisse, ut habetur Genes. 10. & ijs rebus omnibus mirum in modum abundare, quæ sacrâ Paginâ referente ex illis navigationibus ad Salomonem adducebantur. Vt præter id, quod hodiernâ experientiâ cognoscimus, latè recolit, & usque ad portentum extollit Maluenda d. lib. 3. cap. 21 & 22. & alij veteres, & recentes auctores, de quibus sup. capit. 2. ex numer. 3. Inter [sect. 33] quæ aurum laudatissimum, & probatissimum erat, ut habetur Paralip. 2. cap. 3. ibi: Porro autem aurum erat probatissimum. Vbi Pagnin. Vatabl. Montanus, & Caiet. vertunt & legunt: Aurum ex loco Paruaìm, vel de Paruaìm. Vnde apud Romanos, & alias nationes in, maximo pretio semper extitit, & corrupto vocabulo, [sect. 34] Obryzvm quasi Ophirizum, vel Ophirisum, id est, à regione Ophir deductum, dicebatur. Vt observant D. Hieron. sup. Ierem. & sup. Daniel. Acosta d. cap. 13. Funger. & Steph. d. verb. Ophir, Pineda sup. Iob cap. 28. vers. 15. & 16. & cap. 31. vers. 24. Beroald. Torrent & Casaubonus sup. Sueton in Nerone cap. 44. cum inquit: Illum à populo exegisse argentum pustulatum, & aurum Obryzum, ut plerique omnes Palàm collationem recusarent. Et hinc [sect. 35] nummi sive solidi obryzati dicuntur in 1. 3. C. de vet num. potes. lib. 12. & in l. 1. C. de oblat. vot. lib. 10. quamquam in utroque loco mendum sit in antiquis Codicibus, & Obryziati legatur. Quemadmodum & in [sect. 36] rub. & 1. temperent, C. de vestibus oloberis & auratis, lib. 11. ubi passim legitur, Oloberis, & Olabera, cùm Olobrycis, & Olobryzas, legundum sit, quasi vestis, quæ tota est ex Obryzo, & ibi rectè Alciat. Cuiac. & Gothofred. advertunt, & ad emendationem dictorum, & aliorum iurium, quæ extant in Codice Theodosian. observavit Brisson, de verb. sign. verb. Obryza, Ioan. Prateius & Ioan. Calinus eod. verb. & ante eos Catellian. Cotta in memorab. iur. verb. Obryzati solidi, & Tiraq. in 1. 3. connub. num. 17. qui tamen prædictam auri Obryzi etymologiam non omnino probant. Nam [sect. 37] magis videtur ex Græco fonte descendere, quasi ἀϐριϑομ, id est, sincerum, purum, delicatum, quod sæpè igne excoctum est, ita ut amplius in coctione non diminuatur, ut constat ex Plin. lib. 33. cap. 3. dum ait: Auriq́ue experimento ignis est, ut simili colore rubeat, quo ignis, atque id ipsum Obryzum vocant. A quo non discrepat D. Isidor. qui lib. 16. Etymolog. cap. 17. ab eo dictum censet, quod obradiet splendore, sitq́ue colorus optimi, & D. Hieronym. qui utramque etymologiam complectens in epist. 140. ad Principiam Virginem, sic ait: Ophir genus auri est, vel à loco Indiæ, vel a colore nomine indito. Et congerit alia Martin. Delrio in comment. in Cantica cap. 5. Sunt etiam, qui Obryzi auri nomen ex [sect. 38] Latina voce, Obrussa, deducant, quam signisicare volunt examen, probationem, expurgationem & coctionem auri, ut latiùs probat Turneb. lib. 27. advers. cap. 18. Pineda de reb. Salom. lib. 4. cap. 18. § 5. pag. 226. Qui ita emendant [sect. 39] locum Suetonij sup & explicant illud Cicer. de clar. Orat. Expurgandum esse sermonem, & adhibendam rationem quasi obrussam, & Senec. lib. 4 nat. quæst. cap. 5. Si omnia argumenta ad lancem cœperimius exigere, silentium indicetur, ubi Ioan. Opsopæus ex optimis membranis legit, Ad obrussam. Quæ omnia [sect. 40] conducunt ad explicationem 1. 5. C. desuscep. & arcar. & 1. 2 C. de metallar. lib. 12. ubi obryzæ mentio habetur. Et [sect. 41] de Phaz sive Ophaz, & Mvphaz, & alijs appellationibus, quibus aurum in sacris Litteris appellatur, plura Lector, si velit, vidêre poterit apud Pined & Delrium sup. Maluenda de Antichrist. lib. 3. cap. 24. & Bernard. Aldrete lib. 3. de antq. Hispan. cap. 8. ubi [sect. 42] addit, inde apud Arabes Regnum phez, fuisse denominatum. Constat [sect. 43] ergo (ut ad propositum redeamus) Ophiram regionem ad Americanum Orbem nullatenus pertinêre. Neque adversantur coniecturæ, quibus Auctores num. 4. relati in contratiam sententiam adduci videntur. Nam reverâ tenues & leves admodum sunt. Atque imprimìs illa parum stringit, quæ ab ipsis ut fortissima traditur, de affinitate, sive collusione nominum Ophir & Pirù. Sæpè quippe deficiunt[sect. 44] nomina, sæpè; mutantur, & a sua primæva origine degenerant. Sæpè etiam nullo consilio, sed casu res diversissimæ in uno, & eodem nomine apud remotas nationes, & varijs linguis utentes, conveniunt, ut latè docet Xenophon. in peculiari huius argumenti libello, quem de æquivocis nominavit, & in eâdem tractatione, de qua agimus, optimis exemplis ostendunt Barradas lib. 5. concord. cap. 11. Acosta d. cap. 13. Maluend. d. cap. 24. pag. 167. & 168. & Pineda d. lib. 4. de reb. Salom. cap. 16. §. 4. num. 3. pag. 212. Vbi plenè [sect. 45] respondent ad illud, quod dicitur de auro Paruaijm, & quid hoc nomen significet, & an in Scriptura reperiatur. Præsertim, quia verius est, [sect. 46] nunquam hanc vocem Perv, vel Pirv ab Indis Occidentalibus cognitam fuisse, ut has Provincias significarent, sed posteà ab Hispanis impositam, & ad id omne extensam esse, quod est post Panamam usque ad Provinciam de Pasto, & hinc usque ad flumen Maule, quod ultra Provinciam de Chile dilabitur, ut tradit Acosta d. lib. 1. cap. 13. Ant. Herrer. in hist. gen. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 1. pag. 2. & decad. 3. lib. 10. cap. 2. pag. 356. & in descript. cap. 16. pag. 46. Maluend. d. lib. 3. cap. 24. pag. 167. Pineda sup. Iob, cap. 28. vers. 16. pag. 500. & 501. & Bernar. Aldrete lib. 3. de orig. ling. Castellanæ cap. 13 Vbi tradunt [sect. 47] veram huius nominis rationem & occasionem casualem fuisse. Nam cùm primi Hispani post longam navigationem hæc littora tenuissent, atque indigenam quemdam piscationi intentum ex improviso comprehendissent, gestu, ac signis rogare cœperunt, quænam illa terra esset, quibus ipse (quod naturale est) de proprio nomine rogari suspicatus, frequenter respondebat & repetebat Beru, Beru quod nomen familiarissimum est maritimis hominibus Peruanis. Indeq́ue Hispani, vel responsione decepti, vel occasione sumptâ, regionem ipsam Perù appellaverunt, prout ipse Pineda, & Aldrete se audivisse dicunt [sect. 48] à Garcilasso Inca, qui maternam originem ducebat ex Incarum Peruanorum sanguine, & eorum historiam parabat. Quam quidem posteà typis mandavit, & in eius lib. 1. cap. 4. & seq. hanc eandem narrationem proponit, & subdit, quòd Incarum tempore, eorum regnum, appellabatur Tavantinsviv, quod quatuor Regni partes signisicabat. Sunt etiam [sect. 49] qui putent, Hispanos ubi primùm ad has oras pervenerunt, cùm auri cupiditate potissimum ducerentur, ab Indijs sibi obvijs ante omnia quæsijsse, an, & ubi in eis aurum inveniretur Hispanâ voce Oro, Oro, quam Indi non intelligentes, nec rectè pronuntiare valentes, repetebant Birv Birv, ut tradit Maluenda d. lib. 3. de Antichrist. cap. 24. pag. 167. & Sebast. Covar. in Thesaur. ling. Casteli. verb. Perù, fol. 586. Vbi [sect. 50] aliam etiam aliorum etymologiam addit, qui volunt, Perù nomen Hebræum esse, quasi Pere, deductum ex verb. Parad. quod partiri, dividere, seu separare significat, eò quòd terra hæc ita ab alijs remota & seiuncta sit. Alij verò [sect. 51] has opiniones, ut aniles fabulas, mertiò reijcientes, prædictum nomen non casu his regionibus impositum dicunt, sed sumptâ occasione ex nomine reguli, quem in tractu Panamatico circa littora maris Del Svr invenerunt, qui appellabatur BiRvqvete, indeq́ue ad Provincias successivè lustratas appellationem derivasse, ut scribit Herrera in d. hist. gen. Ind. decad. 2. lib. 1. cap. 14. pag. 27. & decad. 1. lib. 1. cap. 1. in sin. Aut certè ex [sect. 52] prima Provincia, quam Franc. Pizarrus & socij, prædictum mari traijcientes, occuparunt; vel ab amne quodam illam interluente, qui Pirù, sive Piura, dicebatur, qui duobus gradibus ab Æquinoctiali iacet, ducentis viginti leucis post Panamensem regionem, ut constat ex Gomara 1. par. hist. Ind. fol. 9. & 62. August. Zarate lib. 1. hist. Perù, cap. 1. Levino Apollonio lib. 1. de reb. Peruens. in princ. Acosta d. lib. 1. cap. 13. Herrera d. cap. 1. pag. 2. Fr. Gregor. Garc. lib. 4. de Ind. orig. cap. 1. pag. 321. & cap. 4. pag. 334. & pag. 348. Didac. Davalos in Miscellan. Austral. colloq. 27. fol. 114. Cabello Balboa in altera Miscell. m. s. 2. part. cap. 6. Est enim [sect. 53] frequentissimum Provincijs noviter inventis, aut subiugatis, à loco, vel flumine earum primùm explorato, vel ab earum Regibus, aut exploratoribus nomen imponere, ut ostendunt auctores, quos citavimus sup. cap. 4. num. 42. & de Mexici urbe observat Gregor. Garc. d. lib. 4. de Ind. orig. cap. 3. §. 3. pag. 507. dicens [sect. 54] nomen traxisse ab antiquo Indorum Duce dicto Mexi, qui olim eum locum bellicâ virtute possedit. Sed neque magis [sect. 55] obstat, quod ex sententia Montani & Possevini num. 11. & 12. retulimus de Iobab & Iectan, qui ad has regiones incolendas devenisse dicuntur: nam, ut rectè observat Acosta. d. cap. 13 & Maluenda. d. lib. 3. capit. 24. in sin. pag. 168. hoc nullis solidis rationibus, auctoribus, aut coniecturis stabiliri potest; quin potiùs secundùm Torniellum. d. anno 1931. num. 45. verosimile non videtur Iectan, aut eius filios, Ophir scilicet & Iobab, sedes usque adeò remotas sibi deligere potuisse, aut voluisse, cum præsertim tunc temporis non deessent aliæ regiones multò viciniores & commodiores, quas ratio prius incoli suadebat, deinde paulatim & successivè ad remotiores pertransire, ut reverâ factum fuisse videmus, siquidem filij Iectan in Orientalibus Asiæ partibus habitarunt, ut idem ipse Torniell. ostendit num. 51. Et. illud de [sect. 56] nomine Iectan, Iucatanæ Provinciæ indito vanissimum & futilissimum est, præsertim si fidem habemus Ant. de Herrera in d. hist. Ind. decad. 2. lib. 2. cap. 18. in fin. pag. 64. qui docet, ante Hispanorum adventum nullum proprium generale nomen eam Provinciam habuisse, & fortuitò impositum esse ex nomine radîcis, quæ Ivca vocatur: ex quibus apud eos panis conficitur, & locis, ubi plantatur, quæ indigenæ Ilatli vocant. Vel quia cùm primi exploratores maritimos Indos de nomine terræ rogarent, illi responderunt, Toloqvitan, peculiare quoddam oppidum designantes; unde Hispani univeriam regionem Ivcatam, & posteà magis corrupto vocabulo IvcaTan appellare cœperunt. Et [sect. 57] pari, aut maiore levitate nititur illa montis Sephar, & Andium Peruanorum commixtio à Montano commenta, quam etiam in hoc reijcit, & convincit Acosta d. cap. 13. Denique non obstat, quod ultimo loco de Salomonis sapientia, & ingenti studio cumulandarum opum consideravimus. Nam, ut ait Pineda, d. cap. 16. §. 4. num. 4. pag. 213. [sect. 58] etsi ei concedamus absolutissimam Cosmographiæ, & Geographiæ, & totius Philosophiæ scientiam, ac proinde cognovisse, hunc Orbem esse Sphæricum, & ex parte nobid opposita ab Antipodis habitari. Nusquam tamen certo argumento probabitur, quòd peculiariter Americam notam, vel exploratam habuerit, & vel capiendi experimenti, vel opes cumulandi gratiâ, classem in eam destinaverit. Illud quippe, quod de Ophir adducitur, iam satis superq́ue reiecimus. Quibus non [sect. 59] incongruenter addere licet, ipsam in Ophiram, & Tharsis navigationem à Salomone non antè tentatam, quàm ab Hiran Rege Tyriorum, & eius servis illius notitiam habuisset, & cum eo societatem inijsset, quod plures tradunt post vicesimum quartum Regni sui annum contigisse, ut constat ex prædictis locis sacræ Scripturæ & ex epistolis [sect. 60] quas duo Reges sibi invicem scribebant, quæ olim apud Tyrios religiosè observabantur, earumq́ue meminit Dius in historijs Phœnicijs, & post eum Ioseph. lib. 1. advers. Appion. & Anton. Possevin. in apparatu, 1. tom. pag. 776. & ex alijs, quæ tradunt Caietan. Abulens. & alij, quos refert Pineda d. lib. 4. de reb. Salom. cap. 4. pag. 167. & Bernard. Aldrete de antiq. Hisp. lib. 1. cap. 24. pag. 107. & 108. & lib. 2. cap. 2. Vbi addit, [sect. 61] Regem Hiram sibi & suis faciliorem & quæstuosiorem navigationem reservasse, & Salomonis classibus, & ministris longiorem & difficiliorem communicasse. Tyrios autem sive Phœnices [sect. 62] fuisse eâ tempestate omnium hominum in navigandi arte, & navali militia præstantissimos, satis ex eisdem auctoribus constat, & ex Isaìa cap. 23. Ezechiel cap. 27. Herod. lib. 1. Arrian. lib. 2. Strabo. lib. 16. ubi inquit: Quantum classi potuerint, argumento evidenti est multitudo, & magnitudo coloniarum ab eis deductarum. Aristot. lib. de mirab. auscultat. dum tradit: Aiunt [sect. 63] quidam phœnices appellatos, quòd primi maria navigantes, quocunque appellerent, omnes necarent. Et ex Festo Pompeio de verbor. signific. pag. 301. ubi inquit: Hinc [sect. 64] in proverbium deductum esse, Tyria maria, quòd Tyro oriundi Pœni adeò potentes maris fuerunt, ut omnibus mortalibus navigatio esset periculosa. Planè [sect. 65] ingentes Salomonis divitias fuisse, & summo studio undique conquisitas, negare non possumus, cùm id passim Scriptura testetur, quæ Paralip. 2. ait, illi a Deo promissum: Divitias & substantiam, & gloriam dabo tibi, ita ut nullus in Regibus, nec ante te, nec post te fuerit similis tui. Et Reg. 3. cap. 10. inter alia inquit, quòd præ auro, gemmis & margaritis, quas congesserat: Non erat argentum, nec alicuius pretij putabatur in diebus Salomonis: & 2. Paralip. cap. 9. tantam fuisse argenti copiam in domo Salomonis, ut in campestris lapidum. Quod latè prosequitur, & specialiter enumerat, atque exornat lib. 1. Paralip. cap. 22. Ioseph. lib. 7. antiq. cap. 12. Pineda Franciscanus in Monarch. lib. 7. cap. 19. §. 5. alter Pineda d. lib. 4. de reb. Salomon. per totum, August. Torniell. in annal. sacris tom. 2. ann. 3043. num. 4. pag. 46. & Budæus lib. 4. de asse, ubi thesauros Regis David centum viginti trium millionum fuisse dicit, Salomonis autem eius filij decuplo maiores, hoc est, 1230. milliones. Quapropter idem Pineda d. lib. 4. cap. 19. pag. 232. eorum [sect. 66] ridet, & reprehendit stultitiam, vel invidiam, qui divitias aliquorum Regum nostri temporis cum thesauris Salomonis volunt comparare. Quod & facit novissimè Franc. Torreblanca in epit. lib. de Magia in defensione cap. 4. per totum. Soli enim [sect. 67] sumptus, & expensæ extructionis & cultus templi Ierosolymitani omnium Regum divitias, imò & omnem admirationem excedunt, ut constat ex ijs, quæ latissimè scribunt Arias Montanus, & Ribera in libris de Templi fabrica & ijs, quæ ad templum pertinent. Salmeron. to. 1. proleg. 42. Barradas tom. 2. concord. lib. 3. ex cap. 9. ad 52. Ioan. Azor. tom. 1. instit. moral. lib. 6. ex cap. 24. usque ad 56. Villalpand. in apparat. sup. Ezechiel. Pineda de reb. Salom. lib. 5. c. 5. cum seq. & compendiosè Torreblanca d. cap. 4. Et ultra relatos ab eis Simon Maiol. in dieb. Canicul. to. 1. clloq. 19 pag. 431. & colloq. 23. pag. 527. & seq. ubi inter alia tradit, totum templum, quod erat sexcentorum pedum longitudinis, latitudinis cubitorum centum, à summo vertice usque in imum pavimentum, aureis laminis fuisse contectum: & universum locum. qui Sancta–Sanctorum dicebatur, ex puro auro fabricatum, quod sexcentis auri talentis æstimaretur. Et unam trabem inter alias in eo positam, penitus auream, trecentarum minarum auri, id est, septingentarum & quinquaginta librarum. Et quod clavis aureis omnia hæc affigebantur, quorum singuli ad quinquaginta siclos æstimatione pretij valuisse feruntur. In eoq́ue ædificando artifices centum quinquaginta millia & sexcentos occupatos fuisse, ultra innumeros alios, qui terrâ, mariq́ue operi necessaria conquirebant & præparabant, deservisseq́ue in eo Sacerdotum quatuor & viginti millia, & ut videtur alijs, quadraginta quatuor millia. Musicen profitentes sex millia, Levitarum octo millia. Vnde memorat Ægesipp. lib. 5. de excid. Ierosolym. c. 43. tantam fuisse illius templi maiestatem, ut [sect. 68] etiam Barbarorum gentes illud venerarentur, & inferrent munera prædones religionis. Adeò, ut eodem teste lib. 1. c. 17. Pompeius, cùm eò pervenisset, maluerit admirari, quam prædari. Quod tamen non fecit Crassus, qui rapacior fuit, illud expilans, ut constat ex Zonara to. 1. annal. ubi ait, tantam [sect. 69] fuisse auri prædam, ut dimidio minus in Syria valuerit, quàm reverâ alibi æstimaretur. 
 
 # 14 CAPVT XIV. An in Novo hoc Orbe ante Hispanorum adventum ullibi Evangelium prædicatum fuerit? SVMMARIVM Capitis XIV. -  1 Christi fidem in Novo Orbe iam olim prædicatam plures affirmant. Et numer. 3. -  2 Apostolos per universum Orbem Evangelij lucem disseminasse, multi opinantur. -  4 Ioan. del Caño Canonicus Salmant. laudatur. -  5 Christus Dominus plurimos sua trium annorum prædicatione convertit. -  6 Apostoli unde ita dicti, & quando, & ad quid a Christo delecti? -  7 Apostoli brevissimo tempore totum Orbem prædicando penetrarunt. Et num. 11. -  8 Psalm. 18. versus, & D. Pauli locus ad Rom. 10. exponitur & illustratur. -  9 D. Paulus quo tempore scripserit epistolas ad Romanos & Colossenses. -  10 Cap. Dominus 19. distin. & cap. fundamenta, de election. in 6. exornantur. -  12 Christi vaticinium de consummatione ventura post universalem Evangelij prædicationem, plurimi exponunt de excidio & consummatione materialis Ierusalem. -  13 Ierusalem distructio quo tempore contigit? -  14 Apostoli triginta & octo annis, & ut aliqui intendunt, undecim tantùm post Christi mortem in universis mundi partibus prædicarunt. -  15 Divi Marci locus exponitur cap. ult. & quando ille suam Evangelicam historiam scripserit? -  16 Vbique dictio quid significet? -  17 Lex urbana 166. D. de verb. sign. emendatur cum Cuiac. -  18 Apostoli cur dicti fuerint sagittæ volantes Psal. 127. & Zachar. 9. & quadrigæ Habac. 3. -  19 Apostoli dicti sunt nubes velocissimæ, & cœli, & pedes Domini. Et quare? -  20 Maria Magdalena cur unguento unxerit pedes Domini? -  21 Clementis Alexandrini insignis locus expenditur. -  22 Apostolos Dominus multis donis, & gratijs insignivit ratione prædicationis. -  23 Apostoli Christo, & eius beatissimæ Matri cedunt, cum alijs verò Sanctis temerè comparantur. -  24 Apostoli alios septuaginta duos comites ad prædicandum elegerunt, & an hi propriè Apostoli vocari possint, & cur eo numero electi? -  25 Cap. in novo 21. dist. illustratur. -  26 Fideles Christi ob persecutionem Iudæorum in varias Orbis Partes dispersi, eum prædicarunt. -  27 D. Paulus in multis Orbis partibus Evangelium annuntiavit. -  28 Romani tempore mortis Christi Domini per totum ferè Orbem dominabantur, & ita fuit facilior eius prædicatio. -  29 Prudentij carmina expenduntur. Et num. 51. -  30 Fidei, & propagationis Evangeliæ quam brevis & universalis fuerit progressus ex Theodor. Iusti. Beda & alijs. -  31 Evangelij progressum tempore Apostolorum Baronius, & alij diligenter scribunt. -  32 Eccleſiæ plures tempore Apostolorum Deiparæ erectæ. -  33 B. Virginis del Pilar Cæsaraugustanæ urbis ad D. Iacobum apparitio, & templi ibìdem ab eo constructi historia refertur & comprobatur. -  34 D. Iacobi Apostoli adventus & prædicatio Hispaniæ licèt ab aliquibus malè negetur, à plurimis alijs rectè defenditur, qui recensentur. -  35 Ioan. Fernandez à Velasco, excellentissimus Castellæ Comestabilis, laudatur. -  36 D. Iacobum Hiberniam adijsse, & in ea prædicasse narratur. -  37 D. Paulus in Hispania prædicavit, & D. Petrus. -  38 Fides & Evangelium chirsti miraculosè, & per ipsorum etiam oraculorum prædictiones propagatum fuit. -  39 Oracula plura perpenduntur, quæ christi adventum, & Fidem Gentibus annuntiasse videntur. -  40 Templi ab Argonautis constructi, & per Oraculum Virginis Mariæ sacrari iussi, notabilis historia refertur. -  41 Ignoto Deo Ara ab Atheniensibus & Romanis erecta & quare? -  42 Christi mortem doluisse, & sub Panis nomine dæmones Gentibus annuntiasse ex notabili historia Plutarc. & aliorum. -  43 Apostolos potuisse celerrimè per miraculum ad prædicandum in remotissimas regiones deduci, pluribus exemplis ostenditur. -  44 Habacuc per aëra ab Angelo ductus, & etiam Phillipus Diaconus. -  45 Apostoli nubibus ducti in transitu B. Mariæ miraculosè momento temporis ex diversis mundi partibus convenerunt. Regina Sabà ex relatione, & vocibus avium habuit notitiam Salomonis, ibidem. -  46 Ecclesia sancta Dei dicitur Apostolica & Catholica, & quare? -  47 Catholica dicta est Ecclesia Dei ab ipsis Apostolis: & quid hoc homen designet? -  48 Hæretici multum dolent, quòd Fides, & Ecclesia Dei dicatur Catholica. -  49 Sanctus Ignatius Martyr quid senserit de unitate Ecclesiæ Catholicæ. -  50 Vincentius Lirensis optimè exponit causam cur sides & Ecclesia Dei dicatur Catholica. -  52 Evangelicæ Fidei prædicatæ in Novo Orbe aliqua antiqua testimonia, & vestigia reperi, videntur. Ft numer. 55. -  53 Tertulliani locus expenditur, quo Fidem Catholiam sua ætate etiam in Provincijs, & insulis ignotis prædicatam tradit. -  54 D. Thomas Apostolus prædicavit apud Sinas, & alias extremes nationes Indiæ Orientalis, & apud Brasilienses, num. 60. -  56 Cruces, & aliqua alia signa mysteriorum Fidei in Novo Orbe repertæ dicuntur. -  57 Apostolorum, qui in Novo Orbe quondam prædicarunt, quædam vestigia hodie reperiri aliqui tradunt. -  58 Miraculum cuiusdam Apostoli, qui olim apud Peruanos prædicasse dicitur. -  59 Effigies antiquissimæ hominum, habitum Apostolorum referentium, in Novo Orbe inveniuntur. -  60 Brasilienses conservant memoriam prædicationis D. Thomæ. -  61 D. Thomæ Apostoli pedum vestigia scopula impressa ostendunt Brasilienses. -  62 Christus Dominus in cœlum ascensurus pedum vestigia petræ impressa reliquit. -  63 Crucis de Crabuco, quæ apud Peruanos hodie religiosissimè veneratur, historia. -  64 Crucifixi imagines inventæ in ruinis urbis Goæ historia. -  65 Imaginum sacrarum usum improbant sectarij, contra quos plurimi ex Catholicis scripserunt. -  66 Granadilla frutex Novi Orbis in flore, & folijs omnia signa Passionis Christi repræsentat; & plures, qui de hoc scripsere. -  67 Omnipotenti divinæ nihil occultum est, aut inaccessum. -  68 Apostolorum temporibus, imò nostris, Fides Christi in toto Orbe prædicata non est. Et num. 70. & 71. -  69 D. Matthæi locis cap. 24. vers. 14. exponitur & illustratur. -  70 Consummatio, de qua Christus apud Matth. de extrema mundi destructione accipienda est. -  71 Evangelij prædicationem ante finem mundi non perficiendam Orig. August. & alij plurumi docent. -  72 D. Chrysost. sibi contrarius videtur in tempore, quo universalis Evangelij prædicatio implenda est. -  73 Indis Novis Orbis nullatenus fuisse annuntiatum Evangelium usque ad Hispanorum adventum, plurimi tradunt, quorum dicta recensentur. -  74 S. Vincetij Ferrer vaticinium de Orbis prædicatione per Religiosos diversarum Ordinum efficienda & perficienda. -  75 D. Ambrosij locus insignis Indorum conversionem quodammodo vaticinantis. -  76 Apostolos per totum Orbem Evangelium prædicasse, Scripturæ, & Auctores, qui docent qualiter exponendi. Et num. 79. -  77 Lex in Orbe 17. D. de. ijs, qui sunt sui, illustratur. -  78 Scriptura sacra sæpè utitur vulgaribus loquendi formis. -  80 Apostolorum aliquem in religionibus Novi Orbis prædicasse, nullo certo testimonio, aut vestigio comprobari potest. -  81 Apostoli ad prædicandum Evangelium, quas Provincias, & qualiter sortiti sint? -  82 Iacobi Christopolitani opinio reijcitur. -  83 Oracula Idolorum, quæ gentibus Christi adventum annuntiarunt, ab eis intellecta non fuerunt. -  84 Evangelij prædicatio non fit per solam famam, & rumorem adventus, & Fidei Christi, sed per illustrationem & suasionem Gentilium ad eam capessendam. -  85 Ecclesia verè dicitur Apostolica & Catholica, quamvis post Apostolorum prædicationem auctior indies, & universalior evadat. Et num. 88. -  86 Vrbem totam incendisse dicitur, qui eius partibus ignem iniecit, qui crescendo & serpendo eam absumpsit. -  87 Apostoli totius Orbis prædicatores dici potuerunt. -  89 Christi promissiones Apostolis factæ, etiam in eorum successoribus verificari possunt secundùm August. -  90 Evangelij per Apostolos prædicati apud Indos Novi Orbis vestigia, quæ quidam commendant, alij vanissima esse docent. -  91 Crux de Carabuco ab Hispanis fabricata fuit. -  92 Indorum traditiones in rebus antiquis parum fidei habere debent, & quare? -  93 Barbari ad historias retinendas minùs idonei sunt. -  94 Diabolus est Dei simia, & sæpè Gentibus arrogando sibi divinum cultum, illudit. -  95 Indi Novi Orbis si fortè olim lucem aliquam Evangelij babuerunt, eam prorsus suis vitijs vel barbariè obscurarunt. -  96 Caroli V. Imp. epistola quædam ad Reges & gentes Novi Orbis missa perpenditur. SVperest ut alij aliorum argumentationi satisfaciamus, qui adhuc ostendere curantes, Occiduas istas, & Australes plagas priscis etiam sæculis, ante Columbi & Castellanorum in eas adventum, cognitas, & lustratas fuisse, eò progrediuntur, ut quod magis est, Christi [sect. 1] quoque Fidem, & Evangelij lucem in illis prædicatam affirment. In quo argumento proponendo, & promovendo, ultra ea, quæ latè, & generaliter [sect. 2] de universali Apostolorum prædicatione loquentes tradunt D. Hylar. Chrysostom. Hieronym. Thomas, Ethym. Theophyl. Tostatus, Gagnæius, Iansenius, Maldonatus, & alij sup. Matthæ. capite 24. & 25. D. Ambros. in Luc. capite 10. Beda in Marc. capite 13. Adrian. Finæus libro 2. flageli, capite 12. Pinstus in Daniel. capite 2. Leo Castrens. libro 1. Apolog. pagina 261. Genebrard. libro 2. Chronograph. pag. 223. 368. 369. Specialiter [sect. 3] insistit, de nostra America agens, Fr. Stephan. de Salazar sup. Symbol. Apostol. discursu 16. capite 3. Acosta in histor. Ind. libro 5. capite 25. Fr. Ioan. à Ponte in convenienti. utriusque Monarch. libro 2. capite 2. per totum, Fr. Ioan. à Torquemada in Monarch. Indiana libro 15. capite 4. 7. 48. & 49. & quâ solet diligentiâ illud exornat Maluenda libro 3. de Antichrist. capite 2. & capite 25. & sequentibus, & olim idem Salmanticæ affirmavit insignis [sect. 4] ille Canonicus sacræ Scripturæ interpres Ioannes del Caño, cùm publicè exponeret illud Psalm. 18: In omnem terram exivit sonus eorum, ut refert Michaël Balboa Cabello in Miscellan. Austr. 3. parte capite 6. Pro cuius sententiæ confirmatione hæc fundamenta, quæ sequuntur, præcipuè considerari posse videntur. Primum, [sect. 5] quòd licèt Thomas Bozius libro 20. de signis Eccles. Dei, capite 1. & Acosta libro 1. de procur. Ind. salut. capite 3. pagina 139. sentire videantur, Christum Dominum paucos ex mortalibus ad se suâ prædicatione traxisse, certius tamen est, copiosam & admirabilem Gentium conversionem operatum fuisse tribus illis annis, quibus Ierosolymæ, & alibi prædicavit, ut pluribus ostendit Illustris. Baronius in Annal. Eccles. tom. 1. anno 39. num. 144. Suarez 3. part. quæst. 41. disputatione 30. sectione 3. Ioan. à Ponte dicto libro 2. capite 4. 5. 6. 7. & 8. & ante eos Euseb. Cæsariensis libro 1. capite 13. qui ait: Christi Divinitas in omnes homines crebris sermonibus pervagata, infinitos prope, cùm ex longinquis regionibus, tum ex ipsa Iudæa ad se traxit: quæ propagatio statim multò magis extendi cœpit, per discipulos ab eodem Christo delectos, quos [sect. 6] & Apostolos vocavit, idest, missos, legatos, vel nuntios, ut explicat D. Hieronym. in epist. ad Galat. capit. 1. & ante resurrectionem, & post resurrectionem per Orbem terrarum misit, sicut ipse à Patre missus fuerat, summâ curâ præcipiens, ut Evangelium in omni loco, & omni creaturæ prædicarent, omnesq́ue gentes docêrent & baptizarent, ut habetur Luc. 6. 10. & 24. Ioan. 20. Marc. 3. & 16. Matth. 10. 18. & 28. & Actuum Apost. capit. 1. & trasumptivè in cap. in novo, dist. 21. ubi Anacletus scribit, huiusmodi Apostolos, iubente Domino dispersos, in toto Orbe Evangelium prædicasse. Quod Oraculum cùm deficere nequeat, & omnem prorsus Orbis regionem suâ generali prolatione comprehendat, necessarium esse inquiunt, in has etiam Americanas, quantumvis dissitas & remotas, aliquem ex Domini discipulis pervenisse, qui Catholicam Fidem Barbaris istis hominibus annuntiaret. Neque hoc mirum, aut obscurum videri potest, cùm eâdem Scripturâ tradente doceamur, [sect. 7] eosdem Apostolos brevissimo tempore Evangelij sono, & luce omnen terram implêsse, iuxta illud, quod longè antè vaticinatus fuerat David Psalm. 18. In omnem terram exivit sonus eorum, & in fines Orbis terræ verba eorum. Quæ [sect. 8] verba de Apostolis intelligit Tertullian. lib. 4. adversus Marcion. cap. 43. ubi dictum Christi mandatum elucidans, ait: Siquidem & Apostolos mittens ad prædicandum universis nationibus, in omnem terram exire sonum eorum, & in terminos terræ voces eorum, Psalmum adimplendo præcepit. Et idem probant omnes Patres Ecclesiæ, ut observat Maluenda. d. lib. 3. de Antichrist. cap. 27. 28. & 29. Vbi varias eius loci versiones, & expositiones adducit, & est expressum D. Pauli testimonium in Epistol. ad Romanos capit. 10. vers. 18. Vbi probare intendens, nullum mortalium, sive Iudæum, sive Gentilem potuisse iam illo tempore iustam aliquam suæ infidelitatis causam prætexere, quòd Evangelium non audivissent. Nunquid (inquit) non audierunt? & quidem in omnem terram exivit sonus eorum, & in fines Orbis terræ verba eorum; quod etiam repetit, quantum ad prædicationem in universo mundo, & universæ creaturæ, quæ sub cœlo erat, suo tempore factam, in Epistol. ad Colossens. cap. 1. vers. 5. & 23. Quas [sect. 9] Epistolas D. Paul. scripsisse anno 24. & 26. post passionem Domini, benè considerat Maluenda dicto lib. 3. capit. 2. pagina 109. Leo quoque Papa epistol. 87. relatus [sect. 10] in cap. ita Dominus, distinctione 19. & ab eo desumens Nicolaus Tertius in cap. fundamenta de elect. in 6. dissertè testantur, veritatem, quæ anteà legis, & Prophetarum præconio continebatur, per Apostolicam tubam in salutem universitatis exijsse. Vnde [sect. 11] rectè dixisse videtur D. Chrysost. homil. 76. in Matth. Theophyla. in Euthym. sup. eundem Matth. capit. 24. & Iacob. Gualtherus in sua Chronograph. anno 100. pagina 13. columna 6. prædicationem Evangelij brevissimo temporis spacio per totum Orbem quasi fulgur rutilasse. Idq́ue maximum argumentum omnipotentiæ Christi esse. Viginti enim annis, inquit Divus Chrysostomus, aut ad summum triginta ad omnes oras Orbis Evangelium transscurrit. Quod & tradunt D. Ignatius & D. Hieronym. in locis relatis a Maluenda. d. cap. 2. Tertullian. lib. contra Iudæos, cap. 7. Theodoret. lib. 4. de curat. Græc. affectio. Ægesip. lib. 2. de excid. urb. cap. 2. & Euseb. Cæsariens. lib. 2. hist. Evangel. cap. 3. & Nicephor. lib. 2. cap. 8. ubi notanter scribunt: Cœlesti, divinaq́ue virtute, & præsidio, repentè, nulla ferè mora interposita, tanquam quoddam Solis iubar salutare Dei verbum, universum terrarum Orbem suo splendore collustrasse, sacrarum litterarum testimonio appositè respondens; in omnem terram sonus divinorum Evangelistarum & Apostolorum exivit, & in fines Orbis terræ verba eorum, &c. Vltra quos Eleutherus de eodem fermè tempore loquens, inquit: Fidem Thrax, Fidem Lybis, Fidem Hispanus, & omnes populi receperunt, & Lactant. lib. 5. capit. 13 ita ait: Cùm ab ortu Solis usque ad Occasum lex Divina suscepta sit, & omnis sexus, omnis ætas, & gens, & regio unitis, ac paribus animis Deo serviant, &c. Accedit his [sect. 12] quod iuxta plurimorum Sanctorum Patrum sententiam, quam latè proponit & exornat Maluenda dicto lib. 3. capit. 1. pag. 107. & capite 4. pagina 111. id quod Christus dixit apud Marcum capite 13. & Matth. capite 24. tunc futuram esse destructionem, & consummationem, quando iam in omnes gentes prædicatum fuisset Evangelium, ad excidium tantùm Templi, & materialis Ierusalem referendum videtur, quam tunc præ oculis habebat. Quæ [sect. 13] destructio contigit anno Christi 72. ut prodit Baron. tom. 1. eodem anno. Et si hoc verum est, [sect. 14] apparet, triginta & octo annis post initium Evangelicæ prædicationis, iam fuisse ab Apostolis, & alijs Christi discipulis per universum Orbem propagatum. Quinimò & undecim annis post eius mortem idem etiam factum fuisse probare intendit Fr. Ioan. à Ponte. d. cap. 2. §. 3. pag. 93. considerans, [sect. 15] D. Marcum suam Evangelicam historiam scripsisse anno Christi 45. ut observat Baron. d. tom. 1. in eodem anno, & tamen cùm legationem Apostolis iniunctam narraret, ita scribit cap. ult: Illi autem profecti prædicaverunt ubique Domino cooperante, & sermonem confirmante sequentibus signis. Illa [sect. 16] quippe dictio, ubique, idem valet, quòd ubicunque, & in omnibus locis, ut apparet ex l. in lege 77. D. de contrahenda emptione, l. quod nisi in fine, D. de oper. libert. & ex Tito Livio lib. 45: Resq́ue omnes, quæ ubique depositæ essent, & pecuniam Regiam conferri. Quibus ex locis rectè Cuiacius [sect. 17] in l. Vrbana 166. D. de verborum significatione, pro ibique, legit, ubique, & idem observant Brissonius, Hotman. Prateius, & Calinus de verborum iuris signisicat. verb. Vbique. Et in nostris terminis Tertullian. d. lib. contra Iudæos capit. 7. sic inquiens: Christi regnum, & nomen ubique porrigitur, ubique creditur, ab omnibus gentibus colitur, ubique regnat, ubique adoratur, omnibus ubique tribuitur æqualiter, &c. Secvndò: in eiusdem opinionis confirmationem considerari potest, Apostolos, ut mandatum Domini implêrent, ipso præsertim, qui mandaverat, adiuvante, eâ alacritate & velocitate per universum Orbem discurrisse, ut meritò [sect. 18] sagittarum volantium nomen acceperint, iuxta illud Psal. 127: Sicut sagittæ in manu potentis, ita filij excussorum; quod sic explicat Titelman. ibîdem, & Zachariæ 9. 13. Extendi mihi Iudam quasi arcum, implevi Ephraim: & exibit ut fulgur iaculum. Quem etiam locum, & alia similia de eisdem Apostolis intelligit Pineda lib. 5. de reb. Salom. cap. 4. §. 6. pag. 283. & conducit illud D. Ambros. sup. Habac. cap. 3. ubi exponens ills verba: Ascendes super equos tuos, & quadrigæ tuæ salvatio, sic inquit: Agitavit Christus Apostolos suos, quos per diversa mundi direxit, ut toti Orbi Evangelium prædicarent. Dicit quoque sunt [sect. 19] nubes velocissimæ, & cœli, qui perpetuo & indesinenti motu volvuntur, iuxta illud Isaiæ cap. 60: Qui sunt isti, qui ut nubes volant? quod Ecclesia de Apostolis canit, & illud Psalm. 18: Cœli enarrant gloriam Dei, quod D. paul. ad Roman. 10. de eis similiter accipit. Necnon etiam ob eandem rationem appellati sunt pedes Domini, [sect. 20] qui & à Maria Magdalena in huius rei significationem unguento delibuti videntur, ut piè considerat [sect. 21] Clemens Alexandr. lib. 3. Pædag. capit. 8. ubi de hac unguenti sparsione agens, sic inquit: Potest autem hoc esse symbolum doctrinæ Domini, & eius passionis; pedes enim, qui unguntur unguento odorifero, doctrinam Divinam significant, quæ cum insigni gloria Orbem terræ pervadit. Exijt enim sonus eorum in fines terræ. Atque adeò pedes Domini sunt Apostoli prophetia delibuti, qui suave olentis ungenti, sancti scilicet Spiritus, sunt participes. Itaque Apostoli, qui universum terræ Orbem obierunt, & Evangelium prædicarunt, per allegoriam dicuntur pedes Domini, de quibus per psalmographum quoque prædicit Dominus: Adoremus in loco, ubi steterunt pedes eius; hoc est, quò pedes eius pervenerunt, Apostoli, per quos prædicatus venit ad fines terræ. Vnde mirum non est, si ex alijs regionibus in alias transmigrantes, & ubi opus fuit, mare etiam transfretantes, adeò brevi spatio totum Orbem impleverint. Manus [sect. 22] quippe, & zelus Domini erat cum illis, qui eos, ut tantæ legationi sufficerent, peculiaribus gratiæ sanctitatis, & charitatis donis, & divinorum, ac humanorum mysteriorum notitiâ præmunivit: ita [sect. 23] ut Christo, & eius Matri duntaxat cedentes, cum alijs Sanctis absque erroris, & temeritatis nota comparari non possint, ut ait D. Thom. 1. 2. quæst. 16. art. 4. & sup. Ioan. cap. 13. lectio. 2. ad Roman. cap. 8. lectio. 5. ad Ephes. capit. 5. lectio. 3. & Chassaneus in Catalogo glor. mund. part. 3. considerat. 26. Præsertim, quia ad prædicationis munus obeundum, cùm vidêrent messem esse multam, operarios autem paucos, iuxta illud Lucæ cap. 10. & Matthæi cap. 9. [sect. 24] Septuaginta duos alios discipulos, & eorum comites & sectatores in auxilium acceperunt, ut ait [sect. 25] text. in d. capit. in novo, qui etiam aliquando Apostoli nominantur per D. Paulum ad Philip. cap. 2 & ad Corinth. 2. cap. 8. S. Irenæum lib. 4. cap. 37. Tertullia. contra Marcion. cap. 4. Lorin. in Acta Apostol. capit. 1. vers. 2. licèt verius sit, solos duodecim, & D. Paulum proprio Apostolorum nomine dignos esse, alios autem non tam Apostolos, quàm Apostolicos esse dicendos, ut resolvit Suarez in 3. D. Thom. quæst. 28. disput. 5. sect. 4. ubi simul agit quantam illi præ his in auctoritate, & potestate Apostolici muneris excederent, de quo etiam tractat Glo. & Doct. in d. cap. in novo, & Domin. Bañes 2. 2. quæst. 1. art. 10. Et cur prædicti discipuli septuaginta duo numero fuerunt, vide quæ tradit Fr. Ioan. à Ponte. d. lib. 2. capit. 14. §. 6. pag. 172. Constat etiam ex Act. Apostol. cap. 8. & 11. Fideles [sect. 26] Christi, quòd eos Ierosolymis igni, atque ferro persequerentur Iudæi, in varias terrarum partes dispersos fuisse, quas sigillatim enumerat D. Ambros. lib. 2. de vocat. omn. gent. Baron. ann. 35. & ex nostris Marquar. de Susanis in tractat. de Iudæis, & infidel. 3. part. capit. 1. num. 25. In quibus partibus fidem, quam imbiberant, insinuasse ijdemmet auctores ostendunt. Tot igitur, & talibus operarijs, benê potuit messis, licèt ita magna & dispersa, brevi tempore colligi, cùm unus Paulus [sect. 27] tam longè, latèq́ue Evangelium suâ prædicatione disseminaverit, nempe à Ierusalem & Syria, & circum adiacentibus regionibus, usque ad Illyricum & Hispaniam, ut ostendit Maluenda. d. lib. 3. capit. 2. in fin. & Fr. Ioan. à Ponte. d. lib. 2. capit. 11. & sequentibus. Eò magis, [sect. 28] quòd peculiari Dei providentiâ contigerit, ut quo tempore Christus decessit, Romani per totum fermè Orbem securè regnarent, ut sic, commercijs inter omnes nationes institutis, faciliùs possent Apostoli, quà vellent, discurrere & commeare, prout eleganter advertit Eusebius Cæsariens. lib. 3. de demonstrat. Evangel. capit. 9. Ioan. Boter. in relat. univers. 4. par. lib. 2. in princ. Bernard. Aldrete lib. 1. de antiq. Hisp. cap. 2. & ante eos [sect. 29] Prudentius libro 2. contra Symmachum, dum canit: Discordes linguis populos, & dissona cultu Regna volens sociare Deus, subiungier uni Imperio quidquid tractabile moribus esset Concordiq́ue iugo retinacula mollia ferre Constituit. Qua propter [sect. 30] Theodoretus de curand. Græc. affec. lib. 9. in hunc modum scribit. At nostri illi piscatores, & publicani, sutorq́ue ille noster, cunctis nationibus legem Evangelicam detulerunt. Neque solùm Romanos, & qui sub Romano vivunt Imperio, sed Scythas quoque ac Sauromatas, Indos prætereà, Æthiopas, Persas, Seras, Hirconas, Cymmerios, Germanos, & Britannos, utq́ue semel dicatur, omne hominum genus, nationesq́ue omnes introduxerunt, Crucifixi leges accipere. Idem quoque tradit S. Iustin. martyr in disputatione contra Triphon. concludens triginta annis Apostolos Evangelicam Fidem, per universum Orbem disseminasse. Ita ut neque Scytha, nec Æthiops, neque alij Barbari, quamvis valdè remoti, remanserint, qui illam non audierint, & receperint. B. etiam Beda in Marc. cap. 13: Ecclesiasticæ, inquit, testantur historiæ, quòd Apostoli omnes multo ante excidium Iudææ provinciæ toto fuerint Orbe dispersi. Quas historias à Beda citatas, & sancti Evangelij [sect. 31] apud varias nationes progressum, summâ fide, & diligenti, quâ solet, pietate recoluit Illustrissim. Cardin. Baronius tom. 1. Annal. Eccles. anno 44. Thomas Bozius de signis Eccles. Dei, lib. 4. sign. 6. cap. 1. 2. & 3. Iacob. Pamelius in scholijs ad Tertullian. d. libro contra Iudæos cap. 7. Maluenda. dicto lib. 3. de Antichrist. ex cap. 5. ad 9. Camill. Borrellus de præstan. Reg. Catholic. cap. 43. num. 8. & sequentibus, Boter. in relation. universal. 2. part. & Fr. Ioan. de Ponte. d. lib. 2. per totum. Vbi cùm provincias connumerent, quas Apostoli, & eorum discipuli prædicando peragrarunt, nulla fermè ex toto Orbe omissa videri potest, in quam aliquis eorum non penetraverit. Quinimò, quod plus est, in multis earum [sect. 32] Ecclesias sacras Deiparæ, & quibusdam Apostolis, adhuc viventibus, erectas fuisse, commemorat Maluenda ubi sup. capit. 3. Bozius libro 9. cap. 6. & latè Iacob. Gretserus libro 2. de Cruce cap. 1. Inter quas [sect. 33] illa ut præcipua recolitur, & commendatur, quam D. Iacobus in urbe Cæsaraugustana ad ripas amnis Iberi Beatæ Mariae sibi super Iaspideam columnam apparenti, eiusdem monitu consecravit, ut totius Orbis, & Hispaniæ cum primis fidelis traditio est. Quam latè & securè probant Guibertus in Chronic. Reg. Aragon. prol. 3. Hartmanus Schedel. in histor. ætat. mundi in vita Sanct. Iacobi, Rapha. Volaterran. lib. 11. Geograph. fol. 110. Anton. Beuter. 1. part. histor. cap. 23. Ioan. Vasæus in Chronic. Hispan. cap. 22. Ambros. Morales in eâdem Chronic. lib. 9. capit. 7. Ioan. Mariana de reb. Hispan. libro 4. cap. 6. Ioan. Stephan. Durantius de ritibus Ecclesiæ lib. 1. cap. 2. num. 4. Canisius lib. 5. de Virgin. Deipar. cap. 23. Martin. Delrio lib. 2. disquisit. magic. quæst. 26. sectio. 4. Don Ferdinand. de Mendoça de confirmando Concilio Illiberitano lib. 2. capit. 45. Illescas in histor. Pontisic. lib. 1. Zamalloa libro 7. cap. 2. Gaspar Ortigas in patrocinio pro gymnas. Cæsaraugust. 3. part. Paredes de adoratio. imag. lib. 2. cap. 4. Cenedo in collectaneis sup. Decret. collect. 43. fol. 62. num. 2. Valdes de dignitat. Reg. Hispan. capit. 6. Madera de excellent. Hispan. capit. 6. fol. 4. & de Monte Sancto Granat. discurs. 1. Morlanes, qui alios plurimos refert, in allegatione De nvestra Señora del Pilar, & Fr. Didac. Murillo, qui novissime integrum librum de historia eiusdem Virginis Del Pilar eruditè conscripsit. Quod ideò adijcere libuit, ut sic obiter [sect. 34] eos reijciendos appareat, qui cùm Divum Iacobum in Hispaniam advenisse inficiantur, hanc quoque ita constantem historiam Virginis Del Pilar subvertere tentant. In quorum numero esse videtur Roderic. Ximenius Archiepiscop. Toletan. in collect. Concil. Hisp. apud Garciam de Loaysa pagina 290. & apud Anton. August. epistol. Iur. Cano. tom. 2. lib. 19. titulo 16. cap. 2. pag. 179. & 1. part. libro 1. tit. 11. cap. 2. Ioan. de Bosco in sua Bibliothec. Floriacens. qui ad hoc adducit D. Gregor. lib. 1. registr. epistol. 64. ad Episcop. & Reg. Hispaniæ, Cardin. Batonius. d. 1. tom. anno 44. num. 30. & tom. 9. ann. 816. & in notis ad Martyrolog. Roman. 15. Maij, & Ioan. Lorin. in Act. Apostol. capit. 12. versic. 2. pag. 536. Contra quos tamen validissimis testimonijs & argumentis utrumque novissimè propugnarunt omnes ferè auctores suprà relati, & ultra eos additio ad Beat. Isidor. lib. de ortu & obitu S. Pat. cap. 71. Thomas Bozius lib. 4. de sign. Eccles. Dei, capit. 1. pag. 123. Pat. Suarez de Religione lib. 2. cap. 6. ex num. 13. Ioan. Belethus in explicat. divin. Offic. cap. 140. Ioseph. Stephan. Valentin. in lib. de potestate coactiva Roman. Pontif. cap. 8. Maluenda. d. lib. 3. de Antichrist. capit. 6. pag. 115. & seq. Fr. Ioan. de Ponte. d. lib. 2. de conven. utriusque Monarch. cap. 14. & 15. Pamelius. d. cap. 7. schol. 41. Hieron. Romanus de Republic. Christian. libro 1. cap. 3. Fr. Ioan. de Pineda in Monarch. Eccles. 2. part. lib. 10. cap. 25. §. 3. Excellentis. [sect. 35] Dominus Ioannes Ferdinand. à Velasco Magnus Castellæ Comestabilis, pietate insignis & armis, & ut cum Auson. dican Epigram. 7: Consilijs belloq́ue bonus, quæ copula rara est, in eruditissimis discursibus, quos de adventu D. Iacobi in Hispaniam adversus Baronium typis excussit, & Latinâ linguâ eleganter donavit Erycius Puteanus, illos vindicias tutelares Hispaniarum appellans, & Ioannes Mariana, Fr. Francisc. à Iesv, & Didacus del Castillo in peculiaribus eiusdem argumenti libellis, Calistus Remirez in tract. de lege Regia in initio num. 42. & sequent. pag. 10. & 11. & Don Maurus Castella Ferrer in sua exactissima historia Divi Iacobi Hispaniarum Patroni lib. 1. per totum, & novissimè D. Ioan. Briz Martinez in histor. S. Ioan. de la Peña, pag. 569. & D. Salazar de Mendoça Canon. Toletan. in lib. 1. de orig. Dign. Hispan. cap. 5. fol. 5 Quinimò [sect. 36] & Hiberniam, quam nunc Irlandam dicimus, D. Iacobum adijsse, ibiq́ue prædicasse, tradit Flavius Dexter in sua omnimoda historia, Henricus Fitsim. lib. 1. de Missa, & lib. contra Rider. in præfatio. Legenda nova Angliæ in vita S. Patricij, & Vincent. Belvacens. in specul. histor. lib. 4. cap. 3. Et non solùm D. Iacobum, verùm etiam [sect. 37] D. Paulum in nostra Hispania prædicasse, testis est Beatus Hieron. in Catalog. Vir. illustr. B. Chrysostom. 2. ad Timot. 4. Dorot. Athanas. & Epiphan. in locis relatis à Pamelio sup. Tertullian. d. lib. contra Iudæos capit. 7. schol. 41. Cæsar Baronius, qui latissime loquitur, & respondet ad text. in cap. Beatus 22. q. 2. in 1. tom. Annal. Ecclesiast. anno Christ. 61. & in Martyrol. Rom. die 22. Martij, Pined. in d. Monarch. lib. 10. c. 33. Fr. Ioan. à Ponte. d. lib. 2. cap. 13. pag. 162. & Maluenda. d. cap. 6. pag. 116. vers. Paulum quoque. Quinimò Divum etiam Petrum Apostolorum Principem Hispaniam nostram, suo adventu & prædicatione illustrasse, expressè testatur S. Innocent. Papa Primus in epist. ad Decentium Episcopum. Nimirum, quia ut ait Ioseph. Stepha. ubi sup. licèt alijs Apostolis secundùm cuiusque mensuram & regulam singulatim sua regio contigisset, solius tamen Petri auctoritas, nullis certis terminis circunscripta, non solùm singulas, sed omnes provincias moderabatur, omniaq́ue auctoritate divinâ sibi commissa gubernabat. Tertiò, quia hoc commodiùs peragi potuit, & citius ad omnes gentes veræ Fidei notitia pervenire, [sect. 38] si ut veram admiserîmus opinionem Iacobi Episcopi Christopolitani relatam à Maluenda. d. lib. 3. de Antichr. cap. 3. pag. 110. qui apertè docuit, non solùm per prædicationem Apostolorum, sed occultâ etiam Dei inspiratione, sanctorum Angelorum annuntiatione, ac ipsorum quoque dæmonum oraculis, in omnes mundi partes Evangelium promulgatum fuisse, atque hoc pacto completa vaticinia Davidis. d. Psalm. 18. Matth. 24. & Paul. ad Roman. 10. In cuius rei confirmationem [sect. 39] perpendi quidem possunt plura Sibyllarum carmina, & Virgilij, Suetonij & aliorum antiquorum loca, & testimonia, quæ adducit Maluenda ubi suprà, Thomas Bozius libro 1. de signis Eccles. Dei, cap. 4. in fin. pag. 12. & Simon Maiolus in. 3. tom. diet. Canicul. colloq. 1. de perfidia Iudæorum, pag. 307. & sequentib. Ex quibus constat, multa per totum terrarum Orbem Oraculorum responsa edita esse, quæ Christi fœlicissimum ortum prænuntiarent. Et ego eis addo [sect. 40] historiam notabilem, quam ex Cedreno refert idem Bozius lib. 9. cap. 6. pag. 356. & Rutilius Benzonius de anno Iubilæi lib. 3. cap. ultim. pag. 396. & paucis mutatis ex Procopio Martyre, & Simeone Metaphraste, Surius tom. 4. mense Iulij die 8. & Ioan. Stephan. Durantius ubi suprà, qui tradunt ab Argonautis ædificatum fuisse templum omnium nobilissimum, quod Plin. lib. 36. cap. 1. maximè admirandum appellat; eo autem absoluto, ab ipsis Oraculum consultum, cuinam illud consecrari debêret? Responsumq́ue accepisse his carminibus, quæ æneis litteris in ipsius templi fronte ab antiquis Gentilibus, cunctis legenda, æternæ memoriæ commendata sunt: Assidua virtute decus sublime parate, Atque unum (sic mando) Deum, qui cuncta gubernat Cœlesti residens solio, colite, atque timete, Illius æternum, atque ante omnia sæcula Verbum Nescia Virgo viri nostras emittet in auras, Quod volut igniferis implusa sagitta procellis Edomitum reddet Divino munere mundum Huius, cui Mariae nomen, sanctissima Mater Agnoscet templum proprium sibi rectè dicatum. Potest etiam hùc referri, [sect. 41] quod de Ara ab Atheniensibus primùm, & posteà à Romanis Ignoto Deo erecta, narratur cap. 17. Act. Apostol. vers. 73. In cuius explicatione plura tradunt Chrysostom. Oecumen. & Lorinus ibîdem Sixt. Senenſ. lib. 2. Biblioth. sanctæ, Alex. ab Alex. lib. 6. Genial. ubi additio Tiraquel. pag. 1007. Cœl. Rhodigin. lect. antiq. lib. 22. cap. 2. Baronius tom. 1. anno 52. num. 8. Pat. M. Marquez in Guberna. Christ. lib. 2. cap. 32. pag. 346. & novissimè Calistus Remirez de lege Regia, §. 3. num. 41. & sequent. pag. 47. Sed illud quidem, si verum fuit, maiori notâ dignum videtur, [sect. 42] quod Plutarchus commemorat in lib. 2. de defect. Orac. & post eum Euseb. lib. 5. de præparat. Evang. capit. 9. & in epist. ad Theodor. Episcop. Petr. Crinitus lib. 14. de honest. discip. 3. Petr. Crespetius in sum. Eccles. discipl. verb. Idololatria, Baron. d. 1. tom. ann. 34. num. 129. Simon Maiol. d. tom. 3. Canicul. colloq. 1. pag. 308. & Fr. Ioan. de Ponte lib. 3. convenien. utr. Monarch. cap. 29. pag. 181. Eo scilicet tempore, quo Christus Dominus pro humano genere Crucis mortem subire dignatus fuit, Æpitersem cum alijs in Italiam navigantem, circa insulas quas Echinadas appellant, flatu ventorum deficiente, noctu prope Paxas devenisse: cùmq́ue omnes, qui simul navigabant, attentiores vigilarent, repentè à Paxis insula vocem magnam auditam fuisse, quâ ipsius navis gubernatori, Thamo, vel Thramno nomine mandabatur, ut quando iuxta paludem esset, tunc Pana Magnum mortuum esse annuntiaret. Quod cùm ipse, licèt ingenti terrore perculsus, ad paludem veniens præstitisset, magnus multorum gemitus, imò verò innumerabilium, miraculo quodam commixtus, subitò auditus fuit. Et hæc fama citò Tiberij Imper. aures, & totam Romanam urbem implevit. In qua variè & vanè, quis ille Pan esset, qui mortuus nuntiabatur, dubitatum fuit. Sed benè Eusebius, & Baronius sup. resolvunt, Panem illum, pro Christo universorum Domino intelligendum esse, eiusq́ue mortem ut suam ipsorum cladem, luxisse dæmones, quippè qui adhuc eo vivente sæpiùs fuissent lamentati, se ab ipso torqueri. Et planè, [sect. 43] si miraculosè factam Apostolorum prædicationem affirmare audemus, sicuti, ultra Auctores suprà relatos, assirmat etiam Fr. Stephanus de Salazar. d. discursu 16. sup. Symbolum capit. 3. pag. 191. nihil erit, cur non fateamur, brevissimo tempore in omnes mundi partes, quantumvis longè dissitas, & illis sæculis ignoratas, penetrare potuisse, cum maiore celeritate [sect. 44] Habacuc ex Palæstina Babylonem Angelicâ manu deductus fuerit, ut esurienti Danieli in Leonum lacu succurreret, ut habetur Daniel. 14. & Philippus Diaconus ex Gaza in Azotum Actuum cap. 8. & in alijs admirandis exemplis relatis à Bapt. Fulgos. lib. 1. & Andrea Eborensi in tit. de miracul. & Theat. vitæ humanæ vol. 2. lib. 5. pag. 417. Et cùm ipsi [sect. 45] Apostoli in transitu B. Mariae virginis, & Dominæ nostræ, ingenti quodam miraculo parvo temporis momento ex toto Orbe nubibus assumpti Ierosolymis convenerint, ut funeri eius interessent. Quod licèt perfunctoriè, & velut apocryphum referat Baronius. d. 1. tom. anno 48. num. 14. verissimum tamen fuisse ostendit ipsa antiqua & communis Ecclesiæ traditio, & ut certissimum scribunt S. Melito de transitu Virgin. cap. 4. & 5. S. Iuvenal. Ierosolymitan. Episcopus, qui vixit imperante Theodosio iuniore, Dionys. Areopagita libro 1. de divinis nominibus cap. 3. & explicatiùs Singellus in vita ipsius Dionysij apud Lyppoman. tom. 7. Nicephor. hist. Eccles. lib. 2. cap. 21. S. Ioan. Damascen. in sermone de dormitione Deiparæ sub finem, ubi sic ait: Ex antiqua accepimus traditione, quòd tempore gloriosæ dormitionis Beatæ Virginis, universi quidem sancti Apostoli, qui Orbem terræ ad salutem gentium percurrebant, momento temporis in sublime elati, convenerunt Ierosolymis. Et non esse de re huiusmodi dubitandum, apertè tradit Simon Maiolus in diebus Canicul. tom. 1. colloq. 1. pag. 21. & iterum colloq. 4. pag. 94. & Thom. Bozius lib. 15. de signis Eccles. Dei, cap. 4, pag. 107. & cap. 5. pag. 112. Vbi alia similia miracula tradit. Quibus addo, quod de Regina Sabà scribunt aliqui, quos refert Raph. de la Torre in 2. tom. pag. 312. tradentes, eam ex relatione, & vocibus avium habuisse notitiam Salomonis. Qvartò ad confirmandam prædictam sententiam de Apostolica Evangelij per universum Orbem disseminatione, ipsius Ecclesiæ nomina perpenduntur, quæ [sect. 46] ex magni Concilij Nicæni auctoritate, & definitione dicitur Apostolica, quasi per Apostolos, licèt in diversis gentibus, uno tamen ore, & spiritu congregata, ut latè prosequitur Salazar. d. discursu 16. capit. 14. & Fr. Ioan. à Ponte. d. lib. 2. cap. 1. & sequentibus. Simulq́ue etiam [sect. 47] ab Apostolis ipsis Catholicæ nomen accepit, quòd universalis esset: & in omnibus locis, personis, & temporibus æqualiter observanda, ut docet D. Augustin. cap. 7. de vera relig. & de utilit. cred. contra Manich. capit. 17. & contra epistol. Manich. capit. 4. tom. 6. & contra Faust. Manich. lib. 11. & contra litteras Petilian. lib. 2. cap. 51. eod. tom. & serm. 131. & 181. de tempore, Doctores in rub. & l. 1. C. de summ. Trinitat. & Fide Cathol. Bañez, Aragon, & alij Theologi post D. Thom. 2. 2. q. 1. art. 10. Turrecremata in summa de Ecclesia. lib. 1. capit. 14. Salazar. d. discursu 16. cap. 3. latissimè Thomas Bozius lib. 17. cap. 1. Anton. Possevin. in Biblioth. lib. 6. cap. 31. pag. 268. & sequentib. Balthas. Chavasius de not. veræ religionis capit. 3. Illustris. Cardin. Bellarminus in eodem tractat. cap. 4. & seq. Camillus Borrellus de præstan. Reg. Cathol. capit. 41. num. 51. & sequentib. Alanus Copus Dialog. 6. cap. 21. pag. 884. Vbi [sect. 48] inquit, multum dolêre hæreticos, quòd Fides, & Ecclesia Dei dicatur Catholica. Pat. Gordonius in controvers. de auctor. Eccles. controvers. 2. capit. 19. pag. 249. Pat. Francisc. Suarez in defens. Fidei advers. Sectam Anglican. lib. 1. capit. 15. & alij plurimi Auctores, qui de quatuor Ecclesiæ proprietatibus scripserunt, quos congerit Possevin. in apparatu sacro tom. 1. verb. Ecclesia. Vnde Sanctus Ignatius [sect. 49] Martyr in epistola ad Philip. inquit: Vna est Ecclesia, quam suis sudoribus, & laboribus fundaverunt Apostoli à finibus terræ usque ad fines in sanguine Christi. Et [sect. 50] Vincentius Lyrinensis ait: Fides Catholica ita dicitur, quia semper, quia ubique, quia apud omnes, quia tempore, loco multitudine, antiquitate, universitate consensu, novitati, parti & paucorum dissentioni antistat. Et Aurel. [sect. 51] Prudentius lib. 2. contra Symmach. — Deus undique gentes Inclinare caput docuit sub legibus ijsdem, Romanosq́ue omnes fieri, quos Rhenus, & Isther, Quos Tagus aurifluus, quos magnus inundat Hiberus Comiger Hesperidum, quos interlabitur, & quos Ganges alit, tepidiq́ue lavant septem ostia Nili, Ius fecit commune pares, & nomine eodem Nexuit, & domitos fraterna in vincla redegit. Vivitur omnigenis in partibus haud secùs ac si Cives congenitos concludat mœnibus unis, Vbi patria atque omnes lare conciliemur avito. Et in eandem rem alia quoque perpendit Fr. Ioan. Bapt. Fernandez Minorita in demonstrat. Catholic. lib. 3. discursu 6. & 7. Fr. Ludovic. Granatens. in Symb. Fidei, 2. part. capit. 13. & 29. & Illust. Cardin. Bellarmin. de notis Eccles. cap. 4. & 5. Qvintò, [sect. 52] & vltimò, magisq́ue in nostræ quæstionis terminis facit, quod aliqua satis vetusta testimonia, & vestigia prædicationis Evangelicæ in his Novi Orbis regionibus reperiri videntur. Nam Tertullian. [sect. 53] d. libro contra Iudæ. cap. 7. cùm suâ ætate Apostolorum sonum, & Christi Fidem in omnes gentes propagatam affirmasset, specialiter enumerat Parthos, Medos, Elamitas Mesopotamiam habitantes, Armenios, Phrygios, Cappadoces, incolentes Pontum, & Asiam, & Pamphyliam, Ægyptios, Africanos, Romanos, Iudæos, Getulos, Mauros, Hispanos, Gallos, Britannos, Sarmatas, Dacos, Germanos & Scythas, & posteà subdit: Et abditarum multarum gentium, & provinciarum, & insularum multarum nobis ignotarum, & quæ enumerare minus possumus, in quibus omnibus locis Christi nomen, qui iam venit, regnat, utpotè ante quem omnium civitatum portæ sunt apertæ, & cui nullæ sunt clausæ, ante quem seræ ferreæ sunt comminutæ, & valvæ æreæ sunt apertæ: quibus verbis has ignotas, & inaccessas eo tempore provincias velut digito ostendisse videtur. Et [sect. 54] cùm certum sit ad ultimas usque Indiæ Orientalis nationes, & ad remotos, & ferè ignoratos eo tempore Sinas D. Thomam Apostolum, & alios eius discipulos prædicando penetrasse, ut inquit Nicephor. libro 2. cap. 4. ibi: Quicunque in extrema Orientis ora ad ultimum Oceanum colunt; & latè tradunt Auctores suprà relati, præcipuè Thom. Bozius lib. 5. cap. 1. & 2. & sequentib. Ioan. Boter. in relat. univers. 3. part. pag. 7. & 14. Maluend. lib. 3. de Antichrist. cap. 7. & 10. Maffæius lib. 6. histor. Ind. M. Paul. Venetus lib. 2. suarum relation. capit. 61. Nicolaus Trigaultius de Christian. expeditione in Sinas lib. 1. cap, ult. Ferdinand. Mendez Pinto in suis peregrinat. capit. 96. & Nos sup. cap. 2. num. 32. & sequent. Mirum sanè videri non debet, si in has quoque Occidentales & Meridionales plagas lux Evangelij priscis illis temporibus fulserit. Ad quod probandum, [sect. 55] plura Christianismi vestigia, quæ in his partibus reperta sunt, diligenter congessit Acosta in histor. Moral. Ind. lib. 5. cap. 14. & sequent. Gomara tom. 1. eiusdem histor. cap. 53. & 121. Fr. Stephan. de Salarzar. d. discursu 16. cap. 3. Boter. in dictis relatio. univers. 4. part. pag. 7. & seq. & Maluenda. d. lib. 3. de Antichr. cap. 25. per totum. Inter quæ [sect. 56] illud, quod à prædictis refertur de Crucis imaginibus, & earum adoratione, & quibusdam sacrosanctæ Trinitatis, confessionis auricularis, Eucharistiæ, atque aliorum mysteriorum Fidei fulgoribus apud Iucatanos, Cumanenses, Mexicanos, Peruanos, & alios repertis, etiam traditur à Petro Martyre de hist. Novi Orbis decad. 4. Fr. Hieronym. Romano in Rebuspub. 3. part. lib. 1. de Repub. Ind. Iust. Lipsio in notis ad lib. 3. de Cruce, Anton. de Herrera in hist. gener. Ind. decad. 2. lib. 1. cap. 17. & lib. 3. capit. 1. pag. 75. & decad. 3. lib. 4. cap. 11. pag. 163. & decad. 4. cap. 4. pagina 266. & 268. Fr. Gregor. Garc. lib. 1. pag. 95. orig. cap. 21. pag. 471. & lib. 1. pag. 95. & seq. ubi addunt, idem apud Indos suæ Diœcesis Episcopum Chiapensem comperisse, & Fr. Ioan. à Torquemada in Monarch. Ind. lib. 15. capit. 49. ubi alia quoque indicia satis notanda commemorat. Illud verò [sect. 57] quod dicitur de quibusdam barbatis, & candidis hominibus, quos Indi Mexicani & Cuzquenses, acceptâ per manus à maioribus relatione, tradebant, quondam has regiones perambulasse, novam quandam doctrinam & religionem docentes, & idola subvertentes, simile est ei, quod Petr. Martyr sup. in Iucatana provincia accidisse narrat, & in Peruana Didac. Davalos in Miscellan. Austr. colloq. 23. sol. 162. Herrera decad. 5. lib. 2. cap. 6. pag. 77. Vbi tradunt, [sect. 58] quòd cùm quemdam ex his hominis ob id, quod Fidem prædicabat, & idola destruebat, Indi lapidare vellent apud oppidum, cui nomen Pachacama, huic nobili urbi Regum vicinum, ipse in mare delapsus extenso pallio, tanquam securo navigio devectus, excessit. Et eundem, vel alterum ei similem iterum prædicasse in Cuzquensi provincia apud oppidum, cui nomen est Chacha, & quia eius doctrinam non recipientes, de illo intersiciendo tractabant, ignem de cœlo descendisse, quo omnes abusumpti sunt, in quorum fidem hodie crematum quendam montem ostendunt, qui dicitur Cerro Qvemado. Idem narrat Michaël Balboa Cabello in sua Miscell. Austr. manu scripta 3. part. cap. 6. adijciens, [sect. 59] antiquas effigies istorum virorum in aliquibus locis reperiri: & latiùs cæteris novissimè prosequitur Fr. Alphons. Ramus in histor. Beatæ Virgin. de Copacavana lib. 1. cap. 7. & sequentib. Quod haud difficulter credet, qui legerit, in reconditis illis regionibus Brasiliæ [sect. 60] provinciæ conservari memoriam Beati Thomæ Apostoli, qui dicitur, ad eas oras appulisse, ostendereq́ue [sect. 61] eosdem Brasilios vestigia pedum divini Apostoli, scopulo impressa, quæ se vidisse testatur Emanuel Nobrega Societat. Iesv in epistol. anno 1552. ex cuis relatione, ita produnt Thom. Bozius ubi sup. & lib. 4. cap. 3. pag. 132. & lib. 17. capit. 1. pag. 196. & lib. 20. capit. 3. pag. 319. Maluenda d. cap. 25. Cabellus. d. cap. 6. & Fr. Ioan. à Ponte. d. lib. 2. capit. 29. pag. 295. qui adijcit, hoc ideò factum fuisse, ut Christi verbum impleretur: Opera, quæ ego facio, & ipse faciet, cùm legamus [sect. 62] ipsum etiam Christum in cœlum ascensurum, pedum suorum vestigia in petra quadam impressa reliquisse, ut tradit D. Hieron. de locis Hebraic. Actuum 5. S. Paulin. Nolanus epist. 11. ad Sever. Sulpicius Severus lib. 2. histor. Sacræ, Beda de locis Sanct. cap. 7. Bracardus in Geograph. terræ Sanctæ, par. 1. cap. 7. Baron. 1. tom. anno 34. num. 232. Gretserus lib. 1. de Cruce cap. 77. Perhibent quoque [sect. 63] ipsimet Peruani Indi, iuxta relationem Didac. Davalos ubi sup. multis retrò temporibus alium hominem, qui ex Paragvai partibus ad eos accessit, secum attulisse ligneum quoddam, satisq́ue venerabile signum Crucis, quod hodie in provincia De Los Charcas in oppido De Carabvco religiosissimê custoditur, & superioribus annis ex lacu quodam à quibusdam piscatoribus extractum fuit, in quem antiquâ Indorum perfidiâ proiectum fuisse dicunt, cùm illud prius frustrà comburere tentassent. Quæ historia [sect. 64] similis illi esse videtur, quam de Cruce, cum pendente Christi simulacro in ruinis urbis Goa inventa, tradit Maffæius lib. 4. historiæ Ind. pag. 106. Fr. Anton. de San Roman in eâdem histor. lib. 3. capit. ultim. pag. 594. & seq. Evidenti planè, ut ipsi inquiunt, argumento in ijs olim regionibus, non modò Christianam Fidem, sed cum ea salutarem quoque usum imaginum ex Apostolica traditione viguisse: quem [sect. 65] recentes isti & deplorati sectarij, qui se nominant Pietatis antiquæ assertores, ac divinæ voluntatis interpretes, funditùs extirpare conantur. Contra quos piè & graviter agit S. Tridentina Synod. sess. 25. cano. 2. Alphons. à Castro lib. 8. adversus hæres. verb. Imago, Alanus Copus Dialog. 4. & 5. Simancas in Catholic. institution. capit. 33. Cardin. Bellarmin. in disputat. Fidei Catholic. lib. 2. controvers. 7. Simon Maiolus, & Pat. Vazquez in peculiaribus tractat. de sacris imagin. sive de adoration. imagin. Ferdinand. Mendoça in not. ad Concil. Illiberitan. lib. 3. cap. 5. per totum, P. Azonius lib. 9. Instit. Moral. cap. 6. & 8. P. Iacob. Gualtherus in sua Chronograph. 1. sæculo, ex pag. 69. & sæculis sequentib. in assert. 3. veritatis, Rutil. Benzon. de anno Iubilæi lib. 6. cap. 15. pag. 650. & sequentib. Magist. Fr. Anton. Perez in Laurea Salmant. certam. 2. de imaginum usu per totum, Specul. Mag. exemp. verb. Imago, Ioan. Stephan. Durantius de ritib. Ecclesiæ lib. 1. cap. 5. & plures alij congesti ab August. Barbosa in remission. ad Concil. Trident. d. cano. 2. Neque erit incongruum, si hîc illud etiam notaverîmus, [sect. 66] in flore scilicet, & folijs cuiusdam fructicis in his Novi Orbis regionibus, & præsertim Peruanis, satis communis, quem Granadillam vocamus, omnia passionis Dominicæ signa, præter Crucem, expressa reperiri, nempe clavos, columnam, flagella, plagas, spineam coronam & lanceam. Quod efficit, ut flos ille aspectu elegantissimus, & consideratione pijssimus reputetur, ut tradit Carol. Clusius ex Nicolao Menardo in histor. plantarum lib. 10. exoticorum, Ioseph. Acosta in histor. mortal. & nat. Ind. lib. 4. cap. 27. Ioan. Boter. in veris descriptione metro. 8. cuius carmina Latina fecit Iacob. Gretserus in hortis de Cruce, 5. part. pag. 282. referens etiam plura testimonia, & insignia poëmata, quæ in comprobationem & laudem huius arboris, & mysteriorum, quæ repræsentat, Bononiæ vulgata sunt, anno 1609. inter quæ unum sic habet: O multum gratare tibi Pervana Deoq́ue Grates innumeras nocte, dieq́ue refer: De radijs Fidei, tenebras hæc sola fugavit Perfidiæ & vitij, quæ tibi numen erant, De Cruce vera salus, en obtigit. En eadem Crux, Per florem hunc cedit pignoris usque loco, Crimen abundavit, successit gratia maior, Hanc tibi adaugebunt cultra trophæa Crvcis. Et aliud: Sic inculta Dei meminit natura dolores, Vt Crvcis in multo stigmata flore notet, Non desunt clavi, columella, & spinea serta, Nec sacer à quino vulnere sanguis abest, India ne paucos dicas Crvcis esse magistros, Pullulat in medio spontè magister agro. Hæc sunt, quæ præcipuè considerari posse videntur, pro universali Apostolorum prædicatione asserenda, & ad istas etiam Novi Orbis regiones extendenda. Ego verò, ut pio, quo decet, affectu & animo fateor, [sect. 67] nihil usquam Deo occultum, aut eius omnipotentiæ impervium, & inaccessum, atque ita verum esse posse, priscis illis temporibus Evangelij lucem per omnes Mundi plagas, quantumvis remotas, & ignoratas, disseminatam fuisse; maximè si id miraculosè sactum, cum Iacobo Christopolitano, & alijs sup. relatis concesserîmus. Adhuc tamen si communes naturæ regulas attendamus, nihil esse video, cur id tanquam certum admittere debeamus. Nam [sect. 68] si Divina Oracula, & Sanctorum Patrum doctrinam convideremus, multa quoque testimonia reperiemus, quæ apertè probant, non solùm Apostolorum tempore ubique terrarum Christi Fidem minimè propagatam fuisse, verùm etiam in hodiernum hunc diem plures Orbis partes superesse, quibus necdum Evangelium revelatum sit, imò neque usque ad mundi consummationem revelandum esse. Christus quippè Dominus hoc signum finis rerum indubitanter apposuit, dum [sect. 69] Matthæ. 24. vers. 14. ait: Prædicabitur hoc Evangelium Regni in universo Orbe in testimonium gentibus, & tunc veniet consummatio. Et idem ostendit Marci cap. 13. Quæ loca, etsi de clade, sive excidio templi, & materialis Ierusalem multi Patres & Doctores accipiant, ut diximus sup. num. 12. & 13. Plures [sect. 70] tamen ex antiquioribus, & recentioribus ad extremam rerum, & mundi consummationem referenda esse censent, ut constat ex relatis a D. Thom. in 1. 2. quæst. 106. artic. 4. Caietano, Iansenio, Titelm. Saa, Maldonato, & alijs in. d. cap. 24. Matthæ. Marquardo de Susan. in tract. de Iudæis & Insidel. 3. part. capit. 1. num. 29. Federic. Lumnio lib. 1. de extremo iudicio cap. 11. Soto in 4. distinct. 49. quæst. 1. art. 1. Viguer. institut. cap. 21. §. 2. Honcala in Genes. cap. 22. Sonio lib. 2. demonst. Christ. relig. tractat. 8. cap. 3. Martino Martinez lib. 3. Hypotipos cap. 2. Arboreo lib. 2. Theosoph. cap. 12. Sandero de visib. Eccles. Monarch. lib. 8. capit. 14. Ribera sup. Micheam cap. 4. num. 23. Enriquez de fine homin. cap. 22. num. 1. Cardin. Bellarmin. lib. 3. de Roman. Pontific. cap. 4. Card. Toleto sup. epist. ad Roman. cap. 10. annot. 11. Ioseph. Acosta lib. 1. de novissim. tempor. cap. 16. & libro 1. de procur. Indorum salute capit. 2. pag. 131. eruditissimè Maluenda dicto lib. 3. de Antichrist. capit. 1. & 4. 31. & 32. Lorino in Acta cap. 1. vers. 8. Pat. Suarez in 3. part. D. Thom. to. 2. quæst. 59. art. 6. disputat. 56. & in tract. de fide disput. 17. sectio. 1. & Gaspar Sanchez in Isaiam cap. 2. num. 4. pag 30. Inter quos [sect. 71] Origenes tractat. 28. in Matthæ. agens de mundi consummatione, ita inquit: Et in hoc statu constitutis rebus Evangelium, quod priùs non fuerat prædicatum in toto mundo; multi enim non solùm Barbarorum, sed etiam nostrarum gentium usque nunc non audierunt Christianitatis verbum: tunc autem prædicabitur, ut omnis gens Evangelicam audiat prædicationem, & nemo derelinquatur, qui non audiat, & tunc erit sæculi finis. Et non minus expressè D. August. epistol. 78. & 80. ad Hesychium sic habet: Sed qui putant hoc, quod dicitur, prædicabitur Evangelivm Regni in universu Orbe; per ipsos Apostolos factum esse, non ita esse certis documentis probatum est: sunt enim apud nos, hoc est, in Africa, Barbaræ innumerabiles gentes, in quibus nondum esse prædicatum Evangelivm quotidie nobis addiscere in promptu est. Idem docet ipse D. Augustin. lib. 2. de serm. Domin. in monte, capit, 10. & contra epist. Donatist. & de unitat. Eccles. Cathol. cap. 15. & in lib. de nat. & gratia, cap. 2. & pluribus exemplis, & rationibus traditis, probant & sequuntur D. Anselmus sup. Matthæ. d. capit. 24. D. Damascen. lib. 4. cap. 27. D. Cyril. Carech. 15. D. Gregor. lib. 35. Moral. cap. 15. Ruffin. lib. 1. histor. Eccles. cap. 9. Socrates lib. 5. cap. 15. Niceph. lib. 8. capit. 35. S. Prosper. ad capitula Gallorum, cap. 4. & lib. 2. de vocat. gentium cap. 17. & de prædict. & promisſ. Dei, part. 3. cap. 4. D. Bernard. lib. 3. de considerat. ad Eugen. D. Thom. in epistol. ad Roman. cap. 10. lect. 3. & Iuvencus Presbyter Hispanus Poëta clarissimus, qui illud ipsum Christi apud Matthæ. Oraculum hunc in modum suis carminibus reddidit: Regnorum cœli celebratio pervolitabit In cunctas terræ metas, gens omnis habebit Testem lucifluo sanctæ sermone salutis, Et tunc finis erit, currentia sæcula solvens. Quinimò, [sect. 72] quod plus est, D. Chrysost. qui contrariam sententiam magis tutari videtur, in hanc quoque inclinavit in Acta Apostol. dum ait: Nunc terra à Solis ortu & Occasu, ab Aquilone ad mare Christvm resonat, & ad finem omnia mundi latera concurrent. Atque ita [sect. 73] in nostræ quæstionis terminis, quòd huius Novi Orbis in fœlices nationes, immanium suorum peccatorum demeritis, iusto Dei iudicio à sua primæva propagatione relictæ fuerint in impietatis barathro volutari, nec usquam illis Evangelij iubar affulserit, quousque tandem Hispani illud ingenti Dei benignitate eò importavimus, expressè affirmant Viguerius ubi sup. vers. 8. Alciatus in rubric. C. de summ. Trinit. num. 7. & 8. Vbi ait, non esse verosimile, Apostolos ad Antipodas penetrasse, vel ad regiones ab Hispanis classe nuper repertas. Isidor. de Issolanis Ordin. Prædicator. de imper. militan. Eccles. lib. 1. tit. 6. quæst. 2. inquiens: Eà propter sicut post Apostolos multæ nationes ad Fidem Catholicam venere, ita fiet in novissimis diebus de his, qui habitant insulas remotissimas magni maris Oceani, Fr. Luisius Legionensis in comment. sup. Abdiam cap. ult. pag. 162. & 163. Vbi cùm multis de causis harum regionum detectionem ut mirabilem extollat, maximè tamen novum, & admiratione dignum sibi videri ait, ipsos earum incolas per tot annos in tantis iacuisse vitiorum tenebris, ut ne rumore quidem Evangelicæ doctrinæ afflati unquam fuerint, cuius clarissimus sonus ad aures credebatur pervenisse omnium, Paulus Palacius sup. d. capit. 24. Matth. inquiens, prædicationi totius Orbis, de qua ibi Christus Dominus locutus fuit, ab annis sexaginta nostris temporibus strenuam operam navari, cùm ignotæ omnibus sæculis nationes audierint Evangelium Christi. Acosta lib. 1. de nat. Novi Orb. cap. 15. in fin. Vbi ait, reverâ quandiu finis mundi moratur, gentes restare adhuc, quibus Christus non sit annuntiatus, veteribusq́ue plurimam Orbis partem incognitam fuisse, & nobis non minimam hodie quoque restare. Idem etiam probat Nicol. Sanderus de visibili Monarch. lib. 8. cap. 14. Gaspar Sanctius sup. Isai. capit. 2. num. 4. Thom. Bozius lib. 17. de signis Eccles. Dei, cap. 1. pag. 196. Camillus Borrell. de præstan. Reg. Cath. cap. 43. num. 4. & 61. Maluenda. d. lib. 3. de Atichrist. cap. 25. in fin. & cap. 26. ubi dicit, se in hac opinione persistere, donec certiora argumenta pro contraria proferantur, latè Fr. Ioan. à Torquemada in Monarch. Ind. lib. 15. cap. 47. & 49. in fin. & Fr. Ioan. à Ponte sibi contrarius de conven. utr. Monarch. lib. 2. cap. 14. §. 3. pag. 166. & cap. 25. pag. 258. Rutilius Benzonius de ann. Iubilæi lib. 3. cap. 3. pag. 324. Vbi scribit, nostris quoque temporibus in Novo Orbe Occidentali, & in plerisque Orientis provincijs in dies gentes ad Fidem converti, quæ illam nunquam audierunt. Licèt verum ut plurimum sit, quod spiritu prophetico asseruit vir [sect. 74] ille Apostolicus S. Vincent. Ferrer in epistol. ad Bened. XIII. Rom. Pontis. relata à Maluend. d. cap. 26. pag. 171. Mag. F. Vincent. lustinia Antist. in opusculis S. Vincent. pagina 101. & Fr. Alphons. Fernandez in prolog. ad hist. Eccles. nostri tempor. Nempe sacrum Christi Evangelium per Fratres Prædicatores, addo etiam Minores, Augustinianos, Iesuitas, & alios, ab eorundem Ordinum institutione continenter prædicari, ac tandem plenariè, & generaliter prædicandum in totius Orbis humano genere cultis regionibus, tam apertis, quàm aperiendis, tam in cognitis, quam in cognoscendis. Sed audiamus oportet [sect. 75] Divum Ambrosium lib. 2. de vocat. Gent. cap. 6. ita loquentem: Quòd si fortè etiam nunc in extremis mundi partibus sunt aliquæ nationes, quibus nondum gratia Salvatoris illuxit, non ambigimus etiam circa illas occulto indicio Dei tempus vocationis esse dispositum, quo Evangelivm, quod nondum viderant, audiant, atque suscipiant; quibus tamen illa mensura genralis auxilij, quæ desuper omnibus semper hominibus est præbita, non negatur; quamvis tam acerbo vulnere humana natura sauciata sit, ut ad cognitionem veri Dei neminem contemplatio spontanea plenè valeat erudire, nisi obumbrationem cordis lux vera discusserit. Quibus profectò verbis Indorum, quos hodie cernimus, causam à Divo Ambrosio veluti propheticè tactam, nemo non videat, ut præclarè advertit Acosta de procur. Ind. salute lib. 1. c. 5. pag. 153. Hâc igitur sententiâ retentâ, quæ Evangelij lucem affulsisse negat his Novi Orbis nationibus ante Hispanorum ad eas adventum. Non obstat primum argumentum, quod supra pro contraria ex tot Scripturæ locis, & Sanctorum Patrum testimonijs construximus, de nimis copiosa & universali Christi & Apostolorum per totum Orbem prædicatione. Nam [sect. 76] ultra innumeras solutiones & expositiones, quas ad prædicta loca tradunt auctores sup. citati, & præcipuè Maluenda, qui eas accuratè congessit. d. lib. 3. cap. 26. & quatuor seqq. Thom. Bozius. d. lib. 17. c. 1. pag. 193. F. Ioan. de la Puente. d. lib. 2. cap. 2. Torquemada. d. cap. 47. satis vera & plana iudicio meo censeri potest illa, quæ placuit Caietan. Iansen. Alciato, Bellarmin. & alijs ubi sup. & Acostæ. d. lib. 1. de nat. Novi Orb. capit. 8. & de proc. Ind. salu. cap. 2. pag. 131. ut scilicet largo modo per siguram, quæ Hyperbole dicitur, universus mundus, & omnes gentes per Apostolos conversæ dicantur: vel per Synedochen, absoluta illa, & generalis enuntiatio ad partes contrahatur, illas nimirum, quæ tunc cognitæ erant, & Romanorum Imperio, & commercijs patebant, atque integrum Orbem complecti credebantur, iuxta [sect. 77] legem in Orbe Romano 17. D. de ijs, qui sunt sui, vel alien. iur. & ea, quæ circa illam notat Alciat. lib. 1. dispunct. cap. 21. & Franc. Iuret. in notis ad Symmach. pag. 184. Quo loquendi schemate non semel utitur Scriptura, quæ sæpè [sect. 78] se vulgaribus sententijs, & dicendi modis accommodat, ut notat D. Chrys. homil. 37. in Genes. Acosta. d. capit. 8. Franc. Vallesius de sacra Philosoph. per totum, Gasp. Sanctius in Isai. cap. 13. n. 25. & cap. 23 num. 29. & Doct. Huerta in notis ad Plin. lib. 7. cap. 2. pag. 17. & Nos infrà lib. 2. cap. 21. num. 56. & seqq. Et in simili patet ex illo Luc. 2: Exijt Edictum à Cæsare Augusto, ut describeretur universus Orbis. Act. 2. Ex omni natione, quæ sub cœlo est, & 1. Machab. ubi de Alexandro Macedone dicitur pervenisse ad terræ fines, & terram universam cessisse illius Imperio. Et [sect. 79] eodem modo responderi potest ad illud Marci cap. ult. dum ait: Vbique Apostolos prædicasse; & ad illud Pauli ad Colossens. 1. ubi ait: Verbum veritatis prædicatum iam eo tempore esse omni creaturæ, quæ sub cœlo est, & fructificasse, & crevisse. Vsitato enim, & hyperbolico more universus Orbis accipitur, portio illius maxima, ad illa usque tempora cognita. Vel, ut ait Bellarmi. d. lib. 3. de Roma. Pontis. cap. 4. non illud asserere voluit Apostolus, quasi iam actu ubique diffusum, & expansum fuerit Evangelium, sed virtute tantùm, ac potentiâ, quia nimirum iam per Apostolos iactum fuerat semen Verbi Divini in mundum, quod paulatim fructificando, & increscendo per successores ministros, impleturum erat, & occupaturum universum Orbem ut infrà in solutione quarti argumenti latiùs aperiemus. Non etiam obstat [sect. 80] secundum argumentum, quod de celeri, & mirabili Apostolorum, & aliorum discipulorum prædicatione confecimus, & de innumerabilibus provincijs, quas ad Fidem convertisse auctores enarrant. Nam fatemur quidem sedulam illos, & diligentem operam navasse in commisso sibi evangelicæ propagationis officio: negamus tamen aliqua certa signa, & testimonia depromi, quibus sufficienter evinci possit, ad vastas & ignotas Austri & Occidentis regiones penetrasse, quamvis aliqui auctores ita latè & generaliter loquantur. Præsertim [sect. 81] cùm notum sit ex Divinis libris & alijs probatis historicis, atque Ecclesiasticis traditionibus, eosdem Apostolos post passionem Domini sortitos sibi fuisse provincias, quarum prædicationem susciperent, neque unum in alterius provinciam præter Divum Paulum se immiscuisse. In quibus hæ, quæ ad hunc Novum Orbem pertinent, nullo modo connumerantur, ut constat ex ijs, quæ de prædicta sortitione & divisione latè scribunt Abdias Babylon. in vitis Apostol. D. Isidor. de ortu & obitu Patrum cap. 78. & seqq. & lib. 7. Etymol. cap. 9. Nicephor. lib. 3. hist. Eccles. cap. 1. Euseb. lib. 3. cap. 1. Socrates lib. 1. cap. 15. Flavius Dexter in suo Chronico ann. Christi 34. Chassaneus in Catalo. glor. mund. 3. par. consid. 29. & 30. Cardin. Baron. in Martyrolog. & tom. 1. Annal. ex ann. 36. fol. 319. Thom. Bozius lib. 4. de sig. EcclesDei, cap. 1. & seqq. Maluenda. d. lib. 3. de Antichr. cap. 5. 6. 7. & 8. Torquemada in Monarch. Ind. d. lib. 15. cap. 47. Camill. Borrell. de præstan. Reg. Cath. d. cap. 43. ex num 9. ad 24. & latissimè Fr. Ioan. à Ponte. d. lib. 2. ferè per totum, & Fr. Thom. à Iesv de procuran. omn. gentium salute lib. 4. 1. par. cap. 1. pag. 125. & Ioseph. Stephanus Valentinus omnino videndus in lib. de potest. coact. Rom. Pontific. cap. 8. & novissimè D. Pet. Pantoja de Aiala in comment. ad l. sin. C. de Aleatorib. folio 147. & seq. ubi hanc divisionem, non per sortem humanam, sed providentiâ Spiritus sancti factam fuisse advertit, cum Socrate, Dextro & Baronio ubi suprà. Deinde non obstat tertium [sect. 82] ex loco Iacobi Christopolitani, & aliorum, qui per miracula, divinas revelationes, & oraculorum prædictiones, lucem Evangelij ad remotas quaslibet gentes penetrasse, considerant. Nam etsi id verum esse potuerit, nullo tamen certo testimonio comprobatur. Et oracula, quæ referunt de Octaviano Cæsare, & alijs diversis modis à Romanis, & reliquis gentibus accipiebantur, ut constat ex Suetonio in vita Cæsaris, & in Octav. c. 49. Virgilio & Servio 6. Æneid. ibi: Huius in adventu iam nunc & caspia regna Responsis horrent Divum, & Meotica tellus, Et septem gemini turbant trepida ostia Nili. Ita ut tenebras potiùs inducerent, quàm lucem ad Evangelij, & Fidei mysteria, ut oportebat intelligenda. Praeterqvam quòd nostræ quæstionis tractatio, [sect. 84] & loca sacræ Scripturæ, quæ pro eius examinatione perpendimus, non sunt accipienda de annuntiatione Fidei per solam famam, & rumorem sparsa; sed de prædicatione per proprios & præsentes Apostolos & ministros, cum Ecclesiarum fundatione, & necessaria rei adeò novæ, & seriæ declaratione, atque illustratione, ne ulla gens aliquem suæ infidelitatis prætextum ostendere posset, ut post D. Chrysost. Theophyla. & alios docet D. Thom. & Caietan. sup. Matth. d. cap. 24. Abulensis ibîdem, q. 92. & eruditè observat Maluenda. d. lib. 3. de Antichr. cap. 30. Fr. Ioan. à Ponte. d. lib. 2. c. 2. §. 2. & ostendit Theodoret. lib. 8. Græc. affectio. in princ. ubi de Apostolis loquens, sic ait: Clara luminaria, quæ non unam modò gentem lumine illustrarunt, sed quotcumque Sol hic, quem cernimus, iubare suæ lucis illustrat. Rvrsvs non obstat quartum inde deductum, quòd Ecclesia sancta iam tunc ab Apostolorum temporibus Apostolica, & Catholica dicitur, quòd universalem fuisse, & ab ipsis Apostolis per totum Orbem plantatam insinuat. Nam hæc nomina [sect. 85] iure, & meritò Ecclesiæ applicari potuerunt, quamvis non simul neque uno tempore per universum Orbem extensa reperiatur. Quia ex quo instituta est, ius & potentiam universalis prædicationis, & propagationis accepit, iuxta loca Matth. & Marci sæpè relata, & illud: Eritis mihi testes in Ierusalem & Samaria, & usque ad ultimum terræ. Et quemadmodum qui [sect. 86] diversis partibus urbis ignem iniecit, dici sanè potest, urbem incendisse, quia ignem partibus supposuit, qui crescendo totam urbem corripuit, sic Apostoli iacto semine Verbi Divini in pluribus mundi partibus, totius [sect. 87] Orbis prædicatores appellari potuerunt, ad fructum & incrementum respiciendo, quod paulatim per alios eorum discipulos, & successores recepturum erat, quousque universum Orbem impleret. Et quia [sect. 88] sciebant, promissionem Christi esse infallibilem, & non multò pòst perficiendam, ideò Ecclesiam, etiam tunc nascentem, Apostolicam & Catholicam vocaverunt, & ita de illa statuerunt ac si iam actu mundum occupasset. Quia in moralibus quod parum distat, nihil distare videtur; & maximè apud illos, qui per Fidem rem futuram tanquam iam factam æstimabant. Quam docendi rationem eleganter adducit Bellarmin. d. lib. 3. de Rom. Pontif. cap. 4. Suarez tom. 2. disput. 56. sect. 1. & in defens. Fidei contra Sect. Anglic. lib. 1. cap. 16. n. 5. Thom. Bozius. d. lib. 17. c. 1. pag. 199. & 197. Maluenda. d. lib. 3. cap. 31. & ante eos prævidit Tertullian. lib. 4. adversus Marcion. c. 43. iuncto cap. 2. & D. August. d. epist. 80. ad Hesichium, ubi concludit, hanc & alias [sect. 89] similes Christi Domini promissiones suis Apostolis factas, intelligendas esse non de illis solis, quibus tunc temporis loquebatur, sed de eis quoque, qui in carne tunc erunt, cùm omnia compleri contigerit. Deniqve non obstat ultimum argumentum de vestigijs prædicationis Evangelicæ & Apostolorum, quæ in aliquibus ex istis Americanis regionibus reperta esse dicuntur. Nam [sect. 90] ea parum fidei habêre rectè concludit Ant. Herrera in descrip. Ind. Occid. cap. 10. pag. 28. & decad. 5. lib. 3. cap. 6. in fin. ubi docet, vanum esse eorum discursum, qui aliquem ex Apostolis ad Peruanas regiones pervenisse arbitrantur. Quod etiam generaliter observat Torquemada in d. Monarch. Ind. lib. 15. cap. 49. in fin. & Didac. Davalos in d. Miscell. Austr. colloq. 23. fol. 164. & seq. ubi ait, pius & illustrem virum D. Alphonsum Ramirez de Vergara Argentinæ civitatis Episcopum diligentem inquisitionem fecisse, ut vestigiorum, quæ de hoc Peruano Regno referebantur, veritatem agnosceret. Et tandem vana omnia comperta fuisse, & [sect. 91] Crucem illam De Carabvco ab Hispanis, qui primi ad eam provinciam pervenerunt, fabricatam, & in aliquo loco relictam, ex quo Indi eam in lacum deiecerunt, ubi posteà à piscatoribus citra ullum miraculum inventa fuit. Neque [sect. 92] ipsorum Indorum traditionibus in rebus adeò antiquis ulla fides haberi potest ex his, quæ diximus sup capit. 9. num. 31. & 32. & in simili tradit Fr. Ioan. à Ponte. d. lib. 2. capit. 29. pag. 295. ubi benè notat cum Strabone lib. 15. Geograph. in princ. [sect. 93] hos incultos, & Barbaros homines ad historiam minimè idoneos esse, & errare sæpè, ubi de antiquis moribus & temporibus aliqua tradere volunt. Atque ut hæc deficerent, & prædicta Christianæ religionis indicia, quæ in his regionibus inveniri dicuntur, maiore probatione constarent, vereri tamen possemus [sect. 94] a diabolo summi Dei simia, & improbo histrione, excogitata fuisse, qui perpetuò eisdem quibus Deus ritibus adorari concupivit, ut pravo, ac detestabili superstitionis errore miseris Gentibus illuderet, ut benè in proposito advertunt Acosta in hist. moral. Ind. lib. 5. c. 23. Maluend. d. lib. 3. de Antichris. cap. 25. in fin. Boter. latè in relat. univers. 4. p. lib. 1. pag. 14. & seqq. & aliud agens Franc. Valles. de sacra Philosoph. cap. 30. pag. 252. Illud tandem [sect. 95] certissimum est, quod etsi concedamus, aliquam Fidei lucem olim in his regionibus illuxisse, penitus tamen incolarum memoriâ exciderat, vel propter eorum incuriam & barbariem, vel propter bella, & Regum, ac Regnorum mutationes, ut tradit Thom. Boz. ubi sup. Bened. Perer. in c. 10. ad Roman. & novissimè Fr. Ioan. à Ponte. d. lib. 2. cap. 31. §. 2. pag. 310. & apertè proponitur [sect. 96] in egregia quadam epistola per invictissimum Cæsarem, & Regem nostrum Carolum V. ad gentes Occidentales & Meridionales scripta Barchin. 1. Maij, ann. 1543. quæ extat 4. tom. Sched. pag. 221. ubi inter alia sic habet: I porque hemos entendido, que entre otras partes del mundo que carecen deste conocimiento, en essas vuestras Provincias i tierras hasta aora no ai noticia de nuestro Dios verdadero, ò porque èl con sus secretos, è incomprehensibles juizios no ba querido hasta aora manifestarse en essas partes, ò por ventura por la negligencia i flaqueza de vuestros antecessores se ha perdido la memoria de la predicacion de su nombre, i Fè, que en ellas se hizo en tiempos passados. 
 
 # 15 CAPVT XV. De locis sacræ Scripturæ, quæ huius Novi Orbis detectionem & conversionem prænuntiare, & Hispanis reservare videntur. SVMMARIVM Capitis XV. -  1 Orbis Novi detectio & conversio Prophetarum vaticinijs prænuntiata videtur. -  2 Auctores referuntur, qui Orbis Novi detectionem & conversionem in sacris Scripturis insinuari tradunt. -  3 Scriptura divina ampla est, & mysterijs abundans. -  4 Novi Orbis inventio & conversio adumbrari debuit à Prophetis, cùm fuerit res ita notabilis, & ad progressum Evangelicæ historiæ maximè pertinens. -  5 Deus solet magnarum rerum fundamenta multò antè iacere. -  6 Prophetarum vaticinia licèt sub magna verborum obscuritate omnia includunt, quæ ad futuræ Ecclesiæ historiam pertinent, & antequàm eveniant à nobis intelligi nequeunt. -  7 Sibyllina oracula ante eventum rei quam designant, benè explicari non possunt. -  8 Prophetiæ procedunt ex inspiratione divina, & absque ea etiam aperiri non possunt. -  9 Psal. 71. verba expenduntur, & ad Novi Orbis conversionem & subiugationem, per Hispaniæ Reges faciendam, trahuntur. -  10 Isaiæ prophetiæ cap. 43. & 51. pro eadem conversione considerantur. -  11 Hispaniæ Regibus concessa videtur eadem benedictio, quæ Ecclesiæ tribuitur per David & Isaiam. -  12 Hispania olim dicebatur Thubalia, sive Pania, quod significat universa, quasi in vaticinium eius magnæ Monarchiæ. Et num. 51. -  13 Psal. 3. expositio & illustratio de conversione Novi Orbis ex verbis D. Hilar. -  14 D. Hilarius annuntiasse videtur conversionem Antipodum, & regionum Novi Orbis. -  15 Crux Christi annuntiavit conversionem, & redemptionem totius Orbis. -  16 Crucis forma quid significaret ex sententia D. Hieronym. & Lact. Firmian. -  17 Matth. cap. 24. à quatuor ventis colliget eos, exponitur cum D. August. & Palacios. -  18 Isaias Propheta vocatur Apostolus & Evangelista, & eius scriptura multa continet Sacramenta. -  19 Vaticinia ostendentia conversionem Novi Orbis passim reperiri videntur in Isaia, Ieremia & alijs locis sacræ Scripturæ. -  20 Isaiæ locus difficillimus ex cap. 18. Væ terræ cymbalo alarum, &c. latè explicatur, & elegans eius Paraphrasis. n. 25. -  21 Lusitanorum navigationes ad Indiam Orientalem Isaiæ vaticinio prænuntiatæ videntur. -  22 Societatis Iesv Religiosi, & aliorum Ordinum Prædicatores apud Indos Evangelium prædicantes, dicuntur esse Angeli veloces, & Nubes volantes, de quibus loquitur Isaias. -  23 Novi Orbis conversio per Hispanos facta, verè & propriè annuntiata videri potest per Isaiam cap. 18. ut affirmant plures, quamvis aliqui refragentur. -  24 P. Gaspar. Sanctij opinio reijcitur. -  26 Naves papyraceæ quæ, & ubi? -  27 Indi Orientales quo sensu dici potuerint ab Isaìa convulsi, dilacerati, conculcati, terribiles & expectantes. -  28 Væ, sice Veh dictio quid in Scriptura significet? -  29 Abdiæ Prophetæ vaticinium obscurum exponitur, & ad conversionem Novi Orbis per Hispanos factam accommodatur. -  30 Pauli Burgensis prædictio de conversione Novi Orbis. -  31 Iudæi plures olim in Hispaniam transmigrarunt. -  32 Apostoli & sancti in die iudicij cum Christo sedebunt iudicantes duodecim Tribus Israel. -  33 Sepharad nomen apud Hebræos Hispaniam significat. -  34 Hispania varia nomina olim habuit, & inter alia Sepharad, remissivè. -  35 Iudæi Sepharadij qui, & quare dicerentur? -  36 Hesperia dicta fuit Hispania litteris transpositis à nomine Sepharad, secundùm Montanum. -  37 Canticorum cap. 8. vers. 8. Soror nostra parvula est, &c. explicatur, & ad gentes Novi Orbis recens conversas accommodatur. -  38 Indi Occidentales cur minores fructus fecerint in Fide, quàm aliæ nationes, quibus olim annuntiatum fuit Evangelium. -  39 Conversionem Indorum arte, & interdum vi aliqua adiuvandam, videtur ostendi in cap. 8. Cantic. -  40 Conversioni Indorum Novi Orbis, divitiæ, quæ apud illos reperiuntur, illecebras præbent, & loca Scripturæ, quæ hoc indicare videntur. Et num. 58. -  41 Isaiæ vaticinium cap. 60. exponitur, & conversionem Orbis Novi prænuntiare probatur. -  42 Columbi inventoris Novi Orbis mentionem apud Isaiam reperiri, affirmat Thomas Bozius. -  43 Isaiæ aliud vaticinium ex cap. 66. expenditur, & de eadem conversione Novi Orbis per Hispanos facienda explicatur, maximè secundùm editionem vulgatæ. Et n. 48 -  44 Signi nomine, sub quo Isaias gentes congregandas & convertendas dicit, intelligitur signum Crucis. -  45 Lex Titia, §. Seia, D. de auro & argen. dum loquitur de signo Dei, illustratur. -  46 Crucis signo plures Provinciæ Novi Orbis vocatæ, & plura miracula in illis edita sunt. -  47 Hispani dicuntur Salvati, & Salvatores apud Isaiam; & quare? -  49 Iavæ maioris & minoris, & Iaponij sive Iaponis mentio fieri videtur ab Isaia. -  50 Iaponensium insulæ Christi cultum agnoscunt, & legationes varias ad Romanos Pontifices miserunt. -  51 Thubalia propriè, & verè dicitur Hispania, & quare? -  52 Sophoniæ prophetia cap. ult. agere videtur de conversione Novi Orbis. -  53 Christvs mortuus est, ut filios Dei dispersos congregaret in unum. -  54 Æthiopiæ flumina, de quibus Isaias & Sophonias, quid significent? -  55 Chus, apud Hebræos, quas regiones comprehendat. -  56 Fr. Basil. Pont. Legion. qualiter tractet argumentum de Prophetis annuntiantibus conversionem Novi Orbis. -  57 Psal. 64. verba notanter expenduntur pro vaticinio conversionis Novi Orbis -  58 Divitiæ Orbis Novi maximæ sunt, & cur à Deo ibidem servatæ videantur. -  59 Classes plures mittuntur ad Indias Novi Orbis, & quare? -  60 Indi Novi Orbis maximè perterriti sunt ad primum Hispanorum adventum, & Fidei inter eos promulgationem. -  61 Indi Orientales & Occidentales ad Fidem conversi, Deo valdè grati & multis benedictionibus repleti sunt. -  62 Iob cap. 28. prænuntiasse videtur detectionem & conversionem Novi Orbis, & proponitur brevis eius Paraphrasis, & expositio. -  63 Auctor cur laboraverit in congerendis, & exponendis prophetijs, quæ Novi Orbis possessionem & conversionem Hispanis prænuntiant. -  64 Concionatores Indorum eis aperire debent prophetias, quæ earum conversionem ab antiquo prædixerunt. -  65 Alexander Magnus lætatus est, audiens de se loqui Danielis Prophetiam de eversione Imperij Persarum. -  66 Iudæos per totum Orbem dispergi cur Deus ordinaverit? SEd quamvis satis (ni fallor) apertè superioribus disputationibus ostenderimus, nullam certam huius Novi Orbis notitiam, vel Evangelij in eo prædicati vestigia in sacris, vel profanis auctoribus antiquitus reperiri, vix tamen [sect. 1] negare possumus, plura esse sacræ Scripturæ vaticinia, quibus multis iam retrò sæculis, Spiritu sancto in Prophetis loquente, tantæ detectionis & conversionis gloria prænuntiari: & quod magis est. Hispanis Regibus & hominibus reservari videtur. Quam [sect. 2] sententiam expressè probant Federic. Lumn. in libris quos de extremo Dei iudicio, & Indorum vocatione conscripsit, Guid. Boderia. in epist. ad Philippum II. Reg. Hisp. quæ habetur tom. 5. Bibl. Regior. Zumarrag in hist. Hisp. in princ. Arias Mont. sup. Abdiam cap. unico, Ioseph. Acosta lib. 1. de nat. Novi Orb. c. 15. & lib. 1. de procur. Ind. salu. cap. 1. & de Christo revelato, c. 4. Th. Boz. de sign. Eccl. Dei, lib. 4. cap. 5. sign. 6. pag. 122. & lib. 20. cap. 1. & 3. Fr. Luis. Legionens. qui elegantissimè & latissimè loquitur in comment. sup. d. c. Abdiæ ex pag. 660. ad 682. & sup. Cant. cap. 8. pag. 432. & seq. thom. Maluend. lib. 3. de Antichris. cap. 12. & seq. &c. 17. in princ. Camill. Borrell. qui neminem ex prædictis adducit, de præst. Reg. Cathol. cap. 43. per tot. Fr. Greg. Garc. lib. 1. de Ind. orig. cap. 3. §. 6. Dom. Greg. Lop. Madera in hist. Montis sancti, cap. 16. Didac. Valdes de dignit. Reg. Hisp. c. 12. n. 8. Ant. de Herrer. in hist. gen. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 1. Mart. Delr. in adag. sacris, 1. tom. adag. 723. in fin. Fr. Ioan. à Torquem. in Monarch. Ind. lib. 15. cap. 44. & Fr. Basil. Pont. var. disp. q. 8. expos. cap. 4. Pro cuius confirmatione & illustratione sequentia argumenta & testimonia, alijs levioribus omissis, efficaciter considerari posse videntur. Primvm, quod, ut rectè observant Legionens. Acosta, Maluenda, Madera, & Basilius ubi suprà, non est verosimile, Scripturam divinam, [sect. 3] quæ adeò ampla est, & fœcunda, ac sublimibus mysterijs abundans, de tanti Orbis inventione, conversione subiugatione aliquid Prophetarum oraculis non adumbrasse, cum [sect. 4] hoc in se maximum, & omnino memorabile fuerit, & ad Ecclesiæ rationes, & Evangelici cursus, atque progressus historiam summopere pertinens. Solet [sect. 5] quippè Deus magnarum rerum fundamenta multò antè iacêre, ut tradit Nazianz. orat. 18. earumq́ue mentionem [sect. 6] Prophetarum suorum vaticinijs inclusas, licèt sub involucris verborum, posteris tradere, non antè cognoscendas à nobis, quàm ipsi rerum eventus, tanquam illato lumine, sinuosis & tenebrosis scriptis irradient. Quod eleganter expressit D. Irenæus lib. 4. contra hæreses, cap. 43. inquiens: Vaticinia occulta sæpè non intelliguntur, donec completa sint. Et de [sect. 7] Sibyllinis Oraculis docet Procopius lib. 1. de bello Goth. dum ait: Sibyllinorum oraculorum mentem ante rem gestam aperire homini arbitror impossibile. Et generaliter consirmari potest ex ijs, [sect. 8] quæ de inspiratione Spiritus sancti per Prophetas loquente, & de nimia obscuritate & diffcultate intelligendi & aperiendi prophetias, nisi ipse Deus earum intelligentiam concesserit, tradit D. Petrus epist. 2. cap. 1. vers. 20. & 21. D. Hieronym. lib. 14. in Ezechiel, cap. 45. D. Augustinus in lib. quòd apparuit Deus Moysi, ad finem, D. Iustin. Martyr in dialog. cum Triphon. D. Irenæus lib. 2. cap. 4. D. Chrysost. homilia 25. in Genesi. D. Gregor. homil. 1. in Ezechiel. & Theodoret. in prologo in Daniel. quos in simili refert Bernard. Aldrete lib. 2. de antiquit. Hispan. cap. 18. pag. 296. & 297. Pat. Suar. tract. de Fide, disp. 5. sect. 3. num 11. & 12. Secvndò : in prædictæ sententiæ confirmationem expendunt Thomas Bozius, & Valdesius ubi supr. & Camillus Borrellus dicto cap. 43. num. 60. & Anton. Cervera in. de obitu Reg. Philip. II. discurs. 2. cap. 20. verba illa [sect. 9] Psalm. 71. Et dominabitur à mari usque ad mare: & a flumine usque ad terminos Orbis terrarum. Coram illo procident Æthiopes, & inimici eius terram lingent. Reges Tharsis, & insulæ munera offerent. Reges Arabum, & Sabà dona adducent. Isaiæ [sect. 10] cap. 43: Noli timere, quia ego tecum sum, ab Oriente adducam semen tuum, & ab Occidente congregabo te. Dicam Aquiloni: Da; & Austro: Noli prohibere. Affer filios tuos de longinquo, & filios meos ab extremis terræ. Et cap. 49. Dedi te in fœdus populi mei, ut suscitares terram, & possideres hæreditates dissipatas, & diceres ijs, qui vincti sunt: Exite; & qui in tenebris sunt: Revelamini. Et rursus cap. 51. Dilata locum tentorij tui, & pelles tabernaculorum tuorum extende, ne parcas, longos fac funiculos tuos, & clavos tuos consolida, ad dexteram enim, & ad lævam penetrabis, & semen tuum gentes hæreditabit, & civitates desertas inhabitabit. Quæ loca & plurima alia similia, quæ de Regno Christi, & Ecclesiæ propagatione in finibus terræ, insulis & mari loquuntur, non obscurè ostendunt ad Australes & Occidentales peninsulas, & incultas Novi Orbis nationes aliquando producendam. Eandemq́ue [sect. 11] benedictionem ad Regnum temporale Nostrorum Hispaniæ Regum aptè etiam applicari posse, ipsimet auctores advertunt, quasi eisdem prænuntiata, & re ipsâ concessa fuerit ob curam propagandæ & conservandæ Catholicæ Fidei, quam semper habuerunt. Quod ipsum [sect. 12] quoque antiquum Hispaniæ nomen non absque divino Numine designasse, litteris mandavit Fr. Ioan. à Ponte de conveni. utr. Monarc. lib. 3. cap. 30. §. 1. dicens: Thubaliam, sive Paniam, vocatam fuisse, quod Chaldaicè & Græcè idem quod universa siganiscat, quas in vaticinium eximiæ & universalis totius ferè Orbis dominationis, quam prædicandæ Fidei causâ consecutura erat. Neque longè ab eodem vaticinij genere abesse videtur [sect. 13] illud Psalm. 3. Postula à me, & dabo tibi gentes hæreditatem tuam: & possessionem tuam terminos terræ: maximè si D. Hilarij ibîdem expositionem sequamur, qui observat, id forsitan dici pro ijs, qui in inferna terræ regione, vastaq́ue abyssu incolatum habent, quos tanquam terminos terræ, Christo in possessionem donatos, Regius Propheta canit, ut iuxta Paulum: In nomine Iesv omne genu flectatur cœlestium, terrestrium & infernorum. Quibus sanè [sect. 14] verbis, ut notat Maluenda d. lib. 3. de Antichris. cap. 16. pag. 150. innuisse & annuntiasse videtur D. Hylarius Antipodas, atque Americanos tandem ad Fidem Christi fore reducendos. Hi enim propriè sunt inferni, vastæq́ue abyssi, seu inferæ regionis cultores, iuxta ea, quæ latiùs diximus sup. cap. 11. num. 26. Et eandem Occidentis conversionem & redemptionem in forma sanctissimæ [sect. 15] Crucis, ex qua Sotera noster pependit, agnoscunt Nissenus in orat. 1. de resurrectione, Nazianzenus in Apologet. orat. 1. Damascen. lib. 4. de Fide, cap. 12. circa medium, D. Hieronym. super Marc. cap. 15. sic inquiens: Ipsæ species [sect. 16] Crucis quid est, nisi forma quadrata mundi? Oriens de vertice fulgens, Arcton dextra tenet, Auster in læva consistit, Occidens sub plantis firmatur. Vnde Apostolus dicit: Vt sciamus, quæ sit altitudo, & latitudo, & longitudo, & profundum. Et Lactan. Firmian. lib. 4. de vera sapient. cap. 26. ubi de Christo Domino in Cruce pendente sermonem instituens: Extendit, inquit, in passione manus suas, Orbemq́ue dimensus est, ut iam tunc ostenderet ab Ortu Solis usque ad Occasum magnum populum ex omnibus linguis, & tribubus congregatum sub alas suas esse venturum, & signum illud maximum, ac sublime frontibus suis suscepturum. Atque [sect. 17] hùc etiam conferunt secundùm Camill. Borrel. d. cap. 43. num. 52. & 53. quæ dicit Matth. cap. 24. A quatuor ventis colliget eos; quod interpretatur Aug. in Ioan. tract. 118. A quatuor mundi partibus Aquilone, Meridie, Oriente & Occidente, sive ex abditissimis terræ locis, ut subiungit Paul. Palac. ibîd. Tertiò, in comprobationem eiusdem annuntiationis Evangelij in his Novi Orbis regionibus per Hispanos ultimis Ecclesiæ temporibus prædicandi, Gentiumq́ue ibidem commorantium ad Christi ovile deducendarum, plurima alia Isaiæ vaticinia considerari possunt, [sect. 18] qui, ut dicit D. Hieron. in epist. ad Eustochium, vocatur Apostolus & Evangelista, & eius scriptura continet omnia Sacramenta. Sed præcipua [sect. 19] verba, & expositiones eorum latissimo sermone proponit Dom. Greg. Lop. Madera. d. cap. 16. ubi nimis extollit illud cap. 42. vers. 10. Cantate Domino canticum novum, laus eius ab extremis terræ: qui descendit is in mare, & plenitudo eius insulæ, &c. & cap. 24. vers. cùm glorificatus fuerit Dominus hinnient de mari, propter hoc in doctrinis glorificate Dominum, insulis maris nomen Domini Dei, à finibus terræ laudes, audivimus gloriam iusti. Et Camil. Borred. d. cap. 43. ubi etiam expendit similes alias auctoritates Ieremiæ cap. 3. 23. 31. 32. 50. Ezech. cap. 37. Oseæ 3. Soph. 5. Ioan. cap. 10. Alias oves habeo, quæ non sunt ex hoc ovili, & illas oportet me adducere, & vocem meam audient, & fiet unum ovilie, & unus Pastor. Matth. cap. 8. & Luc. 13. Quapropter multi ab Oriente & Occidente venient, & recumbent cum Abraham, Isaac & Iacob in Regno cœlorum. Verùm inter reliquas, admodum notabilis est, & peculiari observatione dignissima, illa obscura, & interpretum varijs commentationibus obscurior reddita, eiusdem Isaiæ prophetia cap. 18. Vbi [sect. 20] inquit: Væ terræ cymbalo alarum, quæ est trans flumina Æthiopiæ, qui mittit in mare legatos, & in vasis papyri super aquas. Ite Angeli veloces ad gentem convulsam & dilaceratam, ad populum terribilem, post quem non est alius, ad gentem expectantem, & conculcatam, cuius diripuerunt flumina terram eius. In quibus verbis exponendis valdè, & variè laborant antiqui & recentes sacræ Scripturæ Interpretes, ut constat ex ijs, quæ adducunt Pintus, Ferrerius, Vatabl. Arias Montanus, Leo Castrius, & novissimus Gaspar Sanchez ibîdem, Federicus Lumnius lib. 4. de extrem. iudic. capit. 4. Ioan. Ferdin. in Thesaur. sacr. Script. lib. 1. capit. 58. Ribera super Sophon. cap. 3. Maluenda lib. 3. de Antichrist. cap. 12. Mart. Delrius in adag. sacris, 1. tom. adag. 723. & sequenti, Pined. de reb. Salom. lib. 4. cap. 14. §. 3. pag. 191. & Fr. Ioan. à Ponte d. lib. 3. cap. 1. cum multis sequentibus, qui nullum non lapidem movet, ut vaticinium istud de Hispaniæ nostræ conversione accipiendum ostendat. Sed [sect. 21] communior interpretatio est, sicuti ex eisdem Auctoribus constat, ut accipiatur de navigationibus à Lusitanis causâ prædicandi Evangelij initis & susceptis ultra flumina Æthiopiæ, in totam illam oram, & regionem Orientalem Indiæ ac Sinarum, ab Indo flumine ad extremam usque Chinam & Iaponios, quod etiam securè admittit P. Rebellus de obligat. iust. lib. 18. q. 23. sect. 3. Pat. Ioan. Lucena in vita S. Xavierij, lib. 5. c. 21. & novissimè Seraph. Freitas de iusto Imp. Asiat. cap. 4. num. 8. & latiùs cæteris prosequitur Maluenda d. cap. 12. vers. Cæterum, ex pag. 131. qui hanc opinionem valdè probabilem dicit; & aptam & mirificè cohærentem cum verbis, & instituto sacri Vatis per duodecim integras columnas egregiè demonstrat. Qua in expeditione cùm multum laboraverint [sect. 22] religiosissimi Patres Societatis Iesv, inquit Lumnius ubi sup. lib. 2. cap. 6. eis congruere appellationem Angelorum velocium, de quibus loquitur Isaias. d. cap. 18. & nubium volantium, de quibus agit cap. 6. & eum refert & sequitur Rutilius Benzonius lib. 1. de anno Iubilæi, cap. 8. pag. 39. licèt D. Thomas in opusculo de Religione, omnibus Religionibus Mendicantibus eadem verba Isaiæ optimè etiam, & pijssimè, applicet. Quæ sententia & expositio alijs ansam præbuit, ut non minus [sect. 23] propriè, & verè, eundem locum accipiant, & exponant de inventione & conversione huius Novi Orbis ab eisdem Hispanis facta, ut constat ex Montan. ubi supr. Delrio. d. adag. 723. in fin. Ioseph. Acosta lib. 1. de nat. Novi Orb. c. 15. Borrel. d. cap. 43. ex n. 30. ad 46. Maluend. d. cap. 12. pag. 137. in fin. Greg. Garc. lib. 1. cap. 3. §. 6. Thom. Bozio d. lib. 20 cap. 3. pag. 321. & cap. 6. ferè per tot. Basil. Pontio. d.q. 8. exposit. cap. 4. & omnium elegantissimè Luisio Legionens. in d. c. ult. sup. Abdi. ex pag. 663. Quos licèt reijciant Ribera & Rebell. sup. & Gasp. [sect. 24] Sanch. in eod. cap. 18. num. 1. pag. 196. dicens, eorum expositionem non solùm novam, sed etiam alienissimam à toto textu, reliquis interpretibus visam esse, & se non credere, quòd ita eius asseclæ sentiant, sed quòd elati patriæ studio, eius laudi intemperantiùs indulgeant, quàm sacræ historiæ fides persuadeat: mihi tamen ab Isaiæ verbis excedere non videtur. Quasi sensus [sect. 25] eorum sit, Hispaniam, quam per periphrasim, Alarum cymbalum vocat, vel ut vertunt Septuaginta, Navium alarum, id est, terram navigijs abundantem, aut navigationibus, arteq́ue navigandi celebrem, quæ naves & earum vela impulsa ventis sonitum cymbalorum imitantur, vel internavigandum instar avium volantium perstrepunt, ut cum Symmacho, & alijs exponit Pineda ubi sup. Dei iussu & mandato legatos suos, id est, Evangelij nuntios, & prædicatores cum maxima celeritate missuram ultra flumina Æthiopiæ, id est, ad huius Orbis nuper reperti incolas: In vasis papyri super aquas, id est, in [sect. 26] navibus velocibus & papyraceis, quibus olim navigatio Indica & Ægyptia fiebat, ut tradit Herodot. lib. 2. Plin. lib. 6. cap. 22. & lib. 7. capit. 56. & lib. 13. capit. 11. Strabo lib. 17. Solinus capit. 56. & Lucanus lib. 4. — Sic cùm tenet omnia Nilus, Conseritur bibula Memphitis cymba papyro. Quos incolas huius Novi Orbis, etsi proprijs non appellet nominibus, suis tamen coloribus ita pingit, ut eos prope oculis subijciat. Nam [sect. 27] eos gentem convulsam vocat, quòd ab aliorum antiqui Orbis hominum commercio longè divisi essent, vel ipsi inter se dispersi viverent, aut per immensa terrarum spatia longè, latèq́ue diffusi, Dilaceratam, verò, conculcatam & terribilem, ob corporis ipsorum habitum & squalorem, abiectissimam vitæ conditionem, ingenium ad serviendum natum, & ob incultos, ac ferinos mores, quibus ut plurimum præditi erant: Postquam non est alia & expectantem, quòd ultimi essent hi populi ex omnibus gentibus, quibus Evangelium promulgaretur, & diu, multumq́ue à diluvio ad extrema usque mundi tempora lætum, & salutare illius nuntium expectarent, id est, tanti beneficij munere, quanquam necdum sibi cogniti, caruissent. Cui expositioni non minus aptè respondent reliqua verba, quæ posteà ab eodem Isaìa in illo loco subduntur, ut eleganter ostendunt Legionens. & alij ex suprà relatis. Nec refragatur [sect. 28] particula Veh. quâ exorditur, quæ dolentis & comminantis esse solet, ac proptereà non convenit Hispanis, quibus potiùs iucundum, & gloriosum erat, ac proinde gratulandum magis quàm dolendum & succensendum, dissitas illas nationes sui Regis imperio subiugare, & intra Ecclesiæ septa per Evangelium adigere. Nam respondemus, diversimodè dictionem illam in Scriptura sacra usurpari solêre iuxta ea, quæ latè congerit Bercorius in suo dictionario, verb. Veh; & aliquando signum admirantis esse, ut ibîdem intelligi docet Adamus Delph. relatus à Borrell. d.c. 43. num. 31. Et alios, ut Sanctes. Pagn. Isidor. Clarius, & Forer. pro Veh, ponere, aut vertere, O, vel Hevs, quasi Hispanos, ad quos sermonem destinat, attentos, & tanti nuntij præmonitos reddat, ut aiunt Maluenda, Rebellus, & alij ex sup. relatis. Qvarto, pro eâdem annuntiatione, & promissione conversionis & subiugationis Novi Orbis per Hispanos faciendæ, perpendi potest [sect. 29] aliud vaticinium Abdiæ Prophetæ, cap. ult. ubi post alia sic habet: Et transmigratio Ierusalem, quæ in Bosphoro est, possidebit civitates Austri, & ascendent Salvatores in montem Sion, iudicare montem Esau, & erit Domino Regnum. Etenim quamvis contradicant Forsterus, & Ribera ibîdem num. 107. & seqq. & Pined. d. lib. 4. de reb. Salom. cap. 14. §. 2. pag. 189. alij plures Auctores ad hanc conversionem Novi Orbis intrepidè applicant, & præcipuè Arias Montan. & Legionens. ibîdem, Guido Boderian. Zumarraga, Acosta, & Greg. Garc. in locis sup. relatis, & doctissimè Maluenda. d. lib. 3. de Antichr. cap. 17. per totum. Quibus facem prætulisse videtur [sect. 30] Paulus Burgens. dum multis annis ante eiusdem Orbis detectionem scripsit, sibi videri eo capite prædici gentium quarundam ipsi ignoratum extremo mundi tempore ad fidem Christi conversionem futuram, quod in nulla alia veriùs, aut commodiùs impleri potuit. Iuxta quam sententiam, Abdiæ sensus erit, fideles, qui Hispaniam habitaturi erant, [sect. 31] quam ob veri Dei cultum & zelum, transmigrationem Ierusalem vocat, vel ob id, quod plures coloniæ Iudæorum ad eam diversis temporibus transmigrarunt, ut latè ostendit Maluenda d. cap. 17. & Fr. Ioan, à Ponte de conveni. utr. Monarch. lib. 2. c. 16. §. 1. pag. 184. & cap. 17. §. 1. pag. 188. & cap. 24. §. 1. pag. 251. & seqq. & lib. 3. cap. 3. §. 4. pag. 21. & cap. 5. §. 4. pag. 36. &c. 13. §. 3. pag. 91. Civitates Austri possessuros, id est, Novum hunc Orbem, qui Hispaniæ Australis est, aut certè in plurimum sub Australi plaga constitutus. Et ita demum Evangelio per universum mundum prædicato, supremi iudicij diem eventurum, quando [sect. 32] Deus publicè de singulorum vita, atque factis sententiam feret, Salvatoribus, id est, Apostolis, reliquisq́ue Sanctis ad iudicium secum vocatis, quibus hoc Christus promisit apud Matth. cap. 19. vers. 18. Quæ interpretatio manifestior redditur ex eo, [sect. 33] quòd iuxta Hebraicam lectionem, ubi Vulgata Bosphori nomen vertit & apposuit, reponitur nomen Sepharad, quo Hebræi Hispaniam nominare solebant: & idem Chaldaica paraphrasis magis etiam apertè ostendit, dum transtulit: Transmigratio Ierusalem, quæ est in Hispania. Et quòd inter diversa nomina, quibus Hispania [sect. 34] nostra olim vocabatur, quorum latè meminit Lud. Noni. in Hispan. cap. 1. Maluenda lib. 5. de Antichrist. cap. 12. Gorop. Becanus lib. 4. rer. Hisp. Mariana de reb. Hispan. lib. 1. cap. 1. Madera de excell. Hisp. Monarch. cap. 3. Pineda de reb. Salom. d. lib. 4. cap. 14. §. 2. pag. 188. & 189. & Fr. Ioan. à Ponte d. lib. 3. cap. 28. §. 2. unum & satis nobile esset illud, Sepharad, quo Abdias usus refertur, optimè ultra suprà dictos, de eiusdem etiam Abdiæ expositione agentes, probant Biblioth. Hispan. tom. 1. cap. 1. Lyranus, Burgens. Pagnin. Vatabl. Clarius, Zamorens. Marin. Palac. Arias Montanus, & alij relati a Maluenda d. cap. 17. pag. 152. Fevardentius in notis ad D. Irenæum lib. 1. cap. 3. Paraphras. Chald. Rabbi Ionath. Abenhuciel, &: Seder Holam Hebræorum, Minorita in triumpho Christi, tit. 19. fol. 211. Anton. Possevin. in Biblioth. 2. to. lib. 16. cap. 14. pag. 356. Zamalloa lib. 4. hist. Hispan. cap. 14. Fr. Ioan. à Ponte d. §. 2. & lib. 3. cap. 17. pag. 53. cap. 19. §. 1. pag. 122. & Didac. Matute in prosapia Christi, 2. ætate, cap. 3. fol. 78. & novissimè Fr. loan. Salaz. in Polit. Hisp. annot. 9. pag. 391. Vbi aiunt, [sect. 35] Iudæos olim per varias Orbis regiones dispersos, ex nomine Sepharad Sepharadios dictos, quòd illi se ab ijs, qui in Hispanias transmigrarunt, originem ducere, gloriarentur. Et [sect. 36]Arias Montan. suprà solerti satis ratione ductas, existimat, transpositis litteris à Sepharad Hesperidam, sive Hesperiam deduci, quo etiam nomine Hispania antiquitus vocabatur, ut advertunt sup. citati, & diximus sup. cap. 9. num. 63. Qvintò, in [sect. 37] eandem rem adducitur, & explicatur à Luis. Legionens. super Cantic. c. 8. pag. 432. & seq. illud, quod habetur in eod. cap. vers. 8. Soror nostra parvula est, & ubera non habet: quid faciemus sorori nostræ in die quando alloquenda, est? Scribunt enim Hebræi quidam Doctores, hæc dici de gente ultra flumina Æthiopiæ ad Dominum tandem adducenda. Quæ certè gens hæc ipsa est, de qua agimus: eamq́ue sponsa intelligit sub persona sororis natu minoris, & parum forma præstantis. De cuius collocatione ideò sollicitari dicitur, quia in die quando alloquenda est, id est, quando mediante Hispanorum prædicatione vocanda est ad Fidem, &: ad cœlestes agni nuptias suadenda parvula est, & ubera non habet, id est, imbecilla est, & mentis acumine, & rectæ institutionis, atque doctrinæ uberibus caret, quibus ali possit. Eò quòd homines isti agrestes, ac barbari, &: duris in plurimum moribus instituti, parum apti Evangelio suscipiendo videntur. Quod sicut in bona satum terra sructum edit uberrimum, sic ineptæ commissum, ac sentibus plenæ, malè provenit. Vnde [sect. 38] gens ista, quæ his omnibus malis laborare dignoscitur, minus uberes fructus tulit, quàm olim tulerunt gentes, quibus principio Ecclesiæ annuntiatum est Evangelium. Atque ideò subiungit: Si murus est, ædificemus super eum propugnacula argentea: si ostium, compingamus illud tabulis cedrinis; significans, [sect. 39] ad prædictas difficultates tollendas, cùm earum gentium conversionis tempus advenerit, quod in eis, aut deest, aut pravum est, arte, & industriâ corrigendum esse, & interdum vim aliquam, & armorum terrorem adhibendum fore. Cuius rei, ut ipse Legionensis scribit, quædam significatio, atque prædictio in prædictis metaphoris inest. Nam neque muro addi propugnacula possunt, neque cedrinæ fores confici sine ferro, atque vi. Nisi dicere velimus, istis argenteis & cedrinis propugnaculis, atque ostijs, [sect. 40] divitias harum Novi Orbis regionum significari, quarum illecebræ maiores Hispanis animos addiderunt, & quotidie addunt, ut conversionis earum curam susciperent, & susceptam conservare, atque indies magis ac magis promovêre conentur, ut pulchris verbis scripsit Ioseph. Acosta lib. 3. de procur. lnd salute, cap. 18. pag. 352. Dei bonitatem, summamq́ue providentiam admirans: Qui pro nostrorum hominum ingenio, ut gentes adeò remotas & barbaras Evangilio adiungeret, aurum argentumq́ue his terris tam copiosè donavit, hisq́ue veluti illexit nostrorum cupiditatem, ut si charitas non invitaret animarum, auri saltem cupiditas inescaret. Quo in sensu accipit etiam Thom. Bozius d. lib. 20. cap. 3. pag. 319. [sect. 41] illud vaticinium Isaiæ cap. 60. Qui sunt isti, qui ut nubes volant, & quasi columbæ ad fenestras suas? Me enim insulæ expectant, & naves maris in principio, ut adducam filios tuos de longè; argentum eorum, & aurum eorum cum eis, nomini Domini Dei tui, & sancto Israel, quia glorisicavit te. His etenim verbis nihil propriùs significare potuit Isaias, quàm nova hæc, & insolita, ac penè aërea Hispanorum itinera, qui suis celerrimis, & continuis navigationibus, veluti aërem secantes, columbarum more ad has Occiduas, & ad Eoas Indias properarunt, ut Christi doctrinam disseminarent, eiq́ue, & eius Ecclesiæ de populis adeò longinquis tot filios adducerent: & simul argentum & aurum, quo, ut satis constat, hæ Provinciæ affluentissimè gaudent, & uberrimè Hispanas nostras oras quotannis adimplent. Quinimò [sect. 42] aliud etiam expressius signum in verbis Isaiæ reperiri posse considerat Bozius ubi supr. si tentare velimus Prophetam sub vocabulo illo columbæ voluisse quodammodo alludere ad Christophorum Columbum, qui nobis iter primus ad regiones illas aperuit Has enim alludendi formas Hebræis frequentissimas esse, ipse Bozius ostendit. Sexto, non [sect. 43] minus aptè eadem huius Novi Orbis conversio designata videri potest ab eodem Isaia cap. 66. ubi cùm docêre vellet, ad mundi finem omnes gentes congregandas esse, ut ad Domini gloriam videndam accedant, ut ostendat qualiter hoc ad effectum perducendum sit, hæc in verba prorumpit. Venio ut congregem cum omnibus gentibus & linguis; & venient, & videbunt gloriam meam. Et ponam in eis signum, & mittam ex eis qui salvati fuerint, ad gentes in mare, in Africam & Lydiam tendentes sagittam, in Italiam & Græciam, ad insulas longè, ad eos, qui non audierunt de me. Et annuntiabunt gloriam meam Gentibus, & adducent omnes fratres vestros de cunctis Gentibus donum Domino. Etenim [sect. 44] signi nomine, sub quo tot gentes congregandas esse, Isaias vaticinatur, signum Crucis haud dubiè intelligitur, de quo idem Isaias cap. 5. in simili dixit: Et elevabit signum in nationibus procul, & sibilabit ad eum de finibus terræ: & ecce festinus velociter veniet, & Matt. cap. 24. Tunc parebit signum Filij hominis in cœlo. Vbi Hieron. inquit, signum esse Crucem. Et eodem [sect. 45] modo accepit glossa verba: Signum Dei, in 1. Titia 40. §. Seia, D. de auro & arg. leg. & in tit. C. nemini licêre signum Salvatoris Christi humi insculpere, aut pingere, ubi alia tradunt Cuiac. & Gothofred. idem Ghothofred. in notis ad Novell. Leon. 72. Bernard. Vvalth. lib. 2. Miscel. cap. 2. & lust. Lips. in notis ad lib. 3. de Cruce, cap. 15. In quo sancto & salutifero [sect. 46] signo, ac ligno plures huius Novi Orbis Provincias vocatas, & plurima ibîdem miracula operata esse latè ostendit Ioan. Barros decad. 3. cap. 11. & decad. 5. c. 2. Gomara in 2. part. hist. Ind. Occid. cap. 34. 46. & 81. & Alanus Cop. dialog. 4. cap. 16. & nos infrà lib. 2. cap. 5. ex numer. 12. alia Deo dante dicemus. Eorum autem nomine, qui salvati sunt [sect. 47] Hispanos significat Isaias, quorum opera, ut notum est ad remotissimas quasque nationes veræ Fidei lumen illatum videmus: præsertim ultimis hisce temporibus ad Orientales & Occidentales, quarum miseri habitatores nunquam Dei Optim. Max. gloriam agnoverant, & in cæca tot errorum caligine pererrabant. Quo factum est, ut plurimi a servitute peccati, in Christianam libertatem afferti, ipsi Deo in donum adducerentur, quo nullum ei gratius offerri potest. Quam expostionem expressè admittit Legionens. ubi sup. Ioseph. Acosta de proc. Ind. salu. lib. 43. numer. 53. & Thom. Bozius d. cap. 3. pag. 320. qui ad eam magis constabiliendam, perpendit, in editione vulgata [sect. 48] sic legi: Mittam ex eis evasores ad gentes Tharsis, Phul trahentes arcum, Tubal & Iavan ad insulas longinquas. Nam cum Sanctus sermo brevitatis amantissimus paucis multa etiam inter se dissimillima complectatur, nimine [sect. 49] Iavan, non Ioniam modo, à qua Græci profecti sunt, designavit, sed quæcunque eo vocabulo regiones continentur. Constat porrò in his novis Provincijs ab Hispanis repertis, tres esse nominis illuis amplissimas insulas, Iavam scilicet maiorem, ac minorem, quæ Moluchis adiacent, & Iapam positam ex regione Sinarum; de quarum situ, & descriptione aliqua diximus sup. cap. 3. num. 45. In [sect. 50] quibus cultus Christi Hispanorum religiosorum prædicatione maxima incrementa fecit, & in donum Domino perductæ videntur: adeò, ut superioribus annis plures legati Romam venerint, ut obedientiam Pontisici Romano Iaponensium Regum nomine pollicerentur, & dona pretiosissima asportarent: de quibus meminit Bozius & Borrel. ubi sup. num. 55. & peculiarem historiam scripsit Guido Gualter. Maluenda de Antichris. lib. 3. cap. 13. pag. 138 Petr. Matthæus in notis ad constitut. summ. Pontif. sub Gregor. XIII. pag. 843. & seqq ubi huius legationis annum hoc numerali disticho eleganter designat: InDIa tres Reges fIDeI sVb pIgnore Papæ ObtVlIt Ista, IVbet, quI regIt astra DeVs. Et de alia ultima anni 1615. missa ab Idate Massamune Rege Voxij in Imperio Iaponico ad Paulum V.P.M. plenam relationem facit Fr. Abraham Bzovius in continuat. annal. Baronij tom. 13. in fin. Adstipulatur his, [sect. 51] quod de Thubal ab Isaia in prædicto loco subijcitur, quam vocem licèt Vulgata Italiam interpretetur, commodè tamen pro Hispania accipere possumus, quæ Thubalia verè dicta fuit, ut potè à Thubale nepote Noë, & quinto filio Iaphet coli & habitari cœpta, ut constat ex ijs, quæ diximus sup. cap. 9. num. 58. & ex Floriano lib. 1. hist. Hispan. cap. 4. Pineda in Monarch. lib. 1. cap. 18. Paralipom. Hisp. lip. 1. cap. de primis Hisp. incolis Anacephaleosis c. 3. Archiep. Roder. lib. 1. cap. 3. Tarapha de Reg. Hisp. cap. 1. valera 2. part. cap. 1. Marian. de reb. Hispan. lib. 1. cap. 7. Madera de excell. Hispan. cap. 3. Camill. Borrell. de præst. Reg. Cathol. cap. 68. num. 48. & plurimis alijs relatis à Fr. Ioan. à Ponte d. lib. 3. cap. 32. & 33. ubi in hoc eodem loco Isaiæ explicando versatur, quamvis ei alias expositiones accommodet. Septimo, [sect. 52] idem cum Isaia annuntiare videtur Sophonias cap. ult. ubi eandem mundi consummationem designans, & quomdo tunc omnes gentes congregandæ sunt, ut Deo uno, ore & humero uno deserviant, ita subdit: Vltra flumina Æthiopiæ inde supplices mei, filij dispersorum meorum deferent munus mihi. Quibus verbis significare voluit de ultimis Indiæ, Sinarum, Iaponiorum, & alijs huius Novi Orbis finibus supplices, oratores & legatos gentium dispersarum, & à vera Dei cognitione alienarum in Christi, & Ecclesiæ obedientiam venturos, magnificaq́ue ei munera allaturos. Nimirum ipsis Evangelij luce per Hispanos, ut videmus, aperta. Etenim [sect. 53] ad hos dispersos in unum congregandos Iesvm moriturum esse Cayphas prophetavit, ut habetur Ioan. cap. 11. Sed cùm esset pontifex anni illius prophetavit, quòd Iesvs moriturus erat pro gente, & non tantùm pro gente, sed ut filios Dei, qui erant dispersi, congregaret in unum. Has autem gentes [sect. 54] ultra flumina Æthiopiæ esse, inquit Sophonias, prout & Isaias d. cap. 18. in Hebræo tamen est, [sect. 55] Chus, quo Hebræi eas omnes regiones significabant quas magnis terrarum spatijs versus Orientem filij Chus, & eius posteri occuparunt; in quibus non solùm Æthiopia interior, sed & aliæ iuxta Sinum Persicum, atque ultra ipsum positæ usque ad Sinas, & Novi Orbis terras continentur. Quod idem magis insinuat paraphrasis Chaldæa, quæ ut testatur Arias Montan. Vatabl. & Ribera ibîdem, & Maluenda lib. 3. de Antichrist. cap. 13. loco illorum verborum: Vltra flumina Æthiopiæ, vertit, ab ulteriori ripa fluviorum Indiæ. Et ita licèt Ribera huic Sophoniæ explanationi, quam tradimus, parum æquas aures adhibeat; illam tamen securè probant Feder. Lumn. d. lib. 2. de extrem. Dei iudic. cap. 10. Ioseph. Acosta d. lib. 1. de nat. Novi Orbis cap. 15. pag. 41. Fr. Luisius Legionens. super Abdiam d. cap. unico, pag. 667. Thom. Bozius d. cap. 3. circa finem, Maluenda d. cap. 13. pag. 138. Camill. Borrel. d. cap. 43. num. 57. in fine: & novissimè [sect. 56] Fr. Basilius Pontius Legionensis in docto illo variarum disputationum libro, q. 8. expos. cap. 4. pag. 475. ad finem. Quo in capite, hoc idem argumentum conversionis Novi Orbis in veteri testamento varijs locis prænuntiatæ, sibi tractandum proposuit, & cùm in suprà dictis exponendis, parum aut nihil immoretur, solâ Luisij Legion. Magistri sui allegatione contentus, ex eiusdem tamen doctrina & auctoritate subiungit, ad eandem prædictionem omnino spectare [sect. 57] Psalm. 64. ubi cùm Regius Vates animo volveret Iudæorum ad Christi Fidem reditum postliminio, & Gentium extremis mundi temporibus vocationem, & ab omnibus in Ecclesia laudes Deo canendas, diceret; dum vocationis Gentium meminit, videtur has regiones Novi Orbis, & quod in earum conversione accidit mirificè in illis versibus delineare: Exaudi nos Deus Salutaris noster, spes omnium finium terræ, & in mari longè. Præparans montes in virtute tua, accinctus potentia, qui conturbas profundum maris sonum fluctuum eius. Turbabuntur gentes, & timebunt, qui habitant terminos à signis tuis: exitus matutini, & vespere delectabis. Visitasti terram, & inebrasti eam: multiplicasti locupletare eam, &c. Constat enim, Deum tamdiù expectatum his gentibus Americanis, læto Evangelij nuntio, se nunc manifestare voluisse, quæ in ultimis terræ finibus, & post longa maris intervalla occultæ iacebant. Et ad hoc [sect. 58] faciliùs consequendum, constat etiam, eundem pijssimum Dominum ab antiquo virtute, & potentiâ suâ montes harum regionum præparasse, id est, argento & auro, ac pretiosissimis quibusque replêsse, ut sic homines ad eos perquirendos illicerentur, & Evangelium annuntiarent, ut etiam probavimus suprà hoc capit. num. 40. & dicemus infr. c. seq. n. 96. Quod in [sect. 59] causa fuit, ut profundum maris, & sonus fluctuum eius conturbaretur, hoc est, ut vastissimus, & anteà impervius Oceanus, copiosis & frequentibus nostrorum hominum casibus & navigationibus adiretur. Ad quorum [sect. 60] primum adventum, & signi Crucis, & Evangelij ostensionem & prædicationem, nemo ignorat, quantum hæ Indorum gentes turbartæ & commotæ fuerint. Necnon etiam alijs signis, id est, miraculis, ac portentis, quæ in eiusdem Evangelij comprobationem passim facta comperimus, de quibus alio loco tractabimus. Vnde [sect. 61] effectum est, ut exitus matutini, & vespere delectabiles fuerint, id est, extremæ Orientis & Occidentis regiones ad Fidem adductæ, Deo gratissimæ extiterint, & multis donis & beneficijs repletæ, quæ in sequentibus carminibus a Propheta Regio exponuntur, qui simul Evangelij cursum in illis locis sub metaphora anni fœcundi, & ubertatis aliarum rerum temporalium eleganter describit. Expendit quoque & exornat idem auctor in eandem rem [sect. 62] aliud vaticinium ex lib. Iob cap. 28. quod à nemine præter Luis. Legionensem animadversum profitetur, cùm tamen illud olfecisse videatur Anton. Herrera in hist. gen. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 1. Eo enim in loco cùm Iob ostendere vellet, omnia quantumvis abdita, & ab oculis hominum remota fieri posse, ut aliquando vel temporis lapsu, vel hominum industriâ, & diligentiâ lucem accipiant, solam autem sapientiam nisi à Deo donetur, nec pecuniâ emi, nec arte humanâ comparari posse, sic ait: Dividit torrens à populo peregrinante eos, quos oblitus est pes egentis hominis & invios. Terra de qua oriebatur panis in loco suo, igni subversa est, locus saphyri lapides eius, & glebæ illius aurum. Semitam ignoravit avis, neque intuitus est eam oculus vulturis. Non calcaverunt eam filij institorum, nec transivit per cam leæna, &c. Quibus verbis, satis graphicè hic Novus Orbis, & eius gentes, & divitiæ depingi videntur, quæ cum ingentis Oceani spatijs (quem Iob metonymicè, vel per elatosin, seu diminutionem torrentem appellat) a nobis divisæ, tamdiù in oblivionis tenebris delituissent, & hominibus quantumvis curiosis, & navigationibus & negotiationibus deditis, ignoratæ essent: quinimo & avibus, & alijs animantibus imperviæ, tandem occultis & secretis Dei iudicijs, maiorum nostrorum ætate Hispanæ nationi patuerunt, auri & argenti, saphyrinorum, aliorumq́ue pretiosiorum lapidum, & margaritarum eximiam copiam habentes, licèt in aliquibus locis propter ignivomos montes, & vulcaneos flatus, qui in his regionibus reperiuntur, terras fructiferas flammis subverti contingat: de quo plura diximus suprà capite 7. numero 55. Atque hæc [sect. 63] de sacrorum librorum vaticinijs, & oraculis tradidisse sufficiat, quæ specialiùs Fidei, & simul Imperij semina per Hispanos in Novo isto Orbe iacienda esse, tot retrò sæculis annuntiare videntur. In quibus congerendis & expendendis, non frustrà me laborasse arbitror; quoniam etsi aliqui collegerint aliqua, nullus tamen adhuc omnia proposuit, & consideravit ut singula. Et quì de Nostrorum Regum iure in eiusdem Orbis occupatione & retentione muniendo & stabiliendo sermonem paramus, non parum profecisse credemur, si hæc divinæ vocationis cœmenta firmaverimus. Præcipuè [sect. 64] cùm magni etiam momenti videatur, ut Indi faciliùs ad Fidem protrahantur, si concionatores nostri eis inter reliqua has adeò antiquas sacrorum Vatum prædictiones, de ipsorum conversione loquentes, aperiant, ut benè advertit Maluenda. d. lib. 3. de Antichrist. cap. 10. in fin. adducens exemplum [sect. 65] Alexandri Magni relatum à Iofeh. lib. 11. antiq. cap. 8. qui Iudæis admonentibus, ipsum esse, quem Daniel Propheta longè antè præviderat eversurum Persarum Imperium, vehementer lætatus fuit. Cui addere licet ob eandem maximè causam divino consilio factum esse, [sect. 66] ut Iudæi per omnes gentes usquequaque dispersi habitent, ut, quæ à Christianis prædicantibus Evangelium Prophetarum vaticinia proferrentur, ea ethnici in Iudæorum libris legentes, non esse Christianorum figmenta intelligerent, quin potiùs Evangelium tot, tamq́ue manifestis antiquorum Vatum oraculis confirmatum, proniori assensu, studioq́ue amplecterentur, ut testantur D. Hieronym. sup. Isaiam cap. 16. August. lib. 18. de Civit. Dei, cap. 46. & 47. Theod. orat. 10. de provident. & Fr. Thom. à Iesu de procur. om. gen. salute, lib. 4. c. 4. infin. pag. 143. 
 
 # 16 CAPVT XVI. De ingenti gloria & maiestate, quæ Hispaniæ Regibus & gentibus ob inventionem, lustrationem & conversionem huius Novi Orbis accessit. SVMMARIVM Capitis XVI. -  1 Patria unicuique præstantior alijs videtur. -  2 Patriæ amor quàm dulcis & potens sit. -  3 Auctor cur non vereatur Hispaniæ gloriam extollere? -  4 Hispania non minus laudari solet ab exteris, quàm a proprijs. -  5 Hispania & Hispaniæ Reges summam laudem merentur ob solam detectionem, & conversionem Novi Orbis. -  6 Rebus arduis & estrenuis immortale nomen debetur. -  7 Gloria virtutem comitari debet, & eius veluti umbra esse. -  8 Auctores recensentur, qui summè laudant Hispanos ob detectionem & conversionem Novi Orbis. -  9 Ioan. Voërthusij notanda verba de inventione Novi Orbis. -  10 Navigationes & peregrinationes Hispanorum in Novo Orbe admiratione dignissimæ sunt. -  11 Hispani ab antiquo bellicosi, & navigationum, ac rerum novarum studiosi fuerunt. -  12 Navigationes, & navigantes, ac peregrinates multis nationibus exossi. -  13 Locrenses res novas horrebant. -  14 Ægyptij nautas alloquio non dignabantur. -  15 Lacones, Sinæ, & aliæ nationes suos cives peregrinari vetabant. -  16 Regni Var incolæ navigantes à ferendo testimonio repellunt. -  17 Navigantes insanire, aut mori cupere, aut mendicos esse, aliqui dixerunt. -  18 Navigationis in detestationem, plura remissivè -  19 Mare non fecit Deus ad navigandum secundùm sententiam D. Ambros. -  20 Mare cur periculis plenum fecerit Deus? -  21 Novarum rerum studium, & experimentum laudatur. -  22 Heroës & sapientes antiqui ad scientiam consequendam peregrinabantur. -  23 Homerus cur in Hispania peregrinatus fuerit? -  24 Vlysses ob peregrinationum labores ab Homero laudatur. -  25 Abraham cur Deus peregrinum esse voluerit? -  26 Peregrinationum utilitas maxima esse solet, remissivè. -  27 Athenienses minoribus, qui biennio non peregrinassent, rerum suarum administrationem interdicebant. -  28 Patriam interdum negligere expedit, ut sapientiam, quis possit adquirere, cum Cassiod. & Lipsio. -  29 Antisthenes Athenienses, domi semper manentes, qualiter exprobraverit? -  30 Romani cur finxerint currum Cybeles à Leonibus trahi? -  31 Navigationum usus utilissimus. -  32 Hispani suis navigationibus omnes alias antiquorum superarunt. -  33 Navigationum priorum ad Novum Orbem audacia, & pericula carminibus exprimuntur. -  34 Regnum nullum reperitur, quod tot Provincias patefecerit, & lustraverit, ac Hispanum. -  35 Vtilia, quæ alicui sint reperire, magnam laudem meretur ex Aristotele. -  36 Deorum in numerum relati fuerunt plures apud antiquos, ob aliqua commoda, & beneficia, quæ invenerunt. -  37 Hispanis maxima laus debetur, ob inventionem Novi Orbis, & tot bona, & commoda hominibus inde consecuta. -  38 Petri Martyris verba de laude, & utilitate inventionis Novi Orbis expenduntur. -  39 Maius nihil accidit à Mundi constitutione, quàm Novi Orbis detectio, ex sentenia Fr. Luis. Legionens. -  40 Indis ipsis multa, & ingentia commoda attulit Novi Orbis detectio ab Hispanis facta. -  41 Divinitatis gloriam Romulo, Baccho, Opheo, Amphioni, Mercurio, & alijs communicavit antiquitas, quòd Sylvestres homines civiles, & politicos fecerint, & carmina Horatij ad hoc. -  42 Regum Hispaniæ maiestas & potentia valde aucta est ex accessione Novi Orbis. -  43 Regnum nullum fuit ab initio mundi, quod cum hodierna Hispaniæ Monarchia comparari possit. -  44 Auctores recensentur, qui expendunt, & extollunt potentiam, latitudinem & divitias Regni Hispani. -  45 Regibus Hispaniæ inter reliquos primus locus debetur, & quare? & qui auctores de hoc tractent? Et num. 48. -  46 Regis dignitas consistit in multitudine, potentia & divitij gentium, quibus dominatur. -  47 Franc. Petrarchæ carmina expenduntur de laudibus Regis Syphacis. -  49 Chassaneus videtur agnoscere præcedentiam Regum Hispaniæ. -  50 Elisabetha Angliæ Regina Regis Catholici Philippi II. inter omnes Christianos Principes præstantiam agnovit. -  51 Reges Hispaniæ quot Regna, & Provincias in utroque Orbe possideant, remissivè. -  52 Regum Hispaniæ Imperium maius est, quàm Sinensium & Romanorum. Et n. 67. -  53 Romanorum Monarchia fuit amplissima omnium, & tamen viginti & pluribus partibus ab Hispana hodie superatur. -  54 Hispanorum Regum Imperium circumdat totum Orbem. -  55 Orientis & Occidentis termini, & cœli à terra distantia in sacra Scriptura, & alijs auctoribus hyperbolicè ponuntur. -  56 Imperij Hispani Monarchia verè pertingit terminos Solis Orientis & Occidentis, & excedit distantiam, quæ est inter cœlum & terram. -  57 Ortus ab Occasu longius distat, quàm cœlum à terra. -  58 Persarum Reges aquam, & terram ex omnibus fluvijs, & Provincijs ærario suo inferri iubebant, ut sui Imperij magnitudinem ostenderent. -  59 Hispaniæ Reges veriùs, quàm Persæ de dominatione totius Orbis gloriari possunt. -  60 Hispani Imperij encomia cum Virgilio & Claudiano. -  61 Paulini carmina de laude, & finibus Regni Hispani, propheticè scripta videntur. -  62 Regum & Ducum mos antiquus fuit, ex Provincijs subactis titulos, & nomina sumere. -  63 Tituli superbi, quos sibi sumit Turcarum Imper. & alij Reges Gentiles, remissivè. -  64 Reges Hispaniæ non possunt facilè scribere, aut numerare omnes titulos suorum Regnorum, aut Provinciarum. -  65 Caroli V. Imp. symbolum, & præstantius trophæum ex detectione Novi Orbis. -  66 Symbolum, quod in Ticinnensi Academia positum fuit ad ostendendam latitudinem & magnitudinem Imperij Hispani, & aliud Vlyssipone. Et num. 67. M. Ægidius Gonçalez Davila Regius Chronista laudatur, & qualiter Ovidij carmina ad Hispanum Imperium detorqueat, ibidem. -  68 Regum Hispaniæ præcipua gloria ex cura conversionis Novi Orbis. -  69 Hispanorum diligentia plures Christo nationes dedit, quàm omnes aliæ simul. -  70 Alanus Copus fatetur post Orbis conditionem, & incarnationis beneficium, nullum illustrius reperiri, conversione Novi Orbis. -  71 Iani Boissardi carmina de laudibus conversionis Novi Orbis. -  72 Auctores, qui laudant, & extollunt Novi Orbis ad Fidem conversionem. -  73 Ecclesia post conversionem Novi Orbis verè dicitur vitis abundans, & filios habere in circuitu mensæ. -  74 Hispanorum cura effectum esse, ut hodie omnibus horis, & locis Deo sacræ preces fundantur, piè considerat, & evidenter probat Thomas Bozius. -  75 Scripturæ plura testimonia, quæ Deum laudandum omni loco, & ab omnibus gentibus dicunt, hodie impleta sunt post -  76 Genebrardi testimonium, & consideratio de initio conversionis Novi Orbis. -  77 Hispanorum opus esse videtur Mauros & Turcas profligare, & Indos convertere. -  78 Indiæ Occidentalis expeditiones fieri cœperunt à Regibus Catholicis post Maurorum ex tota Hispania expulsionem. -  79 Novi Orbis ad Fidem Catholicam conversio fieri cœpit, quando plures hæretici ab ea discedebant. -  80 Reges Catholici per conversionem Novi Orbis plus Ecclesiæ dederunt, quàm hæretici adimere conati sunt. -  81 Ecclesiæ nunquam defuturæ oracula quomodo impleantur? -  82 Ecclesia, summa Dei providentia ita disponente, ubi in aliqua regione deficit, in alijs augetur. -  83 Austriaca domus & familia augeri cœpit, quando Turcarum Imperium initium habuit. -  84 Beatum Ignatium à Loyola, & eius Societatem videtur Deus contra Lutherum, & eius sequaces præparasse. -  85 D. Hilarij verba elegantissima de Ecclesia in persecutionibus florescente. -  86 Antichristo obviam iri per conversionem factam ab Hispanis in Indijs Orient. & Occident. Genebrardus & Maluenda affirmant. -  87 Conversio Novi Orbis ubi in antiquo hæresis dominabatur, carminibus celebrata. -  88 Hispanorum Regum maiestatem, & potentiam Deus auxit, quòd ipsi divinam augeri, & ad Indos extendi curaverint. -  89 Machiavelli impium dogma damnatur, tradentis, religionis curam Imperiorum incrementis officere. -  90 Deus se eorum gloriam & potentiam aucturum promisit, qui suam augeri curaverint. -  91 Ethnici etiam, Imperij fœlicitatem in religionis cura constituebant. -  92 Imperia non magis stare, vel augeri possunt sine religione, quàm homines sine uxorum consortio. -  93 Austriaca domus ob religionis curam tot meruit incrementa; & quid eius insignia significent? -  94 Invidia gloriæ, & virtutis comes semper præclara aliorum facinora calumniatur. -  95 Hispaniæ Regibus, & nationi aliqui detrahunt, quòd magis avaritiæ, quàm religionis zelo Novi Orbis detectioni, & conversioni insudaverint. -  96 Hieronymus Benzo in sua historia Novo Orbis ingens odium Hispanorum ostendit. -  97 Hæretici multum Hispanorum gloriam in conversione Novi Orbis evacuare conantur. Traianus Bocalinus Novi Orbis detectionem imprudenter irridet, ibid. -  98 Honorati Fasitelli, & alterius Poetæ carmina Hispanorum avaritiam notantia. -  99 Calumnia eorum depellitur, qui Hispaniæ Reges avaritiæ notant. -  100 Reges Hispaniæ semper ardentissimè Indorum conversionem curarunt, & omni lucro præposuerunt. Et num. 104. -  101 Christophori Columbi pia oratio, & protestatio, ubi primam Novi Orbis insulam detexit. -  102 Conversionem Indorum, & Fidei exaltationem & dilatationem, ut ante omnia curarent Duces ad Novum Orbem missi, semper in mandatis habuerunt. Et num. 100. -  103 Reges Catholici si divitiarum tantùm amore in Indicis expeditionibus ducerentur, intra ipsa Hispaniæ regna non minores thesauros invenire possent. -  105 Zelum purum, & ardentem Reg. Cathol. in conversione Novi Orbis plurimi auctores adversus calumnias hæreticorum defendunt, & extollunt. -  106 Philipp. II. Reg. Catholici pijssimum dictum circa conversionem Indorum. -  107 Deus ad pia opera, & sibi placitura gerenda, non eligit, nec iuvat Principes avaros, sed pios & religiosos. -  108 Reges Catholici, quo tempore Columbum miserunt ad quærendum Novum Orbem, divitiarum, quæ in eo repertæ sunt, notitiam non habebant. -  109 Pietati & gloriæ Hispanorum Regum non detrahit, quòd divitijs in Novo Orbe repertis utantur. -  110 Vtilitatis specie obiecta omnes natura etiam ad pia & honesta, magis accendimur. -  111 Bella suscipere pro terris, aut rebus inutilibus operæpretium non esse, Herodotus scribit. -  112 Laborem nemo suscipit, si utilitatis, & commodi alicuius spem non habeat. -  113 Epigramma de Novo Orbe Hispaniæ Regibus à Deo meritissimè oblato. ETsi unicuique [sect. 1] propria patria maior, & præstantior alijs videri soleat, ut ait text. & glossa in l. fin. C. si servus export. væneat. Barbac. inter consilia Alex. cons. fin. n. 6. lib. 4. Chassane. in Catal. glor. mund. par. 11. consid. 24. Nimirum [sect. 2] quia dulcis est eius amor, & omni ratione valentior, ut canit Ovid. lib. 1. de Ponto, eleg. 4. adeò ut amori parentum, & liberorum præferri debeat, teste Cicer. lib. 1. & 3. Offic. & lib. 1. & 6. de Repub. Valer. Max. lib. 5. cap. 6. in princip. cum alijs, quæ latè tradit Stobæus serm. 37. Fortun. Garcia in l. veluti, D. de iustit. & iure, Camill. Borrell. de præstant. Reg. Cathol. capit. 32. numer. 92. Petr. Cened. collect. 20. ad Decretum, num. 4. & ego in meo tractat. de crimine parricidij, lib. 2. cap. 4. §. 123. & cap. 6. pag. 129. & novissimè Cardin. Tuschus pract. conclus. iur. litter. P. conclus. 133. & Valençuela cons. 36. Parum tamen [sect. 3] vereor, ne quis testimonium meum in nostra gloriosissima Hispania extollenda & prædicanda, ut domesticum, & pro patria latum reijciat, cùm exteri quoque auctores eam passim illustrent, & [sect. 4] omnibus cœli, & soli donis, incolarumq́ue virtute, industriâ, & laborum constantiâ beatissimam prædicent, eiq́ue primum locum inter alias Orbis nationes concedant, ut constabit ex ijs, quos plenè retulimus sup. cap. 7. num. 21. Camill. Borrell. de præstant. Reg. Cathol. cap. 68. ex num. 64. & cap. 82. ex num. 15. & ex novissimo Ioan. Bapt. Valençuela in discurs. status & belli. 2. par. consid. 18. ex num. 54. Et [sect. 5] ut alia deficerent, hæc Novi huius Orbis detectio, conversio & subiugatio, de qua in superioribus egimus per se sola sufficere posset, ut sempiternis ad memoriam titulis, & monumentis consignari debeant nomina Catholicorum Regum Ferdinandi & Elisabeth, Caroli V. Imperatoris Optim. Max. & Philippi Secundi, Tertij & Quarti, sub quibus res tanta fœliciter incœpta, fœlicissimè continuatur, & adeò eximium incrementum quotidie habêre dignoscitur: simulq́ue ipsa Alma nostra Parens Hispania, quæ tot præclaros duces, milites, nautas, & religiosos viros produxit, qui se tantis laboribus, & periculis exponentes, hoc ingens, & incomparabile facinus operati sunt, & alterum prope terrarum Orbem ipsi Orbi communicarunt, & in veri Dei lucem, & cognitionem adduxerunt. Rebus [sect. 6] quippe arduis, & strenuè gestis, perpetuum & immortale nomen debetur, ut doctè ostendit Alciat. Emblem. 131. & 135. ubi Brocens. & Minoës alia notarunt, nullamq́ue [sect. 7] virtus aliam mercedem laborum, periculorumq́ue desiderat, præter hanc laudis, & gloriæ, iuxta sententiam Ciceron. in orat. pro Archia Poëta, Senec. epist. 79. ibi: Gloria umbra virtutis est, etiam invitos comitabitur. Et alia, quæ adduximus sup. cap. 5. num. 1. Et ita hanc tantæ detectionis laudem [sect. 8] multis nominibus extollunt, & omnibus encomijs maiorem esse fatentur Paulus Iovius libro 12. histor. Genebrard. libro 4. Chronic. anno. 1492. Laurentius Surius in commentar. ab anno 1500. Adrian. Turneb. libro 20. adversar. capit. 11. Natalis Comes in histor. sui tempor. lib. 1. folio 8. & libro 21. anno 1570. folio 445. Alanus Coppus omnino legendus Dialog. 6. capit. 36. pagina. 951. & 952. Hieronym. Ossor. lib. 4. de gloria, Alphonsus Vargas de iurisdict. Episcop. confirmat. 10. Fr. Luisius Legionens. in commentar. sup. Abdiam capit. unico, ex pag. 662. Anastas. Germon. de sacr. immunitat. lib. 3. cap. 13. num. 30. Camillus Borrellus de præstan. Reg. Catholic. capit. 46. ex num. 217. & cap. 79. ex numero 34. latè, & sæpè Thomas Bozius Eugub. in tractat. Imperia pendere à virtutibus adversus Machiavel. capit. 13. in fine, & capit. 14. de statu italiæ libro 3. capite. 5. & de ruinis gentium libro 8. capit. 5. & signis Eccles. Dei, libro 4. capit. 3. & 5. libro 6. capit. 6. & 7. libro 8. capit. 1. libro 17. capit 4. pag. 212. lib. 21. cap. 3. lib. 23. cap. 14. pag. 554. & 557. & in prætermiss. pag. 633. Zurita lib. 1. histor. Reg. Cathol. Gregor. Lopez Madera de excellent. Hispan. Monarch. cap. 6. fol. 44. & capit. 9. fol. 67. & sequent. Didac. Valdes de dignit. Reg. Hispa. cap. 12. num. 6. & cap. 19. num. 52. cum sequentib. Marian. de reb. Hispan. lib. 26. capit. 3. Maluenda lib. 3. de Antichrist. cap. 16. in fine, Fr. Ioan. Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. cap. 4. in fine, & Fr. Basil. Pontius Legionens. 1. part. variar. disput. quæst. 8. exposit. capit. 2. & plurimi alij, quos retulimus sup. cap. 5. num. 49. & capit. 11. num. 2. & sequentib. Quibus addere licet [sect. 9] Ioan. Boërthusium in Phœnice Augusta, pagina 21. sic loquentem: Occidentem porro, Mexicumq́ue, & auri divites Antipodum tot insulas, quas Cæsaris ter Maximi virtus aperuit, quas fausta, fœliciq́ue velificatione monstrorum domitrix Hispania reclusit, orbis totius celeberrimi Scriptores, aut undante solutæ vocis eloquio, aut immortali Musarum cantu illustrabunt. Vervm ut specialiùs aliqua ex multis expendamus, quæ hoc singulare, & insigne facinus æterniati commendant: merito imprimìs admirari debemus [sect. 10] navigationes, & peregrinationes, quas Regum Hispaniæ classes, & gentes, multoties numero paucæ, per adeò vasta, & impervia maria, & per insulas, ac regiones adeò incognitas, & remotas fœlicibus eventis fecerunt, & quotidie novis ausibus facere tentant. Antiquum nimirum morem eiusdem [sect. 11] Hispanæ nationis prosequentes, cuius homines armis, & novis rebus investigandis naturâ ipsâ assueti, nunquam otiosi esse potuerunt; quin potiùs semper huiuscemodi curis, navigationibus, & laboribus insudarunt, & ut constat ex verbis Titi Livij libro 22. cap. 21. Plin. libro 2. capit. 27. Agellij libro 1. noct. Atticar. capit. 22. Strab. lib. 1. & 3. Geograph. Iustini libro 44. & ex plurimis alijs antiquorum, & recentiorum Scriptorum testimonijs, quæ refert Nonius in Hispan. capite 9. P. Pineda de reb. Salom. libro 4. capit. 14. §. 5. pagina 193. Bernard. Aldrete libro 1. de origin. ling. Castellanæ capit. 3. & 15. & de antiquit. Hispan. libro 3. capite 27. pag. 443. Fr. Ioan. à Ponte in convenient. utr. Monarch. libro 3. capit. 3. pag. 19. & capit. 15. pag. 98. & 99. & capit. 17. & 18. ex pag. 116. & Valençuela in dict. discursu status & belli confiderat. 18. num. 78. & sequentib. Et quamvis aliquæ gentes [sect. 12] huiusmodi navigationes, & peregrinationes odio habuerint, & suis finibus contentæ, novas res inquirere, mariáve traijcere, suis civibus non permitterent, [sect. 13] ut de Locrensibus tradit Plutarch. lib. de curiosit. & Balduin. in §. sed naturalia, num. 25. institut. de iur. natur. De Indis Orientalibus Strabo lib. 15. & Cœl. Rhodig. lib. 18. lection. antiquar. cap. 31. De Ægyptijs, [sect. 14] qui hac de causa nautas alloquio non dignantur, Plutarch. in quæst. convival. & Theat. vitæ human. volumin. 20. libro 1. pag. 3640. De [sect. 15] Laconibus, Seris, sive Sinis, Tartaris & Moscobitis idem Plutarch. in Laconi. Solin. capit. 53. Maffæius lib. 6. histor. Ind. Boterus in relation. univers. 1. part. libro 1. pag. 198. & part. 2. lib. 2. in princip. & par. 3. pag. 154. & 239. Maluenda de Antichrist. lib. 3. cap. 10. & 12. pag. 137. Freitas de Imper. Asiat. capit. 2. num. 8. & Fr. Ioan. à Ponte. d. lib. 3. capit. 3. §. 4. pag. 22. Vbi inquit, apud Anglos eandem consuetudinem viguisse. Et de [sect. 16] incolis Regni Var in partibus Orientalibus M. Paulus Venetus lib. 3. de region. Orient. capit. 25. Vbi ait, apud eos in iudicio pro testimonio ferendo repelli, qui in mari navibus se committere ausi fuerint: nam aiunt homines illos desperati animi esse. Quibus convenit [sect. 17] illud Alexis apud Stobæum serm. 19: Quisquis navigat, aut insanire, aut mori cupere, aut mendicum esse, & Plauti in Ruden. Qui homo sese miserum, & mendicum dolet, Neptuno credat sese atque ætatem suam: & alia, quæ eleganter in detestationem [sect. 18] navigationis, vetitum nefas eam appellans, tradit Horat. 1. Carm. 3. Senec. in Medæa, act. 2. Propert. lib. 3. Eleg. 5. Claudian. in præfatio. 1. de rapt. Proserp. & graviter, & Philosophicê Francise. Petrarcha de remed. utr. fortu. Dialog. 54. & Menchaca lib. 1. controvers. Illustrium, c. 20. num 11. unde D. Ambros. in lib. de Elia, & ieiunio cap. 19. relatus à Gregorio Lopez in l. 24. tit. 9. part. 2. verb. Andar por ella, dicit, [sect. 19] quòd mare non fecit Deus ad navigandum: Sed propter elementi pulchritudinem pelagi fudit æquora, certè ut freto includeret terras, ne longiùs tu vagus exul errares. Et Maiolus 1. tom. dier. Canicul. colloq. 10. pag. 267. dicit, [sect. 20] quòd Deus posuit pericula in mari, ne homines navigarent. Longè tamen utilior, [sect. 21] & laudabilior videri debet Hispaniæ nostræ, & aliarum nationum conditio, quæ novarum rerum cognoscendarum, & experiendarum desiderio tenentur, & ut id opere compleant, navigationibus, & peregrinationibus uti solent. Sic enim legimus veteres [sect. 22] Heroas, ac sapientes solo scientiæ, & Philosophiæ studio omnem Orbem circuisse, ut tradit D. Hieronym. in epistol. ad Paulin. & Strabo libro 1. dum inquit: Poëtæ Heroas illos singulari præditos sapientia fuisse declarant, qui ad multa peregrinantes loca, longis vagabantur erroribus. Inter quos, eodem Strabo. lib. 3. testante, cognoscimus, [sect. 23] Homerum in Hispaniam hac de causa pervenisse, qui lib. 1. Odysseæ [sect. 24] ob id Vlyssem extollit: Quòd mores hominum multorum vidit, & urbes. Et eadem ratio inter alias in causa fuit, ut Deus Genes. 12. [sect. 25] Abrahamum patriâ extorrem, & per varias nationes peregrinum esse voluerit, ut eleganter tradit Pererius ibîdem tomo 3. in princip. plura [sect. 26] alia de utilitate peregrinationum adducens, & Rutilius Benzonius lib. 6. de anno Iubilæi ferè per totum, & Petr. Andr. Canonherius in comment. Politic. ad aphor. Hippocr. pagina 347. & 528. Neque hoc latuit [sect. 27] Athenienses, qui, ut refert Bladuin. in prolegom. ad tit. inst. de curator. non aliter minoribus rerum suarum administrationem accipere permittebant, quàm si biennio vicinas regiones perambulassent, quia secundùm Philostrat. libro 1. de vita Apollonij cap. 13: Maximè adolescenti convenit non secùs ac si patria pulsus esset, quam longissimè peregrinari. Quod Aurel. Cassiodor. non minus eleganter scripsit lib. 1. var. epistol. 39. Concludens, Vlyssis exemplo, [sect. 28] expedire interdum, patriam negligere, ut sapientiam quis possit adquirere, & illos semper sapientiores habitos esse, qui multorum hominum conversationibus probantur eruditi. Natura siquidem humana sicut duris instruitur, ita per otia torpentia fatuatur: quem imitatus Iustus Lips. in Cent. Miscell. epist. 88. Peregrinatio, inquit, instrumentum est usui rerum, & prudentiæ, & in Cent. 1. epist. 22: Humiles & plebeiæ animæ domi resident, & adfixæ sunt terræ, illa divinior est, quæ cœlum imitatur, & gaudet motu. Atque [sect. 29] ea propter Antisthenes, ut refert Diog. Laërt. lib. 6. in princip. Atheniensibus, quòd indigenæ essent, gloriantibus, exprobrans, dicebat, illos brucis, & cochleis nihilo nobiliores, quæ in eisdem, quibus nascuntur, domibus commoriuntur. Neque omittendum est, quod tradit M. Varro, relatus à Pierio Valeriano lib. 1. Hierogl. pag. 13. ideò scilicet Romanos finxisse currum [sect. 30] Magnæ Deæ, quam Cybelem, sive Terram vocabant, à leonibus domitis trahi, quia leo utique terræ symbolum sit, & cùm id animalium genus in longinquis, & à nobis remotis regionibus inveniatur, significare volebant, nullam esse terræ partem tam remotam, quàm coli, subigiq́ue non oporteat. Navigationum [sect. 31] verò usus, quàm sit utilis, & necessarius, & quot bona ex eo consequantur, ipsa rerum experientia satis ostendit, & latè diximus sup. cap. 8. num. 8. & sequentib. & novissimè tangit Seraph. Freitas de iusto Imper. Asiat. cap. 11. num. 32. In quibus navigationibus tam ad Orientales, quàm ad Occidentales Indos susceptis, [sect. 32] Hispanos nostros Herculis, Bacchi, Ossiris, Alexandri & aliorum omnium, qui usquam navales expeditiones fecerunt, gloriam, industriam, & labores superasse, multis probavimus sup. cap. 3. ex num. 4. & passim commemorat Thomas Bozius. d. lib. 6. de sign. Eccles. Dei, cap. 6. & 7. & in reliquis locis sup. num. 8. relatis, Freitas ubi sup. cap. 8. ex num. 3. & alij plures auctores, quorum ibîdem fecimus mentionem. Quibus [sect. 33] addo carmina Iani Iacobi Boissardi, quæ extant in princip. 4. part. hist. Amer. qui de eisdem navigationibus Ioquens, sic canit: Gloria prima tibi hæc debetur, magne Colvmbe, Fama Magellano deinde secunda venit. Ac tibi, qui invento fecisti nomina mundo Vespvsi Hetrusce laus celebrata plagæ, Hi primi curvis pelago se puppibus ausi Credere, & Occidui ferre pericla maris. Ignotam tentare Tethim, nec cognita cœli Antipodum adversis astra subire polis. Quam sæpè undisonis bærentes fluctibus ipsa Exemit fida Doris amica manu! Exanimi quoties videre immania Cete Cæteraq́ue æquorei monstra pavenda freti. Proteaq́ue, & rauca squamosum clangere concha Tritonem invita sustinuere mora. Incolumes redijsse, sali soliq́ue pericla Iuvit, & emensas tot superasse vias Intrepidis post hæc verret vada cærula tonsis, Et classe assuetum nauta parabit iter. Secvnda verò ratio, quæ non solùm impellit, sed cogit, ut immensa gloria Hispanis debeatur ob prædictas navigationes & peregrinationes, ad detegendum & subigendum hunc Novum Orbem adhibitas, ex eo sumi [sect. 34] potest, quòd nullum unquam Regnum ab Orbis constitutione reperiatur, quod suis auspicijs tot regiones priùs incognitas, & inauditas hominibus aperuerit, & omnino exploratas, & pervias reddiderit, ad instituenda societatis humanæ commercia, simulq́ue inde aditum patefecerit, ad exploranda immensa alia terrarum spatia, longissimosq́ue tractus perlustrandos, quos explorari, & perlustrari quotidie videmus. Quam considerationem piè & graviter prosequuntur omnes ferè auctores. d. num. relati, & præcipuè Thomas Bozius. d. lib. 6. cap. 6. pag. 236. & cap. 7. pagina 240. & lib. 21. cap. 3. pag. 377. Pro cuius confirmatione & illustratione perpendo, [sect. 35] quòd si iuxta doctrinam Aristotel. lib. 1. Ethic. cap. 10. præclarè nobiscum agitur, si quod uni soli sit utile, reperire possimus, longè profectò id pulchrius, ac divinius censeri debet, quod omnibus gentibus, & civitatibus usui est, quale ingens hoc beneficium fuisse constat, & reliqua, quæ illud insequuta dispiciuntur. Quòd si olim [sect. 36] secundùm sententiam Ciceron. lib. 1. de nat. Deor. fructuosa solertia alicuius præclari inventi divinitatem quibusdam mortalibus communi gentium consensione adscripsisse perhibetur, qualis contigit Cereri dum frumentum, & leges prima monstravit, Herculi apud Eleos, quòd primus albas ulmos in Græciam induxit, Pixidoro pastori, quòd fortuitò in agro Ephesino marmorem album invenit, & aliquibus Regibus, qui utiles quasdam, & salutares herbas mundo communicarunt, de quibus agunt Plin. lib. 35. cap. 7. Pausan. libro 1. Eliacor. Lactant. Firmian. lib. 1. divin. inst. cap. 15. Dioscorid. lib. 3. capit. 3. Vitruvius lib. 10. capit. 7. Polid. Virgil. de invent. rer. in princ. Forcat. de Gallor. Imp. & philosoph. lib. 4. fol. 284. & plures referens Tiraquel. de nobilit. capit. 31. per totum, & Maiolus in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 23. & eleganter Franc. Petrarca lib. 1. de vita solit. capit. 6. his verbis: Inventores artium quarundam post mortem, Divinitatis honore cultos, audivimus, gratè quidem potiùs quàm piè. Nulla est enim pietas hominis, qua Deus offenditur; sed erga memoriam de humano genere benè meritorum inconsulta gratitudo mortalium, humanis honoribus non contenta, usque ad sacrilegas processit ineptias, hinc Apollinem cithara, hinc eundem ipsum atque Æsculapium medicina, Saturnum, Liberumq́ue, & Cererem agricultura, Vulcanum fabrica Deos facit. Hinc Ægyptus Ossirim, Athenæ docta urbs Minervam coluere, quòd ille lini, hæc olei usum, artemq́ue lanificij reperisse fertur. Longum est singula prosequi, quòd apud veteres huiusmodi vanitatum nullus est modus. Quantò maiorem [sect. 37] gloriam & laudem Hispaniæ nostræ deberi necesse est, sub cuius vexillis repertæ & detectæ sunt tot provinciæ, tot gentes, tot maria & flumina, tot divitiæ, tot herbæ & fruges, & innumera alia bona ad vitam & salutem hominum valdè proficua, ut in proprijs terminis argumentatur Thom. Bozius sup. Gregor. Lop. Madera. d. tract. de excellent. Hispan. Monarch. cap. 9. fol. 69. & ante omnes Petr. Martyr Angleira in suis Decad. Novi Orb. decad. 1. in princ. ubi ita eleganter scribit: [sect. 38] Solebat grata vetustas pro Dijs habere viros, quorum industria, & animi magnitudine ignotæ maioribus eorum terræ panderentur. Nobis autem, qui Deum habemus unicum sub triplici persona, quem colamus, restat, ut huiuscemodi genus hominum si non coluerimus, admiremur tamen. Reges verò observemus, quorum ductu, & auspicijs datum est illis cogitata perficere; utrosque etiam extollamus, & pro viribus illustremus iure merito. Idem quoque non minus eleganter observat Fr. Luis. Legionens. sup. Abdiam pag. 662. ubi ait: [sect. 39] Quamvis superioris ævi omnem historiam evolvamus, tamen nos reperturos non esse aliquid, quod vel magis sit, vel magis præter omnium opinionem & expectationem acciderit, quàm id quod patrum nostrorum ætate accidit, cùm novus, & hoc Romano non minor, sed latior fortasse, atque maior Orbis ab Hispanis, vastissimo navigato Oceano, repertus est. Alias enim terras esse, præter eas, quas colebamus, nemo putabat, & ut suspiceretur aliquis, tamen incoli eas, & frequentari ab hominibus posse, nemo credebat. His addendum est, hoc tantæ detectionis beneficium, cùm nobis magnum fuerit, ex ipsorum [sect. 40] quidem Indorum parte longè maius reputari debêre, quibus præter Fidei lucem, de qua statim agemus, tot, & tam ingentia bona, ex nostro Orbe traducta, communicavimus, & cùm omnes, ut plurimùm, diris, & efferatis moribus uterentur, & dispersam, & incultam vitæ formam transigerent, ad humanitatem, atque omnem civilem cultum nostrâ curâ perduximus, latissima loca prius horrentia exornare, terras excolere, oppida condere docuimus, & barbaros, & omnis disciplinæ, litteraturæq́ue ignaros, bonis artibus instructos reddidimus. In quo nullam fuisse gentem, quæ tantum laboraverit, tantumq́ue de humano genere merêri debuerit, apertè fatetur Thomas Bozius lib. 7. cap. 4. per totum, & d. lib. 21. cap. 3. pag. 337. & cap. 4. pag. 384. & lib. 22. c. 10. pag. 500. & in prætermiss. pag. 633. Atqui hæc, imò & alia leviora tantæ fœlicitatis ab antiquis habita fuerunt, [sect. 41] ut ob ea quoque divinitatis gloriam multis communicaverint, ut testatur Horat. ita scribens ad August. lib. 2. epist. in princip. Romulus, & Liber pater, & cum Castore Pollux, Post ingentia facta, Deorum in templa recepti, Dum terras hominumq́ue colunt genus: aspera bella Componunt, agros adsignant, oppida condunt. Et in Arte Poëtica: Sylvestres homines sacer, interpresq́ue Deorum, Cædibus, & victu fœdo deterruit Orpheus: Dictus ob hoc lenire tigres, rapidosq́ue leones, Dictus & Amphion Thebanæ conditor arcis Saxa movere sono testudinis, & prece blanda Ducere quò vellet. fuit hæc sapientia quondam Publica privatis se cernere, sacra profanis Concubitu prohibere vago: dare iura maritis: Oppida moliri: leges incidere ligno: Sic honor, & nomen divinis vatibus, atque Carminibus venit. Et lib. 1. Carm. Od. 10: Mercuri facunde nepos Atlantis, Qui feros cultus hominum recentum Voce formasti catus, & decoræ More palæstræ: Te canam magni Iovis, & Deorum Nuntium, &c. Tertia verò ratio, quæ eandem Hispanorum Regum & Regnorum gloriam, de qua agimus, mirum in modum auget, [sect. 42] ex insigni maiestate, & potentiâ descendit, quam ob inventionem, & subiugationem huius Novi Orbis sibi compararunt. Nam cùm anteà in Europa tot regna, & status obtinêrent, & Africæ quoque magnam partem occuparent, & in Asia Indijs Orientalibus dominarentur, adiectâ posteà hâc quartâ totius Mundi parte, quæ una reliquas fermè omnes magnitudine, ubertate, & divitijs superat, ut latè ostendimus sup. cap. 4. ex num. 52. & cap. 6. & 7. per totum, & novissimè ostendit Ioan. Bapt. Valençuela consil. 82. num. 69. pag. 603. & in discurs. stat. & belli part. 1. consid. 1. n. 22. & 29. manifestum fit, nullum [sect. 43] unquam Regnum, aut Imperium ab Orbe condito extitisse, quod cum Hispano ullo modo conferri possit, & adeò longè, ac latè sua confinia protulerit, tot gentes tam remotas, & inter se dissentientes, in suam potestatem adduxerit, & tot denique locis auro, argento, metallis omnibus, ac gemmis quibus libet abundantibus, potitum fuerit. Quæ omnia iure optimo [sect. 44] expendunt, & exaggerant auctores suprà relati, & præcipuè Laurent. Surius in comment. anno 1558. Alanus Copus Dialog. 6. cap. 34. pag. 942. & sequent. Tho. Bozius. d. lib. 21. cap. 3. pag. 377. & lib. 8. cap. 1. pag. 292. & capit. 7. ex pag. 325. Abrah. Ortel. in Theat. Orb. tabulâ de Hispan. Iacob. Mainold. in tract. de titulis Reg. Philippi, Garibai, lib. 10. hist. Hisp. capit. 11. & 21. Menchaca in præfat. quæst. illust. per tot. Camil. Borrel. de præstan. Reg. Cathol. c. 43. 45. 76. 78. & sequentib. Madera de excellen. Hisp. Monarch. cap. 9. fol. 63. & 70. Valdes de dignit. Reg. Hisp. cap. 12. num. 7. & Fr. Ioan. à Ponte de conven. utr. Monarch. lib. 1. c. 2. §. 2. & 4. & cap. 9. pag. 54. & seqq. Ioan. Bapt. à Costa cons. 44. num. 22. Mastrillus de magistrat. lib. 1. cap. 4. num. 18. & novissimè Fr. Ioan. de Salazar in Politica Hispan. proposit. 1. per totam. Vnde multi ex prædictis auctoribus concludunt, [sect. 45] Potentissimis, & clarissimis Hispaniæ Regibus, ac Dominis nostris, vel hac de causa inter reliquos totius Mundi Reges primum locum deberi, cùm plures provincias, imò & regna possideant, quàm alij civitates, & oppida, ex celebri doctrina Baldi in l. 1. D. de offic. præfect. Prætor. & in l. sed etsi milites, D. de excusat. tut. Quæ [sect. 46] fulcîtur illo Proverb. cap. 4: In multitudine populi dignitas Regis, & in parcitate plebis ignominia Principis, & auctoritate D. Thom. lib. 2. de regim. Princip. cap. fin. Sallust. D. Gregor. & aliorum, quos refert Chassan. in Catalog. glor. mund. 5. part. consider. 37. & Alvar. Pelag. de planct. Eccles. art. 62. concl. 6. Quibus addo [sect. 47] Franc. Petrarch. lib. 3. Africæ, ubi Scipionem Africanum inducit, Syphacem Numidiæ Regum alijs ob prædictos titulos præferentem: — Nomen fortasse Syphacis Audisti, cunctos illum præcedere Reges Fama refert opibus, nec avorum sanguine quisquam Altior incedit, populis, vel ubere Regno. Et idem potest confirmari ex multis alijs, quæ de præcedentia, & excellentia eorundem Regum agentes, [sect. 48] tradunt etiam Thom. Gram. in cons. civil. 169. num. 10. Mar. Ant. Natta in cons. 638. 19. in fin. vol. 3. Philipp. Portius cons. 167. num. 85. Ioan. Bolognet. Cons. 1. num. 209. in fin. qui dicit ob hoc Regem Catholicum esse maiorem Regem fortè, qui sit in mundo, & idem dicit, & prosequitur Pet. Lindebergius, rerum Europ. memorab. lib. 2. Marzarius consil. 26. Fulvius Pacian. de probat. lib. 2. capit. 35. & 38. Simon Maiol. in dieb. Canic. 4. tom. colloq. 5. ex pag. 324. & novissimè Hieron. Zevallos in tract. de las Fuerças 1. par. glos. 18. num. 2. Neque hoc [sect. 49] inficiari potuit Chassaneus in 5. part. consid. 27. & 37. licèt Galliæ partes defenderet, & de hoc Americano Imperio mentionem non fecerit. Elisabetha [sect. 50] quoque impia illa Angliæ Regina in edicto quodam anni 1591. de Philippo II. Prudentissimo & invictis. Hispaniæ nostræ Rege sermonem effundens, apertè professa fuit, plures eum coronas, plura Regna, & nationes, plures etiam divitias possidêre, quàm ullus unquam Christianus Princeps habuerit, ut refert Camillus Borrellus. d. cap. 45. num. 8. Et [sect. 51] qui pleniorem notitiam Regnorum, quæ Hispaniæ Reges in utroque Orbe possident, habêre voluerit, adeat Boter. in relat. univers. par. 2. lib. 2. Borrellum. d. cap. 46. Maluendam. d. lib. 3. de Antichrist. cap. 15. in fin. Bernard. de Aldret. de antiq. Hispan. lib. 3. cap. 27. in princ. & Bozium lib. 8. de sign. Eccles. Dei, cap. 1. pag. 291. & cap. 7. pag. 325. & de ruinis Gentium lib. 8. cap. 5. & de robore belli cap. 4. pag. 272. Castellum de Bobadilla in Polit. lib. 3. cap. 5. num. 2. Anton. Cervera in lib. de obitu Reg. Philip. II. discurs. 2. capit. 20. & novissimè Fr. Ioan. à Salazar in Politica Hispana per tot. præcipuè proposit. 1. §. 5. [sect. 52] Vbi eos conferunt cum Sinensibus, probantq́ue potentiâ, & maiestate imperij præstare, maximè postquàm illis hic Novus Orbis accessit, & cum Romanis, [sect. 53] quorum Monarchia fuit omnium, quæ unquam extiterunt, amplissima, ut habetur Daniel. 2. & apud Dionys. Halicarnas. & Polyb. lib. 1. in princip. & concludunt, viginti ac pluribus etiam partibus ab Hispana superari. Nam [sect. 54] circundat, ac planè cingit universum ipsum terrarum Orbem, & ab Oriente ad Occidentem diffunditur, ita ut possit quis totum Orbem circumnavigare Hispani semper Imperij terras pertingens. Et cum per modum hyperboles [sect. 55] in Sacra Scriptura, & in profanis auctoribus Solis Orientis & Occidentis termini proponantur, vel cœli à terra distantia, cùm ingens aliquod intervallum designare intendunt ut patet ex Psalm. 5. & 122. Senec. in Hercul. furen. Patrem probavit inde qua lucem premit Aperitq́ue Thetis. Virgil. 6. Æneid. Quantum ad Ætherium cœli suspectus Olympum. cum alijs traditis ab Erasmo in adagio, Ingens intervallum, & Mart. Delrio in adag. sacris 2. tom. adag. 112. & 113. pag. 101. hoc tamen [sect. 56] non solùm hyperbolicè, sed verè de diffusa Monarchia; Hispani Imperij affirmare possumus: nam nascentis, & Occidentis Solis terminos, ut diximus, perstringit, & consequenter longè etiam maior est, quàm cœli à terra distantia. Etenim, ut rectè notat Eugubinus sup. d. Psal. 5. longiùs distat [sect. 57] Ortus ab Occasu, quàm cœlum à terra: nam à cœlo ad terram est hemisphærium, ac dimidium diametri, ab Ortu ad Occasum tota diametros. Quòd si [sect. 58] Persarum Reges pro gloria ducebant, omnium fluviorum aquam, & omnium provinciarum glebam aliquam penes se habêre, ut sic ostenderent, se omnem terram, & mare imperio possidêre, veluti ex parte totum quærentes, ut prodit Plutarch. in vita Alexand. D. Cyrill. sup. Isaiam cap. 14. Gaspar Sanctius ibîdem, num. 18. pag. 170. & Brissonius de Imper. Persarum lib. 1. pag. 61. Quantò [sect. 59] veriùs, & præstantiùs Catholici nostri Reges gloriari possunt, qui non glebas tantùm, & vascula aquæ, sed integras provincias, & regna in omnibus ferè mundi partibus suo imperio possident, atque coërcent. Et ita [sect. 60] de Hispania nostra non solùm illud prædicari potest, quod de Roma olim Virgil. hyperbolicè dixit: Imperium Oceano, famam qui terminet astris, Sed illud etiam encomium, quod Claudian. in 4. panægyr. de Consul. Honor. licèt in alium sensum scripsit: Subdidit Oceanum sceptris, & margine cœli Clausit opes. Vel illud [sect. 61] Paulini Episcopi in epistol. 3. ad Auson. Gallum, inter ipsius Ausonij opera, dum eandem Hispaniam celebrans, veluti propheticê dixit: Qua geminum fœlix Hispania tendit in æquor Lataq́ue distantis pelagi divortia complet Orbe suo, fines ponens in limite mundi. Non enim, ut anteà, Oceani tantùm & Mediterranei maris limitibus clauditur, ad quos Paulinus respexit, sed imò ipsum quoque Oceanum, & tot in eo repertas insulas possidet, & ultra illum, hunc Novum Orbem, adeò latè patentem & novum etiam æquor Oceano anteà cognito longè maius, quod mare del Svr appellatur, ut alibi diximus. Qua de causa si Reges nostri hac in parte aliorum ducum exempla sequerentur, quorum [sect. 62] antiquus mos fuit, à gentibus, & provincijs subactis nomina mutuari, ut constat ex princip. inst. Iustinian. ubi Balduin. Hotmanus, Pichard. & alij, & ex latè traditis ab Alexan. ab Alexand. & eius additionat. Tiraq. lib. 2. dier. geni. cap. 11. Thom. Bozio de sign. Eccles. lib. 11. capit. 2. pag. 439. Vbi [sect. 63] superbos aliquos titulos adducit, quos sibi Gentiles Reges adscribunt, & Simon Maiol. d. 4. tom. Canicul. colloq. 5. pag. 337. & 338. Vbi de vanis Turcarum Imperatorum titulis loquitur, plures [sect. 64] profectò paginæ in illis specialiter numerandis implendæ essent. Quis enim recenseat, ut verba Poëtæ detorquam: — Victas longo ordine gentes Quàm varias linguis, habitu tam vestis, & armis, Aut genus Occiduum, & distinctos numeret Indos. Vel ut alter non minus verè, & poëticè dixit: Oceani ingentes terras, vasta æquora, linguas Hactenus ignotas, atque aurea sæcula nosces, Et gentes nudas expertes seminis atri Mortiferi nummi, populisque auroq́ue feracem Torrentem Zonam. Parcat veneranda vetustas. Quod cernens [sect. 65] invictis. ille Rom. Imper. & Rex noster Hispanus Carolus V. satis habuit insignibus suis adijcere Herculis columnas cum nobili illa inscriptione Plus ultra, circa cuius expositionem & illustrationem, plura congessimus sup. cap. 4. ex num. 43. ad 51. & Alanus Copus Dialog. 6. capit. 34. pag. 942. addit, inter reliqua illa clarissima, atque ornatissima eiusdem Cæsaris trophæa, quæ in honoratissimis illis Bruxellensibus exequijs memoriæ eius posita sunt, meritò primum locum illud obtinuisse, quod Novum Orbi nostro Orbem patefecerit, exteris gentibus Christiano nomini additis, & multis Regnis, provincijsq́ue aucto Hispano Imperio. Et in idem respicit [sect. 66] symbolum aliud, quod in Ticinnensi Academia Regi Catholico Philippo 11. aptè appositum fuisse scribit Camillus Gallinius lib. 10. de verb, significat. cap. 35. num. 18. & post eum Didac. Valdesius de dignit. Reg. Hispan. cap. 12. globus videlicet inferioris Orbis terrarum, à stellari octavæ sphæræ cœlo æquinoctiali circulo distinctus, hâc litterâ, sive inscriptione adiecta, Cum Iove, ut significaret, quòd quemadmodum de Augusto Cæsare assentatoriè à Virgilio dictum fuit, divisum Imperium cum Iove habuisse, in illo disticho, quod vulgariter circumfertur: Nocte pluit tota, redeunt spectacula mane Divisum Imperium cum Iove Cæsar habet. Ita Deum, cuius omnia sunt, & per quem Reges regnant, cœlum quidem sibi sumpsisse, Philippo verò, ut eius Vicario, totius Orbis temporalem gubernationem tribuisse, postquàm eum ultra alia, quæ possidebat, his Occidentalibus Regnis, & Provincijs præfecit. Quod [sect. 67] non minùs egregiè Vlyssiponæ expressum legimus in coronatione Desideratissimi Philippi III. anno 1619. dum Cybeles, & Neptuni effigies in triumphali arcu collocatæ fuerunt, Solis & Lunæ radijs insignitæ cum hac inscriptione: Telluris, marisq́ue simul, cui numina parent Lunaq́ue, Solq́ue simul, lex est, famulentur ut illi Quem colimus tuus est Sol quando illuminat Orbem Antipodas (gens ista tua est) illuminat illa. Et post hæc scripta, ad meas manus pervenit liber, cui titulus: Theatro de las Grandezas de Madrid, Auctore Mag. Ægidio Gonçalez Davila Regio Chronistâ, sive Chronographo, viro ob morum probitatem, & omnigenæ litteraturæ, ac præcipuè historiarum cognitionem, quavis laude dignissimo. Qui in præfatione hunc articulum, relato duntaxat Bocio Eugubino, breviter pungit, & carmina illa Nasonis lib. 1. Fastor. Iupiter arce sua cùm totum spectet in Orbem, Nil nisi Romanum, quod tueatur habet. Veriùs & Propriùs de Hispana Monarchia, paucis mutatis, ita Christianè proferri posse eleganter animadvertit: Cùm Deus ex alto totum prospectet in Orbem Vix nisi Iberiacum, quod tueatur habet. Qvarta denique ratio, [sect. 68] quæ præcipuè Hispanorum Regum, & Regnorum gloriam in hac tanti Orbis detectione commendat, inde peti potest, quòd videamus, eorum iugi curâ, & nunquam intermissâ pietate effectum esse, ut tot, ac tales provinciæ, quot, & quales suprà commemoravimus, in unam veri Dei religionem diviniq́ue cultus consensionem adducerentur, & coniungerentur; ita ut ex omnibus mundi partibus legati cum donis, ad obedientiam Romanæ Ecclesiæ præstandam, advenerint, & [sect. 69] nostrorum diligentiâ, posteriori hoc sæculo, plures Christo nationes dederit, quàm superiora ferè omnia simul, ut passim considerat & ostendit Thomas Bozius in tract. Imper. pend. à virt. cap. 13. in fin. & cap. seq. & de Ital. stat. lib. 3. capit. 5. & in sæpè citato tract. de sign. Eccles. Dei, lib. 4. capit. 3. in princ. pag. 131. & cap. 4. pag. 137. & capit. 6. pag. 140. & lib. 7. cap. 6. pag. 282. & lib. 8. capit. 1. pag. 292. & lib. 17. capit. 4. pag. 212. & lib. 20. cap. 6. Pag. 333. & 334. & libro 21. cap. 3. pag. 377. Alan. Copus [sect. 70] Dialog. 6. cap. 34. pag. 943. qui hanc religionis Novi Orbis immutationem his elegantissimis verbis sublimat: Huius verò in Orbe Novo detegendo, & ad rectam Fidem traducendo, divini beneficij magnitudo tanta est, ut secundùm illud, quo mundi opifex atque ædificator Deus hunc condidit, & Incarnati Christi beneficium, nullum vel profanæ, vel sacræ litteræ illustrius complecti videantur. Ianus [sect. 71] etiam Iacobus Boissardus, non ineleganter eiusdem conversionis magnitudinem fatetur, & laudat, sic canens: Inter quos terra illa Notis Zephyrisq́ue subacta, Quæ toto à nobis dissidet Oceno; Cui nunquam conspecta Helice septemq́ue Triones, Aut instat gelidis, quæ Cynosura rotis. Gens Ogyge sata antiquo, Ianiq́ue nepotum Progenies, duris edita syderibus. Gens patribus priscis incognita, suetaq́ue duri Sub Dio quovis tempore corporibus. Nunc Christo assertam maiore ex parte videmus Puraq́ue thuri cremis dona adolere focis, Nunc passim ingenijs melioribus esse politam Cernimus, & mores erudijsse feros Artes, & cultum versatæ discere terræ, & Martia consulta Pallade bella sequi, &c. Et idem tractant, [sect. 72] & extollunt Paul. Iovius lib. 12. suæ histor. zurita lib. 1. hist. Reg. Cathol. cap. 13. & 19. Camil. Borrell. de præstan. Reg. Cath. cap. 43. ex num. 58. Anastas. Germon. lib. 3. de sacr. immunit. cap. 13. num. 30. Didac. valdes de dign. Reg. Hispan. cap. 19. num. 52. Dom. Greg. Lop. Madera de excellen. Hispa. Monarch. c. 6. fol. 44. Fr. Thom. à Iesv de procur. omn. gent. salute lib. 2. 1. par. capit. 8. & alijs, quos adducimus insrà, lib. 2. cap. 4. num. 25. Balthaſ. Chavasius de notis Eccles. lib. 3. cap. 3. pag. 738. & seq. Vbi ait, sic impletum fuisse illud: A Solis Ortu usque ad Occasum laudabile nomen Domini. Et sic Ecclesiæ [sect. 73] filios in circuitu mensæ Domini, per quatuor Orbis partes expansæ, & præparatæ, sedentes, Sacrorum Sacramentorum, Catholicæq́ue doctrinæ sructibus oppiparè, ac dulcissimè perfrui. Et sic denique Ecclesiam Romanam sicuti abundantem vitim, omnibus in lateribus domus, idest, in universis terrarum angulis, radices & ramos extendisse. Quibus [sect. 74] adijci potest aliud, quod non minori veritate, quàm pietate notavit Bozius lib. 9. de sign. Eccles. Dei, signo 37. cap. 11. pag. 376. Videlicet mediante Hispanorum curâ, hodie effici, ut semper & in omni loco Deo piè preces fundantur, & quòd omnibus horis laudent eum omnes populi, sacrarum Missarum solemnia celebrent, & illum versiculum canant: Gloria Patri & Filio & Spiritui sancto, supposito, quòd ubi in una parte Orbis Sol illucescit Catholicis, & prima vocatur, alibi occidit, vel est Solis hora Tertia, aut Sexta, aut Nona, Vesperi, aut Matutini, & preces istis horis assignatæ recitantur. Quo in sensu [sect. 75] accipit, & impleri dicit illud Psalmographi: Dies diei eructat verbum, nox nocti indicat scientiam: &: Laudate Dominum omnes gentes, laudate eum omnes populi, & Habacuc: Laudis eius plena est terra, & Isai. cap. 6: Plena est omnis terra gloria eius, & Malach. 1: Ab Ortu Solis usque ad Occasum magnum est nomen meum in gentibus, & in omni loco sacrificatur, & offertur nomini meo oblatio munda. Genebrard. [sect. 76] quoque eandem nostrorum Regum curam, & diligentiam in Christi Fide extendenda, & disseminanda, multis nominibus laudat libro 4. Chronic. anno 1492. Vbi rectè inter alia considerat, quo anno bellum Hispanum perfectum est contra Mauros, initium habuisse [sect. 77] expeditionem ad Indos Occidentales: Quasi Hispanorum opus sit, expugnare Infideles & Paganos. Quod etiam, ut peculiari animadversione dignum, notavit Antonius de Herrera in histo. gener. Ind. decad. 1. lib. 2. c. 3. pag. 51. & Alan. Copus. d. Dialog. 6. cap. 36. pag. 952. Vbi cùm Regum Hispaniæ admirabilem in Fide constantiam commendasset, & quòd Mauros tandem prorsus totâ Hispaniâ Granatensi bello fortissimè exegerint, subdit: [sect. 78] Qui gloriosus finis, initium fuit Novi Orbis pervestigandi, ita ut in eos nova Deus in dies beneficia veteribus accumularit, & in perfidos Mauros, licèt seram, iustissimam tamen vindictam rependerit. Sed non minùs in eodem articulo expendenda, & attendenda est alia consideratio [sect. 79] eiusdem Alani Copi. dicto Dialog. 6. capit. 34. pag 945. & cap. 39. pag. 969. & 970. Thomæ Bozij dicto libro 4. de signis Eccles. Dei, capit. 4. pag. 135. & seq. Anton. Possevini 1. tom. Bibliothec. libro 1. cap. 7. pag. 5. in fin. Fr. Anton. de San Roman in histor. Ind. Oriental. lib. 1. capit. 1. Fr. Thomæ à Iesv in prolog. ad librum de procur. omn. gent. salu. pag. 2. & Fr. Ioan. à Torquemada in Monarch. Indian. in prologo 3. tomi, & in libr. 18. cap. 2. Qui advertunt, hanc Fidei propagationem, & per adeò remotas & Barbaras nationes prædicationem eo tempore factam fuisse, quo maiores adversus sanctam Dei Ecclesiam per hæreticos, & alios eius hostes tempestates concitatæ sunt, & quo plures ex antiquis eius asseclis à Fide semel ei data desciverant. Idq́ue ad summa Catholicorum [sect. 80] Hispaniæ, Portugalliæq́ue Regum ornamenta, egregiamq́ue laudem referendum esse, per quos Deus Novum quendam Orbem ostenderit, non tam fœlicem gemmarum, & auri, quibus abundat, copiâ, quàm quòd idolis excussis, verum Christi Evangelium magna ex parte susceperit, eòq́ue beatiorem, quò longiùs maximo maris, & terrarum tractu ab istis sectis divulsus est. Vt [sect. 81] sic divina oracula impleantur, quæ pollicentur, Ecclesiam nunquam defuturam, & in locum eorum, qui ei perfidè oblatrant, & resistunt, alios, atque alios colonos, & agricolas ex Gentibus Deum evocaturum, quibus vinea ipsius, sacrarum cilicèt rerum observatio, administratio, & cultus commendetur, ut habetur in Psalm. 2. & apud Isaiam cap. 6. & Matth. cap. 21. Est [sect. 82] enim in hoc, ut in reliquis, Dei providentia summè admirabilis, & quemadmodum in rebus naturalibus nihil interit, ut non aliud generetur, sic in Christiana religione, iam inde à fœlici ipsius ortu, usu venisse observatum est, ut nunquam alicubi interversa sit Catholica Fides, quin alibi fœliciter succrescat, quod illam decessionem resarciat, ut plurimis exemplis ostendunt auctores suprà citati, præcipuè Thomas Bozius. d. capit. 4. per totum, & de ruinis Gentium lib. 6. cap. 9. Genebrard. lib. 4. Chronic. anno 1297. & 1521. & elegantissim. Fr. Ioan. Marquez in Gubernato. Christian. lib. 2. capit. 24. in fine. Vbi inter alia observant, [sect. 83] gloriosissimæ Austriacæ familiæ trophæa eo tempore in Occidente augêri cœpisse, quo in Oriente Turcarum Imperium radices agebat, & ubi Lutherus diram tot hæresium labem per Germanians evomuit, [sect. 84] Beatissimum Hispaniæ decus Ignatium à Loyola suæ Societatis instituta, & milites præparasse, qui adversus perfidum illum Hæresiarcham, & eius sequaces, & verbo, & scriptis, ut faciunt, & fecerunt semper, acriter & fœliciter decertarent. Et hoc est, quod ante omnes monuisse videtur [sect. 85] D. Hilarius, dum inquit: Ecclesia, dum persequitur, floret; dum opprimitur, crescit; dum contemnitur, proficit; dum læditur, vincit; dum arguitur, intelligit; tum denique stat, cùm superari videtur. Idem etiam Genebrar. sup. Psal. 67. vers. 37. mirabiliter ostendit, [sect. 86] Antichristo obviam iri per hanc Fidei in Orientalibus & Occidentalibus Indijs dilatationem, illumq́ue ab earum Regibus, & incolis esse conficiendum: Cui mysterio (inquit) Portugallenses & Hispani in suis ad illos populos navigationibus, & conversionibus iam ab anno M.D. inserviunt, Genebrardum refert & sequitur Maluenda lib. 5 de Antichrist. cap. 18. pag. 299. & lib. 4. cap. 16. pag. 432. ubi adducens verba Caietani sup. Lucam cap. 18. dicentis, suo iudicio, Antichristum propè esse, cùm exiguus verè fidelium numerus iam apparêre videretur, & magna mundi pars Mahumetana esset, & parva Christianis relicta, tot Hæresibus & Schismatibus, ac pravis usibus repleta esset, subdit Maluenda: Sed ut minus eius (Caietani scilicet) ceu vaticinium pertimescamus, facit amplissima per Novum Orbem Fidei propagatio, & quæ etiam hoc tempore paratur Sinarum conversio, plantato iam Evangelio in Iaponijs, Philippinis & innumeris novis, tum insulis, tum regionibus, atque etiam nostris temporibus Ecclesiarum Ægypti, & Æthiopiæ, at que Ruthenorum ad Ecclesiam mira Dei benignitate facta aggregatio. Sed subijcere libet [sect. 87] duo ad eandem rem spectantia incertorum auctorum Epigrammata, quæ extant apud Iacob. Gretserum in hortu S. Crucis, part. 5. pag. 289. & 291. & primum sic habet: Post se Sol tenebras linquit, qua cedit ab ora Vmbris opacans hanc tegit caligine. Hinc syncera fides retrahit sua lumina, quare Incumbit errorum gravis nox Ocyius. Partibus ex nostris sensim demigrat ad Indos Gloria Crucis, dum furit, & ardet hæresis Antipodas sed adit, qui grato pectore lucem hanc Captant, honorant mente pura, & simplice. Secundum verò sic: Hæresis heu pridem convicta est argumentis Impia, mirandis, Prodigijsq́ue Crucis. Et quia de templis insignia sancta salutis Sustulit, & pessum, quà potis illa dedit: En ex Orbe Novo mittit natura peregrè Nostro Orbi sobolem, munera rara suam. Hæc cùm ita se habeant, mirum videri non debet, Devm Opt. Max. [sect. 88] Hispanorum Regum Maiestatem, & potentiam extulisse, cùm ipsi Divinum eius nomen, numen, & cultum tot sumptibus, & laboribus inter has incultas & ignoratas nationes ex tolli & propagari curaverint. Quod rectè & piè considerant Bozius & Thom. à Iesv in locis suprà relatis, idem thom. Bozius de ruinis Gent. lib. 2. per totum, Valençuela in monit. contra Venetos, 5. par. num. 207. Camill. Borrell. de præstan. Reg. Cathol. cap. 43. num. 60. idem Bozius lib. 20. de sign. Eccles. Dei, signo 32. capit. 1. & de ruinis Gentium lib. 2. per totum, & magis in terminis lib. 7. cap. 4. pag. 636. & seq. Ant. Possevin. in Biblioth. 2. tom. lib. 16. cap. 9. pag. 270. Torquemada. d. lib. 18. capit. 2. P. Marquez in d. Gubernat. Christian. lib. 2. cap. 30. & latè & eleganter P. Balthas. Chavasius de notis veræ religio. lib. 4. cap. 4. Vbi vel hoc exemplo [sect. 89] nefandum Machiavelli & Bodini dogma convincunt, qui religionis Christianæ curam, & fidelem observationem inter præcipuas causas proponere ausi sunt, quæ multa Regna, atque imperia everterunt. Contra expressas divini Spiritus promissiones, [sect. 90] qui se eos honorificaturum, & glorijs, victorijs, atque Imperijs aucturum, sæpè pollicetur, qui Dei gloriam, & honorem quæsierint, & eius Fidei, ac nominis defensionem, & dilatationem susceperint, de quibus agitur 1. Reg. 2. Proverb. 1. Levit. 26. & ad Hebræ. 11. vers. 32. 33. & 34. & dicam infrà lib. 2. cap. 16. num. 41. & 59. & cap. 22. num. 33. Neque [sect. 91] hoc ipsos etiam Ethnicos latuit, quorum veteres, si Athenæo credimus lib. 12. ita vaticinati fuerunt: Semper eris fœlix, venerans gens numina Divum, Donec plus superis fueris venerata virum quem Intima seditio tunc, & tibi prælia surgent. Et Poëta alter dissertissimus, [sect. 92] imperium sine religionis cura non magis stare, vel augêri posse, quàm humanum genus sine uxorum consortio. Atque ob hanc causam [sect. 93] Austriacam domum tot incrementa habuisse, & pro armorum insignibus albam fasciam in campo sanguineo gestasse, sic elegantissimè ostendit: Humanum cum Plasta genus sibi conderet unum, Non vidit satis esse hominem, nisi iungeret illi Consortem, sine qua nequeat consistere Regnum, Quod Medus, quod Persa habuit, quod Græcus, & inde Romanus, genuit Mavors sine coniuge prolem. At Medus sic Persa ruit sic Græcus, & ipse Romanus, Deus imperium sine fine daturus Connubio Marti coniunxit Religionem; Austriacamq́ue habitare domum per sæcula iussit, Et spargat cum Sole simul sua sceptra per Orbem. Candida Religio est, rubet alter sanguine coniux, Austriacæ hinc insigne domus cum sanguine candor. Sed cùm invidia [sect. 94] semper virtutis, & gloriæ comes esse soleat, & præclara aliorum gesta insectetur, teste Cicer. lib. 4. ad Heren. & lib. 2. de orat. Ammian. Marcellin. lib. 30. hist. Iust. Lips. in cent. 1. ad Belgas epist. 14. & in oper. crit. lib. 5. epist. 14. Auct. pictæ poësis, pag. 41. & alijs, quorum dicta copiosè refert Ioan. Bapt. Valençuela in discurs. status, & belli, par. 2. consid. 18. ex num. 42. non defuerunt [sect. 95]aliqui Scriptores parum Regibus, & gentibus nostris affecti, qui eorum gloriam inde evacuare conantur, quòd magis auri, & argenti cupiditate, quàm religionis zelo in prædicto opere laboraverint. In quo præsertim nimis nos insectatur [sect. 96] Hieron. Benzo in toto sua hist. Novi Orbis, quam videtur ad Hispani nominis odium excitandum, duntaxat scripsisse. Quapropter [sect. 97] hæretici eam festivè arripientes quibusdam proœmijs carminibus, & additionibus, quæ similes, & maiores alias Hispanorum iniurias continent, locupletarunt, & Latino sermone donatam, typis, & iconibus excusserunt in 4. 5. & 6. part. hist. Americæ. In octava etiam parte reposuerunt relationem quandam secundæ navigationis factæ à Britannis in regionem Guianam sub Gualthero Ralegh ann. 1596. ubi pag. 90. alia in eandem rem procacissima verba reperiuntur. Quæ omnia meritò expurgari iussa sunt in ultimo indice librorum prohibitorum anno 1613. ut & suprà cap. 5. num. 48. monuimus. Idem odium non obscurè detegit Traianus Bocalinus in suis nuntijs Parnasi cent. 2. cap. 90. dum futilibus quibusdam rationibus motus, tanti Orbis detectionem, & detectores imprudentissimè (ne dicam impudentissimè)notat, & damnosam potiùs, quàm utilem hominibus fuisse ostendere nititur. Honoratus [sect. 98] quoque Fasitellus epigram. ad Scipionem Capycium, 1. tom. deliciarum Italorum poëtarum, pag. 959. eiusdem avaritiæ crimen his carminibus Hispanis impingit: O ego quid cesso? populiq́ue, urbesq́ue valete, Et quæcunque levis compita vulgus amat Vulgus, in extremis quæsita Themistita terris Cui placet, incertis, & Calicuta vijs. Nescio quæ Calicuta novo sub Sole reposta Æternum Hispanæ munus avaritiæ Nempe parum fuerat, nostris ditescere regnis, Et versare avida fasq́ue nefasq́ue manu. Intactos nisi classe nova penetrasset ad Indos, Intentata rudis Tethyos ad spatia, Scilicet à curvo miles digressus aratro Præceps trans terras, & maria alta ruit; Iamq́ue super solis cursusq́ue æstusq́ue perennes, Audet in ignotum tendere vela salum. Sic alius nobis alio micat Orbe Bootes Mersaq́ue sub stygio gurgite terra patet, Quid facis ah demens? gemmas, aurumq́ue reconde, Muneribus perdis teq́ue, tuosq́ue tuis. Alter etiam Poëta non minùs acutè, circa idem argumentum sibi lusisse visus est, dum scripsit: Celtiber Indorum sitiens (ut fama) salutem, Et Christo multas quærere certus oves: It, redit, ædificat, templis imponit honorem, Corporaq́ue infusis Barbara lustrat aquis, Nec labor incassum, & quid ni converteret Indos Voce, manu montes vertere qui potuit? Verùm huic [sect. 99] calumniæ facilè responderi potest, quòd etsi plures vulgaris conditionis homines, qui in has olim regiones transfretarunt, divitiarum desiderio potissimè ducerentur, atque eis conquirendis intenti, plura mala miseris Indis irrogaverint, [sect. 100] Gloriosissimi tamen & Pijssimi Reges, & Domini nostri, haudquaquam hunc sibi scopum præposuerunt; sed Divini nominis honorem, & Fidei exaltationem, ac propagationem imprimìs exoptantes, reliqua temporalia emolumenta accessoria esse iudicarunt: ad quod indesinenti curâ, & nunquam intermissâ pietate, innumera mandata, instructiones, ordinationes, & leges ab initio huius conquisitionis ediderunt, de quibus alio in loco specialiùs agemus, & adversus duces & milites, qui earum transgressores fuisse probati sunt, severissimè animadverti iusserunt. Cuius pietatis, zeli, & mandati memor [sect. 101] insignis ille Dux Christophorus Columbus, simul atque excendit in terram illius parvæ insulæ Guanahani, in genua procidit, atque sublatis ad cœlum manibus, fusisq́ue præ gaudio lacrymis, hanc ad Deum orationem habuit, ut narrat Petr. Martyr in decad. 1. Novi Orbis, & additionator Benzonis lib. 4. capit. 8. pag. 34: Domine Deus æterne, & omnipotens; sacro tuo Verbo cœlum, terram, & mare creasti. Benedicatur & glorificetur nomen tuum; laudetur tua maiestas, quæ dignata est, per humilem servum suum procurare, ut eius sacrum nomen agnoscatur, & publicetur in hac altera mundi parte. Eandemq́ue [sect. 102] protestationem, ac professionem reliqui sequentes Duces & Archiguberni in suis detectionibus eorundem Regum Catholicorum nomine fecisse reperiuntur, prout Anton. de Herrera in libris histor. gener. Ind. Occident. passim ostendit. Quòd si [sect. 103] hi ad divitias, & thesauros Indiæ mentis aciem duntaxat intenderent, intra proprios Hispaniæ limites alios profectò non minores invenire possent, iuxta ea, quæ de uberrimis, & ditissimis eius auri & argenti fodinis latè tradit Pineda lib. 4. de reb. Salom. ferè per totum, & nos alijs in locis opportuniùs diximus, & dicemus. Regnum igitur [sect. 104] Christi & Ecclesiæ magis quàm proprium amplisicare præcipuè conati sunt, & non avaritia, sed religionis ardentissimus zelus, tantos animos occupavit, eximijs semper votis optantes, ut suo labore, sumptibus & industriâ veri Dei cultus ubi coaluit, altas radices mitteret, utq́ue eò protenderetur, quò antea nunquam pertigerat, & ut candidissimum Fidei Catholicæ lumen ad eos transitum faceret, qui in tenebris, atque in umbra mortis per tot sæcula iacuisse, comperti sunt. Quam certam & verissimam [sect. 105] assertionem adversus malè feriatos nebulones illos, quorum suprà meminimus, optimè tuentur reliqui doctissimi & gravissimi Auctores sup. numero 69. 72. & 84. relati, & gnaviter pro ea pugnat Greg. Lopez Madera de excellen. Hisp. Monarch. capit. 6. fol. 44. & cap. 9. fol. 74. Bartholom. Leonard. 2. pag. 84. & 85. & novissimè Regius Chronographus Ludovic. Cabrera in vita Philippi 11. lib. 7. cap. 8. pag. 419. & pag. 424. [sect. 106] Vbi huius Regis pijssimum dictum enarrant, qui cùm Philippinis insulis detectis, & plurimis indigenis aquâ baptismali lustratis, de eis deserendis ob terræ inopiam, & plures Regij ætarij sumptus rogaretur, respondit, se pro unius tantùm sacelli, aut Christiani conservatione, non solùm Indiarum proventus, verùm & Hispaniæ reditus omnes, si illi non sufficerent, libentissimè expensurum. Neque ullo pacto absque Evangelij luce quaslibet provincias, quantumvis inopes & incultas, derelicturum, cùm Apostolici muneris vices sibi, & suis in hac prædicatione iniunctas agnosceret, quod re ipsâ completum tam in his insulis, quàm in alijs provincijs, & plurimis Regijs schedulis cautum videmus, quarum alio in loco meminimus. Potestque ex ipso opere, quod per actum est, satis evidenter ostendi. Etenim [sect. 107] Deus ad facinora ita præclara non tam eos eligere & iuvare solet, qui divitiarum cupiditate, & Regni proprij amplificandi ardore ducuntur, quàm qui Religionem totis nervis defendere & extendere conantur, iniurias propellunt, & divinum amorem, & timorem mentibus & animis subditorum incutiunt, ut probavimus sup. n. 89. & seq. & appere docemur Deuteron. cap. 7. vers. 7. & auctoritate D. Prosper. in lib. Sent. ex August. c. 295. ubi inquit: Fortitudinem Gentilium mundana cupiditas, fortitudinem Christianorum Dei charitas facit. Quibus alia adijcit P. Marquez in Gubernat. Christ. lib. 2. cap. 30. & 31. Præterquam quòd eo tempore, quo Catholici Reges Ferdinand. [sect. 108] & Elisabeth, Columbo ductore, navales illas expenditiones cœperunt, divitiarum cumulos, qui in his regionibus latebant, penitus ignorabant, atque ita nihil de eorum gloria, & pietate [sect. 109] detrahere potest, quod illos postea sorte oblatos acciperent, & in suscepto propagandæ Fidei voto huiismodi veluti illecebris, aut retinaculis diligentiùs, & alacriùs perseverarent, cum Deus forsitan hoc etiam fine tales, divitias præparasse vidêri possit, ut notavimus sup. cap. prox. num. 40. 41. & 58. Et [sect. 110] omnes homines eâ naturâ simus, ut etiam ad res pias & honestas magis accendamur, cùm aliqua simul species utilitatis obijcitur, ut præclarè docet M. Tullius lib. 3. offic. Ovid. lib. 2. de Ponto, Eleg. 3: Nec facilè invenies, multis in millibus unum Virtutem pretium, qui putet esse sui. Ipse decor recti facti si præmia desint, Non movet, & gratis pœnitet esse probum. Et de bellicarum [sect. 111] expeditionum materia loquens Herodot. lib. 5. inquit: Operæpretium non est, suscipere prælia pro terra, neque multa, neque ita feraci, & pro exiguis finibus, adversus eos, quibus nihil est, neque auri, neque argenti, quarum rerum cupiditate quis inducitur ad mortem periclitandum, & Lactantius Firmianus lib. 7. cap. 4. de præm. Divin. ita ait: Quis est, [sect. 112] vel tam ineptus, vel tam otiosus, ut aggrediatur facere aliquid frustra, ex quo nullam utilitatem, nullum commodum speret? Maneat ergo gloria & maiestas Regum & Regni nostri adversus invidorum calumnias Dei providentiâ, directione, protectione, & tanti Orbis conversione, & accessione suffulta, & ut virulentis illis poëmatijs, num. 99. relatis, alio priori, & [sect. 113] veriori, satisfiat, caput, & librum istum, sic Regem, & Hispaniam nostam alloquentes claudamus: Magnus Alexander, quem frustra optaverat Orbem Æqualem meritis Dì tribuere tuis. Quem vincas, quem pace regas, cui sydera monstres, Æterno doceas sacrificare Deo. 
 



# 2


IOANNIS DE SOLORZANO PEREIRA 
 
 DE INDIARVM IVRE, SIVE De iusta Indiarum Occidentalium inquisitione, acquisitione & retentione 
 
 LIBER SECVNDVS, 
 
 In quo de acquisitionis titulis singulari studio, & diligentia disseritur. 
 
 # 1 CAPVT PRIMVM. Quàm sit nobilis, & difficilis hæc de iusta Indiarum acquisitione tractatio, & à quibus fuerit seriò, aut etiam perfunctoriè agitata. SVMMARIVM CAPITIS PRIMI. -  1 Auctor cur in primo libro Historicum, & Cosmographum egerit? -  2 Scriptores librorum omnibus disciplinis uti debent. -  3 Apes imitari debent, qui libros legunt, & scribunt. -  4 Auctoris tractatio in hoc libro secundo circa quid versari debeat? & qualiter instituenda. Et num. 50. -  5 Indiarum Occidentalium acquisitionis disputatio multis difficilis visa est. -  6 Gloria maior ex arduis, & difficilibus comparatur. -  7 Labor maior impendi debet, ubi maior utilitas speratur. -  8 Regum Hispaniæ dignitas, & maiestas, ob Indiarum acquisitionem, temerè ab aliquibus calumniatur. -  9 Subditi debent famam, & honorem dominorum sicut vitam tueri. -  10 Vassalli qualiter iurent defendere vitam, & honorem Domini. -  11 Auctor nunquam intendit aliorum scriptorum dicta supprimere, aut pro suis venditare. -  12 Scriptorum priorum laus posterioribus quoque iustè aliquando debetur. -  13 Librum suum quis illum appellare potest, in quo aliorum dicta benè, & distinctè congessit, etsi de suo nihil adijciat. -  14 Accursius in Iuris glossis pauca de suo habet. -  15 Speculator fatetur, se ex aliorum velleribus telam suam ordiri. -  16 Græci Philosophi, & Poëtæ, plurima ab alijs dicta pro suis venditarunt. -  17 Macrobij elegans locus expenditur. -  18 Lucianus qualiter eos laudet, qui alienis scriptis commodè uti sciunt. -  19 Auctores recensentur, qui generaliter tractant de dominio Infidelium, & an ab illis auferri possit? -  20 Auctorum operosa nomenclatura proponitur, qui de iustitia acquisitionis Novi Orbis ex professo, vel perfunctoriè tractarunt. Et numero 39. -  21 Ioannes Lupus de Palacios Rubios omnium primus de iure acquisitionis Indiarum disputare cœpit. Chiapensis Episcopus laudatur, & plurima de eius vita, & virtutibus, & auctoribus, qui de eis agunt, ibid. Et n. 27. -  22 Bartholomæus de las Casas in sæculo manens, & posteà Ordinem Prædicatorum professus, & Episcopus creatus, pro Indorum libertate, & utilitate anxiè laboravit. Et num. 26. -  23 Episcopus chiapensis, quos libros, seu tractatus de Indorum materijs ediderit? Et num. 25. -  24 Episcopi Chiapensis tractatus de iure Indiarum, & præcipuè confessionarium, cur colligi iussi fuerunt? -  28 Ioannis Ginessij à Sepulveda vita, & scripta, præsertim quæ de iustitia debellationis Indiarum vulgavit. -  29 Ginesij Sepulveda libri de iustis causis belli Indorum, cur à Regio Consilio intercipi iussi fuerint? -  30 Licent. Frias de Albornoz scripsit tractatum parum constantem de conversione, & debellatione Indorum. -  31 Petrus Malferitus scripsit responsum Apologeticum pro iustitia debellationis Indorum. -  32 Marquardus de Susanis specialiter egit de iuribus acquisitionis Novi Orbis. -  33 Franciscus à Vargas aliqua tradit pro tuenda acquisitione Novi Orbis, & refert se longiora commentaria de hac quæstione edidisse, quæ auctor non vidit. -  34 Dominic. à Soto quid scripserit, & scribere promiserit de iuribus acquisitionis Indiarum, & de ratione promulgandi Evangelij. -  35 Ioan. Matiençus quos libros ediderit, & qualiter referat se in uno eorum de Indorum debellatione defendenda latè tractare. -  36 Ioan. Matiençus scripsit librum Hispano sermone de moderatione Regni Perù, & quid de eo auctor censeat? -  37 Fr. Francisc. à Victoria doctas relectiones scripsit de Indis insulanis, sive de veris, & affectatis titulis dominationis eorum. -  38 Gregorius Lopez laudatur, & qualiter scripserit de iuribus dominationis Indiarum, refertur. -  39 Acquisitionis, & retentionis Novi Orbis iura, & titulos multi Doctores varijs in locis examinant, qui numerantur. -  40 Iosephi Acosta scripta laudantur. -  41 Iust. Heurnius scripsisse dicitur librum de legatione Evangelica ad Indos capessenda, quem auctor non vidit. -  42 D. Marta scripsit latè de dominio Infidelium, & Indorum, & Romani Pontif. potestate super eos. -  43 Hieron. Zevallos laudatur, & qualiter scripserit de iustitia acquisitionis, & retentionis Novi Orbis. -  44 Novi Orbis acquisitionis, & retentionis tituli à præstantissimis Hispaniæ 1. C. tractari debuissent. -  45 Magnos in magnis occupari decet. -  46 Auctor sperat, se aliquid in titulis acquisitionis Novi Orbis congerendis, & illustrandis præstiturum. -  47 Primum locum in scribendo qui assequi non potest, non ideò intenti sui proventum continere debet, ex Cicerone. -  48 Mare liberum, titulus est cuiusdam libri, ab Anonymo aliquo hæretico editi, contra iura acquisitionis & retentionis Indiarum. -  49 Hæretici, & sectarij contumeliosi, & procaces sunt, ubi cum Catholicis certant. -  50 D. Seraphinus Freitas Lusitanus laudatur, & eius tractatus contra alterum Maris liberi. -  51 Bened. Ægidius etiam Lusitanus eidem libro, licèt non ita ex professo, respondet. -  52 Mendax meretur, ut etiam cùm vera dicat, ei non credatur. -  53 Adulatores sibi, & ijs, quibus adulantur, damnosi sunt. SVperiore libro ea omnia (ni fallor) satis dilucidè exposui, & illustravi, quæ necessaria visa sunt, ad cognoscendum nomen, situm, naturam, historiam, ac gloriam detectionis Indiarum Occidentalium, de quarum iure sermonem & tractationem inivimus. In quo [sect. 1] parum vereor Aristarchorum censuram, si qui fortè me potiùs Historicum, aut Cosmographum, quàm Iureconsultum egisse causentur. Susceptum quippè opus id, ut apparet, desiderabat, neque aliter eius compago constare poterit, quàm si ex separatis, & diversis disciplinis, ædificij huius universitas construatur. Vt in [sect. 2] simili scribit Iabolen in l. eum qui ædes 23. D. de usucap. & Senec. epist. 74. dum ait: Invicem hæc studia commutanda esse, & alterum altero temperandum, ut quidquid lectione collectum est, stylus redigat in corpus, apum imitatione, [sect. 3] quæ vagantur, & flores, ad mel faciendum idoneos, carpunt; deinde quidquid attulere disponunt, ac per favos digerunt: & ut Virgil. noster ait: — Liquentia mella Stipant, & dulci distendunt nectare cellas. Quâ etiam eleganti similitudine usos reperio Lucret. lib. 3. de nat. rer. in princip. Floriferis ut apes in saltibus omnia libant. Omnia nos itidem depascimur aurea dicta, Aurea, perpetua semper dignissima vita. Horat. lib. 4. Carmin. Ode 2. Simonidem apud Plutarc. in eius vita, Isocrat. in fin. orat. ad Demonic. ubi sic inquit: Nam ut apes videmus omnibus quidem flosculis insidere, de singulis autem utilia carpere: sic eruditionis comparandæ studiosos, nihil inexploratum relinquere, sed profutura quæ sunt, undique colligere licet. Macrob. lib. 1. Saturnal. cap. 1. ubi verba Senecæ ad litteram mutuatur, & tetigi ego in meo tract. de crim. parric. lib. 1. cap. 13. Neque abest D. Hieronym. adversus Vigilant. sic scribens: Operis mei est, & studij, multos legere, ut ex plurimis diversas flores carpam: non tam probaturus omnia, quàm quæ bona sunt, electurus: assumo multos in manus meas, ut à multis multa cognoscam. Nunc [sect. 4] verò rerum ordine ita exigente, Nomocanonicum sermonem (idest mixtum ex Civilis, & Canonici iuris disciplina) & maxima etiam ex parte Theologicum instituemus, dum in secundo hoc nostræ tractationis libro de iuribus, sive titulis agere destinamus, quibus fœlicissimi & potentissimi Hispanorum Reges, & Domini nostri has Novi Orbis Provincias tot laboribus, & expensis (ut diximus) perlustratas, ditioni suæ subijcere, & adijcere potuerunt. In quo planè agnosco, [sect. 5] arduum me, & difficile onus meis humeris imposuisse, cum hæc disputatio tot opinionum & argumentorum nodis, & anfractibus implicetur, & plures doctissimi & præstantissimi viri eam suscipere ausi non fuerint, vel susceptam, non satis pro dignitate & utilitate tractaverint. Sed vel hoc ipsum movêre me potuit, & debuit, ut in hanc curam totis viribus & nervis intenderem. Nam, [sect. 6] ut ait Ovid. lib. 4. Trist. eleg. 3. Ardua per præceps gloria vadit iter. Et Propert. lib. 4. eleg. 11. Magnum iter ascendo, sed dat mihi gloria vires Non iuvat ex facili lecta corona iugo. Et Horat. lib. 1. Serm. satyr. 2. Leporem venator ut alta In nive sectatur, positum sic tangere nolit: Captat, & apponit: meus est amor huic similis: nam Transvolat in medio posita, & fugentia captat. Quibus adijcio verba D. Petr. Chysologi serm. 91. dum inquit: [sect. 7] Aurum de terra legere qui noverunt, ubi divitem senserint venam, ibi quidquid artis est, quidquid laboris impendunt. Accedit his nostrorum Regum auctoritas & maiestas, [sect. 8] quæ cùm huius acquisitionis causâ ab exteris, & alijs non benè instructis, nec res, & historias Indiarum satis doctis hominibus labefactetur, pro ea vindicanda, & sarta ac tecta tuenda, non minùs quàm pro aris, & focis pugnare debemus. Subditorum quippè [sect. 9] munus, & veluti insita à natura conditio requirit, ut sicut vitam Domini, ita etiam honorem, famam & existimationem tueantur: & si verbis aut scriptis proscindi viderint, quibus possint modis calumniantium cavillationes repellant, ut habetur in cap. 1. de forma fidel. iunctâ l. iusta, D. de manum. vind. & in cap. tibi Domino, dist. 36. & cum communi feudistarum Schola latè tradit Henricus Rosenthal. 2. tom. cap. 10. concl. 17. & Matth. de Afflict. in cap. 1. num. 19. qualiter iurare deb. vassal. dom. fidelit. ubi inquit: [sect. 10] Sacramento fidelitatis contineri, quod vassallus dominum suum in totum exaltabit, quantum poterit, & nunquam vitam, aut membrum, neque honorem, quem habet, sua voluntate, consilio, vel exhortatione perdet, sed in ijs omnibus adiutor eius erit secundum suum posse. Operi ergo manum admoventes, videamus imprimìs oportet, quid in hoc argumento ante Nos præstiterint alij, [sect. 11] ut sua cuique gloria tribuatur, & sicut latentia cum laude sunt prodita, ita ab eis inventa cum vituperatione, aut ignoratione non videantur esse neglecta, ut utar verbis Cassiod. lib. 4. var. epist. 34. semper enim in more habui, sua cuique etiam minutissima reddere, & fateri malle per quos profecerim, quàm in furto deprehendi, iuxta consilium Plinij in præfat. ad lib. nat. hist. Cùm præsertim, ut ipse inquit, sors fiat ex usura & [sect. 12] laus, quæ primis Scriptoribus iustè conceditur, non minor interdum posterioribus deferenda sit, qui multa inventis addiderunt, vel quæ à primis arripuerunt, hauseruntq́ue, illuminatiùs, & ordinatiùs posteris tradunt, ut novissimè advertit, & probat Pat. Ioan. Pineda in Eccles. cap. 12. versic. 12. num. 3. pag. 1206. & ante eum ex nostris, plura congerens, Sim. de Prætis proœmio ad lib. de interpret. ult. volunt. n. 16. ubi asserit, [sect. 13] hâc solâ ratione posse Doctorem, suum appellare librum illum, in quo omnia dicta aliena reposuit, de suo autem nihil adiecit, arg. l. 2. circa princ. D. de orig. iur. ibi: Non quia Papyrius de suo quicquam ibi adiecit, sed quòd leges sine ordine latas in unum composuit; auth. ut cùm, de appellat. cognosc. §. aliud quoque capitulum, ibi: Et dispersas, [sect. 14] & eorum, quæ de glossis Accurs. dicit Bart. in l. 2. D. de concussion. Paul. de Castro in auth. cessante, circa fin. C. de legit. hæred. & de suis operibus Speculator [sect. 15] in tit. de not. crim. §. ut autem, dicens: Vt autem ex aliorum sparsis velleribus telam nobis ordiamur politam, &c. Quod sumere potuit ex D. Hieronym. in præfat. comment. epist. ad Ephes. dum ait: Nunquid aut Tertullianus Beatum Martyrem Cyprianum, aut Cyprianus Lactantium, aut Lactantius Hilarium à scribendo deterruit? stamina & filannonum, quam ponunt priores, ut posteri vestem inde conficiant. Quibus addo [sect. 16] Clement. Alexand. lib. 6. Strom. cap. 1. ubi ostendit Philosophos & Poëtas Græcos, quorum variæ sectæ fuerunt, confessos esse, præcipua sua de moribus dogmata à Socrate accepisse. Quin & plura alios ab alijs invicem surripuisse, & aliorum libros ab illis obletos tanquam suos sibi vendicasse. Macrob. ubi supr. qui ait, quòd quemadmodum apes succum varium in unum saporem misturâ quadam, & proprietare spiritus sui mutant: [sect. 17] Nos quoque quidquid diversa lectione quæsivimus, committemus stylo, ut in ordinem eo digerente coalescat. Nam & in animo melius distincta servantur, & ipsa distinctio non sine quodam fermento quo conditur universitas, in unius saporis usum libamenta confundit, ut etiam si quid apparuerit, unde sumptum sit, aliud tamen esse, quam unde sumptum noscetur, apparet. Et Lucian. in Dialog. Piscator, sive reviviscentes in princ. [sect. 18] qui cum antiquis Philosophis loquens, sic ait: Quin & hæc ipsa, quæ proloquor, unde quam à vobis accepi? ac instar apiculæ decerpens, hominibus ostendo? At illi laudant, ac uniuscuiusque florem, unde, & a quo, & quemadmodum collegerim, cognoscunt, meq́ue oratione ob floriferam hanc messem commendant. Sed verius vos ipsos, ac prata vestra amœnissima, qui tam varia, & versicoloria produxistis, extollunt. D. quoque August. q. de Trinit. cap. 3: Vtile est (inquit) plures libros à pluribus diverso stylo etiam de eisdem quæstionibus fieri, ut ad plurimos res ipsa perveniat ad alios quidem sic, ad alios autem sic. Et Hippoc. in lib. de arte: Scientiæ, inquit, votum ac opus est, invenire aliquid eorum, quæ nondum inventa sunt, similiter & semiperfecta ad finem perducere & absolvere. Et ut omittam [sect. 19] celebrem illam Hostiensis, Innocentij, Abbatis, & aliorum disputationem in cap. quod super his devoto, ubi generaliter tractant de dominio rerum, quæ ab infidelibus possidentur; & an, & quando ab illis auferri possit? de quo etiam latè agunt omnes Theologi post D. Thom. in 2. 2. q. 10. artic. 10. idem D. Thom. de regim. Princip. lib. 3. cap. 9. D. Anton. in 3. part. sum. tit. 22. cap. 5. §. 8. Sylvest. verb. Papa, q. 7. Franc. Topius in tract. de post Princip. sæcul. §. 7. num. sinal. Navarr. in cap. novit, de iudic. notab. 4. doctissimus Præses Covarrub. in regul. peccatum, 2. part. §. 10. Ferdin. Menchaca lib. 1. quæst. illust. cap. 24. Molina de iust. & iure, tract. 2. disput. 106. Ludovic. Turrian. de Fide, Spe, & Charitat. q. 10. per duodecim articulos, ex pag. 619. ad 662. & plures alij relati per Thom. Sanchez in sum. 1. part. lib. 2. cap. 1. & seq. & Sayrum in Clavi Regia, 2. tom lib. 9. cap. 4. Peculiariter [sect. 20] de his nostris Indis Occidentalibus omnium primus disputare cœpit insignis ille [sect. 21] Doctor Ioannes Lupus de Palacios Rubios, edito in hanc rem tractatu, cui titulum fecit: Insularum maris Oceani, ad quem se remittit in tract. de obtemp. Regn. Navarr. 2. par. §. 1. in fin. cuius tamen copiam nusquam habêre potui. Posteà etiam in eodem argumento valdè insudavit notissimus ille Chiapensis Episcopus, D. Fr. Bartholomæus de las Casas, qui Hispali bonis parentibus natus, & post sacrorum Canonum studium Sacerdotij ordinem adeptus, cum ad insulam Hispaniolam, sive Sancti Dominici inter primos illius ætatis homines traiecisset, & in sæculo manens, sæcularibus negotijs implicatus, militares adversus Indos expeditiones observasset, & damna, & iniurias quas illis fieri videbat, toto animo [sect. 22] dolêrat, pio semper, & ardenti eorum tuendorum zelo, & charitate flagravit, & cum parum suis consilijs, & sermonibus proficere cerneret, anno 1515. primum, & iterum anno 1517. in Hispaniam redijt, & enixis ac repetitis libellis, & orationibus Indorum causam defendit apud Ferdin. Regem Catholicum, & eo paulò pòst ex vita discedente, apud Caroli Cæsaris, tunc Flandriæ commorantis, Gubernatorem & Consiliarios, & posteà eundemmet Carolum Barchinonæ personaliter adiens, plura pro illorum libertate, meliori conversione, gubernatione, & tractatione proposuit, & aliquibus pro voto impetratis, alijs per illius temporis comperendi nationes suspensis, rursus insulam S. Dominici repetijt, ibiq́ue ordinem Prædicatorum ingressus & professus, & multa pro eisdem Indis iuvandis constantissimè passus, ad Novam Hispaniam transitum fecit, in qua non minori curâ susceptam Indorum clientelam prosecutus fuit. Posteà verò Episcopatu de Chiapa donatus, prout maiori fulgebat auctoritate, maiori etiam ardore, & solicitudine in idem studium incubuit. Sed cùm ob militum duritiam, & auri, atque argenti semper crescentem cupiditatem, non ut oportebat, iustissimis & sanctissimis Regijs edictis in regionibus adeò longinquis obtemperari videret, suaq́ue monita multis exosa, alijs verò difficilia, aut impossibilia iudicari, Episcopatui, quem hâc tantum causâ susceperat, consulto prius romano Pontifice, renunciavit, & iterum in Hispaniam reversus, anno 1539. nullum non lapidem movit, ut verbo, & scriptis iniurias & calamitates Indorum ostenderet, & ut eis obviam iretur expostularet. Sumptâq́ue [sect. 23] hinc occasione, & ut apologijs respondêret, quas eodem tempore Ioan. Gines. Sepulveda contra aliquas eius propositiones evulgaverat, libros quosdam scripsit, quorum primus continet tractatum comprobatorium supremi Imperij, & universalis dominij, quod Reges Castellæ, & Legionis super Indis Occidentalibus habent, eiq́ue triginta propositiones, & aliqua principia ad idem argumentum pertinentia subiunxit. Secundus, capita cuiusdam disputationis amplectitur, quæ anno 1550. coram Regio Senatu, & alijs doctissimis viris inter Episcopum & Ginesium habita fuit eiusdem Senatus auctoritate, ab eruditissimo Fr. Mag. Dom. Soto, qui ibîdem interfuit, in summam redacta. Tertius, quartus & quintus de damnis, quæ Indi patiebantur, eorum libertate asserenda, commendisq́ue tollendis pertractant. Sextus quoddam confessionarium continet, cuius terrore, ij, qui cum Indis versabantur, à confessarijs examinandi essent. Hi libelli Hispali typis excussi anno 1550. & 1552. per omnium ora, & manus vagari cœperunt. Sed posteà [sect. 24] quia sine Regij Senatus auctoritate editi erant, & alijs iustis de causis colligi, & asservari iussi sunt, & præcipuè dictum confessionarium, ad quod intercipiendum Regia schedula expedita reperitur Vallisoleti 5. Septembr. ann. 1550. quæ extat in 1. tom. sched. impr. pag. 231. Vltra hos tractatus [sect. 25] alium scripsit, quem appellavit testamentum, & alium, cui codicilli nomen apposuit, quos ante mortem Regi Philippo II. præsentasse, auctor est Fr. Eman. Roderic. 2. tom. quæst. Regul. q. 99. art. 4. Refert etiam Fr. Aug. Davila Padilla in hist. Mexic. Ord. Prædic. lib. 1. cap. 99. alium librum scripsisse Latino, & Hispano sermone de promulgatione Evangelij, & alium ingentis voluminis, cui de iuvandis & fovendis Indis titulum fecit, & Mexici in Biblioth. Dominicani Cœnobij asservatur. Et tandem summus hic vir, [sect. 26] libertatis Indorum usque ad mortem propugnator acerrimus, plenus dierum & virtutum Vallisoleti occubuit, ut latiùs hæc omnia, & alia ad eius vitam, laudes & labores, quos pro Indis suscepit, spectantia, recenset [sect. 27] Hieron. Benzo hist. Ind. lib. 1. c. 16. Fr. Aug. Davila ubi sup. ex c. 97. usque ad 107. Fr. Thom. Castell. in hist. Lat. Ind. 1. par. Fr. Vincent. de las Casas in hist. Mexic. lib. 1. Fr. Alfons. Ferdin. in hist. Eccles. nostri temp. lib. 1. cap. 6. Ioan. Boter. in relat. univers. 4. p. lib. 3. pag. 63. Ant. Herrera in hist. gen. Ind. decad. 2. lib. 1. cap. 11. pag. 20. & lib. 2. cap. 3. pag. 33. & 34. & cap. 6. pag. 40. & cap. 15. & 16. & 21. & lib. 4. cap. 2. 3. 4. & 5. & decad 3. lib. 2. cap. 3. 4. & 5. ubi notabiles rationes continentur, quas Barchinonæ ann. 1519. coram Imperatore Carolo V. Episcopus Darienis, & Licentiatus de las Casas habuerunt, de quibus etiam agit Hieron. Benzo in sua hist. Novi Orb. lib. 1. cap. 16. & aliqua tangit Ludovic. Cabrer. in vita Philippi II. lib. 7. cap. 8. pag. 419. Episcopi Chiapensis temporibus prædictus [sect. 28] etiam Ioan. Ginesius de Sepulveda floruit, qui, ut præter alios refert Ant. Possev. in apparat. 1. tom. pag. 880. Cordubensis fuit, Theologiæ, & bonarum litterarum impensè doctus, ac Caroli V. Imper Historicus. Hic annos 81. cœlebs, & in diversis studijs versatus, insumpsit, & obijt ann. 1572. sepultus in Putalbani municipij æde maximâ prope Cordubam & varia opera scripsit, quæ cùm sparsim varijs temporibus fuissent à Typographis evulgata, demum ab Arnoldo Myllio conquisita, simul in lucem edita sunt in officina Birmanica Coloniæ anno 1602. Et inter reliqua, ut audio, peculiarem librum elucubravit de iustis causis belli contra Indos suscepti: cuius ratione, cum in pluribus Episcopi Chiapensis assertionibus contrairet, & inter illos, verbo & scripto, privatim & publicè multæ contentiones habitæ fuissent, apologiam quandam pro prædicti libri defensione vulgavit. Horum librorum copiam usque adhuc habêre non potui, [sect. 29] fuerunt quippe auctoritate Regiâ in Hispaniæ, & Indiarum Provincijs interdicti, schedulâ ad id apud D. Martinum expeditâ 19. Octob. ann. 1550. quæ extat in d. 1. tom. sched. imp. pag. 230. ubi huius prohibitionis ratio ea esse dicitur, quia extra Regnum typis excussi fuerant, & quia non convenit, ut materiæ eiusmodi sine expressa & peculiari Regis licentia pertractentur, & publicæ factæ, vulgi linguis, & manibus conterantur. Accipio etiam ex relatione Fr. Aug. Davila in d. hist. Mexic. Ord. Præd. lib. 1. cap. 103. pag. 403. quendam [sect. 30] Licenciat. Frias de Albornoz in eodem argumento laborasse, & tractatum de conversione & debellatione Indorum scripsisse, qui tamen, quoniam aliqua continebat, quæ Evangelicis præceptis adversabantur, Quæstorum Fidei sedulâ diligentiâ interclusus fuerit. Viguit quoque eâdem ætate [sect. 31] quidam Pet. Malferitus I.C. Patricius Balearis, ad cuius manus cum confessionarium Episcopi Chiapensis pervenisset, & in eo aliqua perlegisset, quæ iustitiæ Nostrorum Regum in occupatione harum Provinciarum nocêre poterant, copiosum quoddam, & non malè doctum consilium, sive apologeticum (ut ipse vocat) iuris responsum commentus est, quo intrepidè illam defendit, illudq́ue ad potentiss. D.D. Maximilianum Bohemiæ Regem, Austriæ Archiducem, direxit, qui eâ tempestate Carol. V. in Regnis Hispaniæ vices gerebat. Quod responsum extat inter consilia Iacobi Mandeli Albani, vol. 2. & est 769. in ordine. Marquardus [sect. 32] etiam de Susanis tractatum eodem fermè tempore fecit de Iudæis & infidelibus, in cuius prima parte cap. 14. per tot. an, & quando infideles debellari, & proprijs bonis spoliari possint? pertractat, & de his nostris Indis, & eorum subijciendorum titulis speciatim nonnulla considerat. Idem etiam licèt magis perfunctoriè tetigit [sect. 33] Franc. à Vargas in tract. de auct. Pontif. & Episcop. iurisd. qui habetur inter tract. Doct. tom. 13. p. 1. ex pag. 113. ubi confirmatione 10. fatetur, multum in hac re Scriptores suæ ætatis super conciliandis contrarijs Innocent. & Hostiens. opinionibus dissentire, se tamen omnium eorum sententias omnibus collatis disputationibus ad concordiam, meramq́ue veritatem reducere conatum in suis commentarijs: quos tamen ego vidêre non potui, & an typis excusserit, prorsus ignoro. Doctissimus [sect. 34] item Mag. P. Domin. Soto aliqua hunc articulum concernentia doctè, & graviter pungit in lib. 4. de iust. & iur. q. 4. art. 1. & seq. & in 4. dist. 5. q. unicâ, art. 10. pag. 266. & seq. ubi addit, sibi in animo esse in lib. 4. de iust. & iur. tractatum edere de ratione promulgandi Evangelij, primum in obsequium Fidei, deinde in gratiam Christianorum Principum. Quem tamen tractatum an ediderit, nescio; nunquam enim illius copiam assequi potui, licèt eum citari videam à Ferd. Menchaca, lib. 1. quæst. illustr. cap. 10. num. 10. Idem mihi contigit in scriptis [sect. 35] Ioan. Matienço, qui fuit in his Peruanis Provincijs Argentini Prætorij pluribus annis Senator, & ultra Dialog. Relatoris & accurata commentaria, quæ edidit sup. lib. 5. Recop. alium etiam librum, quem ipse in illis citat, paraverat, sub titolo de stylo Cancellariæ, & refert se in eo plura pro defendenda Indorum debellatione & subiectione dixisse in tit. 1. præeminentia 17. casu 20. declar. 9. §. 1. gloss. 1. Adquem etiam se remittit nonnulla eiusdem argumenti leviter tagens, in alio libro manuscripto Hispani sermonis, quem penes me habeo, & inscribitur de moderatione, sive gubernatione Regni Perù; [sect. 36] qui tamen iudicio meo tumultuariè ab auctore scriptus videtur, & pauca continet, quæ nobis eandem rem pertractantibus usui, & adiumento esse potuerint, ut ex utriusque operis collatione patebit. Franciscus [sect. 37] etiam à Victoria, Dominicani Ordinis fulgentissimum Sydus, ultra celebres illas disputationes, quas de iure belli conscripsit, duas alias elucubravit, quibus de Indis insulanis, titulum fecit, ubi plures rationes, sive causas enumerat, ob quas illis bellum infligi possit, & veros dominationis Regum nostrorum titulos à falsis, & affectatis magistrali resolutione distinguit. Dom. quoque Gregorius [sect. 38] Lupecius Regius in supremo Indiarum Senatu Consiliarius, & ob eximiam utriusque iuris peritiam & indefessum laborem omni sæculo commendandus, ut aurea, & ardua glossemata, sive commentaria ostendunt, quæ circa Hispanas septem Partitarum leges scripsit, sine quibus manca profectò Hispani fori iurisprudentia videri posset. Hic inquam talis, tantusq́ue Præceptor, totis nervis in hoc idem argumentum dominationis Indiarum intendit, & cùm plura hinc inde allata tentasset, tandem relectiones Victoriæ, de quibus diximus, summopere probans, eas ad litteram transtulit, & viginti columnis consumptis, vix, & ne vix quidem se ab hoc labyrintho extricare potuit in l. 2. tit. 23. part. 2. verb. Acrecentar el pueblo a su Fè. Alia quoque [sect. 39]alij tam Theologi, quàm utriusque Iuris, atque etiam historiæ professores de eodem articulo varijs in locis tetigisse reperiuntur, ut constabit ex Ioan. Maior. in 2. Sent. dist. 44. q. 3. Alfons. à Castr. de iusta hæret. punit. cap. 14. Alfons. Guerrer. in speculo Princip. cap. 3. num. 5. Pet. Bellino in tract. de bello, 2. part. tit. 12. Ioseph. Acosta in libris de procuran. Ind. salute, præcipuè lib. 2. cap. 2. Cuius doctissima [sect. [40]] & elegantissima scripta meritò laudat Ant. Possevin. in apparat. 1. tom. pag. 964. Ferdinand. Menchaca lib. 1. controvers. illustr. cap. 10. n. 10. & 11. & cap. 24. per tot. Fr. Ant. à Corduba in suo quæstionario, lib. 1. q. 59. Dominico Bañez, Aragone, Salone, Lorca, & alijs Theologis recentioribus in 2. 2. q. 10. art. 10. Lud. Molin. de iust. & iur. tract. 2. disp. 105. & 106. Greg. de Valent. in 2. 2. disp. 1. punct. 7. in resp. ad 2. & punct. 8. per totum, Ioanne Azorio lib. 8. instit. moral. cap. 24. & 25. Eman. Roderic. 2. tom. quæst. Regul. q. 99. art. 4. & tom. 3. quæst. 32. art. 4. Anastas. Germonio de sacror. immunit. lib. 3. cap. 13. per tot. præcipuè ex num. 29. Petr. Matthæo in lib. 7. Decretal. sub t t. 9. de insulis Novi Orb. pag. 74. & seq. illust. & eruditiss. Card. Bellarm 1. tom. controvers. 3. de Rom. Pontif. lib. 5. c. 2. & in recognitione suorum librorum in addition. eiusdem cap. §. 2. Camill. Borrell. de præstan. Reg. Cathol. cap. 46. ex num. 224. Ant. Possevin. in Bibliot. tom. 1. lib. 9. cap. 15. & seqq. ubi de conversione Indorum aliqua tradit Fr. Thom. à Iesu in tract. de procuran. omnium gentium salute, lib. 2. par. 1. cap. 5. & lib. 5. p. 1. P. Lud. Turriano in tract. de Fide, q. 19. disput. 51. & 52. & sequentib. P. Ioan. de Salas de legibus, q. 95. disput. 7. sect. 4. pag. 120. & q. 96. disp. 10. sect. 3. pag. 227. Ioan. Boter. in suis relat. univers. 2. part. lib. 4. ex pag. 238. ad 240. & 4. part. lib. 3. per totum, præcipuè pag. 72. Anton. de Herrera in hist. gener. Ind. decad. 1. lib. 2. cap. 4. Lud. Cabrera in vita Philippi II. lib. 7. cap. 8. Ferdin. Rebell. de obligat. iust. lib. 18. q. 23. per tot. ubi licèt de titulis Indiarum Orientalium dumtaxat pertractet, idem est ac si de Occidentalibus disseruisset, Lud. à Paramo de origin. Inquis. lib. 3. q. 1. opin. 3. n. 123. ubi citat, de eodem agentem quendam auctorem nomine Vazquez cons. 8. quem invenire non potui; [sect. 41] sicuti neque admonitionem quandam de legatione Evangelica ad Indos capessenda, quam audio his temporibus scripsisse Iust. Heurnium Ioan. filium, & typis editam Lugdun. Batavor. apud Elzivericum in 8. Vidêre autem licuit, & iuvit, quod latissimè, & multum in nostris terminis scribit [sect. 42] D. Marta in tract. de iurisd. lib. 1. cap. 24. ubi Romani Pontificis potestatem super Regnis, & bonis infidelium intrepidè admittit, & Hieron. Zevall. 1. tom. pract. commun. q. 735. ubi occasione illius quæstionis, quam disputat, an filij infidelium possint invîtis parentibus baptizari, de titulo subiectionis Indorum aliqua tangit. Quod idem [sect. 43] ipse auctor, quæ eius est diligentia, & studium de Republica litteraria, & Nostrorum Regum dignitate benèmerendi, in eorum, ut inquit, gratiam, latiùs prosequutus est in quarto tom. earundem pract. commun. q. ult. ex n. 168. usque ad num. 324. ubi num. 174. mutuatis verbis Petri Malferiti. d. cons. 769. insano labori se indulgêre velle testatur, ut veritas huius quæstionis, & Indiarum Regni retentio luce meridianâ clarior omnibus illucescat, quod an impleverit, aliorum iudicio relinquo. Meritò [sect. 44] tamen ibîdem ex num. 175. ad 182. ad hoc opus ex professo suscipiendum desiderat, & appellat insignes illos, & præstantes Iurisconsultos, & Regis nostri potentissimi Præsides & Consiliarios, quorum nomina refert. Magnos [sect. 45] enim magna aggredi, & in magnis laborare ratio suadet, ut latè docet Arist. lib. 4. & hîc cap. 3. & egregio schemate ostendit Lucianus in dialogo 4. Sed nos [sect. 46] eo tempore, quo Zevall. hanc ultimam quæstionem in vulgus emisit, scripta hæc, quæ nunc in publicum edimus, in privatis schedis continebamus, gavisiq́ue sumus, & ingenio nostro gratulati, quòd post tantos viros, qui in hoc studio, sive stadio certarunt, & in hanc uberrimam messem manum miserunt, prodire adhuc in lucem, Deo votis nostris annuente, non usquequaque contemnendi, possîmus, & piam illam Moabitidem imitati, spicilegium, neque sterile forsitan, neque infructuosum conficere. Et quamvis [sect. 47] summa illa eruditionis fastigia, quæ Zevallos exoptat, æquare non valeamus, neque in Orchestra, sed in imis istis subselijs locum habêre meruerimus, non ideò tamen ab incœpto itinere desistemus. Potest enim non inconcinnè huc referri quod in Oratore Cicero ait: Si quem aut natura sua, aut illa præstantis ingenij vis fortè deficiet, aut minus instructus erit magnarum artium disciplinis, teneat tamen eum cursum, quem poterit. Prima enim sequentem, honestum est in secundis, tercijsq́ue consistere. Nam in Poëtis non Homero soli locus est (ut de Græcis loquar) aut Archiloco, aut Sophocli, aut Pindaro, sed horum vel secundis, vel etiam infra secundos. Nec verò Aristotelem in Philosophia deterruit à scribendo amplitudo Platonis: nec ipse Aristoteles admirabili quadam scientia & copia cæterorum studia restinxit. Alacrior quoque ad hanc pugnam capessendam insurgo, quoniam audio etiam his ultimis annis librum quendam sine Auctoris nomine pervulgatum esse, de his Indicanæ dominationis iuribus plura tractantem [sect. 48] cui titulus est, Mare liberum, cuius copiam hucusque nancisci non potui; nam in extremas istas mundi plagas rarò similes libri perveniunt, & huius nundinatio, & relectio per sanctæ Inquisitionis officium interdicta videtur, ut constat ex ultimo indice librorum prohibitorum ann. 1612. pag. 77. Nimirum, quia ut à viro docto & pio, qui Hispaniæ ante prohibitionem illum legit, accepi, hæretici Auctoris manum & ingenium redolebat impiè in Reges nostros, & quod gravius est, in Romanam Ecclesiam debacchantis. Pro accepta scilicet eiusmodi [sect. 49] Sectariorum inverecundia, qui nullam veritatis, aut decori rationem in suis doctrinis asserendis & adstruendis habentes, quidquid in buccam venit, affirmant, & contumelijs & iniurijs magis quàm rationibus certant, ut rectè observat Balth. Chavas. de not. veræ relig. lib. 4. cap. 2. ut planè ad eos pertineat illud Greg. Nazianz. in orat. 1.: Veritatis doctrinam adulterant, omnibus assentantur, ventriloqui sanè, & vaniloqui, voluptatibus suis servientes, verbis ex terra prolatis, & in terram pessum euntibus, ut maximam apud vulgus gloriam, & nominis celebritatem consequantur. Cui [sect. 50] libro, postquam hunc nostrum typis cudendum tradidimus, plenè respondisse video, doctum pariter ac reverendum Patrem D. Seraphinum Freitas Lusitanum in altero cui de iusto Imperio Asiatico, titulum fecit, ubi Indi Orientalis navigationem, & conquisitionem per Lusitanos factam, eruditè defendit, & nonnulla etiam breviter pungit, quæ ego latiùs pro his nostris Occidentalibus disserueram, ut Lectori facilè ex utriusque tractationis collatione patebit. Eundem laborem, licèt non ita serio, aggressus quoque videtur alter novissimus Lusitanus, cui nomen Benedictus Ægidius, in commentarijs ad l. ex hoc iure, D. de iustit. & iur. 1. part. cap. 3. ex num. 13. ad 32. sed neque hic nostrum usquequaque inutilem reddet. Pergam igitur macte animo, distinctis capitibus singulos titulos, qui mihi in hanc rem perpendi posse videntur trutinans, & exornans, obsoletis nitorem, ut cum Plinio loquar, fastiditis gratiam, dubijs fidem, & vetustis novitatem adstruere curans, & in unoquoque quid affirmandum, quid improbandum sit ex animi mei sententia citra omnem amoris, & lenocinationis speciem resolvens. Non enim ignoro, [sect. 51] mendacis hanc pœnam esse, ut etiam cùm vera dicat, ei non credatur, sicuti apud Laërti. lib. 3. Arist. tradit, & D. Hieronym. epist. 37. ad Iulian. & habetur Eccles. 20. 26: Opprobrium nequam in homine mendacium, & in ore disciplinatorum assiduè erit. Et adulatores [sect. 52] sibi, & ijs, quibus arridere cupiunt, necem inferre, ut præter alios optimè & novissimè probat Dom. Regens Valençuel. cons. 99. num. 76. & eleganti carmine ostendit Iacob. Billius Carthus. in Antholog. sacra, sic inquiens: Lingua assentatrix vitium loquentis acerbat, Et delectatum crimine laude ligat. Nulla sit ut lapso reparandæ cura salutis Blanditur soniti dum malè suasus honor. Libera sit potius vox correctoris amici, Serpere ne fibris cæca venena sinat. Nec credens medici verbis fallacibus æger, Noxia laudatæ vulnera pestis amet. 
 
 # 2 CAPVT II. De primo debellationis & dominationis Indiarum Occidentalium titulo, quem gloriosissmi Hispaniæ Reges ex divinæ voluntatis concessione habere posse videntur, à qua omnium Regnorum iura dependent, & quibus illa vaticinijs, & prodigijs fuerit insinuata? SVMMARIVM Capitis II. -  1 Deus omnium rerum est auctor, actor & moderator. -  2 Deus non solùm præest rebus omnibus sed interest, & inest. -  3 Deus omnium Regnorum arbitrium in sua manu habet. -  4 Regna & Imperia omnia immediatè à Deo proveniunt, & pendent, & plurima iura & auctores, qui de hoc tractant. -  5 Reges omnes, & Imperatores cur in suis titulis scribant, se Dei gratia regnare? -  6 Dei gratia se regnare dicunt aliqui Reges & Duces, ut ostendant, se nullum alium superiorem in terris agnoscere, & plurimi auctores, qui de hoc tractant. -  7 Dom. D. Franc. de Alfaro, Senator Limensis meritissimus, laudatur. -  8 Regna & Imperia omnia cur Deus caduca, & instabilia esse voluerit? -  9 Regnum a gente in gentem potest transferre Deus cum causa, & sine causa. -  10 Regnorum innumeri casus, & mutationes remissivè adducuntur, & plurimi auctores, qui de hoc agunt, latissimè recensentur. -  11 Gens nulla reperitur, quæ certam suæ originis & Regni rationem & successionem reddere possit, præter Hebræam. -  12 Romanorum Monarchia, sicut aliæ, cecidit; quamvis se æternam futuram iactaret. -  13 Fortuna adversus imperia, & civitates idem ius habet, quod adversus imperantes. -  14 Regna suas ætates habent, sicut homines, & internas causas pereundi. -  15 Manilij poëtæ elegantia carmina de imperiorum mutatione. -  16 Diogenis iocus in mutationem rerum. -  17 Imperiorum & Regnorum mutationes & casus, qui Lunæ & Stellis tribuunt, graviter errant. -  18 Fati, fortunæ, & sortis nomine Ethnici, Dei absolutam voluntatem significare volebant. -  19 Mundi æterna lex est, ut omnia in eo morti, & mutationi sint subiecta. -  20 Deus solus mortis & mutationis est expers. -  21 Iusti Lipsij elegantissima verba de rerum & Regnorum mutationibus expenduntur. -  22 Hispaniam summum Imperium Orbis habituram Vaticinij in modum proponit Iust. Lipsius. -  23 Hispaniæ Reges titulum dominationis Novi Orbis ex promissione & concessione divina habere videntur. Et numer. 31. -  24 Rem suam quilibet potest ad alium transferre. -  25 Deo auctore & ductore quæ fiunt, iniusta censeri non possunt. -  26 Cap. Dominus noster 23. q. 2. expenditur, & illustratur. -  27 Moysis bella contra Amorrhæos, & alios ex sola divinæ voluntatis observatione excusant August. Abulens. & alij, quorum loca expendutur. -  28 Sapientia locus cap. 12. vers. 12. explicatur, & exornatur. -  29 Deus iustè potest, omnes gentes etiam innocentes perdere, imò & beatos damnare, si id sibi placeret. -  30 Deus cur comparetur figulo, & creatura luto ab Isaia, & D. paulo. -  32 Repetitionis & prolixitatis vitium fugiendum. -  33 Thom. Bozius securè admittit concessionem Novi Orbis à Deo Hispaniæ Regibus factam, ob zelum religionis, & alias virtutes. Et num. 35. -  34 Cantic. cap. 4. de Austro perflante, & aromatibus fluentibus, intelligitur de conversione Indorum. -  36 Sibyllarum carmina à Virgilio relata, commodè de Hispaniæ Regibus applicantur. -  37 Alanus Copus titulum, quem Reges Hispaniæ in utraque India habent, multum extollit, tanquam à Deo concessum. -  38 Reges Catholicos Hispaniæ videri electos, & vocatos à Deo ad reducendos, & gubernandos populos Indorum, sicut olim Moysis ad reducendum & gubernandum populum Israelit. Camill. Borrel. apertè testatur. -  39 Benedictionem & pro missionem dilatationis Imperij sui factam Ecclesiæ à Prophetis, posse etiam intelligi de Regibus Hispaniæ, docet D. Valdesius. -  40 Indiæ Orientalis titulum Regibus Lusitaniæ ex divina approbatione, & quasi concessione competere, docet Pet. Rebellus, & idem procedit in Occident. -  42 Novi Orbis Imperium, & conversionem Hispanis Deum reservare, & concedere voluisse, multis prodigijs & ostentis prædictum fuit. Et numer. 47. -  42 Regnorum calamitates & mutationes solet semper Deus prodigijs, & portentis ostendere, quod plurimis exemplis, & auctotibus remissivè probatur, & quæ sit causa? Num. 43. -  44 Calamitatum & suppliciorum imminentium Deus priùs homines monet, ut resipiscant. -  45 Psalm. 59. versus expenditur. -  46 Ieremiæ verba cap. 6. & 18. expenduntur. -  48 Evangelij propagationem inter Gentiles faciendam multis vatincinijs, & carminibus Sibyllarum Deus prædixit. -  49 Indi Insulæ Hispaniolæ habuerunt notabile oraculum de Hispanorum adventu. -  50 Dæmon sæpè compellitur à Deo veritatem dicere. -  51 Prodigia & ostenta plura notanda, quæ Mexicani habuerunt de adventu, & dominatione Hispanorum & auctores, qui de illis scribunt. -  52 Mexici prædixit adventum, & dominationem Hispanorum quidam captivus, qui de more sacrificabatur. -  53 Mexici ante adventum Hispanorum homines armatos, fleviles voces, cometes, igneos globos, & alia ostenta apparuisse. -  54 Motezuma Monarcha Imperij Mexicani plura habuit oracula, & ostenta suæ calamitatis, & adventus, & dominationis Hispanorum. Et num. 55. & 56. & sequentibus. -  56 Avis nimis peregrina, & prodigiosa Motezumæ adducitur. -  57 Papania Motezumæ soror, mortua revixit, & ei suum interitum, & Hispanorum adventum prænuntiavit. -  58 Quæcalcoati vir prudens, Novæ Hispaniæ incolis priscis, temporibus, Hispanorum adventum, & dominationem prædixit. -  59 Mexicani quator sæculis ante adventum Hispanorum, illius vaticinium habuerunt, & a maioribus in posteros derivarunt. -  60 Iucatanenses vaticinium habuerunt, bomines Crucis vexillum, & vaccas secum afferentes, eorum dominaturos. -  61 Misteca in regione reperitur notabile præsagium adventus, & dominationis Hispanorum à dæmonibus editum. -  62 Argentei fluminis in regione, Origuara prænuntiavit incolis adventum Hispanorum, & Novæ Religionis Prædicationem. -  63 Vaticinium, notabile adventus Hispanorum, quod Rex Tidore, se habuisse, illis significavit. -  64 Rex insulæ de Tidore voluntariè imperium suum Hispanis reliquit, se ita à Deo monitum dicens. -  65 Peruano in Regno multa vaticinia, prodigia, & ostenta Hispanorum adventum, & dominationem prænuntiarunt, & quæ illa? -  66 Mures & locustæ Peruanis nunquam visæ, in adventu Hispanorum, eos prodigiosè infestarunt. -  67 Potosi montis argentei divitias Hispanis à Deo servari, vox cœlitus emissa prædixit. -  68 Psalm. 64. versus, qui de gentibus signis Dei turbandis loquintur, de Indis Novi Orbis accipitur. -  69 Fortunæ casibus omnia mundi bona, & Regna, etiam tunc, cùm maximè florent, subiecta esse. DEvs [sect. 1] omnium rerum est auctor & actor, æterna & provida mens, quæ cœlorum perennes orbes, quæ syderum inæquales cursus, quæ elementorum alternas vices, quæ denique omnes res superas, inferas, temperat, moderatur gubernat. Spargit quoquo versum æterna illa lux suos radios, & uno eodemq́ue, ut ita dicam, ictu, sive nictu, sinus omnes, & abyssos penetrat cœli, terræ maris. Nec [sect. 2] præest solùm Divinitas hæc rebus omnibus, sed interest, imò inest, res omnes inspicit, adit, cognoscit; & cognitas, immotâ quadam & ignotâ nobis serie dirigit, ac gubernat, ut præclarè scriptum reliquit Iust. Lipsius lib. 1. de constant. c p. 13. Quo fit, ut pariter in sua voluntatè & potestate habeat [sect. 3] omnium Regnorum & Imperiorum arbitrium, & distributionem, [sect. 4] nullusq́ue temporalis status, aut principatus reperiatur, qui à Deo auctore naturæ immediatè non proveniat, atque dependeat, licèt ipsi Principes, & Monarchæ mediante humanâ volutate & institutione ad eorum fastigia provehantur, ut habetur 1. ad Rom. 13. Timot. 3. Proverb. 8. & egregiè probat l. 1. 1. inter claras, C. de summ. Trinit. l. 1. C. de veter. iur. enuc. in princ. l. ult. C. de quadr. præscript. cum alijs, D. August. in cap. quo iure, 1. distinct. cap. Constantinus, cap. duo sunt, cap. si Imperator. 96. distinct. cap. si ex bono de pœn. distinct. 4. D. Chrysost. hom. 23. in d. epist. ad Rom. l. 5. 6. & 7. tit. 1. par. 2. D. Thom. lib. 1. de regim. Princ. Dom. Soto lib. 4. de iust. & iur. q. 4. art. 1. Did. Perez in proœmio ordinam. col. 7. Minchaca in præfat. controvers illustr. num. 119. & 139. Covarrub. in pract. cap. 1. Mich. Salon. de iust. & iur. tom. 1. tract. de Dom. q 2. art 1. concl. 2. Omphali de civili Polit. lib. 2. cap. 1. num. 1. & plurimi alij relati à Bobadilla in Polit. lib. 2. cap. 17. num. 2. vers. Puedense, Zevall. in pract. lib. 4 q. fin. ex num. 237. P.M. Fr. Anton. Perez in Laurea Salmantina, certamine 5. exposit. de hom. præfect. pag. 296. & seq. Pat. Franc. Suar. omnino videndo in defens. contra sect. Anglican. lib. 3. cap. 2. num. 10. & seqq. & Petr. Andrea Canonherio in Aphorism. Hippocrat. polit. 1. tom. pag. 1. & 2. Qua de [sect. 5] causa omnes benè cordati Reges & Imperatores suorum titulorum initio, se Dei gratiâ regna, quibus potiuntur, habêre, piè & humiliter profiteri solent. Quamvis [sect. 6] aliqui ambitiosiùs, simul etiam sub hac præfatione ostendere velint, nullum alium in terris supperiorem agnoscere. Vt constat ex ijs, quæ latè notant Castell. & Burg. de Paz in proœm. leg. Taur. n. 30. Gregor. Lop. & eius additionat. Barth. Humada in proœm. part. gloss. 7. Paris de Puteo in tract. de Duell. lib. 7. §. an Comes, num. fin. Redin. de maiest. Princ. in princ. n. 22. Chassan. in proœm. ad consuetud. Burgun. verb. Par la grace, Francisc. Marc. decis. 163. num. 1. part. 1. Petr. Foller. in tract. de censib. fol. 15. n. 8. cum seqq. Carol. Tapia de constit. Princip. in rubr. num. 3. Anton. Scappus de iure non scrip. lib. 2. cap. 2. ex num. 3. Menoch. cons. 2. num. 104. Anastas. Germon. de Indul. Apost. in initio, fol. 30. Camil. Borrel. de præstan. Reg. Cathol. cap. 2. Zevall. ubi sup. num. 267. & novissimè alios citans Caldas Pereira in tract. de emption. & vend. cap. 1. num. 4. Et [sect. 7] illustris pariter, atque eruditus Dom. Don Francisc. de Alfaro huius Limani Conventus Senator meritissimus, mihiq́ue semper ob iustitiæ zelum, tuendorum Indorum ardorem, probatissimos & incorruptissimos mores, & alios necessitudinis, & familiaritatis titulos plurimum observandus, in suo eleganti tract. de offic. Fiscal. gloss. 2. Et ad hanc supremam potestatem ostendendam [sect. 8] eadem Dei providentia disponit, ut Regna & Imperia ipsa caduca, & instabilia sint, & sub perpetua quadam mutatione, & volubilitate constituta, ne à nobis ipsis stare, ac perdurare in sceptri semper dignitate existimaremur, sed ut standi, ita & cadendi, resurgendiq́ue fatur, ex eius nutu, & voluntate pendêre, [sect. 9] quæ cum causa & sine causa, illa ab alijs ad alios, & de gente in gentem transferre potest, & solet, ut apertè docemur Eccles. cap. 10. Dan. cap. 2. vers. 21. ibi: Deus mutat tempora, & ætates, transfert regna, atque constituit, & cap. 4. ibi: Dominatur excelsus in Regno hominum, & cuicunque voluerit, dabit illud, Sap. cap. 7. vers. 27. ibi: Omnia innovat, 2. ad Corinth. cap. 6. ibi: Regnum à gente transfertur; & innumeris [sect. 10] exemplis ex sacra Scriptura, quatuor Orbis Monarchijs, & omni antiquitate petitis, ostendunt, & illustrant Doctores per text. ibi in cap. translato de constitut. cap. per venerabilem 34. de elect. auth. de non alienan. rebus Eccles. §. ut autem, Cicer. lib. 1. offic. elegantissimè Ovid. lib. 15. Metamor. Propert. lib. 2. eleg. 9. Plutarc. in paralel. & apophtegm. Valer. Maxim. lib. 2. cap. 7. lib. 6. cap. 9. Tacit. lib. 6. annal. Ammian. Marcell. lib. 14. Trogus Pomp. lib. 44. Luc. Florus lib. 2. cap. 19. Polyb. lib. 8. hist. Paul. Æmil. in Dione, Auso. epig. 8. & in Lud. Sep. Sapian. in Solone, Tzetzes Chil. 4. Bocacius de casib. Princip. & plurimos alios referens Petr. Gregor. lib. 18. Syntagm. c. 1. & lib. 21. de Rep. per totum, & lib. 6. cap. 3. num. 10. & in syntax. art. mirab. lib. 22. cap. 4. Menchac. lib. 1. quæst. illustr. cap. 20. num 34. Balduin. qui eleganter loquitur in §. item ea, quæ ex hostibus, instit. de rer. divis. Thom. Bozius Eugubinus de sign. Ecclesiæ Dei, lib. 24. cap. 3. cum tribus sequentibus, & latiùs in prætermissis cap. 5. ex pag. 627. & in integris octo libris, quos de ruinis gentium & Regnorum scripsit, Theatr. vit. hum. vol. 3. lib. 4. pag. 734. & seq. Ant. Poss. in Biblioth. lib. 2. cap. 62. pag. 92. ubi ait [sect. 11] omnes mundi nationes, omniaq́ue regna sæpè mutata fuisse, ita ut nulla ferè gens inveniatur præter Hebræam, quæ certam sui originis rationem, suorumve regnorum successionem tradere valeat, doctè & copiosè Fr. Thom. à Maluenda lib. 1. de Antchrist. cap. 4. & lib. 4. ex capit. 8. ad 16. Vbi inter alias [sect. 12] Monarchias, quæ pessum ierunt, etiam Romanam constituit, quamvis stabilitatis, ac diuturnitatis suæ plura testimonia, & vaticinia iactaverit, & se æternam appellare ausa fuerit. Lælius Bisciola lib. 1. horarum subsecivar. cap. 1. Petr. Faber. lib. 1. semest. cap. 8. & 9. Vbi eleganter [sect. 13] probat, fortunam adversus urbes, & imperria idem ius habêre, quod adversus Imperantes. Valdes de dignit. Reg. Hisp. cap. 12. num. 9. Sim. Maiol. in dieb. canicul. tom. 2. colloq. 2. ex pag. 104. & tom. 3. colloq. 2. pag. 338. & sequentibus, Mart. Delrio in adag. sacr. 2. tom. adag. 286. pag. 335. Fr. Ioan. Torquem. qui in nostris terminis loquitur in Monarch. Indian. lib. 4. cap. 105. & novissimè Pet. Andr. Canonher. in d. 1. tom. Aphoris. Polit. Hippoc. pag. 543. ubi post plures, quos resert, [sect. 14] comparat Regna, & Regnorum status cum ætatibus hominum, & ortum, infantiam, adolescentiam, inventutem, virilitatem, senectutem, & interitum habêre, luculenter ostendit. Quod insinuavit etiam Iust. Lips. in centur. 3. ad Belgas epist. 31. dicens: Magna Imperia limites suos habent, quò cùm venerunt, sistunt, retroëunt, ruunt; & meliùs lib. 1. de constan. cap. 15: Vt ferro consumens quædam rubigo per naturam adgnata est: ligno exedens caries, aut teredo, sic animalibus, oppidis, Regnis, internæ & suæ causæ pereundi. Sic adeò omnia verti, ut Poëta ille eleganter scripsit: Cernimus atque alias assumere robora gentes Concidere has. Et elegantiùs [sect. 15] Manil. lib. 1. Astron. sic istos Regnorum casus, & vicissitudines canens, vel ut veriùs dixerim, lugens: Quot post excidium Troiæ sunt eruta Regna? Quot capti populi? quoties fortuna per Orbem Servitium Imperiumq́ue tulit, varièq́ue revertit? Troianos cineres in quantum oblita refovit Imperium, fatis Asiæ iam Græcia pressa est. Sæcula dinumerare piget, quotiesq́ue recurrens Lustraret mundum vario Sol igneus Orbe: Omnia mortali mutantur lege creata, Nec se cognoscunt terræ vertentibus annis Exutas variam faciem per sæcula gentes. Atque hùc etiam spectat [sect. 16] Diogenis iocus relatus a Laërtio lib. 6. Rogatus enim, quomodo sepeliri vellet? in faciem inquit: Percontanti causam quoniam, inquit, paulò pòst futurum est, ut inferiora fiant superiora: eò alludens, quod id temporis Macedones rerum potirentur, atque ex humilibus fierent excelsi. Quòd si inverterentur omnia, fore, ut cadaver etiam ex prono fieret supinum. Vnde apparet, [sect. 17] graviter errare eos, qui harum mutationum & variationum causas ad cœlestes circuitus, qui intra Lunam sunt, referendas putarunt, ut ex Plat. & Socr resolvit Arist. lib. 5. Polit. cap. 12. vel ad aliorum stellarum decreta, ut tenet Ptolom. lib. 1. quadripart. oper. cap. 2. & Peucerus in lib. de divinat. gen. Est enim verius ex divina, ut diximus, voluntate & providentia pendere, atque ordinari, [sect. 18] quàm naturæ, fortunæ, sortis, sive fati nomine Ethnici designabant, ut docet idem Arist. lib. de mundo, in fine, Arnob. lib. 2. advers. gent. D. August. & eius addition. Lud. Vives lib. 5. de Civit. Dei, cap. 9. & eruditè prosequitur Pet. Greg. d. lib. 21. de Repub. cap. 3. Mar. Ant. Muret. omnino legendus in orat. de fato apud Senecam pag. 279. & lust. Lips. lib. 1. de constan. cap. 17. & 18. & sic est explicandus Manil. lib. 4. Astron. dum ait: Fata regunt Orbem, certa stant omnia lege. Longaq́ue per certos signantur tempora cursus. Lucan. lib. 1. Pharsal. Invida fatorum series, summis qui negatu Stare diu, nimioq́ue graves sub pondere lapsus. Et Seneca in Octavio: Regitur fatis mortale genus, Nec sibi quisquam spondere potest Firmum, & stabile: perq́ue casus Volvitur varios semper nobis Metuenda dies. Alterna [sect. 19] quippe lex, ut inquit Iust. Lips. d. lib. 1. de constan. c. 16. à principio dicta est omni huic mundo, nasci, denasci, oriri, aboriri: nec quidquam stabile, aut firmum arbiter ille rerum esse voluit, præter ipsum, [sect. 20] cui Soli ut Sophocles dixit: Nunquam senectus, atra nec mors imminet Sed alia miscet domitor ætas omnia. Sed audiamus eundem [sect. 21] Iustum Lips. qui in eodem cap. post alia, quæ in hanc rem graviter, & philosophicè considerat, sic concludit: O mira, & nunquam comprehensa necessitatis lex! Abeunt omnia in hunc nascendi, pereundiq́ue fatalem gyrum: & longævum aliquid in hac machina est, nihil æternum. Attolle, & circumsert mecum oculos, & vide rerum humanarum alternas vices, & ut in Oceano æstus. Tu surge, tu cade. Tu impera, tu servi. Tu occultare, tu emerge, & eas hic rerum in se remeantium Orbis, quamdiù erit ipse Orbis. Germani feri olim fuistis? nunc mitescite ante plerosque populos Europæ. Britanni inculti, & inopes? Delicijs, ac divitijs Ægyptios provocate & Sybaritas. Græcia olim floruit? nunc iaceat. Italia sceptrum tenuit? nunc serviat. Vos Gothi, vos Vandali, vos Fex Barbarorum prodite ex latebris, & gentibus imperate per vices. Adeste etiam pelliti vos Scythæ, & potenti manu paulisper habenas temperate Asiæ, atque Europæ. Sed isti ipsi mox discedite, & ceptrum relinquite illi ad Oceanum genti: fallor enim? an Solem nescio, quem novi Imperij surgentem video ab Occidente. Hactenus Iust. Lips. [sect. 22] qui hoc vaticinium dominationis gentis, ad Occidentem sitæ, quod de Hispanis intelligendum videtur, serio etiam repetijt lib. 1. de magn. Rom. cap. 3. sic inquiens: Nescio, quo providentiæ decreto res & vigor ab Oriente in Occasum eunt. Hæc cùm ita se habeant, [sect. 23] nemo planè dubitare poterit, pios & Catholicos Hispanorum Reges, & dominos nostros, iustum & legitimum titulum ad inquirendos, convertedos, & gubernandos Novi Orbis Indos habuisse, & habêre, si id sibi summi, atque omnipotentis Dei permissione, imò & promissione iniunctum & concessum ostenderimus. Nihil etenim tam [sect. 24] conveniens est naturali æquitati, quàm voluntatem Domini volentis rem suam in alium transferre, ratam haberi, 1. quâ ratione. 9. §. hæ quoque res, D. de adq. rer. dom. l. in re mandata, C. mandat. §. per traditionem, inst. de rer. divis. Et ea, [sect. 25] quæ Deo auctore, & veluti ductore fiunt, nullo pacto possunt, aut debent iniqua, aut iniusta censeri, ut præclarè inquit D. Aug. lib. 3. de lib. arbitr. c. 5. & lib. 6. contra advers. leg. & Proph. cap. 14. & magis in nostræ quæstionis proposito lib. 6. quæst. q. 10. relatus [sect. 26] in cap. Dominus noster 23. q. 2. sic scribens: Illud genus belli sine dubitatione iustum est, quod Deus præcipit, apud quem non est iniquitas, & novit, quid cuique fieri debeat: in quo bello ductor exercitus, vel ipse populus, non tam auctor belli, quàm minister iudicandus est. Quâ etiam [sect. 27] ratione bella per Moysen gesta, quæ Faustus Manichæus accusabat, idem Aug. defendit lib. 22. cont. Faust. cap. 74. his verbis: Nec bella per Moysen gesta miretur, aut horreat, quia in illis Divina sequutus imperia, non sæviens, sed obediens fuit. Nec Deus cum iubebat ista, sæviebat, sed digna dignis retribuebat, dignosq́ue terrebat. Et sequitur Abulens. sup. Num. c. 21. & sup. Iosue cap. 11. ubi tractans, quo iure potuit Moyses Amorrhæorum tertas invadere, voluntatis Divinæ titulum dumtaxat considerat: Cuius, inquit, in manibus omnium Regnorum iura consistunt, & tanquam omnium Dominus ab alijs auferre, & alijs dare pro libito potest. Et posteà subdit, quòd quamvis Amorræi se, & sua defendendo non peccarent, quia invencibili ignorantiâ voluntatis Divinæ meritò excusabantur, Israëliticus etiam populus nullum crimen in illis debellandis & spoliandis admittebat, cùm Dei voluntatem implêret, quam ob transitum sibi negatum, & alio quovis colore quæsito, iustissimè exequi potuit. Eandem sententiam apertiùs comprobat [sect. 28] illud Sapient. 12. vers. 12. Aut quis tibi imputabit, si perierint nationes, quas tu fecisti? Vbi rectè advertit eruditiss. P. Ioan. Lorin. [sect. 29] posse iustè Deum, gentes, quas ipse fecit, perdere, cùm mereantur posse id ipsum quoque licèt nulla præcederent demerita, vel hoc nomine dumtaxat, quia dominium absolutum habet: imò, si beatos omnes, nullo excepto, aut ad æternas deijceret pœnas, aut redigeret in nihilum, nullam ijs iniuriam faceret. Michaël quoque Salon. in 2. 2. tract. de domin. q. 2. art. I. concl. 2. in fin ex eodem loco concludit, Deum esse Dominum absolutum, posseq́ue rebus pro libito uti, naturas mutare, destruere, annihilare, & quocumque volurit, vertere, nullamq́ue alicui facere iniuriam, si vellet in nihilum redigere cuncta creata, aut occidere innocentes; hac nimirum de causa [sect. 30] Isai. & D. Paul. Deum figulo, & creaturas luto optimè comparasse; potest enim figulus ex lucto facere quidquid sibi placuerit. Porrò Devm Opt. Max. hoc Novi Orbis Imperium, eiusq́ue detectionem & conversionem [sect. 31] Hispanis Regibus designasse & concessisse, in quo præcipua huius capitis argumentatio consistit, non obscurè ostendere videtur Abdias Propheta, cap. un. dum dixit, Hispaniæ gentes civitates Austri possessuras, iuxta eius expositiones & translationes, quas latè tradidimus sup. lib. 1. cap. 15. ex num. 29. ubi etiam per totum illud caput plurimis alijs sacrorum Prophetarum vaticinijs, & gravissimorum auctorum testimonijs eandem prædictionem luculenter adstruximus, quæ omnia hîc non incongruè perpendi possent, nisi repetitionis [sect. 32] & prolixitatis vitium vereremur, & in illud, quod Iuvenal. satyr. 7. scribit incidere: Nam quæcunque sedens modò legerat, hæc eadem stans Proferre, atque eadem cantabit versibus ijsdem Occidit miseros Crambe repetita magistros. De quo Erasmus, sive Paul. Manut. in Adagio, Crambe bis posita mors, pag. mihi 207. Quæ vaticinia latè congerens, & exponens [sect. 33] Thom. Boz. de sign. Eccles. Dei, lib. 4. cap. 1. & seqq. & lib. 20. cap. 1. & 3. securè probat, populos, qui in illis ad Ecclesiam adducendi dicuntur, eos esse, qui ex Orbe Novo Indiarum, sive Orientalium, sive Occidentalium hodie Pòntifici Romano parent, atque humero uno, ut Sophonias inquit, Deo serviunt, & Hispanos nostros esse illas nubes & columbas, quæ divinitùs missæ volarunt, ut ex insulis longinquis filios novos ad Deum adducerent, & simul Divini Tabernaculi, & sui Principatus pelles, tentoria, sive fines extenderent, & plurimâ copiâ auri, & argenti potirentur, quæ ex his Orbis Novi regionibus, & Antipodum locis adducitur. Et in eodem lib. 4. cap. 6. alias Prophetias ad idem adducit, & tandem concludit, [sect. 34] illud Cant. 4. Surge Aquilo, & veni Auster, perfla hortum meum, & fluent aromata, significare eos omnes, qui ex Indijs, sive Orientalibus, sive Occidentalibus Christi doctrinam sequuntur, & Hispanorum Regum curâ instar aromatum benè olentium cunctos Christianos intimâ voluptatis suavitate, cæteros autem iucundissimo exempli optimi odore perfundunt. Et lib. 2. de imper. virt. advers. Machiavel. cap. 12. in fin. hanc [sect. 35] tanti Orbis concessionem Hispaniæ Regibus à Deo factam affirmat, quod veris, & non simulatis virtutibus religionem colerent, & Pontifici Romano obsequentes, Crucis, heroicas, germanasq́ue virtutes designantis, vexillum Divinitùs acceperunt. Quod est signum, quod in nationibus procul elevandum prædixit Isaias cap. 5. & 66. ut latiùs ostendimus. d. cap. 15. ex num. 43. Atque hoc nimirum [sect. 36] Sibyllas insinuasse, dum Christvm alloquentes, dixerunt: Aggredere, ò magnos aderit iam tempus honores, Chara Deum soboles, magni Iovis incrementum. Aspice convexo nutantem pondere mundum, Terrasq́ue tractusq́ue maris, cœlumq́ue profundum, Aspice, venturo lætentur ut omnia sæclo. Quæ carmina cum Virgil. Ecloga 4. de Augusto Cæsare acceperit, longè verius & commodius ad inclytos nostros Hispaniæ Reges transferre possemus, quibus Dei munere contigit, imperium suum per utrunque Orbem extendere, & ut ille dixit: Solis in terra domibus negata. Eandem Dei benignitatem & concessionem utriusque Indiæ Castellanis, & Lusitanis Regibus factam, optimè considerat, & extollit [sect. 37] Alan. Cop. Dialog. 6. cap. 34. pag. 942. & seq. & cap. 36. pag. 951. & 952. dicens, hac de causa eorum titulum splendidissimum censeri debêre, cùm Deus ipse eorum potissimum navibus stupendam, & inauditam fortè hactenus ad extremum usque Orientem & Occidentem itineris rationem ostenderit, neque ab ullis Christianorum, sed infidelium regionibus expugnatis, & à totius navigationis, expeditionis, & maritimi commercij ab Oceano Occidentali ad Indicum, & Australe latissimè patenti dominio amplificari, gloriosè concesserit. Camillus etiam Borrel. de præstan. Reg. Cath. cap. 43. num. 60. apertè testatur, plurimas Prophetias, quas per totum illud caput exponit, huic Novo Orbi per Reges Hispanos converso, & occupato convenire, [sect. 38] videriq́ue Regem Catholicum, tanquam Moses, electum, ad reducendos populos Indorum à servitute diaboli, cui hucusque steterunt obstricti. Eidemq́ue Regi convenienter dici posse verba Isaiæ, cap. 49: Dedi te in fœdus populi mei, ut suscitares terram, & possideres hæreditates dissipatas, & diceres ijs, qui vincti sunt, exite; & qui in tenebris sunt, revelamini. Huic quoque sententiæ [sect. 39] subscribit Didac. Valdes de dignit. Reg. Hispan. cap. 12. num. 8. fol. 110. ubi Bozium sequutus advertit, ob Fidei zelum & conservationem concessam esse à Deo Regibus Hispaniæ hanc tanti Imperij dominationem, & illam multò antè annuntiatam & pro missam per Isaiam cap. 43. & cap. 51. & in illa benedictione Ecclesiæ, quæ habetur Psal. 71: Et dominabitur à mari usque ad mare, & a flumine usque ad terminos Orbis terrarum: & Psal. 3: Postula à me, & dabo tibi gentes hæreditatem tuam: & possessionem tuam terminos terræ. Denique ut alios omittam, [sect. 40] eruditissimus P. Ferdin. Rebell. de oblig. iust. lib. 18. q. 23. sect. 3. n. 10. pag. 885. quæ quæstio adiecta est in libris impressis Lugdun. ann. 1608. & in alijs desideratur, agens de titulo Regum Lusitaniæ ad conquiſitionem & commercium Indiæ Orientalis, cuius eadem prorsus ratio, & causa est, ac Occidentalis, de qua nos sermonem habemus, apertè asserit ex Divina approbatione, & quasi concessione iustè sibi illos Reges præfatum conquisitionis, & commercij titulum adscribere: idq́ue eos, ultra alias rationes humanas, ex sacris Litteris probare posse (si modè absit verbo invidia) & ad hoc adstruendum adducit, & latè exponit illum locum Isaiæ cap. 18: Ite Angeli veloces, &c. de quo, & alijs plurimis Nos pleniùs locuti sumus d. cap. 15. ex num. 29. Sed & præter sacræ Scripturæ Oracula, quibus ut d. cap. ostendimus, hanc Novi Orbis inventionem, conversionem, & subactionem Devs Opt. Max. Hispanis promisisse, & præparasse videtur, afferri [sect. 41]quoque possunt alia non contemnenda prodigia & vaticinia, quæ eandem summi rerum, & regnorum omnium Parentis, ac Domini voluntatem, & dispositionem, manifestis quodammodo signis, demonstrasse videntur. Solet [sect. 42] quippè Deus, cum aliquid novi, diri, vel adversi alicui Regno, vel nationi, aut eorum Regibus & Principibus imminet, portentis & prodigijs id suturum ostendere, venturasq́ue mutationes & calamitates nuntijs, prophetijs, minisq́ue cœlestibus revelare, ut in excidio Ægypti sub Pharaone apparet Exod. & Sap. 7. & in diluvio Noë, Gen. 6 & 7. & in eversione Persici Imperij, & aliarum Monarchiarum, Dan. cap. 8. & in adventu Antichristi, 2. Machab. 5. & in alijs innumeris exemplis, quæ ex sacris & profanis historijs latè commemorat Ioseph. de bello Iud. lib. 7. cap. 12. Paul. Oros. Paul. Diacon. de gestis Longob. lib. 4. cap. 4. Euseb. Cæsariens. lib. 9. demonstr. Evang. cap. 1. & de hist. Eccl. lib. 1. Alex. ab Alex. & eius addition. Tiraq. lib. 2. Genial. cap. 31. ad medium, & lib. 3. cap. 15. per tot. Theat. vit. hum. vol. 5. lib. 4. pag. 1479. cum multis seqq. Pet. Gregor. lib. 21. de Repub. cap. 3. ex num. 37. Richard. Dinothus de dictis & fact. memorab. lib. 6. cap. 3. Bapt. Fulgos. lib. 1. memorab. cap. 4. de prodig. Simon Maiol. in dieb. Canic. 2. tom. colloq. 2. ex pag. 19. & 4. tom. colloq. 4. pag. 269. Thom. Boz. de sign. Eccl. Dei, lib. 24. cap. 5. pag. 603 & passim in libris de ruinis Gentium, præcipuè lib. 4. cap. 1. Fr. Lud. Granatens. loquens de signis excidij Ierosolym. in Symbolo Fidei, par 4. cap. 14. pag. 490. & de hoc ipso Novo Orbe tractantes, Acosta lib. 7. hist. Ind. cap. 23. Henric. Mart. in Repertor. Mexicano, tract. 2. cap. 24. pag. 119. & Fr. Ioan. â Torquemada in Monarch. Indian. lib. 2. cap. 90. & alij, quos statim referemus. Et plura congerens novissimus Petr. Andr. Canonherius in aphoris. Polit. Hippocr. 1. tom. lib. 2. Aphoris. 5. pag. 609. Cuius [sect. 43] rei causam licèt quidam auctor, ab eodem Canonherio relatus se ignorare fateatur, Manil. tamen lib. 2. Astronom. de Cometis loquens, Dei miserationi eleganter attribuit: Sive Deus instantis fati miseratus in Orbem Signa per effectus cœliq́ue incendia mittit. Et idem sentiunt alij ex suprà citatis. Neque enim [sect. 44] populum ferire, antequàm moneat, intendit, & quos punire parat, his veluti minis pro sua pietate ad pœnitentiam, & resipiscentiam hortatur, iuxta [sect. 45] illud Psal. 59.: Dedisti metuentibus te signa, ut fugiant à facie arcus. Et Ierem. [sect. 46] cap. 6. & 18: Repentè loquar adversus gentem, & adversus Regnum, & eradicem, & destruam, & disperdam illud. Si pœnitentiam egerit gens illa à malo suo, quod locutus sum adversus eam: agam & ego pœnitentiam super malo quod cogitavi, ut facerem ei. Eodem igitur [sect. 47] modo, & ratione Deus hanc mutationem, & subiectionem Imperij Novi Orbis, & conversionem per Hispanos faciendam prænuntiasse, ut diximus, reperitur, quemadmodum [sect. 48] & olim Christianæ Fidei, & Evangelij propagationem inter Gentiles multis Sacræ Scripturæ locis, Sibyllarum carminibus, & alijs portentis insinuavit, quæ passim Iustin. Martyr. Lactant. Firmian. Athenagor. Arnob. Clemens Alexand. & Thomas Bozius suis libris interserunt. Etenim [sect. 49] paulò antequàm Hispani de India cogitarent, & in insulam Hispaniolam, sive S. Dominici pervenissent, Rex eius Guarionex Idolum Zemi consuluit, ieiunio quinque dierum religiosè observato, flagellis etiam laceratus, quid de Regno suo post eius obitum futurum esset. Respondit autem dæmon [sect. 50] (qui à Deo veritatem dicere sæpè compellitur, ut apparet Matth. 7. Luc. 4. Actor. 16. & alibi passim) homines barbatos, & vestitos ex Hispanis oris venturos, eòq́ue potituros, & novum Deum, novamq́ue religionem introducturos. Quod Oraculum Rex ad placandum numen carmine comprehendi, & festis diebus præsertim tristibus, cum solemni cæremonia cantari iussit. Quapropter multi incolarum ubi primùm Hispanos adventantes viderunt, fuga sibi consuluerunt oraculi memoriâ, ut narrat Petr. Zieza 2. tom. rer. Ind. cap. 23. Gom. in histor. Ind. 1. part. fol. 18. Petr. Martyr de Angler. in decad. Novi Orb. lib. 10. Hieron. Benzon. lib. 1. hist. Novi Orb. cap. 8. pag. 35. Mores gent. lib. 3. capit. 8. Theatr. vitæ humanæ volum. 5. libro 4. pag. 1468. & 1479. Petr. Gregor. d. cap. 3. num. 41. Anton. Herrera in hist. gener. Ind. decad. 1. lib. 3. cap. 4. Fr. Alphons. Fernand. in histor. Eccles. nostri temp. lib. 1. cap. 2. pag. 18. & Fr. Ioan. à Torquem. in Monarch. Ind. lib. 18. c. 7. Mexici [sect. 51] quoque & Tlascalæ plura monstra, & ostenta circa Hispanorum adventum apparuisse, latè recensent Ioseph. Acosta. d. lib. 7. de histor. Ind. c. 23. & seqq. Henricus Martinez. d. tractat. 2. pag. 125. & seqq. Rutilius Benz. de anno Iubil. lib. 1. c. 10. pag. 53. Ioan. Boter. in relation. univers. 4. par. lib. 2. pag. 35. & seqq. Anto. de Herrera in d. hist. gener. Ind. decad. 2. lib. 6. cap. 15. & decad. 3. lib. 2. cap. 8. & 9. & latissimè Fr. Ioan. à Torquemada in d. Monarch. Ind. lib. 2. capit. 90. & seq. Vltra eos Cardanus lib. 13. de variet. rerum cap. 78. Theatr. vitæ huma. d. vol. 5. lib. 4. pag. 1484. & Thom. Bozius lib. 5. de signis Eccles. cap. 2. pag. 157. Inter quæ illud valdè notabile est, Mexici [sect. 52] nempe, ante invasionem per Hispanos factam, captivo qui de more dæmonibus sacrificandus, ubertim flebat, Deumq́ue cœli invocabat, astitisse quendam, qui hortatus est eum, ne adeò mortem formidaret. Deum misertum eius esse, annuntiaret Sacerdotibus brevi desiturum hoc genus sacrificij, venire iam eos, qui terram essent mundaturi. Sacrificarunt illum eo loco, ubi nunc damnati suspenduntur, eoq́ue anno excidium urbis initium accepit, nam tertio pòst capta est. Notata autem fuêre diligenter verba hæc: cùmq́ue Mexicani ab Hispanis victi, Angelos; more Christiano pictos vidêrent, dixerunt; talem fuisse, qui à damnato visus esset. Ijdem etiam auctores ubi suprà recensent, eodem tempore [sect. 53] Mexici per aërem visas suisse hominum armatorum Hispanis similium essigies, eòq́ue factum, ut publicâ voce Regnum ab his evertendum prædicaretur. Apparuisse quoque ex Orientis parte, ubi condita est Colonia Hispanorum, Veracrux dicta, flammas igneas ascendentes, & hominem, qui capite cœlum attingere videbatur, quod non parum eos perterruit. Præsertim cum eodem tempore duo præcipua maiorum idolorum templa subitò conflagrassent, & à mari pluribus diebus exorientem lucem, sive cometem, duabus horis ante diem conspicerent, qui cùm cœli medium obtinuisset, subitò evanescebat. Tertiò etiam antè captam Mexicum anno, mare inundasse, commemorant, effusis maximis piscibus, & lacum iuxta Mexicum positum ebullisse, vocem etiam quasi mulieris lamentatis aliquoties insonuisse, cum gravi fletu dicentis: Heu filij mei, vestrum iam ante fores exitium, quonam vos agere? ubi vos misera recondere potero, ne ita citò universim pereatis? Motezumæ [sect. 54] quoque huius Mexicani Imperij Monarchæ, plura alia auguria, vaticinia, & ostenta contigisse, quibus apertè Deus indicabat, se eum punire velle, & Imperium illius in Hispanos transferre, latè auctores supràdicti recensent, præcipuè Acosta dicto cap. 23. Herrera. d. capit. 9. & Torquemad. d. cap. 90. & lib. 18. capit. 7. Inter quæ illud valdè memorabile est. Agricolam quendam, seminationi intentum, repentè ab ingenti aquila per aëra raptum, & in speluncam, sive antrum quoddam perductum, eiusdem aquilæ vocem audivisse, dicentis: Potentissime Domine, en ad te detuli quem iussisti. Nec vidisse agricolam cum quo loqueretur, vocem tamen se compellantem audijsse, quæ eum rogabat, an hominem ibi humi iacentem agnosceret? Tunc verò se oculos quoquo versum contorquentem, hominem Regiâ veste indutum, solo tensum porrectumq́ue vidisse, qui gravi sopore oppressus pastillum, seu fasciculum sragrantem ellychiniorum manu premebat, & suffitum odoriferum, prout Indis in more est naribus admovebat. Quem cùm attentiùs conspexisset Motezumam esse cognovit, vocemq́ue iterum dixisse: Vide, quàm vecors & supinus iaceat, & dormiat, laborum & ærumnarum, quæ brevi ipsum manent oblitus, atque securus. Tempus tamen iam est, ut superbi fastus, ac tyrannidis suæ in Divinæ Maiestatis offensionem commisit, abundè luat, & expiet. Vt autem testari possis, quàm altè & securè dormiat, nihil horum sentiens, aut timens, ardentem ellychinium ex manibus eius evelle, & illud eiusdem fœmori applica. Cumq́ue rusticus, ob Regis metum & reverentiam id facere recusaret, vocem denuò clamasse: Nihil metuas, ego enim Motezumâ longè superior & potentior sum, quem vel delêre, vel servare mei arbitri est, & te ipsum destruere possum, nisi mandata mea illico exequaris. Quo audicto ignem fœmori Regis admovit, nihil planè sentientis, nec quoquam se moventis. Tunc verò vocè dixisse, ut quando Regis veternum, sive læthargum agnosceret, eum domi conveniret, & à somno excitatum, ipsi omnia, quæ viderat, sigillatim enarraret. Hisce dictis, iubente Domino, ictu oculi ab aquila in eundem locum, ex quo asportatus fuerat, reductum esse, indeq́ue Regem adijsse, & suo ordine omnia, quæ viderat & audierat, enarrasse. Qui his auditis, suum fœmur inspiciens & recentis ignis ulcera, sive stigmata idîdem inusta deprehendens, tristis admodum, & confusus novo illo & admirando prodigio remansit. Rursus, [sect. 55] cùm iam insignis ille Dux Ferdinandus Cortesius cum suis militibus prope Mexicum pervenisset, Motezuma eius aditum intercipere cupiens, plurimos ex suis Magis, ariolis congregavit, ut Cortesio obviam euntes, cum vi non possent, saltim maleficijs, & carminibus exitium inferrent. Quibus ad hoc in montem ascendentibus, unum ex idolis, quod præcipuè colebant, apparuit: Et quo tenditis? inquit, quídve Motezuma vestris carminibus curat? serò iam pœnitentiam aget, decretum est quippe, ut Regno, & bonis omnibus, atque adeò vitâ etiam privetur, ob scelera, & tyrannidem, quibus subditos oppressit, atque vexavit. Et ut intelligatis, quid de Mexici urbe futurum sit, in illam inspicite. Cùmq́ue ita fecissent, illam undique conflagrantem viderunt. Quo facto, dæmon ab oculis eorum evanuit, ipsi autem ad Motezumam reversi, quæ acciderant, enarrarunt, qui inde tantam animo tristitiam, & dolorem concepit, ut per multum temporis vocem edere non valuerit. Piscatores [sect. 56] etiam lacus Mexicani avem in eo nunquam visam Gruis magnitudine, specie tamen omnino peregrinâ, & ignotâ comprehenderunt, quam Motezumæ oblatam, eum tristiorem reddiderunt. Habebat namque monstrosum, & infaustum hoc animal supra caput concham quandam, quæ pellucidi, & transparentis speculi vicem exhibebat. In qua Motezuma mediâ diei luce pulchritudinem cœli, ac universas eius stellas, & astra cum stupenda admiratione primò conspexit, & posteà iterum idem speculum inspectans, illud stellis penitus orbum vidit, & grandem exercitum, veluti ab Oriente surgentem, & fortiter contra Indos pugnantem, contuitus est. Quod cùm ipse confusus valdè perciperet, ariolos suos, & veneficos vocandos, & consulendos putavit, qui licèt idem quod Rex, & cum eâdem admiratione conspicerent, nullam tamen rationem tanti ostenti reddere potuerunt, neque quid esset, aut significaret, exponere. Avis autem illa, his visis, ab eorum oculis magnâ Motezumæ contristatione disparuit. His addit Torquemada. d. lib. 2. cap. 91. notabilem historiam [sect. 57] de Papania, eiusdem Motezumæ sorore, quæ mortua, & sepulta revixit, & à multis visa, fratrem ad se accersiri iussum, plura de Hispanorum adventu, & Regni sui internecione commonuit. Alia quoque portenta congessit Fr. Hieron. Roman in 3. par. suarum Rerum public. lib. 1. de Repub. Ind. cap. 2. folio 128. Inter quæ tradit, [sect. 58] Novæ Hispaniæ incolas summâ veneratione priscis temporibus hominem coluisse, cui nomen Quecalcoati, eò quòd prudentiâ, & reliquis virtutibus plurimùm eminêret, eiusq́ue auxilio, & gubernatione per viginti continuos annos sœlicissimè usi fuissent. Quibus transactis, cùm ab eis discederet, & eò unde venerat, reditum faceret, seriò illis prædixisse, futuris temporibus albos, & vestitos homines, prolixisq́ue barbis utentes, esse venturos, qui eorum dominarentur. Quamobrem cum primum nostros Hispanos conspexerunt, vaticinium sui Semonis impletum fuisse reputarunt. Et hoc forsan est, quod scribit Torquemada. d. lib. 2. c. 90. [sect. 59] Mexicanis nempe quatuor ante Hispanorum adventum sæculis illum innotuisse, adeò, ut parentes filijs hanc veluti prophetiam per manus traderent, & signa, atque effectus eiusdem adventus apertè commonêrent. In [sect. 60] Iucatania etiam provincia, ut tradit Herrera decad. 4. lib. 10. cap. 4. pag. 264. antiquus quidam Indus nomine Chilam Cambal prædixit, Crucis vexilum in eam perventurum, & homines sub illo militantes eius imperium consecuturos. Et alter vaccas depictas in quodam libro reliquit, posteris suis tradens, tunc suorum Idolorum cultum immutandum, cùm homines in eas regiones penetrassent, qui secum magnos illos cervos portarent. In regione [sect. 61] quoque Misteca circa oppidum Cuextlavac, in abrupta, & eminenti adeò rupe, ut impossibilis fermè ad eam hominum ascensus videatur, repertos esse dicunt Hispanos milites satis eleganter depictos, equis insidentes, & antiquo more vestitos, & prope eos ingentem Gallinarum Hispanicarum numerum. Memorant autem indigenæ, picturam illam ibi ab eorum dæmonijs, quæ tunc pro idolis colebant, collocatam, decem & septem annis antequàm Hispani in illas provincias pervenissent, quod iuxta computationem Torquemadæ ubi sup. fuit anno 1501. Quo etiam referente, comperimus, in [sect. 62] regione, quæ confinis est cum flumine Argenteo, vulgò; Rio de la Plata, virum quendam nomine Origuara, multis ornatum virtutibus, vaticinatum fuisse, citò illis gentibus novam religionem annuntiandam esse per extraneos homines, illuc proxime perventuros, atque id quibusdam etiam carminibus expressisse. Sed longè præclarius illud [sect. 63] vaticinium esse videtur, quod ex Maximiliano Transilvano refert Camillus Borrellus de præstan. Reg. Cathol. cap. 43. n. 64. Petr. Opmeer. in suo opere Chronog. pag. 455. Ant. Herrera decad. 3. lib. 1. cap. 11. pag. 22. & lib. 4. c. 2. pag. 141. & Barth. Leonard. de Argensola in sua hist. Malucar. lib. 1. pag. 4. & 20. Regem nimirum insulæ de Tidore, ad quem Imperator Carolus Quintus cum Ferdinando Magallano, & socijs dona quædam cum epistolis miserat, legatione libenter acceptâ, & in cœlum suspicientem, dixisse; iam biennium agitur, cùm vos à Maximo Rege Regum ad inquirendas has terras dimissos cognovi. Quare adventus vester tam mihi gratior, iucundiorq́ue est, quantò diutius animi mei dubitatione præscitus. Et cùm nihil huiusmodi evenire sciam, quod non iam diu Supernorum decreto statutum sit, [sect. 64] non ero is, qui supernis nutibus adversari moliar; sed volens, libensq́ue post hac, deposito Regio fastu, me tantummodò Regis vestri nomine huius insulæ procurationem gerere existimabo. Historijs etiam huius [sect. 65] Peruani Regni proditum est, Viracocham Incam eius Imperatorem, multis retrò annis Hispanorum adventum per somnium, vel oraculum accepisse, & inter eius posteros hoc per manus traditum esse, quousque Guainacap moriens, & extraneas gentes ad has regiones appulisse sciens, in illis Oraculum Solis impleri significavit, & testamento comprehendit, ut eis obedientiam, & famulitium præstarent, utpotê qui armis, viribus, religione, & prudentiâ, cæteris nationibus antistarent, & à Sole, ipsorum Incarum parente, ad Imperium illud multis retrò sæculis destinati viderentur, ut tradunt Petr. Zieza lib. 1. hist. Perù, cap. 44. Gomara cap. 115. & Garcilassus Inca in sua hist. de Incar. orig. lib. 5. cap. 28. & lib. 9. c. 14. & 15. Vbi etiam tradit aliud augurium aquilæ, quæ ab accipitribus insecuta, ad pedes eiusdem Guainacapæ in urbe Cuzquensi solemnia Solis festa de more peragentis, implumis ferè, & scabiosa confugit, & brevi tempore expiravit. Quod omnes Arioli, exitium eius Imperij portendere, interpretati sunt, citò ab exteris hominibus debellandi. Et eodem modo explicuisse diversorum cometarum apparitiones, & tres circulos circa Lunam eo tempore visos, quorum primus sanguineus erat, secundus ceruleus, tertius veluti fumosus, significantes, Regium Incarum sanguinem intestinis bellis inter ipsius Guainacapæ filios fundendum, Regni statum tristes, & ingentes clades, strages, & mutationes passurum, ac tandem omnia fumi instar disparitura. Eandem [sect. 66] cladem, & vastationem Peruanorum Indorum significasse ingentem, & nunquam illis visum numerum murium, & locustarum, quæ repentè in eorum regionibus apparuerunt sub adventum Blasci Nuñez Vela, qui eò à Carolo Quinto Imp. missus fuerat, auctor est Pet. Ziez. ubi sup. ex quo sumpsit Carda. & Thea. vitæ hum. d. vol. 5. lib. 4. pag. 1470. qui advertunt, non potuisse hæc animalia, navibus advecta, ita brevi adeò magnam in copiam multiplicari, ut maizum, cannas, arbores, cæteraq́ue sata corroderent. Mirabilis quoque est alia prædictio, quam ex Hieron. Rom. ubi sup. observat Fr. Basil. Pontius Legionens. 1. part. var. disp. q. 8. exposit. c. 4. pag. 476. Etenim [sect. 67] cum Indi Peruani vellent celebrem illum montem effodere, cui nomen potosi, & pretiosa argenti metalla, quæ sub eo clauduntur, eruere, vox quædam cœlitus sonuisse narratur, quæ illos ab incœpto desistere iussit, & Hispanis eas opes à Deo reservatas admonuit. Vnde non ineptè idem Basilius Psalmum 64. de hac inventione, & conversione Indorum xponens, concludit, Versum [sect. 68]eiusdem Psalmi: Turbabuntur gentes, & timebunt, qui habitant terminos à signis tuis, sic exponendum, quasi sensus sit, gentes huius Novi Orbis stupefaciendas esse prodigiorum multitudine, quæ antequam imperium illarum mutaretur, intervenerunt. Vt sic appareat, [sect. 69] quàm incertis fortunæ casibus omnia mundi bona, & imperia subiaceant, & vel in ipsa eorum fruitione, & possessione plura amara, & acerba ruinæ præsagia immiscêre solitam esse. Vnde Ovid. sic de ea meritò canit lib. 5. Trist. Passibus ambiguis fortuna volubilis errat, Et manet in nullo certa tenaxq́ue loco, Sed modò læta manet, vultus modò sumit acerbos, Et tantùm constans in levitate sua est. Et non minus eleganter Politicus quidam: Quod Regnum est, cui non parata sit ruina, & proculcatio, & Dominus, & carnifex? Nec magnis ista intervallis divisa; sed horæ momentum interest inter solium, & aliena genua. 
 
 # 3 CAPVT III. De secundo titulo, qui ex Divino impulsu, & inspiratione colligi potest, qua Deus Hispaniæ Reges, & homines ad hunc Novum Orbem inquirendum, & acquirendum movisse videtur. SVMMARIVM Capitis III. -  1 Reges Hispaniæ ad Novum Orbem inquirendum & subiugandum Divino impulsu, & revelatione ducti videntur. Et num. 16. -  2 Impulsus, inspirationis, sive revelationis magna est vis, & de plurimis auctoribus, qui hoc latissimè tractant. -  3 Revelatione, aut inspiratione Divina mediante, quæ fiunt, non subiacent regulis ordinarijs. Et num. 12. -  4 D. Paul. ad Rom. 28. & in alijs locis de Divina inspiratione tractantibus expenditur. -  5 Cap. licèt 18. de Regular. & capit. duæ sunt 19. quæst. 2. expenduntur. -  6 Facta multa ab hominibus improbari solent, quæ Dei testimonio approbantur, & laudantur secundùm D. August. -  7 Cap. cum ex iniuncto 12. de hæretic. explicatur. Et num. 37. -  8 Electio Roman. Pontif. & aliorum Prælatorum, quæ per inspirationem fit, unde descendat? -  9 Cap. quia propter, vers. Nisi, de electio. exornatur. -  10 Lex 21. tit. 5. part. 1. explicatur. -  11 Romani Pontificis in electione quæ formæ, & solemnia servari soleant remissivè. -  13 Samsonis factum dum se, & Philisthæos in templo occidit, ex Divina inspiratione, aut missione à peccato excusatur. -  14 Moysis factum Ægyptium propria auctoritate occidentis, qualiter à peccato excusetur? -  15 Phinees cùm Zambri interfecit, non peccavit, & quare? -  17 Henricus Lusitaniæ infans habuit expressam, & repetitam revelationem, ut navigationem, & conquisitionem Indiarum Occidentalium prosequeretur. -  18 Reges Cathol. Ferdinand. & Elisabeth Divina inspiratione, & afflatu tentasse detectionem Novi Orbis, plures auctores tradunt. Et num. 29. -  19 Antonij Possevini gravissima, & elegantissima verba expenduntur, quibus probat in inquisitione & acquisitione Novi Orbis Divinum impulsum adfuisse. Et num. 20. -  21 Signa plura, quæ ostendunt opus, manum, & impulsum Divinum intervenisse in detectione & conversione Novi Orbis -  22 Thomas Bozius, Ioan. Boter. Rutil. Benzonius, & alij agnoscunt Spiritus sancti afflatum in Alexandro VI. dum concessit Indiarum Oriental. & Occident. conquisitionem Regibus Lusitaniæ & Castellæ magis quàm alijs. -  23 Christoph. Columbum ad detegendum Novum Orbem Divinam spem, impulsum, sive inspirationem habuisse, ex testimonijs Bozij, & aliorum latè probatur, & quòd fuit ad hoc afflatus, & electus à Deo, num. 31. -  24 Christoph. Columbus, & socij quot, & quantos labores ope Divina superaverint in detectione Novi Orbis. -  25 Christoph. Columbus habuit in somno mirandam visionem de brevi conspectu terræ Novi Orbis. -  26 Novi Orbis detectionem & acquisitionem divinitus fuisse operatam, ex prævijs dispositionibus viri gravissimi coniectantur. -  27 Rutilij Benzonij verba gravissima expenduntur, quibus latè probavit Divini consilij, & impulsus argumenta in detectione, & conversione Novi Orbis. -  28 Indorum conversionem quàm appositè, & opportunè Deus ordinaverit tempore Reg. Catholicorum. -  30 Nauta ille, qui dicitur Columbo notitiam Orbis Novi præstitisse, ab Angelis delatus esse ab aliquibus perhibetur. -  32 Pat. Mag. Victoria putat, non esse securum titulum Divine revelationis, & quare? -  33 Inspirationes & missiones, quæ Divinæ esse creduntur, multoties sunt diabolicæ, & fallaces. -  34 Spiritus iuxta Verbum Domini sunt probandi, an à Deo sint? Et num. 44. -  35 Miracula nulla, vel pauca in detectione, acquisitione, & conversione Orbis Novi intervenisse Victoria, & alij putarunt. -  36 Missiones & inspirationes, quæ non confirmantur testimonijs Scripturarum, vel miraculorum, non sunt securæ. -  38 Christus Dominus, D. Paulus, & alij suam missionem, & prædicationem ex miraculis comprobabant. -  39 Hispanis Novum Orbem quærentibus, & convertentibus aliqui cupiditatem, & curiositatem, & damna Indis illata obijciunt. -  40 Cap. si quis præpopera, distinct. 50. expenditur. -  41 Iusta tantùm quæ sunt à Deo mandari, & procedere, credendum est. -  42 Titulus Divini impulsus, sive revelationis in detectione & conversione Novi Orbis à Victoriæ impugnationibus defenditur. -  43 Inspirationes & revelationes non sunt respuendæ, quando circa res graves, sanctas & utiles interveniunt. -  45 Deo vocanti & impellenti reluctari periculosum est. -  46 Aristotelis elegans doctrina de cognoscendis Divinis impulsibus, & inspirationibus. -  47 Inspiratio detectionis & conversionis Novi Orbis non destituitur Scripturæ, & miraculorum auctoritate, ut Victoria putavit. -  48 Vocationes & inspirationes Divinæ multis modis contingunt, & confirmantur, neque semper miraculis egent. -  49 Miracula rara esse debent. Et cur in Novi Orbis conversione pauca intervenerint? Et num. 52. -  50 Indi ad suam conversionem non tam egent miraculis, quàm bonis, & prudentibus prædicatoribus. -  51 Miracula Deus ut plurimùm per viros bonos, & sanctos operatur. -  53 Lex 68. tit. 4. part. 1. explicatur. -  54 Miracula aliquando fiunt à malis, & flagitiosis hominibus, & quare? -  55 Miracula vera, & proficua nunquam fiunt ab hæreticis, Magis, & diabolis, neque fient ab Antichristo, sed quædam tantùm illusiones & præstigia. -  56 Miracula plurima quæ olim præcesserunt in fidei prædicatione, efficiunt, ut hodie plura passim fieri necesse non sit. -  57 Hispanorum gloria, & pietas in detegendo, & convertendo Novo Orbe non obscuratur ex avaritia, & maleficijs aliquorum militum. -  58 Christiana professio non ideò bona, & divina esse desinit, quòd aliqui inter Christianos vitiosi, & peccatores existant. -  59 Divina Sapientia laudatur ob religionem, & alia plura bona, quæ Novo Orbi ita brevi, & facilè communicavit. -  60 Orbis Novi detectio, & conversio ab Hispanis magis ob zelum religionis, quàm ob divitiarum cupiditatem operata est. -  61 Deus sæpè solet per media humana, & aliquando humilia, & infirma, res magnas, & sanctas perficere. Et num. 64. -  62 Deus summa providentia disposuit Hispanorum Regum, & hominum militarium, & religiosorum animos ad conversionem Novi Orbis. -  63 homines multoties Dei causam agunt, dum suam se agere putant. -  65 Deus extenui principio res magnas operari, & deducere solet. -  66 Hostis ignarus consilium exequitur Dei. -  67 Deus etiam opera supernaturalia faciens, consuetas naturæ leges, quatenus potest, tuetur. -  68 Miraculum illud magnum exsiccationis maris Rubri multa naturalia habuit. -  69 Deus suaviter omnia disposuit. -  70 Anni tempora cur ita Deus ordinaverit, ut inter Hyemem, & Æstum, Veris, & Autumni benignitas interveniat.PRSS SEd quoniam non defuturos video scrupulosos aliquos Zoilos, parum rebus Hispanis affectos, qui superiorem Divinæ concessionis titulum minus plenè, & securè probari contendent, quamvis tot Sacræ Scripturæ, & aliorum auctorum vaticinijs, & testimonijs munitum, & illustratum remaneat. Addere [sect. 1] libet secundo loco titulum alium, qui ex Divino impulsu, inspiratione, aut revelatione descendit, quæ, ubi intervenit, eandem cœlestis Numinis voluntatem plenissimê aperit, & dubio procul Pijssimos Hispaniæ Reges, Duces & vassallos ad egregium istud, & omni ævo memorandum Novi Orbis inquirendi, & acquirendi facinus movit. Primum [sect. 2] enim apertè liquet ex ijs, quæ de Divini Imperij potestate, & executione in præcedenti capite diximus, & quæ de vi, & effectu cœlestis impulsus, inspirationis, aut revelationis doctê, & graviter disputant Iustin. Martyr ad Orthodox. q. 2. & q. 146. Tertullian. in Apolog. cap. 20. D. August. de consens. Evangelist. ex cap. 28. usque ad finem, & lib. 12. de Civit. Dei, cap. 10. D. Chrysost. homil. 18. in Ioan. Bened. Pere. lib. 2. de magia, & lib. 5. commentar. sup. Daniel. q. 4. Franc. Picus Mirandul. lib. 2. prænot. capit. 3. & fin. Thom. Bozius de sign. Eccles. Dei, lib. 6. cap. 2. pag. 213. & seq. Mart. Delrio lib. 4. disquisit. magic. cap. 1. & 2. à quo habuit Franc. Torreblanca de magia divinat. lib. 1. cap. 1. ex num. 30. P. Suarez in D. Thom. part. 3. q. 30. art. 1. disp. 9. sect. 2. & novissimè in tract. de fide disp. 1. sect. 1. num. 3. & disputat. sect. 2. & 3. Simon Maiol. in dieb. Canicul. tom. 2. colloq. 2. ex pag. 89. Rutil. Benzonius de ann. Iubil. lib. 6. cap. 19. & 25. Fr. Thom. à Iesv de procur. omn. gent. salu. lib. 3. capit. 3. pag. 131. latissimè, & eruditissimè Fr. Raphaël de la Torre in 2. 2. tom. 2. q. 95. art. 3. disput. 2. per totam ex pag. 177. & novissimè P. Rosignolus de discip. Christian. religion. lib. 3. ex cap. 13. & P. Fr. Ioan. Marq. in Gubernat. Christ. cap. 25. pag. 129. & sequent. Qui omnes, & alij ab eisdem relati concludunt, [sect. 3] ea, quæ his inspirationibus, vel revelationibus mediantibus fiunt, non esse ordinarijs aliarum rerum legibus, aut regulis æstimanda, iuxta illud [sect. 4] D. Pauli ad Roman. capit. 28. vers. 9: Vbi spiritus Dei est, ibi ilbertas est, & 1. Timoth. 2. Corinth. 5. ad Hebræ. 8. ad Roman. 2: Si spiritu ducimini, non estis sub lege. Quod in optimo proposito adducit Innocent. III. in [sect. 5] c. licèt 18. in princip. de Regular. & Vrban. III. in capit. duæ funt 19. quæst. 2. ubi sic eleganter scribit: Dignior est enim lex privata quam publica, spiritus quidem Dei lex est, & qui spiritu Dei aguntur, lege Dei ducuntur, & quis est, qui Spiritui sancto possit dignè resistere? Quisquis igitur hoc spiritu ducitur, etiam Episcopo suo contradicente, eat liber nostra auctoritate. Iusto enim lex non est posita, sed ubi spiritus Dei, ibi libertas etsi spiritu ducimini, non estis sub lege. Idem non minus eleganter tractavit D. Augustin. lib. 4. confes. capit. 9. ubi ait: [sect. 6] Multa facta, quæ hominibus improbanda videntur, testimonio Dei approbata sunt, & multa laudata ab hominibus, Deo teste, damnantur. Et magis in nostris terminis Innocent. III. in capit. [sect. 7] cùm ex iniuncto 12. de hæretic vers. Quòd si fortè, loquens de ijs, qui se officio prædicationis, & conversionis animarum immiscent, scribit, quòd fæpè tales invisibiliter mittuntur à Deo, & si non visibiliter mittantur ab homine, cùm invisbilis missio multo sit dignior, quàm visibilis, & divina longè melior, quàm humana. Atque hinc descendit usitata [sect. 8] illa, & à iure approbata forma eligendi Romanum Pontificem, & alios minores Prælatos, quæ per inspirationem, vel quasi inspirationem dicitur, de qua loquitur [sect. 9] text. in cap. quia proper vers. Nisi, de elect. ubi Abb. Hostiens. Ioan. Andr. & alij, & Oldrad. Consilio 155. incip. Quia de forma, optimus text. [sect. 10] de iure nostro Regio in l. 21. tit. 5. part. 1. ubi Gregor. Lopez, ibi: E esta eleccion tienen por mas noble que las otras, porque non ay otro movedor de las voluntades de los omes, sino solamente el Espiritu santo. Tradit Simon Maiolus in dieb. Canicul. 2. tom. colloq. 6. pag. 465. Vbi [sect. 11] omnia solemnia, quæ in electione, & in auguratione Romani Pontificis observari solent, plenè & planè recenset. Svnt etiam plurima alia, [sect. 12] quæ eiusdem Divini impulsus, & inspirationis ratione contra ordinarias iuris regulas defenduntur, de quibus latè agunt Doctores suprà relati, & exemplis ex Sacra Scriptura deductis abundè confirmant. Inter quæ dignissimum relatu videri potest illud, [sect. 13] quod de Samsone se ipsum, & populum Philisthæorum simul occidente, habetur Iudic. cap. 16. & 17. In quo sacto communis est Theologorum opinio, illum minimè peccasse. Nam tacitâ quadam Dei inspiratione, & invisibili missione ad id ductus fuisse videtur, ut tradunt D. August. lib. 1. de Civitate Dei, cap. 21. D. Ambros. lib. 1. offic. cap. 40. D. thom. 2. 2. quæst. 64. art. 5. ad 4. & ibi Aragon & alij, latè Soto de iust. & iur. lib. 2. quæst. 3. art. 8. & 5. quæst. 1. art. 4. ad finem, Plaça de delictis capit. 23. num. 2. Ludovic. Lup. in instructor. 1. part. capit. 65. in sin. Lessius de iustit. & iur. lib. 2. cap. 9. num. 33. Gomez de Mescua in tractat. de potestate in seipsum lib. 1. capit. 8. num. 28. & novissimè Franc. Torreblanca de magia divinatr. lib. 4. cap. 31. Afferri quoque potest aliud Moysis factum Exod. 2. [sect. 14] Vbi narratur, propriâ, & privatâ quidem auctoritate Ægyptium occidisse quòd Hebræum hominem acerbè vexabat. In quo licèt, illum peccasse, expressè affirmet D. Hieronym. epist. 142. ad Damas. in fine, cui assentiri videtur D. Augustin. lib. 22. contr. Faust. cap. 70. & D. tho. 2. 2. quæst. 61. art. ult. veriùs tamen est contrarium, ut magis communiter omnes Doctores Theologi sentiunt, eò quòd in actu illo secretâ quadam Dei inspiratione motus, & honoris eius zelo ductus Moyses videatur. Sicut & Phinees [sect. 15] cùm Zambri ad meretricem Madianitam coram populo ingredientem transfodit, cuius facinus non solùm ut licitum, sed ut laude dignum Sacra Scriptura recenset, ut patet ex Psalm. 105. vers. 31. 1. Machab. 2. 26. Numer. 25. 7. 8. & ita probant D. August. à priore opinione discedens, q. 2. in Exod. tom. 4. Ambros. lib. 2. de offic. capit. 36. Hieron. in qq. Hebr. sup. lib. 1. Reg. in fine, D. Thom. 2. 2. quæst. 61. artic. ult. Burgens. sup. cap. 2. Exod. Pereira sup. idem cap. quæst. 10. & Fr. Ioan. Marq. in Gubernat. Christ. lib. 1. cap. 6. Secvndvm autem, [sect. 16] videlicet quòd Hispaniæ Reges, Duces, & homines militares, & religiosi ad huius Novi Orbis detectionem, conversionem, & subactionem divinis impulsibus & inspirationibus invitati videantur, plurimi, & doctissimi viri suis scriptis testatum reliquerunt. Etenim quemadmodum [sect. 17] Henrico Lusitaniæ infanti, novas illas navigationes disponenti, quarum medio Orientales Indiæ lustratæ sunt, fama est, per quietem cœlesti monito revelatum, ut cœpta perficeret, & iterum clementer increpitum, quòd cogitatâ conquisitione tamdiu supersederet, remq́ue adeò piam, & laudabilem ultrà differret, ut auctor est elegantis. Ioan. Petr. Maffæ. lib. 1. histor. Ind. Orient. pag. 4. & Fr. Anton. de San Roman in eâdem histor. lib. 1. cap. 2. in fine. Ita alij [sect. 18] Scriptores non solùm ex nostris, sed etiam ex exteris, qui de his Indijs Occidentalibus, & earum inventione, & conversione sermonem faciunt, eundem Divinum impulsum, & afflatum Ferdinando & Elisabethæ Regibus Catholicis tribuunt, & opus hoc omni ex parte Deo adscribendum esse, seriò & doctè proclamant, ut constat ex ijs, quæ tradit Antonius Possevin. [sect. 19] 1. tom. Bibliothec. lib. 1. cap. 7. pag. 5. sic inquiens: At ut antiquiora omittamus, emersus penè ex Oceano ætate nostra Novus Orbis, quantam non gemmarum modò atque auri, verùm divitiarum sapientiæ Dei copiam exeruit? Inditum autem duobus Hispaniæ, ac Lusitaniæ Regibus desiderium eos remotissimos tractus pervestigandi, quantos veterum Philosophorum errores sustulit, & quot veritatis recessus abditos patefecit, tot quidem animarum myriades per id desiderium, tanquam per escam ad salutem allectæ, non tam fecerunt, ut Ecclesia ipsa quæ, hæresibus contaminata, videri iam poterat moribunda, revivisceret, quàm ut verissimum experiremur, quod vir sanctus Hilarius olim scripsit. Ecclesia, dum persequitur, floret; dum opprimitur, crescit; dum contemnitur, proficit; dum læditur, vincit; dum arguitur, intelligit; tunc denique stat, cùm superari videtur. Idem [sect. 20] auctor apertiùs eandem inspirationem, imò expressam Dei in hoc tam magno opere voluntatem, agnoscit. d. Biblioth. lib. 9. capit. 21. & 22. ubi ait: Testantur autem plurima, factum infinita Dei clementia fuisse, ut fidem hoc sæculo Christianam Indi susciperent, ut prorsus de ipsius voluntate nullus restet ambigendi locus, id quod & de medijs divinitus ad tam insigne opus promovendum, negandum non est. Porrò illa Dei sunt [sect. 21] propria, quæ in id simul concurrerunt, Verbi Divini prædicatio, Domini Iesv notitia, conversio plurium populorum, salus plurimarum animarum infantium, virorum, mulierum, ægrotorum etiam, qui diu lecto affixi; denique baptismo accepto ad cœlum illico evolarunt. Quæ omnia magno cum rerum variarum eventu, atque miraculis contigerunt, atque ad illos, ut audirent, & converterentur, misit concionatores, atque ut hi eò proficiscerentur, eos ipse, & reliquos impulit, à quibus denique missi, transvecti per maria, conservati, & custoditi sunt. Inde igitur universa huius conversionis moles, & ratio ortum progressumq́ue cœpit, ut quidquid ex ea boni manaverit, id divinitus factum sit, quidquid autem mali acciderit, iustissimè id à Deo fuerit permissum, quippe qui hominibus semel traditam liberatem adimere non vult. Opus autem divinum fuit, quoniam hæc tanta res absque eius voluntate, ac patrocinio nunquam fieri potuisset; tot enim maria, atque universæ terræ ambitum obire, ac sanctum eius nomen, & Iesv Christi Domini fidem in tam adversas gentes, easq́ue adeò barbaras & efferas, atque indomitas inferre, ut in toto terræ spatio nullus sit locus, in quo Christi fama, & nomen non percrebuerit, certè non potuit non esse digitus ac dextera Dei, quæ tantam virtutem fecerit, ut habetur Exod. 3. & Psalm. 117. & affirmandum est, in hoc imprimis Divinam concurrisse voluntatem, quæ Summo Pontifici desiderium, Regibus zelum, Religiosis solicitudinem & labores permultis probis, ac pijs charitatem indidit, ut gentes quæ longissimæ aberant, fierent proximæ, &c. Hoc idem argumentum sæpè repetic [sect. 22] doctissim. Thom. Bozius, & præcipuè lib. 10. de signis Eccles. Dei, cap. 13. cuius verba refert Fr. Thom. à Iesv lib. 2. de procur. omn. gent. salu. cap. 8. pag. 56. & latiùs prosequitur Ioan. Boter. in relatio. universal. 4. part. lib. 2. pag. 48. 49. & 50. & Rutil. Benzonius de anno Iubli. lib. 1. capit. 10. pag. 53. ubi Divino consilio, ac Spiritus sancti afflatu factum fuisse docent, & probant, quod Alexand. VI. Roman. Pontific. Orientales & Occidentales Indias inter Hispaniæ & Lusitaniæ Reges magis quàm inter alios diviserit. Et [sect. 23] idem Bozius lib. 4. capit. 3. in princip. cuius etiam meminit Thom. à Iesv ubi sup. capit. 6. pag. 52. eundem Divinum impulsum, & cœlestem quandam spem, sive inspirationem in Christophoro Columbo, suprà dictam expeditionem tentante & exequente his verbis expressit: Anno millesimo quadringentesimo nonagesimo secundo Christophorus Columbus natione Genuensis, Divino, ut exitus ostendit, impulsu afflatus, acceptis à Regibus Hispaniæ Ferdinando & Isabella navibus tribus, Hispali solvens, post longam multorum mensium navigationem, tandem pervenit ad insulam quandam, quam quòd sancti Dominici die festo invenissent, eiusdem nomine nobilitarunt. Inde aditus patefactus ad amplissimas regiones, quæ proculdubio conficiunt tertiam totius Orbis partem, in quibus longè, latèq́ue varijs temporibus per nostros Christi cultus est disseminatus, & hodie maximè viget, floret, & uberrimos fructus producit. Idem prosequitur lib. 5. capit. 2. in princip. ubi mutuatis verbis à Petr. Martyre in histor. Novi Orb. decad. 1. sic inquit: Avorum nostrorum memoria Christophorus Columbus Indias Occidentales aperuit nobis anteà ignotas. Aggressus est [sect. 24] autem tantam rem, non nisi Divinitatis æternæ benignissimo impulsu, quamvis à multis usu rerum prudentiaq́ue valentibus irrideretur, cùm Principes viros, potentissimosq́ue Reges alioqueretur, petens, ut auxilio sibi essent, cogitanti Orbem Novum, novasq́ue terras priscis sæculis ignotas, in lucem quodammodo proferre, aggredi iter insuetum, emetiri maria vastissima, ex obvijs quibusque periculis enavigare. Vbi verò mari se cum socijs commisit altumq́ue tenuit, & Oceani fluctibus, remotissimi ab omni terræ conspectu, undique iam nautæ cuncti circundarentur, parum sæpè abfuit, quin à vectoribus corriperetur, & in undas proijceretur, sed mirabile visu in sommis confirmatus sic & ipse socios confirmavit, ut tandem voti compos amplissimas terras invenerit. Rursus lib. 6. capit. 6. circa finem, & in lib. de robore bellico capit. 13. eiusdem Columbi, Vasquij Gamæ, & Ferdinandi Magallani longas, & priscis sæculis incognitas navigations multis nominibus extollens, ita concludit: Hi proculdubio omnes sola spe Divini auxilij talia sunt aggressi, qualia nemo ante illos, & quibus maiora nemo aperuit ad ineundam, coniungendamq́ue maximè totius humani generis societatem, commerciaq́ue in illius bonum commune instituenda, barbariemq́ue, & feritatem ex innumeris nationibus tollendam. Nam cuius mens non horreat, ait Scriptor quidam, immensos à Columbo exhaustos labores, cœli iniurias, atrocissimas tempestates, quibus sæpè penè est obrutus? Quis non admiretur incredibilem audaciam, constantem patientiam, nunquam infractum animi robur ad ea perficienda, quæ novis iste consilijs, atque ausibus est aggressus? Petrus quoque Martyr [sect. 25] in quadam narratione, quam Italico sermone conscripsit, cuius meminit additionator Hieronymi Benzonis lib. 1. hist. Ind. cap. 6. in 4. part. Americæ pag. 32. expressis verbis testatur: Columbum triduo antequàm ullam terram conspiceret, mirandam in somno visionem habuisse, ut excitatus lætabundus, & alacris omnes convocari iusserit, eosq́ue confirmaverit, brevi terram conspecturos. His conveniunt, [sect. 26] quæ aptè, & latè observat Nicola. Sander. libro 7. de visib. Monarch. per totum, Ioseph. Acosta in histor. Moral. Ind. lib. 7. capit. 28. & Ioan. Boter. in d. relat. universal. 4. part. lib 2. per totum, de prævijs dispositionibus, quas Divina sapientia, & providentia, cùm ex parte Regum, & Ducum nostrorum, tùm ex parte Indorum ipsorum ordinavit, & præcedere voluit tanti Orbis conversionem, & conquisitionem, ut facilius & commodiùs in eo Evangelium disseminaretur. Ex quibus apertè deprehendi inquiunt, Divino consilio, & inspiratione omnia, quæ illis temporibus acciderunt, ordinata, & determinata fuisse. Quod argumentum post eos urgens, & exornans [sect. 27] Rutil. Benzon. d. lib. 1. de ann. Iubil. cap. 10. pag. 52. & 52. ita concludit: Hæc autem commemoravimus, ut liquidò cognoscatur, hanc Novi Orbis adinventionem Divino consilio, summaq́ue Dei inscrutabili providentia his temporibus reservatam fuisse. Despiciens enim Deus, ut Act. 17. Areopagitis dixit Paul. tempora ignorantiæ, cæcitatis, & deceptionis illorum populorum, qui à dæmone per Idolorum cultum fascinati erant, nunc illis annuntiare facit Evangelij veritatem, ut unusquisque illorum pœnitentiam agens, convertatur ad Dominum, qui fecit illos, quiq́ue in hunc mundum misit Iesvm Christvm filium suum, ut salvos faceret omnes homines, & ad agnitionem veritatis veniant. In manibus enim tuis, inquit David Psal. 30. tempora mea. Verù quàm appositè [sect. 28] & opportunè Indorum conversio hisce temporibus acciderit, ac Divino consilio determinata fuerit, deprehenditur ex multis prævijs dispositionibus, quibus Divina sapientia uti voluit, ut faciliùs, & commodiùs Evangelij prædicatio introduceretur, ac fides Christiana ab illis populis cum fructu reciperetur, multa impedimenta ab illis removendo, ut eos idoneos, aptosq́ue redderet ad lucem Evangelij recipiendam &c. Plvrima [sect. 29] quoque alia, ut hanc Dei voluntatem, sive motionem, & inspirationem confirmet, & omni ex parte miraculosam, & soli Deo tribuendam horum Indorum inventionem, subactionem, & conversionem esse probet, optimè considerat Fr. Ioan. à Torquemada in Monarch. Ind. lib. 4. cap. 104. & sequent. & lib. 15. capit. 45. & 46. & rursus lib. 18. capit. 1. & 2. Vbi apertè [[29a]] tradit, nautam illum, qui Columbo huius post Oceanum terræ notitiam præstitit, de quo diximus suprà lib. 1. cap. 5. num. 6. & 7. non humano consilio, nec casu fortuito, sed Divino mysterio ab Angelis fuisse delatum, ut tantæ conversionis iter aperiretur, ipsumq́ue Columbum ab eodem Deo afflatum, & electum, ut eius medio executioni mandari posset. Sed quoniam [sect. 30] eruditissimus noster Theologus P. Franc. à Victoria in 1. relect. de Ind. insulan. num. 38. vers. Sed miracula, & num. 40. vers. Septimus titulus, huic titulo parum fidendum esse monet, vidêre oportet, quibus ille argumentis & rationibus moveatur. Et primò quidem considerat huiusmodi [sect. 31] missiones, & inspirationes multoties fallaces esse, & per diaboli suggestionem immitti, ut tradunt auctores sup. num. 1. relati, præcipuè Delrius, Maiol. & Rosignolus capit. 210. & Torreblanca. d. lib. 1. de Magia cap. 29. Vnde [sect. 34] meritò admonet Dominus apud Marcum cap. 13. Videte, ne quis vos seducat, & D. Ioan. epist. 4: Nolite credere omni spiritui, & Canon. 1. cap. 3: Probate spiritum an sit à Deo. Secvndò subiungit, nulla [sect. 35] miracula proferri posse, quibus hanc Hispanorum missionem in Novum Orbem à Deo ordinatam, & occultis eius impulsibus & inspirationibus fultam affirmare valeamus. Idemque, quoad paucitatem miraculorum, sentire videtur Ioseph. Acosta lib. 2. de procur. Ind. salut. cap. 9. Vbi quærit, cur miracula in conversione Gentium non fiant nunc, ut olim à christi prædicatoribus, & Fr. August. Davila in histor. Mexicanæ provin. lib. 1. cap. 80. pag. 320. Vbi affirmat, pauca miracula in his provincijs visa fuisse. At verò [sect. 36] missiones & inspirationes, quæ, vel specialibus Scripturæ testimonijs, vel apertis miraculis non adstruuntur, parum fidei & securitatis habêre, latè etiam docent, & probant Theologi sup. relati, & præcipuè Pat. Raphaël de la Torre in 2. 2. 2. tom. pag. 178. col. 2. & meliùs Innocent. III. quem ipsi non referunt in. d. capit. [sect. 37] cùm ex iniuncto, de hæret. inquiens: Quòd cùm interiores istæ missiones, inspirationes, sive revelationes sint occultæ, & incertæ, non sufficit cuiquam nudè tantùm asserere, quòd ipse sit missus à Deo, cùm hoc quilibet hæreticus asseveret; sed oportet, quòd astruat illam invisibilem missionem per operationem miraculi, vel Scripturæ testimomium speciale. Vnde cùm Dominus Exod. 7. vellet mittere Moysen in Ægyptum ad filios Israël, ut crederent ei, quòd mitteretur ab ipso, dedit ei signum, ut converteret virgam in colubrum, & virgam iterum reformaret: Ioannes quoque Baptista speciale suæ missionis testimonium protulit de Scriptura, dicens: Ego vox clamantis in deserto: Dirigite viam Domino sicut ab Isaia Propheta capit. 40. &c. Qua etiam de causa Christus [sect. 38] Dominus ut suam à Patre missionem confirmaret, sæpiùs obstinatis Iudæis sua obijciebat miracula, dicens: Si mihi non creditis, operibus credite, & iterum: Opera, quæ ego facio, testimonium perhibent de me. & D. Marcus cap. ult. de Apostolis à Christo missis sermonem habens: Illi autem (inquit) profecti prædicaverunt ubique, Domino cooperante, & sermonem confirmante, sequentibus signis; ut ostenderet, illi missioni, & doctrinæ firmitatem fore cœlestem, quam signa subsequerentur. Quod & Paulus Apostol. varijs in locis de sua prædicatione restatur, & pluribus alijs Sacræ Sripturæ testimonijs illustrat D. Chrysost. tom. 3. in 2. Corinth. Tertullian. in Apolog. cap. 27. Arnobius lib. 1. adversus Gent. D. August. lib. 10. de Civitate Dei, capite 12. & lib. 16. & 17. Thomas Bozius de signis Eccles. lib. 5. cap. 1. Fr. Thom. à Iesv de procur. omn. gent. salu. lib. 4. cap. 3. Balth. Chavasius de notis veræ religio. lib. 4. cap. ult. & Torreblanca. d. cap. 29. num. 25. Tertiò idem Victoria insinuat, & alij magis apertè nobis obijcere solent, videri non posse ex Dei inspiratione, sive impulsu, aut voluntate, hanc Indorum detectionem, & conversionem ordinatam fuisse, cùm [sect. 39] in ea plurimi nostrorum tot scelera, & damna in miseros Indos commiserint, & magis auri & argenti quærendi, Regni proprij ampliandi cupiditate, & rerum novarum investigandi curiositate, quàm Dei, & animarum zelo ducti videantur. Pro quibus ego perpendo insignem locum D. Cypriani in sermone de lapsis, relatum [sect. 40] in cap. si quis præpopera 27. distinct. 50. Vbi tunc demum, quæ Martyres, idest, Sacerdotes & Religiosi viri mandant, facienda, & sequenda esse tradit: [sect. 41] Si iusta, si licita, si non contra ipsum Dominum à Dei sacerdote facienda, sed si scripta non sunt in Domini lege, quæ mandant, antè est, ut sciamus, illos de Deo impetrasse, quod postulant, tunc facere quod mandant: neque enim statim videri potest de Divina Maiestate concessum, quod fuerit humana pollicitatione promissum. Vervm Avtem verò, prædictis argumentis non obstantibus, [sect. 42] defendi adhuc potest vis, & auctoritas tituli, de quo in hoc capite disputamus, quem si Victoria videret tot gravissimorum Sciptorum testimonijs, & rationibus comprobatum, forsitan de eius fide non dubitaret. Et ad primum respondemus, [sect. 43] certum quidem esse, magnum periculum, & fallaciam in his inspirationibus, impulsibus & revelationibus imminêre, non ideò tamen prorsus, aut temerè damnandas, & respuendas esse, cùm negari non possit, quin aliquando à Deo deriventur, maximê cùm in rebus & personis serijs, & gravibus accidunt, & effectus, qui illas sequuntur, in Dei obsequium, aut communem salutem, & utilitatem alicuius populi diriguntur, ut eleganter prosequitur D. Thom. & post eum Theologi omnes, præcipuè Fr. Barthol. à Medina in 1. 2. quæst. 9. art. 4. & quæst. 22. art. 3. & Caietanus 1. par. q. 82. art. 4. circa tertium argumentum: Dicit [sect. 44] enim D. Paul. ad Thessalon. 5: Spiritum nolite extinguere, prophetiam nolite contemnere, omnia probate, quod bonum est tenete, ab omni specie mala abstinete vos. Et D. Ioan. Probate spiritus, utrum ex Deo sint. Cui [sect. 45] vocanti, & impellenti reluctari, & non obedire, quàm sit periculosum, multis probat Gaspar Sanctius in Isaìam capit. 14. num. 8. Quibus arridens [sect. 46] Aristotel. lib. 6. Ethic. ad Eudemum circa finem, docet: Quod sæpènumero nobis nihil cogitantibus venit in mentem cogitatio efficax, & impetuosa, quæ secum trahit voluntatem, quam motionem non possumus nobis tribuere, neque in nostram inventionem referre, cùm de hac re nihil unquam cogitaverimus. Neque verò possumus eam referre in substantiam Angelicam, quæ non potest efficaciter movere nostram voluntatem. Vnde talis cogitatio in Deum est reducenda. Ad secundum autem respondeo, hunc impulsum, [sect. 47] missionem, sive inspirationem Divinam, de qua agimus, non destitui Sacræ Scripturæ testimonijs, & prophetijs, si ea omia in memoriam revocemus, quæ suprà cap. præced. & lib. 1. cap. 15. congessimus. Et multo minus miraculis caruisse, ut Victoria, & alij malè putarunt, cùm potius innumera extiterint, & extent quotidie, quæ Divinam huius magni operis volutatem, & penè dixerim voluptatem, evidenter ostendunt, ut ait Anton. Possevinus ubi sup de quibus in cap. sequenti copiosè tractabimus. Quinimò, ut daremus in huius Novi Orbis conversione, nunc tot, ac tanta miracula non operari, quot & quanta olim initio nascentis Ecclesiæ à Christi prædicatoribus facta cernuntur, ob hoc tamen Divinæ vocationis vis excludi non posset, [sect. 48] quæ interdum signis externis, aliquando etiam interno potiùs impulsu fit, & sive in singulis hominibus, sive in populis, atque in ipso genere humano, per temporum opportunitates operatur, & altæ & profundæ ordinationis est, ut præclarè tradit, & Sacræ paginæ exemplis illustrat D. August. lib. 83. quæst. q. 68. & [sect. 49] in lib. de utli. creden. ubi de eisdem miraculis agens scribit: Cur ista modò non fiunt? quia non moverent, nisi mira essent, at si solita essent, mira non essent. Et in nostris terminis loquens Ioseph. Acosta. d. lib. 2. de procur. Ind. salut. cap. 9. & 10. Vbi doctè & eleganter hanc miraculorum parcitatem, partim naturæ, docilitati & ignorantiæ Indorum, quibus nunc prædicatur, attribuit, qui [sect. 50] tot miraculis non egent, ut ad Fidei receptionem à nostris suadeantur; sed prædicatoribus tantùm, quorum mores cum fide & lege, quam annuntiant, conveniant, ut optimè iam olim in simili scripsit D. Chrysost. homil. 6. in 1. ad Corinth. Partim [sect. 51] exiguo iposorum prædicatorum zelo, & merito, cùm dubium non sit, ut quò quis fide, & sanctitate magis eminuerit, eò aptius instrumentum sit, per quod Spiritus santus tam præclara opera perpetret, qui ad suam potentiam, & gloriam declarandam, eius puritatis, atque humilitatis viros ut plurimum exigit, & assumit, qui veris virtutibus, & incorruptis moribus niteant, & nihil sibi sumentes, totum Deo, cuius est omne donum perfectum, & saluti proximorum syncerè refundant. Quas rationes, Acosta non relato, ab eo desumpsit Ioan. Boter. in relat. univers. 4. part. lib. 2. pag. 73. 74. Fr. August. Davila. d. cap. 80. pag. 320. addens forsitan [sect. 52] etiam in causa fuisse, quòd Evangelicæ prædicationis forma adamussim servata non fuerit. Martin. Delrius lib. 4. disquis. magic. cap. 4. q. 5. sectio. 2. pag. 331. in fin. Ant. Possevin. in Biblioth. 1. tom. lib. 9. cap. 24. pag. 402. Fr. Thom. à Iesv d. lib. 4. de procur. omn. gen. salut. cap. 4. pag. 147. & 148. Et conducit [sect. 53] lex nostra 68. titulo 4. part. 1. quæ ex doctrina Hostiens. in summ. de reliq. & vener. Sanct. inter reliqua, quæ ad veri miraculi comprobationem requirit, merita sanctitatis, & bonitatis illius apponit, per quem Deus miraculum operatur. Respiciens nimirum ad id, quod magis communiter accidere diximus. Aliquando [sect. 54] enim à profanis & flagitiosis hominibus vera miracula fiunt; fed non nisi Divinâ virtute, & ad confirmationem veræ fidei, vel Dei laudem, & voluntatem ostendendam, aut exequendam, ut Nos sæpè in his ipsis regionibus contigisse, cap. seq. probabimus, latè prosequitur D. August. lib. 10. de Civit. Dei, cap. 16. & lib. 83. quæst. q. 79. & habetur in capit. multæ, cap. teneamus, cap. prophetavit 1. q. 1. cap. 1. de reliq. & vener. Sanct. D. Tho. 1. par. q. 110. art. 4. ad 2. & 2. ad Thessalonic. cap. 2. lect. 2. & 2. 2. q. 178. art. 2. D. Chrysost. hom. 2. in Matth. capit. 7. Viguerius inst. Theol. tractat. de virt. Dei, cap. 10. Sotus 4 Sentent. dist. 43. q. 2. art. 23. Bapt. Fulgosius lib. 1. memorab. cap. 6. de miraculis, Malleus malef. q. 61. art. 10. ad 8. Acosta. d. cap. 10. in princ. Zerola, qui plures refert, in praxi Episcop. verb. Miraculum, num. 3. & ultra eos Pet. Gregor. lib. 13. de Repub. cap. 24. & 25. Rutil. Benzonius de anno Iubil. lib. 6. cap. 24. Francisc. Tolet. sup. Ioan. & Maldonat. sup. Matth. cap. 7. Martin. Delrius lib. 2. disquil. magic. q. 7. pag. 63. Simon Maiol. in dieb. Canicul. tom. 2. colloq. 2. pag. 112. & seq. Maluenda de Antichrist. lib. 6. cap. 1. q. 5. & seqq. & lib. 7. cap. 15. & feqq. Camill. Borrell. de præstan. Reg. Cath. cap. 55. Annæus Robert. lib. 1. rer. iudic. cap. 5. fol. 18. Raph. de la Torre in 2. 2. quæst. 9. artic. 2. disp. 4. pag. 751. & in 2. tom. de vitijs oppositis Religioni. q. 95. in prælud. disp. 2. Torreblanca de magia divinatr. lib. 2. capit. 11. & 26. Pat. Suar. de side. disput. 4. sect. 3. num. 8. & sect. 4. Vbi de his miraculis agunt, quæ per profanos homines, aut malos, & peccatores fieri solent. Et [sect. 55] simul concludunt, ab hæreticis in comprobationem falsæ fidei, & à magis, & diabolis, & ab Antichristo nunquam vera, solida, consistentia, aut proficua miracula facta fuisse, nec fieri posse, fed quædam duntaxat præstigia phantastica, & simulata, semper perniciosa, aut inutilia, ad ludificationem sensuum humanorum: de quo etiam præclarè tractat idem D. August. in d. capit. teneamus 1. quæst. 1. & lib. 3. de Trinitat. cap. 8. & lib. 18. de Civitate, Dei. cap. 17. Orig. lib. 2. contra Celsum Auctor vitæ D. Bernardi, lib. 3. capit. 6. & elegantissimè D. Isidor. libro 8. Etymolog. cap. 9. cuius verba habentur in cap. nec mirum 26. quæst. 5. & Theatr. vitæ humanæ volum. 5. libro 4. ex pag. 1512. ad 1531. Vbi plura exempla verorum, & fictorum miraculorum congessit. Suprà dictis [sect. 56] adijcere possumus, prædicationem, & conversionem huius Novi Orbis pluribus miraculis non eguisse, si attendamus celebrem illam doctrinam D. Chrysostom. 1. Corinth. 2. dum monstrat, signa Evangelicæ prædicationis iam olim patrata, non illo tantùm sæculo, sed & futuris fidem peperisse. Quod etiam D. Thom. luculenter expressit lib. 1. contra Gent. cap. 6. dicens: Hæc autem tam mirabilis mundi conversio ad fidem Christianam, indicium certissimum est præteritorum signorum, ut ea ulteriùs iterari necesse non sit, cùm in suo effectu appareant evidenter, quamvis non cesset Dominus, nostris etiam temporibus, ad confirmationem Fidei, per sanctos suos miracula operari. Vnde meritò disputat D. Gregor. in homil. Ascension. & Ioan. Gerson. in 2. quæst. an hodie sint necessaria vel utilia miracula? Denique [sect. 57] tertio argumento, desumpto ex delictis, & excessibus ab aliquibus Hispanis in detectione, & conversione huius Novi Orbis commissis, & ex humanis medijs & finibus, qui hanc missionem præcessisse & promovisse videntur, ultra ea, quæ de hoc articulo latiùs inferiùs lib. 3. cap. 5. dicere destinamus, nunc facilè respondemus cum Ant. Possevin. 1. tom. Bibliothec. lib. 9. cap. 22. pag. 401. Ioan. Boter. in relat. univers. 4. par. lib. 2. ferè per totum, Thom. Bozio de sign. Eccles. lib. 7. cap. 5. in fine, non proptereà negari posse hoc opus Dei fuisse, & ex Divino eius impulsu manasse, quod zelum, & pietatem, quæ in eo requirebatur, scelus avaritiæ, crudelitas, & impietas aliquorum militum maculaverit. Alioqui [sect. 58] etiam inter Christianos non licêret, vim ullam Divinam agnoscere, inter quos vivunt tot peccatores, hæretici multi, plurimi vitiosissimi, meretrices innumeræ. Sanè etenim, [sect. 59] quorum mens in Divinæ Sapientiæ vias acutiùs inspicit, flores inter spinas, triticum intra paleas, aurum sub terra dignoscens, Divinam eò magis bonitatem commendat, quò magis ille tectam & sartam tuetur apud nos Fidem, pietatem Regum & Principum, disciplinam Antistitum, virtutem bonorum Christianorum, usum frequentem sanctorum Sacramentorum, Divini Verbi prædicationem, studia scientiarum, lucem atque notitiam Dei, hoc est totius boni. Nec reprobandus est hortus, qui totus non sit floridus nec palea abijcienda, quæ tota non sit triticum, nec terra illa existimanda est inutilis, quæ universa non sit aurum. Quin & hinc tantò maior de misericordia Dei concipienda spes est, quòd inter gentes adeò barbaras tantam fidem plantaverit, fodinas, ut ita dicam, tot animarum aperuerit, Ecclesiam tot Archiepiscopis, Episcopis, Clericis, Religiosorum Ordinibus munitam excitaverit, tot item paræcias, Doctrinam Christianam, Scholas & Academias, totq́ue Principes viros ibîdem constituerit. Et idem respondêre possumus [sect. 60] ad id, quod de avaritia, & divitiarum cupiditate nobis obijcitur. Nam omissis ijs quæ sup. lib. 1. cap. 16. num. 94. tradidimus, verius est, Christi amorem, & animarum zelum in hoc opere primas partes tulisse, ut fatetur Thomas Bozius lib. 12. cap. 21. circa finem, sic inquiens: Primumq́ue horum sit hoc, nunquam tot homines ad exteras & ignotas terras è Christianis abijsse, ut Christi cultum latè propagarent, ut sæculo hos nostro contigisse certò videmus. Id verò non nisi ab ardentissimo, ac longè diffuso Christi amore nasci potest. Et cùm hac de causa totus Orbis circumnavigatus sit, ventumq́ue iam propè ab extremo Arcto ad Austrum supremum, igitur longissimè pertinet amor nostrorum in Christum. Et ut aliquatenus [sect. 61] verum esse fateamur, divitiarum studio nostros permotos fuisse, non quidem ideò Divinæ inspirationis, & missionis vis excludetur; sed longè admirabilior Divinâ providentiâ & sapientiâ iudicari debebit, quæ tam infirmis usa sit medijs, ut tantam rem suaviùs, secretiùs, pacatiùs, sine multis miraculis ac prodigijs, ac quasi sine sensu, quod ferè facit promovêret. Et [sect. 62] quanquam dena leucarum millia itineris, quina per Orientem, totidem per Occasum, & tot maris & terræ pericula superasse, sola ipsa videatur humana cupiditatis, certissimum tamen est, in hoc imprimìs Divinam concurrisse voluntatem, quæ Summo Pontifici desiderium, Regibus zelum, nautis & militibus animum & spem, religiosis solicitudinem & labores, permultis probis ac pijs viris charitatem indidit, ut gentes, quæ longissimæ aberant, fierent proximæ. Ac dum alijs maria cupiditas æquabat, ut aurum consequerentur, eadem inserviebat Deo, ac servis suis, ut ipsamet illa maria traijcerent ad animas Christo lucrandas, ut etiam tetigimus sup. lib. 1. capit. ult. ex num. 99. & cap. 15. ex num. 40. Quibus [sect. 63] enim medijs homines sua negotia agunt, ijsdem nec cogitantes Divinum agrum excolunt, & findunt terram, ex qua cœlestis horrei seges Deo semper serente, & operante maturescat ad frugem. Quam [sect. 64] eandem sententiam, licêt aliud agens, benè prosequitur & illustrat Gaspar Sanctius sup. Isai. cap. 44. num. 54. & 56. pag. 446. & cap. 51. n. 7. pag. 513. & cap. 13. n. 8. docens Deum multa, & magna per infirma instrumenta, & interdum indigna præstare solitum, & [sect. 65] ex tenui principio opera mirabilia, & eximij momenti futura deducere, & aliquando [sect. 66] per hostes suos, etiam ignaros, sua consilia exequi. Neque abest, quod ex communi omnium Theologorum placito resolvit eruditissimus Pat. Ioan. Pineda lib. 4. de reb. Salom. cap. 13. pag. 184. [sect. 67] Videlicet, ita naturæ Auctorem res supra naturam efficere, ut quoad fieri possit, consuetas naturæ leges & ordinem tueatur. Vt satis demonstravit in exsiccatione maris Rubri, ut transitum per illud Hebræis Pharaonem fugientibus aperiret. [sect. 68] Quo in facto cùm ingentia miracula ederet parcissimum se miraculorum patratorem præbuit, ut ipse auctor benè considerat. Et eandem [sect. 69] Dei providentiam & in rebus magnis, atque arduis disponendis, & exequendis suavitatem in nostris terminis rhetoricè extollit Ioan. Botet. d. lib. 2. in princip. adducens illud Sapient. 8: Attingit à fine usque ad finem fortiter, & disponit omnia suaviter. Et anni [sect. 70] tempora, inter alia, exempli gratiâ perpendens, quæ ordinante Deo ex Æstate ad Hyemem deducuntur; sed ita tamen, ut hinc Veris, inde Autumni benignitas interveniat, ne de uno extremo in aliud cum hominum damno prolaberentur. Quod benè agnovit Poëta, dum cecinit: Nec res hunc tantæ posset perferre laborem Si non tanta quies inter frigusq́ue caloremq́ue Iret, & exciperent cœli indulgentia terras. PRSS 
 
 # 4 CAPVT IV. De pluribus miraculis, quæ in Novi Orbis detectione, conversione, & acquisitione intervenerunt, & Divinam tanti operis voluntatem, inspirationem & vocationem manifestarunt. SVMMARIVM Capitis IV. -  1 Deus miracula necessaria in Novo Orbe non prætermisit, quamvis in illis edendis parcissimus sit. -  2 Deus semper res novas & magnas, novis & magnis miraculis iuvat, ex insigni loco D. Augustini. -  3 Ecclesiæ primitivæ, & prædicationis Apostolicæ fundamenta Deus multis miraculis communivit. -  4 Miracula si deficiant, rarò prædicantibus creditur. -  5 Miracula tot ac tanta cur Deus initio nascentis Ecclesiæ patraverit, ex August. & Gregor. -  6 Miracula multa & magna semper Deus edidit in conversione novarum provinciarum, & exempla Angliæ, Flandriæ, Holandiæ & aliarum. -  7 Ecclesia Dei semper habuit, & habebit potestatem & continuationem miraculorum, & est unum de præcipuis eius signis. -  8 Fidei Christianæ Deus tribuit, ut montes transferre possit. -  9 D. Gregor. Tbaumaturgus, & alij sancti viri multoties montes de uno loco in alium miraculosè transtulerunt. -  10 Fides naturam superat. -  11 Miracula in Novi Orbis conversione Deum omisisse credibile non est, cùm illis semper egeant tyrones in Fide. -  12 Infideles non tenentur fidem sibi prædicatam credere, nisi rationibus, aut miraculis convincantur. -  13 Credentes citò, leves sunt corde. -  14 Fidei mysteria an, & quatenus evidenter credibilia sint? -  15 Miracula multa, & maxima in detectione, conversione, & acquisitione Orbis Novi intervenisse, latè probatur contra Victoriam, & alios. -  16 Miracula aperta, & repetita Ecclesiæ qui negat, maius ipse miraculum facere dicitur, ex August. & alijs. -  17 Indorum Novi Orbis ita facilis, & brevis ad fidem conversio, vicem obtinet plurimorum miraculorum, ex Balt. Chavasio, & alijs. -  18 Hispani non potuerunt sine ope, & vocatione Divina, ita facilè & breviter Novum Orbem detegere, & convertere. -  19 Ecclesiæ primitivæ Dei signum, & argumentum fuit facilis, & suavis multiplicatio credentium. -  20 Indi innumeri brevissimo tempore Fidem, & Baptismum receperunt Mexici, & in alijs Novi Orbis provincijs. -  21 Sacerdos quidam solus baptizavit septies centena Indorum millia. -  22 B. Fr. Mart. Valencia Franciscanus, & socij innumerabiles Indos converterunt & baptizarunt. -  23 S. Franc. Xavier. solus plures homines ad Fidem convertit & baptizavit, quam hæretici omnes ad suas sectas traduxerunt. -  24 Conversionis Indorum cursus & progressus semper Regibus Catholicis maximè in votis fuit. -  25 Auctores recensentur, qui narrant, & extollunt mitaculosum incrementum Christianitatis Novi Orbis. -  26 Indos hyssopo aliquando ab Hispanis Sacerdotibus baptizatos fuisse, an verum sit? -  27 Hispanam gentem ob eximiam curam dilatandæ Fidei inter varias Indorum nationes, multum laudat Thom. Bozius. -  28 Miraculi instar videri debent præviæ dispositiones, quibus Deus ordinavit detectionem & conversionem Novi Orbis. -  29 Regum Catholicorum in audiendo, & iuvando Columbo mansuetudo, & liberalitas, miraculosa videtur. -  30 Christophori Columbi constantia in proponenda & exequenda navigatione, & detectione Novi Orbis miraculum ingens à plurimis iudicatur. -  31 Oceanus veteribus inaccessus, post Columbi ad Novum Orbem navigationes, miraculo quodam mitis, facilis, & navigabilis redditus esse videtur. -  32 Pontus Euxinus, olim Axenos, idest, inhospitalis dictus, posteà se navigantibus hospitalem & placidum præbuit. -  33 Mare Pamphylium portentoso naturæ miraculo recessisse, & siccum iter præbuisse dicitur, Alexandro Magno contra Persas exercitum ducenti. -  34 Cangio Cham Tartarorum Regi, & exercitui eius, dicitur mare miraculosum novem pedum transitum aperuisse. -  35 Hispani Divino beneficio, & quasi per miraculum, ea omnia in detegendo, & subigendo Orbe Novo consecuti videntur, quæ adulatoriè de suo Traiano Plin. recenset. -  36 Ecclesiæ, & Fidei Christianæ veritas probari solet ex fœlicitate bellorum, quæ pro eius defensione, aut extensione suscepta sunt, & auxilijs de cœlo per miraculum missis. -  37 Theodosius Imperator auxilijs cœlestibus victoriam reportavit, & carmina Claudiani de hoc. -  38 Auctores recensentur, qui plura exempla, & testimonia adducunt de prosperitate bellorum, & auxilijs cœlestibus à Deo Catholicis datis. -  39 Hispaniæ, in bellis contra Mauros susceptis, omnia miracula contigerunt, quæ olim Deus Israelitis indulsit. -  40 Bellis iustis, & ad Dei vocationem, & exaltationem suscepits, semper ipse exitus fœlices concedit. -  41 Deus non secundùm armorum potentiam, sed, prout ipsi placet, dat dignis victoriam. -  42 Causa pugnandi, si bona est, pugnæ exitus malus esse non potest. -  43 Miracula, & auxilia cœlestia in bellis nullibi magis frequentia fuerunt, quàm in expeditionibus Hispanorum, ad Novum Orbem factis. -  44 Promissio Levit. cap. 26. in. Hispanis in Novo Orbe præliantibus sæpissimè impleta fuit. -  45 Milites Hispani duodecim in insula Hispaniola fugarunt duo millia incolarum -  46 Ferdin. Cortesius exigua valdè Hispanorum militum manu plurimas victorias reportavit, Motezumam cepit, & totius Novæ Hispaniæ Imperium adeptus est. -  47 Franc. Pizarrus miraculosas victorias in Peruani Regni conquisitione habuit, & qualiter Atahualpam eius tyrannum superavit. -  48 D. Iacobus Hispanorum Patronus multoties pro eis contra Mauros pugnare visus fuit. -  49 D. Iacobus sæpissimè Hispanorum partes defendere visus est in bellis, quæ cum Indis Novi Orbis, & etiam cum Orientalibus habuerunt: & ideò in illis regionibus religiosissimè veneratur. -  50 Historia mirabilis & peculiaris D. Iacobi pro Hispanis pugnantis apud Cintiam Novæ Hispaniæ oppidum, cùm ab Indis maximopere premerentur. -  51 Beatissima Virgo MARIA Hispanis sæpè in Novo Orbe præliantibus opem tulit, & præsertim cum Mexici obsessi essent. -  52 Tacubano in monte apud urbem Mexicum templum B. Virginis extructum fuit, & quare? -  53 Cuzquensi in urbe Hispani numero pauci ab innumeris Indis obsessi, & graviter impetiti B. Virginis præsentissimo auxilio liberantur. -  54 Araucanorum exercitus, qui Hispanos in urbe Imperiali Regni Chilensis obsidere tentabat, ad conspectum B. Virginis retrocessit -  55 Miraculum ingens, & notabile, quod initio detectionis Regni Peruani contigisse narratur. -  56 Tumpiz, sive Tumbez oppidum Regni Peruani Indorum tempore erat nobilissimum, & munitissimum. -  57 Petrus Candia unus exsocijs Fr. Pizarri Crucis signo Tumbecinorum insidias, & ferocissimum leonem, & tigrim superavit. -  58 Victorias ferè omnes, quæ ab Hispanis in Novo Orbe partæ sunt, cœlestibus auxilijs tribuunt plurimi, & gravissimi Auctores, qui de illis scripserunt. -  59 Castellus à Bobadilla tribuit victorias Hispanorum in Novo Orbe militari eorum disciplinæ. -  60 Impossibile fuisse ostenditur, Hispanos tot, & tam fœlices victorias in Orbe Novo habuisse, nist Divina Voluntate, & miraculosis auxilijs iuvarentur. -  61 Vicotrias de Indis ab Hispanis partas quidam malè ex eo extenuant, quòd Indi Barbari, inermes, & pusillanimi essent. -  62 Ferdinan. Cortesium eques quidam apud Argeriam derisisse narratur, quòd putaret, se cum Indis pugnare. -  63 Indi nostrorum comparatione pusillanimi sunt. -  64 Meridionales omnes gentes timidæ sunt; Septentrionales animosiores & robustiores. -  65 Indi quàm plures non adeò timidi, & inermes erant, ut quidam generaliter tradunt. -  66 Deus Indos magis politicos, & robustos inter se bellis intestinis divisit, ut à Nostris faciliùs subigi possent. -  67 Deus hostes suos suis ipsorum manibus sternit. -  68 Deus Hispanorum vires, & animos auxit, & Indis terrorem immisit. -  69 Samsoni vires Deus miraculosè restituit, & auxit, ut de Philisthæis vindictam sumeret. -  70 Amorrhæos, & Chananæos Deus timidissimos reddidit, ut terram eorum Israëlitæ faciliùs occupare possent. -  71 Deuter. 2. vers. 25. verba expenduntur. -  72 Panicus terror qualis esset, & plura de eo -  73 Terror Divinus etiam fortes, & strenuos fugat. -  74 Dæmon non potest alicui vires supra naturales contra alios concedere. -  75 Indi plures ex fœlicitate & prosperitate Hispanorum in bellis, Deum verum pro illis stare agnoverunt. -  76 Caretæ Reguli Terræfirmæ notabile dictum. -  77 Hispanorum gloriæ nihil detrahitur ex eo quòd plures Novi Orbis victorias cœlesti auxilio, vel miraculosè partas dicamus. -  78 Successus fœlices rerum omnium, & maximè bellorum semper Deo à viris, & Ducibus pijs, & prudentibus tribuuntur. -  79 Superbia execrabilis Aiacis, Capanei, Mezentij & aliorum, qui à se ipsis victorias sperabant. -  80 Titus Imper. victoriam à se de Iudæa partam in Deum omnino retulit, qui suis manibus Iudæos punire voluit. -  81 Dæmonum expulsio, & Oraculorum defectus fuit in primitiva Ecclesia signum veræ fidei, & Divinæ vocationis ad eam. -  82 Indiarum Occidentalium missio, detectio, & conversio à Deo esse probatur ex dæmonum, & idolorum expulsione, & ruina. -  83 Dæmones post adventum Hispanorum in Novo Orbe ab Oraculis, & illusionibus cessarunt, quibus anteà Indos fallebant. -  84 Crucis signum semper fuit dæmonijs terrificum. -  85 Virgilij carmina de excessu Oraculorum accommodantur. -  86 Auctores plurimi referuntur, qui agunt de excessu dæmonum, & defectu Oraculorum in Novo Orbe post adventum Hispanorum -  87 Eucharistiæ Sacramentum, ubicunque in Novo Orbe consecratum fuit, statim dæmones fugavit. -  88 Terræmotus & tempstates Novi Orbis magna ex parte cessarunt post Chirsti Fidem in eo receptam. -  89 Sacerdotes in Indijs maximè ab incolis reverentur, & quare? -  90 Cumanensium Sacerdotum ritus in dæmonibus consulendis. -  91 Pat. Fr Petrus Corduba qualiter dæmonem apud Cumanenses convicerit, & eiecerit? -  92 B. Fr. Alois. Bertrandus miraculum in cuiusdam dæmonis expulsione. -  93 B. Fr. Ioan. à S. Francisco notabilis historia circa cuiusdam dæmonis expulsionem. QVamvis [sect. 1] certum sit, Devm Opt. Max. in patrandis miraculis parcissimum esse, adhuc tamen non minus certè affirmare poterimus, eâ in detectione & conversione istarum gentium Occidentalium neutiquam omississe, sicubi ad fidem introducendam, stabiliendam, & propagandam, necessaria esse iudicavit. Semper [sect. 2] quippè Divina eius providentia, res novas & magnas, novis etiam & magnis signis iuvare & fulcire consuevit, ut in Solis cursu ad Iosue vocem subsistente videmus, & in conflagratione montis, in quo Moysi legis tabulas dedit; de quo D. Aug. lib. 10. de Civit. Dei, cap. 13. sic habet: Cum enim lex dabatur populo, qua coli unus iubebatur Deus, in conspectu ipsius populi mirabilibus rerum signis ac motibus apparebat Creatori servire creaturam. Et [sect. 3] quemadmodum initio nascentis Ecclesiæ eius incrementa, & Apostolorum, atque aliorum prædicatorum auctoritatem miraculorum potestate, & frequentiâ disposuit, & constabilivit, sine quibus rarò prædicantibus [sect. 4] creditur, c. cum ex iniuncto de hæret. Matt. 10. Marc. ult. Actor. 2. Paul. ad Hebræ. 2. & 2. ad Corint. 12 & alibi passim. Quo [sect. 5] respiciens D. August. lib. 22. de Civ. Dei, c. 8. necessaria Inquit, miracula suisse, priusquàm crederet mundus, ad hoc ut crederet mundus; & in lib. de utilit. creden. cap. 14: Christus afferens medicinam humano generi primum miraculis conciliavit auctoritatem, deinde auctoritate meruit fidem, fide contraxit multitudinem, multitudine obtinuit vetustatem, vetustate roboravit religionem. Et. cap. 16: Ac primum quidem facta sunt miracula, cùm Deus ipse in vero homine huic mundo apparebat, ut ijs tandem multitudine crescentium congregata, atque propagata in ipsos mores utilis converteretur auctoritas. Et D. Greg. hom. 29. in Evang. Sed hæc signa in exordio Ecclesiæ fuerunt, ut enim ad fidem cresceret multitudo credentium, miraculis fuerat nutrienda. Ita pariter [sect. 6] in remotis quibusque provincijs, quæ posterioribus sæculis Evangelij nuntios audire meruerunt, eisdem miraculis incolarum animos præparavit, ut in Anglia contigisse refert idem D. Greg. lib. 9. epist. cap. 58. Beda lib. 1. hist. Ang. c. 31. & lib. 2. cap 2. & seqq. & in Flandria, Hollandia, & alijs incultis nationibus Illustr. Cardin. Baron. in annal. Eccles. ann. 632. n. 6. & ann. 666. n. 9. & 12. Semper namque [sect. 7] hæc miraculorum potestas, necessitas, & continuatio in sancta Dei Ecclesia viguit, & vigebit; estque unum ex præcipuis signis, quod ad eius veritatem & auctoritatem confirmandam præstantissimum quique illius assertores notare, & perpendere solent. Vt constabit ex adductis ab illust. Cardin. Bellarm. tom. 1. lib. 4. de not. Eccles. cap. 14. & tom. 2. de Sacram. Confirm. cap. 2. Ioan. Lorin. in Acta Apost. cap. 2. n. 44. Thom. Boz. de sign. Eccl. Dei, lib. 3. cap. 6. pag. 107. lib. 5. cap. 1. lib. 20. cap. 1. pag. 310. in sin. Ant. Pos. sev. in Biblot. 1. tom. lib. 2. cap. 37. pag. 77. Fr. Lud. Granat. in symb. Fidei, 1. p. cap. 27. cum seqq. ex pag. 260. ad 287. & 5. p. pag. 80. Balth. Chavas. de not. veræ Relig. lib. 4. cap. ult. per tot. Bern. Aldrete, de antiq. Hisp. lib. 2. cap. 15. Fr. Ioan. à Torquem. in Monarch. Ind. lib. 15. c. 45. & Iust. Lips. in Diva Virg. Hallens. cap. 1. ubi ait: Omni ævo fuere miracula plerisque omnibus locis: & erunt in ævum, etsi parciùs, densiùsve, ut divinæ providentiæ visum. Adeò [sect. 8] ut propagationi, & comprobationi Christianæ Fidei hoc sit à Deo tributum, ut montes ex uno loco in alium transferre possit, Matt. 17. & Marc. 11. quod [sect. 9] à D. Gregor. Thaumaturgo, & ab alijs sanctis viris multoties factum esse, historiarum monumentis proditum est. Vt apparet ex relatis à D. Greg. Magno lib. 1. Dialog. cap. 7. Nicephor. lib. 6. cap. 17. Euseb. Cæsariens. lib. 7. hist. Eccl. cap. 2. Speculo exempl. exemp. 145. Rutil. Benzon. de ann. lubil. lib. 6. cap. 2. & Simone Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 16. pag. 375. & colloq. 4. pag. 79. Vbi inde concludit [sect. 10] quòd fides naturam superat, & efficit, quæ nulla ars, naturàve poteft. Vnde [sect. 11] credibile non est subigendis, & convertendis tot, ac tantis infidelium huius Novi Orbis provincijs, miracula defuisse. Nam planè, ut Iuft. Lips. scribit in Diva Virg. Sichemiensi cap. 2: Sicut pueris lac necessarium est ad alimentum, viris etiam utile, & iuvat: sic tyrones, aut errones in fide miraculis nutriuntur, viri, & robusti etiam oblectantur. Et in Hallens. cap. 2: Miracula communiter religionem in animis excitant, & Deum credere, Deum colere suadent, & inducunt. Præsertim cùm Catholici omnes Doctores, & ipse [sect. 12] etiam Mag. Victoria in d. relect. de Ind. num. 34. concludant, exteras gentes, quales Indi isti Occidentales erant, & quoscunque quæ Nostri de Fide Catholica prædicant, nisi aut apertissimis argumentis credibilia fiant ea, quæ proponunt, aut si hæc argumenta desint, miraculis, vel vitæ prædicantium illustrissimâ puritate doctrinam commendent; quia [sect. 13] qui citò aliter credunt leves corde dicuntur Ecclesiast. 19. & in multis alijs locis ex omni litteratura congeftis à Tiraq. in tract. de pœn. temp. caus. 51. & Neviz. in sylv. nup. lib. 4. De quo articulo, & an & quatenus fidei [sect. 14] mysteria evidenter credibilia sint, videndus est D. Thom. 2. 2. q. 1. art. 4. Bañez, q. 10. art. 1. dub. 3. conclus. 2. Aragon ibîd. art. 1. pag. 255. vers. sed dubitabit, Tolet. in sum, lib. 4. cap. 2. n. 2 Petr. de Ledsm. in summ. 2. tom. tract. 1. cap. 5. concl. 4. Azor. lib. 8. inst. mor. Cap. 7. q. 6. Gab. Vazq in 1. 2. q. 76. art. 2. disp. 120. cap. 1. num. 4. pag. 162. Fr. Thom. à Iesu, de procur. omn. gen, salu. lib. 4. cap. 3. pag. 130. & cap. 4. pag. 141. Fr. loan. Marquez in Gubernat. Christ. lib. 2. cap. 34. pag. 362. novissimus P. Thom. Sanch. in summa lib. 2. cap. 1. ex. n. 4. & Nos insr. cap. 10. in fin. Sed ne coniecturis tantùm niti videamur, age precor, [sect. 15] & quoniam Victoria nullum, & alij pauca miracula in tanto hoc opere intervenisse scripserunt, ac proinde Divinæ voluntatis, & vocationis titulos, de quibus egimus, in dubium revocarunt: ex historiarum fide, non quidem omnia (quod nimis prolixum esset) sed nobiliora tantùm proferamus, & referamus, quibus eorum convincatur opinio, & prædictio tituli magis ac magis, cœlestibus signis muniti, corroborentur. Quorum si quis adhuc inficiator vel contemptor existat, maius [sect. 16] ipse miraculum fecisse videbitur, ut in simili scripsit D. August. lib. 22. de Civit. Dei, cap. 8. Scotus in 2. q. prolog. sup. lib. Sent. Ioan. Maldonat. sup. Matth. cap. 7. col. 180. & in nostris terminis Fr. Ioan. Torquem. in Monarc. lib. 15. c. 46. & Balth. Chavas. de not. veræ Relig. lib. 4. cap. ult. pag. 938, Vbi ipsam [sect. 17] adeò brevem ac facilem tot animarum conversionem plurimorum miraculorum vicem obtinêre posse, & debêre, his elegantissimis verbis ostendit: Tertium sit, recens infinitorum Indorum tam Orientalium, quam Occidentalium conversio, quæ nisi admiratione digna videatur, quid videri possit nescio? Nam profectò minimè humanarum est virium homines, qui terræ toti prius affixi erant, & cupiditatum suarum inveterata mancipia, totos se dare contrarijs studijs, videlicet Christi obsequio, atque ut significantius loquar, se ipsos exuere in se ipsos armari, sibi ipsis bellum indicere, de se ipsis triumphare. Hæc profectò mutatio est dexteræ Excelsi, digitus Dei est hìc. Hanc mundi conversionem reponit D. August. inter præcipua miracula. Et certè dilemmate isto uti possumus; Aut populi illi barbari ad Christi fidem nullo interveniente miraculo conversi sunt, aut aliquo interveniente? Si aliquo, est mihi quod volo: si nullo, hoc ipsum magnum est miraculum, potuisse converti sine miraculo, cùm multi eo etiam posito non convertantur, sicut scriptum est, Ioan. 12. Cùm tanta signa fecisset coram eis, non crediderunt in eum. Eandem considerationem, & argumentationem fecerunt, & non minùs graviter illustrarunt Ant. Possev. Thom. Boz. Ioan. Boter, Rutil. Bonzon. & reliqui Auctores, quorum verba sup. cap. precedenti exnum. 18. retulimus. Etenim, ut ipsi rectissimè animadvertunt, [sect. 18]non potest non Divinæ vocationis, & operationis miraculo tribui, quòd Hispani nostri adeò numero pauci per terras sibi prorsus ignotas, & linguis, ac moribus admodum varias incedentes, ita ingentes progressus in disseminanda & inducenda vera Dei Fide brevissimo tempore fecerint, & tot barbaros, & incultos homines relictis patrijs religionibus, ad Christianam disciplinam converterint. Hoc enim [sect. 19] signo & argumento tanquam fortissimo & evidentissimo veritatem ipsius Fidei Catholicæ in exordio nascentis Ecclesiæ, & voluntatem Dei, ut mundus eam amplecteretur, apertè comprobavit D. Paul. Cotint. 2: Videte fratres vocationem vestram, quia non multi sapientes, non multi nobiles. Et eodem latè utuntur Iuftin. in Apol. 2. D. Chrysos. hom. 34. in Mat. D. Aug. d. lib. 22. de Civit. Dei, cap. 5. Damascen. lib. 4. de Fide orthod. cap. 4 & latifsimè & eruditissimè Thom. Bozius de sign. Eccl. Dei, lib. 4. per totum, Maiol. to. 3. colloq. 1. pag. 265. chavas. d. lib. 4. c. 1. & Fr. Ioan. Bap. Fernand. Frãcis. in demonst. Cath. lib. 2. discur. 6. & 7. In solo namque [sect. 20] Mexicano Regno, paulò poft eius detectionem, baptismum susceperunt quater, vel, ut aliqui asserunt, octo aut decem decies centena hominum millia. Et in archivijs Caroli V. Cæfaris habetur, quendam [sect. 21] Sacerdotem baptizasse septies centena millia, alium tercena millia, alium centena millia, & alios plures, alios pauciores. Cùmq́ue posteà in easdem oras delatus suisset B. Fr. [sect. 22] Martinus à Valencia ex Ordine Franciscano cum duodecim socijs ahn. 1524. incredibile est, quot ipse cum suis Indos ad Christi cultum perduxerit. Nemo enim ex illis duodecim fuit, qui usque ad annos 1531. plus quàm centum millia hominum baptismali lavacro non lustrasset. Quod mirum videri non debet cùm de [sect. 23] uno Beato, & iam meritò inter Divos relato S. Francisco Xaviero referat Thom. Boz. lib. 6. de sign. Eccles. Dei, cap. 3. pag. 221. in insulis Mauri ultra Malluccum in solo uno oppido, cui nomen Tholo, Christianorum omnis ætatis amplius viginti quinque millia ab eo facta & in alijs Indiæ Orientalis, Sinarum & Iaponiorum locis plures homines ad Christi Caulam annis undecim reduxisse, quàm innumera hæreticorum millia ex omni gente & natione, & toto Orbe terrarum per annos 1500. ad suas fectas traduxerint: & dixi alia sup. lib. 1. cap. 3. num. 58. Qui Conversionis [sect. 24] cursus atque progressus fœlici ætate Catholicorum Regum Philippi Secundi, Tertij & Quarti haudquaquam intermissus esse videtur; sed potiùs eorum prudent â, piâq́ue, & singulari gubernatione radia lucis Evangelicæ undique per inauditas anteà regiones diffunduntur, & Episcopis, Presbyteris; alijsq́ue egregijs, & Religiosis viris indefinenti studio, & expensis maximis commendantur; qui, iuvante Deo, quotidie colligunt fructus maximos & uberrimos, ut præter alios tradit Torque. in Monarc. Ind. lib. 17. c. 19. & 20. Et possem quidem latiùs in hoc argumento vagari, [sect. 25] nisi prædicti Auctores pluribus encomijs, & exemplis miraculosum & magnum hoc Christianitatis Novi huius Orbis augmentum suis scriptis plenisimè prodidissent, præcipuè Thom. Boz. Boter. & Possevin. & alij de quibus sup. lib. 1. cap. 16. n. 69. & seqq. & ultra eos idem Ioan. Boter. in d. 4. p. lib. 3. pag. 55. & pag. 76. Nicol. Sander. de visib. Monarch. lib. 7. Laurent. Surius in comment. an. 1518. fol. 515, Alanus Cop. Dialog. 6. cap. 9. pag. 783. & cap. 34. pag. 943. & seqq. Simon Maiol. I. tom. colloq. 23. pag. 506. Didac. Vald. de dignit. Reg. Hisp. cap. 19. n. 53. & seqq. Fr. Alfons. Ferd. in hist. Ecclef. nostri tempor. in prologo lib. 1. pag. 3. & cap. 10. 11. & 44. Fr. loan. à Ponte de convenient. utriusque Monarch. lib. I. pag. 54. & Fr. Ioan. à Torquem. in. d. Monarch. Ind. lib. 15. cap. 45. & 46. & lib. 16. cap. I. & 8. Vbi tractat [sect. 26] post Boterum. d. pag. 76. an verum aliquando fuerit, quod quidam Sacerdotibus nostris impingunt, tradentes, eos hyssopo Indos interdum baptizasse. Vnde rectè [sect. 27] dicere potuit idem Thom. Boz. lib. 8. cap. 1. Nulla unquam gens, ex quo Adamus habuit liberos, tot nationes moribus ac ritibus dissimiles ad unius Religionis cultum, vel earundem legum studium perduxit, ut Hispana. Vix enim quisquam possit enumerare gentium varietatem, moresq́ue illarum prorsus inter se dissidentes, quas Hispani sub Imperium suum miserunt, & ad Christi venerationem perduxerunt, uniusq́ue Dei cultum. Sunt in promptu historiæ, legat qui volet; & idem repetit lib. 12. cap. 21. circa fin. & lib. 21. c. 3. Sed ut pergamus ulteriùs, meritò etiam eisdem auctoribus [sect. 28] pro miraculo sunt, præviæ illæ dispositiones, quas Deus summâ providentiâ ad faciliorem huius conversionis, & acquisionis exitum ordinavit, ut in cap. præced. tetigimus: necnon Catholicorum [sect. 29] Regum Ferdinandi & Elisabeth in audiendo Christophoro Columbo mansuetudo, & in eo iuvando & classe, & militibus instruendo liberalitas, eo præsertim tempore, quo Granatensi bello totum fiscum exhauserant, & quo à multis usu rerum, prudentiâq́ue valentibus viris irridebatur, & ab alijs Regibus, quos priùs adierat, tanquàm nugator, & delirus expulsus fuerat. Miraculosam [sect. 30] quoque, nec immeritò, iudicant ipsus Columbi in concepta Novi Orbis inveniendi, & detegendi cogitatione constantiam, & per vastum, inusitatum, & procellosum Oceani pelagus navigationes. Quod [sect. 31] non minori miraculo, cum antiquis prorsus inaccessum, & impervium existimaretur; & reverâ esset, ut multorum experientia monstravit, iuxta ea, quæ latè diximus sup. lib. 1. cap. 11. ex num. 47. Posteà Deo ita disponente, mite, facile, & permeabile redditum esse videtur; ita ut de eo illud dicere possimus, quod de [sect. 32] Nigro, sive Constantinopolitano Ponto refert Strab. lib. 7. Carol. Stephan. & Ioan. Funger. in suis dictionarijs, verb. Euxinus, qui cùm olim nullis navigationibus patuisset, ac proinde Axenos, ideft, inhospitalis diceretur, posteà, Ionibus eas oras habitantibus, frequentari, & veluti domari cœpit, ita ut deinceps Euxinus vocatus sit, quod hospitibus placidum, commodum, & pervium esse significat. Vnde Ovid. lib. 5. Trist. Frigida me cohibent Euxini littora Ponti, Dictus ab antiquis Axenus ille fuit. Magno [sect. 33] etiam Alexandro, & eius militibus Pamphylium mare, portentoso naturæ miraculo, cessisse, sicut olim Rubrum filijs Israël, Exod. 1. & Sapient. 19. & illàc inter aperuisse, cum aliam viam non haberent, antiquitas tradit, & seriò affirmant Ioseph. lib. 2. antiquit. cap. 7. & Genebrard. lib. 2. Chron. eam rationem reddentes, quòd Deus eius operâ ad destruendum Persarum Imperium uti decrevisset. Licèt vita eiusdem Alex. Strab. lib. 14. Petr. Crinit. de honest. discipl, lib, 17. cap. 13. & Maluend. de Antichr. lib. 5. cap. 16. pag. 295. Vbi cum Haithono in hist. de Tartar. cap. 17. aliud non minus fabulosum simile refert [sect. 34] de Cangio Cham Rege Tartarorum, cui mare per novem pedes à montibus, quibus anteà adhærebat, retrocessit, ut latam viam ad transeundum cum exercitu suo versus Occidentem relinqueret. At verò [sect. 35] nostris Hispaniæ Regibus, & eorum militibus, si Oceanus siccum transitum non dimisit, ita tamen (Divino ut diximus beneficio) se placidum, & facilem præbuit, ut verè illis in detegendis, conquirendis, & convertendis his Barbarorum provincijs illud applicari possit, quod adulatoriè Plinius de Traiano suo in Panægyric. scriptum relîquit: Quòd si quis Barbarus Rex eo insolentiæ, furorisq́ue processerit, ut iram tuam indignationemq́ue mereatur, ne ille, sive interfuso mari, seu fluminibus immensis, seu præcipiti monte defenditur? Omnia hæc tam prona, tamq́ue cedentia virtutibus tuis sentiet, ut subsedisse montes, flumina exaruisse, interceptum mare, illatasq́ue sibi non classes nostras, sed terras ipsas arbitretur. Rursus [sect. 36] nemo est, qui nesciat inter præcipua figna & miracula, quæ Fidei Catholicæ, & Ecclesiæ Romanæ veritatem oftendunt, constitui etiam, & perpendi solere prosperitatem & fœlicitatem, quam ferè semper eius sectatores, & favitores habuerunt in bellicis expeditionibus pro eius defensione, aut propagatione fusceptis: & auxilia cœlitus missa, quibus Deus cum paucis plurimos fudit, & alia multa miraculosè operatus est, quæ mortales vires assequi non valêrent, ita fimul ostendens, eiusmodi bellorum causas iustas, & sanctas esse, & victorias tales non solùm permittere, sed iubêre. Vt in illa [sect. 37] Theodos. Imper. contigisse videmus, cùm adversus Eugenium prope Aquileiam pugnaret, de qua Claudian. vates, quamvis non Christianus, sic cecinit in Panægyric. ad Honorium: Te propter gelidis Aquilo de monte procedis Obvius, adversas acies revoluta, quæ tela Vertit in auctores, & turbine repulit hastas: O nimium dilecte Deo, cui fundit ab antris Æolus armatas acies, cui militat Æther, Et coniurati veniunt ad classica venti. Et in multis [sect. 38] alijs exemplis, & gravissimorum Auctorum testimonijs, quæ latissimè ad prædicta signa comprobanda, & exornanda tradunt Tertullian. & eius additionat. Pamelius in lib. contra Scapul. D. Chrysost. orat. 3. contra Iudæ. Medina lib. 2. de recta in Deum fide, Thom. Boz. de sign. Eccles. lib. 8. cap. 7. lib. 17. cap. 7. per tot. & lib. 20. cap. 10. & lib. 21. & 22. per tot. Bapt. Fulgos. lib. 1. cap. 6. Theatr. vitæ hum. vol. 3. lib. 3. pag. 1048. & seqq. Fr. Lud. Granat. in Symbol. Fidei, lib. 3. pag. 1. Simon Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 19. pag. 436. vers. Et quidquid fœlici, & 3. tom. colloq. 2. pag. 302. & 362. Fr. Thom. à Iesu de procur. omn. gen. salu. lib. 2. cap. 3. pag. 136. Balth. Chavas. de not. ver. Relig. lib. 4. cap. 4. per tot. Fr. Ioan Marquez in Gubern. Christ. lib. 1. cap. 17. Pag. 97. & lib. 2. cap. 25. pag. 310. Zevall. in practic. 4. tom. q fin. ex num. 149. novissimè & eruditissimè Dom. Ioan. Bapt. Valençuela in discursu de iure stat. & belli. part. 2. consid. 22. & Fr. Ioan. à Ponte in conven. utr. Monarch. lib. 3. cap. 1. & meliùs lib. 2. cap. fin. pag. 370. Vbi vel [sect. 39] in solius Hispaniæ prælijs omnia miracula intervenisse ostendit, quæ olim Deus populo Israëlitico clementer indulsit. Est enim semper [sect. 40] in bellis fœlix successus eorum, ad quæ Deus vocat, qui non secundum [sect. 41] armorum potentiam, sed prout ipsi placet, dat dignis victoriam, ut habetur 2. Machab. cap. 15. & 2. Paralip. 13. & 16. Vnde D. Bernar. serm. ad Milites Templi, cap. 1. rectissimè inquit: [sect. 42] Si bona fuerit causa pugnandi, pugnæ exitus malus esse non poterit, & D. August. epist. 194: Quando pugnatur, Deus spectat, & partem, quam inspicit iustam, ibi dat palmam. Quibus conveniunt alia, quæ ultra auctores suprà relatos tradit Sim. Maiol. 3. tom. colloq. 2. de bellor. eventib. pag. 359. P. Gaspar Sanctius in Isai. cap. 44. num. 66. pag. 447. Pat. Fr. Ioa. Marq. d. lib. 2. cap. 27. Pag. 324. & Nos tetigimus supr. lib. 1. cap. ult. num. 89. & 90. & 107. & insr. lib. 3. cap. 2. ex nume. 22. Quæ cùm ita se habeant, [sect. 43] dubitari quidem non potest, hæc eadem miracula nullibi apertiùs, & frequentiùs contigisse, quàm in Indicis istis expeditionibus & debellationibus: cùm passim legamus, Hispanos nostros paucissimos numero, omni sociorum auxilio destitutos, in terris sibi prorsus incognitis, innumerabiles Indorum exercitus, quos vel ipsi adoriebantur, vel à quibus adorti erant, facilè Deo auxiliante fudisse, & eorum insidias, obsidiones, & incursus fœliciter superasse. Ita [sect. 44] ut in illis impleta videatur promissio, quæ Deo inservientibus facta est in Levit. cap. 26. vers. 7. & 8: Persequemini inimicos vestros, & corruent coram vobis: persequentur quinque de vestris centum alienos, & centum de vobis decem millia: cadent inimici vestri gladio in conspectu vestro. Quod, vel exemplo [sect. 45] illorum duodecim militum comprobari potest, qui in insula Sancti Dominici in provincia Higuei duo incolarum millia fugarunt, & alibi ducenti, centena millia, ut tradit Herrera decad. 1. lib. 2. cap. 17. & lib. 6. cap. 9. pag. 202. Et insignis illius, nunquamq́ue satis laudati Ducis [sect. 46] Ferdin. Cortesij, qui exiguâ valdè militum manu tot nobiles victorias sæpissimè reportavit; & tandem maximum illum Mexicani Imperij Monarcham Motezumam, tercentis & ampliùs suorum millibus stipatum, intra propriam urbem prostravit, & in vincula coniecit, totiusq́ue Imperij summâ pari brevitate, ac fœlicitate potitus fuit. Quod idem [sect. 47] in hoc Peruano Regno strenuo alteri Duci Francisco Pizarro cum Atahualpa supremo eius dominatore apud Caxamarcam contigisse comperimus, de quibus & similibus alijs eventibus pleni sunt libri Pet. Martyr. Pet. Ziezæ, Gomaræ, Oveti, Ioan. Metelli, Levini Apollonij, Ant. de Herrera, Garcil. Incæ, & aliorum quamplurium, qui de rebus Novi Orbis scripserunt: & aliqua in nostris terminis notat Thom. Bozius. d. lib. 8. cap. 7. pag. 329. Illescas in hist. Pontis. lib. 6. §. 8. fol. 212. & §. 14 fol 337. Castill. de Bobadilla in Politica, lib. 4. cap. 1 num. 6. & Fr. Ioan. à Torquem. in d. Monarch. Ind. lib. 4. per totum. Et similiter certum est, auxilia cœlitus missa in eisdem bellis frequentissimè intervenisse. Nam [sect. 48] D. Iacobus Hispaniæ nostræ gloriosissimus fidissimusq́ue patronus, sicut in antiquis eius contra Mauros expeditionibus pro Hispanis Potenter pugnare solebat, ut apertè testatur Rex Ranimirus in diplomate cuiusdam donationis Ecclesiæ Metropolit. eiusdem Apostoli sactæ Episcop. Palent. in anacephaleosi rer. Hispan. par. 3. cap. 26. Ambros. de Moral. lib. 9. c. 7. Th. Bozius ubi supr. Sic [sect. 49] etiam multoties in his Indijs Occidentalibus visus est, non minori curâ dimicare, pro nostris, valdè a Barbaris opressis, & in maximo periculo constitutis, ensem, quem manu gestabat, adversus eos acerrimè movens, & illorum animis ingentem terrorem incutiens: unde sanctissimus hic Apostolus in omnibus his regionibus religiosissimè veneratur, ut resert Alanus Copus Dialog. 3. cap. 29. pag. 437. & seqq. & alij Auctores statim citandi. Et idem in Orientali India accidisse tradunt Lud. Roman. Patricius, lib. 6. suar. navigat. cap. 40. pag. 289. Petr. Maffei. in hist. Ind. Orient. lib. 4. pag. 106. & lib. 8. pag. 182. & Fr. Anton. de SanRoman. in eâd. hist. lib. 1. cap. ult. pag. 194. & lib. 3. cap. 23. Pag. 560. Freitas de Imp. Asiat. cap. 18. num. 10. Sed libet [sect. 50] peculiarem historiam subijcere, quam ex nostris Scriptoribus accepit, & ut mirabilem recoluit Cardan. lib. 15. de rer. var. cap. 81. & Theatr. vit. hum. vol. 3. lib. 3. pag. 1051 Nam. cùm Hispani pedites vix numero ducenti, à quadraginta Indorum millibus premerentur iuxta Cinciam, Novæ Hispaniæ pagum, partim ob loci inæqualitatem, partim ob arborum copiam, supervenire visus est eques quidam, qui cuiusdam militis (nomine Franc. Morla) aspectum referebat, qui tot, tantaq́ue urgendo, terrendoq́ue peregit, ut Indi pedem retraherent. Mox & ipse abijt, & cùm Indi multitudine freti, iterum premere Hispanos tentarent, cùmq́ue iam in manifesto discrimine positi essent, supervenit denuò idem eques, ac Indos resilire coëgit; quòd cum tertiò fecisset, abijssetq́ue, rursus instantibus Indis supervenit Ferdin. Cortesius Dux Hispanorum cum tredecim equitibus, Indosq́ue in fugam compulit, exercitumq́ue dissipavit. Cum autem Hispani ad urbem quam occupaverant, redijssent, constavit, equitem illum non suisse Franc. Morlam, cùm ob viarum difficultatem illuc pervenire non potuisset. Equo vehebatur eques ille rubeo, & maculoso, & eius auxilio nullus ex Hispanis in tam diuturno prælio census fuit, sed septuaginta tantùm vulnerati: ipse quoque eques nullum ex Indis occidit, nullum vulneravit, sed solùm turbavit, & perterræfecit, eumq́ue Hispani Div. Iacobum communem ipsorum Patronum, Cortesius D. Petrum proprium eius tutelarem, & dominum esse affirmabat. Idem [sect. 51] quoque cœleste, ac supernum auxilium Hispani nostri non minus frequenter, & Opportunè Beatissimæ Virginis Dei Matris Mariae interventione experti sunt, & tunc Præsertim cùm Novæ Hispaniæ debellatores multitudinem, & obsidionem Mexicani exercitus ferre non valentes, clanculum à civitate exierunt, ad Tacubanum montem confugientes, ut se ibi commodiùs defendere possent. Alma quippe hæc, & sanctissima Domina ante Hispanos adstans conspecta est, illos tanti numinis auxilio defendens, & in adorientes Indos terram purissimis, & Virgineis manibus iactans, quâ eorum oculos excæcavit, & in fugam convertit. In cuius beneficijs memoriam Hispani posteà [sect. 52] templum eximiâ hodie devotione, conspicuum, super dictum montem ædificarunt, sub advocatione, De nuestra Señora del Socorro. Similisq́ue, propemodum casus [sect. 53] in urbe Cuzquensi, quæ huius Peruani Regni caput, & Incarum sedes habebatur, contigisse comperitur. Nam cum innumerabilis Indorum turba Hispanos inopinatò obsedisset, ipsi qui vix ducenti erant, in domum quondam se receperunt, ubi nunc Cathedralis Ecclesia ædificata est, & poft varios in curfus, & conflictus, in quibus D. Iacobi Apostoli visibili patrocinio miraculosè liberati sunt; cùm tandem Indi in tecta domus, quæ ex palleis constabant, ardentes tædas validissimis conatibus mitterent; nullum tamen damnum, neque incendium inferre potuerunt, eò quòd mulier quædam, specie decorâ, supra tectum residens, ignem, mox ubi ardêre cœperat, extinguebat, & pulverem, sive rorem in Indorum oculos spargebat, quo excæcati, ubi essent, aut quò irent, penitus ignorabant, ut ipsi posteà testati sunt, & cum magno simul timore, & admiratione prædicarunt. In [sect. 54] Chilensi etiam Regno eadem Domina, venerabili Sene comitata, retrocedere fecit ingentem Araucanorum exercitum, qui ad expugnandam urbem Imperialem, tunc omni auxilio, & munimine destitutam, alacriter properabant, & hâc Divinâ ope liberata fuit; cuius miraculum posteà ex ipsorum Araucanorum relatione constavit. His aliud [sect. 55] non incongruenter adijcere possumus, quo Deus initia conversionis & acquisitionis huius Peruani Regni disposuisse videtur. Etenim cum primò Franc. Pizarrus, & socij eius oras præter navigantes ad oppidum Tumpiz, sive Tumbez, nomine pervenerunt: quod [sect. 56] tunc munitissimam arcem habebat, & a plurimis Indis plebeis, & militaribus incolebatur, ad tanti populi conspectum anxij animo substitêre, quidnam facerent dubitantes: quousque unus ex illis, [sect. 57] Petr. Candia vocatus, se in terram iturum obtulit, & Indorum vires, mores, & divitias exploraturum. Ad quod faciendum, suis armis indutus, Crucem prætrereà ligneam hastæ loco dexterâ sumpsit, & scaphâ in littus delatus, intrepidè per medias Indorum turmas progredi cœpit; qui hominis proceritatem, habitum & audaciam mirati, illum impetere ausi non suerunt, Divinum quidpiam esse verentes. Sed posteà, mutato consilio, ut hoc securius experirentur, ferocissimum leonem & tygrim, quos in prædicta arce (& ad hunc effectum, ut fama est) à Guainacapæ temporibus asservabant, in advenam immiserunt, existimantes illicò rabidis animalium dentibus, & unguibus dilaniandum, ut in alijs sæpè viderant contigisse. At Candia illorum impetum impavidus spectabit, Christi Domini nomen, & auxilium fideliter invocans, & Crucis eius signum illis obijcens. Quo adeptus est, ut animalia, naturali feritate depositâ, pedibus ipsius prosternerentur, & instar domesticorum canum bladientia, & adulantia, eiusdem manibus per dorsa, & ora tractari, & demulcêri permitterent. Quod cernentes indigenæ in priore opinione confirmati, illum quasi Solis filium genibus flexis venerati sunt, & ostensâ arce, templo & Regiâ gazâ, quæ ibîdem custodiebatur, salvum, & donis onustum ad suos redire permiserunt. Quas miraculosas [sect. 58] cœlestis auxilij in bellis Novi Orbis narrationes, & alias eis similes, passim recensent Auctores, quide eiusdem Orbis historijs scripserunt, & præcipuè Gomara 2. p. lib. 2. Petr. Zieza 1. part. cap. 54. Ioseph. Acosta in histor. moral. Ind. lib. 7. cap. 7. & ab eo transcribens Ioan. Boter. in 4. part. suar. relat. univers. lib. 3. pag. 84. & seqq. Anton. de. Herrera in hist. gener. Ind. decad. 2. lib. 10. cap. 9. & alibi sæpè, Thom. Boz. d. lib. 8. cap. 7. & lib. 17. cap. 7. Alan. Cop. Dial. 3. cap. 29. ex pag. 437. Henric. Mart. in repert. Mexic. tract. 2. pag. 151. Fr. Ioan. à Torquemada in Monarch. Ind. lib. 4 cap. 69. pag. 542. Garcilas. Inca in 2. part. comment. Reg. Perù, lib. 1. cap. 11. & 12. & lib. 2. cap. 24. & 25. Vbi simul concludunt, minimè dubitandum esse, omnes ferè victorias, quas Hispani in his provincijs habuerunt, per miracula partas. Quamvis [sect. 59] eas militari disciplinæ tribuere videatur Bobadilla in d. Polit. lib. 4. cap. 1. num. 6. Nam licèt hæc, ut ipse ibîdem probat, efficere soleat, ut à paucis strenuis adversus multitudinem benè pugnetur: impossibile tamen [sect. 60] erat, nostros adeò paucos, advenas, & maris ac terræ sibi incognitæ mutationibus fatigatos, tot discrimina superare, & tot, ac tantas victorias, ita facili, ac fœlici exitu de innumerabilibus Indorum miriadibus consequi, prævalidis quidem, & in proprijs & natalibus sedibus constitutis, atque ita æstui, frigori, & similibus cœli, & Soli climatibus assuefactis, nisi Deus id miraculosè pro eximia sua sapientia, & potentia disponeret, cùm ut Religionem Christianam extenderet, tum etiam ut Indorum peccata, & abominationes puniret, ut benè considerant Auctores suprà relati, præsertim Acosta d. lib. 7. cap. 7. &c. 24. 25. & 28. Thom. Boz. d. lib. 8. cap. 7. pag. 329. Henricus Mart. d. pag. 151. & Torquem. d. lib. 4. cap. 69. & cap. 105. Qui [sect. 61] eodem modo obiectioni aliquorum respondent, qui prædictas victorias ignaviæ, barbariei, & pusillanimitati Indorum adscribunt. In quo adeò delirat Hieron. Benzo, male semper in res Hispanas affectus, lib. 1. suæ histor. Americ. cap. 24. ut asserere ausus fuerit, Hispanos in Occidente nihil præter bruta animalia, & bestias subegisse. Idq́ue [sect. 62] quemdam Hispanum equitem optimè intellexisse videri, qui cùm in Africa ad Argeriam sub Carolo V. militaret simul cum Ferdinando Cortesio, qui Mexicanum Regnum aperuit, & subegit & reliquis fugientibus ob Maurorum multitudinem, quibus impares se esse cognoscerent, Cortesium vidêret, clamore fugientes sistere, & hortari socios, ut in hostem versi, eum strenuè exciperent. Bellua isthæc inquit, putat sibi rem esse cum suis Indis, quorum viginti quinque millibus fundendis decem equites suffecerint. Etenim [sect. 63] licèt negari non possit, Indos nostrorum comparatione pussilli animi esse; quod [sect. 64] omnibus Meridionalibus accidere tradit Cæl. Rhodig lib. 18. lect. antiq. cap. 20. cum contrà Septentrionales robustiores, & animosiores sint. Adhuc [sect. 65] tamen, ut re ipsâ in primis illis expeditionibus constitit, & quotidiano experimento cognoscimus, Indi non adeô imbecilles, ignavi, & inermes erant; sed in multis provincijs satis armati, fortes, & bellicosi, reiq́ue militaris peritiâ suo more sufficienter instructi, & ubique copiâ, numero, ac præliandi commoditate adeò nostris portentiores & superiores, ut pro quolibet Hispano milite decies centena millia Indorum numerarentur. Vnde si nostris obsistere, & aditum præcludere cognovissent, vix multis annis in eorum regionibus pedem figere possent. Sed [sect. 66] DevsOmnipotens, qui illas (ut sæpè diximus) Hispanis Regibus tradere destinârat, ipsosmet Indos bellis intestinis inter se divisos, in Mexicano præsertim, & Peruano Regno, propriâ ipsorum manu prostravit: [sect. 67] ut contigit in Madianitis sub Gedeon, Iud. 7. vers. 12. mutuò se ferro perimentibus, & in Philisthæis 1. Reg. 14. vers. 20. & in Ægyptijs, iuxta Propheticum Isaiæ sermonem cap. 19. vers. 3. ubi Gasp. Sanch. num. 7. pag. 206. plura notavit. Et sicut [sect. 68] tam in his provincijs, quàm in alijs, Hispanorum vires, & audaciam supra modum adauxit; ita Indorum cordibus adeò magnum terrorem immisit, ut ad equi conspectum, vel ænei tormenti tronitum, formidarent, & facili invasione manus, & colla submitterent. Non secùs atque [sect. 69] Samsoni vires restituit, & corroboravit, ut de Philisthæis vindictam sumere posset, Iud. c. 7. & ex contrario [sect. 70] Amorrhæos & Chananæos timidissimos reddidit, ut filijs Israël eorum terram dare posset, quam illis iam inde ab Abrahami temporibus pactus erat, ut habetur Genes. cap. 15. & [sect. 71] Deuter. 2. vers. 25. ubi Deus ad Moysen hæc verba locutus proponitur: Hodie incipiam mittere terrorem atque formidinem tuam in populos, qui habitant sub omni cœlo, ut audito nomine tuo paveant, & in morem parturientium contremiscant, & dolore conterantur. Quibus alia similia habentur Exod. 23. vers. 27. & Iosue 2. vers. 9. & 11. & cap. 5. vers. 1. Est enim exploratissimum animum cadere ijs, contra quos Deus pugnat, ut benè prosequitur Gasp. Sanctius in Isai. cap. 13. num. 14. pag. 153. & cap. 17. num. 8. pag. 194. Martin. Delrius in adag. sacr. 1. tom. adag. 41. pag. 39. Vbi [sect. 72] hunc terrorem ei similem facit, quem vetustas, falso Deorum cultu seducta, Panicum appellabat; de quo Orph. in Panis hymno: Panicum immittens æstrum in fines terræ. Et Pindar. in Nemeis, qui [sect. 73] etiam impavidis, & aliàs bello strenuis, contigere aliquando solêre, his verbis insinuat: In Divinis enim terroribus Etiam filij Deorum fugiunt. Cum alijs, quæ in hanc rem tradunt Angel. Politian. in Miscellan. cap. 26. Erasm. in adag. Panicus casus, pag. mihi 933. Lilius Giral. de Dijs Gent. sytagin. 15. & Theatr. vitæ hum. vol. 1. lib. 1. pag. 92. Quo in facto Dei virtus, atque potestas mirè conspicitur; [sect. 74] Dæmon quippè non potest alicui vires supra naturales ad alios profligandos concedere, ut latiùs probat Martin. Delrius in disquis. mag. lib. 2. q. 12. pag. 77. & post eum Franc. Torrebl. de magia, lib. 2. cap. 13. num. 40. Et hoc ita ut dicimus verum esse, vel ipsi [sect. 75] Indi agnoverunt, quandoquidem ex hac fœlicitate, & prosperitate Hispanorum in bellis, ad agnoscendam, & sequendam fidem Dei, quem prædicabant, se valdè provocari fassi sunt, ut de Nigritis loquens tradit Aloys. Cadamust. in relation. suar. navig. cap. 16. & 25. & de Careta regulo Terræ firmæ, post Over. Ant. de Herrera in histor. gener. Ind. decad. 2. lib. 1. cap. 10. Vbi [sect. 76] illum dixisse narrat, se planè agnoscere, magis à Sole amari Castellanos, quàm Indos, cùm eis tot victorias concesserit, & cœli fulmina ad inimicos occidendos tradiderit, & musicæ artem, quâ languentes amicos levare possent. Neque [sect. 77] existimet aliquis quidquam officere, aut detrahere virtuti, & gloriæ, quàm Hispani nostri tot præclaris facinoribus in detegendo, & subigendo hoc Novo Orbe sibi compararunt, quòd victorias ab illis partas, ut plurimùm, in Dei specialem favorem, & cœlestium Numinum præsentissimum auxilium referamus. Nam satis ipsi laudandi videntur, cùm se tot, ac tantis periculis impavidis animis semper obtulerint. Et ut superiora Divini auxilij testimonia & argumenta deficerent, pij omnes, [sect. 78] & prudentes Duces, ac viri omnium rerum successus, & præcipuè bellorum, in quibus fortuna, ut adagium ait, plurimum dominatur, Deo tribuere debent, ut habetur Isai. 14. vers. 31. Esdræ lib. 1. cap. 1. & 2. Paralipom. cap. 16. ubi Hannani Propheta ad Asam Regem Iuda inter alia ita ait: Oculi Domini contemplantur super universam terram, & præbent fortitudinem bis, qui in corde perfecto credunt in eum. Item illud: Hi in curribus, illi in equis: nos autem in nomine Domini spem repositam habemus: ipsi confracti ceciderunt: nos autem erecti victoriam reportavimus: & multis alijs exemplis, & sacræ Scripturæ locis probat Simon Maiol. in dieb. Canicul. 3. tom. colloq. 2. pag. 361. & seqq. Gasp. Sanct. sup. Isai cap. 14. n. 52. pag. 175. & doctiss. Mart. Delr. in adag. sacr. 1. tom. adag. 57. pag. 52. & 53. Ne in execrabilem Aiacis, & [sect. 79] aliorum Imperatorum superbiam incidere videantur, quos Poëtæ à suis dextris, & armis victorias præsumentes, etiam Dijs iratis, & adversis inducunt, ut constat ex illo Sophoclis in Aiace: Adiuvante, mi pater, Deo Victoria potitur ignavissimus: At destitutus ope Deorum scio Belliq́ue me confido habiturum decus. Papin. 2. Thebai. de capaneo loquens: — Virtus mihi numen, & ensis, Quem teneo. Et rursus lib. 10. iactantiùs: — Ades ò mihi dextera tantùm Tu præses bellis, & inevitabile numen Te voto, te solam Superior contemptor adoro Sic ait, & voti sese facit ipse potentem. Et Mezentius apud Virgil. lib. 10. Æneid. Dextra mihi Deus, & telum quod missile libro. Quibus [sect. 80] planè longè cordatiùs, & ad rem nostram accommodatiùs Titus Imper. cum de Iudæis, Ierosolymâ captâ, se victorem vidêrat, admiratus tantam urbem, tamq́ue munitam fuisse superatam, dixit: Planè Deo adiuvante pugnavimus: ut tradit Ioseph. de bello Iud. cap. 16. Et ut refert Philostrat. lib. 6. de vita Apollonij, propter illam victoriam coronari noluit, quia Divinâ virtute opus illud perfectum esse videbat, non suâ. Sic autem Philostr. Finitimæ gentes ob victoriam coronare ipsum voluerunt: ille verò tali honore indignum se esse respondit: non enim se talium operum auctorem, sed Deo, iracundiam contra Iudæos demonstranti, manus suas præbuisse. Denique [sect. 81] cùm dæmonum expulsio, & Idolorum, sive Oraculorum silentium, & ruina, evidens signum Divinæ vocationis, & prædicationis veræ fidei in primitiva Ecclesia præstiterit, quod ipsi quoque dæmones, vel invîti, fateri cogebantur, ut vidêre licet apud D. Chrysos. hom. 26. in Matt. Hieron. cap. 9. Matt. Lactan. Firmian. lib. 3. divin. inst. cap. 23. Niceph. lib. 1. hist. Eccl. c. 17. Ruffin. lib. 10. c. 10. & 19. Porphyr. in lib. de elogijs Philosoph. Thom. Boz. de sign. Eccl. lib. 14. cap. 3. & 4. & lib. 23. cap. 1. Maiol. d. tom. 3. colloq. 1. pag. 307. & Fr. Thom à Iesu de proc. omn. gent. salu. lib. 3. cap. 3. pag. 135. ubi notanda oracula, hoc apertè testantia, recensent, & Nos infrà cap. 13. num. 38. Sic [sect. 82] pariter in his Indijs Occidentalibus, ubi primùm Nostrorum prædicatione Evangelicæ veritatis lumen illuxit, dæmones, & idola eos a Deo missos declaraunt, ut vidimus supr. hoc lib. cap. 2. n. 49. Et has [sect. 83] provincias continuò relinquentes, nullum amplius Oraculum reddiderunt, & ab spectris, & illusionibus cessarunt, quibus anteà miseros indigenas fallebant, & deterrebant: videlicet tenebras dispelit lux, mendacium veritas, & sanctæ [sect. 84] Crucis signum, magnum illicò silentium dæmonum, magnam fugam induxit, quod semper illis terrificum fuit, ut, præter alios, pluribus probat Petr. Fab. lib. 3. semestr. cap. 1. pag. 20. ita ut commodè [sect. 85] hùc Virgilian. illud applicare possimus: Excessere omnes adytis sacrisq́ue relictis Dij quibus imperium hoc steterat. Vt pluribus exemplis scitu iucundissimis ostendunt [sect. 86] Pet. Martyr in decad. de Novo Orbe, Gonçal. Ovetus in sua hist. Ind. lib. 5. cap. 10. Gomara lib. 3. cap. 6. Ludovic. Vives lib. 2. de verit. Fid. Christ. quem refert Teatr. vitæ hum. vol. 5. lib. 4. pag. 1468. Hieron. Benzo in hist. Ind. lib. 1. c. 27. pag. 119. Thom. Boz. d. lib. 23. cap. 1. pag. 504. & rursus lib. 2. cap. 11. pag. 81. & lib. 5. cap. 2. & lib. 12. cap. 21. pag. 143. & lib. 15. cap. 17. pag. 146. Mart. Delr. lib. 6. disquis. magic. cap. 2. sect. 3. q. 3. Thom. à Iesu lib. 4. cap. 5. pag. 143. & Torquem. in d. Monarch. Ind. lib. 18. cap. 7. Vbi inter alia referunt, [sect. 87] hoc miraculum commune fuisse, ubicunque Columbus, & eius socij, & successores in his Occidentalibus insulis, & provincijs pedem fixerunt, & sacrosanctum Eucharistiæ Sacramentum collocarunt, aut Christianæ doctrinæ magistris uti cœperunt; nam continuò dæmones obmutescebant, cum anteà frequentissima responsa præstare solêrent: & [sect. 88] terræ motus ac tempestates etiam cessarunt, quibus prædictæ provinciæ ab eisdem dæmonibus conquassari, & miserè deformari solebant. Idem in Sinarum, & Iaponiorum regionibus contigisse narrant libri Societ. Iesv, & Fr. Ioan. Gonçal. de Mendoça, & Thom. Boz. ubi sup. referentes, dæmones ibi acerbè, & miris cruciatibus obsessos vexasse, nec inde priùs discedere solitos, quam obsessi iureiurando firmarent, se illis Divinos honores in omnibus præstaturos; quod cessavit [sect. 89] ubi Christi Sacerdotes in eas provincias pervenerunt, & minis torquêre, sanctisq́ue verbis dæmones fugare cœperunt: ob quod ab incolis in honore maximo habiti sunt. Narrat etiam Fr. Aug. Davila inhist. Mexic. Ord. Prædic. lib. 1. cap. 40. Ant. Herrer. in. d. hist. gen. Ind. decad. 3. lib. 4. c. 11. pag. 164. & Fr. Alfons. Fernand. in hist. Eccl. nost. temp. lib. 1. cap. 3. in fin. apud [sect. 90] Cumanenses, Sacerdotes eorum, Piaches dictos, in speluncas intrare solitos, & post longam invocationem, & magicorum carminum recitationem veluti à dæmone obsessos, & constrictos in terram cadere, tuncq́ue interrogantibus Oracula præbêre. Quod cum intelligeret [sect. 92] Religiosus ille Pat. Fr. Petrus à Corduba, velletq́ue rem hanc penitus aperire, cruce, stolâ & aquâ benedictâ munîtus in speluncam cum multis Castellanis ingressus, Piachem correptum exorcismis liberavit, dæmonemq́ue de pluribus interrogatum, & aptè respondentem, tandem fateri compulit, se miseros illos eousque suis imposturis fraudasse, eorumq́ue animas in barathrum deduxisse. De Beato quoque [sect. 93] Fr. Aloisio Bertrando, qui maximè Religionem nostram in his Occidentalibus provincijs amplificavit, & mortuos ad vitam revocavit, aliaq́ue plura miracula edidit, refert Tho. Boz. lib. 5. de sign. Eccl. Dei, c. 2. pag. 157. quòd cum incolæ cuiusdam vici ad eum confluerent, nomen Christo dare parati: interrogati quid eos ad hoc adduceret: responderent, in publico quodam atque universali eorum conventu dæmonem adstitisse, quem cuncti specie horribili viderunt, ac dixisse; Quid me adstantibus duobus Christianis invocatis? (aderant quippè fortè duo ab Aloisio ad fidem perducti) abripite eos hinc. Vbi hæc dixit, homo quidam ab Aloisio missus, repentè in medium conventum processit, & in conspectu omnium, disputatione initâ, dæmonem convicit; quibus actis ex oculis adstantium evanuit. Et idem Bozius lib. 12. cap. 21. narrat [sect. 94] de B. Ioan. à S. Francisco, quòd cum in provincia Mexicana plurima idola Indorum multitudine ingenti vidente à pueris Christianis confringi iussisset, eâdem die dæmon facie deturpatâ, membrisq́ue mutilatis apparuit Indo cuidam, qui aberat passuum millibus sexaginta, dicens: En, ut à Ioanne malè habitus sum: remq́ue, uti gesta erat, explicavit, efflagitans, ut adversus Ioannem suam contumeliam ulcisceretur, se ipsi opem laturum, docuitq́ue rationem, quâ flagitium perpetraret. Aggresius est rem Indus, expectatumq́ue Ioannem per insidias adortus, prægrandi fuste percussit, aufugiensq́ue, irrito eventu, & a persequentibus nonnullis comprehensus, rem detexit, & Christo se dedit, sic dæmone tanti viri meritis & pietate, templis & famulis spoliato. 
 
 # 5 CAPVT V. De alijs magis peculiaribus, notandisq́ue miraculis, quæ in Indiarum Occidentalium conversione, & conquisitione acciderunt. SVMMARIVM Capitis V. -  1 Miracula ostendunt favorem, inclinationem, & vocationem Divinam, cum Lipsio. -  2 Miracula plura, & specialia Novi Orbis congeruntur: & ostenditur, idem in eius conversione contigisse, quod olim in primitiva Ecclesia. -  3 Spiritus sanctus dona sua partitur, ut vult. -  4 David Psalm. 64. prænuntiasse videtur miracula quæ in conversione Novi Orbis facienda erant. -  5 Auctores recensentur, qui plura miracula in Novo Orbe facta commemorant. -  6 Linguarum variarum locutio, & intellectio fuit donum Dei Apostolis concessum. -  7 Linguarum donum, & miraculum multis Novi Orbis prædicatoribus concessum fuit. -  8 B. Franciscus Xavierius habuit donum linguarum. -  9 B. Aloisius Bertrandus, Martinus à Valentia, & alij Novi Orbis prædicatores habuerunt donum linguarum. -  10 Christus Dominus, Apostoli, & D. Vincent. Ferrer, una lingua loquentes, à varijs diversarum linguarum populis intelligebantur: & idem accidit aliquibus concionatoribus Novi Orbis. -  11 B. F. Ioan à S. Francisco, & Fr. Hieron. de Mendieta linguam Mexicanam repentè, & nullo studio adhibito assecuti, & locuti sunt. -  12 Crucis Christi signo plurima miracula in Novo Orbe operata sunt, & in India Orientali. Num 14. -  13 Crucis sanctæ laudes, & effectus mirabiles ex D. Ioan. Damasceno. -  15 Auctores enumerantur, qui agunt de miraculis S. Crucis in Novo Orbe. -  16 Crucis insulæ Hispaniolæ notabilis, & miraculosa historia. -  17 Crucis Christi frustrà quæ præciduntur, statim in ea succrescunt. Et idem contigit in Cruce Hispaniolæ. -  18 Crucis à Magallano in insula Zebu positæ, & alterius provinciæ Nicaraguæ miracula. -  19 Cruces in suis agris odio Hispanorum defodiunt Indi Hispaniolæ, & fruges ibi natæ Crucis signum habuerunt. -  20 Isabella Roderici solo Crucis signo plures Cortesij milites sanavit, in Mexicano bello graviter saucios. -  21 Lanzerus Peruanus miles Crucis signo ægris, & saucijs adhibito, magnas curationes exercuit. -  22 Alvarus Nunius Cabeça de Vaca, & eius socij ad Floridam naufragium facientes multa miracula in ægrorum curatione patrarunt. -  23 Crucis invocatione & adoratione ingentem pluviam Indis impetrat miles quidam facinorosus in provincia Sanctæ Crucis de la sierra. -  24 Indorum Sanctæ Crucis de la Sierra miraculosa conversio. -  25 Miles, qui miraculum fecit, posteà furcæ damnatus fuit. -  26 Ferdin. Cortesius in Mexicana provincia imbrem desideratissimum Indis, oratione ad Crucem habita, impetrat. -  27 Imbrem, & alia bona miraculosè consequuntur aliqui Religiosi viri in Nova Hispania per invocationem Sanctæ Crucis. -  28 Crucis de Carabuco miracula remissivè. -  29 Indi cuiusdam miraculosa ultio, quòd templo in Christianorum cum uxore rem habuit. -  30 Indi cuiusdam notabilis, & miraculosa historia & conversio, qui in faciem Crucifixi imaginis expuere ausus fuit. -  31 B. Fr. Pet. à Corduba, & eius socius miraculosè ab Indorum insidijs liberantur, & mare crucibus innixi traijciunt. -  32 B. Virginis Mariæ imago, & devotio plura miracula in Novo Orbe fecit. -  35 Reguli cuiusdam insulæ Cubæ notabilis, & miraculosa historia, & victoria ob solam invocationem Virginis Mariæ. -  34 Indus quidam, invocato nomine Virginis Mariæ, à fulmine liberatur, tribus alijs socijs eius ictu pereuntibus. -  35 Deiparæ imaginem ex altari, ubi eam Cortesius collocaverat, Indi nullo modo deturbare potuerunt, & conantes, cœlestibus supplicijs puniti sunt. -  36 Baptismi, & aliorum Sacramentorum susceptio plura miracula in Novo Orbe causavit. Et Auctores, qui de eis agunt. -  37 Ferdinan. Magallanius in Zebu insula Regis nepotem, & plures alios infirmos aqua baptismali sanavit. -  38 Miraculosa historia fœminæ cuiusdam Indæ, quæ baptismum suscipere usque ad mortis articulum recusaverat. -  39 Indi cuiusdam Mexicani baptismus, & qualiter eius susceptione fuerit à dæmonis unguibus liberatus. -  40 Eucharistia evolare ex manibus Sacerdotis, & in os devotæ cuiusdam Indæ ingredi visa est. -  41 Indus Christianus, pro mortuo iam deploratus, surrexit, & plurima, & miranda de vita futura narravit. -  42 Curmacurialis, & Steelsius in ecstasi multa de gloria, & inferno viderunt. -  43 Miraculum, quod Mechoacani accidit Indo cuidam confessionem paranti. -  44 Inda quædam, quia peccata gravia in confessione celaverat, graviter à dæmone vexata & afflicta fuit. -  45 Miracula plura operata in Novo Orbe per varios omnium ordinum religiosos remissivè ad Auctores, qui de illis scribunt. -  46 Martyrum confessio, & passio est unum ex signis veræ Fidei, & Ecclesiæ Dei. -  47 Ioan. 2. 3. verba explicantur. -  48 Martyres plures in Novo Orbe fuisse probatur. -  49 Hieronymi Badesij epigramma refertur de Martyribus Novi Orbis. POssem quidem signis, & miraculis, quæ in cap. præcedenti recensui, Victoriæ scrupulo, atque obiectioni satis fecisse videri, & Divinæ voluntatis & vocationis in hoc egregio opere conversionis, & acquisitionis Novi Orbis non levia argumenta considerasse, atque [sect. 1] appositè cum Iust. Lips. in Virg. Hallens. cap. 2. & 5. exclamare: Vbi ea miracula video, & tam certa, & crebra video, quid nisi favorem, & inclinationem Numinis agnosco? Quid etiam, nisi velut tubam, & classicum audio, quod ad talem Fidem, & cœtum appellat. Non certius Divinæ voluntatis argumentum, quam a miraculis, quæ Deus ipse homo factus, ut talem se ossereret, atque ostenderet, palam exhibuit, & vulgavit. Sed tamen [sect. 2]adhuc alia non minus certa, & magis specialia commemorare operæpretium existimavi, quæ Lectorem, ut arbitror, recreabunt, & evidentiùs ostendent, signa & miracula, quæ olim in primitiva Fidei prædicatione innotuerunt, his etiam temporibus & regionibus non defuisse, quamvis charitas usque adeò refrixit, & ita exactè, ut oportebat, Evangelicæ prædicationis forma alicubi servata non fuit. Spiritus [sect. 3] quippè sanctus dona, & charismata sua partitur, ut vult: & si credimus Fr. Basil. Pontio Legion. in 1. p. suar. disp. q. 8. exposit. cap. 4. iam [sect. 4] hoc olim per Davidem prædixerat Psal. 64. dum ait: Turbabuntur gentes, & timebunt, qui habitant terminos à signis tuis. Quem Psalmum de gentibus huius Novi Orbis accipiendum contendit, ut latiùs diximus lib. 1. cap. 15. n. 57. & sic versum illum exponit; quasi Regius Vates commovendas dicat Indorum gentes ad Christi Fidem amplectendam signis, atque portentis, quæ dum eis annuntiatur Evangelium, & facta sunt, & hodie fiunt a religiosissimis viris. Ioseph. etiam [sect. 5] Acosta, & Fr. Aug. Davila, qui pauca miracula in hac conversione intervenisse dixerunt in locis relatis sup. cap. 3. num. 35. plura quidem suis in libris recensent, & plurima alia Alanus Copus, Thom. Bozius, Ioan. Boterus, Anton. de Herrera, Fr. Alphons. Fern. Fr. Ioan. Torquemad. & alij gravissimi auctores, quorum peculiarem mentionem in huius capitis discursu faciemus. Et ut hinc eius initium sumamus, nemo planè ignorat, [sect. 6] diversarum linguarum scientiam, & extraneorum sermonum intellectionem, & interpretationem donum Dei esse, quo maximè Apostolorum missionem, ac Fidei prædicationem per eos factam confirmavit, ut patet Marc. 16. Paul. 1. Corint. 12. vers. 4. Act. 24. & ultra Scribentes in his locis præcipuè Maldonat. Cornel. à Lapide, Lorin. & alios, latè prosequitur Thom. Bozius de signis Eccles. Dei, lib. 6. capit. 5. & Bernard. Aldrete omnino legendus de antiq. Hispan. lib. 2. cap. 16. pag. 288. & sequent. & cap. 25. pag. 326. At verò, [sect. 7] hanc quoque miraculosam gratiam in primis huius Novi Orbis concionatoribus inveniri, idem Thom. Bozius signanter advertit. Nam omissâ admirandâ huius doni abundantiâ, quam Deus [sect. 8] B. Francisco Xaviero in India Orientali communicavit, de qua etiam aliquid notat Acosta lib. 1. de procur. Ind. salu. capit. 9. in fin. Idem ætate nostrâ [sect. 9] in hac Occidentali contigisse legimus B. Aloisio Bertrando ex Ordine Prædicatorum; & Martino à Valencia ex Ordine Minorum, qui nullo sæpè interprete, nullo adiumento, diversarum linguarum populos, simul atque ad eos accesserant, alloquebantur, & ita Deus per illos innumeros ad verum pietatis cultum traduxit, & plurima suæ liberalitatis beneficia his populis est impertitus. Et quod [sect. 10] magis mirabile est, cùm unâ linguâ loquerentur, ad innumeros diversarum linguarum homines in unum coactos, quorum multi haud percipiebant aliarum vim, nihilominus ab omnibus adstantibus intelligebantur, & quilibet ex audientibus cum sono vocis assequebatur etiam sensa verborum, ut de Christo Domino affirmat Arnob. lib. 1. contra Gent. & de Apostolis D. Cyprian. Chrysost. Oecume. Basilius Seleucens. Arator, & alij, quos refert Lorin. ubi sup. & de D. Vincen. Ferrer, Vincent. Iustin. Antist. in eius vita. De [sect. 11] Ioanne etiam à Sancto Francisco, & Fr. Hiero. de Mendieta narrat idem Thom. Bozius lib. 12. cap. 21. pag. 548. Fr. Thom. à Iesv de procur. omn. gent. salu. lib. 4. capit. 5. pag. 146. & Fr. Ioan. à Torquemad. in Monarch. Ind. solis precibus, ac nullo prorsus studio assecutos fuisse linguæ Mexicanæ cognitionem, ita ut maximè cunctis admirationi fuerit, cùm repentè auditi sunt, eâ linguâ innumeris præsentibus concionari. Per [sect. 12] Crucis etiam signum, ac reverentiam innumera miracula Deus in Indiarum regionibus operatus videtur. Et meritò quidem, nam ut piè, & eleganter scribit D. Ioan. Damascen. lib. 4. de Fide Orthod. cap. 4: Nulla alia re peccatum [sect. 13] deletum, primi parentis delictum extinctum, infernus spoliatus, resurrectio donata, vis contemnendarum rerum præsentium, atque ipsius quoque mortis nobis concessa, reditus ad veterem beatitudinem comparatus est, Paradisi portæ patefactæ sunt, natura nostra ad Dei dextram considet, filij denique Dei, & hæredes facti sumus, quam Crucis Domini nostri Iesu Christi beneficio. Et ut ea, [sect. 14] quæ in Orientalibus, & in Regno Congiano acciderunt, silentio præteream, de quibus solitâ eloquentiâ scribit Maffeius libro 1. pag. 11. & 15. pag. 121. & 122. Ioan. Barros decad. 3. cap. 11. Alanus Copus dial. 4. cap. 16. pag. 557. & Thom. Bozius lib. 5. cap. 2. pag. 160. plurima alia in his Occidentalibus reperiemus [sect. 15] apud Franc. Lop. Gomar. in sua earum hist. 2. part. capit. 34. 46. & 81. Theat. vitæ huma. vol. 5. lib. 4. pag. 1468. Tho. Bozium de sign. Eccles. lib. 4. c. 2. pag. 157. Idem de robore bellico c. 12. Ant. de Herrera in hist. gener. Ind. Occid. decad. 1. lib. 8. c. 10. pag. 314. & lib. 10. c. 12. pag. 361. Illescas in histor. Pontific. lib. 6. §. 5. fol. 283. Fr. Thom. à Iesv de procur. omn. gent. salu. lib. 4. cap. 5. pag. 144. Camil. Borrel. de præst. Reg. Cathol. cap. 43. ex num. 27. Fr. Alphos. Fernand. in hist. Eccl. nost. temp. lib. 1. capit. 2. pag. 18. & Fr. Ioan. à Torquem in Monarch. Ind. lib. 16. cap. 26. & seqq. & lib. 18. cap. 7. Inter quæ [sect. 16] legimus, quòd cùm Columbus in insula Hispaniola super excelsam collem ligneam Crucem altissimam defixisset, ut ab itinerantibus procul inspici posset, & sub tali munimine urbs dicta la Concepcion de la Vega, quam ibi ædificavit, magis tuta consisteret, indigenæ quamdam die, eam validissimis ictibus & funibus convellere, & in terram prosternere conati sunt, nimis quippe Christianis infesti, maximam iniuriam se illis facturos existimabant, si lignum illud penitus extirparent, quod ab eis magnâ veneratione coli solitum viderant. In quo cum nihil proficere potuissent, terram ad illud eruendum excavare cœperunt, quæ tamen miraculosè ad locum, ubi educebatur, statim redibat, & maiori soliditate constipabatur. Vnde cùm se hoc etiam labore frustratos viderent, multis undique lignis congestis, Crucem comburere tentarunt. Quæ tamen, licèt satis arida esset, non conflagravit, neque admoti ignis aliquod vestigium exhibuit, nisi quandam veluti maculam fumi, quæ in eius inferiori parte remansit. Procedentes verò Indi, eoq́ue maiori furore perculsi, quo magis suis conatibus ludi cernebant, tandem securibus, & gladijs siliceis, quibus tunc temporis pro ferreis utebantur, Crucem secare, & in frusta dividere proposuerunt, nihilo tamen magis voti compotes evadentes: nam quantum ex illa secabant, tantum miraculosâ Dei operatione crescebat. Quibus signis permoti multi eorum ad veri Dei fidem conversi sunt, Hispanis narrarunt, in Crucis brachio venerabilem quandam fœminam stantem vidisse, quæ eam evellere, comburere, & scindere prohibuerat. Eademq́ue Crux multis alijs posteà miraculis claruit, & per annos plures, quidquid ex illa fuit Christianâ devotione præscissum, iugiter succerscebat; ut de [sect. 17] ipsa Christi Cruce narrat S. Paulin. epist. 11. S. Cyril. cathec. 10. Cæs. Baron. in Annal. Ecclesiast. anno Christi 326. num. 50. Simon Maiol. in dieb. Canic. 1. tom. colloq. 21. pag. 477. & Pat. Iacob. Gretser. in comment. de Cruce lib. 1. cap. 78. qui etiam plura tradit de frustis eiusdem Christi Crucis diversis Principibus dono datis, & missis in 2. part. Horti S. Crucis pag. 127. De alia [sect. 18] etiam Cruce, quam Hispani, qui cum Magallano ad Zebu insulam pervenerunt, in eâdem insula ante Ecclesiam, quam ibi construxerant, collocarunt, refert Anton. de Herrera decad. 3. lib. 1. cap. 9. pag. 18. ab Indis nullo modo convelli potuisse, licèt expulsis Christianis id maximopere niterentur. Et idem narrat de alia in provincia Nicaragua eâd. decad. 3. lib. 5. capit. 12. pag. 216. cuius causâ, inquit, indigenas Cruces spontè petere, & baptismum desiderare cœpisse. Illud quoque mirabile est, quod refert idem Herrer. decad. 1. lib. 3. cap. 4. pag. 88. in prædicta scilicet [sect. 19] insula Hispaniola, quosdam Indos Cruces, & alias Sanctorum imagines ex templo Christianorum subripuisse, & in suis agris defodisse, dicentes, maiores nunc erunt vestri fructus, illisq́ue in locis semina radices egisse, Crucis in modum formatas, quod nusquam anteà ab Indis visum erat, quapropter miraculo tributum fuit. Et cùm [sect. 20] Ferdin. Cortesius cum Tlascalensibus socijs adversus Mexicanos pugnaret, pluresq́ue ex nostris, & auxiliaribus, multis lethalibusq́ue vulneribus sauciati, sese in castra reciperent, & ob medelæ defectum perirent, Dei beneficio, & ingenti miraculo factum fuit, ut Castellana quædam mulier, Isabella Roderici vocata, sanctissimum Crucis signum manu super vulnera faciens, & Divinæ Trinitatis auxilium implorans, illicò eos pristinæ sanitati restitueret, & bello aptiores, & fortiores remitteret, quod satis comprobabat huius pugnæ causam Deo gratissimam esse, ut hanc historiam narrans advertit idem Anton. de Herrera. d. decad. 3. lib. 1. cap. 22. pag. 49. Eâdem [sect. 21] curationis formâ in Peruano Regno usum fuisse militem, cui nomen Lanzero, tradit Acosta in hist. Moral. Ind. lib. 7. cap. 27. & Ioan. Boter. in d. 4. part. suar. relat. lib. 3. pag. 85. Vbi [sect. 22] etiam enarrant, in admiranda illa peregrinatione, quam fecit, & scripsit Alvarus Nuñez Cabeça de Vaca continêri, quòd cùm ipse, & alij duo, vel tres socij, quorum unus Æthiops erat, ex classe remansissent, quæ ad Floridam naufragium fecit, ibiq́ue inter Barbaros per decennium vitam agerent, quousque ad oppositum mare del Svr penetrarunt, compulsos sæpè ab eisdem Barbaris sub necis interminatione fuisse, ut illis in varijs, quos patiebantur, languoribus & ægritudinibus mederentur. Quod cùm ipsi principio aggredi non audêrent, quia nec artem medicam noverant, neque remedia morbis necessaria secum portabant, metu tamen perculsi, Evangelicum medendi modum capesserunt, & signum sanctæ Crucis super ægros facientes, aliasq́ue Ecclesiæ orationes recitantes innumeros sanavêre, Domino mirabiliter eorum votis, & precibus annuente; ita ut ipsi de se ipsis maximè dubitarent, cùm nihil in se dignum tanto favore conspicerent, sed communem profanorum militarium hominum vitam egissent. Propter quas sanitatum operationes, vitæq́ue quam eo tempore servaverant, innocentiam, tantum admirationis, & gloriæ apud Barbaros sunt consecuti, ut propemodum pro Dijs adorarentur, & quicquid impera